diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00001-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00001-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..47cbfb8
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00001-01/header.xml
@@ -0,0 +1,676 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00001-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>1 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>1 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">1</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-11-28 i 29</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="P" role="speaker">
+ <persName>P.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PAntonowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Antonowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PAugustyniak" role="speaker">
+ <persName>P. Augustyniak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaran" role="speaker">
+ <persName>P. Baran</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaranski" role="speaker">
+ <persName>P. Barański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBardzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Bardziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBartczak" role="speaker">
+ <persName>P. Bartczak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBartoszek" role="speaker">
+ <persName>P. Bartoszek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBartsch" role="speaker">
+ <persName>P. Bartsch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBartus" role="speaker">
+ <persName>P. Bartuś</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBijasiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Bijasiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBilak" role="speaker">
+ <persName>P. Bilak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBoluch" role="speaker">
+ <persName>P. Boluch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Browiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrylski" role="speaker">
+ <persName>P. Brylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBura" role="speaker">
+ <persName>P. Bura</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCelewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Celewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PChmielinski" role="speaker">
+ <persName>P. Chmieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PChrzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Chrzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCieplak" role="speaker">
+ <persName>P. Cieplak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCsadek" role="speaker">
+ <persName>P. Csadek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCzarnecki" role="speaker">
+ <persName>P. Czarnecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCzerwinski" role="speaker">
+ <persName>P. Czerwiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDabrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Dąbrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDeryng" role="speaker">
+ <persName>P. Deryng</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Długiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugosz" role="speaker">
+ <persName>P. Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDollinger" role="speaker">
+ <persName>P. Dollinger</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDrozdz" role="speaker">
+ <persName>P. Drożdż</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Dudkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudrewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Dudrewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Dudziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDziekonski" role="speaker">
+ <persName>P. Dziekoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PEkert" role="speaker">
+ <persName>P. Ekert</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PFilipowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Filipowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PFilipski" role="speaker">
+ <persName>P. Filipski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PFrackiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Frąckiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGdula" role="speaker">
+ <persName>P. Gdula</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGebethner" role="speaker">
+ <persName>P. Gebethner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGorskiFranciszek" role="speaker">
+ <persName>P. Górski Franciszek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGorskiWladyslaw" role="speaker">
+ <persName>P. Górski Władysław</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGroth" role="speaker">
+ <persName>P. Groth</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGrzybkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Grzybkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGutowski" role="speaker">
+ <persName>P. Gutowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PHankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Hankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PHolysz" role="speaker">
+ <persName>P. Hołysz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PHupsch" role="speaker">
+ <persName>P. Hüpsch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJablonski" role="speaker">
+ <persName>P. Jabłoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJahodaZoltowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jahoda-Żółtowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJakubowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Jakubowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJanicki" role="speaker">
+ <persName>P. Janicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJankowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jankowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJaworski" role="speaker">
+ <persName>P. Jaworski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJedynak" role="speaker">
+ <persName>P. Jedynak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJedrejek" role="speaker">
+ <persName>P. Jędrejek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozefMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Józef Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJurkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jurkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKaczorowski" role="speaker">
+ <persName>P. Kaczorowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKaminski" role="speaker">
+ <persName>P. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKarlikowski" role="speaker">
+ <persName>P. Karlikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKarsnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Karśnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKienc" role="speaker">
+ <persName>P. Kienć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKlimczuk" role="speaker">
+ <persName>P. Klimczuk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKlimek" role="speaker">
+ <persName>P. Klimek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKlimkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Klimkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKobosko" role="speaker">
+ <persName>P. Kobosko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKolbusz" role="speaker">
+ <persName>P. Kolbusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKondysar" role="speaker">
+ <persName>P. Kondysar</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKonieczny" role="speaker">
+ <persName>P. Konieczny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKosidlo" role="speaker">
+ <persName>P. Kosidło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKoscialkowskiZyndram" role="speaker">
+ <persName>P. Kościałkowski Zyndram</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKoter" role="speaker">
+ <persName>P. Koter</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrawczynski" role="speaker">
+ <persName>P. Krawczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrengelewski" role="speaker">
+ <persName>P. Krengelewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKruk" role="speaker">
+ <persName>P. Kruk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrupski" role="speaker">
+ <persName>P. Krupski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrzyszton" role="speaker">
+ <persName>P. Krzysztoń</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrzywiec" role="speaker">
+ <persName>P. Krzywiec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksGrochowski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Grochowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksHoffmann" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Hoffmann</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksLubelski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Lubelski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksSandecki" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Sandecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksSzymanowski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Szymanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKudelska" role="speaker">
+ <persName>P. Kudelska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKwapisiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Kwapisiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKwiatkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Kwiatkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLechnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Lechnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLeopold" role="speaker">
+ <persName>P. Leopold</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLepecki" role="speaker">
+ <persName>P. Lepecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLgocki" role="speaker">
+ <persName>P. Lgocki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLipski" role="speaker">
+ <persName>P. Lipski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLobodzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Łobodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLysiak" role="speaker">
+ <persName>P. Łysiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLyszczak" role="speaker">
+ <persName>P. Łyszczak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMachalica" role="speaker">
+ <persName>P. Machalica</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMachlejd" role="speaker">
+ <persName>P. Machlejd</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMakowski" role="speaker">
+ <persName>P. Makowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMalinowski" role="speaker">
+ <persName>P. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMarcinkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Marcinkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMatras" role="speaker">
+ <persName>P. Matraś</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMazurkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Mazurkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMilewskiAlfred" role="speaker">
+ <persName>P. Milewski Alfred</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMincberg" role="speaker">
+ <persName>P. Mincberg</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMudryj" role="speaker">
+ <persName>P. Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMystkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Mystkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PNawrocki" role="speaker">
+ <persName>P. Nawrocki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PNodzykowski" role="speaker">
+ <persName>P. Nodzykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PNowak" role="speaker">
+ <persName>P. Nowak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PNowara" role="speaker">
+ <persName>P. Nowara</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POgorodnik" role="speaker">
+ <persName>P. Ogorodnik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POnufrejczuk" role="speaker">
+ <persName>P. Onufrejczuk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POrlanski" role="speaker">
+ <persName>P. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstachowski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostachowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstafin" role="speaker">
+ <persName>P. Ostafin</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstaszewski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Pankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPawlowski" role="speaker">
+ <persName>P. Pawłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPelenski" role="speaker">
+ <persName>P. Pełenski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPerfecki" role="speaker">
+ <persName>P. Perfecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPiech" role="speaker">
+ <persName>P. Piech</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPieniazek" role="speaker">
+ <persName>P. Pieniążek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPietrzak" role="speaker">
+ <persName>P. Pietrzak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPikulski" role="speaker">
+ <persName>P. Pikulski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPikusa" role="speaker">
+ <persName>P. Pikusa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPimonow" role="speaker">
+ <persName>P. Pimonow</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPiotrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Piotrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPisarek" role="speaker">
+ <persName>P. Pisarek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPlebanek" role="speaker">
+ <persName>P. Plebanek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPleszczynski" role="speaker">
+ <persName>P. Pleszczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPotaczek" role="speaker">
+ <persName>P. Potaczek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPutek" role="speaker">
+ <persName>P. Putek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPyszko" role="speaker">
+ <persName>P. Pyszko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRatajczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Ratajczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRaczkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Rączkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRostek" role="speaker">
+ <persName>P. Rostek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Rudnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Rudziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSanojca" role="speaker">
+ <persName>P. Sanojca</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSarnecki" role="speaker">
+ <persName>P. Sarnecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSchwarzbart" role="speaker">
+ <persName>P. Schwarzbart</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSeidenman" role="speaker">
+ <persName>P. Seidenman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSikorski" role="speaker">
+ <persName>P. Sikorski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkladkowskiSlawoj" role="speaker">
+ <persName>P. Składkowski Sławoj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkotnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Skotnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkrypnyk" role="speaker">
+ <persName>P. Skrypnyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSobczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Sobczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSokolowski" role="speaker">
+ <persName>P. Sokołowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSommerstein" role="speaker">
+ <persName>P. Sommerstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSosinski" role="speaker">
+ <persName>P. Sosiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowa" role="speaker">
+ <persName>P. Sowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Sowiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStarzewski" role="speaker">
+ <persName>P. Starzewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStoch" role="speaker">
+ <persName>P. Stoch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSurzynski" role="speaker">
+ <persName>P. Surzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzczepanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szczepański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzczyttNiemirowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Szczytt-Niemirowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzejko" role="speaker">
+ <persName>P. Szejko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzumanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szumański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzumowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szumowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzwed" role="speaker">
+ <persName>P. Szwed</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzyszkoBohusz" role="speaker">
+ <persName>P. Szyszko Bohusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSleszynski" role="speaker">
+ <persName>P. Śleszyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSwiecicki" role="speaker">
+ <persName>P. Święcicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSwietnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Świętnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTarnawski" role="speaker">
+ <persName>P. Tarnawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTomas" role="speaker">
+ <persName>P. Tomas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrebicki" role="speaker">
+ <persName>P. Trębicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrockenheim" role="speaker">
+ <persName>P. Trockenheim</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrzeciak" role="speaker">
+ <persName>P. Trzeciak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTylman" role="speaker">
+ <persName>P. Tylman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PUlrych" role="speaker">
+ <persName>P. Ulrych</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWadowski" role="speaker">
+ <persName>P. Wadowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWagner" role="speaker">
+ <persName>P. Wagner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWawrzkowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wawrzkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWelykanowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wełykanowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWenda" role="speaker">
+ <persName>P. Wenda</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWichlinski" role="speaker">
+ <persName>P. Wichliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWieczorkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wieczorkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWitwicki" role="speaker">
+ <persName>P. Witwicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWnek" role="speaker">
+ <persName>P. Wnęk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWnuk" role="speaker">
+ <persName>P. Wnuk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWolanski" role="speaker">
+ <persName>P. Wolański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWojcik" role="speaker">
+ <persName>P. Wójcik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWrobel" role="speaker">
+ <persName>P. Wróbel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWroblewski" role="speaker">
+ <persName>P. Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWydra" role="speaker">
+ <persName>P. Wydra</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWymyslowski" role="speaker">
+ <persName>P. Wymysłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWyszynski" role="speaker">
+ <persName>P. Wyszyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZarzycki" role="speaker">
+ <persName>P. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZieleskiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Zieleśkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZimny" role="speaker">
+ <persName>P. Zimny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZeligowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żeligowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZukiel" role="speaker">
+ <persName>P. Żukiel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZyborski" role="speaker">
+ <persName>P. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PmMilewskiJozef" role="speaker">
+ <persName>Pm Milewski Józef</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacypSkwarczynski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący p. Skwarczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanski" role="speaker">
+ <persName>P.Szymański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpMatras" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Matraś</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzPZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz P. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzepZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarze p. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawozdaniaStenograficznezposiedzen" role="speaker">
+ <persName>Sprawozdania Stenograficzne z posiedzeń</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WiekopomnedzieloJozefaPilsudskiegorozbudzeniewNarodziepoteznejwoliczynnejwalkioPolskedalojeszczejednoradosnezwyciestwo" role="speaker">
+ <persName>Wiekopomne dzieło Józefa Piłsudskiego — rozbudzenie w Narodzie potężnej woli czynnej walki o Polskę — dało jeszcze jedno radosne zwycięstwo.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZyczePanombysciejaknajlepiejwypelniliteswojazaszczytnasluzbedlaRzeczypospolitej" role="speaker">
+ <persName>Życzę Panom, byście jak najlepiej wypełnili tę swoją zaszczytną służbę dla Rzeczypospolitej.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00001-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..838e929
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,1723 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#SprawozdaniaStenograficznezposiedzen">16, 17, 19, 20, 22, 27, 28, 30 i 31 nie ukazały się w druku.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#SprawozdaniaStenograficznezposiedzen">-- -- -- -- -- --———————————-- -- -- -- -- -- —</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#SprawozdaniaStenograficznezposiedzen">Sprawozdanie Stenograficzne z 1 posiedzenia w dniach 28 i 29 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck, Minister Spraw Wojskowych</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#komentarz">gen. Ta</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Ministrowie">deusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Kajetan Dzierżykraj-Morawski i Józef Kożuchowski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Aleksandrowicz i Jerzy Ferek-Błeszyński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Maurycy Jaroszyński i Michał Wierusz-Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose i Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Eugeniusz Piestrzyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.*</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 13.)</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący z powołania przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej poseł gen. Stanisław Skwarczyński, a następnie Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#PodsekretarzeStanu">Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski (Powitany przez I</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#komentarz">zbą oklaskami, zajmuje miejsce obok fotela marszałkowskiego):</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#PodsekretarzeStanu">W imieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej,</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#PodsekretarzeStanu">„Orędzie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#WiekopomnedzieloJozefaPilsudskiegorozbudzeniewNarodziepoteznejwoliczynnejwalkioPolskedalojeszczejednoradosnezwyciestwo">Dziś oto zbierają się Izby ustawodawcze w historycznym okresie odzyskania przez Rzeczpospolitą ziem odwiecznie polskich.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#WiekopomnedzieloJozefaPilsudskiegorozbudzeniewNarodziepoteznejwoliczynnejwalkioPolskedalojeszczejednoradosnezwyciestwo">Polacy tych ziem swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#WiekopomnedzieloJozefaPilsudskiegorozbudzeniewNarodziepoteznejwoliczynnejwalkioPolskedalojeszczejednoradosnezwyciestwo">W obliczu tego epokowego wydarzenia pragnę podkreślić rzecz o szczególnie doniosłym dla Państwa znaczeniu, iż postawa wszystkich Polaków, skupionych w godzinie rozstrzygających decyzyj wokół Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza, dowiodła raz jeszcze, że od zjednoczenia i zorganizowania woli Narodu Polskiego zależy powaga, rozkwit i potęga Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#WiekopomnedzieloJozefaPilsudskiegorozbudzeniewNarodziepoteznejwoliczynnejwalkioPolskedalojeszczejednoradosnezwyciestwo">Wierzę, iż prawda ta, przenikająca dzisiaj do świadomości szerokich mas narodu, będzie naczelnym wskazaniem w pracach Izb ustawodawczych, dających wyraz nurtującym w społeczeństwie prądom i zasadniczym zainteresowaniom, ze sprawą ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu na czele.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#ZyczePanombysciejaknajlepiejwypelniliteswojazaszczytnasluzbedlaRzeczypospolitej">Warszawa, dn. 28 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#ZyczePanombysciejaknajlepiejwypelniliteswojazaszczytnasluzbedlaRzeczypospolitej">Prezydent Rzeczypospolitej</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PSkladkowskiSlawoj">Na przewodniczącego do czasu wybrania Marszałka Sejmu Pan Prezydent Rzeczypospolitej powołał Pana Posła Generała Stanisława Skwarczyńskiego,</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#PSkladkowskiSlawoj">który w dniu dzisiejszym w mojej obecności złożył na Zamku na ręce Pana Prezydenta ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PSkladkowskiSlawoj">Proszę Pana Posła o objęcie przewodnictwa,</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#komentarz">(P. Skwarczyński obejmuje przewodnictwo. Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Powołany przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, po złożeniu ślubowania na Jego ręce, obejmuję przewodnictwo,</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Zapraszam na sekretarzy Panów Posłów Stanisława Matrasia i Tadeusza Żenczykowskiego. Proszę Panów Posłów Matrasia i Żenczykowskiego o złożenie ślubowania:</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o )^e^go godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.”</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Proszę Pana Posła Matrasia o wypowiedzenie słowa — „ślubuję”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PMatras">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Proszę Pana Posła Żenczykowskiego o wypowiedzenie słowa — „ślubuję”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PZenczykowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Proszę Panów Sekretarzy Matrasia i Żenczykowskiego o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Protokół prowadzi p. Matraś.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Przystępujemy do składania ślubowania przez pp. posłów. Proszę Pana Sekretarza Żenczykowskiego o odczytanie treści ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzpZenczykowski">— „Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Proszę Pana Sekretarza Żenczykowskiego o wywoływanie Panów Posłów z listy, a Panów Posłów proszę o składanie ślubowania, gdy usłyszą swe nazwisko.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Antonowicz Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PAntonowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Augustyniak Mieczysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PAugustyniak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Baran Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PBaran">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Barański Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PBaranski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bardziński Adam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PBardzinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bartczak Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#PBartczak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bartoszek Tomasz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#PBartoszek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bartsch Maksymilian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#PBartsch">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bartuś Teodor.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#PBartus">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bijasiewicz Robert.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#PBijasiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bilak Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#PBilak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Boluch Wasyl,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#PBoluch">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Browiński Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#PBrowinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Brylski Lucjan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#PBrylski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Budzanowski Teofil.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#PBudzanowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Bura Nikita.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#PBura">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Celewicz Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#PCelewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Chmieliński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#PChmielinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Chrzanowski Henryk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#PChrzanowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Cieplak Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#PCieplak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Csadek Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#PCsadek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Czarnecki Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#PCzarnecki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Czarnek Marian.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Czerwiński Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#PCzerwinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dąbrowski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#PDabrowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dryng Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#PDeryng">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Długiewicz Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#PDlugiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Długosz Wacław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#PDlugosz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dobrowolski Adam.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Döllinger Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#PDollinger">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Drożdż Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#PDrozdz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dudkiewicz Edward.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#PDudkiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dudrewicz Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#PDudrewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dudziński Juliusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#PDudzinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Dziękański Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#PDziekonski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ekert Edward,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#PEkert">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Erdman Alfons.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#P">Erdman: Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Filipowicz Eugeniusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#PFilipowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Filipski Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#PFilipski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Frąckiewicz Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#PFrackiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Gdula Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#PGdula">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Gebetner Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#PGebethner">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Głowacki Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#PGlowacki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Górski Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#PGorskiFranciszek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Górski Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#PGorskiWladyslaw">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł ks. Grochowski Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-102">
+ <u xml:id="u-102.0" who="#PksGrochowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-103">
+ <u xml:id="u-103.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Grot Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-104">
+ <u xml:id="u-104.0" who="#PGroth">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-105">
+ <u xml:id="u-105.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Grzybkowski Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-106">
+ <u xml:id="u-106.0" who="#PGrzybkowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-107">
+ <u xml:id="u-107.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Gutowski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-108">
+ <u xml:id="u-108.0" who="#PGutowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-109">
+ <u xml:id="u-109.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Hankiewicz Grzegorz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-110">
+ <u xml:id="u-110.0" who="#PHankiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-111">
+ <u xml:id="u-111.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł ks. Hofmann Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-112">
+ <u xml:id="u-112.0" who="#PksHoffmann">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-113">
+ <u xml:id="u-113.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Hołysz Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-114">
+ <u xml:id="u-114.0" who="#PHolysz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-115">
+ <u xml:id="u-115.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Hüpsch Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-116">
+ <u xml:id="u-116.0" who="#PHupsch">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-117">
+ <u xml:id="u-117.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jabłoński Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-118">
+ <u xml:id="u-118.0" who="#PJablonski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-119">
+ <u xml:id="u-119.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jahoda-Żółtowski Robert.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-120">
+ <u xml:id="u-120.0" who="#PJahodaZoltowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-121">
+ <u xml:id="u-121.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jakubowicz Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-122">
+ <u xml:id="u-122.0" who="#PJakubowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-123">
+ <u xml:id="u-123.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Janicki Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-124">
+ <u xml:id="u-124.0" who="#PJanicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-125">
+ <u xml:id="u-125.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jankowski Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-126">
+ <u xml:id="u-126.0" who="#PJankowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-127">
+ <u xml:id="u-127.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jaworski Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-128">
+ <u xml:id="u-128.0" who="#PJaworski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-129">
+ <u xml:id="u-129.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jedynak Jan Henryk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-130">
+ <u xml:id="u-130.0" who="#PJedynak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-131">
+ <u xml:id="u-131.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jędrejek Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-132">
+ <u xml:id="u-132.0" who="#PJedrejek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-133">
+ <u xml:id="u-133.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jóźwiak Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-134">
+ <u xml:id="u-134.0" who="#PJozwiak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-135">
+ <u xml:id="u-135.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Jurkowski Eugeniusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-136">
+ <u xml:id="u-136.0" who="#PJurkowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-137">
+ <u xml:id="u-137.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kaczorowski Klemens.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-138">
+ <u xml:id="u-138.0" who="#PKaczorowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-139">
+ <u xml:id="u-139.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kamiński Feliks.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-140">
+ <u xml:id="u-140.0" who="#PKaminski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-141">
+ <u xml:id="u-141.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Karlikowski Walenty.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-142">
+ <u xml:id="u-142.0" who="#PKarlikowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-143">
+ <u xml:id="u-143.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Karśnicki Feliks.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-144">
+ <u xml:id="u-144.0" who="#PKarsnicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-145">
+ <u xml:id="u-145.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kienć Benedykt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-146">
+ <u xml:id="u-146.0" who="#PKienc">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-147">
+ <u xml:id="u-147.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Klimczuk Maksymilian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-148">
+ <u xml:id="u-148.0" who="#PKlimczuk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-149">
+ <u xml:id="u-149.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Klimek Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-150">
+ <u xml:id="u-150.0" who="#PKlimek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-151">
+ <u xml:id="u-151.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Klimkiewicz Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-152">
+ <u xml:id="u-152.0" who="#PKlimkiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-153">
+ <u xml:id="u-153.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kobosko Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-154">
+ <u xml:id="u-154.0" who="#PKobosko">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-155">
+ <u xml:id="u-155.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kolbusz Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-156">
+ <u xml:id="u-156.0" who="#PKolbusz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-157">
+ <u xml:id="u-157.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kondysar Ferdynand.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-158">
+ <u xml:id="u-158.0" who="#PKondysar">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-159">
+ <u xml:id="u-159.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Konieczny Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-160">
+ <u xml:id="u-160.0" who="#PKonieczny">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-161">
+ <u xml:id="u-161.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kosidło Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-162">
+ <u xml:id="u-162.0" who="#PKosidlo">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-163">
+ <u xml:id="u-163.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kościałkowski Zyndram Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-164">
+ <u xml:id="u-164.0" who="#PKoscialkowskiZyndram">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-165">
+ <u xml:id="u-165.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Koter Andrzej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-166">
+ <u xml:id="u-166.0" who="#PKoter">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-167">
+ <u xml:id="u-167.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Krawczyński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-168">
+ <u xml:id="u-168.0" who="#PKrawczynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-169">
+ <u xml:id="u-169.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Krengelewski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-170">
+ <u xml:id="u-170.0" who="#PKrengelewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-171">
+ <u xml:id="u-171.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kruk Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-172">
+ <u xml:id="u-172.0" who="#PKruk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-173">
+ <u xml:id="u-173.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Krupski Czesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-174">
+ <u xml:id="u-174.0" who="#PKrupski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-175">
+ <u xml:id="u-175.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Krzysztoń Wilhelm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-176">
+ <u xml:id="u-176.0" who="#PKrzyszton">Ślubuję,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-177">
+ <u xml:id="u-177.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Krzywiec Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-178">
+ <u xml:id="u-178.0" who="#PKrzywiec">Ślubuję,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-179">
+ <u xml:id="u-179.0" who="#SekretarzpZenczykowski">p. Posłanka Kudelska Stefania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-180">
+ <u xml:id="u-180.0" who="#PKudelska">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-181">
+ <u xml:id="u-181.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P Poseł Kwapisiewicz Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-182">
+ <u xml:id="u-182.0" who="#PKwapisiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-183">
+ <u xml:id="u-183.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Kwiatkowski Eugeniusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-184">
+ <u xml:id="u-184.0" who="#PKwiatkowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-185">
+ <u xml:id="u-185.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Lechnicki Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-186">
+ <u xml:id="u-186.0" who="#PLechnicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-187">
+ <u xml:id="u-187.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Leopold Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-188">
+ <u xml:id="u-188.0" who="#PLeopold">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-189">
+ <u xml:id="u-189.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Lepecki Zbigniew.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-190">
+ <u xml:id="u-190.0" who="#PLepecki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-191">
+ <u xml:id="u-191.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Lgocki Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-192">
+ <u xml:id="u-192.0" who="#PLgocki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-193">
+ <u xml:id="u-193.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Lipski Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-194">
+ <u xml:id="u-194.0" who="#PLipski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-195">
+ <u xml:id="u-195.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. ks. Poseł Lubelski Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-196">
+ <u xml:id="u-196.0" who="#PksLubelski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-197">
+ <u xml:id="u-197.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Łobodziński Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-198">
+ <u xml:id="u-198.0" who="#PLobodzinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-199">
+ <u xml:id="u-199.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Łysiak Paweł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-200">
+ <u xml:id="u-200.0" who="#PLysiak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-201">
+ <u xml:id="u-201.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Łyszczak Piotr.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-202">
+ <u xml:id="u-202.0" who="#PLyszczak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-203">
+ <u xml:id="u-203.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Machalica Alojzy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-204">
+ <u xml:id="u-204.0" who="#PMachalica">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-205">
+ <u xml:id="u-205.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Machlejd Jerzy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-206">
+ <u xml:id="u-206.0" who="#PMachlejd">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-207">
+ <u xml:id="u-207.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Makowski Wacław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-208">
+ <u xml:id="u-208.0" who="#PMakowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-209">
+ <u xml:id="u-209.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Malinowski Mieczysław,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-210">
+ <u xml:id="u-210.0" who="#PMalinowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-211">
+ <u xml:id="u-211.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Marcinkowski Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-212">
+ <u xml:id="u-212.0" who="#PMarcinkowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-213">
+ <u xml:id="u-213.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Mazurkiewicz Józef,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-214">
+ <u xml:id="u-214.0" who="#PMazurkiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-215">
+ <u xml:id="u-215.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Milewski Alfred.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-216">
+ <u xml:id="u-216.0" who="#PMilewskiAlfred">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-217">
+ <u xml:id="u-217.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Milew</u>
+ <u xml:id="u-217.1" who="#SekretarzpZenczykowski">ski Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-218">
+ <u xml:id="u-218.0" who="#PmMilewskiJozef">Ślubuję,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-219">
+ <u xml:id="u-219.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Mincberg Jakub Lejb.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-220">
+ <u xml:id="u-220.0" who="#PMincberg">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-221">
+ <u xml:id="u-221.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Mudryj Wasyl.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-222">
+ <u xml:id="u-222.0" who="#PMudryj">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-223">
+ <u xml:id="u-223.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Mystkowski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-224">
+ <u xml:id="u-224.0" who="#PMystkowski">Ślubuję,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-225">
+ <u xml:id="u-225.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Nawrócki Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-226">
+ <u xml:id="u-226.0" who="#PNawrocki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-227">
+ <u xml:id="u-227.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Nodzykowski Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-228">
+ <u xml:id="u-228.0" who="#PNodzykowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-229">
+ <u xml:id="u-229.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Nowak Tadeusz,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-230">
+ <u xml:id="u-230.0" who="#PNowak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-231">
+ <u xml:id="u-231.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Nowara Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-232">
+ <u xml:id="u-232.0" who="#PNowara">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-233">
+ <u xml:id="u-233.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ogorodnik Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-234">
+ <u xml:id="u-234.0" who="#POgorodnik">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-235">
+ <u xml:id="u-235.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Onufrejczuk Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-236">
+ <u xml:id="u-236.0" who="#POnufrejczuk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-237">
+ <u xml:id="u-237.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Orlański Mieczysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-238">
+ <u xml:id="u-238.0" who="#POrlanski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-239">
+ <u xml:id="u-239.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ostachowski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-240">
+ <u xml:id="u-240.0" who="#POstachowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-241">
+ <u xml:id="u-241.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ostafin Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-242">
+ <u xml:id="u-242.0" who="#POstafin">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-243">
+ <u xml:id="u-243.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ostaszewski Roman,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-244">
+ <u xml:id="u-244.0" who="#POstaszewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-245">
+ <u xml:id="u-245.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ostrowski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-246">
+ <u xml:id="u-246.0" who="#POstrowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-247">
+ <u xml:id="u-247.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł ks. Padacz Władysław Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-248">
+ <u xml:id="u-248.0" who="#PksPadacz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-249">
+ <u xml:id="u-249.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pankiewicz Michał,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-250">
+ <u xml:id="u-250.0" who="#PPankiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-251">
+ <u xml:id="u-251.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pawłowski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-252">
+ <u xml:id="u-252.0" who="#PPawlowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-253">
+ <u xml:id="u-253.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pełeński Zenobiusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-254">
+ <u xml:id="u-254.0" who="#PPelenski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-255">
+ <u xml:id="u-255.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Perfecki Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-256">
+ <u xml:id="u-256.0" who="#PPerfecki">Ślubuję.</u>
+ <u xml:id="u-256.1" who="#PPerfecki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-257">
+ <u xml:id="u-257.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Piech Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-258">
+ <u xml:id="u-258.0" who="#PPiech">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-259">
+ <u xml:id="u-259.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pieniążek Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-260">
+ <u xml:id="u-260.0" who="#PPieniazek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-261">
+ <u xml:id="u-261.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pietrzak Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-262">
+ <u xml:id="u-262.0" who="#PPietrzak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-263">
+ <u xml:id="u-263.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pikulski Jerzy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-264">
+ <u xml:id="u-264.0" who="#PPikulski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-265">
+ <u xml:id="u-265.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pikusa Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-266">
+ <u xml:id="u-266.0" who="#PPikusa">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-267">
+ <u xml:id="u-267.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pimonów Borys.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-268">
+ <u xml:id="u-268.0" who="#PPimonow">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-269">
+ <u xml:id="u-269.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Piotrowski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-270">
+ <u xml:id="u-270.0" who="#PPiotrowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-271">
+ <u xml:id="u-271.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pisarek Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-272">
+ <u xml:id="u-272.0" who="#PPisarek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-273">
+ <u xml:id="u-273.0" who="#SekretarzPZenczykowski">P. Poseł Plebanek Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-274">
+ <u xml:id="u-274.0" who="#PPlebanek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-275">
+ <u xml:id="u-275.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pleszczyński Ludwik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-276">
+ <u xml:id="u-276.0" who="#PPleszczynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-277">
+ <u xml:id="u-277.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Potaczek Piotr.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-278">
+ <u xml:id="u-278.0" who="#PPotaczek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-279">
+ <u xml:id="u-279.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Putek Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-280">
+ <u xml:id="u-280.0" who="#PPutek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-281">
+ <u xml:id="u-281.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Pyszko Szymon.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-282">
+ <u xml:id="u-282.0" who="#PPyszko">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-283">
+ <u xml:id="u-283.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ratajczyk Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-284">
+ <u xml:id="u-284.0" who="#PRatajczyk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-285">
+ <u xml:id="u-285.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Rączkowski Ludwik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-286">
+ <u xml:id="u-286.0" who="#PRaczkowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-287">
+ <u xml:id="u-287.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Roztek Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-288">
+ <u xml:id="u-288.0" who="#PRostek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-289">
+ <u xml:id="u-289.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Rudnicki Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-290">
+ <u xml:id="u-290.0" who="#PRudnicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-291">
+ <u xml:id="u-291.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Rudziński Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-292">
+ <u xml:id="u-292.0" who="#PRudzinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-293">
+ <u xml:id="u-293.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. ks. Poseł Sandecki Tomasz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-294">
+ <u xml:id="u-294.0" who="#PksSandecki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-295">
+ <u xml:id="u-295.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sanojca Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-296">
+ <u xml:id="u-296.0" who="#PSanojca">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-297">
+ <u xml:id="u-297.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sarnecki Adolf.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-298">
+ <u xml:id="u-298.0" who="#PSarnecki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-299">
+ <u xml:id="u-299.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Schwarzbart Izaak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-300">
+ <u xml:id="u-300.0" who="#PSchwarzbart">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-301">
+ <u xml:id="u-301.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Seidenman Salomon.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-302">
+ <u xml:id="u-302.0" who="#PSeidenman">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-303">
+ <u xml:id="u-303.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sikorski Brunon.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-304">
+ <u xml:id="u-304.0" who="#PSikorski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-305">
+ <u xml:id="u-305.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Składkowski Sławoj Felicjan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-306">
+ <u xml:id="u-306.0" who="#PSkladkowskiSlawoj">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-307">
+ <u xml:id="u-307.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Skotnicki Adam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-308">
+ <u xml:id="u-308.0" who="#PSkotnicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-309">
+ <u xml:id="u-309.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Skrypnyk Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-310">
+ <u xml:id="u-310.0" who="#PSkrypnyk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-311">
+ <u xml:id="u-311.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sobczyk Piotr.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-312">
+ <u xml:id="u-312.0" who="#PSobczyk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-313">
+ <u xml:id="u-313.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sokołowski Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-314">
+ <u xml:id="u-314.0" who="#PSokolowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-315">
+ <u xml:id="u-315.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sommerstein Emil.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-316">
+ <u xml:id="u-316.0" who="#PSommerstein">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-317">
+ <u xml:id="u-317.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sosiński Wojciech.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-318">
+ <u xml:id="u-318.0" who="#PSosinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-319">
+ <u xml:id="u-319.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sowa Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-320">
+ <u xml:id="u-320.0" who="#PSowa">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-321">
+ <u xml:id="u-321.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Sowiński Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-322">
+ <u xml:id="u-322.0" who="#PSowinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-323">
+ <u xml:id="u-323.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Stahl Zdzisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-324">
+ <u xml:id="u-324.0" who="#P">Stahl: Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-325">
+ <u xml:id="u-325.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Starzewski Maciej,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-326">
+ <u xml:id="u-326.0" who="#PStarzewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-327">
+ <u xml:id="u-327.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Stoch Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-328">
+ <u xml:id="u-328.0" who="#PStoch">Ślubuję</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-329">
+ <u xml:id="u-329.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Surzyński Leon.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-330">
+ <u xml:id="u-330.0" who="#PSurzynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-331">
+ <u xml:id="u-331.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szczepański Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-332">
+ <u xml:id="u-332.0" who="#PSzczepanski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-333">
+ <u xml:id="u-333.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szczytt-Niemirowicz Krzysztof.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-334">
+ <u xml:id="u-334.0" who="#PSzczyttNiemirowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-335">
+ <u xml:id="u-335.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szejko Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-336">
+ <u xml:id="u-336.0" who="#PSzejko">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-337">
+ <u xml:id="u-337.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szumański Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-338">
+ <u xml:id="u-338.0" who="#PSzumanski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-339">
+ <u xml:id="u-339.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szumowski Piotr.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-340">
+ <u xml:id="u-340.0" who="#PSzumowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-341">
+ <u xml:id="u-341.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szwed Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-342">
+ <u xml:id="u-342.0" who="#PSzwed">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-343">
+ <u xml:id="u-343.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. ks. Poseł Szymanowski Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-344">
+ <u xml:id="u-344.0" who="#PksSzymanowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-345">
+ <u xml:id="u-345.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szymanowski Genadiusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-346">
+ <u xml:id="u-346.0" who="#PSzymanowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-347">
+ <u xml:id="u-347.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szymański Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-348">
+ <u xml:id="u-348.0" who="#PSzymanski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-349">
+ <u xml:id="u-349.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Szyszko-Bohusz Adolf.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-350">
+ <u xml:id="u-350.0" who="#PSzyszkoBohusz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-351">
+ <u xml:id="u-351.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Śleszyński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-352">
+ <u xml:id="u-352.0" who="#PSleszynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-353">
+ <u xml:id="u-353.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Święcicki Kazimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-354">
+ <u xml:id="u-354.0" who="#PSwiecicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-355">
+ <u xml:id="u-355.0" who="#SekretarzepZenczykowski">P. Poseł Świętnicki Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-356">
+ <u xml:id="u-356.0" who="#PSwietnicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-357">
+ <u xml:id="u-357.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Tarnawski Hilary.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-358">
+ <u xml:id="u-358.0" who="#PTarnawski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-359">
+ <u xml:id="u-359.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Tomas Emanuel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-360">
+ <u xml:id="u-360.0" who="#PTomas">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-361">
+ <u xml:id="u-361.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Trębicki Henryk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-362">
+ <u xml:id="u-362.0" who="#PTrebicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-363">
+ <u xml:id="u-363.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Trockenheim Jankiel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-364">
+ <u xml:id="u-364.0" who="#PTrockenheim">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-365">
+ <u xml:id="u-365.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Trzeciak Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-366">
+ <u xml:id="u-366.0" who="#PTrzeciak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-367">
+ <u xml:id="u-367.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Tylman Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-368">
+ <u xml:id="u-368.0" who="#PTylman">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-369">
+ <u xml:id="u-369.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Ulrych Juliusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-370">
+ <u xml:id="u-370.0" who="#PUlrych">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-371">
+ <u xml:id="u-371.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wadowski Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-372">
+ <u xml:id="u-372.0" who="#PWadowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-373">
+ <u xml:id="u-373.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wagner Edwin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-374">
+ <u xml:id="u-374.0" who="#PWagner">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-375">
+ <u xml:id="u-375.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wawrzkowicz Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-376">
+ <u xml:id="u-376.0" who="#PWawrzkowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-377">
+ <u xml:id="u-377.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wełykanowicz Dymitr,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-378">
+ <u xml:id="u-378.0" who="#PWelykanowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-379">
+ <u xml:id="u-379.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wenda Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-380">
+ <u xml:id="u-380.0" who="#PWenda">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-381">
+ <u xml:id="u-381.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wichliński Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-382">
+ <u xml:id="u-382.0" who="#PWichlinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-383">
+ <u xml:id="u-383.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wieczorkiewicz Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-384">
+ <u xml:id="u-384.0" who="#PWieczorkiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-385">
+ <u xml:id="u-385.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Witwicki Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-386">
+ <u xml:id="u-386.0" who="#PWitwicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-387">
+ <u xml:id="u-387.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wnęk Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-388">
+ <u xml:id="u-388.0" who="#PWnek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-389">
+ <u xml:id="u-389.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wnuk Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-390">
+ <u xml:id="u-390.0" who="#PWnuk">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-391">
+ <u xml:id="u-391.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wolański Iwan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-392">
+ <u xml:id="u-392.0" who="#PWolanski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-393">
+ <u xml:id="u-393.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wójcik Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-394">
+ <u xml:id="u-394.0" who="#PWojcik">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-395">
+ <u xml:id="u-395.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wróbel Paweł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-396">
+ <u xml:id="u-396.0" who="#PWrobel">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-397">
+ <u xml:id="u-397.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wróblewski Czesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-398">
+ <u xml:id="u-398.0" who="#PWroblewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-399">
+ <u xml:id="u-399.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wydra Wojciech.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-400">
+ <u xml:id="u-400.0" who="#PWydra">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-401">
+ <u xml:id="u-401.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Wymysłowski Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-402">
+ <u xml:id="u-402.0" who="#PWymyslowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-403">
+ <u xml:id="u-403.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Wyszyński Mieczysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-404">
+ <u xml:id="u-404.0" who="#PWyszynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-405">
+ <u xml:id="u-405.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Zarzycki Włodzimierz Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-406">
+ <u xml:id="u-406.0" who="#PZarzycki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-407">
+ <u xml:id="u-407.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Zieleśiewicz Leopold Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-408">
+ <u xml:id="u-408.0" who="#PZieleskiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-409">
+ <u xml:id="u-409.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Zimny Grzegorz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-410">
+ <u xml:id="u-410.0" who="#PZimny">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-411">
+ <u xml:id="u-411.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Żeligowski Lucjan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-412">
+ <u xml:id="u-412.0" who="#PZeligowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-413">
+ <u xml:id="u-413.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Żukiel Alfons.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-414">
+ <u xml:id="u-414.0" who="#PZukiel">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-415">
+ <u xml:id="u-415.0" who="#SekretarzpZenczykowski">P. Poseł Zyborski Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-416">
+ <u xml:id="u-416.0" who="#PZyborski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-417">
+ <u xml:id="u-417.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Stwierdzam, że wszyscy posłowie obecni na posiedzeniu złożyli ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-417.1" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Przystępujemy do wyboru Marszałka. Proszę Pana Sekretarza Żenczykowskiego o odczytanie artykułów 12 i 21 regulaminu, dotyczących wyboru Marszałka i organów Sejmu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-418">
+ <u xml:id="u-418.0" who="#SekretarzpZenczykowski">„Art. 12:</u>
+ <u xml:id="u-418.1" who="#SekretarzpZenczykowski">(1) Marszałka wybiera Sejm spośród uprzednio zgłoszonych kandydatów bezwzględną większością głosów.</u>
+ <u xml:id="u-418.2" who="#SekretarzpZenczykowski">(2) Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, następuje głosowanie powtórne, przy czym kandydat, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu, będzie wyłączony od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-418.3" who="#SekretarzpZenczykowski">(3) Jeżeli i drugie głosowanie nie da wyniku, następuje trzecie, a w razie potrzeby i dalsze, przy czym przy każdym następnym głosowaniu wyłącza się tego z kandydatów, który w poprzednim uzyskał najmniejszą liczbę głosów.</u>
+ <u xml:id="u-418.4" who="#SekretarzpZenczykowski">(4) Jeżeli kilku kandydatów uzyskało tę samą najmniejszą liczbę głosów, los rozstrzyga, którego z nich wyłączy się od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-418.5" who="#SekretarzpZenczykowski">(5) Jeżeli wszyscy kandydaci otrzymali równą liczbę głosów, zarządza się głosowanie ponowne; jeżeli ponowne głosowanie da ten sam wynik, los rozstrzyga, którego z kandydatów wyłączy się od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-418.6" who="#SekretarzpZenczykowski">Art. 21:</u>
+ <u xml:id="u-418.7" who="#SekretarzpZenczykowski">(1) Wybory do organów Sejmu odbywają się bez rozprawy.</u>
+ <u xml:id="u-418.8" who="#SekretarzpZenczykowski">(2)Głosowanie odbywa się przez składanie kart.</u>
+ <u xml:id="u-418.9" who="#SekretarzpZenczykowski">(3) Przy składaniu kart może być zarządzone wywoływanie posłów z listy.</u>
+ <u xml:id="u-418.10" who="#SekretarzpZenczykowski">(4) Karta do głosowania ma zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ile stanowisk jest do obsadzenia.</u>
+ <u xml:id="u-418.11" who="#SekretarzpZenczykowski">(5) Przy obliczaniu wyniku głosowania nie bierze się w rachubę kart, wypełnionych niezgodnie z przepisami ustępu poprzedzającego.</u>
+ <u xml:id="u-418.12" who="#SekretarzpZenczykowski">(6) Głosowanie się nie odbędzie, jeżeli liczba zgłoszonych kandydatów odpowiada liczbie stanowisk, które mają być obsadzone.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-419">
+ <u xml:id="u-419.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Proszę Panów Posłów o zgłaszanie kandydatur,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-420">
+ <u xml:id="u-420.0" who="#PWenda">Stawiam kandydaturę p. prof. Makowskiego Wacława.</u>
+ <u xml:id="u-420.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-420.2" who="#komentarz">(Po chwili.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-421">
+ <u xml:id="u-421.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Zgłoszona została tylko jedna kandydatura p. posła prof. Wacława Makowskiego. Stwierdzam, że zgodnie z art. 21 ust (6) regulaminu głosowanie się nie odbędzie i że Marszałkiem Sejmu został wybrany p. poseł Wacław Makowski.</u>
+ <u xml:id="u-421.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-421.2" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Zapytuję, czy Pan Poseł przyjmuje wybór?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-422">
+ <u xml:id="u-422.0" who="#PMakowski">Proszę o godzinną przerwę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-423">
+ <u xml:id="u-423.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Zarządzam godzinną przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-423.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 10 min. 32 do godz. 11 min. 54.)</u>
+ <u xml:id="u-423.2" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-423.3" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Zapytuję ponownie Pana Posła Wacława Makowskiego, czy wybór na Marszałka Sejmu przyjmuje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-424">
+ <u xml:id="u-424.0" who="#PMakowski">Przyjmuję.</u>
+ <u xml:id="u-424.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-425">
+ <u xml:id="u-425.0" who="#PrzewodniczacypSkwarczynski">Proszę Pana Marszałka o objęcie przewodnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-425.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-426">
+ <u xml:id="u-426.0" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Zaszczycony wyborem Wysokiej Izby, prosiłem o zwłokę: chciałem — stosując się do opartego na Konstytucji i już ustalonego zwyczaju oraz czyniąc zadość memu wewnętrznemu przekonaniu — zapytać o zdanie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. Ponieważ spotkałem się z Jego strony z życzliwą aprobatą — wybór przyjmuję.</u>
+ <u xml:id="u-426.1" who="#Marszalek">Każdy wybór stwarza wzajemną zależność pomiędzy wybierającym a wybranym. Oddając swe głosy wykazaliście mi Państwo nie tylko zaufanie, za które dziękuję i które cenię bardzo wysoko, nie tylko wyznaczyliście mi zadanie, które mam spełnić, ale także daliście wyraz swego udziału we wspólnej pracy i zobowiązaliście się do jej wykonania. Będę się starał najlepiej, w miarę mej możności, sprostać włożonym na mnie obowiązkom, ale są one tylko częścią tego zbiorowego zadania, które musimy i możemy wykonać wspólnie. W tym celu bowiem zostaliśmy powołani wyborem współobywateli, dokonanym w dniu 6 listopada. Był to również akt zaufania, któremu musimy zadość uczynić, i akt nawiązania łączności i zależności wzajemnej pomiędzy wybierającą powszechnością Narodu a wybraną Izbą Sejmową.</u>
+ <u xml:id="u-426.2" who="#Marszalek">Naród zaufał nam, że wykonamy według naszej możności najlepiej włożone na nas za danie i zarazem dał nam prawo wierzyć, że będzie z nami współdziałał. Bo zadanie nam zlecone jest częścią wspólnego dzieła, które tylko zbiorową pracą całego Narodu może być wykonane.</u>
+ <u xml:id="u-426.3" who="#Marszalek">Konstytucja nasza zerwała z poglądem, jakoby parlament mógł być terenem egoistycznej gry przeciwstawnych interesów i stronniczych dążeń jednostek i grup. Celem Państwa jest zespolenie obywateli we współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego. A Sejm jest jednym z organów, powołanych do służby temu celowi. W imię tej zasady wzywaliśmy obywateli do udziału w wyborach. Teraz mamy obowiązek postępowaniem naszym dać świadectwo głoszonym prawdom. Będziemy więc pracowali nad tym, aby wspólnym wysiłkiem Narodu podnieść dobro powszechne w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-426.4" who="#Marszalek">Pod tym kątem widzenia będziemy rozważali budżet, dysponowali dochodami Państwa i rozkładali ciężary na obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-426.5" who="#Marszalek">Pod tym kątem widzenia będziemy uchwalali ustawy, a w szczególności nową ordynację wyborczą tak, aby ułatwić zespoloną pracę Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-426.6" who="#Marszalek">Pod tym kątem widzenia będziemy oceniali osiągnięcia Rządu i układali swój do Rządu stosunek.</u>
+ <u xml:id="u-426.7" who="#Marszalek">Stoimy wobec głębokich przeobrażeń w całym świecie i nie możemy wiedzieć, jakie żądania postawi nam dzień jutrzejszy. Ale to wiemy na pewno, że im głębiej przenikniemy się sami dążeniem do zespolonej współpracy, im ściślej potrafimy połączyć ze sobą w tej współpracy cały Naród, tym łatwiej będziemy mogli sprostać każdemu, najbardziej ciężkiemu i niespodzianenemu zadaniu, tym skuteczniej podnieść dobro powszechne, tym lepiej zasłużyć się Ojczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-426.8" who="#Marszalek">Tą drogą także przywrócimy zachwianą powagę i znaczenie Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-426.9" who="#Marszalek">Chciałbym przypomnieć dwa wskazania, jakie pozostawił Sejmowi jego Twórca, Wskrzesiciel Państwa Polskiego, Józef Piłsudski.</u>
+ <u xml:id="u-426.10" who="#komentarz">(Posłowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-426.11" who="#Marszalek">—* Złożyliśmy hołd pamięci Jego chwilą skupionego milczenia. Mam nadzieję, że potrafimy Go uczcić czynami.</u>
+ <u xml:id="u-426.12" who="#Marszalek">Pierwsze z nich kładzie nacisk na konieczność — „lojalnej współpracy instytucyj państwowych”. Otwierając w dniu 28 listopada 1922 r. Sejm zwyczajny Naczelnik Państwa mówił:</u>
+ <u xml:id="u-426.13" who="#Marszalek">„Dotychczasowe życie polityczne Rzeczypospolitej nie wykazało wybitnych zdolności naszych do współpracy” i zwracał się do posłów — „z apelem, aby przykładem swym stwierdzili, że w naszej Ojczyźnie istnieje możliwość” takiej współpracy.</u>
+ <u xml:id="u-426.14" who="#Marszalek">Nie wątpię, że wszyscy koledzy — zarówno ci, co zasiadają na ławach poselskich, jak ci, co zajmują fotele rządowe — będą starali się zgodnie zadość uczynić temu apelowi.</u>
+ <u xml:id="u-426.15" who="#Marszalek">Drugie wskazanie dotyczy szerszego zagadnienia. Na jednym z pierwszych posiedzeń pierwszego Sejmu odrodzonej Rzeczypospolitej Józef Piłsudski mówił:</u>
+ <u xml:id="u-426.16" who="#Marszalek">„Stworzyliśmy Polskę wolną i niepodległą. Polska tęskni do ostatniego słowa — do Polski istotnie zjednoczonej. Chcę wierzyć, że przy pomocy całego Sejmu uda się tej pracy, która wydaje się nieraz bardzo ciężką, z triumfem i sławą dla Polski dokonać.” Osiągnąć — „istotne zjednoczenie” to znaczy nie tylko połączyć ziemie i zaorać rozbiorowe kopce graniczne pomiędzy sztucznie stworzonymi dzielnicami, nie tylko usunąć odrębności prawne i naleciałości zapożyczone od obcych, to znaczy także: doprowadzić do czynnego zespolenia Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-426.17" who="#Marszalek">Tej ostatniej pracy nie zdążył już Wielki Marszałek dokończyć.</u>
+ <u xml:id="u-426.18" who="#Marszalek">Podjęli ją dwaj naczelni wykonawcy Jego testamentu: Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki i Marszałek Polski Śmigły Rydz. Na ich wezwanie odpowiadaliśmy jako obywatele, dziś powołani jesteśmy, aby spełnić nadto zadanie, którę już 20 lat temu wyznaczył Sejmowi Józef Piłsudski. Myślę, że podejmiemy je z głębokim przekonaniem i wiarą, z pełnym poczuciem odpowiedzialności Weźmiemy udział w pracy nad osiągnięciem — „Polski istotnie zjednoczonej”.</u>
+ <u xml:id="u-426.19" who="#Marszalek">W chwili, gdyśmy się zebrali na to pierwsze posiedzenie, dochodzi nas wiadomość o nowych ofiarach, złożonych na ołtarzu zjednoczenia Polski. Trzech żołnierzy polskich poległo w Jaworzynie.</u>
+ <u xml:id="u-426.20" who="#komentarz">(Posłowie wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-426.21" who="#Marszalek">Polska wie, że nic się nic zdobywa bez ofiar, Polska umie cenić ludzi, którzy kładą swe życie w służbie idei, w służbie obowiązku. Polska wie także, że może być zawsze pewna gotowości swych synów.</u>
+ <u xml:id="u-426.22" who="#Marszalek">Oparta o tę gotowość, potężna zwartą jednością Narodu, kierowana zdecydowaną wola i przenikliwym rozumiem, Polska kroczyć będzie drogą, którą sama sobie wyznaczy i z Boża pomocą odniesie na tej drodze zwycięstwo.</u>
+ <u xml:id="u-426.23" who="#komentarz">(Huczne oklaski,)</u>
+ <u xml:id="u-426.24" who="#Marszalek">Przystępujemy do wyboru wicemarszałków i sekretarzy.</u>
+ <u xml:id="u-426.25" who="#komentarz">(P. Sowiński: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-426.26" who="#Marszalek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-427">
+ <u xml:id="u-427.0" who="#PSowinski">Zgłaszam kandydatury na wicemarszałków pp.: Długosza Wacława, Jedynaka Jana Henryka, Surzyńskiego Leona i Wendy Zygmunta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-428">
+ <u xml:id="u-428.0" who="#PWelykanowicz">Dodatkowo zgłaszam kandydaturę p. Mudria Wasyla.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-429">
+ <u xml:id="u-429.0" who="#PPleszczynski">Zgłaszam kandydaturę p. ks. Lubelskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-430">
+ <u xml:id="u-430.0" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza Żenczykowskiego o odczytanie art. 16 i 21 regulaminu, które traktują o sposobie wyborów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-431">
+ <u xml:id="u-431.0" who="#SekretarzpZenczykowski">„Art. 16:</u>
+ <u xml:id="u-431.1" who="#SekretarzpZenczykowski">(1) Wicemarszałków i sekretarzy wybiera Sejm spośród uprzednio zgłoszonych kandydatów.</u>
+ <u xml:id="u-431.2" who="#SekretarzpZenczykowski">(2) Za wybranych w pierwszym głosowaniu uważa się kandydatów, którzy otrzymali głosy większości głosujących.</u>
+ <u xml:id="u-431.3" who="#SekretarzpZenczykowski">(3) Jeżeli pierwsze głosowanie nie da wyniku albo da wynik częściowy, następuje głosowanie ściślejsze, przy czym skreśla się z listy kandydatów osoby, które w pierwszym głosowaniu otrzymały najmniejszą liczbę głosów w ten sposób, aby liczba kandydatów była nie większa od podwójnej liczby nieobsadzonych stanowisk.</u>
+ <u xml:id="u-431.4" who="#SekretarzpZenczykowski">(4) Głosowanie ściślejsze jest ostateczne za wybranych w głosowaniu ściślejszym uważa się kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów; w razie równości rozstrzyga los, wyciągnięty przez Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-431.5" who="#SekretarzpZenczykowski">Art. 21:</u>
+ <u xml:id="u-431.6" who="#SekretarzpZenczykowski">(1) Wybory do organów Sejmu odbywają się bez rozprawy.</u>
+ <u xml:id="u-431.7" who="#SekretarzpZenczykowski">(2)Głosowanie odbywa się przez składanie kart.</u>
+ <u xml:id="u-431.8" who="#SekretarzpZenczykowski">(3) Przy składaniu kart może być zarządzone wywoływanie posłów z listy.</u>
+ <u xml:id="u-431.9" who="#SekretarzpZenczykowski">(4) Karta do głosowania ma zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ile stanowisk jest do obsadzenia, (5) Przy obliczaniu wyniku głosowania nie bierze się w rachubę kart, wypełnionych niezgodnie z przepisem ustępu poprzedzającego, (6) Głosowanie się nie odbędzie, jeżeli liczba zgłoszonych kandydatów odpowiada liczbie stanowisk, które mają być obsadzone.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-432">
+ <u xml:id="u-432.0" who="#Marszalek">Proszę o odczytanie nazwisk zgłoszonych kandydatów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-433">
+ <u xml:id="u-433.0" who="#SekretarzpMatras">P. Sowiński zgłosił kandydatury pp. Długosza, Jedynaka, Surzyńskiego i Wendy; p. Wełykanowicz — kandydaturę p. Mudria; p. Pleszczyński — kandydaturę p. ks. Lubelskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-434">
+ <u xml:id="u-434.0" who="#Marszalek">W ten sposób mamy zgłoszonych więcej kandydatów niż jest stanowisk do obsadzenia. Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-434.1" who="#Marszalek">Proszę Panów Posłów o wypełnienie kartek. Przypominam, że ma być wybranych 5 wicemarszałków i każda karta powinna zawierać 5 nazwisk. Można ją wypełnić zarówno dobrze piórem jak i ołówkiem, byle by tylko nazwiska były czytelne.</u>
+ <u xml:id="u-434.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zebranie kart.</u>
+ <u xml:id="u-434.3" who="#komentarz">(Po chwili.)</u>
+ <u xml:id="u-434.4" who="#Marszalek">Zapytuję, czy wszyscy Panowie Posłowie oddali już karty? Nikt się nie zgłasza. Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-434.5" who="#Marszalek">Zarządzam 10-minutową przerwę dla obliczenia głosów.</u>
+ <u xml:id="u-434.6" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 12 min. 15 do godz. 12 min. 45.)</u>
+ <u xml:id="u-434.7" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-434.8" who="#Marszalek">Ogłaszam wynik głosowania. Głosowało posłów 207.Oddano głosów ważnych 207. Bezwzględna większość wynosi 104. Otrzymali głosów posłowie: Długosz Wacław — 196, Jedynak Jan Henryk — 194, Surzyński Leon — 192, Wenda Zygmunt — 188, Mudryj Wasyl — 148, ks. Lubelski Józef — 46.</u>
+ <u xml:id="u-434.9" who="#Marszalek">Wobec tego zostali wybrani na wicemarszałków pp. Długosz, Jedynak, Surzyński, Wenda i Mudryj.</u>
+ <u xml:id="u-434.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-434.11" who="#Marszalek">Zapytuję Panów Posłów, czy wybór przyjmują. P. Długosz Wacław?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-435">
+ <u xml:id="u-435.0" who="#PDlugosz">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-436">
+ <u xml:id="u-436.0" who="#Marszalek">P. Jedynak Jan Henryk?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-437">
+ <u xml:id="u-437.0" who="#PJedynak">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-438">
+ <u xml:id="u-438.0" who="#Marszalek">P. Surzyński Leon?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-439">
+ <u xml:id="u-439.0" who="#PSurzynski">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-440">
+ <u xml:id="u-440.0" who="#Marszalek">P. Wenda Zygmunt?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-441">
+ <u xml:id="u-441.0" who="#PWenda">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-442">
+ <u xml:id="u-442.0" who="#Marszalek">P. Mudryj Wasyl?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-443">
+ <u xml:id="u-443.0" who="#PMudryj">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-444">
+ <u xml:id="u-444.0" who="#Marszalek">Przechodzimy do następnego punktu, do wyboru sekretarzy. Liczba sekretarzy według przyjętego przez nas tymczasowego regulaminu wynosi 8.</u>
+ <u xml:id="u-444.1" who="#Marszalek">Proszę Panów Posłów o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ <u xml:id="u-444.2" who="#komentarz">(P. Sowiński:</u>
+ <u xml:id="u-444.3" who="#Marszalek">Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-444.4" who="#Marszalek">Głos ma p. Sowiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-445">
+ <u xml:id="u-445.0" who="#PSowinski">Zgłaszam kandydatury pp. posłów: Frąckiewicza, Matrasia, Orlańskiego, Sosińskiego, Wadowskiego, Żenczykowskiego i Żyborskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-446">
+ <u xml:id="u-446.0" who="#Marszalek">Czy są jeszcze jakieś inne kandydatury?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-447">
+ <u xml:id="u-447.0" who="#PKosidlo">Zgłaszam dodatkowo kandydaturę p. posła Skrypnyka Stefana.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-448">
+ <u xml:id="u-448.0" who="#Marszalek">Czy są jeszcze jakieś kandydatury? Nie ma. W ten sposób mamy zgłoszonych ośmiu kandydatów. Ponieważ jest zgłoszonych tylu kandydatów, ile jest stanowisk do obsadzenia, w myśl regulaminu wybory się nie odbędą i ogłaszam tych wszystkich panów za wybranych.</u>
+ <u xml:id="u-448.1" who="#Marszalek">Pan Sekretarz zechce odczytać nazwiska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-449">
+ <u xml:id="u-449.0" who="#SekretarzpMatras">Pp. posłowie: Frąckiewicz, Matraś, Orlański, Sosiński, Wadowski, Żenczykowski, Żyborski i Skrypnyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-450">
+ <u xml:id="u-450.0" who="#Marszalek">Stwierdzam, że w ten sposób Sejm został ukonstytuowany.</u>
+ <u xml:id="u-450.1" who="#Marszalek">Przechodzimy teraz do następnego naszego zadania. Orędzie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej postanawia, że przedmiotem obecnej sesji nadzwyczajnej może być nadto regulamin. Aby tę sprawę rozważyć i przedstawić Izbie wnioski, czy i jakie zmiany regulaminu będą potrzebne, proponuję zwołanie Komisji Regulaminowej, złożonej z 15 posłów w następującym składzie: P. Browiński Michał, p. Budzanowski Teofil, p. Deryng Antoni, p. Döllinger Zygmunt, p. Gdula Tadeusz, p. Jahoda-Żółtowski Robert, p. Wicemarszałek Jedynak Jan Henryk, p.</u>
+ <u xml:id="u-450.2" who="#Marszalek">Matras Zdzisław, p. Orlański Mieczysław, p. Stahl Zdzisław, p. Szczepański Włodzimierz, p. Wadowski Marian, p. Wicemarszałek Wenda Zygmunt, p. Żenczykowski Tadeusz, p. Bilak Stefan.</u>
+ <u xml:id="u-450.3" who="#komentarz">(P. Mincberg: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-450.4" who="#Marszalek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-451">
+ <u xml:id="u-451.0" who="#PMincberg">Proszę o uzupełnienie tej listy kandydatów nazwiskiem p. Sommersteina.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-452">
+ <u xml:id="u-452.0" who="#Marszalek">Czy są jeszcze jakieś kandydatury?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-453">
+ <u xml:id="u-453.0" who="#PPleszczynski">Proszę o rozszerzenie składu Komisji Regulaminowej o 5 posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-454">
+ <u xml:id="u-454.0" who="#Marszalek">Jakich?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-455">
+ <u xml:id="u-455.0" who="#PPleszczynski">Pp. ks. Lubelskiego, Dudzińskiego, Szymańskiego, Stocha i Święcickiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-456">
+ <u xml:id="u-456.0" who="#Marszalek">A zatem oprócz tych 15 posłów, których kandydatury ja podałem, zgłoszone są kandydatury dodatkowe. Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-457">
+ <u xml:id="u-457.0" who="#SekretarzpMatras">Zgłoszone są dodatkowe kandydatury: pp. ks. Lubelskiego, Dudzińskiego, Szymańskiego, Stocha i Święcickiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-458">
+ <u xml:id="u-458.0" who="#Marszalek">Wobec tego musimy przystąpić do głosowania. Zechcą Panowie wypełnić kartki 15 nazwiskami spośród wszystkich zgłoszonych kandydatów.</u>
+ <u xml:id="u-458.1" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o rozdanie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-458.2" who="#komentarz">(Po chwili.)</u>
+ <u xml:id="u-458.3" who="#Marszalek">Czy wszyscy Panowie otrzymali kartki? Nikt się nie zgłasza.</u>
+ <u xml:id="u-458.4" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zebranie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-458.5" who="#komentarz">(Po zebraniu kartek.)</u>
+ <u xml:id="u-458.6" who="#Marszalek">Czy wszyscy Panowie oddali głosy? Nikt się nie zgłasza. Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-458.7" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę 20-minutową dla obliczenia głosów.</u>
+ <u xml:id="u-458.8" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 12 min. 53 do godz. 13 min. 38.)</u>
+ <u xml:id="u-458.9" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-458.10" who="#Marszalek">Ogłaszam wynik głosowania. Głosowało posłów 204. Bezwzględna większość wynosi 103. Otrzymali głosów posłowie: Budzanowski Teofil 195, Orlański Mieczysław 195, Jahoda-Żółtowski Robert 194, Wadowski Marian 194, Browiński Michał 193, Deryng Antoni 192, Wenda Zygmunt 190, Jedynak Jan Henryk 189, Döllinger Zygmunt 188, Gdula Tadeusz 186, Żenczykowski Tadeusz 186, Szczepański Włodzimierz 184, Bilak Stefan 182, Stahl Zdzisław 176, Matraś Zdzisław 175, ks. Lubelski Józef 49, Dudziński Juliusz 37, Sommerstein Emil 26, Szymański Franciszek 16, Stoch Franciszek 9, Święcicki Kazimierz 7.</u>
+ <u xml:id="u-458.11" who="#Marszalek">Wobec tego większość wymaganą do wyboru otrzymało 15 pierwszych posłów, z których ostatni jest dr Matraś Zdzisław, który otrzymał głosów 175.</u>
+ <u xml:id="u-458.12" who="#Marszalek">Tych Panów Posłów, którzy stanowią Komisję Regulaminową, proszę o przybycie dziś na godz. 16 min. 30 do sali Komisji Budżetowej w celu ukonstytuowania się komisji i rozpoczęcia obrad.</u>
+ <u xml:id="u-458.13" who="#Marszalek">Jutro o godz. 11 rano odbędzie się dalszy ciąg obecnego posiedzenia, na którym wysłuchamy sprawozdania komisji i zostaną powzięte odpowiednie uchwały.</u>
+ <u xml:id="u-458.14" who="#Marszalek">Zwracam uwagę na to, że pisemnych zawiadomień na jutrzejszy dalszy ciąg posiedzenia nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-458.15" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do jutra do godz. 11 rano.</u>
+ <u xml:id="u-458.16" who="#komentarz">(Odroczenie posiedzenia w dn. 28 listopada o godz. 13 min. 40.)</u>
+ <u xml:id="u-458.17" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia w dniu 29 listopada o godz. 11 min. 15.)</u>
+ <u xml:id="u-458.18" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-458.19" who="#Marszalek">Na porządku dziennym mamy sprawozdanie Komisji Regulaminowej o zmianach regulaminu. Sprawozdawcą komisji na plenum jest p. Szczepański.</u>
+ <u xml:id="u-458.20" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. Szczepańskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-459">
+ <u xml:id="u-459.0" who="#PSzczepanski">Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić uchwalone zmiany w obowiązującym regulaminie Sejmu. Przed przystąpieniem do referowania tych zmian pragnę sprawie regulaminu poświęcić kilka uwag ogólnych.</u>
+ <u xml:id="u-459.1" who="#PSzczepanski">Przez regulamin Sejmu należy rozumieć całokształt przepisów, określających organizację wewnętrznego życia Izby poselskiej oraz zasady postępowania przy urzeczywistnianiu jej zadań. Od odrodzenia Państwa Polskiego mieliśmy dokąd trzy regulaminy: regulamin Sejmu ustawodawczego, regulamin z 1923 r., który obowiązywał ze zmianami przez 3 kadencje: 1923-28, 1928-30, 1930-35, oraz regulamin obecnie obowiązujący z 5 października 1935 r. Regulamin okresu pierwszego uległ większym zmianom w dniu 19 grudnia 1930 r. oraz w dniu 16 października 1935 r. W r. 1935 w związku z wejściem w życie Konstytucji z 23 kwietnia 1935 r. oraz wyborem i ukonstytuowaniem się na jej podstawie nowych Izb ustawodawczych zaszła konieczność uchwalenia nowego regulaminu. Jest to regulamin dziś obowiązujący.</u>
+ <u xml:id="u-459.2" who="#PSzczepanski">Jeżeli chodzi o sposób powstawania regulaminu Izb ustawodawczych, to może on być różnorodny. Może dochodzić do skutku w formie ustawy, może też dochodzić do skutku w formie uchwały zainteresowanej izby. Rzadszym typem regulaminu jest regulamin ciał reprezentacyjnych nadany przez głowę państwa. Spotykamy go w obu cesarstwach napoleońskich. Spotykamy również mieszany typ regulaminu, w którym t. zw. część stała dochodzi do skutku w formie ustawy, natomiast część zmienna, przeważnie odnosząca się do sposobu obradowania, dochodzi do skutku w formie uchwały zainteresowanej izby.</u>
+ <u xml:id="u-459.3" who="#PSzczepanski">Zagadnienie, czy regulamin winien dochodzić do skutku w trybie ustawowym, było przedmiotem rozważań przy debatach konstytucyjnych, pogląd ten atoli nie zyskał należytego uznania. Nowa Konstytucja, nie przesądzając tej sprawy, poszła po linii dotychczasowej tradycji, pozostawiając uchwalenie regulaminu decyzji zainteresowanej izby. Przeciwko zasadzie uchwalania regulaminu w trybie ustawowym przemawia konstrukcja naszych Izb, w której Senat nie ma prawa inicjatywy, na skutek czego Senat nie mógłby sobie uchwalić regulaminu bez inicjatywy Izby poselskiej, i odwrotnie — Senat decydowałby o zorganizowaniu pracy w Izbie poselskiej.</u>
+ <u xml:id="u-459.4" who="#PSzczepanski">Tradycyjny pogląd, uznający prawo uchwalania przez każdą izbę własnego regulaminu mocą swej uchwały wewnętrznej, sprawę tę najlepiej rozstrzyga, zwłaszcza że istotą regulaminów jest organizacja życia wewnętrznego i porządek prac danej izby.</u>
+ <u xml:id="u-459.5" who="#PSzczepanski">W odrodzonej Polsce regulaminy Sejmu i Senatu dochodziły do skutku na podstawie uchwały zainteresowanej izby. Pogląd, że każda izba ma prawo uchwalić dla siebie regulamin, nie budził nigdy wątpliwości. Nie budził on wątpliwości wśród parlamentarzystów i dominuje z nielicznymi wyjątkami w polskiej literaturze prawniczej. Prof. Komarnicki uważa nadanie regulaminu mocą własnej uchwały za przywilej ciał ustawodawczych, wynikający z ich natury, ich składu i funkcji, a zatem istnienie tego przywileju musi być uznawane nawet wtedy, gdy Konstytucja nie zawiera żadnego w tej mierze postanowienia.</u>
+ <u xml:id="u-459.6" who="#PSzczepanski">Następnym zagadnieniem jest, czy regulamin obowiązuje na jedną kadencję, czy też obowiązuje i w następnej kadencji, dopóki nie zostanie zmieniony. To zagadnienie zostało również zarówno w drodze prawa zwyczajowego, jak i w drodze poglądu powszechnie uznawanego przez wszystkie parlamenty rozstrzygnięte w ten sposób, że regulaminu nie uchwala dany zespół dla siebie, tylko regulamin uchwalany jest dla instytucji, a więc obowiązuje on i w następnych kadencjach, dopóki nie zostanie zmieniony. Ten pogląd był honorowany we wszystkich poprzednich sejmach, z wyjątkiem Sejmu 1935 r, ale to oczywiście — jak już nadmieniłem na początku mego przemówienia — wynikało z tego, że nowe Izby ukonstytuowały się pod rządem nowych praw zasadniczych, pod rządem nowej Konstytucji. Zresztą każdy nasz regulamin, zarówno Izby poselskiej jak i Izby senackiej, w swoim składzie zawiera przepisy o ukonstytuowaniu się Izb ustawodawczych, z czego wynika, że mamy do czynienia z regulaminem ciągłym, obowiązującym i w następnych kadencjach, dopóki nie zostanie zmieniony.</u>
+ <u xml:id="u-459.7" who="#PSzczepanski">Przechodzę do zreferowania zmian w obowiązującym regulaminie, które Komisja Regulaminowa proponuje. Jak wynika z tekstu druku rozdanego Szanownym Kolegom na dzisiejszym posiedzeniu, zmiany te są nieliczne i dotyczą głównie dwóch punktów. Poza tym są jeszcze poprawki drobne, natury praktycznej.</u>
+ <u xml:id="u-459.8" who="#PSzczepanski">Pierwsza zmiana dotyczy art. 4 (druk nr 1), w którym dodaje się nowy ustęp następującej treści: — „Poseł, wybrany na Marszałka Sejmu, uda się bezzwłocznie do Prezydenta Rzeczypospolitej w celu uzyskania zgody na przyjęcie wyboru, po czym złoży Sejmowi stosowne oświadczenie.” Następne poprawki w art. 4 już są konsekwencją tej zmiany. Wprowadzenie tego nowego ustępu wynika z tradycji, zapoczątkowanej przez Marszałków wysokiej Izby poselskiej w latach poprzednich, i z obowiązującej Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-459.9" who="#PSzczepanski">Sejm w r. 1935 zagajony został przez Marszałka Cara odnośnie tego zwyczaju następującymi słowami: — „To, co pod rządem dawnej Konstytucji było tradycją rozumną i piękną, stało się pod rządem Konstytucji nowej obowiązkiem, wypływającym z zasady obecnego ustroju, który w osobie Prezydenta Rzeczypospolitej widzi Głowę Państwa, skupiającą jednolitą, niepodzielną władzę państwową, oraz czynnik nadrzędny, czuwający nad harmonijnym działaniem naczelnych organów państwowych.” Recypując tradycje oraz wyciągając wnioski z brzmienia obowiązującej Konstytucji, ten zwyczaj, który stał się prawem obowiązującym pod rządem nowej Konstytucji, stosownie do projektowanej treści stanie się obowiązkiem regulaminowym.</u>
+ <u xml:id="u-459.10" who="#PSzczepanski">Następna poprawka dotyczy liczby podpisów pod wnioskami poselskimi zarówno mającymi charakter ustawodawczy, jak i nie mającymi tego charakteru, A mianowicie w art. 3 ust, (1) otrzymałby brzmienie: „Posłowie mogą zgłaszać projekty ustaw, wnioski i interpelacje; projekty ustaw winny zawierać szczegółowe uzasadnienie.” Dalej dodano nowy ustęp (2), że projekty ustaw i wnioski mogą być przyjęte do laski marszałkowskiej, jeżeli są poparte podpisami co najmniej 15 posłów. Zagadnienie podpisów pod wnioskami poselskimi, zarówno projektami ustawodawczymi jak i wnioskami poselskimi nie mającymi charakteru ustawodawczego, jest zagadnieniem następującym: chodzi o sprawdzenie widoków możliwości uchwalenia danych projektów przez Izbę. Jest to więc próba konfrontacji inicjatywy poselskiej z możliwościami realnymi przejścia danego wniosku przez komisję i przez plenum. Na ogół tego rodzaju ograniczenia istnieją we wszystkich parlamentach, oczywiście wyrażają się one w różnych formach, bo np. w tej formie, że w pierwszym czytaniu izba decyduje wstępnie, cała izba większością głosów, czy zamierza dany wniosek poselski wprowadzić pod obrady komisji, czy nie zamierza. Są też i inne sposoby, jak np. specjalna komisja inicjatywy ustawodawczej, która decyduje o tym, czy dany wniosek może być przedmiotem obrad zarówno komisji merytorycznej, jak i później plenum izby poselskiej. Nie sięgając tak daleko Komisja Regulaminowa proponuje ograniczenie niewielkie, mianowicie w tym sensie, ażeby już w pierwszym wstępnym etapie, w pierwszej fazie każdy wniosek był skonfrontowany z tą realną możliwością jego uchwalenia. Tę konfrontację Komisja Regulaminowa widzi w obowiązku poparcia inicjatywy posła przez podpisy innych 15 posłów. Niewątpliwie tego rodzaju wymóg przyczyni się do usprawnienia prac naszego parlamentu. Nadmienić też muszę, że Komisja Regulaminowa nie wprowadziła żadnych ograniczeń przy podpisach na interpelacji.</u>
+ <u xml:id="u-459.11" who="#PSzczepanski">Przy tej materii ciekawe było by porównać inicjatywę poselską, zarówno gdy chodzi o wnioski ustawodawcze jak i interpelacje, w dwóch kadencjach Sejmu, kadencji w lalach 1930 — 35 i kadencji w latach 1935—38, Mając oczywiście na oku, że Sejm kadencji 1930—35 istniał przez lat 5, a Sejm ostatni 3 lata, jak również i to, że w poprzednim Sejmie pod rządem starej Konstytucji było 444 posłów, a obecnie 208, a faktycznie w ostatnim Sejmie 198, to w Sejmie kadencji 1930—35 było zgłoszonych poselskich wniosków ustawodawczych i nie mających charakteru ustawodawczego 320, natomiast w Sejmie kadencji 1935—38 wniosków ustawodawczych i nie mających charakteru ustawodawczego 148, w tej liczbie jeden wniosek nie mający charakteru ustawodawczego. Jeżeli uwzględnimy krótszy okres kadencji i zmniejszoną ilość posłów, to przeliczenia odpowiednie dały nam dane tego rodzaju, że w ostatnim Sejmie inicjatywa poselska była przynajmniej podwojona.</u>
+ <u xml:id="u-459.12" who="#PSzczepanski">Natomiast jeżeli chodzi o interpelacje, to w Sejmie kadencji 1930—35 było 131 interpelacji poselskich, w Sejmie kadencji 1935—38 mamy ich 255. Gdy przeprowadzimy odpowiednie przeliczenia, to gdyby ostatni Sejm trwał lat 5 i miał 444 posłów, interpelacyj poselskich w ostatnim Sejmie przez okres 5-letni powinno wpłynąć przynajmniej 910, a wniosków ustawodawczych przynajmniej 532. Nie potrzebuję dodawać, że jeżeli chodzi o konfrontację inicjatywy ustawodawczej z realnymi możliwościami uchwalenia przez zespół Kolegów na plenum, tylko nieliczne wnioski poselskie ustawodawcze zostały przyobleczone w godność ustawową.</u>
+ <u xml:id="u-459.13" who="#PSzczepanski">Z tych względów, mających na celu usprawnienie pracy ustawodawczej i uniknięcie pewnych rozczarowań przy zetknięciu się inicjatywy poselskiej z realnymi widokami uchwalenia zgłoszonej ustawy, proponuje się poparcie danego wniosku poselskiego przez 15 posłów. Jest to pierwsza próba w naszych warunkach dość skromna, która konfrontuje, czy dany wniosek uzyskał poparcie tego rodzaju, że może być przedmiotem rozważań bądź przez komisję merytoryczną, bądź przez plenum.</u>
+ <u xml:id="u-459.14" who="#PSzczepanski">Pozostałe dwie poprawki do art. 37 i 59 wprowadzają tylko inną terminologię, inne określenia terminów na rozdanie druków członkom Izby poselskiej przez Biuro Sejmu dla uniknięcia pewnej kolizji z literą prawa, Potwierdzają one wyłącznie stosowaną praktykę.</u>
+ <u xml:id="u-459.15" who="#PSzczepanski">Wysoka Izbo! Proszę o przyjęcie zmian, zaproponowanych przez Komisję Regulaminową.</u>
+ <u xml:id="u-459.16" who="#PSzczepanski">Poprawki mniejszości, które, zostały zgłoszone, mijają się z intencjami Komisji Regulaminowej, która uchwaliła proponowane zmiany, i wobec tego wnoszę o ich odrzucenie.</u>
+ <u xml:id="u-459.17" who="#PSzczepanski">Komisja Regulaminowa proponuje zmiany nieliczne nie naruszając w istocie swej obowiązującego regulaminu. To stanowisko komisji zgodne jest zasadniczo z linią ulepszania regulaminów sejmowych przez recypowanie poprawek, mających za sobą tradycję i oparcie zarówno w prawie jak i w praktyce Izb parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-459.18" who="#PSzczepanski">Sądzimy, że w ten sposób przyczynimy się do dalszego usprawnienia prac Wysokiej Izby, a tym samym do dalszego ugruntowania naszego życia parlamentarnego.</u>
+ <u xml:id="u-459.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-460">
+ <u xml:id="u-460.0" who="#Marszalek">Otwieram dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-460.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Jóźwiak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-461">
+ <u xml:id="u-461.0" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo! Proponowane przez Komisję Regulaminową poprawki do art. 33 — bo tylko o tym artykule chcę mówić, gdyż zasadniczo godzę się na poprawkę do art. 4 byłyby bardzo dobre, jeśliby w skład Izby wchodziły partie. Jak dzisiejszy skład Wysokiej Izby wygląda? Dominuje w tym Sejmie Obóz Zjednoczenia Narodowego względnie jego klub parlamentarny. Poza Obozem Zjednoczenia Narodowego stoi nieliczna garstka posłów niezależnych i wniosek Komisji Regulaminowej musi krępować przede wszystkim działanie tych posłów niezależnych.</u>
+ <u xml:id="u-461.1" who="#komentarz">(P. Stahl: Od czego niezależnych?)</u>
+ <u xml:id="u-461.2" who="#PJozwiak">A przecież ci posłowie niezależni są także wybrani przez społeczeństwo i mają także głosy społeczeństwa za sobą.</u>
+ <u xml:id="u-461.3" who="#PJozwiak">I dlatego proszę Wysokiej Izby, ten wniosek Komisji Regulaminowej zamiast przyciągnąć i zjednoczyć całe społeczeństwo, wbije znów dalszy klin pomiędzy polskie społeczeństwo. Mniejszościom narodowym bowiem nie utrudnia składania wniosków, bo skład Wysokiej Izby jasno dowodzi, że będą one mogły w tej czy innej formie swoje wnioski składać. Jeżeli chodzi o skład Klubu Żydowskiego, to proszę Wysokiej Izby, co dzień czytamy, że panowie posłowie interweniują tu i tam, gdzie im się tylko da. Więc te grupy wychodzą poza nawias tego regulaminu. Zostaje tylko grupa posłów niezależnych.</u>
+ <u xml:id="u-461.4" who="#komentarz">(P. Stahl: Od czego niezależnych?)</u>
+ <u xml:id="u-461.5" who="#PJozwiak">Od dyrektyw klubu parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego. Ja jestem sam członkiem Obozu Zjednoczenia Narodowego, jednakże nie pozwolę sobie mego sumienia krępować uchwałami klubu parlamentarnego. Jestem członkiem Obozu Zjednoczenia Narodowego od samego początku, jestem fanatykiem tego zjednoczenia, jednakże nie zjednoczenia mechanicznego, tylko zjednoczenia moralnego, które musi naród polski zespolić w taką siłę, że nic nie będzie się mogło tej sile ostać.</u>
+ <u xml:id="u-461.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-461.7" who="#PJozwiak">Dlatego w imię tego zjednoczenia narodowego i tylko w imię tego proszę Wysoką Izbę, o nieprzyjęcie proponowanych wniosków.</u>
+ <u xml:id="u-461.8" who="#PJozwiak">Zresztą proszę Wysokiej Izby, mnie się wydaje, że wniosek ten koliduje także z art. 5 Konstytucji, który w punkcie 1 powiada: — „Twórczość jednostki jest dźwignią życia zbiorowego.”^ ^A zdaje się, że parlament jest wielkim zbiorowiskiem, może najwyższym zbiorowiskiem życia zbiorowego i dlatego bym prosił Wysoką Izbę o odrzucenie tych poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-461.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-462">
+ <u xml:id="u-462.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Dudziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-463">
+ <u xml:id="u-463.0" who="#PDudzinski">Wysoka Izbo! Nowa Konstytucja wprowadziła nowy porządek prawny w Rzeczypospolitej Polskiej, albowiem rozgraniczyła kompetencje władzy ustawodawczej od władzy wykonawczej; nie pozwala ona już dziś Izbom parlamentarnym wtrącać się do rządzenia, natomiast daje w zamian pewne prawa poszczególnym posłom, których nie mieli w sejmach partyjnych. Takim zasadniczym podstawowym prawem było prawo zgłaszania wniosku ustawodawczego oraz interpelacji przez pojedynczego posła.</u>
+ <u xml:id="u-463.1" who="#PDudzinski">Otóż uważam, że poprawki regulaminowe, które zaproponował p. sprawozdawca Komisji Regulaminowej, biją właśnie w to podstawowe prawo ustanowione z ducha Konstytucji przez nowy regulamin z r. 1935. Dlatego też zasadniczo wypowiadam się przeciw tej poprawce, będąc za poprawką do art. 4, która właściwie ujmuje w sposób obowiązujący dotychczas panujący zwyczaj.</u>
+ <u xml:id="u-463.2" who="#PDudzinski">Proszę Kolegów! Ta nowa poprawka do art. 33 nawraca do złych praktyk parlamentarnych, które były niejednokrotnie piętnowane przez najwyższy czynnik tak drogi sercu każdego z nas, bo nawraca ona do tzw. machlojek parlamentarnych. Chcąc bowiem uzyskać te 15 podpisów, trzeba będzie tak . jak przy żyrowaniu weksli wziąć na siebie zobowiązanie, że się również przy najbliższej okazji podpisze...</u>
+ <u xml:id="u-463.3" who="#komentarz">(P. Stahl: Sommerstein wczoraj nam mówił to samo. P. Sommerstein: Ja nie zgłaszam pretensji do tego. Wesołość.)...</u>
+ <u xml:id="u-463.4" who="#PDudzinski">że się bierze na siebie zobowiązanie do popierania przy najbliższej okazji wniosków innych ugrupowań nielicznych czy innych kolegów parlamentarnych. Sądzę, że to jest nawrót do bardzo złych obyczajów parlamentarnych, które powinny należeć już do przeszłości.</u>
+ <u xml:id="u-463.5" who="#PDudzinski">P. sprawozdawca powołał się na to, że poprawki te zmierzają do usprawnienia prac parlamentarnych ze względu na to, że taka pojedyncza inicjatywa poselska powodowała natłok projektów ustaw. Otóż sądzę, że tego natłoku nigdy nie było i tego nadmiaru inicjatywy poselskiej nie było w zeszłym parlamencie. Przeliczanie w ten sposób, że dziś jest 208 posłów, a było kiedyś 444 i sztuczne podwyższanie liczby wniosków poselskich do niczego nie doprowadza, bo proszę Kolegów, życie jest życiem bez względu na to, czy w parlamencie zasiada 208 posłów czy 1.000 posłów. Jeżeli to życie ma być regulowane, to wymaga pewnej inicjatywy poselskiej tak samo, jak wymaga również inicjatywy w zgłaszaniu interpelacji. I ta ilość wniosków jest zależna od konieczności życiowych, a nie od ilości posłów zasiadających w parlamencie. I dlatego z tych względów zasadniczych, o których mówiłem na początku, i z tego względu, że nie widzę żadnej potrzeby, absolutnie żadnej potrzeby wprowadzenia tej poprawki do art. 33, wypowiadam się przeciwko niej.</u>
+ <u xml:id="u-463.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-463.7" who="#PDudzinski">Marszałek: Głos ma p. Stoch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-464">
+ <u xml:id="u-464.0" who="#PStoch">Wysoka Izbo! Mimo wszystko, mimo to przyjęcie, które spotkało szanownych moich przedmówców, jednak ja spodziewam się czegoś, spodziewam się czegoś dobrego, nie tylko dla parlamentu, ale dla sprawy polskiej — zaakcentuję: dla sprawy polskiej</u>
+ <u xml:id="u-464.1" who="#komentarz">(Głos: Ooo!)</u>
+ <u xml:id="u-464.2" who="#PStoch">Tak Panie Kolego—nie wiem, kto się odezwał— dla sprawy polskiej. I mam podstawę w ten sposób mówić.</u>
+ <u xml:id="u-464.3" who="#PStoch">Śmiechem odpowiedziano na wezwanie poprzednich mówców. Chciałbym w lej chwili, żeby Panowie odtworzyli sobie swoje zebrania wyborcze i to, co Panowie tam słyszeli. Przychodzimy nieliczni i przeciwko tym nielicznym niezależnym, z tego właśnie powodu, że własnymi drogami chodzącym, stosuje się od razu, od pierwszej chwili tego rodzaju metody postępowania, którę nas kneblują.</u>
+ <u xml:id="u-464.4" who="#komentarz">(Głos: To jest romans.)</u>
+ <u xml:id="u-464.5" who="#PStoch">Przychodzimy w najlepszej wierze, Panie Kolego. Przyszliśmy w najlepszej wierze. Ja specjalnie należę do tych, którzy — co każdy znający mnie może potwierdzić — kontra spem zawsze oczekują i spodziewają się, że dobra sprawa zwycięży. Zawsze, nawet jak przeciwnicy polityczni pracowali, oględnie odnosiłem się do ich pracy, bo nie osoby, tylko realny program naprawdę korzystny dla Polski był pierwszym kryterium i wytyczna dla oceny z mej strony. I ta metoda i ten sposób podejścia, przypuszczam, nikogo nie zawiedzie i dla każdego dyrektywą i kryterium być powinien.</u>
+ <u xml:id="u-464.6" who="#PStoch">Otóż w najlepszej wierze, nie licząc się z tym, co się mówi, lecz co się robi, przyszliśmy do Sejmu, żeby współpracować. I cóż musimy stwierdzić? Panowie przeprowadzili ten regulamin w komisji według pewnej geografii, co do której żadnych tajemnic nie ma. I tak się składa, że mniejszości narodowe nie są atakowane, tylko właśnie zaatakowani są ci ludzie, którzy w najlepszej wierze przyszli do Sejmu i chcieliby współpracować.</u>
+ <u xml:id="u-464.7" who="#komentarz">(Przerywania)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-465">
+ <u xml:id="u-465.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, wszyscy tu przyszliśmy w najlepszej wierze, więc nie ma takich, którzy by przyszli w złej wierze.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-466">
+ <u xml:id="u-466.0" who="#PStoch">Ponieważ moje wywody spotkały się z nieufnością, musiałem zaakcentować, że i ja w najlepszej wierze tu przyszedłem.</u>
+ <u xml:id="u-466.1" who="#PStoch">I ten regulamin i uchwały, które Panowie powezmą, będą ogromną satysfakcją dla tych, którzy nie pod względem rzeczowym, lecz osobiście ustosunkowują się do pewnych poczynań Rządu. Zacierać będą ręce i mówić: A widzicie, mieliśmy rację, z tymi ludźmi nie można współpracować. Czy taki efekt Panowie chcą osiągnąć? Czy do tego Panowie zmierzają? Wiadomym przecież jest Panom, jakie są tendencje i programy każdego z nas, każdego z tych niezależnych. Są narodowe, są katolickie, dążą właśnie do tego, co Panowie w swych deklaracjach głoszą, aby skończyć z nędzą wsi, aby ludność wiejską przenieść do miast, aby rozwiązać kwestię emigracji, aby się załatwić z Żydami. Czy Panowie obawiają się tego, aby nasze projekty Panów nie zaskoczyły, aby nie były dla Panów niespodzianką, aby nie były realizacją tego, co dotychczas nie jest zrealizowane? Jeżeli to wszystko jest dla Panów obojętne, jeżeli Panowie z uśmiechem przechodzą nad tym do działania, to na to nie mamy żadnej rady.</u>
+ <u xml:id="u-466.2" who="#komentarz">(P. Sanojca: Złączcie się razem.)</u>
+ <u xml:id="u-466.3" who="#PStoch">Zdaje mi się, że to mówi p. Sanojca, znany z poprzednich Sejmów. Z kim innym może można się połączyć — z Panem z pewnością nigdy się nie połączę.</u>
+ <u xml:id="u-466.4" who="#PStoch">Mam to przeświadczenie, że tak jak są złośliwe duchy, które chcą skłócić naród, tak samo są i tacy, którzy rozumieją, że potrzeba porozumienia zachodzi i że trzeba ją realizować. Do tych właśnie apeluję i sądzę, że jeżeli nie w tej chwili, to jednak w przyszłości odniesie to swój efekt i skutek.</u>
+ <u xml:id="u-466.5" who="#PStoch">Zgodnie z tym, co powiedziałem, proszę o odrzucenie tych zmian, które były uchwalone przez Komisję Regulaminową i pozostawienie każdemu z posłów możności samodzielnego zgłaszania wniosków ustawodawczych i interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-467">
+ <u xml:id="u-467.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Sommerstein.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-468">
+ <u xml:id="u-468.0" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Zamierzam omawiane zagadnienie zanalizować spokojnie i rzeczowo. Prawa i obowiązki posłów są w pierwszym rzędzie sprecyzowane w Konstytucji. Prawa ograniczają się do przemówień, do stawiania wniosków, do zgłaszania interpelacyj. Prawo interwencji u władz, o czym tu mówiono i którę wytykano specjalnie posłom żydowskim — rzeczywiście spełniają oni ten ciężki i smutny obowiązek — nie jest prawem konstytucyjnym. A zatem mamy trzy prawa: przemówienia, wnioski i interpelacje. Przemówienia nie są—moim zdaniem—najistotniejszym prawem, a tym mniej istotnym obowiązkiem posła i praktyka wszystkich sejmów dobitnie wykazała, że przemówienia nieraz mogą mieć charakter nieistotny, czasem manifestacyjny, czasem demonstracyjny, czasem są przeznaczone wyłącznie dla prasy, czasem wyłącznie dla ulicy. Wnioski i interpelacje, to są te dwa fundamenty, filary rzeczowej, spokojnej, obowiązkowej, obywatelskiej pracy reprezentanta społeczeństwa, jakim jest poseł czy senator. O interpelacjach Konstytucja wyraźnie mówi, że kontrolę nad rządem Sejm wykonuje drogą interpelacji. A wnioski? Do Sejmu należy funkcja ustawodawcza. Sejm składa się z posłów, a posłowie funkcję ustawodawczą wykonywują drogą stawiania wniosków. Są wnioski ustawodawcze i są wnioski inne, powiedzmy wniosek o wyrażenie votum nieufności, co również pozostaje w związku z wykonywaniem kontroli na Rządem.</u>
+ <u xml:id="u-468.1" who="#PSommerstein">Kolega referent, uzasadniając poprawki, przyjęte przez komisję, analizował różne cyfry i przedstawiał argumenty. Dziś argumentów tych było mniej, niż w dniu wczorajszym na komisji. Na komisji główny nacisk p. referent kładł na usprawnienie prac Sejmu, aby Sejm nie był zawalony wielką ilością zbędnych, nieaktualnych i nierzeczowych wniosków. Już na komisji miałem zaszczyt przedstawić, że ten argument nie jest istotny, nie jest istotny także w świetle poczynionych doświadczeń. Były rzucane cyfry. Ale Panie Kolego, statystyka jest zawodna, nie wiem kto to powiedział, iż cyfry są tak elastyczne, że wyciągnąć z nich można w jedną albo drugą stronę co kto chce dla uzasadnienia swej tezy.</u>
+ <u xml:id="u-468.2" who="#komentarz">(P. Szczepański: Zawsze się tak mówi, jak cyfry są niewygodne.)</u>
+ <u xml:id="u-468.3" who="#PSommerstein">Nie słyszałem co Pan Kolega powiedział i dlatego nie mogę odpowiedzieć. Otóż cyfry niczego nie dowodzą, bo obojętne, ile było posłów wówczas, ile w poprzednich kadencjach wstecz. Stosunki były inne, inny układ sił Sejmu do 1930, a inny w 1930 — 1935 r. Kiedy były zorganizowane grupy, było wniosków i interpelacyj stosunkowo mniej. Bo grupy zorganizowane na pewnym podłożu mniej czy więcej ideowym—nie chcę w tej chwili tej sprawy analizować—wnosiły wnioski. Tak że w sumie o wiele mniejszej wniosków, przedstawionych przez grupy, mogło mieścić się więcej materii zasadniczych, ogólnych, niż w większej stosunkowo liczbie wniosków, zgłoszonych indywidualnie w Sejmie rozposzkowanym i rozczłonkowanym bez jakiejś wewnętrznej organizacji. A zatem cyfry te niczego nie dowodzą.</u>
+ <u xml:id="u-468.4" who="#PSommerstein">A usprawnienie? Jest dość przepisów w regulaminie, których komisja nie uchyla, a które zapobiegają ewentualnie grożącemu niebezpieczeństwu zatarasowania obrad, Wnioski poselskie mogą być w pierwszym czytaniu odsyłane do komisji, ale jest przepis, zdaje się art. 66, który umożliwia Sejmowi, ażeby w ogóle nie odsyłać do komisji, ażeby wnioski nieaktualne, bezprzedmiotowe, drogą skróconego postępowania od razu zgilotynować. Dlatego nie ma żadnej zapory i żadnych kłód dla normalnej pracy ustawodawczej. Wnioski rządowe mają pierwszeństwo i one obejmują zagadnienia najważniejsze i istotne, a Marszałek Sejmu ma możliwość ingerowania w prace komisji, naznaczania dla spraw pilnych krótkich terminów, tak że wnioski inne schodzą na plan dalszy. Wiemy z doświadczenia minionej kadencji, że w ten sposób wnioski poselskie zostawały, delikatnie mówiąc, usuwane, nie ujrzały kinkietów pełnej sali, zostały od razu a limine odrzucone na komisji. Rozumiem doskonale, że p. referent, chcąc być bardziej rzeczowy dziś na plenum niż na komisji, mówił o tym bardzo mało, a może dyskretnie przemilczał. Nie chcę powiedzieć, że kontrargumenty moje trafiły mu do przekonia, ale sam doszedł do tej myśli.</u>
+ <u xml:id="u-468.5" who="#PSommerstein">Teraz argument drugi: skonfrontowanie od razu z opinią choćby małego mikrokosmosu Sejmu, czy dany wniosek ma widoki przejścia. Najpierw zasada sama, Czy rzeczywiście Wysoka Izba jest tego zdania, że mają być zgłaszane tylko takie wnioski ustawodawcze czy inne, które na pewno uzyskają większość w Sejmie? To zdaje się byłoby nie tylko wielce niepożyteczne, ale owszem szkodliwe zmechanizowanie całego aparatu — w ten sposób ograniczyć Sejm tylko do pewnej zorganizowanej większości, powiedzieć, że tylko ona ma prawo stawiania wniosków ustawodawczych, bo tylko wnioski tej grupy mają widoki przejścia. A z momentu tego, czy 15 posłów na korytarzu przypadkowo zebranych albo ściągniętych do bufetu sejmowego powie: Nam się ten wniosek podoba — wyciągać konkluzję, że są realne widoki przejścia tego wniosku w pełnym Sejmie, zdaje mi się, że to duży brak logiki i realizmu. A więc ten moment zasadniczo jest niesłuszny i w realnym swoim ujęciu nie prowadzi do niesłusznie zamierzonego rezultatu.</u>
+ <u xml:id="u-468.6" who="#PSommerstein">Gdybyśmy mieli oprzeć się na doświadczeniach minionych kadencyj, to przypomnę Kolegom, którzy zasiadali w poprzedniej Izbie, że były takie wypadki, że taki wniosek poselski czy inny na podkomisji przepadł, na komisji przepadł, na plenarnym Sejmie przepadł i dopiero w Senacie przeszedł i gdy wrócił do Sejmu został dopiero przyjęty. P. Szczepański wie o tym najlepiej z własnego doświadczenia, bo był bezpośrednio zainteresowany w tym, by jego wnioski do ustawy o ochronie lokatorów przeszły, i przepadł Pan z tą sprawą na pełnym Sejmie, i ja głosowałem za Panem, i sam stawiałem wnioski, dopiero Senat przywrócił te poprawki i przeszła ta sprawa do Sejmu i tu razem głosowaliśmy. P. pułkownik Miedziński i generał Żeligowski pierwsi przeszli przez drzwi i ustawa została przyjęta olbrzymią większością na Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-468.7" who="#PSommerstein">Jakaż jest tedy konfrontacja realnych szans przejścia czy nie przejścia? Przypomnę inną rzecz. Był wniosek rządowy. Popierał go poprzedni Wiceminister Sprawiedliwości Sieczkowski i w Wysokiej Izbie przy głosowaniu ani jeden poseł nie wstał. Czy z tego wynika, że Rząd ma być ograniczony w swoim prawie zgłaszania wniosków i trzeba przedtem zapytać się pewnej liczby posłów — 5, 10 czy 15 — czy ten wniosek rządowy przejdzie w Wysokiej Izbie? A zatem ten argument jest niesłuszny i krzywdzący dla powagi i znaczenia Izby i dla możliwości pracy ustawodawczej poszczególnych posłów.</u>
+ <u xml:id="u-468.8" who="#PSommerstein">Zamierzona reforma jednak wprowadza rzecz, która może być ponadto szkodliwa. W formie wykrzyknika powiedziałem, że nie mam pretensji do p. posła Dudzińskiego, że pewne argumenty wypowiedziane przeze mnie wczoraj na komisji tu powtórzył, co mu wiceprezes Komisji Regulaminowej p. Stahl wypomniał. Ja do p. Dudzińskiego nie mam o to pretensji, bo to jest najmniejszy atak, który w stronę naszą wymierza. Jeżeli będzie powtarzał nasze przemówienia, to nic nie mam przeciwko temu, tylko niech zaniecha tych innych przemówień i innych zamierzeń. Ale rzeczywiście pamiętamy doskonale, jak w ubiegłych sejmach w latach 1927 — 30 i 1930 — 35 piętnowano te złe obyczaje sejmowe, że odbywały się wzajemne, powiedziałbym, przetargi o podpisy grzecznościowe. Powiedziałem wczoraj na komisji, że grzecznościowe podpisy na wekslu prowadzą do niedobrych rezultatów, że najczęściej polegają na tym, że ja podpisałem, ale w przyszłości ty mi podpiszesz. Ale za te weksle później się płaci i przychodzi potem ten niesmak, że się tu coś złego stało. Analogię zupełną można przeprowadzić; jeżeli chodzi o te podpisy grzecznościowe pod wnioskami ustawodawczymi czy innymi.</u>
+ <u xml:id="u-468.9" who="#PSommerstein">Dwóch pp. mówców było łaskawych powiedzieć, że mniejszości narodowościowe w ogóle nie są objęte ostrzem tego przepisu. Ja nie czuję się powołanym, ażeby traktować łącznie wszystkie mniejszości, ale mam obowiązek mówić w imieniu tej mniejszości, którą reprezentuję, to jest w imieniu społeczeństwa żydowskiego. Jest nas 5 posłów w Sejmie, jest to bezwzględnie cyfra, która nie odpowiada cyfrze ludności. Są różne ku temu powody: okręgi, ordynacja wyborcza i nie ordynacja wyborcza, najrozmaitsze powody na to wpłynęły. Ale ostatecznie jesteśmy społeczeństwem żywym, które chce w tym Sejmie coś powiedzieć i oświadczyć ze swej strony przez swych posłów; chcemy się wypowiadać i także stawiać wnioski, które dotyczą spraw ogólnopaństwowych, a nie mniej w sprawach, które obejmują potrzeby i zagadnienia społeczeństwa żydowskiego. Tej możliwości po uchwaleniu tej poprawki nie będziemy mieli. A stwarzacie dla nas Panowie konieczność przykrą i niedogodną, której chcielibyśmy uniknąć za wszelką cenę — podpisywania weksla grzecznościowego i rewanżowania się przez podpisy. My tego nie chcemy. Kiedyś potępiono z najwyższego miejsca te złe obyczaje — dlaczego Panowie chcecie je przywrócić? I czy za tym, co proponujecie Panowie, rzeczywiście przemawia jakaś racja stanu? Racja stanu przemawia za tym, żeby poseł, który wszedł do tej Izby, miał możność wypełnić swój obowiązek. Obowiązkiem fundamentalnym posła jest możność stawiania wniosków ustawodawczych i innych. I nie jest słuszne narzucacie posłowi obowiązku chodzenia po kuluarach i bufecie sejmowym i wyszukiwania sobie kolegów, którzy by chcieli wniosek współpodpisać. I wtedy co się dzieje? Wtedy decyduje grzeczność, znajomość bezpośrednia i nadzieja rewanżu. Dojdzie do tego, że będą wnioski podpisywane przez posłów, którzy ich nie znają i którzy może potem na komisji i na plenum będą przeciw tym wnioskom występowali, a podpisali je tylko dlatego, ażeby koledze umożliwić wniesienie tego wniosku, ażeby uzyskać potem w razie potrzeby podpis wzajemny na własnym wniosku. Widzę wszelkie niekorzyści. Nie widzę żadnych realnych korzyści, żadnego usprawnienia, a tylko powrót dawnych obyczajów, które były jeszcze możliwe w Sejmie, w którym występowały zwarte grupy polityczne, ale które do tym większych niekorzyści prowadzić muszą w Sejmie, gdzie nie ma różnych zwartych grup politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-468.10" who="#PSommerstein">W tym sensie, stając w obronie praw posłów żydowskich i społeczeństwa żydowskiego, żeby jego posłowie mogli wykonywać swe obowiązki wobec Państwa i społeczeństwa, pozwalam sobie zgłosić — o ile będzie odrzucona poprawka p. Bilaka co do ograniczenia tej cyfry do 5, mająca na celu zmniejszenie niekorzyści — poprawkę, że wystarczy poparcie wniosku, który ma być przyjęty do laski marszałkowskiej, nie tylko przez 15 posłów, ale przez grupę posłów liczebnie mniejszą, reprezentującą jednak wyłącznie daną mniejszość narodową. Proszę Wysoką Izbę, ażeby tę poprawkę raczyła w głosowaniu przyjąć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-469">
+ <u xml:id="u-469.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Milewski Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-470">
+ <u xml:id="u-470.0" who="#PJozefMilewski">Wysoki Sejmie! Po raz pierwszy mam zaszczyt przemawiać na terenie czynnika ustawodawczego Rzeczypospolitej. Kandydując i idąc do wyborów uważałem, że będę miał prawo swój dobry wkład włożyć w rozbudowę i wywyższenie potęgi Rzeczypospolitej. Reprezentuję grupę posłów niezależnych, grupę posłów Centralnego Komitetu Pracowniczych Związków Zawodowych, i mnie się wydaje, że moi wyborcy, tych kilkadziesiąt tysięcy osób, które wysyłając mnie do Sejmu, miały cały szereg bolączek, postulatów i potrzeb ustawodawczych, że ci ludzie byli pewni, że te ich postulaty i bolączki będę chciał, będę miał możność zgłosić. Otóż gdyby Wysoka Izba uchwaliła poprawkę do regulaminu, zgłoszoną przez mego b. kolegę mecenasa Szczepańskiego, uważam, iż nie mógłbym spełnić mego obowiązku i nie mógłbym bronić postulatów i potrzeb tej grupy pracowniczej, tej grupy kilkuset tysięcy pracowników państwowych, prywatnych, samorządowych i publiczno-prawnych, którzy na odcinku mego okręgu powierzyli mi obronę swych interesów.</u>
+ <u xml:id="u-470.1" who="#komentarz">(Głos: Mają więcej obrońców.)</u>
+ <u xml:id="u-470.2" who="#PJozefMilewski">Kompozycja organizacyjna Sejmu od początku, od pierwszego etapu aż do ostatniego, ma jako zasadniczą tezę nie grupy, nie listy, ale nazwiska i w ramach tej tezy ludzie w najlepszej wierze głosowali, wybierając spośród kandydatów nazwiska wzbudzające najbardziej ich zaufanie. Jeden z przedmówców powiedział, iż przedstawicieli pracowników jest więcej. Zgoda, przedstawicieli wszystkich kategorii ludzi jest więcej, ale tych — „więcej” jest związanych dyscypliną klubową i nie wiem, czy tych — „więcej”, choć bardzo dobrych reprezentantów, będą mogli głosować według swego sumienia, a wbrew decyzji klubu.</u>
+ <u xml:id="u-470.3" who="#PJozefMilewski">To są motywy, które zmuszają mnie do wypowiedzenia się przeciw uchwale Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-470.4" who="#PJozefMilewski">Proszę Panów, konstrukcja ilościowa i jakościowa Wysokiej Izby jest tego rodzaju, że grupa większościowa nie ma najmniejszych obaw nawet na wypadek, gdyby napływało dziennie po kilkaset wniosków, ale niechże ci ludzie, którzy zostali przez poszczególne warstwy i grupy ludności wybrani, mają możność swoje zasadnicze obowiązki spełniać. Inaczej, jeżeli będą uczciwi, muszą przyjść do wniosku, że z dniem dzisiejszym ich kadencja się skończyła.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-471">
+ <u xml:id="u-471.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Bilak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-472">
+ <u xml:id="u-472.0" who="#PBilak">Wysoki Sejmie! Poprawka, zaproponowana przez Komisję Regulaminową, o ile dotyczy art. 33 regulaminu, ma na celu, jak to zapewniał p. referent, usprawnić prace parlamentu, a więc ma charakter czysto formalny. Każdemu z nas, członków parlamentu, niezawodnie zależy na tym, ażeby prace naszego parlamentu były należycie usprawnione. Jednak poprawka do art. 33 sięga znacznie głębiej, z formalnej stała się ona zasadniczą, w szczególności gdy Weźmiemy pod uwagę obecną strukturę osobową Sejmu. Podstawowym prawem posła, jako członka Sejmu, w myśl Konstytucji, jest udział jego w funkcjach ustawodawczych. Przedłożona poprawka w istocie przekreśla to podstawowe prawo, gdyż pozbawia poszczególnych posłów prawa inicjatywy w funkcjach ustawodawczych Sejmu. Poprawka w tej formie zaproponowana pozbawia inicjatywy poselskiej nie tylko poszczególnych posłów, ale pozbawia nawet i ukraińską reprezentację parlamentarną, a więc całą grupę posłów, którzy w tej Izbie są przedstawicielami społeczeństwa ukraińskiego, zamieszkałego w granicach Rzeczypospolitej. Pozbawia nas tego prawa, albowiem nie posiadamy dostatecznej ilości posłów, wymaganej właśnie przez dziś zgłoszoną poprawkę.</u>
+ <u xml:id="u-472.1" who="#PBilak">My — ukraińska reprezentacja parlamentarna weszliśmy do tego Sejmu jako przedstawiciele ludności ukraińskiej, weszliśmy z najlepszymi zamiarami pozytywnej pracy na terenie parlamentu, zgodnie z naszym sumieniem i zgodnie z przepisami obowiązującej Konstytucji. Dotychczasowy regulamin umożliwiał nam tę inicjatywę poselską, zwłaszcza że był on oparty o przewodnie zasady obowiązującej obecnie ordynacji wyborczej. Natomiast dziś zgłoszona poprawka pozbawia nas bezpośrednio możności inicjatywy poselskiej, bo nie dysponujemy potrzebną ilością głosów. Stanie się z nami to, oo powiedział przed chwilą p. Jóźwiak, że postawi nas ta poprawka poza nawias istotnych prac parlamentarnych tej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-472.2" who="#PBilak">Sądzę, że takie postawienie sprawy nie przyczyni się do podniesienia powagi Sejmu, o czym wczoraj wspomniał w swoim inauguracyjnym przemówieniu p. Marszałek. Obawiam się, że raczej w oczach społeczeństwa w ogóle, a zwłaszcza społeczeństwa ukraińskiego jeszcze bardziej nastąpi depopularyzacja tego Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-472.3" who="#PBilak">Jeśli chodzi o kwestię usprawnienia prac parlamentarnych, to przecież cały szereg przepisów obowiązującego regulaminu i przepisów Konstytucji, w szczególności przepis art. 34 regulaminu i art. 37 Konstytucji zapewniają p.</u>
+ <u xml:id="u-472.4" who="#PBilak">Marszałkowi Sejmu pełną w tym kierunku inicjatywę, albowiem w myśl tych przepisów, a w szczególności art. 34 regulaminu, Marszałek Sejmu jest uprawniony nie przyjąć od laski marszałkowskiej projektu ustawodawczego niezgodnego z Konstytucją albo też wniosku poselskiego, wychodzącego poza zakres działania Sejmu. Uważam, że przepis ten daje zupełną rękojmię, że usprawnienie prac parlamentarnych będzie należyte. Dlatego też idąc nawet za tokiem myśli p, sprawozdawcy i przewodniej myśli członków Komisji Regulaminowej, że należy podnieść poziom i powagę projektów ustawodawczych, że należy podnieść usprawnienie prac parlamentarnych, sądzę, że ilość 10, a nawet 5 posłów, podpisanych pod projektem ustawodawczym czy wnioskiem poselskim, daje zupełną rękojmię, że projekty te czy wnioski będą potraktowane z należytą powagą. Natomiast przyjęcie poprawki, zgłoszonej przeze mnie na wczorajszym posiedzeniu Komisji Regulaminowej, da możność i zabezpieczy nam jako przedstawicielom społeczeństwa ukraińskiego pełnię pracy parlamentarnej w dzisiejszym Sejmie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-473">
+ <u xml:id="u-473.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Deryng.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-474">
+ <u xml:id="u-474.0" who="#PDeryng">stronę techniczno-organizacyjną z aspektem naukowym i stronę polityczno-organizacyjną, która w toku debaty wysunęła się na plan pierwszy. Zdawało by się w pierwszej chwili, że zagadnienie, ilu posłów może składać wniosek poselski względnie projekt ustawodawczy, jest to zagadnienie natury technicznej. Dopiero przemówienia, których tu wysłuchaliśmy, podkreśliły akcent polityczny i nakazują problem potraktować także z punktu widzenia bardziej zasadniczego.</u>
+ <u xml:id="u-474.1" who="#PDeryng">Jeżeli chodzi o regulaminy Izb ustawodawczych, to pozwolę sobie powołać się na regulaminy izb o charakterze par ekscellence demokratycznym i liberalnym, a więc tych izb, które należą w swojej ideologii do demoliberalizmu ubiegłego stulecia. Tak więc regulamin Rady Narodowej szwajcarskiej z 17 grudnia 1920 r. wyraźnie powiada, że nawet interpelacje poselskie, a więc ta forma poselskiej kontroli rządu wykonywanej przez sejm, przez izby, że nawet te interpelacje wymagają podpisu dziesięciu deputowanych. Również regulamin Reichstagu niemieckiego z okresu republiki, w którym święci ła triumfy liberalna konstytucja, oparta o szeroki demokratyzm, również ten regulamin z 1922 r. wymagał nie tylko dla wniosków poselskich, ale dla wszelkich poprawek do tych wniosków co najmniej 15 podpisów. Także interpelacje wymagały współpodpisów i to nawet 30 posłów, popierających daną interpelację Podobnie rzecz się miała z wnioskami formalnymi, które również w wielu wypadkach wymagały 30 współpodpisów.</u>
+ <u xml:id="u-474.2" who="#PDeryng">Aby nie przedłużać tych cytat, pozwolę sobie przejść obecnie do niektórych poglądów, które zostały tu przedstawione przez moich przedmówców. Jeden z pierwszych mówców powołał się na art. 5 Konstytucji twierdząc, że zasadą jest twórczość jednostki jako dźwigni życia zbiorowego. Tak, jest to niewątpliwie ważna zasada. A dalsze postanowienia Konstytucji wskazują na to, że Konstytucja nie opiera swego światopoglądu na demoliberalizmie ubiegłego stulecia, że owa twórczość jednostki, jeżeli chodzi o twórcze zbiorowe działanie ma o tyle tylko wartość, o ile dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego. I to jest słuszna i obowiązująca zasada nowej Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-474.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-474.4" who="#PDeryng">Przedziwne, jak zbiegały się podświadomie czy świadomie w formie rozumowania, w argumentach i logice przemówienia moich przedmówców z mniejszości żydowskiej i niektórych posłów polskich, którzy oczywiście od tej argumentacji i logiki mniejszości żydowskiej stoją — przypuszczam i jestem głęboko przekonany — jak najdalej. P. Dudziński powołał się na podstawowe i naturalne prawo każdego posła stawiania wniosków, stawiania interpelacyj i wykonywania w tej formie obowiązków reprezentowania dążeń swych wyborców. Przecież pod te pojęcia praw naturalnych można wszystko podciągnąć, a więc interes każdej jednostki i każdej grupy, i tego interesu, sprzecznego tak często z dobrem Państwa i narodu, bronić.</u>
+ <u xml:id="u-474.5" who="#PDeryng">Jeszcze dziwniejszym było rozumowanie na temat weksla. Zdawało by się, że pojęcie weksla mogłoby być właściwym pojęciem i tematem dla jakiejś komisji gospodarczej czy handlowej. Ale rozpoczynanie debat izby poselskiej parlamentu, i to zasadniczych debat, od operowania analogią na temat weksla...</u>
+ <u xml:id="u-474.6" who="#komentarz">(Głos: To Panowie zaczęli.)</u>
+ <u xml:id="u-474.7" who="#PDeryng">Kto pierwszy mówił o wekslu? My czy Panowie? Myśmy słyszeli już na komisji wywody p. Sommersteina o wekslu i dziś ponownie. Ale zdaje mi się, że zagadnienie krętactw czy też właściwego ustosunkowania się do spraw publicznych nie będzie regulowane regulaminem, nie regulamin da nam gwarancję, że nie będzie szacherek politycznych między posłami, ale w psychice poszczególnych posłów, w psychice polskiej musimy szukać oparcia przeciw wszelkim szacherkom politycznym.</u>
+ <u xml:id="u-474.8" who="#komentarz">(Oklaski. P. Dudziński przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-474.9" who="#PDeryng">Może Panowie stworzą klub, w którym tego rodzaju moralne wskazania dadzą Panom drogowskaz działania.</u>
+ <u xml:id="u-474.10" who="#PDeryng">Jeżeli chodzi o pogląd p. Sommersteina, to szczególnym zbiegiem okoliczności przedstawiciel tej mniejszości, która w tak znakomity sposób potrafi działać kolektywnie, zbiorowo, która wykazała taką solidarność w wewnętrznych swoich organizacjach, doradza nam, ażebyśmy wyrzekli się działania zespołowego, ażebyśmy nie podejmowali trudu stania się gospodarzami w Państwie i parlamencie, ale żebyśmy prace Sejmu pozostawili indywidualnej i nieskoordynowanej działalności poszczególnych jednostek. Otóż Pan Poseł, interpretując Konstytucję, pozwolił sobie na niedopuszczalną interpretację pomieszania Sejmu i jego uprawnień z uprawnieniami posłów. Od tego również odeszliśmy. To było w okresie może tych sejmów, które nazywały się suwerennymi, i każdemu z posłów wydawało się wtedy, że sam reprezentuje cały Sejm i że uprawnienia Sejmu są jego uprawnieniami. Konstytucja nigdzie nie daje uprawnień posłom jako takim. Konstytucja daje uprawnienia Sejmowi jako zorganizowanemu organowi władzy państwowej. Organizacja Sejmu należy do niego samego, organizacja ta ma na celu sprawny tok obrad, danie tej dynamiki, którą powinien wykazywać każdy organ zbiorowy, kolektywny.</u>
+ <u xml:id="u-474.11" who="#komentarz">(P. Dudziński: Sejm—to zarząd O. Z. N.)</u>
+ <u xml:id="u-474.12" who="#PDeryng">Żałować należy, że Pan Poseł nie umie podać żadnych innych argumentów i poza zarządem Ozonu nie widzi ani argumentacji, ani faktów.</u>
+ <u xml:id="u-474.13" who="#komentarz">(P. Dudziński przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-474.14" who="#PDeryng">W każdym zespole należy poszukiwać pewnych zasad organizacyjnych. Zasady organizacyjne zespołu tego, jaki stanowi Państwo Polskie pod rządem nowej Konstytucji, to jest harmonijne współdziałanie obywateli na rzecz dobra powszechnego, harmonijne współdziałanie organów Państwa dla nadrzędnego interesu narodu polskiego i Państwa Polskiego. Siłą dynamiczną każdego zespołu musi być pewna idea i pewien cel nadrzędny. Siłą dynamiczną Państwa Polskiego jest naród polski i on jest gospodarzem. Również i odpowiedzialność za kierunek pracy parlamentu musi także podjąć pewna siła zorganizowana, która potrafiłaby i mogła wziąć odpowiedzialność za prace parlamentu Jest to postulat naturalny i tu dyskusja wszelka zdaje się być zbędną.</u>
+ <u xml:id="u-474.15" who="#PDeryng">Jeżeli chodzi o interes polityczny, to interesem politycznym najwyższego rzędu jest dobro Państwa i narodu polskiego, wszelkie interesy polityczne inne mają tylko znaczenie podrzędne, mają znaczenie, wartość i uzasadnienie jako dopełnienie owego nadrzędnego interesu.</u>
+ <u xml:id="u-474.16" who="#PDeryng">Z tego najbardziej ogólnego punktu widzenia rozpatrując proponowane przez komisję poprawki, proszę Wysoką Izbę, aby zechciała uchwalić zmianę art. 33 i dać w ten sposób wyraz naczelnej zasadzie organizacyjnej Izb, polegającej na działaniu zespołowym.</u>
+ <u xml:id="u-474.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-475">
+ <u xml:id="u-475.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Witwicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-476">
+ <u xml:id="u-476.0" who="#PWitwicki">Wysoka Izbo! Na marginesie dyskusji, która się wywiązała w sprawie przedłożonego projektu regulaminu, chcę tylko jeszcze dorzucić kilką krótkich uwag, dlatego że dyskusja, zdaje mi się, już wyczerpała należycie i wyświetliła wszystkie sporne kwestie odnośnie projektu regulaminu przedłożonego przez p. sprawozdawcę.</u>
+ <u xml:id="u-476.1" who="#PWitwicki">Dyskusja ta może się obracać jedynie na płaszczyźnie politycznej, nie na płaszczyźnie naukowej, bo sprawa, którą porusza projekt p. kolegi Szczepańskiego, to jest sprawa celowości, praktycznej wartości, a mianowicie jest to kwestia, jak najlepiej, pod rządem jakich przepisów najlepiej potrafiliby poszczególni pp. posłowie wykonywać swe funkcje i swoje obowiązki. Istota tej kwestii leży w różnicy między konstrukcją sejmów do r. 1935 a sejmów, które zostały powołane do życia na podstawie nowej Konstytucji i nowej ordynacji wyborczej od r. 1935. Na czym polegała budowa i konstrukcja sejmów do r. 1935? Opierała się ona na zasadzie tzw. sejmowładztwa, którego podstawą były rządy poszczególnych partyj politycznych. Chodziło więc o zlikwidowanie tego systemu rządzenia i tego układu sił politycznych, chodziło o to, ażeby w Państwie przestały być tym decydującym, tym nadrzędnym czynnikiem polityki partie, które zabierały głos i decydowały o sprawach najważniejszych. Te partie mianowicie unieruchomiały wolę i inicjatywę poszczególnych posłów, bo tylko to mogło się skutecznie objawiać w działalności poszczególnego posła, co było uchwalone i przyjęte przez większość partyjną.</u>
+ <u xml:id="u-476.2" who="#PWitwicki">Tej konstrukcji i tej zasadniczej idei dawnej budowy Sejmu z r. 1935 przeciwstawia nowa Konstytucja i nowa ordynacja wyborcza nową bardzo ciekawą i bardzo oryginalną zasadę, mino wicie temu monolitowi partyjnemu i tej mechanizacji woli poszczególnych posłów przeciwstawia indywidualność osobistą tej jednostki, którą wola społeczeństwa, przez nową ordynację wyborczą korygowana, wprowadza do ciał ustawodawczych. Nowa Konstytucja i nowa ordynacja wyborcza chcą położyć cały akcent, cały ciężar i całą wagę odpowiedzialności nie na partie i ich większość, a na jednostkę, która jest indywidualnością, na tę jedyną twórczą siłę w każdym narodzie i w każdym społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-476.3" who="#PWitwicki">I to jest ten istotny sens, tak należy rozumieć nową Konstytucję i nową ordynację wyborczą. Znaczy to, że poseł jako indywidualność dźwiga na sobie ciężar odpowiedzialności za to, co się stanie z ogółem i co się stanie ze sprawą publiczną. To jest sens i podstawa ideologiczna tego uprawnienia, które otrzymuje poseł na podstawie nowej ordynacji wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-476.4" who="#PWitwicki">Jeśliby zatem przyjąć poprawki, projektowane przez p. Szczepańskiego, to nie będzie to organicznie, życiowo związane z tym, co jest podstawą nowej ordynacji wyborczej i tego nowego porządku, który ona wprowadziła. Jeżeli obowiązuje tak zbudowana Konstytucja i tak zbudowana ordynacja wyborcza, to oczywiście nowa poprawka traci cały swój sens i całe swoje znaczenie i nie można osiągnąć tego celu, jaki leżał u podstaw i założeń nowego porządku rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-476.5" who="#PWitwicki">To byłaby jedyna racja, proszę Wysokiej Izby, zupełnie rzeczowa, oderwana od wszelkich względów narodowościowych, tzw. mniejszościowych itd.</u>
+ <u xml:id="u-476.6" who="#PWitwicki">Druga racja, proszę Wysokiej Izby, także wywodzi się z tych argumentów, o których na wstępie wspomniałem. Sens nowej ordynacji wyborczej jest taki, ażeby przerzucić ciężar z jednej funkcji, która była wyłączną funkcją posła, z mówienia na działanie. Zdaje mi się, że wszyscy pamiętamy tę dyskusję bardzo wysoko postawionych i czołowych osobistości politycznych, które występowały przeciwko tej powodzi przemówień, słów i banalnych frazesów. Chodziło o to, by poseł, skonfrontowany z rzeczywistością, z życiem, umiał działać i umiał występować z inicjatywą poselską ustawodawczą, która by normowała rzeczy najważniejsze w Państwie w ten sposób, by ta akcja ustawodawcza tworzyła podstawy porządku prawnego, dobrobytu, rozwoju itd.</u>
+ <u xml:id="u-476.7" who="#PWitwicki">Jeżeli, proszę Panów, ograniczymy obecnie całą funkcję posła do mówienia, bo on nie będzie mógł postawić wniosku w związku z tym, co mówi, to jest to nonsens i paraliżowanie swobody woli, inicjatywy i skutecznej działalności każdego posła. To jest chyba jasne i zdaje mi się, że żadnych wyjaśnień nie potrzebuje.</u>
+ <u xml:id="u-476.8" who="#PWitwicki">Proszę Wysokiej Izby, jest jeszcze trzecia racja. Jeżeli dobierze się towarzystwo, które ma przypadkowo 15 towarzyszy broni, to oczywiście ta sprawa idzie. Jeżeli zabraknie jednego i będzie 14, to już szanse będą mniejsze. Oczywiście stwarza to dwie kategorie posłów przy utrzymaniu fundamentalnej zasady Konstytucji, która nazywa się równością obywateli przed prawem. Bo oto nie ma równości posłów, gdyż są jedni, którzy zebrawszy się w 15-kę mogą wystąpić z inicjatywą ustawodawczą i mogą postawić wniosek, przypuśćmy votum zaufania dla Rządu czy odnośnie pewnej pozycji budżetu, a inni tej możności nie mają. Jakżeż to jest? Czy to jest możliwe? To nie zgadza się z prymitywnym poczuciem ładu, porządku i tej fundamentalnej zasady, która nazywa się równością.</u>
+ <u xml:id="u-476.9" who="#komentarz">(Głos: Każdy ma równe prawa.)</u>
+ <u xml:id="u-476.10" who="#PWitwicki">Nie ma równych praw, bo kiedy np. jest 14 ukraińskich posłów z trzech południowo-wschodnich województw i brakuje akurat jednego, to stąd powstaje ta konsekwencja w obliczu projektowanego przepisu ustawy, że 14 posłów nie mając jednego nie może postawić wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-476.11" who="#komentarz">(Głos: Są członkami polskiego parlamentu.)</u>
+ <u xml:id="u-476.12" who="#PWitwicki">Tego nie przeczę, Panie Profesorze. Nie wiem, po co ta uwaga i ta dyskusja. Nigdy nie podawałem tego w wątpliwość. Ale że my reprezentujemy ukraińskie społeczeństwo, to także nie budzi wątpliwości i nie wymaga żadnej dyskusji, jak i to, że chcemy reprezentować je tak, jak wymaga tego sumienie oraz interes całości, o której Pan mówi.</u>
+ <u xml:id="u-476.13" who="#PWitwicki">Ale jeżeli chcemy to zrobić, to musimy mieć pełną swobodę i możność wyjawiania swojej woli. Jeżeli Panowie ją skrępujecie, to uniemożliwi to wszelką praktyczną, rozsądną i pożyteczną działalność. Sądzę ponadto, że Sejm, któremu nałożono taki kaganiec, iż tylko pewna ilość może wystąpić z inicjatywą poselską ustawodawczą, absolutnie nie uzyska tego autorytetu, o którym Panowie mówicie, a który powinien przyświecać jako wielki cel tym wszystkim, którzy w nim zasiadają i którzy o ten autorytet jak najwięcej dbać powinni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-477">
+ <u xml:id="u-477.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-477.1" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-478">
+ <u xml:id="u-478.0" who="#PSzczepanski">Wysoka Izbo! W sprawozdaniu komisji w uzasadnieniu do projektowanych zmian w art. 33 jest napisane, że propozycja poparcia 15 podpisami inicjatywy poselskiej — „stanowi pierwszą próbę konfrontacji inicjatywy z realną możliwością przejścia ustawy przez plenum”. Zdaje się, że tego rodzaju uzasadnianie jest uzasadnieniem skromnym, że wszelka polemika dokoła tego zagadnienia powinna być polemiką dokoła tych motywów. Tymczasem, proszę Wysokiej Izby, usłyszeliśmy tu zgoła co innego, usłyszeliśmy tu przy tej okazji, która stanowi próbę usprawnienia prac naszej Izby, wielkie słowa — że oto właśnie to zagadnienie utrąca zjednoczenie narodu, że właśnie ta poprawka jest sprzeczna z art. 5 Konstytucji, że bije ona w podstawowe prawa posła, wynikające z ducha Konstytucji, nawraca do złych praktyk parlamentarnych, że dzięki przejściu tej poprawki nie będzie można bronić nędzy wsi, spraw robotniczych, spraw pracowniczych, szerokich warstw społecznych, że to wszystko, te wielkie zagadnienia, obrona tych wielkich zagadnień, które przede wszystkim — bo nie mówię tego o kolegach posłach niezależnych — są naczelnym zadaniem O. Z. N, że oto właśnie obrona tych zagadnień będzie uniemożliwiona dzięki tej poprawce, której cel zupełnie zgoła jest inny. Cel ten należy tłumaczyć tak, jak jest powiedziane w sprawozdaniu Komisji Regulaminowej. I gdybyśmy dyskutowali w tej płaszczyźnie, to niewątpliwie bardzo szybko porozumielibyśmy się ze sobą. I otóż to zagadnienie jest dość proste i tak je tłumaczyć należy. Nie można tak uważać, jak to już było powiedziane w dyskusji i jak to mówił p. Sommerstein, że są ustawy, które w Sejmie przepadły, a które uchwalone były w Senacie, albo też z tych cytat p. Sommersteina, można było wyciągnąć wniosek paradoksalny, że projekt, który nie uzyskał zgody ani jednego dodatkowego posła, ma szanse przejścia w Izbie. Wyciągać tego rodzaju wniosku nie można. Tu jest zachowane to prawo indywidualne, Ten, kto chce uważnie przeczytać proponowaną poprawkę, ten wie, że projekt ustawy składa jeden poseł, który tylko musi uzyskać poparcie 15 podpisów. A więc żeby już u progu, że tak powiem, życia tego wniosku poselskiego było stwierdzone, że on ma możliwości przejścia.</u>
+ <u xml:id="u-478.1" who="#komentarz">(P. Dudziński: Czy członkowi Ozonu bez zgodny zarządu wolno taki wniosek podpisać?)</u>
+ <u xml:id="u-478.2" who="#PSzczepanski">Panie Kolego, jeśli wolno Koledze podpisać wniosek ustawodawczy klubu czy Koła Obozu Zjednoczenia Narodowego, tak samo odwrotnie wolno członkowi Obozu Zjednoczenia Narodowego podpisać wniosek kol. Dudzińskiego, jeżeli ten wniosek nie będzie miał charakteru manifestacyjnego (P.</u>
+ <u xml:id="u-478.3" who="#komentarz">Dudziński:</u>
+ <u xml:id="u-478.4" who="#PSzczepanski">Kto o tym ma sądzić?), tylko będzie miał względy rzeczowe na celu. Sądzę, że w ten sposób porozumiemy się i w myśl tego regulaminu każdy wniosek poselski słuszny i rzeczowy uzyska właściwą liczbę podpisów 15 popierających posłów.</u>
+ <u xml:id="u-478.5" who="#komentarz">(P. Dudziński:</u>
+ <u xml:id="u-478.6" who="#PSzczepanski">W czwartek się zgłoszę do Panów.</u>
+ <u xml:id="u-478.7" who="#komentarz">Głos:</u>
+ <u xml:id="u-478.8" who="#PSzczepanski">Dlaczego 15 a nie 3?) Dlatego 15, że tak uchwaliła Komisja Regulaminowa. A dlaczego nie 3? Dlatego, że Szanowny Pan Kolega nie zgłosił żadnego wniosku i nie uzasadnił tej liczby 3.</u>
+ <u xml:id="u-478.9" who="#PSzczepanski">Proszę Wysokiej Izby! Jeżeli chodzi o reasumcję tej dyskusji, jeżeli chodzi o głosy posłów spoza O. Z. N., to wszyscy tu najlepiej wiemy, jest publiczną tajemnicą, że panowie posłowie niezależni mają tą liczbę 15 posłów i z łatwością mogą się porozumieć i zgłosić odpowiedni wniosek do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-478.10" who="#komentarz">(P. Dudziński:</u>
+ <u xml:id="u-478.11" who="#PSzczepanski">Pan więcej wie, niż my.)</u>
+ <u xml:id="u-478.12" who="#PSzczepanski">Z tej dyskusji wynika jedno, że nie chodzi tu o rzekome grzechy i rzekomą obrazę metod pracy parlamentarnej, wynikającej z poprawki do art. 33. Ze wszystkich przemówień, które były wypowiedziane przeciwko, wyciągam wniosek, że przenika je jedna tylko rzecz: niechęć do pracy zespołowej. Otóż my stoimy na tym stanowisku — tak, jak dźwignią dobra Rzeczypospolitej jest twórczość jednostki, tak również praca zespołowa jest tym czynnikiem, który dalej buduje gmach Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-478.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-479">
+ <u xml:id="u-479.0" who="#Marszalek">P Sommerstein zgłosił wniosek, który nie był zgłoszony jako wniosek mniejszości. Mogę go poddać pod głosowanie tylko za zgodą referenta. Czy Pan Sprawozdawca wyraża swą zgodę?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-480">
+ <u xml:id="u-480.0" who="#PSzczepanski">Tak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-481">
+ <u xml:id="u-481.0" who="#PSommerstein">Jako wnioskodawca proszę o głos w sprawie formalnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-482">
+ <u xml:id="u-482.0" who="#Marszalek">Pana wniosek będzie głosowany.</u>
+ <u xml:id="u-482.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania. Najpierw będziemy głosowali wnioski mniejszości, a więc przede wszystkim wniosek zgłoszony na posiedzeniu przez p. Sommersteina do ust. (2) art. 33: W ust. (2) dodać zdanie drugie następującej treści: — „Wystarczy również poparcie grupy posłów, liczebnie mniejszej, reprezentującej wyłącznie daną mniejszość narodową”. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-482.2" who="#Marszalek">Następnie przegłosujemy wniosek mniejszości do art. 33, by w nowoprojektowanym ust. (2) liczbę — „15” zastąpić liczbą — „5”. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-482.3" who="#Marszalek">Przegłosujemy drugi wniosek, aby w razie odrzucenia tego wniosku liczbę „15” zastąpić liczbą — „10”. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-482.4" who="#Marszalek">Wobec tego przystępujemy do głosowania nad wnioskami Komisji Regulaminowej. Ponieważ nie ma żadnych innych zmian do wniosków Komisji Regulaminowej, proponuję głosowanie łącznie wszystkich wniosków komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-483">
+ <u xml:id="u-483.0" who="#PDudzinski">Proszę o głosowanie oddzielne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-484">
+ <u xml:id="u-484.0" who="#Marszalek">Wobec tego, że Panowie żądają głosowania oddzielnego, zarządzam głosowanie nad każdą poprawką do artykułów, proponowanych przez Komisję Regulaminową. Treści tych poprawek nie będę odczytywał, bo Panowie je znają.</u>
+ <u xml:id="u-484.1" who="#Marszalek">Kto z Panów jest za przyjęciem poprawki do art. 4, zechce wstać. Stoi większość. Poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-484.2" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem poprawki do art. 33, zechce wstać. Stoi większość. Poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-484.3" who="#Marszalek">Poprawki do art. 37 i 59 przegłosujemy razem. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem tych poprawek, zechce wstać. Stoi większość. Poprawki zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-484.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-485">
+ <u xml:id="u-485.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja p. Emila Sommersteina do p. Prezesa Rady Ministrów jako Szefa Rządu i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie braku bezpieczeństwa na wyższych uczelniach i popełnionych na ich terenie ciężkich zbrodni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-486">
+ <u xml:id="u-486.0" who="#Marszalek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-486.1" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-486.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 50.)</u>
+ <u xml:id="u-486.3" who="#Marszalek">--——————-- —</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00002-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00002-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..0517261
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00002-01/header.xml
@@ -0,0 +1,43 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00002-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>2 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>2 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">2</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-12-02</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterSkarbupKwiatkowski" role="speaker">
+ <persName>Minister Skarbu p. Kwiatkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpWadowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Wadowski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00002-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..5cae33e
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,275 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 2 posiedzenia w dniu 2 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Fe</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">licjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck,</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Minister Spraw Wojskowych gen. Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Świętosła</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">wski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Na</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#komentarz">koniecznikow-Klukowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Kajetan Dzierżykraj-Morawski i Józef Kożuchowski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Aleksandrowicz, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Maurycy Jaroszyński i Michał Wierusz-Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose i Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Eugeniusz Piestrzyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 41.)</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">P. Prezes Rady Ministrów przesłał mi w dniu 30 listopada rb. następujące zarządzenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">„Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o zamknięciu sesji nadzwyczajnej i otwarciu sesji zwyczajnej Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Na podstawie art. 12 pkt c) ustawy konstytucyjnej zamykam z dniem dzisiejszym sesję nadzwyczajną Sejmu i otwieram równocześnie sesję zwyczajną Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Warszawa, dnia 30 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszalek">PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">(—) I. Mościcki.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">PREZES RADY MINISTRÓW</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Na podstawie powyższego zarządzenia zwołałem dzisiejsze posiedzenie z porządkiem dziennym, który został Panom doręczony.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Protokół pierwszego posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Zawiadamiam Izbę, że przeciw protokółowi ostatniego posiedzenia z ubiegłej kadencji Sejmu nie wniesiono także do Biura Sejmu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp.: Orlański i Wadowski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Orlański.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu pismem z dnia 29 listopada rb. zawiadomił mnie, iż Senat na posiedzeniu w dniu 28 listopada rb. dokonał wyboru swego Prezydium w składzie następującym: Marszałek — s. Bogusław Miedziński; wicemarszałkowie: ss. Stefan Dąbkowski, Alojzy Pawelec, Błażej Stolarski; sekretarze ss. Dawid Bruski, Tadeusz Katelbach, Mikołaj Malicki, Krzysztof Radziwiłł, Stefan Rosada, Janusz Wielowiejski.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Od p. Ministra Skarbu otrzymałem w dniu 30 listopada rb. zamknięcie rachunków państwowych za okres budżetowy 1936/37.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">Zamierzam je wnieść na porządek dzienny Sejmu po otrzymaniu od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli uwag Kontroli Państwowej o zamknięciach rachunków Państwa i wykonaniu budżetu za okres powyższy z wnioskiem w sprawie absolutorium dla Rządu z gospodarki finansowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 1 porządku dziennego, który obejmuje pierwsze czytanie projektu ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#Marszalek">Głos ma p. Prezes Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">przy wejściu na trybuną hucznymi oklaskami):* Wysoka Izbo! Witam w imieniu Rządu Rzeczypospolitej Was, Panowie Posłowie, moi Koledzy, zebrani w dniu otwarcia sesji parlamentarnej, a więc okresu ciężkiej, odpowiedzialnej i wytężonej pracy dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Do pracy tej powołały Was, Koledzy, najszersze masy ludności, jakie dotychczas brały udział w wyborach Polski odrodzonej. Na 17 milionów uprawnionych do głosowania obywateli Rzeczypospolitej przeszło 11 milionów oddało w Wasze ręce zaufanie całkowite. Są to ilości dotychczas w Polsce nie notowane.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Powitanie moje nie może być gołosłowne. W imieniu Rządu ofiaruję Wysokiej Izbie lojalną, uczciwą i szczerą współpracę, odpowiadającą wysokości jej zadań.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">W ciągu tej sesji parlamentarnej Rząd w czasie debaty budżetowej i przy omawianiu ustaw przedstawi Wysokiej Izbie całokształt swoich prac. Na pewno niejednokrotnie przy ocenie tych prac wypadnie Wysokiej Izbie i Rządowi z trudem doszukiwać się wspólnych dróg myślenia.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Wierzę głęboko, że drogą główną, drogą linii wytycznej, gdzie zawsze zejdą się nasze myśli, będzie droga testamentu Piłsudskiego. Jest to wytyczona, niezawodna droga, na której Polska w myśl wskazań Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Śmigłego Rydza znajdzie miejsce godne Jej w dziejach narodów.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wicepremier i Minister Skarbu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">przy wejściu na trybunę hucznymi oklaskami): *Wysoki Sejmie! Rok 1938, bilansowany kiedyś z dalszej już perspektywy historycznej, nie utraci — jak sądzę — tego szczególnego waloru, mocą którego my — współcześni — oceniamy go jako rok ważkich i niezwykłych dla Polski wydarzeń. Już sama zbieżność daty z pierwszym dwudziestoleciem odbudowania niepodległego i w upartym trudzie jednoczonego Państwa nakłania do podsumowania najważniejszych osiągnięć i najistotniejszych postulatów narodowych i państwowych. Z punktu widzenia ściśle gospodarczego jest to rok, w którym po raz pierwszy zarysowały się przed nami w nieco konkretniejszej formie ciężkie skutki ostatniego 7-letniego kryzysu, w którym koniunkturalnie odcięliśmy się już zdecydowanie od poprzedniego załamania, rok, w którym — działając na podstawie nowych zasad i nowego programu — zamykamy wcześniej od zapowiedzi pierwszy cykl planowanych robót publicznych i inwestycyj, związanych z pierwszą preliminowaną w r. 1936 sumą 1.800 milionów złotych i następnie z ustawą o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Z trzech punktów widzenia obejrzeć więc możemy dokładniej nasze polskie bilanse zamknięcia: bilans dwudziestolecia niepodległości, bilans długotrwałego kryzysu i polityki deflacyjnej oraz bilans okresu aktywizacji gospodarstwa i wyników rozwoju tej polityki. Ale nie tylko przeszłość stwarza specjalne tytuły dla podkreślenia wagi momentów historycznych w r. 1938. Daje je i rzeczywistość chwili bieżącej.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Polityka zewnętrzna i Armia narodowa święcą w tym roku wielkie triumfy i wielkie sukcesy. Ich postawa i ich gotowość zamiany słów na czyny zespoliły się z wolą i z wiarą całego narodu. Sprawa powrotu Śląska Zaolziańskiego i polskich gmin na południowej granicy Rzeczypospolitej do Polski,</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">sprawa usymbolizowąna w jednym, od wieków polskim Cieszynie, rozdartym nie przez Olzę, ale przez przemoc ludzką, dojrzała w tym roku do rozstrzygnięcia i została we właściwym momencie definitywnie załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Fakt włączenia w orbitę naszego gospodarstwa tak wysoce uprzemysłowionego okręgu Śląska Zaolziańskiego nie może pozostać bez wpływu ani na nasz program ekonomiczny i inwestycyjny, ani też na ewolucję struktury gospodarstwa polskiego. Nie bez znaczenia gospodarczego, szczególnie dla ziem północno-wschodnich, jest doniosły fakt polityczny, fakt osiągnięcia w r. 1938 normalizacji stosunków z państwem i narodem litewskim, z którym dzieliliśmy w ciągu wieków tyle świetnych i bohaterskich momentów historycznych.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Podobnie i w życiu wewnętrzno-politycznym r. 1938 posiada wyraźną i trwałą treść. Odnowienie Izb ustawodawczych ujawniło wcale znamienne i pozytywne przesunięcie sił politycznych w kraju, a szereg ważkich dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej nie pozostanie bez głębszych śladów w formującej się rzeczywistości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Tak więc silnymi akordami zamykamy pierwsze dwudziestolecie żyda państwowego, dwudziestolecie pracy i decyzji na własny rachunek społeczeństwa polskiego, zbierając — jakże cenne — zewnętrzno-polityczne owoce tych dążeń i tych zasad politycznych, których wyrazicielem i wodzem w ubiegłym okresie był Marszałek Józef Piłsudski.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Art. 9 Konstytucji polskiej mówi: — „Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego.” Gdybyśmy więc z tego właśnie punktu widzenia ogarnęli jednym rzutem oka bilans właśnie zamkniętego 20-lecia, gdybyśmy w ocenie położyli akcent na zagadnienie dobra powszechnego, na sprawy skoncentrowanej całości, a nie rozproszonych części, na sprawy ogólnopaństwowe, a nie lokalne, na sprawy raczej celów i osiągnięć narodowych i zbiorowych niż indywidualnych, to pomimo oczywistej świadomości długiej litanii naszych niedomagań i naszych błędów, ocena rezultatów całego okresu musi wypaść dla zdolności twórczych naszego narodu niezwykle pozytywnie.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nikt już dziś nie zdoła wskrzesić rzeczywistego obrazu Polski z lat 1918 — 1920. Ówczesna rzeczywistość wydawałaby się nam koszmarnym symbolem i nierealnym obrazem powszechnej nędzy i zniszczenia. Rolnictwo w tych latach nie było zdolne do wyżywienia własnego kraju, produkcja przemysłowa cofnęła się poniżej 20% stanu przedwojennego, produkcja związana z kardynalnymi wymogami Państwa, obsługująca tak ważne sprawy jak obrona i komunikacja, nie istniała. Nie było gdzie mieszkać, w co się ubrać, czym palić w okresie trwałej zimy. Nie było ani organizacji państwowej, ani pieniędzy, była tylko ruina materialna, wojny lokalne i wojna generalna, plebiscyty i epidemie. Polska w pierwszym okresie niepodległości obejmowała obszar 140,000 km². W r. 1921 ludność Polski nie dosięgała 27 milionów obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Ale objawem najgorszym były spustoszenia w psychice powojennej.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Sąsiedzi otoczyli nas lekceważącym mianem państwa sezonowego, a do wnętrza naszego polskiego obozu przeniknęła niewiara we własne siły i opinia o wszechpotędze i wszechmądrości obcych. Tu był odcinek najgroźniejszy, przez który wedrzeć się mogła każdej chwili klęska, decydująca o stuleciach małości Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Tyle widzialnych i niewidzialnych rąk poczęło wypisywać dla nas jakże fałszywy i zgubny kodeks życia.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Granic naszych bronić będą sojusze i umowy, gdyż sami nie jesteśmy w mocy ich obronić. Nie można dźwignąć zubożałego kraju, dopóki nie przekonamy zagranicznych potentatów finansowych, że zasługujemy na skromną, choć wysoko oprocentowaną pożyczkę. Nie możemy produkować u siebie sprzętu techniczno-wojskowego o wysokich wymaganiach, bo to się u nas nie opłaci. Nie możemy przejmować we własne ręce wielkiego przemysłu, gdyż nie mamy odpowiednich fachowców. Nie możemy myśleć o ekspansji węgla polskiego przez morze Bałtyckie, gdyż to jest niedowarzony, fantastyczny pomysł!</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Na kilkanaście dni przed czynem majowym Józefa Piłsudskiego, dn. 30 kwietnia 1926 r. na 130 posiedzeniu Senatu, wskazując, iż fundamentem uzdrowienia Skarbu i waluty jest sprawa równowagi budżetowej, takie refleksje z obiegowych dyskusji przytaczał dosłownie ówczesny Minister Skarbu. Mówił on: — „Są wysuwane dzisiaj tezy, że w ogóle równowaga budżetowa o własnych siłach, jest rzeczą zupełnie niemożliwą. Są rzucane hasła, że ta równowaga budżetowa, może być tylko przeprowadzona przy pomocy pożyczki zagranicznej, danej nam przy zwróceniu się do Ligi Narodów.” Nie! Ilekolwiek zła moglibyśmy tu wspólnie w ciągu wielogodzinnych dyskusji zarejestrować, ilekolwiek chcielibyśmy zaprezentować zestawień statystycznych, mających udowodnić jak daleko w tyle pozostaje dzisiejsza Polska w porównaniu z innymi, wielkimi czy małymi, ale szczęśliwymi narodami, to nie to jest już ta sama Polska, którą znaliśmy jeszcze przed kilkunastu laty.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie w tym zaś leży podstawowa wartość ewolucji, odbytej w okresie tego pierwszego, najtrudniejszego dwudziestolecia naszej samodzielności, iż nowa zjednoczona Polska obejmuje dziś obszar 390.000 km² z cyfrą ludności, przewyższającą już 35 milionów mieszkańców, nie w tym, że odbudowaliśmy zniszczony kraj i zniszczone gospodarstwo, nie w tym, że uruchomiliśmy długie szeregi nowych działów i nowych okręgów produkcji, ale w tym przede wszystkim, że rozbudzone zostało samopoczucie siły całej Polski i samopoczucie zwartości elementu polskiego — przełamującego coraz wyraźniej wszystkie małostkowe spory i w małych kuźniach ukute intrygi. Ginie stopniowo, ale systematycznie gatunek zanarchizowanych, hiper-indywidualnych, ludzi o psychicznym kompleksie niższości, gatunek satelitów obcych sił, adoratorów obcych wartości i obcych idei, szukający wciąż obcych wzorów, by skopiować reguły postępowania dla siebie i dla Polski, a przyrasta gatunek ludzi zorganizowanych psychicznie i samodzielnych w pracy i w myśleniu, przeżywający w sobie zwycięstwo wysiłku i osiągnięcia polskiego, gatunek uzdolniony do współpracy z każdą pozytywną i twórczą siłą, ale zarazem świadomy, że cała odpowiedzialność za przyszłe losy Polski spoczywa tylko na naszych barkach, na naszym wysiłku i zdolności do ofiar.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Do zguby państwa w XVIII wieku w niemałej mierze przyczyniło się to, że społeczeństwo polskie i jego czynniki kierownicze przez długi okres nie rozumiały wielkich przemian, zachodzących dookoła Polski, przemian w dynamizmie państwowym, opartym na zmianie psychiki sąsiednich narodów. I dzisiaj niezwykle głębokie przemiany, które w świecie zachodzą, w świecie przejaskrawionego nacjonalizmu politycznego i krańcowego egoizmu gospodarczego, domagają się aktywnej i czujnej obrony z naszej strony. Ta obrona już się zjawiła w naszej świadomości i w naszym działaniu i to można uznać za największy walor w bilansie ostatnich lat.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Gdybyśmy chcieli przedstawić w sposób prosty i popularny, choć może nieco prymitywny, stosunki międzynarodowe w zakresie spraw finansowych i gospodarczych, to musielibyśmy stwierdzić, że zniszczone zostały te przewody i kontakty, które miały przewodzić prąd dodatni, twórczy, które były wyrazem postępu, współdziałania, wyrównywania interesów, a rozbudowane zostały przewodniki ujemne, chorobotwórcze, zakaźne. Solidarność koniunktury rozluźniła się, a międzynarodowa solidarność kryzysu poczyniła zawrotne postępy. Krach na giełdzie amerykańskiej, nadprodukcja zboża na drugiej półkuli ziemskiej, wyzysk ras kolorowych przy uprawie trzciny cukrowej, wojna w Chinach, sztuczna obrona przed emigracją w krajach egzotycznych — wszystko to wywołuje natychmiastowe skutki w najodleglejszych zakątkach świata. Musimy więc żyć i działać nie wedle swobodnie wybranej i najmądrzejszej teoretycznie doktryny ekonomicznej, ale wobec jaskrawego realizmu takiego paradoksu. Oto im bardziej oddzielają się od siebie kordonem polityki autarkicznej jedne narody do drugich, tym większy wpływ wzajemny wywierają na swoją politykę gospodarczą. W obliczu niezwykłych postępów autarkii w wielu krajach już nie światopogląd stwarza metody działania w różnych krajach — ale odwrotnie, wciąż zmienne warunki przymuszają codziennie do korygowania światopoglądu.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Rządzenie staje się zagadnieniem coraz bardziej skomplikowanym i coraz trudniejszym, wymaga ono nieustannej czujności, nieustannej reakcji na to, co się w świecie dzieje, często reakcji, wymagającej chwilowo zachowania tajemnicy i szybkich decyzji dla osiągnięcia właściwego skutku.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Starogrecka zasada, że — „wszystko płynie”, nie miała może nigdy w przeszłości tak głębokiego potwierdzenia, jak obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Istnieje kilka niezwykle ważkich i w zasadzie prostych postulatów, których realizacja wprowadziłaby ludzkość na drogę znacznie trwalszego i pewniejszego rozwoju ekonomicznego. Być może, iż kilka pokoleń ludzkich mogłoby wówczas wykreślić ze swego codziennego słownika to pojęcie — „kryzys”. W krajach, nie wykluczonych przez naturę od dostępu cywilizacji, mieszka dziś w jednym miejscu 500 ludzi na 1 km², a w drugim jeden. W jednym kraju nie można rentownie ulokować pieniędzy na ½%, inne kraje mogłyby wypracować 5 i 6% z korzyścią dla obu stron. Jedne kraje ograniczają produkcję surowców, drugie giną z powodu ich braku. Jedne kraje cierpią z powodu nadmiaru złota, inne zostały odsunięte od możliwości przetwarzania go na wartości kultury i cywilizacji.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W sąsiednich krajach powstają równocześnie potężne ciśnienia i wielkie depresje i nie mogą się wyrównać w sposób rozsądny i pokojowy.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Potencjalnie rosną przyczyny ciągłego kryzysu w skali światowej. Od 20 lat padają te główne postulaty:</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Koniecznością dziejową jest możność wyrównywania gęstości zaludnienia w świecie i zracjonalizowania emigracji z punktu widzenia narodowego, przez otwarcie krajów zamorskich dla celów osiedleńczych;</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">koniecznością dziejową staje się postulat równego dostępu wszystkich narodów cywilizowanych do źródeł surowców egzotycznych koniecznością dziejową jest swobodna cyrkulacja ludzi, kredytów i towarów;</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">koniecznością dziejową jest zniesienie wszelkich prohibicji — dla produktów rolniczych i przemysłowych — bez ukrytych klauzul ograniczających;</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">koniecznością dziejową jest zmobilizowanie i przerzucenie potężnych sum, zużywanych dziś na walkę dumpingową, na cele rozwoju konsumcji;</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">koniecznością dziejową jest umiarkowanie w polityce celnej i podatkowej;</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">koniecznością dziejową jest przywrócenie stabilizacji walut;</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">koniecznością dziejową jest umożliwienie spłaty długów międzynarodowych towarami i pracą.</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W atmosferze stabilizacji politycznej realizacja tych wskazań mogłaby pchnąć rozwój wielu krajów na zupełnie nowe, wielkie tory. Ale w ciągu 20 lat po wojnie nie został zrealizowany praktycznie ani jeden z tych postulatów, gdyż zastosowana została fałszywa i jakże obłudna metoda rozkruszania jednej wielkiej i organicznej, bilansującej się w skutkach koncepcji na atomy, na fragmenty, a te fragmenty nie mogły przywrócić równowagi ekonomicznej w żadnym kraju. W ten sposób część konwencyj międzynarodowych, zawartych pod patronatem Ligi Narodów, ugrzęzła bez praktycznego rezultatu w archiwach komisyjnych, a część zrealizowana albo nie posiada faktycznego znaczenia, albo stanowi dziś gorzki wyrzut dla wielu narodów, jak np. konwencja z dn. 20 kwietnia 1929 r. — „o zwalczaniu fałszowania pieniędzy”, ratyfikowana tuż przed procesem dewaluacji pieniądza w tylu krajach.</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Trzeba to wyraźnie i mocno stwierdzić: to państwo, które by na swoją rękę, w odosobnieniu chciało wcielać w czyn te roztropne zasady, dotyczące współpracy w skali międzynarodowej, poniosłoby bezskutecznie olbrzymie ofiary i samo znalazłoby się na brzegu przepaści. Byłaby to nie mądrość doktrynalna, ale głupota. Realizacja takiej polityki mogła wynikać tylko z woli zbiorowej, a wola zbiorowa zawiodła na całej linii. Ten stan jest protoplastą polityki autarkicznej. W latach ostatnich, wbrew wszelkim deklaracjom i zapewnieniom czołowych osobistości w świecie, polityka ta poczyniła olbrzymie postępy. Nie można też nie podkreślić, że polityka gospodarcza zwana — „autarkią” nie jest monopolem państw totalnych. Przeciwnie, niezależnie od maskowania formy i przystosowania treści do potrzeby, olbrzymia większość najpotężniejszych państw realizuje te zasady. Polityka ta dąży w krajach o zdecydowanej strukturze agrarnej do szybkiego uprzemysłowienia; w krajach przemysłowych do przywrócenia samowystarczalności spożywczej i do najintensywniejszej rozbudowy rolnictwa. W krajach uzależnionych od surowców kolonialnych, a pozbawionych kolonii dąży ona do rozwoju produkcji namiastek; w krajach kolonialnych do politycznego znacjonalizowania kolonii i do gospodarczego zamknięcia ich w ramach własnego imperium; w krajach przeludnionych, a pozbawionych dziś możliwości emigracyjnych do rozbudowy zatrudnienia i handlu dumpingowego; w krajach ubogich w kapitał i odciętych od kredytów do obalenia monopolu kapitału zagranicznego. Każdy rok przynosi nowe, udoskonalone instrumenty, służące polityce autarkicznej. Reglamentacja i cła, system koncesjonowania i premiowania, system przepisów dewizowych, system dewaluacyjny, system zamówień państwowych, program wielkich inwestycyj publicznych, ustawodawstwo, dotyczące użycia namiastek — wszystko to stanowi różne rodzaje broni w jednej walce o obalenie przewagi kapitalistycznej kilku państw, które ze swej strony nie pogardzają tą samą bronią dla osiągnięcia dodatkowego zabezpieczenia — jak im się wydaje — swego monopolowego stanowiska.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Można więc dziś przytoczyć długi indeks zarządzeń nie tylko w Niemczech i w Italii, które bez wszelkiego maskowania rozbudowały cały systemat tej polityki, ale również zarządzenia Stanów Zjednoczonych, Anglii, Francji, które osiągnęły wielkie rezultaty w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jest rzeczą znamienną, iż te cztery kraje monopolistyczne w zakresie najważniejszych surowców, tj. W. Brytania, St. Zjednoczone, Francja i Sowiety, rozporządzające 84% produkcji złota, 90% produkcji platyny, 93% produkcji niklu i manganu, 82% produkcji żelaza, 75% produkcji bawełny, 73% produkcji węgla, 67% produkcji ropy naftowej, 68% produkcji wełny, 70% produkcji fosforytów, 65% produkcji ołowiu, cynku i gumy itp., czynią największe wysiłki dla usunięcia wszelkiej zależności od obcych krajów w zakresie wytwarzania i tej zasadzie podporządkowują swoją politykę gospodarczą.</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">I dla rezultatów tej polityki jest rzeczą zupełnie obojętną, czy realizuje się ona na drodze formalnej ingerencji władz państwowych, czy na podstawie dobrowolnej inicjatywy społecznej. Jeżeli idzie o skuteczność, to być może, iż większy nawet walor posiada oświadczenie gubernatora banku emisyjnego Anglii z października 1936 r., gdy deklarował: — „Winszujemy sobie wolności, z której korzystamy w porównaniu z licznymi innymi rynkami, lecz zamierzamy z niej korzystać jedynie w odpowiedni sposób, to znaczy działać stosownie do polityki rządu. Zapewniam ministrów, że jesteśmy zawsze gotowi stosować się do ich wskazówek z całą lojalnością i z dobra wolą, tak jak gdyby nas do tego zmuszało prawo” — niż np. upaństwowienie banku emisyjnego w Danii czy we Włoszech.</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Już to najpobieżniej tylko zarysowane tło uświadamia, jak bardzo krucha musi być każda obecna koniunktura, jak znacznie powiększyła się ilość niewiadomych w rachunku oceny prawdopodobieństwa dalszego rozwoju sił gospodarczych świata. Resztki biologicznego automatyzmu w procesach ekonomicznych zostały usunięte i wyparte z życia, a coraz więcej czynników gospodarczych ulega uzależnieniu od planowania narodowego i bezplanowości międzynarodowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Uporządkowany chaos jest najcięższy do wytrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Sprawozdawca obrad z lipca b. r. Komitetu Ekonomicznego Ligi Narodów i t. zw. Komitetu Koordynacyjnego stwierdza z naciskiem, iż rządy krajów wierzycielskich znajdowały się w wysoce kłopotliwej sytuacji, gdy w obliczu załamującej się w świecie koniunktury stwierdzano, że fakt ten w wielkiej mierze spowodowany został wewnętrznymi posunięciami natury pieniężnej i kredytowej w tych właśnie państwach.</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Istotnie też recesja światowa od połowy 1937 r. do połowy r. 1938 miała lokalnie charakter bardzo gwałtowny, osiągając we fragmentach poziom poniżej dna kryzysu z 1932 r. Światowa wytwórczość przemysłowa od II kwartału r. 1937 do II kwartału 1938 spadła ogółem o 19% Objętość handlu światowego skurczyła się o 15%, a wskaźnik światowych zapasów wzrósł nagle o 23%.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jak stwierdzają jednakże liczne publikacje Ligi Narodów, cechą charakterystyczną tegorocznej depresji jest to, że rozłożenie spadku gospodarczego pomiędzy poszczególne organizmy państwowe jest bardzo różne. Spośród 22 głównych państw świata 9 znalazło się w połowie bieżącego roku w t. zw. grupie kryzysowej, przy czym najmniejszy spadek funkcyj gospodarczych ujawnił się w Italii, bo tylko 6,5% w stosunku do roku ubiegłego, największy w Stanach Zjednoczonych, bo 32,5% — Ośm państw — według tej samej oceny — miało koniunkturę względnie ustabilizowaną. Były to: Szwecja, Rumunia, Estonia, Węgry, Norwegia, Dania, Japonia i Chili. Wreszcie tylko 5 państw tworzyło trzecią grupę koniunktury zwyżkowej, w której Niemcy notowały zwyżkę 6,2%, a Polska 8,4%.</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Raporty te ponadto stwierdzają, że najwyższy spadek wytwórczości wykazują te kraje, które przy kulminacyjnym punkcie w roku ubiegłym nie podciągnęły się do poziomu przedkryzysowego (jak np. Stany Zjednoczone).</u>
+ <u xml:id="u-6.42" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">„Wyjątkiem w tej regule (idzie tu o stary wskaźnik produkcji przemysłowej; reguła okazała się i w tym wypadku słuszna) jest Polska. Faktem jest, że koniunktura żadnego innego kraju nie wykazuje tak powolnego wzrostu w okresie do 1936 r. i tak regularnie szybszego — w ciągu następnego półtora roku.” Wreszcie dla ustalenia naszego poglądu na sytuację międzynarodową warto przytoczyć i następujące stwierdzenie: — „Cykl koniunkturalny skończył się w lalach 1931/32, kiedy interwencjonizm monetarny poszczególnych krajów rozbił zupełnie jedność gospodarstwa światowego. Od tego czasu różnice pomiędzy krzywymi koniunkturalnymi wytwórczości w poszczególnych krajach stały się tak wielkie, że nie można już zupełnie mówić o koniunkturze światowej jako o zjawisku jednolitym.</u>
+ <u xml:id="u-6.43" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Pod koniec roku bieżącego ujawniły się jednak w gospodarstwie światowym momenty dodatnie. Szczególnie zaś w Stanach Zjednoczonych wystąpiła dość gwałtowna zmiana sytuacji, głównie pod wpływem znacznego zwiększenia programu inwestycyjnego. Wiele instytucji i wielu ekonomistów poczyna oceniać sytuację obecną nad wyraz optymistycznie. Wskazuje się, iż nie ma obecnie ani podobnego skumulowania przyczyn kryzysowych jak w r. 1929, ani też podobnego stopnia — jak wówczas — zależności krajów dłużniczych od wierzycielskich i krajów rolniczych od przemysłowych. Wreszcie jest pewne, że obecnie kryzys bankowy nie mógłby przybrać szerszych rozmiarów, a tempo zbrojeń i opanowana metodyka nakręcania koniunktury podciągają w górę zarówno produkcję, jak też — przez zatrudnienie — podtrzymują rozwój konsumcji.</u>
+ <u xml:id="u-6.44" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Sądzę jednak, że nie należy ulegać zbyt krańcowym nastrojom w zakresie oceny sytuacji międzynarodowej i w ocenie jej wpływu na sytuację gospodarczą Polski. Z jednej strony istnieją niewątpliwie wcale poważne przyczyny, które będą działać deprymująco na gospodarstwo światowe. Rozwarły się ponownie podwójne nożyce cen. Zróżniczkowały się poziomy cen w złocie pomiędzy poszczególnymi krajami i pomiędzy poszczególnymi produktami. Rozpiętość cen zbożowych i przemysłowych jest ponownie dość znaczna. Wytwórczość światowa nie opiera się na zdrowych podstawach. Jest ona finansowana i konsumowana w sposób sztuczny. Ceny spadają, a obciążenia rosną. Nie wydaje się prawdopodobnym, by okres najbliższy miał być okresem stabilizacji walut światowych i stabilizacji stosunków politycznych. Na niedawnej konferencji prasowej oświadczył minister Skarbu Stanów Zjednoczonych, że ucieczka złota z Europy do Ameryki — w okresie napięcia sudeckiego — nie miała równej sobie w historii świata. W ciągu kilku tygodni odpłynęło do Ameryki z wyż 500 milionów dolarów. W neutralnej Holandii odpływ wkładów osiągnął wówczas 185 milionów florenów. Z drugiej strony nie mamy powodu do wyciągania dla siebie zbyt pesymistycznych wniosków z sytuacji międzynarodowej. Nauczyliśmy się już bronić o własnych siłach.^ ^Strząsnęliśmy z siebie tendencję cierpienia za cudze grzechy i cudze błędy w imię zyskania pochwały międzynarodowych dysponentów kapitału.</u>
+ <u xml:id="u-6.45" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W odniesieniu do spraw politycznych i wojskowych już w r. 1912 Józef Piłsudski ustalił następującą zasadę: — „na bezwględność odpowiedzią musi być tylko bezwzględność. Kto jej nie ma, ten musi przegrać”.</u>
+ <u xml:id="u-6.46" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Uczymy się obecnie stosować w życiu ekonomicznym i tę zasadę i jej konsekwencję: na współpracę odpowiadamy szczerą tendencją współpracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.47" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">I na tych zasadach nie wyszliśmy dotychczas najgorzej.</u>
+ <u xml:id="u-6.48" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jest sprawą ustaloną już — i bynajmniej nie zamierzam tej prawdy atakować — że nasz organizm gospodarczy wykazuje i dziś jeszcze bardzo duże braki strukturalne, braki o charakterze materialnym i organizacyjnym. Nie mniejszym złem jest to, że zarówno w społeczeństwie, jak też i w aparacie urzędniczym mamy często do czynienia z błędnym nastawieniem do potrzeb rozwojowych gospodarstwa w ogólności, a przemysłu i handlu w szczególności. Tym niemniej istnieje uzasadnione prawo do stwierdzenia, że organizm ten zdrowieje i wzmacnia się, i to nie tylko powierzchownie, nie tylko w ujęciach statystycznych, ale i w całym przekroju swojej struktury. Chcąc obiektywnie ocenić generalną linię rozwojową, nie można tylko zapominać, że w niektórych przejawach gospodarczych może rysować się sprzeczność interesów jednostki i całości. Ta sprzeczność z punktu widzenia chwili bieżącej jest wielokrotnie zupełnie istotna. Z perspektywy dziesięcioleci traci swoje znaczenie. Im większe bowiem powodzenie całego narodu, tym większe powstają możliwości dla rozwoju potrzeb i interesów jednostki.</u>
+ <u xml:id="u-6.49" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Toteż z całym naciskiem ponownie podkreślam, że mówiąc o osiągnięciach Polski i całości gospodarstwa nie pragnę przesłonić tym tej prawdy, że indywidualna sytuacja milionów ludzi pozostawia jeszcze bardzo wiele do życzenia. Cały Rząd jest tego świadom, że dotychczasowe wysiłki i rezultaty nie załatwiają wielu spraw wiążących się z egzystencją setek tysięcy ludzi w Polsce, tym niemniej dotychczasowe rezultaty otwierają drogę do lepszego bytu szerokich warstw społeczeństwa, drogę, która w okresie kryzysu była zaryglowana i zamknięta.</u>
+ <u xml:id="u-6.50" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie możemy dziś w jednym sprawozdaniu zagłębić się w szczegółowe przestudiowanie całokształtu gospodarstwa. Ale wyrywkowo możemy stwierdzić, że lata ostatnie ani w skali względnej, ani w skali bezwzględnej nie zostały zmarnowane. Na podstawie biuletynu statystycznego Ligi Narodów stwierdzamy więc, że zestawiając ogólny wskaźnik produkcji przemysłowej za I półrocze 1938 r. z analogicznym wskaźnikiem za I półrocze 1935 r. notujemy przyrost w Italii 6,8%, w Anglii 13,3%, w Finlandii 22,7%, w Japonii 23,5%, w Niemczech 35,5%, w Estonii 37,1%, w Polsce 42,2%, a, np. w Belgii i w Stanach Zjednoczonych dość poważny spadek. Oznacza to, że dźwigaliśmy się z bardzo głębokiego upadku, ale relatywnie dźwigaliśmy się bardzo szybko. Rozwój ten nie odbywał się równomiernie. Najsilniejszy skok został dokonany w pierwszej połowie r. 1937. Od tej chwili —osiągając wciąż nowe zwyżki — posuwamy się w górę coraz wolniej. Tak np. w I kwartale 1937 r. w stosunku do I kwartału 1936 r. wzrosła produkcja węgla kamiennego o 23,4 %, koksu o 25,4 %, rud żelaznych o 42,7 %, surówki żelaznej o 55,6% stali o 51,9% itd. Zestawiając zaś okres od stycznia do końca września b. r. z identycznym okresem r. ub., notujemy dalszy wzrost produkcji węgla o 5,7%, koksu o 12,4%, gazu ziemnego o 10%, soli potasowych o 17,2%, rud żelaznych o 14,7%, surówki żelaznej o 27,0% stali o 5,7%, benzyny o 11,7%, cementu o 28,1%, przędziwa sztucznego o 212%, saletry wapniowej o 47%.</u>
+ <u xml:id="u-6.51" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jednakże pod koniec r. b. w październiku mieliśmy ponownie silniejszy skok w produkcji węgla, koksu, stali, cementu, energii elektrycznej i w naładunku wszelkich towarów na kolejach.</u>
+ <u xml:id="u-6.52" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Rozwój rynku wewnętrznego sprzyjał też uzdrowieniu struktury naszego aparatu wytwórczego. Mogliśmy to z całą dokładnością obserwować np. na rozwoj przedsiębiorstw koncernu Banku Gospodarstwa Krajowego, które pod każdym względem traktowane były jak przedsiębiorstwa prywatne. Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej między r. 1935 i 1938 wzrósł bardzo silnie. Wykorzystanie urządzeń produkcyjnych w tych okresach wynosiło dla Starachowic 40 i 95%, dla Kałusza 62 i 97%, dla Hołynia 40 i 100%, dla Stowarzyszenia Mechaników 61 i 100%. Obroty przedsiębiorstw koncernowych w r. 1935 na rynku wewnętrznym wyniosły ogółem 50,5 miliona zł, a w ciągu 9 tylko miesięcy 1938 r, osiągnęły prawie 90 milionów zł. Obroty wewnętrzne wzrosły o 80%, obroty eksportowe zaledwie o 10%. Pięć głównych przedsiębiorstw koncernowych zapłaciło w r. 1935 — 1,7miliona zł podatków i 1,6 miliona zł świadczeń od pracodawcy, a w r. 1937 — 3 miliony zł podatków i 3,6 miliona zł świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-6.53" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Poprawa rentowności w procesach gospodarczych rozbudziła nowe siły w społeczeństwie polskim. To społeczeństwo, które przez tyle lat, a nawet generacyj, stroniło od warsztatu gospodarczego — w zakresie handlu lub przemysłu.; które dla siebie rezerwowało prace najcięższe i najmniej dochodowe, funkcje robotnika fabrycznego, rolnika, inżyniera, żołnierza, urzędnika, naukowca, księdza, teraz nagle zwróciło swą uwagę na gospodarstwo społeczne i z niezwykłym uporem instaluje się w handlu i w przemyśle. To zjawisko staje się coraz bardziej powszechne. Zachodzą nieznane dawniej wypadki: tu i owdzie urzędnicy prywatni, inżynierowie porzucają dobrze płatne stanowiska i za oszczędzone pieniądze otwierają własne placówki gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-6.54" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Niektóre, szczytowe objawy możemy już uchwycić statystycznie. Oto np. bez uwzględnienia inicjatywy państwowej w rozbudowie polskiego przemysłu, wyłącznie tylko w zakresie^ ^przemysłu prywatnego, kapitał zagraniczny w spółkach akcyjnych w Polsce w dn. 1.I.1934 r. reprezentował 47,2% kapitału akcyjnego i na dzień 1.I.1938 r, spadł poniżej 43%. Jeszcze silniej rysuje się ten proces nacjonalizacji przemysłu w poszczególnych jego gałęziach:</u>
+ <u xml:id="u-6.55" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">[tabela]</u>
+ <u xml:id="u-6.56" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">-- --—————————-- -- —</u>
+ <u xml:id="u-6.57" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wyraźnie trzeba podkreślić, że proces ten odbywa się na skutek znacznego wzrostu rentowności gospodarstwa społecznego, przy czym grupy polskie obracają osiągnięty dochód dość często na wzmocnienie swej pozycji kapitałowej w przedsiębiorstwie. Pod rządami bowiem ostrych przepisów dewizowych możemy dokładnie studiować przyczyny zjawisk i wiemy, że musimy hamować zbyt gwałtownie tendencje wykupną obcych portfeli, gdyż to pogorszyłoby naszą pozycję walutową.</u>
+ <u xml:id="u-6.58" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Stojąc też przed programem uprzemysłowienia i urbanizacji Polski, zdajemy sobie jaknajdokładniej z tego sprawę, że rentowność produkcji musi być jednym ze składowych — i to szczególnie ważnych — czynników naszego trwałego programu. Chociaż więc nasze działania w zakresie skontrolowania podziału dochodu społecznego między państwo i obywateli nazwaliśmy — „małą reformą podatkową”, to jednak realnie wykonane prace na tym odcinku mają zasięg bardzo szeroki i obecnie poczynają wydawać oczekiwane rezultaty. Mała reforma podatkowa znalazła oficjalny wyraz w r. ub. w nowelizacji ustawy o podatku przemysłowym, względnie obrotowym, w ustawie o podatku dochodowym i w kodeksie ulg inwestycyjnych, wprowadzonych obecnie w życie przez odpowiednie rozporządzenie wykonawcze. Z tą częścią pracy zetknął się w ubiegłym okresie parlament. Ale w zakresie wewnętrznych kompetencyj Ministra Skarbu została dokonana olbrzymia praca reformatorska w tej dziedzinie. Nie należy bowiem zapominać, że przez rozszerzenie tzw. degresji w podatku gruntowym, choć liczba płatników między r. 1935 i 1938 wzrosła o 10,4%, kwota wymierzonego podatku spadła prawie o 5%. W podatku od lokali suma wymierzonego podatku w tych dwu datach zmniejszyła się o zwyż 21 milionów zł, przy czym 1.020.000 najmniejszych lokali zostało zwolnionych od obowiązku podatkowego i skreślonych z ksiąg bierczych. Zastosowano ulgi podatkowe dla rolników dotkniętych klęskami żywiołowymi, ograniczono bardzo wydatnie egzekucje administracyjne u właścicieli gospodarstw wiejskich (w r. b. do 15 października), zredukowano do połowy stawki w podatku od uboju na ziemiach wschodnich, zniesiono tzw. podatek wojskowy, obniżono opłaty od przejścia małej własności rolnej, zniesiono pozostałą resztę daniny majątkowej, a poprzednio zniżono akcyzę od cukru, obniżono stawki w podatku obrotowym od benzyny i olejów mineralnych, obniżono składki ubezpieczeniowe od przemysłu, rolnictwa, pracowników itd. Wreszcie podjęto wielką akcję uporządkowania działów egzekucyjnych i osiągnięto tu bardzo pozytywne rezultaty. Remanent tytułów wykonawczych, wynoszący w r. 1935 prawie 18½ miliona, spadł w noku 1938 do 8,7 miliona, wpływ zaś tytułów wykonawczych spadł z 17,8 miliona w r. 1935/36 na 5,9 w r. 1937/38 i spada dalej. Z akcją tą połączono cały szereg zabiegów natury ściśle fiskalnej, by tym prędzej i łatwiej uzyskać regenerację rentowności w gospodarstwie społecznym. Finanse samorządowe zostały częściowo przez oddłużenie uporządkowane i przez dotacje poprawione. Stopa dyskontowa została obniżona. Zwiększone względnie uruchomione zostały kredyty średnioterminowe w Banku Gospodarstwa Krajowego dla przemysłu i rzemiosła, Znacznie zostały zwiększone zamówienia rządowe w przemyśle prywatnym. Taryfy kolejowe zostały dotychczas utrzymane na bardzo niskim poziomie. Ceny niektórych produktów, konsumowanych przez rolnictwo, zostały obniżone.</u>
+ <u xml:id="u-6.59" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">To wszystko wymienione tylko przykładowo nie mogło pozostać bez wpływu na stan gospodarczy w kraju, a w konsekwencji na poważne podniesienie rentowności produkcji w Polsce. Jest zaś rzeczą charakterystyczną i, jak sądzę, wysoce dodatnia, że rentowność ta nie skupia się w nielicznych, wielkich jednostkach gospodarczych, jak to miało miejsce w okresie 1927/29. Przeciwnie — jest ona umiarkowana i dość powszechna.</u>
+ <u xml:id="u-6.60" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Między r. 1936 i 1938 nie wymierzony, lecz zaznany dobrowolnie dochód do opodatkowania w urzędach typowo miejskich wzrósł o 38,1%, z 500,5 miliona zł na 691 miliona zł; w urzędach skarbowych powiatowych suma zeznanych dochodów wzrosła w tym samym okresie czasu z 283,8 miliona zł na 386,4 miliona zł. tj. o 36,1 % Ale największy przewrót dokonał się w małych miastach Okręgu Centralnego. Na przestrzeni dwu lat suma zadeklarowanego dochodu do opodatkowania wzrosła w Mielcu o 62%, w Tarnowie o 74%, w Sandomierzu o 117%. w Rzeszowie o 162%, w Gorlicach o 164%, w Nisku o 189%, w Tarnobrzegu o 196%.</u>
+ <u xml:id="u-6.61" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wreszcie można zaznaczyć, iż równie poważne rezultaty zanotowały oddziały bilansowe izb skarbowych. W ciągu jednego roku, t. j. 1937—1938, suma zgłoszonych zysków przedsiębiorstw wzrosła ze 165,2 miliona zł na 231 milionów, t. i. prawie o 40%.</u>
+ <u xml:id="u-6.62" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Omówiona sytuacja produkcyjna i wynikowa w przemyśle polskim nie pozostała bez wpływu na nasz rynek pracy. Zagadnienie chronicznego bezrobocia zaatakowane zostało w sezonie pracy z dwu stron. Od strony rozwoju produkcji górniczej, hutniczej i przetwórczej oraz od strony znacznego zapotrzebowania rąk roboczych przez roboty publiczne. Z polecenia Szefa Rządu termin uruchomienia robót publicznych został w r. b. znacznie przyspieszony. 10 marca podjęto 92 roboty publiczne. 1 kwietnia pracowano już przy 253 robotach; 15 czerwca ilość prowadzonych oddzielnie robót dochodziła do 400. Do połowy września stan zatrudnienia na robotach publicznych wzrastał systematycznie i silniej niż w latach ubiegłych. Gdy w r. 1936 stan maksymalny zatrudnienia w tym dziale wynosił 164.000 osób, to w r. b. przekroczył znacznie ćwierć miliona ludzi. Równocześnie nastąpiły dwie charakterystyczne zmiany w organizacji prac, aranżowanych przez Fundusz Pracy. Przede Wszystkim więc zwrócono uwagę, by typ robót nie tylko rozładowywał największą cyfrę bezrobotnych ale by miał jak największe i trwałe znaczenie gospodarcze. Toteż finansowane były tak fundamentalne prace, jak kanał Gopło—Warta, kanał przemysłowy w Gdyni, jak droga wodna Przemsza—Wisła, jak elektrownia wodna w Turniszkach itp. Drugą cechą charakterystyczną działalności finansowej Funduszu Pracy było to, iż niezależnie od wcale znacznego wzrostu środków własnych na cele zatrudnienia przeznaczył on procentowo znacznie większą część środków na roboty samorządowe i budownictwo robotnicze. Tak więc w r. 1935/36 resorty państwowe zużyły 40,6% sumy kredytów Funduszu Pracy. W roku 1937/38 udział ten wynosił już zaledwie 7,2%. Natomiast samorządy i budownictwo Towarzystwa Osiedli Robotniczych otrzymały w 1935/ 36 r. 56,3% kredytów, a w r. 1937/38 prawie 90%.</u>
+ <u xml:id="u-6.63" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Z listy zarejestrowanych bezrobotnych zatrudniono w sezonie pracy r. b. prawie 350 tysięcy osób. Ilość zakładów pracy objętych strajkami spadła w r. b. do 25% cyfry z r. 1937, a ilość straconych przez strajki robo tniko dni zmalała do jednej trzeciej stanu z r. ub. Możnaby więc stwierdzić i na tym odcinku ewolucję zupełnie normalną, a w porównaniu z wieloma innymi, bogatymi państwami, w których w okresie sezonu letniego b. r. wzrastało bezrobocie, nawet za pomyślną.</u>
+ <u xml:id="u-6.64" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Znacznie gorzej ukształtowała się sytuacja w Polsce na odcinku cen zbożowych. Jak to już w lecie b. r. w parlamencie stwierdziłem, ceny zboża mają u nas znaczenie większe dla całokształtu sytuacji gospodarczej, niżby to wypadało ze stosunku do ogólnej dochodowości rolnictwa. Sprawa ta wymaga na pewno szczegółowej dyskusji, aby ustalić, że w danych okolicznościach rynkowych wewnętrznych i międzynarodowych uczynione zostało wszystko, co leży w ludzkiej możliwości i co posiada sens gospodarczy, aby zapewnić powrót do cen opłacalnych. W szczególności zrealizowano w bardzo szerokich rozmiarach kredyt rejestrowy i zaliczkowy, przyznając do 1 listopada br. prawie 50 milionów zł na te cele. Kredytami tymi powstrzymano przed naciskiem na rynek prawie 6 milionów kwintali zboża. Do chwili bieżącej — przy dość znacznych wysiłkach — zdołano wyeksportować lub związać transakcjami eksportowymi zwyż 200.000 ton żyta, jęczmienia i mąki. Wreszcie należy zaznaczyć, że tzw. ustawa przemiałowa pod względem finansowym zdała wyjątkowo świetnie swój egzamin dzięki współpracy czynników społecznych, gospodarczych i rządowych. Wreszcie powstrzymano nacisk na płatności rolnicze w stosunku do Skarbu Państwa, co w samym podatku gruntowym w stosunku do bardzo złego r. 1934 dało ubytek w okresie od początku roku budżetowego do 1 listopada br. prawie 10 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.65" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Należy jednak podkreślić, że pomimo bardzo znacznego spadku cen zbożowych w stosunku do r. uh. są one wciąż jeszcze wyższe od parytetu światowego i dopiero w ostatnich tygodniach usuwanie nadwyżki z rynku odbywa się nieco intensywniej. Najważniejsze było by, by zdobyć orientację, czy możemy w drugiej połowie roku gospodarczego oderwać się znaczniej od poziomu cen światowych. Niespodzianki w tej dziedzinie były i są na porządku dziennym. Nawet statystyka jest tu tak samo zawodna, jak zawodnymi okazały się opinie przedstawicieli rolnictwa co do ilości zbiorów i w roku ubiegłym i w roku bieżącym zaraz po żniwach. Ale wedle ludzkich rachub należało by oczekiwać tej wydatniejszej poprawy cen. Mamy bowiem w drugiej połowie zimy dostarczyć za granicę znaczniejsze partie żyta po cenie krajowej. Konsum^cja ^wewnętrzna — miejska dość wyraźnie wzrasta. Środki na poparcie eksportu zbożowego gromadzą się w dość poważnych sumach. Część żyta zużywa się na przerób na spirytus. Zbiór ziemniaków jest wprawdzie normalny, ale znacznie mniejszy niż w roku ubiegłym. Ocena stanu nowych ozimin jest nieco słabsza niż w roku poprzednim. W każdym razie zagadnienie to wymagać będzie ustawicznej czujności w ciągu całego 1939 r., gdyż w nim może leżeć albo dalsze utrwalenie naszej wewnętrzne koniunktury, albo też jej osłabienie, o ileby miała się utrwalić większa rozwartość cen artykułów sprzedawanych i nabywanych przez rolników.</u>
+ <u xml:id="u-6.66" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Skierujemy wreszcie naszą uwagę na sprawy handlu i komunikacji. W handlu wewnętrznym odrobiliśmy niszczące skutki poprzedniego długotrwałego kryzystu. Faza depresji zredukowała liczbę przedsiębiorstw handlowych o 60 tysięcy; w okresie obecnej poprawy powołanych zostało do życia przeszło 70.000 nowych przedsiębiorstw, a łącznie z rozbudową miast Okręgu Centralnego i wzrastającą dynamiką konsumcyjną proces ten musi się potęgować. To sarno oświetlenie przychodzi i od strony wpływów skarbowych z podatku obrotowego i z podatków ściśle konsumcyjnych. W całej gamie dochodów budżetowych te właśnie grupy danin publicznych rozwijają się najkorzystniej.</u>
+ <u xml:id="u-6.67" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie można natomiast spoglądać ze spokojnym optymizmem na kształtowanie się naszego handlu zagranicznego, pomimo iż możnaby w zasadzie przytoczyć długą listę solidnych gospodarczo argumentów uzasadniających, że rozwój ten jest celowy, a często nawet pożądany. W imporcie bowiem najpoważniejsze pozycje stanowią materiały odzwierciedlające ściśle bądź to narastającą u nas koniunkturę produkcyjną i konsumcyjną, bądź też potrzeby inwestycyjne. Maszyny wszelkiego typu, dotychczas w kraju nie wyrabiane, metale kolorowe, surowce — oto główna treść naszego importu. Poza tym procentowy udział towarów gotowych w imporcie do Polski spada. Odwrotnie zaś wywóz doskonali się i podobnie jak import żłobi sobie bezpośrednie kontakty z odbiorcami i dostawcami w całym świecie. Tak np. w r. 1937 eksport produktów przemysłowych wzrósł wartościowo w stosunku do r. 1936 o 35%. Tym nie mniej — właśnie ze względu na systematyczne wzmacnianie naszego planu inwestycyjnego, którego waga dla całokształtu sytuacji ekonomicznej i politycznej w Polsce staje się coraz jaśniej zrozumiana, długotrwały deficyt w bilansie handlowym stanowi dużą trudność i duże obciążenie. Musimy zdawać sobie z tego sprawę, że obroty towarowe stanowią u nas często prawie 75% sum zamykających bilans płatniczy. Przy obecnych stosunkach na międzynarodowych rynkach kredytowych waga bilansu handlowego będzie wzrastać. Choć więc zredukowaliśmy znacznie transfery ściśle finansowe, choć ograniczamy już wszelkie inne tendencje wydatkowania dewiz, to jednak i na odcinku handlu zagranicznego musimy przystąpić do ofensywy. Ofensywa ta powinna się przede wszystkim skoncentrować na odcinku eksportowym. Wejście w orbitę gospodarstwa Polski Śląska Zaolziańskiego, uruchomienie dodatkowego eksportu zbożowego, zabezpieczenie np, w ostatniej umowie polsko-niemieckiej kredytowej dostawy maszyn ponad normalne zapotrzebowanie, przy pewnymi wysiłku ze strony naszych organizacyj gospodarczych mogło by opanować te trudności tak samo, jak przejściowo opanowane one już zostały w miesiącu październiku b.r., zamkniętego saldem dodatnim zwyż 9 milionów złotych. Od wysiłku eksportowego — w niezupełnie łatwych warunkach polskich — zależy w dużej mierze dalszy rozwój koniunktury i dlatego o ten wysiłek apeluję do tej części gospodarstwa narodowego, która własne powodzenie związała z powodzeniem Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.68" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Oceniając w tej chwili zjawiska komunikacyjne wyłącznie od strony dynamizmu gospodarczego — a nie np, z punktu widzenia wyników eksploatacyjnych przedsiębiorstw i urządzeń transportowych — należy stwierdzić, że i tu odnajdujemy te same przejawy rozwoju ekonomicznego Polski. Ilustrują to dobitnie cyfry. Średnio dziennie przewieziono w okresie styczeń — wrzesień trzech kolejnych lat następujące ilości 15-tonowych wagonów:</u>
+ <u xml:id="u-6.69" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">———— -- -- — [tabela] — — — — ———— -- -- —</u>
+ <u xml:id="u-6.70" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">-- -- — — — — — -- -- —</u>
+ <u xml:id="u-6.71" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W ten sposób znajdujemy jeszcze jedno potwierdzenie, iż dotarliśmy z przejawami koniunktury i konsumcji w głębokie warstwy społeczne .Sprawdzianem zaś wzmocnienia dobrobytu są pewne postępy w dziedzinie motoryzacji kraju. Na dzień 1.I.1928 r. zarejestrowanych mieliśmy w Polsce 23.400 pojazdów mechanicznych cywilnych. Okres kryzysu zahamował zupełnie ten rozwój. Na 1 października r.b. zarejestrowanych było prawie 55.400 sztuk w obsłudze potrzeb cywilnych. Wiadome zaś jest, że wojsko poczyniło jeszcze większe postępy w tej dziedzinie. Polskie Linie Lotnicze — „Lot” zwiększyły ilość wykonanych lotów między r. 1935 i 1937 o 32%, a przebytą drogę zwiększyły o 600.000 km.</u>
+ <u xml:id="u-6.72" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jednakże w zakresie urządzeń komunikacyjnych największe zainteresowanie musi budzić w całej Polsce nasz, najwyższym prawem, narodowym utwierdzony — dostęp do morza, rezultaty naszej wytrwałej polityki morskiej, kontynuowanej niezmiennie od kilkunastu lat.</u>
+ <u xml:id="u-6.73" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.74" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wartość zainwestowanych przez Państwo urządzeń w porcie gdyńskim dochodzi dla ćwierć miliarda złotych przy czym w r. 1924 asygnowano na ten cel 200.000 zł, w r. 1929 — zwyż 26 milionów zł i od tej pory dalsze budżety wahają się w granicach 20—25 milionów zł rocznie. W r. 1928 długość nabrzeży wynosiła 1200 m., obecnie zwyż 12½ kilometra. Torów kolejowych w samym porcie było w r. 1928 niecałe 50 km, obecnie prawie 200 km. Liczba magazynów portowych w r. 1928 wynosiła 2 o powierzchni łącznej 5000 m² — w r. 1937 było 51 magazynów o łącznej powierzchni 225.000 m². Mechanicznych urządzeń przeładunkowych było przed dziesięciu laty 6, obecnie 76. Oba nasze porty handlowe, t.j. w Gdyni i Gdańsku, zmieniły całkowicie strukturę ruchu towarowego między Polską i zagranicą. W r, 1928 trzy piąte naszego eksportu przechodziło przez granicę lądową, a z całego eksportu Gdynia obsługiwała tylko 7%. W imporcie Gdynia żadnej roli wówczas nie odgrywała, obsługując około 2% importu całej Polski i 6% importu drogą morską, W pierwszych 8 miesiącach r.b. oba porty obsługiwały już 85% naszego eksportu, a długa granica lądowa zaledwie 15% Sama Gdynia obsługuje 50% eksportu i zwyż 40% importu.</u>
+ <u xml:id="u-6.75" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Rekapituluję. Oba bilanse Państwa Polskiego, bilans 20-lecia niepodległości i bilans ostatniego 3-lecia, zamykają się niewątpliwie saldem dodatnim. W ciągu 20 lat cyfrę dzieci w szkołach powszechnych zdołaliśmy dźwignąć z 3 milionów na 5 milionów w r. 1937/38. Analfabetyzm w granicach wieku 10 — 14 lat spadł z 30% poniżej 7%. Ludność miast wzrosła o 3% miliona. Podwoiliśmy długość linij telegraficznych, międzymiastowych, dobudowaliśmy 2.000 km nowych linij kolejowych, potroiliśmy długość linij telefonicznych, zwiększyliśmy obszar uprawy pod czterema zbożami oraz ziemniakami i burakami cukrowymi z 11,3 miliona ha na 17,2 miliona ha. Obszar gruntów scalonych wynosi w tym okresie okrągło 5 milionów ha. W ostatnim 5-leciu liczba rozpoczynanych budowli mieszkalnych wzrosła dwukrotnie, kubatura tych domów trzykrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-6.76" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Ponadto gospodarstwo nasze zdołaliśmy w pewnej mierze uniezależnić od infekcji rynków zagranicznych. Wskaźnik produkcji dóbr inwestycyjnych, wyskakujący od 56,6 (1928 — 100) w r. 1932 na 138,6 w okresie 8 miesięcy r. 1938, wskazuje, jak wielką rolę odgrywa: dla podtrzymania naszej koniunktury plan inwestycyjny. Rozrost zatrudnienia i lekki Wzrost zarobków jednostkowych oddziałał ożywczo na konsumcję. Pieniądz stał się tańszy i nieco dostępniejszy Rentowność w procesach produkcji i wymiany wzrosła. rentowność kapitałów martwych zmniejszyła się. Ceny zostały utrzymane na stosunkowo niskim poziomie w okresie niewątpliwej poprawy ekonomicznej. Mechanika zrównoważonego budżetu oddziałała korzystnie w tym 3-leciu na rynek pieniężny, na walutę i rozrost gospodarstwa. Tym niemniej istnieją punkty newralgiczne w naszej strukturze gospodarczej, których nie wolno lekceważyć, szczególnie w okresie koniunkturalnej poprawy. Trzy ogniska newralgiczne dotyczą naszej struktury: dotyczą one względnego przeludnienia połowy Polski w stosunku do techniki gospodarczej, jaką przeciętnie człowiek w tych okręgach musi się posługiwać; dotyczą one szczupłości kapitałów w stosunku do możliwości rozwojowych gospodarstwa polskiego; dotyczą one wreszcie struktury kosztów własnych, a w konsekwencji i cen wyrażanych w złocie w wielu fundamentalnych działach polskiej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-6.77" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Dwa ogniska newralgiczne posiadają charakter bardziej koniunkturalny: są zbyt niskie ceny zboża i zbyt słaba ekspansja naszego eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-6.78" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Ale masyw naszego gospodarstwa wydobywa się z kryzysu i marazmu i w swym wielkim przekroju jest zdrowy i uzdolniony do życia i rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-6.79" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Panie Marszałku, proszę o zarządzenie przerwy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Zarządzam półgodzinną przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 11 min. 47 do godz. 12 min. 22.)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszalek">Głos ma w dalszym ciągu p. Minister Skarbu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wyznaje z całkowitą otwartością, iż dla dotychczasowej części referatu wybrałem drogę uproszczoną i niezbyt trudną. Skoro przeżywamy okres koniunktury, a taki po wielu latach kryzysu musi wreszcie nastąpić, to nie ma trudności w wyszukiwaniu dłuższego choćby rejestru faktów dość pomyślnych. Przecież jest to istota koniunktury. Ale co ważniejsze. Każdy przejaw fizycznego życia, przejaw pracy gospodarczej musi zawierać w sobie symbol materii i symbol energii. Masa i motor oto dwa składniki ruchu i życia. Otóź dotychczas skierowywałem główną uwagę na — „masę”, na „materię”, która stanowi kształt zewnętrzny narodowego gospodarstwa. Polski Ta — „masa” gospodarcza, choć nie jest tak zróżniczkowana i wszechstronnie wykształcona jak w wielu państwach kapitalistyczno- przemysłowych, to jednak jest nie tylko zdrowa i wytrzymała, ale ma przed sobą w zasadzie większe możliwości rozwojowe niż w państwach Zachodu. Mamy przecież przed sobą — praktycznie biorąc — prawie bezgraniczne zadania: mamy tworzyć nowoczesne miasta, mamy rozwinąć talk wielkie tempo uprzemysłowienia kraju, by zaatakować strukturę demograficzną i do maksymum podnieść potencjał obronny, mamy dość jednostronną ewolucję zawodową narodu polskiego zmienić na wielofunkcyjną, marny ująć w pewną dyscyplinę pracy nasze rzeki i siły wodne, nasze bogactwa geologiczne, mamy przebudować nasze drogi i mosty, ulice i domy w miastach i wykonać setki innych wartościowych zadań, dotyczących rolnictwa, handlu, administracji i polityki. Możemy w tej ewolucji korzystać z najnowocześniejszych zdobyczy techniki i kultury. Na pewno główne trudności nie leżą w Polsce w tej — „masie” ekonomicznej, w tych potencjalnych możliwościach, w których koniunktura musi notować tym większe sukcesy, im z bardziej niskiego poziomu swój ruch zwyżkowy rozpoczyna.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Teraz musimy zbadać elementy energii, które mogą ożywić lub jujż ożywiają naszą — jakby powiedziano w dawnej Polsce — — „ekonomię”.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Muszę u samego wstępu wyznać, że tę energię montujemy nie bez trudności i szczególnego wysiłku.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Pieniądz skoncentrowany w budżecie Państwa jest lub może być jednym z tych elementów przemiany wartości potencjalnych w kinetyczne. On może uruchomić nowe i twórcze wartości.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie można jednak ani na chwilę zapominać, że tak samo jak banknot pełnowartościowy nie jest tylko syntezą papieru i druku, tak samo i budżet państwowy nie jest rejestrem dochodów i wydatków. Budżet jest najprawdziwszą syntezą i koncentratem stanu ekonomicznego i politycznego państwa. Nie jest to naprawdę żadnym przypadkiem, że na początku XVIII wieku budżet Korony i Litwy, wówczas terytorialnie jednego z największych państw Europy, wynosi około miliona talarów w „uelastycznionej” za Sasów walucie.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W tym okresie czasu Prusy miały dochód 7 razy większy, Rosja 15 razy większy, a Francja 20 razy więcej wydaje na samą armię. Ten stan nie był oczywiście wynikiem geograficznego położenia, gdyż np, sam zabór pruski w nowych warunkach, po kilkunastu latach cierpliwej pracy przynosił Prusom dochody 6-krotnie większe niż cała Polska w połowie XVIII wieku.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jeżeli budżet współczesnej Polski miałby czynić zadość postulatowi dynamizowania gospodarstwa, to w swojej części — „wydatków zwyczajnych” musi być niezmiennie i solidnie zrównoważony i realny. Tradycje realizmu budżetowego są u nas znacznie mniejsze, niż tradycje równowagi między dochodami i wydatkami, choć i te do zwyczaju nie należą.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Dochody osiągnięte w stosunku do preliminarza wynosiły np. w r. 1930/31 — 90,6% ~r~ w r. 1931/32 — 78,9%, w r. 1932/33 — 84,1%, 1933/34 — 88%, w r. 1935/36 — 95,2%, i od r. 1936/37 prawie ściśle 100%. Wydatki zapreliminowane na 100 — wykonano w r. 1930/31 na 93,1%, w r. 1931/32 — na 83,2%, w r. 1932/33 na 90,0%, w r. 1933/34 na 87,1% i od r. 1936/37 na 100%. Określmy ściśle skutki takiego zjawiska. Tak np. przy globalnej wysokości budżetu 2% miliarda zł niedokładność preliminowania na 10% oznacza deficyt lub redukcję budżetu o 250 milionów zł. Jeżeli zaś uwzględni się, że żadnej kompresji nie można dokonywać w tzw. budżetach opancerzonych, t.j. w wydatkach Ministerstwa Spraw Wojskowych, Oświaty, w wydatkach personalnych, emerytalnych, rentach inwalidzkich, w resorcie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w obsłudze długów, wydatkach morskich, w budżecie Policji, w Korpusie Ochrony Pogranicza — to cała redukcja przypadnie na wydatki nie wynoszące globalnie 500 milionów złotych, a więc musiałyby one ulec zwyż 50 % -wej redukcji. Oznaczałoby to redukcję funkcji np. Ministerstwa Skarbu do takich granic, że i reszta budżetu stałaby się nierealna.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wymagania stawiane przed budżetem polskim są bardzo ciężkie. Ściśliwość jego po stronie wydatków jest nieznaczna. Jeżeli zjawią się wypadki nadzwyczajne — do jakich należy w roku bieżącym np. objęcie Śląska Zaolziańskiego itp. — to oczywiście odpowiednie pozycje rozchodowe muszą wzrastać. Jeżeli pragniemy coraz intensywniej inwestować, to musimy włączyć do rachunku coraz wyższe pozycje na obsługę długów. Jeżeli w ciągu roku budżetowego powstaje konieczność uruchomienia dodatkowych — „zwrotów cła” przy eksporcie np. produktów agrarnych, to musi ulec redukcji pozycja dochodowa z ceł.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W roku bieżącym dla całego szeregu przyczyn, które omówione będą w poszczególnych referatach budżetowych, w okresie 7 miesięcy budżetowych nie wpłynęły w cyfrach proporcjonalnych ani dochody tzw. administracyjne, ani wpłaty przedsiębiorstw. Idealna proporcja dochodów i wydatków w okresie 7 miesięcy musiałaby wynieść 58,3%. Tę doskonałą granicę osiągnęły jedynie wpływy skarbowe z danin publicznych. Dochody administracyjne wyniosły zaledwie nieco więcej niż 51 %, wpłaty przedsiębiorstw nie osiągnęły nawet 42%, przy czym przedsiębiorstwa tzw. mieszane wpłaciły prawie 11,8% sum preliminowanych, Chorzów, Mościce, Brzeszcze 100%, Lasy Państwowe 56,8%, Poczta 37,5%, Polmin 21,8%, a kolej zaledwie 15,5%. W porównaniu z identycznym okresem r. 1937 wpływ z podatku specjalnego — zresztą zgodnie z przewidywaniami — zmniejszył się o 41,4 milionów zł, a np. w porównaniu z r. 1936 tzw. inne dochody nadzwyczajne spadły o 22%, a wpływy z podatku gruntowego prawie o 26%.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Te wszystkie braki zostały nadrobione przez przyśpieszenie wpłaty i podniesienie dochodów monopolowych, które w omawianym okresie wykonały 61,5% swego obowiązku budżetowego. Ta pozycja zezwoliła na zamknięcie dotychczasowego okresu budżetowego małym niedoborem w kwocie 6.200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wreszcie nie bez znaczenia jest — mający zapewne swoje uzasadnienie w budżetach szczegółowych — dość znaczny wzrost wydatków personalnych, spowodowany zwiększeniem etatów, wydatkami na awanse, znacznym wzrostem wydatków na renty inwalidzkie i emerytury, którę w budżecie brutto, t.j. łącznie z emeryturami w monopolach i przedsiębiorstwach państwowych wzrastają między r. 1937/38 a preliminarzem na r. 1939/400 zwyż 46 miln. zł. Potrzeby są tu widocznie silniejsze niż wszystkie hamulce Ministra Skarbu, tym niemniej stanowi to poważne obciążenie. Budżet bieżący zamykał się kwotą 2.475 miln. zł. Wykonanie, które musi objąć kredyty dodatkowe, podniesie sumę globalną prawdopodobnie do ok. 2% miliarda zł. Minister Skarbu uczyni wszystko, co leży w jego mocy, aby budżet tegoroczny został zamknięty równowagą i sądzi, że ten cel osiągnie. Jednakże z rozważań tych musimy wyprowadzić niemało ważne wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Dochody budżetowe zbliżają się mianowicie do swej maksymalnej granicy, chyba że zdecydujemy się za wzorem kilku państw zachodnich, ale ze szkodą dla rozwoju gospodarstwa, na nowe b. poważne obciążenia podatkowe; niektóre Ważne pozycje dochodowe stopniowo zanikają albo muszą ulegać redukcji. Nierealny budżet i deficyt budżetowy uderzają w pozycje najważniejsze, bo przewracają plan inwestycyjny i zmuszają bezapelacyjnie największego nawet społecznika do obniżania poborów mas urzędniczych. Dlatego wypowiadam się już teraz za realizmem i równowagą budżetową, za położeniem nacisku na obsługę długów jako na konsekwencję inwestycji oraz za spełnieniem kilku podstawowych celów programowych, jak obrona Państwa i oświata, a więc przeciwko rozbudowie wydatków personalnych ponad najniezbędniejsze granice i przeciwko wszelkiemu dalszemu — „dobrodziejstwu”, realizowanemu z budżetu i kasy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W zakresie inwestycji i robót publicznych przeprowadziliśmy w roku bieżącym pierwsze głębsze studia, zezwalające na zwrócenia uwagi na sprawę rozwoju tych nakładów w Państwie przez wszystkich inwestorów publicznych. Nie tu miejsce na sprawozdania szczegółowe, które oczywiście będą złożone parlamentowi. Natomiast należy stwierdzić, że rozwój tych wydatków wzrósł niezwykle silnie, a że wzrósł świadomie i celowo, przeto przyniósł korzyść całemu gospodarstwu społecznemu Polski. Rozróżniliśmy cztery grupy inwestorów: 1) koncern Skarbu Państwa, obejmujący wydatki zarówno budżetowe jak i pozabudżetowe, łącznie z niewydzielonymi przedsiębiorstwami, monopolami i funduszami, 2) drugą grupę stanowi Skarb Śląski, 3) trzecią samorząd terytorialny i 4) czwartą ubezpieczenia publiczne. W obliczeniach uwzględniono wyłącznie wydatki na inwestycje, pomijając wydatki na remonty oraz sumy, które zużywa się na spłatę zobowiązań za dawniej wykonane inwestycje.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Obraz jest następujący: wszystkie cztery grupy inwestorów wydały na wymienione cele w r. 1934/35 — 387,8 miln. zł, w r. 1935/36 wydatki te wyniosły 479,5 miln. zł; w r. 1936/37 — 532,3 miln. zł i w r. 1937/38 — 914,3 miln. zł. W sumach tych tzw, koncern Skarbu Państwa uczestniczył w pierwszych trzech okresach w granicach 62 — 66%, w roku ostatnim udział Skarbu podskoczył do 75%.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nakłady wszystkich inwestorów publicznych przekroczyły w tym czteroleciu kwotę 2.300 milionów złotych z tym, że w r. 1937/38 wydano dwa razy więcej na inwestycje niż w r. 1935/36. Z sumy tej na inwestycje podstawowe, t.j. energetyczne i przemysłowe obronne przypadła suma 732 miln. zł, na koleje 445 miln. zł, na drogi i mosty prawie 450 miln. zł, na melioracje i regulacje rzek prawie 160 miln., na kredyty budowlane 141 miln. zł, na budownictwo szkolne 104 miln, zł i na inwestycje pocztowe i teletechniczne prawie 100 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W roku bieżącym nastąpiło dalsze wzmocnienie prac inwestycyjnych i one to w wielkiej mierze oddziałały na sytuację gospodarczą i rynkową w Polsce. Aż do czasu jesieni rozprowadzenie kredytów odbywało się prawie dokładnie w zgodzie z ułożonym z góry planem. Każdy więc inwestor, opierający swe plany o mobilizację finansową przy pomocy Skarbu, mógł realizować plany techniczne bez przeszkód. Gdy więc wedle idealnego planu do końca sierpnia miało Ministerstwo Skarbu otworzyć 53% globalnej sumy kredytów inwestycyjnych, to w rzeczywistości ze względów sezonowych otwarto na F. O. N. 53%, na cele elektryfikacyjne 54%, na cele komunikacyjne 58%, na cele rolnicze 79%, z tym, że w stosunku do innych inwestorów nastąpiły przesunięcia na dalsze terminy. Pewne opóźnienie w otwieraniu kredytów inwestycyjnych nastąpiło przejściowo dopiero w dwu ostatnich miesiącach z powodu pomocy, którą Skarb okazał niektórym instytucjom finansowym, wykupując dobrowolnie za sumę kilkudziesięciu milionów zł bilety skarbowe celem zmniejszenia nacisku na rynek pieniężny w okresie wycofywania wkładów.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Tak więc podstawowe założenie ustalone przy sformułowaniu pierwszego konkretniejszego planu inwestycyjnego w r. 1936 i rozwinięte na początek r. 1937 zostały wypełnione prędzej i pełniej, niż zarysowano to w ówczesnych przemówieniach. Łącznie z tegorocznymi sumami finansowymi plan czteroletni na sumę 1.800 miln. zł wydatków inwestycyjnych będzie wykonany do marca r. 1939, a więc na rok przed terminem. Czteroletnie zobowiązanie dotowania Funduszu Obrony Narodowej — jeżeli idzie o półmiliardową transzę wewnętrzną — zostanie wykonane w dwa lata. Hasło budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, które przed dwoma laty mogło się wydawać nierealnym mirażem, dziś stało się konkretną rzeczywistością</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">w sensie podwójnym. Zostały założone wstępne, ale fundamentalne urządzenia energetyczne i przemysłowe w wielkim stylu. To, co się tam tworzy, tchnie wielkością, siłą i decyzją i każdy zwiedzający te dzieła ulega temu wrażeniu, C.O.P. budować będą pokolenia, my budujemy tylko zaczątki.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">C.O.P. to zagadnienie milionów ludzi i tysięcy warsztatów produkcji i handlu, C.O.P. to uzbrojenie nie tylko militarne, ale i gospodarcze Polski. Wydaje mi się, że kiedyś społeczeństwo polskie oceni tę inicjatywę i ten twórczy wysiłek polskiego wojska jako otwarcie nowej drogi, prowadzącej w konsekwencji do wielkiego rozwoju gospodarstwa cywilnego, prywatnego i na wskroś pokojowego. Po wtóre, dziś po dwu latach pracy nie ma już odwrotu od tej polityki. Inwestycje w C.O.P. muszą być kontynuowane tak samo, jak nie moglibyśmy dziś powrócić do idei z początku 1926 roku co do skasowania obecnego departamentu morskiego w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, gdy jedyny, wynajęty okręt pod banderą polską ugrzązł wówczas na mieliźnie, a kontrakt o budowę portu w Gdyni natrafił na trudności w realizacji. Dziś już nie możemy pozostać w miejscu. Musimy pójść dalej, naprzód — i oczywiście pójdziemy.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jeżeli jednak chcemy administrować i rozstrzygać wielkie zagadnienia, to musimy mieć na oku wszystkie skutki i wszystkie konsekwencje naszych działań.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Przy zagadnieniu inwestycyj nie można oczywiście zapominać o drugiej, nieco mniej przyjemnej stronie medalu. Inwestycje, gdy są dobrze zaplanowane, sumiennie, energicznie i oszczędnie wykonane, są wielkim osiągnięciem państwowym, Ale w budżecie na długie dziesięciolecia pozostaje po nich ciężki ślad: konieczność obsługi długów. Narastanie długów i możność ich amortyzacji i obsługi — oto największa sztuka w zakresie współczesnych finansów publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">I nie ma tu — wedle mego najgłębszego przekonania — żadnych szablonów, które mogłyby być z jednego kraju przenoszone do drugiego, żyjącego w zupełnie innych warunkach. Iluż to najbardziej powierzchownych ludzi, którzy sami niczego pozytywnego w życiu nie dokonali, powołuje się i u nas ze zmianą mody na przykłady nakręcania koniunktury w Niemczech czy w Italii, a nieco dawniej na przykłady sowieckie, nie rozumiejąc ani problematyki, ani metody i istoty tych zjawisk. Samą techniką kredytową czy pieniężną, nie spojoną organicznie z całokształtem potencjalnie zakumulowanego bogactwa, nie tylko nie można osiągnąć trwałych efektów, ale wprost przeciwnie mus: się doprowadzić do załamania takiej fragmentarycznej polityki. W fizyce i w fizjologii znane jest tzw. — „prawo przekory”. Mówiono, że zmieniając jeden parametr w układzie złożonym, a znajdującym się w stanie równowagi, wywołujemy automatycznie zmiany i innych parametrów w tym kierunku, aby przeciwdziałać pierwszej zmianie cząstkowej. Jeżeli zmienimy zasadniczo podstawowy element układu równowagi na rynku pieniężnym, musimy być przygotowani na szereg konsekwentnych zmian w innych elementach gospodarczych i musimy obliczyć ich konsekwencje. Nie wszystko bowiem da się zreglamentować i załatwić zarządzeniem. Badając szczegółowo wszystkie elementy walutowe, lokacyjne, budżetowe, podatkowe, oszczędnościowe, badając pojemność kredytową rynku, stan kapitałów obrotowych i rezerwowych w gospodarstwie narodowym, nawet psychikę dłużnika i wierzyciela, nawet reakcję społeczeństwa na zjawiska gospodarcze i polityczne, widzimy ile ważkich skutków musi wywołać każde posunięcie w tym splocie współzależnych elementów.</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Domaganie się nadmiernego tempa wydatków na cele inwestycyjne, chociażby teoretycznie i życiowo były one w pojedynkę niezwykle silnie uzasadnione, w gospodarstwie cierpiącym na chroniczny brak kapitałów, w gospodarstwie o tak małej pojemności rynku kredytowego, w gospodarstwie posiadającym mechanicznie przywracaną równowagę bilansu płatniczego i nie mogącym albo nie chcącym korzystać z każdej, zresztą coraz nierealniejszej, okazji infiltracji obcych kapitałów—oznacza program redukowania stopy życiowej najszerszych mas społeczeństwa. Trzeba wówczas dobrze ocenić, jaka redukcja jest jeszcze możliwa lub dopuszczalna. Tu też leży wielki węzeł, splątujący gospodarstwo i politykę w jedną całość. Plan głębokiego i nagłego przekształcenia struktury gospodarczej przez wielkie roboty publiczne i wielkie inwestycje w pewnych okolicznościach jest możliwy, ale musi odsunąć na dłuższy czas tendencje zwyżki zarobków i dochodów, a więc musi wzbudzić wolę społeczeństwa do wyrzeczeń się w imię takiej właśnie powszechnie wyznawanej polityki. Jeśli zaś zestawi się sumiennie wszystkie polskie możliwości, wszystkie aktywa płynne i ruchome, wszelką akumulację kapitałową i porówna się wysiłek obecnej Polski choćby z poprzednim 10-letnim planem Italii albo z planami Niemiec, to okaże się, że w skali względnej posuwamy się niezmiernie — prawie bezprzykładnie — szybko naprzód, Pod górę można iść krokiem mocnym i wielkim, ale nie należy biec i skakać, szczególnie gdy droga do celu ostatecznego jest daleka, kamienista i stroma. Taką właśnie politykę równego marszu prowadzi Polska obecnie i przy moim współudziale z drogi tej nie zejdzie.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.27" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Plan nasz będzie coraz pełniejszy i coraz większy, będzie posługiwać się różnymi metodami finansowania, ale obracać się będzie w granicach realizmu i możliwości rynku pieniężnego bez naruszenia podstawowych zasad równowagi.</u>
+ <u xml:id="u-8.28" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wreszcie gdy zastanawiamy się nad elementami energii, mającymi wprawiać w ruch — „masę” gospodarczą Polski, elementami, przynoszonymi ze strony Państwa w formie budżetu zwyczajnego i nadzwyczajnego, tj. inwestycyjnego, to nie możemy zapominać o trzech faktach. Zestawiliśmy niedawno w Ministerstwie Skarbu sposób zużycia wpływów gotówkowych netto z emisji pożyczek wewnętrznych, biletów skarbowych, skryptów dłużnych oraz z kredytu bezprocentowego w Banku Polskim od r. 1932. W okresie pierwszym, tj. od 1.I. 1932 r. do 1.I. 1934 r., z wpływów tych 99,9% skonsumował budżet. W okresie następnym, do dn. 31 marca 1936 r., 89,1% zużyto również na deficyt budżetowy. W okresie trzecim, do dn. 1 października 1938 r., 97,9% zużyto na cele inwestycyjne, a 2,1% na rezerwę kasową. Tak więc tworząc nowe warunki gospodarowania — „groszem publicznym”, stanowiące zupełny przełom w dotychczasowej polityce, mamy do pokonania ponadto ciężkie dziedzictwo okresu kryzysowego. To samo zjawisko w jeszcze silniejszej formie ujawni się, gdy zbadamy koszt obsługi długów w całym budżecie, łącznie z inwestującymi przedsiębiorstwami. W r. 1934/35 wedle istniejącego zamknięcia koszt obsługi długów wyniósł 285,6 miln. zł. W nowym preliminarzu te same zobowiązania obsługi długów wyniosą już 410,9 miln. zł. W ciągu 5 lat wzrasta koszt obsługi długów o 125 milionów złotych. Przy tak znacznym rozmachu inwestycyjnym nie byłaby to zbyt uciążliwą pozycja. Należy jednak pamiętać, że w latach 1936 — 1938 przeprowadziliśmy cały szereg konwersyj w kraju i za granicą, obniżając bardzo poważnie koszt obsługi starych długów. Wszystko to zostało skonsumowane przez obsługę nowych długów i w latach następnych, gdy już nie będzie tej rezerwy z tytułu konwersji, obsługa długów pocznie coraz dotkliwiej ciążyć nad naszym budżetem.</u>
+ <u xml:id="u-8.29" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jesteśmy więc obowiązani nie tylko planować wydatki na cele inwestycyjne, ale również i koszt ich obsługi w przyszłych budżetach, kontrolując, czy w równej choćby mierze wzrastać będzie dochód społeczny polskiej ludności. Inaczej cała polityka musiałaby ulec w przyszłości załamaniu.</u>
+ <u xml:id="u-8.30" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wreszcie nieco światła trzeba rzucić i na trzeci bilans — bilans zamknięcia kryzysu. Oczywiście, iż jest poza możliwością bym mógł to zagadnienie, tak obszerne i tak skomplikowane pogłębić w ogólnym i syntetycznym referacie. Ale nawet kilka fragmentów uświadomi, jak dalece przeciążony został nasz rynek pieniężny i wszystkie instytucje kredytowe — w szczególności instytucje państwowe i Skarb. Już w dawnej Polsce niezwykle dużo zła powstało z nieświadomości, iż bank i instytucja kredytowa nie rozporządza w zasadzie własnymi i nieograniczonymi środkami pieniężnymi. Każda złotówka w instytucji kredytowej należy do kogoś, nieraz do mniej zamożnego od dłużnika. Ta nieznajomość funkcji mechanizmu gospodarczego i finansowego była jedną z ważkich przyczyn, iż gdy np. w Prusach w okresie rozbiorów Polski obciążenie podatkowe na 1 mieszkańca mogło wynosić 74 zł (w dzisiejszej wartości) i nie wywoływało sprzeciwów, to w Polsce wynosiło w r. 1764—1773 średnio 3,04 zł (dzisiejsze) na 1 mieszkańca, w okresie 1780— 1789 — niecałe 5 zł i powodowało powszechne narzekania na przeciążenie podatkowe. Roją się od tych narzekań diariusze ówczesnych sejmów, przepełnione nimi są pisma i broszury. Ale nieco później w r. 1805 Austria wyciskała już z dzielnic polskich 90 zł na głowę mieszkańca, Prusy 50 zł na 1 mieszkańca i narzekania stopniowo ginęły. Opinia musiała się podporządkować prawidłowej gospodarce pieniężno-kredytowej i wiedziała, że zarówno lekkomyślny kredyt jak i niewykonywanie zobowiązań prowadzą nieuchronnie do zguby i likwidacji majątku.</u>
+ <u xml:id="u-8.31" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Egzekucja długów hipotecznych i wekslowych w dawnej Polsce była jeszcze zawilsza i trudniejsza niż uzyskanie koncesji na dorożkę samochodową przed kilku laty w Polsce. Dopiero Sejm 1768 r., widząc ruinę kredytu rolniczego w Państwie, wydał prawo o nieodwłocznym sądzeniu i egzekwowaniu spraw wekslowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.32" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Największe może błędy w odrodzonej Polsce popełniliśmy w stosunku do organizacji aparatu kredytowego i w stosunkach — obustronnych — między wierzycielem i dłużnikiem. Toteż kredyt w Polsce jest funkcją najsłabiej rozwiniętą. Głębszy wgląd w akcję konwersyjną i układową uświadomił dopiero w całej pełni, jak chaotyczną była polityka kredytowa w okresie wysokiej koniunktury. Jednostki niezdolne do zaciągnięcia jakichkolwiek zobowiązań finansowych — nawet gdyby — „prosperity” trwała wiecznie — korzystały z kredytów równocześnie w kilku instytucjach finansowych i to z kredytów bardzo drogich. Jest notorycznie znanym faktem, iż w szeregu wypadków członkowie władz spółdzielni lub ich rodziny obficie korzystały z nadmiernych kredytów. Tymczasem bank może posiadać nieograniczoną zdolność kredytową, zupełnie niezależną od emisji pieniądza, byle tylko kierownicy banku byli ludźmi nieprzeciętnie sumiennymi i dzielnymi, a kredytobiorcy uważali za swój najważniejszy obowiązek spłacić dług w umówionym terminie i wysokości. Wówczas kredyty są łatwo dostępne i tanie. Myśmy długo tej prostej prawdy nie rozumieli. Tak np. spółdzielnie rolniczo-handlowe w r. 1929 na 10.4 miln. zł kapitałów własnych miały 105,6 miln. zł kapitałów obcych, a wartość sprzedanych towarów dosięgała wówczas 280 miln. Trzy czwarte kapitałów obcych zużyto na pożyczki towarowe bardzo często bez wszelkiego, najprostszego nawet zabezpieczenia. Wiele państw i narodów, może ze Szwecją na czele, zawdzięcza swój rozkwit gospodarczy i finansowy rozbudowie instytucyj kredytowych, współpracujących z solidnym i punktualnym dłużnikiem. Prywatna bankowość niemiecka jest w stanie od wielu dziesięcioleci uruchamiać potężne kredyty: przed wojną na rozbudowę kolonij zamorskich i na prywatne życie gospodarcze, dziś na potężne plany państwowe. Proszę bardzo, by ktokolwiek podjął próbę uruchomienia większego kredytu długoterminowego w prywatnych bankach Polski, a przekona się sam, jakimi możliwościami one operują. Banki włoskie, które już przed wiekami odgrywały wielką rolę, ułatwiły sfinansowanie wielkich planów gospodarczych faszyzmu.</u>
+ <u xml:id="u-8.33" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jestem najgłębiej przekonany, że nic pewniej i trwalej nie może załamać kredytu prywatnego i publicznego, stanowiącego przecież dziś punkt wyjścia naszego programu, gdy rzucamy hasło wielkich inwestycyj gospodarczych, jak wielokrotne zmiany ustawodawstwa oddłużeniowego wbrew zapewnieniom miarodajnych osobistości, jak wysuwanie zasady arbitrażowej co do wysokości kwoty dłużnej, jak demonstrowanie tendencji przerzucania na warunkowego gwaranta długu obowiązku zapłaty długu za zobowiązanego, bez nieodzownego procesu likwidacyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-8.34" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Oczywiście, iż nikt nie może zaprzeczyć, iż wielki kryzys ma swoje prawa i to. co w warunkach normalnych byłoby prostą demoralizacją dłużnika czy podatnika, w okresach kryzysu może się stać prostą koniecznością. Ale przecież i tak rozmiar przerzucenia skutków kryzysu na Skarb Państwa i na instytucje kredytowe jest u nas proporcjonalnie niezwykle wielki. Nie kusząc się o wyczerpanie całości zagadnienia, rzućmy garść cyfr, abv zorientować się, iż przed polityką finansowa Państwa stawiamy niezwykłe, czasem wprost fantastyczne postulaty. Polityka ta—po przegranej świeżo w latach 1933—1938 batalii oddłużeniowej i deficytowej w budżetach—ma natychmiast aktywizować życie przez olbrzymi wysiłek inwestycyjny i niezależnie od tego dalej wstrząsać finansami publicznymi i prywatnymi. Należy pamiętać, że do końca roku budżetowego 1937/38 — w wyniku zastosowanych ulg generalnych i indywidualnych — umorzono podatków bezpośrednich na sumę 430,2 miln zł. Należy pamiętać, że wpływy skarbowe tylko w zakresie podatku przemysłowego i cła w okresie kryzysu spadły z 774 miln. zł na 254 miln. zł w r. 1935/36, a więc o zwyż 1/2 miliarda złotych. Należy pamiętać, że z tytułu akcji zbożowej, pomocy przy zawieraniu układów konwersyjnych i przy oddłużaniu, z tytułu zdewaluowanych aktywów skarbowych, pomocy udzielonej instytucjom przemysłowym i bankowym itp., spadły na Skarb zobowiązania jednorazowe w kwocie zwyż 300 miln. zł i zobowiązania coroczne dość poważne, zawarte w budżetach. Umorzenia w zakresie należności Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej wyniosły dotychczas zwyż 247 miln. zł. a dalsze zaprojektowane już umorzenia dla woj. poznańskiego i pomorskiego wyniosą 29 miln. zł. Umorzenia w innych funduszach państwowych osiągnęły pod koniec br. kwotę 54 miln. zł. W różnych typach kredytów Państwowego Banku Rolnego umorzenia, dokonane do 1.X rb., wynoszą 120,3 miln. zł, umorzenia, zaprojektowane na okres najbliższy, wyniosą dodatkowo 26,8 miln. zł. W Banku Gospodarstwa Krajowego stworzono fundusz oddłużenia rolnictwa, z którego do 1 lipca rb. dokonano umorzeń na sumę zwyż 44 miln. zł. Ponadto wielką akcję umorzeniową przeprowadzono w zakresie pożyczek budowlanych i przemysłowych. Jeżeli wreszcie uwzględni się akcję sanacyjną w stosunku do towarzystw kredytowych ziemskich, do instytucyj kredytu krótkoterminowego, do spółdzielczości rolniczo-handlowej oraz ofiary poniesienia przez ubezpieczalnie społeczne, przez Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych, a wreszcie doliczy się do tego umorzenia zobowiązań związków samorządowych na sumę okrągło 350 miln. zł. to można mieć ogólne wyobrażenie, jakie ciężary spadły na Skarb Państwa i jakie to problematy finansowe powstały w obliczu konieczności szybkiego uzdrowienia instytucyj finansowych, bez czego wszelkie hasła o uprzemysłowieniu kraju i podniesieniu potencjału obronnego byłyby czczym frazesem.</u>
+ <u xml:id="u-8.35" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie sądzę bowiem, by znalazł się tak prymitywny człowiek, który by sądził, że akcja oddłużeniowa polega tylko na prostym skreśleniu pozycji cyfrowych w księgach instytucji wierzycielskich.</u>
+ <u xml:id="u-8.36" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Niezależnie zaś od tych zjawisk sam kryzys również zaatakował w sposób gwałtowny wszystkie instytucje finansowe i kredytowe. W tym krytycznym okresie czasu rezerwy instytucji emisyjnej wedle bilansów spadły o 800 miln. zł. Obroty bezgotówkowe spadły o 1½ miliarda średnio miesięcznie. Stan kredytów krótkoterminowych uległ kompresji o 1.100 miln. zł. Wkłady w r. 1931 wykazały spadek o 1/2 miliarda, a z 918 miln, emisji pożyczek wewnętrznych w latach 1932—1936—91,2% skonsumowano na deficyt budżetowy. Na skutek zaś poniesionych strat 18 instytucyj kredytowych, reprezentujących w r. 1929 sumę 270 miln. zł udzielonych kredytów, zniknęło całkowicie z powierzchni naszego życia gospodarczego. Podjęto więc wielką akcję dostosowawczą, która — poprzez nowe perturbacje na rynku pieniężnym, wywołane często przez Skarb celowo i świadomie, jako konsekwencja powstałej sytuacji — doprowadziła dziś jeżeli nie do uzdrowienia rynku pieniężnego, to przynajmniej do jego regeneracji.</u>
+ <u xml:id="u-8.37" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W październiku rb. instytucje finansowe bez trudu udowodniły swoją niezwykłą sprawność i skrupulatne wykonanie zasady zwracania wkładów w chwili, gdy tego żąda oszczędzający obywatel. P. K. O. obsługiwała wówczas 110.000 spraw swych klientów dziennie. Rozwój obrotu czekowego w r. 1938 dosięgnie sumy 38 miliardów zł. Giełda wykazywała stałą poprawę zarówno co do globalnej kwoty obrotów, jak i kursów papierów wartościowych. Upłynnienie rynku pieniężnego, potanienie pieniądza i biletów skarbowych wywołało nowe gospodarcze zainteresowanie na rynku lokacyjnym. W bankach prywatnych przyrost wkładów w r. 1937 jest 4½-krotnie większy niż łączny przyrost w czteroleciu 1933—1936. Jednocześnie przyrost wkładów w kasach komunalnych w r. 1937 jest większy niż sumarycznie w poprzedzającym czteroleciu. Odbudowują się finansowo ziemie wschodnie. Między r. 1936 i 1937 przyrost wkładów tylko w kasach komunalnych wyraża się cyfrą: w woj. wileńskim i poleskim 18%, w woj. białostockim 19%, w woj. wołyńskim 34%, w woj. nowogródzkim 42%. Wzrosła znacznie liczba spółdzielni związkowych, przy czym w ostatnim roku 86% przyrostu przypada na spółdzielnie narodowo polskie. Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych wykazał w ostatnim roku wzrost wartości obrotów towarowych z 93 miln, zł na 152 miln. zł. Rozwija się dość intensywnie uzdrowiona spółdzielczość kredytowa, a tak ważny czynnik na rynku pieniężnym, jakim są instytucje kredytu długoterminowego, podjęły znacznie żywszą działalność. Co ważniejsze, zjawił się nowy kredyt dla rolnictwa. Udzielały go nie tylko instytucje państwowe, ale również i kasy komunalne, które w ciągu pierwszych 5 miesięcy 1938 r. z własnych środków uruchomiły dla rolnictwa zwyż 11 milionów zł kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-8.38" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Tego dorobku nie wolno nikomu zmarnować. Stan bowiem rynku pieniężnego jest trzecim — obok budżetu państwowego i inwestycyj publicznych — i to najsilniejszym motorem, który Polskę może dźwigać wzwyż, który uruchamia — „masę” nie tylko gospodarstwa publicznego, ale i prywatnego. Ruina rynku pieniężnego to synonim bezprogramowo i wbrew chęci Rządu rozwijającego się etatyzmu.</u>
+ <u xml:id="u-8.39" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Proszę przejrzeć tzw. — „Głosy Wsi”, wywołane ankietą o zadłużeniu rolniczym i opublikowane w — „Bibliotece Puławskiej” w roku bieżącym nr publikacji 74, przy pracy Antoniego Brody — „Zadłużenie drobnych gospodarstw na dzień 1 lipca 1937 r.”. Jest tam długi szereg głosów najbardziej uświadomionych rolników, którzy wołają o przywrócenie zaufania i kredytu, bez którego tysiące poczynań wsi marnieje i przepada.</u>
+ <u xml:id="u-8.40" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Istota zagadnienia finansowego dla rolnictwa jako całości leży — wedle mego najgłębszego przekonania — nie w dalszym rozkruszaniu już ograniczonych praw instytucyj wierzycielskich, ale w odbudowaniu taniego i dostosowanego do obecnej sytuacji kredytu, głównie dla drobnego rolnika. Aby to mogło nastąpić, konieczne jest powrócenie do zasady, że ostateczną gwarancją za zaciągnięty dług służy substancja majątkowa rolnika — dłużnika. Rozumiem, że założeniem akcji oddłużeniowej było utrzymanie produkcji rolniczej, a nie utrzymanie warsztatów rolnych w ręku ich dawnych posiadaczy, bez względu na stopień zadłużenia i złą lub dobrą wolę wypełniania swych zobowiązań. Jestem gotów w ramach istniejącego ustawodawstwa uczynić wszystko możliwe, by nie dopuścić do masowych licytacyj, szczególnie gdy idzie o drobny warsztat rolny. Ale nie godzę się — po tylu zapewnieniach na przestrzeni lał 1933 — 1938, że decyzje ustawowe są wyczerpane — na dalsze rozszerzanie i pogłębianie oddłużenia i niszczenia własnego interesu rolnictwa dla kilku procent warsztatów przedłużonych i skazanych — niezależnie od kryzysu — na przejście w inne ręce.</u>
+ <u xml:id="u-8.41" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Pragnąc zaś, nawet w obecnych niesprzyjających okolicznościach położyć pierwszy kamień węgielny pod długoterminowy kredyt dla średnich i małych gospodarstw rolnych, Rząd ma zamiar opracować jeszcze w ciągu sesji bieżącej projekt ustawy o nowym hipotecznym kredycie rolniczym.</u>
+ <u xml:id="u-8.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.43" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Byłby on oparty w zasadzie na 25-letnich pożyczkach z tym, że pełna rata amortyzacyjno-odsetkowa wynosiłaby 5% w stosunku rocznym. Wymagałoby to dopłaty ze strony budżetu państwowego i gotów jestem w stosunku do pierwszej transzy takiego kredytu np. w granicach 30 — 50 miln. zł odpowiednie obciążenie przyjąć do budżetu, aby praktycznie udowodnić, jak pozytywnie kredyt ten będzie oceniony przez gospodarstwa zdrowe, mogące korzystać z taniego kredytu.</u>
+ <u xml:id="u-8.44" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Sądzę, że jest rzeczą ważną i pilną, by walczyć o poprawę sytuacji wsi. Rolnictwo jest i pozostanie jedną z czołowych funkcyj narodowych, związanych jak najściślej ze sprawą ochrony i wyżywienia Państwa. Państwo jest obowiązane do okazania wszelkiej możliwej pomocy. Nie może istnieć potężna i mocarstwowa Polska w oparciu o nędznie wegetujące rolnictwo. Te pewniki nie wymagają żadnych uzasadnień. Ale do tego celu — podobnie jak w tylu innych wypadkach — należy dochodzić od strony konstrukcyjnej i gospodarczej. Przez przenoszenie z takim trudem narastających nowych aktywów z jednego miejsca na drugie, a tym bardziej od wartościowego nieraz wierzyciela do słabego dłużnika, nie mogą powstać nowe siły i nowe wartości.</u>
+ <u xml:id="u-8.45" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wysoki Sejmie! Oto nasze polskie warunki, nasze osiągnięcia i nasze trudności, nasze blaski i nasze nędze, w których musimy wykuwać nową polską rzeczywistość. Jest to na pewno objawem dodatnim, że nikt z nas nie chce stać w miejscu i zadowolić się dzisiejszym poziomem polskiego gospodarstwa. Wolimy ponosić jeszcze dodatkowe ofiary, byle wywalczyć prawo do lepszej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-8.46" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Czyż nie jest jasne, że na czołowym miejscu w programie polskim musimy ustawić człowieka? Czyż nie jest u nas więcej wartościowy niż gdzie indziej? Nie możemy górować nad wieloma innymi narodami ani produkcją węgla, nafty, stali czy cukru, ani nawet produkcją zbożową. Gdy chcemy jakikolwiek z tych produktów w świecie sprzedać, musimy najczęściej do lego dopłacać. Dopiero gdy z materiałem zwiążemy najwyższą sumę pracy ludzkiej, stajemy się konkurencyjni wobec całego świata, nawet wówczas, gdy w stosunku do warunków polskich bardzo dobrze zapłacimy za pracę. Mamy frapujące przykłady takich zjawisk w ostatnich miesiącach. Niedoli indywidualnych człowieka w Polsce jest bezmiar. Rozpraszając się na szczegóły, nie ruszymy sprawy z miejsca. Musimy atakować całość tego zagadnienia. Pragniemy innej pozycji materialnej i społecznej dla człowieka pracującego.</u>
+ <u xml:id="u-8.47" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.48" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Ale w pracy wszystko znaczy kwalifikacja. Więc też wielkością w narodzie i społeczeństwie ma się stać nie dyletant, ale fachowiec, rolnik, robociarz, inteligent.</u>
+ <u xml:id="u-8.49" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.50" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W roku bieżącym w tej polityce posunęliśmy się zdecydowanie naprzód i to nie tylko w tym sensie, że dla niektórych branż zabrakło fachowców. Mamy przybliżone, ale dość szczegółowe obliczenia, interpolowane do końca bieżącego roku co do wzrostu dochodu globalnego pracowników fizycznych i umysłowych w Polsce. Z powodu zwiększenia zatrudnienia i wzrostu zarobków w niektórych grupach pracownicy fizyczni w roku bieżącym — w porównaniu z rokiem ubiegłym —uzyskają wypłatę większą o 239 miln. zł. Pracownicy umysłowi, pracujący w instytucjach prywatnych i niepodlegających budżetowi państwowemu, otrzymają w roku bieżącym o 96 miln. zł więcej. Pracownicy państwowi przez redukcję podatku specjalnego odzyskają w roku bieżącym 74 miln. zł, przez awanse, nowe etaty, dodatki dla praktykantów itp. 52,6 miln. zł. Jeżeli do tych kwot dołączymy pozycje cyfrowe w chwili obecnej nieuchwytne, np. wypłaty dodatkowe dla pracowników samorządowych, bankowych itp., otrzymamy sumę prawie pół miliarda złotych. Na przestrzeni 20-lecia istnienia Polski, przy stabilizacji cen i kosztów utrzymania, podobny fakt skoku dochodów w ciągu jednego roku nie miał jeszcze miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-8.51" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie potrzebuję zaś zapewniać, że uruchomiona będzie na szeroką skalę pomoc zimowa dla 900 tysięcy dzieci i dorosłych bezrobotnych, że Rząd występuje z ważnym dla klasy pracowniczej wnioskiem o jednoroczne przedłużenie zniżki czynszów mieszkalnych, że w nowym preliminarzu ponownie znajdują się poważne sumy na awanse nauczycielskie i urzędnicze, oraz całkowite uwolnienie od podatku specjalnego najmniej zarabiających pracowników. W stosunku do r. 1937/38 ogółem zwolnionych od płacenia tego podatku będzie 210 tysięcy pracowników. Ulgi więc przychodzą dla najniżej wynagradzanych, a dla wysokich poborów pozostają wysokie obciążenia.</u>
+ <u xml:id="u-8.52" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.53" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Choć więc to wszystko nie wyczerpuje życzeń i postulatów świata pracy, w szczególności w stosunku do Państwa i do budżetu — to jednak polityka nasza w tym zakresie jest polityką faktów i cyfr, a nie słów.</u>
+ <u xml:id="u-8.54" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Drugim elementem programowym polityki Rządu jest przedłożony dziś zgodnie z wymogami art. 58 i 50 obowiązującej Konstytucji preliminarz budżetowy na r. 1939/40. Całą technikę preliminowania i informowania w budżecie staraliśmy się i w tym roku udoskonalić i uzupełnić. Sformowanie tego preliminarza, wobec znacznego spadku wpływów z przedsiębiorstw państwowych i ustalonych z góry nowych konieczności państwowych w zakresie wydatków, nie było łatwe. Każdą dalsza realną oszczędność w tym przedłożeniu powitam z uznaniem i zadowoleniem, ale wyznaję, że sam — mimo największych wysiłków — nie mogłem dalej pójść w ograniczeniu wydatków, gdyż powstałby w ten sposób budżet nierealny. Przeciwnie, pomimo tych zabiegów nie wszystkie konieczności państwowe znalazły uwzględnienie cyfrowe w preliminarzu i stąd zjawiła się konieczność pełnomocnictw zawartych w art. 6 p. 1 B. projektowanej ustawy skarbowej. Preliminarz ten będzie przedmiotem szczegółowych dyskusji w parlamencie w ciągu 4 miesięcy i dlatego mogę dziś ograniczyć moje wyjaśnienia do stwierdzenia faktu, że na pierwszym miejscu uwzględniono dodatkowe potrzeby Ministerstwa Oświaty i kultury narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.55" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.56" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Natomiast sprawą wielkiej wagi dla całokształtu gospodarstwa polskiego w r. 1939 jest zagadnienie dalszych inwestycyj państwowych, więżących się z przedłożeniem rządowym, znajdującym się również na dzisiejszym porządku obrad Sejmu. Mam tu na myśli projekt ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie 3-letnim od 1.VI 1939 do 31.XII 1942 na sumę 2 miliardów złotych. Ustawa ta jest organicznym rezultatem nieco nowego podejścia do planowania inwestycyj państwowych w czasie i przestrzeni oraz konieczności ściślejszego ustalenia hierarchii celów.</u>
+ <u xml:id="u-8.57" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Sam fakt stworzenia planu rozbudowy Okręgu Centralnego i stwierdzenie, że realizacja tego zamiaru nie tylko jest możliwa, ale biegnie milowymi krokami naprzód, nie uspokoiły umysłów twórczych naszych rodaków, tak żądnych wielkości naszego Państwa. Codziennie zjawiają się nowe pomysły, nowe potrzeby, a jednostki i instytucje, zachęcone powodzeniem C. O. P., poczynają nawet realizować różne plany poboczne, oczywiście już bez zabezpieczenia sobie na ten cel pieniędzy. Weksle poczynają podpierać takie inwestycje i być może, że pójdą prędzej czy później do protestu. Z drugiej strony planowanie kilkoletnie np. w oparciu o Fundusz Obrony Narodowej stwarza szereg niedociągnięć w zakresie komunikacyjnym i energetycznym przy planowaniu jednorocznym. Gdybyśmy chcieli zesumować tylko najsłuszniejsze potrzeby inwestycyjne, to w zakresie potrzeb Państwa, samorządu i kredytów budowlanych należało by uruchamiać rocznie — wedle dokonanych w Skarbie obliczeń — około 2% miliarda zł, w zakresie zaś produkcji prywatnej około 2,2 miliarda zł, razem 4.700 miln. zł rocznie. Byłaby to suma odpowiadająca 25% całego dochodu społecznego i 40% dochodu, przechodzącego przez rynek.</u>
+ <u xml:id="u-8.58" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wyznaję, że nie ulegam złudzeniu, iż potęga Państwa i siła Narodu jest wprost proporcjonalna do ilości wydawanych pieniędzy. Są państwa, które wydają bardzo dużo pieniędzy i znajdują się w marazmie lub upadku, i są państwa, wydające znacznie mniej, oględniej i oszczędniej, bez megalomanii słów i projektów, bez niecierpliwej ambicji, a jednak realizujące w wielkim stylu rozwój swej narodowej potęgi.</u>
+ <u xml:id="u-8.59" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Idąc po tej drodze z pełnym wewnętrznym przekonaniem, że zdaliśmy już wstępny egzamin, iż słów nie rzucamy na wiatr, iż umiemy nasze narodowe zamiary wprowadzać w czyn, sądzę, że właśnie wobec wykonania planów pierwotnych i wyczerpania poprzednich finansowych pełnomocnictw nadszedł czas, by zarysować przed Polską plan nowy — może nie rewelacyjny, ale szerszy i głębszy od dotychczasowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.60" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nowy plan obejmuje okres lat piętnastu i podzielony będzie na 5 okresów 3-letnich z tym, że w każdym okresie 3-letnim ma dominować jedno z pięciu naczelnych zagadnień w zakresie inwestycyj państwowych i ambicji Narodu Polskiego. Jest rzeczą jasną, iż nie możemy planom naszym nadać cech zbytniej jednostronności. Ten szczególny akcent każdego okresu wyrazi się w tym, że na to właśnie zagadnienie czołowe poświęci się 60% sum zmobilizowanych na inwestycje i roboty publiczne. Pozostałe 40% obsłuży inne zagadnienia i konieczności publiczne oraz cele pomocnicze w stosunku do celu naczelnego.</u>
+ <u xml:id="u-8.61" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Już kilkakrotnie w historii odrodzonej Polski udowodnione zostało w sposób niewątpliwy, że przy koncentracji woli kierowniczej, przy koncentracji pieniędzy i programu powstają dzieła wielkie i montujące siłę moralną, polityczną i materialną Polski. Tak powstał przemysł zbrojeniowy, tak powstała Gdynia, tak realizuje się przebudowa zelektryfikowanego węzła kolejowego w Warszawie, tak powstaje C. O. P., tak powstała Powszechna Wystawa w Poznaniu, tak inwestował się Śląsk, tak właśnie przekształca się np. Warszawa czy Kraków, tak ma powstać na 25-lecie niepodległości — samodzielnym wysiłkiem miasta — wielka wystawa krajowa w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-8.62" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Tej właśnie idei koncentracji wysiłku i pieniędzy, ustalenia naczelnego celu, synchronicznego planowania odpowiada na I okres przedłożona przez Rząd ustawa o kredytach inwestycyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.63" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Okres pierwszy więc obejmie lata 1939 — 1942, przy czym zadaniem naczelnym będzie dalsza rozbudowa potencjału obronnego. Produkcja ta ma osiągnąć w tym okresie najwyższą doskonałość techniczną i eksportową. Decydujący wpływ na synchronizowanie planu posiadać będzie więc w tym okresie Ministerstwo Spraw Wojskowych z tym, że co najmniej 60% zmobilizowanych środków materialnych — tak jak to przewiduje projektowana ustawa — obsługiwać będzie cel naczelny.</u>
+ <u xml:id="u-8.64" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W okresie drugim, obejmującym lata 1942 — 1945, dominować winno zagadnienie komunikacyjne. Koleje, mosty, drogi bite, drogi wodne śródlądowe i kanały, dalszy skok w rozbudowie Gdyni, motoryzacja i lotnictwo cywilne, produkcja samochodów — oto podstawowe cele drugiego okresu.</u>
+ <u xml:id="u-8.65" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W okresie trzecim, w latach 1945 — 1948, sama logika celów narzuci nam nowe potrzeby, które zamykają się w tych dwu słowach: oświata ludowa i rolnictwo. Nie zaniedbując tych jakże podstawowych zagadnień i w innych okresach, w tym właśnie 3-leciu należało by skoncentrować największe środki materialne na rozbudowę szkolnictwa wiejskiego powszechnego i zawodowego, na melioracje, na usprawnienie obrotu produktami rolnymi, na spotęgowanie i zróżniczkowanie produkcji agrarnej. Cegła, cement i żelazo w budownictwie wiejskim, maszyna w uprawie i produkcji — oto naczelne hasło tego okresu na wsi polskiej, pozbawionej młodych analfabetów.</u>
+ <u xml:id="u-8.66" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Okres czwarty miałby wysunąć hasło: urbanizacja i uprzemysłowienie Polski. W tym okresie skoncentrowałyby się wielkie inwestycje miejskie, zagadnienia kultury i oświaty najwyższego rzędu, zagadnienia zdrowotne w miastach, a przede wszystkim ostateczna polonizacja struktury miast polskich.</u>
+ <u xml:id="u-8.67" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.68" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wreszcie w okresie piątym, sięgającym r. 1954, dominowałaby akcja ujednostajnienia struktury i dynamiki gospodarczej w Polsce. Byłby to okres walki o zatarcie granic pomiędzy Polską A i B.</u>
+ <u xml:id="u-8.69" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Oczywiście, iż przedstawiony schemat działań ma sens ekonomiczny tylko jako linia kierunkowa i programowa. Życie jest bardziej skomplikowane od wszelkich, jaśniejszych nawet wypracowań teoretycznych na dalszą metę.</u>
+ <u xml:id="u-8.70" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Realizm zawarty jest tu w planie na pierwszy okres 3-letni, w którym ustala się już szczegółowo rozdział kwot na odrębne grupy inwestycyj. Całość zaś wprowadza tylko pewien ład i ustala zasady ogólnej hierarchii i kolejności celów.</u>
+ <u xml:id="u-8.71" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Przeszliśmy już okres 20-lecia samodzielności państwowej bez ustalenia planu generalnego. Dziś wiemy, że stosując nowoczesne metody długofalowego planowania nawet przy użyciu tych samych środków pieniężnych, bylibyśmy dziś znacznie bardziej zmobilizowani gospodarczo niż jesteśmy. Pieniądze, wydawane bezplanowo, wydają małe rezultaty!</u>
+ <u xml:id="u-8.72" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W końcu dla jasności obrazu wypada podkreślić, iż przedstawiony plan finansowy — znowu nieco szerszy niż w latach ubiegłych, ale realny i możliwy do wykonania, a ponadto z tolerancją ewentualnej wcześniejszej realizacji wykonania, gdyby odpowiednie operacje finansowe w kraju lub za granicą dopisały — nie obejmuje wszystkich potrzeb kredytowych na cele inwestycyjne w Państwie. Ustawą tą są objęte tylko te potrzeby, które winny być planowane na okres dłuższy.</u>
+ <u xml:id="u-8.73" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Kredyty budowlane, kredyty na budownictwo wiejskie, kredyty dodatkowe dla Funduszu Pracy nie wymagają dłuższego terminu planowania i będą odrębnie przedkładane co roku, o ile zaistnieje potrzeba upoważnień ustawowych. Natomiast sprawozdania i zamknięcia rachunkowe przedkładane będą Izbom ustawodawczym corocznie łącznie z zamknięciami budżetowymi w wyczerpującej formie.</u>
+ <u xml:id="u-8.74" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Program masz nie zamyka się w przedstawionych dotychczas elementach. Są to sprawy najważniejsze z punktu widzenia odpowiedzialności i zadań Ministra Skarbu, nie wyczerpują jednak prac i tendencyj Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-8.75" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Z przedłożeń ustawowych stwierdzą Panowie, że na warsztacie prac znajdują się obok szeregu zadań politycznych niezwykle ważne i zasadnicze sprawy gospodarcze, wymagające intensywnej pracy Izb ustawodawczych. Przyjdą tu pod obrady — już z dzisiejszego porządku dziennego — sprawy dotyczące doniosłych zmian w ustawodawstwie kartelowym oraz w sprawie rentowności w przedsiębiorstwach prywatnych. W dziedzinie finansów komunalnych Rząd realizuje w preliminarzu budżetowym dawne swe zobowiązania i opracowuje zasady głębszej reformy w tej materii. Z referatów budżetowych poszczególnych szefów resortów dowiedzą się Panowie, że w zakresie gospodarczym toczą się prace nad ściślejszym koordynowaniem prac Rządu w odniesieniu do Centralnego Okręgu Przemysłowego, że położony będzie w r. 1939 jeszcze większy nacisk na prace poszukiwawcze geologiczne, a w związku z tym i na intensywniejsze wiertnictwo pionierskie naftowe, że jedną z naczelnych trosk Rządu jest sprawa rozbudowy własnej produkcji surowców zastępczych, że wydane świeżo rozporządzenie wykonawcze do ulg podatkowych dla inwestycyj przyspieszy rozrost i modernizację przemysłu prywatnego, że w fazie końcowej znajdują się badania co do sprzedania niektórych udziałów Skarbu Państwa w naszym gospodarstwie w ręce prywatne i to z możliwością spłaty tych należności papierami państwowymi po kursie al pari, że w Ministerstwie Skarbu toczą się prace nad przygotowaniem projektu prawa budżetowego etc.</u>
+ <u xml:id="u-8.76" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Dwie sprawy szczególnie ważne pragnę jeszcze w najkrótszych słowach podkreślić.</u>
+ <u xml:id="u-8.77" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Przede wszystkim więc sygnalizuję, że na tle powszechnych utrudnień w handlu międzynarodowym nowa umowa polsko - niemiecka i sposób jej załatwienia mogą być przykładem prostoty i dobrej woli we wzajemnych stosunkach gospodarczych. Określiliśmy obustronnie czego potrzebujemy i co możemy wzajemnie skompensować z korzyścią dla obu gospodarstw. W ten sposób przemysł prywatny zyskał możność zakupu maszyn w warunkach kredytowo dogodnych, a rolnictwo uzyska stały dodatkowy eksport swych płodów po cenach wewnętrznych polskich. Sądzę, że ta umowa zostanie szybko wypełniona, a gdy ujawnią się obustronne znaczne korzyści gospodarcze, ramy jej — być może — będą mogły być rozszerzone.</u>
+ <u xml:id="u-8.78" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Drugą ważną sprawą jest gospodarcza asymilacja Śląska Zaolziańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.79" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.80" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Jest rzeczą zrozumiałą, że tak skomplikowany organizm nie może bez trudności i kryzysu zmienić natychmiast swej ekonomicznej dyspozycji i gospodarczego nastawienia. Zapewniam jednak, że czynniki rządowe czuwają najsumienniej nad tą doniosłą sprawą. Ceny artykułów spożywczych zostały tam już w ostatnich dniach wydatnie obniżone, zniesiono cały szereg uciążliwych podatków, w tym i podatek od węgla, obniżono opłaty od uboju. Również nasz plan inwestycyjny na r. 1939 zostanie dostosowany do potrzeb tej drogocennej dla każdego Polaka ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-8.81" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wysoki Sejmie! W tym — być może ciężkim i nużącym — referacie Ministra Skarbu zaledwie przebiegliśmy wspólnie po najważniejszych problematach gospodarczych i finansowych współczesnej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-8.82" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Wiemy dobrze i my, zasiadający chwilowo na ławach rządowych w tej Wysokiej Izbie, i Wy, Panowie Posłowie, jak dużą jest rozpiętość pomiędzy tą Polską, którą budujemy we własnej wyobraźni w formie ideału Państwa, a tą, na którą spoglądamy w codziennej rzeczywistości W obecnej kadencji parlamentarnej — pomimo, iż nas nie dzielą antagonizmy personalne i małostkowe — duch samokrytycyzmu winienby być bardziej może zaostrzony niż dawniej. Ciąży bowiem na nas —tj. na Rządzie i na nowym Parlamencie wielka odpowiedzialność.</u>
+ <u xml:id="u-8.83" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Otrzymaliśmy wspólnie niezwykłe w dziejach odrodzonej Polski votum zaufania od przeważającej większości społeczeństwa polskiego. Otrzymaliśmy to votum zaufania na kredyt i to bez zastawu.</u>
+ <u xml:id="u-8.84" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Nie na szumne hasła, nie na znane od dawna partie polityczne, nie na przyrzeczenia, ale na ludzi, na wezwanie Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Śmigłego, na hasło zjednoczenia się w służbie dla Polski głosowało społeczeństwo. Ono nam zaufało, że celem naszego wysiłku jest Polska!</u>
+ <u xml:id="u-8.85" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.86" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Winniśmy udowodnić swą dojrzałość i mądrość polityczną, wyrażającą się w tym, że pomimo różnych obowiązków, różnych temperamentów, różnych nastawień potrafimy bez małostkowości, bez swarów, bez personalnych niechęci i rozgrywek, bez zaściankowych interesów pracować razem nad budową i utrwaleniem potęgi Polski.</u>
+ <u xml:id="u-8.87" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Mamy tyle braków materialnych i tyle nie zaspokojonych potrzeb kulturalnych i moralnych. Jest jednak faktem historycznym, potwierdzonym na przestrzeni 40 wieków cywilizacji, że mądrość przewódców narodu znaczy stokrotnie więcej, niż największe bogactwa naturalne. Z nicości i biedy powstawały największe potęgi państwowe w świecie i budowały drogowskazy cywilizacji.</u>
+ <u xml:id="u-8.88" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Największe i najprawdziwsze bogactwo Polski to ludzie. Toczy się na ziemiach polskich walka, jedyna walka, jaką toczyć warto — walka o charakter człowieka, który niebawem dojrzeje w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-8.89" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">We wszystkich naszych działaniach, w prawach i deklaracjach, w budżetach i w inwestycjach nie dopuścimy, by ten nowy, młody zespół ludzi stawał się podobny do tych, którzy już stopniowo schodzą z areny życia, a którzy raczej byli skłonni uwierzyć w potęgę Ligi Narodów i siłę obcego banku, niż w moc i zdolność do czynu własnego Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-8.90" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-8.91" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Ktoś mądry powiedział: — „nie oczekujcie wszystkiego od państwa, lecz sami bądźcie silni, jeżeli chcecie mieć silne państwo”.</u>
+ <u xml:id="u-8.92" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">W czasie wycieczki inwestycyjnej w roku bieżącym wszyscy bez różnicy poglądów politycznych i przynależności partyjnych patrzyliśmy z podziwem, jak się mnoży nowy gatunek ludzi w Polsce, ludzi ze Stalowej Woli.</u>
+ <u xml:id="u-8.93" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">A możemy ich spotkać i w Gdyni, i na Śląsku, nad Gopłem, i w Turniszkach, w Dębicy i w Mielcu, w Mościcach i w Rożnowie, w Radomiu i w Starachowicach, w Rzeszowie i w Majdanie, i wśród robotników, i wśród chłopów, i wśród inżynierów, i wśród kierowników fabryk.</u>
+ <u xml:id="u-8.94" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">Oni tworzą naprawdę nową i potężną Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-8.95" who="#MinisterSkarbupKwiatkowski">My usuńmy wszystkie zawady, zmobilizujmy wszystkie możliwe środki, otwórzmy wszystkie zapory, by w Polsce powstało wielkie życie w imię wielkich i realnych celów.</u>
+ <u xml:id="u-8.96" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Rozprawę nad projektem ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 zamierzam odłożyć na dzień jutrzejszy. Obecnie zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Juliusza Dudzińskiego do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie wspólnej granicy polsko-węgierskiej.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Pełeńskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie ciężkiego pobicia ukraińskiej ludności oraz zniszczenia urządzeń spółdzielni czytelń — „Proświty” i innych ukraińskich społecznych organizacyj po wsiach powiatu Dolina i miasta Doliny województwa stanisławowskiego przez konny oddział KOP-u pod dowództwem oficerów w pierwszej połowie listopada rb.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Pełeńskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie ciężkiego pobicia oraz przekłucia nogi bagnetem obywatela Michała Lubaczewskiego mieszkańca m. Doliny woj. stanisławowskiego dnia 1 listopada 1938 r. przez kaprala KOP-u.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Witwickiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zajść w gromadach Nabujowice, Dobrowlany, Uroż, Bronica, Żałokieć, Schodnica pow. drohobyckiego w październiku i listopadzie 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Rolucha do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie ciężkiego uszkodzenia ciała obywatelki Iwanny Błażkiewiczowej, dyrektorki Podolskiego Związku Kooperatyw w Tarnopolu, wskutek pobicia przez oddział wojskowy w dniu 15 listopada rb. na polu pod wsią Kupczyńce pow. tarnopolskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony w Biurze Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10 rano z następującym porządkiem dziennym:</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie porządku dziennego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SekretarzpWadowski">1. Pierwsze czytanie projektu ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (dalszy ciąg rozprawy).</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SekretarzpWadowski">2. Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SekretarzpWadowski">a)o dodatkowym kredycie na rok 1938 39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu, b)o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych, c)o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na zwalczanie zaraźliwych chorób zwierzęcych, d)o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą, e)o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia, 31 marca 1942 r., f)o użyciu broni przez Policję Państwową i organa ochrony granic, g)o budowie normalnotorowej kolei Zawiercie — Tarnowskie Góry, h)o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków, i)o Polskiej Akademii Nauk Technicznych, j)o przedłużeniu obniżenia komornego, k)o zmianie prawa w postępowaniu wywłaszczeniowym, l)o porozumieniach kartelowych, ł) o ustanowieniu prawa zabudowy oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych, położonych w obrębie gmin, w których znajdują się polskie porty morskie, m)o parcelacji zadłużonych nieruchomości ziemskich, n)o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich, o)o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SekretarzpWadowski">3.Wybór komisyj Sejmu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 41.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00003-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00003-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..7f2e914
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00003-01/header.xml
@@ -0,0 +1,160 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00003-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>3 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>3 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">3</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-12-03</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaBudzetowa" role="speaker">
+ <persName>Komisja Budżetowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaInwestycyjna" role="speaker">
+ <persName>Komisja Inwestycyjna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaKomunikacyjna" role="speaker">
+ <persName>Komisja Komunikacyjna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaOswiatowa" role="speaker">
+ <persName>Komisja Oświatowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaPracy" role="speaker">
+ <persName>Komisja Pracy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaPrawnicza" role="speaker">
+ <persName>Komisja Prawnicza</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaPrzemyslowoHandlowa" role="speaker">
+ <persName>Komisja Przemysłowo-Handlowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaRolna" role="speaker">
+ <persName>Komisja Rolna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaSkarbowa" role="speaker">
+ <persName>Komisja Skarbowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaWojskowa" role="speaker">
+ <persName>Komisja Wojskowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Browiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBura" role="speaker">
+ <persName>P. Bura</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugosz" role="speaker">
+ <persName>P. Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Dudkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Dudziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGdula" role="speaker">
+ <persName>P. Gdula</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJahodaZoltowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jahoda-Żółtowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozefMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Józef Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksLubelski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Lubelski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLepecki" role="speaker">
+ <persName>P. Lepecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMudryj" role="speaker">
+ <persName>P. Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Pankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPikusa" role="speaker">
+ <persName>P. Pikusa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Rudnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkrypnyk" role="speaker">
+ <persName>P. Skrypnyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSobczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Sobczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSommerstein" role="speaker">
+ <persName>P. Sommerstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Sowiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStahl" role="speaker">
+ <persName>P. Stahl</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStoch" role="speaker">
+ <persName>P. Stoch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWenda" role="speaker">
+ <persName>P. Wenda</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWitwicki" role="speaker">
+ <persName>P. Witwicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZeligowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żeligowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZyborski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSarzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Sarzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00003-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..b47fb24
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,1280 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 3 posiedzenia w dniu 3 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Ministrowie: Minister Spraw Zagranicznych Jo</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">zef Beck, Minister Spraw Wojskowych gen. Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Na</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#komentarz">koniecznikow-Klukowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Janusz Julian Głuchowski i gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Kajetan Dzierżykraj-Morawski i Józef Kożuchowski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Maurycy Jaroszyński i Michał Wierusz-Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose i Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Eugeniusz Piestrzyński.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 14.)</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Frąckiewicz i Żyborski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Frąckiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Protokół posiedzenia 2 Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Przed zwołaniem Sejmu na nową kadencję pod adresem Prezydium Sejmu nadeszła od przewodniczącego węgierskiej Izby Deputowanych Juliusza Kornisa depesza następującej treści:</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">„W szczęśliwych dla Węgier chwilach, gdy kraj nasz długo przez los doświadczany zda się odżywać nadzieją na lepszą przyszłość, z tym większą radością patrzymy na wzmożenie potęgi bratniej nam Polski w momencie 20-lecia odzyskania przez Nią niepodległości.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">Będąc wyrazicielem gorących uczuć przedstawicieli narodu węgierskiego w węgierskiej Izbie Deputowanych, składam na ręce Pana Marszałka Sejmu szczere powinszowania i łączę wyrazy wysokiego poważania.”</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">W odpowiedzi na ten telegram wystosowałem na ręce przewodniczącego węgierskiej Izby Deputowanych Juliusza Kornisa następującą depeszę:</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">„Szczerze wzruszony przesłanymi w imieniu węgierskiej Izby Deputowanych życzeniami z okazji 20-lecia odzyskania niepodległości — składam węgierskiej Izbie Deputowanych oraz Waszej Ekscelencji w imieniu Sejmu Rzeczypospolitej i własnym najserdeczniejsze podziękowania.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#Marszalek">Odwieczna a wypróbowana przyjaźń polsko - węgierska każe nam patrzeć z radością na osiągnięte wzmożenie potęgi Węgier.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#Marszalek">W imieniu Sejmu Rzeczypospolitej mam zaszczyt przesłać węgierskiej Izbie Deputowanych braterskie pozdrowienia.”</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#Marszalek">Podaję do wiadomości Izby, że na podstawie art. 55 ust. (2) ustawy konstytucyjnej zostały wydane w czasie od dnia rozwiązania Sejmu do dnia zwołania nowego, tj. od 13 września do 28 listopada 1938 r., następujące dekrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SekretarzpZyborski">Dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej, wydane na podstawie art. 55 ust. (2) ustawy konstytucyjnej w czasie od dnia rozwiązania ubiegłego Sejmu do dnia zwołania nowego Sejmu:</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzpZyborski">1) z dnia 3 października 1938 r. o zmianie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 kwietnia 1936 r. w sprawie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz obrotu zagranicznymi i krajowymi środkami płatniczymi (Dz. U. R. P. nr 76);</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SekretarzpZyborski">2) z dnia 11 października 1938 r. o zjednoczeniu odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego z Rzecząpospolitą Polską (Dz. U. R. P. nr 78);</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SekretarzpZyborski">3) z dnia 11 października 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 78);</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SekretarzpZyborski">4) z dnia 11 października 1938 r. o przerachowaniu zobowiązań opiewających na walutę Czeskosłowacką (Dz. U. R. P. nr 79);</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SekretarzpZyborski">5) z dnia 19 października 1938 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o Krzyżu i Medalu Niepodległości (Dz. U. R. P. nr 81);</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SekretarzpZyborski">6) z dnia 19 października 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego oraz o zmianie niektórych jej przepisów (Dz. U. R. P. nr 81);</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SekretarzpZyborski">7) z dnia 19 października 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 81);</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SekretarzpZyborski">8) z dnia 6 listopada 1938 r. o zmianie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej w sprawie obrotu pieniężnego z zagranicą oraz obrotu zagranicznymi i krajowymi środkami płatniczymi (Dz. U. R. P. nr 85);</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SekretarzpZyborski">9) z dnia 6 listopada 1938 r. o tymczasowym uregulowaniu ubezpieczeń społecznych na odzyskanych ziemiach Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 85);</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#SekretarzpZyborski">10) z dnia 16 listopada 1938 r. o zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych w listopadzie 1938 r. i o rozciągnięciu na te ziemie mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych (Dz. U. R. P. nr 87);</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#SekretarzpZyborski">11) z dnia 18 listopada 1938 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz. U. R. P. nr 88);</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#SekretarzpZyborski">12) z dnia 18 listopada 1938 r. o zaniechaniu postępowania karnego w sprawach o niektóre przestępstwa (Dz. U. R. P. nr 88);</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#SekretarzpZyborski">13) z dnia 18 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych przepisów prawa cywilnego i handlowego na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#SekretarzpZyborski">14) z dnia 18 listopada 1938 r. o rozciągnięciu prawa o notariacie na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#SekretarzpZyborski">15) z dnia 18 listopada 1938 r. o rozciągnięciu prawa o ustroju adwokatury na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#SekretarzpZyborski">16) z dnia 18 listopada 1938 r. o obniżeniu oprocentowania niektórych wierzytelności długoterminowych, zabezpieczających listy zastawne oraz niektórych listów zastawnych i obligacyj (Dz. U. R. P. nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#SekretarzpZyborski">17) z dnia 21 listopada 1938 r. Prawo prasowe (Dz. U. R. P. nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#SekretarzpZyborski">18) z dnia 21 listopada 1938 r. o usprawnieniu postępowania sądowego (Dz. U. R. P. nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#SekretarzpZyborski">19) z dnia 18 listopada 1938 r. o rozciągnięciu przepisów o sztucznych środkach słodzących na obszar odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#SekretarzpZyborski">20) z dnia 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na odzyskane ziemio Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#SekretarzpZyborski">21) z dnia 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego przepisów o reformie rolnej (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#SekretarzpZyborski">22) z dnia 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej ustawy z dnia 17 marca 1932 r. o zaopatrzeniu inwalidzkim na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#SekretarzpZyborski">23) z dnia 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#SekretarzpZyborski">24) z dnia 19 listopada 1938 r. o zniesieniu niektórych podatków pośrednich na obszarze odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#SekretarzpZyborski">25) z dnia 22 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej ustawy o spółdzielniach na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#SekretarzpZyborski">26) z dnia 22 listopada 1938 r. o bilansowaniu w złotych na obszarze odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#SekretarzpZyborski">27) z dnia 22 listopada 1938 r. o spółkach akcyjnych, spółkach komandytowo - akcyjnych oraz spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością na odzyskanych ziemiach Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#SekretarzpZyborski">28) z dnia 22 listopada 1938 r. o nadzorze nad przemysłem złotniczym i handlem wyrobami złotniczymi na odzyskanych ziemiach Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90);</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#SekretarzpZyborski">29) z dnia 18 listopada 1938 r. o konwersji 8% pożyczki dolarowej z 1925 r. (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#SekretarzpZyborski">30) z dnia 19 listopada 1938 r. o zmianie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o ulgach w spłacie zobowiązań spółdzielni rolniczych i ich central (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#SekretarzpZyborski">31) z dnia 22 listopada 1938 r. o ochronie niektórych interesów Państwa (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#SekretarzpZyborski">32) z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#SekretarzpZyborski">33) z dnia 22 listopada 1938 r. o skróceniu kadencji niektórych organów ustrojowych w samorządzie terytorialnym (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#SekretarzpZyborski">34) z dnia 22 listopada 1938 r. w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o zmianie niektórych zaopatrzeń emerytalnych oraz odszkodowań (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#SekretarzpZyborski">35) z dnia 22 listopada 1938 r. o zmianie prawa górniczego (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#SekretarzpZyborski">36) z dnia 22 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej niektórych aktów ustawodawczych na ziemie odzyskane w październiku i listopadzie 1938 r. (Dz. U. R. P. nr 91);</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#SekretarzpZyborski">37) z dnia 23 listopada 1938 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o konwersji i uporządkowaniu długów rolniczych (Dz. U. R. P. nr 91).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Poza tym od dnia zamknięcia ubiegłej sesji zwyczajnej Sejmu zostały ogłoszone następujące dekrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">z dnia 31 marca 1938 r. o państwowej służbie geologicznej — wydany na podstawie art. 74 ustawy konstytucyjnej;</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">z dnia 23 listopada 1938 r. o warunkach mianowania oficerów w stopniach honorowych — wydany na podstawie art. 63 ust. (1) ustawy konstytucyjnej i dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 9 maja 1936 r. o sprawowaniu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i organizacji naczelnych władz wojskowych w czasie pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektu ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40. Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">Głos ma p. Skwarczyński.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">P. Skwarczyński (przy wejściu na trybuną powitany przez I</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#komentarz">zbą oklaskami):</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Przemawiając jako szef i zarazem przewodniczący Klubu Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego, chcę przedstawić Wysokiej Izbie kilka podstawowych myśli programowych, którę będąc wytycznymi naszej działalności społecznej i państwowej, znajdą swój wyraz w naszej działalności parlamentarnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#Marszalek">Sejm Rzeczypospolitej, uchwalając dnia 23 kwietnia 1935 r. nową Konstytucję, zerwał z przestarzałą formą ustroju demoliberalnego, nie dającego współczesnemu państwu koniecznej stabilizacji i równowagi stosunków wewnętrznych. Państwo nasze, rządzone w myśl zasad nowej ustawy konstytucyjnej, jest organizmem zwartym, posiadającym silny kręgosłup władzy państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#Marszalek">Tę zasadniczą zmianę naszego ustroju państwowego, dającą decydującą władzę w ręce Prezydenta Rzeczypospolitej, scharakteryzował tak trafnie i jasno w swoim przemówieniu Marszałek Senatu Bogusław Miedziński, że pozwolę sobie zacytować tu jego słowa:</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#Marszalek">„Jedną z najgłębszych zmian, jakie wprowadza ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. w porównaniu z Konstytucją poprzednią — jedną z tych reform, do których największą wagę przywiązywał Józef Piłsudski — jest nie tylko wzmocnienie, lecz przede wszystkim wyodrębnienie władzy Głowy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#Marszalek">W ustroju poprzednim Prezydent Rzeczypospolitej postawiony był jako część władzy wykonawczej i — co gorsza — z tą władzą utożsamiony. Nowy ustrój konstytucyjny czyni Prezydenta Rzeczypospolitej władzą nadrzędną; stoi On zarówno nad Rządem, jak i nad wszystkimi organami Państwa. I dzięki temu Jego prawo zwierzchnictwa nie narusza w niczym stosunku wzajemnego tych władz. Pozwala im funkcje sobie przypisane pełnić bez wzajemnej podejrzliwości, z pełnym dla siebie szacunkiem i pełną również od siebie wzajemną niezależnością.” Jest rzeczą jasną, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, stanowiąc zdecydowaną większość Izb ustawodawczych, ponosi odpowiedzialność za ich pracę. Naszą więc rolą będzie stać wiernie na straży litery i ducha Konstytucji zgodnie z pierwszym punktem deklaracji ideowo - politycznej Obozu.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#Marszalek">W myśl zasad Konstytucji kwietniowej Sejm nie może być czynnikiem konkurencyjnym dla Rządu, zasada, że — „funkcje rządzenia Państwem nie należą do Sejmu” będzie nam zawsze pamiętna.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#Marszalek">Obowiązki i prawa Sejmu są ściśle określone. Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego starać się będzie, aby w pracach tej Izby dać w pełnym zakresie wyraz jej uprawnieniom i we właściwy sposób wypełniać swe obowiązki.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#Marszalek">Wykonywać będziemy rzetelnie — „funkcje ustawodawcze i kontrolę nad działalnością Rządu”. Rząd jest władzą wykonawczą, jest głównym realizatorem praw państwowych, potrzeb i dążeń ludności.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#Marszalek">Naszym obowiązkiem w czasie sesji Izb ustawodawczych jest: 1) reprezentować prądy, troski i słuszne postulaty wszystkich warstw społecznych, przykładając do nich kryteria dobra powszechnego, 2) dawać im wyraz w naszej pracy ustawodawczej i w kontroli nad działalnością Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#Marszalek">Wśród prac, które Izby nasze mają do spełnienia, szczególną wagę posiada sprawa ordynacji wyborczej — sprawa wskazana nam przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej zarówno w zarządzeniu rozwiązującym poprzednie Izby, jak i w orędziu, ogłoszonym z okazji otwarcia nowej kadencji Sejmu i Senatu. Jest rzeczą jasną, że OZN zgodnie z intencjami Głowy Państwa przystąpi do prac nad problemem ordynacji wyborczej z całą powagą i w poczuciu jego doniosłości. Ordynacja wyborcza ma na celu nadanie formy prawnej wykonywaniu praw i obowiązków obywatelskich najszerszych warstw społeczeństwa. Chodzi więc o to, by brzmienie jej przepisów oddawało głos tym prądom, które są wyrazem rosnącego poczucia obowiązku wobec Państwa, które objawiają młodą i konstruktywną żywotność Narodu i którym przewodzą idee, zmierzające w przyszłość, zgodnie z zasadniczymi wskazaniami, sformułowanymi przez Naczelnego Wodza, Marszałka Śmigłego Rydza.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#Marszalek">Ustawy wyborcze będą mieć za zadanie posunąć historyczny rozwój naszego Państwa na dobrej drodze naprzód — a nie cofnąć go wstecz.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#Marszalek">Pewny jestem, że będę wyrazem całości tej Izby i uczuć całego Narodu, gdy przy sposobności omawiania najważniejszych spraw państwowych wyrażę cześć dla pracy wojska.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#Marszalek">Stwierdzam, że imię Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego Rydza budzi entuzjazm całego Narodu — armia jest Jego dumą i ukochaniem.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#komentarz">(Izba wstaje. Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#Marszalek">Nasza polityka zagraniczna, kierowana silną ręką p. Ministra Becka, oparta o siłę i gotowość naszej armii oraz poparta jednolitą, entuzjastyczną i manifestacyjnie wyrażaną opinią publiczną, osiągnęła w tym roku duże sukcesy.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#Marszalek">Uregulowanie stosunków sąsiedzkich z Litwą i odzyskanie odwiecznie polskich ziem Śląska Zaolziańskiego i Jaworzyny (Huczne oklaski.)* są sukcesem dużej miary, mającym nie tylko materialne, lecz także i przede wszystkim moralne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#Marszalek">Położenie geograficzne Polski między wschodem i zachodem Europy, między Bałtykiem i Morzem Czarnym powodowało w historii Polski stałą dążność oparcia Państwa o te dwa morza. Dziś tendencje te mają swój naturalny wyraz w zapoczątkowanej przez Marszałka Piłsudskiego i kontynuowanej dziś konsekwentnie nadal polityce międzynarodowej nawiązania i utrzymania jak najbliższych stosunków sąsiedzkich z państwami Bałtyckimi i Skandynawskimi na północy oraz z Rumunią na południu. W myśl tychże samych tendencyj wspólna granica z Węgrami jako państwem naddunajskim i narodem tradycyjnie z nami zaprzyjaźnionym odpowiada nie tyko naszym sentymentom, ale i interesom.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#Marszalek">Dlatego dążność Węgier do odzyskania Rusi Zakarpackiej musi być przez naszą politykę zagraniczną energicznie popierana.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#Marszalek">Naglącą sprawą polityki międzynarodowej jest kwestia normalniejszego podziału ludności żydowskiej między krajami świata. Problem ten może znaleźć racjonalne rozwiązanie wtedy, gdy państwa, posiadające tereny słabo zaludnione, zdobędą się na odważną decyzję dopuszczenia do nich emigracji żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#Marszalek">Byłoby rzeczą niepożądaną, godną ubolewania, gdyby w tym problemie międzynarodowym inicjatywa międzynarodowa — jak to już niestety nieraz bywało — przyszła za późno. W tej zaś sprawie widzimy, że państwa, które mogłyby tutaj realnie pomóc, jakby świadomie zamykały oczy na wagę tej sprawy. Ze strony Polski jest i będzie zwracana konsekwentnie uwaga na istotę tego problemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#Marszalek">Przechodząc do oceny i charakterystyki spraw wewnętrznych Państwa stwierdzam, że w ubiegłych ostatnio latach po śmierci Marszałka Piłsudskiego, w okresie rozproszkowania ideowego, w jakim zdawało się być pogrążone nasze społeczeństwo, powstało już przeświadczenie o tym, że jedynym wyjściem jest wysunięcie programu o charakterze ogólnonarodowym. Stan niepewności, ogólnej nieufności wzajemnej i zwichnięcie równowagi psychicznej wytwarzały w społeczeństwie instyktowne dążenie do poprawy warunków wewnętrznych w najróżnorodniejszych dziedzinach życia państwowego. Okazało się, że szerokie rzesze tego społeczeństwa gotowe są pójść za tymi, którzy wskażą im drogi wyjścia i przekonają je o słuszności obranych dróg.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#Marszalek">Hasło rzucił Marszałek Śmigły Rydz, my Obóz Zjednoczenia Narodowego podjęliśmy je.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#Marszalek">Jesteśmy obozem o silnym poczuciu odpowiedzialności państwowej, jesteśmy obozem ludzi, którzy tę odpowiedzialność uważają za najgłębszy nakaz swego sumienia, ludzi, którzy chwycili za symboliczny łańcuch. Głębokie poczucie odpowiedzialności kierowało nami przy opracowywaniu zasad „Deklaracji ideowo - politycznej” i w dalszym ciągu dyktuje nam odpowiednią taktykę postępowania tak, aby w żadnym wypadku nie wywołać zwichnięcia równowagi życia państwowego i nie narazić na szkodę interesu państwowego. Dlatego też, chociaż niejednokrotnie mogliśmy być przelicytowani w szczegółach naszego programu bardziej radykalnymi i bardziej atrakcyjnymi hasłami, mogliśmy spokojnie przejść nad tym do porządku dziennego, nie zbaczając w niczym z obranej drogi.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#Marszalek">Mogę stwierdzić, że w dziedzinie ideologicznej już dokonaliśmy dzieła konsolidacji narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#Marszalek">Naszej ideologii nie przeciwstawia nic istotnego żaden spośród naszych przeciwników politycznych ani też nikt spośród ludzi, którzy pragną szczerze pracować dla dobra Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#Marszalek">Liczny udział głosujących i wynik wyborów z jednej strony świadczy w sposób dosadny i niewątpliwy o zwycięstwie idei państwowej nad demagogią i negacją opozycji, świadczy również — i tę sprawę podkreślam ze szczególną radością — o słuszności naszej optymistycznej oceny społeczeństwa, które poparło nas w sposób tak zdecydowany, świadczy o jego niezawodnym i zdrowym instynkcie państwowym, dużej odporności na wpływ nieodpowiedzialnych haseł i programów, o szczerym pragnieniu przyczynienia się do zapewnienia Polsce ładu, porządku i mocy, o gotowości tego społeczeństwa do trwałej i uczciwej współpracy z silnym rządem.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#Marszalek">Wynikają stąd konsekwencje doniosłe.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#Marszalek">Pierwszą z nich jest utwierdzenie nas w przekonaniu, że idziemy drogą dobrą i że praca nasza w zakresie planowania państwowego jest pracą rzetelną. Będziemy ją kontynuowali ze zdwojoną energią.</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#Marszalek">Konsekwencją drugą jest potwierdzenie całkowite naszej wiary w społeczeństwo polskie i naszych rachub opartych na tej wierze.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#Marszalek">Omawiając najważniejsze problemy polityki wewnętrznej polskiej, nie można pominąć kwestii żydowskiej. Sprawa ta narastała w ciągu stuleci i należy z pewnością do głównych a najtrudniejszych zagadnień naszego życia narodowego. Nasz stosunek do problemu żydowskiego formułuje deklaracja ideowa i precyzują bardziej szczegółowe uchwały Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego z dnia 25 maja 1938 r. W uchwałach tych stworzyliśmy zarys programu działania i wytyczne dla polityki państwowej w zakresie problemu żydowskiego. Stwierdziliśmy, że „rozwiązanie kwestii żydowskiej w Polsce może być osiągnięte przede wszystkim przez jak najbardziej wydatne zmniejszenie liczby Żydów w Państwie Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#Marszalek">Istniejące wśród Żydów tendencje do emigracji winny z powyższych względów spotkać się z jak najdalej idącą pomocą ze strony władz państwowych”. W innych punktach wskazaliśmy na konieczność usamodzielnienia gospodarczego polskiej ludności wsi i miast, stwierdziliśmy, że wysoki udział Żydów w niektórych zawodach winien ulec redukcji i wskazaliśmy na potrzebę uniezależnienia polskiej kultury od wpływów obcej psychiki żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.45" who="#Marszalek">Wszystkie te ogólne zasady stanowić będą dla nas również i wytyczną w zakresie naszych prac parlamentarnych oraz inicjatywy ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-5.46" who="#Marszalek">Ale mówiąc o kwestii żydowskiej nie możemy nie dotknąć innej strony tego problemu. Kwestia żydowska staje się dla pewnych czynników w Polsce instrumentem walki partyjnej pomiędzy Polakami i zarzewiem anarchizowania polskiego życia państwowego. Przeciw temu sposobowi traktowania sprawy, tym bardziej groźnemu, że powoduje demoralizację młodzieży i godzi w najpiękniejszą tradycję naszego ducha rycerskiego, występujemy z całą stanowczością.</u>
+ <u xml:id="u-5.47" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.48" who="#Marszalek">W sprawie innych mniejszości w myśl wytycznych naszej deklaracji ideowo-politycznej dążymy do zgodnego współżycia z nimi na ziemiach Państwa Polskiego. — „Zdajemy sobie sprawę z odrębności stanowiących różnicę między nami a nimi. Uznajemy te różnice jak długo one nie godzą w interesy Państwa”.</u>
+ <u xml:id="u-5.49" who="#Marszalek">W myśl tych wytycznych będziemy się domagać od Rządu prowadzenia planowej i konsekwentnej polityki na kresach wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-5.50" who="#Marszalek">P. Wicepremier Kwiatkowski w swoim wczorajszym przemówieniu przedstawił nam jasno i szczegółowo obraz stanu gospodarczego Polski i duże dokonania w ostatnich latach w rozbudowie gospodarczej Państwa. Z prawdziwą radością przyjmujemy stwierdzenie, że trzyletni plan gospodarczy zostanie już zrealizowany w kwietniu przyszłego roku, a więc o rok wcześniej niż przewidziano. Również z głęboką radością i uznaniem usłyszeliśmy wczoraj zarys długofalowego planu inwestycyjnego na następnych 5 trzechleci.</u>
+ <u xml:id="u-5.51" who="#Marszalek">Planowość i koordynacja wysiłków gospodarczych jest jedną z podstawowych tez programu Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.52" who="#Marszalek">Zgadzam się z wygłoszoną przez p. Wicepremiera zasadą, że rozmach w przedsiębranych inwestycjach i w planowaniu gospodarczym nie może przekraczać granicy możliwości materialnych Państwa i jego obywateli. Istnieje jednak również i dolna granica, poniżej której schodzić nie można. Granicą tą są konieczności państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.53" who="#Marszalek">Wysoki przyrost ludności w Polsce (około 400.000 rocznie) jest podstawą naszej przyszłej ekspansji. Zmusza to nas do przyjęcia i realizacji takiego planu gospodarczego, który by zezwalał na zatrudnienie z każdym rokiem o tyle większej ilości pracowników, o ile zwiększa się rocznie stan ludności w Polsce, przy czym uwzględnić jeszcze trzeba konieczność rozładowania obecnego stanu bezrobocia i przeludnienia wsi.</u>
+ <u xml:id="u-5.54" who="#Marszalek">Musimy wypowiedzieć bezwzględną walkę bezrobociu jako czynnikowi rozkładającemu fizyczne i moralne siły narodu.</u>
+ <u xml:id="u-5.55" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.56" who="#Marszalek">Nadmiar ludności wiejskiej musi przejść do fabryk i miast, do fachów kupieckiego i rzemieślniczego, co przyczyni się równocześnie do spolszczenia miast i miasteczek zamieszkałych obecnie w ogromnym procencie przez Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-5.57" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.58" who="#Marszalek">Likwidacja bezrobocia i przeludnienia wsi jest bezwzględną koniecznością państwową. Gdy nie rozwiążemy tego problemu, nie będziemy szli naprzód w rozwoju, lecz będziemy się cofać. Tę konieczność państwową obok spraw związanych ściśle i bezpośrednio z zapotrzebowaniami obronnymi Państwa uważamy za dolną granicę planu inwestycyjnego, poniżej której schodzić nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-5.59" who="#Marszalek">W swoim przemówieniu, wygłoszonym w Katowicach w miesiącu kwietniu roku bieżącego, p. Wicepremier Kwiatkowski domagał się od społeczeństwa dogodnego klimatu dla śmiałych poczynań gospodarczych, twierdząc z głęboką słusznością, że może go stworzyć tylko zjednoczone i zdolne do solidarnego, wspólnego wysiłku społeczeństwo i jednolita opinia publiczna.</u>
+ <u xml:id="u-5.60" who="#Marszalek">Twierdzę, że w ciągu ostatnich miesięcy nastąpiło w naszym społeczeństwie pod tym względem wybitne przeobrażenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.61" who="#Marszalek">Zarówno jak decyzje naszych władz w kwestiach rozgrywek międzynarodowych, w sprawie litewskiej i w sprawie odzyskania Zaolzia, spotkały się z entuzjastycznym poparciem społeczeństwa, tak również śmiałe, energiczne i wszechstronnie planowe poczynania gospodarcze, dążące do zupełnego rozładowania bezrobocia w Polsce, spotkają się na pewno z jednolitym, usilnym i współtwórczym poparciem całego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.62" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.63" who="#Marszalek">Ze swej strony gwarantuję takie poparcie ciał ustawodawczych i całego Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.64" who="#Marszalek">Jesteśmy reprezentantami wielkiego, świeżego prądu zjednoczenia narodowego, który wartkim i coraz potężniejszym nurtem porywa społeczeństwo polskie. Głównym naszym celem jest przeniknięcie całego życia Polski wolą wielkości i zasadą podporządkowania interesów jednostek, grup społecznych i regionalnych nadrzędnemu ogólnemu dobru — potędze Narodu i Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.65" who="#Marszalek">Tę naszą naczelną zasadę będziemy realizować w pracach parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.66" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.67" who="#Marszalek">Głos ma p. Sowiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PSowinski">Wysoki Sejmie! Nie miałem jeszcze możności dokładnie przestudiować preliminarza budżetowego, obejmującego 1106 stron oraz liczne tabele i zestawienia cyfrowe. Ograniczę się więc tylko do uwag ogólnych, analizę szczegółową odkładając do rozpraw na Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#PSowinski">Układ formalny preliminarza budżetowego na r. 1939/40 nie uległ zasadniczym zmianom w porównaniu do układu z ostatnich 3 lat budżetowych. Całość budżetu jest podzielona jak zwykle, na 4 części: A — Administracja, B — Przedsiębiorstwa i Zakłady, C — Monopole i D — Fundusze.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#PSowinski">Ogółem w częściach A, B, C i D przewiduje się w wydatkach zwyczajnych i nadzwyczajnych kwotę okrągłą zł 2.523.142.000 w dochodach zwyczajnych i nadzwyczajnych okrągło 2.523.174.000 zł. Ogólna suma preliminowanych dochodów przewyższa ogólną sumę rozchodów o 32.000 zł. Budżet jest więc podobnie jak trzy poprzednie budżety zrównoważony. W porównaniu z budżetem netto za r. 1938/39 nowy preliminarz jest wyższy o 48 milionów zł. Budżet zaś brutto w stosunku do roku 1938/39 różni się o 148 milionów zł, przy czym różnica ta w częściach B, C, D (przedsiębiorstwa, monopole, i fundusze) wynosi około 117 milionów zł. Świadczy to o wzroście obrotów gospodarczych Państwa. W preliminowanych wydatkach największy wzrost wykazują wydatki na oświatę o 23,3 miliona zł, co zasługuje na uznanie i specjalne podkreślenie. W niedostatecznej mierze obsłużone są potrzeby rolnictwa. Sądzę, że w programie inwestycyjnym sprawa intensyfikacji gospodarki rolnej będzie w dostatecznej mierze uwzględniona. Wydatki na emerytury i renty inwalidzkie przewiduje się wyższe o 14,9 miln. zł. Wzrost emerytur spowoduje przewidywany przyrost liczby emerytów, wdów i sierot oraz wejście w życie tzw. — „leks Ostafin”, Wzrost wydatków na renty inwalidzkie o 6,4 miliona zł jest następstwem uchwalonej przez poprzedni Sejm ustawy o podwyżce rent inwalidzkich o 5°/o, oraz osiągnięcia 50-go roku życia przez emerytów b. państw zaborczych.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#PSowinski">W preliminowanych dochodach najważniejsze zmiany są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#PSowinski">Przewidywany jest wzrost dochodów administracyjnych o 25,1 miliona zł, z podatków i opłat o 22,1 miliona zł, z monopoli o blisko 33 miliony zł. Natomiast preliminuje się zmniejszone dochody o kwotę około 33 milionów zł z przedsiębiorstw państwowych, zamiast 137,5 miliona zł w r. 1938/39 preliminuje się około 105 miln. zł, przy czym największy spadek wpłat przewiduje się z Polskich Kolei Państwowych, zamiast 42 milionów zł tylko 12 milionów zł. Obniżenie wpłaty przedsiębiorstwa Polska Poczta, Telegraf i Telefon wynieść ma 6 milionów zł. Podwyższają wpłatę Lasy Państwowe o 2,3 miliona zł i Mościce i Chorzów o 600.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#PSowinski">Zmniejszenie przewidywanej wpłaty z P.K. P. znajduje swoje uzasadnienie w zmniejszających się dochodach Kolei Państwowych i rosnących wydatkach eksploatacyjnych. Zaniedbania paroletnie z okresu lat kryzysowych mszczą się obecnie na rentowności i sprawności największego i najważniejszego przedsiębiorstwa państwowego. Ogromne braki w taborze, w zasobach magazynowych oczywiście podrażają eksploatację. Sytuację pogarsza fakt zaostrzającej się konkurencji aut ciężarowych z PKP. Jesteśmy w roku bieżącym świadkami zjawiska, że ilość przewozów, licząc w tonokilometrach, rośnie poważnie, a wraz z tym rosną i koszty przewozów, a wpływy przeciętnie za 1 tonokilometr spadają. Dzieje się to dlatego, że droższe, a więc i zyskowniejsze dla kolei towary zabierają auta ciężarowe, pozostawiając kolei niskowartościowe ładunki. Szybkie środki zaradcze są konieczne. Rewizja taryfy kolejowej w kierunku podniesienia jej konkurencyjności na droższych towarach oraz unormowanie konkurencji z autami ciężarowymi w sposób nie hamujący rozwoju motoryzacji niewątpliwie dadzą pożądane rezultaty. Oczywiście nie mam tu na myśli obłożenia transportów, dokonywanych autami ciężarowymi, jakimiś dodatkowymi opłatami, co spowodowałoby niepożądaną zwyżkę kosztów transportu. Ale wożenie towarów autami na odległość, przenoszącą 500 km, jest na pewno objawem niepożądanym, jeśli chodzi o rentowność tak ważnego dla Państwa przedsiębiorstwa, jakim są Polskie Koleje Państwowe. Proszę nie rozumieć tej cyfry 500 km jako granicę, poza którą należało by dążyć, aby transporty samochodowe nie konkurowały z liniami kolejowymi. Daję tę cyfrę tylko dla zaznaczenia, że pewne rozgraniczenie w polityce odległościowej i w polityce drogowej będzie musiało być z czasem przeprowadzone. Jest to zagadnienie ogromnie trudne i dlatego nie precyzuję go dokładnie, a sygnalizuję tylko, że rozwiązanie tego zagadnienia staje się coraz bardziej aktualne.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#PSowinski">Podatek specjalny od wynagrodzeń ulega dalszej redukcji. W roku budżetowym 1937/38 wynosił on 180 milionów zł, w roku bieżącym 1938/39 — 104,5 miliona zł, a na rok 1939/40 ma wynosić 78 milionów zł, a więc w stosunku do r. 1937/38 spadł o przeszło 50%, zaś w stosunku do r. 1938/39 o 26,5 miliona zł, przy czym granica wynagrodzeń wolnych od tego podatku została podniesiona dla wynagrodzeń wolnych od podatku dochodowego oraz opłat emerytalnych lub składek na rzecz ubezpieczeń społecznych do 200 zł, a dla wynagrodzeń, od których opłaca się podatek dochodowy, opłaty emerytalne lub składki na rzecz ubezpieczeń społecznych — do 220 zł. W ten sposób, jak podał nam wczoraj p. Wicepremier, około 220.000 pracowników będzie zwolnionych od płacenia tego podatku. Oczywiście życzyć by sobie należało, by zaistniały realne możliwości zastosowania art. 12 punkt 4 projektowanej ustawy skarbowej. Punkt ten mówi, iż Rada Ministrów może na wniosek Ministra Skarbu w drodze rozporządzeń skracać terminy, określone w ust. (2) lit. a) i b), obniżać stopy procentowe oraz podwyższać stawki wynagrodzeń wolnych od podatku specjalnego.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#PSowinski">Najważniejszą cechą każdego preliminarza budżetowego jest jego realność, przy czym decyduje tu realność przewidywań strony dochodowej, na którą z kolei ma decydujący wpływ przebieg koniunktury gospodarczej. Niespodzianki koniunkturalne ujemne w budżecie można do pewnego tylko stopnia łagodzić kompresją wydatków. Czy takie niebezpieczeństwo przedłożnemu nam preliminarzowi budżetowemu grozi?</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#PSowinski">Budżet jest skonstruowany na podstawie dochodów i wydatków ostatnich miesięcy. Na podstawie doświadczeń z lat ubiegłych, przebiegu koniunktury w roku bieżącym i przypuszczalnego jej rozwoju w roku przyszłym należy przypuszczać, iż podniesienie w stosunku do roku bieżącego 1938/39 podatku przemysłowego o 20 milionów zł, dochodowego o 30 milionów zł jest do osiągnięcia. Realnie wygląda podniesienie wpływów o 21 milionów zł z podatków pośrednich, głównie z cukru, i opłat stemplowych. Wydają się realne i do osiągnięcia podwyżki wpływów z Monopoli Spirytusowego i Tytuniowego. Wątpliwa natomiast jest podwyżka wpływów z Monopolu Solnego i mogą być pewne niedociągnięcia we wpływach administracyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#PSowinski">Na ogół jednak przyjąć należy, iż budżet skonstruowano z dużą ostrożnością i mimo, iż niełatwo go było zrównoważyć, będzie wykonany tak, iż druga ważna zasada dobrego budżetowania — równowaga będzie utrzymana, jak była utrzymana w trzech poprzednich budżetach.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#PSowinski">Jest to osiągnięcie w naszych warunkach i przy naszych zasobach i możliwościach naprawdę kapitalne, zwłaszcza jeśli się zważy, iż zostaje osiągnięte bez żadnych specjalnych nowych ciężarów czy świadczeń. Mamy ostatnio do zanotowania szereg przykładów państw wielokrotnie od nas zasobniejszych, które dotąd nie mogły i nie umiały opanować deficytu budżetowego. Niedawno, bo przed kilkunastu dniami, francuska rada gabinetowa w walce o równowagę budżetową musiała zdecydować się na bardzo radykalne i przykre posunięcia: podniesiono podatki pośrednie i konsumcyjne. Podatek dochodowy zwiększono przeciętnie o 30%. Podwyższono opłaty pocztowe i telegraficzne. Zasób złota w Banku Francji przerachowano według miernika, wynoszącego 28 miligramów złota za franka zamiast, jak dotychczas, 43 miligramów. W rozumieniu konieczności państwowych na apel premiera Daladier byli kombatanci zgodzili się na redukcję pensji inwalidzkich i przesunięcie o 5 lat wieku emerytalnego. Poza tym uchwalone dekrety dają rządowi ramowe pełnomocnictwo do dalszych podwyżek podatków i opłat, jeżeli okaże się tego potrzeba — a to wszystko dla osiągnięcia równowagi budżetu i usunięcia wielomiliardowego deficytu.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#PSowinski">Z uczuciem słusznej dumy możemy spoglądać na nasze osiągnięcia budżetowe, tym bardziej że równocześnie dokonywuje Państwo z sukcesem poprzez Centralny Okręg Przemysłowy ogromnego wysiłku na polu przebudowy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#PSowinski">Zwolennicy klasycznej formy budżetowania zapewne zarzucą to i owo układowi budżetu. Klasyczne zasady budżetowania: jedność, powszechność i jawność wymagają, by cała gospodarka państwowa znalazła jasny, przejrzysty i ściśle określony wyraz bądź w budżecie zwyczajnym, jeśli chodzi o dochody i wydatki związane z normalną coroczną gospodarką Państwa, bądź w budżecie nadzwyczajnym, w którym znalazłyby się wydatki związane z działalnością inwestycyjną Państwa. Leży to, jak słusznie stale to podkreśla p. Wicepremier Kwiatkowski, przede wszystkim w interesie Ministra Skarbu. Nadmierna swoboda w budżetowaniu sprawia, iż gospodarka budżetowa wymyka się z rąk Ministra Skarbu i przechodzi w ręce biurokracji.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#PSowinski">Tym niemniej w naszych obecnych warunkach w związku z kapitalną wagą zadań gospodarczych i obronnych, jakie przed Państwem naszym stoją, wybrana metoda jest w moim przekonaniu rozwiązaniem koniecznym, traktowanym zresztą tak i przez Rząd.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#PSowinski">Powtarzam to, co oświadczyłem przy budżecie w roku ubiegłym, iż uważam za słuszne i właściwe zrezygnowanie z klasycznej formy na rzecz praktycznych, dostosowanych do potrzeb chwili rozwiązań.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#PSowinski">Nie czas na formalizowanie! Przed narodem naszym stoją zadania niezmiernej wagi, które muszą być w czasie i przestrzeni rozplanowane i konsekwentnie wykonane.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Lepecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PLepecki">Wysoka Izbo! Pragnę nawiązać do tej nuty w przemówieniu p. Wicepremiera, która powtarzała się bardzo często i była akcentowana w sposób specjalnie dobitny i zdecydowany. Jest to zagadnienie szeroko pojętej planowości w działaniu Rządu. Nie jest w tej chwili czas na to, ażeby dyskutować nad samą zasadą przyjętego takiego czy innego planu. Rzecz ta niewątpliwie będzie dokonana w szczegółowych pracach na poszczególnych komisjach.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PLepecki">Fakt poruszenia tego zagadnienia, jego całkowita afirmacja w sposób tak stanowczy, podkreślanie jego znaczenia dla osiągnięcia stojących przed Państwem zadań jest zjawiskiem niezmiernie doniosłym dla naszego życia, a bodaj czy nie jednym z najdonioślejszych. Padły z tej trybuny słowa ważkie, słuszne, głębokie i brzemienne w konsekwencje.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PLepecki">Stajemy bowiem wobec faktu coraz większego komplikowania się zadań i funkcji organizacyjnych Państwa, rozszerzania się ich zakresu i zasięgu. Z drugiej strony coraz wyraźniej nasuwa się potrzeba koncentracji wysiłków w kierunku celowego wyzyskania środków. Efekt ten można osiągnąć jedynie przez zwarte, jednolite działanie, poddane wspólnej myśli przewodniej. Wskazuje to na konieczność istnienia innej jeszcze funkcji, która by świadomie stawiała i formułowała zadania Państwa, następnie zaś koordynowała i harmonizowała jego działalność na wszystkich odcinkach życia oraz wysuwała zasady dysponowania środkami w sposób najbardziej oszczędny i celowy, obmyślając jednocześnie źródła i sposoby osiągnięcia niezbędnych środków. Jest to funkcja planowania państwowego, która musi wyprzedzać wszelką inną działalność Państwa i która winna obejmować: 1) wysuwanie i formułowanie celów Państwa, obliczonych na daleką przyszłość (długofalowych), 2) ustalanie wszelkich środków niezbędnych dla osiągnięcia zamierzonych celów oraz warunków ich utrwalenia i zabezpieczenia, 3) w zależności od tych ustaleń określenie zakresu wysiłków społeczeństwa w czasie, ustalenie warunków mobilizacji sił fizycznych i duchowych, niezbędnych dla przygotowania społeczeństwa do wypełnienia stojących przed nim zadań w dostosowaniu do postawionych i przyjętych celów ogólnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PLepecki">Funkcja ta zawsze istniała, bez niej bowiem nie można by było sobie w ogóle wyobrazić działalności Państwa, nie zawsze jednak uświadamiano sobie dostatecznie jej rolę i znaczenie. Brak należycie zorganizowanej instytucji planującej prowadził często do ogromnego marnotrawstwa wysiłków i środków oraz do popełniania szeregu niekonsekwencyj, którę nieraz okazywały się dla Państwa wysoce szkodliwe lub wprost zgubne.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PLepecki">Dla Obozu Zjednoczenia Narodowego afirmacja tak zdecydowana tej zasady planowości posiada specjalne znaczenie. Należy bowiem stwierdzić, że O. Z. N. jest pierwszą w Polsce organizacją, która zagadnienie planowości wysunęła na czoło. Ideą tą przeniknięta jest nasza deklaracja ideowo-polityczna, która daje właściwie najogólniejsze ramy planu państwowego i to we wszelkich dziedzinach życia. A szef Obozu w swym przemówieniu z dnia 21 lutego 1938 r. taką dał w tym względzie wytyczną programową: — „Ustaliło się również poczucie konieczności planowej organizacji całej pracy państwowej. Potrzeba tej planowości jest dziś uznana powszechnie. Ponadto Obóz propaguje usilnie koordynację pracy w dziedzinie planowań poszczególnych resortów rządowych.” Obóz wreszcie dał tej wierze swojej w konieczność planowego wysiłku konkretny wyraz, powołując do życia Biuro Studiów i Planowania. Jest to bardzo doniosłe novum w naszym życiu politycznym. Przeczy ono kategorycznie tym wszystkim głosom tułającej się jeszcze zgorzkniałej opozycji, która widzi w naszym Obozie jedynie drill i dyscyplinę. Tak, jesteśmy zdyscyplinowani, jesteśmy dyspozycyjni, ale w stosunku do programu, którego słuszność długo i starannie omawiamy, do którego opracowywania powołane są w miarę sił i możności Obozu najświatlejsze głowy i najlepsze serca.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#PLepecki">Przez rozbudowywaną obecnie sieć okręgowych Biur Studiów i na najniższym szczeblu klubów dyskusyjnych chcemy wciągnąć do współpracy szerokie rzesze ludzi z prowincji tak bardzo często negliżowanej i wyłączanej z nurtu życia umysłowego stolicy. Pragniemy nowych źródeł inicjatywy, pragniemy dać szanse tym, którzy niejednokrotnie mają w sobie rzecz najcenniejszą — talent, uzdolnienie, a może nawet geniusz.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PLepecki">P. Wicepremier wspomniał o konieczności większego nasilenia poszukiwań surowców kopalnianych. Rzecz arcysłuszna. Obóz Zjednoczenia Narodowego stawia sobie za punkt ambicji, mówiąc obrazowo, przeprowadzenie poszukiwań — „kopalnianych” nad talentami ludzkimi. Największym bogactwem jest człowiek. To wielka, prosta, a niejednokrotnie niedoceniana prawda, W kraju takim, jak nasz, powinniśmy prawdę tę nosić głęboko wyrytą w sercu. Uznają ją powszechnie obce nacje, wiedzą bardzo dobrze, że robotnik polski jest bardzo dobry, — „zmyślny”.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#PLepecki">I my, Obóz Zjednoczenia Narodowego, głęboko wierzymy, że jest on dobry, że inżynier polski jest doskonały i postawiony w odpowiednich warunkach pracuje z rozmachem, jakiego pozazdrościłby mu niejeden inżynier amerykański, niemiecki, francuski czy inny. Nigdy nie zapomnę głębokiego fanatyzmu i przywiązania do wykonywanej pracy, przebijających z błyszczących ogniem zapału oczu i słów inżynierów Centralnego Okręgu Przemysłowego. I w tej chwili pomyślałem z goryczą, że Polska jest bodaj jedynym krajem w Europie, eksportującym ten niesłychanie cenny i doniosły w życiu narodu i Państwa — „towar”.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#PLepecki">A zatem zamiarem Obozu jest wyzyskanie jak najszerszego nurtu inicjatywy twórczej za pośrednictwem punktów regionalnych badawczych przy układaniu wytycznych programowych i planu, a z drugiej strony krzewienie za pośrednictwem tych samych ośrodków już przyjętych zasad programowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#PLepecki">Rezultaty tych prac nie dały na siebie długo czekać. Przypomnijmy sobie głosy prasy pod adresem nowowybranego Sejmu: Sejm ludzi szarych, Sejm ludzi nowych. Ja bym odwrócił to zagadnienie. Uważam, że Sejm ludzi szarych, Sejm ludzi nowych jest jednym z najdonioślejszych osiągnięć Obozu Zjednoczenia Narodowego, bo wprowadza do nurtu życia politycznego nowy materiał, nowych ludzi, nowych przedstawicieli prądów nurtujących w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#PLepecki">Wspomniałem o drugiej z kolei roli ośrodka studiów regionalnych. Mają one za zadanie krzewienie ruchu umysłowego, krzewienie na wysokim poziomie stojących dyskusyj, którę by przyjęte przez Radę Naczelną Obozu zasady w odpowiedni sposób interpretowały. Nie chcemy bowiem mieć w swoich szeregach ludzi, którzy bez wiary i przekonania z urojonej bojaźni albo ze stadnego instynktu znaleźli się w naszych szeregach, Chcemy natomiast ludzi głęboko przeświadczonych o słuszności naszych zadań i celów, bo do takich ludzi należy zwycięstwo.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#PLepecki">W ten sposób układa się w naszych oczach stosunek głęboko i szeroko pojętego planowania i udziału w tej akcji społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#PLepecki">Przyjęcie zasady planowej działalności Rządu naturalnie nie może ograniczyć się wyłącznie tylko do dziedziny gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#PLepecki">Jest to prawda znowu prosta i niesporna, ale konsekwencje z niej płynące już nie są tak powszechnie uznawane.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#PLepecki">Co byśmy np. powiedzieli o zamiarach budowniczego, który wszystko do budowy przygotował, tylko zapomniał przeprowadzić badania gruntowe i w rezultacie tego przeoczenia cały plan się wali? Albo np. co byłby wart plan najlepiej nawet obmyślany i wypracowany, a który by nie uwzględnił zapotrzebowania w drugim czy trzecim roku realizacji planu fachowców, niezbędnych do wykonania zamierzonego zadania? Na pewno znalazły by się pod adresem jego autorów cierpkie słowa.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#PLepecki">Przykłady takie można by mnożyć w nieskończoność i niewątpliwie Szanowni Koledzy mogliby ze swoich doświadczeń, wziętych z życia, przytoczyć całą litanię analogicznych błędów. Wniosek jasny: przyjęcie zasada planowości to wyraźne podkreślenie swej wiary w organiczny związek różnych dziedzin życia państwowego i uznanie konsekwencyj z tego faktu płynących. P. Wicepremier przyjmując plan 15-letni, zarysowany bardzo szeroko i z dużym rozmachem, dał najdobitniejszy wyraz tej prawdzie.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#PLepecki">Wysoka Izbo! Tych parę stwierdzeń, które miałem zaszczyt podać, właściwie nie są przez nikogo — poza garstką t. zw. nieprzejednanych — negowane. Wypowiadaniu ich towarzyszy poważne kiwanie głowami, mające znaczyć: wiemy, wiemy doskonale, już dawno to wiedzieliśmy... Ale... Jest tu bowiem też — „ale”.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#PLepecki">Była w swoim czasie uczyniona próba policzenia tzw. ośrodków planowania w większym lub mniejszym zakresie w instytucjach państwowych, społecznych i samorządowych. Efekt nieoczekiwany: naliczono ich z górą dwie setki. Niejednokrotnie nic one o sobie nie wiedziały, dublowały robotę, a niekiedy odkrywały po raz drugi i trzeci Amerykę A wszystkie razem w sposób dobitny i wyraźny były jaskrawą ilustracją — „na odwrót” zasady, że najbardziej starannie trzeba planować przy planowaniu. Wydaje się, że dojrzał już moment, aby rozliczne i niejednokrotnie bardzo cenne prace tych ośrodków, a przynajmniej tych, które są w dyspozycji Państwa, należycie i planowo skoordynować. Ten, kto tej pracy dokona w sposób najbardziej celowy i właściwy, odda idei planowania, a w konsekwencji i Państwu wielką usługę.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#PLepecki">Nie wiem, czy ściśle oddaję sens przemówienia p. Wicepremiera, ale wydawało mi się, jak gdyby ta myśl tkwiła w jego rozumowaniach, a w każdym razie na pewno wynika jako ich konsekwencja. Jeżeli tak, to uważam to za następny doniosły fakt bardzo bliski, a nawet identyczny z koncepcją OZN. Przewaga bowiem celów państwowych w epoce, która idzie, która już się zaczęła, wymaga przewagi państwowych decyzji o całości materialnych środków państwowych i właściwym kierowaniu życiem materialnym społeczeństwa — jest to atrybut konstytucyjny Państwa. Ono zaś, skoro bierze na siebie zadania odpowiedzialne i decyzje o całości, winno mieć plan tej całości, nie może wychodzić w swej pracy z wycinków, odcinków i bezprogramowej mozaiki.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#PLepecki">Stwierdzić należy, że praca nad koordynacją prac planoznawczych w zamiarach Rządu nie byłaby łatwa. Można a priori przewidzieć te trudności. I tu — rozumując teoretycznie — trzeba w ich koordynacji doprowadzić nasamprzód do ustalenia podstawy wyjściowej, a w tej dziedzinie niejednokrotnie napotkać można na bardzo zasadnicze trudności, bo jak dobrze wiadomo, w dziedzinie zasad kompromisy są prawie zawsze niedobre.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#PLepecki">Stosunkowo łatwo jest się pogodzić np. co do przyjęcia takich czy innych okresów planowania. P. Wicepremier wysunął okres 15-letni z etapami 3-letnimi. Kongres inżynierów we Lwowie w roku 1937 wysunął okresy długo, średnio i krótkofalowe na 30, 15 i 6 lat, przyjmując jednocześnie jako podstawowe etapy rozwojowe okresy 3-letnie. Z pewnymi propozycjami w tym zakresie wystąpi — jak słyszałem — kongres techników, który w dniu dzisiejszym rozpoczął swe obrady. Wysuwane były inne okresy planowania. Na rzecz takiego czy innego okresu planowania można przytaczać najrozmaitsze za i przeciw i — jak powiedziałem — osiągnięcie kompromisu w tej sprawie jest rzeczą stosunkowo łatwą.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#PLepecki">Inaczej rzecz się przedstawia z osiągnięciem kompromisu w dziedzinie zasad podstawowych, stanowiących kościec ideowy i punkt wyjścia pracy w dziedzinie planowania. Tu kompromisów być nie może, tu musi być jasny wybór i decyzja. Z kompromisów w tej dziedzinie rodzi się wahanie, brak decyzji i tak, niestety, często obserwowany marazm społeczny. A Obóz Zjednoczenia Narodowego postanowił zerwać raz na zawsze z marazmem i brakiem decyzji w zasadniczych sprawach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Stoch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PStoch">Wysoka Izbo! Przemawiać będę w dyskusji nie tylko nad ekspose p. Wicepremiera, ale także nad głosami moich przedmówców, a przede wszystkim nad enuncjacją p. generała Skwarczyńskiego, która była wyrazem woli, tendencyj i dążeń O. Z. N., a więc tą wytyczną, z którą przede wszystkim trzeba będzie nam się liczyć.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PStoch">P. Wicepremier Kwiatkowski przedstawił nam nie tylko plan gospodarczy, ale na tle tego planu gospodarczego zarysowana została przez niego również i linia polityczna, dyskretnie wprawdzie i pewnymi tylko wyrazami, ale ta linia jest aż nadto jasna i dla nas zrozumiała. I pozwolę sobie stwierdzić już w tym miejscu, że jak do czasu tego przemówienia p. Wicepremier Kwiatkowski miał niebywałą koniunkturę, niebywały klimat, do którego się odwoływał, bo klimat nie wśród tych, do których politycznie należy, ale wśród opozycji, to wczorajsze przemówienie p. Wicepremiera Kwiatkowskiego zmroziło klimat.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#komentarz">(Głosy: Dlaczego?)</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PStoch">Dlaczego zmroziło, to Panowie usłyszą. Ten klimat opozycji może dla niektórych Panów jest obojętny, ale specjalnie dla działacza politycznego, a w wyższej jeszcze mierze dla Ministra Skarbu, który odwołuje się w momentach krytycznych nie tylko do samej kieszeni, ale do sumienia i uczucia, nigdy nie jest on obojętny. A czynniki, które nie należą do obozu rządzącego, i to nie czynniki oficjalne, kierujące taką czy inną polityką, bo im można by przypisywać czy złą wolę, czy grę polityczną, ale czynniki znacznie poważniejsze, bo ten tzw. dół polityczny, który ma swoją własną orientację i ma swoją reakcję, i to reakcję, która jest nieoczekiwaną — ten słyszał przemówienia p. Wicepremiera Kwiatkowskiego w swoim czasie i na skutek tych przemówień dał właśnie to, czym wczoraj p. Premier się chlubił, mówiąc, że otrzymał kredyt bez zastawu. Nie dał p. Wicepremier zastawu rzeczowego, ale p. Wicepremier w swoim czasie zaciągnął kredyt pewnym postawieniem sprawy, pewnym stanowiskiem i pewnymi obietnicami.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Głos: Czym?)</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PStoch">Usłyszy Pan, niech Pan będzie spokojny, na wszystko przyjdzie czas.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PStoch">Otóż, co było tym kredytem? Stanowisko względem Żydów, stanowisko względem unarodowienia handlu i stanowisko natury politycznej względem tzw. opozycji. Ludziom, słuchającym przemówienia p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, wydawało się, że zachodzi pewna rozbieżność pomiędzy nim a Obozem Zjednoczenia Narodowego, zdawało się, że p. Wicepremier Kwiatkowski rozumie, że do spełnienia tego, co Polska ma do osiągnięcia, nie wystarczy organizacja już istniejąca, że do współpracy należy zaprosić innych jeszcze, że należy stworzyć zjednoczenie prawdziwe i większe, i te właśnie mowy i to odnoszenie się p. Wicepremiera Kwiatkowskiego umożliwiło zaciągnięcie tego kredytu u społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#komentarz">(Głos: No tak, ale oni nie chcieli.)</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PStoch">Czy oni chcieli, czy nie chcieli, (Głos: To najważniejsze.) to jeżeli chodzi nie o pewne gierki, Panie Kolego, ale o osiągnięcie większych zadań, jeżeli chodzi o wielką sprawę,* chwilowe niepowodzenie nie może decydować o takim czy innym posunięciu, które ma mieć swój walor nie na odcinku najbliższych paru tygodni, tylko, jak słyszymy, lat 15. Otóż, jeżeli p. Wicepremier Kwiatkowski był w swoim czasie rzecznikiem szerokiego zjednoczenia, to było to rozumiane przez ludzi, którzy nie czują się związani żadnymi węzłami partyjnymi i którzy wcale nie mają zamiaru bronić antykwariuszy, było to rozumiane jako trafne ujęcie naszej sytuacji, trafne ujęcie sytuacji Polski. Bo jeżeli Panowie, pełni odpowiedzialności za to, co się robi, zastanowią się nad naszymi zadaniami i możliwościami, to zarówno w każdym urzędzie, jak i w każdej pracy, a specjalnie w pracy o tak poważnym zasięgu, pierwsze skonstatowanie trudności, na jakie się napotyka, to jest to, że brak nam ludzi. Ten brak ludzi o pełnej wartości ideowej, o pełnych zdolnościach i przydatności do pracy daje się odczuć wszędzie, a specjalnie wówczas, kiedy z dnia dzisiejszego, z szarej codziennej roboty zechcemy przejść do robót wielkich, o zasięgu przerastającym zakres dnia codzienego. I właśnie ta konieczność, ta potrzeba wprowadzenia do wspólnej roboty ludzi prawdziwie wartościowych i prawdziwie patriotycznych, to związanie pokoleń starych, już schodzących z areny, z pokoleniami idącymi, zaprzestanie skarżenia się tylko, że awantury robią i załatwianie tą drogą wszystkich problemów, politycznych — to właśnie zdawało by się, jest zrozumiane przez p. Wicepremiera Kwiatkowskiego i do wyborów te masy, którę nie słuchały swoich przywódców, a kierowały się własnym poczuciem, szły dlatego, że wierzyły p. Wicepremierowi Kwiatkowskiemu, że on pod względem politycznym będzie rzecznikiem takiego właśnie zjednoczenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#PStoch">Nie chodzi o amnestię polityczną, ale o stworzenie pod względem politycznym takiej platformy, żeby dla żywiołów patriotycznych były możliwości współpracy bez podporządkowania się jednej organizacji, dlatego że ona przez zbieg okoliczności i przez koniunkturę w tej chwili jako jedyna poważna na terenie pozostała.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#PStoch">Otóż pod tym względem spotkał zawód i p. Wicepremier Kwiatkowski — obawiam się — że jednak w swojej działalności następnie to odczuje z wielką przykrością, że ta atmosfera i ten klimat, który był dla niego tak życzliwy i ciepły, znacznie, obawiam się, ostygnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#PStoch">P. Wicepremier Kwiatkowski dał wyraz temu, bo przez odwołanie się, że otrzymaliśmy większość i pełne zaufanie społeczeństwa, niejako przekreślił dotychczasową Ij nię postępowania politycznego i przeszedł na linię, którą określiłbym jako linię Obozu Zjednoczenia Narodowego. Są to konsekwencje i pewne fakty.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#PStoch">Niech Panowie zapytają się p. Wicepremiera, bo sam mówił przedtem, jaką linię ma. Nie są to rzeczy nowe, ja tylko powołuję się na to, co sam mówił w Katowicach i Poznaniu.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#PStoch">I dlatego właśnie, że p. Wicepremier Kwiatkowski zszedł z tej drogi, to, co pod względem gospodarczym na lat 15 przedstawił nam wczoraj i co znalazło również aprobatę u p. gen. Skwarczyńskiego, jest siłą rzeczy, z konieczności — inaczej być nie mogło — małym programem gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#PStoch">Co do tego programu, to proszę Panów, rozwiązywanie w sposób mechaniczny może być dobre w przedsiębiorstwie jakimś technicznym, ale mechaniczne traktowanie zjawisk społecznych i politycznych zawsze musi się skończyć bardzo niedobrze. Musi się skończyć niepowodzeniem.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#PStoch">A więc dla przykładu: rzucony został ten projekt 15-lecia podzielonego na 3 okresy. (Głos: Na 5. Inny głos:</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#komentarz">Kiepsko Pan czyta.) Tak. na 5, czyli że między innymi na wieś przychodzi dopiero czas w r. 1945. Od roku 1945 do 1948 wieś ma dopiero odczuć dodatnie skutki tego planu inwestycyjnego. Obawiam się, że wiadomość o tym wsi zbytnio nie ucieszy i z pewnością nie ucieszy również tych rolników, którzy z wsią są związani, którzy o tę wieś dbają i będą musieli przecież powiedzieć tej wsi i wyborcom, jak sobie Obóz Zjednoczenia Narodowego i Rząd wyobrażają rozwiązanie sytuacji.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#PStoch">(Głos: To demagogia.)</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#komentarz">To nie jest demagogia, zatem nastąpi, Panie Starosto Döllinger, wskazanie konkretnych sposobów rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#PStoch">(P. Dölinger: Czego Pan ode mnie chce, ja cicho siedzę! Głos: To omyłka. Wesołość. Glos: Wieś się sama obroni.)</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#komentarz">Ano chyba, że wieś się sama obroni, to niech Pan weźmie w swoje ręce tę obronę, a wieś może spać spokojnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#PStoch">(Przerywania.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Proszę o nieprzeszkadzanie mówcy.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszalek">P. Stoch: Otóż w związku z tym programem inwestycyjnym i w związku z budżetem p. Wicepremier właśnie dlatego, że mechanicznie potraktował zagadnienie, nie bierze pod uwagę tego stanu rzeczy, w którym kraj wyjdzie z r. 1938 w r. 1939.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#komentarz">(Glos: Nie było tak mówione.)</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#Marszalek">Otóż przede wszystkim należy wziąć pod uwagę, że kraj w r. 1939 wejdzie jak gdyby po ciężkiej grypie (Glos: Z powodu?) wskutek tych cen zbożowych, które próbował p. Wicepremier ratować i to mu się — to musimy stwierdzić — w zupełności nie udało. Nie bierze się pod uwagę tego, że przecież zupełnie inna odporność gospodarcza jest człowieka zdrowego, człowieka, który z normalnego biegu rzeczy przechodzi w pewien kryzys, żyje tłuszczem zaoszczędzonym w przeszłości, a inna jest zupełnie sytuacja wydajności i możliwości wówczas, jeżeli ten sam człowiek po kryzysie przechodzi okres następny. Czy tych samych świadczeń można od niego oczekiwać, czy te same będą jego możliwości? Czy trudności nie zwiększą się? Otóż w przemówienia p. Wicepremiera nie widać było, aby poza mechanicznym potraktowaniem r. 1939/39 w tę sytuację wniknął. A następnie, mimo że był rzut na lat 15, p. Wicepremier ani nie poruszył, ani nie próbował rozwiązać tak zasadniczego zagadnienia, jak kwestia opłacalności rolnictwa. I muszę stwierdzić, mimo że Szanowny Pan Kolega bierze na siebie odbronę całego rolnictwa, że również ja jestem rzecznikiem rolników, z ich losem jestem związany, ich sprawami się interesuję i muszę o nich mówić.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#Marszalek">Proszę używać bardziej przyzwoitych wyrażeń.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#Marszalek">Proszę zostawić mnie ocenę i zająć się swoim przedmiotem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PStoch">Proszę, aby Pan Marszałek był łaskaw wziąć mnie w obronę.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#komentarz">(Głos: To było przyzwoite.)</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PStoch">Dla Pana może przyzwoite, ale dla mnie nie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Proszę bez dialogów. Pan będzie łaskaw wrócić do swego tematu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PStoch">Oto co należy stwierdzić i tu pozwolę sobie po zastanowieniu tę tezę wysunąć, że od czasu istnienia Państwa Polskiego właściwie rolnictwem dotychczas na serio się nie zajęto ani pod względem organizacyjnym, ani pod względem gospodarczym, ani pod względem prawnym.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Głos: Kto?)</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#PStoch">Powiedziałem, że się nie zajęto, niech Pan słucha. W dalszym ciągu organizacja, rozwiązanie problemów z rolnictwem związanych odsuwane jest na plan dalszy.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#komentarz">(Głos: Nic podobnego.)</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#PStoch">I tu pozwolę sobie wyciągnąć ze swej strony wniosek, że to jest robione dlatego, że albo tego problemu nie umie się rozwiązać, albo że przy rozwiązaniu tego problemu musiałyby być rozwiązane inne problemy bardzo ważne, których z takich czy innych powodów się nie rusza. Bo jeżeli na wsi jest blisko 8 milionów ludzi bezrobotnych, głodujących, jeżeli wieś rozdrabnia się z każdym rokiem, jeżeli po upływie 10 lat struktura rolna, podział gospodarstw może przybrać rozmiary wręcz niepokojące — proszę zapytać się statystyki rolnej, okazuje się, że na odcinku lat 10 proces rozdrabniania gospodarstw następuje niekiedy w 10%, 20%, a więc po dłuższym okresie proces ten się wzmocni jeszcze — to powiedzenie sobie, że mamy czas i dopiero po 9 latach przystąpimy do rozwiązywania tych problemów, to jest nieliczenie się z rzeczywistością, to jest przygotowywanie fatalnych skutków na przyszłość, przygotowywanie sytuacji takiej, która może być nie do rozwiązania. Otóż właśnie dlatego, że ten problem narasta, że jest on nadzwyczaj aktualny, nie można powiedzieć sobie, że dopiero po 9 latach właśnie dlatego, że tak wypada z planu inwestycyjnego, my do tej kwestii przystąpimy, tylko trzeba do niej od razu przystąpić. Ja nie odrywam się od rzeczywistości i prosiłbym Panów, jeżeli jakiekolwiek zarzuty będą mnie robione, niech Panowie wystrzegają się jednego zarzutu, który naprawdę byłby dla mnie krzywdzący, to jest zarzutu demagogii. Nie jestem demagogiem, nie chcę być demagogiem. Gdybym cokolwiek takiego powiedział, ze wstydem cofnąłbym wypowiedziane twierdzenie. To nie jest demagogia, ale to jest konieczność rozwiązania pewnych zagadnień, problemów, do których się musi od razu przystąpić, bo jeżeli się nie przystąpi, to czekają fatalne skutki w przyszłości i odrobić się tego nie da.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#PStoch">Otóż dlaczego z pewną nieufnością odnoszę się do potraktowania sprawy w ten sposób, że właśnie na 9 lat się ją odsuwa? Bo gdybyśmy przystąpili do rozwiązywania problemu chłopskiego już teraz, siłą rzeczy musiałby być rozwiązany problem żydowski, bo przecież chłopów nie można gdzie indziej wprowadzić jak tylko do miast, a wprowadzając do miast — trzeba oczywiście zlikwidować Żydów. Te dwie rzeczy łączą się ze sobą i są organicznie związane, bez jednej kwestii drugiej rozwiązać się nie da. Powiedziałem, że nie jestem demagogiem, że liczę się z rzeczywistością. Ale właśnie w związku z tą rzeczywistością nie mogę się zgodzić z tym postawieniem sprawy, które w przemówieniu p. Wicepremiera wysunęło się na jedno z pierwszych miejsc. W zdaniu, które musiałem w swojej prostocie ducha rozbijać na części, wyraził się p. Wicepremier w ten sposób: — „Samą techniką kredytową czy pieniężną niespojoną organicznie z całokształtem potencjalnie zakumulowanego bogactwa nie tylko nie można osiągnąć trwałych efektów, ale wprost przeciwnie, musi się doprowadzić do załamania takiej fragmentarycznej polityki.” Otóż wysuwa p. Wicepremier taką tezę naukowo-dialektyczną, że po prostu innymi słowami: wedle stawu grobla. Trzeba mieć to właśnie, co określił jako potencjalnie zakumulowane bogactwo, aby można było mówić w jego rozumieniu o większych inwestycjach ponad te, które w swoim projekcie zakreślił. Czy my więc mamy to zakumulowane bogactwo, zakumulowane czy nie zakumulowane, w każdym razie, czy bogactwo mamy? Otóż my mamy bogactwo choćby w postaci tej nadwyżki zboża, która jest kłopotem i zmartwieniem zarówno rolników jak i polityków, próbujących ten problem rozwiązać. Mamy następnie bogactwo w postaci tych 8 milionów bezrobotnych, którzy marnują się i tracą swoje siły.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#PStoch">Wyraził się jeden z ekonomistów — a zarazem publicysta — że nie można mówić, a jeżeli mówi ktoiś w ten sposób, to błądzi — o jakimś nadmiarze dóbr. Nie ma choroby nadmiaru dóbr Może być tylko choroba niezdolności gospodarczej i politycznego zużytkowania tych dóbr.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#PStoch">Węgiel chociażby. Więc niejednemu z laików nasuwa się tego rodzaju pytanie: Jakto, to my nie mamy tego bogactwa dość? Głosi się — Pan znowu powie, że to demagogiczne — że praca jest podstawą bogactwa. To my tego materiału pracy nie mamy dość? Tych 8 milionów jest mało jeszcze? Nie mamy bogactw naturalnych w postaci węgla i innych jeszcze surowców? Nie mamy nadwyżki zbóż? Czy nie ma tego właśnie, co pięknie było nazwane potencjalnie zakumulowanym bogactwem? Jest, ale całe zagadnienie i cała sztuka polega na tym, ażeby te bogactwa zakumulowane związać odpowiednio z pracą przetwórczą i przebudową społeczną. P. Wicepremier rozłożył ręce i przez program swój mały, ten 15-letni, stwierdził niejako, że on tego robić nie będzie, że jednak to rozwiązanie wychodzi poza zakres jego zainteresowań. Ale ono istnieje.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#PStoch">Dla mnie osobiście wczorajsze przemówienie p. Wicepremiera było osobistą porażką dlatego, że byłem wielkim zwolennikiem p. Wicepremiera i wielkie nadzieje, jako patriota, łączyłem z jego działalnością zarówno polityczną, jak i ekonomiczną, a po wczorajszym przemówieniu musiałem z rozczarowaniem opuścić ręce.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#PStoch">Otóż dalej powiada p. Wicepremier, że przecież gdyby się chciało inwestycje większe robić ponad te, które oblicza, w takim razie trzeba 2 — 4 miliardów w stosunku rocznym. A przecież oblicza bogactwo narodowe czy dochód społeczny na kwotę taką, która nie odpowiada rzeczywistości. Niech Panowie policzą, prosta rzecz, jeżeli nie demagogicznie tylko cyfrowo się podejdzie — każdy robotnik nie zajęty to jest wartość co najmniej jednego złotego dziennie. Jeżeli mamy 8 milionów, w takim razie dziennie wypada nam 8 milionów złotych, a miesięcznie 240 milionów, przeliczmy to rocznie, a otrzymamy już przeszło dwa miliardy. I tutaj p. Wicepremier bije się sam własnym argumentem, bo to jest wartość potencjalnie zakumulowana, tylko czy nie chce, czy nie potrafi się przystąpić do upłynnienia, do zdynamizowania tej siły potencjalnej na siłę naprawdę wartościową. Rozumie się, że tak wielkich rzeczy wykonać nie można w zespole i cyfrowo i — powiedzmy również —napięciem swoim dość szczupłym. I do tego potrzeba było bardziej szerokiego zjednoczenia, wciągnięcia większej ilości mózgów i większej ilości silnych charakterów. Tymczasem z tego się rezygnuje i nie traktuje się tej przebudowy na serio. Przecież sytuacja nasza jest zupełnie inna aniżeli zagranicy. My, co słusznie było akcentowane, zbyt często patrzymy na wzory zagraniczne, a nie szukamy odpowiedzi w nas samych i w warunkach, w jakich znaleźliśmy się. Nie ma kraju w tej chwili na zachodzie, który by był w takiej sytuacji, w jakiej my jesteśmy. My mamy do rozwiązania nie tylko zagadnienia dnia dzisiejszego, mamy się kłopotać nie tylko nad tym, jak powiązać wydatki jednoroczne z przychodami, ale mamy kompletnie zmienić naszą strukturę.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#PStoch">Niebywałe zadanie. Jeżeli ktoś lekko nad tym przejdzie, to mogę życzyć mu zadowolenia z siebie — ja tych rzeczy lekko nie traktuję. Jeżeli jest zagadnienie, że 8 milionów ludności wiejskiej jest zbyteczne i to zagadnienie ma być rozwiązane nie w dystansie wieków, tylko w czasie najbliższym, powiedzmy jednego pokolenia, to w takim razie do tej roboty trzeba zabrać się inaczej.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#PStoch">Jest już czerwone światło, będę musiał się skracać.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#PStoch">Robotą codzienną tej sprawy się nie załatwi, powinno być specjalne ministerstwo przebudowy społecznej, które by te problemy rozwiązało. Następnie trzeba wieś wprowadzić odpowiednio do miast, a więc nie odsuwać na lat 9 szkolenia, tylko to szkolenie przyśpieszyć i otoczyć tę ludność odpowiednią opieką, licząc się z tym, że ona sama tej rzeczy ewolucyjnie nie potrafi przeprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#PStoch">W danych warunkach — jest już drugie światło czerwone, więc kończę</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#PStoch">— jak mieliśmy zaufanie do p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, tak teraz z ubolewaniem musimy stwierdzić, że p. Wicepremier tylu zagadnień, których rozwiązania oczekiwało społeczeństwo polskie, tym planem, który przedstawił, rozwiązać nie potrafił.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#komentarz">(Głos: Kto stwierdza?)</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#PStoch">Wystarczy, jak ja to stwierdzam.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Głos ma p. gen. Żeligowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PZeligowski">Wysoka Izbo! Nie byłbym w porządku wobec moich wyborców, jeżelibym nie wypowiedział swego wielkiego zadowolenia z tej wielkiej historycznej chwili, którą przeżyliśmy na skutek przyłączenia ziemi Żaolziańskiej. Mam wrażenie, że stało się dobrze, że Polska zachowała zimną krew i nie wywołała zbrojnego zatargu z Czechami, ponieważ to nie byłoby w zgodzie z tradycją rycerską naszego narodu i oprócz tego to byłoby sprzeczne z naszą misją dziejową, która w dziejach łączyła wszystkie słowiańskie narody, i możemy być pewni, że drogi przyszłości znowu będą wspólne dla wszystkich słowiańskich narodów.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PZeligowski">Powracając do wczorajszego przemówienia p. Premiera bardzo żałuję, że p. Premier nie dotknął sprawy nowej ordynacji wyborczej. Orędzie Pana Prezydenta o ordynacji wyborczej spotkało się z wielkim zadowoleniem wśród ludności. Otóż wszyscy spodziewaliśmy się, że obecna sesja budżetowa, że prace Komisji Budżetowej będą prowadzone równolegle z pracami komisji nowej, komisji dla ordynacji wyborczej. Niestety, żałuję bardzo, że p. Premier o tym nic nie powiedział.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PZeligowski">Obecnie pozwolę sobie przejść do ekspose p. Wicepremiera. Będę unikał momentów politycznych, a będę mówił tylko o sprawach gospodarczych. Jest to zadanie bardzo trudne, ponieważ każde przemówienie p. Wicepremiera jest do pewnego stopnia, ja nie powiem — erą, ale tam jest poruszanych tak dużo kwestii, wypowiedziane jest w tak pięknej, entuzjastycznej formie, że dla zwykłych laików, jakimi jesteśmy my rolnicy, a szczególnie żołnierze, odpowiedzieć na to niezmiernie trudno. Otóż kiedy myślałem nad tym, co ja mogę powiedzieć na ten cały szereg kwestii i ekonomicznych, i politycznych, i statystycznych, na ten cały szereg poruszanych momentów, to powiedziałem sobie, że jestem posłem z powiatu, a więc odpowiem kategoriami tych moich wyborców, tych ludzi, którzy pracują na roli, którzy patrzą się na to i mają o tym swoje zdanie. A więc to będzie zupełnie prymitywne ujęcie, bo nie czułbym się uzdolnionym zagłębiać się w ekonomiczne dziedziny.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PZeligowski">Otóż jak ludzie myślą, jak rolnicy, drobni rolnicy o tym myślą? Oni mówią tak: Państwo Polskie było rozdarte, historia nasza była bardzo ciężka w przeciągu tysiąca lat, robiliśmy mnóstwo omyłek, które doprowadziły nas do upadku, potem przyszły zabory, potem wojna, a teraz jesteśmy jak ten zwykły gospodarz, który długo nie był w domu i nareszcie wrócił i widzi, że wszystko leży odłogiem — budynki zniszczone, pole zachwaszczone, trzeba wszystko zaczynać na nowo. A więc zaczyna na nowo. Ale jaką drogą iść? I oto tu były dwie drogi, jak zawsze w życiu te dwie drogi ciągle się ze sobą sprzeczają: droga materii i droga ducha. Jak my poszliśmy? Droga materii to było co? — Droga materii to było odbudowywać wszystko, robić inwestycje, stawiać fabryki, wielkie budynki. A droga ducha? — Trzeba by było głębiej zajrzeć do ludzi, do człowieka, jak on tam żyje i czy nie można mu przyjść z pomocą. Otóż my wybraliśmy — oczywiście nie mogę powiedzieć, że tylko tak było — ale przeważnie tak się stało, że poszliśmy drogą materii. A więc odbudowaliśmy przemysł, czy to Łódź, czy Żyrardów, kosztowało nas to wielkie pieniądze, zaciągnęliśmy wielkie pożyczki zagraniczne. Oczywiście, że to jest dobre. Drugą wielką inwestycją była Gdynia. Cóż mogło być lepszego? Odeszliśmy kiedyś od Bałtyku, a więc wszystkie nasze myśli znowu ciągnęły nas do tego, a więc było takie naturalne dążenie do tęgo, ażeby stanąć tam mocno, ażeby już nigdy stamtąd nie odejść. Potem szereg mniejszych inwestycyj, jak Rożnów czy węzeł kolejowy warszawski, czy Centralny Okręg Przemysłowy. Idziemy ciągle drogą materii.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PZeligowski">Obecnie w przemówieniu p. Wicepremiera usłyszeliśmy nowy motyw — mówił o człowieku.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PZeligowski">I to jest bardzo dobre, tylko szkoda, że dawno już nie powiedzieliśmy tego. A więc jak się dotrze do tego człowieka? Otóż ja widzę, że dotknie się w tym miejscu, gdzie p. Wicepremier mówił o 35 milionach, które będą asygnowane na inwestycje drobnego rolnictwa. Jak to rozumieć — drobnego rolnictwa? Bo przecież nie można sobie wyobrazić, że ten, kto ma drobny warsztat rolny, może u siebie jakieś poważniejsze robić inwestycje. On może kupić krowę czy nowy pług, ale tu o czymś innym jest mowa. Ja to rozumiem tak: inwestycje dla gmin i gromad. To jest według mnie kwestia najbardziej bolesna dla nas, nie tylko dlatego, że tam nie podnosi się dobrobytu ludzi, ale dlatego, że tam nie odbywają się inwestycje — że tak powiem — ducha ludzkiego, że tam nie ma żadnej pracy. Tam jest stagnacja zupełna. Tam, gdy trzeba obecnie wybierać posła do Sejmu, to nie ma kogo, bo ludzie się wzajemnie nie znają, nie pracują razem, nie mają możności wykazać swoich sił, a więc też jest zupełna bezradność.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PZeligowski">Otóż p. Premier mówił: człowiek. Trzeba wyasygnować trzydzieści kilka milionów na pożyczki, które się będzie umarzać w 5% rocznie. Opowiem epizod z tego. W przeszłym roku mnie się zdawało ciągle, że my robimy wielką omyłkę, że my nie doceniamy naszej gminy, która była od wieków, od tysiąca lat taką najmniejszą komórką życia państwowego słowiańskich narodów, jeżeli bowiem zajrzymy do dawnej przeszłości, na czym była oparta cała państwowość polska, nie tylko Polaków, ale i Polan, to na gminach, na gminach i nic innego nie wymyślimy. Otóż kiedy mnie się to chciało zrobić na terenie jednego powiatu, zwróciłem się do p. Wicepremiera i prosiłem, aby wyasygnował kilkaset tysięcy złotych, aby gminy mogły pożyczać te pieniądze i aby zrobić jakieś doświadczenie na terenie jednego powiatu i jeżeli ono wypadnie dobrze, to je przyjąć, a jeżeli źle, to odrzucić. P. Wicepremier Kwiatkowski zgodził się na to i tę sumę wyasygnował. I stało się tak, że ani jednego grosza, ani jednej złotówki my z tych pieniędzy nie widzieliśmy i gminy nie skorzystały z tego, i ja pierwszy powiedziałem: Nie, nie trzeba, bo to wszystko się zmarnuje. A więc nieprzygotowany teren. Czy my ten teren przygotowujemy obecnie?</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PZeligowski">Otóż mamy hasło: człowiek, nie materia, ale duch. Przepraszam bardzo, że użyję takiego lapidarnego przysłowia. Jest takie przysłowie że tam, gdzie są dwie niańki, tam dziecko zawsze bez nosa. Otóż nasze gminy i gromady są tym dzieckiem, którym kto rządzi, jaka niańka, jak ona się nazywa? Pierwszą niańką jest Ministerstwo Rolnictwa, a drugą niańką — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Bo jak to wygląda na terenie gminy? Kto jest odpowiedzialny, jaka niańka? Otóż odpowiedzialną niańką jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Dlaczego? Dlatego że do niego należy władza nadzorcza, dlatego że starosta jest przewodniczącym wydziału powiatowego, a więc ono jest zupełnie odpowiedzialne. Jednocześnie stało się talk, że przyszła druga niańka, to znaczy Ministerstwo Rolnictwa. Oczywiście, zdawało by się, że czemu nie. Jeżeli Ministerstwo Rolnictwa będzie pomagało, to bardzo dobrze. Jednakże siało się tak, że ta niańka przyszła ze swoim wielkim aparatem,</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PZeligowski">który zupełnie nie dba o rolnictwo, ale dba o politykę. I te dwie niańki zupełnie spaczyły życie tego nieszczęsnego dziecka. W gminach nie dzieje się nic. A gdy tych pieniędzy, które wyasygnował p. Wicepremier Kwiatkowski, chciałbym użyć, to nie wiem do jakiej niańki trafić. Obecnie zaś jesteśmy w tej sytuacji, że na teren ten wkracza trzecia niańka — Ministerstwo Skarbu. Przepraszam za to bardzo lapidarne porównanie, ale przypuszczałem, że jeżeli użyję obrazowego porównania, to będzie to bardziej jasne.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#PZeligowski">Czy my jesteśmy z tego zadowoleni? Myślę, że tak, bo spodziewamy się, iż być może ta niańka zrobi tam jakiś ruch. Bo tak wyglądają te nowe inwestycje, ta inowacja, jaką stanowią te 35 milionów. Ale ja z doświadczenia wiem, że z tego nic nie będzie, dlatego że tam musi przyjść praca przygotowawcza i nie tam w dole, ale na górze. Nareszcie musimy się zdecydować, kto jest tam gospodarzem, kto jest odpowiedzialny za to, cc się dzieje w gminie i gromadzie. Sprawa nie jest błaha, to jest największa sprawa, bo to jest cały styl państwowy: jaką drogą Państwo ma iść, jakie ma być w życiu zainteresowanie tych ludzi. Któż nie cieszy się i kto nie jest dumny z tego, że mamy piękną Gdynię, ale jednocześnie musimy pamiętać, że kiedy to się dzieje, ludność z naszych wschodnich ziem, z Wileńszczyzny emigruje do Łotwy na robotę, do małej Łotwy! U nas tej roboty jest mnóstwo, ale nie ma komu robić. Oczywiście dumni możemy być ze wszystkich wielkich budynków, którę u nas się robi, ale proszę zajrzeć do naszych szkół wiejskich, gdzie z dachu cieknie, w pokojach jest zimno, gdzie dzieci siedzą w strasznej atmosferze. Ot, duch i materia.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#PZeligowski">Obecnie widzę, że p. Wicepremier przechylił się w stronę ducha. I to mnie cieszy.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#PZeligowski">Inwestycje. A wiec tu znowu powiem: któż nie może być zadowolony, że wielkie inwestycje się dzieją, ale jednocześnie muszą iść i małe. Były kiedyś teorie, że życie idzie w wielkich liniach, czego dowodem serie katastrof. Potem ludzie przyszli do przekonania, że to jest fala. Tak samo i u nas. Czy my w rozbudowie życia naszego mamy kierować się fragmentami — dziś rozbudowa przemysłu, jutro rozbudowa Gdyni, pojutrze rozbudowa węzła kolejowego w Warszawie, a potem, jeszcze inne, czy musimy całość życia dźwigać? Mnie się zdaje, że całość. My nie możemy zaniechać tego jako czegoś niepotrzebnego. I tylko wtedy jako całość będzie się życiem podnosić. Niech nie będzie tak doskonale wybudowany jakiś wielki dom czy budynek, ale za to niech nie będzie takich warunków, gdzie dwie rodziny w jednym pokoju mieszkają, a kilka osób śpi na jednym łóżku.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#PZeligowski">Kiedy w wioskach się cieszy talk wielkim powodzeniem radio i my często słyszymy przemówienia p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, ogólny ton ich — co trafia bardzo do przekonania rolnikom — jest ten, że u nas nie ma złota. No dobrze, nie mamy złota, Ale czy nie można bez złota jakkolwiek nam się obejść? Przecież w naszych wioskach nikt nigdy nie widział ani razu złota, a jednakże żyjemy. Czy nie można bez tego złota się obejść? Ludzie wiedzą, że przecież cały szereg państw obeszło się bez tego złota. A zdawało by się, że mamy większe rzeczy, mamy bardzo urodzajne ziemie, mamy swój węgiel, swoją naftę, sól, jesteśmy państwem prawie samowystarczalnym. Zdaje się, tylko jedna Ameryka jest w takiej pozycji. I czyż my nie możemy znaleźć takiego systemu, tym bardziej że państwa, znajdujące się w znacznie gorszej sytuacji, już zerwały z parytetem złota.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#PZeligowski">I wtedy rolnik myśli o tym, czy by nie można u nas to samo zrobić. Mamy tyle wzorów, mamy wielką literaturę, czyż my nie dalibyśmy sobie rady, żeby się uniezależnić od tego nieszczęśliwego złota, które zrobiło się niemal aksjomatem, że ludzkość jest ukrzyżowana na krzyżu ze złota? Oczywiście ja jestem laikiem, nie mogę powiedzieć, jak to zrobić. Kiedy jednak patrzę, jak inne państwa to robią, to muszę powiedzieć, że mnie zazdrość bierze, czemu my nie możemy tego zrobić, tylko rozbudowa u nas ma iść fragmentami, a zdaje mi się, że całością należało by zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#PZeligowski">Niedawno czytaliśmy pracę p. Ludkiewicza: — „Wielkie roboty publiczne”. Mnie się zdaje, że tak, my mamy góry niewykonanych prac, piętrzą się góry. Mamy ludność, która nic nie robi, mamy wszystko do tych prac potrzebne u siebie. I czemu się to wszystko nie wiąże?</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#PZeligowski">Z tego punktu widzenia wiemy, jak dużo zrobiono w Ministerstwie Skarbu. Nie możemy tego nie doceniać. Uporządkowana jest skarbowość, nawet w życiu drobnego rolnika my to odczuwamy. Wiemy, że z dewizami zrobiony jest porządek. Budżet jest zrównoważony. To wszystko są rzeczy, z których cieszyć się można. Jednocześnie jesteśmy w takim punkcie, gdzie musi nastąpić jakaś wielka polityka, jakaś wielka rewolucja w dziedzinie gospodarczej. A wszystko do tego mamy. Jeżeli p. Minister wątpi, co naród na to powie, to mnie się zdaje, że on to spotka z największym entuzjazmem. Bo to nie jest rozwiązaniem, jeżeli będziemy budować większe budynki i karmić bezrobotnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#PZeligowski">Ja jako poseł często otrzymuję, podobnie jak i inni posłowie, cały szereg projektów. Z nich widzę, że myśl ta ogromnie nurtuje, wszędzie ludzie myślą o tym. Może się mylą. Jeżeliby takie narady w Ministerstwie Skarbu odbywały się, to gdyby zebrać tych laików, nie fachowców, to tam można by dużo bardzo ciekawych rzeczy usłyszeć. A czy laicy mają coś do powiedzenia? Sądzę, że tak. Przypominam sobie taki fragment z dziejów Anglii, że kiedy król Jakub chciał zmienić prawo, to zebrał komisję 10 ludzi: 9 prawników i 1 laik i kazał opracować nowe normy prawne. Pracowali oni w ciągu 10 lat, a kiedy to się skończyło, komisja składała się z 2 prawników i 8 laików. Zdaje mi się, że i tu laicy mieliby coś do powiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#PZeligowski">Marszałek: Głos ma p. Wicemarszałek Długosz.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Trzy czwarte ogółu ludności naszego Państwa mieszka na wsi. Od warunków, w jakich ta ludność żyje i pracuje, od stanu materialnego, moralnego i kulturalnego tej ludności w znacznym stopniu zależy przyszłość narodu i potęga Państwa. Wiemy, że mimo swej liczebności wieś nie odgrywa decydującej roli w kształtowaniu się stosunków gospodarczych Polski. Jest rzeczą powszechnie znana, jak w ciężkich warunkach ludność ta żyje i jak daleko jej do dobrobytu innych warstw społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PDlugosz">P. Wicepremier Kwiatkowski we wczorajszym swoim przemówieniu powiedział, „że największe i najprawdziwsze bogactwo Polski to ludzie”. Słusznie, a wieś polska ten wysoki przyrost ludność daje. Mamy więc przeludnienie wsi i związane z tym rozdrobnienie gospodarstw i coraz większą ilość gospodarstw karłowatych. Problem niepodzielności gospodarstw i prace w tym kierunku zapoczątkowane winny znaleźć swój wyraz w uchwaleniu odpowiedniej ustawy i stopniowym realizowaniu jej. Trudności w zna lezieniu pracy w innych zawodach, niemożność emigracji pogarszają atmosferę i jedyny ratunek wieś widzi w jak najszybszej realizacji ustawy o reformie rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#PDlugosz">Od początku istnienia naszego niezależnego bytu polityka agrarna przechodziła różne koleje: od zakazów wywozowych aż po premiowanie produkcji rolniczej, oto linia marszu w tej dziedzinie. Przez cały ten jedna okres głoszona była jedna zasada, jeden jakby dogmat — przez wszystkich podkreślany i uznawany — tj. opłacalność rolnictwa, prawda wiecznie głoszona, a nigdy dotąd nieziszczona. Zdawać sobie bowiem musimy sprawę , że o ile rolnictwo ma spełnić swoje zadanie gospodarcze i obronne, musi mieć przywróconą opłacalność swej wytwórczości. Rozpiętość cen artykułów przemysłowych w stosunku do cen zboża zwłaszcza w roku bieżącym pogarsza sytuację w rolnictwie. Toteż z tego miejsca chcę podkreślić, że bez opłacalności warsztatów rolnych nie widzimy możliwości poprawy stosunków na wsi. Niejedna bolączka znikłaby ma wsi i problem oddłużenia wyglądałby niewątpliwie inaczej — wytworzyłyby się możliwości spłat, a tak stwierdzić należy, że ustawodawstwo oddłużeniowe w dotychczasowej formie nie spełniło swego przeznaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#PDlugosz">Żyjemy w okresie szukania rynków zbytu, a czyż opłacalność rolnictwa nie stworzyłaby nam własnego wewnętrznego rynku zbytu i nie stworzyłaby zwiększenie dochodu społecznego na głowę? Stwórzmy tylko możliwości nabywania tych produktów. Pamiętam, jak niegdyś na tej sali, tu z tej trybuny tłumaczono nam o niemożliwości potanienia cementu, bo się przemysł ten miał załamać. Takie same argumenty wysuwano, o ile chodziło o obniżenie cen cukru z 2 zł na cenę dzisiejszą. A cóż życie wykazało? Konsumcją wzrosła — nie stracił Skarb Państwa ani przemysł, nie zredukowano ani robotników, ani nie zamknięto fabryk. Wystarczyła jedna śmiała decyzja, jedno zdecydowane pociągnięcie, a ile takich możliwości w Polsce istnieje? Toteż z zadowoleniem należy powitać nowe wniesione projekty ustaw, dotyczące zmian w ustawodawstwie kartelowym, oraz w sprawie rentowności w przedsiębiorstwach prywatnych. Nie dość jest stwierdzać pewne rzeczy, ale trzeba szukać i dróg wyjścia z wytworzonej sytuacji.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#PDlugosz">Musimy walczyć z przeludnieniem wsi. Droga, która do tego prowadzi, to uprzemysłowienie kraju, stworzenie własnego rodzimego handlu, rzemiosła, to wreszcie stworzenie nowych miast i miasteczek, gdzie ludność wiejska zostanie wchłonięta. Droga to długa. Bardzo słusznie p. Wicepremier we wczorajszym przemówieniu powiedział, że wielkością w narodzie i społeczeństwie ma się stać nie dyletant, ale fachowiec, rolnik, robociarz, inteligent. A czyż nie wiąże się z tym zagadnieniem oświata? Objęcie nauką wszystkich dzieci, umożliwienie kształcenia się młodzieży wiejskiej w szkolnictwie średnim ogólno kształcącym, zawodowym i uniwersytetach.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#PDlugosz">Dzisiejsze wysokie koszty kształcenia w szkołach średnich i wyższych w warunkach wsi nie pozwalają na korzystanie z tego dobrodziejstwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Rolnik sam docenia wagę sytuacji i nie pozostaje bezradny. Kto śledzi życie wsi, widzi te wysiłki, gdzie rolnik własnymi siłami stara się złu zaradzić. Podniesienie techniki rolniczej, stworzenie organizacji zbytu, spółdzielni, stworzenie instytucyj kredytowych, kas gminnych, sklepów itp.— są to wszystko wysiłki świadczące o tych dobrych chęciach. Ale rolnik sam o własnych siłach bez pomocy z zewnątrz, ze strony Państwa nie da rady. Toteż zapowiedź p. Wicepremiera o uruchomieniu kredytu taniego dla wsi polskiej przyjąć należy z wielkim uznaniem. Jednia jest prośba, którą kieruję w tej chwili do Pana Wicepremiera, aby ten kredyt, który ma być utworzony, był pozbawiony wszystkich cech formalistyki,</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#PDlugosz">która już cechowała kredyt na spłaty rodzinne. Niejednokrotnie suma niewielka, którą drobny rolnik chciał otrzymać, wymagała wielu zachodów i wysiłków pieniężnych, a kończyła się w rezultacie odmową uzyskania pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#PDlugosz">Nie tylko sam kredyt, ale jednocześnie stopa procentowa niewątpliwie odgrywa w życiu wisi wielką rolę. Tu dziś padały słowa, że wieś polska potrzebuje pomocy Państwa. Miło jest patrzeć na nasze miasta, które się odbudowują. Miłą jest rzeczą patrzeć na te wszystkie kwietniki, jakie spotykamy wszędzie na ulicach, ale proszę wyjść kilka kilometrów poza miasto i zobaczyć, jak wygląda wieś nasza. Ile wysiłku wymaga inwestycja, czy poprawa domu w gospodarstwie wiejskim! Toteż powstanie specjalnego kredytu na budownictwo wiejskie w podobny sposób, jak to jest zrobione w miastach, niewątpliwie ułatwi sytuację, stworzy możliwości budowania i wpłynie na wygląd naszych wsi i miasteczek.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#PDlugosz">Trzeba mówić i o pięknych stronach, blaskach, które są w przejawach działalności naszego Rządu. Te wszystkie zarządzenia w postaci zwrotu ceł czy premij, czy sprawa przemiałowa, czy wreszcie kredytów rejestrowych, które w tym roku, jak słyszeliśmy z ust. p. Wicepremiera, wynoszą z górą 50 milionów zł, są to niewątpliwie rzeczy, które rolnictwo przyjmuje z zadowoleniem. Ale jest jedna poważna przeszkoda. Wszyscy wierzymy, że po okresie zniżki nastąpi poprawa cen. Tymczasem przychodzi okres spłacania zaliczek. Wiemy, że w kredycie rejestrowym zostało umieszczonych 5 milionów q zboża. Boję się, czy nastąpi poprawa cen, której sobie wszyscy życzymy, czy istotnie rolnik będzie w możności spłacać zaciągnięte zobowiązania. I dlatego, Panie Ministrze, skierowuję mój apel w imieniu wszystkich rolników, aby kwestia ściągalności w tej chwili należności od rolników była wzięta pod rozwagę przez Pana Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#PDlugosz">Zagadnienie, które uważamy za zagadnienie pierwszorzędnej wagi, to jest rozbudowa przemysłu. Budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego to niewątpliwie rzecz chlubna, z której cały naród się cieszy, bo widzi tam geniusz inżyniera polskiego, pracowitość polskiego robotnika. Jestem przekonany, że i wieś polska znajdzie ujście dla siebie w C. O. P. Ale niemniej ważną jest rzeczą, aby w tej chwili, kiedy na wsi jest ciężko i kiedy trzy czwarte ludności dojrzało do tego stanu, aby mogło się poczuć szczęśliwe we własnym Państwie, należy wykonać pewne inwestycje, którę się staną źródłem zarobków dla tej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#PDlugosz">Jesteśmy ludźmi, którzy reprezentują nowe życie w Państwie Polskim, reprezentujemy wieś nową o nowym sumieniu polskim. Jesteśmy ludźmi, którzy zdają sobie sprawę z tego, że jest odwieczną prawdą, iż rolnictwo żywi i odziewa. Ludność rolnicza musi żywić i to nie tylko w czasie pokoju, ale swój obowiązek musi spełnić i wtedy, kiedy zaistnieją w naszym Państwie wypadki ciężkich przeżyć. P. Premier mówił słusznie o charakterze człowieka, tak samo my staramy się wychować człowieka o wielkim poczuciu odpowiedzialności, który w każdym wypadku spełni swój obowiązek bez reszty. I jak p. Wicepremier mówił o Stalowej Woli, o tej pięknej budowie, o tym nowym mieście, niech p. Premier weźmie pod uwagę, że i na wsi polskiej p. Premier spotka również stalowe charaktery.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#PDlugosz">Bo przypomnijmy sobie r. 1915, 1918, kiedy Polska była przeorana okopami, kiedy krew się lała, nie kto inny, jak rolnik, który kocha swoją ziemię karmicielkę, potrafił trzymać w ręku pług i orać tę świętą ziemię. Niechże społeczeństwo rolnicze już dziś wie, że nastąpił moment poprawy jego egzystencji w ten sposób, jak życie tego wymaga.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#PDlugosz">Rozumiem, że tego, co p. Wicepremier powiedział o swym projekcie 15-letnim, nie należy brać tak, jak to niektórzy zrozumieli. Rozumiem, że końcowy trzeci etap — rok 1945 i 1948 —* to jest uwieńczenie dzieła inwestycyjnego. Ale również głęboko wierzę, że jednocześnie i poprzez pierwszy i drugi okres również sprawy rolnicze nie będą zapoznane, że również sprawy rolnicze będą w najlepszy sposób załatwione.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#PDlugosz">Zmuszony jestem odpowiedzieć na zarzuty postawione przez p. Stocha. Zarzucał on nam, że nie ma w tej chwili jeszcze prawdziwego zjednoczenia. A cóż mówi deklaracja lutowa? Przecież została wyciągnięta ręka do wszystkich obywateli bez względu na przekonania, poprzez mury i płoty. Czyż p. Stoch nie miał możności wstąpienia do Obozu Zjednoczenia Narodowego, czyż istotnie trzeba obmyślać jakieś nowe formułki czy jakieś inne sposoby, by go przekonać, że zjednoczenie jest potrzebne? Wydaje mi się, że dla ludzi dobrej woli, dla ludzi gorącego serca, dla ludzi, którzy deklamują o powadze sytuacji zewnętrznej, sytuacji, która niewątpliwie w całym narodzie wywołuje napięcie jedności i głębokie zrozumienie powagi, winno to być wskazówką i ci, którzy reprezentują „dzikich”, powinni jak najszybciej wstąpić w szeregi Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Dudziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Wczoraj wysłuchaliśmy nadzwyczaj charakterystycznych mów dwóch polskich mężów stanu. Mowa p. Premiera trwała — zdaje się — 3 minuty, mowa p. Wicepremiera prawie 3 godziny.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#PDudzinski">P. Premier ograniczył się do stwierdzenia faktu, że Sejm obecny został wybrany nienotowaną w Polsce odrodzonej ilością głosów i do zaproponowania szczerej współpracy Rządu z tym Sejmem. Sądzę, że nam tylko pozostaje tę propozycję przyjąć i zaraz dzisiaj zupełnie szczerze tę współpracę rozpocząć.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PDudzinski">Zastanówmy się nad tym, jak to było naprawdę z tymi wyborami. Był w nich sukces niewątpliwie Naczelnego Wodza i Ministra Becka, którzy przez zdecydowane pociągnięcia w sprawie Zaolzia doprowadzili do zwycięstwa polskiej racji stanu. Naród z wdzięczności za to wszystko szedł ochotniej niż w r. 1935 do urny wyborczej. Było to również zwycięstwo hasła, rzuconego w orędziu Pana Prezydenta Rzplitej, o konieczności dokonania zmiany ordynacji wyborczej, by umożliwić opozycji wejście do przyszłego parlamentu. Hasło to zostało doskonale zamknięte w popularnym 'wierszyku wyborczym: — „Zapamiętaj cztery słowa — Sejm to ordynacja nowa”.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#PDudzinski">Lecz poza tymi trzema czynnikami, które wpłynęły na zwiększenie frekwencji wyborów, był jeszcze czynnik czwarty; tym czynnikiem była administracja. Trzeba przyznać, że pod fachowym przewodnictwem p. Premiera i Ministra Spraw Wewnętrznych administracja dała z siebie wiele, w niektórych okręgach wyborczych może nawet zbyt wiele. Otóż co się tyczy działalności administracji, to miałbym co do niej wiele zastrzeżeń i to zastrzeżeń zasadniczych, bo wypływających z Konstytucji. Według nowej Konstytucji, podpisanej przez Marszałka Piłsudskiego, ustrój nasz wygląda w ten sposób, że są dwa równorzędne organy państwowe, a mianowicie Rząd i Izby ustawodawcze, nad którymi władzę zwierzchnią sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej. Tymczasem Rząd fabrykuje parlament, który ma rolę kontroli nad nim. Przypomina mi to czasy z mojej działalności spółdzielczej, kiedy dyrektorowie spółdzielni wpływali na wybór rad nadzorczych. Skończyło się to ciężkimi stratami, a w niektórych wypadkach nawet plajtą. W danym wypadku — ciężką stratą, bo demoralizacją administracji i utratą jej autorytetu w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#PDudzinski">Może najbardziej objawy demoralizacji administracji uwydatniły się tutaj, w Warszawie w okręgu 5, gdzie było nazwisko płk Sławka.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Głos: A, o to chodzi.)</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#PDudzinski">Chociaż politycznie drogi nasze się rozeszły, to jednak jako legionista i tyloletni jego współpracownik nie mogę przejść do porządku, dziennego nad tymi metodami, które były w okręgu 5 zastosowane.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#komentarz">(Głos: Jakie to były metody? P. Wagner: Przysługiwało prawo protestu wyborczego.)</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#PDudzinski">Niech Kolega nie przeszkadza. Pomimo obowiązującego prawa na rozkaz wysokich czynników administracyjnych życiorys płk Sławka został zatrzymany w drukarni. Nie pomogła interwencja u Komisarza Rządu, trzeba było interweniować u p. Premiera, ażeby można było uzyskać zwolnienie zajętego życiorysu.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#komentarz">(Głos: Był nie wykupiony.)</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#PDudzinski">Mało tego. Kiedy życiorys ten zwolniono z zajęcia, ukazały się na mieście zorganizowane bojówki, dokonywując rabunku tych odezw.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#komentarz">(Głos: To nie administracja.)</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#PDudzinski">Kiedy poprowadzono tych rabusiów do policji, policja po stwierdzeniu ich przynależności do O.Z.N. ograniczyła się do spisania protokółu, który prawdopodobnie nie będzie miał dalszego biegu.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#PDudzinski">W tym samym okręgu kandydatowi Szujskiemu wojewoda Jaroszewicz słowem honoru zaręczył, że administracja zadba o to, ażeby nie przeszkadzano prawem nie zabronionej akcji na kandydowanie, ażeby nie szkalowano kandydata, ażeby nie stosowano napadów i akcji niszczycielskiej, nie wprowadzano w błąd opinii społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#PDudzinski">Niestety, zamiast argumentacji był terror i fałszywa informacja, zamiast przestrzegania prawa i ładu — ochrona dawana bezprawiu. Jako ilustracja tych metod, jakie były w 5 okręgu zastosowane, niech Kolegom posłużą te dwie odezwy wyborcze. W jednej piszę się tak: — „A teraz wiesz kto będzie godnie reprezentował ciebie w Sejmie: ci co walczyli z zaborcą i z najeźdźcą, co polskości bronili, co budowali zręby zmartwychwstałej Rzeczypospolitej”, a w drugiej ulotce piszę się: — „Nie może się w nim — to znaczy w Sejmie — znaleźć p. Walery Sławek”. Proszę sobie te dwie rzeczy zestawić, a będziemy mieli dokładną ilustrację metod używanych w tym okręgu. Czy tego rodzaju metoda nie załamuje moralnie oficerów i szeregowych policji, wśród których pracuje tylu przecież legionistów, gdy zmusza się ich do popełniania bezprawia w stosunku do jednego z najstarszych legionistów, trzykrotnego premiera i twórcy Konstytucji?</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#komentarz">(P. Szczepański:</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#PDudzinski">Z powietrza wszystko wzięte.)</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#PDudzinski">Panie Premierze, mam oprócz tego dokumenty, że mylnie informowano ludność, a nawet wyręczano ją w głosowaniu. Chciałbym również wiedzieć, jaki jest bieg śledztwa w Końskich i jak to było w Wilnie z p. Rubinsztejnem. Czy to są działania zgodne z tendencją orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej przy rozpisywaniu wyborów? Wczoraj Pan proponował szczerą współpracę Rządu z Sejmem. Gdzież są dowody szczerości tej współpracy? Czy dekrety — prasowy, ochrona Państwa, masoneria, Zaolzie? Do jakiej roli ten Sejm jest spychany? Zmiana regulaminu, regulamin 0. Z. N., deklaracje posłów,</u>
+ <u xml:id="u-19.19" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-19.20" who="#PDudzinski">a z drugiej strony wydawanie biletów na galerię już nie przez Biuro Sejmu, lecz przez Prezydium Rady Ministrów, odbieranie damskich torebek, pełno tajniaków w Sejmie, a policji poza Sejmem — jakżeż to wszystko dalekie od tych wielkich haseł, które się głosiło? Jakżeż smutny widok dla nas młodszych legionistów! Sądzę, że tego rodzaju metody przynoszą niewspółmiernie więcej szkody niż pożytku, bo wychowują wśród obywateli tchórzów zamiast bohaterów. A Polska przecież stale potrzebować będzie ludzi odważnych, ludzi honoru.</u>
+ <u xml:id="u-19.21" who="#PDudzinski">Skończmy już jednak z wyborami — sądzę, że tego rodzaju opłakane wypadki już się nie powtórzą —</u>
+ <u xml:id="u-19.22" who="#komentarz">(P. Ekert: Nie ma nad czym płakać.)</u>
+ <u xml:id="u-19.23" who="#PDudzinski">a zajmimy się dalszą działalności, p. Premiera, wybory bowiem to tylko fragment, fragment bezwarunkowo bardzo ważny, ale jednak fragment.</u>
+ <u xml:id="u-19.24" who="#PDudzinski">Otóż niestety p. Premier nie uznał za potrzebne poinformować nas wczoraj o działalności swojej jako Premiera Rządu Rzeczypospolitej. Musimy zatem krytykę jego działalności przeprowadzić po omacku na zasadzie poprzednich oświadczeń oraz tej działalności, jaką sami zdołaliśmy zauważyć.</u>
+ <u xml:id="u-19.25" who="#PDudzinski">Otóż na dobro p. Premiera Składkowskiego należy zapisać utrzymanie porządku w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-19.26" who="#PDudzinski">Jest to problem niezmiernie ważny,</u>
+ <u xml:id="u-19.27" who="#komentarz">(Glos: A co Pan mówił przedtem?)</u>
+ <u xml:id="u-19.28" who="#PDudzinski">ale jest to jednak bardziej funkcja Ministra Spraw Wewnętrznych niż funkcja Premiera Rządu. Do przeprowadzenia krytyki działalności Premiera doprawdy brak mi elementów. Niechaj mi zatem będzie wolno skorzystać z oświadczenia p. Premiera z r. 1936, gdy przedstawiając swój Rząd poprzedniemu Sejmowi porównał zadanie, jakie zamierza wykonać Rząd do zadania patrolu na wojnie. Otóż jako niezłemu fachowcowi w dziedzinie prowadzenia patrolu, niech mi wolno będzie zwrócić moją skromną uwagę, że patroluje Pan, Panie Premierze, niezupełnie fachowo.</u>
+ <u xml:id="u-19.29" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-19.30" who="#PDudzinski">Bo przy patrolu ważne są nie tylko płoty, ale jeszcze i to wszystko i przede wszystkim to, co się za płotami dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-19.31" who="#komentarz">(Głos: Dość tego gadania.)</u>
+ <u xml:id="u-19.32" who="#PDudzinski">Otóż zauważył Pan np. na wsi, że brak ludziom krzyżów i medali, a nie widział Pan, że z racji polityki nieopłacalności w rolnictwie, jaką Rząd Pański prowadzi, brak im bardzo często i chleba. A w miastach widział Pan murowane płoty przed pałacami, a nie zauważył Pan w tych pałacach np. masonów. Musiałem ich dopiero pokazywać Panu, Panie Premierze, palcem, za co tak śmiertelnie się Pan na mnie obraził. A teraz po wyjściu dekretu antymasońskiego niezupełnie fachowo Pan sobie z masonami poczyna, nakrywając tylko loże żydowskie. Według mnie należało nakryć wszystkie jednego dnia i ogłosić nazwiska nie tylko członków lóż żydowskich, ale w pierwszym rzędzie wszystkich członków lóż polskich. Mnie np. specjalnie interesowałaby lista członków Wielkiej Loży Narodowej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-19.33" who="#PDudzinski">A czy nie uznałby Pan, Panie Premierze, za potrzebne spatrolować naszej zachodniej granicy? Otóż ciekawe rzeczy działy się i jeszcze się dzieją w Zbąszyniu, Miasteczku i Ujściu. Były tam, a może i jeszcze są obozy wysiedlonych z Niemiec Żydów. Czy to Pana nie interesuje, Panie Premierze? Czy Pan nie widzi, że Polska zamiast być państwem zmniejszającym u siebie ilość Żydów, stale tę ilość powiększa? I co Rząd ma zamiar zrobić w tej sprawie? Proszę mi darować to pytanie, ale społeczeństwo, które mnie wybrało, domaga się jasnej i sprecyzowanej odpowiedzi, co Rząd polski ma zamiar zrobić, aby te cztery miliony tymczasowych obywateli zmusić do emigracji, a póki to nie nastąpi spychać ich coraz niżej z tego uprzywilejowanego stanowiska, jakie dziś w Polsce zajmują. I czy nie czas było by, Panie Premierze, zacząć oczyszczanie aparatu państwowego z urzędników Żydów i spokrewnionych z Żydami Polaków?</u>
+ <u xml:id="u-19.34" who="#PDudzinski">W r. 1936 mówił Pan, Panie Premierze, tak pięknie o surowym życiu, a jednak ani wśród dekretów, które wyszły, ani wśród wniosków rządowych nie ukazał się ani dekret, ani projekt ustawy o jednej posadzie i jednej pensji ze Skarbu Państwa. Czy mam Panu, Panie Premierze pomóc i sam wnieść odpowiedni projekt ustawy? Sądzę, że nie odmówi mi Pan na nim podpisu jako poseł ziemi kaliskiej.</u>
+ <u xml:id="u-19.35" who="#PDudzinski">O ile mowa p. Premiera była bardzo lakoniczna, o tyle sprawozdanie p. Wicepremiera — jak to już zaznaczyłem na wstępie — było bardzo długie i szczegółowe. Muszę się przyznać otwarcie, że zawsze z ciekawością wysłuchuję przemówień p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, bo one są przeważnie na wysokim poziomie, są to przemówienia prawdziwego męża stanu. Można się z p. Wicepremierem nie zgadzać, nie można mu jednak odmówić wysokich kwalifikacyj Ministra Skarbu i Wicepremiera gospodarczego. Szczerze jednak przyznaję, że wczorajsze przemówienie sprawiło mi kolosalny zawód jako działaczowi gospodarczemu, a przede wszystkim jako rolnikowi.</u>
+ <u xml:id="u-19.36" who="#PDudzinski">W czerwcu rb. oświadczył Pan, Panie Wicepremierze, że dobrobyt i siła Państwa Polskiego uzależniona jest w pierwszym rzędzie od dobrobytu w rolnictwie. I przyrzekł Pan, że Rząd zrobi wszystko, ażeby utrzymać ceny żyta na poziomie opłacalności, czyli na poziomie 20 zł za kwintal. Jak wygląda realizacja tej obiecanki? Czyż w Polsce słowo Wicepremiera nie obowiązuje? Jakżeż dalecy przecież jesteśmy od tego poziomu opłacalności.</u>
+ <u xml:id="u-19.37" who="#PDudzinski">Co prawda i dziś jeszcze Pan mówi, że ceny zboża mają u nas znaczenie większe dla całokształtu sytuacji gospodarczej, niżby to wypadało ze stosunku ogólnej dochodowości do rolnictwa. Stwierdza Pan jednak, Panie Wicepremierze, że w danych okolicznościach rynkowych wewnętrznych i międzynarodowych uczynione zostało wszystko, co leży w ludzkiej mocy i co posiada sens gospodarczy, aby zapewnić powrót do cen opłacalnych. Ale kiedy ten powrót ma nastąpić? Czy dopiero za 9 czy 12 lat? I przez ten czas rolnictwo ma pracować tak, jak dotychczas, w warunkach nieopłacalności? Czy to jest możliwe? Czy może Pan, Panie Wicepremierze, jako inżynier wymagać od nas — rolników, abyśmy w warunkach nieopłacalności ponosili coraz większe ciężary i jeszcze spłacali stare długi spowodowane kryzysem? Czy nie jest to jednoznaczne, z żądaniem, abyśmy się wyrzekli swego stanu posiadania, ażebyśmy swoje warsztaty oddali komu innemu, może tym Żydom, wypędzonym z Niemiec? Bo przecież te wszystkie nowe osady, potworzone przez p. Ministra Poniatowskiego, a obsadzone przez element przyzwyczajony do pracy w najcięższych warunkach, są już w takim stanie, że trzeba je oddłużać i oddłużać trzeba będzie co trzy lata, jeżeli nie będzie opłacalności.</u>
+ <u xml:id="u-19.38" who="#PDudzinski">P. Premier był łaskaw polecić nam przejrzenie — „Głosu Wsi” z biblioteki puławskiej. Jest tam długi szereg głosów najbardziej uświadomionych rolników, którzy wołają o przywrócenie zaufania i kredytu, bez którego tysiące poczynań marnieje i przepada. Słuszne są te wołania. Ale czy może być mowa o jakimkolwiek kredycie dla wsi, o jakimkolwiek zaufaniu przy nieopłacalności produkcji? Czyż naprawdę trzeba jeszcze dowodzić, że podstawowym warunkiem istnienia możliwości kredytowych dla jakiegokolwiek warsztatu, a zatem i dla warsztatu rolnego, jest opłacalność jego produkcji? A jakie Rząd Polski stwarza warunki produkcji dla rolnictwa?</u>
+ <u xml:id="u-19.39" who="#PDudzinski">Otóż państwowe fabryki azotowe sprzedają polskiemu rolnikowi nawozy sztuczne po cenie dwa razy wyższej niż Estończykom i Łotyszom, a później p. Wicepremier ma pretensję do rolnictwa, że nie może wytrzymać konkurencji na rynkach zagranicznych ze zbożem łotewskim.</u>
+ <u xml:id="u-19.40" who="#PDudzinski">Przy takiej polityce gospodarczej niedaleko zajdziemy, Panie Ministrze. Już w zeszłym roku miałem ten wysoki zaszczyt polemizowania z Panem Ministrem co do skuteczności jego polityki gospodarczej i walutowej. Niestety, po roku obserwacji nie widzę potrzeby cofnięcia ani jednego słowa z tego, co wtedy powiedziałem. Czas potwierdził słuszność moich przewidywań, że gdy się skończy pożyczka francuska i inne uboczne wpływy, zaczną się trudności przy braku wielkiego programu gospodarczego i te trudności już się zaczęły. Ujemny bilans handlowy, wzrost wydatków personalnych i na emerytury, a jednocześnie zmniejszające się wpływy stawiają według mnie pod znakiem zapytania równowagę budżetu. Wprawdzie twierdzi p. Minister, iż niedobory z wpływów administracyjnych zostały pokryte zwiększoną wpłatą ze strony Monopoli, boję się jednak, żeby ta wpłata nie odbyła się kosztem zmniejszenia kapitałów obrotowych tych Monopoli.</u>
+ <u xml:id="u-19.41" who="#PDudzinski">Dlatego też i plan inwestycyjny widzi mi się mało realny i nie prowadzący do ostatecznego celu, jakim jest dla nas zmiana chorej struktury gospodarczej na zdrową, bo nie może być zmiany struktury bez koniunktury, a koniunktury nie stworzą te małe plany inwestycyjne. Mówię małe plany, bo przecież pomimo wysokich cyfr preliminowanych na rzekome inwestycje, gdy się oddzieli sumy, które powinny się znajdować w normalnym budżecie, czy to na zbrojenia, czy też na konserwację dróg bitych i wodnych, to co zostanie z tej wielkiej sumy? 300, najwyżej 400 milionów zamiast 1.800 milionów. Panie Wicepremierze, niestety, nie mogę podzielić Pańskiego optymizmu. Ale według mnie coraz bardziej wycofujemy się z tego wyścigu pracy, o którym mówił Marszałek Piłsudski. I nie pomogą tu dane statystyczne, przytoczone przez Pana z bilansu 20 lat naszej pracy, bo oto jak wyglądają one w rzeczywistości. Przytoczył Pan cyfrę 2000 km nowowybudowanych linij kolejowych w czasie 20 lat istnienia naszej niepodległości. Wybudowaliśmy ich dla ścisłości około 1800 km, czyli rocznie 90 km. Natomiast zaborcy nasi, których przecież trudno posądzać o chęć spowodowania rozwoju gospodarczego naszych ziem, budowali rocznie 242 km kolei. Pocieszające cyfry produkcji, przytoczone przez p. Wicepremiera, wyglądają zupełnie inaczej, gdy je porównamy z cyframi w innych krajach. Oto cyfry przytoczone przez — „Gospodarkę narodową”, organ urzędników Ministerstwa Skarbu i Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Gdy Polska w 1913 r. wydobywała węgla 100%, to Niemcy wtedy wydobywali prawie 3,5 razy tyle, a Rosja tylko 71%. W r.</u>
+ <u xml:id="u-19.42" who="#PDudzinski">1936 Niemcy wydobywali węgla 5 razy tyle, a Rosja z górą 4 razy tyle. Jeśli chodzi o ropę naftową, to w r. 1913 Rosja wydobywała 8,5 razy tyle co Polska, Rumunia 1,7 razy tyle. W r. 1936 Rosja wydobyła 54 razy tyle co Polska, a Rumunia 17 razy tyle. Jeżeli chodzi o żelazo surowe, to w 1913 r. Niemcy produkowały 10 razy tyle co Polska, w 1936 r. 25 razy tyle, a Rosja w 1913 r. prawie 4 razy tyle, w 1936 r. 24 razy tyle. Jeśli chodzi o stal, to Niemcy produkowały 7 razy więcej w 1913 r., a w 1936 — 17 razy więcej. Rosja w 1936 r. produkowała stali niecałe 3 razy więcej, a obecnie produkuje 15 razy więcej. I tak dalej, i tak dalej.</u>
+ <u xml:id="u-19.43" who="#PDudzinski">Zwracam Szanownym Kolegom uwagę, że ten katastrofalny stan w naszym przemyśle ciężkim jest przeważnie w przemyśle skartelizowanym, a zupełnie inaczej wygląda, jeśli chodzi o przemysł nieskartelizowany, np. przemysł bawełniany. Otóż tam ten stosunek zupełnie inaczej wygląda. Kiedy w 1913 r. Niemcy zatrudniały 8,5 razy tyle wrzecion co u nas, to dzisiaj zatrudniają tylko 5 razy tyle, czyli stosunek u nas się poprawił. Jeśli Rosja w 1913 r. zatrudniała 5,8 razy tyle wrzecion co my, to dzisiaj zatrudnia tylko 5 razy tyle. Otóż jeszcze jeden dowód jak polityka kartelowa, którą Rząd prowadzi, jest poetyką szkodliwą dla gospodarki narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-19.44" who="#PDudzinski">Nie mam możności przeprowadzenia szczegółowej polemiki z p. Wicepremierem, muszę się zatem ograniczyć do paru przykładów. Chciałbym jednak zwrócić uwagę Wysokiego Sejmu na jedno obliczenie p. Wicepremiera. Otóż twierdzi on, że gdyby uwzględnić tylko najsłuszniejsze potrzeby inwestycyjne państwowe i samorządowe, to potrzeba byłoby rocznie 4.700 milionów złotych. Nie podaje p. Minister natomiast sumy strat, które my ponosimy dzięki temu, że nie uruchamiamy wszystkich potencjalnych możliwości naszego narodu. Już kolega Stoch obliczył, że jeśliby się obliczyło straty tych 8 milionów nieproduktywnie zajętych na wsi, to dałoby to w przydziale rocznym kolosalny efekt. Otóż straty te są bezwarunkowo wielkie i tych strat już się nie da nigdy odrobić. Dlatego też to rozkładanie uzdrowienia chorej struktury gospodarczej na tak długi okres czasu skazuje nas na coraz większe straty i wycofuje nas z tego wyścigu pracy, który wygrać musimy, jeżeli nie chcemy zrezygnować nawet z naszej niezawisłości politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-19.45" who="#PDudzinski">P. Wicepremier wyznaje, że nie ulega złudzeniu, że potęga Państwa i siła narodu jest wprost proporcjonalna do ilości wydawanych pieniędzy. Powiada on, że są państwa realizujące w wielkim stylu rozwój swojej potęgi, które wydają znacznie mniej od innych. Szkoda, że p. Wicepremier nie zacytował tych państw. Ja zna n tylko trzy takie państwa — to Niemcy, Włochy i Japonia, ale wszystkie one są złym dla p. Wicepremiera przykładem. Wszystkie one zdołały uzyskać nadzwyczajny rozwój swego gospodarstwa narodowego dzięki planowej gospodarce, dzięki przede wszystkim wieliminowaniu złota jako podstawy swojej waluty.</u>
+ <u xml:id="u-19.46" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-19.47" who="#PDudzinski">Inflacja.)</u>
+ <u xml:id="u-19.48" who="#PDudzinski">Sądzę, że wcześniej czy później będziemy musieli pójść śladami tych państw, jeżeli naprawdę chcemy zrealizować hasło Marszałka Piłsudskiego o wyścigu pracy.</u>
+ <u xml:id="u-19.49" who="#PDudzinski">Panie Wicepremierze, w wypadkach ważnych dla naszego Państwa, w zatargach czy z Litwą, czy z Czechami, naród polski dowiódł, że odzyskał już swój instynkt historyczny i że gotów jest wkroczyć na drogę prowadzącą do wielkości. Otóż jestem głęboko przekonany, że jeżeli dzisiaj nie mamy jeszcze wspólnej granicy polsko - węgierskiej, to tylko dlatego, że nie potrafiliśmy w Polsce rozwiązać problemu pracy. W tym roku Marszałek Piłsudski święci pośmiertny swój triumf, bo oto naród cały zjednoczył się przy jego armii, bo oto wreszcie jego polityka zagraniczna, wiernie wykonywana przez jednego z najlepszych uczniów, Ministra Becka, została przez cały naród zrozumiana. Nie może jednak Minister Spraw Zagranicznych prowadzić wydajnej polityki swojego resortu, jeżeli nie ma potężnych efektów w innych resortach, a zwłaszcza w resorcie gospodarczym. Wiem co mi p. Wicepremier odpowie: Dajcie mi do wielkiego planu gospodarczego odpowiednie warunki polityczne, dajcie mi prawdziwe zjednoczenie narodowe. W takim stawianiu sprawy tkwi zasadniczy błąd. Prawdziwe zjednoczenie narodowe może się odbyć nawet nad głowami przywódców, tylko przy wykonywaniu wielkich planów inwestycyjnych. Małe plany mogą dać tylko małe zjednoczenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Stahl.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PStahl">Wysoka Izbo! Ja z kolei teraz przejdę do odmiennego tematu. Prowadząc rozprawę nad sytuacją kraju i zasadniczą linią polityki Rządu, nie możemy pominąć również i spraw kultury. Jest to z pewnością sprawa do pewnego stopnia spontanicznej twórczości ludzkiej, ale jest też z pewnością zarazem sprawa warunków zewnętrznych organizacyjnych i środowiska oraz celowych wysiłków społecznych i państwowych, sprawa ingerencji celowej i planowej. Mieliśmy już zresztą impuls do poruszenia tego tematu. Otrzymaliśmy ten impuls we wczorajszej enuncjacji Rządu, w szczególności w mowie p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, który mówił z tej trybuny, jak doniosłym czynnikiem życia narodowego, również i życia gospodarczego jest człowiek, jego siła moralna i jego charakter. A te dziedziny właśnie to są sprawy oświaty i wychowania publicznego, sprawy twórczości literackiej i artystycznej, zagadnienia treści, kierunku ideowego życia, zagadnienia poziomu kulturalnego szerokich warstw ludności. Jednym słowem te sprawy właśnie należą do zakresu, który nazywamy jednym słowem — kultura.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#PStahl">Obóz Zjednoczenia Narodowego włączył sprawy kultury do swojego programu politycznego. Zarówno jego deklaracja ideowa, jak i tezy programowe uchwalone przez Radę Naczelną organizacji w sierpniu br. zawierają wytyczne odnoszące się do spraw kultury. W szczególności tezy programowe o upowszechnieniu kultury wywołały w kraju bardzo ożywioną dyskusję polityczną, która udowodniła, że podnosząc te problemy Obóz dotknął żywotnego i aktualnego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Jedynak.)</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#PStahl">Okazało się również w tej dyskusji jeszcze coś innego, mianowicie że społeczeństwo polskie w tej dziedzinie posiada poglądy bardzo rozbieżne. A rozbieżność ta bodajże wypływa z przełomowości tego okresu, który przeżywamy i w którym się znajdujemy. Z jednej strony odezwały się głosy oparte na ideologii epoki kończącej się i — „świata gasnącego”, a z drugiej strony formułowane były idee nowe, idee, którę torują sobie dopiero drogę również i w dziedzinie kultury. Te idee nowoczesne, oparte o doświadczenia czasów ostatnich, są zarazem wyrazem dążeń i potrzeb nowych, zgodnych z rytmem życia w stuleciu XX. Idee te zwycięskie w dziedzinie form państwowych albo też zwycięskie już w dziedzinie inicjatywy gospodarczej rozszerzać się muszą również na inne dziedziny więżącego w całość, bogatego w swojej treści życia polskiego. Z dziedziny więc politycznej i form państwowych, w których te nowoczesne idee odniosły już zwycięstwo — wyrazem ich jest Konstytucja kwietniowa — z dziedziny życia gospodarczego, która to dziedzina jest również kierowana i opanowywana zgodnie z duchem nowoczesnych ideałów, z tych dziedzin przejść musi również zwycięski pochód nowych ideałów i nowych prądów duchowych na rozległą dziedzinę kultury.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#PStahl">Sprawa włączenia tych dziedzin życia, które określamy wspólnym mianem kultury, do programu ideowego ruchu politycznego oraz do problemu polityki państwowej była w opinii publicznej atakowana z rozmaitych stron. Z jednej strony powiada się nieraz, że w tej dziedzinie ideały ogólne w ogóle, a ideały polityczne w szczególności nie mają nic do powiedzenia. Argumentacji tego rodzaju używają w szczególności zwolennicy tzw. ideologii liberalnej, zwolennicy liberalizmu albo też skrajni indywidualiści, albo w sprawach artystycznych zwolennicy tzw. sztuki dla sztuki. Argumentacja ta jest albo nieszczera, co się zdarza dość często, bo ktoś występujący przeciwko jednej ideologii jednocześnie propaguje w tej samej dziedzinie inną ideologię, albo też argumentacja ta nie wytrzymuje obiektywnej krytyki.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#PStahl">Jeżeli chodzi zwłaszcza o twórczość epoki liberalnej, to wbrew temu, co się często mówi i piszę, twórczości tej w zakresie literatury i sztuki przewodziły bardzo wyraźne idee ogólne o dużym i bezpośrednim znaczeniu politycznym. Liberalizm przecież był buntem jednostki przeciw społeczeństwu, przeciwko tradycyjnym węzłom moralnym i był buntem niektórych klas społecznych przeciwko państwu. Klasy te robiły to wówczas w imię interesów materialnych przeciwko nadrzędnym interesom narodowym czy państwowym. I był wreszcie liberalizm i jego idee, które również przenikały całą twórczość kulturalną, w ogólnym swym zakresie w ciągu długich lat buntem społeczeństwa przeciwko państwu.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#PStahl">Jeżeli chodzi o Polskę w ciągu minionego stulecia, w okresie epoki liberalizmu w Europie, to idee tego okresu wiązały się z wyjątkową sytuacją niewoli państwowej. Bunt jednostki przeciw narzuconym więzom i bunt społeczeństwa przeciw Państwu był u nas zarazem pozytywnym dążeniem do odzyskania niepodległości i dążeniem do odzyskania własnego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#PStahl">Dzisiejsze nasze położenie, jeżeli chodzi o naczelne cele życia narodowego, jest z gruntu nowe i odmienne. Odmienne są te cele i idee zasadnicze w życiu innych narodów europejskich i są tym bardziej odmienne w życiu naszego narodu po wielkim przełomie dziejowym, w którego rezultacie odbudowaliśmy własne Państwo. Zmieniły się naczelne ideały naszego życia, zmieniły się istotnie i zasadniczo. Dzisiaj, jeśli chodzi o walkę jednostki, to nie jest ona, jeśli chodzi o jednostkę twórczą, walką przeciw więzom społecznym i przeciw społeczeństwu, lecz walką przeciw temu wszystkiemu, co rozkłada społeczeństwo, co rozkłada jego więzy moralne, jego porządek i siłę wewnętrzną. Jeśli chodzi o społeczeństwo, to ono powodowane nowoczesnymi prądami nie dzieli się na zwalczające siebie klasy i nie przeciwstawia się państwu, wręcz przeciwnie, społeczeństwo w duchu idei nowoczesnej dąży do wzmocnienia państwa i staje się współczynnikiem jego wartości wewnętrznej. Jeśli chodzi o Polskę w szczególności, nowoczesne ruchy polityczne zwalczać muszą ze szczególną mocą złą tradycję, przeniesioną niepotrzebnie z odmiennych warunków okresu niewoli, w szczególności nowoczesne ruchy zwalczać muszą niepotrzebną, zbyteczną tradycję okresu niewoli, tradycję walki społeczeństwa z państwem, bo państwo to już jest własne i jest wyrazem najlepszych własnych sił społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#PStahl">Cały ten głęboki przełom ideowy i psychiczny dotyczy nie tylko spraw politycznych, ale także kultury i musi znaleźć swój wyraz również w dziedzinie twórczości kulturalnej. Warunki, formy, nałogi i przyzwyczajenia epoki minionej bodajże trwalej i z większym uporem bronią się przed falą nowych dążeń, ideałów i poglądów właśnie w dziedzinie kultury niż w dziedzinie form politycznych. Jest to może zgodne z naturą rzeczy, bo to, co jest polityką, to bardziej bezpośrednio wiąże się z czynem ludzi, a zwłaszcza w pewnych epokach czyn wyprzedza swoje sformułowanie ideowe, bo — „primum agere deinde philosophari”, Niemniej to — „philosophari” musi u nas nastąpić; niemniej walka nowych idei ze starymi również w tym zakresie będzie stoczona i nie chodzi o to bynajmniej, aby stało się to na rozkaz, aby ktokolwiek zamierzał komenderować spontanicznym, żywiołowym procesem twórczości ludzkiej. Chodzi jednak o to, aby warunki zewnętrzne i materialne, warunki środowiska i organizacji nie stanowiły zapory zbytecznej i nieprzebytej dla twórczości już istniejącej i spontanicznej, a wyzwalającej nowe talenty i powodowanej nowoczesnymi ideałami. Byłoby to paradoksem i sprzecznością nie do utrzymania, aby państwo oparte na nowych zasadach i będące wyrazem nowoczesnych idei i naczelnych celów narodu istniało równolegle do form, organizacji i tradycji, będących pozostałością czasów minionych oraz ideowym wyrazem gasnącego świata myśli.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#PStahl">W tym miejscu przechodzimy do drugiego problemu, szczególnie spornego, który wywołał wiele sprzecznych głosów w dyskusji prowadzonej nad sprawami kultury. Chodzi o sprawę ingerencji Państwa w życie kulturalne.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#PStahl">W tej sprawie trzeba powiedzieć jasno, że problem ten w gruncie rzeczy nie istnieje jako zagadnienie, czy Państwo ma w tę dziedzinę ingerować, ponieważ ta ingerencja jest faktem. W ciągu historii były okresy większej lub mniejszej ingerencji, ale zawsze niemal ingerencja ta istniała. I jest faktem, że szeroką i wydatną działalność rozwija w tym kierunku od dawna nasze Państwo. I Państwo i inne zrzeszenia oraz organizacje ingerują oraz planowo wpływał na życie kulturalne. Nie istnieje więc naprawdę problem, czy ingerencja planowa w tę dziedzinę jest możliwa i czy Państwo powinno ingerować ze swojej strony również. Problem, który się nasuwa i który może być dyskutowany, to wyłącznie pytanie, jak ta ingerencja ma wyglądać, jakie mają być jej formy organizacyjne i jaki kierunek.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#PStahl">Obóz Zjednoczenia Narodowego jest wyrazem tych dążeń narodu polskiego, które powstały w jego życiu po dokonaniu wielkiego przełomu w stosunku do nowej rzeczywistości i dla wskazywania dalszych dróg na przyszłość. Będąc wyrazem tej nowej prawdy Polski suwerennej i nowoczesnych idei dwudziestego stulecia, Obóz objąć musiał i obejmuje swoim programem również i dziedzinę życia kulturalnego. Mówi o tym w punkcie 8 deklaracja ideowo - polityczna OZN stwierdzając, że — „kultura polska w nauce, sztuce i obyczaju winna być wykładnikiem geniuszu narodowego” i mówi dalej o roli nauki, która — „powinna znaleźć swój bezpośredni, przyrodzony cel w poszukiwaniu i dostarczaniu dla narodu i Państwa nowych elementów bogactwa i siły. Musi ją łączyć pod tym względem ścisłe współdziałanie z kierownictwem Państwa”. W zakończeniu tego punktu czytamy również o roli Państwa w stosunku do tej dziedziny życia: „Nauka, literatura i sztuka — brzmi odpowiedni ustęp — tak pojęte, będące źródłem duchowych i materialnych wartości narodu, winny być przez Państwo otoczone troskliwą opieką”.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#PStahl">Wytyczne tego punktu stały się bardzo rychło, bo już podczas obrad drugiej Rady Naczelnej OZN w sierpniu rb. punktem wyjścia bardziej szczegółowych tez programowych. Tezy te miały za przedmiot z jednej strony jako naczelne zagadnienie sprawę upowszechnienia wartości kulturalnych, a z drugiej strony dotyczyły również problemu formy ingerowania Państwa w sprawy kultury. Jeśli chodzi o program upowszechnienia kultury, którego wyrazem były te tezy, to ten program przecie narzuca się każdemu, kto zdaje sobie sprawę z ogromnych dysproporcyj cywilizacyjnych, jakie zachodzą nie tylko pomiędzy poszczególnymi obszarami naszego Państwa, ale pomiędzy poszczególnymi jego warstwami, gdzie wysokim szczytom, wzlotom kultury towarzyszy bardzo niski poziom stanu kulturalnego. Każdy więc zdaje sobie sprawę z tego, że program upowszechnienia kultury, biorąc pod uwagę ogrom naszych zaniedbań i zacofania w tej dziedzinie, musi być w szybkim tempie i z całym wysiłkiem przez Państwo nasze realizowany.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#PStahl">Biorąc za punkt wyjścia tę sytuację i potrzeby naszej ludności tezy Obozu Zjednoczenia Narodowego w innym punkcie swoim brzmiały: — „Państwo zapewniając opiekę siłom twórczym w narodzie oraz dążąc do stworzenia twórcom pomyślnych warunków pracy winno dopomagać do zorganizowania współżycia twórcy i jego dzieła z szerokimi rzeszami odbiorców.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#PStahl">Doceniając wartość wszystkich dziedzin i form życia kulturalnego oraz dążąc do zapewnienia im należytych warunków rozwoju i ekspansji, Obóz Zjednoczenia Narodowego zamierza w najbliższej fazie swej działalności skoncentrować swe wysiłki na tych działach, które ze względu na warunki techniczne posiadają największy zasięg społeczny i największe znaczenie dla rozpowszechnienia wartości kulturalnych. Do działów tych, które stanowić powinny przedmiot powszechnej konsumcji należy przede wszystkim radio, film, książka, prasa, teatr, plastyka, muzyka i śpiew — a więc formy życia kulturalnego, które mają największe znaczenie w szerszych masach i dla współżycia społecznego”.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#PStahl">Jeżeli chodzi o rolę Państwa w tym zagadnieniu, tezy rozwijając myśli sformułowane już poprzednio w deklaracji programowej podkreśliły również konieczność tej ingerencji i wysuwają w tym kierunku pewne bardziej sprecyzowane postulaty:</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#PStahl">„Dla wypełnienia tego zadania potrzebna jest planowa, jednolicie kierowana akcja Państwa oparta o działalność zorganizowanych sił społecznych. Rozwiązaniu problemu winny towarzyszyć szeroko zakreślone prace badawcze nad stanem kultury w Polsce.” W innym znów punkcie stwierdzono: — „Ze względu na wagę zagadnienia kultury Obóz Zjednoczenia Narodowego uważa za wskazane skupienie całości spraw kulturalnych w jednym ośrodku dyspozycyjnym oraz zabezpieczenie Państwu należytego wpływu w dziedzinach o szczególniej doniosłości wychowawczej.” Jak widać więc, formułujemy te postulaty, które nie dotyczą nie istniejącego w gruncie rzeczy problemu, czy Państwo mą ingerować — bo ono naprawdę ingeruje wbrew temu, co na ten temat w dyskusji publicznej powiedziano — ale jak ono ma ingerować. I w tym wypadku, jak w stosunku do innych dziedzin życia i polityki Państwa, Obóz Zjednoczenia Narodowego wysuwa ten sam postulat jedności, postępowania skoordynowanego jednym naczelnym celem i znajdującego swój wyraz w jakiejś jedności względnie w ideologii organizacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#PStahl">Sprawy rozwoju naszej kultury poruszyłem w imieniu Obozu Zjednoczenia Narodowego w tej dyskusji z rozmaitych przyczyn. Naprzód dlatego, żeby podkreślić ich doniosłą wagę w dzisiejszym życiu Polski i aby zaznaczyć aktualność doniosłego problemu ingerencji Państwa, jej formy, jej koordynację, jej kierunek i w tej dziedzinie życia. Powtóre chodzi jeszcze o co innego. Chodzi o to, żeby stwierdzić, że zasady sformułowane poprzednio przez Obóz staną się również wytyczną jego działalności parlamentarnej oraz punktem wyjścia jego inicjatywy ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#PStahl">I wreszcie jest to następstwem jeszcze jednego faktu. O.Z.N. jest wyrazem nowych potrzeb, nowych trosk, nowych dążeń, nowego prądu, który rodzi się w najszerszych warstwach społeczeństwa i który swą ideologią związany jest z nowoczesnym kształtem naszego Państwa, z ideologią wieku współczesnego. Otóż, będąc wyrazem takiego prądu, nie powierzchownego prądu, który nie jest jakąś tylko formułką partyjną, ale wynikiem głębokiego przełomu, który zaszedł w życiu narodowym, musimy dążyć do tego, aby prąd ten w sposób gruntowniejszy i głębszy przebudował życie narodowe w Polsce, żeby przebudował je również i w tej niezmiernie ważnej dziedzinie, jaką jest dziedzina twórczości kulturalnej.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#PStahl">Ale mówiąc o tym typie psychicznym, który reprezentuje nasz prąd polityczny, mówiąc o ideologii Obozu Zjednoczenia Narodowego, mówiąc wreszcie o tym typie psychicznym, który my w społeczeństwie polskim chcemy wychować, na zakończenie — by w tej formie może jeszcze lepiej podkreślić charakter naszego ruchu i jego stosunek do bardzo ważnych problemów życia społecznego i dosyć istotnych, jakkolwiek nie zawsze dobrych tradycyj naszego życia państwowego — chciałbym naświetlić pewne hasła, które tu były wypowiedziane w tej Wysokiej Izbie i które w intencjach swoich miały godzić w nasz charakter jako członków Obozu Zjednoczenia Narodowego, którzy w tej Izbie w większości zasiadamy.</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#PStahl">Otóż, Wysoka Izbo, w ciągu dyskusji prowadzonej tu pierwszego dnia i na pierwszym posiedzeniu słyszeliśmy kilkakrotną prezentację niektórych panów posłów jako — „niezależnych”. Okazuje się, że w taki sposób przedstawili się nam ci koledzy członkowie tej Wysokiej Izby, którzy nie należą do Obozu Zjednoczenia Narodowego i prawdopodobnie są jego przeciwnikami. Panowie ci byli również łaskawi wzorem niektórych organów partyjnych —bo nie było to zdaje się ich wynalazkiem, gdyż od pewnego czasu w dziennikach, i to pewnego typu, dość często się to słyszy — nazwać nas „zależnymi”. Otóż ta sprawa wymaga przynajmniej krótkiego rozważenia, trochę teoretycznego, a trochę praktycznego.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#PStahl">Przede wszystkim nie wydaje mi się, żebyśmy się naprawdę z punktu widzenia zależności czy niezależności pomiędzy sobą różnili. Nie wydaje mi się, abyśmy naprawdę dzielili się tu na jakichś — „zależnych” i „niezależnych”. W pewnym znaczeniu i w pewnym sensie jesteśmy wszyscy niezależni i w pewnym znaczeniu jesteśmy też wszyscy zależni.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#PStahl">Niezależni jesteśmy wszyscy — o tym jestem głęboko przekonany — w tym znaczeniu, że postępujemy zgodnie z nakazami naszego sumienia narodowego i w myśl tych idei programowych, którę wyznajemy czy też które dobrowolnie przyjęliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#PStahl">Ale w pewnym znaczeniu z pewnością też wszyscy jesteśmy zależni. Chcę zwrócić uwagę na to, że już w wyznawaniu konsekwentnego jakiegoś programu tkwi pewna zależność, mianowicie od tych idei, od tego programu, który się wyznaje, a za tym idzie także pewna zależność, która wynika z każdej przynależności organizacyjnej i z każdego działania zespołowego. Otóż pod tym względem zachodzi rzeczywiście zasadnicza różnica pomiędzy członkami tej Izby, którzy należą do Obozu Zjednoczenia Narodowego, a pomiędzy resztą panów posłów. Różnica ta polega na tym, że każdemu w Polsce wiadomo od jakiej ideologii, od jakiego programu i od jakiej organizacji jesteśmy zależni. Przyjęliśmy tę zależność dobrowolnie i nawet z entuzjazmem i tej zależności od tej ideologii, od tej organizacji i od tego Obozu bynajmniej się nie wstydzimy.</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#PStahl">Czy ci panowie, którzy tutaj jako niezależni występują i mienią się niezależnymi, czy oni, znajdując się poza Obozem, naprawdę nie są związani z żadną inną grupą czy też ideologią? Muszę powiedzieć, że o ile znam się na tym i o ile znam pewne hasła i grupy polityczne, to obserwuję bardzo wyraźną zależność od rozmaitych grupowych programów politycznych albo nawet zespołów organizacyjnych tych rozmaitych posłów, którzy występują i mówią z tej trybuny, że rzekomo są niezależni.</u>
+ <u xml:id="u-21.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-21.30" who="#PStahl">Różnica pomiędzy nami polega tylko na tym, że nam Panowie tych swoich organizacji wyraźnie z tej trybuny nie przedstawiacie i opinia publiczna nie wie właściwie do jakiej organizacji Panowie należycie. Różnica prawdopodobnie jest jeszcze inna, ta, że inną macie ideologię, ale tej różnicy także się nie wstydzimy.</u>
+ <u xml:id="u-21.31" who="#PStahl">Radziłbym także być trochę ostrożnym w tym bardzo zapalczywym gloryfakowaniu samej zasady niezależności, bo w gruncie rzeczy jest to bodaj częściej gloryfikacja przywar niż cnót ludzkich. Nie chcę tu, broń Boże, odnosić tego do nikogo w tej Wysokiej Izbie, zwłaszcza jeśli chodzi o tę dziedzinę, o której będę w tej chwili mówił. Ale zwracam uwagę, że niezależność to bardzo względna cnota człowieka, bo kimże innym, jak nie niezależnym od etyki i zmysłu moralnego nazwiemy zbrodniarza, zwyrodnialca? Kimże innym, jak nie degeneratem albo wyrzutkiem społeczeństwa jest człowiek niezależny od instynktu narodowego, od instynktu społecznego, od instynktu państwowego?</u>
+ <u xml:id="u-21.32" who="#PStahl">Tak się ma sprawa w dziedzinie moralnej. Jeżeli chodzi o tę sprawę, zastrzegam się, że w tej dziedzinie nie chciałem robić do nikogo żadnej aluzji, tylko wskazać na odwrotną stronę medalu tej wspaniałej cechy niezależności.</u>
+ <u xml:id="u-21.33" who="#PStahl">A teraz stawiam pytanie, które stoi w związku z polityką. Kimże wreszcie, jak nie pospolitym warchołem nazywamy człowieka niezdolnego podporządkować się dyscyplinie społecznej i nadrzędnemu interesowi narodowemu?</u>
+ <u xml:id="u-21.34" who="#PStahl">Tak wygląda sprawa niezależności teoretycznie.</u>
+ <u xml:id="u-21.35" who="#PStahl">Ale kiedy mówimy o dyscyplinie społecznej, o zdolności podporządkowania się nadrzędnemu interesowi, to łatwo jest mówić w teorii: Ja w teorii jestem zwolennikiem idei zjednoczenia narodowego — ale jak ktoś przychodzi i organizację na tej zasadzie stara się realizować, to tu się powiada: Owszem, jestem zwolennikiem zjednoczenia narodowego, ale realizując to, organizację atakuję, rozbijam. Łatwo jest głosić takie słowa, jeśli w czyn się ich nie wprowadza.</u>
+ <u xml:id="u-21.36" who="#PStahl">W Polsce sprawa niezależności ma swoje głębsze znaczenie — i dlatego ją poruszam, bo w gruncie rzeczy niewiele nas obchodzi, jak kto nas nazywa — ta sprawa ma duży posmak historyczny i do pewnego stopnia również aktualny. Przecież, Wysoka Izbo, najgorsze tradycje sobiepaństwa i warcholstwa chroniły się w naszej historii za parawanem rzekomej niezależności. Broniono się przed zależnością od wielkich interesów Rzeczypospolitej, a stano wiernie na straży małych interesów prywatnych. I na jedno wreszcie chciałbym zwrócić uwagę:najpiękniejszą przecież, szczytową formą niezależności i szczytowym jej wyrazem w naszej historii to jest zawołanie, do którego z pewnością nikt w tej Wysokiej Izbie nie zechce się przyznać, to przeklęta formuła — „liberum veto”.</u>
+ <u xml:id="u-21.37" who="#PStahl">Jako Obóz Zjednoczenia Narodowego jesteśmy istotnie najdalsi od tej formuły i na przeciwległym w stosunku do niej krańcu. Jesteśmy dumni z naszej zależności od ideologii, którą wyznajemy, jesteśmy dumni z zależności od organizacji, do której należymy, a wreszcie nikt z nas się tego nie wstydzi, nikomu z nas nie przynosi to ujmy, że czuje się zależny od tego autorytetu,</u>
+ <u xml:id="u-21.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-21.39" who="#PStahl">na którego wskazaniach Obóz Zjednoczenia Narodowego został oparty i zorganizowany.</u>
+ <u xml:id="u-21.40" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-21.41" who="#PStahl">Tak wygląda, Szanowni Panowie, po bliższym przyjrzeniu się sprawa zależności i niezależności w tej Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-21.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godziny 16.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 40 do godz. 16 min. 5.)</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#Marszalek">Głos ma Wicemarszałek Mudryj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PMudryj">Wysoki Sejmie! Sprawa stosunków polsko-ukraińskich jest zagadnieniem starym i nim wypełnione były już wieki całe. Gdyby prawdą było to, w co wierzyli kiedyś Rzymianie, że historia est magistra vite, to prawdopodobnie na odcinku polsko-ukraińskim po wiekach bolesnych doświadczeń powinnyby dzisiaj panować stosunki co najmniej znośne, jeśli nie całkiem normalne. Tymczasem praktyka życia politycznego udowadnia, że historia uczy ludzi mało, a w szczególności nie chcą mieć zaufania do jej nauki politycy odpowiedzialni.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PMudryj">Ażeby należycie udowodnić to twierdzenie, nie potrzebuję wgłębiać się w prastare dzieje, bo zupełnie wystarczającym będzie dla mnie to, co przeżywamy w dziedzinie stosunków polsko-ukraińskich w czasach najnowszych. Otóż niedawno, przed 3 zaledwie laty, weszliśmy do tych Izb ustawodawczych w charakterze przedstawicielstwa narodowego ukraińskiego z nadzieją, że nasze postulaty narodowe będą tu należycie respektowane i uwzględniane. Podstawą naszego udziału i naszej współpracy w Izbach ustawodawczych było dążenie do normalizacji stosunków; polsko — ukraińskich. Polegało ono tym, aby uzgodniwszy obopólnie, to jest między przedstawicielstwem ukraińskim i odpowiedzialnymi czynnikami polskimi, ukraińską rację narodową z polską racją państwową, zabezpieczyć narodowi ukraińskiemu w Rzeczypospolitej pełnię praw życiowych i rozwojowych i w ten sposób dochodzić do głównego celu naszych dążeń, tj. do normalizacji stosunków polsko-ukraińskich. Zdawało się, że najodpowiedzialniejsze czynniki w Państwie idą na tę koncepcję. Niestety, rzeczywistość życiowa okazała się całkiem inna.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PMudryj">Przeciw samej idei normalizacji wystąpiły bardzo agresywnie polskie elementy nacjonalistyczne. Parły one do zerwania polityki normalizacji za wszelką cenę, gdyż ich celem było niszczenie narodu i ruchu ukraińskiego. Atmosfera polityczna w kraju zgęszczała się z dnia na dzień, naprężenie stosunków polsko-ukraińskich wzrastało. Krok za krokiem całe społeczeństwo polskie z małymi wyjątkami, a także i koła oficjalne przechodziły w sprawie ukraińskiej na pozycje całkiem nienormalizacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#PMudryj">W ciągu trzech lat normalizacji naród ukraiński w Polsce tracił coraz to więcej ze swej substancji narodowej i z roku na rok uszczuplały się jego możliwości do konstruktywnej i twórczej pracy we wszystkich dziedzinach życia narodowego. Taki stan rzeczy dawał niezbite dowody, że w Polsce dominującą w stosunku do narodu ukraińskiego była i jest tendencja zwalczania wszystkiego, co ukraińskie.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#komentarz">(Głos: Nieprawda.)</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#PMudryj">A najwymowniejszym dowodem tego jest epilog ostatniego, że się tak wyrażę, etapu normalizacji polsko-ukraińskiej, który pojawił się na naszych terenach w niesłychanych zajściach dni ostatnich.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#komentarz">(Głos: Kto rozpoczął, kto winien?)</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#PMudryj">Mam na myśli wypadki lwowskie, gdzie nawet w czasie wyborów, które wymagały przede wszystkim spokoju, przez 3 dni polska młodzież endecka i polska ulica niszczyły na oczach organów bezpieczeństwa mienie i dobrobyt narodu ukraińskiego, a organy te nie uważały za stosowne wkraczać w obronie mienia ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#komentarz">(Głos: Sami awantury wywołujecie.)</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#PMudryj">Analogiczne wypadki miały miejsce w Monasterzyskach, Brzeżanach, Złoczowie, Krasnym i innych. Mam też na myśli niesłychane znęcanie się nad jednostkami i masakry masowe, (Głos: Nie można tak mówić. Wrzawa. Różne okrzyki.) stosowane przez lotne oddziały KOP wobec spokojnych obywateli ukraińskich, (Głos: Dość mamy tego.) a między innymi wobec księży, kobiet, ukraińskich działaczy społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#komentarz">(Różne okrzyki.)</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#PMudryj">Rezultatem tych wyczynów jest wielu rannych, leczonych po szpitalach i prywatnie, zniszczenie mienia osób prywatnych i organizacyj w licznych miejscowościach na terenach trzech województw południowo - wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#PMudryj">Powyższe wypadki i fakty są dzisiaj jakoby ukoronowaniem tego procesu dziejowego w dziedzinie stosunków polsko - ukraińskich, któremu nadano w swoim czasie miano normalizacji.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#komentarz">(Głos: Bo się pomylono.)</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#PMudryj">Lecz na tym nie koniec, gdyż w tym samym czasie zaistniały jeszcze inne fakty, które biją w Ukraińców i drażnią ich uczucia narodowe, a które dotyczą odcinka polityki zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#PMudryj">Mam na myśli stanowisko polskich kół oficjalnych i polskiej opinii publicznej w sprawie Karpackiej Ukrainy.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#komentarz">(Głosy: Co to jest! Nie ma takiej. Gdzie ślubowanie?)</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#PMudryj">Zdumiewająca jest nie przebierająca w środkach propaganda polskich agencyj telegraficznych i Polskiego Radia za przyłączeniem całego ukraińskiego Podkarpacia do państwa węgierskiego. Państwo to swoją wiekową polityką, stosowaną wobec tamtejszej ludności ukraińskiej, doprowadziło ją do nędzy materialnej i do poziomu żywego inwentarza roboczego.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#komentarz">(Głosy: Nieprawda.)</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#PMudryj">Jabym tylko apelował do poruszonej już dziś sprawy znanej zresztą i ogólnie przyznawanej rycerskości Polaków, apelowałbym do niej w tym celu, aby Panowie byli łaskawi wysłuchać tego, co powiem.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#komentarz">(Głos: To kłamstwo. Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#PMudryj">Gdy dla tej ludności przyszły inne, lepsze czasy i gdy uśmiechnęła się dla niej perspektywa nowego życia pod swymi rządami narodowymi,</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#komentarz">(Głos: Jakimi swymi?)</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#PMudryj">to cały aparat państwowy polskiej propagandy zewnętrznej i wewnętrznej rozpoczął wielką akcję celem unicestwienia bytu karpackiej ziemi ukraińskiej jako jednostki autonomicznej Czechosłowacji (Głosy:* Nie ma takiej. To jest orientacja na Pragę. To jest polityka Berlina.) Ale i to nie wszystko, gdyż z komunikatów oficjalnych rządu ukraińskiego w Huszcie i z wiadomości podawanych przez prasę zagraniczną jako też z informacji zaczerpniętych z miejscowych źródeł obywatelskich dowiadujemy się, że...</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#komentarz">(Ustąp skreślony przez Marszałka Sejmu na podstawie art. 42 ust. (2) regulaminu.)</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#komentarz">(Wrzawa. Głosy:</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#PMudryj">Ślubowanie Pan składał! Milczeć!)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Proszę Panów o spokój.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PMudryj">Nie wolno zapominać, że naród ukraiński na podstawie wspólnoty krwi, wspólnoty tradycyj i wspólnoty ducha czuje się jednolitym organizmem narodowym bez względu na to, w jakim państwie i pod jakimi rządami on by nie żył.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#PMudryj">Uczucia tej jedności narodowej nie złamie żadna siła...</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PMudryj">Oto obecny stan faktyczny stosunków polsko-ukraińskich. Sprawa normalizacji w świetle tych faktów została pozbawiona wszelkich obiektywnych warunków realnego bytu...</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#PMudryj">Hołówko był zwolennikiem normalizacji.)... z płaszczyzny realizmu przeniosła się w sferę teorii.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#PMudryj">Wy się boicie normalizacji. Za dużo wolności.)</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#PMudryj">Wśród teraźniejszych nastrojów polsko-ukraińskich w terenie i przy znanej ogólnie grze politycznej na odcinku międzynarodowym, jakiej jesteśmy świadkami, znaczny odłam prasy polskiej ponownie wmawia w polską opinię publiczną, że ukraińska polityka w Polsce nie jest polityką samodzielną.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#komentarz">(Głos: Tak jest, nie jest samodzielną.)</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#PMudryj">ale polityką inspirowaną ośrodkami obcych pozapaństwowych czynników.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#komentarz">(Głos: Jest partyjną.)</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#PMudryj">Wobec takiego twierdzenia z tej wysokiej trybuny muszę zakomunikować co następuje: Ukraińska polityka narodowa, którą my, ukraińska reprezentacja parlamentarna i nasza organizacja polityczna, Ukraińskie Narodowo-Demokratyczne Zjednoczenie, prowadzimy, jest polityką samodzielną, wyłącznie ukraińską,</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#PMudryj">dla której najwyższym imperatywem zawsze była, jest i będzie ukraińska racja narodowa.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#PMudryj">Żadnych obcych inspiracji do takiej polityki nie potrzebujemy.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#komentarz">(Głosi Polityki niemieckiej. Inny głos: I czeskiej.)</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#PMudryj">Jesteśmy narodem dojrzałym, narodem z wielką tradycją, narodem z wiarą w przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#PMudryj">Znaleźliśmy się w sytuacji, w której przychodzi nam żyć z wielkim trudem. Ale mimo wszystko chcemy żyć pełnią życia i żyć będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#PMudryj">I gdy wśród opisanych warunków weszliśmy pomimo wszystko do tych ciał ustawodawczych, zrobiliśmy to dlatego, ażeby tutaj stać na straży wszystkich praw swego narodu</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#PMudryj">i ażeby walczyć o stworzenie dla niego jak najmożliwszych warunków bytowania i rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#PMudryj">Samo życie udowodniło, że żadne półśrodki w załatwianiu postulatów ukraińskich w Polsce do niczego pozytywnego nie doprowadzą.</u>
+ <u xml:id="u-25.26" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: Bo nie chcecie.)</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#PMudryj">Problem ukraiński w Polsce wymaga gruntownego i radykalnego załatwienia, a jedyną formą rozwiązania tego problemu jest urzeczywistnienie drogą ustawodawczą autonomii terytorialnej dla wszystkich etnograficznych ziem ukraińskich w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-25.28" who="#komentarz">(Wrzawa. Oklaski na ławach ukraińskich. Głos: To jest nieuznawanie państwowości polskiej, która Was obowiązuje.)</u>
+ <u xml:id="u-25.29" who="#PMudryj">To jest zgodne z Konstytucją.</u>
+ <u xml:id="u-25.30" who="#komentarz">(Głos: Państwo w państwie. To podział Państwa.)</u>
+ <u xml:id="u-25.31" who="#PMudryj">Jest to żądanie, które wysuwaliśmy na czoło naszych postulatów politycznych w 1935 r. i za które będziemy walczyć w ramach legalnych, zgodnie z obowiązującym prawem, intensywnie i nadal. Jesteśmy przekonani, że tylko przy urzeczywistnieniu tego postulatu naszego stanie się możliwą prawdziwa normalizacja stosunków polsko — ukraińskich, będzie możliwym zaspokojenie wszystkich potrzeb narodu ukraińskiego i polskiego, zamieszkałych na terytoriach tego kraju autonomicznego...</u>
+ <u xml:id="u-25.32" who="#komentarz">(P. Ostafin: My, Polacy z Małopolski wschodniej, nie checmy tam autonomii, nam wystarczy Państwo Polskie w tej formie, jaka jest.)</u>
+ <u xml:id="u-25.33" who="#PMudryj">Gdyby było tak, że my musielibyśmy chcieć tego, co Pan chce, to myślę, że było by bardzo źle.</u>
+ <u xml:id="u-25.34" who="#komentarz">(P. Ostafin: To było by właśnie bardzo dobrze, nareszcie bylibyście dobrymi obywatelami Państwa.)</u>
+ <u xml:id="u-25.35" who="#PMudryj">Tylko Sejm i odpowiedzialny przed nim rząd terytorialny będą w stanie rozstrzygać z korzyścią dla obu stron wszystkie sprawy, jako też zadowalać całą ludność tych ziem we wszystkich dziedzinach życia kulturalnego, społecznego i we wszystkich skomplikowanych zagadnieniach socjalnych. Aby ten nasz postulat nie był tylko czczym frazesem, pod który można by wkładać różną treść, zamierzamy w najbliższym czasie dokładnie sprecyzować ten postulat i zgłosić go do laski marszałkowskiej w formie projektu ustawy o autonomii terytorialnej.</u>
+ <u xml:id="u-25.36" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-25.37" who="#PMudryj">Jak we wszystkich sprawach, tak i w tej kierujemy się przede wszystkim ukraińską racją narodową i podkreślamy, że ten nasz postulat wcale nie ma na celu jakichś zamaskowanych dążeń w kierunku osłabienia Państwa, lecz przeciwnie, ma on na oku właśnie najsprawiedliwsze i najgodniejsze rozwiązanie problemu ukraińskiego w Polsce i leży, naszym zdaniem, w interesie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.38" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Sommerstein.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Dyskusja budżetowa ma zwykle ramy szerokie i nie zamyka się wyłącznie w granicach preliminarza budżetowego. Muszę skonstatować na wstępie, że dzisiejsza dyskusja budżetowa ma jeszcze o wiele szersze ramy, ramy tak szerokie, w których wiele problemów politycznych, a także gospodarczych, wiele punktów ideologicznych znajduje swoje wytyczne i omówienie. Zastrzegam sobie przy poszczególnych referatach budżetowych omówienie szczegółowe wszystkich postulatów i bolączek, jakie miałbym do przedstawienia imieniem ludności żydowskiej, którą mam zaszczyt reprezentować w tej Wysokiej Izbie. Szczupłe ramy regulaminowe 30 minut uniemożliwiają uczynienie tego w tej chwili, jak również poruszenie szeregu spraw ogólnej natury, a muszę ograniczyć się tylko do jednej sprawy natury ogólnej, sprawy żydowskiej, która dziś znalazła swój wyraz na wstępie w złożonej deklaracji posła generała Skwarczyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PSommerstein">Chcę jedną rzecz ogólnej natury poruszyć, a w szczególności sprawę, która wytknięta została zarówno w orędziu Pana Prezydenta, Głowy Państwa, rozwiązującym Sejm poprzedni, jak i w orędziu zwołującym Sejm obecny, t. j. sprawę zmiany ordynacji wyborczej. Stwierdzam, że ludność, którą mam zaszczyt reprezentować, wypowiadała się niejednokrotnie i wypowiada się w tej chwili za tak szeroką ordynacją wyborczą, która by wszystkim grupom społeczeństwa dała możność swobodnego wyboru swoich reprezentantów i wpływania w ten sposób na tok spraw publicznych. To podkreślaliśmy w Sejmie poprzednim i to stanowisko podkreślam w chwili obecnej.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PSommerstein">Sądzę, że nie mówiłem, iż tylko Żydzi żądają dla siebie praw. To są prawa, które wszystkie grupy ludności reklamują dla siebie, a przede wszystkim chyba naród polski.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#PSommerstein">Będę i o Palestynie później mówił.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#komentarz">(Głos: Proszę adresować do Niemiec.)</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#PSommerstein">Z tego adresu nie skorzystam.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#komentarz">(Głos: Dawniej korzystaliście.)</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#PSommerstein">Nigdy!</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#PSommerstein">W deklaracji swojej p. poseł i generał Skwarczyński omówił wytyczne, dotyczące również sprawy żydowskiej w Polsce. Stwierdził i powoływał się w tym kierunku na deklarację Obozu z lutego 1937 r. i na tezy specjalne Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Mieliśmy już sposobność i w poprzednim Sejmie w związku z tymi deklaracjami zarówno w dyskusji budżetowej jak i poza nią sprecyzować stanowisko ludności żydowskiej w tej sprawie, w pierwszym rzędzie ją obchodzącej. Teraz chcę tylko z powodu szczupłości czasu w kilku punktach zaczepić o ten całokształt zagadnień planów, jakie mieszczą się w tych dokumentach, dziś przytoczonych przez p. generała Skwarczyńskiego. Sprawę emigracji zaakcentował p. generał Skwarczyński dwa razy — i w ustępie nie związanym bezpośrednio ze sprawą żydowską, i następnie w tej części przemówienia, która już dotyczyła bezpośrednio sprawy żydowskiej w Polsce, a zatem przywiązuje do niej wielką wagę. Stoimy na tym stanowisku, że emigracja nie może być rozwiązaniem kwestii żydowskiej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#komentarz">(Głos: Tylko.)</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#PSommerstein">Ta rzecz nie da się załatwić w ten sposób.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#komentarz">(Głos: My się o to postaramy.)</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#PSommerstein">Należy w pierwszym rzędzie ustalić, że nie ma w społeczeństwie żydowskim nikogo, kto by sabotował myśl emigracji jako takiej. Emigracja jest zjawiskiem gospodarczo — społecznym, emigracja była i będzie po wsze czasy, emigracja była wielka z tych ziem polskich przed wojną, emigrowali i Polacy, i Ukraińcy, i Żydzi.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#komentarz">(Głos: Za mało Żydów emigrowało.)</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#PSommerstein">Nie wiem, czy Pan Kolega zna te cyfry, one były dość wielkie. Nie można zatem sprawy emigracji stawiać na gruncie ściśle politycznym, że od rozwiązania tego zagadnienia na terenie międzynarodowym zależy rozwiązanie sprawy żydowskiej w Polsce, zależą prawa obywatelskie ludności żydowskiej w Polsce. Przecież na terenie międzynarodowym emigracja jest zagadnieniem międzynarodowym. Sprawa eksportu ludzi — a tym jest emigracja — tak jak sprawa eksportu w dziedzinie przemysłu i handlu jest tematem międzynarodowych rozmów. Otwarcie poszczególnych terenów zależy od tych państw, które tymi terenami słabo przeludnionymi dysponują, zależy od porozumienia na terenie międzynarodowym, ażeby ta emigracja nie była zamknięta, ale żeby wrota imigracji były otwarte.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#komentarz">(Głos: Może Pan przyśpieszy.)</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#PSommerstein">Na to my nie mamy wpływu. Państwa mają wpływ na terenie międzynarodowym. Na terenie międzynarodowym pierwszorzędnym zagadnieniem emigracyjnym, które bezpośrednio dotyczy ludności żydowskiej, jest sprawa Palestyny. To jest zagadnienie na terenie międzynarodowym i o to zabiegamy nie tylko u państwa mandatarnego, ale prosimy wszystkie instancje, ażeby to zagadnienie było rozwiązane w sensie stworzenia wielkiej żydowskiej Palestyny...</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#komentarz">(Głos: Ale Palestyna do Panów nie przyjdzie, Panowie muszą do niej pójść.)</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#PSommerstein">— w tej chwili Panu odpowiem — ażeby była stworzona w jak najszerszych rozmiarach ta siedziba narodowa, czy to państwo żydowskie w Palestynie. Ona do nas nie przyjdzie, słusznie, my prosimy o przeczytanie tych wszystkich publikacyj, w których są opisane dzieje naszego pionierstwa w Palestynie, ile krwi, mozołu i trudu poświęcili ci nasi młodzi ludzie, inteligenci, którzy tłukli kamienie i torowali drogi i stworzyli z Palestyny, kraju pustynnego, kraj kwitnący. Powołuję się na wszystkich tych panów z tego i poprzedniego Sejmu, którzy byli w Palestynie, powołuję się na wybitnych dziennikarzy i na wybitne osobistości, które po zwiedzeniu Palestyny wystawiły nam jak najchlubniejsze świadectwo pracy kolanizatorskiej, a zarazem największych ofiar na ołtarzu odrodzenia ziemi Palestyńskiej.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Proszę Panów Posłów nie przeszkadzać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PSommerstein">To jest nasz postulat żydowski — Palestyna. I my prosimy wszystkich, aby ten postulat jak najgoręcej popierali. Stwierdzamy z tego miejsca, że począwszy od 13 łipca 1925 r., od pamiętnego listu ówczesnego ministra Spraw Zagranicznych ś.p. Aleksandra Skrzyńskiego do prezesa światowej organizacji syjonistycznej b. p. Nahuma Sokołowa, od tego czasu jest poparcie każdoczesnego rządu polskiego na terenie międzynarodowym w sprawie Palestyny. Prosimy o dalsze poparcie, bo uważamy, że w Palestynie jedynie może być stworzona ta szeroka siedziba narodowa dla społeczeństwa żydowskiego i tam mogą znaleźć przyrodzone warunki istnienia szerokie warstwy społeczeństwa żydowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#PSommerstein">Ale nie można, Wysoka Izbo, popełniać drugiego błędu, tj. łączyć sprawy emigracji, jej możliwości, jej tempa ze sprawą dyskryminacji obywatelskiej i prawnej obywateli danego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#PSommerstein">Nie można stawiać tezy, że im większe będzie prześladowanie, im więcej się zepchnie na dół, jak mówił dziś p. Dudziński, i im bardziej stworzy się tymczasowych obywateli z</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#komentarz">4 milionów Żydów — dodał nam p. Dudziński co najmniej 600.000,</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#PSommerstein">bo tyle nie mamy — tym prędsza będzie emigracja. Przecież nie od nas zależą ramy i tempo emigracji. I proszę nie wyciągać wniosków z tego, co się dzieje w sąsiednim państwie, z tych barbarzyństw i okrucieństw, z tego palenia synagog i pastwienia się w bezecny sposób nad bezbronną ludnością. Słyszeliśmy tu przedtem okrzyki, z których mogę wnioskować, że Panowie nie idą i nie chcą pójść tym szlakiem. Pamiętamy słowa nieśmiertelnego wieszcza polskiego, który powiedział: — „Gdzie przeszły stopy tego widziadła, niczym jest klęska wiosek albo grodów, cała kraina w mogiłę zapadła.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#PSommerstein">I ten głos protestu i oburzenia, który brzmi w całym świecie od Stolicy Apostołskiej i najwybitniejszych głów Kościoła, dostojników kościelnych i uczonych aż do naczelników państw i rządów — jest wskaźnikiem, że nie tędy jest droga, że prześladowania nie otworzą szerszych dróg emigracji, że prześladowania dają tylko markę barbarzyństwa. Ludzkość nie zginęła i wielkie idee nie zginęły, brutalność nie zwycięży na długą metę, a na krzywdzie i na cierpieniach nikt niczego nie zbudował. Znam naszych braci, ich ofiara wstrząsnęła sumieniem świata.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#PSommerstein">Przechodzę do rzeczy dalszej. Nie można z jednej strony występować przeciw gwałtom, przeciw wygrywaniu sprawy żydowskiej jako instrumentu walki partyjnej przeciw anarchizacji żyda publicznego, a z drugiej strony wprowadzać ograniczenia ludności żydowskiej w myśl znanych, cytowanych dziś tez Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Nie można tych rzeczy oddzielać. Jedno jest prawo, jedna jest praworządność. Słusznie powiedział dziś p. Stahl: niezależny od prawa — zbrodniarz, niezależny od moralności — degenerat. To jest to, co widzimy u sąsiada na zachodzie, to są rzeczy, o których przed chwilą mówiłem, to jest to dzikie, brutalne przerzucanie tysięcy ludzi obywateli polskich przez granicę, pędzenie wśród nocy, nieraz pod gradem kul, średniowiecze się rumieni. I Panie Kolego pośle Dudziński. Pan mówił o Zbąszyniu, Pan pytał, co będzie, czy ci ludzie, tam trzymani w obozie, zostaną w kraju, a ja pytam, kiedy nareszcie ten obóz będzie zwinięty. Ja Panu powiem, że dla nas było objawieniem to stanowisko ludności polskiej, Judu polskiego w Poznańskiem, na Pomorzu i Śląsku, te wyrazy współczucia, te łzy i te drobne datki najbiedniejszych, którzy szli z pomocą tym ofiarom brutalnego teutońskiego wyczynu. Objawiła się dusza polska, w którą wierzymy, która jest nieśmiertelna i nie da się złowić w pęta nienawiści.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#PSommerstein">Nie można tych rzeczy oddzielać i dlatego nie można mówić tylko o tym, co się dzieje na wszechnicach. Ostatni skrytobójczy mord na lwowskim uniwersytecie, którego ofiarą padł młody student Żyd b. p. Karol Zellermajer, mord nad wyraz brutalny, dziki, dokonany pod osłoną ciemności wieczornej i eksterytorialności, mord ten wstrząsnął sumieniem publicznym w Polsce. Ale te rzeczy wzajemnie się zahaczają. Gwałt może być w każdej dziedzinie. Gwałt może być fizyczny, gwałt jest moralny, gwałtem są obelgi, gwałtem jest plamienie dobrego imienia narodu i deptanie godności poszczególnego człowieka, gwałtem jest skazanie na śmierć głodową, gwałtem jest zamknięcie dla młodzieży wszelkiego dostępu, gwałtem jest wytworzenie tej atmosfery rozpaczy i depresji, w której człowiek jak zwierz ścigany nie wie, dokąd ma iść, w jakim celu żyje, jakie jego jutro, jakie dziś. Dlatego sądzę, że tu zachodzi wielkie nieporozumienie. Należy jasno sobie uświadomić, że każde bezprawne ograniczenie, każda dyskryminacja sprzyja atmosferze gwałtu i brutalności, prowadzi do anarchii.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#PSommerstein">Nieporozumienie dalsze zachodzi w tym, że nie można stać na straży litery i ducha Konstytucji, jak to p. generał Skwarczyński dziś powiedział — i to jest słuszne — przestrzegać przepisów Konstytucji, podpisanej przez Wielkiego Pierwszego Marszałka Polski, a równocześnie mówić o ograniczeniu prawnym obywatela Żyda wbrew art. 7 Konstytucji, który mówi, że ani pochodzenie, ani wyznanie, ani narodowość nie mogą ograniczać wpływu na sprawy publiczne</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#komentarz">(Głos: Procesy komunistyczne.)</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#PSommerstein">i wbrew art. 9, który deklaruje, że Państwo dąży do harmonijnego zespolenia wszystkich obywateli dla współdziałania na rzecz dobra powszechnego. Na tym stanowisku my stoimy i stać będziemy. Naszą — „magna charta” jest magna charta Państwa Polskiego, tj. ustawa zasadnicza. I jak długo ta ustawa zasadnicza obowiązuje, tak długo deklarujemy gotowość do ponoszenia wszelkich obowiązków jako obywatele, wszelkich ofiar na rzecz Państwa, wszelkich ofiar na rzecz armii, która jest zbrojnym ramieniem Rzeczypospolitej i gwarantuje ład i bezpieczeństwo granic i istnienia Państwa Polskiego. Ale domagamy się pełni praw obywatelskich, domagamy się realizacji art. 7, domagamy się realizacji art. 9 Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Moment ostatni. Życie, rzeczywistość to jest wszechwładny pan, którego nie można ująć w formułki tych czy innych przepisów, tej czy innej ideologii, zwłaszcza jeżeli chodzi o sprawy gospodarcze. Panta rei — wszystko płynie — te słowa filozofa greckiego, zacytował wczoraj p. Wicepremier Kwiatkowski. Rzeczywiście, stan jest płynny w całym świecie i w sprawach wielkich, politycznych, ustrojowych, płynne są granice, czy nawet istnienie poszczególnych państw i wielkie są problemy międzynarodowego życia gospodarczego. Niedawny przykład katastrofy Czechosłowacji utwierdził i wyjaśnił dwie wielkie prawdy: pierwsza prawda, że nie układami, nie sojuszami, nie pisanymi umowami stoi byt, egzystencja i bezpieczeństwo państwa i prawda druga, że na przemocy, na gnębieniu tej, czy innej mniejszości nie można budować przyszłości państwa. Może to się udaje w czasach spokojnych, normalnych, ale nie w czasach nadzwyczajnych, gdy chodzi o wysiłek całego narodu, wszystkich obywateli państwa, gdy państwo musi być utożsamione z ogółem obywateli i żąda wysiłku mobilizacji, wojennej czy pokojowej, wszystkich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Tą drogą — wedle oświadczenia p. Ministra Becka — kroczy polityka polska, uniezależniając się od przymierzy i sojuszów, własnymi siłami, samodzielnością gospodarczą Państwa i drogą zespolenia wszystkich obywateli z Państwem stwarzając mobilizację pogotowia na każdy wypadek i na każdą potrzebę. I w tym duchu p. Premier Składkowski niedawno, bo w dyskusji na Komisji Budżetowej przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, zdaje się że w lutym, czy w styczniu 1938 r. nakreślił w kilku słowach stosunek większości do mniejszości. Powiedział: — „Naród polski powinien uważać, ażeby w przejawach jego zewnętrznych do mniejszości stosunek był zawsze godny tradycji i godny wielkiego ducha tęgo narodu”. Tu odezwały się na komisji głosy: Słusznie. — „Dlatego wszelkiego rodzaju objawy nienawiści czy zniecierpliwienia ze strony narodu polskiego do mniejszości uważam, że są ciężkim błędem, który wcześniej czy później na Polsce zemścić się musi. Błędem jest domaganie się specjalnych praw dla większości narodowej polskiej, bo przecież dowodzi to braku zaufanie we własne siły”. A w innym miejscu: — „Każdy obywatel w Polsce ma prawo do spokojnego życia”, po czym zaznaczył p. Premier wśród oklasków komisji: „Stwierdzam kategorycznie niezłomną wolę Rządu polskiego pójścia dalszą drogą życzliwości, jednakowych praw dla wszystkich obywateli Państwa oraz drogą utrzymania spokoju”. My sądzimy, że ta droga, nakreślona niedawno przez Szefa Rządu, prowadzi do stworzenia tych podstaw niezmiennych i trwałych, na których ma być oparty byt zmartwychwstałego niepodległego Państwa Polskiego, które ma się przeobrazić w Polskę wielką, mocarstwową i potężną, ale sprawiedliwą.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! W ostatnich dniach, niemal może tego samego dnia, padły dwa młode życia żydowskie: na uniwersytecie lwowskim, pod hasłem ciemnej nienawiści, tej nienawiści, o której tak pięknie wypowiedział się ks. Kardynał Hlond: — „Największą potwornością naszych czasów jest wyniesienie nienawiści do hasła zasady i obowiązku. Trafiały się zawsze wypadki nienawistnych czynów, dziś atoli przeżywamy okres gloryfikacji i kanonizacji nienawiści”. Wśród huraganu tej nienawiści padł młody student żydowski, któremu hołd składam z tej trybuny.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#komentarz">(Głos: A ilu polskich studentów padło? Inny głos: Mińsk Mazowiecki.)</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#PSommerstein">W tym samym mniej więcej czasie przy włączaniu starej ziemicy polskiej czadeckiej wśród trzech żołnierzy polskich, którzy śmiercią żołnierską padli na polu chwały w obronie Ojczyzny i wytyczenia granic nowych, szerszych, padł strzelec rezerwowy podhalański b. p.</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#PSommerstein">Ozjasz Storch. Na pogrzebie dowódca dywizji płk. Kustroń oświadczył między innymi: — „Ta śmierć ma głębsze znaczenie. Jest ona jako symbol w spółżyciu obu narodów. Symbol tej śmierci zrozumiały jest obu warstwom obywatelskim. Polacy i Żydzi potrafią nie tylko być prawymi i wiernymi obywatelami swojej Ojczyzny, ale potrafią także złożyć ofiarę z tego, co jest najdroższe, ofiarę ze swego młodego życia i ze swojej krwi serdecznej. Żydzi zrozumieją, że Polska jest dobrą matką dla wszystkich swych synów.” Oby słowa te były rzeczywistością, oby słowa te i te czyny, które zrodziły te słowa, były wytyczną współżycia, były wytyczną załatwienia sprawy żydowskiej w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Pankiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#PPankiewicz">Wysoka Izbo! — „Długotrwały deficyt w bilansie handlowym stanowi dużą trudność i duże obciążenie” — stwierdził p. Wicepremier we wczorajszym swoim przemówieniu, dając tym samym wyraz obawie, że niebezpieczeństwo deficytu handlowego zagraża naszemu gospodarstwu narodowemu przez czas dłuższy. I istotnie jest to niebezpieczeństwo bliskie i realne, które jednakże w naszych warunkach z łatwością mogłoby być usunięte przez realizację jednego z postulatów, wysuniętych przez p. Wicepremiera, a mianowicie — „równego dostępu wszystkich narodów cywilizowanych do źródeł surowców egzotycznych”, czyli uzyskanie przez Polskę kolonij na własność.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Oklaski</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#PPankiewicz">.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">)</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#PPankiewicz">Bez kolonij walka z deficytem handlowym będzie niezwykle utrudniona. Jeżeli dotychczas potrafiliśmy zachować równowagę między importem a eksportem, to zawdzięczamy nadwyżce naszego wywozu nad przywozem do krajów kontynentu europejskiego. Wymiana handlowa ze źródłami surowców egzotycznych, tj. z Ameryką, Azją, Afryką i Oceanią była i jest wybitnie deficytowa. Saldo ujemne naszego handlu zamorskiego w okresie ostatnich lat 14, tj. od r. 1925 do 1937 włącznie wyraża się olbrzymią sumą 4.220.000.000 zł, z których 207 milionów zł przypada na r. 1936 i 231 milionów zł na r. 1937. Handel z krajami europejskimi nabiera coraz bardziej charakteru kompensacyjnego. Kraje te, nie wyłączając znanej z wierności zasadom liberalnym Anglii, coraz konsekwentniej stosuje politykę kupowania tyle, ile sprzedają. Nasuwa się przeto pytanie, z jakich źródeł mamy czerpać środki na pokrycie naszych niedoborów z krajami, wytwarzającymi surowce egzotyczne i będącymi w większości wypadków koloniami państw europejskich.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#PPankiewicz">Pod względem wysokości dochodu społecznego na głowę jesteśmy dzisiaj poza Rosją Sowiecką jednem z najbiedniejszych narodów Europy, zmuszonym jednakże płacić bogatym narodom kolonialnym rokrocznie ciężki haracz w postaci setek milionów złotych za surowce kolonialne.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#PPankiewicz">Za same surowce włókiennicze i wyroby z nich zapłaciliśmy w roku ubiegłym 348 milionów zł, przy wywozie w tym dziale wynoszącym 69 milionów zł. Robimy w ostatnich czasach duże wysiłki w kierunku uprzemysłowienia Polski, ale dla naszego przemysłu wcale nie jest obojętną rzeczą czy za kilo bawełny płacimy 1 zł, czy też 1,80 zł, a dla całego naszego gospodarstwa narodowego jeszcze większe znaczenie posiada fakt czy za bawełnę płacimy polskimi złotymi, czy też obcą walutą, czy bawełna została wyprodukowana na polskiej plantacji i czy została sprowadzona do Gdyni na polskim statku przez polskiego kupca. Badania przeprowadzone w paru krajach produkujących bawełnę wykazały, iż przy odpowiedniej organizacji własnych plantacyj można było by otrzymywać surowiec bawełniany blisko za połowę tej ceny, jaką się płaci na giełdach bawełnianych świata. Własne zatem kolonie to wielki krok naprzód w dziele uprzemysłowienia Polski.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#PPankiewicz">A teraz sprawa emigracji. Głębokość przewrotu, dokonanego na wsi polskiej przez ograniczenia imigracyjne amerykańskie i europejskie, nie ustępuje w swych skutkach prawdziwej rewolucji.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#PPankiewicz">W ostatnich latach przed wojną do jednych tylko Stanów Zjednoczonych emigrowało z terytorium dzisiejszej Rzeczypospolitej przeciętnie około 200.000 osób rocznie, z czego mniej więcej połowa przypadała na wychodźtwo polskie; a połowa na mniejszości narodowe. Była to — powtarzam — liczba przeciętna, bo w r. 1912/13 przybyło do Stanów Zjednoczonych samych Polaków 185.000. Po wojnie emigracja do Stanów Zjednoczonych osiągnęła swoje maksymum w r. 1921, dochodząc do 90.000 osób. W następnych latach szybko maleje i począwszy od r. 1931 stabilizuje się na poziomie tysiąc paruset osób rocznie. Słowem, z powodu zamknięcia drzwi przez Stany Zjednoczone na jednym tylko odcinku naszej emigracji w ciągu ostatnich lat dziesięciu zaoszczędzono około 2 milionów osób, inaczej mówiąc, podaż robotników na polskim rynku pracy, w porównaniu z czasami przedwojennymi, wzrosła o dwa miliony osób.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#PPankiewicz">Do Niemiec samych obieżysasów z b. Kongresówki i Małopolski wyjeżdżało około 500.000 rocznie. Po wojnie wychodźtwo sezonowe do Rzeszy wyrażało się cyfrą około 100.000, a później stopniowo ustało zupełnie, powiększając podaż na polskim rynku pracy o dalszych 500.000 osób rocznie. Najbardziej ucierpiał na zamknięciu granicy niemieckiej powiat wieluński, który jeszcze w r. 1930 osiągnął z emigracji do Niemiec około 10 milionów zł dochodu. Podobne koleje przechodziło nasze wychodźtwo prawie do wszystkich krajów zamorskich i europejskich, jak Kanada, Dania, Szwajcaria i inne. Każdy z tych krajów stopniowo zamykał swoje podwoje, zwiększając odpowiednio podaż rąk roboczych na polskim rynku pracy. Nowe tereny emigracyjne, jak Francja i Łotwa, tylko w nieznacznej części mogły zastąpić rynki imigracyjne o takiej pojemności, jak Stany Zjednoczone lub Niemcy. Skończyły się również po wojnie ruchy migracyjne ludności polskiej wewnątrz państw zaborczych, tworzące przed wojną duże ośrodki polskie w dali od ziem historycznie i etnograficznie polskich. Np. skupisko w Westfalii i Nadrenii, liczące przed wojną przeszło 500.000 Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#PPankiewicz">Jeżeli podsumujemy wszystkie pozycje naszego wychodźtwa przedwojennego, to się okaże, że prawie cały przyrost naturalny w granicach naszej Rzeczypospolitej był pochłaniany przez emigrację i że około 2 milionów rodzin w Polsce w znacznej części lub w całości opierało swój byt na zarobkach uzyskanych na emigracji. Tylko wielkim napływem dolarów amerykańskich, marek niemieckich i innych walut zagranicznych, którego źródłem była emigracja, tłumaczy się zjawisko paradoksu gospodarczego, jakim były przedwojenne ceny ziemi w Polsce. Ceny te przewyższały nieraz ceny ziemi w zachodniej Europie i nie wytrzymywały żadnej kalkulacji handlowej. Nic też dziwnego, że bez ustaw o reformie rolnej większa własność topniała jak śnieg.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#PPankiewicz">Po wojnie źródła dopływu pieniędzy z emigracji zaczęły gwałtownie wysychać, powodując łącznie z postępującym rozdrobnieniem gospodarstw wiejskich ogólną pauperyzację wsi i częstokroć degenerację fizyczną ludności. Chleb żytni zniknął już ze stołu małorolnego i bezrolnego chłopa. Zastąpiły go ziemniaki. Nic też dziwnego, że gruźlica na wsi stała się chorobą nagminną i że w konsekwencji tej wzrastającej ciągle nędzy chłopa polskiego daje się zauważyć poważny spadek przyrostu naturalnego, tego przedmiotu naszej dumy jako czynnika siły i dowodu tężyzny rasy. Z 18,5 na 1.000 w r. 1925 przyrost naturalny zmniejszył się do 12,0 na 1.000 w r. 1936 i do 10,9 na 1.000 w r. 1937.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#PPankiewicz">Walkę z tą zastraszającą nędzą wsi można będzie skutecznie przeprowadzić jedynie przez skierowanie do przemysłu co najmniej paru milionów byłych lub niedoszłych naszych wychodźców, których ograniczenia imigracyjne skazały na bezrobocie i głód, ale stworzenie dla nich warsztatów pracy w dużej mierze zależy od — „równego dostępu wszystkich narodów cywilizowanych do źródeł surowców egzotycznych”, czyli od uzyskania kolonij na własność.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#PPankiewicz">A nie zapominajmy, że napór młodych pokoleń wzrasta obecnie z roku na rok. Młodzieży w wieku od lat 15 — 19, czyli tej młodzieży, która wchodzi w życie i żąda pracy, mieliśmy w r. 1932 przeszło 3 miliony, w r. 1935 — tylko około 2.400.000. Rok 1935 wykazuje przyrost najmniejszy, ale począwszy od r. 1936, kiedy wpływ lat wojennych niweluje się coraz bardziej, liczba tej młodzieży zaczyna wzrastać i osiągnie swoje przypuszczalne maksymum w r. 1943. W r. 1936 młodzieży tej mieliśmy około 2.500.000, w 1937— około 2.700.000, w 1938 mamy ponad 3 miliony, w r. 1939 będziemy mieli około 3.400.000, w 1940 — ponad 3.500.000, w 1941 — około 3.750.000, w 1942 — około 3.850.000 i w 1943 — 3.900.000 do 4 milionów, czyli blisko o milion więcej niż w roku bieżącym. Te cyfry są przeraźliwie mocne w swej wyrazistości. Nakładają one na nas obowiązek gruntownego przebudowania Polski od podstaw i to w czasie możliwie niedługim. Dla mnie nie ma groźniejszego zjawiska od widoku młodego 25-letniego człowieka, który jeszcze nie pracował.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#PPankiewicz">I tutaj znowu wypływa zagadnienie uprzemysłowienia Polski i związanej z tym zagadnieniem kwestii — „równego dostępu wszystkich narodów cywilizowanych do źródeł surowców egzoty cznych”, czyli wypływa ponownie sprawa uzyskania kolonij na własność. To nasze dążenie do kolonij datuje się nie od dzisiaj. Mamy w przeszłości piękne tradycje Beniowskiego, króla Madagaskaru, Strzeleckiego, znanego badacza krajów zamorskich, któremu zawdzięczamy uwiecznienie imienia Kościuszki w Alpach Australijskich i Szolca - Rogozińskiego, pioniera kolonialnego w nowoczesnym tego słowa znaczeniu i pierwszego eksploratora Kamerunu w latach 1882 — 86, eksploratora korzystającego w pełni z poparcia naszych wielkich pisarzy Prusa - Głowackiego i Sienkiewicza.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#PPankiewicz">Po wojnie idea kolonialna przebojem zdobywa polską opinię publiczną. Dzisiaj konieczność zdobycia kolonij przez Polskę głosi z uporem i wiarą przeszło 800.000 członków Ligi Morskiej i Kolonialnej, głoszą liczne jednostki i zrzeszenia z Ligą Morską i Kolonialną nie związane. Wyznawcami tej idei stali się również członkowie Rządu i sam Rząd Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#PPankiewicz">Pamiętamy wszyscy wielkie wrażenie, jakie w całym świecie wywołało wystąpienie Ministra Spraw Zagranicznych płk Becka w Genewie w sprawie surowców kolonialnych. Obecnie został zrobiony krok dalszy przez przypomnienie Polsce i całemu światu o konieczności „równego dostępu wszystkich narodów cywilizowanych do źródeł surowców egzotycznych” Sądzę tylko, iż w myśl programowych założeń Obozu Zjednoczenia Narodowego należy tezy, wysunięte przez p. płk. Becka w Genewie i obecnie przez p. Wicepremiera Kwiatkowskiego w Sejmie, przełożyć na język zrozumiały dla zwykłego śmiertelnika, to jest, że Polska kolonie otrzymać musi i że w walce o ten postulat nie ustanie ani na chwilę.</u>
+ <u xml:id="u-31.20" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Udzielam głosu p. ks. Lubelskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PksLubelski">Wysoki Sejmie! Niedawno, ho 11 listopada hr., obchodziliśmy uroczystość 20-lecia powstania naszej Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. Obchodziliśmy ją z żywą radością i z tą szlachetną dumą, żeśmy tych 20 lat niepodległości nie zmarnowali. Stworzyliśmy wielką, potężną, bohaterską armię, która jest najlepszą gwarantką naszej niepodległości, która jest bastionem cywilizacji chrześcijańskiej w dzisiejszych czasach w środkowej i wschodniej Europie. Stworzyliśmy szkolnictwo polskie, ustaliliśmy granice, a w obecnym roku tego dwudziestolecia rozszerzyliśmy te granice o tak nam drogą ziemię piastowską Śląska Zaolziańskiego, o potężne nasze Tatry i przepiękne Pieniny. Potężniej jeszcze oprze się nasz Orzeł Biały na turniach granitowych naszych Tatr i rozpostrze swe skrzydła, by bronić Najjaśniejszej Rzeczypospolitej przed każdym wrogiem i przed każdą napaścią. Stworzyliśmy Gdynię, stworzyliśmy Mościce, budujemy wielką zaporę wodną w Rożnowie, a obecnie z wielkim rozmachem budujemy Centralny Okręg Przemysłowy, który ma być wzmożeniem naszego potencjału obronnego i gospodarczego. A wczoraj słyszeliśmy wielkie plany p. Wicepremiera Kwiatkowskiego w nowych inwestycjach.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#PksLubelski">Ale obok tych dodatnich, potężnych faktów, które wskazują, żeśmy nie zmarnowali tych 20 lat naszej niepodległości, jeszcze wiele jest w naszej Ojczyźnie, w naszym Państwie do zrobienia, jeszcze czekają nas wielkie zadania ażeby stworzyć Polskę potężną i wielką Słyszeliśmy tu już kilkakrotnie dzisiaj o wprost tragicznym położeniu wsi w dzisiejszych czasach. Przed trzema laty p. Wicepremier Kwiatkowski, gdy obejmował swój wysoki urząd, w czarnych kolorach przedstawił nam w Sejmie poprzednim położenie wsi polskiej. Muszę stwierdzić na podstawie obserwacji i na podstawie dzisiejszych mów, że to położenie wsi polskiej w niczym na lepsze się nie zmieniło, że niedostatek dolega szerokim masom włościańskim, że nieraz brak żywności, obuwia i najpotrzebniejszych rzeczy. Nic dziwnego, że choroby zaczynają dziesiątkować tę ludność, że przyrost naturalny, jak to przedstawił mój przedmówca, zaczyna spadać.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#PksLubelski">Ale obok tego wieś trapią jeszcze inne kłopoty. Wieś czuje się pokrzywdzona obecną ordynacją wyborczą i domaga się najrychlejszej zmiany, ażeby mogła wziąć udział w życiu państwowym. Tutaj muszę stwierdzić, że gdyby Rząd chciał, to poprzedni Sejm uchwaliłby chętnie zmianę ordynacji wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#PksLubelski">Niebardzo.)</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#PksLubelski">Wieś czuje się pokrzywdzona także tym, że gdy chce swoich zdolniejszych synów wysyłać do szkoły średniej i wyższej, musi opłacać wysokie opłaty szkolne, których absolutnie w bardzo wielu wypadkach nie jest w stanie pokryć i dlatego dzisiaj do rzadkości należy uczeń szkoły średniej albo uczeń uniwersytetu, pochodzący z ubogiej warstwy włościańskiej. Wieś także rozgoryczona jest tym bezrobociem, zwłaszcza młode pokolenie rwie się do pracy, a tymczasem bezrobocie zabija w nim ducha i tężyznę fizyczną i sprowadza często na manowce, tym bardziej że żywioły bezbożnicze i komunistyczne nie spoczywają, ale destrukcyjnie oddziaływują na tę młodzież.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#PksLubelski">Powstaje Centralny Okręg Przemysłowy. My się z tego okręgu bardzo cieszymy i nie ma Polaka, którego by nie radowała ta Stalowa Wola, Mielec czy Dębica, czy inne ośrodki przemysłowe. Ale jako kapłan i obywatel konstatuję z boleścią, że w tym okręgu przemysłowym zaczyna się szerzyć pijaństwo w zastraszający sposób. I tutaj pod tym względem władze muszą wkroczyć, ponieważ podawanie w małych naczyniach alkoholu, następnie pozwalanie na zakładanie szynków w wielkiej liczbie przyczynia się, do rozpijania ludności. Co mi z tego, że chłop i robotnik zarabia, skoro potem w dużym procencie zostawia to w karczmie. Co mi z tego, że przyniesie pożytek swoją pracą i dostanie za to pieniądze, skoro potem wskutek pijaństwa niszczeje sam moralnie, duchowo i fizycznie Dlatego też tutaj interwencja ze strony władz administracyjnych jest konieczna, jeżeli chcemy uchronić ludność polską włościańską i robotniczą, która stanowi podstawę narodu, od depresji moralnej i zdegenerowania fizycznego.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#PksLubelski">Na polu oświaty także dużo w Polsce zrobiono. Muszę z pewną satysfakcją powiedzieć, że w ostatnich trzech latach zmieniło się w Polsce pod tym względem na lepsze. Ale jeszcze przeszło pół miliona dzieci mamy bez szkół, ponieważ brak szkół, brak sił nauczycielskich etatowych nie pozwala tej młodzieży na pobieranie nauki. I znów, jeżeli chcemy mieć Polskę silną i potężną, to musimy się starać, aby w tej Polsce była oświata, by w młodym pokoleniu nie było nikogo, który by — chcąc się uczyć — nie miał sposobności i możności nauki. A jeżeli mówi się o szkole, to muszę podnieść także konieczność lepszego uposażenia nauczycielstwa powszechnego, które pracuje nieraz w najtrudniej szych warunkach, w budynkach, które nie odpowiadają zupełnie pojęciu szkoły i potrzebom tej szkoły. Tak samo wymaga zmiany na lepsze szkolnictwo średnie. I tam są wielkie braki, wielkie narzekania, wielki niedostatek i dlatego też musimy zdobyć fundusze na oświatę, jeżeli chcemy mieć Polskę wielką i potężną.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#PksLubelski">Następnie, jeżeli chodzi o świat pracy, to i tu potrzebne są pewne zmiany. Wprawdzie, jak słyszeliśmy wczoraj z ust p. Wicepremiera, stan zarobków się polepszył, ale w bardzo wielu przedsiębiorstwach i państwowych i prywatnych robotnik zarabia poniżej słusznego wynagrodzenia, tak że absolutnie z tych 2 lub 3 zł, czy nawet 1,50 zł wyżyć nie może. Jeżeli się mówi, że nie ma pieniędzy na większe płace robotnika, że przez to upadnie przemysł, to chcę zaznaczyć, że bardzo często nie ma pieniędzy dla robotnika, a są pieniądze na wielkie płace dyrektorów</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#PksLubelski">na wielkie tantiemy dla członków rady nadzorczej.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#PksLubelski">Jeżeli przejdziemy do świata urzędniczego, który to świat również nieraz w bardzo ciężkich warunkach pracuje, to muszę stwierdzić, że bolączką tego świata urzędniczego jest krzywdząca, w najwyższym stopniu antyspołeczna ustawa uposażeniowa z 1934 r.,</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#PksLubelski">ustawa, która wyższym urzędnikom, mającym dość duże płace, w każdym razie aż nadto wystarczające, pododawała jeszcze rozmaite wysokie dodatki funkcyjne, a niższym i średnim funkcjonariuszom uposażenie to znacznie zmniejszyła. Jeżeli chcemy, aby świat urzędniczy był zadowolony, jeżeli chcemy od niego domagać się pracy, musi ta ustawa uposażeniowa z 1934 r. jak najprędzej być zmieniona. Dziwię się, że do tego czasu ona nie została zmieniona, nie została usunięta. P. Wiceminister Grodyński w 1936 r. jeszcze obiecał nam na Komisji Skarbowej, że przyjdzie z nową ustawą uposażeniową, niestety, do tego czasu tej nowej ustawy nie ma i świat urzędniczy, funkcjonariusze państwowi w najwyższym stopniu są rozgoryczeni. I nic dziwnego, jeżeli urzędnik nie ma z czego żyć, jeżeli nie ma z czego wychować i wykształcić swoich dzieci. Słyszeliśmy tu wczoraj zdanie piękne, zdanie trafne, że największym bogactwem Polski — to ludzie i słyszeliśmy również o tym, że największym bogactwem Polski, naszą nadzieją jest młode pokolenie. Tymczasem przyrost naturalny wskutek tych warunków strasznych nie tylko na wsi, nie tylko w sferach robotniczych, ale także i w sferach urzędniczych coraz bardziej maleje i boję się, że gdyby tak pod tym względem dalej iść miało, możemy dojść do katastrofy. Dlatego też pod tym względem najrychlej potrzebna jest zmiana.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#PksLubelski">Wczoraj p. Wicepremier Kwiatkowski złożył oświadczenie, że podatek specjalny nie będzie dotyczył gorzej płatnych urzędników. Ja bym uważał, że ten podatek specjalny należy znieść dla urzędników do V stopnia wyłącznie, ponieważ wszyscy ci urzędnicy znajdują się przeważnie w trudnych warunkach życiowych. Następnie jeżeli się mówi, że nie ma pieniędzy na poprawę losu urzędników, to świat urzędniczy, ten średni i niższy, tego nie rozumie. Oni mówią, że jeżeli są pieniądze na wielkie płace dygnitarzy państwowych i jeżeli są pieniądze na dodatki funkcyjne, i jeżeli są pieniądze na wysokie dodatki reprezentacyjne i na wiele innych rzeczy, to także muszą się znaleźć na to, ażeby ten urzędnik, ten funkcjonariusz niższy i średni mógł owocnie pracować i żyć tak, jak człowiek.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#PksLubelski">Poruszona była także sprawa przemysłu, sprawa dla Polski bardzo ważna. Ja tutaj ograniczę się do paru uwag. Uważam, że przemysł dotyczący obrony Państwa, przemysł wojenny powinien być upaństwowiony, a przemysł, który z przemysłem wojennym ma ścisły związek, jak przemysł naftowy, przemysł węglowy i przemysł hutniczy, powinien być unarodowiony. Taki stan, jak obecnie, zagraża obronności Państwa Polskiego, a w razie wojny może spowodować katastrofalne skutki.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#PksLubelski">Następnie uważam, że raz trzeba skończyć z kartelami. Słyszeliśmy tutaj wczoraj oświadczenie, że Rząd wystąpił z projektem ustawy o prawie kartelowym. P. Minister Kwiatkowski, gdy obejmował swój urząd przed 3 laty oświadczył, że zabierze się do karteli. I zabrał się do tych małych, mniej szkodliwych, a te wszystkie wielkie kartele zostały i dalej działają na szkodę Państwa. Jadąc przez Polskę można spotkać takie wielkie obiekty przemysłowe, jak rafineria nafty w Glinniku Mariampolskim, w Limanowej, które są teraz zamknięte, rdzewieją i porastają trawą wskutek właśnie karteli. I dlatego jeżeli mamy ożywić przemysł, to raz trzeba skończyć z kartelami.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#PksLubelski">To nie dlatego.)</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#PksLubelski">P. Premier Składkowski wczoraj oświadczył gotowość współpracy z Sejmem i apelował do tej współpracy. Jestem głęboko przekonany, że cały Sejm będzie współpracował z Wysokim Rządem i odniesie się do tego Rządu, który jest Rządem polskim, z zaufaniem.</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#PksLubelski">Ale chcielibyśmy także, żeby Wysoki Rząd miał zaufanie do Sejmu. To zaufanie w ostatnich czasach dość silnie zostało poderwane w opinii społecznej przez dekrety. Ja wiem, że niektóre dekrety były konieczne, że z niektórymi dekretami trudno było czekać, zwłaszcza z dekretami, dotyczącymi ziem przyłączonych. Ale mam to głębokie przekonanie, że z niektórymi dekretami, zwłaszcza z dekretem prasowym, można było zaczekać, by go Sejm uchwalił i by nie było tych zadraśnięć i skrępowania prasy, która jest ważnym czynnikiem w życiu publicznym. (P. Dölinger:* 20 lat czekaliśmy.)</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#PksLubelski">Wysoki Sejmie! Polskę czekają wielkie i trudne zadania i ażeby zrealizować te wielkie i trudne zadania, ażeby w dzisiejszych czasach Polska wyszła z tego położenia nie tylko obronną ręką, ale i wzmocniona, musi być współpraca wszystkich czynników, musimy się wszyscy zjednoczyć do wspólnej, harmonijnej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#PksLubelski">Ja całą duszą jestem za tym zjednoczeniem (Oklaski.), bo tylko w jedności siła. Ale musimy sobie zdawać sprawę, że ażeby dążyć do tego zjednoczenia, musimy tu w Sejmie dać przykład.</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#komentarz">(Glosy: Czekamy na Księdza.)</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#PksLubelski">Dzielimy się tu, proszę Panów. Jedni panowie należą do Obozu Zjednoczenia Narodowego, drudzy nie, ale jednym i drugim przyświeca wielka idea służby Ojczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-33.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.28" who="#PksLubelski">I jestem głęboko przekonany, że tak samo p. generałowi Skwarczyńskiemu przyświeca ta wielka idea, jak i jego kontrkandydatowi w Wilnie gen. Żeligowskiemu. Ale chciałbym, proszę Panów, ażeby Panowie zdawali sobie sprawę z tego, że Polska w obecnych stosunkach to nie tylko Obóz Zjednoczenia Narodowego (Oklaski.), ażeby Panowie zdawali sobie sprawę z tego, że Polska to wielkie 35-milionowe Państwo, że Polska to naród blisko 35-milionowy z wielką przeszłością i kulturą, że Armia, to wspólne nasze dobro (Oklaski.), to wspólne nasze ukochanie, że autorytety Pana Prezydenta i Pana Marszałka Rydza-Śmigłego muszą stać ponad wszystkimi swarami partyjnymi (Oklaski.), że te autorytety są własnością całego Państwa Polskiego i całego narodu polskiego. Jeżeli Panowie chcecie dążyć i do zjednoczenia politycznego, to musicie Panowie mieć dużo wspaniałomyślności, dużo wielkoduszności, która cechuje ludzi szlachetnych i wielkich. Ja życzę Polsce prawdziwego zjednoczenia ideowego.</u>
+ <u xml:id="u-33.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Jahoda-Żółtowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PJahodaZoltowski">Wysoka Izbo! Słuchając programu planu 15-letniego, jako mieszkaniec miasta czekałem z niecierpliwością, kiedy padną słowa: urbanizacja, polonizacja, unarodowienie życia gospodarczego. Przyznam się szczerze, że gdy słowa te padły przy 4-tym dopiero okresie, gdy pierwsza refleksja myślowa mówiła, że będzie to dopiero za lat 10 — opanowało mnie przygnębienie. Prawo przekory, o którym wspomniał p. Wicepremier, rządzi bowiem tak samo i ludzkimi myślami. I taka uparta myśl wystukiwała mi rytmicznie: lat 10, lat 10, 10 lat, a tymczasem wszystko płynie. Za 10 lat może i z dzisiejszego programu niewiele zostać śladu.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#PJahodaZoltowski">Jeżeli jednak przyjmiemy, że za 10 lat mogło by nie być z tego śladu, to musimy przyjąć dwie alternatywy, że albo pod działaniem nieprzychylnych sił zewnętrznych program ten nie będzie w całości zrealizowany, albo stanie się zgoła coś odwrotnego, że zostanie on właśnie wydatnie skrócony w czasie i to talk wydatnie, jak zostało wydatnie przyśpieszone zakończenie pierwszego cyklu inwestycyjnego. Jeżeli dalej przyjąć musimy za pewnik, że program gospodarczy, jeżeli jest realny, a spotyka się z wyraźnymi siłami działającymi czy to z zewnątrz, czy też niezależnymi od naszej woli — zawsze realizowany jest w tempie przyśpieszonym, gdyż inaczej grozi mu załamanie, to musimy wówczas przyjść do przekonania, że zagadnienie urbanizacji i unarodowienia miast dojdzie z konieczności do szybkiego i radykalnego rozwiązania znacznie szybciej, niż to pierwotnie się projektowało.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#PJahodaZoltowski">P, Wicepremier przy innej okazji zakreślił wyraźnie postulat, że struktura ludnościowa musi w Polsce ulec przebudowie, że z pracy na roli utrzymać się może jedynie połowa ludności Państwa. Przez okres 20-lecia państwowości naszej nie zbliżaliśmy się do tego ideału niestety, lecz raczej z roku na rok oddalaliśmy się. Jeżeli więc przyjmiemy, że przez najbliższe 10 lat nie dołożymy specjalnie wielkiego wysiłku w tym kierunku, to gdy w chwili obecnej osiągnięcie zakreślonej równowagi wyraża się zwiększeniem ludności miast o 60%, to niestety za lat 10 osiągnięcie takiej równowagi będzie już wymagało zwiększenia tej ludności o 100%.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#PJahodaZoltowski">Ale wszystko płynie — za lat 10 może się okazać, że ideałem będzie nie stosunek pół na pół, lecz stosunek 2/3 w miastach do 1/3 na wsi, czyli niemal właśnie stosunek wręcz odwrotny do obecnego. Że takie ujęcie sprawy jest już więcej niż prawdopodobne, wskazują na to dwie okoliczności: duży przyrost ludności, którego nie mamy chyba najmniejszego zamiaru hamować, i przykład naszych sąsiadów z zachodu. Niemcy w ciągu 50 lat odwróciły stosunek ludności miejskiej do wiejskiej. Taki stosunek, jaki my posiadamy obecnie, miały Niemcy lat temu 80. Jesteśmy wyraźnie daleko w tyle i musimy to bardzo prędko nadrobić. Musimy zdjąć z bark rolnictwa nadmiar czynnie zatrudnionych, musimy się z tym śpieszyć, bo inaczej każdy grosz wkładany w wieś będzie właściwie groszem grubo mniej produktywnie ulokowanym, aniżeli ten sam grosz w mieście, a kto wie, czy nawet nie stanie się zupełnie nieproduktywny. Reforma rolna w tych warunkach byłaby tylko paliatywem, nic w gruncie rzeczy nie dającym.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#PJahodaZoltowski">Zdaję sobie sprawę, że faktycznie problem urbanizacji jest tak palący, że musi on być rozwiązywany przy okazji każdej innej planowej akcji. Przykład taki mamy w Centralnym Okręgu Przemysłowym. C. O. P. urbanizuje się w szybkim tempie, bo nie sposób, by mogło być inaczej. Ale obawiam się jednego, żeby nie było tam zbyt wiele inicjatywy prywatnej, opartej o weksle, które — jak to p. Wicepremier wspominał — pójdą do protestu. Wprawdzie p. Wicepremier wspominał o tym, że kredyty budowlane nie będą ograniczone, że Bank Gospodarstwa Krajowego uruchomi kredyty średnio-terminowe dla przemysłu i rzemiosła, ale zachodzi pytanie, czy to wystarczy, aby proces urbanizacji i unarodowienia miast mógł odbywać się w takim stopniu, byśmy, gdy przyjdzie jego kolej jako na zagadnienie czołowe, nie byli bardziej wstecz niż obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#PJahodaZoltowski">Jeżeli przejrzymy plan najbliższego 3-lecia, to widać z niego wyraźnie, co się już ma dziać w następnej trzylatce, mianowicie że 27,5% przeznacza się na komunikację, a rolnictwo dostanie podwójną kwotę 105 milionów złotych, oprócz sum przewidzianych w budżecie. P. Wicepremier wspomniał jeszcze o gotowości dopłaty około 50 milionów dla zrealizowania kredytu długoterminowego dla drobnych rolników.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#PJahodaZoltowski">I tutaj ciśnie mi się na usta pytanie, czy nie było może możliwości zrealizowania takiegoż długoterminowego kredytu dla drobniejszej inicjatywy prywatnej przemysłowo-rzemieślniczej. Jeżeli p. Wicepremier powiada i słusznie: człowiek, fachowiec, nie dyletant, to musimy sobie zdać sprawę z faktu, że tego rodzaju człowiek w Polsce nie rozporządza dzisiaj najczęściej wystarczającym kapitałem, aby móc swoją inicjatywę zrealizować bez weksli, które pójdą tylko dlatego do protestu, że były zbyt krótkie terminy. To pytanie znajduje tym bardziej uzasadnienie, że całkowite zrealizowanie odpowiedniej dla takiego kredytu instytucji wymaga w całości sumy o wiele mniejszej i skromniejszej, niż przewidywana ona jest dla rolnictwa jako jednorazowa dopłata.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#PJahodaZoltowski">Kredyt w Polsce jest funkcją najsłabiej rozwiniętą. W dodatku bankowość nasza nigdy nie stawiała na człowieka, stawiała zawsze na zabezpieczenie rzeczowe, stąd płynie głównie objaw, że kredyty bankowe dawały stosunkowo zbyt słabe efekty gospodarcze. Kredyt otrzymywał nie ten, co miał inicjatywę i powinien był go otrzymać, ale ten, kto mógł dać zabezpieczenie.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#PJahodaZoltowski">Proszę mnie źle nie rozumieć. Jestem przeciwnikiem filantropijnej działalności Skarbu Państwa, jak i p. Wicepremier, nie mogę się jednak powstrzymać od! zauważenia, że w budżecie dobroczynności tej jeszcze kresu nie położono. Przyznaję lojalnie, że jest jej o wiele mniej niż dawniej, ale i to, co zostało, liczy się w dalszym ciągu na miliony. Zawsze będziemy świadkami rozłażenia się poważnych kwot bez należytego efektu gospodarczego, jeżeli dyspozycja tymiż kwotami należeć będzie do różnych ośrodków.</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#PJahodaZoltowski">P. Wicepremier przestrzegał przed szukaniem przykładów u obcych. Jestem w tym szczęśliwym położeniu, że mój przykład zaczerpnąć mogę jednak z działalności przedwojennego, a polskiego, a więc własnego samorządu, jakim był Wydział Krajowy Galicyjski. Sejm Krajowy powołał swego czasu instytucję, której zadaniem było uprzemysłowienie dzisiejszej Małopolski, instytucję opartą o stałą dotację ze Skarbu Krajowego. Rezultat tej akcji był na owe czasy bardzo korzystny. Niestety, wojna przekreśliła dalszy ciąg tej akcji, skromne resztki istnieją jeszcze w postaci Małopolskiego Funduszu Przemysłowego. Chodziło by więc o to, by Fundusz ten nie tylko restytuować, ale rozciągnąć jego działalność na cały obszar Państwa i obarczyć go zadaniem popierania średniej i drobnej wytwórczości, a więc popierania drobnego przemysłu, rzemiosła, chałupnictwa, czy przemysłu domowego. Już samo skoncentrowanie przewidzianych w preliminarzu budżetowym na te cele sum stanowić może niezłą podstawę do uruchomienia tego rodzaju instytucji. Dalsza pomoc może nawet nadać całej akcji znacznie żywsze tempo, a co za tym idzie i większy efekt gospodarczy. Musimy sobie bowiem jasno i otwarcie powiedzieć, że drobne przetwórstwo przemysłowe nie może być pozostawione własnej inicjatywie, bo nie rozporządza ono nawet minimalnymi wolnymi kapitałami, a ponadto, że i tu planowość poczynań jest nieodzowna. Jako przykład zacytuję chociażby stosunki panujące w województwie krakowskim. Województwo to wciśnięte pomiędzy uprzemysłowiony Śląsk od zachodu i rozbudowujący się Centralny Okręg Przemysłowy od wschodu, posiada rozdrobnienie gospodarstw rolnych największe na ziemiach polskich, ponadto nieurodzajne okolice górskie i małourodzajne podgórskie. Na czoło więc zagadnień rejonu tego wysuwają się właśnie sprawy zdjęcia z roli nadmiaru ludności.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#PJahodaZoltowski">Zdjęcie to musi być trwałe, a nie przypadkowe i nie koniunkturalne. Wprawdzie szereg robót publicznych, jakie niewątpliwie będą prowadzone, wniesie może chwilową ulgę, ale po ich ukończeniu problem ten wystąpi z większą jeszcze ostrością. W województwie krakowskim stanowczo nie można czekać 10 lat na szerszą akcję urbanizacyjną i unarodowienia życia gospodarczego. Jeżeli jednak do akcji tej na terenie Podkarpacia przystąpi się dość szybko, to będzie ona nie tylko łatwiejszą, ale i skuteczną, a przede wszystkim grubo tańszą.</u>
+ <u xml:id="u-35.12" who="#PJahodaZoltowski">Nie wyobrażam sobie, aby drogą emigracji krajowej można było zagadnienie to rozwiązać, obejmie ona w najlepszym wypadku tylko nieznaczną część ludności, resztę nadmiaru trzeba będzie pozostawić na miejscu, starając się o stworzenie dla niej nowych źródeł egzystencji. Zagadnienie to nie jest nowe. Problem ten był już rozwiązany przez przedwojenny samorząd galicyjski, który pozostawił po sobie całe zagłębia drobnego przetwórstwa. Jeżeli więc dorobek ten w znacznej części poszedł na marne, to dlatego, że akcja została przerwana i nie jest właściwie na nowo podjęta. Trzeba ją zaś podjąć, nie tylko dla ratowania tego, co pozostało, ale również dlatego, że jest to dzisiaj nakazem zupełnie specyficznych warunków gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-35.13" who="#PJahodaZoltowski">Podobne warunki znaleźć możemy i w innych województwach, może mniej jaskrawe, ale też domagające się szybkiej interwencji. Zogniskowanie więc akcji popierania drobnego przetwórstwa przemysłowego, rzemieślniczego w specjalnie do tego powołanym ośrodku dyspozycji, opartym o fundusze publiczne, jest tak pilną koniecznością, że środki na ten cel, środki w dodatku stosunkowo nie tak znaczne, muszą się znaleźć i to równocześnie ze środkami na uruchomienie długoterminowego kredytu dla drobnego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-35.14" who="#PJahodaZoltowski">Dopiero równolegle przeprowadzona akcja na terenie drobnego warsztatu pracy rolnej, jak i przemysłowo-rękodzielniczego da w sumie rezultat pozytywny, o jaki nam przecież chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-35.15" who="#PJahodaZoltowski">Tutaj pozwolę sobie zwrócić się do kolegów rolników, którzy może nie doceniają konieczności takiej kolaboracji. Twierdzę, że jedynie taka współpraca miasta i wsi może dać wyjście nadmiarowi ludności, obarczającej dzisiaj rolę.</u>
+ <u xml:id="u-35.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-35.17" who="#PJahodaZoltowski">Wsi nie można uprzemysławiać ze szkodą dla interesu rolnictwa, tym bardziej, że można to uczynić w pełnej harmonii z interesami mieszkańców miast. I tylko taka kolaboracja miałaby piękne zadanie do spełnienia właśnie przez kreowanie jednego ośrodka dyspozycji, o jaki obecnie zabiegam. Kreowanie specjalnego funduszu popierania drobnej wytwórczości przemysłowej i rzemieślniczej uważam za sprawę bardzo pilną i palącą. Pragnę również zwrócić uwagę, że przyśpieszy to poważnie realizację planu urbanizacji i unarodowienia miast i miasteczek, będzie to niejako zadatkiem, że zagadnienie to jest doceniane praktycznie i istotnie, a nie tylko teoretycznie przez postawienie go na dość odległym etapie ogólnego planu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-35.18" who="#PJahodaZoltowski">Z prawdziwą przyjemnością usłyszałem również z ust p. Wicepremiera, że sprawy kulturalne nie będą spychane na dalszy plan. Jako wysłannik do tej Izby miasta, które słusznie pretenduje do miana polskich Aten, muszę zaznaczyć, że sprawy te leżą mi równie silnie na sercu. Daleki jestem od zaściankowości, ale właśnie dlatego pozwalam sobie podkreślić, że Krakowowi należy okazać o wiele więcej względów, niż mu dotąd okazywano. Postulaty nauki starej Wszechnicy Jagiellońskiej, postulaty kulturalne miasta nie były nigdy nadmierne, można je śmiało scharakteryzować jako zbyt umiarkowane i skromne, ale właśnie też dlatego winny one być w pierwszej linii realizowane.</u>
+ <u xml:id="u-35.19" who="#PJahodaZoltowski">Położenie dzisiejsze Krakowa pomiędzy dwoma centrami przemysłowymi jako stolicy kultury Polski wskazuje na konieczność szerszego uwzględnienia jego potrzeb. Uważam za szczęśliwy zbieg okoliczności, że miasto moje leży geograficznie w tym właśnie miejscu, bo nie potrzebujemy zaczynać pracy od początku. Pozwolę sobie nawet zaryzykować twierdzenie, że gdyby Kraków ze swoją nauką i kulturą nie leżał tam, gdzie go ongiś Krak założył, to dziś, w obecnej sytuacji dwóch okręgów przemysłowych, musielibyśmy myśleć o jego tam właśnie zbudowaniu. Jestem więc głęboko przekonany, że nie ujmując w niczym ważności innych miast polskich, jednak postulaty starej stolicy Piastów i Jagiellonów spotykać się będą zawsze z przychylnym traktowaniem ze strony Wysokiego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-35.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Witwicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PWitwicki">Wysoki Sejmie! Chcę dotknąć tej odwiecznej rany, która zwie się sprawą ukraińską w jej obecnie najbardziej bolesnym punkcie. Pragnę uczynić to jak najbardziej oględnie. Będę wolny od wszelkich uprzedzeń i od wszelkiej przesady, nie będę niczego od siebie naświetlał. Przez moje usta będą mówić fakty, fakty może być nazbyt realistyczne. Ale zbyt to poważne są sprawy, ażeby do nich można podchodzić jedynie na podstawie kategorii uczucia. Wrażenie momentu opanować musimy pełnią rozumu i rozwagi i tą głęboko ujętą racją polityczną, którą w pierwszym rzędzie kierować się winna taka instytucja, jaką jest parlament w Państwie. A ta racja wymaga, ażeby te fakty mogły być tutaj omówione z całą prawdą i z całą otwartością.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#PWitwicki">Chcę sumiennie wykonać tutaj oto na tym miejscu swój obowiązek i chcę przedstawić grozę obecnej sytuacji. Mam na myśli wypadki, których smutną widownią w ostatnich tygodniach był Lwów i był kraj, który w tej Izbie reprezentuję.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#komentarz">(P. Wymysłowski: Jaki kraj? Polski kraj. Polskę Pan reprezentuje.)</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#PWitwicki">Nie przeczę. Dziwnym dziwem już w lecie bieżącego roku dawały się słyszeć w kraju złowieszcze pomruki tych wstrząsów głębokich, które następnie przeżyliśmy. Oto nie wiadomo z jakich źródeł poczęły przychodzić do nas wiadomości, że oto w takiej a takiej kooperatywie ukraińskiej wykryto skład broni, że w tej oto cerkwi znaleziono amunicję, że u tych a tych działaczy ukraińskich, między innymi u mnie, znaleziono karabiny maszynowe. (Głos:* To było znane w roku 1930.) Ale dziś jesteśmy w 1938 r. Doszło do tego, że organa urzędowe uważały za swój obowiązek zdementować te wieści. Równocześnie aranżowano wiece antiukraińskie z bojowymi hasłami antiukraińskimi. Równocześnie cała prawie prasa polska pełna była nieusprawiedliwionych i nieuzasadnionych inwektyw pod adresem narodowego ruchu ukraińskiego, na przykład, że całe życie organizacyj ukraińskich społecznych i gospodarczych to jest jeden wielki warowny obóz, który szykuje orężną rozprawę — dosłownie — z Państwem Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#PWitwicki">Po tym psychologicznym przygotowaniu przyszły wypadki, które, jasna rzecz, wymagają bliższego omówienia. Rozpoczęły się formalnie wyprawy bojowe na ukraińskie instytucje społeczne, gospodarcze i oświatowe. Poczynało się to w ten sposób, że na ulice w centrum miasta wychodziły setki młodzieży polskiej, wśród niej wielu studentów i uczniów szkół wyższych, każdy prawie z jakąś bronią, poczynając od kamieni, a kończąc na pewnych sprzętach żelaznych. I tak uzbrojone grupy młodzieży ciągnęły pod ukraińskie instytucje i tam dokonywały bojowych wyczynów, a więc tłukły szyby, wyłamywały żaluzje, wyważały drzwi wchodowe, wybijały okna, niszczyły urządzenia sklepowe, podpalały sklepy, biły i raniły ich funkcjonariuszy. W jednym tylko dniu 3 listopada takiemu atakowi uległo 10 sklepów Masłosojuza we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#komentarz">(Przerywania. Głos: Wyście palili sterty.)</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#PWitwicki">Za to odpowiedzieli ci, którzy to zrobili.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#komentarz">(Głos: Nie odpowiedzieli, bo uciekli do Czechosłowacji.)</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#PWitwicki">Ja nie wiem kto uciekł, ale wiem tylko, że w tej sprawie było dużo wyroków sądowych, które takie poczynania napiętnowały i osądziły.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#PWitwicki">Temu losowi uległ Rewizyjny Sojusz Ukraińskich Kooperatyw, temu losowi uległo seminarium duchowne, do którego wtargnęli młodzi ludzie i poniszczyli obrazy, m. in. obraz Chrystusa.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#PWitwicki">Dzień następny nie tylko nie przyniósł odprężenia w tej sytuacji, ale przyniósł nasilenie tych wypadków. Oto na uniwersytecie odbył się wiec akademicki i stąd ruszyły oddziały po kilkuset ludzi pod ukraińskie instytucje, a więc pod: Ukraiński Centrobank, Narodną Torhowlę, Narodną Hostynnycię, wydawnictwo ukraińskiej prasy — „Nowy Czas”, — „Proświtę”, Księgarnię Towarzystwa imienia Tarasa Szewczenki i redakcję — „Diła”, na Zorię, Stowarzyszenie rzemieślników ukraińskich, na realność Dnistru, przy ul. św. Zofii itd. itd. Tam rozegrały się już prawdziwe bitwy i długotrwałe oblężenia. Z jednej strony tłum nacierających młodych ludzi, z drugiej strony kilkuset obrońców, którzy bronili majątku swych instytucyj i swego życia.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#komentarz">(Głos: Co za epopea?)</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#PWitwicki">A obok stała policja piesza i konna, kilkudziesięciu albo i stu kilkudziesięciu ludzi i nikogo nie upominała, nikogo nie usuwała, nikogo nie aresztowała, w ogóle nie czyniła niczego, aby rozproszyć atakujący tłum. Co więcej, kiedy napór wzmagał się, policja wpadła do lokali, np. — „Nowego Czasu”, Ukraińskiego Centrobanku i tam aresztowała tych właśnie, którzy się przed atakiem bronili.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: A kto krzyczał: Precz z Lachami.)</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#PWitwicki">Potem przeprowadzono w tych lokalach rewizję, a po przeprowadzeniu rewizji lokal przedstawiał obraz pełnego zniszczenia i pełnej ruiny. I kiedy ostatecznie tych aresztowanych winowajców pokazano atakującemu tłumowi, tłum się uspokoił, fala gniewu opadła, ulica się uspokoiła.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#PWitwicki">Chcę stwierdzić jedną niezbitą okoliczność, a mianowicie, że o tych wszystkich atakach były poinformowane organa bezpieczeństwa, że one wiedziały o odbywanych wiecach i uchwalanych rezolucjach, że na ich oczach rozwijały się te wielosetne pochody i demonstracje, na oczach organów bezpieczeństwa dokonywały się te ataki. Stwierdzić musimy, że organa bezpieczeństwa temu nie zapobiegły i nie dały należytej ochrony instytucjom ukraińskim. Co więcej, zamiast dać pomoc napadniętym, pod swoją ochroną pozwalały na odbywanie się tych ataków i zamachów.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#PWitwicki">Żądamy, by władze państwowe bez względu na taki czy inny kierunek polityczny wykonały swój zasadniczy obowiązek względem nas, to jest dały nam zabezpieczenie naszego mienia i życia, bo to jest dobre nasze prawo i to jest fundamentalny obowiązek Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#komentarz">(Głos: Przypominamy art. 6 Konstytucji.)</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#PWitwicki">Żądamy równocześnie pociągnięcia do odpowiedzialności winowajców i żądamy wynagrodzenia szkód.</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#PWitwicki">Przystępuję do tego, co się dzieje w kraju. Oto w drugiej połowie października zaczęły zjawiać się we wsiach lotne oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza. Przyjeżdżały do wsi niespodziewanie.</u>
+ <u xml:id="u-37.20" who="#komentarz">(Głos: Mieli zawiadamiać?)</u>
+ <u xml:id="u-37.21" who="#PWitwicki">A dlaczego nie mieliby? (Głos: Mieli prosić o pozwolenie?) Na wiadomość o tym cała prawie ludność męska uciekała ze wsi i chowała się po sąsiednich lasach i wsiach.</u>
+ <u xml:id="u-37.22" who="#komentarz">(Głos: Dlaczego uciekała?)</u>
+ <u xml:id="u-37.23" who="#PWitwicki">Bo miała świadomość tego, co ją czeka.</u>
+ <u xml:id="u-37.24" who="#komentarz">(Głosy: Jaką świadomość? Jak żołnierz polski przyjeżdża, to ludność ucieka? Prowodyrzy uciekali.)</u>
+ <u xml:id="u-37.25" who="#PWitwicki">Nie wszyscy. Mężczyźni uciekali.</u>
+ <u xml:id="u-37.26" who="#komentarz">(Głos: Byli winni widocznie.)</u>
+ <u xml:id="u-37.27" who="#PWitwicki">Jeżeli byli winni, to powinni byli stanąć przed sądem.</u>
+ <u xml:id="u-37.28" who="#komentarz">(Głos: Jakby mieli czyste sumienie, nie uciekaliby.)</u>
+ <u xml:id="u-37.29" who="#PWitwicki">Przybywszy do wsi, ci ludzie, w szczególności ci przywódcy, wyciągali z kieszeni gotowe kartki, wykazy instytucyj ukraińskich, wykazy ich organizatorów i pracowników, otaczali ich mieszkania, wyciągali ich z domów i poddawali doraźnej egzekucji.</u>
+ <u xml:id="u-37.30" who="#komentarz">(Głos: Kiedy Pan mówił, że do lasu uciekali.)</u>
+ <u xml:id="u-37.31" who="#PWitwicki">Kto wiedział, to uciekał.</u>
+ <u xml:id="u-37.32" who="#PWitwicki">Przeważna część Polaków formułuje swój program odnośnie sprawy powiedzmy ruskiej w ten sposób, że chce pozwolić nam rozmawiać po ukraińsku, śpiewać pieśni ukraińskie...</u>
+ <u xml:id="u-37.33" who="#komentarz">(Głosy: Po rusku. Ukraina jest nad Dnieprem)... a dalej chcą nam pozwolić modlić się w naszych cerkwiach. Dostaliśmy jednak lekcję poglądową, że to jest niedozwolone, bo kto do tych oddziałów przemawiał po ukraińsku, albo kto się przyznawał do wiary naszej greckokatolickiej, był znieważany, maltretowany i bity.</u>
+ <u xml:id="u-37.34" who="#PWitwicki">(Wrzawa. Głosy: Kiedy? Gdzie?)</u>
+ <u xml:id="u-37.35" who="#komentarz">Mam w ręku dokumenty, świadectwa lekarskie, (Przerywania.) którymi w każdej chwili służę i za to, proszę Panów, odpowiadam... (Głos:</u>
+ <u xml:id="u-37.36" who="#PWitwicki">A my mamy spalone dwory i rozbite poczty)... głową i honorem, bo ja nie wiem, co mnie może kiedyś w związku z tymi wypadkami poza tą Izbą czekać.</u>
+ <u xml:id="u-37.37" who="#PWitwicki">Pozwoli Wysoka Izba, że przytoczę kilka przykładów. Więc np. przyjeżdża do pewnej ukraińskiej kooperatywy</u>
+ <u xml:id="u-37.38" who="#komentarz">(Głosy: Ruskiej.)</u>
+ <u xml:id="u-37.39" who="#PWitwicki">taki oddział (Przerywania.)...*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Proszę nie przeszkadzać mówcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#PWitwicki">Więc przyjeżdża do ukraińskiej koperatywy taki oddział i do sklepu wchodzi kilku członków tego oddziału. Na ścianie wiszą portrety Szewczenki i Franki, największych poetów ukraińskich. Imię Szewczenki jest dla każdego ukraińskiego serca taką samą świętością, jak dla polskiego imię Mickiewicza. Więc powiada ten przybysz do sklepowego: Co tu za trzech takich złamanych — „ludzi” wisi? W cudzysłowie stawiam to słowo — „ludzi”, bo nie mogę użyć tego pornograficznego wyrażenia, jakim nazwał ten przybysz Szewczenkę i Frankę. Portrety zostały skonfiskowane, zdjęte.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#komentarz">(Głos: Kto to zrobił?)</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#PWitwicki">Ten żołnierz właśnie. Potem pojechali, a na śladach ich znaleziono na drodze podarte portrety Szewczenki i Franki.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#PWitwicki">Przechodzę do tego, o czym Pan Kolega mówił, dlaczego portret Prezydenta nie może wisieć obok portretu, Szewczenki. Więc przyjeżdża do innej wsi pow. drohobyckiego nie wiem czy ten sam oddział, czy inny — sierżant tego oddziału wywołuje księdza dziekana miejscowego i zaczyna mu wykładać swoje poglądy</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#PWitwicki">na rozwiązanie kwestii ukraińskiej i mówi: — „To ty gadasz w cerkwi o polityce, ja chłopa biję, a chłop wyje. To w czytelni Proświty może wisieć portret Szewczenki, który utopił się w gnojówce, a portret Prezydenta nie?” Odpowiedział na to ksiądz: — „Obok portretu Szewczenki, który utopił się w gnojówce, nie może wisieć portret Prezydenta.” (Przerywania.)* Może być, ja nie przeczę, że on miał tremę, bo zawsze wyjście z takiej sytuacji nie jest łatwe.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#PWitwicki">Proszę Wysokiej Izby, egzekucja, która odbywała się, miała procedurę, że przewodniczącego jakiejś instytucji wyciągano z domu, bito pałkami po głowie, potem, gdy padł na ziemię, okładano go kijami, karabinami, kopano go nogami itd.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#komentarz">(Głos: Dowody? P. Döłlinger: Dość mamy tego. Niech Pan nie plami imienia żołnierza polskiego. Głos: Kto podpalał? Wrzawa. Głos: Nie wolno tykać żołnierza polskiego.)</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#PWitwicki">Mam dokumenty w ręku, mam świadectwa lekarskie, to napisane jest w interpelacji i jestem spokojny o to, że te wszystkie fakty będą niezbicie stwierdzone i udowodnione.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#PWitwicki">Proszę Wysokiej Izby, na przykład w Założcach urządzono masową egzekucję. Tam odbywało się zebranie członków kooperatywy miejscowej w sprawie drobnych oszczędności.</u>
+ <u xml:id="u-39.10" who="#komentarz">(P. Ostafin: Bez pozwolenia władz.)</u>
+ <u xml:id="u-39.11" who="#PWitwicki">Nie. Starosta był na miejscu i wiedział o tym. Do sali wpadł oddział uzbrojonych żołnierzy K.O.P.-u (P. Ostafin: To jest nieprawda. Ja znam tę wieś.) Obsadził wszystkie wyjścia i urządził oczywiście masową egzekucję.</u>
+ <u xml:id="u-39.12" who="#komentarz">(P. Ostafin: To nieprawda. Są specjalne protokóły w tej sprawie,)</u>
+ <u xml:id="u-39.13" who="#PWitwicki">I ja mam protokół i w każdej chwili Panom służę. Mam nazwiska.</u>
+ <u xml:id="u-39.14" who="#PWitwicki">W Dolinie był wypadek, że ludzi rozbierano do naga i bito do krwi.</u>
+ <u xml:id="u-39.15" who="#komentarz">(P. Ostafin: Znów to nieprawda.)</u>
+ <u xml:id="u-39.16" who="#PWitwicki">Tak było ze sklepowym kooperatywy w Kalnej pow. Dolina.</u>
+ <u xml:id="u-39.17" who="#PWitwicki">Np. w Bronicy pow. Drohobycz zajechał do mieszkania miejscowego księdza również taki oddział i zakwaterował się na miejscu. Księdza bito po twarzy i potem pod wieczór wydalono wszystkich domowników i bito księdza po nagich piętach do utraty przytomności.</u>
+ <u xml:id="u-39.18" who="#komentarz">(Głos: Proszę podać nazwisko.)</u>
+ <u xml:id="u-39.19" who="#PWitwicki">Ksiądz Tomaszewski (Głos: Bo nawoływał do oderwania od Polski, to była zdrada.) Nie. Pociągnę Pana za to do odpowiedzialności i musi mi Pan to udowodnić.</u>
+ <u xml:id="u-39.20" who="#komentarz">(P. Ekert: To była zdrada przeciw Państwu.)</u>
+ <u xml:id="u-39.21" who="#PWitwicki">A gdyby nawet, to od tego jest sąd.</u>
+ <u xml:id="u-39.22" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-39.23" who="#PWitwicki">Proszę powiedzieć otwarcie, czy Panowie jesteście zwolennikami takiej procedury. Jeżeli jesteście zwolennikami takiej procedury i takiego porządku prawnego, to proszę to otwarcie powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-39.24" who="#komentarz">(P. Döllinger: Nie damy się sprowokować, Panie Pośle. Będziemy załatwiać swoje sprawy, tak jak my chcemy.)</u>
+ <u xml:id="u-39.25" who="#PWitwicki">Ks. Tomaszewski do dziś dnia jest na wolnej stopie. Gdyby dopuścił się takiej zbrodni, o której Pan mówi, to byłby zamknięty.</u>
+ <u xml:id="u-39.26" who="#komentarz">(Głos: Bo się wyparł.)</u>
+ <u xml:id="u-39.27" who="#PWitwicki">Trzeba mu dowieść, iż tego się dopuścił. Pan chciałby, żeby się przed Panem przyznał; jeżeli sąd mu tego nie dowiódł w ciągu dwóch lat, to widocznie jest niewinny.</u>
+ <u xml:id="u-39.28" who="#PWitwicki">Tego losu nie oszczędzono i kobietom. W Denysowie powiatu tarnopolskiego wyprowadzono 52-letnią Iwannę Błażkiewiczową na pastwisko, nakazano jej się rozebrać do naga.</u>
+ <u xml:id="u-39.29" who="#komentarz">(Głos: To nieprawda. Mamy dość tego.)</u>
+ <u xml:id="u-39.30" who="#PWitwicki">Na jej prośbę pozwolono jej zostać w bieliźnie.</u>
+ <u xml:id="u-39.31" who="#komentarz">(Głos: A więc jednak!)</u>
+ <u xml:id="u-39.32" who="#PWitwicki">Kazano jej się położyć i bito ją. Po trzykrotnym ocuceniu i omdleniu, puszczono ją. Iwanna Błażkiewiczowa przebywa i walczy ze śmiercią w szpitalu ukraińskim we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-39.33" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-39.34" who="#PWitwicki">Ja służę swoją osobą, jeżeli ktoś w tej sprawie miałby coś do zaprzeczenia. Jestem do usług. Odpowiadam za to, co mówię. A wiem, gdzie mówię.</u>
+ <u xml:id="u-39.35" who="#PWitwicki">Z niezliczonej liczby wypadków cytuję tylko kilka wypadków. Ich widownią były powiaty: brzeżański, drohobycki, doliniański, zborowski, samborski, stryjski, turczański, tarnopolski, pod- hajecki i złoczowski.</u>
+ <u xml:id="u-39.36" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-39.37" who="#PWitwicki">My wam wyliczymy Brzeżany i cały szereg innych miejscowości w odpowiednim czasie.)</u>
+ <u xml:id="u-39.38" who="#PWitwicki">W tej tragicznej sprawie zanotować należy dwa ponure zjawiska. Najpierw, że takie fakty mogły dziać się w ogóle w państwie praworządnym i konstytucyjnym, a po drugie, że władza państwowa na nasze interwencje nie mogła czy też nie chciała tym faktom zapobiec i ich powstrzymać. Organa miejscowej administracji odpowiadały, że są bezsilne wobec wojska. Nasze interwencje u władz wojewódzkich i u Rządu także pozostawały bez skutku, a przecież to trwało do przedwczoraj jeszcze i trwa jeszcze zdaje się w niektórych gromadach, i to w najspokojniejszych powiatach kraju.</u>
+ <u xml:id="u-39.39" who="#PWitwicki">Proszę Wysokiej Izby, chcę stwierdzić jedną rzecz, że wychodzi z tego jakaś niesamowita sytuacja, bo wszyscy ci ludzie, którzy brali udział w organizacjach społecznych, gospodarczych, kulturalno-oświatowych i innych, czynili to na podstawie obowiązującego porządku prawnego i Konstytucji, ponadto na podstawie osobnego zezwolenia władzy administracyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-39.40" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-39.41" who="#PWitwicki">A wypadki w Stryju?)</u>
+ <u xml:id="u-39.42" who="#PWitwicki">Więc, proszę Wysokiej Izby, jakże to? Jest jedna administracja, która na te rzeczy zezwala, i jest jakaś inna administracja, która stoi poza tą czy ponad tą administracją, która za to, że ktoś pracuje na podstawie legalnych decyzyj organów władzy państwowej, bije ludzi, maltretuje i ich znieważa. Gdyby ktoś, proszę Wysokiej Izby, powiedział otwarcie, że to jest mój program polityczny, ja tak chcę rozwiązać sprawę ukraińską, to jest moja wola, ja tak chcę i każę, to oczywiście bardzo uprościłoby sytuację. Ale nikt tego nie powiedział, a w rezultacie postawiono całe społeczeństwo ukraińskie poza obowiązującym porządkiem prawnym i poza prawem.</u>
+ <u xml:id="u-39.43" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-39.44" who="#PWitwicki">Nie całe.)</u>
+ <u xml:id="u-39.45" who="#PWitwicki">Jaki jest cel tej procedury, co to ma znaczyć, do czego to zdąża...</u>
+ <u xml:id="u-39.46" who="#komentarz">(Głos: Przede wszystkim jakie powody tego?)</u>
+ <u xml:id="u-39.47" who="#PWitwicki">Dobrze, ale czy chce Pan tę procedurę i te powody usunąć? (Przerywania.)* Dobrze, Panie Pośle, ale trzeba zacząć od tego, czy to jest właściwy sposób do usunięcia tych powodów.</u>
+ <u xml:id="u-39.48" who="#PWitwicki">Jedno jest pewne, że ta procedura godzi w podstawę naszych organizacji narodowych, aby sparaliżować ich pracę. Ale to zupełnie nie osiągnęło skutku. Bo mimo to zorganizowane życie ukraińskie nie upadło i nie upadnie. Ci pohańbieni, bici i poniewierani przywódcy i członkowie miejscowych organizacyj wracają na swe miejsca, stoją dalej na swych pozycjach i na nich trwają i z tym większym zapałem kontynuują swe prace. Ci prości ludzie powiadają, że czuliby się szczęśliwi, gdyby wiedzieli, że przyczynią się do pomnożenia sił moralnych narodu i w czymkolwiek ulżą jego doli. To nie siła i wytrzymałość ludzi, jednostek, to siła i wytrzymałość narodu, który chce żyć i który ma głębokie poczucie prawa do życia, przezwycięża wszelkie udręczenia, wszelkie cierpienia i wszelką mękę.</u>
+ <u xml:id="u-39.49" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-39.50" who="#PWitwicki">Słyszeliśmy i tak nam wyjaśniono, że ten proceder ma jakiś związek z nastrojami ukraińskiej ludności odnośnie Karpackiej Ukrainy. Nie wiemy, czy to jest środek stosowny do uśmierzenia, uspokojenia, że tak się wyrażę, tych nastrojów. Otwarcie powiadam, że tych nastrojów i tych uczuć się nie wypieramy i czujemy się jedni z naszymi braćmi z drugiej strony Karpat, bo jesteśmy jednym z nimi rodem.</u>
+ <u xml:id="u-39.51" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-39.52" who="#PWitwicki">Tego uczucia żadna potęga wydrzeć nam nie potrafi, bo włożyła nam je w duszę siła wyższa od wszelkiej siły ludzkiej. Nie jesteśmy niczyim sztucznym tworem i nie chcemy służyć żadnym obcym interesom. Jesteśmy, jak każdy naród, kreacją Boga i tylko Jego woli tu na ziemi służymy.</u>
+ <u xml:id="u-39.53" who="#komentarz">(Glos: Bądźcie dobrymi obywatelami, to już będzie dobrze.)</u>
+ <u xml:id="u-39.54" who="#PWitwicki">Sądziłby ktoś, ten, kto czynił te egzekucje, że on mógłby sprowokować jakiś odruch rozpaczy ze strony ukraińskiego społeczeństwa, ażeby zastosować potem jeszcze silniejsze represje. Odpowiadamy na to, że zachowaliśmy, zachowujemy i zachowamy w obliczu tych zdarzeń godność i pełny spokój. Ofiarujemy Bogu wszystkie męki nam zadawane i składamy je u stóp Jego nie jako płacz i skargę, (Przerywania.) ale jako dań najwyższych wartości ducha naszego.</u>
+ <u xml:id="u-39.55" who="#komentarz">(Glos: Bez męczeństwa i obłudy.)</u>
+ <u xml:id="u-39.56" who="#PWitwicki">Dziękujemy Najwyższemu, że zesłał nam w tych ciężkich godzinach równowagę ducha, męską i odważną wytrwałość, rycerską godność i siłę w cierpieniu. Wierzymy, że z tych doświadczeń wyjdziemy silniejsi, lepszy i szlachetniejsi. Oto krwią swoją zapisuje naród wieczne karty swojej historii i do jej skarbca wnosi swój wkład. Cierpimy nie od dziś. I ten długi szereg cierpień sprawił, że mamy dość siły moralnej, aby próbę przetrwać i utorować drogę rwącemu się naprzód potokowi naszego życia narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-39.57" who="#komentarz">(Oklaski na lawach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Ostrowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#POstrowski">Wysoka Izbo! W imieniu społeczeństwa polskiego zarówno Lwowa, jak i Małopolski wschodniej, pozwolę sobie złożyć oświadczenie, które pragnę w kilku słowach umotywować.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#POstrowski">Ziemie południowo-wschodnie traktowane jako terytorium — to nie tylko kwestia posiadania takiej lub innej ilości km² obszaru państwowego. Ziemie te posiadają dla Państwa i przyszłości narodu polskiego ciężar gatunkowy bez porównania większy, niżby to pozornie wydawać się mogło, sądząc ze stosunku obszaru tych ziem do obszaru całej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#POstrowski">Trzy województwa południowo - wschodnie reprezentują około 16% obszaru Polski, a prawie 20% ludności Polski.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#POstrowski">Jednakowoż kluczowe położenie tych ziem sprawia, że ich posiadanie względnie utrata była w historii i jest po dzień dzisiejszy kwestią być albo nie być Polski jako mocarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#POstrowski">Utrata Ziemi Czerwieńskiej przed tysiącem lat na rzecz książąt kijowskich zagroziła całemu terytorium ówczesnej Polski. Stąd ponawiane wysiłki o jej odzyskanie. Osiągnięcie tego celu w połowie XIV wieku, kiedy Ziemia Czerwieńska na stałe powróciła do Polski, dało Rzeczypospolitej naturalne oparcie o Karpaty i stało się zapowiedzią największego rozkwitu potęgi polskiej epoki Jagiellonów.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#POstrowski">Koincydencja tych zdarzeń nie była rzeczą przypadkową. Nauka dzisiejsza stwierdza, opierając się na przesłankach geograficznych, że stosunek tego terytorium do Polski przesądziły po prostu z nieodpartym determinizmem warunki przyrodzone.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#POstrowski">Położenie Polski cechuje pomostowość. Terytorium Polski leży na osi międzymorza Bałtycko - czarnomorskiego, którą przecinają odwieczne szlaki wzajemnych pochodów i wpływów cywilizacyjnych. Geograficzny środek tego wielkiego pomostu międzymorskiego leży w okolicy Lwowa, na dziale europejskich wód.</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#POstrowski">Posiadanie Lwowa i ziem południowo-wschodnich decyduje o posiadaniu panującego stanowiska na całym wielkim obszarze, który jest obszarem Państwa Polskiego. Jak długo Polska posiadać będzie Lwów i ziemie południowo-wschodnie, tak długo władać będzie nad tym wielkim pomostem międzymorskim, który zaludnia naród polski.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#POstrowski">To kluczowe znaczenie ziem południowo-wschodnich dla losów Polski i tej części Europy odczuwały instynktem nieomylnym te liczne narody, które w ciągu wieków szły na zdobycie tej ziemi. Stąd odwieczne najazdy na Ziemię Czerwieńską i niekończące się walki, poczynając od książąt kijowskich, którzy w X wieku zdobyli tę ziemię na Polakach, by ją kolejno tracić i na nowo zdobywać poprzez najazdy Tatarów, Litwinów, Mołdawian, Turków, Kozaków, Moskwy, Szwedów, aż po ostatnią inwazję w 1920 roku.</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#POstrowski">Obszar ziem południowo-wschodnich posiada nadto — podobnie jak cypl północno-wschodni naszego terytorium państwowego — doniosłe znaczenie dla Państwa z punktu widzenia obronności. Oba te obszary są jak gdyby dwoma naturalnymi bastionami, strzegącymi bezpieczeństwa Rzeczypospolitej ze wchodu, zamykając bezdrożny obszar Polesia. Nie jest rzeczą przypadkową, że w czasie wojny światowej te dwa punkty były ośrodkami najdłuższego oporu walczących ze sobą milionowych armi.</u>
+ <u xml:id="u-41.10" who="#POstrowski">Ziemie południowo-wschodnie są rezerwuarem cennych surowców, mających doniosłe znaczenie zarówno dla życia gospodarczego Polski, jak dla celów obronnych. Tak ważne surowce, jak ropa i gaz ziemny są niemal monopolem Podkarpacia.</u>
+ <u xml:id="u-41.11" who="#POstrowski">Już te momenty, czysto przyrodnicze i geograficzne, dyktują Polsce konieczność utrzymania ziem południowo-wschodnich w najściślejszym, organicznym związku z resztą ziem Rzeczypospolitej. Każde najdrobniejsze nawet odchylenie od tej zasady w kierunku traktowania tej części Polski w płaszczyźnie politycznej — odmiennie niż innych ziem, uiważałoby społeczeństwo Małopolski wschodniej za rozluźnienie tego związku, okupionego krwią najlepszych naszych dzieci i dyktowanego najżywotniejszymi interesami Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.13" who="#POstrowski">Znaczenie Ziemi Czerwieńskiej dla Polski nie wyczerpuje się w tych wszystkich naszkicowanych wyżej czynnikach, które określamy ogólnym mianem ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-41.14" who="#POstrowski">Ziemię tę zamieszkuje człowiek, jako wielki odłam narodu polskiego, silny liczebnie, reprezentujący olbrzymią siłę moralną dzięki swemu wielkiemu patriotyzmowi, poświęceniu i zaletom charakteru. W społeczeństwie tym żyją najpiękniejsze tradycje tych wszystkich zalet rycerskich, z których naród nasz tak jest dumny, a które stanowią najpotężniejszą dźwignię naszego rozwoju narodowego. Jest to element o wielkich instynktach państwowo - twórczych, uświadomiony, przywiązany gorąco do idei własnego Państwa, mający ambicję, by budować potęgę Państwa i poczuwający się do odpowiedzialności za losy i przyszłość tego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-41.15" who="#POstrowski">Patriotyzmowi i wielkim zaletom moralnym społeczeństwa polskiego ziem południowo-wschodnich złożył najchlubniejsze świadectwo Marszałek Józef Piłsudski, który właśnie wśród nas, we Lwowie, prowadził swoje wielkie dzieło przygotowania Polski do walki orężnej o swój los. U nas była kolebka Strzelca, Drużyn Strzeleckich, skautingu, drużyn sokolich i innych organizacyj, które stawiały sobie za cel walkę o własne Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-41.16" who="#POstrowski">Miarą wartości naszego społeczeństwa była walka o Lwów w r. 1918.</u>
+ <u xml:id="u-41.17" who="#POstrowski">W 1920 r. Lwów i Małopolska wschodnia dostarczyły najliczniejszego kontyngentu ochotników, pełnych bohaterskiej ofiarności.</u>
+ <u xml:id="u-41.18" who="#POstrowski">We Lwowie i Małopolsce wschodniej biją żywe źródła polskiej kultury i nauki, które do skarbca kultury ogólnopolskiej) wnoszą pierwszorzędne wartości.</u>
+ <u xml:id="u-41.19" who="#POstrowski">Ten liczny żywioł polski, gotowy do każdej ofiary dla Ojczyzny, jakiej od niego zażądają losy, oczekuje nawzajem jak najsilniejszego poparcia ze strony Państwa w dążeniu do wspólnego nam wszystkim celu, jakim jest potęga mocarstwowa Polski.</u>
+ <u xml:id="u-41.20" who="#POstrowski">Godzi się przypomnieć i z naciskiem to podkreślić, że prawa narodu polskiego do ziem południowo-wschodnich mają legitymację starą, jak dzieje Polski.</u>
+ <u xml:id="u-41.21" who="#POstrowski">Pierwsza historyczna wzmianka o tej ziemi to wiadomość ruskiego kronikarza Nestora sprzed tysiąca lat, że Włodzimierz, książę kijowski, wyruszył na Lachów, tj. na Polaków, i zabrał ich grody: Przemyśl, Czerwień i inne w r. 981. Podbój tych polskich ziem przez książąt ruskich otworzył drogę stepowym elementom wschodu, które wtedy napłynęły do tego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-41.22" who="#POstrowski">Kiedy stara dziedzina pierwszych Piastów w połowie XIV wieku wróciła na stałe do Polski, nie traktowano tej ziemi jako kraju okupowanego, lecz jako swoje stare odwieczne dziedzictwo, do którego przychodzi się nie z mieczem, lecz z sercem. Przez cały czas dziejów Polacy traktowali drugi naród tej ziemi, jak traktuje się brata. Polakom kraj ten zawdzięcza wszystko. Polska krew zraszała tę ziemię przez setki lat, a polskie piersi zasłaniały ją przed zalewem wspólnych nieprzyjaciół, o czym świadczą liczne zamki rycerskie, rozsiane po Małopolsce wschodniej. W cieniu polskiego oręża ziemia ta rozkwitała i kwitła, a przodującym czynnikiem jej rozwoju gospodarczego był znowu żywioł polski. Rozwój rolnictwa, rozwój kultury materialnej tego kraju był dziełem polskich rąk, polskiej pracy, polskich zdolności organizacyjnych i polskiej dobrej woli. Jaki był stosunek rycerstwa polskiego do tej ziemi i pobratymczej ludności ruskiej, świadczy fakt, że tysiączne cerkwie, które pokryły gęstą siecią naszą połać kraj, były fundowane właśnie przez rycerstwo polskie.</u>
+ <u xml:id="u-41.23" who="#POstrowski">Najlepszym dowodem, jak obce były nam zawsze jakiekolwiek tendencje agresji wobec żywiołu ruskiego, ucisku lub wynaradawiania i jak bardzo zżyli się Polacy z żywiołem ruskim, jest choćby zjawisko masowego ruszczenia się elementu polskiego, w następstwie czego w ciągu XIX wieku utraciliśmy dobrych kilkaset tysięcy, a bodajże i cały milion dusz polskich na rzecz Rusinów.</u>
+ <u xml:id="u-41.24" who="#POstrowski">A i w Polsce odrodzonej, mimo że kierownicy drugiego narodu narzucili nam zgoła niepotrzebną, tragiczną walkę orężną, w której ścierały się dwa społeczeństwa, od wieków obok siebie żyjące, społeczeństwo polskie naszej połaci kraju nie żywi nienawiści do Ukraińców. Społeczeństwo nasze w oparciu o etykę chrześcijańską ma pierwiastki bohaterskie, ale nie umie nienawidzieć. Charakterystycznym jest fakt, że nie kto inny, jak właśnie Związek Obrońców Lwowa, zrzeszający b. uczestników walk o Lwów i o wschodnią Małopolskę z Ukraińcami, wystąpił przed kilku laty z okazji obchodu listopadowego z głośną w swoim czasie enuncjacją, która była wielkim i szczerym gestem pojednania i wyciągnięciem ręki do zgody.</u>
+ <u xml:id="u-41.25" who="#POstrowski">Ręka ta niestety zawisła w powietrzu. Na nasze próby pojednania pewne żywioły z drugiej strony odpowiadają manifestacjami tym jaskrawszej nienawiści, do której nie ma żadnych rozsądnych podstaw. Należy bowiem przypomnieć, że właśnie w ciągu ostatnich 20 lat żywioł ruski względnie ukraiński osiągnął pod wielu względami rozkwit, o jakim przedtem nie marzył. W ciągu tych 20 lat poczynił większe postępy gospodarcze niż pod panowaniem austriackim w ciągu stu kilkudziesięciu lat. W dziedzinie kulturalnej i w zakresie rozwoju swoich odrębności kulturalnych i narodowych może wykazać się sukcesami pierwszorzędnymi. Zawdzięcza to w głównej mierze życzliwej opiece Państwa Polskiego. Dowodem tej życzliwości jest zarówno pomoc finansowa, jakiej Państwo Polskie nie skąpi instytucjom ukraińskim, jak i fakt, powszechnie znany, że nasze polskie dzieci w polskiej szkole państwowej nie zawsze mają sposobność posługiwać się językiem polskim jako językiem wykładowym, ale uczą się języka ukraińskiego!</u>
+ <u xml:id="u-41.26" who="#POstrowski">Bez przesady stwierdzić należy, że żywioł ukraiński w Polsce cieszy się takimi warunkami rozwoju, o jakich nawet w przybliżeniu nie może marzyć w innych państwach na terytoriach, zwarcie przez siebie zamieszkanych.</u>
+ <u xml:id="u-41.27" who="#POstrowski">Jeśli mimo to wszystko w społeczeństwie ukraińskiem działają ośrodki destrukcji i nienawiści, czerpiące główne źródło swego natchnienia poza granicami Państwa Polskiego, to wytłumaczenie tego zjawiska leży chyba w fakcie, że w ośrodkach tych każdy gest pojednania ze strony polskiej i każde ustępstwo, mające na celu stworzenie harmonijnego pożycia ludności na obszarach narodowo mieszanych, tłumaczy się jako objaw słabości ze strony polskiej, a sugestie te nie znajdują, niestety, dość energicznego przeciwważnika ze strony poważniejszych kół społeczeństwa ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.28" who="#POstrowski">Społeczeństwo ukraińskie musi uświadomić sobie jedną rzecz: od tysiąca lat los nas skazał na wspólne pożycie na tej ziemi. Jest to fakt, którego żadna strona nie zmieni, bez względu na to, czy się nam to podoba. Oba narody są jak owi dwaj bracia z dramatu Słowackiego; skuci łańcuchami historii razem, mogą się nawzajem pokrwawić, mogą się pozabijać, ale uwolnić się od siebie nie mogą. Polacy nie mają zamiaru wynaradawiać Ukraińców. Ale też sami nie dadzą sobie wydrzeć swej narodowości, swej mowy i swego poczucia przynależności do wielkiej i starej kultury polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-41.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.30" who="#POstrowski">Szanując obce ideały narodowe i aspiracje polityczne, społeczeństwo polskie nie zgodzi się jednak nigdy na to, by cele drugiego narodu były realizowane kosztem jego najświętszych, tysiącletnich praw.</u>
+ <u xml:id="u-41.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.32" who="#POstrowski">Apelujemy do sumienia narodowego społeczeństwa ukraińskiego i cło jego zdrowych instynktów życiowych, by w dążeniu do własnych ideałów nie dawali się używać za narzędzie obcych celów, nie mających nic wspólnego z dobrem narodu ukraińskiego. A przede wszystkim, aby pamiętali o tym, że każdy upadek, każda klęska jednego narodu jest równocześnie klęską drugiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.33" who="#POstrowski">Społeczeństwo polskie miało od wieków i ma także dzisiaj tę świadomość. Dlatego zgodnie ze swoimi tradycjami, zgodnie z instynktami zbiorowymi — jest zawsze skłonne wyciągnąć rękę do niekłamanej i lojalnej zgody. Nie da się jednak wciągnąć do żadnej nieszczerej gry, a przede wszystkim nie zrezygnuje nigdy ze swoich najżywotniejszych praw.</u>
+ <u xml:id="u-41.34" who="#POstrowski">Przy całej rycerskości, jaką zachować chcemy wobec drugich, znajdziemy zawsze dość sił i hartu, by jakikolwiek zamach na najżywotniejsze interesy Polski złamać z całą bezwzględnością!</u>
+ <u xml:id="u-41.35" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.36" who="#POstrowski">Stwierdzamy i oświadczamy uroczyście w obliczu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej i jej wszystkich obywateli, że wierni ideałom ojców naszych stoimy niezłomnie na niewzruszonej podstawie i zasadzie nigdy nieprzedawnionych i słusznych, przyrodzonych praw historycznych narodu polskiego do południowo-wschodnich ziem Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-41.37" who="#POstrowski">Oświadczamy, że tych ziem strzec i bronić zawsze będziemy do ostatniej kropli krwi</u>
+ <u xml:id="u-41.38" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.39" who="#POstrowski">i ostatniego tchnienia przed każdym wrogiem zewnętrznym i wewnętrznym, rozumiejąc dobrze czym były te ziemie dla Rzeczypospolitej w przeszłości i czym są one dla nas dzisiaj po największej wojnie świata, kiedy po latach niewoli państwowej narodu powróciły do Macierzy.</u>
+ <u xml:id="u-41.40" who="#POstrowski">Czujemy, jak wielki, święty ciąży na nas obowiązek zachowania dla Polski tej prastarej dziedziny piastowskiej, która jest jednym z najcenniejszych i najstarszych klejnotów narodu polskiego, spłókanym łzami i krwią jego najlepszych dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-41.41" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.42" who="#POstrowski">Na przestrzeni 10-wiekowej polskiej państwowości czynniki obce starały się celem osłabiania siły i mocarstwowości Rzeczypospolitej Polskiej zakłócić współżycie obu narodów.</u>
+ <u xml:id="u-41.43" who="#POstrowski">Wielki cień ponury padł szczególnie silnie na wzajemne stosunki polsko-ruskie w okresie politycznej niewoli Polaków pod zaborem austriackim w tzw. przez Austrię Galicji. Zaborca czuwał nad skłóceniem obu narodów, wysuwał Rusinów przeciw Polakom, podsycał rozdzwięki, pobudzając separatyzm tzw. Ukraińców. Finałem politycznym rozpadającej się Austrii u schyłku wojny światowej była walka bratobójcza na ulicach Lwowa w listopadzie 1918 r. oraz dalsze walki polsko-ukraińskie. Nemezis dziejowa pomściła srogo zbrodnię polityki austriackiej, a dziejowa sprawiedliwość oddała Polsce odwieczne jej dziedziny piastowskie. W ten sposób spełnił się ostateczny los tej ziemi. Spór rozpoczął się i zakończył krwią i żelazem. Rozsądził miecz. Historia wydała swój wyrok.</u>
+ <u xml:id="u-41.44" who="#POstrowski">I dziś, kiedy Ziemia Czerwieńska od wieku X do Polski należy, gdy zabliźniają się powoli rany walk wzajemnych, gdy bledną wspomnienia przelanej krwi bratniej, pomni wielkich haseł naszej wiekowej tradycji państwowej wyciągaliśmy i chętnie wyciągamy rękę do zgody z bratnim narodem ruskim, żyjącym wśród nas na tej ziemi. Żyliśmy przez kilka wieków razem we wspólnym Państwie Polskim, razem walczyliśmy przeciw wspólnym wrogom w obronie wiary i kultury zachodniej, zdobywając dla Państwa naszego zaszczytne miano przedmurza chrześcijaństwa.</u>
+ <u xml:id="u-41.45" who="#POstrowski">Łączy nas przeszłość tysiącletnia wspólnej doli i niedoli, zgody i niezgody, niechaj nas połączy i wspólna przyszłość jasna i szczęśliwa dla dobra obu narodów i wspólnego Państwa. Wierzymy, że tak będzie, że różnej drogi dla nas nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-41.46" who="#POstrowski">„Leopolis semper fidelis” niechaj stanie się symbolem tej wspólnej przyszłości, a zarazem przestrogą dla tych, co chcieliby w oparciu o obce, wspólnie nam wrogie potencje, zerwać to, co przeszłość wspólna złączyła i związała na wieki.</u>
+ <u xml:id="u-41.47" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Browiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#PBrowinski">Wysoka Izbo! Dla zorientowania się w planie polityki gospodarczej musimy zdać sobie sprawę, na jakim stopniu rozwoju po dwudziestu latach znalazło się nasze Państwo i nasz naród w tym Państwie zorganizowany. Ponieważ w ciągu tych dwudziestu lat dominującą doktryną była doktryna przeciwstawności narodu i społeczeństwa Państwu, dlatego należy zastosować tę metodę dla oceny wyników, jakie zostały osiągnięte.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#PBrowinski">Jeśli chodzi o wyniki pracy samego Państwa, to wyniki te są wiadome, wyniki te scharakteryzował p. Wicepremier w swoim ekspose, wyniki te streszczają się nie tylko w efektach natury gospodarczej, ale i także w efektach natury ogólnej, politycznej. Jest to definitywne zbudowanie ustroju Państwa, jest to zorganizowanie jego obrony, jest to ustalenie linii jego polityki zagranicznej, a jeśli chodzi o dziedzinę gospodarczą — rozbudowa aparatu pomocniczego dla życia gospodarczego oraz wypełnienie wszystkich luk gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#PBrowinski">Jeżeli Weźmiemy, stosując tę metodę, rozwój samego społeczeństwa i rozwój jego organizacji, to musimy dojść do przekonania, że ten rozwój nie osiągnął wysokiej skali, na jakiej znajdują się wyniki pracy organizacyjnej samego Państwa. Wiemy, że ta Ocena według tej metody w obecnym momencie jest trafna i jest ona konieczna dlatego, że jakkolwiek Państwo coraz silniej i coraz więcej dziedzin życia narodowego i społecznego ogarnia, to równocześnie i równoległe samo życie narodowe rozwija się i różniczkuje i posiada szereg komórek nieobjętych autorytetem i ingerencją Państwa. Otóż jeżeli chodzi o tę organizację społeczną, to stwierdzić należy bardzo duży niedorozwój. Jeżeli Weźmiemy zagadnienie rolnictwa, to stwierdzić musimy, że zaledwie 10% rolników zawodowych objętych jest organizacją zawodową rolniczą. A zatem w jaki sposób rozprowadzić te wszystkie urządzenia i ten cały dorobek Państwa zbudowany dla rolnictwa, jeżeli nie ma transmisji do całego ogółu rolnictwa w kraju, jeżeli ta transmisja ogarnia zaledwie 10% rolników zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#PBrowinski">Jeżeli Weźmiemy jeszcze jedną dziedzinę— świat pracy, to skonstatujemy wbrew tej sugestii, w Jakiej żyjemy i jakiej ulegamy, że świat pracy jest zorganizowany zaledwie w 16, a może i 18%, a cała masa pozostaje niezorganizowaną. A przecież ta organizacja przeważnie dotyczy tylko jednej strony, a mianowicie strony czysto zawodowej, natomiast działanie i oddziaływanie organizacji świata pracy na inne sfery życia jest bardzo niewielkie.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#PBrowinski">Jeżeli Weźmiemy zagadnienie oświaty pozaszkolnej, zagadnienie czytelnictwa oraz zagadnienie szerzenia kultury, to miarą niedorozwoju będzie ten fakt, że wszystkie towarzystwa oświatowe w Polsce mają łącznie 150.000 członków, a zatem jest to liczba, która odpowiada liczbie osób, uprawnionych do głosowania w moim okręgu wyborczym. Ta dysproporcja między osiągnięciami Państwa a małą prężnością życia społecznego i gospodarczego widoczna jest szczególnie w każdym przeciętnym powiecie. W ciągu 20 lat liczba szkół powszechnych jest cztero lub pięciokrotnie większa; środki komunikacyjne, rozbudowa urządzeń wiejskich, zorganizowanie, powołanie do życia aparatu pomocniczego dla spraw rolnych, przemysłowych i społecznych, a równocześnie udział ludności wiejskiej w organizacjach rolniczych, jak wspomniałem, zaledwie wynosi 10%. Przeważnie jeszcze archaiczna uprawa roli, brak zainteresowania oświatą zawodową, brak czytelnictwa, a w miastach i miasteczkach bardzo słabe tętno nie tylko życia społecznego, ale niekiedy i towarzyskiego. Brak zupełnie łączności między inteligencją miast a wsią i światem pracy świadczy w dalszym ciągu o bardzo słabym tętnie życia społecznego. Dotkliwe jest to w obecnym momencie, kiedy na odcinku pracy ściśle państwowej zostały dokonane bardzo wielkie osiągnięcia. Nie dadzą one wielkich efektów, jeżeli równocześnie obok COP-u ludność wiejska nie zacznie konsumować artykułów przemysłowych, jeżeli nie podniesie się pod względem cywilizacyjnym i nie nabierze szerszych ambicyj. Dlatego też konstatując tu słabe tendencje rozwoju życia gospodarczego dochodzimy do przekonania, że metody stosowane w pracy społecznej dotychczas, metody polegające na swobodnej, wolnej, rodzącej się samorzutnie od dołu inicjatywie społecznej, że te metody zawiodły, że trzeba sięgnąć do metod innych, trzeba na podstawie planów, opracowanych od góry, wyciągnąć na wierzch wszystkie siły, jakie w społeczeństwie istnieją, wszystkim tym siłom nadać formy organizacyjne, wszystkie je pociągnąć do życia społecznego, ażeby dojść, zbliżyć się do tej skali, na jakiej się znaleźć powinno Państwo Polskie.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#PBrowinski">I to jest racja istnienia naszego obozu.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#PBrowinski">Obóz Zjednoczenia Narodowego powołany do życia z pobudek politycznych, których uzasadnienie wielokrotnie było w sposób wyczerpujący podane, jest także organizacją społeczną, która przyjść musiała po to, aby droga, marsz i wysiłki Państwa w kierunku rozbudowy życia gospodarczego, podciągnięcia go na wyższy poziom nie stanęły, nie utkwiły w próżni. Obóz Zjednoczenia Narodowego ma za zadanie przyśpieszyć rozwój społeczny, uaktywnić wszystkie siły niewyzyskane, niezorganizowane, narzucić od góry inicjatywę, narzucić poczucie odpowiedzialności i narzucić wiarę w to, że nie wszystko może zorganizować Państwo, że zorganizowana wola sił społecznych może dojść do wielkich osiągnięć. Podejmując hasło zorganizowania narodu, Obóz Zjednoczenia Narodowego odrzuca nie tylko doktrynę swobodnej inicjatywy, która ma podciągnąć rozwój społeczny, ale odrzuca szereg tych wszystkich przejawów, które hamowały rozwój naszego życia społecznego i politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#PBrowinski">Obóz Zjednoczenia Narodowego uznaje nadrzędność i integralność interesu narodu i Państwa. Zgodnie z tą doktryną Obóz będzie organizację narodu na każdym szczeblu koordynował z działaniem Państwa, zgodnie z tą doktryna Obóz będzie się starał podporządkować życie gospodarcze interesom Państwa, ale równocześnie będzie się starał postawić i zróżniczkować zagadnienia życia gospodarczego i wnieść w nie nowe kryteria i nowe zasady. Życie gospodarcze bowiem obecnie zróżniczkowało się bardzo silnie. Teoria o swobodnej inicjatywie nie dopisała w Polsce w bardzo wielkim stopniu, natomiast jest ona wyzyskiwana w sposób zupełnie niewłaściwy dla tych dziedzin życia gospodarczego, które się oderwały od tych kryteriów, na których się opiera swobodna inicjatywa, mianowicie dla tych dziedzin, gdzie życie gospodarcze opiera się bądź na prawie publicznym, bądź na przywileju, bądź na monopolu, bądź też na kartelu. Te dziedziny muszą być traktowane jednakowo, jak każda inna służba publiczna, nie mają one nic wspólnego z inicjatywą prywatną, wymagają tych samych kwalifikacyj, co każda inna służba publiczna i winny być ocenione przy pomocy tych samych kryteriów.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o program polityczny, Obóz Zjednoczenia Narodowego dąży do przebudowy społecznej, do pełnego zorganizowania życia narodowego w Polsce tak, aby ta organizacja mogła zapewnić pełne zaufanie i poparcie społeczeństwa dla jak najśmielszej polityki gospodarczej. Tutaj pozwolę sobie powołać się na to, co wielokrotnie z tego miejsca było podnoszone, że plan inwestycyjny, plan gospodarczy na lat 15 jest w samej świadomości p. Wicepremiera czymś bardzo małym, czymś bardzo dopasowanym do naszych możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#PBrowinski">Szef Obozu Zjednoczenia Narodowego p. gen. Skwarczyński podkreślił drugie kryterium, które przy konstruowaniu planu gospodarczego w Polsce musi być brane pod uwagę, to jest kryterium dolnej granicy, poniżej której zejść nie można ze względu na potrzeby i na konieczności państwowe. Ta dolna granica, jeżeli będzie ona oceniona przy uwzględnieniu wszelkich warunków naszego życia, znajdzie się jednak mimo wszystko dość wysoko.</u>
+ <u xml:id="u-43.12" who="#PBrowinski">Jakie są środki, które mogłyby dać możność skonstruowania względnie przyśpieszenia tego planu, który został Sejmowi przedstawiony?</u>
+ <u xml:id="u-43.13" who="#PBrowinski">Obóz Zjednoczenia Narodowego, wprowadzając nowe zasady i nowe doktryny, ma pełną świadomość, że w życiu gospodarczym w świecie została przywrócona wartość czynnikom moralnym, czynnikom idei, że ta wartość w związku z mocną organizacją narodów, tych, które te wartości uznały, które w budowaniu swojego życia gospodarczego na nich się oparły, dała świetne i mocne bardzo wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-43.14" who="#PBrowinski">Sam p. Wiceminister Kwiatkowski w jednym ze swoich przemówień powiedział: W Polsce można będzie rozszerzyć program gospodarczy, gdy znajdzie się organizacja polityczna, na której można będzie program ten oprzeć, która zagwarantuje Rządowi jego przyjęcie i pełne do niego zaufanie. Obóz Zjednoczenia Narodowego znajduje się obecnie w tym stadium swojego rozwoju, jest w przededniu dania możności tego zapewnienia. Przed wyborami parlamentarnymi, o których jeszcze działacze obozowi nie wiedzieli, został dany szefowi Obozu Zjednoczenia Narodowego raport, że Obóz okrzepł już do tego stopnia, że powinien być wprowadzony w czynną akcję polityczną. Może wybory były za silną akcją w stosunku do czasu, w którym mogła się nasza organizacja rozwijać. Jednak gdybyśmy przyjęli nawet wszystkie czynniki, którym, zdaniem naszych oponentów, zawdzięczamy tak świetny wynik w wyborach, to jednak trzeba uznać, że podmiotem tej akcji był Obóz Zjednoczenia Narodowego, że był to ośrodek krystalizacji, około którego mogły się połączyć siły inne, ażeby dać ten wynik. Czeka nas obecnie jeszcze jeden wysiłek polityczny — wybory samorządowe. I te wybory chcemy wygrać. Wtedy będziemy mieli pełną świadomość sił i krzepkości naszej organizacji i będziemy mogli dać zapewnienie p. Wicepremierowi, że można już w Polsce oprzeć się na organizacji politycznej takiej, która gwarantuje pełne zaufanie i pełny posłuch całego społeczeństwa dla tych elementów planu, które tego oparcia o moralne siły narodu wymagać będą.</u>
+ <u xml:id="u-43.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-43.16" who="#PBrowinski">W tym przekonaniu, że jesteśmy w przededniu dania tego zapewnienia, mogę zwrócić się do Pana Wicepremiera z prośbą, ażeby już obecnie wydał polecenie rozszerzenia programu inwestycyjnego, Jeżeli element moralny, element siły moralnej jest może do tego programu potrzebny, to ten element będzie do tego programu dodany.</u>
+ <u xml:id="u-43.17" who="#PBrowinski">Dla realizowania swoich celów Obóz Zjednoczenia Narodowego nie wymaga żadnej sytuacji uprzywilejowanej tym bardziej, że wybory dały nam znakomitą większość w ciałach ustawodawczych i wybory samorządowe dadzą także znakomitą większość w organach samorządowych. Kładzie to na nas duże obowiązki i duże ciężary. Zdajemy sobie z tego sprawę, że organizacja musi być wzmacniana i rozszerzana, że musi się bronić przed rzeczą najgroźniejszą dla organizacji politycznej, która szybko zwycięża, mianowicie przed opanowaniem jej przez frazeologię, Ale mamy na to w naszej organizacji remedium. Nasza organizacja jest nie tylko organizacją wielkiego planu politycznego, nasza organizacja jest organizacją wielkiej akcji bezpośredniej. A zatem sprawdzianem stosunku każdego członka naszej organizacji do jej programu jest czynny stosunek do realizowania tego programu.</u>
+ <u xml:id="u-43.18" who="#PBrowinski">Chciałbym na tym miejscu jeszcze parę słów poświęcić uwagom czy też zarzutom, podniesionym kilkakrotnie w dyskusji, że to zjednoczenie narodowe, które my reprezentujemy, to nie jest to właśnie, o które chodzi. Nie będę się rozwodził, czy ono ma być takie czy inne. Stwierdzam jedno, że sporo drogiego czasu po ogłoszeniu deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego poświęcił Obóz i jego kierownictwo na zrobienie konsolidacji, która podobałaby się p. Stochowi i p. Dudzińskiemu. Ale to się nie udało. Nie będę wchodził w przyczyny. Mimo, że to się nie udało, mimo, że poszliśmy swoją drogą w przeświadczeniu, że mniej więcej 10% polskiego społeczeństwa jest objęte organizacjami partyjnymi i że możemy spokojnie sięgnąć po te 90% materiału ludzkiego, który jest niezorganizowany, i przy jego pomocy stworzyć mocną, prawdziwą konsolidację, jeszcze przed wyborami zwróciliśmy się do wszystkich stronnictw opozycyjnych zapraszając je do tej sali. Przeszkadzała ordynacja wyborcza, przeszkadzały różne rzeczy. Nie poszli zatem. Był to wielki błąd. Był to nie tylko wielki błąd, ale było to w stosunku do Państwa, powiem skromnie, wykroczenie. Stronnictwa opozycyjne nie znalazły się w tej sali, bo się w niej znaleźć nie chciały. Z wysiłków i trudów, poniesionych w czasie wyborów, orientujemy się, że mogły polskie stronnictwa opozycyjne mieć w tej Izbie znakomitą mniejszość, jednak do tej Izby nie poszły. Nie wiem, w imieniu jakich odłamów żalili się tutaj p. Stoch i p. Dudziński, że kogoś pomijamy, że kogoś zaniedbaliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-43.19" who="#komentarz">(P. Dudziński: Nie żaliłem się, Panie Kolego, nigdy się nie żalę.)</u>
+ <u xml:id="u-43.20" who="#PBrowinski">A więc mieli pretensję do nas.</u>
+ <u xml:id="u-43.21" who="#komentarz">(P. Dudziński: Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-43.22" who="#PBrowinski">Otóż mogę Pana Posła zapewnić, że wśród wielu zarzutów, jakie przeciwko nam się podniosły, tego jednego nie podniesiono, że nie wyciągamy ręki z dobrej woli do wszystkich, którzy byli zdolni do współpracy z nami.</u>
+ <u xml:id="u-43.23" who="#PBrowinski">Zarzucano nam tutaj, że Obóz jest organizacją mechaniczną. Na te zarzuty odpowiedział już p. Stahl. Nie chcę się nad nimi bliżej rozwodzić, ale zwracam się do wszystkich Panów Posłów, którzy nie należą do Obozu, że bardzo chętnie widzielibyśmy, żebyście nie chodzili luzem, chętnie widzielibyśmy was zgrupowanych dlatego, że to wynika z naszego przeświadczenia i z naszej doktryny, że związany człowiek stanowi siłę.</u>
+ <u xml:id="u-43.24" who="#komentarz">(P. Dudziński:</u>
+ <u xml:id="u-43.25" who="#PBrowinski">Przy najbliższej okazji skorzystamy z zaproszenia.)</u>
+ <u xml:id="u-43.26" who="#PBrowinski">Proszę Panów! Jeżeli chodzi o nasze plany, o nasz stosunek do pracy parlamentarnej, będziemy starali się już w czasie tej sesji przystąpić do realizacji naszych założeń programowych. Nasze założenia programowe wynikają z pozytywnego, nowocześnie pojmowanego nacjonalizmu. Ten nowocześnie pojmowany nacjonalizm wyraża się w syntetycznym ujmowaniu interesów państwa i narodu, odrzucając przeciwstawność społeczeństwa i państwa, państwa i narodu, jest dyrektywą generalną dla tych naszych planów i założeń, które pragniemy realizować. Z tego naszego nacjonalizmu wynika zasada kardynalna, na której będziemy kształtować nasz stosunek do mniejszości narodowych, mianowicie zasada integralności granic Rzeczypospolitej. Stosunek ten będzie układany na zasadach sprawiedliwości, ale z uznaniem realnym tej naczelnej kardynalnej zasady politycznej, która wynika z naszej doktryny.</u>
+ <u xml:id="u-43.27" who="#PBrowinski">Obok zagadnienia mniejszości narodowych istnieje jeszcze w Polsce zagadnienie specjalne, mianowicie — zagadnienie żydowskie. Chcę tu wrócić do przemówienia p. Sommersteina. Jest to przemówienie typowe, przemówienie, które wyraża pewnego rodzaju bezradność wobec problemu, który p. Sommerstein nazwał, że jest to problem samego życia. Otóż, jakie są fakty tego samego życia? Nie będę poszukiwał statystyki, nie będę oceniał tej sprawy z jakiegoś wielkiego, szerokiego punktu widzenia. Wezmę, Panie Pośle, skromne małe miasteczko, znajdujące się w moim okręgu wyborczym, liczące około 4.000 ludności — Żydów i Polaków, pół na pół, jak zwykle w Polsce środkowej — sklepów samych żydowskich 400. Jeżeli byśmy tę rzecz na podstawie metody naukowej przepracowali, to w tym miasteczku dla obsługi ludności tego miasteczka i ludności okolicznej wystarczyło by tych sklepów 50. Jeżeli jest 400, to zapłata za funkcję handlową w tym małym miasteczku, zamiast iść na 40 punktów, idzie na 400, zamiast dawać możność utrzymania i pewnej nadwyżki, daje ona głodową egzystencję tym 400 rodzinom. A obok tego miasteczka jest wieś, przeciętnie mająca 50% gospodarstw poniżej 4 morgów. W każdej wsi, przed każdą chatą kilkoro zdrowych, roześmianych dzieci i wyrostków, wśród których ten, który ma lat 20 i może paść gęsi, to już nie jest bezrobotny — jest już zatrudniony.</u>
+ <u xml:id="u-43.28" who="#PBrowinski">I co życie samo robi? Robi napór i to napór, który trzeba było by robić od góry, gdyby te 400 sklepów nie było sklepami żydowskimi, bo to jest przerost pewnych funkcji, niesłychanie szkodliwy, w którym zapłata za te funkcje nie stwarza wartości gospodarczych, a stwarza głodowe utrzymanie dla wykonujących te funkcje. A jeżeli do tego dodamy, że ten okoliczny chłop, ten biadolący mieszczanin w tym miasteczku poczuł w sobie siłę i wolę do objęcia tych funkcji, to przecież życie samo będzie musiało wyrzucić w szybszym czy dłuższym czasie 400 rodzin z warsztatów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-43.29" who="#PBrowinski">Pan Poseł mówił, że sama emigracja problemu nie załatwia. Tak, oczywiście, emigracja, jeżeli ją nawet ujmiemy jako całość, jako program imperatywny, nie będzie wykonana w ciągu roku czy dwu. Musi być regulowana egzystencja tej ludności, która od razu nie wiemigruje...</u>
+ <u xml:id="u-43.30" who="#komentarz">(P. Sommerstein: Tego się nie robi.)</u>
+ <u xml:id="u-43.31" who="#PBrowinski">Ale, Panie Pośle, czego się z waszej strony nie robi? Ze strony społeczeństwa żydowskiego nie powiedziano dotąd z żadnej strony tego jednego słowa: tak, emigracja będzie, życie idzie po tej linii, siądźmy do stołu i naradźmy się, co potrzeba na to, aby ją wykonać. Pan Poseł bardzo pięknie, bardzo po obywatelsku zakończył swoje przemówienie. Trudno do tego było coś dodać, ale myśmy oczekiwali ze strony Pana Posła czegoś innego — pozytywnej odpowiedzi na to. Wasze życie jest przecież niesłychanie skomplikowane; zróżniczkowane ugrupowania, przekrój społeczny ludności żydowskiej w Polsce, to jest przecież niesłychana mozaika. Trzeba mieć niesłychanie prostolinijny czy nawet ordynarny sposób ujmowania zjawisk społecznych, aby nad tym przechodzić do porządku dziennego. I my nie przechodzimy, ale jeżeli ma być sprawa rozwiązana nie na podstawie odruchów, to z waszej strony musi być zgłoszone pozytywne stanowisko w tej sprawie. Jest to koniecznością tym bardziej, że, Panie Pośle, te apostrofy bardzo obywatelskie i bardzo ładne, które osobiście bardzo wysoko cenię, one nie są głosem całego narodu czy Judu żydowskiego w Polsce. Są głosy inne, jest zupełna obojętność; a wreszcie, Panie Pośle, jeszcze jedna rzecz, jest cały młody ruch wśród was, ruch pozytywny, nacjonalistyczny, ruch państwowy, który nie biadoli, nie uskarża się na krzywdy, tylko który powiada tak: prześladowania Żydów w Europie są bodźcem przychodzącym z zewnątrz, abyśmy nareszcie przestali się błąkać, być ghettem wśród narodów świata i stali się państwem. Przecież i taki prąd jest wśród was.</u>
+ <u xml:id="u-43.32" who="#komentarz">(P. Sommerstein: I o tym powiedziałem.)</u>
+ <u xml:id="u-43.33" who="#PBrowinski">Tym bardziej, że Pan Poseł tu w tym miejscu przemawiał autorytatywnie w imieniu całej żydowskiej ludności, więc, proszę Pana, powinno być i to stanowisko przepracowane i ujęte. To jest jedyna pretensja, jaką mam do przemówienia Pańskiego, pretensja tym silniejsza, że ten właśnie sposób podchodzenia do sprawy jest typowy i stale się powtarzający. Pan powiada: Jest mocne życie, ale nie chce Pan widzieć tych objawów tego mocnego życia, które w Pańskim rozumieniu nie są wygodne.</u>
+ <u xml:id="u-43.34" who="#PBrowinski">Przechodzę do stanowiska Obozu Zjednoczenia Narodowego w sprawie żydowskiej. Nie chcę dłużej się nad tym rozwodzić dlatego, że sprawa ta była ujęta już w przemówieniu szefa Obozu p. gen. Skwarczyńskiego. Pozytywną stroną tez Obozu Zjednoczenia Narodowego jest stwierdzenie, że sprawę żydowską należy rozwiązać, ale nie czynić z niej instrumentu rozgrywek partyjno-politycznych. Żydzi w naszym Państwie są częścią pozapaństwowej grupy żydowskiej i wykonują jedną zasadniczą tylko funkcję w naszym życiu, stanowiąc w niej element liczbowo wielokrotnie nadmierny. Obie te przyczyny osłabiły normalny rozwój polskich sił narodowych i państwowych. Dlatego tezy opierają się na żywiołowym dążeniu szerokich mas polskich do ujęcia własnymi siłami wszelkich przejawów życia narodowego oraz na fakcie drugim — na wzroście nacjonalizmu żydowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-43.35" who="#komentarz">(P, Sommerstein: Chwalił Pan ten nacjonalizm.)</u>
+ <u xml:id="u-43.36" who="#PBrowinski">Chwaliłem go, uznaję go za fakt życiowy, ale on nie idzie po linii Pańskich deklaracyj i po linii Pańskich życzeń utrzymania status quo.</u>
+ <u xml:id="u-43.37" who="#PBrowinski">Wzrost usamodzielnienia gospodarczego polskiej ludności miejskiej i wiejskiej, wspierany umiejętną i celową organizacją, będzie powiększał corocznie liczbę żydów pozbawionych warsztatów pracy. Emigracja żydowska w Polsce stanie się problemem nagłym, a ze względu na jej rozmiar — problemem międzynarodowym. Organizacja emigracji wymagać będzie środków, których będzie musiało z woli Państwa dostarczyć społeczeństwo żydowskie.</u>
+ <u xml:id="u-43.38" who="#PBrowinski">Tezy Obozu Zjednoczenia Narodowego, krytykowane wielokrotnie za to, że są za mało radykalne, krytykowane są niesłusznie, bo to nie są hasła agitacyjne, to jest program, którego realizacja będzie niewątpliwie podjęta.</u>
+ <u xml:id="u-43.39" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o inne mniejszości narodowe, powołujemy się na punkt 9 deklaracji ideowej, w której uznaliśmy odrębności narodowe mniejszości, uznaliśmy prawo ich utrzymania i rozwijania się. Granicą tego uznania jest zawsze interes Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-43.40" who="#PBrowinski">Wracam do przemówienia i deklaracji p. Ostrowskiego. Podkreślam, że dominuje w niej czynnik pojednawczości i zgody, a jest to deklaracja ważna i charakterystyczna, bo pochodząca od przedstawiciela społeczeństwa polskiego, zamieszkującego ten teren, który jest równocześnie siedzibą mniejszości ukraińskiej, najbardziej świadomej, najbardziej prężnej w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Przypominam, że czas Pana Posła już minął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#PBrowinski">Panie Marszałku, zaraz kończę.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#PBrowinski">Jesteśmy obecnie w okresie rozpoczynania wielkiego marszu. Marsz ten ma być kontynuowaniem tego pochodu Narodu Polskiego do wielkości, którego linię i program zakreślił Wielki Marszałek. Obóz Zjednoczenia Narodowego wyrósł z Jego ducha i z Jego myśli. Obóz Zjednoczenia Narodowego chce prace Jego kontynuować, idąc śladami Jego wskazań pisanych i Jego wskazań wykutych w życiu.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#PBrowinski">Znalazłem przy czytaniu broszur politycznych w rozprawie sprzed 10 lat, rozwijającej ideologię zbliżoną do tej, która stała się podstawą naszą — w rozprawie p. Mejbauma wyjątek z aktu Unii Horodelskiej z r. 1413, z okresu, kiedy Polska rozpoczynała swój pochód ku wielkości, pochód trwający paręset lat. Znaleziony ustęp w akcie Unii Horodelskiej jest czymś niezwykłym, czego się w aktach dyplomatycznych nie drukuje. Świadczy on o wielkim rozcięciu myślowym tych ludzi, którzy ten akt tworząc, znajdowali się już na drodze, na jaką obecnie wprowadziła nas wola Marszałka, ku wielkości narodu. Nie od rzeczy będzie, jeżeli przypomnimy sobie, jak nasi przodkowie przed laty 500 ujmowali zasadnicze założenia swego politycznego działania. — „Wiadomo wszystkim, że nie dostąpi łaski zbawienia, kto nie będzie wspierany tajemnicą miłości, która nie działa opacznie, która promieniuje własną dobrotą, zwaśnionych godzi, pokłóconych łączy, odmienia nienawiści, uśmierza gniewy i daje wszystkim pokarm pokoju; jeśli kto pod jej skrzydła się schroni, znajdzie bezpieczeństwo i nie będzie obawiał się znikąd napadu; przez nią prawa się tworzą, królestwa rządzą, miasta porządkują i stan Rzeczypospolitej do najlepszego końca dochodzi; ona się we wszystkich cnotach wybornie mieści, a kto nią pogardzi, ten wszystko utraci.” Niech zasadą naszych poczynań, ich motorem będzie ta wielka siła, którą przodkowie uznali za siłę najważniejszą, rozpoczynając swój wielki pochód ku wielkości narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#WicemarszalekSarzynski">Głos ma p. Sobczyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#PSobczyk">Przy okazji debaty generalnej nad preliminarzem budżetowym staję przed</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#PSobczyk">Wysoką Izbą, nie żeby roztaczać skargi w imieniu wielkiego środowiska chłopskiego, z którym jestem związany przez całe życie i na całe życie, ale żeby domagać się warunków, w których polska ludność wiejska będzie mogła wypełnić swe obowiązki wobec naszej armii i będzie mogła realizować służbę dla idei mocarstwowej Polski. Stwierdzam, że stosunek uczuciowy chłopa do naszej siły zbrojnej jest więcej niż pozytywny, gdyż jest on często entuzjastyczny, natomiast stosunek gospodarczy jest zły. Wiemy wszyscy, że osłabło na wsi tempo przyrostu naturalnego i że ludność wiejska nie daje obecnie tak wspaniałych okazów zdrowia spośród swej młodzieży, jak to dawniej bywało. Wiemy wszyscy, że rozwój produkcji roślinnej, a więc podstawowej, posiada jeszcze słabsze tempo niż przyrost ludności i że wieś nie znajduje się na takim poziomie gospodarczym, aby z łatwością mogła znieść zwiększone ewentualnie żądania w zakresie wyżywienia.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#PSobczyk">Wiemy wreszcie, że ludność wiejska nie kapitalizuje swych dochodów i wobec tego nie jest w stanie inaczej zabezpieczać losu młodych pokoleń, jak przez rozdrabnianie gospodarstw, nie licząc się z zasadniczą okolicznością, a mianowicie czy to ułatwi w przyszłości wypełnienie całości obowiązków aprowizacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#PSobczyk">To są grzechy wobec siły zbrojnej, od których chcemy się odżegnać, których nie chcemy popełniać.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#PSobczyk">Jesteśmy głęboko przeświadczeni, że dzieje narzucają Polsce wielką rolę, od której wypełnienia zależy nie tylko potęga lub bezsiła naszej Ojczyzny, ale po prostu jej byt. Tymczasem czujemy, że nie stanowimy — pomimo wielkiej liczby — na tyle aktywnego elementu, aby zabezpieczyć szybki i pewny rozwój gospodarstwa narodowego. A co gorzej — nie widzimy żadnych innych elementów w układzie naszych sił narodowych, które mogłyby zastąpić olbrzymie masy ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#PSobczyk">Stwierdzając to wszystko, musimy wyraźnie oświadczyć, że ludność wiejska nie zdoła sama podnieść się na poziom potrzebny dla naszej gospodarki narodowej, ponieważ nie miała ona dotąd okazji, aby okrzepnąć. Konieczną jest tu odpowiednia polityka Państwa, której środki mogą znakomicie ułatwić mobilizację sił wiejskich, właściwą ich koncentrację i wskazanie kierunku uderzenia. Nie jest to dziwne, jeżeli zważy się choćby straty rolnictwa po wojnie, ciężary związane z wadliwym podziałem dochodu społecznego, zależność od sił przyrody. Ale tak jak stosunkowo niewielki odłam skalny może spowodować wielką lawinę, tak również przy nieproporcjonalnie małych wysiłkach można w zakresie rolnictwa wywołać olbrzymie przemiany.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#PSobczyk">Nie stawiamy lekkomyślnego zarzutu, że polityka rolna nie może się poszczycić wcale licznymi wysiłkami. Były one z pewnością, ale krzyżowały się na przestrzeni lat, osłabiając się wzajemnie. Odbudowę zniszczonego rolnictwa i spłatę długów przedwojennych ułatwiła inflacja. Wobec nieobsiewania naszych obszarów podaż nie nadążała za popytem i ceny artykułów rolnych zwyżkowały, wobec czego rozpoczęto walkę przeciwko wyzyskiwaniu miast przez wieś. Doprowadziło to do znanej polityki taniego chleba i w rezultacie zmarnowaliśmy częściowo okres dobrej koniunktury, a w obliczu kryzysu musieliśmy przestawiać całą naszą politykę rolniczą wprost na przeciwny biegun. W okresie kryzysu żyliśmy w defensywie, w roku nieurodzaju zapobiegaliśmy wzrostowi cen artykułów rolnych, obecnie zaś walczymy ze skutkami urodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#PSobczyk">W ten sposób polityka gospodarcza hamowała ujemne skutki dekoniunktury, ale również dodatnie skutki koniunktury.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#PSobczyk">Przeciwko tej całej dwudziestoletniej polityce przemawiają dwie praktyczne obserwacje, a mianowicie: 1) w okresie kryzysu rolniczego spadały ceny surowców, spadały płace robotników i malał wskaźnik produkcji przemysłowej oraz 2) w czasie 2 lat poprawy w rolnictwie zaznaczył się silnie przypływ dobrej koniunktury w Państwie. Uzyskaliśmy tym samym do wielu teoretycznych wywodów praktyczne argumenty, wskazujące na silne uzależnienie wszelkich gałęzi produkcji i usług w Polsce od położenia rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#PSobczyk">Spostrzegł to i stwierdził p. Wicepremier Kwiatkowski przy okazji rozprawy nad projektem ustawy o środkach finansowych na popieranie gospodarczo uzasadnionego kształtowania cen artykułów rolniczych. Oświadczenie, o którym wspominam, zostało sformułowane z taką precyzją i z taką siłą przekonania, że nie mogę uczynić nic lepszego, jak tylko zacytować dosłownie najcelniejszy jego ustęp. — „Sytuacja gospodarcza rolników—mówił p. Wicepremier — warstwy, posiadającej obecnie jeszcze tak silną przewagę w Polsce, wywiera faktycznie i psychologicznie niezwykle silny wpływ na całokształt koniunktury polskiej. Gdy na kształtowanie się cen produktów agrarnych i dochodowości rolnictwa wywierają swój wpływ tylko stosunki gospodarcze wewnętrzne, jak to miało miejsce właśnie w r. 1937/38, to wówczas układa się na polskim poziomie pewna równowaga całości gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#PSobczyk">Wówczas z bardzo niskiego poziomu dźwigamy się proporcjonalnie silniej niż inne narody i państwa. W tych właśnie latach ostatnich zwarły się nożyce cen w stosunku do okresu przedwojennego. Wieś poczęła konsumować wytwory przemysłowe. Ożył przemysł i handel, ożyły banki i spółdzielnie, podniósł się z nieznanej w mieście niziny bytu chłop, począł płacić swe zobowiązania ziemianin, wzrastało zatrudnienie, wyrównywały się budżety Państwa i samorządów, rozwinęły się inwestycje przemysłowe, miejskie i państwowe, dziesiątki martwych zagadnień, jak oświata, motoryzacja, urbanizacja, wzrost konsumcji, rozwój komunikacji — nabrały wyrazu.</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#PSobczyk">We wczorajszym przemówieniu p. Wicepremiera nie zauważyłem ani jednego ustępu, który stanowiłby chociażby tylko echo przytoczonych przeze mnie słów. Nie stawiam jednak z tego powodu zarzutów, gdyż rozumiem, że p. Wicepremier nie chce się powtarzać i że słowa raz powiedziane zatrzymują u niego stale swój walor. Przypominam je tylko dla pokrzepienia serc moich współbraci, co jest tym bardziej potrzebne, że ani cyfry budżetu, ani plan trzyletnich inwestycyj nie dają dowodu, że nasza polityka gospodarcza przechodzi od utrzymywania wsi w stanie wegetacji do przekształcenia jej w motor, pobudzający wszystkie siły żywotne narodu.</u>
+ <u xml:id="u-47.12" who="#PSobczyk">Przyznaję otwarcie, iż wydaje mi się, że program wszystkich inwestycyj przemysłowych i miejskich zawiera duży pierwiastek ryzyka, jeżeli inwestycje te nie są dość produkcyjne i jeżeli nie stwarza się dla nich odpowiedniego naturalnego rynku zbytu. W takim przypadku po sfinansowaniu inwestycyj trzeba by myśleć o sfinansowaniu zbytu, a gdyby okazał się on niedostatecznym, to i o finansowaniu amortyzacji. Rozumiem, że to może być konieczne, ale tylko w zakresie środków, służących do obronności kraju, nigdzie więcej. Stąd płynie wniosek, że inwestycje, ożywiające gospodarstwo krajowe, muszą mieć odbiorców. W obecnym stanie rzeczy wieś jest bardzo słabym odbiorcą, pozostają więc tylko miasta i zagranica. Co do możliwości eksportowych, to zdajemy sobie sprawę, że w znacznym stopniu są one ograniczone możliwościami importowymi. Jeżeli zaś nastawilibyśmy swoją produkcję przemysłową jedynie na miarę potrzeb 13 milionów mieszkańców miast i miasteczek, to bylibyśmy niesłychanie dalecy od gospodarczego programu godnego 35-milionowego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.13" who="#PSobczyk">Troska o byt zasępia nam czoło przy każdej nowej fabryce, przy każdym nowym warsztacie. Tymczasem niemal negliżujemy wszelkie możliwości spożywcze wsi, wahające się w olbrzymiej skali. Przypomnę cyfry, dotyczące gospodarstw włościańskich, w opracowaniu Instytutu Puławskiego. Roczne rozchody gotówkowe na 1 ha ziemi użytkowej wahały się w granicach od 374 zł do 100 zł; gotówkowe rozchody roczne gospodarstwa domowego na osobę dorosłą — w granicach 112 zł do 42 zł; i wreszcie roczne rozchody gotówkowe gospodarstwa prywatnego na osobę dorosłą—w granicach od 276 zł do 89 zł. Biorąc zaś pod uwagę ilość hektarów oraz liczbę ludności wiejskiej, nietrudno obliczyć, że spożycie wsi na przestrzeni ostatnich 10 lat w najlepszym roku było o jakieś trzy miliardy większe, niżeli w najgorszym i to tylko w zakresie spożycia produktów nie rolniczych. Toteż warto pokusić się o ten rynek, warto dbać o jego utrzymanie. Nikt u nas nie kwestionuje pionierskich wyczynów eksportowych, normalnie związanych ze stratą, nikt również nie wątpi w celowość przejściowych dopłat, jakich nieraz wymaga przetrzymanie konkurencji czy złej koniunktury na rynkach zagranicznych. Ale zapytujemy, dlaczego nie stosujemy równie wytrwałych i celowych wysiłków w walce o bliski nam rynek odbiorczy, większy od wszystkich rynków eksportowych? Przytoczona powyżej cyfra możliwości powiększania spożycia rolniczego do rozmiaru, który już raz jeden istniał, stanie we właściwym świetle, gdy przypomnimy, iż cały nasz wywóz w 1937 r. nie przekroczył 1200 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-47.14" who="#PSobczyk">Wieś polska zmniejsza swe spożycie w miarę zmniejszania dochodów; ta współzależność dowodów nie wymaga, bo jakże tu konsumować, jeśli dochód ogólny gospodarstwa spada z 4052 zł na 994 zł? Zagadnienie utrzymania konsumcji wiejskiej na odpowiednim poziomie i jej rozwój — to zagadnienie opłacalności gospodarstw wiejskich, W tym zakresie konieczne jest zerwanie ze sposobem myślenia o rolnictwie tak, jak się myśli o warsztacie przemysłowym, co do którego można dokładnie wykalkulować rozchody, ustalić konieczny dochód i sprecyzować ceny. W rolnictwie trzeba pamiętać, iż mogą nadejść lata klęsk przyrodniczych i dlatego trzeba umożliwić rolnikom kapitalizację dwojakiego typu, a mianowicie: stałą i koniunkturalną. Nie przerażajmy się myślą, iż chłop w pewnym okresie zarobi więcej, bo z góry wiadomo, że będą okresy, w których nawet przy wielkich wysiłkach wszystkich zainteresowanych czynników dochód jego zmaleje. Toteż polityka rolna nie może iść dotychczasową drogą hamowania skutków złej i dobrej koniunktury, ale winna walczyć o wyzyskanie dobrej, a o ograniczenie konsekwencji złej.</u>
+ <u xml:id="u-47.15" who="#PSobczyk">Nie wierzymy, aby można przeprowadzić długofalowy program gospodarczy w Polsce bez oparcia się o wieś, Tylko doraźne inwestycje są w tym trybie możliwe, ale trwałe ożywienie gospodarki narodowej, jej dynamika i jej rozpęd tkwi w sile spożywczej chłopa.</u>
+ <u xml:id="u-47.16" who="#PSobczyk">Czy jest jednak możliwe zrealizowanie naczelnego postulatu wsi polskiej, tj. zapewnienie opłacalności rolnictwa? Gdybym przez chwilę nie miał pewności, że jest to możliwe, to musiałbym zwątpić w rozwój gospodarczy Polski, w jej postęp, w jej siłę.</u>
+ <u xml:id="u-47.17" who="#PSobczyk">Przecież dotąd jeszcze nikt nie postawił w wielkiej grze gospodarczej na polską wieś. Nie słyszeliśmy dotąd nigdy, aby uznano, iż podstawową inwestycją są wydatki na zapewnienie opłacalności warsztatom rolnym. Przeciwnie, zawsze brakuje pieniędzy właśnie na ten, z pewnością szybko opłacalny, wkład.</u>
+ <u xml:id="u-47.18" who="#PSobczyk">Działanie, o którym mowa, wymaga pewnego, chociaż niedługiego czasu. Uderzyć należy równocześnie w zmniejszenie rozchodów rolnika i w zwiększenie jego dochodów. Wysiłek finansowy tym wywołany nie przekroczy znanych nam już dokonywanych i planowanych wysiłków inwestycyjnych. Natomiast powiększy on obroty i podatki z nimi związane, ogólny dochód, przechodzący przez rynek oraz wpływy z monopolów i transakcyj.</u>
+ <u xml:id="u-47.19" who="#PSobczyk">W chwili obecnej nie wiemy o żadnych zamierzeniach, które wskazywałyby, iż istnieje możność ograniczenia strony rozchodowej warsztatów rolnych. Natomiast wiemy, jakie są dochody rolnika. Ceny zbóż są obecnie mniejsze, niż w okresie rozprowadzenia kredytu zaliczkowego i zastawowego; stosunki na rynkach światowych kształtują się pod znakiem odradzających się światowych zapasów pszenicy, które obliczają na 163 miliony kwintali, a więc zaledwie o 3 miliony niżej, niż największe z dotychczas znanych; zbliżający się termin spłat pobranych kredytów zbożowych spowoduje na rynku większą podaż; ewentualna późniejsza zwyżka cen trafi raczej do drugiej lub trzeciej ręki, a nie do rolnika.</u>
+ <u xml:id="u-47.20" who="#PSobczyk">Wszystko to nie napawa nas wielką ufnością co do dochodów z produkcji roślinnej. Chcielibyśmy uwierzyć, iż produkcja hodowlana wyrówna stronę dochodową budżetu rolnika. Ale trudno nam przychodzi oswoić się z myślą, że rok 1938 będzie zupełnie odmienny od lat poprzednich. Przecież zarówno w latach dobrych, jak i w latach kryzysu, jak wreszcie w latach poprawy — cenom zbóż odpowiadały ceny artykułów hodowlanych.</u>
+ <u xml:id="u-47.21" who="#PSobczyk">Dlatego wyrażamy przekonanie, iż potrzebny jest duży wysiłek, aby w bieżącym roku choć zahamować dalszy upadek opłacalności gospodarstw wiejskich. Ale to nie będzie inwestycja, tylko charytatywna działalność, a Polsce potrzebna jest wielka powszechna akcja rolnicza.</u>
+ <u xml:id="u-47.22" who="#PSobczyk">Opłacalne gospodarstwo pozwoli zdrowo wychować dzieci i umożliwi ono spożywanie płodów własnej ziemi w wystarczających dla zdrowia rozmiarach oraz stworzy warunki dla powiększenia produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-47.23" who="#PSobczyk">W ten sposób wieś będzie mogła wypełnić swe obowiązki wobec wojska.</u>
+ <u xml:id="u-47.24" who="#PSobczyk">Chłop kupi odzież, obuwie, mydło i naftę, książkę i pismo, wezwie lekarza, zapłaci składkę — jednym słowem wejdzie czynnie masowo do całego życia społecznego i gospodarczego, przyniesie swą ciekawość poznania i głód spożycia, a tym samym otworzy wielomiliardowy rynek zbytu.</u>
+ <u xml:id="u-47.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Czas trwania przemówień ograniczam do 15 minut.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Rudnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#PRudnicki">Wysoki Sejmie! Wobec ograniczenia czasu przemówień nie mam zamiaru — zresztą i nie miałem — wygłaszać jakiegoś odczytu, czy pisanego referatu. To co mam powiedzieć dotyczy szerokich rzesz pracowniczych, w szczególności pracowników państwowych. Przemówienia p. Wicepremiera słuchaliśmy z wielkim zainteresowaniem, nie tylko my, przedstawiciele świata pracowniczego tutaj, w tej Wysokiej Izbie, ale na to przemówienie czekały szerokie rzesze pracowników państwowych z prawdziwym drżeniem. Pracownicy ci pewni byli, że przecież w tym budżecie tak zapowiadana poprawa ich położenia nastąpi. Niestety, spotkało nas wszystkich bardzo przykre rozczarowanie.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#PRudnicki">Stwierdzam, że podatek specjalny, który był nałożony doraźnie, który miał swój właściwie zakreślony cel, mimo że cel ten został osiągnięty, ten podatek istnieje i ma istnieć w trzecim roku budżetowym. Okazuje się, że stał się on już stałą pozycją dochodową budżetu i jeżeli po tylu zapewnieniach nie zniknął dotychczas, to któż zaręczy, że on nadal nie będzie obowiązywał.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#PRudnicki">W jakiej dziś sytuacji żyją pracownicy państwowi—szeroka opinia społeczna wie o tym. Przede mną mówił o tej sprawie ks. poseł Lubelski, a więc człowiek niezainteresowany, nie pracownik państwowy...</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#komentarz">(P. Wymysłowski: Ale pobierający pieniądze państwowe.)</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#PRudnicki">ale człowiek, który widzi nędzę tych ludzi, jest obiektywnym obserwatorem i bezinteresownym obrońcą doli tych ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#PRudnicki">W r. 1934 reforma uposażeniowa uderzyła specjalnie w jakieś 85% pracowników państwowych. Nieomal 85% tych pracowników zostało w swoich poborach ograniczonych po tylu już różnych obniżkach, jakie były poprzednio. Ale jednocześnie w tym czasie właśnie, kiedy uposażenia tych szerokich rzesz pracowniczych na mocy dekretu uposażeniowego ograniczono, płace grup najwyższych zostały niewspółmiernie podniesione.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiej Izby! W organizacji urzędniczej pracuję nieprzerwanie 25 lat i stwierdzam, że lat temu kilka, gdy jeszcze istniały poprzednie sejmy, reprezentowane przez stronnictwa, jeżeli chodzi o kwestię płac pracowników, ten stosunek był inny. Wówczas stosunek płacy najwyższej do najniższej wynosił zaledwie 15-krotne uposażenie najniższego urzędnika w Państwie w stosunku do najwyższego, a dziś 60-krotne. Następnie łudziliśmy się, że w poprzednim Sejmie sprawy uposażeń urzędniczych wejdą na jakiś właściwy tor i zostaną uporządkowane. Nie doczekaliśmy się tego. Sądziliśmy, że w przemówieniu swoim p. Minister Skarbu da jakąś choćby zapowiedź tej poprawy. Niestety widzimy, że z tego nic. I znowu cały ten rok pracownicy są skazani na wegetację przy tych swoich nędznych uposażeniach, bo cofnięcie podatku specjalnego od uposażeń do 200 zł—to nie jest rozwiązanie kwestii, to niestety nie przyniesie żadnej ulgi. Mało kto sobie zdaje sprawę, jacy to urzędnicy dostają pobory 200- złotowe. Nie wiem, czy szeroka opinia wie o tym, że takie uposażenie 200-złotowe dostają urzędnicy państwowi, mający po kilkanaście lat służby i mający rodziny i dzieci w szkołach, i z tych uposażeń muszą utrzymać te rodziny i wychować dzieci na obywateli. Z czego mogą wyżywić swoje rodziny? Wysoki Sejmie! Będziemy zgłaszali do poszczególnych komisyj wnioski imieniem organizacyj tych, które reprezentujemy, imieniem organizacyj zrzeszonych w Centralnej Komisji Porozumiewawczej, będziemy zgłaszali w tym przeświadczeniu, że przecież w tej Izbie znajdziemy więcej takich głosów i takiego ustosunkowania się jak ks. Lubelskiego.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#komentarz">(Głosy: Źle byście na tym wyszli.)</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#PRudnicki">Źle byśmy wyszli? Nie wiem. Muszę jedno stwierdzić, że zarobki pracowników, pobory urzędników zwłaszcza, to nie jest wyrzucony pieniądz, to nie są pieniądze wywiezione, czy gdzieś wyrzucone na artykuły zbytku, które sprowadzamy z zagranicy i które ważą ciężarem niesłychanym na naszym handlu zagranicznym. Te wszystkie z utęsknieniem otrzymane na pierwszego pieniądze, to wszystko do gospodarstwa wchodzi natychmiast, z tego żyje w miastach mieszczaństwo, rzemiosło i rękodzieło, bo gdy urzędnik jako tako jest udotowany, miasta żyją, żyje mieszczaństwo, żyje przemysł. Z tych pieniędzy nic nie przepada dla gospodarstwa narodowego. Zaś te wysokie zarobki, zarobki tych, którzy sobie pozwalają na rzeczy zbytku, idą na szkodę gospodarstwa narodowego. Bo proszę przyjrzeć się żonom dygnitarzy, jakie one jedwabie noszą. Czy to nie zagraniczne? Tak samo kosmetyki. To wszystko jest zagraniczne. A ci szarzy ludzie konsumują tylko krajowe produkty. Trzeba zrozumieć ten wielki interes społeczny. To nie jest klasowy interes ludzi, którzy domagają się rzeczy, które godzą w interes Państwa, w równowagę budżetową. Ci ludzie dają całe życie Państwu i społeczeństwu i chcą od tego Państwa za to mieć tylko znośne warunki wegetacyjne i nic więcej.</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#PRudnicki">Wysoki Sejmie! Niewielu nas tu jest przedstawicieli tych, którzy — jak to wyrażenie podrażniło bardzo niektórych Panów Posłów — są niezależni.</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#komentarz">(Głosy: Dzicy.)</u>
+ <u xml:id="u-49.11" who="#PRudnicki">Tu nie jest potrzebny ten cały wielki wywód i filipika o tej niezależności, bo nikt nie twierdzi, że jesteśmy niezależni. Jesteśmy zależni od interesów Państwa i społeczeństwa, bo jesteśmy odpowiedzialni wobec tych, którzy nas wysunęli. Jeżeli chodzi o tę niezależność, to rzecz jasna, że tu w Sejmie, gdzie 160 posłów reprezentuje Obóz Zjednoczenia Narodowego, nie ma innego terminu na określenie tych, którzy są niezależni.</u>
+ <u xml:id="u-49.12" who="#komentarz">(P. Stahl: Dziki.)</u>
+ <u xml:id="u-49.13" who="#PRudnicki">Jeżeli p. dr Stahl woli wyrażenie — „dziki”, niech używa tego terminu, to nas nie przestrasza. Dlaczego jesteśmy niezależni? Dlaczego jestem niezależny względnie — „dziki”, jak chce kolega Stahl? Oto z tej prostej przyczyny: my chcemy ruch zawodowy polski wyzwolić z tego, w czym tkwił przez 20 lat. Partie go sobie wyrywały, prawa i lewa strona. Większość związków była w służbie partii. A dziś myśmy zorganizowali się na gruncie ściśle zawodowym i przedstawiamy poważny czynnik.</u>
+ <u xml:id="u-49.14" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-49.15" who="#PRudnicki">Wiem, że to Panom nie w smak. Tak jak dawniej B. B. W. R., tak dziś Ozon. B. B. W. R. uważał zwłaszcza, że urzędnicy państwowi — to jest nasz inwentarz zbiorowy, my dostajemy ich jako inwentarz, to się nam należy. Dziś jest tak samo. Tak samo jest z pocztowcami. Mógłbym dużo na ten temat powiedzieć, ale mam czas ograniczony, jak to się organizowało i co jest powodem, że nie poszliśmy do O. Z. N., jakkolwiek nie przyszliśmy do Sejmu jako opozycja. Nie jesteśmy opozycją i nie chcemy nią być. Chcemy współpracować ze wszystkimi ludźmi dobrej woli, mamy poczucie odpowiedzialności wobec Państwa. Jeżeli chodzi o patriotyzm naszych wyborców, to jest to rzecz niesporna. Nasz ruch zawodowy polski wyrwaliśmy z tej niezdrowej atmosfery, w której był przez tyle lat, i wiele już zrobiliśmy. I nie ma nas tu może tylu, ilu moglibyśmy mieć, gdyby była inna ordynacja wyborcza i gdyby była inna atmosfera wyborcza. A niestety, co mnie w tej atmosferze wyborczej spotkało jako kandydata? Szef osobowy wezwał mnie i powiedział: Żądam z polecenia władz wycofania kandydatury, w przeciwnym razie poniesie Pan konsekwencje. Kto mnie wybrał, to o tym można z dokumentów, jakie są, przekonać się. Ale nie radzę ciągnąć za język, bo może okazać się to niemiłe dla tego, kto zadaje pytanie. Może mógłbym wtedy powiedzieć coś, co byłoby nieprzyjemne dla kogoś. Nie poruszajmy tego tematu teraz, jak będzie po temu okazja, to ja to poruszę.</u>
+ <u xml:id="u-49.16" who="#PRudnicki">Kończę apelem do Wysokiego Sejmu, aby postulaty tej szarej masy pracowników państwowych, którzy przecież w to dzieło dwudziestolecia włożyli wiele swojej pracy i wiele im zawdzięczamy — zostały tu potraktowane w sposób przychylny.</u>
+ <u xml:id="u-49.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Jóźwiak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#PJozwiak">Rząd Rzeczypospolitej przedłożył Wysokiej Izbie budżet zrównoważony, budżet, który przedstawia jasno gospodarstwo Rzeczypospolitej. Że ten budżet jest zrównoważony, że wydatki i dochody są związane, to jest bezsporną zasługą Rządu, to jest bezsporną zasługą przedewszystkim p. Wicepremiera Kwiatkowskiego. Bo, proszę Wysokiej Izby, byli przecież inni Ministrowie Skarbu, jednak tego dzieła dokonać nie mogli, a p. Wicepremier Kwiatkowski tego dzieła dokonał przed kilku laty i z tej drogi nie schodzi.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#komentarz">(Głosy:</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#PJozwiak">Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#PJozwiak">Chciałem tu z tej okazji skorzystać, aby przede wszystkim podziękować p. Wicepremierowi Kwiatkowskiemu i Rządowi za zniesienie ustawy, która hamowała rozwój rzemiosła, kupiectwa i przemysłu, która w swoich skutkach okazała się fatalna dla całego ruchu społecznego. Była to ustawa o świadectwach przemysłowych, jedna z najgorszych ustaw, jakie miała kiedykolwiek Rzeczpospolita, Społeczeństwo, kupiectwo, rzemiosło walczyło bezskutecznie kilkanaście lat o zniesienie tej ustawy, która w rezultacie życiu społecznemu, a przede wszystkim najniższym klasom, dała się dotkliwie we znaki.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#PJozwiak">P. Wicepremier Kwiatkowski był łaskaw zacytować w pierwszej części swego przemówienia kilka cyfr, Z tych cyfr wynikało, że w przemyśle górniczym i hutniczym znajduje się do dziś dnia 56,8% w rękach obcego kapitału, w metalowym — 24%, w chemicznym — 49,2% itd. Jednakowoż, proszę Wysokiej Izby, musi tu nastąpić jeszcze nowe zróżniczkowanie, zróżniczkowanie pomiędzy krajowym kapitałem a polskim kapitałem. Jeżeli Weźmiemy ten stosunek czysto polskiego kapitału, to on wyraża się przerażająco dla polskiego stanu posiadania. Na 400.000 przedsiębiorstw handlowych w całej Rzeczypospolitej znajduje się 210.000 w rękach obcych. Na 400.000 legalnych warsztatów pracy rzemieślniczych przeszło połowa znajduje się w rękach mniejszości. W samej Warszawie na 410 magazynów pończoszniczych 345 znajduje się w rękach obcych, na 206 sklepów konfekcji męskiej 157 jest w rękach obcych. Dlatego mam prośbę do Wysokiego Rządu i do p. Wicepremiera Kwiatkowskiego. P. Wicepremier Kwiatkowski w przedstawionym przez siebie planie 15-letnim przedłożył kwestię polonizacji miast na okres od 1948 do 1952 r. Mnie się zdaje i społeczeństwu, które mam tu zaszczyt reprezentować, że to jest okres przydługi, że unarodowienie handlu, rzemiosła i przemysłu jest wzmocnieniem potencjału obronnego Polski, idzie zaraz za armią i mnie się zdaje, że kwestia polonizacji miast musi natychmiast, bez zwłoki być dokonana. Prosiłbym Pana Wicepremiera o przeniesienie okresu polscenia miast z r. 1948 do 1952 już na rok 1939 i okres najbliższy. Nie potrzebuję się chyba rozwodzić, jak ważnym jest problem unarodowienia handlu, przemysłu i rzemiosła. Jest to kluczowy problem, który rozwiąże wiele problemów, trapiących dzisiejsze społeczeństwo. Rozwiązanie tego problemu przyczyni się do złagodzenia nędzy wsi oraz do rozładowania bezrobocia. Rozwiązanie tego problemu jest koniecznie potrzebne, jest związane z polską racją stanu w najlepszym tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-51.7" who="#PJozwiak">Dlatego czekałem na oświadczenie się pozytywne przedstawiciela mniejszości żydowskiej, kiedy tę kwestię społeczeństwo żydowskie chce rozwiązać. Przecież musi zrozumieć społeczeństwo żydowskie, że dzisiejszy stan rzeczy jest nie do utrzymania. Nie potrzeba być antysemitą, ale trzeba być zwolennikiem unarodowienia handlu, przemysłu i rzemiosła.</u>
+ <u xml:id="u-51.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-51.9" who="#PJozwiak">Dzisiejszy stan musi ulec zmianie. Do tego potrzebne są pewne ustawy. Przede wszystkim prosiłbym, by Rząd przedłożył Izbie projekt ustawy o nieuczciwej konkurencji, który był projektowany w poprzedniej sesji ustawodawczej. Dalej pozwolę sobie przedłożyć Wysokiej Izbie projekt, który zabrania używania terminu — „polski” nie polskim firmom, bo cóż to za zwyczaje, niespotykane na całym świecie, że każdy obcy właśnie z lubością w swojej firmie podkreśla wyraz — „polski” względnie — „poi” lub inne słowo związane z terminem — „polski”. Słowo — „polski” może być używane tylko przez firmy czysto polskie, które dysponują kapitałem polskim. Dalej będzie konieczną celem rozwoju unarodowienia handlu i przemysłu ustawa, która zmusi właścicieli nieruchomości, jakie są w posiadaniu mniejszości, do oddawania swych pomieszczeń po cenach umiarkowanych kupcom i rzemieślnikom polskim.</u>
+ <u xml:id="u-51.10" who="#komentarz">(P. Sommerstein: Pan chce prześcignąć Hitlera.)</u>
+ <u xml:id="u-51.11" who="#PJozwiak">Rzemieślnik polski tu spotyka największą przeszkodę i Panowie z ironicznym śmiechem mówią: „Wasze ulice, nasze kamienice”. Nie chcemy was wywłaszczać, nie będziemy was bić, ale musimy żądać dla nas i naszych dzieci miejsca w Polsce, bo to jest nasza Ojczyzna.</u>
+ <u xml:id="u-51.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-51.13" who="#PJozwiak">Gdyby przedstawiciele mniejszości żydowskiej byli rozsądniejsi, to by uznali, że Polska jest dla Jej dzieci i element, który może nawet w niektórych jednostkach przyczynił się dużo do życia polskiego, musi ustąpić. To jest kwestia życia. Trudno wyobrazić sobie, aby Panowie np. wynajęli mieszkanie obcym nie mając dzieci, a gdy urodziły się wam dzieci, abyście w waszym domu trzymali sublokatora, a dzieciom kazali spać na podłodze. Tak daleko humanitarność, tak daleko szlachetność nie idzie. I dlatego, proszę Wysokiej Izby, kwestia unarodowienia handlu i rzemiosła musi być rozwiązana.</u>
+ <u xml:id="u-51.14" who="#PJozwiak">Jeszcze jedną prośbę mam do Wysokiego Rządu, a mianowicie, aby w pierwszym okresie inwestycyjnym nie zapomniał o zachodniej granicy. Walka, która się toczy na naszej zachodniej granicy, to jest walka typowa o granicę narodowości polskiej, walka cicha, ale zawzięta, która nie przebiera w środkach, walka o każdą piędź ziemi. I tu z całym uznaniem muszę podkreślić pieczę wojewody poznańskiego p. pułk. Maruszewskiego, który ten problem ruszył z miejsca i pilnuje go. Jednakże do tej skutecznej walki brak nam środków i proszę Wysoki Rząd, aby już w obecnym budżecie wstawił środki na obronę naszej granicy. Bo proszę Wysokiej Izby, jaka granica, taka Rzeczpospolita. Granica zachodnia musi być silna, bardzo silna</u>
+ <u xml:id="u-51.15" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-51.16" who="#PJozwiak">bo bez silnej granicy będzie źle z Rzecząpospolitą.</u>
+ <u xml:id="u-51.17" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo^J^ Uważam, że postulaty społeczeństwa wielkopolskiego, które miałem zaszczyt Wysokiej Izbie przedstawić, znajdą swój wyraz w poparciu, kiedy będą zgłoszone wnioski ustawodawcze.</u>
+ <u xml:id="u-51.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Skrypnyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#PSkrypnyk">Wysoka Izbo! Zabierając głos w imieniu przedstawicielstwa parlamentarnego ludności ukraińskiej Wołynia, oświadczam, że do prac nad przedłożonym Izbie budżetem na rok 1939/40 przystępujemy z całkowitą powagą, rozumiejąc, że budżet Państwa w chwili obecnej nie jest tylko zwykłym planem gospodarczym. Zdaniem naszym budżet mieści w sobie inną treść, treść głębszą, treść, która sięga poza granice zakreślone ustawą skarbową.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#PSkrypnyk">Cechą budżetów wszystkich państw w dobie obecnej jest obronny charakter, to jest mobilizacja wszystkich środków, niezbędnych dla zapewnienia państwu największego bezpieczeństwa, ale w równej mierze, a może przede wszystkim, mobilizacja wartości duchowych i sił moralnych w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#PSkrypnyk">Budżet jest wyrazem stosowanych w danym okresie linij politycznych Rządu, wyrazem środków i metod działania. Zdajemy sobie sprawę z powagi przeżywanej chwili, kiedy każde posunięcie Rządu na tle otaczających nas wypadków nabiera znaczenia wyjątkowego i budzi często wyjątkową reakcję, kiedy popełniony błąd pociąga za sobą nie dające się odwrócić niebezpieczeństwo. Czujemy wszyscy wielką odpowiedzialność, ciążącą na nas, na wszystkich, zabierających głos w sprawach państwowych, i dlatego też w poczuciu wielkiej odpowiedzialności na początku debaty budżetowej poruszam sprawę niezwykle aktualną, związaną z istnieniem Rzeczypospolitej, jej rolą, jej przyszłością, sprawę, która jest na ustach wszystkich — sprawę stosunków polsko-ukraińskich, o której jakże ciężko dzisiaj mówić z tej Wysokiej Trybuny.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#PSkrypnyk">Niektórzy z kolegów nawet odmawiają nam prawa używania własnego imienia.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#PSkrypnyk">My reprezentujemy kierunek myśli politycznej tej części społeczeństwa ukraińskiego, która urzeczywistnienie ideałów narodu ukraińskiego świadomie oparła o Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-53.5" who="#PSkrypnyk">Umowa polsko - ukraińska z r. 1920 była stwierdzeniem faktu, że i w społeczeństwie polskim nastąpiło zrozumienie istotnej roli Polski i Ukrainy w nowym układzie sił na wschodzie Europy.</u>
+ <u xml:id="u-53.6" who="#PSkrypnyk">Zaakceptowana przez najwyższe autorytety moralne obu narodów — Piłsudskiego i Petlurę, umowa polsko - ukraińska z r. 1920 stała się drogowskazem wskazującym, w jakim kierunku należy iść, jeśli się dąży do szczerego, uczciwego i otwartego ułożenia stosunków polsko — ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-53.7" who="#PSkrypnyk">W życiu społeczeństw romantyka idei posiada wielkie znaczenie, lecz nie decydujące. Znacznie większą, bo przekonywującą rolę odgrywa logika historycznych faktów. Toteż, czy idea braterstwa, na której została zbudowana umowa 1920 r., to tylko dzieło romantyki, czy została ona zrozumiana przez ówczesne pokolenie Polaków i Ukraińców i czy zaistniały historyczne fakty, które potwierdziły życiowość tej idei?</u>
+ <u xml:id="u-53.8" who="#PSkrypnyk">Odpowiedzi należy szukać we wspólnych mogiłach najlepszych synów narodu polskiego i ukraińskiego, którzy w ofierze tej idei złożyli swoje życie, wspólnie walcząc w r. 1920 z odwiecznym wrogiem obu narodów — Moskwą. Mimo tragizmu stosunków polsko - ukraińskich poprzedzających r. 1920, armia ukraińska uczciwie wywiązywała się z obowiązków sojusznika, heroicznie broniąc przydzielony jej odcinek frontu między Chodorowem a Rumunią oraz pod Zamościem.</u>
+ <u xml:id="u-53.9" who="#PSkrypnyk">A na specjalne podkreślenie zasługuje okoliczność, że armia ta składała się nie tylko z Ukraińców urodzonych nad Dnieprem, lecz w równej mierze z urodzonych nad Dniestrem, na Wołyniu i Polesiu.</u>
+ <u xml:id="u-53.10" who="#PSkrypnyk">Chyba, że wystarczą już te fakty, które dobitnie stwierdzają, że idea polsko - ukraińskiego zbliżenia znalazła dobry grunt, jednocząc w szeregach jej wyznawców w zaraniu swego powstania najlepszych przedstawicieli społeczeństw polskiego i ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-53.11" who="#PSkrypnyk">Nie straciła na żywotności idea polsko-ukraińskiego zbliżenia i w granicach Państwa Polskiego, mimo że walki narodu ukraińskiego o własną niezależność skończyły się tragicznie.</u>
+ <u xml:id="u-53.12" who="#PSkrypnyk">Społeczeństwo ukraińskie Wołynia nie przyjęło wrogo państwowości polskiej. Niewątpliwy wpływ na taką postawę ukraińskiego społeczeństwa miała idea polsko - ukraińska z roku 1920. Idea braterstwa polsko — ukraińskiego nie jest sprawą związaną jedynie z pewnymi datami historycznymi. Idea ta stoi na progu stosunków polsko - ukraińskich we wszystkich okolicznościach spotkania tych dwu światów. Od nas i tylko od naszych pokoleń zależy, by weszła ona do domu naszego.</u>
+ <u xml:id="u-53.13" who="#PSkrypnyk">Idea ta stała się dla nas, obywateli Rzeczypospolitej, synów narodu ukraińskiego, podstawą działania, myśli i uczuć, ona jedynie wiąże nas z Rzecząpospolitą więzami najbardziej trwałymi. Jest to sprawa, nad którą do porządku dziennego przejść nie można. Jest to sprawa, która stanowi i stanowić będzie o przyszłości naszej i przyszłości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-53.14" who="#PSkrypnyk">Jeżeli idea polsko-ukraińskiego zbliżenia nie znajduje oddźwięku w sercach polskich, tak jak niegdyś, jeżeli większość społeczeństwa polskiego, trawiona gorączką szowinizmu, znieważa nasze najświętsze uczucie narodowe, tedy powstaje sytuacja tragiczna dla nas, Ukraińców, dla was, Polaków i dla Rzeczypospolitej. Jeżeli wzrost poczucia narodowego jest dominującym zjawiskiem wśród narodów Europy i świata całego, o czym tak często i tak dobitnie opinia polska mówi, to rzeczą jest jasną, że poczucie świadomości narodowej ukraińskiej nie może być wieliminowane. Nie można sobie wyobrazić, że wzrost poczucia narodowego w społeczeństwie polskim wyklucza wzrost tego poczucia w społeczeństwie ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-53.15" who="#PSkrypnyk">Wszyscy natomiast wiemy, że poczucie narodowe społeczeństwa ukraińskiego jest nie dającym się zahamować procesem, a walka z nim jest i będzie zawsze z góry skazana na niepowodzenie. Kto jest odmiennego zdania, niewątpliwie myśli prymitywnie, płytko, a jeśli ma odwagę jeszcze głosić to publicznie czy w druku, to wprowadza w błąd społeczeństwo polskie i przyczynia się do obniżenia poziomu myśli politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-53.16" who="#PSkrypnyk">Jako posłowie ziemi wołyńskiej, którzy reprezentujemy ludność ukraińską Wołynia, w poczuciu wielkiej odpowiedzialności, ciążącej na nas, ostrzegamy społeczeństwo polskie przed niebezpieczeństwem, które stanęło tam nad wschodnią granicą Rzeczypospolitej, nad Wołyniem. Sumienie obywatelskie każe nam jak najgłośniej protestować wobec tego, co się obecnie na Wołyniu dzieje. Społeczeństwo ukraińskie czuje, że stało się obiektem polityki, która nic wspólnego z Polską Piłsudskiego nie ma. Czy dzisiaj może być mowa o uczciwej polityce kresowej, o której mówił Wielki Marszałek? Społeczeństwo ukraińskie, jego duma i świadomość narodowa narażone są nieustannie na jawne i ukryte ataki, zmierzające do wynarodowienia, do zniszczenia warunków rozwoju kulturalnego, gospodarczego i politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-53.17" who="#PSkrypnyk">Dzieje się to od jesieni r. 1935, to jest od śmierci Wielkiego Marszałka. Robi się to systematycznie przez różne czynniki. Społeczeństwo ukraińskie spotyka się coraz częściej ze zdaniem, wyrażanym przez różne czynniki polskie, że Ukraińców w ogóle nie ma, że jest to czyjś wymysł, że wreszcie w południowych powiatach Wołynia może być jeszcze mowa o ludności ukraińskiej, ale np. w Kowlu, Samach, Kostopolu o ludności tej mowy być nie może.</u>
+ <u xml:id="u-53.18" who="#PSkrypnyk">Społeczeństwo ukraińskie przeżywa tragizm tak znanej już dzisiaj całemu ogółowi tzw. rewindykacji Judu i świątyń; budzi to w społeczeństwie naszym zrozumiały niepokój, przygnębienie, a w sercach rozpacz i bunt. Społeczeństwo ukraińskie nie da się wprowadzić w błąd coraz bardziej anemicznie wyglądającymi pozorami, które rzekomo świadczyć mają o tolerowaniu sprawy ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-53.19" who="#PSkrypnyk">Teraz, kiedy sprawa ukraińska buchnęła płomieniem aktualności nieprzedawnionych możliwości realizacji, kiedy ludność ukraińska Wołynia to widzi, słyszy i czuje, teraz właśnie Powstaje na Wołyniu zarzewie nienawiści podsycane nieustannie przez pewne czynniki polskie bez żadnego ku temu powodu ze strony ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-53.20" who="#PSkrypnyk">Teraz właśnie rozpoczyna się na dobre proces niszczenia wielkiego dorobku pracy czynników polskich i ukraińskich na Wołyniu nad upaństwowieniem szerokich mas ludności, związania tych mas z Rzecząpospolitą Polską w sposób najbardziej trwały i organiczny, opierający się na uwzględnieniu słusznych i przyrodzonych tendencyj rozwojowych ukraińskiej ludności, obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-53.21" who="#PSkrypnyk">Wyrazem stosunku tej ludności do Polski były dnie żałoby po zgodnie Wielkiego Marszałka, było ślubowanie wołyńskie odczytane i podpisane przez setki tysięcy Ukraińców. A oto końcowe słowa tego ślubowania: „Ślubujemy zmarłemu Józefowi Piłsudskiemu, Wielkiemu Synowi Ojczyzny i naszej ziemi kresowej, że tutaj na Wołyniu utrwalać będziemy wielkość i potęgę Rzeczypospolitej Polskiej przez codzienną ofiarną pracę dla Państwa, podjętą wspólnie we wzajemnym poszanowaniu i braterskim współdziałaniu obywateli wszystkich wyznań i narodowości. Ślubujemy gotowość do największych ofiar w obronie Państwa, wierność ideom Józefa Piłsudskiego, oraz stwierdzamy, że Jego jest przyszłość i Jego za grobem, jak za życia zwycięstwo.” Niezwykle przekonywującym wyrazem upaństwowienia ludności Wołynia było jej zachowanie się w okresie wielkich manewrów tegorocznych, które to zachowanie znalazło swoją ocenę w znanym stanowisku władz wojskowych i cywilnych.</u>
+ <u xml:id="u-53.22" who="#PSkrypnyk">Lecz ten wielki kapitał zaufania i związania z Państwem ludności Wołynia jest dzisiaj narażony. Nie trzeba się łudzić, że kontynuowanie obecnej polityki nie odbije się w sposób najbardziej zasadniczy i decydujący na tej zasadniczej dla Państwa pozycji. Jeśli w najkrótszym czasie nie nastąpią na Wołyniu zasadnicze zmiany, jeżeli nie ustanie systematyczna likwidacja nauczania języka ukraińskiego w szkołach — szkoły z językiem ukraińskim nauczania już dawno zlikwidowano, — jeżeli nie ustanie wysiedlanie z Wołynia ludzi tam urodzonych tylko za to, że są Ukraińcami i pracują w ukraińskich organizacjach, jeżeli nie ustaną procesy podobne do tego, jaki miał ostatnio b. poseł ks. Wołków, skazany na 1 miesiąc więzienia za odczytanie orędzia biskupów jeszcze przed jego konfiskatą, jeżeli nie ustanie paraliżowanie pracy ukraińskich organizacyj oraz likwidacja tychże, jak np. gimnazjum ukraińskiego w Krzemieńcu, seminarium duchownego w Krzemieńcu, Sojuzu Ukrainek w Równem, jakkolwiek we Lwowie został on reaktywowany, jeżeli nie ustaną ataki antiukraińskie prasy polskiej, jeżeli nie ustanie wszystko to, co robi życie wstrętnym, o czym będę dokładnie mówił na komisji, to wówczas przed Rzecząpospolitą i narodem ukraińskim, tak jak to nieraz w historii naszej bywało, powstanie mroczny cień tragicznego załamania się wielkich możliwości Rzeczypospolitej Polskiej i pomyślnej przyszłości narodu ukraińskiego. Musimy pamiętać i uświadomić sobie jedną prawdę, że narody polski i ukraiński, są to narody zdrowe i silne moralnie i fizycznie, narody za silne, ażeby dać się jeden drugiemu zniszczyć, z drugiej zaś strony za słabe, ażeby mogły każdy na własną rękę myśleć o przyszłości,</u>
+ <u xml:id="u-53.23" who="#komentarz">(Głos: Naród polski nie.)</u>
+ <u xml:id="u-53.24" who="#PSkrypnyk">gdyż los rzucił je razem przy bitej drodze łączącej wschód i zachód.</u>
+ <u xml:id="u-53.25" who="#PSkrypnyk">My, Ukraińcy, jesteśmy tego świadomi, lecz otaczająca nas rzeczywistość sprawia, że z każdym dniem zmniejsza się wśród nas liczba tych, którzy jeszcze mają cywilną odwagę głosić to we własnym społeczeństwie. Polska w pierwszym rzędzie — i nikt inny — została przez los powołana do rozwiązania zagadnienia ukraińskiego. Od Was Panowie zależy, ażeby nareszcie przystąpić do jego rozwiązania wewnątrz Państwa. Czas nie czeka i na tym według naszego najgłębszego przekonania polega tragizm stosunków polsko - ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-53.26" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Pikusa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#PPikusa">Wysoka Izbo! Ze wspaniałym rozwojem naszej potęgi militarnej i politycznej nie szła w parze w ubiegłym 20-leciu potęga gospodarcza Polski. P. Wicepremier Kwiatkowski przedstawił nam wczoraj w głęboko i wszechstronnie ujętym ekspose nasze wielkie zdobycze w ubiegłym dwudziestoleciu w dziedzinie gospodarczej, jednak mimo tego niewątpliwie ogromnego postępu nasz organizm gospodarczy wykazuje jeszcze dziś wiele braków i niedomagań.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#PPikusa">Jesteśmy świadkami w Europie nie tylko wyścigu pracy, ale i wyścigu zbrojeń. Gdy nasi dwaj główni sąsiedzi zamieniają swe państwa w obozy wojenne, to i Polska musi zwiększyć tempo swego rozwoju i wybitnie wzmocnić swe pogotowia obronne.</u>
+ <u xml:id="u-55.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.3" who="#PPikusa">Polska posiada niewątpliwie wielkie możliwości rozwoju gospodarczego dotychczas nie wyzyskane. Jest naszym obowiązkiem pobudzić te siły drzemiące i zaktywizować je dla zdobycia niezależności gospodarczej i stworzenia potęgi gospodarczej Polski. Można to osiągnąć przede wszystkim przez uprzemysłowienie kraju.</u>
+ <u xml:id="u-55.4" who="#PPikusa">Na czym polega to szczególnie doniosłe znaczenie uprzemysłowienia? Uprzemysłowienie kraju to najskuteczniejszy sposób wzmocnienia naszego pogotowia obronnego. Tylko bowiem intensywny rozwój przemysłu o znaczeniu obronnym może nam zapewnić własną bazę wojskową zaopatrzenia, a wiadomo, że w naszych warunkach geograficzno - strategicznych musimy liczyć przede wszystkim na własne siły i zasoby. Stąd w naszym programie gospodarczym musi dominować dążność do wzmocnienia naszych sił obronnych.</u>
+ <u xml:id="u-55.5" who="#PPikusa">Polska posiada wysoce wadliwą strukturę społeczną i zawodową. Objawia się to przede wszystkim w przeludnieniu rolnictwa, które stale się potęguje wobec braku ziemi i niemożności odpływu całego nadmiaru ludności wiejskiej do innych zawodów. Polska uboga w kapitały pieniężne rozporządza wielkim i zupełnie niewyzyskanym kapitałem pracy. Posiadamy duży przyrost naturalny, który wynosi rocznie około 400.000 ludzi. Słusznie szczycimy się tym przyrostem i uważamy go za niezmiernie ważny czynnik potęgi Polski. Jednak nie wolno do tego dopuścić, by ten przyrost naturalny, objawiający się głównie na wsi, powiększał tylko szeregi bezrobotnych. Tym nowym obywatelom, a zwłaszcza naszej dorastającej młodzieży, trzeba zapewnić chleb i pracę.</u>
+ <u xml:id="u-55.6" who="#PPikusa">Nie trzeba dowodzić, że bezrobocie to największa klęska społeczna, która rozkłada siły naszego Państwa. Nie ulega wątpliwości, że Państwo powinno stworzyć warunki, w których każdy obywatel zdolny do pracy mógłby znaleźć dla siebie właściwe zatrudnienie.</u>
+ <u xml:id="u-55.7" who="#PPikusa">Z tego względu w naszym programie gospodarczym obok wzmożenia obronności Państwa drugie miejsce zająć musi likwidacja bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-55.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.9" who="#PPikusa">Tylko taki program gospodarczy będzie miał wartość praktyczną, spełni swe zadanie, który doprowadzi w możliwie krótkim okresie czasu do rozładowania bezrobocia. Najskuteczniejszy sposób na zwalczenie bezrobocia, celem wzmocnienia postawy moralnej i patriotyzmu szerokich warstw społeczeństwa, to uprzemysłowienie kraju. Gdy chcemy umożliwić odpływ nadmiaru ludności wiejskiej do innych zajęć i zawodów, gdy chcemy doprowadzić w Polsce do takiej równowagi demograficznej, by na wsi było 50% ludności, a w miastach drugie 50%, to musimy przede wszystkim uprzemysłowić nasz kraj. Rozwój zaś przemysłu pociąga za sobą automatycznie rozwój miast czyli urbanizację kraju.</u>
+ <u xml:id="u-55.10" who="#PPikusa">W Polsce mamy zbyt niski dochód społeczny oraz związaną z tym zbyt niską stopę życiową szerokich mas ludności. Zwiększenie dochodu społecznego umożliwi wzrost dochodów skarbowych i akumulację kapitałów rodzimych oraz wpłynie na zwiększenie konsumcji wewnętrznej. Wzrost dochodów skarbowych znowu pozwoli na zwiększenie budżetu państwowego, a przede wszystkim budżetu wojskowego. Kapitalizacja wewnętrzna zapewni środki dla dalszego procesu uprzemysłowienia, a podniesienie stopy życiowej całego społeczeństwa zwiększy pojemność rynku wewnętrznego, który ma dla rozwoju przemysłu pierwszorzędne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-55.11" who="#PPikusa">Musimy więc dążyć do stałego, możliwie silnego wzrostu dochodu społecznego w Polsce przede wszystkim przez uprzemysłowienie kraju.</u>
+ <u xml:id="u-55.12" who="#PPikusa">Nasze życie gospodarcze wykazuje nadmierną, jednostronną zależność od zagranicy, zarówno pod względem surowców i wytworów przemysłowych, jak i pod względem kapitałów, co utrudnia w wysokim stopniu aktywizację bilansu handlowego i płatniczego. Równocześnie Polska odgrywa zbyt małą rolę w gospodarstwie światowym, co utrudnia rozwój współpracy międzynarodowej.</u>
+ <u xml:id="u-55.13" who="#PPikusa">Gdy chcemy zdobyć możliwie wysoki stopień samodzielności gospodarczej, ściśle związanej z samodzielnością polityczną, gdy chcemy uzyskać czynny bilans handlowy i płatniczy, gdy chcemy zdobyć należny Polsce jako mocarstwu udział w gospodarstwie światowym, gdy wreszcie chcemy rozwinąć ekspansję gospodarczą Polski, to musimy przede wszystkim uprzemysłowić kraj.</u>
+ <u xml:id="u-55.14" who="#PPikusa">Mimo upływu 20 lat nie nastąpiło jeszcze zatarcie różnic dzielnicowych, scalenie organizmu gospodarczego i wyrównanie poziomu gospodarczego poszczególnych dzielnic. Nastąpi to najszybciej i najskuteczniej przez uprzemysłowienie kraju.</u>
+ <u xml:id="u-55.15" who="#PPikusa">Polska posiada wprawdzie korzystny charakter gospodarczy jako kraj rolniczo - przemysłowy, a więc kraj o strukturze mieszanej, ale równocześnie wykazuje jaskrawą dysproporcję w rozmieszczeniu najważniejszych ośrodków wytwórczych i surowców przemysłowych. Ta dysproporcja utrudnia nie tylko wewnętrzne zaopatrywanie i eksport, ale i przygotowanie obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.16" who="#PPikusa">Tylko planowe uprzemysłowienie Polski będzie mogło gruntownie poprawić dzisiejsze rozmieszczenie sił gospodarczych pod kątem widzenia interesów państwowych i wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-55.17" who="#PPikusa">Uprzemysłowienie kraju nie może bynajmniej oznaczać budowy wyłącznie wielkich zakładów przemysłowych. Przeciwnie, program uprzemysłowienia kraju zarówno ze względów wojskowych jak społecznych i narodowych musi w jak największej mierze uwzględniać powstawanie i rozwój średnich i drobnych zakładów przemysłowych. Również szczególną opieką otoczyć należy warsztaty rzemieślnicze.</u>
+ <u xml:id="u-55.18" who="#PPikusa">Te średnie i drobne zakłady przemysłowe oraz warsztaty rzemieślnicze mogą odciążyć znakomicie przeludnienie rolnictwa i zmniejszyć wydatnie rozmiary bezrobocia. Równocześnie zaś te zakłady i warsztaty, stanowiąc podstawę egzystencji szerokich warstw ludności, mogą stanowić podstawowy element siły stanu średniego oraz przyczynić się w wysokim stopniu do spolszczenia naszych miast i miasteczek.</u>
+ <u xml:id="u-55.19" who="#PPikusa">Program uprzemysłowienia kraju musi też uwzględnić poprawę bytu licznej rzeszy chałupników, którzy dziś pracują w jak najgorszych warunkach gospodarczych i społecznych jako przedmiot bezprzykładnego wyzysku ze strony nakładców.</u>
+ <u xml:id="u-55.20" who="#PPikusa">Uprzemysłowienie kraju nie może być jednostronnie pojmowane i realizowane, jeżeli chodzi o rozmieszczenie. Gdy dziś z zasadniczych względów wojskowych i państwowych kierujemy i skupiamy główny wysiłek na stworzeniu silnego przemysłu w obszarze środkowym Państwa, zwanym popularnie COP-em, nie oznacza to bynajmniej, że program uprzemysłowienia kraju ma się ograniczyć wyłącznie do tego obszaru. Program ten musi stopniowo obejmować wszystkie okręgi Polski i uwzględniać w tych okręgach powstanie i rozwój tych gałęzi przemysłu, które w danym okręgu znajdą najlepsze warunki naturalne, przede wszystkim w postaci lokalnych surowców. Również i w samym Centralnym Okręgu Przemysłowym przemysł powinien być stopniowo rozprowadzany do wszystkich miast i miasteczek dla głębszego oddziaływania na poprawę struktury demograficznej Polski. Dotyczy to zwłaszcza tzw. przemysłu pomocniczego.</u>
+ <u xml:id="u-55.21" who="#PPikusa">Gdy chcemy na szeroką skalę uprzemysłowić Polskę i przez to doprowadzić do gruntownej przebudowy naszej struktury gospodarczej i społecznej, to musimy stworzyć odpowiednie warunki dla realizacji programu uprzemysłowienia. Jakież to są główne warunki? Na pierwszym miejscu wymienić tu należy podstawowe urządzenia gospodarcze, do których zaliczamy przede wszystkim komunikację, łączność, elektryfikację i gazyfikację. Budowa podstawowych urządzeń gospodarczych, niezbędnych dla rozwoju przemysłu, stanowi istotną funkcję Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.22" who="#PPikusa">Uprzemysłowienie kraju wymaga oparcia się o inicjatywę i twardą pracę fachowców. Z prawdziwą dumą możemy podkreślić, że posiadamy zdolnych i o wysokim poczuciu moralnym i patriotycznym inżynierów, techników, majstrów i robotników, którzy potrafią w razie potrzeby zdobyć się na wielki, ofiarny wysiłek dla dobra Państwa. Jeżeli dziś zwiedzamy nowoczesne zakłady przemysłowe w Centralnym Okręgu Przemysłowym, to największą radością napełnia nas fakt, że planowanie, organizację techniczną oraz iście amerykańskie tempo realizacji zawdzięczamy wyłącznie fachowcom polskim.</u>
+ <u xml:id="u-55.23" who="#PPikusa">Specjalny nacisk musi być położony na zapewnienie stałego dopływu sił fachowych do przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-55.24" who="#PPikusa">Gdy w uprzemysłowieniu kraju chcemy stawiać przede wszystkim na człowieka, to musimy poprawić wydatnie warunki bytu i stan kulturalny szerokich mas pracowniczych oraz zapewnić pracownikom przemysłowym należyty wpływ na działalność i rozwój przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-55.25" who="#PPikusa">Uprzemysłowienie kraju należy oprzeć przede wszystkim na kapitałach wewnętrznych. Państwo powinno czuwać nad tym, ażeby wytworzyć jak najkorzystniejsze warunki dla kapitalizacji wewnętrznej i lokaty kapitałów w przemyśle. Państwo powinno w swej akcji finansowej i kredytowej uwzględniać przede wszystkim średnią i drobną wytwórczość przemysłową oraz rzemiosło i chałupnictwo, ażeby zapewnić im należyty rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-55.26" who="#PPikusa">Przy korzystaniu z kapitałów zagranicznych w akcji uprzemysłowienia kraju Państwo powinno czuwać, ażeby praca tych kapitałów była całkowicie zharmonizowana z interesem polskiego gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-55.27" who="#PPikusa">Uprzemysłowienie kraju powinno opierać się przede wszystkim o własne surowce. Zagadnienie surowców — to zagadnienie kapitalne dla dalszego rozwoju przemysłu i przygotowania obrony Państwa. Z tego powodu należy dążyć wszelkimi sposobami do wzmocnienia własnych podstaw surowcowych przez rozszerzanie i uszlachetnianie wytwórczości surowców rodzimych. Szczególną uwagę poświęcić należy pracom poszukiwawczym oraz metodom syntetycznym.</u>
+ <u xml:id="u-55.28" who="#PPikusa">Wyjątkowe znaczenie surowców wymaga wprowadzenia planowej gospodarki w dziedzinie podstawowych surowców. Gospodarka surowcami polskimi nie może być w żadnym wypadku terenem spekulacji obcych kapitałów, ani też pozostawać pod dyspozycją obcych czynników, działających na szkodę polskiej gospodarki narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-55.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.30" who="#PPikusa">Przy uprzemysłowieniu kraju należy dążyć, aby wyposażenie techniczne naszych zakładów opierało się przede wszystkim na własnej wytwórczości.</u>
+ <u xml:id="u-55.31" who="#PPikusa">Planowa rozbudowa przemysłu oraz przystosowanie go do potrzeb obrony Państwa wymaga gruntownej zmiany obecnej struktury przemysłu. Nową organizację przemysłu, która by zapewniła zespolenie i współdziałanie wszystkich przedsiębiorstw w poszczególnych gałęziach przemysłu, należy oprzeć na jednolitych, samorządowych związkach, obejmujących wszystkie przedsiębiorstwa w poszczególnych gałęziach przemysłu. Organizację przemysłu rękodzielniczego należy oprzeć na istniejącej instytucji cechów. Podkreślić należy, że z chwilą wprowadzenia nowej organizacji przemysłu staną się zbędne dotychczasowe zrzeszenia kartelowe, które nazbyt często rozwijają szkodliwą dla szerokich warstw społeczeństwa działalność.</u>
+ <u xml:id="u-55.32" who="#PPikusa">Zarówno intensywne i wszechstronne uprzemysłowienie kraju, jak i odpowiednia przebudowa struktury przemysłu wymagają zapewnienia czynnikowi polskiemu decydującej roli w naszym przemyśle. Dziś ośrodki dyspozycji w naszym przemyśle zależą jeszcze w nadmiernym stopniu od obcych czynników. Stąd unarodowienie naszego przemysłu staje się niezmiernie pilnym zagadnieniem.</u>
+ <u xml:id="u-55.33" who="#komentarz">(Głosy:</u>
+ <u xml:id="u-55.34" who="#PPikusa">Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-55.35" who="#PPikusa">Oto w krótkim zarysie nasze założenia i idee przewodnie w zakresie uprzemysłowienia Polski.</u>
+ <u xml:id="u-55.36" who="#PPikusa">Pozostaje jeszcze do omówienia w kilku słowach strona finansowa zagadnienia uprzemysłowienia. Wielkie potrzeby naszego Państwa zarówno w dziedzinie przygotowania obrony, jak i w dziedzinie gruntownej przebudowy społecznej i gospodarczej wymagają niewątpliwie zmobilizowania wszelkich rozporządzalnych środków na pokrycie tych potrzeb, wymagają opracowania planu finansowego, zakrojonego na szeroką skalę.</u>
+ <u xml:id="u-55.37" who="#PPikusa">Jestem z całym uznaniem dla klasycznych zasad gospodarki budżetowej i pieniężnej; jestem przeciwnikiem eksperymentowania w tej dziedzinie. Żaden plan gospodarczy nie może rozsadzić równowagi budżetowej i przekroczyć możliwości finansowych Państwa i społeczeństwa. Ale z drugiej strony nie możemy być niewolnikami pieniądza, gdy chodzi o rozwój, przyszłość i obronę naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.38" who="#PPikusa">Podstawą każdego wielkiego planu finansowego musi być zaufanie całego społeczeństwa do Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.39" who="#PPikusa">Wczoraj p. Premier gen. Składkowski podkreślał niespotykaną dotąd frekwencję wyborczą jako dowód zaufania szerokich mas naszego społeczeństwa do wybranych Izb ustawodawczych. Chciałbym podkreślić, że jest to równocześnie, a może nawet jeszcze bardziej dowód zaufania do Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, do Pana Marszałka Polski Śmigłego Rydza i do całego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-55.40" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.41" who="#PPikusa">Gdy olbrzymia większość obywateli, a równocześnie całe zdrowo myślące społeczeństwo, na którym nam najbardziej musi zależeć, dało taki dobitny dowód swego zaufania, to na tym zaufaniu możemy śmiało budować każdy wielki plan inwestycyjny, każdy wielki plan uprzemysłowienia i każdy wielki plan finansowy zmierzający do stworzenia Polski potężnej i sprawiedliwej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Józef Milewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#PJozefMilewski">Wysoka Izbo! Taki jest już podobno zwyczaj parlamentarny, że przedłożenie rządowe, w sprawie którego zabiera głos członek Rządu Rzeczypospolitej, jest przedmiotem generalnej dyskusji i nawet tematem składania oświadczeń ze strony przedstawicieli różnych warstw społecznych. Niechże mi wolno będzie, Wysoka Izbo, zabrać w tej sprawie głos i przy tej, bodaj jedynej okazji, wypowiedzieć tak szczerze, po prostu, bez specjalnych referatów i naukowych odczytów tezy, postulaty i bolączki człowieka z dołu, który może nie będzie umiał polemizować z takim znawcą zagadnień gospodarczych i społecznych, jak p. Wicepremier Kwiatkowski, ale który za to będzie umiał odtworzyć to, co boli i ciąży tej szarej masie pracowniczej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#PJozefMilewski">Ja sobie nie roszczę pretensji do reprezentowania wszystkich grup społecznych, ale te, które reprezentuję, te znam dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-57.2" who="#komentarz">(Głos: Ilu pracowników?)</u>
+ <u xml:id="u-57.3" who="#PJozefMilewski">W liczbie pół miliona zorganizowanych pracowników, Panie Kolego, i o bolączkach tej grupy pracowników będę mówił jak umiem i dlatego proszę Panów speców i ekonomistów starszej i młodszej daty o łaskawe pobłażanie dla mojego przemówienia — bez notatek jak Panowie widzą, ale tak wprost z serca.</u>
+ <u xml:id="u-57.4" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-57.5" who="#PJozefMilewski">Nie miałem czasu, bo wczoraj było przedłożenie rządowe.</u>
+ <u xml:id="u-57.6" who="#PJozefMilewski">Polski świat pracowników umysłowych do poczynań Rządu na przestrzeni ostatnich czasów, a w szczególności w odniesieniu do poczynań gospodarczych Rządu odnosi się nie tylko z uznaniem, ale powiedzmy sobie, z entuzjazmem. Referat p. Wicepremiera Kwiatkowskiego został wysłuchany przeze mnie i prawdopodobnie miał podobny rezonans w masach pracowniczych poprzez prasę i był uważany za referat wielki, referat wielkich planów i wielkich nadziei. Niestety, nie wszystkie plany i nie wszystkie nadzieje mają swoją właściwą realizację i właściwy oddźwięk w życiu społecznym. Wszystkie wielkie plany i wszystkie wielkie idee, czy na okres pięciu czy piętnastu lat mają to jedno do siebie, że składają się z rzeczy małych, maluczkich, z codziennej żmudnej pracy człowieka od biurka i warsztatu. Nie o to chodzi, co Wysoka Izba pomyśli i powie o zamierzeniach gospodarczych, strukturalnych i społecznych Rządu Rzeczypospolitej, ale o to, co powie i co sobie pomyśli — „szary człowiek” z prowincjonalnego miasteczka, czy z innej większej czy mniejszej wsi i osiedla polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-57.7" who="#PJozefMilewski">Jeśli chędzi o tę ocenę, to niestety nie może ona wypaść pozytywnie z uwagi na to, że nie negując wszystkich ważkich problemów i wszystkich zakrojonych na miarę 3-letnią zamierzeń Rządu, trzeba stwierdzić jedno w sposób szczery i niezbity — ponieważ nikt nie wypowiadał się w sprawach robotniczych, mnie jako przedstawicielowi Łodzi robotniczej wypada zabrać głos w tej sprawie — jako entuzjasta gospodarczy muszę stwierdzić, że p. Wicepremier, jeśli chodzi o odcinek robotniczy, mówił z pewnym zażenowaniem. P. Wicepremier Kwiatkowski przechodził obok problemu świata pracy w Polsce jako obok zła koniecznego. Tak, ci panowie są i zarobili 25, czy 50 milionów więcej. Ci ludzie nie mają żadnych potrzeb i żadnych bolączek i mają wszystkie swoje postulaty i sprawy załatwione. Tej kategorii ludzi w Polsce nie dotyczy żadna trzylatka, ani w pierwszym trzyleciu, ani w ostatnim trzyleciu. I to jest bolesne w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-57.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-57.9" who="#PJozefMilewski">Otóż ja pozwolę sobie stwierdzić, że to, że pracownicy umysłowi polscy zarobili czy zarobią 98 milionów w bieżącym roku więcej czy że robotnicy polscy zarobili 205 milionów więcej, to niestety dla mnie nie jest miernikiem. Nie jest miernikiem dlatego, że ja nie jestem działaczem z góry, ale tym, który jeszcze 2 miesiące temu brał te kilkadziesiąt złotych miesięcznie. I dlatego stwierdzam, że ta suma to nie jest wartość bezwzględna, ale stosunkowa, zależna ściśle od tego, ile ci pracownicy przedtem brali. Jeżeli bowiem robotnik łódzki zarabiał 18 zł tygodniowo, a dziś zarabia 20 zł, jeżeli pracownik skarbowy z resortu p. Wicepremiera zarabiał 130 czy 160 zł, a dziś zarabia powiedzmy o 10 zł więcej, to dla mnie nie jest miernikiem, bo to jeszcze nie jest minimum egzystencji, minimum utrzymania człowieka, od którego się wymaga, aby był nie tylko pozytywnym pracownikiem, ale jeszcze i dobrym obywatelem. Słusznie, bo na przestrzeni całej odrodzonej państwowości polskiej — czy kto chce czy nie chce musi przyznać — świat pracy w Polsce, zarówno robotnik, jak i pracownik umysłowy, w szczególności ten ostatni świadczył na rzecz dobra publicznego, na rzecz społeczeństwa i Państwa ponad wszelką miarę realną, ponad wszelką realną możliwość. Ja nie będę gołosłowny. Stwierdzam, że i dziś jeszcze panują te stosunki, że pracownik umysłowy świadczy na cele publiczne i społeczne od 18 do 25% poborów miesięcznych brutto. Niech Wysoka Izba przytoczy mi konkretny wypadek, by jakakolwiek inna warstwa społeczna, jakakolwiek inna grupa w narodzie polskim w takim stosunku świadczyła na cele publiczne i społeczne, to wtedy powiem, że jestem pobity argumentem. Ale Panowie mi tego nie mogą powiedzieć. To są fakty niezbite i dlatego jest mi bardzo przykro. Nas nikt nie może posądzić o negatywny stosunek do Państwa i społeczeństwa, my zawsze świadczymy we wszelkich możliwych granicach, my wstydzimy się odmówić na — „Kroplę Mleka”, czy na inne bardziej ważne cele społeczne, których jednak jest co miesiąc tasiemcowa po prostu ilość. My to wszystko robimy, ale myśmy się spodziewali od naszych reprezentantów ideowych wcieleń społecznych przyszłości Polski czegoś więcej.</u>
+ <u xml:id="u-57.10" who="#PJozefMilewski">Stwierdzam z prawdziwym ubolewaniem jako reprezentant pracowników, jako przedstawiciel nie istniejącej tu w tej chwili reprezentacji robotników, że Rząd Rzeczypospolitej nie przyszedł w swoim przedłożeniu z żadnym realnym projektem poprawy doli robotników i pracowników, poprawy, która by usunęła te krzywdy społeczne, jakie się niewątpliwie na przestrzeni ostatnich lat nagromadziły.</u>
+ <u xml:id="u-57.11" who="#PJozefMilewski">Rozumiem, proszę Panów, kryzys, rozumiem dno kryzysu, oderwanie się od kryzysu. To są wszystko bardzo piękne rzeczy. Ale powiem jedną rzecz: świat pracy w Polsce rozumie te konieczności, rozumie zło kryzysu. I wtenczas na wszystkich terenach i w fabryce i przy warsztacie i w biurze wszędzie nam mówiono: Panowie, rzeczywistość polska wymaga tego, żebyście się wyrzekli, żebyście świadczyli na rzecz konieczności najwyższych, jakie w Państwie istnieją. Myśmy to zrobili i stał się fakt taki, że na ludzi pracy w Polsce został przerzucony cały ciężar. Zdawało się, że z chwilą, kiedy autorytatywnie stwierdził p. Premier, że jest polepszenie życia społecznego i gospodarczego, że oderwaliśmy się od dna kryzysu i rok obecny jest rokiem marszu w górę, to my jako ci, którzy wyrzekali się wielu rzeczy, którzy wyrzekali się dla swoich najbliższych możliwie ludzkich warunków istnienia, którzy muszą wegetować na poddaszach i w suterenach, że będziemy teraz korzystać z dobrodziejstw poprawy koniunktury. Żaden wielki człowiek, żaden ekonomista, dla których żywię nabożeństwo i szacunek, nie powie, że świat pracy w Polsce zbiera owoce koniunktury gospodarczej. Świat pracy zbierał przekleństwo kryzysu i zbiera przekleństwo koniunktury. Dlaczego tak, zaraz powiem. Z chwilą poprawy gospodarczej na przestrzeni od końca 1937 r. aż do dnia dzisiejszego, te pozycje, które są dla nas dominujące, a więc koszty utrzymania, mieszkania, potrzeb kulturalnych, w pierwszym rzędzie koszty szkolnictwa dla dzieci pracowników i robotników — niewątpliwie wzrosły. Mamy w pracowniczych związkach robotniczych statystykę, która mówi bezpośrednio o tym, że nastąpił w Polsce wzrost kosztów wszystkich najistotniejszych potrzeb ludzi pracy we wszystkich pozycjach, nie powiem że jednakowo, byłoby to gołosłowne, ale średnio od 17 do 32%. A proszę mi powiedzieć, w której branży zwyżka uposażenia wynosi aż taką sumę.</u>
+ <u xml:id="u-57.12" who="#PJozefMilewski">To byłby problem zasadniczy. My się na wszystko godzimy, my będziemy na wszystko świadczyć, ale my się chcemy powołać na ten zasadniczy argument, który p. Wicepremier Kwiatkowski przytoczył w swoim zresztą nadzwyczajnym przemówieniu i w swoim programie, że wszelkie dobra materialne, wszelkie zamierzenia i osiągnięcia służą do tego jednego celu, którym jest człowiek. Otóż pytam, kto w Polsce jest tym człowiekiem — czy to nie człowiek pracy, czy to nie będzie chłop małorolny, czy robotnik, czy pracownik umysłowy? To są sprawy bardzo ważne. O jedno bym prosił Rząd Rzeczypospolitej, ażeby na to zwrócił większą uwagę, bo to co się dziś dzieje, to nas do optymizmu i nadziei zachęcających nie upoważnia.</u>
+ <u xml:id="u-57.13" who="#PJozefMilewski">Proszę Panów, może w tej Izbie nikt tego nie powiedział, ale ja się czuję do tego zobowiązany, że niestety na przestrzeni ostatnich kilku lat świat pracy w Polsce miał same tylko obietnice, począwszy od resortu Ministerstwa Skarbu. Mówię tu o podatku specjalnym, który był wprowadzony na jeden rok dla przywrócenia równowagi budżetowej i który z chwilą, gdy budżet został wyrównany, powinien być, zdawałoby się, automatycznie zniesiony, że ten podatek specjalny nadal istnieje i że jako wielkie dobrodziejstwo podsuwa się nam, że podatek został o 20% obniżony. Ja bym zadał jedno zapytanie, dlaczego podatek specjalny nie został usunięty w granicach uposażenia 220 zł, tylko 200 zł. Ja na to odpowiem. Otóż największa ilość pracowników jest kategorii IX</u>
+ <u xml:id="u-57.14" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-57.15" who="#PJozefMilewski">a ponieważ kategoria IX jest zł 210, więc ten człowiek podatek specjalny będzie płacił, bo jest uposażony — „wysoko”. Naszym zdaniem jest wprost przeciwnie. My byśmy uważali, że taki podatek nadzwyczajny, alarmowy, który warstwy pracownicze zgodziły się płacić bez jednego słowa protestu, mógłby znaleźć jakieś inne rozwiązanie, ażeby tej warstwy pracowniczej nie obciążać i ażeby ten bez precedensu wypadek, że się świadczy tak wysoki odsetek od dochodu brutto, był usunięty. To są fakty bezsporne. Wysoki Sejm może mi wziąć za złe, Wysoki Rząd również...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#PMilewski">Panie Marszałku, chwileczkę, ja mam jedyną okazję wypowiedzenia bolączek świata pracy. Pan nikogo nie ograniczał...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Pan będzie łaskaw nie polemizować. Proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#PMilewski">Chwilkę, Panie Marszałku.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#PMilewski">Proszę Panów, przejdę do innego resortu.</u>
+ <u xml:id="u-61.2" who="#PMilewski">Poza płacami tych ludzi, których się do pewnego stopnia w Polsce toleruje, jest jeszcze kwestia warunków pracy. Jako działacz związków zawodowych często na konferencjach z pracodawcami prywatnymi spotykam się z tym zarzutem, jeżeli chodzi o warunki pracy, godziny nadliczbowe, wysiadywania do 12 w nocy, to mówią oni: Panowie uporządkujcie tę sprawę na odcinku najbardziej eksponowanym, na odcinku pracowników państwowych. Znów dam przykład. Pracownicy urzędów skarbowych w r. 1937 przepracowali ni mniej ni więcej tylko około 3 milionów godzin nadliczbowych. To są fakty bezsporne, bez komentarzy. Natomiast, jeżeli chodzi o pracowników prywatnych, jest cały szereg problemów niezałatwionych. Polityka Rządu Rzeczypospolitej w odniesieniu do pracowników w ogóle, do pracowników umysłowych w szczególności, bo ten odcinek znam najlepiej, jest jakaś chwiejna. My widzimy jedno: że rządy Rzeczypospolitej miałyby dobrą wolę załatwienia całego szeregu postulatów świata pracy jak najlepiej, ale są jakieś przeszkody materialne czy konstrukcyjne — tego nie rozumiem. Dość, że fakt jest taki, że każda ustawa pracownicza, która by miała normować i regulować stosunki na odcinku pracowniczym, ma jakieś niedociągnięcia tego typu, które przekreślają cały jej sens. Przytoczę przykład: ustawa o układach zbiorowych pracy. Piękna, dobra ustawa, która przyczyniłaby się do uporządkowania rynku pracy, do zażegnania wszelkich sporów między pracodawcami a pracownikami. Ale cóż, nie ma egzekutywy. Bo pracodawca może, ale nie musi traktować z pracownikami, a musi dopiero wtedy, kiedy akcja czynna pracownicza zagraża. Wtedy wkracza czynnik nadrzędny — Państwo. Jeśli chodzi o zwykłych robotników, to potrafią oni organizować masówki, za strajkować, wybijać szyby w tramwajach, demolować itp., a pracownik umysłowy nie. Na tym odcinku nie ma zagrożonego interesu publicznego. To są ludzie, którym się wydaje, że są czymś lepszym, bo mają kołnierzyki i krawaty i dlatego tego nie robią. I dlatego akcje pracowników umysłowych nie są wygrywane, bo nie zagrażają bezpieczeństwu publicznemu. To byłoby jedno.</u>
+ <u xml:id="u-61.3" who="#PMilewski">Teraz w paru słowach kwestia...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Panie Pośle, proszę już kończyć, Pan już przemawia ponad normę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#PMilewski">Już kończę. Teraz kwestia stosowania w praktyce ustaw socjalnych. Mamy ustawodawstwo socjalne, dobre czy złe, nie moją rzeczą jest w tej chwili z tej trybuny krytykować je, ale jak wygląda stosowanie jego w praktyce, na terenie okręgowych inspektoratów pracy — przedstawię to na przykładzie. Na terenie łódzkiego inspektoratu pracy na 35 etatów jest obsadzonych 13. Dlaczego nie ma reszty, nie wiem. Jakie są skutki tego, to Wysokiej Izbie tłumaczyć nie trzeba.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#PMilewski">Dalej następna sprawa — ubezpieczenia społeczne. To, co się dzieje na terenie ubezpieczeń społecznych, zakrawa na zwykłą farsę. Żałuję, że nie mogę wypowiedzieć tych słów w obecności p. Ministra Opieki Społecznej, ale zdaje mi się, że w Polsce dlatego tak się dzieje na odcinku pracy, że nie ma Ministra Pracy, ale jest Minister Opieki, a opieka to jest filantropia, to jest dobrowolny datek, raz złotówka, raz 50 groszy. Gdyby było ministerstwo pracy, to byłoby nasze ministerstwo...</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#PMilewski">Ministerstwo Opieki jest, ministerstwa pracy nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#PMilewski">Wreszcie ubezpieczenia chorobowe, emerytalne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Panie Pośle, czas Pana już minął, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#PMilewski">Panie Marszałku, ja muszę to wszystko powiedzieć.•</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Daję Panu 2 minuty.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#PMilewski">Składki obniżono. Otóż zdawałoby się — dobrodziejstwo. My nie chcemy obniżenia składek, my chcemy tych świadczeń, które nam i ustawa i dobre obliczenia pozwolą otrzymać. Ubezpieczenia emerytalne — stwierdzam, że jeżeli przyjdzie do wypłaty emerytur, kiedy dojdę do odpowiedniego wieku i przyjdzie do wypłacania mi emerytury, to się okaże, że nie ma pieniędzy. Dochodzi do tego, że to jest ni mniej ni więcej tylko zbiórka kapitału i rezerw Banku Gospodarstwa Krajowego na cele publiczne, ale to nie jest po to, ażeby renty wypłacać.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#PMilewski">Następnie polityka budżetowa</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#komentarz">(Przerywania. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#PMilewski">A politykę stosunku do pracownika — powiem — my nazywamy legendarną w Polsce. Jeżeli chodzi o dziedzinę ubezpieczeń społecznych, to mamy dwa sławne nazwiska: p. prezes Trela i dr Moskwa.</u>
+ <u xml:id="u-67.4" who="#komentarz">(Przerywania. Oklaski. Wesołość.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Gdula.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#PGdula">Wysoka Izbo! Sprawozdanie p. Wicepremiera z wysiłków i osiągnięć w polityce zagranicznej, wewnętrznej, gospodarczej, zamierzeń w polityce gospodarczej znamionuje głęboka wiara w nieśmiertelne siły żywotne narodu, Na tych odcinkach pracy państwowej widać planowość, której na imię: nie marnować człowieka, materiału i kapitału. W warunkach głębokiego zaufania do prac Rządu szybkie poczyniliśmy postępy, zwłaszcza gospodarcze. Dumą napawa nas fakt, że produkcja polska wzrosła, gdy zagranicą obserwujemy spadek. Świadczy to o coraz bardziej zwartym planie gospodarczym, którego słupami Gdynia i Centralny Okręg Przemysłowy.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#PGdula">P. Wicepremier poświęcił uwagę zagadnieniu podstaw materialnych świata pracy i stwierdził na przestrzeni 20-lecia istnienia Polski wzrost dochodu globalnego świata pracy w ciągu roku o 1/2 miliarda złotych na skutek szeregu przyczyn, które wyliczył w swoim przemówieniu. Ale obok tych jasnych promieni widzimy i cienie.</u>
+ <u xml:id="u-69.2" who="#PGdula">Nie będę powtarzał tych przemówień, które moi przedmówcy wygłosili w sprawie ciężkiego położenia materialnego pracowników państwowych, samorządowych czy wreszcie emerytów. Nie ulega wątpliwości, że przejawy koniunktury dotarły do szerokich warstw społecznych. Mimo to świat pracy znajduje się w bardzo ciężkich warunkach materialnych, społecznych i kulturalnych. Wysoka wydajność pracy pracowników i robotników w wysokim stopniu pozwoliła na zwiększenie dochodu społecznego świata pracy. Świadkami jesteśmy wielkiego wyzysku pracowników: mnożenia ich wydajności, niskich płac i zarobków, łamania ustaw chroniących pracę.</u>
+ <u xml:id="u-69.3" who="#PGdula">Przed chwilą słyszeliśmy przemówienie poświęcone zagadnieniu likwidacji bezrobocia. Wiele tu zdziałały roboty inwestycyjne i publiczne na terenie zwłaszcza miast nękanych bezrobociem.</u>
+ <u xml:id="u-69.4" who="#PGdula">Nieznany jest dalszy rozwój podstaw finansowych miast przy tak nadmiernie nałożonych obowiązkach. Zagadnienie usamodzielnienia gospodarczego, stworzenia nowych drobnych warsztatów pracy wymaga szybkiego rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-69.5" who="#PGdula">P. Wicepremier stwierdził ku naszej radości, że plan inwestycyjny 3-letni został wykonany w dwóch latach. Zaniepokoiły nas cyfry na realizację planu inwestycyjnego na rok następny. Mam przekonanie, że narastająca fala bezrobocia przyśpieszy wykonanie następnych pięciu trzyleci gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-69.6" who="#PGdula">W oczach pracowniczych odsuwa się na dalszy plan wielka polityka robót inwestycyjnych. Związana jest ona z zagadnieniem finansów.</u>
+ <u xml:id="u-69.7" who="#PGdula">P. Wicepremier dużo uwagi poświęcił polityce finansowej. Szereg mówców stwierdziło konieczność śmiałych posunięć finansowo-kredytowych, mających na celu pomnożenie podstaw finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-69.8" who="#PGdula">Stwierdzić należy, że w masach dojrzewa przekonanie o wyższości pracy nad kapitałem, o wartości człowieka pracy. Cieszymy się, że p. Wicepremier stawia człowieka na czołowym miejscu w programie polskim.</u>
+ <u xml:id="u-69.9" who="#PGdula">Wybory sejmowe i senackie dały znakomitą większość w Izbach ustawodawczych. Wybory samorządowe będą również wygrane. Z głębi narodu popłynęło zaufanie, które może i winno być podstawą wielkich zamierzeń gospodarczych i ich realizacji. Wszak Polska ma być państwem pracy. Pragniemy innej pozycji materialnej i społecznej dla człowieka pracy.</u>
+ <u xml:id="u-69.10" who="#PGdula">Na odcinku społecznym istnieje szereg zagadnień, które wymagają ustawowego załatwienia. Przede wszystkim uporządkowanie istniejącego ustawodawstwa socjalnego, stworzenie kodeksu pracy, w którym by człowiek odgrywał pierwszorzędną rolę. Również wymagają uporządkowania związki zawodowe. Rady zakładowe, które zdały tak dobrze egzamin na Górnym Śląsku, powinny być rozciągnięte na teren całego Państwa. Zagadnienie izb pracy, oddanie części rządów izbom pracy jest postulatem naczelnym Obozu Zjednoczenia Narodowego. Wymagają załatwienia ustawowego sprawy odnośnie zawierania układów zbiorowych, zwłaszcza, jeżeli chodzi o pracowników umysłowych, sprawy rozjemstwa. Mam przekonanie, że w tej Izbie przyjdzie na stół naszych obrad zagadnienie sądownictwa ubezpieczeniowego. Gdzieś zapomniano o ustawie emerytalnej dla pracowników rolnych, która swego czasu została zaniechana po to, ażeby dopomóc rolnictwu, wielkiemu ziemiaństwu. A to wszystko jest do wykonania i zrealizowania. Ale będzie to miało tylko wtenczas wartość, jeżeli w wysokim stopniu rozbudujemy inspekcję pracy, która ma realizować niejedno dobre w polskim ustawodawstwie socjalnym. I słuszne tu były żądania, którę powtarzamy od paru lat z tej trybuny, ażeby Ministerstwo Opieki Społecznej otrzymało właściwą mu nazwę Ministerstwa Pracy, ażeby polityka gospodarcza, polityka społeczna Ministerstwa Pracy weszła na te realne tory, których żądamy od tak dawna.</u>
+ <u xml:id="u-69.11" who="#PGdula">Kiedy przypatrujemy się stosunkowi świata pracy do warsztatów pracy, musimy stwierdzić głęboką przemianę: pracownik i robotnik zaczyna podchodzić do warsztatu pracy inaczej, nie traktując go jako tę konieczność złą, która daje mu utrzymanie. Przywiązuje się do niego i traktuje go jako wspólne dobro, służące ogólnemu dobru, aczkolwiek tak często znajduje się w rękach obcego, nienawistnego mu kapitału.</u>
+ <u xml:id="u-69.12" who="#PGdula">Wśród świata pracy wzrasta honor pracy obok honoru osobistego i coraz mniej zdarza się wypadków deptania honoru pracy, który jest wysokim ideałem dla każdego pracownika.</u>
+ <u xml:id="u-69.13" who="#PGdula">Ale pracownik i robotnik domaga się tego, czego domaga się i kapitalista, domaga się rentowności pracy. Pogodziłby się z tym, gdyby zysk czy wyzysk pozostawał w kraju i tworzył nowe warsztaty pracy, podstawy życia dla przyszłych pokoleń. Jednak rentowność przemysłu dokonywuje się drogą najwyższej w Europie wydajności pracy robotnika i przy najniższej płacy i zarobku. Mimo to robotnik i pracownik są przekonani, że wezmą żywy udział w tej wielkiej przebudowie gospodarczej i społecznej Państwa Polskiego, wezmą wybitny udział w unarodowieniu przemysłu, rzemiosła i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-69.14" who="#PGdula">Obserwujemy z dnia na dzień wzrastające w duszach pracowniczych samopoczucie ważności i wartości, świadomości coraz ważniejszej roli twórczej na wszystkich polach pracy gospodarczej, społecznej czy politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-69.15" who="#PGdula">Idea zjednoczenia narodu, rzucona przez Marszałka Śmigłego Rydza, dotarła do szerokich warstw pracowniczych. Świadkami jesteśmy potężnego nurtu zjednoczenia, świadomości o konieczności zjednoczenia świata pracy dla dobra Państwa i narodu. Temu nurtowi należy pomóc. Świat pracy wiąże się coraz bardziej z Państwem, widzi jednoczenie interesu świata pracy z interesem Państwa, wierzy w Państwo i pragnie je wydźwignąć na wyżyny, o jakich marzy w codziennej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-69.16" who="#PGdula">„Pragniemy innej pozycji materialnej i społecznej dla człowieka pracującego”. Słowa te p. Wicepremiera głęboko utkwią w duszach pracowniczych.</u>
+ <u xml:id="u-69.17" who="#PGdula">Świat pracy pragnie widzieć Polskę państwem pracy, państwem sprawiedliwości społecznej i złoży wszelkie ofiary dla wielkości Polski, złoży je tym chętniej, im chętniej i inne warstwy narodu nie poskąpią swych sił i wysiłków.</u>
+ <u xml:id="u-69.18" who="#PGdula">Świat pracy rozpoczął wielką odbudowę swych wartości duchowych i moralnych, pragnąc wziąć odpowiedzialność dziejową za podstawy materialne i kulturalne mocarstwowej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-69.19" who="#komentarz">(Oklaski.).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Szymański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#PSzymanski">Wysoki Sejmie! P. Wicepremier we wczorajszym swoim przemówieniu w odniesieniu do świata pracy powiedział, że na czołowym miejscu w programie polskim musimy ustawić człowieka, bo jest on więcej wartościowy u nas niż gdzie indziej.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#PSzymanski">Słowom p. Wicepremiera świat pracy może tylko przyklasnąć. Jednak w odniesieniu do świata pracy w Polsce, jego postulatów niecierpiących zwłoki p. Wicepremier powiedział niewiele. Spodziewamy się, że p. Minister Opieki Społecznej ujawni w najbliższym czasie zamierzenia Rządu w odniesieniu do świata pracy, zagadnień socjalnych i ustawodawstwa robotniczego.</u>
+ <u xml:id="u-71.2" who="#PSzymanski">Nadszedł czas, aby zarówno Wysoki Rząd jak i Izby ustawodawcze przeszły od słów do czynów na odcinku zagadnień socjalnych, bo istotnie masy pracujące w Polsce zarówno fizycznie jak i umysłowo są wysoce wartościowe i aby wykrzesać z nich wielki czynnik twórczy na rzecz Państwa i Narodu, trzeba w większej mierze niż dotychczas w planach gospodarczych i w dążeniach państwowych i narodowych uwzględnić człowieka pracy. Dotychczasowe nastawienie Rządu jak i Izb ustawodawczych nie uwzględniało potrzeb i postulatów szerokich rzesz pracujących w tej mierze, jak tego wymaga interes tych warstw i Państwa, a przecież warstwy pracujące w ostatnich latach ponosiły największe ofiary na rzecz Państwa i innych grup społecznych, wykazały głęboki patriotyzm i ofiarność oraz zrozumienie interesów Państwa. Mimo wysokiego bezrobocia i bardzo niskich zarobków, nie dających nawet minimum egzystencji, warstwy pracownicze zachowały spokój i nadzwyczajny umiar w swoich żądaniach i postulatach.</u>
+ <u xml:id="u-71.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-71.4" who="#PSzymanski">Nie można jednak przeciągać struny i nie można dlatego, iż świat pracy, uznając trudne położenie gospodarcze Państwa i kierując się patriotyzmem i wyrozumieniem dla potrzeb Państwa, zachowuje spokój, przechodzić obok skromnych wymagań i dążeń warstw pracujących w Polsce. Jeżeli na kimkolwiek, to właśnie na szerokich masach pracujących fizycznych i umysłowych można budować siłę i potęgę Polski. Świat pracy w Polsce, jednoczący się pod hasłem narodowym i chrześcijańskim, walczący skutecznie z marksizmem, wykazał w ostatnich latach swe wielkie znaczenie w Państwie, nie poszedł za hasłami negacji, wziął też żywy udział w ostatnich wyborach, czym dał dowód swojej dojrzałości obywatelskiej. Warstwy robotnicze i pracownicze chcą przykładać rękę do budowy silnego i dobrze zorganizowanego Państwa. Sądzę, że każdy Polak musi być dumny i zadowolony z takiej postawy warstwy pracującej w Polsce. Ale to winno zobowiązywać zarówno Wysoki Rząd, jak i Izby parlamentarne do większego zainteresowania się zagadnieniami świata pracy, gdyż na tym terenie istnieje dużo niedomagań i niedociągnięć. Niektóre sprawy z zagadnień świata pracy są bardzo pilne.</u>
+ <u xml:id="u-71.5" who="#PSzymanski">Dążeniem świata pracy, obok dążenia i domagania się zlikwidowania bezrobocia, jest także dążenie do ustanowienia minimum płac i energicznego zwalczania wyzysku pracy. Bardzo pilnym i ważnym postulatem świata pracy jest sprawa wprowadzenia drogą ustawodawczą dodatków rodzinnych dla pracujących tak, aby robotnik i pracownik umysłowy, utrzymujący rodzinę, otrzymywał większe płace, by w taki sposób umożliwione zostało żywicielom rodzin należyte utrzymanie i wyżywienie rodziny; zapobiegnie to karłowaceniu młodego pokolenia warstw pracujących.</u>
+ <u xml:id="u-71.6" who="#PSzymanski">Muszą być rozbudowane ubezpieczenia społeczne i winny one obejmować cały najemny świat pracy, nie wyłączając robotników rolnych. Renty niezdolnych do pracy winny być takie, ażeby dawały możność utrzymania, a nie były tylko żebraczym wsparciem.</u>
+ <u xml:id="u-71.7" who="#PSzymanski">Palącą jest sprawa sądownictwa pracy, szczególnie w rolnictwie, gdyż liczna warstwa robotników rolnych i innych, gdzie nie działają sądy pracy, nie może być pozbawiona sądowego wymiaru sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-71.8" who="#PSzymanski">Pracownicy państwowi i przedsiębiorstw państwowych oraz samorządowi i inni już trzeci raz ponoszą wielką ofiarę na, rzecz Państwa w formie podatku specjalnego. Preliminarz budżetowy, przedstawiony Wysokiej Izbie na rok 1939/40, utrzymuje ten podatek wbrew poprzednim oświadczeniom Ministra Skarbu, dla zarabiających ponad 200 zł miesięcznie; Moim zdaniem, ciała parlamentarne powinny znaleźć takie pokrycie budżetu, który obecnie omawiamy, aby zarabiający niżej 300 zł miesięcznie byli wolni od płacenia podatku specjalnego.</u>
+ <u xml:id="u-71.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-71.10" who="#PSzymanski">Nie wyczerpuję tutaj wszystkich dążeń i postulatów świata pracy, gdyż sądzę, że będzie jeszcze sposobność i okazja omówienia ich na terenie Izb parlamentarnych. Jako przedstawiciele szerokich warstw pracujących spodziewamy się, że zagadnienie świata pracy znajdzie zrozumienie i poparcie na terenie wysokiego Sejmu i w Rządzie i że poprzez silny klub parlamentarny Obozu Zjednoczenia Narodowego świat pracy w nowoobranym parlamencie znajdzie poparcie i zrozumienie swoich potrzeb i dążeń w imię dobra Państwa i spokoju społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-71.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wicemarszałek Wenda.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#PWenda">(Oklaski.) Ostatni rok dowiódł niezbicie, że Naród Polski, kierowany pewnie i śmiało, zdaje dobrze egzamin ze swych wielkich możliwości potencjalnych, że w potrzebie jest on zdolny do imponujących osiągnięć. Świadomość tego, sprawdzona realnymi osiągnięciami na terenie politycznym, jest dowodem, że Naród Polski może także dokonać wielkich zadań na polu gospodarczym, które stają przed nami. Należy dodać, że na zadania gospodarcze, stojące przed nami, patrzymy nie tylko jako na kwestię podniesienia dobrobytu materialnego, lecz głównie jako na podstawę potęgi politycznej Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#PWenda">Istnieje w Polsce pełna gotowość psychiczna do pracy w tym kierunku. Potrzebujemy jedynie drogowskazu i form organizacyjnych, które by nadały realne ramy gotowości pracy dla potęgi Polski. Chcemy i musimy raz skończyć z marnotrawstwem (mimo świadomości, potrzeby i gotowości) pracy polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-73.2" who="#PWenda">P. Wicepremier przedstawił nam we wczorajszym przemówieniu bardzo ciekawy obraz, stosunków gospodarczych zagranicą na podstawie sprawozdań Ligi Narodów i u nas w kraju, konfrontując stosunki gospodarcze nasze z okresem minionym oraz osiągnięciami innych państw, a wreszcie bilansując je za okres dwudziestolecia niepodległości i za ostatnie siedmiolecie.</u>
+ <u xml:id="u-73.3" who="#PWenda">Przytoczone cyfry i stwierdzenia wykazują, że zdołaliśmy niewątpliwie dużo zdziałać i że mamy czym nawet się poszczycić; ja też ten pogląd podzielam. Nie mniej muszę jednak stwierdzić, że nie należy się oddawać zbytniemu optymizmowi.</u>
+ <u xml:id="u-73.4" who="#PWenda">Oto np. z podanych nam cyfr wynikało by, że w Polsce pracuje się ostatnio najintensywniej w porównaniu z innymi państwami świata. Bowiem przyrost wskaźnika produkcji za pierwsze półrocze 1938 r. w porównaniu do pierwszego półrocza 1935 r. przedstawia się następująco: Italia 6,8%, Anglia 13,8%, Finlandia 22,7%, Japonia 23,5%, Estonia 37,1%, Polska 42,2%, zaś Belgia i Stany Zjednoczone wykazują nawet spadek.</u>
+ <u xml:id="u-73.5" who="#PWenda">Jakże inaczej wyglądałyby odpowiednie liczby, gdyby za podstawę przyjąć r. 1928. Tak np. wskaźnik produkcji przemysłowej, obliczony przy r. 1928 równym 100, wynosił w r. 1937: w Niemczech 119, w Anglii 132, w Estonii 139, na Węgrzech 140.</u>
+ <u xml:id="u-73.6" who="#PWenda">W Polsce według dawnej metody obliczeniowej wskaźnik produkcji w r. 1937 wynosił 85. Według metody, opartej na nowych obliczeniach, ten wskaźnik wynosi 111.</u>
+ <u xml:id="u-73.7" who="#PWenda">Trzeba obiektywnie stwierdzić postęp, lecz równocześnie bardzo silnie podkreślić, że osiągnięty poziom tego postępu jest za niski w stosunku do skali faktycznych potrzeb Narodu Polskiego oraz postępu innych państw, którym na tym polu bynajmniej nie przodujemy.</u>
+ <u xml:id="u-73.8" who="#PWenda">W obliczu też tych liczb nie możemy mówić o najwyższej intensyfikacji produkcji w Polsce, przewyższającej wszystkie państwa, i staje się częściowo zrozumiałym, dlaczego w szeregu państw, np. w Italii, w Niemczech, nie ma dziś bezrobocia, które przecież niegdyś było bez porównania większe niż u nas. Widocznym więc jest, że rzecz polega na pewnym nieporozumieniu; okazuje się ponad to m. in., że cyfr, dotyczących produkcji np. przemysłowej, nie można uważać za wyłącznie miarodajne dla sądu o potrzebie procesów produkcyjnych w całości gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-73.9" who="#PWenda">Dyskusję na temat — „co by było”, gdyby oddawna innymi drogami biegła polityka gospodarcza, uważam za nieaktualną i nie prowadzącą do celu, bo jedynie ważnym jest cel, co mianowicie ma być w przyszłości i na czym ma polegać przyszły nasz program gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-73.10" who="#PWenda">Zgadzam się, że przyszły nasz program gospodarczy jest bardzo silnie związany z zagadnieniem rynku pieniężnego.</u>
+ <u xml:id="u-73.11" who="#PWenda">Wszędzie indziej nastąpiło już upłynnienie rynku pieniężnego i obniżenie stopy procentowej. W tej kapitalnej kwestii wydaje się, że u nas dokonano zamało.</u>
+ <u xml:id="u-73.12" who="#PWenda">Równocześnie chcę podkreślić, że wiadomości o wielkich inwestycjach witać zawsze będziemy oczywiście z wielkim entuzjazmem.</u>
+ <u xml:id="u-73.13" who="#PWenda">Jest przecież rzeczą ogólnie wiadomą, że w społeczeństwie polskim nurtują tęsknoty za wielkimi wysiłkami na polu gospodarczym, które by wydały rezultaty, potrzebne do osiągnięć na innych odcinkach naszej rzeczywistości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-73.14" who="#PWenda">Jest to olbrzymi kapitał moralny, którego nie wolno trwonić na pragnienia względnie małe w stosunku do potrzeb. A potrzeby są przecież ogromne.</u>
+ <u xml:id="u-73.15" who="#PWenda">Równocześnie polskie siły zbrojne oraz rozwój potęgi Państwa i postęp społeczny wymagają w sposób zdecydowany zdrowego fundamentu gospodarczego i gospodarczo urządzonej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-73.16" who="#PWenda">Powiedzmy sobie zatem otwarcie, że wysiłki gospodarcze, prowadzące do znacznego postępu i wyższego poziomu życia gospodarczego poprzez wielkie roboty publiczne i uprzemysłowienie kraju, są po prostu państwową racją stanu.</u>
+ <u xml:id="u-73.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-73.18" who="#PWenda">Wywiązanie się z tych zadań ma, zdaniem OZN, charakter historyczny, od którego nie możemy się uchylić.</u>
+ <u xml:id="u-73.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-73.20" who="#PWenda">Wykonanie tych zadań jest niewątpliwie trudnym problemem, lecz wykonalnym. O technicznej stronie nie pora i miejsce obecnie mówić. Obowiązuje tutaj planowanie państwowe, a w jego ramach takie operacje kredytowe, które dadzą środki na sfinansowanie tego przedsięwzięcia.</u>
+ <u xml:id="u-73.21" who="#PWenda">Podkreślam równocześnie, że OZN i stojące za nim społeczeństwo jest skłonne do ofiar i poświęceń, o ile nabędzie przeświadczenia, że wiążą się one z wielkimi historycznymi przedsięwzięciami, na jakie już tyle lat czekamy.</u>
+ <u xml:id="u-73.22" who="#PWenda">Powracając do wczorajszego przemówienia p. Wicepremiera pozwolę sobie stwierdzić, że było nader ciekawe, interesujące, podnoszące na duchu, pragnęlibyśmy tylko, aby wykonanie jego planu gospodarczego mogło być jeszcze bardziej śmiałe, bardziej intensywne. Stoją przecież do dyspozycji wielkie możliwości czysto gospodarcze i psychiczne Narodu Polskiego, które będą na pewno wykorzystane. Powtórzę jeszcze raz, że dalsze i wszystkie wysiłki w tym kierunku uważam za narodową i państwową rację stanu.</u>
+ <u xml:id="u-73.23" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#Marszalek">Projekt ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 zamierzam odesłać do Komisji Budżetowej. Nie słyszę sprzeciwu, projekt ten przekażę p. przewodniczącemu tej komisji, którą za chwilę wybierzemy.</u>
+ <u xml:id="u-74.2" who="#Marszalek">Przypominam, że Sejm na podstawie art. 58 ust. (3) Konstytucji winien rozpatrzyć budżet w ciągu 90 dni od złożenia projektu rządowego. Ponieważ budżet został złożony dnia 30 listopada rb., Sejm winien zakończyć nad nim pracę do dnia 28 lutego 1939 roku. Wobec tego, że na rozprawę nad sprawozdaniem komisji i przyjęcie budżetu w drugim czytaniu muszę zarezerwować dni 14 oraz uwzględnić czas, przewidziany regulaminem, dla rozdania druków pp. posłom — wyznaczam dzień 10 lutego roku przyszłego jako ostatni termin, w którym komisja powinna ukończyć swoje prace i przedłożyć drukowane sprawozdanie.</u>
+ <u xml:id="u-74.3" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 2 porządku dziennego, obejmującego pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw: o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu, o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych, o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na zwalczanie zaraźliwych chorób zwierzęcych, o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą — te cztery projekty zamierzam odesłać do Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-74.4" who="#Marszalek">Ponieważ projekt ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1942 r. obejmuje rzecz nową i nie mieści się w granicach żadnej ze stałych komisyj, proponuję wybranie specjalnej Komisji Inwestycyjnej i odesłanie projektu do tej komisji. Projekt ustawy o użyciu broni przez policję państwową i organa ochrony granic — proponuję odesłać do Komisji Administracyjno - Samorządowej. Projekt ustawy o budowie normalnotorowej kolei Zawiercie — Tarnowskie Góry i projekt ustawy o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków — proponuję odesłać do Komisji Komunikacyjnej. Projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych — do Komisji Oświatowej. Projekt ustawy o przedłużeniu obniżenia komornego i projekt ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym — do Komisji Prawniczej. Projekt ustawy o porozumieniach kartelowych i projekt ustawy o ustanowieniu prawa zabudowy oraz o zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych, położonych w obrębie gmin, w których znajdują się polskie porty morskie — do Komisji Przemysłowo-Handlowej. Projekt ustawy o parcelacji zadłużonych nieruchomości ziemskich — do Komisji Rolnej. Projekt ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich — do Komisji Skarbowej. Projekt ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach — do Komisji Przemysłowo - Handlowej. Nie słyszę sprzeciwu, uważam te propozycje za przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-74.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Wybór komisyj Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-74.6" who="#Marszalek">Proponuję Izbie powołanie na podstawie art. 18 regulaminu następujących komisyj: Administracyjno - Samorządowej w składzie 30 posłów, Budżetowej w składzie 30 posłów i 30 zastępców, Inwestycyjnej w składzie 25 posłów, Komunikacyjnej w składzie 30 posłów, Oświatowej w składzie 30 posłów, Pracy w składzie 30 posłów, Prawniczej w składzie 30 posłów, Przemysłowo - Handlowej w składzie 30 posłów, Rolnej w składzie 30 posłów, Skarbowej w składzie 30 posłów, Spraw Zagranicznych w składzie 25 posłów, Wojskowej w składzie 25 posłów. Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej w składzie 30 posłów.</u>
+ <u xml:id="u-74.7" who="#Marszalek">Komisja Regulaminowa została już powołana na pierwszym posiedzeniu Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-74.8" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał propozycje moje za przyjęte. Sprzeciwu nie słyszę. Stwierdzam, że Izba powołała wyżej wymienione komisje.</u>
+ <u xml:id="u-74.9" who="#Marszalek">Obecnie przystępujemy na podstawie art. 19 regulaminu do ustalenia składu osobowego tych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-74.10" who="#Marszalek">Propozycje moje zostały Panom Posłom rozdane. Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SekretarzpZyborski">Komisja Administracyjno — Samorządowa: Antonowicz Witold, Baran Stefan, Bijasiewicz Robert, Długiewicz Franciszek, Długosz Wacław,</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#SekretarzpZyborski">Erdman Alfons, Filipski Franciszek, Gdula Tadeusz, Górski Franciszek, Janicki Bolesław, Karlikowski Walenty, Kolbusz Franciszek, Kondysar Ferdynand, Koter Andrzej, Krupski Czeisław, Leopold Stanisław, Marcinkowski Franciszek, Mystkowski Stanisław, Ostrowski Stanisław, Pawłowski Jan, Perfecki Roman, Putek Józef, Sanojca Józef, Sommerstein Emil, Starzewski Maciej, Szejko Jan, Szymanowski Genaditusz, Wójcik Jan, Wydra Wojciech, Żeligowski Lucjan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#KomisjaBudzetowa">Barański Władysław, Browiński Michał, Celewicz Włodzimierz, Długosz Wacław, Gdula Tadeusz, Głowacki Józef, Hupsch Stanisław, Jahoda - Żółtowski Robert, Jedynak Jan Henryk, Krupski Czesław, Lechnicki Tadeusz, Lepecki Zbigniew, Ostafin Józef, Pankiewicz Michał, Pietrzak Jan, Pikusa Bolesław, Sanojca Józef, Sikorski Brunon, Skrypnyk Stefan, Sobczyk Piotr, Sommerstein Emil, Sowiński Zygmunt, Stahl Zdzisław, Surzyński Leon, Szczepański Włodzimierz, Szymanowski Genadiusz, Trębicki Henryk, Wagner Edwin, Wróblewski Czesław, Żyborski Witold.</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#KomisjaBudzetowa">Zastępcy członków Komisji Budżetowej: Antonowicz Witold, Bartczak Franciszek, Bijasiewicz Robert, Cieplak Marian, Dobkowski Józef, Döllinger Zygmunt, Dziękoński Włodzimierz, Erdman Alfons, Frąckiewicz Józef, ks. Grochowski Włodzimierz, Karśnicki Feliks, Kudelska Stefania, Lipski Roman, Łobodziński Jan, Machiejd Jerzy, Matraś Zdzisław, Mincberg Jakub Lejb, Nowara Zygmunt, Pełeński Zenobiusz, Pimonów Borys, Rączkowski Ludwik, Skotnicki Adam, Sokołowski Marian, Szczytt-Niemirowicz Krzysztof, Szwed Stanisław, Święcicki Kazimierz, Wichliński Jan, Wnęk Stanisław, Wyszyński Mieczysław, Żenczykowski Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#KomisjaInwestycyjna">Bilak Stefan, Browiński Michał, Chmieliński Stanisław, Deryng Antoni, Długosz Wacław, Döllinger Zygmunt, Frąckiewicz Józef, Gdula Tadeusz, Jedynak Jan Henryk, Lechnicki Tadeusz, Lepecki Zbigniew, Ostafin Józef, Pietrzak Jan, Pikusa Bolesław, Sikorski Brunon, Sobczyk Piotr, Sowiński Zygmunt, Stahl Zdzisław, Surzyński Leon, Trębicki Henryk, Trockenheim Jankiel, Trzeciak Jan, Wichliński Jan, Zarzycki Włodzimierz, Żeligowski Lucjan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#KomisjaKomunikacyjna">Barański Władysław, Bartoszek Tomasz, Bartsch Maksymilian, Długiewicz Franciszek, Dudziński Juliusz, Dziękoński Włodzimierz, Głowacki Józef, ks. Hofmann Stanisław, Hołysz Józef, Hupsch Stanisław, Jabłoński Tadeusz, Jahoda - Żółtowski Robert, Jaworski Franciszek, Jurkowski Eugeniusz, Klimek Władysław, Klimkiewicz Stefan, Konieczny Władysław, Krawczyński Stanisław, Nawrócki Stefan, Nodzykowski Józef, Nowara Zygmunt, Nowak Tadeusz, Piech Józef, Rudnicki Roman, Świętnicki Michał, Tarnawski Hilary, Wawrzkowicz Antoni, Wróbel Paweł, Wyszyński Mieczysław, Zimny Grzegorz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#KomisjaOswiatowa">Budzanowski Teofil, Celewicz Włodzimierz, Chrzanowski Henryk, Cieplak Marian, Czerwiński Antoni, Deryng Antoni, Dobkowski Józef, Dudkiewicz Edward, Ekert Edward, Gebetner Jan, ks. Grochowski Włodzimierz, Jankowski Bolesław, Kieńć Benedykt, Kosidło Włodzimierz, Koter Andrzej, Kudelska Stefania, Lepecki Zbigniew, ks. Lubelski Józef, Machalica Alojzy, Malinowski Mieczysław, Milewski Alfred, Novak Tadeusz, ks. Pa- dacz Władysław, Pimonów Borys, Sarnecki Adolf, Sosiński Wojciech, Sowa Józef, Stahl Zdzisław, Wełykanowicz Dymitr, Wydra Wojciech.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#KomisjaPracy">Brylski Lucjan, Bura Nikita, Czarnecki Jan, Dąbrowski Stanisław, Dudkiewicz Bolesław, Dziękoński Włodzimierz, Gdula Tadeusz, Jabłoński Tadeusz, Jurkowski Eugeniusz, Kaczorowski Klemens, Kobosko Józef, Krawczyński Stanisław, Klimek Władysław, Łobodziński Jan, Łysiak Paweł, Nowara Zygmunt, Ostafin Józef, Pietrzak Jan, Seidenmann Salomon, Skotnicki Adam, Sokołowski Marian, Szczepański Włodzimierz, Szymański Franciszek, Śleszyński Stanisław, Świętnicki Michał, Tomas Emanuel, Wagner Edwin, Wyszyński Mieczysław, Żenczykowski Tadeusz, Żyborski Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#KomisjaPrawnicza">Bartuś Teodor, Browiński Michał, Czarnek Marian, Deryng Antoni, Dobrowolski Adam, Filipowicz Eugeniusz, Górski Franciszek, Jakubowicz Józef, Kieńć Benedykt, Klimkiewicz Stefan, Krengelewski Jan, Krzysztoń Wilhelm, Kwapisiewicz Marian, Mazurkiewicz Józef, Novak Tadeusz, Orlański Mieczysław, ks. Padacz Władysław, Pawłowski Jan, Plebanek Józef, Rudnicki Roman, ks. San- decki Tomasz, Skrypnyk Stefan, Sommerstein Emil, Starzewski Maciej, Stoch Franciszek, Szczepański Włodzimierz, Tylman Franciszek, Witwicki Stefan, Wolański Jan, Wydra Wojciech.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#KomisjaPrzemyslowoHandlowa">Antonowicz Witold, Bartczak Franciszek, Dudrewicz Tadeusz, Gebetner Jan, Głowacki Józef. Hüpsch Stanisław, Jahoda - Żółtowski Robert, Jóźwiak Stanisław, Kruk Józef, Krzywiąc Michał, Lechnicki Tadeusz, Łobodziński Jan, Łyszczak Piotr, Machiejd Jerzy, Milewski Alfred, Mincberg Jakub Lejb, Pankiewicz Michał, Pikusa Bolesław, Pikulski Jerzy, Pyszko Szymon, Rączkowski Ludwik, Sikorski Brunon, Sowiński Zygmunt, Szumański Władysław, Szumowski Piotr, Trzeciak Jan, Wawrzkowicz Antoni, Witwicki Stefan, Wnęk Stanisław, Wyszyński Mieczysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#KomisjaRolna">Bartczak Franciszek, Bohusz - Szyszko Adolf, Boluch Wasyl, Chmieliński Stanisław, Długosz Wacław, Dudziński Juliusz, Frąckiewicz Józef, Grot Antoni, Gutowski Stanisław, Jedynak Jan Henryk, Karlikowski Walenty, Karśnicki Feliks, Kondysar Ferdynand, Lechnicki Tadeusz, Lipski Roman, Machiejd Jerzy, Mystkowski Stanisław, Ogorodnik Aleksander, Ostafin Józef, Pełeński Zenobiusz, Piotrowski Jan, Pisarek Józef, Potaczek Piotr, Rączkowski Ludwik, Sobczyk Piotr, Trębicki Henryk, Trzeciak Jan, Wichliński Jan, Wróblewski Czesław, Żukiel Alfons.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#KomisjaSkarbowa">Bardziński Adam, Bilak Stefan, Drożdż Franciszek, Filipowicz Eugeniusz, Grzybkowski Aleksander, Hankiewicz Grzegorz, Jahoda - Żółtowski Robert, Karlikowski Walenty, Karśnicki Feliks, Krzysztoń Wilhelm, Kwapisiewicz Marian, Leopold Stanisław, Machalica Alojzy, Onufrejczuk Włodzimierz, Pleszczyński Ludwik, Rudziński Stefan, ks. Sandecki Tomasz, Sikorski Brunon, Sobczyk Piotr, Szczytt — Niemirowicz Krzysztof, Szumański Władysław, Szumowski Piotr, Szwed Stanisław, Szymanowski Genadiusz, Święcicki Kazimierz, Trockenheim Jankiel, Wadowski Marian, Wójcik Jan, Wróblewski Czesław, Zarzycki Włodzimierz.</u>
+ <u xml:id="u-84.1" who="#KomisjaSkarbowa">Komisja Spraw Zagranicznych: Chrzanowski Henryk, Csadek Zygmunt, Dudrewicz Tadeusz, Jahoda - Żółtowski Robert, Jedynak Jan Henryk, Kolbusz Franciszek, Lechnicki Tadeusz, Lepecki Zbigniew, Lipski Roman, ks. Lubelski Józef, Matraś Zdzisław, Mudryj Wasyl, Pankiewicz Michał, Roztek Antoni, Sikorski Brunon, Surzyński Leon, Szczytt Niemirowicz Krzysztof, ks. Szymanowski Antoni, Wadowski Marian, Wichliński Jan, Zarzycki Włodzimierz, Zieleśkiewicz Leopold, Żeligowski Lucjan, Żenczykowski Tadeusz, Żyborski Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#KomisjaWojskowa">Augustyniak Mieczysław, Bartuś Teodor, Budzanowski Teofil, Celewicz Włodzimierz, Csadek Zygmunt, Döllinger Zygmunt, Ekert Edward, Frąckiewicz Józef, Głowacki Józef, Kamiński Feliks, Klimczuk Maksymilian, Kobosko Józef, Kolbusz Franciszek, Kondysar Ferdynand, Kudelska Stefania, Nodzykowski Józef, Ostachowski Jan, ks. Padacz Władysław, Pikusa Bolesław, Ratajczyk Stanisław, Ryszka Józef, Sarnecki Adolf, Skwarczyński Stanisław, Wenda Zygmunt, Wnęk Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#KomisjaWojskowa">Komisja Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej: Augustyniak Mieczysław, Bartsch Maksymilian, Boluch Wasyl, Czerwiński Antoni, Dąbrowski Stanisław, Filipski Franciszek, Górski Władysław, ks. Grochowski Włodzimierz, Jakubowicz Józef, Jankowski Bolesław, Jędrejek Jan, Kobosko Józef, Krawczyński Stanisław, Kudelska Stefania, Lgocki Stefan, Łobodziński Jan, Milewski Józef, Ostafin Józef, Ostrowski Stanisław, Pieniążek Jan, Pietrzak Jan, Schwarzbart Izaak, Skotnicki Adam, Szymański Franciszek, Świętnicki Michał, Tomas Emanuel, Wełykanowicz Dymitr, Wieczorkiewicz Antoni, Wnuk Bolesław, Wymysłowski Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#Marszalek">Jak Panowie widzą z odczytanych propozycyj, starałem się tak ustalić skład komisyj, ażeby możliwie wszyscy Panowie Posłowie znaleźli dla siebie odpowiednie komisje i ażeby każdy był wciągnięty do współpracy. Niektórzy z Panów są powołani nawet do kilku komisyj. Starałem się także w miarę możności uwzględnić indywidualne życzenia.</u>
+ <u xml:id="u-86.1" who="#Marszalek">Zwracam jeszcze uwagę na jedno. W mysi art. 51 w rozprawach komisyj może brać udział poza przewodniczącym i członkami komisji Marszałek Sejmu i jeszcze inne wymienione w tym artykule regulaminu osoby. Otóż celem tego artykułu jest ustalenie uprawnienia Marszałka Sejmu do wglądu w prace komisyj. Mam zamiar korzystać z tego uprawnienia nie tylko osobiście, ale i przy pomocy panów Wicemarszałków, którzy w moim imieniu będą mogli brać udział w poszczególnych komisjach.</u>
+ <u xml:id="u-86.2" who="#Marszalek">Następnie tenże sam artykuł 51 przewiduje, że komisja może dopuścić do udziału także innych posłów, nie należących do komisji, może dopuścić do złożenia wniosków i ich ustnego uzasadnienia. Ci zatem Panowie Posłowie, którzy nie znajdują się w tych komisjach, a którzy może mieliby ochotę wziąć udział, będą mieli zatem jeszcze możność zwrócić się do komisyj i uzyskać w odpowiednim wypadku możność wzięcia udziału w obradach komisyj na podstawie art. 51.</u>
+ <u xml:id="u-86.3" who="#Marszalek">Jeżeli Panowie będą mieli jeszcze inne propozycje oprócz tych, które podałem, to proszę je zgłaszać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#PBura">Proszę o skreślenie mojego nazwiska w Komisji Pracy i wstawienie na moje miejsce p. Ogorodnika Aleksandra. Jednocześnie proszę o skreślenie p. Ogorodnika z Komisji Rolnej i wstawienie mego nazwiska.</u>
+ <u xml:id="u-87.1" who="#komentarz">(Głos: Czyli zamiana?)</u>
+ <u xml:id="u-87.2" who="#PBura">Tak, proszę o zamianę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#PDudkiewicz">W Komisji Pracy jest mylnie podane moje imię Bolesław. Zaszła pomyłka, powinno być Edward.</u>
+ <u xml:id="u-88.1" who="#PDudkiewicz">Proszę jeszcze o uzupełnienie Komisji Budżetowej nazwiskiem p. Milewskiego Józefa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#Marszalek">W takim razie będziemy musieli głosować, bo ja już tego nie mogę przyjąć. Chodziło by więc o skreślenie jednego z nazwisk i zastąpienie go nazwiskiem p. Milewskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#PSommerstein">Proszę o uzupełnienie składu Komisji Oświatowej nazwiskiem p. Izaaka Schwarzbarta, ponieważ Komisja Oświatowa obejmuje również sprawy wyznaniowe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#Marszalek">Panowie przedtem tego nie proponowali.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#PSommerstein">Owszem, proponowaliśmy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#Marszalek">Dobrze, w takim razie skład tych komisyj, które Panowie proponują uzupełnić i co do których były zgłoszone wnioski, poddam pod głosowanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#PDudkiewicz">Do Komisji Pracy zgłaszam kandydaturę p. Józefa Milewskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#Marszalek">Dobrze, przyjmuję tę propozycję.</u>
+ <u xml:id="u-95.1" who="#Marszalek">Uważam więc, że co do tych komisyj, do których nie zgłoszono żadnych wniosków, propozycje moje zostały przyjęte. Do Komisji Budżetowej jest propozycja, aby wprowadzić do jej składu na miejsce jednego z pp. posłów zaproponowanych przeze mnie — p. Józefa Milewskiego. Zarządzam głosowanie. Kto z Panów Posłów będzie chciał, by do Komisji Budżetowej na miejsce jednego z posłów proponowanych przeze mnie wybrany został p. Józef Milewski, zechce na tej karcie, którą Panowie otrzymali, na której jest zamieszczony proponowany przeze mnie skład Komisji Budżetowej, skreślić jedno nazwisko i wstawić nazwisko p. Milewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-95.2" who="#Marszalek">Następnie co do Komisji Pracy p. Bura prosi, żeby go skreślić, a na jego miejsce wprowadzić p. Ogorodnika, natomiast w składzie Komisji Rolnej zrobić zamianę odwrotną. Uważam, że jeżeli chodzi tylko o tę zamianę, to głosowanie jest niepotrzebne i jeżeli Izba nie jest innego zdania, możemy uznać sprawę za załatwioną przez zamianę tych dwóch nazwisk.</u>
+ <u xml:id="u-95.3" who="#Marszalek">Co do Komisji Pracy jest jeszcze drugi wniosek, mianowicie ażeby tam wprowadzić p. Józefa Milewskiego. Zatem co do Komisji Pracy będzie musiało się odbyć głosowanie jak i co do Komisji Budżetowej. Znowu, jeżeli ktoś z Panów Posłów będzie chciał wprowadzić tam posła Milewskiego, zechce skreślić jedno nazwisko i umieścić na tym miejscu nazwisko posła Milewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-95.4" who="#Marszalek">Jest jeszcze propozycja co do składu Komisji Oświatowej, żeby wprowadzić tam p. Schwarzbarta. Zatem będziemy głosowali także nad składem Komisji Oświatowej w ten sposób, że ten z Panów Posłów, który chce wprowadzić do Komisji Oświatowej p. Schwarzbarta, skreśli jedno z nazwisk w składzie komisji a wprowadzi na to miejsce nazwisko p. Schwarzbarta.</u>
+ <u xml:id="u-95.5" who="#Marszalek">Głosujemy więc nad 3 Komisjami: Budżetową, Pracy i Oświatową. Głosujemy jednocześnie, to znaczy, że ci Panowie, którzy są za zmianami, zechcą je poczynić na trzech odpowiednich kartkach, ci zaś, którzy są za składem zaproponowanym przeze mnie, zechcą oddać kartki bez żadnych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-95.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania. Proszę Panów Sekretarzy o zebranie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-95.7" who="#komentarz">(Po zebraniu kartek.)</u>
+ <u xml:id="u-95.8" who="#Marszalek">Czy wszyscy Panowie Posłowie oddali głosy? Nikt się nie zgłasza. Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-95.9" who="#Marszalek">Oprócz urzędujących sekretarzy poproszę Panów Posłów Żenczykowskiego i Wadowskiego o pomoc przy obliczaniu głosów.</u>
+ <u xml:id="u-95.10" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę 15-minutową.</u>
+ <u xml:id="u-95.11" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 21 min. 50 do godz. 22 min. 8.)</u>
+ <u xml:id="u-95.12" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-95.13" who="#Marszalek">Ogłaszam wynik głosowania do Komisji Budżetowej: oddano kart 114, w tym ważnych 109, bezwzględna większość wynosi 55. Otrzymali głosów 109 pp.: Barański Władysław, Browiński Michał, Celewicz Włodzimierz, Długosz Wacław, Głowacki Józef, Hüpsch Stanisław, Jedynak Jan Henryk, Krupski Czesław, Lechnicki Tadeusz, Ostafin Józef, Pankiewicz Michał, Pietrzak Jan, Pikusa Bolesław, Sikorski Brunon, Skrypnyk Stefan, Sobczyk Piotr, Sowiński Zygmunt, Surzyński Leon, Szczepański Włodzimierz, Szymanowski Genadiusz, Trębicki Henryk, Wagner Edwin, Wróblewski Czesław, Żyborski Witold. Otrzymali następnie: 108 głosów p. Jahoda-Żółtowski i p. Sommerstein Emil, 107 głosów p. Gdula Tadeusz, 106 głosów p. Lepecki Zbigniew i p. Sanojca Józef, 103 głosy p. Stahl Zdzisław i 15 głosów p. Milewski Józef.</u>
+ <u xml:id="u-95.14" who="#Marszalek">Wobec tego są wybrani poprzednio zgłoszeni posłowie, p. poseł Milewski nie otrzymał potrzebnej ilości głosów.</u>
+ <u xml:id="u-95.15" who="#Marszalek">Wynik głosowania do Komisji Oświatowej: głosowało posłów 113, oddano kart ważnych 113, większość absolutna wynosi 57. Otrzymali głosów 113 następujący Panowie Posłowie: Budzanowski Teofil, Celewicz Włodzimierz, Chrzanowski Henryk, Cieplak Marian, Czerwiński Antoni, Deryng Antoni, Dobkowski Józef, Dutkiewicz Edward, ks. Grochowski Włodzimierz, Jankowski Bolesław, Kosidło Włodzimierz, Koter Andrzej, Kudelska Stefania, Lepecki Zbigniew, ks. Lubelski Józef, Machalica Alojzy, Malinowski Mieczysław, Milewski Alfred, Nowak Tadeusz, ks. Padacz Władysław, Sarnecki Adolf, Sosiński Wojciech, Sowa Józef, Wełykanowicz Dymitr. Po 112 głosów otrzymali pp.: Gebetner Jan, Kieńć Bolesław, Wydra Wojciech. Po 111 głosów otrzymali pp.: Pimonów Borys i Stahl Zdzisław, 105 głosów otrzymał p. Ekert Edward, 12 głosów otrzymał p. Schwarzbart.</u>
+ <u xml:id="u-95.16" who="#Marszalek">Wobec tego, że p. Schwarzbart nie ma potrzebnej ilości głosów, zostali wybrani poprzednio proponowani przeze mnie posłowie.</u>
+ <u xml:id="u-95.17" who="#Marszalek">Wynik głosowania do Komisji Pracy: oddano kart 109, ważnych 105, większość absolutna wynosi 53. Otrzymali głosów 105 posłowie: Brylski Lucjan, Czarnecki Jan, Dąbrowski Stanisław, Dudkiewicz Edward, Dziękoński Włodzimierz, Gdula Tadeusz, Jabłoński Tadeusz, Jurkowski Eugeniusz, Kaczorowski Klemens, Krawczyński Stanisław, Klimek Władysław, Łobodziński Jan, Łysiak Paweł, Nowara Zygmunt, Ogorodnik Aleksander, Ostafin Józef, Pietrzak Jan, Sokołowski Marian, Szczepański Włodzimierz, Szymański Franciszek, Śleszyński Stanisław, Świętnicki Michał, Tomas Emanuel, Wagner Edwin. Po 104 głosy otrzymali pp.: Kobosko Józef, Skotnicki Adam, Żenczykowski Tadeusz, Żyborski Witold. 103 głosy otrzymał p. Wyszyński Mieczysław, 95 głosów — p. Seidenman i 9 głosów — p, Milewski Józef.</u>
+ <u xml:id="u-95.18" who="#Marszalek">Wobec tego p. poseł Milewski nie otrzymał potrzebnej ilości głosów. Zostali wybrani poprzednio zgłoszeni posłowie.</u>
+ <u xml:id="u-95.19" who="#Marszalek">W ten sposób komisje zostały wybrane.</u>
+ <u xml:id="u-95.20" who="#Marszalek">Posiedzenia dla ukonstytuowania tych komisyj odbędą się we wtorek 6 grudnia od godziny 11 do 1. Szczegółowy plan posiedzeń poszczególnych komisyj będzie wywieszony na tablicy. Poszczególne komisje będą się konstytuowały w odstępach 10 — 15 minutowych.</u>
+ <u xml:id="u-95.21" who="#Marszalek">Zaznaczam także, że osobne zawiadomienia co do tego nie będą wysyłane.</u>
+ <u xml:id="u-95.22" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie poselskiego projektu ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#SekretarzpZyborski">(czyta)</u>
+ <u xml:id="u-96.1" who="#komentarz">:</u>
+ <u xml:id="u-96.2" who="#SekretarzpZyborski">Projekt ustawy, złożony przez posła Juliusza Dudzińskiego, w sprawie zmiany ustawy o uboju zwierząt gospodarskich w rzeźniach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#Marszalek">Projekt ustawy jest zaopatrzony w 15 podpisów. Projekt ten przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-97.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Józefa Putka do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie amnestii.</u>
+ <u xml:id="u-98.1" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Pawła Łysiaka do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia z końcem października i początkiem listopada 1938 r. na terenie gromad Sulatycze pow. żydaczowskiego, Dobrowlany, Uhersko i Sikole pow. stryjskiego poszczególnych obywateli narodowości ukraińskiej przez oddziały wojskowe.</u>
+ <u xml:id="u-98.2" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Dymitra Wełykanowicza do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia i ranienia ludności ukraińskiej w Żałoźcach pow. Zborów, woj. Tarnopol przez oddział wojskowy.</u>
+ <u xml:id="u-98.3" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Stefana Bilaka do pp. Ministrów Spraw Wojskowych i Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia przez oddział wojskowy mieszkańców gromady Boratyn, pow. brodzkiego.</u>
+ <u xml:id="u-98.4" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Stefana Barana do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zakazu wydanego przez niektóre starostwa powiatowe na Wołyniu sprzedaży w księgarniach i kioskach ukraińskich czasopism wydawanych we Lwowie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-99.1" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony w Biurze Sejmu do przejrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-99.2" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia Sejmu będą Panowie Posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-99.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-99.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22 min. 13.)</u>
+ <u xml:id="u-99.5" who="#Marszalek">--—————————-- —</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00004-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00004-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..a3f7378
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00004-01/header.xml
@@ -0,0 +1,64 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00004-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>4 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>4 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">4</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-12-09</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Browiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugosz" role="speaker">
+ <persName>P. Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKonieczny" role="speaker">
+ <persName>P. Konieczny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstafin" role="speaker">
+ <persName>P. Ostafin</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSommerstein" role="speaker">
+ <persName>P. Sommerstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStarzewski" role="speaker">
+ <persName>P. Starzewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSurzynski" role="speaker">
+ <persName>P. Surzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZyborski" role="speaker">
+ <persName>P. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpSosinski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Sosiński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00004-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..4a4318a
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,180 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 4 posiedzenia w dniu 9 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski,</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram - Kościałkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj- Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Maurycy Jaroszyński.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 15.)</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp.: Skrypnyk i Sosiński.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Protokół i listę mówców prowadzi p. Skrypnyk.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszalek">Protokół 3 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">Komunikuję Izbie, że w dniu 7 grudnia rb. w towarzystwie pp. Wicemarszałków i Sekretarzy Sejmu udałem się do Krakowa, gdzie równocześnie z Prezydium Senatu złożyłem imieniem Sejmu Rzeczypospolitej hołd pamięci Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Janicki, Klimkiewicz, Łyszczak, Ostrowski, Plebanek, Rutek, Sikorski, Sokołowski, Wolański i Żeligowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Bardzińskiemu, ks. Lubelskiemu, Łyszczakowi, Szczytt-Niemi- rowiczowi i Trębickiemu na 1 dzień, Starzewskiemu na 2 dni, Kudelskiej na 5 dni, Szumańskiemu zaś na 1 tydzień.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszalek">Poseł Krawczyński prosi Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego na 1 miesiąc. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba tego urlopu udzieliła.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#Marszalek">Przed przystąpieniem do porządku dziennego udzielam głosu p. Wicemarszałkowi Wendzie.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#Marszalek">P. Wenda:</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! W związku z przemówieniem wygłoszonym przeze mnie w dniu 3 grudnia rb. na plenarnym posiedzeniu Sejmu oraz wobec komentarzy, jakie związano z tym przemówieniem, stwierdzam, że w przemówieniu moim dałem wyraz osobistym poglądom.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#Marszalek">Oficjalne stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego w stosunku do programu gospodarczego Rządu sprecyzowane zostało w deklaracji Szefa Obozu p. gen. Stanisława Skwarczyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#Marszalek">W imieniu Obozu Zjednoczenia Narodowego oświadczam, że Obóz do poczynań gospodarczych Rządu ustosunkowuje się całkowicie pozytywnie, w pełnym przekonaniu, że prowadzą one skutecznie do wspólnego nam wszystkim celu wzmocnienia siły Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tych projektów.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#Marszalek">Sekretarz p. Sosiński (czyta):* Rządowe projekty ustaw: a) o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druk nr 34), b) o ratyfikacji umowy gospodarczej z dnia 1 lipca 1938 r. między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druk nr 35), c) o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii (druk nr 36), d) o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dnia 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dnia 23 czerwca 1930 r. (druk nr 37), e) o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier (druk nr 38), f) o ratyfikacji porozumienia między Polską a Japonią, dotyczącego zniżek celnych na pewne towary japońskie (druk nr 39), g) o ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego (druk nr 40).</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#Marszalek">Marszałek; Proponuję projekty te odesłać do Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SekretarzpSosinski">h) o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych (druk nr 31).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Proponuję ten projekt odesłać do Komisji Wojskowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SekretarzpSosinski">i) o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej (druk nr 29), j) o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym (druk nr 32).</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SekretarzpSosinski">Marszałek: Proponuję projekty te odesłać do Komisji Administracyjno-Samorządowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PBudzanowski">Proponuję odesłać rządowy projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym do Komisji Oświatowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PDlugosz">Ten projekt ustawy był już w poprzednim Sejmie rozpatrywany i był również w Komisji Administracyjno-Samorządowej, dlatego wypowiadam się za tym, ażeby został odesłany ponownie do Komisji Administracyjno-Samorządowe.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PDlugosz">Marszałek: Moim zdaniem należy go odesłać do Komisji Administracyjno-Samorządowej. Ponieważ są co do tego wątpliwości, przeto poddam sprawę pod głosowanie. Kto jest za tym, ażeby projekt ten odesłać do Komisji Administracyjno-Samorządowej, zechce wstać. Stoi większość. Zatem projekt ten zostanie odesłany do Komisji Administracyjno-Samorządowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SekretarzpSosinski">k) o zmianie kodeksu karnego wojskowego (druk nr 30) 1) o sądach ubezpieczeń społecznych (druk nr 27), ł) o organizacji więziennictwa (druk nr 16), m) o spółkach udziałowych o kapitale zmiennym (druk nr 21).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Projekty te proponuję odesłać do Komisji Prawniczej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SekretarzpSosinski">n) o nadzorze nad działalnością ubezpieczeniową (druk nr 17), o) o zatwierdzeniu układu między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli (podatku wekslowego) (druk nr 33).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Proponuję projekty te odesłać do Komisji Skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszalek">Sekretarz p. Sosiński (czyta):* p) o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji (druk nr 14).</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszalek">Proponuję projekt ten odesłać do Komisji Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#Marszalek">Sekretarz p. Sosiński (czyta):* r) o izbach aptekarskich (druk nr 28), s) o publicznej służbie zdrowia (druk nr 25), t) o zwalczaniu gruźlicy (druk nr 24), u) o zwalczaniu nierządu (druk nr 26), w) o zwalczaniu chorób wenerycznych (druk nr 23).</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#Marszalek">Marszałek: Proponuję projekty te odesłać do Komisji Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba propozycje moje przyjęła. Sprzeciwu nie słyszę. Projekty te przekażę pp. Przewodniczącym odpowiednich komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektu ustawy, złożonego przez posła Juliusza Dudzińskiego w sprawie zmiany ustawy o uboju zwierząt gospodarskich w rzeźniach (druk nr 41).</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#Marszalek">Proponuję ten projekt odesłać do Komisji Administracyjno - Samorządowej. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał propozycję moją za przyjętą. Sprzeciwu nie słyszę. Projekt ten przekażę p. Przewodniczącemu komisji.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu (druki nr 3 i 42).</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Browiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PBrowinski">Wysoka Izbo! Komisja otrzymała rządowy projekt ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu. W analogiczny sposób sprawa ta była załatwiona w 1935 roku, kiedy również Sejm uchwalił dodatkowy kredyt w wysokości 2.000.000 zł. W zamknięciach rachunkowych została ustalona suma wydatków na 1.987.301 zł. W stosunku do przedłożenia jest oszczędność o 12.700 zł. W porównaniu do lat, dotyczących dawnej ordynacji wyborczej, wydatki na wybory wynoszą obecnie okrągło 140.000 więcej. Spowodowane to jest drukiem kart do głosowania, który przedtem się w tych wydatkach nie mieścił.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PBrowinski">Komisja po rozważeniu projektu rządowego uchwaliła przedłożyć Wysokiej Izbie projekt ustawy w druku nr 3 bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Nikt głosu nie żąda. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez Sejm, zechce wstać. Stoi większość. Ustawa została w drugim czytaniu przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych (druki nr 4 i 43).</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Surzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PSurzynski">Wysoka Izbo! Sytuacja międzynarodowa powoduje zwiększenie agend Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W ramach ustalonego kontyngentu urzędniczego załatwia dotychczas ten resort swe zwiększone zadania w sposób ofiarny i skuteczny. W ostatnich czasach powstaje konieczność obsadzenia wszystkich etatów urzędniczych ryczałtowo przewidzianych w budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych dla załatwienia właściwego dwóch problemów bez uszczerbku dla normalnego toku urzędowania, a mianowicie: sezonowa emigracja rolna do Niemiec, Belgii, Łotwy i Estonii spowodowała zwiększenie agend w konsulatach danych państw i ponadto zachodzi państwowa i narodowa konieczność jak najrychlejszego wykonania ustawy z dnia 31 marca 1938 r. o pozbawieniu obywatelstwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#PSurzynski">Jak Wysokiej Izbie wiadomo, ustawa ta postanawia, że ci obywatele Państwa Polskiego, którzy działają na szkodę Państwa względnie są ponad 5 lat poza granicami Państwa i stracili faktyczny związek z Państwem, mogą być pozbawieni obywatelstwa polskiego. Chodzi tu o słynnych Polaków paszportowych, którzy niejednokrotnie od 20 lat nie byli w Polsce i poza dokumentem paszportowym nie posiadają innego związku z naszym Państwem.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#PSurzynski">Komisja wypowiedziała się za przyjęciem tego rządowego projektu ustawy bez zmian. Dlatego proszę Wysoką Izbę o uchwalenie tego projektu w brzmieniu rządowym bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem ustawy w drugim czytaniu, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem ustawy w trzecim czytaniu, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zwalczanie zaraźliwych chorób zwierzęcych (druki nr 5 i 44).</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Ostafin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#POstafin">Wysoka Izbo! W roku 1937 zaraza pryszczycy rozeszła się od zachodniej granicy Państwa Polskiego, płynąc z zachodu na wschód. W związku z tym trzeba w budżecie zwyczajnym na rok bieżący przewidzieć na walkę z pryszczycą 1.680.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#POstafin">Ta suma przewidziana była w miesiącu grudniu br., wówczas kiedy w Polsce pryszczyca jeszcze się nie ukazała. Pryszczyca do Polski przyszła z zachodu dopiero na wiosnę zeszłego roku i objęła bardzo obszerne połacie zachodnich województw Polski, przerzucając się bardzo szybko na centralne okręgi, a następnie podążając w kierunku wschodnim. W miesiącu wrześniu ten pochód pryszczycy przez ziemie polskie miał według dokładnych danych największe nasilenie i osiągnął aż 15.000 zapowietrzonych miejscowości o przeszło 160.000 zapowietrzonych zagród. W miesiącu listopadzie okazał się już znaczny spadek i to nawet bardzo znaczny, bo badania dowiodły, że zapowietrzonych miejscowości jest ponad 5.000 z 36.000 zapowietrzonych zagród, więc w stosunku do września mamy niesłychanie gwałtowny spadek.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#POstafin">Jeżeli przyjrzymy się pochodowi pryszczycy w Niemczech, gdzie osiągnęła aż 700.000 zapowietrzonych zagród, i porównamy to z sytuacją w Polsce, to sprawdzimy, że stosunek zapowietrzenia u nas jest niepomiernie mniejszy aniżeli w Niemczech. W Niemczech próbowano wszelkich zabiegów nie tylko profilaktycznych, ale i leczniczych, wynaleziono podobno skuteczne lekarstwo, które potem się okazało nieskuteczne. Podobne rzeczy miały miejsce i w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#POstafin">Doszło do mej wiadomości, że we Lwowie jeden z lekarzy weterynarii odkrył lekarstwo, które po sprawdzeniu w kilku miejscowościach okazało się skuteczne. Dlatego pozwoliłbym sobie zwrócić się do Ministerstwa Rolnictwa, ażeby było łaskawe zainteresować się tym wynalazkiem i sprawdzić go, a jeżeli okaże się skuteczny, stosować ten wynalazek. Wiem, że w paru miejscowościach woj. lwowskiego stosowano z dobrym skutkiem ten środek zapobiegawczy.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#POstafin">Jeżeli chodzi o obecną sytuację pryszczycy, to przechodzi ona stopniowo na wschód i można się spodziewać, że z wiosną przyszłego roku, po zakończeniu zimy, wzrośnie i obejmie tereny województw wschodnich z dalszym parciem na granicę wschodnią naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#POstafin">Dzięki usilnym zabiegom Ministerstwa Rolnictwa i rady weterynaryjnej perturbacji na rynku mięsnym i w eksporcie mięsa z Polski pryszczyca nie wywołała. Okazało się, nawet, że eksport bydła rzeźnego i mięsa wzrósł o 25% w stosunku do roku zeszłego. Wewnętrzny rynek mięsny był również należycie zaspokojony.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#POstafin">Jeżeli chodzi o wyniki, jakie ta choroba spowodowała na niekorzyść pogłowia, to okazało się, że przymusowo wybito 2800 sztuk, a padło z górą 10500 sztuk. Oczywiście, jeżeli chodzi o dalszą produkcję zwierzęcą, o mleczność, to ta choroba odbiła się również fatalnie i na produkcji mlecznej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#POstafin">Państwo ma ustawowe obowiązki prowadzenia walki z pryszczycą, jak również zobowiązują Państwo do tej walki umowy międzynarodowe. I w związku z tym, ponieważ trudno było przewidzieć, jak wielkie będą te koszty, okazał się budżet zwyczajny w wysokości przeszło 1.600.000 zł niewystarczający i Rząd przyszedł do Wysokiej Izby z projektem zwiększenia jeszcze dodatkowo tego budżetu o 500.000 zł. Po bliższych obliczeniach okazało się że i te 500.000 zł są niewystarczające, bo na same odszkodowanie zapadłe bydło, w myśl ustawy, która obowiązuje, wypłaca się 75% wartości za bydło padłe, a 100% za przymusowo wybite; już sam ten koszt wynosi w stosunku do tej ilości bydła przeszło 1.700.000 zł. Więc po bliższym rozpatrzeniu tej sprawy Komisja Budżetowa w porozumieniu z Ministerstwem Skarbu Ministerstwem Rolnictwa doszła do przekonania, że należy zwiększyć tę sumę budżetową z 500.000 zł na 1.700.000 zł i wprowadziwszy odpowiednie poprawki w art. 1 i 2 ustawy, przychodzi do Wysokiej Izby z propozycją przyjęcia tych poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#POstafin">Jako referent, zwracam się do Wysokiej Izby o przyjęcie ustawy w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#POstafin">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#POstafin">Kto jest za przyjęciem ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#POstafin">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem ustawy w trzecim czytaniu, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm ustawę przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#POstafin">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą (druk nr 6 i 45).</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#POstafin">Głos ma sprawozdawca p. Żyborski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! Emigracja w ostatnim okresie wynosiła do Niemiec 60.000, do Łotwy 17.500, do Estonii 4.000 osób. Jest to emigracja sezonowa. Równocześnie emigracja stała wynosiła do Francji 18.700, do Belgii 1.500, do Luksemburga 300, do Ameryki 18.000 osób. W związku ze zwiększeniem emigracji naszej zachodziła też potrzeba opieki nad naszą emigracją za granicą. Opieka ta przede wszystkim skoncentrowana jest na odcinku szkolnictwa, jak też i zwalczania akcji komunistycznej pomiędzy naszą młodzieżą emigracyjną.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PZyborski">W związku z tym preliminowane w budżecie naszym sumy na opiekę nad emigracją za granicą okazały się za małe, wobec tego wpłynął rządowy projekt ustawy o zwiększenie tego kredytu w budżecie.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PZyborski">Na komisji sprawa została przedyskutowania i proszę Wysoką Izbę o uchwalenie projektu tej ustawy w brzmieniu rządowym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Ustawa została w drugim czytaniu przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem ustawy w trzecim czytaniu zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm ustawę przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o przedłużeniu obniżenia komornego (druk nr 15 i 46).</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Starzewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PStarzewski">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o przedłużeniu obniżenia komornego, który mam zaszczyt referować, wiąże się z ustawą z dnia 1 lutego 1938 r. o przedłużeniu obniżenia komornego oraz z dekretem Prezydenta Rzplitej z 14 listopada 1935 r. w sprawie obniżenia komornego oraz zmiany ustawy o ochronie lokatorów.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#PStarzewski">Jak wiadomo, dekret Prezydenta obniżył podstawowe komorne mieszkań i lokali podlegających ustawie o ochronie lokatorów według następujących zasad: a) dla mieszkań 3-izbowych, t. zn. 2-pokojowych i mniejszych o 15%, b) dla mieszkań większych oraz lokali przemysłowych i handlowych o 10%.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PStarzewski">Inne nieco zasady przyjął dekret co do komornego w budynkach nie podlegających ustawie o ochronie lokatorów, a należących do Skarbu Państwa oraz instytucyj prawa publicznego; tutaj obniżono komorne: a) dla mieszkań 3-izbowych (2-pokojowych) i mniejszych o 15%, b) dla mieszkań 4-izbowych (3-pokojowych) i większych o 10%.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#PStarzewski">Zarządzone dekretem obniżenie miało obowiązywać w okresie od dnia 1 grudnia 1935 r. do dnia 30 listopada 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#PStarzewski">Ustawa z dnia 1 lutego 1938 r. przedłużyła wprowadzone dekretem obniżenie komornego na czas od dnia 1 grudnia 1937 r. do dnia 31 grudnia 1938 r. W rzeczywistości jednak obniżenie, choć w zmniejszonych rozmiarach, miało trwać jeszcze dłużej. Równocześnie bowiem stanowiła ustawa, że począwszy od dnia 1 stycznia 1939 r. wysokość komornego ma wzrastać co kwartał o 2,5% podstawowego komornego, aż do osiągnięcia wysokości pełnego podstawowego komornego.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#PStarzewski">Obecnie Rząd przedłożył projekt ustawy przedłużającej obniżenie komornego na czas od dnia 1 stycznia 1939 r. do dnia 31 marca 1940 r. a więc o 5 kwartałów. Zarazem ten projekt przesuwa termin automatycznego kwartalnego wzrastania komornego na dzień 1 kwietnia 1940 r.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#PStarzewski">Komisji Prawniczej nie były nieznane ujemne strony proponowanego przepisu. Z pewnością nie wydaje się zbyt dobrą metoda przedłużania z roku na rok środków wprowadzonych jako tymczasowe i mających początkowo działać jedynie w obrębie ustawowo ściśle określonego terminu. Może również razić przerzucanie pewnego społecznego ciężaru na jedną tylko grupę ludności, w dodatku grupę z pewnością nie znajdującą się w najlepszym położeniu materialnym, skoro około 80% budynków, o które tutaj chodzi, to nie jakieś czynszowe kamienice, ale domy prowincjonalne o dwóch czy trzech małych mieszkaniach, których właściciele, ponoszący znaczne ciężary publiczne, nawet przy normalnych czynszach nie mogliby liczyć na większe dochody. Jednak motywy Rządu, rzucone na szalę rozważań, są dość ważkie, by szalę tę przeważyć na rzecz projektu. Wobec zamierzonego utrzymania do końca marca 1940 r, podatku specjalnego, równoczesne zniesienie obniżki komornego musiałoby odbić się nader ujemnie na budżetach domowych szerokich rzesz pracowniczych obciążonych tym podatkiem specjalnym. Gospodarcze zaś położenie tych rzesz, potrzeba liczenia się z ich nastrojami każą załatwić propozycję Rządu w sposób pozytywny.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#PStarzewski">Trudno było by wstrzymać się od uwagi, że przedstawiona sprawa jest jedynie tylko fragmentem o wiele szerszego zagadnienia całości naszego ustawodawstwa lokatorskiego. Wiele innych punktów tego ustawodawstwa dojrzało już bez wątpienia do rewizji, by wspomnieć choćby o tych przepisach, co do których doświadczenie wykazało, że nasuwają liczne możliwości nadużyć ze strony tych, którzy mają być przez nie chronieni, świadomość potrzeby wzięcia na warsztat odnośnych problemów nie powinna wygasnąć, a dzisiejszą naszą uchwałę należy uważać jedynie za cząstkowe rozstrzygnięcie, wydane pod naciskiem naglącej konieczności.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#PStarzewski">Komisja Prawnicza, wychodząc z tego założenia, że chodzi tutaj o rzeczywiście naglącą konieczność, stawia wniosek o przyjęcie projektu ustawy według druku nr 15 bez poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#PStarzewski">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#PStarzewski">Kto jest za przyjęciem ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#PStarzewski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem ustawy w trzecim czytaniu, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w trzecim czytaniu przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#PStarzewski">Punkt 8 i 9 porządku dziennego musimy odłożyć ze względu na to, że komisja nie przygotowała sprawozdań.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#PStarzewski">Przechodzimy do punktu 10 porządku dziennego: Wybór komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#PStarzewski">Mamy do wybrania przede wszystkim Komisję Długów Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#PStarzewski">Na podstawie art. 2 i w związku z art. 15 ustawy z dnia 2 stycznia 1936 r. o wykonywaniu kontroli parlamentarnej nad długami Państwa Izba winna dokonać wyboru czterech członków i tyluż zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#PStarzewski">Proponuję na członków panów posłów: Chmielińskiego, Derynga, Lepeckiego i Sowińskiego, na zastępców członków zaś panów posłów: Gutowskiego, Szczytt-Niemirowicza, Gebetnera i Ostaszewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#PStarzewski">Czy są jakieś inne kandydatury? Jeżeli nie ma, to ponieważ jest tylu kandydatów, ile jest stanowisk do obsadzenia, głosowanie się nie odbędzie. Na członków komisji zostali wybrani posłowie: Chmieliński, Deryng, Lepecki i Sowiński oraz na zastępców członków posłowie: Gutowski, Szczytt - Niemirowicz, Gebetner i Ostaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#PStarzewski">Obecnie przystępujemy do wyboru komisji, która wynika z naszego specjalnego zadania, mianowicie Komisji do Zmiany Ordynacji Wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-19.19" who="#PStarzewski">Propozycja moja została Panom rozdana. Jeżeli są jakieś inne wnioski...</u>
+ <u xml:id="u-19.20" who="#komentarz">(Głosy: Nie mamy listy.)</u>
+ <u xml:id="u-19.21" who="#PStarzewski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie listy, bo w tej chwili dopiero listy się rozda je.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SekretarzpSosinski">Komisja dla Zmiany Ordynacji Wyborczej: pp. Bardziński Adam, Bartoszek Tomasz Browiński Michał, Brylski Lucjan, Deryng Antoni, Dobrowolski Adam, Dóllinger Zygmunt, Lepecki Zbigniew, Machlejd Jerzy, Matraś Zdzisław, Milewski Józef, Ostachowski Jan, Pankiewicz Michał, Piotrowski Jan, Pleszyński Ludwik, Putek Józef, Roztek Antoni, Ryszka Józef, Sikorski Brunon, Skwarczyński Stanisław, Stahl Zdzisław, Starzewski Maciej, Surzyński Leon, Szczepański Włodzimierz, Trębicki Henryk, Trzeciak Jan, Wenda Zygmunt, Wieczorkiewicz Antoni, Wit- wicki Stefan, Żyborski Witold.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SekretarzpSosinski">Marszałek: Czy są jeszcze jakieś inne kandydatury?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PSommerstein">Zgłaszam kandydaturę p. Schwarzbarta. Ludność żydowska nie jest w tej komisji reprezentowana, proszę zatem o uwzględnienie mojego wniosku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PKonieczny">Zgłaszam kandydaturę p. Ratajczyka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Więcej kandydatur nie ma. Przystępujemy do głosowania, tak jak głosowaliśmy nad wyborem innych komisyj, skreślając ewentualnie kogoś z zaproponowanych przeze mnie kandydatów i wstawiając na to miejsce nazwisko p. Schwartzbarta lub p. Ratajczyka, stosownie do uznania głosującego. Proszę o wypełnienie list. Panów Sekretarzy proszę o zebranie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(Po zebraniu</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszalek">kart.)</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#Marszalek">Czy wszyscy Panowie Posłowie oddali głosy? Nikt się nie zgłasza, zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę 10-minutową dla obliczenia głosów.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 11 min. 55 do godz. 12 min. 18.)</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#Marszalek">Marszałek: Wznawiam posiedzenie. Ogłaszam wyniki wyborów. Głosowało 159 posłów. Głosów ważnych oddane 159. Bezwzględna większość stanowi 80. Otrzymali głosów 159 pp. Bardziński Adam, Bartoszek Tomasz, Browiński Michał, Brylski Lucjan, Dobrowolski Adam, Lepecki Zbigniew, Milewski Józef, Ostachowski Jan, Pankiewicz Michał, Piotrowski Jan, Pleszczyński Ludwik, Roztek Antoni, Sikorski Brunon, Starzewski Maciej, Surzyński Leon, Trębicki Henryk, Wieczorkiewicz Antom. Otrzymali głosów 158 pp. Deryng Antoni i Trzeciak Jan; 157 głosów — pp. Döllinger Zygmunt i Żyborski Witold; 156 głosów — pp. Matraś Zdzisław i Putek Józef; 155 głosów — p. Skwarczyński Stanisław; 154 głosy — p. Szczepański Włodzimierz; 153 głosy — pp. Machlejd Jerzy i Ryszka Józef; 152 głosy — pp. Stahl Zdzisław i Wenda Zygmunt i wreszcie 115 głosów otrzymał p. Witwicki Stefan. Tych 30 posłów zostało wybranych. Dalej p. Rataj- czyk otrzymał 55 głosów i p. Szwartzbart 15 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w składzie zaproponowanym przeze mnie.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#Marszalek">Porządek dzienny został wyczerpany. Mam zamiar zamknąć posiedzenie. Złożone w ciągu dzisiejszego posiedzenia wnioski i interpelacje ogłoszę, stosownie do art. 33, na następnym posiedzeniu.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Posłowie zawiadomieni na piśmie. Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony w biurze Sejmu do przejrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 20.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00005-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00005-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..ded5ef0
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00005-01/header.xml
@@ -0,0 +1,94 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00005-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>5 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>5 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">5</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-12-21</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Browiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCsadek" role="speaker">
+ <persName>P. Csadek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDollinger" role="speaker">
+ <persName>P. Döllinger.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PHankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Hankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PHupsch" role="speaker">
+ <persName>P. Hupsch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKolbusz" role="speaker">
+ <persName>P. Kolbusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Pankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPerfecki" role="speaker">
+ <persName>P. Perfecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPutek" role="speaker">
+ <persName>P. Putek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Rudnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSommerstein" role="speaker">
+ <persName>P. Sommerstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Sowiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWojcik" role="speaker">
+ <persName>P. Wójcik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZarzycki" role="speaker">
+ <persName>P. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZieleskiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Zieleśkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZyborski" role="speaker">
+ <persName>P. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpOrlanski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekJedynak" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Jedynak</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00005-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..ccd2519
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,466 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 5 posiedzenia w dniu 21 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski,</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Ja</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">kub Krzemieński.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Bronisław Na</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">konieczników- Klukowski, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Janusz Julian Głuchowski, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 16.)</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp: Żyborski i Orlański. Protokół i listę mówców prowadzi p. Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Zawiadamiam Izbę, że z powodu zgonu ś. p. profesora Stanisława Wróblewskiego, Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności,</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">(Izba wstaje)</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">w imieniu Sejmu i własnym wystosowałem do Polskiej Akademii Umiejętności depeszę kondolencyjną.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">P. Prezes Najwyższej Izby Kontroli przedstawił Sejmowi przy piśmie z dnia 9 grudnia rb. uwagi Kontroli Państwowej o zamknięciu rachunków Państwa i wykonaniu budżetu na 1936/37 r. Sprawę tę umieściłem na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">P. Prezes Najwyższej Izby Kontroli przedstawił Sejmowi również przy piśmie z dnia 9 grudnia rb. sprawozdanie Kontroli Państwowej z działalności za okres budżetowy 1937/38 r. Sprawozdanie' to jest wyłożone w Biurze Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Bilak, Baran, Boluch, Celewicz, Fi- lipski, ks. Hofman, Lipski, Łobodziński, Mudryj, Pełeński, Kostek, Szczepański, Śleszyński, Tarnawski, Wawrzkowicz i Zukiel.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Bardzińskiemu, Nowakowi, Pawłowskiemu i Wyszyńskiemu na 1 dzień.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#Marszalek">Proszą Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych posłowie: Baran na 11 dni, Szumański na 3 tygodnie, Sarnecki zaś na 6 tygodni.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopów tych udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj, złożonych na posiedzeniu Sejmu w dn. 9 grudnia rb.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacje złożone przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SekretarzpOrlanski">Włodzimierza Celewicza do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zajść przeciw- ukraińskich we Lwowie w dniach 25 września, 11 i 12 października, 1, 2, 3, 4, 5 i 6 listopada 1938 r;</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SekretarzpOrlanski">Stefana Nawróckiego do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zakazu Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego, wydanego gimnazjum państwowemu z ukraińskim (ruskim) językiem nauczania w Przemyślu, brania udziału w 50-letnim jubileuszu urządzanym staraniem byłych uczniów tegoż gimnazjum w dniu 7 grudnia rb.;</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#SekretarzpOrlanski">Stefana Witwickiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie konfiskaty w dzienniku — „Diło” z dnia 6 grudnia 1938 r. jego przemówienia, wygłoszonego w Sejmie w dniu 3 grudnia 1938 r., w sprawie zachowania się organów bezpieczeństwa podczas napadów na ukraińskie instytucje we Lwowie w październiku i listopadzie 1938 r. oraz w sprawie bicia ludności ukraińskiej przez lotne oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w październiku i listopadzie 1938 r., jakoteż w sprawie wytworzonej przez te wypadki sytuacji politycznej;</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#SekretarzpOrlanski">Stanisława Ratajczyka do p. Ministra Opieki Społecznej w sprawie wykonywania rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o komisjach rozjemczych do załatwiania zatargów zbiorowych pomiędzy pracodawcami a pracownikami w przemyśle i handlu (Dz. U. R. P. Nr 81, poz. 604) w brzmieniu obwieszczenia Ministra Opieki Społecznej z dnia 20 kwietnia 1937 r. (Dz. U. R. P. Nr 39, poz. 313);</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#SekretarzpOrlanski">Stanisława Ratajczyka do p. Ministra Opieki Społecznej w sprawie płac, stosowanych na robotach publicznych, finansowanych przez Fundusz Pracy;</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#SekretarzpOrlanski">Stefana Bilaka do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zdemolowania przez grupę uzbrojonych osób budynku i urządzenia wewnętrznego Ukraińskiego Domu Narodnego w Krasnem, pow. złoczowskiego;</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#SekretarzpOrlanski">Dymitra Wełykanowicza do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia obywateli narodowości ukraińskiej w powiecie Zborów, woj. Tarnopol przez oddziały wojskowe;</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#SekretarzpOrlanski">Emila Sommersteina do p. Prezesa Rady Ministrów jako Szefa Rządu i p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zbrodniczych zajść na Politechnice Lwowskiej dnia 18 listopada 1938 r. zakończonych śmiercią studenta bł. p. Samuela Prowellera.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Przedłożenie rządowe o zamknięciu rachunków państwowych za okres od 1 kwietnia 1936 do 31 marca 1937 r. z wnioskiem Najwyższej Izby Kontroli o zatwierdzenie rachunków i udzielenie Rządowi absolutorium z gospodarki finansowej za powyższy okres budżetowy (druk nr 51). Proponuję skierować tę sprawę do Komisji Budżetowej. Sprzeciwu nie słyszę. Sprawę tę przekażę p. przewodniczącemu tej komisji.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">a) o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk nr 47) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Budżetowej, b) prawo o obligacjach (druk nr 48) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwu. Uważam propozycję moją za przyjętą. Projekty te przekażę pp. przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druki nr 34 i 54).</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Pankiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PPankiewicz">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych, ściśle się wiąże z umową handlową polsko-angielską z dnia 27 lutego 1935 r., regulującą całość obrotów handlowych między Polską a Wielką Brytanią bez dominiów, z którymi Rząd Polski bądź zawarł, bądź zawiera osobne traktaty handlowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PPankiewicz">Ponieważ umowa handlowa z dnia 27 lutego 1935 r. obejmuje nie tylko Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii, lecz również kolonie koronne i kraje mandatowe jak Złote Wybrzeże, Cejlon, Jamajkę, Malaje Brytyjskie, Borneo, Kamerun, Togo, Tanganikę i szereg innych drobniejszych posiadłości, przeto saldo dodatnie bilansu handlowego, cechujące naszą wymianę handlową z Wielką Brytanią, w r. 1937 zamiast 70 milionów zł wykazywanych w naszych rocznikach statystycznych, spada do 40 milionów zł. W stosunkach handlowych bowiem z koloniami koronnymi Wielkiej Brytanii i krajami mandatowymi mamy 30 milionów deficytu. Tak samo w obrocie handlowym z dominiami angielskimi mamy stały deficyt, który w r. 1937 wynosił dla Kanady 5.300.000 zł, Australij —37.600.000 zł, Nowej Zelandii — 8.600.000 zł, Indyj Brytyjskich — 35.300.000 zł, Unii Południowo - Afrykańskiej — 4.500.000 zł itd. Słowem, traktując Imperium Brytyjskie jako całość, aczkolwiek, podkreślam, działanie umowy handlowej z dnia 27 lutego 1935 r. nie obejmuje dominiów, dalecy jesteśmy od zrównoważenia naszego bilansu handlowego z tym Imperium. Zresztą, abstrahując od dominiów, z których każde z osobna musi być przedmiotem wnikliwych studiów i wysiłków, ażeby obecny wysoce dla nas niekorzystny stan rzeczy odmienić, 40 milionów nadwyżki w handlu z Królestwem Wielkiej Brytanii nie wystarcza na spłatę dywidend od kapitałów angielskich i obsługę w przemyśle, handlu i bankowości polskiej odsetek od zaciągniętych w Anglii pożyczek, np. od pożyczki na elektryfikację warszawskiego węzła kolejowego itd., oraz na opłatę tzw. usług, np. w dziedzinie transportu morskiego i innych. Np. w 1937 r. w grupie finansowej transfer z Polski do Anglii osiągnął cyfrę około 130 milionów zł przy transferze z Anglii do Polski, wynoszącym zaledwie około 20 milionów zł. Rok 1937 był pod tym względem rokiem wyjątkowym i za normę służyć nie może.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PPankiewicz">Pod względem rozmiarów stosunków handlowych Anglia zajmuje w naszym handlu zagranicznym jedno z pierwszych miejsc.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PPankiewicz">W r 1937 przywóz z Wielkiej Brytanii do Polski wyraził się cyfrą 149,2 miliona zł, a nasz wywóz do Wielkiej Brytanii kwotą 219,2 miliona zł, zapewniając Polsce nadwyżkę wywozu nad przywozem w wysokości 70 milionów, a po wprowadzeniu korektywy odnośnie kolonij koronnych, o czym już mówiłem, sumę 40 milionów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#PPankiewicz">Rok 1938 nie ujawnia tendencji w zakresie zmiany kierunku czy rozmiarów naszego handlu z Anglią. W ciągu pierwszych 10 miesięcy rb. przywieźliśmy z Anglii towarów na sumę 121.669.000 zł, a wywieźliśmy do Anglii za 187.916.000 zł, przy 126.268.000 zł przywozu i 180.309.000 zł wywozu za 10 miesięcy r. 1937.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PPankiewicz">Ta stabilizacja stosunków handlowych z Anglią ma swoje dobre strony, gdyż wyklucza tzw. niespodzianki, ale nie jest również pozbawiona i pewnych cech ujemnych, wykazując brak dynamizmu z naszej strony.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PPankiewicz">W ogólnym imporcie angielskim przywóz z Polski w latach 1933 - 1936 waha się w granicach od 1% do 1,2%, wtedy gdy przywóz z Danii wynosi około 5% ogólnego importu angielskiego, a przywóz z Łotwy, liczącej 2 miliony ludności, stanowi 0,4% importu angielskiego, czyli blisko połowę tego, co wywozi do Anglii 35- milionowa Polska.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PPankiewicz">Pod względem swojej struktury wywóz nasz do Anglii jest szczególnie interesujący, gdyż poza drzewem obejmuje głównie przetwory zwierzęce, jak bekony, szynki, masło i jaja, to jest artykuły, mające wielkie znaczenie dla podniesienia dochodowości naszego rolnictwa. W przeciwieństwie do wywozu węgla, który poza pewną ilością dewiz i zapewnieniem pracy pewnej ilości robotników, nie wpływa na podniesienie stanu gospodarczego Polski i jest raczej marnowaniem, w danych warunkach nieuniknionym, bogactwa naturalnego Polski, wywóz bekonów i innych przetworów zwierzęcych z Polski wpływa na podniesienie kultury rolnej w Polsce, podnosi dobrobyt wsi, stwarza na wsi rynek zbytu dla artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PPankiewicz">Na mocy umowy handlowej z dn. 27 lutego 1935 r. rząd angielski reglamentuje jedynie przywóz bekonów i szynek peklowanych, pozostawiając wolne pole dla naszej inicjatywy w zakresie innych artykułów rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#PPankiewicz">Trudności w tym wypadku piętrzą się gdzie indziej i sprowadzają się głównie do kwestii jakości naszych artykułów i organizacji sprzedaży. Nasze artykuły rolnicze pod względem jakości ustępują duńskim, nasza organizacja sprzedaży jest daleka od doskonałości. Brak ludzi, doświadczenia, taniego kredytu, są to wszystko trudności do przezwyciężenia, stanowiące piękne pole do pracy zainteresowanych resortów, t. j. Ministerstwa Rolnictwa i Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#PPankiewicz">Przy jednoczesnym zwiększeniu nie tylko wywozu do Anglii, lecz i przywozu z Anglii, przy powiększeniu naszych obrotów z tym państwem z 370 milionów złotych do 600 — 700 milionów złotych rocznie, dałoby się prawdopodobnie osiągnąć i powiększenie naszego kontyngentu bekonowego. Przecież Anglia nie mniej od Polski jest zainteresowana w powiększeniu wzajemnych obrotów handlowych, które dzisiaj stanowią zaledwie 1% jej handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#PPankiewicz">Ze względu na szybko rozwijający się przemysł chemiczny umowa handlowa z dn. 27 lutego 1935 r. zapewniała Anglii szereg zniżek celnych na niektóre artykuły chemiczne tylko do 31 grudnia 1935 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#PPankiewicz">Dnia 31 lipca 1937 r. zostało zawarte porozumienie w formie wymiany not, wznawiające zniżki celne na pewne artykuły chemiczne pochodzenia brytyjskiego z ważnością do 31 grudnia 1937 r. Obecne nowe porozumienie między zainteresowanymi rządami, zawarte również w formie wymiany not, z dnia 15 czerwca 1938 r., przyznaję ponownie zniżki celne na niektóre artykuły chemiczne, z pominięciem tych wyrobów, które w międzyczasie przemysł polski zaczął produkować.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#PPankiewicz">Wobec powyższego Komisja Spraw Zagranicznych wnosi: Wysoki Sejm uchwalić raczy rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych w brzmieniu, zaproponowanym przez Rząd, bez poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#PPankiewicz">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#PPankiewicz">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, proponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#PPankiewicz">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Sejm uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#PPankiewicz">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii (druki nr 36 i 55) — sprawozdawca p. Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#PPankiewicz">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! W dniu 23 marca 1930 r. została zawarta zasadnicza umowa między Rządem Polskim a Rumunią w sprawie stawek celnych na produkty i ziemiopłody przywożone do Polski. Jednak stawki te, objęte powyższą umową, okazały się za niskie i raczej działały na szkodę, stwarzając pewne przeszkody w rozwoju produkcji krajowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#PZyborski">Musiało więc nastąpić wybicie stawek celnych za daleko idących, zwłaszcza że ze zniżek tych na podstawie klauzuli ogólnego największego uprzywilejowania korzystały przeważnie kraje trzecie. Rząd Rumunii zrzekł się w drodze negocjacji powyższych stawek, dzięki też temu powstały nowe lepsze warunki rozwoju i ochrony produkcji krajowej przed nadmiernym przywozem z zagranicy.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#PZyborski">Sprawę tę reguluje rządowy projekt ustawy o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dn. 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dn. 23 czerwca 1930 r.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#PZyborski">W imieniu komisji proszę Wysoką Izbę o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu rządowym.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#PZyborski">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#PZyborski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, proponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#PZyborski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Sejm przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#PZyborski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dnia 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dnia 23 czerwca 1930 r. (druki nr 37 i 56).</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#PZyborski">Głos ma sprawozdawca p. Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! Wobec wybicia za niskich stawek celnych na produkty rolne, wymienione w układzie konwencyjnym z dn. 9 lutego 1938 r., Rząd Polski zgodził się na udzielenie okresowej zniżki w wysokości 35 zł za 100 kg na przywóz winogron do Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#PZyborski">Przyznanie tej zniżki nie jest szkodliwe dla krajowej produkcji winogron, gdyż ochrona celna w wysokości 35 zł za 100 kg jest jeszcze wystarczająca.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#PZyborski">Ponieważ Rząd Rumunii zgodził się na propozycję Rządu Polskiego i zgodził się na wybicie niektórych stawek celnych, a zgodę swą wyraził w lipcu 1938 r., to ustępstwo to stanowi o wiele większą wartość gospodarczą, posiada większe znaczenie, o ile chodzi o produkcję krajową, aniżeli udzielenie zniżki celnej dla winogron. Dlatego też proszę Wysoką Izbę w imieniu komisji o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#PZyborski">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#PZyborski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, proponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#PZyborski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#PZyborski">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier (druki nr 38 i 57).</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#PZyborski">Głos ma sprawozdawca p. Csadek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PCsadek">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PCsadek">Sam tytuł projektu ustawy wskazuje na to, że projekt ten ma uzupełnić i usprawnić handlową wymianę między obydwoma państwami. Stosunki handlowe między Polską a Węgrami opierają się na konwencji handlowej zawartej w 1925 r. Konwencja, rzecz zupełnie zrozumiała, nie mogła przewidzieć przyszłych zmian w strukturze gospodarczej obu państw, dlatego szczegółowe jej postanowienia ulegają zmianom, związanym z płynnością życia gospodarczego. Tak też i piąty protokół wspomnianej konwencji, który został podpisany w 1928 r., oraz aneks do tego protokółu z r. 1936 obecnie ulegają zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#PCsadek">Zmiany idą w kierunku uzyskania zniżek celnych na produkty obu państw. I tak: Polska kprzysta z przedłużenia zniżki celnej na wywożone z Polski dykty oraz z zupełnego zwolnienia z cła eksportowanych nasion buraków cukrowych, natomiast Królestwo Węgierskie na skutek zmian w piątym protokóle korzysta ze specjalnych ulg celnych w następujących grupach towarów:</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PCsadek">Pierwsza grupa obejmuje jarzyny: czosnek, pomidory, ogórki i mieszanki warzyw. Muszę nadmienić, że zniżki celne są skonstruowane tak, by nie wpływały na cenę polskich warzyw. Konstrukcja ta opiera się na ulgach celnych, udzielanych w pewnych okresach roku, a więc nie permanentnych.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#PCsadek">Następną grupą, korzystającą z ulg celnych, są owoce i przetwory owocowe. Będą to: winogrona świeże w opakowaniu powyżej 5 kg, brzoskwinie, czereśnie, wiśnie, śliwki i marmolady morelowe bez cukru. Największą pozycję stanowią arbuzy i melony, a więc owoce, których w Polsce prawie nie hodujemy, zaś najmniejszą pozycję stanowią wiśnie, czereśnie i śliwki. To jeden z przykładów, że ustawa w sposób dostateczny chroni rozwój, a przede wszystkim cenę rodzimych produktów.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#PCsadek">Trzecią grupą będą wytwory chemiczne i wody mineralne, ostatnią — wódki: śliwowica i morelówka.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#PCsadek">Nadmieniam, że ulgi przedstawione obowiązują do 30 czerwca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#PCsadek">Przedmiotem mego sprawozdania jest zmiana piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej polsko - węgierskiej, a zatem jest to jedynie ułamek handlowych stosunków między obu państwami. Dla informacji pragnę Wysokiej Izbie podać, że ogólne obroty wahają się między 5 milionami złotych a 8 milionami złotych. W r. 1938 za 10 miesięcy wywieźliśmy towarów za 6.987.000 zł., zaś przywieźliśmy za 6.710.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#PCsadek">Kończąc podkreślam, że omawiany projekt dopiero w łączności z wszystkimi układami polsko - węgierskimi dawałby obraz stosunków gospodarczych polsko - węgierskich, niemniej jednak zmiana w protokóle, choćby na pewnym tylko odcinku, usprawni i zwiększy obroty handlowe między dwoma zaprzyjaźnionymi państwami. Stale zwiększające się ilości towarów, korzystających z ulg celnych, oraz zwiększanie obrotu wskazuje wyraźnie na ekspansję handlową naszego Państwa. W związku z tym wnoszę: Wysoka Izba uchwalić raczy projekt ustawy bez poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#PCsadek">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#PCsadek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, proponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#PCsadek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#PCsadek">Przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Japonią, dotyczącego zniżek celnych na pewne towary japońskie (druki nr 39 i 58).</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#PCsadek">Sprawozdawca p. Zieleśkiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PZieleskiewicz">Wysoki Sejmie! Dotychczasowe stosunki handlowe Rzeczypospolitej z Japonią opierają się zasadniczo na traktacie handlowym, opublikowanym w dn. 18 stycznia 1925 r., i od tego czasu, mimo wielkiej rozpiętości wahań obrotów w poszczególnych latach, stosunki te mają saldo dodatnie.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PZieleskiewicz">Obraz rozwoju stosunków wymiennych z Japonią w cyfrach przedstawia się następująco: w 1932 r. przywieźliśmy za 2.092.000 zł, wywieźliśmy za 5.550.000 zł, saldo dodatnie 3.458.000 zł; w 1933 r. przywieźliśmy za 2.442.000 zł, wywieźliśmy za 1.641.000 zł, saldo ujemne 801.000 zł; w 1934 r. przywieźliśmy za 1.104.000 zł, wywieźliśmy za 1.550.000 zł, saldo dodatnie 446.000 zł; w 1935 r. przywieźliśmy za 1.889.000 zł, wywieźliśmy za 4.675.000 zł, saldo dodatnie 2.786.000 zł: w 1936 r. przywieźliśmy za 2.406.000 zł. wywieźliśmy za 5.928.000 zł, saldo dodatnie 3.552.000 zł; w 1937 r. przywieźliśmy za 3.537.000 zł, wywieźliśmy za 9.478.000, saldo dodatnie 5.941.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PZieleskiewicz">Z cyfr tych widać, że wywóz nasz załamywał się w latach 1932 do 1934 włącznie.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PZieleskiewicz">Rok 1935 przynosi zwyżkę eksportu przez zainteresowanie się Japonii naszym cynkiem, stalą i żelazem. Dla podkreślenia rozwoju naszego wywozu pozwolę sobie przytoczyć jeszcze raz cyfry od r. 1934.I tak w 1934 r. wywieźliśmy do Japonii za 1.550.000 zł; w r. 1935 — za 4.675.000 zł; w r. 1936 — za 1.928.000 zł; w r. 1937 — za 9.478.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PZieleskiewicz">Najważniejszymi produktami wywozowymi są: cynk, stal i żelazo. Artykułów tych wywieźliśmy: w r. 1936 — za 4.155.000 zł, w r. 1937 — za 5.091.000 zł. Z przetworów chemicznych wywieźliśmy siarczanu amonu w r. 1936 za 1.561.000 zł, w r. 1937 — za 3.784.000 zł. Wytworów pochodzenia roślinnego wywieźliśmy w r. 1936 za 66.000 zł, w r. 1937 za 305.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Jedynak.)</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PZieleskiewicz">Najważniejszym artykułem w tym dziale były nasiona buraków cukrowych, słód, chmiel.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#PZieleskiewicz">Artykułami przywozowymi są: herbata, produkt roślinny agar-agar, tran i w ogóle tłuszcze zwierząt morskich, fosfor biały i żółty oraz jedwab naturalny i przędza jedwabna. Herbaty przywieźliśmy z Japonii w 1936 r. za 93.000, w 1937 r. za 246.000 zł, przędzy jedwabnej i wytworów pochodnych w 1936 r. za 1.072.000 zł, a w 1937 r. za 2.021.000 Rok 1938 jest w stosunkach handlowych z Japonią okresem wprowadzenia przez Japonię reglamentacji dewizowej i towarowej jako następstwa przedłużającego się konfliktu japońsko - chińskiego. Restrykcje te dotyczą również Polski, która wywiozła do Japonii — jak to już mówiliśmy — w 1937 r. trzykrotnie więcej niż przywiozła z tego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#PZieleskiewicz">Przedstawicielstwa japońskie w krajach, z którymi Japonia ma od szeregu lat ujemne bilanse handlowe, otrzymały zarządzenie żądania wyrównania w pewnym stopniu tych ujemnych bilansów. Dla uchronienia się od skutków japońskich przeciwdziałań władze Rzeczypospolitej pragną przyznać Japończykom zniżki celne na 4 produkty pochodzenia japońskiego, a mianowicie: na katol (środek do tępienia insektów), na kawior, kraby i na 1.000 sztuk kimon. Artykuły powyższe nie obciążają zbytnio naszego przywozu i tak dla przykładu przytoczę dane dotyczące kawioru: w roku 1936 przywieźliśmy go 580 q za 121.000 zł, w 1937 r. — 200 q za 40.000 zł. Pozostałe trzy towary są z punktu widzenia handlowego mało ważne. Dotychczasowe stawki celne na te produkty i proponowane zmiany wyglądają następująco: środek do tępienia owadów — „Katol” w oryginalnym opakowaniu powyżej 35 kg, do tej pory obowiązywała stawka zł 500. Rząd proponuje obecnie zł 150. Kawior czerwony dotychczas 1000 zł, Rząd proponuje obecnie 200 zł. Kraby przyrządzane w jakikolwiek sposób w opakowaniu hermetycznym, obowiązywała stawka celna 1000 zł, obecnie proponuje się 500 zł. Kimona 30 zł od sztuki dla kontyngentu 1000 sztuk rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#PZieleskiewicz">Proponowane nam zniżki celne są tylko uszczupleniem dochodów celnych, a nie szkodzą życiu gospodarczemu, tym bardziej że zniżka w stosunku np. do kawioru jest powrotem do stanu rzeczy, który już obowiązywał przez dłuższy okres czasu. Powyższy zabieg winien z jednej strony uchronić nas od dalszych restrykcyj japońskich, z drugiej zaś uaktywnić jeszcze więcej stosunki wymienne.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#PZieleskiewicz">Z uwagi na przytoczone motywy w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Wysoki Sejm raczy uchwalić rządowy projekt ustawy z druku nr 39 bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszalekJedynak">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszalekJedynak">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszalekJedynak">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#WicemarszalekJedynak">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego (druki nr 40 i 59) — sprawozdawca p. Zarzycki.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PZarzycki">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy, który mam zaszczyt referować, dotyczący ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego, jest właściwie przedłużeniem protokółu taryfowego polsko - finlandzkiego z dnia 16 łipca 1936 r. do dnia 31 lipca 1939 r. Porozumienie to daje Finlandii dotychczasowe warunki celne, to jest 70 zł za 100 kg sera i nie ma charakteru udzielenia nowej koncesji, a jedynie przedłużenia koncesji już istniejącej, co jest w pełni uzasadnione, jeśli się weźmie pod uwagę pomyślny rozwój handlu polsko - fińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PZarzycki">Finlandia posiada wolny rynek, nie ma tam żadnych ograniczeń przywozowych, kontygentowych, ani dewizowych, a jej taryfa celna należy do najniższych. Przywozimy z Finlandii: tłuszcze, oleje, skóry surowe bydlęce, skóry zwierząt futerkowych, jak bobry morskie, gronostaje, lisy białe, niedźwiedzie skunksy oposy etc., żelazne rudy o zawartości powyżej 50% żelaza, wypałki pirytowe, celulozę bieloną, papier gazetowy, skrawki papieru, makulaturę, papier pakowy niebarwny, jelita surowe i solone, kamienie do szlifowania (krążki i osełki), pilniki, wirówki do odtłuszczania mleka, broń białą, ryby i śledzie oraz sery. Wywozimy z Polski do Finlandii z wytworów pochodzenia roślinnego głównie: żyto, mąkę żytnią, pszenną, ryż wyłuszczony i owies, z wytworów pochodzenia mineralnego: węgiel, koks, minerały asfaltowe. Z przetworów spożywczych: cukier, kryształ biały, nie rafinowany. Dość dużą pozycję naszego wywozu stanowią również nawozy sztuczne, jak sole potasowe, siarczan amonu i azotan wapnia. Dalej — surowce włókiennicze i wyroby z nich, a więc pakuły lniane, szmaty i skrawki tkanin oraz przędza wełniana. Następnie drewno, głównie w postaci desek, przeważnie dębowe, jesionowe i bukowe, żelazo walcowane i różnie kształtowane, zwykła stal, rury żelazne, stalowe i żeliwne, blacha i drut; niektóre maszyny rolnicze oraz kapelusze, parasole i inne artykuły mody.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PZarzycki">Stosunki handlowe z Finlandią ułożyły się w ten sposób, że nasz bilans handlowy jest stale dodatni, a obrót wykazuje tendencję rozwojową. Gdy w r. 1934 przywóz wynosił 954.000 zł, wywóz — 12.314.000 zł, saldo było dodatnie 11.360.000 zł, to w r. 1937 przywóz wyniósł 2.794.000 zł, wywóz — 20.398.000 zł, czyli saldo dodatnie 17.604.000 zł. Za 10 miesięcy 1938 r. przywóz wyniósł 2.363.000 zł, wywóz 15.787.000 zł. Jeżeli porównamy te dane z danymi za 10 miesięcy ubiegłego roku, okaże się, że wywóz w tym czasie wzrósł o 224.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PZarzycki">Z wymienionych danych wynika, że Finlandia jest dla nas cennym kontrahentem. Komisja Spraw Zagranicznych rozpatrywała powyższy projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 1938 r. W imieniu tejże komisji wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy rządowy projekt ustawy z druku nr 40 — bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekJedynak">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekJedynak">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszalekJedynak">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszalekJedynak">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o rządowym projekcie ustawy o budowie normalnotorowej kolei Zawiercie - Tarnowskie Góry (druki nr 12 i 52) — sprawozdawca p. Hüpsch.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#WicemarszalekJedynak">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PHupsch">Wysoki Sejmie! Linia kolejowa Zawiercie - Tarnowskie Góry stanowić będzie początek magistrali węglowej Śląsk — Wołyń.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PHupsch">Linia ta jest jedną ze składowych części ogólnego planu państwowego rozbudowy linii kolejowych, przedstawionego Komisji Komunikacyjnej przez p. Wiceministra Piaseckiego w dniu 16 grudnia br. Plan ten, wypracowany w ostatnich latach przez Ministerstwo Komunikacji, uwzględnia w pełni poza względami ogólno państwowymi te przesłanki gospodarcze, które wiążą się z przebudową gospodarczą Państwa i powstaniem Centralnego Okręgu Przemysłowego. Linia ta przechodzić będzie przez Tarnowskie Góry, Zawiercie, Kozłów, Rozwadów, Wojnicę do Łucka, przecinając równoleżnikowo ziemie woj. kieleckiego, obecnie tak ubogie pod względem zaopatrzenia w normalnotorowe linie kolejowe. Linia ta stanowić będzie najkrótsze połączenie między Śląskiem a Wołyniem i służyć ma do transportu wytworów przemysłowych z zachodu na wschód, a wytworów rolniczych z Wołynia do ośrodków przemysłowych na zachodzie.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PHupsch">Wychodząc z tych założeń, jak również z uwagi na najszybsze włączenie uprzemysłowionych i bogatych w kopaliny ziem podgórza krakowsko — częstochowskiego Komisja Komunikacyjna przyjęła za zgodą przedstawiciela Rządu poprawkę p. Nowaka o rozszerzenie ustawy na budowę dalszego odcinka tej linii, a mianowicie na odcinek Zawiercie - Kozłów.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#PHupsch">Początki budowy tej linii sięgają r. 1934 i mają przyczynę mniej gospodarczą a raczej socjalną.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PHupsch">Zarząd miejski w Zawierciu z uwagi na zajęcie bezrobotnych przy celowych inwestycjach rozpoczął budowę linii od Zawiercia w kierunku na zachód do Poręby przy pomocy Funduszu Pracy i Polskich Kolei Państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#PHupsch">W tej chwili stan prac przedstawia się w sposób następujący: Na przestrzeni 8 km od Zawiercia do Poręby trasa jest wykonana i oddana do użytku przemysłowego. Na przestrzeni dalszych 17 km wykonano całkowicie podtorze wraz z obiektami. Końcowy w wykonaniu, a właściwie początkowy odcinek przy Tarnowskich Górach na przestrzeni 15 km ma podtorze w trakcie wykonania, a częściowo jest dopiero w projekcie.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#PHupsch">Cały odcinek Tarnowskie Góry - Zawiercie wyniesie około 40 km, w przedłużeniu, zaproponowanym przez komisję, do Kozłowa około 50 km, czyli ustawa wraz z przyjętą poprawką obejmie odcinek około 90 km.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#PHupsch">Całkowity koszt budowy od Tarnowskich Gór do Kozłowa wyniesie orientacyjnie 13.000.000 zł, z czego dotychczas wydano około 3.300.000 zł częściowo z Funduszu Pracy, a częściowo z funduszów Polskich Kolei Państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#PHupsch">Koszt budowy, ten tak ważny czynnik przy każdej inwestycji, jak również drugi czynnik — termin jej ukończenia są trudne do ustalenia z uwagi, że pokrycie finansowe — jak mówi art. 2 projektowanej ustawy — odbędzie się drogą operacyj kredytowych bądź z kredytów wstawionych do preliminarza inwestycyjnego przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe. Źródła te mają swoją zmienną wydajność w zależności od stanu gospodarczego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#PHupsch">Jestem zdania, że czerpanie z tych źródeł w stosunku do zamierzonych inwestycyj w wielkości kredytu i czasie powinno być takie, by dało rozpoczętej raz inwestycji gwarancję stałego wykonania, o ile możności bez przerw, z wyjątkiem naturalnie przerw sezonowych. Wysiłek taki da gwarancję, że koszt inwestycji, a tym samym i termin wykonania będą jak najkorzystniejsze.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#PHupsch">Ustawa wymieniona jest upoważnieniem dla Rządu do wykonania tej budowy, a kwoty potrzebne na ten cel znajdą swe pomieszczenie bądź w ustawie inwestycyjnej, bądź w funduszu inwestycyjnym przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#PHupsch">W trakcie rozważań projektu na komisji p. Wiceminister Komunikacji przedstawił ogólnie zamierzenia komunikacyjne Rządu, dotyczące tak komunikacji drogowej jak i wodnej. Szczegółowe rozważanie tych zagadnień będzie miało miejsce przy odpowiednich przedłożeniach.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#PHupsch">Na komisji była rozważana sprawa ustawowego związania przedmiotu przedłożenia z kosztem i terminem wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#PHupsch">Komisja przedyskutowała także sprawę uchwalonej przez Sejm w r. 1935 ustawy, a dotychczas nie wykonanej, a mianowicie budowy linii kolejowej Mława - Ostrołęka i Nowogródek - Nowojelnia, uchwalając odpowiednią rezolucję, którą zgłoszę na końcu sprawozdania.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#PHupsch">Nawiązując do powyższych części sprawozdania, wnoszę w imieniu Komisji Komunikacyjnej: Wysoki Sejm raczy uchwalić rządowy projekt ustawy z uzgodnioną z Rządem poprawką Komisji Komunikacyjnej o budowie normalnotorowej kolei Tarnowskie Góry - Zawiercie - Kozłów, w którym to projekcie art. 1 otrzyma zmienione brzmienie, a mianowicie: — „Upoważnia się Rząd do budowy normalnotorowej linii kolejowej użytku publicznego Tarnowskie Góry - Zawiercie - Kozłów, ogólnej długości około 90 km.” Następne art. 2, 3, 4 pozostają bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#PHupsch">Rezolucja, uchwalona na wniosek p. Barańskiego przez Komisję Komunikacyjną, brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#PHupsch">„Sejm zwraca się do Rządu o przyśpieszenie budowy linii kolejowych Mława - Ostrołęka i Nowogródek - Nowojelnia w myśl ustawy, uchwalonej przez Sejm w dniu 15 marca 1935 r.” Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#PHupsch">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez referenta komisji, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#PHupsch">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#PHupsch">Oprócz tego proponowana jest przez komisję rezolucja. Ponieważ rezolucja ta związana jest z innymi zagadnieniami, aniżeli te, które objęte są obecną ustawą, natomiast wiąże się ściśle ogólnym budżetem Ministerstwa Komunikacji, poddam ją pod głosowanie ewentualnie z innymi rezolucjami, jakie były by zgłoszone przy omawianiu budżetu Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#PHupsch">Przechodzimy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o rządowym projekcie ustawy o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice - Łuków (druki nr 13 i 53).</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#PHupsch">Głos ma sprawozdawca p. Hüpsch.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#PHupsch">Wysoki Sejmie! Projektowana linia kolejowa Skierniewice — Łuków jest także częścią składową ogólnego plainu rozbudowy linij kolejowych w Państwie. Ma ona związać układ linij zachodniej Polski z układem na wschodzie, a z ominięciem przeciążonego już dzisiaj węzła warszawskiego. Transporty, idące od strony Poznania, Łodzi na wschód, w kierunku Brześcia, Kowla i odwrotnie, omijać będą Warszawę. Poza względami państwowymi i lokalnymi linia ta ma wielkie znaczenie dla transportów tranzytowych między zachodem a wschodem Europy. Wybudowanie wymienionego odcinka stworzy linię przecinającą Polskę z zachodu na wschód w jej części środkowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#PHupsch">Z punktu widzenia ogólno - państwowego i gospodarczego, odcinek ten jest konieczny. Wychodząc ze Skierniewic, na stacji Czachówek przetnie się linia ta z linią już istniejącą Warszawa - Radom, a na stacji Pilawa z linią Warszawa - Dęblin, pod miejscowością Góra Kalwaria przekroczy Wisłę mostem kolejowym skombinowanym z mostem drogowym. Będzie to miało duże znaczenie, gdyż zbliży do siebie obie części środkowej Polski, gdyż na tej przestrzeni Wisła ma mosty tylko w Warszawie, a następnie w Dęblinie.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#PHupsch">Inwestycja ta jest bardzo poważna. Długość linii wedle uzasadnienia rządowego wyniesie około 166 km, a koszty budowy wedle kosztorysu — 36.400.000 zł, Rozważania co do kosztów i terminów wykonania budowy pozostają te same, jak w sprawozdaniu ustawy Zawiercie - Tarnowskie Góry.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#PHupsch">Wnoszę w imieniu Komisji Komunikacyjnej: Wysoki Sejm raczy uchwalić rządowy projekt ustawy o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków w brzmieniu rządowym bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został w drugim czytaniu uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Sejm uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego; Sprawozdanie Komisji Administracyjno - Samorządowej o rządowym projekcie ustawy o użyciu broni przez Policję Państwową i organa ochrony granic (druki nr 10 i 49) — sprawozdawca p. Kolbusz.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#Marszalek">Głos ma p. Kolbusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PKolbusz">Wysoka Izbo! Jednym z podstawowych zadań Państwa jest zapewnienie obywatelowi spokoju i bezpieczeństwa. Realizacja tego zadania powierzona jest szeregiem ustaw policji państwowej i organom ochrony granic.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#PKolbusz">Dla spełnienia tego zadania każdy policjant czy strażnik ochrony granic musi poświęcić wszystkie swe siły i zdrowie, a gdy zajdzie potrzeba nawet i życie. Wymaga od nich tego Państwo, prawo, społeczeństwo, a nawet każdy obywatel. Z podziwem patrzy każdy na członka policji czy straży granicznej, który ryzykując zdrowie czy nawet życie, dokonał czynu nieprzeciętnego dla wypełnienia szczytnych swych obowiązków, czy też gdy bez względu na warunki dobrze i rzetelnie pełnił swą służbę. A służba to twarda. Nigdy nie wie policjant, wychodząc z domu, czy wróci cały i zdrowy, zwłaszcza dzisiaj, kiedy życie ludzkie niewiele warte. Zdarzają się wypadki, że dla kilku złotych przestępca wymordowuje całą rodzinę.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#PKolbusz">Wiemy wszyscy, że policja pełni służbę dobrze. Nie żałuje trudu, a nawet życia, czego dowodem, że w Polsce niepodległej padło dotychczas na posterunku 7 oficerów policji i 657 szeregowych. Gdy z jednej strony mamy prawo domagać się, aby policjant wytężył wszelkie swe siły, poświęcił wszystko dla spełnienia swych twardych obowiązków, nałożonych na niego przez Państwo i prawo, by zapewnił każdemu obywatelowi spokój i bezpieczeństwo, które są niezbędnym warunkiem normalnej, codziennej pracy, by obywatel mógł spokojnie oddawać się w dzień swoim zajęciom, a w nocy miał niezakłócony odpoczynek, gdy domagamy się od policjanta, by nie szczędził życia, gdy tego jego służba wymaga, lecz bez wahania ryzykował los swój i swych najbliższych, a nawet złożył ofiarę życia, to z drugiej strony bezwzględnym obowiązkiem jest danie policji państwowej i organom ochrony granic takich warunków, które by umożliwiały im pełnienie ciężkiej służby w sposób prawem wymagany, ale bez niepotrzebnego narażania ich życia na każdym kroku.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#PKolbusz">Wiemy bardzo dobrze, że warunki, w jakich policja pełni służbę, nie są idealne. Wiemy, że dalekie są one od tego, co jest na zachodzie. Przede wszystkim jest u nas policji za mało, bo na 34 miliony ludności obecny stan policji wynosi 27.942 osoby, czyli że jeden policjant przypada na około 1.215 mieszkańców. Niedostateczna ilość policji występuje tym dobitniej, jeżeli uwzględnimy, że obszar Polski wynosi 388,634 km² — bez Śląska Zaolziańskiego — oraz odległość i ilość mieszkańców poszczególnych osiedli, a także gdy zwrócimy uwagę na to, że policja ma zleconych około 200 rodzajów czynności, które z podstawowym jej zadaniem, tj. bezpieczeństwem, nie mają nic wspólnego. Jakość i ilość środków lokomocji, którymi rozporządza policja, są aż nadto niedostateczne, zwłaszcza jeżeli uwzględni się odległość posterunków od siebie oraz ich ilościową obsadę, a także i to, że często pozbawione są one telefonów. Trudno w to uwierzyć, że Służba bezpieczeństwa pozbawiona jest tak koniecznego środka komunikacji, jakim jest telefon, jednak z przykrością muszę stwierdzić, że ma to niekiedy miejsce. A więc znamy te braki, lecz nie w naszej mocy zapobiec im wszystkim od razu. Zależałoby to od różnych warunków, a przede wszystkim od zasobności Skarbu, by zapewnić policji odpowiednie środki lokomocji, właściwą sieć posterunków, ich obsadę personalną, no i dostateczne uposażenie materialne.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#PKolbusz">Gdy warunki do tego zmuszają, wolno nam domagać się od policji, by nadal pełniła służbę zaopatrzona i wyposażona niedostatecznie, jednakże nie wolno nam żądać, by bez konieczności na każdym kroku życie i zdrowie policjanta wystawione było na niebezpieczeństwo, zwłaszcza gdy w grę wchodzi świat przestępczy. Obowiązkiem naszym jest zapewnić policji w granicach możliwości bezpieczeństwo życia i do tego celu zmierza niniejszy projekt ustawy o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic, uchwalony przez Komisję Administracyjno — Samorządową.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#PKolbusz">Dotychczasowe przepisy o użyciu broni przez policję tej ochrony nie zapewniały, gdyż użycie broni uzależniały od różnych warunków i okoliczności, a nadto były skonstruowane zanadto zawile, używały pojęć oderwanych, dla przeciętnego policjanta trudno dostępnych, a każde użycie broni obwarowywały rygorami, lęk przed którymi powodował, że policjant wszystko możliwe czynił, by nie użyć broni, skutkiem czego świat przestępczy niewiele sobie z policji robił. Dostateczną ilustracją tego stanu jest przytoczona już ilość zabitych policjantów. Przedłożona ustawa zawiera tylko dwa nowe punkty, a mianowicie: 1) zezwala na użycie broni w czasie ścigania niebezpiecznego przestępcy lub osoby podejrzanej o ciężkie przestępstwo (art. 1 p. 5) i 2) zezwala na użycie broni dla udaremnienia nielegalnego przekroczenia granicy (art. 1 p. 7). Poza tym pozostawia dotychczasowy stan prawny bez zmiany, a tylko w sposób jaśniejszy, prostszy i dostępniejszy dla umysłu przeciętnego funkcjonariusza policji ustala stany faktyczne, w których wolno użyć broni.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#PKolbusz">Ustawa niniejsza jest tym minimum prawnym, które winniśmy dać osobom, pełniącym służbę bezpieczeństwa dla ochrony granic Państwa oraz ochrony zdrowia, życia i mienia obywateli, a wreszcie ochrony zdrowia i życia każdego funkcjonariusza policji i organów ochrony granic.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#PKolbusz">Mniejszość komisji wniosła do przedłożonej ustawy następujące poprawki: w art. 1 p.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#PKolbusz">6)oraz 7) uzupełnienie, a mianowicie p. 6) miałby brzmieć: — „dla udaremnienia ucieczki osoby aresztowanej lub przytrzymanej, co do której ma podejrzenie, że jest niebezpiecznym przestępcą” i w p. 7) po słowie „Państwa” dodać: — „wyjąwszy wypadek przymusowego przerzucenia przez granicę Państwa”. Proponowana redakcja p. 6) byłaby raczej zaciemnieniem stanu faktycznego, określonego w tym punkcie, i zbliżałaby się do redakcji dotychczasowych przepisów, które przedłożona ustawa ma zmienić. Powyższe zaś uzupełnienie p.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#PKolbusz">7)uważam za zupełnie zbędne, gdyż przymusowo przerzuconym przez granice Państwa nigdy użycie broni grozić nie będzie, jeżeli tylko zastosują się do postanowienia p. 2) art. 3 przedłożonej ustawy. Przymusowo przerzucony przez granicę chyba zawsze usłucha ostrzeżenia, jakie organ ochrony granic na zasadzie przedłożonej ustawy musi do niego skierować, zanim użyje broni.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#PKolbusz">Proszę Wysoką Izbę o przyjęcie przedłożonej ustawy w brzmieniu ustalonym przez komisję i odrzucenie poprawek, proponowanych przez mniejszość komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Sommerstein.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PSommerstein">Wysoki Sejmie! Zapisałem się do głosu, żeby uzasadnić wniosek mniejszości postawiony przeze mnie na Komisji Administracyjnej. Zagadnienie, objęte przedłużonym rządowym projektem ustawy oraz sprawozdaniem Komisji Administracyjnej, jest rzeczywiście istotne i bardzo poważne.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PSommerstein">Już na komisji niektórzy członkowie wnosili, żeby sprawa była przedmiotem obrad specjalnej podkomisji, jednak ten projekt został odrzucony i na jednym posiedzeniu komisji została sprawa definitywnie załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PSommerstein">Jest rzecz postawiona w ten sposób: dobro jedno ma być chronione przez ewentualne naruszenie dobra innego. Dobrem wielkim jest życie i zdrowie człowieka. Jest rzeczą jasną, że życie i zdrowie członka organu powołanego do czuwania nad ładem i bezpieczeństwem musi być chronione. Chodzi o to, żeby przeprowadzić właściwą linią między dobrem, które ma być chronione, i dobrem, które ma być nienaruszone. Jest zasada utrzymania możliwie nienaruszonego życia i zdrowia każdego człowieka, a więc i przestępcy, wyjątek od tej zasady może ustanowić tylko orzeczenie sądowe. W konflikcie obu tych dóbr ma być znaleziona właściwa droga, ma być utrzymana pełna równowaga, jak powiedziałem na komisji. Swojego czasu rzecz została unormowana w r. 1928 ; stało się to nie drogą ustawy uchwalonej przez ciała ustawodawcze, lecz w formie rozporządzenia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z 14 lutego 1928 r. A zatem wtedy ta rzecz była robiona przez powołane ku temu władze, które miały doświadczenie lat 10, doświadczenie lat bardzo przykrych z punktu widzenia różnych dywersyj, i które skonkretyzowały postulaty w kierunku ochrony życia i zdrowia członków policji i organów ochrony granic. Obecny projekt rządowy powołuje się na to, że jest potrzebna zmiana tego rozporządzenia ze względu na nowowprowadzony kodeks karny z r. 1932 i konieczność dostosowania rozporządzenia do pojęć i przepisów nowego kodeksu karnego. Ta rzecz jest słuszna, ale nowa ustawa wychodzi poza ramy tego rozumowania wyrażonego w uzasadnieniu projektu, albowiem stwarza nowe stany faktyczne nieprzewidziane w poprzednim rozporządzeniu Pana Prezydenta. I w jaki sposób to motywuje? Że należy stworzyć jak najbardziej proste stany faktyczne, ażeby policja używając broni miała jak najmniej wątpliwości i najmniej miała potrzeby się zastanawiać, czy w danych warunkach należy broni użyć.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PSommerstein">Rzecz znów w zasadzie słuszna. Czyli że te stany faktyczne mają być nieskomplikowane. Ale niesłuszny jest punkt drugi, że policjant powinien się jak najmniej zastanawiać nad tym, czy ma w danym wypadku użyć broni. Wysoka Izbo! Kwestia użycia broni jest zagadnie niem bardzo drażliwym, zagadnieniem, którę nie powinno mieć ostrza politycznego i do którego powinni podchodzić wszyscy bez względu na przekonania polityczne, wszyscy, którym zależy na tym, ażeby był porządek w Państwie, ażeby fundamenty praworządności i porządku nie były narażone. Że niewłaściwe użycie broni jest niebezpieczne, dowodem tego są wypadki, które przeżyliśmy 16 kwietnia 1936 r. we Lwowie, że z jednego wypadku niewłaściwego użycia broni wynikły wypadki znane członkom Wysokiej Izby, które wówczas rozegrały się we Lwowie i które doprowadziły do bardzo niemiłych, do bardzo przykrych i brzemiennych w następstwa wypadków.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PSommerstein">Dlatego też wnioski mniejszości, które przedstawiłem na komisji, zmierzają do znalezienia tej właściwej linii i do ścisłego ujęcia wypadków użycia broni. Tu nie chodzi o to, ażeby te wypadki były prosto, ale ażeby były ściśle ujęte, ażeby policjant w danej chwili wiedział, czy ma prawo użycia broni, czy też nie.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PSommerstein">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli chodzi o wypadki objęte wnioskami mniejszości, oparłem się na dotychczasowym brzmieniu rozporządzenia Pana Prezydenta. Chodzi o wypadki następujące: ktoś został aresztowany czy przytrzymany, obojętne z jakiego powodu. Mógł być aresztowany lub przytrzymany za najbardziej błahe przestępstwo, powiedzmy, jakiś pijak, jakiś awanturujący się przechodzień. Jeżeli spróbuje ucieczki mimo zagrożenia, może być w danym wypadku zastrzelony.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PSommerstein">Dekret Pana Prezydenta ujmował te rzeczy o wiele ściślej, bo było w nim powiedziane tak: w celu udaremnienia ucieczki osoby aresztowanej lub przytrzymanej, co do której funkcjonariusz ma podejrzenie, że jest niebezpiecznym przestępcą itd. Mój wniosek mniejszości przewiduje dosłownie to samo, bo wychodzi z tego założenia, że jest mniejszym złem, jeżeli ktoś aresztowany za błahe przestępstwo ucieknie, aniżeli gdyby miał w tym wypadku być zastrzelony wskutek niewłaściwego użycia broni przez policjanta. Bo jak słusznie rozporządzenie Pana Prezydenta mówi, użycie broni winno nastąpić tylko wtedy, jeżeli podejrzenie danego funkcjonariusza policji, że chodzi o niebezpiecznego przestępcę, jest uzasadnione. Wtedy rzecz ta przedstawia się w innej zupełnie płaszczyźnie. Wtedy zmienia się ten kąt rozwarty: niebezpieczny przestępca, tego trzeba jak najszybciej unieszkodliwić, bo może on rozszerzyć sferę swego działania niebezpiecznego i dopuścić się nowego niebezpiecznego dla ogółu przestępstwa, a zatem jego trzeba unieszkodliwić. Inaczej rzecz przedstawia się, gdy chodzi o przestępstwo błahe lub w ogóle o niesłuszne podejrzenie, które może być przyczyną przytrzymania czy aresztowania. Dlatego sądzę, że w tym kierunku wniosek mniejszości jest uzasadniony, bo nawiązuje do tego, co było dotychczas, co było przedstawione Panu Prezydentowi w formie wniosku rozporządzenia, opracowanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i organy bezpieczeństwa..</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#PSommerstein">Podnosi się taki kontrargument, że policjant nie wie, czy ktoś jest niebezpiecznym przestępcą. Ten argument może być tylko w wyjątkowych wypadkach słuszny. Na ogół policjant, gdy kogoś aresztuje lub przytrzymuje, ma już pewne informacje, bo albo sam był świadkiem zajścia czy przestępstwa, albo osoba inna zwróciła mu na to uwagę, że chodzi o takie a takie przestępstwo. Z reguły wie on więc o kogo chodzi. Nie można tedy powiedzieć, że do każdego zaaresztowanego w chwili ucieczki może policjant strzelać, może użyć przeciw niemu broni.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PSommerstein">Przechodzę do punktu 7, do drugiego wniosku mniejszości. Wysoka Izbo! Tu jest wprowadzony nowy stan faktyczny, nie przewidziany w dotychczasowym rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej, w sprawie nielegalnego przekroczenia granicy. Mam pełne zrozumienie dla olbrzymiej wagi postulatu ochrony granic, ale muszę wziąć pod uwagę również sytuacje anormalne, stworzone nie z winy jednostki, np. sytuację, która w ostatnich latach czy miesiącach ujawnia się — kwestię nielegalnego przekroczenia granicy nie z winy danej jednostki, tych rzesz przerzuconych przymusowo przez państwo ościenne, przez organy państwa ościennego. Nie mam potrzeby w tej chwili w tej Wysokiej Izbie obszernie rozwodzić się nad znaną kwestią przymusowego wysiedlenia wielu obywateli polskich - Żydów ze strony organów Trzeciej Rzeszy przez granicę niemiecko - polską. O tej rzeczy wspomniałem przed dwoma tygodniami w moim przemówieniu w czasie dyskusji budżetowej. Jednak nawiązuję do tego ogólnie znanego faktu, że to nie jest nielegalne naruszenie granicy przez pewne jednostki, tylko to jest nielegalne naruszenie granicy przez te organy państwa ościennego, które przerzucają ludzi w najokropniejszych warunkach, po prostu jak tropione zwierzęta przez tę granicę. Tu, Wysoka Izbo, apeluję do uczuć ludzkich, żeby znaleźć odpowiednią linię. Należy chronić granicę, ale i należy utrzymać linię ludzkości i nie wolno podciągać tego wypadku przechodzenia przez granicę pod punkt 7, identyfikować go z wypadkiem nielegalnego przekroczenia granicy i dawać organom bezpieczeństwa możność strzelania do tych nieszczęśliwców, którzy przeszli gehennę i nie ze swojej winy, nie ze swojej woli, nie za żadne przestępstwo muszą szukać schronienia.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#PSommerstein">Do tego celu zmierza moja druga poprawka, ażeby wprowadzić wyjątek do punktu 7, kiedy chodzi o przymusowe przerzucenie przez granicę Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Chcę zakończyć ogólną uwagą. W motywacji przedłożonego projektu czytamy, że ten projekt ma na celu zmniejszenie atmosfery przestępczej, przeciwstawienie się tej atmosferze przez szybkie, nagłe i stanowcze wkroczenie, przez bezwzględną reakcję ze strony organów bezpieczeństwa. Rzecz w zasadzie słuszna. Ale jak to niejednokrotnie podnosiłem i jak podnoszę w tej chwili z tej trybuny, użycie silnych, drastycznych środków jest konieczne wtedy, kiedy w porę i w miarę nie użyje się środków mniej drastycznych, kiedy się nie przeciwdziała atmosferze przestępstwa, atmosferze amoralnej we właściwym czasie. Nie pomogą ostre przepisy o użyciu broni ze strony policji, jeżeli się nie będzie przeciwdziałać judzeniu w prasie, jeżeli nie będzie się przeciwdziałać szerzeniu nienawiści do pewnych odłamów społeczeństwa i obywateli ze względu na ich wyznanie i pochodzenie. Nie będzie efektu z tej ustawy i nie będzie zmniejszenia atmosfery przestępczej, jeżeli zbrodnie pospolite będą jako eksterytorialne bezkarne, dlatego że odbywają się na terenie wyższych uczelni.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#PSommerstein">My sądzimy, że słuszne są te słowa, które zostały wypowiedziane przy otwarciu pierwszych sądów polskich dnia 1 września 1917 roku, że — „chodzi o to, aby obywatel miał przeświadczenie, że w tym kraju, każdy spór będzie słusznie i prędko rozstrzygnięty, każda krzywda wynagrodzona, każda zbrodnia ukarana. Dopiero wtedy zapanuje duch prawa, ten fundament ładu i porządku społecznego”. Sądzimy, że słowa mają być drogowskazem dla całej działalności wszystkich organów, powołanych do czuwania nad utrzymaniem ładu i bezpieczeństwa, że zrealizowanie w codziennym życiu tych słów doprowadzi do o wiele lepszych rezultatów niż uchwalenie i stosowanie tej ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Perfecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PPerfecki">Wysoki Sejmie! Zabierając głos w sprawie projektu ustawy niniejszej, muszę na wstępie podkreślić, że niniejszy projekt obok skodyfikowania niektórych dotychczasowych przepisów rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 lutego 1928 r. w bardziej przejrzysty i nieskomplikowany sposób wprowadza nowe faktyczne stany, a zarazem w bardzo znacznej mierze ułatwia użycie broni bez należytego chronienia życia osób zagrożonych w tym wypadku, a mianowicie bez ich chronienia przed nadto wielką pochopnością, brakiem rozwagi i zimnej krwi ze strony funkcjonariuszów policji państwowej czy organów straży pogranicznej. Pogorszenie położenia osób zagrożonych użyciem przez nich broni w porównaniu z poprzednim stanem, regulowanym rozporządzeniem Pana Prezydenta z 14 lutego 1928 r., polega na tym, że przepisy rozporządzenia Pana Prezydenta z 14 lutego 1928 r. dopuszczały do użycia broni przede wszystkim tylko podczas wykonywania czynności służbowych i tylko w celu odparcia — „niebezpiecznego” zamachu na życie, zdrowie lub wolność tych funkcjonariuszów lub innych osób lub dla odparcia takiego „niebezpiecznego” zamachu na mienie publiczne lub prywatne; dalej w celu pokonania czynnego oporu uderemniającego przeprowadzenie czynności służbowych albo też w celu pokonania gwałtu fizycznego, skierowanego na pozbawienie funkcjonariusza fizycznej możności wypełnienia obowiązku służby przez usiłowanie rozbrojenia, obezwładnienia i t p.; następnie w razie nieusłuchania wezwania do natychmiastowego odłożenia broni lub przedmiotu zagrażającego życiu lub zdrowiu bądź też usiłowania ponownego owładnięcia nim; dalej w celu udaremnienia ucieczki osoby aresztowanej lub przytrzymanej, jednak o tyle, o ile odnośny funkcjonariusz ma podejrzenie, że ona jest niebezpiecznym przestępcą; następnie w celu ujęcia — ”niebezpiecznego” przestępcy, który ucieka, lub też unieszkodliwienia go, jednak dopiero wówczas, gdy zajął on stanowisko obronne lub schronił się do kryjówki; w końcu przeciw osobie, która nie usłucha rozkazu wartownika względnie konwojenta, wydanego jednakże tylko w granicach pełnionej służby. Natomiast obecny projekt ustawy ujmuje te wszystkie stany faktyczne nie tylko nadto elastycznie, ale usuwa wprost wszystkie niemal kryteria, które w myśl cytowanego rozporządzenia Prezydenta musiały zaistnieć po stronie odnośnej osoby, by funkcjonariusz policji państwowej czy organ ochrony granic mógł prawnie użyć przeciw niej broni, a które to kryteria stanowiły skuteczny hamulec przeciw nieuzasadnionemu czy samowolnemu użyciu broni przez danego funkcjonariusza.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#PPerfecki">Całkowicie odpadł bowiem wymóg, by zamach na życie, zdrowie i mienie miał charakter niebezpieczny, gdyż według art. 1 punkt 1 i 2 wystarczy, by zamach był bezpośredni i bezprawny, ale nie musi już być niebezpieczny.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#PPerfecki">Również odpadły wymogi, by przemoc fizyczna nad funkcjonariuszem w celu udaremnienia czynności służbowej bądź to była o takim nasileniu, że cel tej przemocy bez jej pokonania bronią byłby osiągnięty, bądź też gwałt fizyczny musiał wyrażać się aż w usiłowaniu rozbrojenia czy obezwładnienia funkcjonariusza. Tych wymogów w obecnym projekcie ustawy już nie ma, a wystarczy w zupełności przemoc fizyczna nad funkcjonariuszem o jakimkolwiek nasileniu.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PPerfecki">Podobnie odpadł wymóg, iż w czasie pościgu można było użyć broni tylko przeciw — „niebezpiecznemu” przestępcy i tylko o ile zajął on stanowisko obronne. Art. 1 punkt 5 nowego projektu ustawy w zupełności odrzuca ten wymóg i przy tym wprowadza nowy stan faktyczny. Mianowicie co do tego niebezpiecznego przestępcy, jak również co do osoby podejrzanej o ciężkie przestępstwo wprowadzono dla użycia przeciw nim broni tylko ten wymóg, by mimo wezwania nie zatrzymały się lub nie podniosły rąk do góry.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#PPerfecki">Co do osób aresztowanych względnie przytrzymanych odpadł też wymóg, że w celu udaremnienia ich ucieczki tylko wówczas można było użyć broni, gdy dany funkcjonariusz miał podejrzenie, że ten aresztant jest niebezpiecznym przestępcą. Art. 1 punkt 6 projektu ustawy odrzuca ten wymóg i obecnie wystarczy, by tego aresztanta uprzedzono, że w razie próby u- cieczki zostanie przeciw niemu użyta broń.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#PPerfecki">Odpadł również wymóg, by wezwanie wydane w czasie pełnienia służby asystencyjnej, wartowniczej lub konwojowej, a nie usłuchane przez daną osobę strzeżoną czy konwojowaną, było wydane — „w granicy pełnionej służby”. Obecnie według art. 1 punkt 9 projektu ustawy wystarczy jakiekolwiek prawne wezwanie funkcjonariusza nie usłuchane przez wspomnianą osobę, by przeciw niej użytą została broń.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#PPerfecki">To oczywiste pogorszenie wyliczonych stanów faktycznych na niekorzyść osób, przeciw którym może być użyta broń, nie wyczerpuje jednak sprawy, gdyż nowy projekt wprowadza jeszcze jeden nowy stan faktyczny, a mianowicie według art. 1 punkt 7 już samo nielegalne przekroczenie granicy Państwa wystarczy, by celem udaremnienia tego przekroczenia funkcjonariusze policji państwowej czy straży granicznej użyć mogli broni przeciw osobie przestępującej granicę. W tym wypadku wcale nie potrzeba, by dana osoba była czy to niebezpiecznym, czy ciężkim przestępcą. Ona może w ogóle nie być przestępcą poza jedynym jej zawinieniem, że nielegalnie usiłuje przekroczyć granicę. Może to być Osoba przekraczająca zieloną granicę tylko celem znalezienia poza granicą pracy.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#komentarz">(Wesołość. Głos: Chyba wywiadu obcego.)</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#PPerfecki">Na komisji jeden z p.p. posłów z Poznańskiego podniósł, że na granicy zachodzą takie wypadki, że ludzie przekradają się przez granicę celem znalezienia zarobku w sąsiednim państwie.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#komentarz">(Głos: Ale wycofał się.)</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#PPerfecki">Wycofał się, ale zupełnie słusznie podniósł ten argument. Może to być również przemytnik, który towary przemyca. Podniesiono na komisji słusznie sprawę obrony granic przed szpiegami czy rozkładowymi elementami przemycanymi z obcych państw. To stanowi raczej tę ratio legis, dla której wprowadzono ten nowy stan faktyczny do niniejszego projektu ustawy. Należało jednak przynajmniej wprowadzić pewne kryteria, które by usunęły niebezpieczeństwo zabicia niewinnych osób, chociażby one miały opierać się tylko na tym, by dany funkcjonariusz miał przynajmniej uzasadnioną podstawę przypuszczać na podstawie towarzyszących okoliczności, iż osoba przekraczająca granicę jest taką niebezpieczną osobą.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#PPerfecki">Teraz co do samego użycia broni. Rozporządzenie Pana Prezydenta z 14 lutego 1928 r. zezwalało na jej użycie tylko po jednorazowym wezwaniu lub jednorazowym wystrzale ostrzegawczym i tylko w razie oczywistej niezbędności użycia tego środka, przy czym użycie broni nie śmiało zagrażać bezpośrednio życiu osób postronnych. Obecnie według art. 3 projektu ustawy zupełnie odpadł strzał ostrzegawczy w powietrze, także usunięto wzgląd na bezpieczeństwo osób postronnych.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#PPerfecki">To umniejszenie wymogów co do dopuszczalności użycia broni, a równocześnie przedstawione wyżej pogorszenie stanów faktycznych na niekorzyść osób, które znajdują się w obliczu niebezpieczeństwa użycia przeciw nim broni, tym bardziej jest zastanawiające, że przecież wedle ust. (3) wspomnianego wyżej art. 3 projektowanej ustawy, który odpowiada poprzedniemu końcowemu ustępowi art. 3 rozporządzenia Prezydenta z 14 lutego 1928 r., na wypadek gdyby wszelka zwłoka groziła bezpieczeństwu życia funkcjonariusza lub osób trzecich, bądź mogłoby nastąpić udaremnienie pościgu i ujęcia sprawcy, bądź groziłoby powszechne niebezpieczeństwo życiu, zdrowiu lub mieniu ludzkiemu, nie potrzeba ani wezwania do zaniechania lub spełnienia danej czynności, ani nawet ostrzeżenia, że będzie użyta broń.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#PPerfecki">Starałem się zupełnie rzeczowo podejść do tego zagadnienia. Zupełnie rzeczowa krytyka wykazuje, że wobec osób, które znajdą się w którymś z powyższych stanów faktycznych, funkcjonariusze policji państwowej i organa straży granicznej będą mogły użyć broni w granicach prawnych tak rozpiętych, tak elastycznych i pozostawiających tak szeroką swobodę użycia broni przez te organa publicznego bezpieczeństwa, że one bez obawy narażenia się na odpowiedzialność karno - sądową lub choćby tylko dyscyplinarną będą mogły dawać upust własnym subiektywnym stanom psychicznym czy to stanom zdenerwowania, czy też nieuzasadnionego strachu, czy wyolbrzymiania własnego położenia i tak często spotykanego nastawienia, które każe im widzieć w każdej osobie, która znajdzie się chociażby z przyczyn nieszczęśliwego zbiegu okoliczności w którymś z przedmiotowych stanów faktycznych, ciężkiego przestępcę czy niebezpiecznego przestępcę lub zagrożenie dla życia czy mienia.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#PPerfecki">Na podstawie niniejszego projektu ustawy, w razie jej uchwalenia, odpadną dotychczasowe hamulce krępujące swobodę funkcjonariuszów policji państwowej i organów straży granicznej w zbyt pochopnym użyciu broni i przynaglające ich do konieczności rozwagi i zachowania zimnej krwi.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#PPerfecki">Wobec wszystkiego wyżej przytoczonego uważam, że niniejszy projekt ustawy nie jest dostatecznie przemyślany i przedyskutowany. Już na komisji p. Sommerstein proponował wybranie subkomisji dla przedyskutowania tego projektu. Wniosek jego upadł. Wobec tego, że jest to projekt nieprzemyślany, zgłaszam formalny wniosek na podstawie art. 65 regulaminu o odesłanie projektu ustawy o użyciu broni z powrotem do Komisji Administracyjno - Samorządowej, a na wypadek nieuwzględnienia tego wniosku oświadczam, że głosować będziemy za poprawkami mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#komentarz">(Głos: Kto?)</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#PPerfecki">Ukraińska Parlamentarna Reprezentacja.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Putek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PPutek">Wysoki Sejmie! Zdaje się, że projektowana przez Wysoki Rząd i Komisje Administracyjno - Samorządową ustawa będzie należała, o ile zostanie przez Wysoką Izbę w tej postaci przyjęta, do szeregu takich ustaw, które powiększą w Państwie chaos prawny</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Głos: Nie, porządek.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#PPutek">i pomniejszą bezpieczeństwo obywateli, które ułatwią schodzenie z drogi prawa na bezdroża samowoli.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#PPutek">Pan by tak chciał.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#komentarz">Głos inny:</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#PPutek">Panu się rok 1926 przy pominą.)</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#PPutek">Słowa są inne, a rzeczywistość jest całkiem inna. Ustawa, która stanowi fundament organizacji Policji Państwowej, o ile się nie mylę, została uchwalona jeszcze w r. 1919. Referentem tej ustawy w ówczesnym Sejmie Ustawodawczym był aptekarz p. Skulski, który ze swych koncepcyj usiłował stworzyć ziółko panaceum, lekarstwo na wszystkie dolegliwości społeczne. Ustawa z r. 1919 nie przewidywała żadnych przepisów, które by normowały prawo użycia broni przez policję. Jednym słowem pod tym względem istniała tabula rasa. Powiedziano Sejmowi, że tę kwestię uregulują instrukcje urzędowe, instrukcje p. Ministra Spraw Wewnętrznych, i tak się rzeczywiście stało. Od r. 1919 do r. 1928 wystrzeliwano w Polsce ludzi bez podstawy prawnej, li tylko na podstawie instrukcji.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#komentarz">(Głos: Dość! Demagog! Głos inny:</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#PPutek">Pana nie zastrzelili, tylko do Brześcia wysłali.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Przywołuję Pana Posła Putka do porządku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PPutek">W 1928 r. dopiero została ta kwestia prawnie uregulowana w ten sposób, że wydano rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, które kwestię użycia broni przez policję i organa bezpieczeństwa należycie uregulowało.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#PPutek">Jak się Pan w Brześciu zachowywał, to my wiemy.)</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#PPutek">Stwierdziłem na samym wstępie, że ta ustawa będzie jedną z tych, którę powiększą chaos ustawowy i chaos prawny.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: Porządek będzie.)</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#PPutek">Pozwólcie Panowie, że na ten temat odrobinę podyskutujemy.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#komentarz">(Głosy: Szkoda czasu.)</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#PPutek">P. sprawozdawca Komisji Administracyjno- Samorządowej podniósł, że policja swoje zadania wykonuje w 100%, że społeczeństwo z jej działalności jest zadowolone, że powodów do krytyki nie ma, jednym słowem, że wszystko jest w porządku. Jednakowoż jeżeli wglądniecie Panowie w życie, to przekonacie się, że jest zupełnie inaczej.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#komentarz">(Głos: Pan się myli.)</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#PPutek">Może się mylę, a może Pan się myli? W każdym razie kwestia warta rozważenia. Policji nie można opłacać ani obdarzać samymi frazesami. Gdyśmy na Komisji Administracyjno - Samorządowej podnosili kwestie związane z uchwaleniem tej nowej ustawy, słyszeliśmy sprostowania i wynurzenia, które szły tak daleko, że nawet ośmielono się twierdzić, że policja jest reprezentantką Państwa. Zdaje się, że nawet policja nie ma tej ambicji, ażeby się stać reprezentantką Państwa, albowiem do tego celu powołane są konstytucyjnie zupełnie inne organy. Policja chce być tylko policją i policja chce mieć tylko umożliwione warunki należytego sprawowania swoich obowiązków. Jeżeli Panowie przychodzicie z takim projektem ustawy, który zaostrza użycie broni, to jednak trzeba wglądnąć w organizację i ustrój naszej policji. Proszę Panów, my nie mamy policji bezpieczeństwa obywateli, bezpieczeństwa ich życia i* bezpieczeństwa ich mienia, albowiem niestety cały korpus policyjny w Państwie został zamieniony na policję polityczną. Policja, która z mocy ustawy winna się troszczyć o życie, zdrowie i mienie obywateli, przeciążona jest przede wszystkim załatwianiem najróżnorodniejszych zagadnień politycznych, odciągana jest od swoich najistotniejszych zadań, jednym słowem zamieniona została na korpus polityczny.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#komentarz">(Głos: Jest taka sama, jak na całym świecie.) Proszę Panów, jeżeli tutaj z pewną podejrzliwością spoglądamy na pewne przepisy, które mają służyć do dyspozycji owej policji, to nie dziwcie się Panowie, że jeżeli się widzi przeładowanie policji bezpieczeństwa publicznego zadaniami politycznymi, to w społeczeństwie zaczyna się jednak rodzić pewna nieufność, do jakich celów te przepisy mogą być użyte.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#PPutek">(Przerywania. Marszałek dzwoni.)</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#komentarz">Proszę Panów, już kolega Sommerstein wskazał na ów przepis, że przy zwykłym przetrzymaniu człowieka przez policję, o ile w toku tego przetrzymania policjant zagrozi użyciem broni, może spowodować użycie broni, jeżeli ten człowiek nie posłucha rozkazu i, powiedzmy, rzuci się do ucieczki.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#PPutek">(Przebywania. Marszałek dzwoni.)</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#komentarz">Słuchajcie Panowie, weźcie przykład z życia, jest zgromadzenie polityczne, które z tego czy z innego powodu nie podoba się przedstawicielowi policji, pełniącemu na tym zgromadzeniu funkcje polityczne policji, rozwiąże on zgromadzenie i zażąda od wszystkich uczestników zgromadzenia, ażeby nie ruszali się z miejsca, bo on musi spisać z nimi protokół.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#PPutek">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#komentarz">Tłum jest tłumem, tłum rządzi się swoimi prawidłami i powiedzmy, zbiegnie. Co w tym wypadku się stanie? Czy mamy w tym wypadku dać policjantowi licencję, ażeby za przekroczenie jego rozkazu nieruszania się z miejsca mógł użyć broni i wystrzelać tych ludzi z powodu ich nieposłuszeństwa? A jednak te przepisy stwarzają furtkę otwartą do załatwiania tego rodzaju sytuacji przy pomocy użycia broni.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#PPutek">(Przerywania. Marszałek dzwoni. Głos: Ile Panu ludzi wystrzelano na Pańskich wiecach, no ile?)</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#komentarz">Ile na moich wiecach wystrzelano? Nikogo nie wystrzelano. Głos:</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#PPutek">No, więc?)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Proszę Pana Posła, aby przytaczał bardziej realne przykłady.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PPutek">Muszę jednak Panom powiedzieć, skoro ciągniecie mnie za język, to ja się zapytam, ile w Pańskiej okolicy przez użycie broni wystrzelano chłopów dzięki temu, że istniał las przepisów i stworzył się chaos prawny? Dzisiejsza policja nie wypełnia, jak stwierdziliśmy, swoich zadań, do których została powołana. Dzisiejsza policja jest wszystkim innym, tylko nie policją bezpieczeństwa obywateli. Przerzuciliście Panowie obecnie na policję obowiązek spełniania roli prokuratorów, roli sędziów śledczych. Do sądownictwa i do prokuratury dostępu nie mają ukończeni prawnicy, natomiast funkcje, które ci ludzie powinni spełniać, spełnia dziś policja. Dochodzi do tego rodzaju następstw, że choć mamy korpus policyjny, liczący 28 tysięcy ludzi, to jednak podnosi się ciągle, że policji jest za mało, a jest za mało dlatego, że jest ona używana do niewłaściwych zadań. Jedna trzecia część policjantów siedzi w sądach i urzędach prokuratorskich, jedna trzecia policjantów siedzi w swoich kancelariach, na posterunkach policyjnych, pisze rozmaite wypracowania, a dopiero ostatnia, trzecia część użyta zostaje do pracy w terenie, do tropienia przestępców, do oddawania się tym zadaniom, do których została powołana.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#PPutek">Jeżeli Panowie powiadacie, że ta ustawa nie jest szkodliwa, że jeżeli dostanie się w ręce tego elementu, zostanie w sposób przewidziany użyta — a mam przekonanie, że Panowie uchwalicie tę ustawę, jakkolwiek wahaliście się w Komisji Administracyjnej, co z tą ustawą zrobić — to jednak istnieje jedna gwarancja przeciw nieopatrznemu użyciu broni: że Panowie tę policję, na którą zwalacie zadania prokuratury, zadania władzy administracyjnej, zadania władzy politycznej, zadania sędziego śledczego, uposażyliście w taki sposób, że ona musi psychologicznie trzymać z tymi wszystkimi, którzy noszą dziś miano upośledzonych Macie 28.000 policjantów i Wy żądacie, aby ten nędzarz strzelał do ludzi na podstawie instrukcji, jaką mu wydacie. 11.000 policjantów pobiera miesięczne uposażenie po 150 zł, 11.000 policjantów pobiera po 160 zł, 4.423 policjantów pobiera po 180 zł, i 1.507 pobiera po 200 zł. Dopiero jest jakieś 800 tych szczytów policyjnych, których uposażenie jest nieco wyższe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, mówimy o ustawie o użyciu broni, a o uposażeniu będziemy mówili przy budżecie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#PPutek">Otóż właśnie zmierzam do tego, czy człowiek w ten sposób uposażony może dziś zdobywać się na tego rodzaju akty, które mu tutaj podsuwa projekt ustawy przez Panów przedłożony. Nie wydaje mi się, ażebyśmy mieli do tego doprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(Głos: Na komisji będzie Pan na pewno przeciwko wysokiemu uposażeniu urzędników głosował.)</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#PPutek">Skąd Pan wie o tym?</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#PPutek">Proszę Wysokiego Sejmu, mam przed sobą list policjanta państwowego zemerytowanego. List i treść jego może być...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Emerytowani policjanci nie będą używali broni, może Pan będzie łaskaw mówić na temat.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#PPutek">Jeżeli ich zreaktywują, to może ich łatwo spotkać ten los, że i oni też broni użyją. Ale jeżeli los policjantów jest taki, jak ten, o którym piszę ów zemerytowany policjant, to oni będą zmuszeni używać broni po to, ażeby popełniać masowe samobójstwa.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#PPutek">Proszę Wysokiej Izby, przedmówca mój zgłosił wniosek o odesłanie całego tego projektu ustawy do zbadania Komisji Administracyjnej. Przemawiam za poparciem tego wniosku.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#PPutek">Złożono nam w komisji w jednym momencie dwa projekty ustawowe, które zawierają normy dotyczące użycia broni przez straże publiczne. Oba te projekty zostały uchwalone przez Radę Ministrów pod jedną i tą samą datą, mianowicie uchwałą Rady Ministrów przyjęte zostały 22 listopada 1938 r. Pierwszy projekt to jest rządowy projekt ustawy o organizacji więziennictwa, który w art. 65 zawiera normy dla straży więziennej, normy przepisów, w jakich warunkach tej straży wolno jest użyć broni. Drugi projekt to jest właśnie ów projekt, który w formie przedłożenia komisyjnego rozpatrujemy, projekt ustawy o użyciu broni przez Policję Państwową. I rzecz zadziwiająca. Jeden projekt wypracowali prawnicy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, drugi projekt wypracowali prawnicy Ministerstwa Sprawiedliwości i oba te projekty w jednym i tym samym dniu przyjęte przez Radę Ministrów zawierają nie tylko w treści ustawy, ale również w motywacji zasadnicze sprzeczności. Tak jest. Polizisten und Polizejiuristen sind böse Chrysten.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#PPutek">Ustawa o użyciu broni przez Policję Państwową motywowana jest tym, że należy ją w jak najszybszym czasie uzgodnić z obowiązującymi przepisami kodeksu karnego. Należy zauważyć — powiadają owe motywy — że przepisy dawniejsze były opracowane w r. 1928, a więc w czasie, gdy obowiązywał kazuistyczny kodeks karny rosyjski z 1903 r, nie mogą przeto odpowiadać obecnym prostym dyspozycjom kodeksu karnego z 1932 r.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#PPutek">Kto jak kto, ale przede wszystkim Ministerstwo Sprawiedliwości powołane jest do tego, aby wydawało opinie, czy dane przepisy są zgodne z kodeksem karnym lub nie. I wydało Ministerstwo Sprawiedliwości tę opinię właśnie w rządowym projekcie ustawy o organizacji więziennictwa, gdzie w motywach powiada, że wszystkie te przepisy, które zawiera projektowany art. 65, są powtórzeniem przepisów zawartych w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej o użyciu broni przez policję, pochodzącym z r. 1928. A więc jedno ministerstwo rzuca anatemę na wszystkie przepisy z r. 1928, drugie ministerstwo powiada, że wszystko to jest w porządku, a my mamy teraz wybierać pomiędzy tymi dwiema opiniami ministerialnymi.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#PPutek">Na Komisji Administracyjnej podnosiliśmy, że przecież należało by do tej sprawy wezwać lub zaprosić na posiedzenie także przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości. Dlaczego? Dlatego, że wykonawcą, jednym z wykonawców tej ustawy będzie Minister Sprawiedliwości i dlatego jeżeli ma on być za wykonanie tej ustawy odpowiedzialnym, jego organy winny w tej sprawne złożyć odpowiednie oświadczenie, jak się zapatrują na tekst tej ustawy i czym — •wytłumaczyć tę sprzeczność stanowisk między prawnikami jednego ministerstwa a prawnikami ministerstwa innego. Niestety, nie zaproszono nikogo, wątpliwości tych nie rozproszono, a natomiast dowiedzieliśmy się o istnieniu jeszcze jednego biura prawniczego, biura uzgodnień prawniczych, które podobno badało te sprawę i powiedziało, że wszystko jest w porządku. Ale rzecz zadziwiająca, dlaczego to biuro nie zbadało ustawy o organizacji więziennictwa i dlaczego w tej ustawie przepuściło przepis, który został w tak manifestacyjny sposób potępiony w motywacji ustawy o użyciu broni przez Policję Państwową.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#PPutek">Prosilibyśmy, żeby tę sprawę odesłano do podkomisji, żeby ona mogła być rozważona przy uczestnictwie delegatów odpowiednich ministerstw. Przecież, proszę Panów, istnieje obok KOP-u, obok Policji Państwowej szereg innych straży, które muszą również posiadać i posiadają odpowiednie przepisy dotyczące użycia broni. Wprowadziliśmy w ostatnich czasach nowy typ straży, mianowicie straż kolejową, również straż będącą na etacie prywatnym, straż wielkich posiadaczy dóbr, pilnującą tzw. kultury rolniczej, rybołówstwa i lasów, straże te również bardzo często korzystają z tych przepisów dekretu z r. 1928, albowiem nieopatrznie do tego dekretu w tytułaturze dodano, że dotyczyć ma organów służby bezpieczeństwa publicznego, wszystkich organów służby bezpieczeństwa publicznego, więc nazywa się, że to jest także służba bezpieczeństwa publicznego i bardzo często spotykamy się z takimi interpretacjami, że niektóre przepisy tego dekretu muszą znaleźć zastosowanie do owej służby prywatnej. Należało tedy sumiennie tę sprawę zbadać w komisji, należało zbadać las tych przepisów, dojść do pewnej konkluzji i stworzyć jedną ustawę dla wszystkich organów bezpieczeństwa publicznego. Albowiem nie tylko obywatele mają prawo żądać, ażeby wiedzieli, wśród jakich okoliczności i wśród jakich warunków może być użyta przeciw nim broń, wśród jakich warunków mogą stracić życie, ale również i organa bezpieczeństwa publicznego, które bardzo często muszą ze sobą kooperować bez względu na to, jakie dystynkcje noszą, trzeba ażeby i one wiedziały, że istnieją jednolite przepisy i że w pewnych warunkach jednakowo wolno im z norm prawnych korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#PPutek">Niestety, to wszystko, cośmy mówili, było grochem rzucanym o ścianę. Powiedziano, że musi być projekt przedłożony, sprawa załatwiona i uchwalona. P. kolega Sanojca, przedstawiciel większości sejmowej, już na Komisji Administracyjnej miał wątpliwości. Panowie koledzy, nie należący do żadnej opozycji, z większości rządowej, podnosili, że takie ujęcie sprawy, jakie jest w stosunku do tych, którzy przekraczają granicę, grozi wielkim niebezpieczeństwem, że tzw. przestępców granicznych, którzy bagatelne przestępstwa popełniają, będzie się wystrzeliwało, jak dzikie kaczki na polowaniu. Podnoszono te wszystkie wątpliwości, jednakowoż nie zostały one uwzględnione.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#PPutek">Proszę Panów, zważcie Panowie, czy ryzykowanie tego twierdzenia, że jeżeli w takich warunkach i wśród takich okoliczności będziemy uchwalali dla jednej gałęzi organów bezpieczeństwa prawo o użyciu broni, a pominiemy i pozostawimy wszystkie inne na boku, czy nie pomnażamy przez to chaosu prawnego i nie zmniejszamy bezpieczeństwa publicznego? Jeżeli Panowie weźmiecie te słowa pod gruntowniejszą rozwagę — jakkolwiek okrzykami swoimi nieprzyjaźnie już zaprzeczyliście — może Panowie to rozważycie, że ta sprawa wymaga dokładniejszego zbadanią, i w rozwadze swojej doprowadzicie do tego, żeby ta sprawa jeszcze raz znalazła się w Komisji Administracyjnej, ażeby tam mogły toczyć się nad nią obrady i aby mogły toczyć się w takich warunkach, jakich wymaga nasz regulamin sejmowy i tradycja załatwiania tego rodzaju spraw. (P.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#komentarz">Kolbusz:</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#PPutek">Tradycja sprzed 1926 r.). Co Pan ciągle mówi — sprzed 1926 r. Przed 1926 rokiem istniało już Ministerstwo Sprawiedliwości i było zapytywane o opinię, istnieje i po 1926 r. i sądzę, że gdyby tak łagodny Minister, jakim jest p. Wiceminister Chełmoński, przyszedł na komisję, to ta ponurość nastrojów ustąpiłaby i w jakimś lepszym nastroju przedświątecznym byśmy tę sprawę uchwalali. Niestety, Panowie tę rzecz prowadzicie w takiej formie, która musi być określona w ten sposób, że prawdziwie Panowie chcecie wprowadzić partactwo ustawowe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Proszę powstrzymać się od tego rodzaju wyrażeń.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Rudnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#PRudnicki">Wysoka Izbo! Punkt 6 rządowego projektu ustawy o użyciu broni nasuwa szereg obaw najrozmaitszych, toteż naprawdę dziwię się, jeżeli spokojne i rzeczowe wywody wywołują tego rodzaju sprzeciwy.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#PRudnicki">Wysoki Sejmie! Aresztowanie względnie zatrzymanie osób następuje w najróżniejszych okolicznościach. Występuje na wszystkich terenach, a może nawet na niektórych, gdzie się ciągle niemal zdarzają jakieś zamieszki, bicie szyb czy też coś innego, lub też młodzież akademicka urządza demonstracje. W tych wypadkach zatrzymuje się ludzi. Dalej zatrzymuje się ludzi niejednokrotnie li tylko dlatego, że nie posiadają przy sobie dowodów osobistych. Dla tych zatrzymanych jest perspektywa stracenia całej nocy w komisariacie, zanim przeprowadzi się pierwiastkowe śledztwo, sprawdzi, kto to jest itd. Niejednokrotnie zatrzymuje się ludzi nietrzeźwych lub niezupełnie trzeźwych, nie zdających sobie sprawy z następstw, dla których również zarysowuje się perspektywa przesiedzenia w komisariacie całej nocy, i wówczas zatrzymani zaryzykowują ucieczkę, nie zdając sobie sprawy z następstw. Czy można dawać policjantom tego rodzaju uprawnienia, iż mogą nawet w stosunku do takich osób użyć broni?</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#PRudnicki">Zapewne ze strony zwolenników takiego brzmienia projektu podniosą się głosy tego rodzaju: No, do tego nie dojdzie. Ale dojść może, bo jeżeli ta ustawa przejdzie w tym brzmieniu, jak jest projektowana, policjant ma prawo użycia broni czy to przeciw młodzieży akademickiej, czy to nawet przeciw nietrzeźwemu, przecież policjant nie może stwierdzić, czy to jest trzeźwy, czy nietrzeźwy. Trzeba sobie zdać sprawę, że ucieczka takiego zatrzymanego, który jest winien lub podejrzany o przestępstwo, jest mniejszym złem, aniżeli pozbawienie życia człowieka w takich okolicznościach. Dlatego też głosować za tym projektem w tym brzmieniu może tylko ten, który nie zdaje sobie sprawy i który na swoje sumienie weźmie te następstwa, jakie z tego wyniknąć mogą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Browiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#PBrowinski">Wysoka Izbo! Zacznę od końca, od wyjaśnienia zasadniczego, tj. od tego, czym zakończył p. Putek; powiedział on, że może być jedna ustawa i jednakowe normy prawne. Nie może być jednej ustawy i jednakowych norm prawnych, dlatego że inny charakter prawny i inne znaczenie ma policja państwowa i organa ochrony granic, a inny charakter ma ochrona stawów, lasów czy nawet kolei. To są zupełnie inne funkcje. Jedne dotyczą porządku publicznego, drugie dotyczą bezpieczeństwa publicznego. A gdyby znalazły się w jednej ustawie normy dotyczące jednego i drugiego, musiałyby być ujęte w różne rozdziały, bo to są problemy i zagadnienia z rozmaitych dziedzin. To jest wywód prawny.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#PBrowinski">Druga uwaga, która dotyczy wszystkich przemówień, jest generalna. Panowie wszyscy posługują się radykalizmem bardzo starego modelu. Obóz, który mam zaszczyt reprezentować, jest również obozem radykalnym, ale ten radykalizm jest modelu nowoczesnego. Różnica polega na tym, że Panowie nie widzą rzeczywistości, ale przede wszystkim wymyśloną, urojoną, doczepioną, albo literacko skonstruowaną krzywdę i interes jednostki. Panowie w swych przemówieniach usiłowali przeciwstawić jednostkę, która jest aresztowana, konwojowana, jednostce drugiej, która to robi. Tych jednostek nie da się położyć na dwóch szalach. Na tę szalę, na którą kładziemy jednostkę, wykazującą w tym wypadku swoją funkcję, musimy położyć ciężar niezmiernej wagi — interes publiczny.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#PBrowinski">Ten ciężar jest decydujący w tym wypadku. Ta sprawa, rozważana z punktu widzenia dobra publicznego, nabiera innego aspektu. Policjant reprezentuje interes i dobro publiczne, natomiast człowiek przez niego bądź strzeżony, bądź konwojowany, bądź w takiej czy innej formie zatrzymany jest człowiekiem, który zagraża porządkowi i dobru publicznemu. Podejrzenie o chęć ucieczki czy też przeciwstawienia się stwarza domniemanie, że ewentualne podejrzenie jest oparte na mocnych podstawach. Dlatego nie są to równe wartości położone na szali. Z jednej strony jest ochrona interesu publicznego, społecznego, a z drugiej strony jest jednostka bądź zbrodnicza, bądź też wszelkie podejrzenie na niej ciąży, że tak jest.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#PBrowinski">Teraz chcę zwrócić uwagę na dalszy moment, mianowicie że tu nie tylko jest radykalizm starego modelu, ale i starego modelu demagogia. P. Putek powiedział: Wystrzelaliście tylu i tylu ludzi. Ale mogłoby się obrazić 28.000 ludzi na niego. To jest duża liczba, więc bierze ich w obronę z innej strony, że należy podnieść im pensję. Demagogia pełna w sobie sprzeczności. Demagogia taka zresztą w swej istocie ma moment i nierzetelny, nie rozważamy bowiem problemu poprawy sytuacji materialnej policjantów, a rozważamy problem poprawy ich bezpieczeństwa przy pełnieniu ich funkcji. Z tego punktu widzenia musi być problem ten rozważany i do tych ram musi być wciągnięty. Nie można go rozważać w ten sposób, że — „nie chcemy dać policji większego bezpieczeństwa przy pełnieniu funkcji, ale za to kiedy indziej podniesiemy jej pobory”. Jest to stanowisko bez sensu, nie metodyczne, które można tylko w zapale wiecowym głosić, ale które w poważnej debacie prawniczej zupełnie się nie mieści.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#PBrowinski">Proszę Panów! Przechodzę do meritum sprawy. Chcę zwrócić uwagę na jedno, że prawie w każdym punkcie art. 1, gdzie nie ma mowy o zamachu lub przemocy, wszędzie jest wezwanie, ostrzeżenie, uprzedzenie, jedynie nie ma tego przy służbie asystencyjnej, wartowniczej lub konwojowej.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o poprawki wniesione przez p. Sommersteina, to jedna z nich dotyczy wypadku zupełnie szczególnego, tak że w praktyce nieistnienie tego przepisu nie przyniesie nikomu szkody. Przy przymusowym jednorazowym przerzuceniu ludności żydowskiej z Niemiec ani w jednym wypadku funkcjonariusze Państwa Polskiego nie użyli przemocy. Przeciwnie, znamy wypadki konkretne, gdzie zupełnie niezamożna służba kolejowa samorzutnie robiła składki, aby ulżyć ich niedoli. A zatem jeden sporadyczny wypadek nie uprawnia do wysuwania zasady prawnej. Poza tym nie wiemy, czy kiedy w złośliwym celu nie zechce kto nam przerzucać przez granicę ludzi nie krzywdzonych, ale zbrodniarzy. Nie można też uważać, że przepis taki odnośnie do ludności przerzucanej przez granicę będzie koniecznie wywoływał odruchy humanitarne, a nie odruch samoobrony. Zresztą człowiek, który musi przymusowo opuścić dane państwo i znaleźć się na naszym terytorium, nie jest w postawie tego rodzaju, która by stwarzała od razu domniemanie, że należy go traktować jako przestępcę.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#PBrowinski">Rzecz najważniejsza i zasadnicza, co opuścił p. Putek, a co z punktu widzenia pewnego aplauzu poza tą salą mogłoby istotnie być interesujące, bo mógłby p. Putek ująć to po literacku, a ja chcę to ująć po ludzku. Ustawę tę daje się w ręce ludzi inteligentnych i wyszkolonych w służbie. Policjant strzela niechętnie. Funkcje policjantów pełnią tacy sami ludzie, jak my.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#PBrowinski">Nie są to ludzie nastawieni ani przez szkołę policyjną, ani przez służbę, ani przez swoich zwierzchników do krwiożerczych wystąpień. Są to ludzie normalni, mający rodziny i swoje życie indywidualne, mający swe ambicje i aspiracje spędzenia swego życia w sposób jak najszlachetniejszy w służbie Państwa i nie należy imputować, że daje się ustawę w ręce organu ślepego, który bez zastanowienia będzie tymi środkami szafował, bądź w ręce ludzi nieprzygotowanych do wykonywania tej funkcji.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#PBrowinski">Jeżeli policjant czy strażnik graniczny będzie posługiwał się bronią w myśl zasad zawartych w tej ustawie, to uczyni to niewątpliwie wówczas, jeżeli przymus życiowy do tego go skłoni. Dlatego nie należy tych argumentów wysuwać i tego wszystkiego się obawiać.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#PBrowinski">Ustawa, jak w motywach zaznaczono, ma jedno znaczenie, a mianowicie ustawa wyjaśnia stany faktyczne, wyjaśnia je wbrew kazuistyce, która pod wpływem starej karnej ustawy rosyjskiej panowała w poprzednich przepisach. Te przepisy muszą być jasne, ale regulatorem tego, żeby w tej jasności nie było nadużyć, jest zawsze sumienie człowieka, jego wyszkolenie i dyscyplina zawodowa.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#PBrowinski">P. Putek podniósł tutaj zarzut, że istnieje pewna sprzeczność między dwoma projektami. Otóż ta sprzeczność może istnieć z dwóch przyczyn: zupełnie inny charakter i inny zakres ma policja i straż graniczna względnie KOP, a zupełnie inny charakter, bardzo ściśle określony, bardzo sprecyzowany, ma straż więzienna. Jeżeli w ogólnych zasadach w duchu tego drugiego rozporządzenia nie ma tego ducha, który istnieje w nowym polskim kodeksie karnym, to będziemy go uzgadniać wtedy, jak się znajdzie na warsztacie. W tej chwili mamy na warsztacie ten projekt ustawy i musimy go oceniać nie z punktu widzenia projektu, który ma przyjść na stół, ale z punktu widzenia tych ustaw, które istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#PBrowinski">Co do zarzutu nieuzgodnienia projektu między Ministerstwem Sprawiedliwości a Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, to chyba p. Putek sobie nie wyobraża, ażeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wnosiło tego rodzaju projekt, nie porozumiawszy się i nie uzgodniwszy go z Ministerstwem Sprawiedliwości. A zatem to wezwanie, ażebyśmy jeszcze raz to uzgodnienie przeprowadzili, jest wezwaniem zupełnie zbędnym.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#PBrowinski">Problemem specjalnym tej sprawy jest atakowany tutaj przez Panów art. 7 — nielegalnego przekraczania granicy. Jest to artykuł może najbardziej rygorystyczny w tym prawie, ale rygorystyczny bardzo słusznie. Proszę Panów, mamy bardzo duże granice, nasze granice są bardzo trudne, poza tym nasze granice mają pewne ściśle zneutralizowane pasy bądź przez trudności komunikacyjne, bądź też przez specjalne stanowisko, chociażby Wolnego Miasta Gdańska, które jest czymś pośrednim, bądź przez różne umowy graniczne, wreszcie granice nasze są trudne ze względu na ich stan naturalny, a komplikuje się sytuacja jeszcze tym, że jeżeli chodzi o zdarzenia polityczne ostatnich czasów, zaszły poza naszymi granicami pewne zmiany i przemiany, sytuacja jest w dalszym ciągu płynna i nie jest obojętne, w jaki sposób granica będzie strzeżona. Jeżeli ma być strzeżona należycie, to Rząd i naród będą wymagały od organów strzegących granic należytej ochrony i musimy dać taki instrument, ażeby ta ochrona była należycie wzmocniona. Dlatego ten artykuł jest mocno rygorystyczny. Nie ma obawy, ażeby straż graniczna lub Korpus Ochrony Pogranicza wystrzeliwał jak kaczki ludzi, którzy będą przekraczali granicę w celach niewinnych. Niewątpliwie będą rozmaite ostrzeżenia, ale z niewinnym przekraczaniem musi się skończyć. Z tym sielankowaniem trzeba skończyć, bo tu pod płaszczykiem niewinnego przekraczania granicy mogą się kryć różne zbrodnie. Trzeba skończyć z tym pobłażaniem, że ktoś z głupoty robi rzecz, w której się kryje zbrodnia. Trzeba kres położyć temu. Ludność polska jest na tyle oświecona, że ten stan prawny będzie w stanie zrozumieć. Jeżeli ktoś nie będzie chciał zrozumieć, to należy go nauczyć siłą.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#PBrowinski">Kończę zatem.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#PBrowinski">Proszę Wysokiej Izby, ustawa wypływa z ducha nowego, który reprezentujemy. Ten duch nowy opiera się na zasadzie, że kryterium zasadniczym jest dobro publiczne. Głowa i szyja ludzka jest wielką cennością anatomiczną, ale w nowym świecie jest o tyle cennością, o ile to jest głowa społeczna i głowa ze społeczeństwem związana.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">P. Wiceminister Chełmoński ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#Marszalek">Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości p. Chełmoński: Wysoka Izbo! W związku z oświadczeniem p. posła Putka, podającego w wątpliwość zgodność stanowiska Ministerstwa Sprawiedliwości, w sprawie, będącej przedmiotem obrad Wysokiej Izby, ze stanowiskiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, chciałbym zaznaczyć, że wbrew temu twierdzeniu żadnej rozbieżności nie ma. Ministerstwo Sprawiedliwości stoi także całkowicie na tym stanowisku, że wszystkie środki, które są niezbędne policji dla zapewnienia bezpieczeństwa i dla zapewnienia zyskania posłuchu zarządzeniom władzy, policja musi posiadać.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#Marszalek">Te przepisy, które znajdujemy w projektowanej ustawie, są górną granicą uprawnień policji i wykonanie ich, jak to było już podkreślone przez niektórych posłów, jest rzeczą stosowania tej ustawy i w tym kierunku policja uzyska takie instrukcje, ażeby te przepisy nadużywane być nie mogły.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#Marszalek">Chciałbym także zwrócić uwagę na to, że gdy organa wymiaru sprawiedliwości mają obowiązek i będą ścigały ewentualne nadużycia w zakresie stosowania broni, uprawnienia policji w tym zakresie muszą być takie, żeby odpowiadały one istotnie rzeczywistym, realnym potrzebom życia. Była tu podkreślana różnica pomiędzy przepisami ustawy o użyciu broni przez policję państwową i ustawy o organizacji więziennictwa. Podkreślane było, że tego samego dnia Rada Ministrów przyjęła projekt przepisów o użyciu broni przez policję państwową i jednocześnie znacznie łagodniejsze przepisy w ustawie o organizacji więziennictwa. Jednakże wskazuje to tylko na to, że Rząd z wielką ostrożnością odnosi się do zagadnienia użycia broni i zaprojektował zmiany tylko tam, gdzie jest to niezbędne, gdy zaś ze względu na odmienne warunki, w jakich pracuje straż więzienna, nie ma konieczności zmian, uznał za możliwe pozostawienie dotychczasowych przepisów. Wskazuje to na to, że stanowisko Rządu jest takie, że wszędzie tam, gdzie jak powiedziałem, bezpieczeństwo wymaga użycia broni, to użycie broni musi być z mocy ustawy dopuszczalne, lecz tylko tam. Toteż gdy tej konieczności nie ma, projekt ustawy został tak sformułowany, ażeby nie wychodziła ona poza rzeczywistą konieczność.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#Marszalek">Głos ma p. Hankiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#PHankiewicz">Wysoki Sejmie! Moi przedmówcy pp. Perfecki, Sommerstein i Putek szczegółowo wykazali i uzasadnili, że ustawa w obecnym brzmieniu musi być jeszcze przedyskutowana, gdyż jest nienależycie przemyślana.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#PHankiewicz">Nie będę wchodził w szczegóły postanowień projektu ustawy, jednak ze swej strony podniosę tylko dwa zasadnicze braki projektowanej ustawy, które według mojego zdania przekonają Wysoką Izbę o konieczności ponownego przedyskutowania i przerobienia tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#PHankiewicz">Intencją zasadniczą projektowanej ustawy jest polepszenie stanu prawnego w tym kierunku, ażeby dopomóc do tępienia wzrostu bandytyzmu w kraju, a z drugiej strony dać możność organom bezpieczeństwa użycia w tym celu broni. Granicami projektowanej ustawy powinny być przede wszystkim: interes dobra publicznego, ochrona życia funkcjonariuszy policji państwowej oraz organów ochrony granic Państwa, tudzież ten wytyczny przez ustawę cel — tępienie wzrostu bandytyzmu. Jednakowoż zaprojektowana ustawa przekracza szereg powyższych granic. Przede wszystkim w art. 1 powiedziane jest, że funkcjonariusze policji państwowej oraz organów ochrony granic są uprawnieni do użycia broni bez względu na to, czy są w służbie, czy nie są w służbie. Nie może ustawa dawać organom bezpieczeństwa możności korzystania z broni, jeżeli funkcjonariusze państwowi są w charakterze prywatnym...</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(Głos: Policjanci.)</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#PHankiewicz">Tak, policjanci. Nie można dać posterunkowemu albo funkcjonariuszowi straży granicznej możności korzystania z broni, jeżeli on nie spełnia czynności służbowych.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">(Głos: On zawsze jest policjantem.)</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#PHankiewicz">To jest pierwsza rzecz zasadnicza. Jeżeli chodziłoby o ochronę życia i zdrowia danego funkcjonariusza, to już powszechna ustawa karna daje funkcjonariuszom możność użycia broni w wypadkach, wyraźnie przewidzianych w tej ustawie.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#PHankiewicz">Dalszym ważnym brakiem według mojego zdania jest, że użycie broni może nastąpić wśród okoliczności, gdzie niewinni ludzie mogliby cierpieć z tego powodu, że dany funkcjonariusz użył broni. Dawne rozporządzenie z 1928 r. miało wyraźne zastrzeżenie, że użycie broni może nastąpić w wypadkach rzeczywistej konieczności, jeżeli zamierzony cel nie da się innymi środkami osiągnąć i o ile przy tym użycie broni nie zagraża bezpośrednim niebezpieczeństwem ludziom postronnym. To są chyba zasadnicze wymogi ustawy. Rozumiemy bardzo dobrze, że ci panowie, którzy mają ciężki obowiązek do wykonania, którzy stoją na straży dobra publicznego, są często narażeni na niebezpieczeństwo utraty życia. To bardzo dobrze rozumiemy. Ale z drugiej strony rozumiemy, że niewinne osoby trzecie, które przypadkowo znajdują się ha tym terenie, gdzie działa dany funkcjonariusz, tym bardziej mogą być narażone na niebezpieczeństwo utraty życia. Kto wykonuje swoje zadania jako funkcjonariusz policji państwowej, to mimowoli już wie z góry, że życie jego jest więcej zagrożone, niż przeciętnego obywatela. Jeżeli uchwalimy ustawę w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, to policjant będzie mógł używać broni wszędzie, gdzie jest zgromadzonych kilkaset osób i nie ponosi żadnej odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#PHankiewicz">Z tych względów zasadniczych, że nie ma ograniczenia w ustawie, że użycie broni może odnosić się tylko do wypadku gdy dany policjant występuje jako pełniący swoje czynności służbowe i w braku ograniczenia, że nie może nastąpić użycie broni w miejscu publicznym, gdzie to użycie broni może spowodować niebezpieczeństwo życia osób postronnych — popieram wniosek p. Perfeckiego o odesłanie projektu ustawy do komisji dla ponownego przedyskutowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#Marszalek">Głos ma jeszcze p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#PKolbusz">Wysoka Izbo! Zacznę od odpowiedzi ostatniemu p. posłowi. Dziwne rozróżnienie: policja w służbie i policja nie w służbę. Panie Kolego, w swoim referacie powiedziałem, ile mamy policji. Dla przykładu podam, bo nie mam dokładnych statystycznych danych w tej chwili, że kiedy u nas wypada 1 policjant na około 1.300 osób, to w Niemczech na około 1.000 osób. Pytam się teraz, co ma zrobić policjant, jeżeli nie jest w służbie, nie ma tej podpinki — uważam, że tak Pan to sobie wyobraża — i spotyka mordercę? Policjant jest zawsze w służbie, a niestety mamy ich tak mało. Te argumenty, które Pan przytoczył celem odesłania ustawy do komisji, to są tylko słowa, ale na poparcie wniosku Pan nie przytoczył żadnych argumentów.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#PKolbusz">Teraz w odpowiedzi p. Sommersteinowi. Mam wrażenie, że to, co poruszyłem w swoim referacie przeciw przyjmowaniu poprawek mniejszości, zupełnie wystarcza. Nie mam najmniejszej obawy, żeby tej ludności, którą Pan ma na myśli, przy przekraczaniu granicy, jeżeli zastosuje się do tego, co obowiązuje policjanta i strażnika ochrony granic przy zatrzymywaniu, groziło użycie broni.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#PKolbusz">To, co powiedział p. poseł Perfecki, zawiera dużo słów, mało treści. Mam wrażenie, że zagadnienie to poruszył Pan raczej ze względów politycznych. Jak u Panów wygląda bezpieczeństwo, bandytyzm? Ja tu mam mapę, mam te kółka i raczej radziłbym się Panom zająć i zbadać, ile zostało popełnionych morderstw, podpalań i zastanowić się raz jeszcze w tej Wysokiej Izbie, jak temu przeszkodzić.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#PKolbusz">A jeżeli Panów interesuje, co Wasz naród myśli i jakie ma pretensje, to Panowie powinniście z tego rodzaju listami, jakie później pozwolę sobie przeczytać, przyjść do tej Wysokiej Izby. Te listy przychodzą do p. Premiera z pominięciem zupełnym Was, tak że Wy tylko rozwiązujecie, widzę przy tej ustawie, problemy pod względem politycznym, ale nie rzeczowym.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#komentarz">(P. Perfecki: Rzeczowe dane przytaczałem.)</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#PKolbusz">W tej chwili Panu przeczytam. Mam oryginalny list do p. Premiera. Nie będę całego odczytywał, bo jest dosyć długi.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#PKolbusz">Oświadczam,* że podpisy...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, mam wrażenie, że to nie odnosi się do przedmiotu ustawy o użyciu broni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#PKolbusz">Chciałem kawałek, choć jedno zdanie odczytać.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#PKolbusz">W odpowiedzi p. Putkowi. Kolizja z prawem na straży prawa i porządku. Panie Kolego Putek! Ponieważ Pan podawał niedokładny stan przebiegu obrad w komisji, pozwolę sobie sprostować i uzupełnić to.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#PKolbusz">Proszę Wysokiej Izby! P. kolega Putek według mego przekonania dał obraz, jak należy demagogicznie podchodzić do ustawy. P. Putek już w komisji zaczął atakować bez podania argumentów przedłożony projekt ustawy i powoływał się między innymi na to, że przykro mówić, że Wysoka Izba przychodzi na gwiazdkę z tego rodzaju ustawą. Pytam się, czy spokojny obywatel boi się tej ustawy, czy będzie wdzięczny, że ta ustawa chroni spokój i porządek? Mam wrażenie, że raczej to drugie.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#PKolbusz">Nie wytrzymuje absolutnie krytyki to, co nam przytaczał, argumentując, że społeczeństwo jest narażone. Wygląda z przemówienia p. Putka, że policja jest agresywna, a naród zresztą jest bardzo spokojny. Naród jest spokojny, słusznie, ale nie możemy zapominać o tym, że przestępczości mamy mnóstwo. A specjalnie ważny jest punkt ostatni, gdzie mówi się o ochronie granicy. To jest punkt ważny według mego zdania, bo trudno jest odróżnić spokojnego obywatela, który w celach zarobkowych przechodzi granicę, od komunisty czy agenta wywiadu obcego.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#PKolbusz">Dlatego wypowiadam się przeciw wszelkim poprawkom i proszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu rządowym.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszalek">Został zgłoszony wniosek formalny o odesłanie projektu z powrotem do Komisji Administracyjno - Samorządowej. Przede wszystkim będziemy głosowali ten wniosek. Kto z Panów Posłów jest za odesłaniem projektu z powrotem do Komisja Administracyjno-Samorządowej, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek ten upadł.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do głosowania nad projektem ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#Marszalek">Do projektu ustawy są zgłoszone dwa wnioski mniejszości, zaczniemy wobec tego od głosowania wniosków mniejszości. Są to wnioski do art. 1, ażeby punktowi 6 nadać brzmienie: — „6) dla udaremnienia ucieczki osoby aresztowanej lub przytrzymanej, co do której funkcjonariusz ma podejrzenie że jest niebezpiecznym przestępcą,” oraz ażeby punktowi 7 nadać brzmienie: — „7) dla udaremnienia nielegalnego przekroczenia granicy Państwa, wyjąwszy wypadek przymusowego przerzucenia przez granicę Państwa;”. Kto jest za wnioskami mniejszości, zechce wstać. Stoi mniejszość. Wobec tego wnioski te upadły.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#Marszalek">Do pozostałych artykułów projektu ustawy nie ma żadnych poprawek, wobec tego przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy. Kto jest za całością projektu ustawy w brzmieniu komisyjnym, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno- Samorządowej o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej (druki nr 29 i 50).</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Wójcik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#PWojcik">Na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 19 grudnia 1933 r. ustaliła między innymi tabelę stanowisk dla urzędników administracji wojskowej. Życie wykazało, że uregulowanie sprawy w powyższy sposób jest niepraktyczne, a stosowanie tej tabeli obecnie nie odpowiada potrzebom wojska. Stały postęp w zdobyczach wiedzy wojskowej wymaga stałych zmian w administracji wojskowej i pomimo rozpiętości tabeli stanowisk w Ministerstwie Spraw Wojskowych nie odpowiada ona potrzebom organizacyjnym wojska. Tabela stanowisk służbowych, ogłoszona w Dzienniku Ustaw, jest dostępna dla wszystkich, co dekonspiruje pracę. Projekt rządowy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej nie ma na celu uchylania się od kontroli, lecz lepszą organizację pracy w Ministerstwie Spraw Wojskowych i większą swobodę dla Ministra Spraw Wojskowych w polityce personalnej administracji wojskowej, co niewątpliwie będzie korzystne dla sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#PWojcik">Komisja Administracyjno - Samorządowa, uznając za słuszne i celowe przekazanie ustalania stanowisk urzędniczych w administracji wojskowej kompetencji Ministra Spraw Wojskowych, projekt rządowy uchwaliła bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#PWojcik">Stawiam więc wniosek i proszę Wysoki Sejm o uchwalenie przedłożenia rządowego w brzmieniu uchwalonym przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#PWojcik">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty w drugim czytaniu.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#PWojcik">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#PWojcik">Przechodzimy do punktu 13 porządku dziennego, który przewiduje wybór Prezesa Sądu Marszałkowskiego, wiceprezesów oraz rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępcy.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#PWojcik">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie artykułów regulaminu, odnoszących się do Sądu Marszałkowskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzpOrlanski">(czyta): — „Art. 99. Sąd</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SekretarzpOrlanski">Marszałkowski powołany jest do orzekania w sprawach o czyny, nie licujące z honorem i godnością posła.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#SekretarzpOrlanski">Art. 100. Sąd Marszałkowski składa się z Prezesa i wiceprezesów, wybranych przez Sejm, oraz z sędziów, powołanych przez strony spośród posłów.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SekretarzpOrlanski">Art. 101. Sejm wybierze rzecznika Sądu Marszałkowskiego i jego zastępcę.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#SekretarzpOrlanski">Rzecznik Sądu Marszałkowskiego, gdy sprawa będzie tego wymagać, przeprowadzi wstępne dochodzenie i wystąpi przed Sądem Marszałkowskim w charakterze oskarżyciela; w tym ostatnim przypadku służyć mu będą prawa strony.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#SekretarzpOrlanski">Poseł, którego zarzut dotyczy, może powołać obrońcę spośród posłów.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#SekretarzpOrlanski">Art. 102. Prezesa, wiceprezesów i rzecznika Sądu Marszałkowskiego — Sejm wybiera w sposób, określony dla wyboru wicemarszałków.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do wyboru. Ze swej strony zgłaszam na Prezesa Sądu Marszałkowskiego kandydaturę p. Sowińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszalek">Czy są jakieś inne kandydatury? Nie ma innych kandydatur. Wybór p. Sowińskiego na Prezesa Sądu Marszałkowskiego uważam za dokonany. Czy p. Sowiński wybór przyjmuje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#PSowinski">Przyjmuję.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#PSowinski">Marszałek: Przystępujemy do wyboru wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego. Proponuję ustaleniu liczby wiceprezesów na 3. Czy są jakieś inne porpozycje? Nie słyszę innych propozycji, wobec tego uważam moją za przyjętą. Proponuję na wiceprezesów pp. posłów: Derynga, Stahla i Wagnera. Czy są jakieś inne kandydatury? Nie ma innych kandydatur. Uważam, że ci trzej wymienieni kandydaci są wybrani na wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#PSowinski">Zapytuję Pana Posła Derynga, czy przyjmują wybór?</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#PSowinski">Zapytuję Pana Posła Stahla, czy przyjmuje wybór? (Nieobecny.)* P. Wagner też nieobecny. Zapytam ich na następnym posiedzeniu.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#PSowinski">Przystępujemy teraz do wyboru rzecznika i jego zastępcy. Na rzecznika proponuję p. Döllingera. Czy są jakieś inne kandydatury? Nie ma. W takim razie uważam wybór za dokonany. Zapytuję Pana Posła Döllingera, czy wybór przyjmuje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#PDollinger">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszalek">Na zastępcę proponuję p. Żenczykowskiego. Czy są jakieś inne kandydatury? Nie ma. W takim razie uważam wybór za dokonany. Zapytuję Pana Posła Żenczykowskiego, czy wybór przyjmuje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#PZenczykowski">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszalek">W ten sposób Sąd Marszałkowski został wybrany.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do zamknięcia posiedzenia wobec tego, że porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#Marszalek">Przed zamknięciem muszę zakomunikować Izbie, że od p. posła Stefana Nawróckiego otrzymałem pismo, odwołujące interpelację wniesioną przez niego w dniu 9 grudnia r. b. do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie — „zakazu Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego, wydanego gimnazjum państwowemu z ukraińskim (ruskim) językiem nauczania w Przemyślu na branie udziału w 50-letnim jubileuszu, urządzonym staraniem byłych uczniów tegoż gimnazjum w dniu 7 grudnia r. b.” — którą dziś przyjąłem do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#Marszalek">Wobec powyższego interpelacji tej nie nadam dalszego biegu urzędowego.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie wniosków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SekretarzpOrlanski">Wniosek p. Jóźwiaka w sprawie ochrony przymiotnika — „polski”.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SekretarzpOrlanski">Następnie został zgłoszony wniosek p. Rączkowskiego w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o konwersji i uporządkowaniu długów rolniczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszalek">Te dwa wnioski przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#Marszalek">Proszę o odczytanie interpelacyj.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#Marszalek">Sekretarz p. Orlański: Zgłoszone zostały następujące interpelacje (czyta):*</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#Marszalek">Interpelacja p. Skwarczyńskiego i 116 innych posłów do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie środków, zmierzających do podjęcia i przeprowadzenia masowej emigracji żydowskiej w celu radykalnego zmniejszenia ilości Żydów w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#Marszalek">Interpelacja p. Tarnowskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zajść w gromadach Isaje, Borynia i Turze po w. Turka nad Stryjem w m. listopadzie 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#Marszalek">Interpelacja p. Tarnawskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie obrazy godności osobistej ks. Iwana Krysy, proboszcza w Isajach pow. Turka nad Stryjem przez kapitana oddziału KOP-u.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#Marszalek">Interpelacja p. Wagnera i 30 innych posłów do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego w sprawie bezpieczeństwa ludności polskiej w okręgu wyborczym nr 72, t. j. w powiatach lwowskim, gródeckim i mościckim.</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#Marszalek">Interpelacja p. Putka do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie zmiany podziału administracyjnego Państwa przez utworzenie województwa śląsko — krakowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#Marszalek">Interpelacja p. Putka do p. Ministra Opieki Społecznej w sprawie wstrzymania przez czechosłowackie kasy brackie wypłaty zaopatrzeń dla polskich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#Marszalek">Interpelacja pp. Putka i Wawrzkowicza do p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie nowelizacji prawa łowieckiego.</u>
+ <u xml:id="u-49.11" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej, pozostałe interpelacje odkładam do następnego posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-49.12" who="#Marszalek">O terminie i porządku następnego posiedzenia otrzymają Panowie Posłowie zawiadomienia na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-49.13" who="#Marszalek">Życzę Panom przyjemnych Świąt i zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-49.14" who="#komentarz">(Głosy: Nawzajem. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.15" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 40.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00006-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00006-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..dfea019
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00006-01/header.xml
@@ -0,0 +1,88 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00006-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>6 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>6 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">6</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-01-23</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaran" role="speaker">
+ <persName>P. Baran</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBoluch" role="speaker">
+ <persName>P. Boluch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugosz" role="speaker">
+ <persName>P. Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksLubelski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Lubelski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POrlanski" role="speaker">
+ <persName>P. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPerfecki" role="speaker">
+ <persName>P. Perfecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPutek" role="speaker">
+ <persName>P. Putek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSikorski" role="speaker">
+ <persName>P. Sikorski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSommerstein" role="speaker">
+ <persName>P. Sommerstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWroblewski" role="speaker">
+ <persName>P. Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpWadowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Wadowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSarzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Sarzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00006-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..11d2eaa
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,438 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 6 posiedzenia w dniu 23 stycznia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Ś</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">więtosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Prezydium Rady Ministrów Je</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">rzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Bronisław Nakoniecznikow-Klukowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Ferek-Błeszyński.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 16 min. 13.)</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp.: Frąckiewicz i Wadowski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Frąckiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Protokół 5 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Dobrowolski, Pełeński, Pimonów, Skrypnyk, Wawrzkowicz i Witwicki.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Döllingerowi, Jedynakowi, Kaczorowskiemu, Karlikowskiemu, Karśnickiemu, Krawczyńskiemu, Leopoldowi, Ostrowskiemu, Piotrowskiemu i Trębickiemu — na 1 dzień, Sanojcy zaś na 3 dni.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">Proszą Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych posłowie: Antonowicz na 10 dni, Szumański na 25 dni, Bartczak na 36 dni.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopów tych udzieliła.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu zawiadomił mnie pismem z dnia 21 grudnia 1938 r., że Senat uchwalił bez zmian następujące projekty ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszalek">o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu, o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą, o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych, o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zwalczanie chorób zwierzęcych, o przedłużeniu obniżenia komornego.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#Marszalek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem odpowiedzi na następujące interpelacje.</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SekretarzpWadowski">Odpowiedzi, otrzymane przy pismach z dnia 13 stycznia rb. na interpelacje posłów:</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#SekretarzpWadowski">dr Emila Sommersteina w sprawie braku bezpieczeństwa na wyższych uczelniach i popełnionych na ich terenie ciężkich zbrodni, Juliusza Dudzińskiego w sprawie wspólnej granicy polsko-węgierskiej;</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#SekretarzpWadowski">otrzymane przy pismach z dnia 18 stycznia rb. na interpelacje posłów:</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#SekretarzpWadowski">dr Stefana Barana w sprawie zakazu, wydanego przez niektóre starostwa powiatowe na Wołyniu, sprzedaży w księgarniach i kioskach ukraińskich czasopism, wydawanych we Lwowie, dr Stefana Bilaka w sprawie pobicia przez oddział wojskowy mieszkańców Boratyn, pow. brodzkiego, Wasyla Bolucha w sprawie ciężkiego uszkodzenia ciała obywatelki Iwanny Błażkiewyczowej, dyrektorki Podolskiego Związku Kooperatyw w Tarnopolu, wskutek pobicia przez oddział wojskowy w dniu 15 listopada rb. na polu pod wsią Kupczyńce, pow. tarnopolskiego, dr Pawła Łysiaka w sprawie pobicia z końcem października i początkiem listopada 1938 r. na terenie gromad Sulatycze, pow. żydaczowskiego, Dobrowlany, Uhersko i Skole, pow. stryjskiego, poszczególnych obywateli narodowości ukraińskiej przez oddziały wojskowe, Zenobiusza Pełeńskiego w sprawie ciężkiego pobicia ukraińskiej ludności oraz niszczenia urządzeń spółdzielni, czytelń Proświty i innych ukraińskich społecznych organizacyj po wsiach powiatu Dolina i miasta Doliny województwa stanisławowskiego przez konny oddział KOP-u pod dowództwem oficerów w pierwszej połowie listopada r. ub., Zenobiusza Pełeńskiego w sprawie ciężkiego pobicia oraz przekłucia nogi bagnetem obywatela Michała Lubaczewskiego, mieszkańca m. Doliny, województwo stanisławowskie, dnia 1.XI. 1938 r. przez kaprala KOP-u, dr Józefa Putka w sprawie amnestii, Dymitra Wełykanowicza w sprawie pobicia i ranienia ludności ukraińskiej w Żałoźcach, pow. Zborów, woj. Tarnopol, przez oddział wojskowy, dr Stefana Witwickiego w sprawie zajść w gromadach Nabujowice, Dobrowlany, Uroż, Bronica, Żałokieć, Schodnica pow. drohobyckiego w październiku i listopadzie 1938 r.;</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#SekretarzpWadowski">otrzymaną przy piśmie z dnia 21 stycznia rb. na interpelację posła Stanisława Skwarczyńskiego i 116 innych posłów w sprawie środków, zmierzających do podjęcia i przeprowadzenia masowej emigracji żydowskiej w celu radykalnego zmniejszenia ilości Żydów w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Odpowiedzi te w odpisach będą doręczone pp. posłom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">a) o uporządkowaniu stanu prawnego na ziemiach odzyskanych (druk nr 73), b) o pożyczkach premiowych (druk nr 63)— proponuję projekty te odesłać do Komisji Prawniczej;</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">c) o zmianie ustawy w przedmiocie tytułu inżyniera (druk nr 66) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Oświatowej;</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">d) o prawie probierczym (druk nr 65) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Przemysłowo-Handlowej;</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">e) o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych (druk nr 67) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Skarbowej;</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">f) o zmianie ustawy o oddaniu Francusko- Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe—Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej (druk nr 62) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Komunikacyjnej;</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#Marszalek">g) o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Łotwą (druk nr 69), h) o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją (druk nr 64) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał propozycje moje za przyjęte. Sprzeciwu nie słyszę. Projekty te przekażę pp. przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#Marszalek">a) Stanisława Jóźwiaka o ochronie przymiotnika — „polski” (druk nr 61) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej;</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#Marszalek">b) Ludwika Rączkowskiego w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o konwersji i uporządkowaniu długów rolniczych (druk nr 60) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał propozycje moje za przyjęte. Sprzeciwu nie słyszę. Projekty te odeślę pp. przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego; Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji umowy gospodarczej z dnia 1 lipca 1938 r. między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druki nr 35 i 70) — sprawozdawca p. Sikorski.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PSikorski">Wysoka Izbo! Bezpośrednią przyczyną zawarcia przedłożonej obecnie do ratyfikacji umowy z Rzeszą Niemiecką było przyłączenie b. Austrii do Rzeszy. Nowa umowa reguluje całokształt obrotów naszych z Rzeszą i b. Austrią.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PSikorski">Pozwolę sobie Wysokiej Izbie przypomnieć rozwój stosunków handlowych z obu państwami.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PSikorski">O ile rozwój ten z Austrią odbywał się na ogół w normalnych warunkach, to różne koleje przechodziły obroty handlowe z Rzeszą. Z Austrią posiadaliśmy pełen traktat handlowy — ostatnia konwencja obowiązywała bez przerwy od 1933 r. Nie tak normalnie przedstawiały się obroty z Niemcami. Do r. 1925 korzystaliśmy z jednostronnej klauzuli największego uprzywilejowania, nałożonej Rzeszy Niemieckiej postanowieniami Traktatu Wersalskiego. Drugi okres — to przeszło 10-letnia wojna celna. Trzeci etap — to okres traktatowy z Rzeszą w jej dawnych granicach, trwający od 20 listopada 1935 r. Obecny okres, który mamy dzisiejszą ratyfikacją usankcjonować, należy także już do historii, gdyż wskutek objęcia tzw. ziem sudeckich, a przez nas Zaolzia wytworzył się nowy stan faktyczny, który wymaga rewizji umowy.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PSikorski">Udział Niemiec i Austrii stanowił w polskim bilansie handlowym, zwłaszcza w pierwszych latach naszej niepodległości, najważniejszą, gdyż największą pozycję. Udział Rzeszy Niemieckiej w polskim imporcie wynosił np. w r. 1920 około 80%, w r. 1921 około 62%, w r. 1922 i 1923 przeszło 50%. Obroty ogólne z Niemcami spadły w roku rozpoczęcia wojny celnej do 25%, w pierwszych trzech latach wojny celnej podniosły się nawet w r. 1928 do 34% naszego ogólnego eksportu, a 27% naszego ogólnego importu. Później już z roku na rok spadały i spadku tego nie powstrzymał nawet pierwszy pełny rok traktatowy, 1936 r., w którym obroty z Niemcami wyniosły 14,2% obrotów ogólnych. W latach od 1927 do 1929 wynosiły przeciętnie roczne obroty z Rzeszą około 1.700.000.000 zł. Natomiast łączne kwoty, czyli eksport i import, w roku 1935 wynosiły 264 miliony zł, w 1936 r. — 288 milionów zł, w 1937 r. — 316 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#PSikorski">Nie mniej silnie spadły obroty nasze z Austrią, z którą zawsze posiadaliśmy aktywny bilans handlowy. Były lata, że eksport nasz do Austrii przewyższał o więcej niż 100% import z tego kraju. Obroty zmniejszyły się z 532 milionów zł w 1928 r. do 116 milionów zł w 1937 r. Jak z powyższych cyfr wynika, spadły obroty nasze z obu państwami do ułamka dawniejszej wymiany handlowej. Obecnie po włączeniu byłej Austrii i tzw. ziem sudeckich obroty nasze z Rzeszą wynosić mogą około 22% — 24% ogólnych naszych obrotów handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PSikorski">Pozwolę sobie podać dla porównania obroty z Rzeszą, z Anglią, z państwami skandynawskimi i bałtyckimi. Eksport i import nasz wynosił z Rzeszą izb. Austrią łącznie: W 1936r. eksport 204, import 188, saldo dodatnie 16. W 1937 r. eksport 226, import 241, bilans bierny 15. Za 10 miesięcy 1938 r. eksport 215, import 246, bilans bierny 31. Natomiast z Anglią przedstawia się nasz bilans jak następuje: eksportowaliśmy do Anglii w 1936 r. za 221 milionów, a importowaliśmy za 141 milionów, bilans aktywny wynosi 80 milionów. W 1937r. eksport wynosił 219, import 149, bilans aktywny 70.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PSikorski">Jeszcze korzystniej przedstawia się bilans nasz z państwami skandynawskimi. Eksport wynosił w 1936 r. 107 milionów, import 52 miliony; bilans aktywny 55 milionów, czyli więcej niż całkowity nasz przywóz z tych państw. W 1937 roku eksportowaliśmy za 112 milionów, importowaliśmy za 73 milionów, bilans aktywny 39 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PSikorski">Najkorzystniej przedstawiają się obroty z grupą państw bałtyckich: eksportowaliśmy do nich w 1936 r. za 23 miliony, importowaliśmy tylko za 4, bilans aktywny 19. W 1937 r. eksportowaliśmy za 27 milionów, importowaliśmy za 6 milionów, bilans aktywny 21 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PSikorski">Dodam, że o ile bilans handlowy z Rzeszą Niemiecką kształtuje się obecnie biernie, to bilanse nasze z wyliczonymi pozostałymi państwami kształtują się stale wyraźnie aktywnie. Udział Rzeszy Niemieckiej w ogólnym naszym eksporcie za 1938 r. wyniesie prawdopodobnie w eksporcie około 22%, a w naszym ogólnym imporcie 24%. Natomiast o ile udział pozostałych wymienionych państw: Anglii, państw skandynawskich i bałtyckich wyniesie w eksporcie naszym 30%, to w imporcie tylko 18%.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#PSikorski">Z punktu widzenia bilansu płatniczego przedstawiają się obroty nasze z tymi państwami bardzo korzystnie, dlatego też przy postępującej rozbudowie obrotów z Niemcami musi przynajmniej równolegle iść rozbudowa obrotów z wymienionymi państwami.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#PSikorski">Korzyści umowy z Rzeszą Niemiecką leżą raczej na innej płaszczyźnie aniżeli bilansu płatniczego. Obie strony ze względów dewizowych dążą do aktywnych bilansów handlowych, polsko-niemieckie obroty dlatego kształtują się w stosunku 1:1. Ponieważ jednak strona polska sprzedaje za gotówkę, a ze względu na charakter swego importu korzysta z kredytu, powstają zazwyczaj bierne salda na naszą niekorzyść.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#PSikorski">Polska sprzedaje surowce i półsurowce przeważnie, gdyż w 70% płody rolne, a nabywa wysokowartościowe fabrykaty. Korzyść w wymianie jest dwustronna. Sprzedajemy płody rolne po cenie zazwyczaj przekraczającej ceny światowe, a Niemcy sprzedają towary, w których mieści się bardzo dużo pracy ludzkiej, jak maszyny, narzędzia, szczególnie potrzebne w okresie inwestycyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#PSikorski">Wzrost obrotów leży więc w interesie obu partnerów. Niemcy niewątpliwie zmuszone są nabywać środki spożywcze, których nie mają w nadmiarze, i to możliwie bez utraty dewiz. Dla nas jest korzystny eksport artykułów rolniczych, zwłaszcza jeśli go możemy dokonywać bez premii i dopłat, na które w budżecie nadmiernych środków nie mamy. Na odwrót i my bez straty dewiz importujemy te maszyny i narzędzia, które dla rozbudowy gospodarczej kraju są nieodzowne.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#PSikorski">Położenie geograficzne i struktura gospodarcza obu państw predestynuje oczywiście do dużej wymiany gospodarczej. Wzrost obrotów jest też niewątpliwie Wskazany, zwłaszcza jeśli się weźmie pod uwagę następujące dwa momenty: a) obroty z Niemcami i b. Austria wynosiły w 1928 roku blisko 2,3 miliarda złotych, a w roku ubiegłym wynosiły tylko około miliarda złotych, b) obroty polskiego handlu zagranicznego na głowę mieszkańca są najmniejsze wśród państw europejskich i również mniejsze od niektórych państw afrykańskich. Wzrost obrotów z Niemcami winien jednak iść w parze z ogólnym wzrostem naszego handlu zagranicznego i obrotami z tymi państwami, które nam zapewniają dodatnie bilanse handlowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#PSikorski">Zatrzymać jeszcze pragnę uwagę Wysokiej Izby na przemianach, jakie w strukturze obrotu handlowego obu państw dokonały się wskutek włączenia ziem b. Austrii i ostatnio ziem sudeckich. Austria oprócz płodów rolniczych kupowała od nas także półfabrykaty. Import z Polski płodów rolnych i artykułów przemysłowych wynosił mniej więcej po 50%. Sprzedawała nam natomiast oprócz fabrykatów również niektóre surowce. Włączenie Austrii do Rzeszy Niemieckiej spowodowało, że z eksportu naszego odpadły niektóre fabrykaty, a z eksportu byłej Austrii odpadł obecnie eksport niektórych surowców do Polski, jak złom i odpadki bawełniane. Utrzymaliśmy natomiast na ogół eksport płodów rolnych i eksport węgla. Na podstawie naszych poprzednich umów importowaliśmy z Niemiec w roku 1937 za 167 milionów zł, z byłej Austrii za 58 milionów zł, razem w 1937 r. za 225 milionów, a według nowej umowy import ma wynosić około 260 milionów zł, czyli więcej o 35 milionów. Należy jednak podkreślić, że w sumie tej mieszczą się kontyngenty gdańskie w wysokości około 36,5 miliona, czyli 14% ogólnych kontyngentów.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#PSikorski">Wskutek objęcia przez Rzeszę Niemiecką dużej części ziem Czecho-Słowacji i objęcia przez nas Zaolzia stworzyła się nowa sytuacja, która zmusza do rewizji dziś ratyfikowanej umowy. Negocjacje w tej sprawie toczyły się już w roku ubiegłym, uległy one chwilowej przerwie, doprowadzą jednak niewątpliwie do dalszego wzrostu obrotów z Rzeszą.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#PSikorski">Z tzw. ziem sudeckich importowaliśmy: porcelanę, szkło, w szczególności tzw. wyroby jabłonieckie, przędze, tkaniny, wyroby włókiennicze, wody i pastylki mineralne. Eksportowaliśmy do tych ziem: płody rolne, węgiel, a z Zaolzia także żelazo i różnorodne wyroby przemysłu żelaznego. Troską naszą winno więc być utrzymanie nie tylko eksportu rolnego, lecz również węgla i przetworów przemysłu żelaznego.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#PSikorski">Przechodząc do samej umowy, będącej przedmiotem ratyfikacji, chciałbym przypomnieć, że została podpisana 1 lipca 1938 r. i weszła w życie już 1 września na podstawie dekretu P. Prezydenta Rzeczypospolitej z 25 sierpnia.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#PSikorski">Umowę z załącznikami ogłoszono w Dzienniku Ustaw Nr 62 z ubiegłego roku; obejmuje ona 80 stron druku- Za podstawę umowy tej wzięto umowę z Rzeszą z 4 listopada 1935 r., która chociaż oparta o klauzulę największego uprzywilejowania, reguluje tylko niektóre w traktatach ujmowane problemy.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#PSikorski">Odpadły więc zupełnie postanowienia traktatu z b. Austrią wraz z jej klauzulą osiedleńczą, odpadły również korzystne dla nas przepisy tranzytowe i weterynaryjne. Jednakże Niemcy przejęli wszystkie zniżki, jakie od Polski otrzymała Austria wraz z kilkoma dalszymi. Niemcy posiadali przedtem 66 zniżek z polskiej taryfy celnej, przejęli 183 zniżki, które posiadała przedtem Austria i uzyskali 12 nowych dodatkowych stawek ulgowych. Natomiast myśmy otrzymali od Rzeszy poprzednie 9 zniżek, jedną nową i jedną z 29 ulg, jakie mieliśmy z b. Austrią, a pozostałe 28 odpadły.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#PSikorski">Ponieważ członkom Wysokiej Izby nie została przedłożona umowa, będąca przedmiotem ratyfikacji Sejmu i Senatu, pozwolę sobie przeczytać główne obustronne zniżki celne:</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#PSikorski">Niemieckie zniżki obejmują: rzepak, gorczycę, mak, nasiona koniczyny i buraków, grzyby, drzewo, gęsi i bydło (ostatnie dla Gdańska).</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#PSikorski">Polskie zniżki celne obejmują między innymi: wody mineralne, piwa, chemikalia, farby, skórki wyprawione, galanterie skórzane i metalowe, obuwie, dywany, wyroby dziane, meble, papiery, szkło, porcelanę, bardzo liczne wyroby metalowe, aparaty, maszyny, przyrządy precyzyjne, zabawki itd.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#PSikorski">Liczne i różnorodne polskie ulgi celne powodowane są zróżniczkowanym eksportem Niemiec do Polski, podczas gdy Polski eksport jest mniej zróżniczkowany, przy czym zazwyczaj monopoliczny odbiorca niemiecki ustala z góry ceny, wskutek czego polski eksport mniej zależy od ulg celnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#PSikorski">Różnorodne ulgi celne niewątpliwie jednak wpływają również na większe zróżniczkowanie eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#PSikorski">Biorąc pod uwagę, że jeśli obecnie, wskutek przejęcia ziem sudeckich, pewne ulgi z traktatu z Czecho-Słowacją przejdą do traktatu niemieckiego, to w przyszłości umowa handlowa z Niemcami stanie się naszym podstawowym traktatem w dziedzinie celnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#PSikorski">Przedkładając w r. 1935 pierwszą umowę handlową z Rzeszą Niemiecką pozwoliłem sobie już wówczas zwrócić uwagę na sprzeczność między duchem klauzuli największego uprzywilejowania, na której oparto umowę, a jej istotną treścią. Sprzeczność tę mamy w spotęgowanej formie w obecnym układzie, co jest wynikiem ścisłej reglamentacji towarowej i dewizowej, istniejącej w obu państwach.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#PSikorski">Sama umowa nie odbiega od formuł stosowanych w innych traktatach, opartych na klauzuli największego uprzywilejowania, jedynie realizacja odbiega diametralnie od form takiego traktatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#PSikorski">O ile normalny traktat handlowy jest ramą, którą wypełnia samo życie, tj. tysiące bezpośrednich transakcyj kupców i producentów, to umowa polsko-niemiecka sama jeszcze nic nie d^ie. Wypełniają ją dopiero umowy kontyngentowe, clearingowe i dziesiątki umów, zawieranych przez różne organizacje prywatno-prawne z udziałem czynników rządowych i samorządowych, względnie umowy specjalne w rodzaju kredytowej, zawartej przez Ministerstwo Skarbu. Szczególnie ważne są umowy branżowe, gdyż one ustalają ceny oraz bliższe warunki dostaw. Słusznie też nazywa się obecną umowę zbiorem prywatno - prawnych umów kupieckich pod wspólną pieczątką traktatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#PSikorski">Z powyższych względów poruszono na Komisji Spraw Zagranicznych formę i treść przedmiotu ratyfikacji.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#PSikorski">Fakt, że członkom Wysokiej Izby nie wręczono umowy, będącej przedmiotem ratyfikacji, a tylko projekt ustawy ratyfikacyjnej, tłumaczono tym, że obecna umowa niewiele różni się od dawnej, dołączonej do odnośnego druku sejmowego. Natomiast zastanawiano się nad wypadkową, jaką należało by znaleźć, ażeby ustawy ratyfikacyjne obejmowały nie tylko formę, lecz również istotną treść, a równocześnie nie ograniczały potrzebnej swobody negocjacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#PSikorski">Do zasadniczych spraw tych, jak również do ogólnych linii naszej polityki handlowej zamierza Komisja Spraw Zagranicznych powrócić na wspólnym posiedzeniu z Komisją Przemysłowo-Handlową.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#PSikorski">Na Komisji Spraw Zagranicznych poruszano również problem transakcji kompensacyjnej, na podstawie której za drzewo, zboże i świnie nabywa Polska poza ramami umowy maszyny i narzędzia nie wyrabiane w Polsce. Warunki kredytowe transakcji tej, szeroko omawiane w prasie obu państw, niesłusznie przedstawia się jako wyłączne kredytowanie strony polskiej przez niemiecką. W umowie tej znajdują się również elementy kredytowania niemieckich zakupów aprowizacyjnych przez stronę polską.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#PSikorski">Na podstawie art. 52 Konstytucji wprowadzono dekretem Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5 sierpnia 1938 r. umowę gospodarczą z Rzeszą Niemiecką w życie.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#PSikorski">Ponieważ umowa zwiększa z niewątpliwą korzyścią dla obu stron obroty gospodarcze, wnoszę imieniem komisji o jej ratyfikację.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Wobec tego przystępujemy do głosowania*</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, proponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o rządowym projekcie ustawy o zatwierdzeniu układu między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli (podatku wekslowego) (druki nr 33 i 74).</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Szymanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PSzymanowski">Wysoki Sejmie! Układ między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem, zawarty w dniu 8 lutego 1938 roku, ma na celu uchylenie dwukrotnego opodatkowania weksli. Układ w tej materii nie jest rzeczą nową. Już istniał podobnego rodzaju układ, zawarty w roku 1933, jednak na skutek spadku guldena gdańskiego układ ten został w dniu 28 czerwca 1935 r. wymówiony i przestał obowiązywać z dniem 31 grudnia 1935 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PSzymanowski">Jak wspomniałem, nowy układ zawarto dnia 8 lutego 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PSzymanowski">Ze strony formalnej układ ten ma prawie wszystkie cechy układu międzynarodowego. A więc zawarty jest między stronami na zasadzie równouprawnienia; podlega ratyfikacji powołanych organów każdej ze stron; ratyfikacja powinna być notyfikowana wzajemnie; po notyfikacji w pewnym okresie wchodzi w życie; nie może być w niczym zmieniony, może być albo przyjęty, albo odrzucony. Jednak jest jedna charakterystyczna cecha, która go odróżnia od układów międzynarodowych, mianowicie wykonanie ustawy, zatwierdzającej układ, powierza się nie Ministrowi Spraw Zagranicznych, lecz Ministrowi Skarbu, dlatego że Wolne Miasto Gdańsk nie jest państwem suwerennym, nie ma gestii międzynarodowej i gestia ta należy do Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#PSzymanowski">Jeżeli chodzi o stronę merytoryczną, układ ten, jak wspomniałem, zawarto dlatego, że nastąpiła inna relacja guldena do złotego. Jeżeli poprzedni układ przewidywał relację: 100 guldenów równa się 173 zł, to obecnie przyjęto relację: 100 guldenów równa się 100 zł. Między stronami nie będzie przeprowadzony żaden ogólny rozrachunek z tytułu tego układu, po prostu opłaty stemplowe (podatek wekslowy) uiszczone na terenie jednej strony będą podlegały odliczeniu na terenie drugiej strony. Tak przewiduje art. 1 układu. Art. 2 układu mówi, że nie będą podlegały zaliczaniu dodatki do opłat, jak również nie będą podlegały zaliczaniu kary. A więc jeżeliby, powiedzmy, wypadło stronie gdańskiej odliczyć opłatę stemplową uiszczoną w Polsce, to odliczeniu nie podlegałby 10% dodatek do opłaty stemplowej od weksli. Ponieważ w chwili obecnej opłata stemplowa w Polsce jest wyższa niż opłata stemplowa w Gdańsku, odliczenie to będzie się dokonywało tylko w Polsce. Jak wiadomo w Polsce opłata stemplowa od weksli — biorąc dla przykładu — wynosi 30 gr od 100 zł + 10% dodatek, czyli 33 grosze od każdych 100 zł. Na obszarze Wolnego Miasta Gdańska opłata ta jest znacznie niższa i zasadniczo wynosi 10 fenigów od 100 guldenów, przy czym w dwóch wypadkach ta opłata zmniejszana jest do połowy, do 5 fenigów od 100 guldenów, mianowicie wówczas, gdy weksel jest wystawiony w Gdańsku, a ciągniony lub płatny zagranicą, lub odwrotnie — jeżeli jest wystawiony za granicą, a ciągniony lub płatny w Gdańsku i opiewa w guldenach. Otóż dla przykładu zilustruję — jeżeli przyjdzie na teren Polski z terenu Gdańska weksel na 100 guldenów, opłacony tam w kwocie 5 fenigów, to tutaj będzie podlegał dodatkowej opłacie, która wypadnie z następującego rozrachunku: w Polsce obowiązuje opłata 30 groszy od 100 złotych, a więc 30 groszy minus 5 fenigów, które w tym obrachunku równają się 5 groszom, równa się 25 groszy plus 10% dodatek, który w danym wypadku będzie zastosowany, czyli 27½ grosza, w zaokrągleniu 28 groszy.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#PSzymanowski">Art. 4 zawartego układu ma charakter proceduralny, przewiduje, że układające się Strony mogą układ w razie potrzeby uzupełnić. Wreszcie art. 5 ustala, że układ wchodzi w życie w 16 dni po jego notyfikowaniu. Poza tym żadnych charakterystycznych cech układ nie, posiada.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#PSzymanowski">W imieniu Komisji Skarbowej proszę Wysoką Izbę o zatwierdzenie układu według druku nr 33.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#WicemarszalekDlugosz">Do projektu nie zgłoszono żadnego wniosku. Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#WicemarszalekDlugosz">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#WicemarszalekDlugosz">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich (druki nr 9 i 75) — sprawozdawca p. Wróblewski.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PWroblewski">Wysoka Izbo! Przedłużenie mocy obowiązującej ustawy o podatku wyrównawczym na okres dalszych 2 lat, tj. 1939/40 i 1940/41, wydaje się konieczne, zważywszy na rolę, jaką odgrywa ten podatek w budżetach gmin wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PWroblewski">Według preliminarzy budżetowych gmin na rok 1938/39 ogólna suma dochodów gmin wynosi 109.158.000 zł, w czym z podatku wyrównawczego 48.098.000 zł. Podatek wyrównawczy stanowi zatem przeciętnie w Polsce 45 % dochodów gmin.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PWroblewski">Jeżeli chodzi jednak o gminy w b. zaborze rosyjskim, znaczenie podatku wyrównawczego jeszcze znacznie wzrośnie. Mianowicie z ogólnej sumy dochodów gmin b. zaboru rosyjskiego 61.837.000 zł na podatek wyrównawczy przypada 38.622.000 zł. A więc podatek wyrównawczy stanowi tu 62% ogółu dochodów. Wobec takiej sytuacji oczywiście moc obowiązująca ustawy o podatku wyrównawczym musi być przedłużona na okres dalszych 2 lat. Termin dwuletni uzasadniony jest zapowiedzianą przez Rząd reformą finansów komunalnych, która ma być przeprowadzona w tym właśnie okresie czasu.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#PWroblewski">Projekt ustawy zatem nie budziłby żadnych wątpliwości i nie wymagałby żadnych poprawek, gdyby nie okoliczność, że z upływem 1939 roku kalendarzowego kończy się system świadectw przemysłowych i kart rejestracyjnych jako podatku państwowego, natomiast wchodzą w życie przepisy nowej ustawy z dnia 25 kwietnia 1938 r. o opłatach rejestracyjnych od przedsiębiorstw i zajęć.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#PWroblewski">Zgodnie z artykułami 1 i 5 obowiązującej obecnie ustawy z dn. 27 lutego 1937 r. o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich — ceny świadectw przemysłowych i kart rejestracyjnych stanowiły m. in. podstawę repartycji podatku wyrównawczego na poszczególnych płatników.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#PWroblewski">Sprawa ta poza formalnymi wątpliwościami nie budziłaby innych, gdyby opłaty rejestracyjne posiadały strukturę podatku, którego wysokość odpowiada choćby w grubych zarysach sile podatkowej płatnika. Ponieważ tak nie jest, powstaje pytanie, czy można opłaty przyjąć za podstawę repartycji podatku wyrównawczego.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#PWroblewski">Istnieją tu dwojakie zastrzeżenia. Pierwsze: co do zmniejszenia — w przypadku automatycznego zastąpienia świadectw przemysłowych opłatami rejestracyjnymi — udziału przemysłu, handlu i rzemiosła w podatku wyrównawczym kosztem pozostałych dwóch grup płatników, tj. płatników podatku gruntowego i od nieruchomości — budynków.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#PWroblewski">Ogólna suma cen świadectw przemysłowych i kart rejestracyjnych według uzasadnienia rządowego do projektu ustawy o opłatach rejestracyjnych wynosiła w r. 1936/37 — 22.700.000 zł, przewidywany zaś wpływ z opłat rejestracyjnych według tegoż źródła oszacowany był na 18.800.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#PWroblewski">Ponieważ podatek wyrównawczy jest podatkiem skontyngentowanym, przeto zmniejszenie ciężaru przemysłu, handlu i rzemiosła automatycznie spowoduje wzrost ciężaru pozostałych grup płatników — ściśle biorąc — rolników, gdyż grupa płatników podatku od nieruchomości gra znikomą na ogół rolę na terenie wsi.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#PWroblewski">Drugie zastrzeżenie odnosi się już do rozkładu ciężaru podatku wyrównawczego pomiędzy płatników grupy przemysłowo-handlowej i rzemieślniczej. Opłaty rejestracyjne mianowicie w wielkim stopniu zmniejszają dotychczasowe obciążenie świadectwami przemysłowymi większych przedsiębiorstw, przy czym w miarę wzrostu przedsiębiorstwa różnica ta jest coraz większa.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#PWroblewski">Repartycja zatem podatku wyrównawczego, oparta na opłatach rejestracyjnych, będzie uprzywilejowywać w wielkim stopniu duże przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe kosztem małych przedsiębiorstw i — jak to już wspomnieliśmy — kosztem rolników.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#PWroblewski">W tych warunkach najsłuszniejszą wydaje się koncepcja przyjęcia za podstawę wymiaru podatku wyrównawczego dla grupy przemysłowo-handlowo-rzemieślniczej w 1940/41 r. cen świadectw przemysłowych i kart rejestracyjnych, wykupionych na r. 1939/40. Zachodzi ta jedna tylko trudność, a mianowicie sprawa podstawy wymiaru podatku wyrównawczego dla tych przedsiębiorstw i zajęć, które powstaną dopiero w r. 1940. W odniesieniu do nich należało by przyjąć za podstawę pewną wielokrotność wykupywanej już na podstawie ustawy o opłatach rejestracyjnych karty rejestracyjnej. Szukając podstaw do ustalenia współczynnika tej wielokrotności, zwrócić się należy do postanowień ustawy z dnia 5 sierpnia 1938 r. o poprawie finansów związków samorządu terytorialnego i o zmianie ustawy o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#PWroblewski">Konsekwentnie do powyższych postanowień wydaje się jedynie słuszne przyjęcie obecnie za podstawę repartycji podatku wyrównawczego:</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#PWroblewski">a) dla zakładów, wymienionych w działach I lit. a) i II lit. a) części III załącznika do art. 7 ustawy z dn. 25.IV. 1938 r. o opłatach rejestracyjnych (analogicznie do podatku drogowego), jeżeli zatrudniają ponad 100 pracowników, 4-krotne karty rejestracyjne, b) dla zakładów pozostałych 2-krotne karty rejestracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#PWroblewski">Z powodów wyżej przytoczonych Komisja Skarbowa wprowadziła do rządowego projektu ustawy pewne poprawki. Proszę Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy (druk nr 9) z poprawkami Komisji Skarbowej, zawartymi w druku nr 75, to jest w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno- Samorządowej o rządowym projekcie ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym (druki nr 32 i 76) — sprawozdawca Wicemarszałek Długosz.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#Marszalek">Wicemarszałek Długosz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Zanim przystąpię do omówienia projektu ustawy, proszę o poprawienie omyłek drukarskich w druku nr 76. Mianowicie: 1) w art. 3 ust. (1) pkt 2) wyraz — „swego” zastąpić wyrazem „jej”; 2) w art. 4 w wierszu 2 od dołu znajdujący się po wyrazie „przewodniczący” wyraz — „komisji” należy przenieść po wyrazie „sekretarzem”; 3) w art. 7 ust. (1) pkt 5) dodać wyrazy — „nie więcej jednak niż dwie”; 4) w art. 12 ust. (2) w wierszu 4 wyraz — „im” zastąpić wyrazem — „mu”; 5) w art. 12 ust. (3) w wierszu 2 wyraz — „gminy” zastąpić wyrazem — „gminny”.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Wniesiony do Sejmu rządowy projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym (druki nr 32 i 76) nie jest pierwszym projektem ustawy, ma on swoją historię. Rodzi się on już od 4 lat. W roku zeszłym w dn. 1 lutego projekt ten był rozpatrywany na plenum Sejmu, a następnie przesłany do Senatu, skąd już światła dziennego nie ujrzał. Twierdzę, że stało się to ze szkodą dla oświaty. Wytworzył się bowiem stan niepewności i do pewnego stopnia bezkrólewie. Projekt ten wymaga pilnego załatwienia nie tylko dla powodu, o którym przed chwilą mówiłem, ale jest on koniecznością, którą samo życie wysuwa. Dla samorządu był to postulat, którego załatwienia domagano się od szeregu lat na wszystkich zjazdach samorządu terytorialnego. Ten projekt nabiera tym jaskrawszego światła, jeżeli się zważy, że Państwo Polskie odziedziczyło po zaborcach szkolnictwo powszechne na różnych zasadach zorganizowane i w różny sposób administrowane. Przepisy tymczasowe o szkolnictwie powszechnym zostały wprowadzone jeszcze za czasów Rady Regencyjnej w dniu 10 sierpnia 1917 r. Obowiązek zakładania szkół powszechnych włożyły one na gminy, jednocześnie w tym czasie powołano specjalne organy gminne, dozory szkolne, a jako władzę nadzorczą nad organizacją szkolnictwa powszechnego — rady szkolne powiatowe.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PDlugosz">Na podstawie różnych ustaw z lat 1917, 1919, 1920 i 1922 włożono na dozory i rady szkolne dość duże i to ciężkie obowiązki w zakresie szkolnictwa powszechnego. Stworzono samorząd szkolny, który nie posiadał odrębnej osobowości prawnej, ani własnej egzekutywy, ani własnych środków materialnych. Nic dziwnego, że tak skonstruowany samorząd nie mógł należycie spełniać swych obowiązków, ale stał się instytucją martwą. Cały ciężar zaspokajania potrzeb oświaty powszechnej spadł natomiast na samorząd terytorialny. Wytworzyło to w następstwie dualizm władzy. Z jednej strony gmina, miasto i powiat dawały pieniądze na cele szkolnictwa, a z drugiej — dozory i rady szkolne tymi środkami dysponowały. Wytwarzało to niejednokrotnie niepotrzebną walkę pomiędzy gminą i dozorem szkolnym, niepotrzebną masę pisaniny, a przede wszystkim wpływało na opóźnienie, nieraz na całkowite niezałatwianie najpilniejszych spraw, dotyczących szkolnictwa powszechnego.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PDlugosz">Jednocześnie na skutek zarządzeń władz szkolnych ograniczono wprowadzenie kolegialnych organów samorządowych na rzecz jednoosobowych władz rządowych. Samorząd szkolny stawał się fikcją, z którą należało skończyć, a stało się to tym bardziej rzeczą nieodzowną po wejściu w życie ustawy z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, mocą której na całym terenie Rzeczypospolitej wprowadzono zbiorowe gminy wiejskie. Dojrzała wtedy sprawa zespolenia samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym, dojrzała już całkowicie sprawa skończenia z fikcją.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PDlugosz">Zasadniczą przewodnią myślą projektu jest zniesienie odrębnego, samodzielnego samorządu szkolnego z równoczesnym stworzeniem specjalnych obligatoryjnych organów samorządu terytorialnego do spraw szkolno-oświatowych w postaci komisji oświatowych gminnych, miejskich i powiatowych, wyposażonych ustawowo w pewien własny samodzielny zakres działania.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PDlugosz">Art. 1 projektowanej ustawy ma raczej charakter deklaracyjny. Art. 2 i 6 projektowanej ustawy określają zakres działania tych komisyj. Zakres ten jest dosyć duży. Nie będę szerzej się nim zajmował, gdyż jest szczegółowo omówiony w projekcie ustawy. Art. 3, 4, 7 i 11 określają skład komisji, powołując do współpracy przedstawicieli organów wykonawczych jako przewodniczących komisyj, następnie nie tylko członków rad gminnych i powiatowych, ale i czynnik obywatelski, fachowo — nauczycielski.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PDlugosz">Poza tym do komisji na zaproszenie przewodniczącego w sprawach, dotyczących różnych zagadnień, będą zapraszani przedstawiciele wyznań, lekarz szkolny, architekt, kierownik szkoły czy też przewodniczący komitetów szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#PDlugosz">Zwracam specjalną uwagę na skład komisyj jako zasadniczą rzecz zarówno przy komisjach gminnych, jak i powiatowych. Projekt ustawy przewiduje, że jeżeli chodzi o przewodniczącego komisji gminnej, przewodniczącym jest przełożony gminy czyli wójt; jeżeli chodzi o przewodniczącego komisji powiatowej, jest nim przewodniczący wydziału powiatowego.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#PDlugosz">Stwierdzam, że jeżeli chodzi o sprężystość działania czy też wykonawstwo, to oddanie przewodnictwa przełożonemu gminy: wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi i przewodniczącemu wydziału — niewątpliwie wyjdzie na korzyść działania komisji i samej oświaty. Jednocześnie do komisji jest przewidziany wybór trzech członków rady gminnej albo też nie członków, spoza rady gminnej. Dalej do składu komisji wchodzi dwóch nauczycieli, delegowanych przez inspektorat szkolny, następnie przedstawiciel szkolnictwa średniego ogólnego czy dokształcającego. Wreszcie komisja powołuje inne osoby, nie więcej niż dwie.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#PDlugosz">O co tu chodzi? Rozumiemy doskonale, że na terenie poszczególnych gmin czy powiatów znajdują się osoby, które specjalnie interesują się zagadnieniem oświaty, poświęcają nieraz dużo czasu temu zagadnieniu, ludzie, którzy nie chcą specjalnie angażować się do innych prac, a tylko temu zagadnieniu najbardziej, i najwięcej czasu poświęcają. Daje to możliwość wprowadzenia do komisyj, które są organami samorządu terytorialnego, czynnika obywatelskiego i czynnika społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#PDlugosz">Do projektu ustawy, jeżeli chodzi o art. 3 i 7, zostały zaproponowane poprawki mniejszości p. dr Barana, p. dr Sommersteina i p. dr Perfeckiego. Poprawki te idą w tym kierunku, żeby w składzie komisyj w punkcie 5) dodać jako rzecz alternatywną wprowadzenie jako członków stałych komisyj przedstawicieli wyznań prawnie uznanych. Jednocześnie p. dr Perfecki wprowadza poprawkę, aby do składu komisji wchodzili również przedstawiciele komitetów szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#PDlugosz">Proszę Wysokiej Izby! Tego rodzaju skład komisji, jaki przed chwilą przedstawiłem, jest składem, gdzie poza czynnikami samorządu terytorialnego mogą znaleźć się również ludzie, którzy zajmują się pracami oświatowymi. Jeżeli chodzi o reprezentanta wyznań, to muszę tu stwierdzić, że całkowicie uznaję pożyteczność i wielki wpływ, jaki duchowieństwo wywiera i moralnie i wychowawczo w duchu chrześcijańskim na młodzież. Doceniając tę rzecz, muszę jednak stwierdzić, że jeżeli przedstawiciel duchowieństwa nie wchodzi w formie obowiązującej, kategorycznej do składu komisji, to omawiając tę sprawę, kierowaliśmy się jedynie tym, że przecież dziś przedstawiciele duchowieństwa wchodzą już w skład rady gminnej. Nie mniej dalej wiemy, jakie uczucia nasz lud żywi do wiary, do duchowieństwa i mając możność powołania ludki spoza rady gminnej, niewątpliwie zawsze będzie się kierował tą myślą, że przedstawiciel duchowieństwa tam się znajdzie. Dalej chodziło nam również o to, aby zbytnio nie rozbudowywać składu komisji. Ciało Składające się z kilkunastu osób — a uwzględniając wszystkie zgłoszone postulaty, skład komisji wynosiłby 16 —17 osób — byłoby ciałem zbyt dużym, co nie wpłynęłoby na sprawność jego działania.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#PDlugosz">Art. 12 mówi o karaniu tych dzieci, które nie spełniają obowiązku szkolnego. Karanie to będzie wypełniał zarząd gminy.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#PDlugosz">Jeśli chodzi o egzekutywę, to projekt ustawy wychodzi ze słusznego założenia, że kara wtedy spełnia swe zadanie wychowawcze, jeżeli jest stosowana zaraz, a przy dzisiejszym systemie egzekucyjnym ściąganie podatków i kar, które trwa niejednokrotnie rok albo dłużej, niewątpliwie minęłoby się z celem. Dlatego projekt ustawy mówi wyraźnie, że tą sprawą powinny zająć się same zarządy gmin.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#PDlugosz">Korzystając, że jestem przy głosie, chcę stwierdzić, że samorząd terytorialny zarówno wiejski jak i miejski wysuwa postulat, ażeby egzekucje należności samorządowych z powrotem przekazać samorządom.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#PDlugosz">Art. 13 wprowadza przy każdej szkole powszechnej oraz dokształcającej komitety szkolne. Rozporządzenia wykonawcze p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jak również p. Ministra Spraw Wewnętrznych, a jeśli chodzi o szkoły dokształcające zawodowe — Ministra Przemysłu i Handlu określą zakres, skład i organizację tych komisyj. Do tego artykułu jest zgłoszony wniosek mniejszości przez p. dra Putka, który idzie w tym kierunku, że pozostawiając pierwsze dwie części art. 13, jednocześnie precyzuje, jak powinien wyglądać skład komisyj, jeśli chodzi o komitety szkolne.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#PDlugosz">Komisja w większości stanęła na innym stanowisku, uważa, że ta sprawa musi być specjalnie przemyślana i specjalnie przedyskutowana i uznaje, że te myśli, które zostały przez poszczególnych członków Komisji Administracyjno-Samorządowej poruszane i omawiane na komisji, należy traktować jako sugestię dla ministrów, ażeby w przyszłości, kiedy te komitety szkolne będą organizowane, znalazło to swój wyraz w rozporządzeniach.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#PDlugosz">Art. 17 przewiduje, że na wniosek zarządów miast Lwowa, Krakowa, Łodzi, Poznania, Warszawy i Wilna na podstawie uchwał organów stanowiących mogą być powołane specjalne komisje, które zajmą się sprawami, dotyczącymi oświaty i kultury.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Dwudziestoletnie doświadczenie, zdobyte na podstawie obserwacji działalności samorządu szkolnego, sprawiedliwa dostatecznie załatwienie tej sprawy w sensie zaproponowanym przez projekt rządowy. Dotychczasowa obserwacja stosunku samorządu terytorialnego do szkolnictwa powszechnego wskazuje na wielkie zainteresowanie się samorządu sprawami szkolnymi. To zainteresowanie zresztą jest tłumaczone ogólnym zainteresowaniem nie tylko w miastach, ale i po wsiach, jakiemu ludność wiejska daje wyraz przez dobrowolne opodatkowanie się na budowę szkół, tak samo wskazują na to wyraźnie budżety, które w poszczególnych samorządach zarówno miejskich, wiejskich jak i powiatowych wykazują dość znaczne, poważne kwoty, jakie rokrocznie samorządy świadczą na cele szkolnictwa, na cele oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#PDlugosz">Podaję przykładowo cyfry, ilustrujące wysokość świadczeń. I tak na cele szkolnictwa wynosiły one w r. 1935/36 zł 39.420.000, w tym na szkolnictwo wiejskie, szkolnictwo powszechne 15.581.000 zł, w miastach 23.839.000 zł. Na rok 1936/37 suma ogólna wynosiła 38.816.000 zł, w tym na szkolnictwo powszechne w gminach wiejskich 16.565.000, w miastach 22.251.000 zł. I wreszcie w preliminarzu budżetowym na rok 1938/39 ogólna suma wydatków na szkolnictwo zamyka się cyfrą 42.242.000 zł, z czego na szkolnictwo powszechne 17.071.000 zł i na szkolnictwo w miastach 25.171.000 zł. Dotychczas obowiązująca ustawa była wprowadzona jeszcze w r. 1917, kiedy na ziemiach polskich był zaborca. Wtedy dozory szkolne, rady szkolne miały między innymi na celu obronę oświaty od czynników obcych. Wydaje mi się, że po 20 latach naszej niepodległości należy jak najszybciej skończyć z tym przeżytkiem. I dlatego dzisiejszy projekt, wprowadzający jednolitość w postępowaniu, niewątpliwie przyczyni się do poprawy i samej oświaty i do unormowania tych stosunków, które w ciągu ostatnich lat obserwowaliśmy. Droga przebywana przez nauczyciela czy innego interesanta od przewodniczącego dozoru szkolnego do wójta gminy i odwrotnie po to, żeby nie załatwić sprawy, nieraz wytwarzała sytuację niemożliwą. Ten projekt kładzie kres temu i wydaje mi się, że zarówno czynniki zainteresowane oświatą jak i całe społeczeństwo wyniosą przekonanie, że w ten sposób zorganizowane komisje spełnią swe obowiązki z pożytkiem dla oświaty i kultury w naszym Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#PDlugosz">Jeżeli chodzi o budowę i utrzymanie szkół, to Komisja Administracyjno — Samorządowa przychodzi do Sejmu z rezolucją w tej sprawie, a mianowicie wzywa Rząd do jak najśpieszniejszego przygotowania ustawy o utrzymaniu i budowie szkół. Uważam, że ta ustawa jest pilna również dlatego, aby nie wprowadzać pewnego zamętu czy zamieszania ze względu na proponowane zespolenie samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
+ <u xml:id="u-11.22" who="#PDlugosz">Wypowiadam się za przyjęciem projektu ustawy w myśl brzmienia, zaproponowanego przez większość komisji, a jednocześnie sprzeciwiam się wszystkim poprawkom, które są zgłoszone jako poprawki mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-11.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. ks. Lubelski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PksLubelski">Wysoki Sejmie! Jednym z podstawowych zadań i celów odrodzonej szkoły polskiej jest wychowanie religijne i moralne. Wynika to z najgłębszych zasad Kościoła katolickiego, wynika to z żywotnych interesów Państwa Polskiego i narodu polskiego, także wynika to z naszych tradycyj polskich. I dlatego też tam, gdzie chodzi o kształcenie i wychowanie młodego pokolenia, powinni brać udział także przedstawiciele tego Kościoła, do którego należy przeważająca większość naszego narodu, który w ciężkich czasach naszej niewoli był ostoją naszego bytu narodowego i który tak wielkie zadania ma w odrodzonej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#PksLubelski">Dyskutujemy obecnie nad ustawą o zespoleniu samorządu terytorialnego z samorządem szkolnym. W projekcie tej ustawy są proponowane komisje szkolne, komisje oświatowe, gminne i powiatowe. W skład tych komisyj wchodzą przedstawiciele samorządu i przedstawiciele nauczycielstwa, a nie widzę tam przedstawicieli duchowieństwa katolickiego. Wprawdzie według tej ustawy ci przedstawiciele Kościoła katolickiego mogą być powołani przez przewodniczącego, lecz mają tylko głos doradczy. Uważam, że dla dobra sprawy, dla dobra kształcenia młodych pokoleń, dla dobra oświaty w Polsce jest wskazane, żeby tam z urzędu wchodzili przedstawiciele Kościoła katolickiego. Chcę zaznaczyć tutaj i podkreślić, że za czasów zaborczych pod wszystkimi trzema zaborami do rad szkolnych wchodzili przedstawiciela tego Kościoła, tak do rad szkolnych gminnych jak i do rad szkolnych powiatowych. Dlatego też stawiam poprawkę, ażeby w art 3 w ust. (1) po pkt. 2) wstawić jako pkt 3) słowa: — „przedstawiciel Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego delegowany przez odnośną kurię biskupią” i do art. 7 w ust. (1) po pkt. 2) wstawić jako pkt 3) słowa: — „przedstawiciel Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego delegowany przez odnośną kurię biskupią”.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#PksLubelski">Proszę Wysoką Izbę o przyjęcie tych poprawek i okazanie zaufania duchowieństwu, przy czym wyrażam głębokie przekonanie, że przyjęcie tych poprawek wyjdzie tylko na dobro tak drogiej i ważnej dla nas wszystkich sprawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Perfecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PPerfecki">Wysoki Sejmie! Projekt niniejszej ustawy ma na oku dwa główne cele, które mają ułatwić właśnie to zespolenie samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PPerfecki">Pierwszy cel jest materialnej natury, a polega on na tym, że przez przełożenie na samorząd terytorialny pełnej odpowiedzialności za wyposażenie szkolnictwa powszechnego zabezpieczyć się ma temu szkolnictwu materialną egzystencję i rozbudowę.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PPerfecki">Drugi cel polega na tym, żeby wyposażyć ten samorząd zarazem w te wszystkie atrybuty moralnej natury, jakie miał dotychczasowy samorząd szkolny, a w szczególności w zakresie pieczy nad szkolnictwem, a nawet te uprawnienia poszerzyć.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PPerfecki">Oba powyższe cele znajdują wprawdzie wyraz w projekcie ustawy, jednakowoż kardynalnym błędem tego projektu jest to, iż nadano odnośnym organom samorządu terytorialnego, mianowicie komisjom oświatowym, gminnym i powiatowym, tego rodzaju konstrukcję prawną, iż nie będą one w możności spełniać należycie obu tych zadań i nie będą w możności osiągnąć obu tych celów. Pozbawiono mianowicie te komisje oświatowe tych czynników społeczno-obywatelskich, które były zastąpione w organach dotychczasowego samorządu szkolnego, które może w największej mierze przyczyniały się do spełniania przez te organa ciężkich dla nich zadań tak moralnej jak i materialnej natury. Ubywają bowiem z tych komisyj tak ważne czynniki społeczne, oświatowe, kulturalne, jak przedstawicielstwo wyznaniowe, jak przedstawicielstwo szerokich kół ludności, w szczególności kół rodzicielskich, którym najwięcej musi leżeć na sercu należyty rozwój szkolnictwa. Kolega Baran następnie omówi kwestię przedstawicielstwa wyznaniowego i zgubność tego, że to przedstawicielstwo nie znajduje się w projekcie omawianej ustawy. Ja swoje wywody ograniczę tylko do uzasadnienia zgłoszonych przeze mnie wniosków, które odnoszą się db tych czynników społeczno-obywatelskich, które powinny znaleźć swój wyraz w składzie wspomnianych komisyj oświatowych tak gminnych, jak i powiatowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#PPerfecki">Wnioski te zmierzają ku temu, by zapewnić jak najszerszym kołom ludności przy pomocy komitetów szkolnych przewidziane w art. 13 projektu ustawy przedstawicielstwo w komisjach oświatowych tak gminnych, jak i powiatowych. Zaznaczam przy tym, iż to przedstawicielstwo było przewidziane, jakkolwiek w innej formie, przez pierwotny rządowy projekt, wniesiony do Sejmu w ubiegłej budżetowej kadencji, druk nr 608. Mianowicie art. 4 pkt 4 wyraźnie przewidywał przedstawicielstwo komitetów szkolnych, nazwanych w tym projekcie opiekami szkolnymi, w tej formie, iż do komisyj oświatowych gminnych ma wchodzić przewodniczący opieki szkolnej, a w większych gminach od 2—5 przewodniczących opiek szkolnych, wybranych na ogólnym zebraniu przewodniczących opiek szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#PPerfecki">W mych wnioskach przyjmuję tę bardzo słuszną zasadę, iż te opieki szkolne, nazwane w obecnym projekcie komitetami szkolnymi, z natury rzeczy stanowić będą organ, w którym szerokie koła ludności miałyby możność znaleźć najlepsze przedstawicielstwo. Tę zasadę rozbudowuję w mych wnioskach w sposób więcej celowy, gdyż proponuję, by to przedstawicielstwo komitetów szkolnych znalazło się zarówno w komisjach oświatowych gminnych, jak też w komisjach oświatowych powiatowych. Mianowicie proponuję w art. 3 jako pkt 5, by do komisji oświatowej gminnej wchodziła z ramienia tych komitetów szkolnych taka sama ilość członków, jaka ma wchodzić do niej spośród członków rady gminnej. Proponuję, by do tej komisji oświatowej gminnej wchodziło 4 członków wybranych na ogólnym zebraniu komitetów szkolnych, istniejących na obszarze gminy. Co do komisji oświatowej powiatowej proponuję, by do niej wchodziło, podobnie jak do komisji oświatowej gminnej, 4 członków, wybranych na ogólnym zebraniu przewodniczących komitetów szkolnych danego powiatu. Inne postanowienia mych wniosków stanowią o zabezpieczeniu zastępstwa tych członków, jak również o tym, by byli oni rzeczywistymi wyrazicielami woli szerokich kół obywateli. Mianowicie, tak członkowie jak ich zastępcy muszą mieć stałe miejsce zamieszkania w obrębie gminy względnie powiatu, z tym, że ustanie tego warunku musi powodować utratę mandatu.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#PPerfecki">Na Komisji Administracyjno-Samorządowej jeden z panów kolegów podniósł zarzut, jakoby nie było możliwem przewidzieć w niniejszej ustawie zastępstwa tych komitetów szkolnych w komisjach oświatowych gminnych i powiatowych z tego jedynie powodu, że art. 13 projektu, jakkolwiek przewiduje stworzenie komitetów szkolnych, to jednak nie oznacza składu tych komitetów, pozostawiając to wydać się mającemu rozporządzeniu Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Jednak ten zarzut jest nieistotny. Projektowana bowiem ustawa w każdym razie stwarza te komitety szkolne, a zatem ich istnienie jest ustawowo przewidziane. Nic więc nie może stać na przeszkodzie, by w art. 3 i 7 przewidzieć, że te komitety szkolne mają mieć swe przedstawicielstwa w komisjach oświatowych gminnych i w komisjach oświatowych powiatowych. Zresztą pierwotny projekt rządowy, jakkolwiek w art. 18 również przewidywał stworzenie t. zw. opiek szkolnych, co odpowiada komitetom szkolnym, mimo że art. 18 jednak bliżej nie oznaczał ani ich składu, ani organizacji, ani zakresu działania, mimo to pierwotny projekt rządowy przewidywał, że w komisjach oświatowych, powiatowych względnie także gminnych mieli zasiadać przedstawiciele tych opiek szkolnych, czyli komitetów szkolnych, jak to się przewiduje w niniejszej ustawie.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#PPerfecki">Zresztą we wnioskach mych uzupełniam tę lukę, jaka jest w projektowanej ustawie i proponuję, ażeby art. 13, przewidującemu stworzenie komitetów szkolnych, nadać konkretne brzmienie, a mianowicie, by w skład tych komitetów szkolnych wchodzili: 1) jeden względnie odpowiednia ilość reprezentantów gromadzkich, zależnie od tego, czy okręg danej szkoły obejmuje jedną czy więcej gromad, 2) dwaj przedstawiciele koła rodzicielskiego odnośnej szkoły i 3) kierownik szkoły. W ten sposób koła rodzicielskie miałyby największy kontyngent przedstawicieli w tych komitetach szkolnych, a zatem te komitety przedstawiałyby jak najszersze koła społeczeństwa, koła najbardziej zainteresowane w tym, by dana szkoła powszechna istniała, by miała należyte pomieszczenie względnie własny budynek i odpowiednie wyposażenie, jak również by nauka w tej szkole stała na jak najwyższym poziomie.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#PPerfecki">Projekt niniejszej ustawy w brzmieniu, przedłożonym przez Komisję Administracyjno- Samorządową, pozbawia niestety te koła rodzicielskie i w ogóle szersze koła społeczeństwa wszelkiego przedstawicielstwa w komisjach oświatowych gminnych i powiatowych, którym siłę odbiera wszelki wpływ na działalność tych komisyj oświatowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#PPerfecki">Nie jest wystarczającym to, co powiedział szanowny p. referent, że jest możliwe dopuszczenie przedstawicieli społeczeństwa przez to, że art. 3 w pkt. 5 przewiduje dobranie przez komisję 2 osób bez oznaczenia, jakie to są osoby, a zatem można będzie dobrać je również z kół rodzicielskich. Jednakowoż to nie jest ta sama rzecz, gdyż chodzi o to, by sfery obywatelsko społeczne miały zapewnione zastępstwo w tych komisjach z mocy ustawy, a nie, żeby tylko były zapraszane, ażeby mogły wchodzić do tych komisyj przez to, że zostaną powołane przez same komisje jako takie.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#PPerfecki">Wysoki Sejmie! Projekt niniejszej ustawy w brzmieniu, przedłożonym przez Komisję Administracyjno - Samorządową, wprowadza daleko idące zmiany w już istniejącym stanie rzeczy i czyni to mimo tego, że oddawna ustawodawstwo przewidywało zastępstwo tak przedstawicieli wyznań, jak i przedstawicieli najszerszych kół ludności w samorządzie szkolnym.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#PPerfecki">Rozporządzeniami z r. 1921 i 1925 względnie 1926 w oparciu o ustawę z dnia 4 czerwca 1920 r. o tymczasowym ustroju władz szkolnych zapewniono czynnikowi społecznemu odpowiednie przedstawicielstwo w samorządzie szkolnym tak gromadzkim, jak i gminnym i powiatowym. Nawet odnośnie byłej Galicji, gdzie najlepiej był rozbudowany samorząd szkolny od najniższej komórki, jaką była rada szkolna miejscowa, aż do najwyższej, jaką była rada szkolna krajowa, mimo znacznych zmian i zniesienia rady szkolnej krajowej pozostało w tym samorządzie szkolnym na podstawie cytowanego wyżej ministerialnego rozporządzenia z dnia 8 lutego 1921 r. przedstawicielstwo tak wyznań religijnych, jak również przedstawicielstwo szerokich kół ludności. Mianowicie rada szkolna miejscowa składała się z przedstawicielstwa gromad i przedstawicielstwa ludności, art. 14 stanowił bowiem, iż w skład rady szkolnej miejscowej wchodzą: jeden przedstawiciel gromady, o ile zaś do zakresu działania tej rady należało kilka gromad, to odpowiednia ilość przedstawicieli tych gromad, dalej wchodzili tam dwaj przedstawiciele ludności wyznaczeni przez radę szkolną powiatową, która kierowała się przy nominacjach kluczem narodowościowym. Co do rady szkolnej miejskiej, to w myśl art. 7 wspomnianego rozporządzenia oprócz reprezentantów rady miejskiej wchodzili do tej rady szkolnej również trzej przedstawiciele społeczeństwa, a nadto po jednym reprezentancie każdego wyznania i obrządku. W końcu odnośnie rady szkolnej powiatowej przewidywał art. 6 tegoż rozporządzenia, iż prócz trzech delegatów rady powiatowej i jednego delegata rady miejskiej, tudzież po jednym reprezentancie prawnie uznanego wyznania i obrządku wchodzić mają trzej przedstawiciele ludności powiatu.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#PPerfecki">Obecnie na podstawie przedmiotowego projektu ustawy odpaść mają w zupełności tak reprezentanci wyznań, jak również reprezentanci ludności, a pozostaną w komisjach oświatowych gminnych i powiatowych tylko reprezentanci rady gminnej względnie rady powiatowej, a co do najniższej komórki oświatowej, to jest komitetów szkolnych, ich skład w ogóle nie został oznaczony.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#PPerfecki">Niniejszy projekt ustawy jest zatem przeciwspołeczny, gdyż z mocy ustawy z góry pozbawia czynnik obywatelsko-społeczny udziału w komisjach oświatowych gminnych i powiatowych, uzależniając ich ewentualny udział w pracach tych komisyj od zaproszenia wójta względnie starosty, a zatem od ich dobrej czy złej woli, od ich widzimisię. Gdy się przy tym zważy, iż oddanie przewodnictwa tych komisyj oświatowych, tak gminnych jak powiatowych, z mocy ustawy wójtom względnie przewodniczącemu rady powiatowej, tj. staroście stanowi przeprowadzenie totalizacji, nawet w tych najważniejszych komórkach oświatowo-szkolnych — jasnym jest, jak wielkie niebezpieczeństwo kryje w sobie tak ujęta organizacja tych komisyj oświatowych gminnych i powiatowych nie tylko dla całego szkolnictwa powszechnego, ale również dla przedszkolnej i pozaszkolnej oświaty i tych wszystkich ośrodków kultury wiejskiej, świetlic oświatowych, burs szkolnych, bibliotek, osiedli, poradni szkolnych itd., którymi to sprawami mają również zająć się w myśl art. 2 i 6 komisje oświatowe gminne i powiatowe. Nastąpi zatem całkowite zbiurokratyzowanie tych komisyj oświatowych, gdyż reprezentanci rad gminnych czy rad powiatowych i przedstawiciele nauczycieli w tych komisjach nie będą w możności celowo przeciwstawić się woli pp. starostów i wójtów, zabraknie bowiem całkowicie niezależnego czynnika społecznego w tych komisjach oświatowych. Zabraknie również tego autorytetu, jaki jest potrzebny wobec ogółu społeczeństwa dla tych komisyj w najwyższych interesach szkolnictwa powszechnego, a autorytetu tego użyczyć może tym komisjom tylko niezależny czynnik społeczny. Proponowana ustawą niniejszą organizacją wspomnianych podstawowych komórek szkolno-oświatowych unicestwić może wprost należyte spełnianie przez nie tych szczytnych celów, którym mają służyć.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#PPerfecki">Taka organizacja tych komórek szkolno-oświatowych pozbawia ponadto nas, Ukraińców, niemal całkowicie udziału w komisjach oświatowych gminnych i powiatowych, wchodzi bowiem do nich z reguły znikoma ilość radnych gminnych i powiatowych narodowości ukraińskiej dzięki obecnemu systemowi wyborczemu, a szerokie koła rodzicielskie ukraińskie i ukraińskie czynniki wyznaniowe całkowicie pozbawione będą możności udziału z mocy usta wy w tych komisjach oświatowych gminnych i powiatowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#PPerfecki">A przecież praktyka życia wykazała, że po uchyleniu się Państwa od ponoszenia kosztów utrzymania szkół powszechnych cały ciężar utrzymania i budowy szkół, jak również ich wyposażenia spadł na gminę. Jedynie dzięki temu czynnikowi społecznemu, którym byli w dotychczasowych radach szkolnych przedstawiciele ludności najwięcej zainteresowani w należytym funkcjonowaniu i rozbudowie szkolnictwa powszechnego, mogły gminy wywiązywać się ze swych obowiązków w tym względzie. Gminom bowiem szły chętnie z pomocą materialną gromady, a nawet w całości brały na siebie te obowiązki wobec nienależytego wyposażenia gmin w środki materialne. Działo się to pod wpływem właśnie tych szerokich kół rodzicielskich, zastąpionych w radach szkolnych miejscowych. Robiły to cne tym chętniej, iż przedstawiciele ich wyznań i przedstawiciele ludności ukraińskiej w radach szkolnych mieli możność udziału w pracach rad szkolnych wyższego typu, tudzież mieli odpowiedni wpływ na ich działalność.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#PPerfecki">Teraz ma to ustać, co niewątpliwie wyjdzie na szkodę całej ludności, tak ukraińskiej jak polskiej, a również na szkodę całego szkolnictwa i oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#PPerfecki">Projektowana ustawa jest zatem przeciwspołeczną, a zarazem wymierzoną przeciw żywotnym interesom ludności ukraińskiej i innych mniejszości narodowych w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#PPerfecki">W końcu zauważam, iż niniejszy projekt ustawy obarcza społeczeństwo tylko ciężarami, natomiast nie daje mu w rekompensacie żadnych uprawnień, gdyż nawet nie jest przewidziane dawne prawo rad szkolnych miejscowych współdziałania przy nominacji nauczycieli szkół powszechnych, jako też społeczeństwo nie ma prawa zabierać przez swych przedstawicieli głosu w sprawach publicznego nauczania.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#PPerfecki">Powyższe wszystkie istotne braki, jakie wykazuje niniejszy projekt ustawy, zdołają bodaj częściowo usunąć poprawki zaproponowane we wnioskach mniejszości, tudzież usunąć wspomniane wyżej niebezpieczeństwa, jakie kryją się w tym projekcie. Dlatego wnoszę o uchwalenie zarówno moich, jak również i innych wniosków mniejszości, oświadczając imieniem Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej, iż w razie ich odrzucenia zmuszeni będziemy głosować przeciw projektowanej ustawie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszalekSarzynski">Głos ma p. Baran.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PBaran">Wysoki Sejmie! Przedłożony projekt ustawy w samej nazwie mówi o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym. Wynika z tych słów, że w Państwie Polskim istnieje samorząd szkolny. Jest jednak prawdą, że tego samorządu od szeregu lat nie ma, a nawet na większości terytoriów Państwa samorządu tego nigdy nie było. Samorząd szkolny od podstaw, od dołu, od gromady i gminy dla całego kraju był tylko w b. Galicji. Osobne ustawy krajowe szkolne galicyjskie mówiły dokładnie o kompetencjach rad szkolnych miejscowych, rad szkolnych okręgowych i rady szkolnej krajowej. Rady szkolne miejscowe miały charakter tylko czynnika zarządzającego, administracyjnego, nie były w rozumieniu ustawy szkolnej żadną władzą administracyjną szkolną. Jednakowoż miały wpływ nie tylko na administrację funduszów szkolnych, na budowę i utrzymanie szkół, miały też wpływ na obsadę kierowniczych stanowisk w szkolnictwie powszechnym. I to było wielkim atrybutem rady szkolnej miejscowej w Galicji.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PBaran">Według ustawy szkolnej krajowej galicyjskiej rady szkolne okręgowe, które odpowiadały obecnym radom szkolnym powiatowym, bowiem obejmowały okręg jednego politycznego powiatu, były władzami administracji szkolnej, przy czym czynnik obywatelski miał przewagę i czynnik obywatelski rządził w szkolnictwie. W ten samej mierze ustawa o radzie szkolnej krajowej galicyjskiej czynnik obywatelski wprowadzała jako czynnik decydujący, albowiem czynnik państwowy — państwowi urzędnicy: namiestnik względnie galicyjski wiceprezydent rady szkolnej krajowej i podlegli referenci mieli charakter doradczy, byli doradcami tych uchwał, którę zapadały na posiedzeniach rady jako kolegialnego czynnika obywatelskiego.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PBaran">Tego wszystkiego nie znało ustawodawstwo pruskie. Ustawodawstwo pruskie szkolne było zorganizowane inaczej, jak ustawodawstwo galicyjskie, bo ustawodawstwo galicyjskie w szkolnictwie powszechnym miało charakter ogólny, niekonfesyjny, nie wyznaniowy, przeciwnie zaś ustawodawstwo szkolne pruskie nosiło charakter wyłącznie wyznaniowy albo przeważnie wyznaniowy. I gdy ustawodawstwo szkolne pruskie czynnikowi obywatelskiemu pozostawiało tylko bardzo wąski zakres działania, bo tylko zorganizowanie i utrzymanie szkół powszechnych, to ustawodawstwo galicyjskie od dołu do góry szło dalej, dopuszczając czynnik obywatelski do głosu decydującego w dziedzinie szkolnictwa powszechnego.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#PBaran">Tego wszystkiego nie było na terenie b. zaboru rosyjskiego i dlatego społeczeństwo polskie b. zaboru rosyjskiego do samorządu szkolnego zupełnie nie przywykło, a Państwo Polskie samorządu szkolnego w ogóle nie wprowadziło.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#PBaran">O tej sprawie wspominam dlatego, że projekt ustawy, mówiąc o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym i tworząc osobne komisje gminne w gminach i miastach i osobne komisje powiatowe, powołuje do tych komisyj szereg osób w art. 3 i 7 wymienionych, pomijając zupełnie czynnik w wychowaniu tak ważny, jakim jest duchowieństwo każdego wyznania.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#PBaran">Nie miałbym nic przeciw temu, gdyby czynnik wyznaniowy był pominięty w komisji gminnej i w komisji powiatowej, ale tylko pod tym warunkiem, że te komisje gminne i powiatowe miałyby za zadanie wyłącznie tylko funkcje administracyjne, administrację funduszami. Gdy jednakowoż w art. 1 mówi się, że dla współdziałania samorządu terytorialnego z władzami szkolnymi i dla wypełnienia zadań w zakresie realizacji powszechnego nauczania i dokształcania, zakładania, utrzymania i budowy publicznych szkół powszechnych i dokształcających oraz dla wykonywania innych prac, podejmowanych przez samorząd terytorialny w dziedzinie oświaty i kultury, powołuje się komisje gminne i komisje powiatowe, to w tym wypadku już nie ma mowy o zarządzie czysto administracyjnym co do funduszów. Jest tam także mowa o wielkiej dziedzinie oświaty i kultury, a w tej dziedzinie czynnik tak ważny, mający tak wielkie zadania wychowawcze, jak czynnik duchowny, powinien być z urzędu, z ustawy powołany do współdziałania. Tymczasem widzimy z postanowień art. 3, a następnie i analogicznych postanowień art. 7 odnośnie składu komisji oświatowej gminnej i powiatowej, że komisja oświatowa gminna i komisja oświatowa powiatowa mają w swym składzie czynnik samorządowy — przełożonego gminy względnie przewodniczącego rady powiatowej, dalej nauczycieli, których jest 2 względnie 3 — trzeci przychodzi jako reprezentant szkoły średniej ogólnokształcącej lub zawodowej, i wreszcie delegatów rad gminnych, tych będzie 3, i 2 reprezentantów powołanych przez komisje oświatowe gminne względnie komisje oświatowe powiatowe.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#PBaran">Szanowny p. referent w swym referacie wyraził zdanie, że tak komisja oświatowa gminna, jak i komisja oświatowa powiatowa, licząc się ze znaczeniem czynnika duchownego w wychowaniu publicznym, powołają do swego składu także i przedstawicieli duchowieństwa. Jednakowoż nie można zostawić dobrej woli członków komisji oświatowej gminnej względnie członków komisji oświatowej powiatowej, czy duchowny jakiegoś wyznania będzie powołany w skład komisji oświatowej gminnej względnie komisji oświatowej powiatowej z głosem stanowczym, czy nie. Według mojego zdania trzeba już w samej ustawie powołać ten czynnik, idąc za przykładem, jaki dziesiątki lat, jakieś pół wieku miał miejsce na terenie Galicji. Tam według ustawy galicyjskiej członkiem rady miejscowej z urzędu był duszpasterz danego wyznania. Tak samo członkami rady szkolnej powiatowej, wówczas zwanej okręgową, byli również przedstawiciele każdego wyznania, które miało swoją parafię względnie swoją gminę wyznaniową na terenie danego powiatu, powołani przez odnośny czynnik wyznaniowy. Tak samo w składzie rady szkolnej krajowej byli reprezentanci wyznań i ci reprezentanci wyznań położyli niemałe zasługi dla rozwoju szkolnictwa w b. Galicji. Należy iść za tym przykładem, za potrzebą życia, które w obecnych czasach bardzo burzliwych powinno iść w tym kierunku, ażeby wychowywać młodzież naszą jak najbardziej w charakterze religijnym. By to zadanie spełnić, należało by powołać z ustawy jako członków komisyj oświatowych gminnych i członków komisyj oświatowych powiatowych również reprezentantów wyznaniowych. W tym samym kierunku szło rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 8 lutego 1921 r. w przedmiocie tymczasowego ustroju władz szkolnych na obszarze b. Galicji (Dz. U. R. P. Nr 16, poz. 97), gdzie powiedziano, że członkiem rady szkolnej miejskiej jest reprezentant wyznania, które ma w mieście co najmniej 500 dusz. Tak samo członkami rady szkolnej powiatowej są również reprezentanci wyznania, o ile dane wyznanie na terenie powiatu ma co najmniej 1000 dusz.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#PBaran">To było na terenie b. Galicji. Rady szkolne miejscowe i rady szkolne powiatowe według ustawodawstwa obecnie istniejącego straciły prawie zupełnie znaczenie, albowiem zeszły do czynnika wyłącznie tylko opiniodawczego. Więc mamy przykład z historii szkolnictwa najbardziej rozwiniętego, a szkolnictwo takie było tylko w b. Galicji; więc mamy też doświadczenie, że czynnik duchowny spełniał rolę pozytywną w dziedzinie administracji szkolnej. Idąc za tym dobrym przykładem, należy dopuścić reprezentantów duchowieństwa też i do projektowanych komisyj oświatowych gminnych i powiatowych, tym bardziej, że komisje te według ustawy nie są żadnymi władzami, ale mają charakter tylko opiniodawczy dla władz szkolnych państwowych. A więc mające wejść na miejsce rad szkolnych miejscowych i rad szkolnych powiatowych na terenie byłej Galicji, a zresztą i w całym Państwie, oprócz woj. śląskiego, komisje oświatowe gminne i komisje oświatowe powiatowe winny mieć w swoim składzie reprezentantów duchowieństwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#PBaran">Zwracam uwagę Wysokiej Izby, że Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest Konstytucją swego rodzaju jedyną. Większość państw, powstałych po wojnie, względnie państw, które ustrój nowy swój konstytucyjny uzyskały po wojnie, takiego postanowienia, jakie istnieje w Konstytucji marcowej polskiej w artykule 120 zupełnie nie zna. Artykuł ten jest bardzo ważny i powinien być wyjściowym przy ocenie projektu dziś omawianego. Artykuł ten mówi, jak następuje: — „W każdym zakładzie naukowym, którego program obejmuje kształcenie młodzieży poniżej lat 18, utrzymywanym w całości lub w części przez Państwo lub ciała samorządowe, jest nauka religii dla wszystkich uczniów obowiązkową. Kierownictwo i nadzór nauki religii w szkołach należy do właściwego związku religijnego z zastrzeżeniem naczelnego prawa nadzoru dla państwowych władz szkolnych”. Jeszcze jest szereg innych przepisów Konstytucji marcowej, które i dzisiaj obowiązują. Mianowicie Konstytucja marcowa w art. 111, wychodząc z założenia, że wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania, powiada:</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#PBaran">„Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom”. Licząc się z faktem, że większość znaczna obywateli Państwa Polskiego jest wyznania rzymskokatolickiego, fakt ten uznaje Konstytucja marcowa w art. 114, mówiąc, że:</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#PBaran">„Wyznanie rzymskokatolickie, będące religią przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań”. A więc Kościół rzymskokatolicki jest primus inter pares, żadnej supremacji, o której mówił p. ks. Lubelski, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej dla Kościoła rzymskokatolickiego nie przyznaje, prócz tego jedynego faktu, zresztą zupełnie zrozumiałego, że jest przyznany prymat między równymi.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#PBaran">Z tego więc stanowiska wychodząc, zgłosiłem na posiedzeniu Komisji Administracyjno- Samorządowej szereg poprawek do art. 3, do art. 7 i do art. 8. Do art. 3 i art. 7, które mówią o składzie komisji gminnej oświatowej względnie o składzie komisji oświatowej powiatowej, wniosłem poprawkę tej treści, że należy jako członków obligatoryjnych tych komisyj powołać też reprezentantów wyznań, które mają na terenie danej gminy czy danego miasta swoje przedstawicielstwo duszpasterskie. Tak samo, o ile chodzi o komisje oświatowe powiatowe, wniosłem o powołanie takich reprezentantów, o ile dane wyznanie na terenie powiatu ma co najmniej 1.000 dusz. Wychodziłem z tego założenia, że analogiczne postanowienie było w cytowanym wyżej rozporządzeniu Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego odnośnie organizacji władz szkolnych b. Galicji.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#PBaran">Gdy więc zupełnie został pominięty czynnik duchowny w organizacji i składzie komisyj oświatowych gminnych i komisyj oświatowych powiatowych, należy lukę tę w projekcie ustawy uzupełnić, powołując te czynniki, o których wspomniałem.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#PBaran">Według projektu ustawy maksymum członków komisji oświatowej gminnej i komisji oświatowej powiatowej wynosić będzie osób dziewięć: jeden przełożony gminy względnie przewodniczący wydziału powiatowego, o ile chodzi o komisje oświatowe gminne i miejskie, dwaj przedstawiciele nauczycielstwa, jeden dyrektor szkoły średniej ogólnokształcącej, zawodowej lub dokształcającej, a więc w rzeczywistości trzech reprezentantów nauczycielstwa, dalej trzech reprezentantów rady gminnej względnie rady powiatowej i dwie osoby, które zostaną powołane przez komisje oświatowe gminne względnie przez komisje oświatowe powiatowe. Gdy się więc do tego składu powoła jednego, dwóch lub trzech reprezentantów wyznań, które mają duszpasterstwo na terenie gminy względnie które mają co najmniej 1.000 dusz na terenie powiatu, to się prawie on nie zwiększy, gdyż w większości powiatów i w większości gmin będzie tylko jeden jedyny reprezentant Kościoła rzymskokatolickiego, albowiem większość gmin i większość powiatów ma tylko to jedno wyznanie na swoim terenie. O ile chodzi o województwa południowo-wschodnie, drugim reprezentantem w gminnych komisjach oświatowych poza miastami będzie reprezentant Kościoła greckokatolickiego, który na tym terenie tworzy większość. O ile znowu chodzi o ziemie wschodnie, to tam oprócz reprezentanta Kościoła rzymskokatolickiego tym drugim reprezentantem wyznaniowym w składzie komisji oświatowej gminnej będzie reprezentant Kościoła prawosławnego. Jeszcze jeden wyjątek, o ile idzie o województwa zachodnie: poznańskie i pomorskie, gdzie jest pewna ilość wyznawców protestantyzmu, to tam Wyjątkowo w gminach wiejskich i w niektórych powiatach mieć będą reprezentantów także i wyznawcy religii protestanckiej. O ile znowu chodzi o miasta, to oczywiście, licząc się z faktem, że w centralnych województwach, południowo - wschodnich, południowych czy wschodnich w miastach i miasteczkach mieszkają też Żydzi, należało by idąc za duchem przepisów konstytucji powołać do tych komisyj też reprezentantów Żydów. A więc w najlepszym razie będzie reprezentantów trzech: reprezentant Kościoła rzymskokatolickiego, w południowo-wschodnich województwach będzie reprezentant Kościoła greckokatolickiego, w miastach jeszcze przychodzi przedstawiciel Żydów, o ile chodzi o wschodnie województwa, oprócz reprezentanta Kościoła rzymskokatolickiego będzie zawsze w każdej gminie i w każdym powiecie reprezentant Kościoła prawosławnego, który na tych terenach ma absolutną większość. Idąc więc za duchem Konstytucji, mianowicie przepisów art. 120, 111 i 114 Konstytucji marcowej, należy uzupełnić lukę w projekcie przedłożonej ustawy właśnie w tym kierunku, w którym zmierzają moje wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#PBaran">Proszę Wysokiej Izby, doświadczenie powojenne w państwach totalnych dało nam pewną lekcję poglądową. W jednym państwie totalnym znaleziono harmonię, wspólną Ij nię działania czynników państwowych z czynnikami kościelnymi. Tym państwem są Włochy. I tam ta harmonia stworzona w ostatnich czasach między Kościołem a państwem dała i daje wyniki pozytywne. Natomiast w państwach totalnych, gdzie istnieje walka z Kościołem, mianowicie w Niemczech i w Sowietach, ta walka nie wychodzi na dobre obywatelom, a tym bardziej nie wychodzi na dobre państwu. O stosunkach w Sowietach ogólnie wszystkim nam wiadomo. Tam religia nie tylko nie jest tolerowana, tam jest oficjalna walka z religią i walkę tę popiera i prowadzi państwo, aczkolwiek w konstytucji sowieckiej jest powiedziane, że w państwie sowieckim, w Związku Sowieckim istnieje wolność religii i wyznania. Państwo Polskie idzie w kierunku pełnej harmonii czynnika państwowego z czynnikiem kościelnym i na tej harmonii, podobnie jak mamy tego przykłady we Włoszech, zdaje się, dobrze wychodzi. I dlatego dla nas nie jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że w projekcie przedłożonej ustawy pomija się czynnik wyznaniowy, w praktyce czynnik katolicki, a w każdym wypadku czynnik chrześcijański. Co więcej, w art. 3 w ust. (3) i w art. 8 jest mowa o tych reprezentantach wyznaniowych, którzy mają wyłącznie tylko głos doradczy, że ci mogą być zaproszeni przez przewodniczącego komisji oświatowej gminnej względnie przez przewodniczącego komisji oświatowej powiatowej. Gdy inspektor szkolny względnie delegat komisji oświatowej powiatowej musi być zawiadomiony o posiedzeniu, to tego obowiązku przewodniczący komisji gminnej oświatowej względnie przewodniczący komisji powiatowej oświatowej odnośnie reprezentantów wyznań zupełnie nie ma. A więc przewodniczący ma zupełną swobodę, czy zechce do składu komisji zaprosić reprezentantów wyznań na posiedzenie, czy nie.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#PBaran">Do art. 3 i 7 wniosłem poprawkę tej treści, że powołuje się tak samo w skład komisji, jako członków obligatoryjnych, przedstawicieli poszczególnych wyznań.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#PBaran">Na wypadek odrzucenia tego pierwszego wniosku, wniosłem jako wniosek ewentualny poprawkę tej treści, że przewodniczący w każdym wypadku powinien powoływać przedstawicieli wyznań na posiedzenia komisji tak samo, jak powołuje się inspektora szkolnego względnie delegatów komisji oświatowej powiatowej.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#PBaran">Wobec tego, że wnioski te są według mego zdania ważne i wnioski te idą z duchem przepisów Konstytucji, proszę Wysoki Sejm o przyjęcie zgłoszonych przeze mnie wniosków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Putek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PPutek">Wysoka Izbo! P. sprawozdawca, jak również i przedmówca, p. Baran, mówili o samorządzie szkolnym. Wskazywali na tytuł ustawy, który mówi o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PPutek">Należy jednak z tego miejsca stwierdzić, że samorządu szkolnego w Polsce nie było, albowiem szkolnictwo w Polsce od samego zarania Państwa Polskiego nie było organizowane korporatywnie, lecz było organizowane instytutowo. Każda szkółka stanowi podmiot prawny. Jeżeli ten podmiot prawny posiada swój majątek, to w księgach gruntowych ten majątek jest zapisywany na nazwisko poszczególnego instytutu, poszczególnej szkółki, poszczególnego zakładu naukowego. To, cośmy nauczyli się nazywać samorządem szkolnym, było właściwie organem administratywnym poszczególnego instytutu szkolnego. Pewne uprawnienia samorządowe w dziedzinie oświaty, w dziedzinie szkolnictwa tym organom administracyjnym przysługiwały. P. Baran ma zupełną rację, jeżeli przytacza konkretne fakty, udowadniające, że tak było w rzeczywistości. Jednakowoż zdaje mi się, że od r. 1922 wszystkie te uprawnienia zniknęły, albowiem zostały skasowane rozporządzeniem ówczesnego Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, p. Macieja Rataja. P. Maciej Rataj załatwił także ten problem, o który upominał się w swoim przemówieniu ks. prałat Lubelski, mianowicie rozporządzenie p. Ministra Rataja usunęło z organów administracyjnych szkolnych duchowieństwo wszelkiego obrządku i wszelkich wyznań.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#PPutek">Nie tylko w tym kierunku poszło ograniczenie ministerialne, poszło ono dalej, mianowicie ograniczono także wpływy przedstawicieli społeczeństwa, na wsi — klas włościańskich, w miastach — inteligencji i mieszczaństwa. Gdy w skład dawnych organów administracyjnych szkolnych wchodziło kilku przedstawicieli społeczeństwa, to po tym rozporządzeniu pozostał zaledwie jeden fotel, jedno krzesło dla przedstawiciela społeczeństwa, drugi w tym komitecie szkolnym, radzie szkolnej zajmował inspektor, a trzeci z urzędu przypadał kierownikowi szkoły. W! takiej postaci najniższa komórka administracji szkolnej przetrwała do dnia dzisiejszego.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#PPutek">Dzisiejsza ustawa nosi nazwę: ustawa o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym. Szkoda mówić o zespoleniu tego z samorządem terytorialnym, czego już od lat dziesiątków nie było i nie ma. To jest lapsus w tej ustawie, który nie oddaje treści rzeczywistości. Ustawa ta raczej powinna być nazwana ustawą o rozciągnięciu odpowiedzialności za szkolnictwo powszechne na Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Organa Ministerstwa, w szczególności p. Minister Spraw Wewnętrznych, z chwilą wejścia w życie tej ustawy będzie ministrem politycznie odpowiedzialnym za funkcjonowanie szkolnictwa powszechnego. Ustawa ta oddaje bowiem te wszystkie funkcje, które przedtem miały do dyspozycji organa p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, do dyspozycji organów, za które odpowiedzialnym jest p. Minister Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#PPutek">Poza tym ustawa ta samorządowi terytorialnemu nie daje nic. Wystarczy przejrzeć art. 2, ażeby przekonać się, że to jest ustawa bez merytorycznej treści, bo cóż za funkcje mają owe komisje oświatowe: stawiają wnioski do budżetu, opiniują wszelkie sprawy szkolne, wypowiadają opinię o projektach zmian, inicjują powstawanie tego lub owego, — „inicjują” powstawanie w zakresie oświaty pozaszkolnej, „inicjują” w punkcie 8, w punkcie 9 — „inicjują”, w punkcie 10 „współdziałają”, ale w niczym nie decydują. Można by śmiało te komisje nazwać komisjami inicjatywy, będą to komisje inicjatywy i planowania. Jeżeli mamy parę tysięcy gmin wiejskich, na mocy tego postanowienia w każdej gminie wiejskiej powstanie nowa komisja planowania, nowa komisja inicjowania, czy jednak rezultaty tego planowania i inicjowania będą jakieś w rzeczywistości, w to już z góry można wątpić. Podstawą działalności powinny być dobrze zorganizowane finanse szkolne. To, co ta ustawa zawiera, to jest marzenie ściętej głowy, ściętej głowy dokładnie toporem p. Ministra Skarbu, który, o ile chodzi o szkolnictwo powszechne, ma kasę państwową na rzecz tego szkolnictwa troskliwie i starannie zamkniętą. A jeżeli chodzi o finanse komunalne, to one dziś już tak obciążają obywateli, że doprawdy rozbudowywanie systemu podatkowego w zakresie finansów komunalnych doprowadzić by tylko mogło do zwiększenia rozgoryczenia obywateli. Skończy się tedy działalność tych komisyj na samym planowaniu, na samym inicjowaniu, z których to czynności żadnego owocu nie będzie. Zachodzi jednak poważna obawa. Często komisje, które w życiu praktycznych wyników, rezultatów swej pracy nie dają, lubią swe agendy starannie rozbudowywać. Taka komisja przy gminie zechce mieć swego sekretarza, nie tego wybieranego sekretarza, który będzie miał zaszczyt prowadzenia protokułów, ale tego sekretarza, który będzie miał swoje własne biurko, swoją własną szufladę, a może być i swoją własną maszynę do pisania, ażeby zanotował te wszystkie plany i pomysły, ażeby mógł schować te mapy i wykresy powiesić na ścianie, i to wszystko będzie obciążało budżet i będą to nowe posady dla urzędników nowych, których rezultatem działalności będzie wielkie zero.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#PPutek">Ustawa ta zatem nie tylko nie zjednoczy resortu oświaty z samorządem, lecz — można powiedzieć — wytworzy pewną sperandę na działalność, wytworzy pewien rodzaj nowego bałaganu administracyjnego, który będzie się wyrażał w dwutorowości administracyjnej. Jedną administracją będzie administracja organów szkolnych, podległa p. Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a druga administracja, faktyczna, administracja w gminach, to będzie administracja organów gminnych, w gminie pana wójta, a w powiecie pana starosty.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#PPutek">P. Minister Oświaty w ustawie zabrał to dla siebie, co dla niego jest najdogodniejsze — nominację personelu nauczycielskiego, kwestię jego uposażenia, kwestię planów i programów nauki i wychowania, a p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych pozostawił troskę o resztę, mianowicie pozostawił mu troskę o należyte funkcjonowanie instytutów szkolnych, o należyte funkcjonowanie oświaty na dole, w naszych gminach. To się ma nazywać zespolenie samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym. Faktycznie zaś będzie to tylko przypieczętowanie zniszczenia samorządu szkolnego i zastąpienie dotychczasowych organów, podlegających administracji szkolnej, arbitralnością z jednej strony w gminie wójta czy w mieście — burmistrza, a na terenie powiatu — starosty. Z drugiej strony niewątpliwie wywoła to nowe obciążenie samorządu gminnego na rzecz rozbudowujących się komisyj oświatowych, którym trzeba będzie nowe biurka przystawić i nowych za biurkami urzędników obsadzić.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#PPutek">Proszę Panów, będziemy mieć komisje, rozszerzone kompetencje wójtów, starostów, będziemy mieli stosy protokółów, będziemy mieli szuflady planami wypełnione, ale czy ta ustawa zawiera chociażby jeden przepis, który byłby wyrazem troskliwości o należyte funkcjonowanie szkolnictwa powszechnego? Z centrum gminy, wielkiej gminy zbiorowej, można rządzić szkołą, która jest zaledwie zorganizowana, nie posiada budynków, albo gdy na terenie tej gminy jest budynków szkolnych niewiele. Ale jednak są i takie gminy świeżo zorganizowane na terenie województw zachodnich i południowych, gdzie na obszarze jednej gminy znajduje się 15, 20 i 25 szkółek ludowych w rozumieniu budynków szkolnych. Proszę sobie wyobrazić administrowanie z centrum gminy tymi wszystkimi szkółkami, czy one się mieszczą we własnych budynkach, czy też mieszczą się w budynkach wynajętych ad hoc. Czy możemy sobie wyobrazić, że ta gmina obejdzie się bez specjalnego aparatu biurokratycznego, jeżeli chce należycie swe obowiązki wypełniać? Trzeba będzie stworzyć, wykonując tę ustawę, w każdej gminie zbiorowej, w której bardzo często promień zasięgu terytorialnego wynosi dwie miłe, latających Holendrów, którzy by przez cały rok biegali od szkółki do szkółki i sprawdzali, jakie są potrzeby tej szkółki, zanosili w tym kierunku raporty do gmin i znów z powrotem wędrowali do gminy, by pilnować, czy zarządzenia w kierunku remontu tej szkoły, w kierunku zaspokojenia potrzeb są należycie wypełniane. Budowa szkoły, przebudowa, dobudowa, rekonstrukcja szkoły, remont sal szkolnych, troska o nabycie, zwiezienie opału szkolnego, ogrzanie sal, wyczyszczenie, wymycie szkoły, oszklenie jej należyte, troska o przybory szkolne itp. itp. techniczne sprawy w tej ustawie nie znajdują żadnego wyrazu, żadnego rozwiązania. Nawet na podstawie tej ustawy nie wiemy, kto o te realia ma się troszczyć, komu to będzie podlegało. Z pewnością nie będzie to podlegało komisji szkolnej, dlatego że jej wszystkie funkcje są sprecyzowane w nowych 12 punktach, a widać z nich, że komisja nie będzie ani organem zarządzającym ani wychowawczym, czyli że troska o wykonanie tych wszystkich zadań spocznie na samym wójcie gminy i jego aparacie gminnym. Wydaje mi się, że jesteśmy tu na fałszywym torze, na złej drodze.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#PPutek">Jeżeli weźmiemy pod uwagę stosunki w szkolnictwie staropolskim w XVI, XVII i XVIII wieku, to widzimy, że już wówczas istniejące szkółki parafialne, tworzone obok kościołów, administrowane były przez samorząd, przez ludność, przez delegatów tej ludności, która z owych szkółek korzystała. Byli to tzw. prowizorowie szkolni, których obowiązkiem była troska o należyte funkcjonowanie szkolnictwa ludowego. Dziś pod tym względem istnieje stan eks leks. Wprowadzono nowe ustawy szkolne i samorządowe, przekazano zadania szkolne gminom zbiorowym, ale okazuje się, że stare instytucje, administrujące szkołami, musiały być utrzymane przy swych funkcjach wbrew tym ustawom, gdyż życie nas do tego zmuszało, inaczej bowiem szkolnictwo nie spełniało by swych zadań. Któż bowiem ma szkołę w zimie opalać, jeżeli nie będzie organu zarządzającego, który by się na miejscu tuż pod bokiem tej szkoły o te sprawy troszczył? Czy palić będzie sam kierownik szkoły względnie nauczyciel? Trzeba przecież te wszystkie sprawy obmyśleć i załatwić, nie wystarczy się oprzeć na samym wójcie, który dysponuje odpowiednią kwotą pieniężną na opał, trzeba jeszcze ten opał do szkoły przywieźć, trzeba go wydać stróżowi szkolnemu i baczyć na to, aby się nie rozszedł poza izby szkolne, aby go kto nie sprzeniewierzył dla swoich celów prywatnych i nie przywłaszczył. To było obowiązkiem owych rad szkolnych, owych dozorów szkolnych, których egzystencja prawna dziś w zupełności została podważona. Wprawdzie odsyła się tę sprawę do specjalnego rozporządzenia, które wyda Ministerstwo Oświaty. Gdyśmy tę kwestię poruszali na Komisji Administracyjno-Samorządowej, to p. Wiceminister zażądał odpowiedniego terminu, aby można się było w Ministerstwie nad tą sprawą zastanowić i zająć odpowiednie stanowisko. Naprawdę żałować należy, że do tego czasu w tej istotnej i bardzo ważnej sprawie nie zajęto jeszcze stanowiska i że dziś dyskutujemy nad formą egzekutywy zarządzeń wydawanych co do utrzymania w należytym porządku i co do należytego funkcjonowania szkół powszechnych. Powiada się, że się opiekę w tej sprawie zostawi wolontariuszom, którymi będą rodzice w kolegiach rodzicielskich wybierani. A więc kwestia obowiązkowego sprawowania zarządzeń administracji, egzekutywy szkolnej ma być pozostawione dobrej woli rodziców.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#PPutek">Pod tym względem mamy dwa projekty: jeden, jak by można powiedzieć, zrodzony pod czapką baranią Monomacha, który powiada, że wszystkie te kwestie powinien załatwiać wiec rodzicielski. Brak w szkole opału — zbiera się wiec rodzicielski. Na wiecu będą rezolucje, uchwały, zapisane do protokółu, wybierze się specjalną delegację, a zima minie i opału nie będzie i rezultatu nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#PPutek">Inny projekt twierdzi, że należy korzystać z tych metod, które z dobrym rezultatem są stosowane na zachodzie, gdzie wyznaje się zasadę, że obradować może i większe kolegium, a rządzić może niewielu. Funkcje wychowawcze i zagadnienie porządków szkolnych przyznaję się tam niewielkiej grupie obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#PPutek">Poprawka do art. 13, zgłoszona przeze mnie, daje właśnie wyraz tym poglądom, że należy na miejscu obok każdej szkoły ludowej, obok każdego budynku szkolnego, czy specjalnie służącego celom szkoły, czy też wynajętego na te cele, stworzyć opiekę społeczną, bo ta opieka szkolna jest decydująca dla prowadzenia i powodzenia szkolnictwa powszechnego.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#PPutek">Ustawa w tym względzie milczy, zostawia tę kwestię do rozstrzygnięcia Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Ustawa ta ma wejść 1 kwietnia w życie, a więc za 2 miesiące, a tymczasem Ministerstwo jeszcze nie ustaliło, jak mają być opieki szkolne i komitety szkolne zorganizowane. Sądzę, że Wysoka Izba może przeciąć te rozmaite wątpliwości i urządzić tę sprawę w ten sposób, jak ją urządziły mądre narody z dobrym dla siebie rezultatem.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#PPutek">Proszę Wysokiej Izby! Mamy zatrudnionych w owych dozorach szkolnych tysiące obywateli, którzy swoje funkcje pełnią w charakterze opiekunów szkolnych zupełnie bezinteresownie. Nikt im za te funkcje ani grosza nie płaci. Gdy czytałem listę odznaczonych, to jednak z ubolewaniem stwierdzić musiałem, że Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nie dba o swoich współpracowników, bo nie zdarzyło mi się wyczytać, aby jeden opiekun społeczny szkolny dostał jakieś odznaczenie za wykonywanie swoich funkcyj, a ci opiekunowie społeczni nie tylko wykonują swoje funkcje, ale oni wobec deficytu budżetów gminnych bardzo często wydatki szkolne pokrywają wykładaniem swoich prywatnych pieniędzy na ten cel. Mam obliczenia z sześciu gmin powiatu wadowickiego, gdzie okazało się, że członkom rady szkolnej miejscowej winne są gminy zbiorowe około 18.000 zł z tytułu zwrotu wyłożonych przez członków dozorów szkolnych pieniędzy na rzecz utrzymania szkolnictwa. Jeżeli takie same stosunki powtarzają się w takiej samej proporcji w innych powiatach, to możemy powiedzieć, że świadczenia tych obywateli na rzecz szkół idą w setki tysięcy złotych. I już nie tylko nie mówię o odznaczeniach dla tych obywateli, ale nawet nie ma troski o to, ażeby budżety samorządowe zostały urządzone w ten sposób, by przewidywały w najkrótszym tempie zwrócenie tym ludziom wyłożonych na cele szkolne wydatków. A poza tym jeszcze, jakby na podziękowanie za te funkcje, dajemy im kreskę czerwoną, znosimy niejako tę instytucję i powiadamy, że dopiero p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego określi, co będzie na miejsce owych dozorów szkolnych, owych rad szkolnych miejscowych.</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#PPutek">Szkolnictwo powszechne posiadało według statystyki za 1936/37 rok 70.168 izb szkolnych, w tym 46.958 w budynkach własnych i 23.210 w budynkach wynajętych. Właśnie w interesie utrzymania w należytym porządku owych 70.000 izb szkolnych, w interesie należytego funkcjonowania szkolnictwa powszechnego leży stworzenie owych dozorów szkolnych, które mają być nazwane według projektu naszej ustawy komitetami oświatowymi. Niszcząc szczątki samorządu szkolnego, winniśmy pamiętać o tym, że najznakomiciej urządzone komisje inicjatywy i biura planowania szkolnego z ich kierownikami nie będą w stanie tego wielkiego przedsiębiorstwa szkolnego poprowadzić, jeżeli na samym dole w pobliżu szkoły opieka szkolna nie będzie miała wykonawców i opiekunów, troszczących się o to wszystko, czego szkolnictwo dla swego życia i rozwoju potrzebuje.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#PPutek">Poprawka moja do art. 13 zmierza właśnie w tym kierunku, żebyśmy tę opiekę nad szkołami powszechnymi powołali. Nie wystarczą biura inicjatywy, nie wystarczą szkolne biura planowania, potrzeba na dole silnej egzekutywy, która by funkcjonowanie szkolnictwa utrzymywała w należytym porządku. Proszę o przyjęcie moich poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Sommerstein.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Ograniczę się tylko do kilku uwag ogólnych ze względu na dotychczasowy przebieg dyskusji i dla uzasadnienia zgłoszonych przeze mnie wniosków mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#PSommerstein">Ustawa była rozpatrywana już przez Sejm poprzedni. Na posiedzeniu w dniu 1 lutego minionego roku została należycie scharakteryzowana. Miałem zaszczyt wówczas powiedzieć, że w rzeczywistej rzeczywistości nieraz słowa mają znaczenie inne, aniżeli to, jakie wynika z dosłownego ich brzmienia, a więc słowo — „zespolenie” często znaczy w praktyce to samo, co skasowanie, co zniszczenie. A więc zespolenie samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym znaczy nie zespolenie, ale skasowanie tego samorządu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#PSommerstein">Nie mam potrzeby obszernie sprawy tej wywodzić i zabierać czas Wysokiej Izby po tych przemówieniach, które przed chwilą wygłoszono. Chcę tylko wskazać, że ustawa sama jest wielce niedoskonała. Wprowadza ona w życie organy o zupełnie nieokreślonym zakresie działania, o bardzo szerokim, nieuchwytnym zakresie — wszystko tu można suponować, ale w samej rzeczy wychodzi tylko na to, że bądź dają one inicjatywę, bądź wydają opinię. W samej rzeczy chodzi o to, że są do spełnienia pewne zadania w dziedzinie szkolnictwa, ale nie ma odpowiednich funduszów i wskutek tego, jeżeli chodzi o spełnienie tych zadań, żongluje się nimi z jednego organu do drugiego — ze Skarbu Państwa do samorządu i nawzajem ta piłka się odbija. I ażeby mieć sposób, ażeby te rzeczy były z jak najmniejszym uszczerbkiem kasowym dla samorządu załatwione bez względu na to, jak będzie wyglądał stan szkolnictwa, dąży się do tego, ażeby ten samorząd szkolny, który ma być wyrazem potrzeb szkolnictwa, był zespolony z samorządem terytorialnym, to jest podporządkowany samorządowi terytorialnemu. To podporządkowanie uwydatnia się w całej treści ustawy. Ustawa — jak powiedziałem — jest nieuchwytna, bo szereg zadań, które poprzednio leżały w zakresie samorządu szkolnego, według art. 14 i 15 nie zostaje unormowany w ramach tego nowego tworu tworzącego zespolenie samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym, a dopiero ministrowie — Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego będą decydowali drogą rozporządzeń, czy i komu zadania, dotychczas przysługujące samorządowi szkolnemu, będą przydzielone, czy władzom szkolnym, czy władzom administracji ogólnej, czy innym organom. Te braki wskazują na bardzo niedoskonały charakter tej ustawy, mianowicie że są tu luki, wynikłe z nieprzemyślenia. Lepiej było trochę poczekać i stworzyć coś zwartego. Tak samo chciano w tej ustawie załatwić i drugą bardzo ważną ustawę — o zakładaniu i budowie szkół powszechnych, ale w ostatniej chwili się zreflektowano, że te materie są tak poważne i tak istotne, że należy im poświęcić specjalne nowele i te sprawy na warsztacie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego będą dopiero rozważane i decydowane.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#PSommerstein">Przechodząc do wniosków mniejszości, o ile chodzi o wniosek pierwszy, ażeby w składzie gminnych komisyj wiejskich czy miejskich, czy w składzie komisyj powiatowych byli również reprezentaci prawnie uznanych wyznań, argumenty tu zostały dostatecznie przedstawione przez wszystkich przedmówców. Ja ze swej strony chciałbym stwierdzić, że bynajmniej tej poprawki nie uczyniłem z tego powodu, jakobym stał na stanowisku szkoły wyznaniowej. Stoję na stanowisku szkoły narodowościowej, biorąc jednak znowu pod uwagę rzeczywistą rzeczywistość, uważam, że zakres tych komisyj, jakkolwiek z jednej strony niejasny i nieuchwytny, jest w każdym razie znaczny i dotyczy nie tylko szkolnictwa publicznego, ale i prywatnego, a więc sfery szkolnictwa mniejszościowego, dotyczy również i szkół zawodowych i opieki nad młodzieżą, jak i wszelkich instytucyj pomocniczych, bibliotek, osiedli, opieki nad niezamożną młodzieżą, krótko mówiąc, kontroluje wszelkie fundusze asygnowane z funduszów gminnych na te cele. A zatem cała ta dziedzina obejmuje nie tylko szkoły polskie, ale także szkoły mniejszościowe, szkoły publiczne i prywatne. Jeżeli chodzi o inicjatywę i opinię, a to ma swoje znaczenie, leży ona w rękach gminy. Nie widzę innej drogi dla wprowadzenia reprezentacji szkolnictwa mniejszościowego w tych komisjach, jak tylko drogą tej poprawki, którą analogicznie jak inni koledzy postawiłem, prosząc o jej uwzględnienie.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#PSommerstein">Poprawka, którą uczyniłem sam samoistnie na posiedzeniu komisji do art. 7, poprawka 2, dotyczy sprawy przewodnictwa w komisjach powiatowych. Rzecz ta ma bardzo ciekawą historię. W poprzednim projekcie rządowym w roku zeszłym było przewidziane, że przewodniczącym tej komisji musi być delegowany członek wydziału. Na komisji referent i większość komisji zmienili to postanowienie w tym sensie, że przewodniczącym ma być przewodniczący wydziału powiatowego, a zatem starosta, reprezentant administracji ogólnej, a tylko gdyby starosta nie chciał objąć tego stanowiska, względnie na jego wniosek, może być obrany przewodniczącym inny delegowany członek wydziału powiatowego. W poprzednim Sejmie był złożony wniosek mniejszości przez ówczesnego posła Krzeczunowicza, który dowodził, że tu chodzi o zespolenie nie tylko samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym, ale o zespolenie tych samorządów z reprezentantem władzy administracji ogólnej i że ta rzecz nie jest uzasadniona i konieczna ze względów rzeczowych, bo przecież starosta ma tyle do załatwienia w powiecie i tak jest obarczony zadaniami własnymi administracji ogólnej i przewodnictwem w wydziale powiatowym, że przewodnictwo w komisji oświatowej szkolnej nie powinno być skoncentrowane w jego ręku, bo on nie ma czasu, ażeby tym się zająć. A w komisjach powiatowych, gdzie zasiadają dyrektorowie szkół średnich i inspektorowie szkolni, znajdą się tacy członkowie wydziału, którzy będą mieli kwalifikacje i czas, ażeby specjalnie zająć się tymi sprawami oświatowymi, które leżą w ingerencji, jeżeli chodzi o inicjatywę i opinię, tej komisji powiatowej.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#PSommerstein">Powiedziano, że będzie większa sprężystość. Ale tu nie chodzi o sprężystość żadną, bo ten organ nie jest organem administracji, organem wykonawczym, nie ma żadnej egzekutywy, jest organem inicjującym i opiniodawczym, więc ta sprężystość odpada. W projekcie obecnym znowu Rząd stanął na tym samym stanowisku. Brzmienie rządowe proponuje, że przewodniczącym komisji powiatowej ma być członek wydziału powiatowego. A więc Rząd, to jest obaj ministrowie: Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego stanęli na tym stanowisku, że tu nie ma być starosta — może być starosta, ale nie musi być starosta, może być również każdy delegowany członek wydziału. Jestem w tej sytuacji, że proponuję, ażeby restytuować brzmienie projektu rządowego. Uważam, że argumenty, którymi kierował się Rząd w r. 1937 i obecnie w r. 1938 z pewnością były wszechstronnie rozważane z punktu widzenia sprężystości, z punktu widzenia niekolidowania różnych władz z sobą, jak to uczynił kolega referent. Przy całym szacunku dla p. Marszałka Długosza sądzę jednak, że tam te rzeczy były rozważane. I jeżeli Rząd w roku ubiegłym i obecnym doszedł do tego przekonania i to zdefiniował w odnośnym artykule projektu ustawy — w ust. (1) art. 7 — że może każdy członek wydziału, delegowany przez wydział powiatowy, być przewodniczącym, to zdaje mi się, że z tego wynika ponad wszelką wątpliwość, że tu żadnego argumentu rzeczowego za poprawką wprowadzoną przez p. referenta nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#PSommerstein">Dlatego proszę Wysoką Izbę, ażeby zechciała proponowane przeze mnie wnioski mniejszości, a w szczególności także wniosek mniejszości do art. 7 ust. (1) w sprawie przewodnictwa przymusowego starosty w powiatowej komisji oświatowej przyjąć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Jóźwiak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PJozwiak">Wysoki Sejmie! W deklaracji płk. Adama Koca pod pkt. 4 jest napisane: — „Naród Polski związał się duchowo na progu swego cywilizowanego rozwoju z katolickim Kościołem i stwierdził niejednokrotnie przynależność do niego bohaterstwem przelanej krwi. Naród Polski, w olbrzymiej większości katolicki, przywiązany jest do swego Kościoła, dlatego Kościół katolicki winien być otoczony należytą opieką”.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PJozwiak">Proszę Wysokiego Sejmu! Jeżeli mówi się, że Kościół katolicki ma być otoczony należytą opieką, to trzeba Kościołowi temu dać opiekę i prawa tam, gdzie Kościół katolicki powinien je bezwzględnie mieć. A tym miejscem, gdzie Kościół rzymskokatolicki powinien je bezwzględnie mieć, są szkoły, są instytucje nadzorcze nad szkołami. I dlatego z mego punktu widzenia, jako katolika, jest ta ustawa nie do przyjęcia i pokładam tylko ufność w rozwadze Wysokiego Senatu, że niedopatrzenia, które komisja sejmowa poczyniła, uzupełni i zapewni Kościołowi katolickiemu ten wpływ, który on musi w życiu narodu polskiego mieć. Sprzeciwiam się stanowczo, aby inne wyznania miały te same prawa, gdyż nie okazały tej lojalności wobec Państwa Polskiego i mnie się zdaje, że szkoły powszechne nie są miejscem dla rozszerzania etyki talmudu, i mnie się zdaje, że szkoły powszechne nie są rozsadnikiem irredenty antypaństwowej i dlatego przeciw tym poprawkom i wnioskom będę głosował., Proszę jeszcze raz członków komisji Wysokiego Senatu, aby te niedopatrzenia w ustawie, które komisja sejmowa popełniła, uzupełniła komisja senacka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Budzanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Ziemia zadrżała w posadach, bo oto Rząd Polski i Sejm Polski zamierzył wprowadzić w życie ustawę o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym, a tylko patrzeć jak piorun w tej chwili uderzy w tych, którzy taki projekt ośmielili się wysunąć. Taką myśl może wysnuć każdy obywatel, który słucha może w tej chwili albo będzie czytał w prasie naszej sprawozdanie z przemówień moich przedmówców.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#komentarz">(P</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#PBudzanowski">.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">Dudziński:</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PBudzanowski">Za wysoko Kolega wziął.)</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#PBudzanowski">Proszę Was, Koledzy Posłowie, Wysoka Izbo! Obniżę w tej chwili, ale obniżę dlatego, że chcę powiedzieć tę mocną prawdę, którą Wy wszyscy dobrze czujecie. Chcę powiedzieć tę mocną prawdę, którą tutaj przytoczył p. Baran, kiedy odczytywał ustępy z Konstytucji o stosunku Polski do Kościoła i do religii. Chcę powiedzieć o tym, że ustawa o ustroju szkolnictwa zapewnia całkowicie społeczeństwu polskiemu należyte wychowanie młodzieży. Chcę powiedzieć o tym, że konkordat obowiązujący i respektowany w całej rozciągłości przez Rząd Polski, jest szanowany, jest doceniany przez całe społeczeństwo i czujemy, że on gwarantuje należytą moc sprawowania opieki nad wychowaniem religijnym naszemu duchowieństwu. Tak jest. Są przepisy, które te rzeczy normują. Duchowny ma prawo wglądu w wychowanie religijne szkoły. Mamy na terenie jednego powiatu po kilku wizytatorów religii. Niechże ośmieli się nauczyciel niereligijnie wychowywać, kiedy ustawa o ustroju szkolnictwa i programy nauczania gwarantują wychowanie religijne. Zatem nie ma obawy. Jest jakieś ogromne pomieszanie pojęć, gdy Panowie Posłowie wiążecie sprawy samorządu szkolnego czy samorządu terytorialnego ze sprawami wychowania i nauczania. Wychowanie i nauczanie to programy, to ustawa o ustroju szkolnictwa, to władze odpowiedzialne z p. Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na czele. Samorząd terytorialny, komisja, jaką my chcemy w tej chwili stworzyć, to jest komisja taka sama, jak komisja każda inna, która w radzie gminnej czy powiatowej może powstać. Uważam, że bardzo obywatelsko ten projekt się przedstawia, kiedy pozwala rozszerzyć komisję poza ramy samorządu terytorialnego i pozwala wprowadzić taką czy inną osobę z poza sfery rady gminnej czy rady powiatowej. Jest to właśnie projekt ustawy ogromnie obywatelski i nie mogę zgodzić się z p. Witwickim, który powiedział, że właśnie ten projekt biurokratyczne metody chce wprowadzić do naszego życia szkolnego, bo oto nie będzie instytucji, która będzie się mogła przeciwstawić p. staroście czy p. wójtowi. Ale proszę Panów, dlaczego ma się przeciwstawić? Czy ten p. starosta nie jest naszym starostą, czy ten p. wójt nie jest naszym wójtem, któregośmy wybrali? Tu chodzi o współpracę, o ważniejszą rzecz, niż Panowie Posłowie myślicie. Chodzi o to, aby szkoły mogły należycie chociaż wegetować, bo w tej chwili i tej możności nie mają, ponieważ obecny samorząd szkolny do tej pory, tzn. w ciągu ostatnich 5 lat nie ma warunków ustawowych do spełnienia swej roli. I dziś, kiedy po tym interregnum w szkolnictwie, w dziedzinie organizacji i urządzeń szkolnych, na tapet parlamentu przychodzi projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym, to przychodzi po to, aby wreszcie w ręce odpowiedzialnego czynnika, w ręce rad gminnych i w ręce wójtów, którzy wykonywują ich uchwały, i w ręce przewodniczących wydziałów powiatowych oddać obowiązek czuwania nad sprawami organizacji i urządzeń gospodarczych szkół. To są rzeczy niezmiernie ważne. Zagadnienie, czy przewodniczyć ma pan starosta, czy kto inny, to jest zagadnienie zupełnie inne i wcale się nie przeciwstawia naszym demokratycznym poglądom na kwestię rozwoju życia samorządowego. Boć tam jest przecież powiedziane: nie starosta przewodniczy, a przewodniczy przewodniczący wydziału powiatowego. Dziś tak jest, że przewodniczącym wydziału jest starosta. A może przyjdzie czas, że rozwój naszego życia samorządowego tak dojrzeje, że będziemy mogli ze spokojem mieć tak urządzone nasze życie samorządowe powiatowe, że przewodniczącym wydziału powiatowego będzie nie starosta, i właśnie ten projekt będzie zaspakajał potrzeby w myśl wniosku p. Sommersteina.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#PBudzanowski">Nie mogę się zgodzić z poglądem, że ta ustawa jest antyspołeczna, bo takiego wyrażenia użył p. Baran. Miałem już możność kilka słów na ten temat powiedzieć, że każdy, kto myśli kategoriami prostymi, kto nie chce gmatwać rzeczy i nie chce szukać w tej ustawie tego, czego w niej nie ma, nie może tego stwierdzić.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#PBudzanowski">Chciałbym jeszcze kilka słów powiedzieć na temat komitetów szkolnych, określonych w art. 13. Art. 13 mówi o komitetach szkolnych. Ja sam byłem przeciwny istnieniu komitetów szkolnych, ale także i przeciwny istnieniu opiek szkolnych, o których mówił p. Putek. Taki komitet szkolny, który p. Putek wyobraża sobie jako dawną opiekę szkolną, toż byłaby to przecież jednostka administracyjna nad szkołą. A tymczasem istniejące przepisy składają obowiązek administrowania szkołą w ręce kierownika szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#PBudzanowski">I powiatowe i gminne komisje oświatowe, istniejące przy samorządzie terytorialnym, mają określoną rolę w projekcie. Natomiast komitety szkolne w tej chwili tej określonej roli nie mają. Dlaczego? Boć przecież trudno jest przekazać agendy komisyj gminnych, agendy samorządu terytorialnego ciału w małej komórce szkolnej — komitetowi szkolnemu. Bo ten komitet szkolny — ja chcę tu sugerować myśl — to nie jest instytucja, która by sprawowała władzę nad szkołą, chociażby w dziedzinie organizowania i urządzeń gospodarczych szkoły, ale to ma być organizacja, która pomoże kierownikowi spełniać swą rolę, przewidzianą w jego obowiązkach, rolę współpracy ze środowiskiem. Trzeba mu stworzyć formy tej współpracy. I właśnie najlepsze formy tej współpracy stworzylibyśmy wtenczas, gdybyśmy potworzyli komitety rodzicielskie. A jeżeli te komitety rodzicielskie będą rozszerzone jeszcze przez tych, którzy nie są rodzicami, to nic nie przeszkadza. Niechże sobie do komitetów rodzicielskich wejdzie ks. proboszcz, i emeryt nauczyciel i emeryt jakiś pracownik umysłowy, który nie ma już pracy zawodowej, a który bardzo chętnie sprawami społecz- no-oświatowymi, zwłaszcza w dziedzinie wychowania i opieki nad dzieckiem, się zajmie. Tak jak ja rozumiem, komitet szkolny będzie to instytucja współpracy środowiska ze szkołą, z kierownikiem szkoły czy radą pedagogiczną, instytucja roztaczająca opiekę nad dzieckiem i wychowaniem tego dziecka. To jest zagadnienie szersze, niż rozumie je p. Putek.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#PBudzanowski">Proszę Wysokiej Izby, ja wiem, że do tego projektu ustawy można by wnieść jeszcze szereg poprawek, ale ten projekt ustawy przychodzi w momencie niezmiernie pilnym, w momencie, kiedy prędko trzeba dać instytucję, która spełni rolę, do jakiej ją ustawa w tej chwili powołuje. Obowiązek szkolny — przecież myśmy mieli dozory szkolne i w tej chwili obowiązek szkolny nie był wykonywany mimo tego, że istniał obowiązek szkolny, że mieliśmy 7-letni obowiązek szkolny w Polsce, ale ten 7-letni obowiązek szkolny, w szkole zwłaszcza pierwszego stopnia, z reguły nie był wykonywany. Teraz, kiedy nałożymy na wójta gminy obowiązek egzekwowania kar, obowiązek szkolny będzie wykonywany, bo kara będzie natychmiastowa. Tylko kara natychmiastowa, jak powiedział Wicemarszałek Długosz, będzie karą wychowawczą.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#PBudzanowski">Opowiadam się za uchwaleniem projektu. Nim jednak zakończę, pragnę jeszcze razem z tą Wysoką Izbą stanąć nad otwartą mogiłą, do której mamy złożyć rady powiatowe szkolne i dozory szkolne. 21 lat żyły. W ciągu tego okresu życia najwięcej energii, najwięcej dobrej woli społecznej, najwięcej wysiłku włożyły w pierwszych ciężkich latach organizowania naszego szkolnictwa. Rady szkolne i dozory szkolne wykonały swój obowiązek sumiennie wtedy, kiedy ustawodawstwo nasze, kiedy istniejące przepisy pozwalały im całkowicie ten obowiązek wykonać. Kiedy przyszła ustawa o samorządzie terytorialnym, kiedy przyszła ustawa o organizacji obwodowych władz szkolnych, szereg uprawnień dozorów szkolnych i rad szkolnych upadł i wtenczas osłabła działalność rad szkolnych powiatowych. W radach szkolnych powiatowych mieliśmy ogromnie dużą ilość osób oddanych pracy w dziedzinie oświaty i kultury powszechnej na wsi i w miasteczkach naszych. Rady szkolne i dozory szkolne swój obowiązek, jak powiedziałem, spełniły sumiennie, były czynnikiem współpracy w dziedzinie organizowania szkolnictwa z władzami szkolnymi naszymi polskimi w pierwszych latach naszej niepodległości. Dzisiaj, kiedy mamy uchwalić nową ustawę o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym, samorządowi szkolnemu, który już dawno swojej roli wykonywać nie może, radom szkolnym powiatowym i dozorom szkolnym, wszystkim tym społecznikom kulturalnym, społecznikom, którzy częstokroć przez całe 21 lat pracowali w tych organizacjach, z tej wysokiej trybuny należy się uznanie i podziękowanie.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Nikt więcej nie jest zapisany do głosu.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Wicemarszałek Długosz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Mam przed sobą przepisy o dozorach szkolnych i radach powiatowych, które dotychczas obowiązywały. I istotnie, jeżeli przeglądam i zestawiam je z projektem rządowym, który mamy uchwalić i z zakresem działania komisyj zarówno gminnych jak i powiatowych, to słysząc to wszystko, co tutaj poszczególni koledzy przeciw projektowi mówili, dreszcze mnie przechodzą, kiedy zastanowię się, że istotnie miałyby te komisje tak pracować i tak wyglądać, jak z ust poszczególnych mówców to padło. Bo w jakiż sposób powiększy wydatki to biuro planowania czy biuro inicjatywy, jak oświadczył kol. dr Putek. Przecież zakres komisji, które mają być w tej chwili obowiązujące, jest zakresem tylko opiniodawczym. Istotnie prawdą jest, że jeżeli chodzi o dawne rady szkolne powiatowe czy dozory szkolne, to istniały na papierze przepisy, że opiekun główny miał prawo wizytacji szkół. Prawdą jest, że przewodniczący dozoru szkolnego miał prawo udzielać urlopu, prawdą jest, że przewodniczący rady szkolnej powiatowej miał takie same prawa, prawdą jest, że przewodniczący rady szkolnej powiatowej miał możność wpływania na obsadę stanowisk nauczycielskich. Ale to wszystko były rzeczy na papierze, praktyka wykazywała co innego. Mówię to na podstawie tego, że przez długie lata sprawowałem funkcje tak przewodniczącego dozoru szkolnego, jak i prezesa rady szkolnej powiatowej. Stwierdzam, że ten samorząd de facto nie istniał, nie miał kręgosłupa, nie miał tego, co mieć powinien, nie miał egzekutywy. P. Putek zakończył właśnie swoje przemówienie mówiąc: dajcie silną egzekutywę temu ciału, które tworzycie. Czyż postawienie na czele przełożonego gminy w osobie wójta, czyż ustanowienie przewodniczącym komisji oświatowej, powiatowej przewodniczącego wydziału powiatowego nie jest najbardziej silną egzekutywą, jeżeli chodzi o wykonanie? Przypomnijmy sobie, jak to było z tymi dozorami szkolnymi. Przewodniczący dozoru szkolnego czy przewodniczący rady szkolnej powiatowej był ożywiony najlepszymi chęciami. Utarła się praktyka, że wstawia się do budżetu 200 czy 300 zł na potrzeby rady szkolnej powiatowej. Dozór szkolny nie mógł czynić żadnych wydatków, nie biorąc pieniędzy z budżetu gminnego. O co chodzi? W tym wypadku chodzi o to, żeby to ciało, które ma opiniować, miało możność wykonania. Skończmy z tą dwoistością, dwutorowością władzy, a wyjdzie to na pożytek i szkolnictwa i samorządu terytorialnego. Nic dziwnego, że ten, kto daje pieniądze, chce mieć głos w tych sprawach. Przecież te walki heroiczne, które były niejednokrotnie staczane przy pewnych decyzjach, przy wykonywaniu tych rzeczy, niewątpliwie świadczą bardzo dobrze — jak słusznie podkreślił p. Budzanowski — o tym, że ze strony poszczególnych członków dozoru i rad szkolnych była ta ofiarność.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PDlugosz">Ale zapytuję się, skąd pp. Baran i Perfecki doszli do przekonania, że skład tej komisji jest aspołeczny i aobywatelski? I skąd jest takie pojęcie, że członkowie rad gminnych nie reprezentują czynnika obywatelskiego? Skąd? — pytam się. Przecież w tym projekcie jest wyraźnie powiedziane, że rada gminna wybiera członków komisji spośród lub spoza swego grona. A więc bardziej demokratycznie, bardziej liberalnie jest ta sprawa potraktowana, niż była dawniej w dozorach szkolnych. I nie powinniśmy także mówić, porównywując, że to są jakieś zakusy totalne, jakieś zbiurokratyzowanie tego aparatu, że to ma być jakieś biuro planowania.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#PDlugosz">Skąd? — pytam się. Dlatego, proszę Wysokiej Izby, twierdzę, że tego rodzaju obiekcje nie są niczym uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PDlugosz">Pozostaje jedna, ważna w moim przekonaniu, sprawa. Tutaj szereg kolegów powoływał się na to, że za czasów zaborczych było to i to, że w pruskiej dzielnicy obowiązywały inne przepisy, w austriackiej inne. Prawda, ale czy to jest miarodajne dla nas? Przecież ustawodawstwo polskie powinno wynikać z ducha polskiego, z myśli polskiej; ono powinno tak wyglądać, żeby istotnie odpowiadało tym potrzebom, jakich życie polskie wymaga. I to jest myśl przewodnia w projekcie rządowym. Wydaje mi się, że czas najwyższy, kiedy już słupy graniczne zostały obalone w różnych dziedzinach życia, żeby i w tej dziedzinie nastąpiło to, co w tej chwili Wysoka Izba robi, uchwalając nowy projekt rządowy, który ma zadośćuczynić tym potrzebom szkolnictwa, jakich życie wymaga.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#PDlugosz">Jest jeden problem, który przewijał się przez wszystkie przemówienia, mianowicie sprawa kategorycznego udziału przedstawicieli wyznań w składzie komisji gminnych i w składzie komisji powiatowych. P. kolega Jóźwiak był łaskaw odczytać punkt 4 deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego. Jestem członkiem tego Obozu. Istotnie, ta deklaracja nas obowiązuje, nikt tego nie kwestionuje. Nie ma jednak w tej chwili mowy o stosunku do Kościoła katolickiego. Uważam, że ks. poseł Lubelski źle postawił sprawę, jeżeli powiedział, że niegłosowanie za zgłoszoną przez niego poprawką będzie określone jako stosunek do duchowieństwa polskiego. Wydaje mi się, że Ksiądz źle to zrobił. Dlaczego? Bo ja stoję na innym stanowisku, ja mam głęboką wiarę w lud polski, w naród polski, który zawsze dawał wyraz temu, że jest głęboko związany z wiarą, z Kościołem katolickim. Ocenialiśmy pozytywnie stosunek duchowieństwa polskiego i wpływ tego duchowieństwa na młodzież, na wartości religijne i wychowawcze, ale na miły Bóg, pomyślmy: jeżeli komisje mają charakter tylko opiniodawczy, jeżeli mają do załatwienia sprawy natury gospodarczej i tylko takiej, to pytam się, jaki tu wpływ może mieć kategoryczny wpływ księdza katolickiego czy innego wyznania. Bo przecież istotnie, jeśli chodzi o dozory szkolny w b. zaborze austriackim, to te dozory szkolne wtrącały się w organizację szkolnictwa, miały wpływ na wychowanie, miały prawo wnikliwości w te rzeczy, nawet przy konstrukcji dawnych dozorów szkolnych taki charakter tej opieki tam był. Ale jeśli chodzi o zagadnienia gospodarcze, pytam się, czy istotnie takie stawianie sprawy może być tak decydujące? A przecież sprawa jest postawiona wyraźnie, że reprezentant Kościoła katolickiego będzie w każdym wypadku zapraszany, a poza tym jest tam luz szeroki i poza członkami rady gminnej można powołać 2 obywateli, niezależnie od wszystkiego. Mogę w tej chwili apelować tylko do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, żeby ta sprawa, kiedy wyjdą rozporządzenia, była wyraźnie podkreślona. Na to można się zgodzić. Ale poza tym, gdybyśmy chcieli wszystkie wyznania na podstawie Konstytucji brać pod uwagę, to jak by ta sprawa wyglądała, do jakiej liczby ta komisja by urosła? Wydaje mi się, że stojąc wyraźnie na stanowisku deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego, rozumiejąc konieczność wiary i wierząc głęboko w te uczucia narodu polskiego, ja opieram te rzeczy na wierze, a ks. Lubelski chce oprzeć na ustawie. Tylko ta różnica jest między nami. Ja nie widzę, żeby się znalazła taka rada gminna, która by przedstawicieli duchowieństwa nie powołała. Nie tylko w tej Izbie mamy przedstawicieli duchowieństwa, ale i we wszystkich radach gminnych i powiatowych, bo istotnie tam, gdzie ksiądz współpracuje i zajmuje się zagadnieniami oświatowymi, będzie niewątpliwie w skład komisji powołany, tym bardziej że przywiązanie do religii i głęboka wiara, jaka charakteryzuje lud polski, daje gwarancję tego, a to jest więcej niż paragraf ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#PDlugosz">Dlatego doceniając konieczność, i to pilną konieczność tych zmian, bo życie tego wymaga, wypowiadam się przeciw wszystkim zgłoszonym poprawkom i proszę Wysoką Izbę o uchwalenie projektu rządowego w myśl uchwał, jakie zapadły na Komisji Administracyjno-Samorządowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Marszalek">Zgłoszone zostały wnioski mniejszości, a w toku dyskusji została zgłoszona poprawka p. ks. Lubelskiego, która nie jest poprawką mniejszości i nie była wstawiona w sprawozdanie komisji. W myśl art. 64 regulaminu zapytuję Pana Referenta, czy zgadza się na głosowanie poprawki p. ks. Lubelskiego?</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#komentarz">(P. Długosz: Sprzeciwiam się.)</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#Marszalek">Wobec tego wniosku tego nie poddam pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#Marszalek">Do art. 1 i 2 nie zgłoszono wniosków mniejszości — przechodzą zatem w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#Marszalek">Do art. 3 jest kilka wniosków mniejszości, znajdują się one w druku nr 76. Nie będę ich odczytywał, bo mają je Panowie w ręku. Poprawki te oznaczone są numerami od 1 do 5 i będziemy je głosowali według nazwisk projektodawców.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#Marszalek">Przede wszystkim jest poprawka nr 1, zgłoszona przez p. Barana, i poprawka nr 2, zgłoszona przez p. Sommersteina. Przegłosowanie poprawki nr 1 będzie jednocześnie obejmowało poprawkę nr 2, która jest pochłonięta przez poprawkę nr 1 i dlatego nie będziemy głosowali osobno nad poprawką nr 2. Poddaję pod głosowanie poprawkę, oznaczoną nr 1, do art. 3. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#Marszalek">Do tego samego art. 3 jest poprawka p. Perfeckiego, oznaczona nr 3. Kto z Panów Posłów jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka ta upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#Marszalek">Jest druga poprawka p. Perfeckiego, oznaczona nr 4. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#Marszalek">Do tego samego artykułu jest druga poprawka p. Barana, oznaczona nr 5, poprawka alternatywna, która wchodzi na wypadek odrzucenia poprawki pierwszej. Ponieważ pierwsza poprawka została odrzucona, musimy przegłosować tę drugą. Kto jest za poprawką p. Barana, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka ta upadła. A zatem art. 3 przechodzi w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#Marszalek">Do artykułów następnych — 4, 5, 6 nie ma poprawek mniejszości, przechodzą zatem w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#Marszalek">Do art. 7 jest kilka wniosków mniejszości. Więc przede wszystkim jest poprawka p. Sommersteina, która domaga się, żeby przywrócić brzmienie projektu rządowego. Jest ona oznaczona nr 6. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#Marszalek">Następnie jest poprawka nr 7 p. Barana. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#Marszalek">Jest jeszcze poprawka p. Sommersteina, ale tutaj tak samo, jak i w pierwszym wypadku, została ona pochłonięta przez odrzucenie poprawki p. Barana.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#Marszalek">Dalej jest poprawka p. Perfeckiego, oznaczona nr 9. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#Marszalek">Następnie jest poprawka p. Perfeckiego, oznaczona nr 10. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#Marszalek">Jest jeszcze jedna poprawka p. Barana, oznaczona nr 11. Jest to poprawka alternatywna w stosunku do poprawki nr 7. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#Marszalek">Do następnych artykułów nie ma poprawek, aż dopiero do art. 13, a zatem artykuły te do 12 włącznie przechodzą w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#Marszalek">Do art. 13 są dwie poprawki. Jedna oznaczona numerem 12 p. Perfeckiego, składająca się z szeregu punktów. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Druga poprawka p. Putka, oznaczona numerem 13. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Zatem art. 13 przechodzi w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#Marszalek">Do następnych artykułów, aż do końca nie ma żadnych poprawek, przechodzą one zatem w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#Marszalek">Teraz przechodzimy do głosowania nad całością ustawy. Kto jest za projektem ustawy w brzmieniu komisyjnym, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w trzecim czytaniu, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#Marszalek">Jest jeszcze zgłoszona przez komisję do tego projektu ustawy rezolucja. Może Pan Sekretarz zechce odczytać tekst tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzpWadowski">— „Sejm wzywa Rząd do przedłożenia projektów ustaw o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych oraz o budowie publicznych szkół powszechnych dla uzgodnienia z obowiązującymi ustawami o samorządzie terytorialnym”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja ta została przez Sejm przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszalek">Zatem ten punkt porządku dziennego został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszalek">Obecnie przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego (druki nr 30 i 71).</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Orlański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#POrlanski">Wysoka Izbo! Podczas pięcioletniego stosowania przepisów wojskowego kodeksu karnego okazało się, że niektóre przepisy nie wytrzymały próby życia, zaszła więc konieczność nowelizacji. Obok tego względy słuszności oraz okoliczność, że powstały pewnego rodzaju stany faktyczne karalne, które formalnie nie były objęte kodeksem karnym, spowodowały konieczność nowelizacji kilku artykułów kodeksu karnego wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#POrlanski">Proponowana przez komisję poprawka do art. 31, który głosi, że warunkowe zawieszenie kary stosuje się do przestępstw wojskowych oraz do przestępstw pospolitych, do których należy naruszenie wojskowego obowiązku służbowego, zmierza do tego, żeby ustęp drugi skreślić. Mianowicie kodeks karny wojskowy nie jest kodeksem samoistnym, ale jest pewnego rodzaju przybudówką do powszechnego kodeksu karnego. Otóż powszechny kodeks karny w części ogólnej wyraźnie postanawia i daje władzom sądowym orzekającym w pewnych przewidzianych i ustalonych przez sąd okolicznościach władzę zawieszenia kary. Otóż było by rzeczą zupełnie zbędną, ażeby wtedy, kiedy chodzi nie o przestępstwo wojskowe, ale o przestępstwo normalne, powszechne, ażeby w kodeksie karnym wojskowym istniał zakaz zawieszenia tego rodzaju kary. W tych konkretnych wypadkach, kiedy z punktu widzenia wojskowego jest wskazane, ażeby tego rodzaju zawieszenia nie stosować, to sąd wojskowy, stosując przepisy powszechnego kodeksu karnego, znajdzie odpowiednie dane, ażeby tej kary nie zawiesić.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#POrlanski">Następna nowelizacja jest do art. 33 § 5. Otóż w dziedzinie przestępstw, dotyczących karności wojskowej, mamy w § 5 pkt 3 powiedzenie, że przestępstwo jest popełnione wobec przełożonego wtedy, kiedy mamy zebranych trzech żołnierzy. Poprawka zmierza w tym kierunku, ażeby uzupełnić, że żołnierze ci są zebrani służbowo. Zdaniem komisji poprawka ta jest całkowicie uzasadniona, gdyż aczkolwiek i w tych wypadkach, kiedy zostanie popełnione przestępstwo wobec przełożonego przy obecności trzech żołnierzy, wymaga to represji karnej surowej, to jednakże ta represja musi być o wiele surowsza wtedy, kiedy przestępstwo jest dokonane wobec co najmniej trzech żołnierzy zebranych służbowo. I dlatego w imieniu komisji opowiadam się za przyjęciem tej poprawki.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#POrlanski">Następna z kolei poprawka dotyczy art. 46 § 1. Otóż dotychczasowy przepis głosił, że kto dopuszcza się przestępstwa określonego w art. 43, 44, 45 w celu trwałego uchylania się od obowiązku wojskowego, i drugi ustęp ważny: albo jeżeli nieobecność w jednostce trwała dłużej niż 6 miesięcy, podlega karze więzienia do lat 10. Otóż właściwie w powyższym przepisie mamy dwa różne stany faktyczne. W pierwszym stanie faktycznym przewiduje się bardzo surową karę za uchylanie się od spełnienia obowiązku służby wojskowej, natomiast w drugim ustępie mówi się o nieobecności w jednostce wojskowej dłużej niż 6 miesięcy. Praktyka dotychczasowa sądów wojskowych wykazywała, że bardzo często wszczynane było dochodzenie z części drugiej art. 46 zupełnie nieuzasadnione, bo wystarczyło, ażeby ktoś nie stawił się, komu nie doręczono karty wojskowej w ciągu sześciu tygodni, ażeby podpadał pod przepis art. 46. Wystarczała taka okoliczność, że ktoś nie stawił się z powodu tego, że nie miał pieniędzy na przybycie do odpowiedniego oddziału, a już to kwalifikowano jako przestępstwo z części drugiej art. 46. Tymczasem część pierwsza mówi wyraźnie o zamiarze trwałego uchylania się od służby wojskowej i dlatego komisja uważa, że te dwa stany należy rozróżnić. Dla stanu drugiego są oczywiście sankcje, przewidziane w przepisach dyscyplinarnych i porządkowych, natomiast sankcja dziesięciu lat więzienia jest pozostawiona dla tego stanu faktycznego, kiedy przestępca ma zamiar trwałego uchylania się od spełnienia obowiązku służby wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#POrlanski">Czwarta poprawka wreszcie polega na tym, ażeby do art. 90, który nie wyczerpuje wszystkich stanów faktycznych, dodać nowy art. 90a. Art. 90 przewiduje odpowiedzialność karną za uszkodzenie mienia wojskowego. Otóż w ostatnich czasach okazało się, że bardzo często wskutek niedbalstwa lub wskutek lekkomyślności są powodowane zaginięcia broni lub amunicji. Komisja uważa, że z chwilą, gdy art. 90 nie obejmuje tego przestępstwa, a z drugiej strony, gdy Skarb Państwa ponosi duże straty, a przede wszystkim cierpi na tym obrona, że amunicja bardzo często wskutek niedbałości przecieka do osób i grup niepowołanych, wskazane jest wstawić nowy art. 90a, który przewiduje karę za lekkomyślność lub niedbalstwo, które powodują utratę amunicji lub broni. Oczywiście z uwagi na to, że nie mamy tutaj cech subiektywnych działania umyślnego, sankcja przewidziana jest niższa aniżeli sankcja art. 90.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#POrlanski">Następny punkt nowelizacji dotyczy art. 91. Nowelizacja polega na tym, że przede wszystkim podwyższa się karę w tych wypadkach, kiedy żołnierz porzuca, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, kiedy to czyni z pełnym zamiarem i pełną świadomością. Komisja uważała, że karę należy podwyższyć do 3 lat więzienia lub twierdzy, a nie, jak było dotychczas, do twierdzy lub aresztu.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#POrlanski">Następna poprawka dotyczy art. 93. Artykuł ten okazał się zbędny, a to dlatego, że obowiązujący powszechny kodeks karny szczegółowo przewiduje te wypadki, kiedy ma zastosowanie cięższe lub lżejsze uszkodzenie ciała. Przewiduje on również sankcje karne w wypadku przekroczenia powyższego przepisu. Art. 93 stwarzał pewną sprzeczność i jeszcze dodatkowo przewidywał niższą sankcję w tym wypadku, kiedy jednak mamy uszkodzenie mienia wojskowego. Dlatego komisja proponuje powyższy artykuł skreślić.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#POrlanski">Wreszcie art. 99. Art. 99 przewiduje karę wtedy, kiedy oficer nie podda się karze aresztu kabinowego. Otóż przewiduje sankcje karne więzienia do lat 2 lub twierdzy. Obecnie przygotowywane przez wojsko przepisy dyscyplinarne oprócz oficerów podciągają pod tę karę podoficerów zawodowych i chorążych. Powyższe przepisy dyscyplinarne nie weszły jeszcze w życie, ale żeby w przyszłości nie przychodzić z nowelizacją tego, z uwagi na to, że przepisy dyscyplinarne zostaną zatwierdzone w dniach najbliższych, komisja proponuje, ażeby znowelizować art. 99 w ten sposób, że ujmuje się go szerzej, że nie tylko oficerowie, ale i żołnierze, rozumiejąc przez to podoficerów zawodowych, jak również chorążych, podpadają pod jego sancje.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#POrlanski">Następnie w § 2 zasadnicze przepisy kodeksu wojskowego w myśl art. 71 i 80 dotyczą żołnierzy urlopowanych oraz żołnierzy w stanie spoczynku tylko w tym wypadku, kiedy to jest wyraźnie w ustawie powiedziane. Z uwagi na to, że dotychczasowy przepis art. 99 posiadał lukę, gdyż nie było dodane do niego, że dotyczy żołnierzy wymienionych w art. 93, a mianowicie żołnierzy w stanie spoczynku i urlopowanych, powstawały tego rodzaju wypadki, że z chwilą, kiedy żołnierz urlopowany lub w stanie spoczynku popełnił przestępstwo, to nie mógł być sądzony przez sądy cywilne, bo przestępstwo zostało popełnione przez niego jako wojskowego, a z drugiej strony nie było odpowiedniej sankcji, ażeby go sądziły sądy wojskowe. Dlatego druga poprawka do powyższego artykułu zasługuje na uwzględnienie.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#POrlanski">Kończąc należy podkreślić, że powyższe nowele dowodzą tego, że wojskowe sądownictwo karne, przychodząc z powyższą nowelą, idzie z postępem nauki, idzie w tym kierunku, aby indywidualizować przestępcę. Widzimy więc, że i na tym polu mamy polepszenie obecnego stanu. Możliwe to jest tylko w tym wypadku, kiedy armia spełnia nie tylko rolę karzącą, ale przede wszystkim wielką rolę wychowawczą. Należy stwierdzić, że każdy obywatel, który przechodzi przez służbę wojskową, zostaje podciągnięty nie tylko pod względem wojskowym, ale i pod względem obywatelskim.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#POrlanski">I dlatego spełniając wielką rolę wychowawczą, odpowiednie czynniki wymiaru sprawiedliwości wojskowej uważają za wskazane, aby przejść do najnowszych zdobyczy penitencjarnych, mianowicie indywidualizacji kary.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#POrlanski">Wreszcie chcę podkreślić, że sejmowa Komisja Prawnicza, podkreślając powyższe może drobne kwestie, chciała dać w granicach swoich możliwości realny wyraz temu, że wszystko, co się odnosi do obrony Państwa, stawia na pierwszym miejscu. Proszę o przyjęcie projektu ustawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy w drugim czytaniu został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druki nr 47 i 72) — sprawozdawca p. Głowacki.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PGlowacki">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie rządowy projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk nr 47).</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#PGlowacki">Rządowy projekt ustawy przewidywał w budżecie bieżącym zwiększenie wydatków ogółem na 16.955.000. Komisja Budżetowa powiększyła te wydatki o 1.500.000 do globalnej kwoty 18.455.000. Kredyty te znalazły swoje przeznaczenie w następujących częściach budżetu: 1) w części 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych z kwotą zł 745.000, z czego w wydatkach zwyczajnych z kwotą 565.000 zł, a w wydatkach nadzwyczajnych z kwotą 180.000 zł; 2) w części 6 budżetu — Ministerstwo Spraw Wojskowych z kwotą 14.810.000 zł; 3) w części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych z kwotą 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#PGlowacki">Prawie wszystkie proponowane zwiększenia kredytów z wyjątkiem jednego związane są z wydarzeniami w polityce międzynarodowej ubiegłego roku. Dotyczą one nawiązania przyjaznych stosunków z Litwą oraz odzyskania i przyłączenia Śląska Zaolziańskiego i innych mniejszych terenów do Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#PGlowacki">W budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych zwiększenie kredytów uzasadnione jest wzmożeniem akcji dyplomatycznej w r. 1938, co spowodowało większe wydatki w § 6a w przedmiocie opłat telefonicznych, telegraficznych i w ogóle pocztowych, oraz zorganizowaniem placówki poselskiej w Kownie, co spowodowało wydatki na kwotę zł 390.000 — i zwiększenie etatów o 12 urzędników i 5 funkcjonariuszów niższych.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#PGlowacki">W wydatkach nadzwyczajnych tej części budżetu w dziale 3 i w § 9 kwota zł 180.000 przeznaczona jest na kupno parceli, przylegającej do posesji ambasady naszej w Berlinie, co Komisja Budżetowa uznała za wydatek celowy.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#PGlowacki">W budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wszystkie proponowane zwiększenia kredytowe tyczą się bezpośrednio przejmowania przez władze wojskowe obszarów ziem odzyskanych w październiku i listopadzie ub. r.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#PGlowacki">W budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Komisja Budżetowa podwyższyła kredyty o 1.500.000, przeznaczając to zwiększenie na utrzymanie Korpusu Ochrony Pogranicza, gdyż preliminowane na ten cel w bieżącym roku kwoty okazały się niewystarczające, co tłumaczy się wzmożeniem działalności tegoż Korpusu.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#PGlowacki">Jak już powiedziałem poprzednio, te wydatki wynikają z nadzwyczajnych wypadków politycznych i są konieczne. Nie potrzebuję poza tym podkreślać, że akcja Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza na Śląsku Zaolziańskim spotkała się z najwyższym uznaniem Narodu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#PGlowacki">Wszystkie oddziały, współdziałające w tej akcji, spełniły z największym poświęceniem swój zaszczytny obowiązek żołnierski.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#PGlowacki">Wszystkie proponowane wydatki znajdują swe pokrycie w zwiększonych dochodach podatku dochodowego i w zwiększonej wpłacie Monopolu Spirytusowego Wpływy podatku dochodowego przekroczyły do dnia 31 grudnia 1938 r. wpływy preliminowane o 6,3%, zaś wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu Państwa zwiększyła się według dokonanych obliczeń do dnia 31.XII.1938 o 6,8% i wynosi no ten dzień zł 220.253.000. Ma to swoją przyczynę w stałej poprawie spożycia i sprzedaży spirytusu konsumcyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#PGlowacki">Proszę zatem w imieniu Komisji Budżetowej o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu proponowanym przez komisję i wyszczególnionym w druku sejmowym nr 72.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w trzech czytaniach przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o rządowym projekcie ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich, pozbytych w drodze egzekucji (druki nr 14 i 68) — sprawozdawca p. Wróblewski.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PWroblewski">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji jest podyktowany koniecznością ustawowego uporządkowania i nadzoru Państwa, ażeby nieruchomości ziemskie, zbywane w postępowaniu egzekucyjnym, przechodziły we właściwe posiadanie.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#PWroblewski">Dotychczasowe przepisy prawne o zbywaniu nieruchomości ziemskich regulują na obszarze całej Polski wszelki wolny obrót ziemią w ten sposób, że w każdym przypadku dowolnego zbycia i nabycia jest potrzebne pozwolenie władz administracji ogólnej. Przy postępowaniu egzekucyjnym, tj. z licytacji, zaopatrzenie się w pozwolenie władzy o uzyskanie prawa nabycia obowiązuje tylko na terenie ziem województw zachodnich, a w reszcie Polski nie jest prawem regulowane.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#PWroblewski">W praktyce licytacje nieruchomości ziemskich dotyczą nieruchomości źle zagospodarowanych i zadłużonych. Statystyka mówi, że od r. 1930 do 1936 włącznie z licytacji zmieniło właściciela nieruchomości ziemskich powyżej 100 ha, tj. kategoria B i C, 416 gospodarstw o obszarze 283,350 ha, z tego nabyli rolnicy Polacy — 122 obiekty, nie rolnicy Polacy — 71 obiektów, instytucje kredytowe i banki — 178 obiektów, inni — nie Polacy — 45 obiektów. W samym województwie wołyńskim w czasie od 1930 do 1936 r. 10 większych obiektów rolnych z licytacji przeszło w ręce niepolskie.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#PWroblewski">W województwie warszawskim od r. 1930 do 1936 — w drodze licytacji zmieniły właścicieli 63 duże obiekty rolne, z czego nabywcami poza innymi, jak instytucje kredytowe i banki, byli w 5 wypadkach nie rolnicy i nie Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#PWroblewski">Gorzej przedstawia się sytuacja na terenie województw południowych i południowo-wschodnich. Są zjawiska niesporadyczne, że przy nabywaniu nieruchomości ziemskich z licytacji większych czy mniejszych powstała grupa ludzi, tak zwanych pospolicie hien licytacyjnych, różnych bankierów i szynkarzy nie Polaków, którzy niejednokrotnie z krzywdą dla właściciela dłużnika i wierzycieli stają się nabywcami licytowanych nieruchomości ziemskich i leśnych.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#PWroblewski">W rządowym projekcie ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji Komisja Rolna po szczegółowym przedyskutowaniu wprowadziła pewne poprawki. Są i wnioski mniejszości. Do art. 5 ust. (1) jest wniosek mniejszości: ostatnie zdanie winno brzmieć: — „Przeciw decyzji wojewody przysługuje prawo odwołania do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w terminie czternastodniowym po otrzymaniu decyzji”. Przeciw temu wnioskowi wypowiadam się dlatego, że istnieje prawo odwołania od decyzji wojewody w drodze postępowania administracyjnego do Najwyższego Trybunału Administracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#PWroblewski">Poprawka druga jest identyczna dlatego, że istnieją różne przepisy w ustawodawstwie, które orzekają, że ostateczna jest decyzja wojewody nie tylko o wszczęciu postępowania, ale tak samo o przejęciu gruntów i gospodarstw nadmiernie obdłużonych.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#PWroblewski">Do punktu 3 poprawki również ustosunkowuję się negatywnie dlatego, że słowo — „rolnik” ma zbyt duży wachlarz i jego prawne określenie jest niejednokrotnie niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#PWroblewski">Wnoszę o odrzucenie wniosków mniejszości i proszę Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy z druku nr 14 wraz z poprawkami Komisji Rolnej w druku nr 68.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Boluch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PBoluch">Wysoki Sejmie! Do projektu rządowego o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji postawiłem na komisji dwie zasadnicze poprawki. Mianowicie do art. 5, który ostateczną decyzję pozostawia wojewodzie, postawiłem poprawkę, ażeby od decyzji wojewody mogło być odwołanie do Ministerstwa Rolnictwa. Rzecz ta nie ma precedensu w ustawodawstwie polskim poza rozporządzeniem o cudzoziemcach. Proszę Wysokiej Izby! Jeżeli ustawa niniejsza chce wykazać nam, że wojewodowie są nieomylni, dlatego ich decyzja w pierwszej i ostatniej instancji ma być ostateczna, to mając doświadczenie musimy stać na innym stanowisku, a mianowicie, że decyzja pierwszej instancji musi być kontrolowana przez drugą instancję w interesie samej sprawy i w interesie porządku prawnego. Mamy przecież ustawę o ochronie granic i przy nabywaniu nieruchomości w pasie granicznym decyduje wojewoda, jednakowoż stronie przysługuje prawo odwołania do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. I tutaj mamy do zarejestrowania kilka faktów, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych stanęło na zupełnie innym stanowisku niż wojewoda, podchodząc do sprawy bardziej obiektywnie, licząc się więcej z intencją danej ustawy. To są fakty, które wskazują wyraźnie i dobitnie, że kontrola nigdy nikomu nie szkodzi, przeciwnie, że jest potrzebną, a dalej, że trzeba dać stronie możność obrony swoich interesów z jednej strony, a z drugiej strony wojewoda wiedząc, że jego działanie i decyzja będzie przez wyższą instancję kontrolowane, podchodzić będzie do załatwienia tych spraw obiektywniej. Zarzut, że czas między wydaniem decyzji przez wojewodę a załatwieniem odwołania przez Ministerstwo Rolnictwa wykorzysta właściciel dla swoich własnych korzyści i dany majątek jeszcze więcej zniszczy, nie wytrzymuje krytyki, bo w czasie długiego postępowania egzekucyjnego miał on już dość możliwości i okazji dla takiego działania.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#PBoluch">To byłyby, proszę Wysokiej Izby, moje argumenty, dlaczego postawiłem poprawkę dającą możność odwołania od decyzji wojewody w tej tak bardzo ważnej sprawie. Bo jeżeli w wypadku rozporządzenia o cudzoziemcach da się to usprawiedliwić niebezpieczeństwem dla Państwa, to w wypadku wniesienia odwołania przeciw decyzji wojewody chyba nie grozi Państwu żadne niebezpieczeństwo, bo kwestia nabycia majątku na własność Państwa dwa miesiące wcześniej czy później nie odgrywa absolutnie żadnej roli.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#PBoluch">Druga poprawka jest do art. 9, który w rządowym tekście brzmi: „Przepisów ustawy niniejszej nie stosuje się, jeżeli nabywcą z egzekucji jest małżonek, krewny w prostej linii lub krewny w bocznej linii do drugiego stopnia — właściciela nieruchomości, objętej postępowaniem egzekucyjnym, lub współwłaściciel tej nieruchomości.” Przeczytawszy pierwszy raz projekt ustawy i uzasadnienie, miałem wrażenie, że pominięcie tego słowa — „rolnik” jest zwyczajnym przeoczeniem. Bo z uzasadnienia tego projektu wynika najdobitniej, że Rząd czuwać chce, ażeby majątki prowadzone źle przez właścicieli ziemskich, majątki doprowadzone do licytacji dostały się w ręce powołane, kwalifikowane, a więc w ręce rolnika. W ustępie trzecim uzasadnienia stoi czarne na białym, że Rząd zamierza nie dopuścić do nabycia majątku ziemskiego przez ludzi, którzy nie posiadają odpowiednich kwalifikacyj rolniczych. I dla mnie było jasnym, że projekt ustawy niniejszej nie ma żadnej innej intencji, jak tę, ażeby majątek źle gospodarowany i doprowadzony do licytacji dostał się w ręce odpowiednie, w ręce wykwalifikowane, które ten warsztat poprowadzą i postawią na wysokości zadania gospodarczego. Niestety, już na komisji, z niezrozumiałych dla mnie powodów, moja poprawka znalazła sprzeciw. Ja, proszę Wysokiej Izby, przyznam się, że negatywne stanowisko większości komisji do moich poprawek jest dla mnie niezrozumiałe. Tak jak przyznaję, że projekt niniejszy jest korzystny i potrzebny, o ile będzie uzupełniony rzeczowymi poprawkami, tym bardziej że ustawa o wykonaniu reformy rolnej dopuszcza do nabycia gruntu ziemskiego jedynie rolnika, tak nie mogę zrozumieć intencji obecnego projektu, który nie daje pierwszeństwa do nabycia majątku z licytacji rolnikowi. Jestem święcie przekonany, że małżonek czy krewny z drugiej linii — nierolnik nabywając majątek ziemski z licytacji — bo ta ustawa odnośnie pokrewieństwa nie działa — na pewno doprowadzi w bardzo krótkim czasie ten majątek znowu do licytacji. I wychodząc z tego punktu widzenia, postawiłem poprawki, uważając je za rzeczowe i konieczne.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#PBoluch">Proszę więc Wysoką Izbę o przyjęcie tych poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszalek">Są zgłoszone dwie poprawki mniejszości, które przed chwilą usłyszeliśmy zreferowane przez p. Bolucha. Pierwsza z tych poprawek odnosi się do art. 5, druga do art. 9. Będziemy zatem głosowali nad każdą z osobna.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem poprawki do art. 5, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem poprawki do art. 9, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy. Kto jest za przyjęciem całości projektu ustawy w brzmieniu komisyjnym, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przez Sejm przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzpWadowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Stanisława Chmielińskiego, w sprawie zmiany ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych przez budynki, oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#SekretarzpWadowski">Wniosek p. dr Stefana Barana w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o prawie o notariacie (Dz. U. R. P. Nr 84, poz. 609).</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#SekretarzpWadowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Juliusza Dudzińskiego, w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich. (Dz. U. R. P. Nr 91, poz. 624).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Projekty te przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. dr Stefana Witwickiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia obywateli narodowości ukraińskiej w Dereżycach, Ułycznie i Gajach Wyżnich pow. drohobyckiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Stanisława Ratajczyka do pp. Ministrów Opieki Społecznej i Spraw Wewnętrznych w sprawie zawierania układów zbiorowych pracy w samorządzie terytorialnym gmin miejskich województw poznańskiego i pomorskiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. ks. dr Józefa Lubelskiego do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie systematycznego tępienia polskości w Niemczech i Gdańsku.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja, złożona przez p. ks. dr Józefa Lubelskiego, do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie amnestii dla Wincentego Witosa i towarzyszy skazanych w tzw. procesie brzeskim.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Dymitra Wełykanowicza do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zajść, jakie miały miejsce w październiku i listopadzie 1938 r. w pow. brzeżańskim woj. tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Tadeusza Żenczykowskiego do p. Ministra Komunikacji w sprawie środków, zmierzających do usprawnienia ruchu kolejowego w okręgu węzła warszawskiego w związku z faktami, jakie miały miejsce w drugiej połowie grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja, złożona przez p. Benedykta Kieńcia, do p. Ministra Komunikacji w sprawie anormalnego funkcjonowania Polskich Kolei Państwowych w okresie świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku.</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja posłów Stanisława Ratajczyka, Władysława Koniecznego i Jana Krengelewskiego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Hilarego Tarnawskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie bezprawnego zabrania Stefanowi Hawiłejowi, gospodarzowi w Dydiowej, kwoty 720 zł przez żołnierza (kaprala) KOP-u przy rewizji w dniu 19 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Jana Wójcika do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie ustawowego uregulowania stosunków służbowych pracowników samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-41.10" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Stefana Nawróckiego do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie pobicia i szykanowania więźniów politycznych narodowości ukraińskiej przez strażników więziennych w aresztach sądowych w Krakowcu pow. Jaworów.</u>
+ <u xml:id="u-41.11" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Dymitra Wełykanowicza do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zabicia młodego człowieka w Urmaniu pow. brzeżańskiego i rzucenia granatu do mieszkania p. Kramarczuków w Brzeżanach.</u>
+ <u xml:id="u-41.12" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Pawła Łysiaka do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie pobicia osób narodowości ukraińskiej przez uzbrojone oddziały na terenie gromady Synowódzko Niżne pow. stryjskiego dnia 31 października 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-41.13" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Nawróckiego do pp. Ministrów Komunikacji i Spraw Wewnętrznych w sprawie naruszenia przepisów ustawy z 31 VII. 1924 r., dotyczącej prawa używania języka ukraińskiego we władzach i urzędach, oraz niewłaściwego zachowania się funkcjonariuszów P.K.P. N. Trojanowskiego na stacji kolejowej w Mościskach oraz N. Króla urzędnika ruchu w Przemyślu w dniu 21.X. 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-41.14" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Nawróckiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie popełnienia szeregu nieprawidłowości sprzecznych z prawem przy czynnościach przygotowawczych do wyborów miejskich w Jaworowie.</u>
+ <u xml:id="u-41.15" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Nawróckiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie nieuzasadnionego rozwiązania zebrania poselskiego w Jaworowie przez zastępcę komendanta posterunku st. post. Laska w dniu 24 grudnia 1938 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony w Biurze Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie zawiadomienie pisemnie.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz, 19 min. 57.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00007-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00007-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e1d55a0
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00007-01/header.xml
@@ -0,0 +1,64 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00007-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>7 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>7 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">7</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-07</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MarszalekPolskiEdwardSmiglyRydz" role="speaker">
+ <persName>Marszałek Polski Edward Śmigły Rydz.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDeryng" role="speaker">
+ <persName>P. Deryng</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDziekonski" role="speaker">
+ <persName>P. Dziekoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrzyszton" role="speaker">
+ <persName>P. Krzysztoń</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRyszka" role="speaker">
+ <persName>P. Ryszka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezydentRzeczypospolitejprofIgnacyMoscicki" role="speaker">
+ <persName>Prezydent Rzeczypospolitej prof. Ignacy Mościcki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZyborski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00007-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..0ff4c0b
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,256 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 7 posiedzenia w dniu 10 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#MarszalekPolskiEdwardSmiglyRydz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#MarszalekPolskiEdwardSmiglyRydz">Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck, Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Janusz Julian Głuchowski i gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Józef Kożuchowski i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Ferek- Błeszyński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform rolnych Michał Wierusz-Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose i Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp.: Żyborski i Orlański. Protokół i listę mówców prowadzi p. Orlański.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#komentarz">(W loży Prezydenta Rzeczypospolitej zajmują miejsca: Pan Prezydent Rzeczypospolitej prof. Ignacy Mościcki i Pan Marszałek Polski Edward Śmigły Rydz.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">(Izba wstaje.)*</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">Poseł gen. Skwarczyński: Niech żyje Pan Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej!(Glosy: Niech żyje! Niech żyje! Niech żyje! (Huczne oklaski</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#komentarz">,</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#Marszalek">)*</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#Marszalek">P. gen. Skwarczyński: Niech żyje Marszałek Śmigły Rydz! (Głosy: Niech żyje! Niech żyje! Niech żyje! Huczne oklaski.)*</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#Marszalek">Panie Prezydencie Rzeczypospolitej!</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#Marszalek">Panie Marszałku Polski!</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#Marszalek">W imieniu Sejmu mam zaszczyt powitać Pana, Panie Prezydencie Rzeczypospolitej, i Pana, Panie Marszałku Polski, i podziękować za przybycie na dzisiejsze uroczyste posiedzenie Izby Sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#Marszalek">Nie tylko my, tutaj obecni, witamy z radością Najwyższego Przedstawiciela Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza i przywiązujemy do Ich przybycia wielką wagę.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#Marszalek">Śmiem twierdzić, że cała Polska rozumie głębokie jego znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#Marszalek">Rosnącej harmonii w pracy państwowej odpowiadać musi rosnąca siła zjednoczenia w Narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#komentarz">(P. Skwarczyński: Niech żyje Pan Prezydent Rzeczypospolitej! Izba wstaje i wśród oklasków trzykrotnie powtarza ten okrzyk. P. Skwarczyński: Niech żyje Pan Marszałek Śmigły Rydz! Izba wśród oklasków trzykrotnie powtarza ten okrzyk.)</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Zakomunikować muszę dziś Wysokiej Izbie żałobną wiadomość.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#Marszalek">Nocy dzisiejszej zmarł Ojciec Święty Pius XI.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#Marszalek">Dwadzieścia lat temu ówczesny Nuncjusz Apostołski w odradzającej się Polsce, ksiądz Achilles Ratti, zajmował w życiu naszego Narodu i Rzeczypospolitej nie tylko miejsce przedstawiciela dyplomatycznego.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#Marszalek">Był on wśród nas, był u boku Józefa Piłsudskiego zarówno w chwili zwycięstwa, jak w czasie największych niebezpieczeństw.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#Marszalek">Kiedy toczyła się jedna z największych bitew świata, kiedy nad Warszawą rozlegały się niedalekie huki armat, kiedy z najgłębszych zapomnianych pokładów duszy polskiej wydobywało się Jej bohaterstwo — Wielki Kapłan, Wielki Mąż Stanu i jakże mądry i szlachetny człowiek — przyszły Ojciec Święty nie zwątpił ani na chwilę w Polskę, w jej zwycięstwo naówczas i w jej rozkwitać mającą przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#Marszalek">Był tu między nami i z nami, był nasz. A kiedy został powołany na Stolicę Apostołską, kiedy stał się widomą Głową Kościoła powszechnego, kiedy wielkie dzieło swojego życia wypełnił jako Ojciec wszystkich wiernych — dla nas pozostał zawsze naszym, otoczonym przywiązaniem i miłością szczególną Narodu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#Marszalek">W głębokim smutku chylimy czoła nad Jego trumną.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#komentarz">(Dłuższa chwila milczenia.)</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Dwadzieścia lat temu Naczelnik Państwa Józef Piłsudski otworzył zwołany przez siebie pierwszy Sejm Odrodzonego Państwa Polskiego, nawiązując tym aktem zerwane przed półtora wiekiem bez mała ogniwa łańcucha dziejów Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#Marszalek">Aktowi temu nadał wówczas Wskrzesiciel Polski cechy największej uroczystości.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#Marszalek">Wiekowa tradycja Narodu widziała w Sejmie nie tylko organ ustawodawczy, widziała w nim swój symbol. Podczas gdy Naczelnik Państwa, gdy Prezydent Rzeczypospolitej, jako pierwsi w Narodzie, są najwyższym symbolem Państwa — Izba Poselska i Izba Senacka istnieją po to, aby stanowić wyobrażenie całości Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#Marszalek">Toteż pierwszym krokiem Józefa Piłsudskiego, kiedy jako Wódz stanął na czele Państwa, było zwołanie Sejmu, aby w ten sposób dać wyraz swej jedności z Narodem, aby uwidocznić prawdę, że Naród i Państwo są to tylko dwie postacie tej samej rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#Marszalek">Oto, co mówił Józef Piłsudski w dniu 10 lutego 1919 roku:</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#Marszalek">„Półtora wieku walk, krwawych nieraz i ofiarnych, znalazło swój triumf w dniu dzisiejszym. Półtora wieku marzeń o wolnej Polsce czekało swego ziszczenia w obecnej chwili. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, święto radości po długiej, ciężkiej nocy cierpień...</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#Marszalek">„Obdarzeni zaufaniem Narodu, dać mu macie podstawy dla jego niepodległego życia w postaci prawa konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#Marszalek">„Prawa, przez Was uchwalone, będą początkiem nowego życia wolnej i zjednoczonej Ojczyzny.” Dziś, kiedy obchodzimy dwudziestą rocznicę tego — „wielkiego święta”, nie czas na wypominanie trudności i błędów, z jakimi walczyć musiała odrodzona Rzeczpospolita we własnym Sejmie i własnym Narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#Marszalek">Cóż bowiem dziwnego, że Państwo i Naród po więcej niż wiekowej rozłące nie od razu poznały się wzajem, nie od razu poczuły się jednością, nie od razu potrafiły zrozumieć i odczuć nową rzeczywistość, że jeszcze bodaj dotąd pokutują dziwaczne rozdzwięki i smutne nieporozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#Marszalek">Nic też dziwnego, że dopiero w 15 lat po odrodzeniu, dopiero po nieudanych próbach i błądzeniach, po ciężkich zmaganiach wewnętrznych Sejm zdobył się w dniu 26 stycznia 1934 roku na spełnienie, zleconego mu przez Józefa Piłsudskiego, naczelnego zadania i powziął uchwałę zasadniczą, która miała się stać prawem konstytucyjnym, na jakie czekała Rzeczpospolita.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#Marszalek">Kiedy spoglądamy wstecz na drogi historii, zatrzymują nas chwile wiecznie pamiętne, głęboko żłobione w sercach i umysłach pokoleń. O chwilach takich tworzy się legendy, piszę się o nich książki, wspomina się je z powagą i wzruszeniem. Ale staramy się przejść najprędzej ponad latami i szeregami lat, które jakby same szukają niepamięci, które jak potępione, nie znające ukojenia widma snują się za nami i proszą o łaskę zapomnienia.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#Marszalek">Otwierając Sejm odrodzonej Rzeczypospolitej w dniu 10 lutego 1919 roku, Józef Piłsudski pogrążył w niepamięci długie okresy polskiej niedoli i upadku.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#Marszalek">Nowym blaskiem zajaśniało to wszystko, co było wielkie w naszych dziejach. A w tej wielkości i Sejmowi należy się miejsce poczesne. Sejmy polskie umiały dać wyraz szlachetnym uczuciom, wielkim porywom i sile twórczej Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#Marszalek">Kiedy Naród podjął wojnę o wyzwolenie, Sejm był na stanowisku. W dniu 25 stycznia 1831 roku Władysław Ostrowski, Marszałek Izby Poselskiej, poddając uchwale obydwóch Izb wniosek o detronizacji Mikołaja, wołał: „Car moskiewski rozkazał hordom swoim wkraczać na ziemię polską... Niech Europa przestanie w nas widzieć zbuntowanych poddanych, niech w nas uzna niepodległy Naród, który, podług praw mu od Boga danych, istnieć powinien”.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#Marszalek">Piękny obraz Matejki tu, w sąsiedniej sali, przypomina wspaniałą Konstytucję Majową, która miała położyć podwaliny jedności narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#Marszalek">Jeżeli te wiekopomne uchwały nie odniosły skutku, to dlatego, że przychodziły za późno.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#Marszalek">„Obrót kolei pomyślnych z niepomyślnymi przeplatany bywa... Niech Nieba odwracają klęski, które nam grożą... W gwałtownym niebezpieczeństwie gwałtownego należy chwycić się lekarstwa...” — wołał w dniu 3 maja 1791 roku Marszałek Stanisław Małachowski; ale uchwalona w dniu tym Ustawa była niestety spóźnionym wysiłkiem zatrzymania — „niepomyślnych kolei” nadchodzących na Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#Marszalek">Nie można zaprzeczyć, że dzisiaj Rzeczpospolita i Naród Polski idą szlakiem kolei pomyślnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#Marszalek">Ale tym bardziej żywo odczuwać musimy naukę, która płynie ze straconych wysiłków wielkości.</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#Marszalek">Zwartość i zjednoczenie Narodu nie powinny występować tylko wówczas, kiedy — „gwałtowne niebezpieczeństwo wymaga gwałtownego lekarstwa”, nie tylko wtedy, kiedy — „hordy najeźdźców wkraczają na ziemię polską”.</u>
+ <u xml:id="u-5.45" who="#Marszalek">W ciągu ubiegłych lat dwudziestu widzieliśmy i widzimy dzisiaj, jak życie Polski rozwija się coraz szerzej i pełniej. Widzimy nowe zdobycze, nowe osiągnięcia, nowe i coraz śmielsze zamierzenia. Widzimy jak Rzeczpospolita wznosi się na coraz wyższe szczeble, ale widzimy także, jak trudno jest dorównać po wiekowej przerwie innym szczęśliwszym i bogatszym narodom — jak daleko jeszcze do urzeczywistnienia pragnień naszych.</u>
+ <u xml:id="u-5.46" who="#Marszalek">Wymowa zestawień jest szczególnie jaskrawa:</u>
+ <u xml:id="u-5.47" who="#Marszalek">W 1919 roku nie mieliśmy granic, dziś mamy je dobrze strzeżone, a niedawno przyłączyliśmy do nich piękny i bogaty skrawek odzyskanej ziemi ojczystej.</u>
+ <u xml:id="u-5.48" who="#Marszalek">W 1919 r. wojsko nasze było cudowną improwizacją geniuszu Wodza i zapału żołnierzy, jego uzbrojenie było przypadkową zbieraniną zdobytego sprzętu. Dziś mamy znakomicie zorganizowaną i wyćwiczoną armię, promienieje nad nią tradycja historycznego zwycięstwa, otacza ją powszechne przywiązanie Narodu, a własne nasze fabryki pracują nad jej nowoczesnym uzbrojeniem.</u>
+ <u xml:id="u-5.49" who="#Marszalek">W 1919 r. byliśmy ze wszystkimi prawie sąsiadami w otwartej wojnie, która pochłaniała nasze siły i naszą krew — dziś trwale i dobrze uzasadnione porozumienia dają nam bezpieczeństwo pokoju i pozwalają użyć sił naszych na twórczą pracę wewnętrznego rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-5.50" who="#Marszalek">W 1919 r. ziemię mieliśmy stratowaną marszami obcych wojsk, pociętą okopami i zasiekami z drutów, spustoszone pola, wyjałowione ugory, zniszczone pogłowie zwierząt gospodarskich. Karmiliśmy się przywiezionym zza oceanów skondensowanym mlekiem. Dziś potrafimy wywieść za granicę, częściowo za te same oceany, nawet i 3 miliony ton produktów roślinnych i zwierzęcych wartości bez mała pół miliarda złotych.</u>
+ <u xml:id="u-5.51" who="#Marszalek">W 1919 roku mieliśmy miasta i osiedla spalone i zrujnowane, zniszczone fabryki i warsztaty, koleje niezdatne do użytku, drogi nie zasługiwały na to miano. Dziś co roku powstaje kilkanaście tysięcy nowych domów, coroczna liczba nowozbudowanych izb mieszkalnych wznosi się, rosnąc ponad sto tysięcy; kominy dymią na Śląsku i nie tylko na Śląsku, powstają nowe miasta, nowe okręgi fabryczne; Polska w okresie lat 20 w budowie linii kolejowych doszła do 20.000 km., a w budowie dróg bitych do 60.000 km.; z własnego portu morskiego statki transatlantyckie niosą banderę polską w bezkresy mórz, do ziem dalekich, gdzie polski emigrant żył dotąd jak wygnaniec, a dziś wie, że ma, jak wszyscy, Wielką Ojczyznę.</u>
+ <u xml:id="u-5.52" who="#Marszalek">Nie trzeba się jednak upajać wspaniałością rozwoju, bo chociaż w 1919 roku nie było prawie szkół powszechnych, a dziś w 28.000 szkół uczy się pięć milionów dzieci, to jeszcze wiele dzieci nie ma szkoły i jeszcze bardzo wiele nie ma takiej szkoły, jaką mieć powinno, bo w rozwoju gospodarczym idziemy ciągle na szarym końcu, bo jeszcze wielu ludzi nie ma pracy i chleba, bo jeszcze wiele najdonioślejszych problematów czeka swego rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-5.53" who="#Marszalek">I kiedy, stojąc przy warsztacie, na którym wykuwa się przyszłość Polski, spojrzymy na chwilę wstecz, aby się radować ogromem przebytej drogi, wnet musimy z tym większą siłą i bez żadnej zwłoki wzmagać tempo naszej pracy, pogłębiać jej natężenie, rozszerzać jej zakres.</u>
+ <u xml:id="u-5.54" who="#Marszalek">Mamy uczynić, aby wszystkie ręce polskie znalazły właściwą dla siebie pracę, ażeby to największe bogactwo wszystkich czarów i największe nasze bogactwo, jakim jest praca człowieka, nie było marnowane; ażeby nie tylko był zaspokojony głód chleba, ale i głód wiedzy i potrzeby kultury; ażeby osiągnięte zbiorowym wysiłkiem dobro było powszechne, było wszystkim dostępne; ażeby w dobrze zorganizowanym i rządnym państwie życie Narodu tętniło pełnią swych możliwości...</u>
+ <u xml:id="u-5.55" who="#Marszalek">Nauczeni przykładem historii, pamiętni wskazań Piłsudskiego, znamy wagę czynów i wiemy, że muszą być wykonane w czas. D z i e- ł o, do którego osiągnięcia przyczynić się jest naszym obowiązkiem i gorącym pragnieniem, może być dokonane tylko solidarną pracą, zjednoczonym wysiłkiem, wzajemną wiarą i czynnym zespoleniem obywatelskim w Narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-5.56" who="#Marszalek">Zanim przystąpimy za chwilę do naszych codziennych czynności i radzić zaczniemy o uporządkowaniu stanu prawnego na ziemiach odzyskanych, o wzmożeniu naszej obronności w powietrzu, o budżecie Rzeczypospolitej, udoskonaleniu jej praw publicznych i prywatnych i o innych ważnych sprawach, powiedzmy sobie jeszcze:</u>
+ <u xml:id="u-5.57" who="#Marszalek">W dwudziestą rocznicę odrodzenia Sejmu, w obliczu nieśmiertelnej pamięci Józefa Piłsudskiego, w obecności Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, w obecności Naczelnego Wodza i przed całym Narodem oświadczamy dziś, że Sejm Polski wielkość swego obowiązku rozumie i uczyni wszystko, aby mu sprostać.</u>
+ <u xml:id="u-5.58" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski,)</u>
+ <u xml:id="u-5.59" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o uporządkowaniu stanu prawnego na ziemiach odzyskanych (druki nr 73 i 90).</u>
+ <u xml:id="u-5.60" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Deryng ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PDeryng">Panie Prezydencie Rzeczypospolitej, Panie Marszałku Polski, Wysoka Izbo!</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#PDeryng">Jako sprawozdawca Komisji Prawniczej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt ustawy o uporządkowaniu stanu prawnego na ziemiach odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#PDeryng">Ziemie te, prastare ziemie Piastów, powracając po wielu wiekach wytrwania, trudów i walk, doświadczone zmienną koleją losów, gdy lat niewiele temu zdawało się, iż dzielić będą zwycięstwo odbudowania Państwa, ziemie te, odzyskując dopiero teraz niepodległość i powracając pod suwerenną władzę Państwa Polskiego, dają świadectwo zasadzie, że wszędzie tam, gdzie bije serce polskie, gdzie rozbrzmiewa mowa polska, gdzie wola, czyn i trud i myśl polska się krzewi, tymi szlakami nieodmiennie kreśli historia granice Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#PDeryng">Prastare ziemie Piastów, wracając do Polski, kierują myśl naszą ku owym zastępom rycerzy Mieszków i Chrobrych, które lat bez mała tysiąc granice Polski u brzegów Odry piersią własną mężnie osłaniały, ku owym rycerzom codziennego trudu — górnikom polskim, ku owym rycerzom pługa i pracy — ludowi śląskiemu, ku szaremu mundurowi żołnierza polskiego, wodzom narodu i armii, ku tym, których historia obciąża odpowiedzialnością za losy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#PDeryng">Prastare ziemie Piastów, wracając do Polski, świadczą niezłomnie, że prawa Narodu do ziemi zroszonej krwią skrzydlatych rycerzy polskich i wielkich wojowników wolności nigdy nie ulegają przedawnieniu, jakimikolwiek drogami mogłaby pójść przemoc niesprawiedliwości lub słabość sztucznych konstrukcji prawnych czy politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#PDeryng">Prastare ziemie Piastów, wracając do Polski, budzą wiarę w niespożyte siły Narodu, który stojąc na straży własnej i bratnich ludów wolności, wykreślał historyczne drogi swej wielkości i mocy.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#PDeryng">Na drogach tych spotkać się muszą wszyscy we wspólnym wysiłku, we wspólnej pracy, we wspólnym dążeniu, we wspólnej woli zwycięstwa i wielkości, dźwigając Polskę wzwyż, budując ją wszerz i wgłąb.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#PDeryng">Na drogach tych spotkać się muszą wszyscy, tak jak spotkali się w chwili dziejowej, by Polska cała mocarna jednością wnieść była gotowa ofiarę krwi za wolność Polaków za Olzą.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#PDeryng">Prastare ziemie Piastów, wracając do Polski, idą do wspólnoty prawa, ładu i porządku, które im zapewnić winno Państwo Polskie. Idą do wspólnoty prawa wyrastającej z tysiącletniej tradycji Narodu, który prawem swym służył nie tylko własnym potrzebom, ale organizował bratnie ludy, pragnące z nim dzielić trwale złą i dobrą dolę.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#PDeryng">Dawne prawo polskie suwerenność Państwa, siłę jego władzy i urzędów widziało przede wszystkim w instytucjach prawa, z którego wszelka moc nad obywatelem wynikać mogła. Owa zasada suwerenności prawa stała się fundamentem ustrojowym naszej nowej Konstytucji, jak również znalazła wyraz w podjętym przez odbudowane Państwo Polskie trudzie kodyfikacji jednolitego własnego prawa.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#PDeryng">Dążeniom tym do pełnej unifikacji całego systemu prawa można i należy życzyć jak najrychlejszej realizacji. Wszelkie opóźnienie w tym względzie odbijać się musi w sposób nader niekorzystny na całości twórczego wysiłku odrodzonego Narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#PDeryng">Owe skomplikowane problemy powiększone zostały o cały kompleks zagadnień, wyrastających na tle unifikacji prawa ziem odzyskanych, z obowiązującym w Rzeczypospolitej porządkiem prawnym.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#PDeryng">Rządowy projekt ustawy o uporządkowaniu stanu prawnego na ziemiach odzyskanych stanowi dalsze ogniwo akcji unifikacyjnej, podjętej w formie dekretów, inkorporujących ziemie odzyskane w październiku i listopadzie, a zmierzających równocześnie do wprowadzenia na tych ziemiach polskiego porządku prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#PDeryng">Tak więc dnia 11 października 1938 r. objęto ziemie Śląska Cieszyńskiego, czyli powiat cieszyński i frysztacki, a następnie w dniu 16 listopada 1938 r. ukończono obejmowanie ziem odzyskanych we Frydeckim, w Czadeckim, w Jaworzynie Spiskiej, w Pieninach, w Dolinie Popradu oraz w źródłowisku Udawy.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#PDeryng">Wyrazem tej inkorporacji, następującej etapami, były dekrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października oraz z 16 listopada 1938 r., które równocześnie rozciągnęły na te ziemie moc obowiązującą niektórych przepisów polskich. Akcja unifikacyjna postępując dalej wyraziła się w długim szeregu dekretów, które rozciągnęły na te ziemie moc obowiązującą około 260 ustaw, a w tym: prawo prywatne międzydzielnicowe i międzynarodowe, prawo o ustroju sądów powszechnych, kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania cywilnego, kodeks karny, prawo o wykroczeniach, prawo o postępowaniu egzekucyjnym, prawo upadłościowe, prawo o postępowaniu układowym, kodeks zobowiązań, kodeks handlowy, prawo wekslowe, prawo czekowe, prawo o notariacie, prawo o ustroju adwokatury, prawo autorskie, prawo górnicze, prawo o sądach pracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#PDeryng">W ten sposób proces ujednostajniania porządku prawnego na ziemiach odzyskanych został najdalej posunięty odnośnie do ziem śląska Cieszyńskiego, przyłączonych już w październiku do Państwa Polskiego, znacznie mniej jest zaawansowany odnośnie do ziem odzyskanych w listopadzie, a zupełnie nie mógł objąć ziem później odzyskanych na Orawie i nad rzeką Cygielką, tak że ziemie te również nie zostały objęte klauzulami inkorporacyjnymi dekretów Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 października i 16 listopada.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#PDeryng">Wobec powyższego komisja uznała za właściwe po porozumieniu z Rządem rządowy projekt ustawy uzupełnić nowym artykułem pierwszym, unifikującym stan prawny na całym obszarze ziem odzyskanych w brzmieniu następującym:</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#PDeryng">„Na ziemiach odzyskanych, które stały się, stosownie do art. 1 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 78, poz. 535) oraz art. 1 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585), nierozdzielną częścią Rzeczypospolitej Polskiej oraz na ziemiach odzyskanych na Orawie i nad rzeką Cygielką, które stanowią również z dniem objęcia ich przez władze polskie nierozdzielną część Rzeczypospolitej Polskiej — ujednostajnia się stan prawny, z zastrzeżeniem odrębności, wynikających z autonomii województwa śląskiego oraz przepisów niniejszej ustawy”.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#PDeryng">W związku z wprowadzeniem tego artykułu komisja uchwaliła jednomyślnie zmianę tytułu ustawy, który by odpowiadał bardziej jej treści, w brzmieniu następującym:</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#PDeryng">„Ustawa o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską”.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#PDeryng">W konsekwencji dodania nowego artykułu dalsze artykuły ustawy otrzymały nową numerację, jak również w artykułach 2, 4, 11, 12, 14 odpowiednio zmieniono numery artykułów tam powołanych.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#PDeryng">Ze względów stylistycznych zmieniono brzmienie artykułu 14 w sposób następujący:</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#PDeryng">„Ustawa niniejsza wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. Terminy wejścia w życie przepisów art. 6, pkt. 19 określi Minister Przemysłu i Handlu, zaś art. 9 pkt.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#PDeryng">26 — Minister Opieki Społecznej”.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#PDeryng">Tak więc przedłożony Sejmowi rządowy projekt ustawy ma na celu wyrównać obecnie istniejące różnice w akcji unifikacyjnej, rozciągając: po pierwsze przepisy, dotychczas obowiązujące na ziemiach włączonych do województwa krakowskiego i lwowskiego, także na ziemie odzyskane na Orawie i nad rzeką Cygielką, oraz po drugie wszystkie przepisy polskie, ogłoszone w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązujące już na Śląsku Cieszyńskim, także na resztę ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#PDeryng">Spośród przepisów polskich, które uzyskały moc obowiązującą na ziemiach odzyskanych, należy odróżnić trzy kategorie przepisów:</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#PDeryng">1) normy ustrojowe, które stosownie do dekretów z dnia 11 października i 16 listopada zyskały moc obowiązującą na tych ziemiach równocześnie z ich inkorporacją, 2) normy, które w myśl artykułu 4 wspomnianych dekretów zyskały moc obowiązującą, dostosowując przepisy dotychczasowe do nowego stanu prawnego, 3) przepisy polskie szczegółowe, których moc obowiązująca na ziemie odzyskane została wyraźnie rozciągnięta.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#PDeryng">Dekrety, a za nimi rządowy projekt ustawy, wybrały z dwóch możliwych metod wprowadzenia polskiego porządku prawnego na ziemiach odzyskanych metodę stopniowego, a jednak intensywnego rozciągania przepisów polskich. Zaniechano więc metody bardziej radykalnej wprowadzenia od razu całego ustawodawstwa polskiego, z zastrzeżeniem mocy obowiązującej dla tych przepisów, dotychczas obowiązujących, które ze względu na tradycję czy też potrzeby ludności należałoby zachować. Metoda stopniowego wprowadzenia przepisów polskich, uwzględniając lepiej interesy ziem odzyskanych, wykazuje równocześnie poważne korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#PDeryng">Zarówno jednak metoda wprowadzenia od razu nowego porządku prawnego, jak i metoda przyjęta w projekcie ustawy, musi dążyć w swym ostatecznym rezultacie do pełnej unifikacji porządku prawnego przez wyraźne zniesienie całości dotychczasowych przepisów, inaczej bylibyśmy narażeni zawsze na luki we wprowadzanym ustawodawstwie polskim, jak i na zbędne pozostawienie niektórych przepisów prawa obcego.</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#PDeryng">Trudności, wynikające ze współistnienia dwóch porządków prawnych, wyrażają się w mocy obowiązującej przepisów polskich klauzulą generalną lub szczegółową wprowadzonych przepisów dotychczas obowiązujących wyraźnie, milcząco utrzymanych lub zniesionych, przepisów wprowadzających i uzgadniających, jak wreszcie przepisów nowych, wydanych dla ziem odzyskanych, a normujących sytuacje prawne wynikłe z inkorporacji.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#PDeryng">Projekt ustawy zmierza do rozwiązania powyższych trudności unifikacyjnych w sposób celowy, jasny i dokładny.</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#PDeryng">Projekt ustawy dzieli się na trzy rozdziały. Rozdział pierwszy obejmuje ujednostajnienie stanu prawnego na ziemiach odzyskanych przez zrównanie poziomów unifikacyjnych. Rozdział drugi wprowadza nową grupę przepisów polskich na ziemiach odzyskanych. W rozdziale tym odróżniono przepisy dla wszystkich ziem odzyskanych od przepisów dla ziem włączonych do województwa śląskiego. Odróżnienie to jest konsekwencją odrębności prawnych, wynikających z autonomii śląskiej. Rozdział ten zawiera specjalne przepisy z dziedziny prawa sądowego dla ziem Czadeckiego, Jaworzyny Spiskiej, Pienin, Doliny Popradu, źródłowiska Udawy, ziem Orawy oraz ziem nad rzeką Cygielką.</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#PDeryng">Dekrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, jak i projekt ustawy przedłożony Wysokiej Izbie wynikają z najgłębszej troski zarówno o jedność obowiązującego porządku prawnego, jak i troski o dobro ludności tych ziem, która bohaterskimi zgłoskami zapisała swe imię na kartach budowy wielkości Odrodzonego Państwa Polskiego. Pomimo tej troski i daleko-idących ostrożności we wprowadzaniu nowego systemu prawnego, okres przejściowy cechować muszą pewne braki i niedomagania. Jednym z wyrazów tych braków i trudności są choćby przepisy emerytalne, które na ziemiach tych wprowadzone zostały, a które świadczą o tym, że Państwo Polskie niezależnie nawet od zaspokojenia swych słusznych pretensji do skarbu czeskiego o odpowiedni udział w funduszu emerytalnym, wypłaca zastępczo już obecnie, choć tylko w zakresie 75%, należne emerytury.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#PDeryng">Nie wątpię, że będzie głęboką troską Rządu Polskiego możliwie szybkie i sprawiedliwe rozwiązanie tych trudności.</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#PDeryng">Ustawa o dalszym zjednoczeniu z Rzecząpospolitą Polską ziem odzyskanych, o której uchwalenie wraz z poprawkami wnosi jednomyślnie Komisja Prawnicza, jednoczy w porządku prawnym ziemie odzyskane z Państwem Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#PDeryng">Uchwalając tę ustawę, skierujmy wzrok nasz ku południu i zachodowi granic Polski, gotowi zawsze do każdej ofiary i czynu w służbie wielkości Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej, świadomi, że tam na tych właśnie obszarach, stanowiących kolebkę polskości, czuwają, jak czuwali od lat tysiąca, wierni synowie Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#PDeryng">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#PDeryng">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoją wszyscy. Stwierdzam, że projekt ustawy Sejm przyjął w drugim czytaniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#PDeryng">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoją wszyscy. Stwierdzam, że Sejm jednomyślnie projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#PDeryng">Zarządzam przerwę na pół godziny.</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 12 do godz. 12 min. 40.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych (druki nr 31 i 56) — sprawozdawca poseł Ryszka.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PRyszka">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt zdać sprawozdanie z rządowego projektu o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Jest to nowela do ustawy z dnia 23 stycznia 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PRyszka">Doświadczenia w czasie wojny i pokoju, zarówno u nas, jak i gdzie indziej, wskazują nam wyraźnie na konieczność zwrócenia specjalnej uwagi na lotnictwo. Sprawa lotnictwa ma tym większe jeszcze znaczenie dla nas, że jako państwo kontynentalne, o granicach otwartych, lotnictwu właśnie powierzyć musimy wiele takich zadań, które w innych warunkach spełniają inne rodzaje broni. Znaną z historii wrodzoną Polakowi brawurę, która z dawnej naszej kawalerii czyniła niezwalczoną, decydującą w zwycięstwie siłę, wykorzystać należy w lotnictwie, dającym ze wszystkich obecnych rodzajów broni najszersze pole do wykazania tych zalet ku pożytkowi Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PRyszka">Kadry naszej armii stworzyło wojsko ochotnicze. Moc naszego lotnictwa wiążemy z ochotniczymi lotami. Obowiązkiem Państwa jest stwarzać odpowiednie warunki pracy w lotnictwie, a w szczególności dla tych, którzy w czasie wojny przede wszystkim spełnić muszą swój obowiązek. Mówię o pilotach, obserwatorach i strzelcach samolotowych w rezerwie. Wyszkolenie odpowiednie otrzymali oni w służbie czynnej, ale utrzymanie się na odpowiednim poziomie i przyswajanie sobie nowych zdobyczy technicznych równolegle z rozwojem maszyny wymaga częstej zaprawy. Ograniczenie się do samych ćwiczeń przymusowych jest bezwzględnie nie wystarczające. Jeżeli chodzi o pilotów rezerwy, to sprawa ta została w części uregulowana ustawą z dnia 23 stycznia 1937 r. Zostali jednak wyłączeni z ustawy piloci zawodowi na liniach komunikacyjnych, piloci oblatujący aparaty lotnicze itp. Coraz większe rozszczepienie się lotnictwa wojskowego i cywilnego wymaga, aby i ci piloci mogli się zaprawiać do zadań czysto wojskowych. Tych pilotów proponuję Wysokiej Izbie w imieniu Komisji Wojskowej objąć również nowelą do ustawy z dnia 23 stycznia 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PRyszka">Ustawa, którą referuję, wprowadza do ochotniczych lotów ćwiczebnych dwie nowe kategorie: obserwatorów i strzelców samolotowych. Wobec coraz nowych środków i metod walki częste zaprawianie się obserwatorów i strzelców samolotowych rezerwy jest nie mniej ważne jak trening pilotów.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PRyszka">Lotnictwo, mając coraz większe zastosowanie, będzie zdobywać coraz szerszy krąg ludzi dla celów wojennych, będzie się wzmacniać i przejmować coraz więcej zadań, może stwarzać nowe drogi ekspansji Polski.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#PRyszka">Udostępnienie odbywania lotów ćwiczebnych w ośrodkach przysposobienia wojskowego lotniczego ułatwi wszystkim odbywanie treningu lotniczego.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PRyszka">Wobec tych korzyści, jakie Naród i Państwo osiągną, ułatwiając zaprawienie się pilotom, obserwatorom i strzelcom samolotowym w rezerwie, wydatek z tym związany komisja uważa za konieczny.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#PRyszka">Przechodzę do poszczególnych artykułów. Zmiana w art. 1 pkt. 1 (druk nr 31 i sprawozdanie Komisji Wojskowej druk nr 86) jest zasadnicza i najważniejsza. Zmiana ta zapewnia nie tylko pilotom rezerwy, ale i pilotom zawodowym, obserwatorom i strzelcom samolotowym stały trening niezbędny dla uzyskania sprawności wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#PRyszka">Dalsze poprawki do art. 1 w punktach 2, 3, 6 i 9 referowanej ustawy sa konsekwencją zasadniczej zmiany w punkcie 1 i ze względu na swój charakter formalno - prawny szczegółowego uzasadnienia nie wymagają.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#PRyszka">Zmiana do art. 4 ustawy z dnia 23 stycznia 1937 r., proponowana Wysokiej Izbie przez Komisję Wojskową, znalazła swoje uzasadnienie w tym, że piloci, obserwatorzy i strzelcy samolotowi stanowią równorzędne elementy personelu latającego bojowego. Strzelcy są specjalnie eksponowani na niebezpieczeństwa, związane z lotami, dziś używa się ich przeważnie w lotnictwie bombowym nocnym. Zrównanie ich w tabeli płac dodatku lotniczego półrocznego z pilotami i obserwatorami uznała Komisja Wojskowa za sprawiedliwe.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#PRyszka">Zmiana w art. 1 pkt. 7 polega na dopuszczeniu odbywania lotów ćwiczebnych w ośrodkach przysposobienia lotniczego wojskowego. Wskutek tego nie tylko zwalnia się eskadry przeciążone pracą ze szkolenia pilotów służby czynnej, ale udostępnia się żołnierzom rezerwy ze względu na odległość i rozmieszczenie ośrodków odbywanie lotów ćwiczebnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#PRyszka">Art. 2, 3, 4 referowanej ustawy stanowią zwykłą formę zakończenia każdego aktu prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#PRyszka">W imieniu Komisji Wojskowej wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy ustawę o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych (druk nr 31) z poprawkami Komisji Wojskowej (druk nr 86).</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Do projektu nie zgłoszono wniosków mniejszości ani poprawek, przeto będziemy głosowali nad całością projektu ustawy. Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o pożyczkach premiowych (druki nr 63 i 91) — sprawozdawca p. Krzysztoń.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#WicemarszalekSurzynski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PKrzyszton">Imieniem Komisji Prawniczej mam zaszczyt przedłożyć Wysokiemu Sejmowi sprawozdanie o rządowym projekcie ustawy o pożyczkach premiowych. Projekt ten uregulować ma jednolicie dla obszaru Państwa Polskiem go ważną dziedzinę prawa emitowania i obrotu pożyczkami premiowymi.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PKrzyszton">Jeżeli chodzi o tymczasowe ustawodawstwo, to na ziemiach b. zaboru rosyjskiego nie było żadnych specjalnych przepisów odnośnie emisji pożyczek premiowych. Na ziemiach b. zaboru austriackiego obowiązywała ustawa austriacka z 28 marca 1889 r. (Dz. U. P. austr. nr 32). W § 1 ustawa ta określając znamiona obligacyj premiowych wypowiadała zasadę, że na przyszłość wolno je emitować tylko na zasadzie osobnej ustawy i tylko na cele państwowe i uchylała w § 2 jednocześnie wyjątkowe postanowienia dekretów cesarskich na rzecz niektórych zakładów, między innymi ta przykład na rzecz Bodenkreditanstalt w Wiedniu, a dopuszczała do obiegu szereg pożyczek premiowych krajowych, węgierskich i zagranicznych, przed wejściem w życie powołanej ustawy emitowanych, pod warunkiem ich ostemplowania przez rząd austriacki. W tym czasie pozostawionych zostało w obiegu 25 gatunków pożyczek premiowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PKrzyszton">Na ziemiach b. zaboru niemieckiego ustawa niemiecka z 8 czerwca 1871 roku Reichsgazeteblatt nr 25, nr kolejny 653 str. 210 ustaliła zasadę, że obligacje premiowe mogą być na przyszłość wypuszczane na obszarze Rzeszy tylko na mocy specjalnej ustawy państwowej i tylko na cele pożyczki bądź to całej Rzeszy, bądź też jednego z państw związkowych. Zagraniczne i krajowe pożyczki premiowe, emitowane przed wejściem w życie cytowanej ustawy, były dopuszczone do obrotu prawnego, o ile zostały ostemplowane w czasie i trybie przepisanym. W owym czasie ostemplowanych zostało na podstawie wspomnianej ustawy i rozporządzeń wykonawczych 70 gatunków pożyczek premiowych, które naturalnie na ziemiach b. zaboru niemieckiego do dzisiejszego dnia są w obiegu. Obligacje natomiast premiowe na okaziciela, wypuszczone wbrew przepisowi po wejściu w życie tej ustawy, jak również obligacje nieostemplowane nie mogły być przedmiotem obrotu prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PKrzyszton">Faktycznie Państwo Polskie przy dotychczasowych emisjach pożyczek premiowych utrzymało zasadę, że pożyczki premiowe emitowane były jedynie przez Państwo na mocy specjalnych ustaw państwowych na cele państwowe. Aktualnie w obiegu znajdują się obecnie: emitowana na mocy ustawy z 1 lutego 1930 roku (Dz. U. R. P. Nr 10, poz. 66) premiowa pożyczka dolarowa 3 serii z terminem wykupu 1 lutego 1941 r. Na 1.X. 1938 roku znajdowało się w obiegu obligacyj tej pożyczki premiowej nominalnej wartości 7.368.580 dolarów, co przy kursie 8.914 daje sumę 65.683.000 zł, oraz emitowana na mocy ustawy z 26 marca 1935 r. 3% premiowa pożyczka inwestycyjna I i II emisji nominalnej wartości po 115 miln, każda seria; w obiegu znajduje się cała pożyczka na 230 miln.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#PKrzyszton">Projekt zatem, zastrzegając i na przyszłość ekspressis verbis w art. 1 ust. 1 prawo emisji pożyczek premiowych wyłącznie dla Państwa, legalizuje właściwie stan faktyczny i prawny dotychczasowy, zwłaszcza o ile chodzi o ziemie b. zaborów austriackiego i niemieckiego. Jak podaje uzasadnienie, następuje to z tego powodu, że pożyczki premiowe mają pewne podobieństwo do loterii, gdyż posiadacz ma prawo oprócz odsetek stypulowanych lub zamiast nich możność wygrania oznaczonych premij pieniężnych według z góry określonego planu losowań. Państwo zatem, mając już ustawowo zastrzeżony monopol loteryjny, w konsekwencji zastrzega dla siebie przywilej wyłącznej emisji pożyczek premiowych i w zasadzie dopuszcza do obrotu tylko obligacje pożyczek premiowych przez siebie emitowanych. Jako argument podaje uzasadnienie, że Państwo przywileju tego nie nadużyje, a wpływy z emisji zużyje tylko na cele państwowe. Argumentowi temu nie można odmówić słuszności, zwłaszcza gdy się zważy, że obligacje pożyczek premiowych, ze względu na tkwiący w nich zysk aleatoryczny, znajdują chętnych nabywców wśród szerokich warstw społeczeństwa i wszelkie nadużycia w tej dziedzinie spowodować mogą podkopanie zaufania do wszelkiego rodzaju papierów wartościowych, a więc i tym samym do papierów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PKrzyszton">Projekt ustawy podaje dalej znamiona pożyczek premiowych, które już wyżej zostały powołane. Wreszcie w ust. 3 art. 1 stawia na równi z pożyczkami premiowymi odłączone od obligacji t. zw. kupony premiowe, ceduły losowe i tym podobne dokumenty, reprezentujące szanse wygranych.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PKrzyszton">Wypowiadając w art. 2 zasadę, że przedmiotem obrotu prawnego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być jedynie obligacje pożyczek premiowych przez Państwo Polskie emitowanych, projekt ustawy nie wyłącza z obrotu prawnego obligacyj, wypuszczonych i znajdujących się w obiegu w granicach Państwa Polskiego przed wejściem w życie projektowanej ustawy, pod warunkiem, że obligacje te ostemplowane zostaną w czasie i w sposób ustalony przez Ministra Skarbu. Inne pożyczki premiowe, nie wyliczone w art. 2 i 3, są z obrotu prawnego wyłączone, wwóz ich w granice Państwa Polskiego jest zakazany, a wszelkie umowy, tyczące się pożyczek premiowych do obrotu tą ustawą nie dopuszczonych, będą z mocy prawa nieważne. Projekt ustawy w art.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#PKrzyszton">5reguluje zawodową sprzedaż lub kupno celem odsprzedaży obligacyj pożyczek premiowych, zastrzegając te transakcje instytucjom bankowym taksatywnie w artykule tym wyliczonym.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PKrzyszton">Komisja wyraża zapatrywanie, że wśród tych instytucyj powinna być umieszczona także Centralna Małopolska Kasa Oszczędności we Lwowie. Ponieważ kodeks handlowy 1934 roku w księdze II dziale III rozdziale III oddział II, traktującym o sprzedaży na raty, w art. 567 wypowiada zasadę, że przepisów oddziału tego nie stosuje się do sprzedaży na raty papierów wartościowych, przeto zgodnie z przepisami austriackimi, uznającymi sprzedaż pożyczek pramiowych na raty (ustawa z 30 czerwca 1878 roku) a wbrew przepisom ustawodawstwa niemieckiego, zabraniającego ratalnej sprzedaży papierów wartościowych, § 7 ustawy z dnia 16 maja 1894 r. (Dz. Ust. Rzeszy Niemieckiej strona 450), przedłożony projekt ustawy w art. 6częściowo sam normuje, a częściowo daje podstawę prawną do unormowania sprzedaży pożyczek premiowych na raty, a więc Minister Skarbu w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości ustali w drodze rozporządzenia warunki, na jakich sprzedaż ratalna obligacyj pożyczek premiowych może być dokonywana. Sprzedaż tę będą mogły prowadzić tylko te instytucje i przedsiębiorstwa bankowe, które uzyskają szczególne zezwolenie Ministerstwa Skarbu. Zezwolenie to każdego czasu może być cofnięte, a decyzja Ministra co do zezwolenia lub cofnięcia jego zależy od jego swobodnego uznania. Minister Skarbu wreszcie ustalać będzie granice najwyższych korzyści majątkowych, jakie będzie wolno sprzedającemu zastrzegać sobie w warunkach sprzedaży. Od sprzedaży ratalnej wykluczone są pożyczki premiowe określone w art. 3, a więc dozwoloną będzie sprzedaż ratalna jedynie obligacyj pożyczek premiowych przez Państwo emitowanych. Wreszcie naruszenie ustalonych warunków sprzedaży będzie traktowane na równi ze sprzedażą papierów premiowych bez zezwolenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#PKrzyszton">Komisja podziela zapatrywanie wyrażone w uzasadnieniu, że unormowanie sprzedaży ratalnej i ujęcie jej w pewne ramy podyktowane jest interesem państwowym. Słusznie podnosi uzasadnienie, że niesolidne prowadzenie sprzedaży pożyczek premiowych na raty, sprzedaż ich z kalkulacją osiągnięcia wygórowanych zysków, różnego rodzaju możliwe w związku z tym spekulacje na szkodę nabywców podkopać mogą wśród szerokich mas zaufanie do papieru państwowego w ogóle.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#PKrzyszton">Z drugiej zaś strony podnieść należy, że wprowadzenie ureglamentowanej ratalnej sprzedaży obligacyj pożyczek premiowych umożliwi instytucjom finansowym, przejmującym przy subskrypcji większe partie obligacyj pożyczek premiowych, sukcesywne degażowanie się przez powolne plasowanie tych papierów wśród najszerszych warstw społeczeństwa, które nie dysponują nieraz dostateczną gotówką na jednorazowe wyłożenie funduszu na kupno jednego odcinka takiego papieru, ale chętnie zakupią go na raty. Wprowadzenie zatem ratalnej sprzedaży obligacyj pożyczek premiowych może przyczynić się walnie do rozszerzenia pojemności prywatnego rynku kapitałowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#PKrzyszton">Projekt ustawy w art. 8 zabrania sprzedaży promes, czyli tzw. szans wygranych na pożyczki premiowe. Stanowisko to jest słuszne, gdyż sprzedaż promes, jako sprzeczna z zasadą wyłączności loteryjnej Państwa winna być zakazana.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#PKrzyszton">Projekt ustawy w art. 9 odsyła co do sankcyj karnych za naruszenie przepisu o obrocie pożyczkami premiowymi do obowiązującego prawa karnego skarbowego (Dz. U. R. P. Nr 84, poz. 581, z roku 1936), które w art. 196 —199 zawiera szczegółowe przepisy w tym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#PKrzyszton">Komisja wreszcie zajęła stanowisko, że po art. 10 wstawić należy nowy art. 11, zawierający ogólną i szczegółową klauzulę derogacyjną, którą tutaj przenosi się z dotychczasowego art. 12 ust. (2), uzupełniając ustawy derogowane ustawą austriacką z 1889 r.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#PKrzyszton">Przechodząc do poprawek, chcę zaznaczyć, że poza drobnymi poprawkami stylistycznymi w art. 3 i 6 projektu, komisja w art. 5 uchwaliła pomieścić pomiędzy instytucjami i przedsiębiorstwami bankowymi, które zawodowo zajmować się mogą sprzedażą lub kupnem celem odsprzedaży obligacyj pożyczek premiowych, Centralną Małopolską Kasę Oszczędności we Lwowie, która ze względu na swój ustrój ani w grupie komunalnych kas oszczędności, ani w grupie przedsiębiorstw bankowych nie dałaby się pomieścić, a nie byłoby żadnego racjonalnego powodu, aby od tego rodzaju czynności kasa ta była wyłączoną.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#PKrzyszton">Po art. 10 wstawiono nowy art. 11, zawierający poza ogólną klauzulą derogacyjną wyszczególnienie ustaw i przepisów państw zaborczych, tracących moc obowiązującą z chwilą wejścia w życie uchwalić się mającej ustawy, a pomieszczonych w ust. (2) art. 12, projektu. Wśród ustaw tych pomieściła komisja nadto ustawę austriacką z dnia 28 marca 1889 r.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#PKrzyszton">Wreszcie komisja podnosi także, iż w tekście uzasadnienia projektu rządowego na str. 2, w ust. 3 w wierszu 6 od góry mylną datę powołanej ustawy austriackiej z 1879 r. poprawić należy na 1889 r.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#PKrzyszton">Przechodząc do poprawek — w art. 3 w wierszu 2 po wyrazach — „nie dotyczy obligacyj” dodano — „pożyczek premiowych i w tym samym artykule w wierszu 2 od dołu wyrazy — „który może zarazem oznaczyć” zastąpiono wyrazami — „który może oznaczyć”. Skreślono — „zarazem”, jako zupełnie w tym wypadku niepotrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#PKrzyszton">W art. 5 w wierszu 5 od góry po wyrazach — „Komunalnym Kasom Oszczędności” dodano — „Centralna Małopolska Kasa Oszczędności we Lwowie”.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#PKrzyszton">W art. 6 w wierszu 6 po wyrazach — „i przedsiębiorstwa bankowe” dodano: „wymienione w art. 5”.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#PKrzyszton">Art. 11, jak już zaznaczyłem, obejmuje klauzulę derogacyjną ze szczegółowym wyliczeniem ustaw i przepisów państw zaborczych, wymienionych w artykule dotychczasowym 12 ust. (2), z tym, że pod punkt 3 wstawiona została ustawa z dnia 28 marca 1889 r. (Dz. U. P. austr. nr 32) o obligacjach premiowych tudzież o obwieszczaniu i zalecaniu losów loterii zakazanych, dalej ustawa niemiecka z 1875 r. i § 7 ustawy z 1894 r., które były pomieszczone pod liczbami 3 i 4, tutaj przechodzą na liczby 4 i 5. Dotychczasowy art. 11 oznaczono jako 12, wreszcie dotychczasowy art. 12 oznaczono jako 13 i nadano mu brzmienie: Ustawa niniejsza wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#PKrzyszton">Proszę Wysoki Sejm w imieniu Komisji Prawniczej o przyjęcie przedłożonego projektu rządowego wraz z poprawkami Komisji Prawniczej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania. Do projektu ustawy nie zgłoszono wniosków mniejszości ani poprawek, będziemy przeto głosowali nad całością projektu ustawy wraz z poprawkami proponowanymi przez komisję, a zreferowanymi przez p. sprawozdawcę.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w trzecim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o oddaniu „Francusko-Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu”, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej (druki nr 62 i 92) — sprawozdawca p. Dziękoński.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#WicemarszalekSurzynski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PDziekonski">Wysoki Sejmie! Uchwalony przez Radę Ministrów w dniu 15 grudnia ubiegłego roku rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 7 kwietnia 1931 r. w przedmiocie oddania — „Francusko - Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu”, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej nowelizuje tylko art. 1 tej ustawy, uzupełniając go dodatkowym ustępem, a mianowicie — „Minister Komunikacji w porozumieniu z Ministrem Skarbu może za zgodą Spółki zmieniać wymienione w ust. (1) warunki koncesyjne”.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PDziekonski">Jako sprawozdawca tego projektu ustawy pozwolę sobie przedstawić Wysokiej Izbie genezę tej sprawy i uzasadnić potrzebę nowelizacji ustawy z dnia 7 kwietnia 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PDziekonski">Niedostateczna sieć komunikacyjna w Państwie oraz konieczność bezpośredniego połączenia śląskiego zagłębia węglowego z Gdynią zrodziły projekt budowy nowej linii kolejowej Śląsk — Bałtyk. Rząd uzyskał od Sejmu ustawę z dnia 23 czerwca 1925 r. o budowie kolei Bydgoszcz — Gdynia, a następnie ukazało się rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 lutego 1928 r. w sprawie budowy drugiego odcinka tej linii z Herbów do Inowrocławia, przy tym połączenie tych dwóch części nastąpić miało przez istniejący już krótki odcinek Polskich Kolei Państwowych Inowrocław — Bydgoszcz.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#PDziekonski">Na zasadach powyższej ustawy i rozporządzenia Rząd przystąpił w 1928 r. do budowy tej nowej linii, finansując ją ze środków Skarbu Państwa. Wkrótce jednak środków tych zabrakło i bez przypływu ich z zewnątrz dalsza budowa musiałaby być rozłożona na szereg lat, zwłaszcza że weszliśmy w kryzysowe lata depresji gospodarczej. Wówczas nawiązano rokowania z francuską grupą i stworzono spółkę akcyjną polsko — francuską o kapitale akcyjnym 15 milionów franków francuskich, z którego to kapitału w rękach Skarbu Państwa znajduje się 7 milionów franków, to jest 46,66%, grupa francuska posiada zaś 8 milionów franków cj. resztę kapitału akcyjnego Ta spółka akcyjna, nosząca miano — „Francusko - Polskie Towarzystwo Kolejowe”, Spółka Akcyjna w Paryżu, otrzymała koncesję na dokończenie budowy i eksploatację linii kolejowej z Herbów Nowych do Gdyni oraz odnogi tej kolei od stacji Siemkowice do węzła kolejowego w Częstochowie na warunkach, zawartych w dokumencie koncesyjnym z dnia 29 kwietnia 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PDziekonski">Poszczególne akty prawne chronologicznie szeregują się jak następuje: dnia 30 marca 1931 roku Rząd polski ustalił w porozumieniu ze wspomnianą spółką warunki koncesyjne. Następnie Sejm uchwala ustawę z dnia 7 kwietnia 1931 r. o oddaniu Francusko - Polskiemu Towarzystwu Kolei tej kolei do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej i tę właśnie ustawę ma w tej chwili Wysoki Sejm znowelizować. W dalszym ciągu zostaje wydane zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 kwietnia 1931 r. o nadaniu Spółce Akcyjnej koncesji na dokończenie budowy tej kolei i eksploatację jej, a w końcu Minister Komunikacji wydaje dnia 29 kwietnia, więc w dwa dni później dokument koncesyjny.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#PDziekonski">Konieczne dla pełnego obrazu jest jeszcze jedno wyjaśnienie, a mianowicie, że warunki koncesyjne, ustalone w porozumieniu Rządu ze Spółką dnia 30 marca 1931 r., wchodzą generalnie i jako integralna część do ustawy z dnia 7 kwietnia 1931 r. Wskutek tego Minister Komunikacji jakkolwiek był władny w myśl 4 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 kwietnia do ustalenia szczegółowych warunków technicznych, finansowych i eksploatacyjnych, to ustawa zasadnicza z dnia [nieczytelne]-go kwietnia 1931 r. wiąże Ministrowi komunikacji zupełnie ręce, gdyż zawiera generalne stwierdzenie, że tylko te warunki koncesyjne obowiązują, a nie inne. I dlatego projektowany obecnie przez Rząd dodatek, że Minister Komunikacji w porozumieniu z Ministrem Skarbu może za zgodą spółki zmieniać wymienione w ust. 1 warunki koncesyjne, rozwiąże Ministrowi Komunikacji skrępowane dotychczas ręce. Koniecznym zaś jest to z powodów zarówno formalnych jak i istotnych, gdyż praktyka i życie wymagają już obecnie zmiany niektórych postanowień, które okazały się niepraktyczne przy ich stosowaniu lub też stały się nieaktualne, jakkolwiek koncesja kwa dotychczas niepełnych lat 8, a trwać ma jeszcze dalszych lat 37, bo trwać będzie do dnia 31 grudnia 1975 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#PDziekonski">Zmiana ta dotyczy najpierw wysokości emisji obligacyj, które spółka miała zrealizować dla uzyskania środków na pokrycie wydatków na budowę linii kolejowej i jej przynależności oraz na zakup taboru kolejowego, ruchomości itp.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#PDziekonski">Z emisji obligacyj miała wpłynąć kwota 1.100 milionów fr. fr. netto. W r. 1931 Spółka ta zrealizowała obligacji na kwotę netto 351 milionów. Dalsze transze przewidywane były w terminach 1 maja 1932 r. i 1 maja 1934 r., jednak emisja dalszych transz nie doszła do skutku w terminach wyżej wspomnianych. To dało właśnie Ministrowi Komunikacji prawo na eksploatowanie wybudowanej kolei przez pewien czas przez Polskie Koleje Państwowe, co w rezultacie Polskim Kolejom Państwowym przyniosło wcale poważne dochody.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#PDziekonski">Na skutek i zgodnie z układem w Rambouillet z r. 1936 suma pożyczek ma wynosić łącznie 1.296 milionów fr. fr., czyli przekroczy maksymalną sumę obligacyj, określoną w § 2 dokumentu koncesyjnego, o 196 milionów fr. fr. W związku już z tym zachodzi konieczność odpowiedniej zmiany § 2 dokumentu koncesyjnego, a to celem umożliwienia Spółce zrealizowania emisji obligacyj do łącznej maksymalnej wysokości 1.296 milionów fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#PDziekonski">Dodam jeszcze, że do chwili obecnej wpłynęło z tej operacji już 1.161 milionów fr. fr., pozornie więc kwota koncesją zastrzeżona została już jakoby przekroczona, w rzeczywistości jednak wydała Spółka obligacje raz tylko jeden w r. 1931 w wysokości 400 milionów fr. fr. brutto, z czego netto, jak już wspomniałem, wpłynęła kwota 351 milionów fr. fr. Dalsze kwoty, które dotychczas wpłynęły a to po układzie w Rambouillet w wysokości 810 milionów fr. netto, pochodzą nie z obligacyj, lecz z pożyczki, jaką rząd francuski na mocy tego układu udzielił Spółce na poczet przyszłych obligacyj.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#PDziekonski">Ostatnia rata ma być wpłaconą w listopadzie br. w kwocie 135 milionów fr. fr. netto. Poza zmianą kwoty, do wysokości której Spółka była uprawnioną, nowelizowana obecnie ustawa pozwoli Ministrowi Komunikacji również na zmianę za zgodą Spółki kilku innych postanowień dokumentu koncesyjnego, jak w tej chwili ust. 4 i 5 w § 5, gdzie chodzi o to, by należne Państwu Polskiemu niektóre kwoty płacone były w złotych, a nie w frankach francuskich. Zmiany dotyczyć będą dalej § 9, 11 i 18 w przedmiocie kursu przeliczeniowego, następnie § 49 o sprawowaniu przez Ministra Komunikacji nadzoru nad budową i eksploatacją.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#PDziekonski">Inna grupa zmian dotyczyć będzie spraw czysto techniczno — eksploatacyjnych, a między nimi tranzytu itp. Dalsza wreszcie grupa zmian dotyczyć będzie spraw podatkowych w związku z tym, że wszystkie nieruchomości wchodzące w skład kolei koncesyjnej stanowią własność Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#PDziekonski">Na marginesie obecnej ustawy należało by może ocenić również rzeczoną koncesję z punktu widzenia interesu Państwa, a to tym więcej, że podczas dyskusji budżetowej w komisji jak i postronnie, słyszy się zarówno dodatnie jak i ujemne opinie na ten temat. Rzecz sama w sobie spełniła swoje zadanie. Mamy bezpośrednie połączenie Śląska z Gdynią, a budowa tej linii kolejowej podjęta była właśnie w tym celu, aby dowieść do Gdyni łatwo i prędko dostateczną ilość towarów, które miały z niej wyjść drogą morską w świat, i odwrotnie, aby wprawnie i szybko przewieźć z przygotowanego do tej pracy naszego portu nadeszłe doń towary zamorskie do wnętrza kraju.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#PDziekonski">Pod względem finansowym interes ten nie był bezpośrednią pożyczką gotówkową dla Państwa. Stanowił jednak i stanowi jeszcze pożądany dopływ kapitału zagranicznego, potrzebnego do ożywienia tętna w naszym organizmie gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#PDziekonski">Zastrzyk w kwocie 1.296 milionów fr. fr. należy uważać jako bardzo poważny efekt. Z kwoty tej przypada Skarbowi Państwa suma 90 milionów fr. fr. jako zwrot kosztów, wyłożonych na budowę do momentu przejęcia jej przez spółkę. Pierwsza rata z tej sumy w kwocie 65 milionów fr. fr. wpłynęła gotówką z pierwszej emisji obligacyj, reszta w wysokości 25 milionów fr. fr. ma wpłynąć z ostatniej emisji, o ile budowa i uruchomienie kolei nie przekroczy w rzeczywistych wydatkach 920 milionów fr. fr. Dalsze wpływy gotówkowe dla Polskich Kolei Państwowych pochodzą z odsprzedaży spółce taboru kolejowego. Polskie Koleje Państwowe w zamian za odstąpiony tabor nabyły dla siebie nowe jednostki i dały zwiększone zatrudnienie fabrykom parowozów i wagonów. Z ostatniej raty 135 milionów fr., która jak wiadomo ma wpłynąć w listopadzie b. r., będzie w głównej mierze zakupiony dalszy jeszcze tabor dla tej kolei. Nie przeczę, że można znaleźć dość cieniów na tym całym obiekcie i źródła radości nie należy szukać w porównaniu, że o wiele gorsze pożyczki i interesy z zagranicą załatwialiśmy poprzednio. Nie wolno jednak zapomnieć równocześnie, na tle jakich specyficznych warunków doszedł ten interes w ogóle do skutku, a budowa nowej kolei do Gdyni była, jak wspomniałem, koniecznością gospodarczą.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#PDziekonski">Na Państwie ciąży nadto poręka państwowa dla pożyczek obligacyjnych, które spółka emitowała już i emitować ma jeszcze na francuskim rynku finansowym, do łącznej kwoty 1.296 milionów fr. fr. brutto.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#PDziekonski">Kolej ta jest uprzywilejowana pod względem swej dochodowości i odbija jaskrawo od deficytowej, na skutek ciążących dziś na Polskich Kolejach Państwowych serwitutach, sieci własnych linij kolejowych. Zapewniony do chód kolei francusko-polskich zmniejsza więc — o ile nie usuwa całkowicie — niebezpieczeństwo, płynące z przejętej przez Państwo poręki.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#PDziekonski">W okresie, kiedy Polskie Koleje Państwowe prowadziły eksploatację tej kolei, dochody netto kształtowały się rosnąco ku górze, dając w ostatnim roku przed przejęciem eksploatacji przez F. P. T. K., tj. w r. 1937, czystego zysku 18.733.200 zł.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#PDziekonski">Spodziewany w budżecie na r. 1939/40 dochód Skarbu Państwa w kwocie 7 milionów zł tylko, odbija od poprzedniej kwoty bardzo poważnie, jednak wchodzi tu w rachubę między innymi ten moment, że w czasie eksploatacji tej kolei przez Polskie Koleje Państwowe obsługiwało się tylko obligacje pierwszej transzy w wysokości 400 milionów fr., a obecnie spółka obsługiwać już musi kapitał 1.161 milionów fr.. ponadto płacić premie, odpisy, opłaty do Skarbu Państwa Polskiego itp.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#PDziekonski">§ 8 dokumentu koncesyjnego przewiduje cały szereg propozycyj, które z dochodu brutto muszą być pokrywane, i tu kolejno idą: właściwe wydatki eksploatacyjne, premie gestyjne i dla personelu, koszty ogólne spółki, obsługa pożyczek obligacyjnych, odpisy na fundusz renowacyjny, spłata ewentualnych pożyczek krótkoterminowych, odsetki od sum pobranych z funduszu specjalnego, a wreszcie opłata roczna na rzecz Skarbu Państwa. Pozostała różnica wpływów brutto ponad powyższe wydatki stanowić będzie czysty zysk, który będzie dzielony między Skarb Państwa a Spółkę koncesyjną i to w różnym stosunku w zależności od jego wyso-ści. Przy małym zysku, wynoszącym 3% od kapitału akcyjnego 15 milionów fr., a więc przy kwocie zysku 450.000 fr. otrzymuje Skarb Państwa tylko 1/3, czyli 150.000 fr., podczas kiedy Spółka koncesyjna otrzymuje — ⅔ równe w tym wypadku 300.000 fr. Przy rosnącym dalej zysku stosunek ten przechyla się stopniowo na korzyść Skarbu Państwa i gdy zysk wyniesie w granicach od 12% do 15% od kapitału akcyjnego, to wówczas już dla Skarbu Państwa przypada 9/10, a dla spółki tylko 1/10 tego zysku.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#PDziekonski">Daje to właśnie w budżecie Państwa w r. 1940 pod pozycją budżetu Ministerstwa Komunikacji (dział 1 § 16) kwotę 7 milionów zł. Przy niedoborach natomiast wchodzi w życie gwarancja Państwa i gdyby zachodziła potrzeba pokrycia ich, to Skarb Państwa obowiązany będzie to uczynić w formie bezzwrotnych dotacyj.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#PDziekonski">Na poczet pokrycia czterech dalszych z wymienionych pozycyj daje Skarb Państwa w przypadku niedoboru już tylko bezprocentowe zaliczki zwrotne.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#PDziekonski">Obaw co do deficytów na tej kolei, moim zdaniem, żywić nie należy zupełnie.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#PDziekonski">Linia Herby Nowe — Gdynia jest krótszą o 63 względnie 115 km. od linij P. K. P. i dzięki temu ma zapewnione pierwszeństwo w przyjmowaniu przesyłek i jest już wyzyskana obecnie prawie w pełni swej przepustowości, a otwarta w dniu 1 lutego br. odnoga Siemkowice — Częstochowa zapewnia dalszy jeszcze dopływ przewozów do linii głównej.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#PDziekonski">Na zakończenie osobną wzmiankę trzeba poświęcić jeszcze odcinkowi pracowniczemu na kolei Francusko - Polskiego Towarzystwa, tym więcej że dokument koncesyjny zawiera w tej sprawie osobny i bardzo obszerny § 41.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#PDziekonski">Polskie Koleje Państwowe przekazały spółce najlepszy swój personel i jakkolwiek zasady w traktowaniu personelu francusko-polskiej kolei mają być identyczne z przepisami, obowiązującymi na Polskich Kolejach Państwowych, to spółka ma możność i swobodę stworzenia lepszego bytu materialnego swym pracownikom i już go częściowo nawet stworzyła. Nie było to znów zbyt trudnym zadaniem wobec bardzo niskich na Polskich Kolejach Państwowych uposażeń pracowniczych, które — jak to już miałem możność przedstawić na komisji przy budżecie Ministerstwa Komunikacji — w olbrzymiej swej części, bo w 54%, nie przekraczają 150 zł miesięcznego uposażenia brutto i słusznie mogą być nazywane płacami głodowymi. Francusko-polska kolej płaci więc nieco lepiej swemu personelowi, przeważnie jednak w formie dodatków. Jeśli jednak można stwierdzić bardzo nawet wysokie dodatki dla personelu administracyjnego, nieproporcjonalne wprost w porównaniu z dodatkami dla równorzędnych pracowników administracji Polskich Kolei Państwowych, to personel niższy nie jest jeszcze wynagradzany należycie za swą pracę. I kiedy się konstatuje duże dochody tej kolei, słusznym się staje apel o godziwe wynagrodzenie dla personelu, zwłaszcza niższych kategoryj. Chodzi też o to, by specjalny dodatek polsko-francuskiej kolei, który jest wypłacany obecnie w wysokości od 25 zł miesięcznie wzwyż pracownikom umysłowym, został bezwzględnie rozszerzony na wszystkich pracowników francusko — polskiej kolei, zarówno umysłowych jak i fizycznych.</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#PDziekonski">Koniecznym jest również przyśpieszenie wydania przepisów awansowych, pragmatycznych, uposażeniowych i emerytalnych. Spółka rozpoczęła bowiem już drugi rok własnej eksploatacji, a wobec pracowników stosowane jest w braku definitywnych przepisów prowizorium, nie zabezpieczające płac w sposób właściwy.</u>
+ <u xml:id="u-12.28" who="#PDziekonski">Spółka koncesyjna musi wreszcie dołożyć starań, aby przyśpieszyć ukończenie budowy pomieszczeń, zarówno służbowych jak i mieszkalnych, dla pracowników. Należy bowiem pamiętać, że nowa ta linia przebiega w większości przez pustkowia, zdala od miejscowości zaludnionych i tylko staraniem spółki koncesyjnej można zabezpieczyć dach nad głową pracownika i stworzyć mu znośne warunki do życia i pracy.</u>
+ <u xml:id="u-12.29" who="#PDziekonski">Po tym może nieco przydługim referacie pozwolę sobie w imieniu Komisji Komunikacyjnej wnieść: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy w druku nr 62 bez poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-12.30" who="#PDziekonski">Marszałek. Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.31" who="#PDziekonski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.32" who="#PDziekonski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.33" who="#PDziekonski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-12.34" who="#PDziekonski">a) o uregulowaniu stanu prawnego majątków Kościoła prawosławnego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 80) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Oświatowej, b) o zniesieniu służebności w województwach: krakowskim, lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i cieszyńskiej części województwa śląskiego (druk nr 81) i c) o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ochronie lasów, nie stanowiących własności Państwa (druk nr 82) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-12.35" who="#PDziekonski">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycje moje są przyjęte. Sprzeciwu nie słyszę, przekażę te projekty pp. przewodniczącym odnośnych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-12.36" who="#PDziekonski">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-12.37" who="#PDziekonski">Jednakże przed zamknięciem posiedzenia chciałbym Wysokiej Izbie zakomunikować dwie rzeczy:</u>
+ <u xml:id="u-12.38" who="#PDziekonski">W związku z obchodem, organizowanym w Bolonii ku czci senatora Luigi Montresor, który w 1915 r. zgłosił w parlamencie włoskim wniosek, domagający się wskrzeszenia niepodległej Polski, wystosowałem do senatora Luigi Montresor depeszę treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-12.39" who="#PDziekonski">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzpZyborski">— „W uroczystym dniu obchodu na cześć Pana Senatora dla upamiętnienia Jego wniosku w parlamencie włoskim w r. 1915 w sprawie wskrzeszenia niepodległej Polski składam Czcigodnemu Papu Senatorowi imieniem Sejmu Rzeczypospolitej i własnym serdeczne gratulacje, zapewniając Go o trwałej pamięci za ten historyczny gest, w którym widzimy szczery odruch serca ze strony szlachetnego i przyjacielskiego Narodu Włoskiego?”</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Jak już miałem zaszczyt zakomunikować Wysokiej Izbie, Sejm powinien zakończyć pracę nad budżetem do dnia 28 bm. Komisja Budżetowa prace swoje już zakończyła i sprawozdanie jest w opracowaniu. Wobec tego na podstawie art. 72 ust. (2) regulaminu oznaczam czas, w którym ma się zamknąć rozprawa ogólna i rozprawa szczegółowa nad każdą częścią budżetu i proponuję co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzpZyborski">Dnia 13.II — poniedziałek — rozprawa ogólna. Dnia 14.II — wtorek — rozprawa szczegółowa nad częścią I — Prezydent Rzeczypospolitej, częścią II — Sejm i Senat, częścią III — Najwyższa Izba Kontroli, częścią IV — Prezydium Rady Ministrów, częścią V — Ministerstwo Spraw Zagranicznych i częścią VI — Ministerstwo Spraw Wojskowych. Dnia 15.II — środa — Ministerstwo Komunikacji, Ministerstwo Poczt i Telegrafów. Dnia 16.II — czwartek — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Dnia 17.II — piątek — Ministerstwo Opieki Społecznej, Emerytury i Zaopatrzenia, Renty Inwalidzkie i Pensje. Dnia 20.II — Ministerstwo Oświaty. Dnia 21.II — Ministerstwo Rolnictwa. Dnia 22.II — środa — Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Długi Państwowe, Monopole. Dnia 23.II — czwartek — Ministerstwo Sprawiedliwości. Dnia 24.II — piątek — Ministerstwo Skarbu, przyjęcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym w drugim czytaniu. Dnia 27.II — poniedziałek — trzecie czytanie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Wszystkie posiedzenia mam zamiar zaczynać o godz. 9 rano, z wyjątkiem posiedzeń poniedziałkowych, ponieważ w poniedziałek mogą Panowie przyjeżdżać nieco później z prowincji, wtedy będziemy zaczynali posiedzenia o godz. 10. W inne zaś dnie będziemy zaczynali o godz. 9 rano. Posiedzenia będziemy prowadzili do godz. 14, następnie zrobimy dwugodzinną przerwę obiadową i potem będziemy prowadzili posiedzenia aż do skutku.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszalek">Porządek dzienny poszczególnych posiedzeń musi być bezwarunkowo wyczerpany każdego dnia. Kontyngenty dla poszczególnych części budżetu oczywiście mają charakter orientacyjny i mogą w zależności od liczby mówców ulegać w miarę potrzeby odpowiednim przesunięciom. Granice czasu, zakreślone na przemówienia panów sprawozdawców oraz na rozprawę nad ustawą skarbową z preliminarzem budżetowym według tego planu, który Panom zakomunikowałem, obejmują więcej godzin niż w latach poprzednich. Dlatego przypuszczam, że stanowią dostateczne ramy dla wszechstronnego omówienia zagadnień, związanych ze sprawozdaniem Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Posłów, ażeby zechcieli przez porozumiewanie się wzajemne przy poszczególnych częściach budżetu ułatwiać mi pracę porządkowania rozprawy. Proszę również Panów Posłów, ażeby zapisywali się do głosu w rozprawie nad poszczególnymi częściami preliminarza przynajmniej w przeddzień umieszczenia ich na porządku dziennym, gdyż inaczej wprowadza to zamęt w całą dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#Marszalek">Zaznaczam również, że do utrzymania terminów konstytucyjnych służą mi na podstawie art. 72 ust. (3) regulaminu uprawnienia, mające na celu porządkowanie i ewentualnie ograniczanie czasu trwania przemówień. Chciałbym jednak z tych uprawnień czynić jak najrzadziej użytek.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się zatem w poniedziałek dnia 13 bm. o godz. 10 rano i poświęcone będzie ogólnej dyskusji nad sprawozdaniem budżetowym.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00008-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00008-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..d801e89
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00008-01/header.xml
@@ -0,0 +1,118 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00008-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>8 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>8 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">8</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-13</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrylski" role="speaker">
+ <persName>P. Brylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBura" role="speaker">
+ <persName>P. Bura</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PChmielinski" role="speaker">
+ <persName>P. Chmieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCsadek" role="speaker">
+ <persName>P. Csadek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Długiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJedynak" role="speaker">
+ <persName>P. Jedynak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozefMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Józef Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Rudnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSanojca" role="speaker">
+ <persName>P. Sanojca</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSchwarzbart" role="speaker">
+ <persName>P. Schwarzbart</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkrypnyk" role="speaker">
+ <persName>P. Skrypnyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkwarczynski" role="speaker">
+ <persName>P. Skwarczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSobczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Sobczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Sowiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWawrzkowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wawrzkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWenda" role="speaker">
+ <persName>P. Wenda</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWitwicki" role="speaker">
+ <persName>P. Witwicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWojcik" role="speaker">
+ <persName>P. Wójcik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZyborski" role="speaker">
+ <persName>P. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekJedynak" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Jedynak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekMudryj" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Mudryj</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00008-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..0977901
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,805 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 8 posiedzenia w dniu 13 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski,</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Ś</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">więtosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram - Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Podsekretarze Stanu: w Prezydium Rady Ministrów Je</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#komentarz">rzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakonieczników - Klukowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierzykraj - Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 15.)</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Żenczykowski i Matraś. Protokół i listę mówców prowadzi p. Matraś.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Protokóły 6 i 7 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęte, gdyż przeciwko nim nie wniesiono zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Zawiadamiam Izbę, że w dniu 10 lutego rb. złożyłem na ręce Jego Eminencji Ks. Nuncjusza Filipa Cortesi w imieniu Sejmu i własnym wyrazy współczucia z powodu zgonu Jego Świątobliwości Papieża Piusa XI.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">Również do Jego Eminencji Ks. Kardynała Augusta Hlonda wystosowałem depeszę treści następującej: — „W dniach głębokiej żałoby, jaka okryła cały świat katolicki, a z nim i Polskę, wobec zgonu Jego Świątobliwości Papieża Piusa XI, wypróbowanego przyjaciela Polaków — w imieniu Sejmu Rzeczypospolitej i własnym mam zaszczyt złożyć na ręce Waszej Eminencji wyrazy najgłębszego żalu i współczucia, łącząc się w powszechnej żałobie całego Narodu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">Jednocześnie mam zaszczyt zawiadomić, że Sejm Rzeczypospolitej na posiedzeniu dnia 10 lutego rb. uczcił pamięć zgasłego Ojca Świętego”.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Od p. posła Żenczykowskiego otrzymałem dnia 25 stycznia rb. pismo z prośbą o nienadawanie dalszego biegu interpelacji, złożonej przez niego do p. Ministra Komunikacji, w sprawie środków zmierzających do usprawnienia ruchu kolejowego w okręgu węzła warszawskiego w związku z faktami, jakie miały miejsce w drugiej połowie grudnia 1938 r. Interpelację tę wycofałem.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem odpowiedzi na następujące interpelacje.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Odpowiedzi otrzymane na interpelacje posłów:</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzpZenczykowski">dr Stefana Bilaka w sprawie zdemolowania przez grupę uzbrojonych osób budynku i urządzenia wewnętrznego ukraińskiego domu narodowego w Krasnem pow. złoczowskiego, dr Stefana Witwickiego w sprawie konfiskaty w dzienniku — „Diło” z dnia 6 grudnia 1938 r. jego przemówienia, wygłoszonego w Sejmie w dniu 3 grudnia 1938 r., Edwina Wagnera i tow. w sprawie bezpieczeństwa ludności polskiej w okręgu wyborczym nr 72, dr Emila Sommersteina w sprawie zbrodniczych zajść na Politechnice Lwowskiej dnia 18 listopada 1938 r., Dymitra Wełykanowicza w sprawie pobicia obywateli narodowości ukraińskiej w powiecie Zborów woj. tarnopolskiego, Włodzimierza Celewicza w sprawie zajść w dniach 25 września, 11 i 12 października, 1, 2, 3, 4, 5 i 6 listopada 1938 r.,</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SekretarzpZenczykowski">Hilarego Tarnawskiego w sprawie zajść w gromadach Isaje, Borynia i Turze w listopadzie 1938 r., Hilarego Tarnawskiego w sprawie obrazy godności osobistej ks. Iwana Krysy, proboszcza w Isajach pow. Turka nad Stryjem przez kapitana K. O. P.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Odpowiedzi te w odpisach zostały doręczone pp. interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu zawiadomił mnie pismem z dnia 9 lutego o przyjęciu przez Senat bez zmian następujących projektów ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekty ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SekretarzpZenczykowski">o dodatkowych kredytach na rok 1938/39, o użyciu broni przez policję państwową i organa ochrony granic, o zmianie kodeksu karnego wojskowego, o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej, o ratyfikacji umowy gospodarczej z dnia 1 lipca 1938 r. między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką, o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych, o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier, o ratyfikacji porozumienia między Polską a Japonią, dotyczącego zniżek celnych na pewne towary japońskie, o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dnia 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dnia 23 czerwca 1930 r., o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii, o ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego, o zatwierdzeniu układu między Rzecząpospolitą Polską a wolnym miastem Gdańskiem celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli (podatku wekslowego), o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich, o budowie normalnotorowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów, o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków, o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji, o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druk nr 100) — rozprawa ogólna.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">Sprawozdawca generalny p. Sowiński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PSowinski">Wysoki Sejmie! W swym generalnym referacie na Komisji Budżetowej Sejmu w dniu 8 lutego br. nim przystąpiłem do analizy preliminarza budżetowego scharakteryzowałem stan i przebieg koniunktury światowej ze specjalnym uwzględnieniem zmian koniunkturalnych w Polsce. Preliminarz budżetowy jest przewidywaniem, opartym na przewidywanych przypuszczalnych wpływach i wydatkach. Trafna ocena rozwoju koniunkturalnego umożliwia Rządowi realne zapreliminowanie pozycji wydatków i wpływów. Zorientowanie się w przypuszczalnych kierunkach czy liniach rozwojowych koniunktury na okres objęty preliminarzem budżetowym ułatwia ocenę realności wykonania budżetu Komisji Budżetowej Wysokiego Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PSowinski">Dlatego też za swój obowiązek wysoce trudny i niewdzięczny uważałem poprzedzenie analizy preliminarza prognozą koniunkturalną. Starałem się na podstawie drobiazgowo zbieranych materiałów polskich i obcych w ramach ludzkiej możliwości, z całym poczuciem odpowiedzialności naszkicować swój sąd o liniach rozwoju koniunktury na przyszły okres budżetowy. Nie będę powtarzał referatu, który Wysokiej Izbie został rozesłany w postaci drukowanego sprawozdania. Postaram się tylko scharakteryzować przebieg dyskusji budżetowej w odniesieniu do najważniejszych problemów związanych z polityką gospodarczą i budżetową Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PSowinski">W czasie debat komisyjnych kilkakrotnie poruszona została sprawa prawa budżetowego. O konieczności uchwalenia tego prawa dużo się w Polsce w tej Wysokiej Izbie mówiło i pisało. Historia walki o prawo budżetowe ciągnie się w Polsce od lat kilkunastu jakby wąż morski. Większość członków Komisji Budżetowej, a jak sądzę i większość tej Wysokiej Izby podziela pogląd, że tylko prawo budżetowe ujmie politykę budżetowania w jasne i ściśle określone ramy, pozbawi ją przypadkowości tak szkodliwych dla wykonywania umówionych długofalowych planów gospodarczych, ułatwi i udostępni kontrolę ciał ustawodawczych, zmniejszając możliwość trwonienia grosza publicznego. Prawo budżetowe ułatwi również w dużym stopniu prace i obowiązki Ministra Skarbu. To rosnące w swej aktualności zadanie stoi przed Rządem i Sejmem i mam nadzieję, że zostanie pomyślnie, jak to wynika z zapowiedzi p. Wicepremiera, wreszcie rozwiązane.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PSowinski">Drugim z kolei zagadnieniem, które musiało być wyraźnie postawione zaraz na początku debaty Komisji Budżetowej, była sprawa równowagi budżetu: budżet zrównoważony czy budżet deficytowy. Komisja jednogłośnie stanęła na stanowisku, że tylko budżet zrównoważony gwarantuje Państwu zdrową gospodarkę. Uważając osiągnięcia w tej dziedzinie w ciągu ostatnich paru lat za duży sukces Rządu, komisja postanowiła zasadę równowagi budżetu przyjąć za podstawę swych rozważań i ewentualnych wniosków. Rozumiejąc, że zasada równowagi budżetu ściśle się wiąże z realnością przewidywań budżetowych zarówno po stronie dochodów jak i rozchodów, tę wytyczną uznano za wiążący miernik. W ten sposób zostały przyjęte i określone ramy prac Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PSowinski">Z referatów resortowych jak i w toku dyskusji wysunęły się na plan pierwszy następujące zagadnienia: 1) zagadnienie przywrócenia rolnictwu rentowności wraz ze sprawą oddłużenia, 2) zagadnienie uprzemysłowienia kraju wraz z zagadnieniem inwestycyjnym, 3) zagadnienia komunikacyjne, oświatowe i pracownicze.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#PSowinski">Budżet Ministerstwa Spraw Wojskowych został przyjęty bez dyskusji, tak jak i bez dyskusji przyjęła Komisja Budżetowa zapowiedź Ministra Spraw Wojskowych o wprowadzeniu do ustawy skarbowej poprawki ustalającej, że każda oszczędność na wydatkach względnie poprawa wpływów będzie przeznaczona na Fundusz Obrony Narodowej. To stanowisko komisji znajdzie niewątpliwie pełne uznanie Wysokiej Izby, gdyż w związku z niespokojną sytuacją polityczną w Europie nasze środki budżetowe na potrzeby obrony Państwa są więcej niż skromne i daleko odbiegają od skali wydatków innych państw. W ciągu wielotygodniowych prac komisji poddano sumiennej analizie każdą niemal pozycję preliminowanych wpływów i wydatków. Przedstawiona w skrócie charakterystyka naszego budżetu państwowego wygląda następująco:</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PSowinski">Po stronie dochodów przewiduje się łącznie z dochodami nadzwyczajnymi 2.523.173.795 zł, po stronie wydatków kwotę o 32.000 zł mniejszą.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#PSowinski">Czy to jest budżet duży czy mały? Żeby uzasadnić odpowiedź na to pytanie, przytoczę szereg danych, dotyczących wysokości budżetów państw ościennych i stosunek tych budżetów do wartości produkcji jak i obciążenia na głowę ludności. Przytaczane przeze mnie cyfry dają tylko przybliżony obraz, gdyż w różnych krajach są stosowane różne metody budżetowania i sprowadzenie do jednego mianownika jest niesłychanie trudne. Tym niemniej cyfry te orientują nas z grubsza w zagadnieniu. Mały Rocznik Statystyczny podaje, iż w r. 1935/36 budżet państwowy, przeliczony na głowę mieszkańca, wynosił w Polsce 56 zł na osobę, w Anglii — 545, a więc 10 razy tyle, w Belgii 600 zł na osobę, a więc 11 razy tyle, we Francji — 305, a więc 5 razy więcej, w Rzeszy — 166, a więc 3 razy więcej, następnie w Czechosłowacji — 123, we Włoszech — 189, w Szwecji — 238, w Japonii — 142, w Rumunii — 44.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#PSowinski">Nie mogłem zebrać danych, dotyczących dochodu społecznego w poszczególnych krajach.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#PSowinski">W wydawnictwie Instytutu Gospodarstwa Społecznego w numerze styczniowym „Gospodarki Światowej” znajduję cyfry, które jako stojące w pewnym stosunku do dochodu społecznego mogą być pomocne w ocenie porównawczej wielkości budżetów. Czytamy tam, że wartość produkcji rolniczej, górniczej i przemysłowej na głowę mieszkańca w Polsce wynosiła w okresie 1935/36 — 610 zł, w Anglii w tym samym czasie 1.760 zł, we Francji 1.830 zł, w Rzeszy — 1.760 zł, we Włoszech — 880 zł, w krajach bałtyckich 1.040 zł, w Japonii — 550 zł, w Rumunii 600 zł, w Z. S. R. R. — 750 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#PSowinski">Jeśli uwzględnimy, iż w Polsce mamy w rolnictwie według jednych 8, według drugich 6 milionów rąk nieprodukcyjnych — weźmy średnio 7 milionów — jeśli dodamy do tego zarejestrowanych i niezarejestrowanych bezrobotnych miast i miasteczek, to przekonamy się, iż ciężar budżetowy na głowę zarobkującą wypadnie w stosunku do dochodu społecznego poważny. Ciężar ten ulegnie znacznemu zwiększeniu, jeśli dodamy do niego świadczenia na samorząd terytorialny i gospodarczy oraz świadczenia ubezpieczeniowe. O budżecie więc naszym można powiedzieć, że jest jednocześnie i duży i mały. Mały — jeśli chodzi o skalę potrzeb Państwa, duży — jeśli weźmiemy stosunek jego do dochodu i ilości zarobkujących ludzi w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#PSowinski">Drugą cechą naszego budżetu państwowego jest jego sztywność. W przedłożonym nam preliminarzu budżetowym około 84% stanowią wydatki sztywne, niejako opancerzone. Są to wydatki na konieczną obronę Państwa zewnętrzną i wewnętrzną, na obsługę długów, na renty, emerytury i ustawą przewidziane płace pracownicze. Reszta wydatków — około 16% — to wydatki na inwestycje administracyjne, koszty rzeczowe administracji oraz na akcję subwencyjną w gospodarstwie społecznym. W dodatku ta sztywność budżetu rośnie z roku na rok, gdyż rosną pozycje płac, obsługi długów, rent i emerytur.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#PSowinski">Trzecią cechą naszego budżetu, cechą zdecydowanie ujemną jest to, iż jest on wybitnie konsumcyjny i w dodatku jego charakter konsumcyjny w związku z powyższym, co już powiedziałem, z roku na rok również rośnie. O trudnościach opanowywania tych tendencyj w budżecie mówił p. Wicepremier na posiedzeniu Komisji Budżetowej w dniu 8 lutego br. Analiza pozycji dochodowych preliminarza wykazuje, iż około 2/3 dochodów stanowią podatki bezpośrednie, około 1/3 — pośrednie. Ten stosunek wpływów z podatków bezpośrednich do pośrednich: 2/3 do 1/3 osobiście uważam za niekorzystny. System świadczenia obywateli na rzecz budżetu Państwa za pomocą podatków bezpośrednich może być sprawiedliwszy przy honorowaniu zasady powszechności i równomierności świadczeń. Jest to jednak system świadczeń sztywnych. Podatki pośrednie są dla obywatela elastyczniejsze i dlatego mniej przykre. Reasumując wyrażam pogląd, że stosunek wpływów z podatków bezpośrednich do wpływów z podatków pośrednich np. jak 50 do 50 uważałbym za korzystniejszy niż 2/3 do 1/3. W rozważanym preliminarzu budżetowym ten stosunek ulega pogorszeniu przez spadek wpływów z pozycji — „Monopole i Przedsiębiorstwa Państwowe”.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#PSowinski">Sam system podatkowy jest tak ząwiły i skomplikowany, że nie są pozbawione słuszności słowa referenta budżetu Ministerstwa Skarbu p. posła Sikorskiego, żeśmy jakby zsumowali manipulacje systemów trzech zaborów, tworząc po odzyskaniu niepodległości swój system podatkowy. Dodam do tego, żeśmy otrzymaną sumę bogato uzupełnili nowymi pomysłami i koncepcjami proceduralnymi. Nasze prawo o opłatach stemplowych zdobyło sobie w świecie rekord niejasności i nieprzejrzystości. Stanowi ono prawdziwą pułapkę dla obywatela, a nie orientują się w nim nawet urzędy, jak tego dowodzą różnolite komentarze. Różnorodność terminów i rodzajów świadczeń podatkowych, ich ilość, w niesamowity sposób dręczą podatnika. Ostatnie lata dały pewną, choć małą, na tym odcinku poprawę. Radykalne uproszczenie systemu podatkowego, Skomasowanie świadczeń — oto rosnące w swej aktualności zadanie, które stoi wciąż żywe przed Ministrem Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#PSowinski">Czy przedłożony nam preliminarz posiada jakieś luzy po stronie dochodów, czy posiada dostateczne rezerwy? Analizując pozycje dochodów konstatujemy, iż szereg poważnych źródeł dochodowych wyzyskano w 100%, a niektóre pozycje, jak to uzasadnia referent Ministerstwa Skarbu, ponad 100%. Jaką wagę ma ostrożne szacowanie dochodów z zachowaniem koniecznej rezerwy, świadczą nagłe trudności, jakie miał do pokonania Minister Skarbu w bieżącym roku budżetowym. Gdyby nie pewna rezerwa, którą można było choć z trudem wygospodarować po stronie dochodów jak i wydatków, nie było by szans na zamknięcie bez deficytu obecnie wykonywanego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#PSowinski">Pod tym względem przedłożony nam preliminarz jest w gorszej sytuacji i wykonanie go w sposób zrównoważony będzie niewątpliwie trudniejsze, gdyż zawsze się liczyć trzeba z niekorzystnymi niespodziankami. I tak przewidywane wpływy z monopolów mają osiągnąć 28,7% wszystkich dochodów Państwa. Wiemy, jaki wpływ na dochód z monopolów ma koniunktura gospodarcza w rolnictwie. Obawiam się, że jeżeli nie uda nam się choć w pewnym stopniu poprawić rentowności gospodarstw rolnych, preliminowanych wpływów z monopolów nie osiągniemy. Nie chcę wybijać otwartych drzwi i dla tego nie będę udowadniał, iż na przebieg koniunktury w Polsce ma i jeszcze przez długi szereg lat mieć będzie decydujący wpływ koniunktura rolnicza. Cios, jaki spotkał nasze rolnictwo w jesieni roku ubiegłego na skutek załamania się światowych cen zbożowych, nie przejdzie bez ujemnych następstw dla rozwoju koniunktury przyszłego okresu budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#PSowinski">Jest rzeczą niewątpliwą, że w wielkiej ilości gospodarstw rolnych została naruszona równowaga między dochodem a wydatkami, że znikła opłacalność produkcji. Nic dziwnego, że problem przywrócenia rentowności w rolnictwie w Komisji Budżetowej wysunął się na plan pierwszy. Bez przywrócenia rentowności w rolnictwie nie ma mowy o tym, aby akcja uprzemysłowienia kraju mogła rozwinąć się w należytym tempie. Przemysł, żeby miał zdrowe warunki rozwoju, musi mieć zapewniony rynek zbytu. Przecież już przy obecnym, stosunkowo słabym jeszcze uprzemysłowieniu posiadamy nadwyżki produkcyjne, które z trudnością lokujemy na rynkach zagranicznych. A jednocześnie konsumcją w kraju artykułów przemysłowych obliczona na głowę mieszkańca jest bardzo niska, nierównomierność zdolności konsumcyjnej Polski A, Polski B, C itd. jest niesłychanie wielka. Podam jeden przykład: w węglu. Zużycie przeciętne na głowę mieszkańca węgla na Górnym Ślązku przekracza 4.600 kg na głowę, podczas gdy zużycie węgla na Polesiu jest 200 razy mniejsze. Potencjonalne możliwości rozbudowy rynku konsumcyjnego w Polsce są olbrzymie i w związku z tym są i realne podstawy do szerokiej akcji uprzemysłowienia kraju. Nie może jednak tempo uprzemysłowienia kraju przewyższać tempa wzrostu chłonności konsumcyjnej rynku, tego rynku, w którym ludność rolna stanowi 2/3 ludności kraju.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#PSowinski">Badania Instytutu Puławskiego wykazują jasno, jak mała jest dochodowość gospodarstw rolnych poddanych obserwacji i to przeważnie gospodarstw w lepszych niż przeciętne pracujących warunkach. Dane te wykazują, że wpływy gotówkowe badanych gospodarstw w latach najlepszej koniunktury wynosiły 397 zł 42 gr z jednego ha, a w roku 1934/35 spadły do 136 zł 22 gr, a więc do 34,3% swej pierwotnej wysokości. Charakterystyczne są też cyfry, ile poszczególne kategorie gospodarstw zużywają produkcji na potrzeby własne i gospodarstw. Z danych tych wynika, że najliczniejszy, dominujący w Polsce typ gospodarstw rolnych 2 do 5 ha konsumuje na własne potrzeby ponad 40% swojej produkcji. Tymczasem stojące na wyższym poziomie kultury rolnej gospodarstwa np. szwajcarskie o przestrzeni od 4 do 6 ha sprzedają od 78 do 87% swej produkcji. Jeśli uwzględnimy okoliczność, iż dane Instytutu Puławskiego — może słuszne dla badanych gospodarstw — są raczej optymistyczne dla przeciętnego typu gospodarstwa chłopskiego w całej Polsce, zrozumiemy wagę cyfry, mówiącej, iż przeciętny zarobek rolnika w ciągu ostatnich 10 lat za 1 dzień pracy wynosił 52 gr dziennie. I nic dziwnego, że rynek rolny, skupiający 2/3 ludności Państwa, wykazuje mniej niż 1/3 siły nabywczej i że jego chłonność artykułów przemysłowych jest niesłychanie niska.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#PSowinski">W tak słabą newralgiczną gałęź gospodarstwa narodowego uderza jesienią ubiegłego roku klęska niskich cen zbożowych, powodująca straty według danych urzędowych około 100 miln. zł, a według innych źródeł około 240 miln. zł. Równocześnie kończąca się karencja w spłacie długów prywatnych i rozpoczęcie spłat rat kapitałowych w Banku Akceptacyjnym obciąga dodatkowo gospodarstwa rolne kwotą 47 milionów zł w stosunku rocznym.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#PSowinski">Jeśli przyjmiemy pod uwagę, że zadłużenie rolnictwa przekroczyło kwotę 3 miliardów zł, w czym najuciążliwsze krótkoterminowe zobowiązania stanowią około 1/4 miliarda złotych, zrozumiemy, że sytuacja na odcinku rolnictwa jest poważna i wymaga szybkiej i skutecznej akcji.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#PSowinski">Jakimi drogami winna się toczyć akcja o podniesienie cen i zdolności konsumcyjnej rynku rolnego? Na Komisji Budżetowej uzasadniłem, iż światowy poziom cen zbożowych zapowiada się na dłuższy okres czasu mniej więcej na poziomie obecnych cen światowych, a więc na poziomie stosunkowo niskim.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#PSowinski">Z drugiej strony liczyć się musimy w Polsce przez szereg lat z koniecznością wywozu nadwyżek naszej produkcji zbożowej. Te dwie konstatacje rysują wyraźny plan działania. Skoro musimy wywozić nadwyżki zbożowe, żeby poprawić cenę w kraju, to musimy premiować eksport, bo ceny światowe dla naszego rolnictwa są nieopłacalne. Jeśli w porę załatwiony wywóz nadmiaru zboża jest warunkiem podstawowym dodatniego kształtowania się cen na rynku krajowym, to nie czekajmy długo na ujawnienie polityki zbożowej Państwa i ustalenie wysokości stawek premiowych, gdyż umożliwi to wcześniejsze, np. w maju, zawieranie transakcyj zbożowych na terminy jesienne. Kredyty zastawowe, zakupy interwencyjne przez wojsko, instytucje itd., to dalsza, wypróbowana i skuteczna broń w walce o lepszą cenę zbóż.</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#PSowinski">Drugim czynnikiem, wpływającym na rentowność gospodarstw rolnych, to koszty produkcji obliczone na jednostkę produkcyjną. Komasacje, melioracje, energiczna działalność instruktorska i wszystko to, co sprzyja podnoszeniu tempa intensyfikacji gospodarstw rolnych, podnosząc produkcję podnosi dochód rolnictwa, obniża koszty jednostkowe. Że znaczenie tej akcji docenia Rząd, świadczy o tym nowy plan inwestycyjny.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#PSowinski">W dawnym planie na melioracje wodne w rolnictwie było przyznane 3 miliony zł, w nowym — 30 milionów zł, a więc 10 razy więcej. Na inwestycje, usprawniające obrót artykułami rolnymi, w dawnym planie nie było przewidziane nic, w nowym — 15 milionów zł, na inwestycje związane z przebudową ustroju rolnego poprzednio — 16 milionów zł, a obecnie 60 milionów zł, a więc blisko 4 razy więcej.</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#PSowinski">Dla bardzo wielu gospodarstw rolnych najpoważniejszą i najprzykrzejszą pozycję wydatków stanowi obsługa długów. Wzrost pozycji obsługi długów przy jednoczesnym poważnym spadku dochodów jeszcze bardziej zaostrzył to zagadnienie. Zapowiedziana przez p. Wicepremiera ustawa o kredycie długoterminowym niskoprocentowym dla drobnych i średnich gospodarstw ma wpłynąć w krótkim czasie do laski marszałkowskiej. Niewątpliwie przyczyni się ona do złagodzenia problemu, jeśli jej wysokość i sposób rozprowadzenia zdoła sprowadzić wysokość zadłużenia warsztatów rolnych do zdolności płatniczej ich właścicieli. Nim się to jednak stanie, wiele krzywdy uczynić mogą już w toku będące egzekucje. Karencja egzekucyjna do czasu doprowadzenia kredytów wydaje się konieczna. Mimo że obecny udział rolnictwa w konsumcji artykułów przemysłowych jest bardzo niski, to ze względu na wielkie potencjalne możliwości rozbudowy konsumcji przemysłowej na wsi problem cen przemysłowych jest zagadnieniem wiecznie aktualnym. Zagadnienie ponownego rozwarcia nożyc cen było w Komisji Budżetowej przedmiotem żywej dyskusji i znajdzie niewątpliwie swe echo i w debacie na plenum Sejmu. Wydaje mi się, że koniecznością jest podejście do rozwiązania tego zagadnienia z dwóch stron: przez akcję, zmierzającą do podniesienia cen rolniczych, zwłaszcza na zboże z jednej strony oraz przez wpływanie na obniżanie przerostów cen artykułów przemysłowych z drugiej strony.</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#PSowinski">Sygnalizowałem opinię ekonomistów, iż przewiduje się dla zbóż na dłuższy okres czasu obecny niski poziom cen światowych. Tym większego znaczenia nabiera akcja przystosowania cen przemysłowych do siły nabywczej rynku rolnego. Nie jest to zagadnienie łatwe i jeśli chcemy przeprowadzić je porządnie, z zachowaniem słusznego poziomu rentowności, to musimy się przygotować na poważną długofalową akcję. Jestem przeciwnikiem mechanicznego podejścia do zagadnienia, bo jest ono prawie zawsze młóceniem cepami na oślep.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#PSowinski">W Polsce jest niewątpliwie dużo do zrobienia na odcinku kompresji kosztów produkcji. Poddać jednak trzeba sumiennemu rozważeniu i analizie wszystkie elementy kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-8.27" who="#PSowinski">Trudno mi tu nużyć Wysoką Izbę wyliczaniem licznych bolączek produkcyjnych, podrażających koszt produkcji. Dodam tylko kilka z nich, by nie być gołosłownym. W wielu gałęziach produkcji w Polsce jesteśmy świadkami panującego niesłychanego bałaganu produkcyjnego. Bałagan ten znakomicie powiększył kryzys. Naprzykład przedsiębiorstwo X zamiast produkować artykuły, do których najlepiej ze względu na wyposażenie techniczne i personel fachowy jest przygotowane, pod wpływem przypadkowej i z reguły przemijającej okazji chwyta się za produkcję artykułów, do których nie jest dostatecznie przygotowane. Robi oczywiście drogo, gorzej niż fachowo do tego przygotowana firma. A rezultat: zmniejszają się zamówienia, w których produkcji specjalizowała się dana firma, i podrażają tym samym jej koszta. Sama zaniedbuje własną produkcję, która też drożeje, obciążona nieprodukcyjnymi kosztami dodatkowej, w niekorzystnych warunkach wytwarzanej produkcji. Rozmiary tej bolączki, a raczej choroby, są znacznie większe niż to się powszechnie sądzi.</u>
+ <u xml:id="u-8.28" who="#PSowinski">Zagadnienie normalizacji i standaryzacji produkcji kryje w sobie wielkie możliwości zniżki kosztów produkcji. Produkujemy w rozlicznych gałęziach przemysłu setki i tysiące odmian artykułów, kiedy dla obsłużenia potrzeb życia wystarczałaby kilkakrotnie, a często kilkunastokrotnie mniejsza ilość gatunków (asortymentów). Jak się przez to podraża produkcję, ile zamraża się niepotrzebnie pieniędzy na konieczne zapasy w magazynach wytwórców i sprzedawców i jak to z kolei wpływa na podrożenie produkcji, jest zrozumiałe dla każdego.</u>
+ <u xml:id="u-8.29" who="#PSowinski">Albo inny przykład. Jest importowany jakiś artykuł potrzebny na rynku polskim. Można by było go w kraju wyrabiać — nie ma amatorów. Niech się znajdzie jakiś śmiałek, uruchomi produkcję i niech mu się ta produkcja opłaca, masowo rzucają się na tę produkcję inni amatorzy i w krótkim czasie przeładowują rynek. Cena wprawdzie spada, ale spada jakość wykonania, rentowność produkcji załamuje się no i reszta już idzie w wiadomy sposób: protesty, nadzory, upadłości, redukcja robotników itd. To ostatnie zjawisko jest szczególnie częste w handlu. Jak to zraża ciułaczy i odstrasza od angażowania się w przemyśle i handlu, wiemy wszyscy. Nie sposób tu wyliczać rozliczne wymagające uporządkowania sprawy, które same się nie uporządkują.</u>
+ <u xml:id="u-8.30" who="#PSowinski">Wydaje mi się, że w czasach dzisiejszych, w związku z wymogami obronności i potrzebami polskiej racji gospodarczej, ewolucja form organizacyjnych życia gospodarczego staje się coraz bardziej konieczna. Formy dzisiejsze, które niewątpliwie odegrały w swej epoce dodatnią rolę, ulec muszą w zmienionych warunkach ewolucji. Dążyć należy, by ewolucja ta szła w zdrowym kierunku. Sądzę, że takim zdrowym kierunkiem będzie pociągnięcie życia gospodarczego i poszczególnych jego branż do wykonywania w odpowiednich warunkach i z koniecznym kapitałem zaufania zadań życia zbiorowego Państwa zgodnie z wymogami obronnymi i z wymogami polskiej racji gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-8.31" who="#PSowinski">A wymogi te wzrastają i wzrastać będą. Rosnące przeludnienie wsi stawia problem uprzemysłowienia kraju na czoło zagadnień państwowych. Dotąd w Polsce nie będzie można mówić o całkowitym rozwiązaniu problemu opłacalności rolnictwa, dopóki nie zdejmiemy ze wsi nadmiaru rąk roboczych. Jakie to ma znaczenie, zilustruję na przykładzie. Na killkumorgowym gospodarstwie żyje np. rodzina składająca się z 8 głów, wtedy kiedy do obrobienia gospodarstwa wystarczy cztery pary rąk. Zabierzmy z tego gospodarstwa cztery osoby do handlu czy przemysłu, a efekt będzie taki, że na głowę pozostałych dochód z gospodarstwa będzie dwukrotnie wyższy. Równolegle więc z akcją intensyfikacji gospodarstw rolnych musi być prowadzona akcja uprzemysłowienia i uhandlowienia Polski. Nie wystarczy produkować, trzeba jeszcze postarać się o stworzenie sprawnego aparatu dystrybucji towarów, który by umożliwił rozpowszechnianie wyrobów krajowych z powstających wciąż nowych działów produkcji. Musimy stworzyć i rozbudować nasz aparat handlu zagranicznego na wszystkich terenach i poza granicami kraju, gdzie to tylko będzie możliwe. Zarówno dla ludności rolnej, jak i dla naszej młodzieży miejskiej pole do działania szykuje się olbrzymie. Na specjalne uznanie zasługuje inicjatywa samorządu gospodarczego, dzięki której już wkrótce ma być utworzone specjalne biuro badań dystrybucji towarów. Biuro to ma przeprowadzić studia nad rynkiem krajowym, jego pojemnością, ma badać linie rozwojowe, wahania sezonowe, koszty pośrednictwa, czynnik ekonomiczny, prawny i społeczny w handlu itd. Niewątpliwie praca biura stworzy podstawy dla zdrowego rozwoju handlu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.32" who="#PSowinski">W rozdanym Wysokiej Izbie drukowanym sprawozdaniu, mówiłem między innymi o znaczeniu zawartych niedawno umów handlowych angielsko-amerykańskiej i amerykańsko-kanadyjskiej. Umowy te, konsolidując świat anglosaski w stosunkach handlowych, stwarzają i dla nas wyjątkowe okazje w związku z bojkotem państw totalnych. Ściślejsze powiązanie się nasze z kontrahentami, którzy dysponują w dwóch trzecich rynkami światowymi, znakomicie rozszerzy nasze możliwości handlowe.</u>
+ <u xml:id="u-8.33" who="#PSowinski">Przedmiotem żywych dyskusyj na Komisji Budżetowej były również sprawy emigracyjne i kolonialne i sprawy surowcowe. Niewątpliwie echa tych dyskusyj znajdą swój wyraz i w debacie sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.34" who="#PSowinski">Szybkie prace nad elektryfikacją Polski, prace, które szczęśliwie wchodzą w okres wzmacniającego się tempa, stworzą renesans dla przemysłu drobnego, rzemiosła, przemysłu chałupniczego i ludowego. Tania i dostępna energia elektryczna — to potężna dźwignia rozwoju zwłaszcza tam, gdzie dotąd króluje wyłącznie prymitywna ręczna obróbka. Budowa elektrowni wodnych w Porąbce, Rożnowie, Wilnie jest w toku, ruszyły więc z miejsca nareszcie sprawy, które najkapitalniej wpłyną na potanienie energii elektrycznej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-8.35" who="#PSowinski">Nowy program inwestycyjny, przewidujący wzmożone tempo prac inwestycyjnych, niewątpliwie odbije się też dodatnio na przebiegu koniunktury w Polsce, jak i na wpływach budżetowych. Ta metoda działania zdała już egzamin w roku 1938. Mimo niekorzystnych uderzeń z zewnątrz, płynących z pogarszającej się koniunktury światowej, mimo załamania się cen zbóż i dotkliwych stąd strat, dodatnie efekty wykonywanego planu inwestycyjnego, skompensowały ujemne bodźce i choć w zwolnionym tempie poprawa koniunktury szła u nas dalej. Jest rzeczą nieuniknioną, że w związku z wykonywanym planem inwestycyjnym zadłużenie Państwa silnie wzrasta. Dlatego też pilnie czuwać należy nad tym, by rodzaj i jakość zaprojektowanych inwestycyj tak był dobierany, by efekty wtórne wywołane robotami inwestycyjnymi odrzucały na rzecz Skarbu Państwa dochody pokrywające przynajmniej obsługę długów, wynikłych z dokonywanych inwestycyj.</u>
+ <u xml:id="u-8.36" who="#PSowinski">Nie procentuje się każdy zmarnotrawiony grosz, każda nieprzemyślana, niecelowo wykonana inwestycja, dlatego też użyć należy wszystkich środków, by to, cokolwiek się projektuje czy wykonuje, było robione celowo, oszczędnie i jeszcze raz oszczędnie.</u>
+ <u xml:id="u-8.37" who="#PSowinski">Dużą dyskusję wywołały na Komisji Budżetowej sprawy oświatowe. Trzeba przyznać, że w polityce budżetowej Ministerstwo Oświaty stoi na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o wzrost sum preliminowanych na wydatki związane z tym resortem. W roku bieżącym budżet Ministerstwa Oświaty został powiększony o 23 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.38" who="#PSowinski">Dużą dyskusję w Komisji Budżetowej wywołała sprawa urzędnicza. Postulaty urzędnicze szły w kierunku skasowania podatku specjalnego, przyznania dodatków rodzinnych i dopłat na wpisy szkolne. Koszt orientacyjny tych świadczeń wyniósłby około 150 miln. zł. Nie ulega wątpliwości, że wynagrodzenia urzędnicze, zwłaszcza na niższych stopniach, są bardzo niedostateczne, że powoduje to nadmierne zadłużanie się pracowników, że odbiera im spokój w pracy i nie wpływa dobrze na jej wydajność.</u>
+ <u xml:id="u-8.39" who="#PSowinski">Komisja Budżetowa, z całą życzliwością odnosząc się do zgłoszonych postulatów, szukała wyjścia, które by dało się pogodzić ze stanowiskiem Rządu i zasadą równowagi budżetu. Została przyjęta do ustawy skarbowej poprawka, która upoważnia Rząd do wypłaty dodatków rodzinnych w razie uzyskania nadwyżki we wpływach lub oszczędności w wydatkach. Mam niepłonną nadzieję, że poprawka ta nie zostanie tylko na papierze.</u>
+ <u xml:id="u-8.40" who="#PSowinski">W związku jednak ze słusznie wysuniętym postulatem urzędniczym wywiązała się dyskusja na temat wzrostu wydatków personalnych. Oświadczenie p. Wicepremiera, że przy wzroście dochodów w budżecie netto o 150 miln. zł wydatki personalne wzrosną w budżecie brutto o 197 miln. zł, wywołało w Komisji Budżetowej poważne zaniepokojenie. P. Wicepremier zapowiedział nowelizację ustawy uposażeniowej z r. 1934, nowelizację, idącą w kierunku zmniejszenia rozpiętości między płacami wyższymi a niższymi. Ta zapowiedź była życzliwie przyjęta przez całą Komisję Budżetową. Pozwolę sobie jednak zwrócić uwagę, że nowelizacja ustawy z r. 1934 nie rozwiąże problemu wzrostu wydatków personalnych. Będzie ona miała niewątpliwie wielkie znaczenie moralne i to będzie jej główną zasadniczą zaletą. Praktycznie nie przyniesie ona tych rezultatów, jakich się wszyscy spodziewają. Zilustruję to na przykładzie: Gdybyśmy wszystkim urzędnikom państwowym od I do V kategorii obniżyli pensje do 0, dalej chyba nie można, to otrzymalibyśmy sumę około 7 miln. zł. Proszę zsumować w preliminarzu budżetowym pozycję wydatków administracyjnych. W części A — „Administracja” wydatki personalne wynoszą 686.138.000 zł okrągło, a więc obniżenie do wynagrodzeń od I do V kategorii z dodaniem ich do wynagrodzeń reszty urzędników podniosłoby ich wynagrodzenia o okrągło 1 %, a więc nie załatwiłoby problemu. Rozwiązanie radykalne da tylko przebudowa naszego systemu urzędowania. Nie jest winą urzędników, że toną w górach papieru na skutek niesłychanie skomplikowanej i zagmatwanej procedury urzędowania. Mówiłem już o tym w roku ubiegłym i powtarzam raz jeszcze, że nie ma przesady w tym, iż połowa tych formalności jest zbytecznym balastem, zabierającym ludziom czas i pieniądze, rujnującym nerwy urzędnikom i petentom. Dużo w tym winy ponosi nasze skomplikowane, wielokrotnie nowelizowane i łatane prawodawstwo. Wiadomo przecież, że czasem przecinek postawiony w nieodpowiednim miejscu w ustawie wywołać może całe mnóstwo manipulacyj biurokratycznych, a cóż dopiero setki, w przypadkowych często okolicznościach powstałych, nowelizacyj.</u>
+ <u xml:id="u-8.41" who="#PSowinski">Uważam za wielki i pomyślny krok naprzód powołanie przez p. Ministra Sprawiedliwości komisji ekspertów, która zajmie się sprawą kodyfikacji ustaw w sensie ich uproszczenia. Proste, nieskomplikowane ustawy, właściwy podział obowiązków i odpowiedzialności, możliwie prosty tryb postępowania — oto droga do racjonalnego załatwienia problemu wzrostu wydatków administracyjnych. Tylko na tej drodze będzie można z czasem doprowadzić płace urzędnicze do należytego poziomu bez podnoszenia globalnej sumy wydatków. Stopniowa redukcja liczby urzędników w miarę postępu prac usprawniających winna się odbywać w drodze naturalnej redukcji (śmierć, odejście na emeryturę) lub w drodze odpływu do nowobudujących się placówek gospodarczych, np. do Centralnego Okręgu Przemysłowego.</u>
+ <u xml:id="u-8.42" who="#PSowinski">Wysoki Sejmie! Preliminarz budżetowy Państwa na okres od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1940 r., wniesiony przez Rząd, przewidywał ogółem dochody na 2.523.173.795 zł, wydatki na 2.523.141.780 zł, a więc nadwyżkę dochodów w wysokości 32.015 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.43" who="#PSowinski">Projekt budżetu, uchwalony przez Komisję Budżetową, ustala ogółem dochody na 2.525.884.145 zł, wydatki na 2.525.847.560 zł, a zatem nadwyżkę dochodów w wysokości 36.585 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.44" who="#PSowinski">Różnica między sumą dochodów uchwaloną przez Komisję Budżetową a przewidzianą w preliminarzu rządowym powstała ze zwiększenia wpływów: z opłat konsularnych o 825.000 zł, z podatku od nieruchomości o 5.500.000 zł, z różnych dochodów administracji państwowej o 1.885.350 zł i ze zmniejszenia wpływów: z podatku od cukru o 4.000.000 zł, z opłat stemplowych o 1.500.000 zł. Ostatecznie dochody zwiększono o 2.710.350 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.45" who="#PSowinski">Różnica między sumą wydatków uchwaloną przez Komisję Budżetową a przewidzianą w preliminarzu rządowym powstała ze zwiększenia wydatków na Najwyższy Trybunał Administracyjny o 60.000 zł, na urzędy dyplomatyczno-konsularne o 650.000 zł, na zjazd Polaków z zagranicy o 100.000 zł, na Bibliotekę Polską w Paryżu o 75.000 zł, na popieranie kultury wsi o 40.000 zł, na wyznania religijne o 1.454.000 zł, (z tego na wyznanie katolickie o 300.000 zł, na wyznanie ewangelickie o 50.000 zł i wyznanie prawosławne o 1.104.000 zł) na akcję kulturalno-oświatową i opiekuńczą na rzecz robotników o 70.000 zł, na różne wydatki administracji państwowej o 451.780 zł i ze zmniejszenia różnych wydatków administracji państwowej o 295.000 zł. Ostatecznie zwiększono wydatki o 2.705.780 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.46" who="#PSowinski">Z powodu zatem ogólnego zwiększenia dochodów o 2.710.350 zł okrągło a wydatków o 2.705.780 zł, powstaje różnica w wysokości 4.570 zł, o którą zwiększa się przewidywaną nadwyżkę dochodów, W imieniu Komisji Budżetowej proszę Wysoką Izbę o przyjęcie przedłożonego budżetu ze zmianami i poprawkami Komisji Budżetowej wraz z uchwalonymi rezolucjami,</u>
+ <u xml:id="u-8.47" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Skwarczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PSkwarczynski">(powitany oklaskami): *Jako szef Obozu Zjednoczenia Narodowego chcę przy okazji debaty budżetowej rozpatrzyć w moim przemówieniu ogólny stosunek Obozu do dotychczasowych prac Rządu i dalszych jego zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PSkwarczynski">Wiele się o tym stosunku pisze i mówi w prasie i wśród ugrupowań politycznych nam nieprzychylnych, imputując nam bądź zbyt uległy stosunek do Rządu, bądź to chęć napaści i wywołania przesilenia w tym czy innym resorcie ministerialnym.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PSkwarczynski">Widocznie pobożnym życzeniem opozycji, która stosując bojkot wyborów nie chciała wziąć udziału w pracach parlamentarnych, jest chęć wywołania nieporozumienia między Obozem Zjednoczenia Narodowego a Rządem oraz pragnienie, abyśmy my wywoływali kryzys gabinetowy.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PSkwarczynski">Nadzieje te są złudne. Stosunek nasz do Rządu jest pozytywny i nie wynika on wcale z tego, że wszyscy niemal ministrowie są członkami Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#PSkwarczynski">Według naszej Konstytucji Rząd mianowany jest przez Prezydenta Rzeczypospolitej wedle Jego woli i sumienia i wcale nie jest emanacją ugrupowania politycznego, którego obowiązkiem było by z tej racji go popierać.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PSkwarczynski">Obowiązkiem Izb jest kontrola i krytyka —dodatnia czy ujemna — pracy Rządu. Potrafimy spełniać ten obowiązek z całą sumiennością, bez względu na to, czy dany minister jest z nami związany wspólnością zapatrywań politycznych czy też nie.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PSkwarczynski">Sądzę, że gdyby przywódcy opozycji w Polsce umieli zdobyć się na obiektywny sąd, musieliby przyznać, że wyniki pracy Rządu za rok ubiegły — będące konsekwentnym kontynuowaniem pracy lat poprzednich — są pozytywne.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#PSkwarczynski">Najważniejszymi wydarzeniami politycznymi ubiegłego roku w Polsce było rozszerzenie naszych granic przez odzyskanie Zaolzia i innych ziem oraz unormowanie naszych stosunków sąsiedzkich z Litwą.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PSkwarczynski">Były to dużej miary sukcesy naszej polityki międzynarodowej — co już nie raz miałem sposobność stwierdzić — sukcesy, mające nie tylko materialne, lecz bodaj jeszcze większe znaczenie moralne przez podniesienie prestiżu naszego Państwa w oczach całego świata. Lecz najracjonalniej nawet, najkonsekwentniej i najzręczniej kierowana dyplomacja nie mogłaby odnosić sukcesów, nie mając po za sobą siły stojącej za jej słusznymi postulatami.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#PSkwarczynski">W dniach rozgrywki naszej o Zaolzie armia nasza stała w gotowości, dając postawą swą gwarancję sprawnego wykonania najwyższej decyzji. Byliśmy wówczas i jesteśmy dziś pewni, a wraz z nami był tego pewny cały świat, że rozkaz Naczelnego Wodza — „maszerować” padłby również i w wypadku odrzucenia naszego ultimatum.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#komentarz">(Huczne oklaski).</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#PSkwarczynski">Ażeby jednak móc powziąć decyzję, ażeby rzucić rozkaz — „maszerować”, nie wystarczy dziś mieć w swej dyspozycji bitną i wyszkoloną armię. Za armią musi stać społeczeństwo. Aby powziąć decyzję brzemienną w następstwa wojenne, trzeba mieć gwarancję równowagi, spokoju, wytrwałości i entuzjazmu dobrze zorganizowanego i gotowego psychicznie do ofiar i wysiłku społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#PSkwarczynski">Oto są imponderabilia, dające siłę wypowiedzeniom naszej dyplomacji. Lecz imponderabilia muszą być poparte czynnikiem gotowości technicznej i materialnej.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#PSkwarczynski">Wydatny rozwój gospodarki polskiej w ostatnich latach, szybka rozbudowa przemysłu, mającego przede wszystkim służyć celom wojskowym, sprawność transportu i łączności i umiejętność ich współpracy z wojskiem — są to również nieodzowne czynniki dla powzięcia decyzji. Wszystkie te elementy w roku ubiegłym dobrze odpowiedziały swemu zadaniu.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#PSkwarczynski">Trudno mi również nie wymienić w tym miejscu sprawnej i znakomicie opanowanej pracy państwowych instytucyj finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#PSkwarczynski">Wysoka Izbo! Przedstawiłem tu krótką analizę ważnych wypadków politycznych ubiegłego roku. Z analizy tej wynika, że Rząd nasz jako całość, wszystkie resorty razem i każdy poszczególnie, stanął w roku zeszłym jakby przed ważnym egzaminem, którego wynik jest dokumentem historycznym.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#PSkwarczynski">Duża jak na nasze stosunki, bo przekraczająca 67% głosujących frekwencja w czasie ostatnich wyborów do Izb ustawodawczych, które—jak wiadomo—zbojkotowane były przez partie opozycyjne, stanowi bez wątpienia akt zaufania społeczeństwa do Rządu. Twierdzę więc, iż pozytywny nasz stosunek do Rządu wynika z trzeźwej i obiektywnej oceny rezultatów jego prac. Nie bylibyśmy w porządku wobec historii i naszych wyborców, gdybyśmy nie darzyli tego Rządu zaufaniem.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#PSkwarczynski">Zaznaczyłem już na wstępie mego przemówienia, że jednym z obowiązków Izb ustawodawczych jest kontrola i krytyka prac Rządu. Chciałbym być dobrze pod tym względem zrozumiany zarówno przez Rząd, jak i przez Wysoką Izbę oraz całe społeczeństwo. Odbiegamy bowiem od złych tradycyj dawnych metod życia parlamentarnego, dla których decydującym motywem stosunku do Rządu były wyłącznie przesłanki czysto polityczne lub personalne, sprowadzające się do walki o władzę.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#PSkwarczynski">Jesteśmy obozem politycznym, opartym na dobrowolnym podporządkowaniu interesów jednostek nadrzędnemu dobru Narodu. Jesteśmy obozem, który przeciwstawia się kategorycznie wszelkiej walce o interesy wyłącznie tej czy innej warstwy społecznej. Istniejąca sprzeczność tych interesów musi być harmonizowana w imię celu nadrzędnego, którym jest dobro Narodu i Państwa. Prawda ta jest zasadniczą podstawą naszej ideologii i naszej metody pracy w tej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#PSkwarczynski">To więc, czy całokształt względnie pewne tylko dziedziny działalności całego Rządu lub poszczególnych ministerstw idą po linii tego wspólnego naczelnego dobra — stanowi podstawę naszej kontroli, krytyki i w ogóle naszego stosunku do Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#PSkwarczynski">W debacie budżetowej z natury rzeczy na czoło wysuwają się zagadnienia gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#PSkwarczynski">W przemówieniu moim, wygłoszonym w tej Izbie w dniu 3 grudnia na temat naszych postulatów gospodarczych, zaznaczyłem, że granicą zaspokojenia potrzeb Państwa w danym okresie są jego możliwości materialne; zaś drugą linię graniczną zakreślają konieczności państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#PSkwarczynski">Koniecznościami tymi, które obszerniej omówią inni moi koledzy klubowi, w naszym rozumieniu są: 1) inwestycje gospodarcze związane z obronnością Państwa;</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#komentarz">2)</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#PSkwarczynski">rozładowanie bezrobocia i rozwiązanie sprawy przeludnienia wsi; 3) podniesienie stopy życiowej ludności do minimalnego chociażby poziomu kultury i higieny przez osiągnięcie należytej opłacalności rolnictwa oraz spolszczenie handlu, przemysłu i rzemiosła; 4) odpowiednie unormowanie zarobków robotników i pracowników umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#PSkwarczynski">Zdajemy sobie sprawę z trudności w osiągnięciu tych koniecznych postulatów i rozumiemy, że droga ta jest żmudna, ale wierzymy, że Rząd potrafi skutecznie i zdecydowanie dążyć do realizacji tych zasadniczych postulatów.</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#PSkwarczynski">Ta nasza wiara jest wysoką miarą naszego zaufania do Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#PSkwarczynski">Wysoka Izbo! Przedstawiłem w krótkim zarysie obraz tej trudnej i wielkiej pracy, jaką musimy w Polsce wykonać. Praca ta jest zadaniem nie tylko Rządu, nie tylko Izb ustawodawczych, lecz całego społeczeństwa i każdego rzetelnego obywatela. Trudności w wykonaniu tej pracy zwiększa nieustabilizowana ogólna sytuacja gospodarcza i polityczna świata. Żyjemy bowiem w dobie wielkich przemian politycznych, gospodarczych i społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#PSkwarczynski">Przed kilku dniami na zebraniu Koła Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego wyraziłem pogląd, że w obecnej sytuacji międzynarodowej liczyć możemy tylko na własne siły Narodu i Państwa Polskiego. Wymaga to mocnej zwartości, rozsądku, wiary we własne siły i entuzjazmu społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#PSkwarczynski">Wierzę, że w tej gigantycznej pracy Narodu Izby nasze potrafią zawsze stanąć na wysokości zadania.</u>
+ <u xml:id="u-10.30" who="#PSkwarczynski">Oświadczam, że Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego głosować będzie za ustawą skarbową i preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 według wniosku Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-10.31" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Sobczyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PSobczyk">Wysoka Izbo! Wielki wysiłek Rządu, zmierzający do ożywienia polskiego życia gospodarczego, nasuwa potrzebę, ażeby przy debacie ogólnej poruszyć i uwypuklić te momenty i te czynniki, które, gdyby zostały wzięte w orbitę planu gospodarczego, uczyniłyby go trwałym i przyśpieszyłyby jego realizację.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Jedynak.)</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PSobczyk">Zagadnienie główne, wysuwające się na czoło w tym planie, to uprzemysłowienie kraju. Uprzemysłowienie kraju bez równoczesnego stwarzania rynku zbytu jest zagadnieniem niemal nierozwiązalnym. Uprzemysławiające się dawniej kraje mogły liczyć na zbyt w tych krajach, które nie są uprzemysłowione. Dzisiaj żyjemy w okresie, w którym wszystkie narody dążą do samowystarczalności, w którym nie ma niemal kraju, który by nie uprzemysławiał się lub nie był uprzemysłowiony. Dlatego też uważam za słuszną opinię p. generała Skwarczyńskiego, wypowiedzianą na zebraniu jednego z naszych zespołów, że dla przemysłu polskiego musi być zbudowany polski rynek, a polskim rynkiem są szerokie warstwy rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PSobczyk">Przywiązując największą wagę do stworzenia tego rynku, pozwolę sobie w swoim przemówieniu zestawić szereg argumentów, które były już wysuwane w przemówieniach poszczególnych przedstawicieli Rządu, generalnego referenta i w dyskusji na Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#PSobczyk">Na wsi nie tylko mieszka potężna liczba ludności, nie tylko egzystuje może nadmierna, jak na nasze warunki, ilość warsztatów, sięgająca nieomal 4 milionów, ale drzemie tam również wielka siła i chęć do pracy. Dowodem tego są dziesiątki tysięcy kilometrów wybudowanych dróg pracą rąk włościańskich, szkoły, domy ludowe i wiele licznych prac, które zostały dokonane jedynie w oparciu o zapał, wiarę i pracowitość. Wiadomo, że tam, gdzie jest pragnienie pracy, pragnienie inwestycyj, najdrobniejszy nakład może dać wielkie rezultaty. Nie takie co prawda, o jakich czytaliśmy w jednej z gazet, która podała, że za 7 złotych wydanych rolnik otrzymał 270 zł. Takie beznadziejnie nieprawdziwe przedstawianie stosunków jest narażaniem uczuć warstw rolniczych, wywołuje rozdrażnienie, a że jest przeznaczone dla czytelników miast, którzy gotowi są uwierzyć w podobny absurd, jest szkodliwe, bo wywołuje uczucie zazdrości. Stanowi to klasyczny system podburzania jednej warstwy ludności przeciwko drugiej. Dlatego też z tego miejsca pragnę kategorycznie zaprzeczyć podobnym kalkulacjom, które w błąd wprowadzają ogół nie zapoznany z warunkami, w jakich pracuje wieś. Wieś mimo swojego zapału i mimo swoich chęci do pracy pozostała niejako w tyle. Pozostała w tyle na skutek warunków, jakie zaistniały w ostatnich czasach. Byliśmy świadkami okoliczności, które niewątpliwie musiały wstrzymać ruch wzwyż, wstrzymać inwestycje na wsi, wstrzymać najpotrzebniejsze nakłady, jakich wymaga warsztat rolny. Jeżeli sobie przypomnimy rok 1929 i porównamy z dzisiejszymi czasy, to spostrzeżemy jak katastrofalnie obniżyła się wartość majątku warsztatów rolnych. Nie tylko ruchomego, ale i nieruchomego. Znamy przecież wypadki, gdzie 10 hektarowe gospodarstwo przy podziale rodzinnym w sądzie, a zatem najniżej, szacowane było na 27.000 zł. Do tej wartości gospodarstwa były dostosowane nakłady, które przekształciły się z rozsądnych w lekkomyślne, gdy wartość warsztatu spadła poniżej 10.000 zł. Zresztą i ta wartość jest teoretyczną, gdyż członkowie rodziny lękają się zobowiązań na niej opartych i zamiast przyjąć rozterminowaną spłatę, decydują się na przeprowadzenie działów w naturze, niszcząc produkcyjność gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#PSobczyk">Natomiast w przypadkach, w których jeden z członków rodziny objął ojcowiznę, zmniejszona dochodowość uczyniła go niewypłacalnym dłużnikiem nawet wobec braci i sióstr.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#PSobczyk">Dlatego też zadłużenie rolnicze, które niejednokrotnie było przedstawiane jako wymysł albo jako pewnego rodzaju wyciąganie ręki przez rolników o jałmużnę, jest niczym innym, jak tylko następstwem okresu dobrej i wysokiej koniunktury lat 1928—29 i gwałtownego spadku na dno kryzysu. Różnica stąd powstała nie pozwala rolnictwu na pełny oddech, tamuje jego wysiłki, utrudnia nadążenie za wielkim planem gospodarczym. Z wdzięcznością przypominam, że w referacie swoim generalny referent poruszył sprawę oddłużenia rolnictwa; sprawa bez względu na to, w jaki sposób miałaby być załatwiona, musi do tego zmierzać, ażeby pionierskie warsztaty, które niewątpliwie stały na czele w czasach dobrej koniunktury i które kryzys najdotkliwiej uderzył, gdyż w nich ujawniła się najsilniej ta różnica koniuktury, mogły jeszcze wziąć udział w twórczym gospodarczym pochodzie ku lepszej przyszłości. Wieś silnie reaguje na wszelką poprawę. Oddaje natychmiast to, co bierze. Toteż trzeba zwrócić uwagę na rynek, który dzisiaj zaprzestał kupować, ale na którym są regulowane rodzinne stosunki majątkowe, co powoduje ruch budowlany, potrzebne tam są melioracje, brakuje narzędzi i maszyn rolniczych. Jak silnie czuła jest wieś na poprawę, świadczy o tym rok 1937, kiedy nawet stosunkowo niewielka zwyżka cen artykułów rolniczych spowodowała dość znaczne ożywienie. Wiemy dobrze, że w tym właśnie roku wykupione zostały nawozy i opróżnione magazyny fabryk w Mościcach i Chorzowie, wiemy dobrze, że narzędzia i maszyny rolnicze zostały wykupione ze składów, wiemy, że poczęto planować rozszerzenie produkcji tych maszyn i narzędzi. Dlatego też ten zwiastun pewnej poprawy na wsi był niejako egzaminem naszej polskiej rzeczywistości, egzaminem potencjalnej siły rynku wiejskiego. Tymczasem w roku bieżącym spożycie wsi spada na coraz niższy poziom, bo na wsi panuje nędza.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#PSobczyk">Jeżeli nie zdołamy jej pokonać, nie widzę możliwości uprzemysłowienia kraju.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#PSobczyk">Na zakończenie tych kilku uwag chciałbym przedstawić Wysokiej Izbie największe pragnienie wsi. Wieś łaknie pracy produkcyjnej i opłacalnej, nie zajęcia bezowocnego, nie marnowania czasu. W obecnych warunkach marnieje rolnik polski nie tylko fizycznie, ale i psychicznie, bo twarde i złe okoliczności nie pozwalają mu na porządne wypełnienie przyrodzonych obowiązków wobec całości Narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#PSobczyk">Zagadnienie oświaty zawodowej i ogólnej na wsi pozostawia jeszcze bardzo wiele do życzenia. Opłacalność warsztatów, które mogłyby regulować systematycznie zamiłowanie do pracy i podział pracy, nie istnieje. A przecież trzeba, żeby ten, kto ma zamiłowanie do rolnictwa, pozostał na roli, a ten, kto ma zamiłowanie do rzemiosła czy do handlu, doszedł do tych dziedzin. Od tego stanu rzeczy jesteśmy bardzo odlegli. Procent kształcącej się młodzieży wiejskiej w szkołach średnich, zawodowych i wyższych spadł w ostatnich czasach, co utrudnia marsz chłopa w lepszą przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#PSobczyk">Na zakończenie ujmuję swoje wywody w kilku następujących punktach:</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#PSobczyk">1) Wieś spożywa mało artykułów przez siebie produkowanych, wyrzucając na rynek zbyt dużo zboża, mleka, jaj, masła, mięsa itd. Im ceny artykułów rolnych tańsze, tym podaż większa. W latach kryzysowych rolnictwo wyrzucało na rynek przeciętnie o 30% więcej ilościowo towaru, a otrzymywało za to o 50% mniej pieniędzy, niż w latach dobrych.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#PSobczyk">2) Złe ceny zwiększają podaż, która z kolei ciąży na tych cenach i zmusza do kosztownego interwencjonizmu państwowego. Dlatego nawet znaczne środki, włożone w podtrzymanie cen w odpowiednim czasie, mogą okazać się oszczędnością, bo mogą powstrzymać przed nadmierną podażą.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#PSobczyk">3) Na skutek niskich dochodów wieś spożywa mało soli i cukru, posiada wydartą odzież i bieliznę, zniszczone budynki, maszyny i narzędzia. Wzrost dochodów wsi byłby równoznaczny z gwałtownym rozrostem spożycia artykułów przemysłowych. Tworzyłoby to podstawę dla rozwoju produkcji i zatrudnienia oraz do podniesienia dochodów Skarbu Państwa, pośrednich i bezpośrednich.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#PSobczyk">4) Przy niewielkich środkach obowiązuje oszczędne i planowe ich użytkowanie. Dobrze użyte są te środki, które nie idą na jednorazowe spożycie, ale które przyczyniają się do wywołania ruchu gospodarczego, są twórcze. Przy gospodarowaniu naszymi środkami na inwestycje powinna obowiązywać ta zasada.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#PSobczyk">5) Według badań Instytutu Puławskiego przeciętny roczny dochód ogólny gospodarstw o obszarze od 2 do 50 ha wahał się w poszczególnych latach od 4.052 zł do 994 zł, a więc rozpiętość wahań między maksymum i minimum wynosiła 3.058 zł rocznie na gospodarstwo. Ponieważ takich gospodarstw według spisu z 1931 r. mamy przeszło 2 miliony, więc globalna różnica dochodu ogólnego tego typu gospodarstw, według wymienionych badań, przekraczałaby 6 miliardów zł. Nie przywiązując szczególnej wagi do ścisłości przytoczonych cyfr, jestem uprawniony do stwierdzenia, że wieś stanowi nadzwyczaj rozciągliwy rynek zbytu.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#PSobczyk">6) Ponieważ spożycie wsi polskiej na głowę nawet w najlepszych latach jest niższe, aniżeli naszych miast, a także niższe od spożycia wsi w innych krajach, więc z góry można przewidywać, że przy dobrych dochodach rolniczych wieś polska długo nie będzie nasycona, stwarzając coraz to większe możliwości zbytu.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#PSobczyk">7) Spożycie wsi jest związane z jej dochodowością. Im dochód mniejszy, tym chłop bardziej musi zaciskać pasa. Na zaciskaniu pasa 72% ludności wiejskiej nie można zbudować realnego długofalowego programu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#PSobczyk">8) Dlatego konieczne jest odbudowanie dochodowości wsi, jako podstawy dla rozszerzenia rynku wewnętrznego, podniesienia produkcji przemysłowej, przyśpieszenie rozrostu miast.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#PSobczyk">9) Każdy plan, który o tym zapomni, będzie budował na 28% ludności oraz będzie mu grozić wyczerpanie środków pobudzających, ponieważ powstające warsztaty przemysłowe, ograniczone do małej stosunkowo liczby odbiorców, mocą własnych środków i dochodów nie będą w stanie zapewnić zatrudnienia i dobrobytu przyrastającej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#PSobczyk">10) Sprawa zapewnienia pracy młodym zadecyduje o sile fizycznej i o wielu wartościach psychicznych przyszłych pokoleń. Toteż stoi ona w ścisłym związku z potęgą Polski i z jej rolą wśród innych narodów. Ze względu na to dobry i dobrze wykonywany plan gospodarczy posiada znaczenie również polityczne i społeczne.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#PSobczyk">11) Plan taki w Polsce będzie tylko wtedy realny, jeżeli wprowadzi w zakres działań gospodarczych wynędzniałą obecnie wieś. Dlatego od kilku lat zorganizowane rolnictwo domaga się zapewnienie opłacalności, 12) Głównymi warunkami opłacalności są: ceny, oddłużenie, dobra struktura rolna oraz oświata powszechna i fachowa. Inwestycje w tym kierunku opłacą się szybko i sowicie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Jóźwiak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo! Skład sił Wysokiej Izby spowodował, że klub Obozu Zjednoczenia Narodowego miał możność obsadzenia Komisji Budżetowej tak, jak było wolą jego. W Komisji Budżetowej znaleźli się wyłącznie członkowie klubu Obozu Zjednoczenia Narodowego i przedstawiciele mniejszości ukraińskiej i żydowskiej. Z posłów polskich nie należących do Obozu Zjednoczenia Narodowego nie znalazł się nikt. Dlatego muszę tu na plenum poruszać rzeczy i fakty, które wołałbym poruszać w ścisłych ramach Komisji Budżetowej, Krytyka moja — nie chcę tu nikogo urazić, nie chcę nikomu przykrości zrobić —wynika jednak z obowiązku, który na mnie jako na pośle ciąży, mianowicie z art. 31 § 1 Konstytucji kwietniowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#PJozwiak">Nie wchodzę tu na trybunę, ażeby Państwo Polskie zohydzać względnie jego kierowników obniżać w opinii publicznej. Pędzi mnie tu troska o losy mojej Ojczyzny i skutki gospodarki budżetowej dla społeczeństwa polskiego. Patrzę z głęboką troską na ułożenie budżetów państwowych już od kilku lat, chociaż jestem przecież nowicjuszem w tej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#komentarz">(Głos: Głośniej.)</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#PJozwiak">Mogę specjalnie do Pana Kolegi mówić, jeżeli Pan Kolega sobie życzy.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#PJozwiak">Troskę moją w 100% potwierdził p. Wicepremier Kwiatkowski w swojej mowie na Komisji Budżetowej w dn. 8 lutego, gdzie dosłownie powiedział: „Stwierdzam więc, że budżet nasz staje się w zawrotnym tempie budżetem konsumcyjnym. Ja, jako Minister Skarbu, ponoszę za to bezsprzecznie część winy.” Dalej przytoczył p. wicepremier Kwiatkowski, że ogólny przyrost dochodu skarbowego w ciągu ostatnich 3 lat wynosił 150 milionów zł, a ogólny wzrost wydatków osobowych za te 3 lata wynosił 190 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#PJozwiak">P, Wicepremier Kwiatkowski postawił bardzo słuszną diagnozę jako gospodarz Rzplitej, tylko nie widzę, żeby z tej diagnozy wyciągnął odpowiednie wnioski o środkach leczenia naszego budżetu państwowego. Stwierdzam, że budżet na r. 1939/40 prawie we wszystkich ministerstwach wykazuje wzrost etatów urzędniczych. I tak w Ministerstwie Przemysłu i Handlu ilość etatów urzędniczych zwiększyła się o 72, etatów funkcjonariuszów o 19 w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych — urzędniczych o 154 i funkcjonariuszów o 6; w Ministerstwie Spraw Zagranicznych o 73 urzędniczych, w Ministerstwie Skarbu — 259 urzędniczych i 94 funkcjonariuszów i to w centrali ilość etatów urzędniczych wzrosła o 29 i funkcjonariuszów o 17, w urzędach skarbowych — urzędniczych o 78 i funkcjonariuszów o 16, w Urzędzie Długów Państwowych — urzędniczych o 20 i funkcjonariuszów o 2, w urzędach celnych urzędniczych o 142 i funkcjonariuszów o 50.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo, jasno z tego wynika, że dotąd nie zawróciliśmy z tej drogi, ażeby wydatki osobowe w naszym budżecie państwowym zmniejszyć. Jeżeli w budżecie na r. 1939/40 wydatki na uposażenie wynoszą 1.170.835.484 zł, a emerytury 185.200.000 zł, to z tych cyfr widać grozę naszego położenia budżetowego, pomimo zrównoważonego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo! W tej Izbie pewnie nie ma nikogo, który by sobie życzył powrotu niezrównoważonego budżetu państwowego. Budżet zrównoważony jest podstawą i fundamentem gospodarki Rzplitej Polskiej. Słyszeliśmy na Komisji Budżetowej żale słuszne i wnioski przedstawicieli urzędników państwowych. Urzędnik polski w swojej przeważającej liczbie nie pobiera wynagrodzenia, odpowiadającego jego minimum życiowemu, jest to, powiedzmy sobie szczerze i otwarcie, proletariusz w kołnierzyku, jedyną drogą polepszenia jego bytu jest redukcja tego kolosalnego sztabu urzędniczego i równocześnie z tym wzrost jego uposażenia, nie przez obniżenie uposażenia, ale przez zmniejszenie ilości etatów i podniesienie urzędnikom pensji do tej wysokości, żeby mogli spokojnie sprawy publicznie załatwiać, bez troski o codzienne potrzeby. Ale cóż mają ci zredukowani urzędnicy robić? Czy mamy ich wyrzucić na pastwę złego losu? Urzędnicy ci muszą dostać odprawę, muszą przejść kurs, trzeba tych ludzi wprowadzić w samodzielne życie zarobkowe. Niestety, pęd do posad w całej Rzeczypospolitej Polskiej jest tak wielki, że nawet absolwenci wyższych szkół handlowych, którzy przecież z natury swych studiów powinni się garnąć do samodzielnego życia zarobkowego, mając wybór pomiędzy posadą urzędową a wolnym zarobkowaniem, zawsze idą na te posady. I dlatego ten pęd w społeczeństwie do posad trzeba zahamować, idąc w kierunku zmniejszenia etatów urzędniczych.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#PJozwiak">Skąd się te fundusze na to mają wziąć? Chcę tu wykazać, że w budżecie na 1939/40 r. w rubryce 2 figuruje pozycja pod tytułem: — „Zasiłki i nagrody oraz wynagrodzenie za godziny nadliczbowe” w kwocie 24.922.767 zł. Ponieważ ta kolumna nie jest rozbita, nie można stwierdzić, ile wynoszą zasiłki, ile wynoszą godziny nadliczbowe, nie można stwierdzić, ile wynoszą t. zw. remuneracje. Uważam, że remuneracje w dzisiejszym stanie gospodarki Rzeczypospolitej nie są uzasadnione, tym więcej nie są uzasadnione, że remuneracje otrzymują przeważnie ci urzędnicy, którzy ich nie potrzebują. I dlatego Wysoki Sejmie i Panie Ministrze Skarbu, by gruntownie sprawę uzdrowić, muszą remuneracje raz na zawsze zniknąć z budżetu państwowego; np. w samym monopolu państwowym, gdzie ogólne wydatki na uposażenie wynoszą 12.338.730 zł — remuneracje wynoszą 2.224.310 zł. Proszę Wysokiej Izby, przecież to jest przeszło 18% ogólnego uposażenia. Jak mają się ci inni urzędnicy na to zapatrywać? Jakie niezadowolenie powstałe z powodu niemożliwości obdzielenia wszystkich urzędników, z powodu takiego lub innego rozdziału tych remuneracyj. Uważam, że remuneracje składane przez p. Ministra Skarbu na Fundusz Odprawy Urzędników w zakresie funduszu spolszczenia handlu i przemysłu wydałyby o wiele większy rezultat społeczny, gdyby p. Minister Skarbu przeznaczył je na cele unarodowienia handlu i przemysłu, przyniosłyby one społeczeństwu polskiemu dochód, który ostrożnie taksuję na jakieś 200.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#PJozwiak">Kardynalnym warunkiem jednak redukcji etatów urzędniczych jest uproszczenie administracji państwowej, jest wycofanie się Państwa z wielu placówek, które się głęboko wdarły w życie obywatela polskiego. Bez gruntownej reformy naszego systemu administracyjnego nie wyjdziemy z tego impasu, nie będziemy mogli tworzyć miliardowych budżetów inwestycyjnych i dozbrojeniowych. Zagadnienie uproszczenia administracji jest zagadnieniem pierwszorzędnym w całokształcie naszego życia państwowego i tu trzeba będzie bezwzględnie opór niektórych czynników przełamać. Nie wiem, czy kto z Wysokiej Izby miał możność raz być przy odprawie jakiejś przesyłki celnej za granicę, nie wiem, czy ktoś z Wysokiej Izby miał możność przypatrywać się urzędom zupełnie z bliska, czy ktoś z Wysokiej Izby był w urzędzie skarbowym i miał zawikłane i długie rozliczenia w urzędach skarbowych — tam dopiero widać, jak formalna i długotrwała jest technika odprawy każdego interesanta i dlatego...</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#komentarz">(Głos: Zwłaszcza tego, kto podatków nie płaci.)</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#PJozwiak">Panie Kolego, ja płacę moje podatki uczciwie.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#komentarz">(Głos: W takim razie nie ma Pan do czynienia z urzędami.)</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#PJozwiak">Więcej niż Pan przypuszcza. Mogę Panu tylko powiedzieć, jako kierownik jednego browaru, że przemierzenie naczyń w tym browarze trwało pół roku i mierzyło się naczynie o pojemności 260 hektolitrów naczyniem stulitrowym, to był obraz, jak trzech urzędników skarbowych stało przy tym i czterech robotników wlewało tę wodę i wylewało przez trzy tygodnie. Żeby Pan to widział, to też mówił by Pan o uproszczeniu administracji, bo szkoda na to państwowych pieniędzy, ażeby w ten sposób urzędników zatrudniać. Tryb załatwiania każdej sprawy administracyjnej jest także uciążliwy i każdy urzędnik chce jak najmniejszą odpowiedzialność przy załatwianiu sprawy ponosić.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#PJozwiak">Chcę tu jeszcze poruszyć niektóre inne pozycje budżetowe, w całokształcie gospodarki drobne, ale za to niezmiernie charakterystyczne. Proszę zobaczyć w budżecie, część 8 — Monopole dział 1 par. 12, jest tam pozycja 219.000 zł przeznaczona dla Komisyj Rewizyjnych Monopoli Państwowych. Proszę Wysokiej Izby, przecież Monopole Państwowe będą rewidowane przez Najwyższą Izbę Kontroli Państwa, więc na cóż dwojaka rewizja? Czy Monopoli nie rewiduje Najwyższa Izba Kontroli Państwa? Mnie się wydaje, że tak, więc jeżeli Izba Kontroli Państwa je rewiduje na cóż Komisja Rewizyjna jeszcze? Uważam ten wydatek 219.000 zł, choć jest drobny, za zupełnie zbędny w tym budżecie, bo Najwyższa Izba Kontroli Państwa drogą ustawy musi Monopole rewidować i uważam, że podwójność i dwutorowość tych zarządzeń właśnie powoduje te wielkie, wysokie koszty administracji. Przykład Komisyj Rewizyjnych w Monopolach Państwowych jest dla mnie typowym zjawiskiem, ale zarazem groźnym memento, żeby administrację uprościć do minimum.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#PJozwiak">W budżecie państwowym na r. 1939/40 przy niektórych budżetach w przedsiębiorstwach państwowych nie jest podana całkowita liczba zatrudnionych osób, np. w budżecie P. A. T'a tylko częściowo, w budżecie Zakładów Śląskich Wodociągowych nie ma wzmianki, w budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu nie widzę zupełnie wyników gospodarki GAL'u (Gdynia—America Line), nie widzę zupełnie wyników naszych przedsiębiorstw żeglugi morskiej. Powołuję się tu na książkę p. posła Brunona Sikorskiego, który stwierdził, że GAL kosztował w ciągu 7 lat Rzeczpospolitą Polską 9.717.000.000 zł. Chciałbym się zapytać, czy GAL w tym roku ma przynieść także dalszy deficyt? Chciałbym dalej się zapytać, co się stało w Żegludze Polskiej, czy tam także jeszcze na jednego robotnika przypada 1 urzędnik, jak w r. 1937, gdzie na 233 robotników było 216 urzędników? Tych wszystkich danych nie znajduję w budżecie, ani nie miałem możności na Komsiji Budżetowej tej sprawy poruszyć.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#PJozwiak">Najważniejszą rzeczą, i to jest kluczowym zagadnieniem całego życia polskiego, jest —jeszcze raz to podkreślam — kwestia unarodowienia handlu i przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#PJozwiak">My nigdy nie ruszymy naprzód bez rozwiązania tej kwestii i to są złudzenia, proszę Panów, jeżeli będziemy tylko mówić, mówić, a czynów nie będziemy wykonywać. Problem unarodowienia handlu i przemysłu jest problemem tak samo budżetowym, jest problemem obronności Państwa, jest problemem rozwiązania bezrobocia wśród ludności polskiej, jest kluczowym problemem Polski. O ile my się do tego problemu nie zbierzemy, i to niezwłocznie, wkładamy na nasze barki bardzo ciężką odpowiedzialność wobec naszych dzieci, wobec dziejów Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Wójcik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PWojcik">Wysoki Sejmie) Od kilku lat Państwo nasze przyjęło zasadę gospodarki przy pomocy zrównoważonych budżetów. Zasada ta znalazła uznanie ogromnej większości społeczeństwa. I budżet na rok 1939/40, nad którym dziś dyskutujemy, jest zrównoważony. Dodatnią jednak cechą każdego budżetu jest nie tylko jego równowaga, lecz również powszechność dochodów i wydatków, pozostających w dyspozycji Państwa, jak również sprawiedliwe i proporcjonalne obciążenie wszystkich obywateli na potrzeby Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PWojcik">Budżet Państwa winien być dokładnym planem gospodarczym na określony okres czasu. W nim winny być zestawione wszystkie zamierzenia, które Państwo chce realizować w okresie budżetowym, tak, aby obywatel Państwa mógł orientować się w faktycznym stanie rzeczy. Zasada powszechności budżetu nie jest u nas jednak przestrzegana. Rząd dysponuje bardzo poważnymi funduszami pozabudżetowymi, co w wysokim stopniu zaciemnia faktyczną sytuację. Zasada przerzucania szeregu obowiązków państwowych i samorządowych na dobrowolne organizacje społeczne jest niezdrowa, przyczynia się bowiem do nierównomiernego i nieproporcjonalnego obciążenia obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PWojcik">Dla ilustracji wystarczy kilka faktów. Liga Morska i Kolonialna zbiera fundusze na naszą flotę morską, L O. P. P. na flotę powietrzną. Różne zrzeszenia zawodowe czy społeczne od czasu do czasu kupią dla armii karabin maszynowy. Gdybyśmy zadali sobie trud, przekonalibyśmy się, że członkami tych organizacyj są ludzie przeważnie biedni, ciężko zarabiający na jakie takie utrzymanie siebie i rodziny. Jako członkowie płacą oni składkę w takiej samej wysokości, co i ci, którzy posiadają albo wielkie obszary ziemskie, albo ci, co są właścicielami fabryk, wielkich kamienic czynszowych lub zarabiają bardzo dużo. A iluż zamożnych obywateli nie należy do tych organizacyj? Komitety Zimowej Pomocy dla bezrobotnych mają za zadanie wypełnić lukę w budżecie państwowym czy też samorządów wiejskich i miejskich w zakresie opieki społecznej. I tu ta sama historia. Chłop ma wyznaczony kontyngent w naturze na pomoc zimową i kontyngent ten daje, inni pracownicy opodatkowani są procentowo według swoich zarobków, a bogaci dają to, co sami uważają za słuszne, albo wcale nic nie dają. Słowem przyjęła się zasada, aby bieda utrzymywała nędzę. Gminy wiejskie nie mają prawa poboru podatku inwestycyjnego, skutkiem czego gmina wiejska nie jest w stanie budować szkół powszechnych z funduszów budżetowych. Chłopi, rozumiejąc potrzebę powszechnej oświaty, dobrowolnie opodatkowują się od morga na budowę szkół powszechnych, obszary zaś dworskie przeważnie od tych świadczeń uchylają się. Z przytoczonych przykładów wynika jasno, że obywatele nie tylko są nieproporcjonalnie do posiadanego majątku i zamożności obciążeni na cele mające wielkie znaczenie dla Państwa, ale w tym stanie rzeczy daje się sposobność ludziom, zażywającym dobrobytu, uchylania się od tych świadczeń. Z tak niezdrowym stanem rzeczy należy jak najprędzej skończyć i jak najrychlej należy przystąpić do opracowania i uchwalenia prawa budżetowego dla Państwa w tym kierunku, aby budżet państwowy obejmował wszystkie potrzeby państwowe, a wszyscy obywatele Państwa byli proporcjonalnie obciążeni na te cele.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PWojcik">Dziś całe społeczeństwo z wielką uwagą śledzi budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego, który w przyszłości ma zmienić oblicze Polski. Okręg ten ma nas uniezależnić od przemysłu zagranicznego, ma być rynkiem chłonnym dla przeludnionej wsi polskiej, przez co wzmoże się konsumcją produktów rolniczych, co w konsekwencji wpłynie na lepszą opłacalność tych produktów, a najważniejsze — ma odegrać doniosłą rolę obronności Państwa. Wszyscy dziś jesteśmy tam zapatrzeni i nie ma dobrego obywatela w Państwie, który by negatywnie odnosił się do tego wielkiego dzieła. Niemniej jednak nie możemy zamykać oczu na niebezpieczeństwo, jakim grozi dziś rolnikowi drobnemu sprawa zadłużenia jego warsztatu rolnego. Sytuacja na tym odcinku jest wprost tragiczna. Dziś drobny rolnik niezadłużony, aby utrzymać swoje gospodarstwo bez długów, musi żyć jak nędzarz, musi sobie i dzieciom swoim wszystkiego odmówić. Jego bytowanie jest poniżej najprymitywniejszych potrzeb człowieka. Na dwoje lub troje dzieci w wieku szkolnym kupuje jedną parę butów. Dzieci w butach tych chodzą do szkoły na zmianę. Wszystko lepsze, co wyprodukuje w swoim warsztacie rolnym, musi sprzedać do miasta za bezcen, aby zapłacić podatki i opędzić wydatki domowe. Słaba konsumcją drobnego rolnika powoduje nadmiar produktów rolnych na naszych rynkach, a co za tym idzie i niskie ceny tych produktów. Taka jest rzeczywistość drobnego rolnika niezadłużonego. A cóż powiedzieć o drobnym rolniku, którego gospodarstwo jest zadłużone. Jakie on ma czynić jeszcze większe oszczędności ponad te, którę czyni drobny rolnik niezadłużony? Musimy sobie przypomnieć, że zadłużenie drobnych gospodarstw rolnych powstało w okresie tzw. dobrej koniunktury dla rolnictwa. Chłop zadłużył się albo na kupno ziemi, tego jedynego dla niego warsztatu pracy, albo na ulepszenie swojego gospodarstwa. Dziś cena ziemi spadła do tego stopnia, że gdyby zadłużony drobny rolnik dysponował sumą, którą musiał wydać tytułem spłaty rat i procentów, kupiłby sobie większe gospodarstwo niż to, które posiada w stanie obdłużonym, i byłby wolny od długów. Nie pomogą twierdzenia różnych ekonomistów, że rolnictwo nie potrzebuje oddłużenia. Naga rzeczywistość mówi sama za siebie. W tym stanie rzeczy i C. O. P. nie odegra tej roli, jaką mu przeznaczono do spełnienia, jeżeli 70% ludności wiejskiej nie będzie konsumować jego przetworów, a przecież musimy zdać sobie sprawę, że długie lata trzeba będzie czekać, aż nasz przemysł będzie mógł liczyć na opanowanie rynków zagranicznych przez wydatną konkurencję z przemysłem niemieckim, angielskim czy amerykańskim. Zadłużenie rolnictwa wynosi około 3 miliardów zł. Jeżeli odliczymy zadłużenie gospodarstw rolnych grupy B i C, tj. średnio i wielkoziemiańskich, które powinny przejść w posiadanie chłopa, zadłużenie to wydatnie zmniejszy się. Od szeregu lat stosowana była polityka budownictwa w dużych miastach nieraz luksusowego, na co poszło z funduszy państwowych kilkanaście miliardów złotych. Sądzę, że Państwo tym niemniej musi znaleźć środki na należyte oddłużenie drobnych warsztatów rolnych, choćby kosztem zmniejszenia tempa budowy C. O. P-u i zaprowadzenia większych oszczędności przy budowie, gdyż prowadzi się tam częstokroć budownictwo na przerost i stosuje się zbędny luksus. Oddłużenie drobnego rolnictwa jest koniecznością państwową i musi być jeszcze w bieżącej sesji uchwalone, aby nie doprowadzić do licytacji tych gospodarstw, a przez to nie powiększać mas bezrobotnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PWojcik">Niemniej ważną jest dla rolnictwa sprawa klasyfikacji gruntów. W tej dziedzinie dzieje się wielka niesprawiedliwość. Posiadacz licho urodzajnej gleby w tym samym powiecie, co i posiadacz ziemi dobrze urodzajnej płaci jednakową stawkę podatkową, gdyż dany powiat, bez uwzględnienia różnolitości gleby w poszczególnych okolicach, został zaliczony do tej samej klasy ziemi. Niesprawiedliwość tę należy jak najrychlej naprawić przez szybkie przeprowadzenie klasyfikacji ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PWojcik">Sprawa melioracji i komasacji gruntów postępuje żółwim krokiem naprzód. Podania o melioracje czy komasacje leżą w starostwach powiatowych latami bez załatwienia skutkiem braku sił technicznych. Fundusz Pracy, który częstokroć używany jest na nieproduktywne cele, jak np. na zakładanie trawników w miastach, winien więcej zająć się sprawą melioracji i komasacji przez zaangażowanie odpowiedniej ilości sił technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PWojcik">Rząd, przedkładając poprzedniemu Sejmowi projekt ustawy interwencyjnej zbożowej, pokładał w tej ustawie wielkie nadzieje odnośnie utrzymania na poziomie 20 złotych ceny za 1 q żyta przy pomocy 3-złotowej opłaty przemiałowej. Praktyka jednak wykazała, że pobieranie opłaty przemiałowej wpłynęło właśnie na obniżenie ceny kupna zboża, gdyż kupcy przy kupnie zboża potrącają rolnikowi tę różnicę. Stosowania tej ustawy, która nie wytrzymała próby życia, należy zaniechać, a natomiast do zagadnienia opłacalności produktów rolnych należy podejść od strony utworzenia monopoli zbożowych przez wyznaczenie stałych cen zbożowych za kwintal zboża. Wprawdzie na razie brak jest w kraju dostatecznej ilości magazynów i elewatorów zbożowych, lecz do zagadnienia tego można podejść od tej strony, że zakupione u rolnika zboże może być u niego pozostawione na określony czas na przechowanie, a na tych, którzy by nadużywali zaufania Rządu, winny być nakładane surowe kary. Kilkudziesięciomilionowy wydatek Państwa na zorganizowanie monopoli zbożowych sowicie opłaciłby się, gdyż przy opłacalności produktów rolnych wzmogłaby się siła płatnicza wielomilionowych rzesz rolniczych, a co za tym idzie, ożywiłoby się całe życie gospodarcze Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PWojcik">Polska pod względem naturalnego przyrostu ludności zajmuje czołowe miejsce wśród innych narodów i dlatego też Państwo winno wśród innych zagadnień najwięcej uwagi poświęcić młodzieży i powszechności nauczania. Niestety, problem oświaty powszechnej w Polsce pozostawić wiele do życzenia. Dziś mamy jeszcze ponad 400.000 dzieci w Wieku szkolnym nie pobierających nauki. Nauczycielstwo polskie daje z siebie wszystko, aby nie tylko nauczyć, ale również aby ta młodzież wyrosła na dobrych obywateli Państwa. Rola nauczyciela szkoły powszechnej nie jest jeszcze należycie doceniana. Uposażenie początkującego nauczyciela jest częstokroć niższe niż uposażenie woźnego w wielu urzędach. Niesprzyjające warunki pracy, jak nadmiar dzieci, bo ponad 80 przeciętnie na 1 nauczyciela, nieodpowiednie lokale szkolne i mieszkaniowe powodują u nauczycielstwa chorobę gruźlicy. Nie tylko jednak te bolączki trapią nasze nauczycielstwo. Nauczyciel szkoły powszechnej, chociażby usilnie pracował nad sobą całe życie, chociażby ukończył Wyższy Kurs Nauczycielski lub Instytut Pedagogiczny, zawsze jest traktowany jak każdy inny ze średnim wykształceniem. To, co inny pracownik umysłowy przy tych samych kwalifikacjach naukowych osiąga w ciągu kilku lat, nauczyciel zdobywa przez całe swe życie. Szkoły po wsiach nadal mieszczą się przeważnie w nieodpowiednich wynajętych budynkach. Gminy skutkiem ograniczonych źródeł dochodu i niemożności pobierania podatku inwestycyjnego nie mogą budować szkół powszechnych. Sprawa budownictwa szkolnego pozostawiona jest ofiarności społecznej, jak gdyby to zagadnienie nie nosiło charakteru ogólnopaństwowego. Instytucje kredytowe odmawiają pożyczek na budowę szkół powszechnych we wsiach i małych miasteczkach, motywując swoje stanowisko tym, że są to budowle nierentujące się. W tych warunkach trudno mówić o szeroko zakrojonej oświacie powszechnej dla Judu. I tu Fundusz Pracy miałby wdzięczne pole do działania. Oszczędność na oświacie powszechnej jest grzechem społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#PWojcik">Samorząd terytorialny przeżywa obecnie ciężkie chwile. Budżety samorządów są wybitnie konsumcyjne, gmina wiejska poza opłaceniem personelu nie może nic konkretnego zrobić. W tym stanie rzeczy samorząd terytorialny nie spełnia zadań, do których został powołany. Samorząd terytorialny zszedł do roli wykonywania poruczonych zleceń Państwa. Budżetowanie w samorządach odbywa się pod sugescją władz nadzorczych. Ciałom kolegialnym pozostaje tylko aprobata życzeń władz nadzorczych. Różnego rodzaju rewizje, lustracje, inspekcje są tak częste, że pracownikom samorządowym brakuje czasu na wykonywanie normalnej pracy. Każdy inny urząd czuje się władzą nadzorczą i przeprowadza rewizje. Na samorządy przerzuca się stale coraz więcej zadań bez wskazywania źródeł pokrycia nowych wydatków. Odebranie samorządom prawa egzekucji własnych podatków i danin pogorszyło sytuację. Egzekucja należności samorządowych przez sekwestratorów państwowych traktowana jest po macoszemu. Przekazanie samorządom egzekucji należności państwowych i samorządowych byłoby korzystniejsze i praktyczniejsze tak dla płatników, jako też dla Państwa i samorządu. Ludność byłaby uchroniona od płacenia dość uciążliwych kosztów egzekucyjnych, należności zaś państwowe i samorządowe byłyby szybciej i bez kosztów ściągane, gdyż funkcje sekwestratorów państwowych przejęliby sołtysi. Sołtys najlepiej zna ludność, wie on kiedy kto co sprzedał i kiedy może od podatnika dostać pieniądze w całości lub ratami. Ustne upomnienia sołtysów nie są płatne.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PWojcik">Należy jak najrychlej przystąpić do uregulowania sprawy pokrywania kosztów leczenia za umysłowo chorych. Sytuacja na tym odcinku jest katastrofalna. Jeżeli gminie wiejskiej wypadnie odesłać do szpitala na jej koszt choćby jednego umysłowo chorego, koszta leczenia za takiego chorego rujnują i tak już wegetacyjny budżet gminy. Koszta leczenia za umysłowo chorych winno przejąć Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#PWojcik">P. Premier w ubiegłej sesji sejmowej oświadczył, że uregulowanie całokształtu zagadnień stosunków prawnych pracowników samorządowych uważa za rzecz słuszną i konieczną. Na wniosek p. Premiera wycofano w poprzednim sejmie 4 projekty ustaw, tyczących się pracowników samorządowych z tego względu, że według oświadczenia p. Premiera nie uwzględniały one w dostatecznej mierze szeregu słusznych postulatów pracowniczych. Wobec tak autorytatywnego oświadczenia pracownicy samorządowi ze spokojem patrzyli w przyszłość, lecz dotychczas Rząd sprawy tej nie ruszył z miejsca. Pracownicy samorządowi nie pragną dla siebie żadnych przywilejów, pragną oni jedynie, aby został uregulowany ich stosunek prawny, aby nie zależeli od kaprysów jednostek. Człowiekowi, który szuka ochrony prawa, ustawodawstwo winno iść na spotkanie. Sądzę, że Wysoki Sejm, doceniając wartość i znaczenie pracownika samorządowego w życiu publicznym, jeszcze w bieżącej sesji przystąpi do uregulowania tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#PWojcik">Nad życiem naszym zaciążyła inflacja ustaw. Do ustaw zasadniczych jest tyle rozporządzeń i nowel, że częstokroć sens ustawy zasadniczej skutkiem tego bywa przekreślony. Dla zwykłego obywatela dziedzina ta jest niedostępna i nie do opanowania. Urzędnicy dla załatwienia jakiejś sprawy muszą całymi dniami studiować ustawodawstwo, tyczące się tej dziedziny. Jest to nieproduktywne marnowanie czasu, a następnie wpływa na stałe powiększanie personelu urzędniczego. Należy jak najrychlej przystąpić do kodyfikacji naszego ustawodawstwa, aby uzdrowić stosunki nasze w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#PWojcik">W miejscowościach uzdrowiskowych, letniskowych i w C. O. P-ie, jak wykazuje statystyka, koszta utrzymania są daleko wyższe aniżeli w innych miejscowościach. Za mieszkanie trzeba płacić w dwójnasób. Jednak pracownicy państwowi, samorządowi i nauczycielstwo pobierają to samo uposażenie, co ich koledzy w innych okolicach daleko tańszych. Różnicę tę w imię sprawiedliwości należało by wyrównać na wzór stołecznego miasta Warszawy, gdzie pracownicy pobierają tytułem ekwiwalentu drożyźnianego dodatek stołeczny.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#PWojcik">Legioniści i peowiacy w uznaniu ich zasług, jakie oddali dla sprawy powstania niepodległego bytu naszej Ojczyzny, korzystają z różnych przywilejów, co im się słusznie należy. Niemniej jednak ochotnicy walk z 1920 r. oddali sprawie niepodległości naszego bytu dużą przysługę. O nich dziś nikt nic nie mówi i nie pamięta. Słuszną zatem sprawą było by, aby i oni korzystali z tych samych uprawnień, co i ich koledzy legioniści i peowiacy.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#PWojcik">Stale słyszy się narzekanie pod adresem Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych, który stosuje przymus ubezpieczeniowy budynków od ognia. Właściciel ubezpieczonych budynków płaci składkę ubezpieczeniową nieraz całymi latami, a gdy w razie huraganu lub powodzi jego budynki zostały zniszczone, lub gdy budynki ze względu na ich starość lub nieużyteczność w zmienionych warunkach gospodarczych należy rozebrać, Powszechny Zakład Ubezpieczeń nie wypłaca wówczas żadnego odszkodowania. Stan taki powoduje rozgoryczenie u ludności. Przymusowe ubezpieczenia budynków od ognia należy zreformować w ten sposób, aby część wpłaconej składki ubezpieczeniowej była zaliczona jako składka ubezpieczeniowa na wypadek ognia lub innych katastrof żywiołowych, a część na wypadek uzasadnionej rozbiórki budynków. Periodyczne obniżanie wartości szacunkowej ubezpieczonych budynków jest niesprawiedliwe.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#PWojcik">Zdaję sobie sprawę, że Państwo znajduje się w trudnych warunkach, niemniej jednak nie można omijać szeregu piekących zagadnień bez próby ich rozwiązywania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Wawrzkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PWawrzkowicz">Wysoki Sejmie! Korzystając z ogólnej dyskusji nad preliminarzem budżetowym, chcę w paru słowach zwrócić uwagę na nasz swoisty budżet polityczno-społeczny, który nie będzie się obracał w wartościach ubranych w cyfry, ale w wartościach żywych, niemniej jednak ważnych dla kształtowania się naszych stosunków wewnątrz Państwa, które mają wychować typ obywatela nie na miarę wodzów partyjnych, ale na miarę wodza narodu. Budżet ten z natury rzeczy będzie miał wydatki i wpływy — i to stałe i niestałe, będą w nim zamknięcia korzystne i będą deficytowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#PWawrzkowicz">Jedną pozycją niemal stałą, powtarzającą się z roku na rok, jest sprawa więźniów brzeskich, pozostających poza granicami Państwa z Wincentym Witosem na czele. Poruszam tę sprawę nie dlatego, aby konkurować w popularności z moimi kolegami posłami, którzy już tę sprawę poruszyli w interpelacjach, ale poruszam ją dlatego, że w moim i wielu setek tysięcy sumień obywatelskich sprawa ta jest nienależycie wyświetlona i dlatego stale powraca przy każdej sposobności czy to na forum parlamentarnym, czy też na każdym większym lub mniejszym zebraniu politycznym. Odpowiedź w tej sprawie, że Rząd nie zamierza podjąć żadnej inicjatywy, wcale jej nie usuwa na plan dalszy, lecz wraca ona z uporem, urasta do symbolu i stanowi wielką przeszkodę w postępie zjednoczenia narodowego. Wnoszę dlatego, by z tego budżetu politycznego skreślić pozycję: proces brzeski i jego konsekwencje. Krok ten poderwie lud polski do twórczych wysiłków zjednoczeniowych i zatrze powiększającą się nieufność do Rządu i jego poczynań, gdyż lud ten sprawę Witosa zidentyfikował ze swoją własną i odczuwa boleśnie każde w tym kierunku niepowodzenie.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PWawrzkowicz">Druga pozycja w tym budżecie — to odcinek ludzi pracy. Świat ten, jak słusznie ktoś powiedział, to mózg narodu, powinien więc z tytułu swojej pozycji być dobrze wynagradzany. A czy tak jest? Nie będę tu przytaczał cyfr ilustrujących dobitnie Golgotę tych ludzi, bo to na Komisji Budżetowej i tu uczynili lub uczynią inni koledzy. Zwrócę tylko uwagę Wysokiego Sejmu na to, że świat pracy przyjął uchwałę Komisji Budżetowej w sprawie uposażeń jako cios zadany żywemu człowiekowi, który ze względu na swoją pozycję, że służy dobru powszechnemu, nie będzie się mógł, ani też nie będzie chciał się bronić środkami, które by mogły wstrząsnąć równowagą sił moralnych w Polsce, dziś nam tak bardzo potrzebnych.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#PWawrzkowicz">Jakżeż dziwnie te dwie sprawy łączą się ze sobą. Z jednej strony lud, ten żołądek narodu, w swych żądaniach gospodarczych i politycznych niezadowolony, z drugiej strony świat pracy — ten mózg narodu, odurzany ciągłym karmieniem go koniecznościami państwowymi i fata morganą poprawienia bytu, jak się koniunktura polepszy, też niezadowolony. A jednak mózg i żołądek — to dwie najważniejsze czynności składowe każdego organizmu żywego. I nic nie pomogą ręce uzbrojone nawet w bat i paragraf, jeżeli człowiek ten będzie niesyty.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#komentarz">(Głos: To jest demagogia.)</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#PWawrzkowicz">Na tym podłożu niezadowolenia tych dwóch grup widzimy dziś zjawisko konsolidacji, ale konsolidacji niezadowolonych. I twierdzę, że tu właśnie a nie gdzie indziej — w tym niespełnianiu najsłuszniejszych żądań leży dziś zahamowanie zjednoczenia narodu. A czy my, naród polski — tu zwracam się do Pana Ministra Spraw Wewnętrznych i Pana Ministra Spraw Zagranicznych — możemy czekać na zjednoczenie dziesiątki lat bez dalszych groźnych konsekwencyj?</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#PWawrzkowicz">Wszak jednoczy się naród od roku 1926 poprzez różne fazy organizacyjne. A w roku 1937 O. Z. N. powstał na podstawie tez ogłoszonych przez pułkownika Koca. Dotychczas Obóz Zjednoczenia Narodowego nie objął wszystkich i pytam się dlaczego? Mam wrażenie, że w praktycznym wykonaniu tego zjednoczenia leży to ciągłe negowanie potrzeb moralnych, materialnych i politycznych szarego człowieka. Ta polska rzeczywistość musi się zmienić, jeżeli chcemy dokonać rzeczy wielkich, jeżeli chcemy pozostawić pokoleniom Polskę mocarstwową. W imię więc tego celu rządzący powinni rozbroić społeczeństwo z tego nienaturalnego napięcia zwalczających się odłamów przez akt łaski w sprawach politycznych i spełnienie słusznych postulatów gospodarczych i politycznych, a rządzeni, posłuszni nakazom racji stanu Państwa Polskiego, powinni się znaleźć w Obozie, w którym jest miejsce dla wszystkich ugrupowań politycznych. Sejm obecny, aczkolwiek poniewierany przez niektórych zaślepionych polityków, Sejm, który, moim zdaniem, będzie patronował zjednoczeniu na skalę wielkiego narodu, powinien dać pierwszy przykład wyrobienia i dyscypliny obywatelskiej, a w rocznicę 20-lecia swego istnienia zjednoczyć się w jednym obozie, bo nie pora jest chodzić luzem, albo w imię urojonej niezależności podrywać zaufanie do Sejmu w narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#PWawrzkowicz">Jeżeli chodzi o demagogię, to my możemy na ten temat pomówić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Chmieliński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PChmielinski">Wysoka Izbo! Jako reprezentant Wołynia pragnę przede wszystkim stwierdzić, że idea zjednoczenia narodu, podjęta w myśl hasła rzuconego przez Naczelnego Wodza, poczyniła na tym terenie kolosalne postępy. Jeśli chodzi o społeczeństwo polskie, to stwierdzić można, że obok czynnika państwowego niemal wyłącznym autorytetem polskiej myśli politycznej i dysponentem polskiej energii społecznej jest Obóz Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#PChmielinski">Masowy napływ ochotników do tak zwanego korpusu Zaolziańskiego, radość powszechna Wołynia z postępów w dziedzinie techniki, uzbrojenia armii, tak znakomicie udokumentowana ofiarnością na Fundusz Obrony Narodowej i niezwykłą gościnnością, okazaną naszemu wojsku podczas ostatnich manewrów jesiennych na Wołyniu, pozwala stwierdzić, że społeczeństwo wołyńskie w ogromnej swej masie szczerze jest przywiązane do Państwa Polskiego i dąży do ścisłego, gospodarczego i kulturalnego związania z Polską centralną, jako jedynym ośrodkiem wszelkich dyspozycyj.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#PChmielinski">Wołyń wykazał wreszcie swą dojrzałość polityczną przez masowe wzięcie udziału w ostatnich wyborach do Izb ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#PChmielinski">Osobiste sukcesy wyborcze, jakie odnieśli posłowie z polskiej grupy parlamentarnej Wołynia, świadczą przede wszystkich o tym, że swoją pracą i wystąpieniami publicznymi udokumentowali ścisły swój związek ideowy z Obozem Zjednoczenia Narodowego. Wszyscy wołyniacy, katolicy czy prawosławni, jednakowo chciwie i z entuzjazmem przysłuchiwali się w okresie przedwyborczym naszym wywodom, opartym na tezach programowych Obozu Zjednoczenia Narodowego. Każdy wołyniak, nie zatruty obcą jego psychice demagogią, ma za co nie tylko być wdzięczny swemu Państwu i być lojalnym obywatelem, ale aktywnym szermierzem państwowości polskiej na tej cennej, odwiecznie polskiej naszej ziemicy.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#PChmielinski">Kolega Skrypnyk, poseł z mego okręgu, nie inaczej podchodził do swoich wyborców. Gdyby przemawiał do nich w ten sposób, jak to uczynił na plenum tej Wysokiej Izby podczas debat nad ekspose Rządu, to niezawodnie przy wyborach by przepadł.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#PChmielinski">Przysłuchiwałem się paru wystąpieniom p. Skrypnyka, jako kandydata na posła w powiecie horochowskim, Panie Kolego, biłem Panu brawo wraz z pełną salą słuchaczy. Przemówienia Pana Kolegi nie odbiegały w swym nastawieniu od moich wystąpień — szczęście ludności wołyńskiej widział Pan w sile mocarstwowej Państwa Polskiego, przeciwstawiał się Pan wszelkim tendencjom wywrotowym i odśrodkowym, przypominał Pan karty historii o wspólnych zwycięstwach oręża polskiego i ruskiego pod Grunwaldem, Wiedniem i Pskowem, by powołać się wreszcie na słowa waszego poety Szewczenki: — „Polszczą upała i nas prygnietła”. Cóż więc wpłynęło na zmianę Pańskiej orientacji, czy to nie zmiana źródła dyspozycji? Czy nie znalazł się Pan pod sugescją Efraima Wejsberga, Żyda, kierownika szkoły powszechnej w Czerniejowie koło Stanisławowa, który podczas wypadków w Czechosłowacji usunął z klasy portrety naszych dostojników i na ich miejsce powiesił portret Szewczenki, po uprzednim przemalowaniu klasy na barwy ukraińskie. A może pod sugescją innych czynników zagranicznych, dążących do osłabienia Rzeczypospolitej, a może wypadki na Rusi Zakarpackiej zaciemniły Panu właściwy obraz? Skąd te raptowne zastrzeżenia Pana Kolegi w stosunku do zarządzeń Rządu na terenie Wołynia? Otóż wyjaśnić pragnę w tej oto Wysokiej Izbie, że jeżeli chodzi o szkolnictwo, jest ono normowane ściśle w ramach ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Panowie działacze z Wołyńskiego Ukraińskiego Obiednania, którzy chcą na Wołyniu politycznie pracować i rozbudowywać aspiracje ukraińskie, liczyć się muszą z następującą rzeczywistością: Ludność sama prosi o jednolitą szkołę państwową na Wołyniu, by dzieci, które z domu i szkoły dostateczną znajomość języka rodzinnego wynoszą, mogły się uczyć przede wszystkim języka polskiego i ludność Wołynia tego języka pragnie. Przez szereg lat pracy poprzedniego kuratora wołyńskiego okręgu szkolnego, wielkiego Pańskiego przyjaciela, prezesa Wołyńskiego Związku Młodzieży Wiejskiej, szkolnictwo było obsadzane ze szczególnym uwzględnieniem nauczania języka ukraińskiego. Czyżby kolega Skrypnyk i jego adherenci chcieli dopuścić do szkoły młode kadry nauczycielskie z ziem południowo-wschodnich, które prowadziły robotę wywrotową na Wołyniu? Nawet wspomniany Wasz przyjaciel nie mógłby się na to zgodzić.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#PChmielinski">Gimnazja ukraińskie w Łucku i w Równem pracują bez przeszkód, choć wychowanie tej młodzieży nie idzie po linii państwowej, a ilość wychowanków, zamieszanych w procesach politycznych, jest dość znaczna. Jeżeli chodzi o zamknięcie gimnazjum w Krzemieńcu, to wszyscy dobrze wiemy, że warunki techniczne i naukowe nie zadowalały minimum wymogów władz szkolnych. Poza tym młodzież miejscowa garnie się do gimnazjów państwowych na Wołyniu i chyba specjalnego nastawienia rodziców potrzeba, jak np. kolegi Skrypnyka, żeby dziecko było kierowane do gimnazjum prywatnego.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#PChmielinski">Swobody polityczne. Nie macie, Kolego, powodów do skarg. Publiczną jest tajemnicą, że korzystacie z pomocy przy organizowaniu się w krzewieniu swej kultury, oświaty itp. Osoba poprzedniego wojewody była dlatego przedmiotem ataku ze strony społeczeństwa polskiego, że ponad stan potrzeb i uświadomienia popierał Waszą działalność. I jeżeli kolega Skrypnyk z trybuny sejmowej miał jeszcze odwagę poddać krytyce działalność Rządu na terenie Wo-łynia i wywołać wrażenie polityczne, że jego głos jest przedłużeniem akordu z ziem południowo-wschodnich, licząc na echo aż po krańce puszcz poleskich, to trzeba jasno Koledze odpowiedzieć: Pamiętajcie, że wielu czołowych Waszych działaczy otrzymało obywatelstwo polskie wskutek nadania, a więc zamiast abyście byli tylko azylantami, jak np. we Francji, tak wysoce liberalnej, jesteście tu pełnoprawnymi obywatelami i poza prawami korzystacie ze wszystkich korzyści materialnych. Musicie, Kolego, zaprzestać doszukiwania się dla swej akcji politycznej podniet, których źródłem są zagraniczne kompleksy polityczne. Dla Was źródłem wszelkich dążności politycznych może być tylko Państwo Polskie ze wszystkimi jego organami i instytucjami. A gdy nawet czerpać nadal chcecie podnietę moralną i energię polityczną w układzie Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego i Waszego wodza duchowego atamana Petlury, to naprawdę musicie brać ten układ ściśle wedle jego geografii politycznej, a nie dowoli naginać wedle takich czy innych ukrytych myśli. Wreszcie musicie, Kolego, wiedzieć, że społeczeństwo polskie obserwuje Waszą działalność i nie wszystko w Waszych słowach i działalności widzi zgodne z interesem i racją stanu Państwa Polskiego na Wołyniu. Nie stwarzajcie fermentów politycznych, nie doszukujcie się Ukrainy tam, gdzie jej nigdy nie było. Dorabiajcie się na równi z nami na samodzielnych warsztatach pracy i z uczciwymi zamiarami przystępujcie do pracy zespołowej w samorządzie terytorialnym i gospodarczym, a t. zw. — „współpraca”, tak często deklamowana, ułoży się ku wzajemnemu zadowoleniu i wzmocnieniu potęgi Rzeczypospolitej na jej wschodnich rubieżach.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#PChmielinski">Wysoka Izbo! Proszę mi wybaczyć, że przy debacie nad budżetem Państwa chwil jeszcze kilka poświęcę sprawom Wołynia. Wołyń związany z Rzecząpospolitą najwyższym prawem, bo prawem krwi przelewanej od wieków przez mieszkańców ziem włodzimiersko-halickich aż do walk Legionów na polach Kościuchnówki i Polskiej Góry, ma szczególne dla Państwa znaczenie nie tylko dlatego, że to szaniec obronny, na którym niejeden najeźdźca swe kości położył, nim zdołał dotrzeć do serca Polski, ale że to spichlerz dla naszej armii, zwłaszcza w wypadku, gdyby losy historii zmusiły Rzeczpospolitą do obrony naszych granic zachodnich.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#PChmielinski">Wreszcie Wołyń poza bogatą glebą w części południowej ma bogactwa kopalniane, jak bazalty i granity, które mają kapitalne znaczenie dla podstawowych inwestycyj państwowych. Tymczasem sam w dziedzinie inwestycji komunikacyjnych jest upośledzony. Na 100 km na Wołyniu przypada dróg z twardą nawierzchnią 3,3 km, podczas gdy w lubelskim 9 km, w tarnopolskim 16,2 km, a w poznańskim 23,6 km. A rąk do pracy mamy pod dostatkiem. Dość powiedzieć, że ludności wiejskiej mamy około 87,5%, podczas gdy w całej Polsce mamy około 72%. Jest to więc wielki kapitał ludzki, który się marnuje, zamiast by tworzył nowe wartości.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#PChmielinski">Dzięki ambicji pracy wszystkich czynników państwowych, gospodarczych i społecznych Wołyń zdobywa pierwsze miejsce w dynamice rozwoju produkcji rolniczej, za którą podążać muszą wszelkie inwestycje z tą produkcją związane. Jeśli do inwestycyj państwowych podejdziemy w imię słuszności ich ciężaru gatunkowego dla życia gospodarczego i szybkości amortyzacji, to Wołyń pod tym względem będzie bezkonkurencyjny. Wołyniacy wierzą, że w wielkim programie inwestycji państwowych uwzględnione zostaną należycie wszechstronne bogactwa tej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#PChmielinski">Skoro Sejm ma być odzwierciedleniem nastrojów, nurtujących w społeczeństwie, niech mi wolno będzie pod adresem Rządu wypowiedzieć parę uwag względnie dezyderatów.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#PChmielinski">Oczekujemy od Rządu wielkiego programu gospodarczego i gotowi jesteśmy stanąć do pracy nawet w batalionie pracy na wzór hufców junackich. Na wsi wołyńskiej jest nam coraz ciaśniej. Obok melioracji uprawy łąk, komasacji i przedsiębiorstw przetwórczych potrzebujemy oświaty i szkół zawodowych, które ułatwią przejście części ludności ze wsi do miast. Nie możemy pogodzić się z tym, by miasta, handel i rzemiosło były opanowane przez ludność żydowską. Brak u niej zmysłu politycznego, który się objawia w niewynajmowaniu sklepów i podnoszeniu czynszów ludności chrześcijańskiej, doprowadził do tego, że t. zw. sprawa żydowska na Wołyniu nabrała szczególnego wyrazu. Domagać się będziemy zmiany ustawy o rozbudowie miast i osiedli, która zapewni ludności chrześcijańskiej możność zakładania samodzielnych warsztatów rzemieślniczych i kupieckich i wznoszenia budynków w punktach centralnych, szpeconych dotychczas przez budy i kramy żydowskie względnie przez t. zw. sady owocowe.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#PChmielinski">Jesteśmy wrażliwi na każdy objaw faworyzowania ludności żydowskiej przy rozdziale koncesji monopoli państwowych, dostaw do urzędów i przedsiębiorstw państwowych, a coraz bardziej jesteśmy niewytrzymali na fakty, że dziecko polskie jest uczone lub leczone przez Żyda, przy pomocy lekarstwa nabytego w aptece żydowskiej, bo w całym np. powiecie łuckim, poza miastem, nie ma aptek chrześcijańskich.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#PChmielinski">I w tym miejscu pozwalam sobie stwierdzić solidarne stanowisko moich wyborców, które się wyraża w szeregu uchwał i rezolucyj tej mniej więcej treści: Element żydowski zatruwa nie tylko nasze polskie życie gospodarcze, ale szkodliwie oddziaływa na psychikę polską. Oczekujemy w najbliższym czasie ustaw, które istotnie dadzą wyraz temu, że naród polski jest gospodarzem kraju.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#PChmielinski">Ludność żydowska, jako napływowa, pod presją odpowiednich zarządzeń winna opuszczać stanowiska w życiu publicznym i likwidować swe warsztaty pracy, które są niezbędne dla ekspansji żywiołu polskiego. Wierzymy, że emigracja ludności żydowskiej z Polski stanie się naprawdę aktualną wówczas, gdy do tego przez nas, jako gospodarzy kraju, zostanie zmuszona.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#PChmielinski">Wreszcie w sposób najbardziej ogólny pragnę stwierdzić, że przez tolerancyjny, a raczej wyrafinowany intelektualizm polski rolnik polski na Wołyniu jest dotychczas niemal zapomniany. Dotyczy to zarówno zasiedziałego od wieków większego, średniego i drobnego rolnictwa, szlachty zagrodowej, jak i osadnika wojskowego i cywilnego. O sprawie tej zamierzamy mówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#PChmielinski">Nowe placówki handlowe i rzemieślnicze winny znaleźć właściwą pomoc i poparcie ze strony czynników państwowych. Polityka kredytowa Banku Polskiego, komunalnych kas oszczędności w stosunku do tych placówek winna ulec dość radykalnym zmianom. Jest faktem, że wszystkie nowopowstałe placówki handlowe na skutek napływu elementów z województw centralnych względnie zachodnich nie mogą korzystać wobec ścisłych restrykcyj z kredytów w tych instytucjach, które przed chwilą wymieniłem.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#PChmielinski">Ponieważ racjonalne budownictwo w miastach wołyńskich amortyzuje się znakomicie, apeluję do Rządu, by przedsiębiorstwa państwowe lokowały fundusze emerytalno - ubezpieczeniowe w domach czynszowych i halach targowych. Apeluję wreszcie, by inteligencja urzędnicza na Wołyniu, która z całym poświęceniem wykonuje obowiązki państwowe, miała zapewnione możliwie korzystne warunki życia i pracy na Wołyniu, które by wiązały ją i przyszłe pokolenia z ziemią Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.25" who="#PChmielinski">Wreszcie sprawa najważniejsza. Społeczeństwo wołyńskie, a przede wszystkim polska racja stanu wymaga tego, by element Polski na Wołyniu został wzmocniony zarówno jakościowo, jak i ilościowo. Pod tym względem nie może być żadnych niedomówień.</u>
+ <u xml:id="u-20.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.27" who="#PChmielinski">Nie po to odzyskaliśmy Wołyń krwią żołnierza polskiego, by ciężar gatunkowy ludności polskiej nie był taki, jaki się elementowi polskiemu w Państwie Polskim należy. I niech nikt nie sądzi, że zamierzamy prowadzić politykę eksterminacyjną w stosunku do bratniego nam elementu ruskiego. Jednakże musimy dążyć do tego, aby nie wzrastała dysproporcja między siłami polskimi a obconarodowymi i by siły polskie były tak potężnie, jak tego interes Państwa i dobro Narodu naszego wymaga.</u>
+ <u xml:id="u-20.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.29" who="#PChmielinski">Pod tym względem sprawę stawiamy jasno. Domagamy się od Rządu, aby uwzględniając oczywiście potrzeby ludności ruskiej, poleskiej i ukraińskiej na Wołyniu, dążył i wydatnie popierał zwiększenie jakości i ilości elementu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-20.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Brylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PBrylski">Wysoki Sejmie! Pragnę zwrócić uwagę na kilka zagadnień, które powinny wreszcie znaleźć rozwiązanie. Za jedno z najważniejszych uważam ustawowe określenie minimum zarobków robotniczych, zapewniających znośne życie światu pracy, gdyż stan rzeczy, jaki obecnie istnieje, dłużej trwać nie może, bo przynosi to nieobliczalne szkody Państwu i społeczeństwu polskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#PBrylski">Nasza Konstytucja wyraźnie mówi: — „W ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społeczeństwa. Państwo zapewnia mu swobodny rozwój, a gdy tego dobro powszechne wymaga, nadaje mu kierunek lub normuje jego warunki. Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej”. Nikt chyba nie wątpi, jaka idea przewodnia mieści się w przytoczonych zdaniach, jasnym jest, że idea sprawiedliwości społecznej, obowiązek czuwania nad nią spada na Państwo. Mamy wprawdzie ustawodawstwo socjalne, które wiele zagadnień rozwiązuje nawet lepiej niż na zachodzie Europy, ale w najważniejszej dziedzinie, która stanowi o poziomie życia świata pracy, o jego warunkach materialnych, w dziedzinie wysokości wynagrodzeń za pracę panuje wielka dowolność, gdyż nie mamy odpowiedniego ustawodawstwa, które by zabezpieczało światu pracy minimum egzystencji i dobro powszechne tego wymaga, by ta dowolność była przez Państwo ukrócona, gdyż pozostawienie tej sprawy samej sobie przynosi nieobliczalne szkody Państwu, społeczeństwu polskiemu i zakładom przemysłowym, które uwzględniają uczciwą kalkulację. Różnica zarobków robotniczych, nawet w tej samej branży przemysłowej jest tak olbrzymia i tak rażąca, że niczym innym wytłumaczyć się nie da, jak tylko zachłannością i egoizmem tej grupy przemysłowców, która ze swego planowania wykreśliła całkowicie interes społeczny.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#PBrylski">Tym bardziej w Polsce ingerencja Państwa jest tu nieodzowna, ponieważ około 40% kapitału zaangażowanego w przemyśle jest to kapitał zagraniczny; a jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę olbrzymi procent kapitału zainwestowanego w przemyśle, który należy niby to do obywateli Państwa Polskiego, ale nie mających nic wspólnego z interesem społeczeństwa polskiego, z interesem Państwa Polskiego, to jasne jest, że musi tu bezwzględnie wystąpić Państwo w obronie interesu społecznego szerokich warstw obywateli Państwa naszego.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#PBrylski">Przecież tak liberalne Stany Zjednoczone Ameryki Północnej przeprowadziły u siebie ustawę o minimalnych zarobkach, które wynoszą na naszą walutę ponad 2 zł za godzinę, a i wiele innych państw tę sprawę już u siebie załatwiło. U nas Senat Rzeczypospolitej w ubiegłym roku w marcu powziął rezolucję, wzywającą Wysoki Rząd do podjęcia inicjatywy celem unormowania tego zagadnienia. Muszę lojalnie przyznać, że są zakłady przemysłowe, które opierają swą strukturę gospodarczą na racjonalnych formach społeczno-gospodarczych, zapewniających: a) dobre pszychiczne i fizyczne warunki pracy, b) dobry stosunek pracowników do przemysłowych zakładów pracy, c) dobre spełnianie przez przemysł jego roli podnoszenia dobrobytu i kultury społeczeństwa w różnych ośrodkach kraju. Jednak na tych formach społeczno-gospodarczych oparte zakłady przemysłowe biją dziś na alarm, gdyż większość zakładów przemysłowych zupełnie nie uwzględnia interesu społecznego, płacąc robotnikom głodowe stawki i całą swoją kalkulację konkurencyjną opierając nie na ulepszeniach technicznych warsztatów, nie na jakości towarów, ale na wyzysku świata pracy.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#PBrylski">Z góry zastrzegam się, że jeżeli tu poruszam ciężkie położenie materialne świata pracy, to niech nikt nie wyciąga z tego wniosków dogadzających takiej czy innej koncepcji ustroju państwowego czy społecznego, gdyż stwierdzam z całą stanowczością, że robotnik polski, polski świat pracy jest głęboko patriotyczny i swych spraw, swych interesów nie chce rozwiązywać na wzór tych czy innych sąsiadów — chce swe sprawy rozwiązywać tak, jak nakazuje mu duch Narodu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#PBrylski">Zresztą robotnik polski wykazał swój patriotyzm w tych dniach przełomowych — w marcu i we wrześniu ubiegłego roku, kiedy chodziło o Zaolzie i Litwę. Robotnik polski zrozumiał, że ta masońska demokracja u naszego południowego sąsiada, a i w wielu innych państwach nie ma nic wspólnego z prawdziwą demokracją, lecz służy tylko zakonspirowanym interesom, zakonspirowanym celom, które w — „Naszym Przeglądzie” Żydzi bezceremonialnie tak określają: — „Nie zapominajmy, że wezbrana, rozhukana fala antysemityzmu idzie naprzód, co świadczy o osłabieniu demokracji. Los narodu żydowskiego jest ściśle i nierozerwalnie związany z losem demokracji. Wytężyć wszystkie siły w obronie demokracji — to znaczy walczyć z antysemityzmem”. Z takiego rodzaju demokracją — interesem żydostwa robotnik polski nie chce mieć nic wspólnego, bo chce bronić własnych interesów, wypływających z potrzeb i ducha chrześcijańskiego narodu polskiego</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#PBrylski">a nie obcego tego, który dzisiaj może najstraszliwiej gnębi nasze społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#PBrylski">Po tym zastrzeżeniu, wracając do istoty rzeczy, stwierdzam, że ten przemysł oparty na systemie kolonialnym, który ze swego planowania wykreślił interes społeczny, ma najwięcej tupetu i najbardziej atakuje Rząd o różne koncesje, zamówienia, ulgi przemysłowe, wyzyskując pewne momenty koniunkturalne, stale szachuje władze groźbą zamknięcia zakładów przemysłowych. Tacy przemysłowcy starają się przedstawić każde uruchomienie zakładu, każdą przeprowadzoną inwestycję jako bezinteresowne dobrodziejstwo, prawie jako jałmużnę dla Państwa i dla świata pracy, a co smutniejsze, wszystkie te sprawy w imieniu tych przemysłowców przeprowadzają rzekomo lub istotnie szeroko ustosunkowani Polacy, będący na usługach tego rodzaju przemysłowców.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#PBrylski">Jak przedstawiają się zarobki robotnicze? W różnych ośrodkach kraju istnieją zakłady, w których większość robotników otrzymuje płace, nie zabezpieczające minimum egzystencji. Przeprowadziliśmy w Zjednoczeniu Polskich Związków Zawodowych ankietę w różnych ośrodkach kraju na temat, jakie są minimalne koszty utrzymania czteroosobowej rodziny robotniczej i jakie są minimalne zarobki. Z ankiety tej wynika, że minimalne koszty utrzymania takiej rodziny Wynoszą miesięcznie w różnych dzielnicach kraju od 90 do 140 zł, natomiast najniższe zarobki wynoszą od 38 do 100 zł. Czym wypełnić te olbrzymie deficyty w budżecie rodziny w Grudziądzu, Rokitnie, Woli Krzysztof orskiej, Zgierzu, Częstochowie, Blachowni pod Częstochową, Goleszowie, Kałuszu, Żyrardowie, Grodnie, Białymstoku, Lidzie, Łodzi, gdzie prym wiedzie firma Gentleman, w Wilnie itd.? Na to pytanie musimy znaleźć odpowiedź, bo w tych warunkach kapusta, kasza i ziemniaki, jak podają pisma, to codzienni goście na stołach robotniczych. Ciekawe zestawienia mamy w tej materii w rocznikach statystycznych, a zresztą obserwacja życia mówi sama za siebie. Jeżeli Weźmiemy pod uwagę i to specyficzne dobrodziejstwo 178 jawnych karteli, które pracują tak, jak w Blachowni pod Częstochową lub w tej już sławnej dziś drożdżowni lwowskiej lub wielu innych, pozbawiających ludzi pracy, to jasnym jest, że czujność Państwa musi być tu zdwojona, a postawa zdecydowaną.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#PBrylski">Poświęce jeszcze parę chwil przemysłowcom na ziemiach północno-wschodnich. Dziś na tych ziemiach powstają liczne zakłady przemysłowe i to przeważnie żydowskie. Pchają się tam ci przemysłowcy, którzy bezwzględnie wykreślili ze swego planowania interes społeczny. Weźmy dla przykładu Lidę. Jest to jedno z najbardziej uprzemysłowionych miast na kresach północno-wschodnich, w Nowogródczyznie. Zaznaczam, że takie mniej więcej stosunki panują we wszystkich miastach na naszych ziemiach, a nawet gorsze. Otóż w Lidzie jest jeden z największych zakładów przemysłowych — „Ardal”, zatrudniający około 700 pracowników i pracownic, w którym zarobki akordowe brutto dziennie przedstawiają się następująco: 300 robotnic zarabia dziennie na akord od 1.30 zł do 1.80, 137 kobiet od zł 1.80 do 2 zł, 75 — od 2 zł do 2.40 zł, 14 — od 2 zł do 2.80 zł; 32 robotników zarabia na akord dziennie brutto od zł 2.20 do 2.40, 44 — od 2.40 do 2,80, 35 — od 2.80 do 3.60 zł, 40 — od 3.60 do 4 zł, 4 robotników — zł 4.80. Przytoczyłem lojalnie wysokość zarobków według zestawienia samej dyrekcji fabryki — „Ardal”, przedłożonego na konferencję, nie wnikając zupełnie w to, czy one są prawdziwe, nie naciągane, bo same cyfry mówią za siebie i nie potrzebuję tu nic dodawać. 437 kobiet zarabia na akord od 1.30 zł do 2 zł, 111 robotników zarabia na akord brutto dziennie od zł 2.20 do 3.60 zł, a przecież minimalne koszty utrzymania w Lidzie wynoszą około 90 zł miesięcznie. Trzeba wziąć pod uwagę jeszcze i to, że zakład ten, jak i wiele innych, jest czynny w ciągu roku od 210 do 220 dni, gdyż przerwy remontowe dochodzą do 12 tygodni, a w innych zakładach robotnicy chrześcijanie zmuszeni są przez cały rok świętować we wszystkie soboty i święta żydowskie, a przecież rodzinie trzeba dać jeść przez cały rok. Jak się przedstawia budżet takiej rodziny? Ile wyniesie przeciętnie dniówka takiego pracownika czy robotnicy? I taki przemysłowiec z tupetem deklamuje drogie nam hasła wielkich ludzi o wyścigu pracy, a nie chce zrozumieć, że dobry hodowca, jeśli konia chce puścić na wyścigi, musi go należycie odkarmić, pielęgnować, a oni chcą wysłać do wyścigu tych ludzi, którzy są zamorzeni. Tak wielkich myśli, wielkich idei spaczać nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#PBrylski">A jeszcze bardziej podejrzanie wygląda to ostentacyjne, rozgłośne ofiarowywanie sprzętu wojennego przez pewnego rodzaju kapitalistów. Jest to raczej gra swoistego rodzaju, by zaciemnić istotną rzeczywistość. Ale trzeba się zastanowić nad tym, czy ten samolot ofiarowany np. przez firmę — „Gentleman”, czy ten karabin maszynowy, ofiarowany np. przez firmę „Ardal”, będzie można oddać do użytku w ręce ludzi zagłodzonych, bo przecież jasnym jest, że w tych warunkach pracy i płacy niszczy się materiał ludzki, czyni się go niezdolnym do spełniania wielkiego zaszczytnego obowiązku służby wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#PBrylski">Nie będę tu już omawiał urządzeń technicznych większości średnich zakładów przemysłowych i kwalifikacyj personelu nadzorczego, organizacji pracy. Na ten temat można by dawać dziesiątki rażących przykładów, które wpływają na obniżenie wydajności pracy i samopoczucie robotników.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#PBrylski">Jeżeli chodzi o higienę pracy, to są rzeczy wprost karygodne, a możemy mieć chyba tylko tę pociechę, że w czasie wojny robotnicy z naszych miast kresowych nie będą wrażliwi na działanie wielu gazów trujących, gdyż przez stopniowe zatruwanie organizmów już są uodpornieni. Wprawdzie są inspektorzy pracy, którzy mają normować te rzeczy, ale inspektorzy pracy nic nie zrobią, jeżeli ich obwody będą obejmowały od 7 do 9 powiatów.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#PBrylski">Panie Ministrze Opieki Społecznej! To nie jest przypadek, że nasze ubezpieczalnie mają takie deficyty w dziedzinie świadczeń. Nie jest również przypadkiem, że np. ubezpieczalnia ludzka w tym dziale miała w niektórych latach 200 tysięcy zł deficytu, a w ubiegłym roku osiągnęła 75.000 deficytu i to tylko dlatego, że ograniczono świadczenia do minimum, co przecież podrywa zaufanie do tej wielkiej zdobyczy świata pracy, jaką są właśnie ubezpieczenia. Tu źródła kryzysu nie trzeba szukać w samych ubezpieczalniach, ale w niskich zarobkach, złych warunkach higienicznych zakładów pracy i mieszkań robotniczych i tym przyczynom należy wydać bezwzględną walkę. Przy udzielaniu zezwolenia na budowę zakładów przemysłowych należy jasno stawiać kwestię mieszkań robotniczych, gdyż na naszych ziemiach nie ma tego zwyczaju, by pracodawca troszczył się o mieszkania robotnicze. I tak np. jeżeli chodzi o Lidę, która w krótkim czasie zwiększyła swoją ludność ponad 100%, ani jeden przemysłowiec nie wybudował domu mieszkalnego robotniczego. Nie bierzemy już w rachubę tych marzeń o szklanych domach robotniczych, ale te marzenia najprostsze, marzenia realne, które ograniczają się do tego, by każdy robotnik miał kuchnię i izbę dla swej rodziny. To byłby już wielki postęp.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#PBrylski">Teraz chciałbym podkreślić, jak się wywiązuje tego rodzaju przemysł z obowiązku podnoszenia kultury społeczeństwa w różnych ośrodkach kraju i jak stara się wywołać najlepszy stosunek pracowników do przemysłowych warsztatów pracy. To jest zagadnienie jedno z najważniejszych. Na ziemiach północno-wschodnich w 90 % właścicielami zakładów przemysłowych są Żydzi, a jeżeli chodzi o Lidę, to w 100%. Dyrektorami, urzędnikami, majstrami i różnymi totumfackimi są tylko Żydzi. Kierownicy w niektórych zakładach ani słowa nie przemówią do robotnika po polsku, mówią tylko po rosyjsku, używając stale tak bogatego słownictwa do wymyślań, właściwego temu językowi, i często tylko bogactwo tych zwrotów decyduje o tym, że się dostaje lepsze stanowisko w fabryce. Jest jeszcze inne niebezpieczeństwo: dziś Żydzi wypierani w handlu masowo pchają się do zakładów przemysłowych. Zmienia się tylko pozycja. Obecnie w każdym prawie zakładzie przemysłowym żydowskim pracuje od 40 do 50%, a w niektórych oddziałach do 60% robotników żydowskich. I procent ten ma stale tendencję wzrostu i to w zastraszającym tempie. Jest to element zdeklasowany, rozgoryczony, a więc z natury rzeczy musi wywierać ujemny wpływ na otoczenie. Jaki duch panuje wśród tego elementu, wykazują procesy; ostatnio, w ubiegłym miesiącu w Lidzie wszystkie organizacje żydowskie władze rozwiązały za antypaństwową, szkodliwą działalność. Jak w takich warunkach wygląda rola zakładu przemysłowego w podnoszeniu dobrobytu i kultury, jaką korzyść odniesie robotnik chrześcijański ze stałego obcowania z takim elementem? Jeżeli podnoszę tu te sprawy, to nie powoduje mną nienawiść rasowa, daleki jestem od tego, ale powoduje mną troska o zdrowie fizyczne i moralne naszych współbraci. U nas kwestia żydowska nie ma wyłącznie podłoża rasistowskiego, ale wybitnie i mam wrażenie jedynie podłoże gospodarcze. A dziś, kiedy ta walka zaognia się, racja stanu wymaga, by sprawa była zlikwidowana jak najszybciej, bo przedłużanie tego stanu zapalnego w nieskończoność przynosi nieobliczalne szkody Państwu Polskiemu, przynosi szkody społeczeństwu polskiemu, no i naturalnie Żydom. Rozumiem całą tragedię sytuacji narodu żydowskiego, ale oni muszą zrozumieć i nas, nasze ambicje do uniezależnienia się gospodarczego, do dania pracy naszym współbraciom. Dziś wycofać się z tej kwestii żydowskiej nie możemy i musimy sobie zdać sprawę i z tego, że miasta i miasteczka to ośrodki promieniujące na wieś. Jaki duch płynie z tych miast i miasteczek, jeżeli w tych miastach i miasteczkach na kresach mieszka od 60 do 80% ludności żydowskiej! To jest ważne zagadnienie dla ziem północno-wschodnich, a i dla całej Polski, bo kresy nasze muszą stanowić zwarty, jednolity mur, budowany ze zdrowego fizycznie i moralnie materiału. Nasze społeczeństwo, a szczególnie świat pracy jest zawsze zdolny do wielkich ofiar i potrafi podporządkować interes osobisty interesom Państwa, lecz to przeciąganie się w nieskończoność nieopłacalności warsztatów rolnych, niskiego uposażenia pracowników umysłowych, co powoduje ich niewypłacalność, tego wyzysku robotnika wywołuje ogólne rozgoryczenie i niewiarę w lepsze jutro.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#PBrylski">Oceniam w pełni dobre intencje Wysokiego Rządu, a jeżeli chodzi o Pana, Panie Premierze, to zdaję sobie sprawę z prawdziwie demokratycznego nastawienia do szerokich warstw ludności i tego momentu przywitania z chłopką nie oceniam jako zwykłą formę kurtuazyjną, lecz jako istotny wyraz chęci budzenia godności ludzkiej w szerokich warstwach obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#PBrylski">Jednak człowiek, w którym obudzi się poczucie godności i świadomość swej wartości, musi mieć ludzkie warunki bytowania. W tej pracy dźwigania człowieka wzwyż, a przez człowieka Państwa, nie może być przeszkodą środek obiegowy — Moloch złoty. Siły ludzkie nie mogą się marnować w bezrobociu, gdy mamy tyle zadań do spełnienia. Siły ludzkie nie mogą się marnować w zakładach pracy tych przemysłowców, którzy nie uwzględniają interesu społecznego, naturalnie polskiego, gdyż ze społeczeństwem polskim ci przemysłowcy nie mają nic wspólnego.</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#PBrylski">W imię tego interesu społecznego, a łącznie z nim interesu Państwa wnoszę, by Wysoki Rząd unormował życie gospodarcze w Polsce tak, by nie było pokrzywdzonych i uprzywilejowanych, by hasło Obozu Zjednoczenia Narodowego sprawiedliwej Polski było wreszcie realizowane w życiu.</u>
+ <u xml:id="u-22.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Rudnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PRudnicki">Wysoka Izbo! W dniu 3 grudnia ubiegłego roku z trybuny tej miałem zaszczyt stwierdzić, że przemówienie p. Ministra Skarbu, wygłoszone w tej Izbie dnia poprzedniego, wywołało w masach pracowników państwowych rozczarowanie i przygnębienie. W przemówieniu tym bowiem, jak w przedłożonym preliminarzu budżetowym pracownicy państwowi nie tylko, że nie znaleźli żadnej zapowiedzi realnej poprawy ich ciężkiego położenia w ciągu nowego roku budżetowego, ale ponadto ze zdziwieniem stwierdzili, że nałożony na nich przed dwoma laty celem zrównoważenia budżetu podatek specjalny, wbrew wielokrotnym solennym zapowiedziom, mimo osiągnięcia równowagi budżetowej, utrzymany zostaje nadal. Stwierdzając to, zapowiedziałem zgłoszenie odpowiednich wniosków w trakcie rozpraw Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#PRudnicki">Zgodnie z tą zapowiedzią w dniu 6 lutego zgłoszone zostały w trakcie rozprawy nad budżetem Ministerstwa Skarbu 3 wnioski, będące wyrazem minimalnych postulatów pracowniczych, a mianowicie: w sprawie uchylenia podatku specjalnego w stosunku do pobierających pobory do 600 zł i obarczonych rodziną, zwrotu czesnego za dzieci, uczęszczające do prywatnych szkół średnich, oraz dodatków rodzinnych. Wnioski te atoli nie poddane zostały nawet głosowaniu, ponieważ p. Minister Skarbu, korzystając z uprawnień art. 50 i 59 Konstytucji, do wniosków tych ustosunkował się w dniu 8 lutego negatywnie. Tak więc dzień 8 lutego br. stał się pogrzebem nadziei pracowników państwowych przy udziale przedstawicieli Rządu, członków Komisji Budżetowej oraz wielu innych panów posłów i senatorów jako przygodnych widzów.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#PRudnicki">P. Minister Skarbu swoje negatywne stanowisko umotywował tym, że wydatki personalne są nadmierne i nie harmonizują z polityką inwestycyjną i z polityką przebudowy strukturalnej gospodarstwa narodowego, że budżet nasz staje się w zawrotnym tempie budżetem konsumcyjnym, że w związku z wydatkami personalnymi bije na alarm i że jego następcy staną za kilka lat przed piekielnym problemem, jeżeli tempo wydatków na cele personalne nie zostanie złamane. Poza tym stwierdził p. Minister Skarbu, że ustawa uposażeniowa z roku 1934 winna być znowelizowana, rozpiętość poborów, zmniejszona dziś stawkami podatku specjalnego, winna być jeszcze bardziej zmniejszona, winny być wprowadzone dodatki rodzinne i pomoce przy wpisach szkolnych, podatek specjalny winien zniknąć całkowicie, a przywrócony winien być podatek dochodowy; jednak globalny wydatek skarbowy na świadczenia personalne musi być zmniejszony.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#PRudnicki">Otóż nawiązując do tych oświadczeń muszę zaznaczyć, iż trudno było by nie przyznać, iż wydatki personalne, zwłaszcza na emerytury, rosną zbyt szybko i że globalna suma wydatków personalnych w stosunku do całości budżetu jest wysoka. Niemniej jednak stwierdzić należy, co zresztą pośrednio stwierdził sam p. Minister Skarbu, że płace olbrzymiej większości pracowników znajdują się na poziomie poniżej najprymitywniejszej wegetacji i że radykalna rewizja tego palącego zagadnienia jest pilną koniecznością. O doniosłości tego zagadnienia w skali ogólnogospodarczej Państwa świadczą coraz liczniejsze głosy przedstawicieli rolnictwa, czego dowodem jest chociażby stanowisko posła Wróblewskiego na Komisji Budżetowej, głosy rzemiosła, przemysłu i kupiectwa. Sfery te zdają sobie dziś sprawę z tego, że zagadnienie poprawy bytu świata pracowniczego to jednocześnie zagadnienie wzrostu konsumcji, bez której nie ma rozwoju gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#PRudnicki">Mimo woli nasuwa się pytanie, co jest przyczyna tych trudności, o których mówił p. Minister Skarbu w Komisji Budżetowej, kto ponosi winę tego stanu sprawy i jakie jest na to lekarstwo. Przyczyn jest wiele, a winy w każdym razie nie ponoszą pracownicy średnich i niższych grup uposażeniowych, gdyż nie mają oni żadnego wpływu na kształtowanie się tych spraw, a cierpią dziś za winy innych, którym dzieje się mimo wszystko wcale dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#PRudnicki">Na pierwszy plan wysuwa się niewątpliwie zagadnienie olbrzymiego w ostatnim dziesiątku lat wzrostu ilości emerytów. Produkcja emerytów uzyskała w tym okresie nie pobity dotąd przez żadne z państw rekord. Pamiętamy dobrze erę B.B.W.R-u, w czasie której różne prowincjonalne wielkości decydowały bezapelacyjnie o masowym usuwaniu ze służby czynnej na emeryturę nieraz na bardziej wartościowych urzędników, z którymi mieli bądź osobiste porachunki lub też którzy nie byli powolni ich przeróżnym życzeniom. Komisje lekarskie pracowały wówczas całą parą, nieomal na trzy zmiany, a kadry zdrowych i często bardzo młodych emerytów rosły jak na drożdżach. Tempo tej produkcji uległo wprawdzie znacznemu zwolnieniu z chwilą rozwiązania Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem. Wielu z ówczesnych wielkości skończyło swoją karierę i — „owocną” działalność, ale pozostały skutki, z którymi porać się musi p. Minister Skarbu i które odczuwają na sobie pracownicy w służbie czynnej oraz sami emeryci.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#PRudnicki">Nie ulega żadnej wątpliwości, że i dziś jeszcze komisje lekarskie otrzymują zbyt wielu kandydatów na przedwczesnych emerytów i kandydatów tych w ilości co najmniej 98% uznają — „za zdolnych” do emerytury, chociaż kandydaci ci bronią się przed emeryturą wszelkim dostępnymi środkami. Odnosi się wrażenie, że komisje lekarskie są tylko zwyczajną instancją administracyjną o charakterze raczej formalnym, a właściwa decyzja mieści się już we wniosku władzy, kierującej — „delikwenta” na komisję. W tę dziedzinę należało by wejrzeć, zrewidować zasady procentowego ustalania niezdolności, a komisjom lekarskim zapewnić całkowitą i niczym nieskrępowaną niezależność. Ideałem było by doprowadzenie do całkowitego bezrobocia komisji lekarskiej. Byłoby to jedyne bezrobocie, przynoszące korzyść Skarbowi Państwa. Emerytów młodych względnie mających 60 lat życia, którzy mogą względnie sami chcą jeszcze pracować, należało by powołać do czynnej służby, choćby nawet z pominięciem komisji lekarskiej. Zatrudnianie emerytów w służbie państwowej czy samorządowej jako kontraktowych, pobierających emeryturę i pobory urzędników służby czynnej, winno bezwzględnie ustać. Najwyższe zaopatrzenie emerytalne nie powinno przekraczać 1.000 zł miesięcznie. Są to w naszych obecnych stosunkach jedyne, niezawodne i konieczne środki do opanowania zagadnienia emerytalnego.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#PRudnicki">Następne zagadnienie, to sprawa rewizji nadmiernego w ostatnich czasach rozrostu etatów i wyższych stanowisk w niektórych działach administracji ogólnej, a zwłaszcza w zarządach przedsiębiorstw i monopolów, sprawa różnych służb ochronnych, jak np. na kolei i poczcie.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#PRudnicki">Wreszcie najważniejsze, to sprawa zupełnej likwidacji obecnej ustawy o uposażeniu, tzw. — „jędrzejewiczowskiej”. Z ustawy tej zadowolony jest niewątpliwie jej twórca, gdyż emerytura jego wynosi 2.990 zł miesięcznie. Zadowoleni są również niewątpliwie i wyżsi urzędnicy, których pobory w służbie czynnej oraz emerytury są niewspółmiernie wysokie. Ustawa obowiązuje już 5 lat i dalsze jej trwanie — użyję tu lapidarnego określenia p. Ministra Skarbu — wywoła istotnie piekielny problem, choćby z uwagi na zagadnienie emerytalne. Wraz z likwidacją tej ustawy muszą być zlikwidowane również dodatki funkcyjne. Jest to konieczne, jeśli nowa ustawa ma dać wydatniejszą poprawę w egzystencji niższym i średnim grupom pracowników, zapewnić im choćby częściowy awans do wyższych poborów, dodatki rodzinne i pomoc w opłatach za kształcenie dzieci, a jednocześnie jeśli globalny wydatek skarbowy na świadczenia personalne — jak żąda tego p. Minister Skarbu — nie tylko nie może ulec zwiększeniu, lecz zmniejszeniu. Nowa ustawa uposażeniowa winna dotyczyć wszystkich pracowników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#PRudnicki">Czy w nowej ustawie uwzględnione zostaną te zasadnicze postulaty i kiedy to nastąpi? Z oświadczenia p. Ministra Skarbu w Komisji Budżetowej wynika, że uznaje potrzebę zmiany obecnej ustawy oraz zasadnicze postulaty pracownicze. Na mocy oświadczeń szeregu członków tej Izby mam podstawę twierdzić, że jeśli nie wszyscy, to z pewnością znakomita większość również podziela to stanowisko. Zaznaczyć jednak muszę, że wśród urzędników państwowych, którzy już tyle doznali zawodów, nurtuje pewna niewiara przede wszystkim co do terminu wniesienia do Sejmu projektu nowej ustawy. Pracownicy ci bowiem rozumują w ten sposób, że w istnieniu obecnej ustawy uposażeniowej możliwie jak najdłużej zainteresowani są wyżsi urzędnicy, którzy mają względnie mogą mieć duży wpływ tak na redakcję projektu, jak i również na termin jego opracowania i wniesienia do Sejmu. Pragnąłbym, aby obawy te były bezpodstawne i było by dobrze, gdyby z ust miarodajnych przedstawicieli Rządu padły w tej kwestii stosowne oświadczenia. Wpłynęłoby to korzystnie na przygnębionych i zniechęconych pracowników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#PRudnicki">Nie leży w interesie Państwa i nie jest zamierzeniem organizacyj zawodowych radykalizacja nastrojów w masach pracowniczych. Organizacje zawodowe zdają sobie bowiem sprawę z tego, że w dziele budowy i gruntowania potęgi Rzeczypospolitej winny być zespolone harmonijnie wysiłki wszystkich obywateli, a w szczególności działać sprawnie winien cały aparat administracji państwowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Budzanowśki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Półtora miesiąca obserwowaliśmy obrady Komisji Budżetowej. Wiele nadziei zostało zawiedzionych, a jednak budżet ostatecznie przez komisję uchwalony przyjęliśmy z tym przeświadczeniem, że zrównoważony budżet Państwa mierzony jest koniecznościami dobra Państwa i narodu. Nie daje on obrazu całkowitego potrzeb naszego życia państwowego, bo sprawy zaspokojenia tych potrzeb regulują także budżety samorządowe i budżety specjalnych funduszów, oraz budżety organizacji społecznych w wielkiej mierze wspomagających czy nawet zastępujących prace Państwa. Mieliśmy — pracownicy państwowi — wielką nadzieję, że w roku bieżącym poprawy znakomitej doznają sprawy pracownicze, że zniesiony zostanie podatek specjalny, a dodatki rodzinne wyrównają nierówność warunków bytowania pracowników rodzinnych i samotnych. Pracownik państwowy rozumie, że dobro Państwa i zrównoważony budżet jest jego dobrem i dlatego niesłuszne są sądy, że rząd dusz rzesz pracowniczych zależny jest od potraktowania materialnych spraw pracowniczych. Rząd dusz tych rzesz ma w swoim ręku miłość Ojczyzny i gorący patriotyzm, który jest kierownikiem służby świata pracowniczego. Niemniej jednak świat pracowniczy pokłada wielkie nadzieje w rewizji ustawy uposażeniowej, która już dojrzała i o którą wołać musimy.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#PBudzanowski">Jako przedstawiciel ziem północno-wschodnich chciałbym z tej wysokiej trybuny dać wyraz prawdzie tam, na ziemiach północno-wschodnich, nurtującej. Ziemie te żyją stałą nadzieją, że przestaną być w świecie prac inwestycyjno-gospodarczych i kulturalnych traktowane jako Polska B. Przecież te ziemie nigdy nie były Polską B w dziedzinie ducha patriotycznego i ofiarności na rzecz dobra Państwa. I w dziedzinie potrzeb rolnictwa, budownictwa państwowego, robót publicznych, zdrowia publicznego, potrzeb kulturalno - oświatowych, opieki społecznej, potrzeb drobnego rzemiosła i kupiectwa polskiego mamy tam wiele do poprawienia. Mamy na ziemiach naszych wielką potęgę nie tylko w potencjale dusz naszych i siły fizycznej. Oto w głębokim korycie naszej wyżyny wartko płynie ogromna siła energetyczna, płynie Niemien, który ujęty w karby śluz turbinowych mógłby odmienić nasze życie gospodarcze, a w związku z tym podnieść całokształt życia naszych ziem, których rola dla mocarstwowości polskiej jest znana i uznana od czasów Stefana Batorego, a która w żadnym wypadku nie może zmieścić się w Polsce B.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#PBudzanowski">Skończyć raz trzeba z pojęciami Polski B czy C. Jest jedna Polska, jeden do wszystkich jej ziem powinien być stosunek, normowany hierarchią potrzeb państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#PBudzanowski">Pragnę poruszyć tu jeszcze jedno zagadnienie, które dzięki swojej powszechności nabiera szczególnego znaczenia. Dużo mówi się o upowszechnieniu oświaty. Stworzona została szkoła powszechna. Jakżeż jednak ta szkoła powszechna daleka jest od powszechności i jednolitości poziomu nauczania! Trzy stopnie szkół powszechnych i iluzoryczne formalne uprawnienia szkół pierwszego stopnia sprowadzają się w praktyce życia i realizacji powszechności nauczania do sytuacji krzywdzącej szerokie masy ludowe, które słusznie domagają się szkół wyżej zorganizowanych. I dlatego to na posiedzeniu Komisji Budżetowej wnosiłem o podniesienie liczby etatów nauczycielskich, aby wreszcie zlikwidować ilość dziatwy będącej poza szkołą w wieku obowiązku szkolnego i aby podnieść poziom szkół powszechnych wszędzie tam, gdzie to jest możliwe i konieczne.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#PBudzanowski">Trzeba tu dzisiaj stwierdzić, że reforma szkolna, jakkolwiek przyniosła wielkie a pożyteczne zmiany w systemie kształcenia i wychowania młodego pokolenia, niemniej w dziedzinie jednolitości i powszechności oświaty szerokich mas nie spełniła swojej roli. Dlatego aktualnym staje się zagadnienie nie zmiany ustawy o ustroju szkolnictwa, ale rewizji niektórych jej postanowień.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#PBudzanowski">Odpowiednia organizacja życia oświatowego młodego pokolenia w wieku pozaszkolnym także głośno woła o uporządkowanie, by nie było powrotu do analfabetyzmu, by wychowanie obywatelskie i kultura ogólna wrastała. Już czas po dwudziestu latach niepodległości stworzyć odpowiednie warunki materialne i organizacyjne do dźwignięcia oświaty szerokich mas na poziom odpowiadający narodowym naszym w tej dziedzinie aspiracjom i ambicjom.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! W związku z budżetem należy rozpatrzeć szereg zagadnień, mających wielkie znaczenie dla Rzeczypospolitej Polskiej. Zacznę od preliminarza budżetowego, uchwalonego już w komisji. Pomimo oszczędnej gospodarki państwowej dało by się jeszcze niektóre pozycje obniżyć bez szkody dla pracy poszczególnych resortów. Również niektóre pozycje można podwyższyć, jak to miałem sposobność umotywować na Komisji Budżetowej. Szereg innych posłów wskazało inne pozycje. W ogóle dyskusja na Komisji Budżetowej dowiodła, że preliminarz budżetowy nie powinien być sztywny i to aż do tego stopnia, żeby nie znalazły się potrzebne sumy np. na rozpoczęcie budowy kościoła Opatrzności, budowy, która została uroczyście powzięta przez Pierwszy Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, ale dotychczas nie zrealizowana. Życzeniem całej Polski katolickiej jest, aby na 25-lecie naszej niepodległości świątynia wotywna stanęła na miejscu wybranym i ustalonym wspólnie przez episkopat i Rząd polski.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#PksPadacz">Nawet w ramach dzisiejszego budżetu mogą się również znaleźć odpowiednie sumy, jak to wykazywałem na Komisji Budżetowej, na dodatki rodzinne dla tych urzędników, którzy posiadają liczną rodzinę.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#PksPadacz">Druga sprawa. Sejm w tej chwili zaabsorbowany jest pracą nad budżetem, czy nie ma jednak czasu na to, by jednocześnie wziąć się do rozpatrzenia i innych palących zagadnień. Takim zagadnieniem jest na przykład kwestia żydowska w Polsce. Sprawy tej nie poruszałbym w tej chwili, ale do wystąpienia skłonił mnie hałas, jaki uczyniono z powodu zgłoszenia przeze mnie niewinnej rezolucji, wzywającej Rząd do wysunięcia problemu emigracji żydowskiej w związku z zawieranym traktatem handlowym z Sowietami. Wcale tu nie chodzi o to, żeby ludność żydowską uważać za komunistów. Nie, tu chodzi o to, żeby kilkaset tysiący Żydów wiemigrowało do żydowskiej republiki, mianowicie do Birobidżanu.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#PksPadacz">Wieś polska jest przeludniona. Chłopi rwą się do handlu i tu właśnie spotykają się z Żydami. Inteligencja polska na innych znów polach spotyka się z przewagą żydowską. Młodzież akademicka po skończeniu wyższych uczelni nie znajduje pracy. Bardzo często tak bywa, że w szkołach uczą Polaków Żydzi, stąd tarcia, stąd kwestia żydowska. W interesie Polski nie leży zaognianie konfliktu z ludnością żydowską. A tymczasem, według opinii posłów, i wieś zaczyna się burzyć. Co będzie dalej? Trzeba starać się o pokojowe załatwienie tego palącego zagadnienia. Należało by przeto utworzyć komisję sejmową, która w ciągu 2 miesięcy opracuje konkretny projekt rozwiązania kwestii żydowskiej. Przedstawiciele ludności żydowskiej w Sejmie nie powinni tylko żalów roztaczać, jak to było na Komisji Budżetowej, ale realnie patrzeć na życie i nie składać tylko na Rząd Polski całego trudu rozwiązania tej bezsprzecznie trudnej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#PksPadacz">Komisja, o której wspomniałem, powinna szybko pracować, aby o niej nie mówiono tak, jak o Komisji do zmiany ordynacji wyborczej, do tej bowiem komisji, jak twierdzą w Warszawie, można zastosować słowa poety: — „Cicho wszędzie, głucho wszędzie, co to będzie, co to będzie.” A teraz następne zagadnienie. Głośnym echem w Polsce odbiła się interpelacja zgłoszona przez ks. posła Lubelskiego w sprawie położenia ludności polskiej w Niemczech. Los Polaków, w ogromnej większości katolików, nie jest nam obojętny. Niemcy interesują się swoimi w Polsce, więc i my mamy prawo interesować się naszymi rodakami w Niemczech. P. Minister Spraw Zagranicznych ma mocny atut w ręku — prawo wzajemności. To jest atut. Trzeba przypomnieć komu należy, że nie chcemy być i nie będziemy Czechosłowacją. Wprawdzie nasz sąsiad zachodni próbuje od południa sięgać pośrednio aż pod Kołomyje, ale trzeba z całą stanowczością stwierdzić, że polityka, którą zapoczątkował p. Minister Spraw Zagranicznych w r. ub., powinna być kontynuowana. P. Minister rozpoczął jak wiemy pertraktacje z państwami północy. Trzeba teraz rozmawiać, ale skutecznie, z państwami południowymi, nie wyłączając nowej Czechosłowacji. Blokowi niemieckiemu należy przeciwstawić wał słowiański wzmocniony innymi państwami, w myśl idei zwycięskich Jagiellonów i Władysława IV.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#PksPadacz">Pragniemy wiecznego pokoju, ale oczywiście połknąć się nie damy i każdy połamie sobie zęby na katolickiej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#PksPadacz">Następnym zagadnieniem — to sprawa statutu dla prawosławnych. Na Komisji Budżetowej słyszało się głosy entuzjazmu na temat owego statutu, że mianowicie jest tu coś w rodzaju unii Polski z Litwą. Po co ta przesada? O tej sprawie zresztą będzie jeszcze potem mowa. Teraz zaznaczę jedynie, że katolicy z należnym respektem odnoszą się do innych religii, ale uważają, że nie jest zgodne z prawami Państwa Polskiego faworyzowanie Kościoła prawosławnego. Kościół katolicki w Polsce zawsze podtrzymywał ducha i religijnego i narodowego. Również i teraz na ziemiach wschodnich potrafi spełnić te zadania, które chwila bieżąca nasuwa lub w przyszłości nasunie.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Skrypnyk.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#Marszalek">Głos ma p. Bura.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#Marszalek">Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#Marszalek">Głos ma p. Szwarzbart.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#PSchwarzbart">Wysoki Sejmie! Przedłożony budżet wykazuje po stronie dochodów 2.525.000.000 zł w okrągłych cyfrach i mniej więcej tyleż w pozycji rozchodów. Nadwyżka dochodów wynosi zaledwie 36.585 zł. Równowaga przedłożonego nam budżetu obraca się zatem prawie że na linii granicznej. Budżet jest zrównoważony, ale wystarczy mały krok w lewo lub mały krok w prawo, a równowaga znajdzie się w punkcie zachwiania. Ażeby zobrazować nieco plastyczniej tę drobną nadwyżkę dochodów nad rozchodami, chciałbym użyć pewnego obliczenia, powtarzam: nie dla drastyczności przykładu, ale raczej dla jego plastyczności. Wynika z budżetu, że jednodniowy dochód przeciętny, jaki Skarb Państwa otrzymuje względnie otrzymać ma od obywateli, wynosi 6.914.000 zł, a zatem w jednej godzinie wpłynąć ma do kasy Państwa przeciętnie 288.000, a w jednej minucie 48.000 zł, czyli że nadwyżka budżetu w wysokości 36.000 zł jest nadwyżką, jaka wpływa w przeciągu 45 sekund!</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#PSchwarzbart">Wystarczy zatem, ażeby w przeciągu jednej czy 2 minut — oczywiście że jest to tylko obrazowe przedstawienie sytuacji — nie wpłynął przeciętny dochód przewidziany w preliminarzu budżetowym, a już równowaga, na szczęście w preliminarzu osiągnięta, staje w rzeczywistości pod znakiem zapytania.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#PSchwarzbart">Ten fakt z trudem osiągniętej równowagi pobudza do refleksji odnośnie widoków realności tego budżetu. Równowaga — jak powiadam — na szczęście osiągnięta, obraca się na tej linii, którą matematycy nazywają „linią ledwo niedotyczną”. Na tej linii idealnej zawieszona jest równowaga budżetu. Miejmy jednak nadzieję, że równowaga ta nie będzie zachwianą.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#PSchwarzbart">Jeżeli rozważymy budżet przedłożony pod kątem widzenia nie tylko jednego budżetu rocznego, jaki został obecnie Sejmowi przedłożony przez Rząd, jeżeli traktować go będziemy porównawczo na przestrzeni ostatnich 5 lat, to z pewnym zadowoleniem będziemy musieli obiektywnie stwierdzić, że tak po stronie dochodów jak i rozchodów budżety nasze wykazują powolną, ale stałą i systematyczną poprawę. A zatem, jeżeli Weźmiemy pod uwagę budżety na przestrzeni od r. 1934/35 do r. 1939/40, to mieć będziemy rozpiętość sięgającą od zł 2.182.000.000 — podaję okrągłe cyfry — aż do kwoty obecnie preliminowanej, to jest do 2.525.000.000 zł, czyli że na przestrzeni 5 lat widać zwyżkę w wysokości 343.000.000 tak po stronie dochodów jak i rozchodów. Możemy na przestrzeni lat pięciu stwierdzić podwyżkę o przeszło 1/8 część globalnej kwoty obecnego budżetu. Jest to miara osiągniętej zwyżki budżetowej dochodowości społeczeństwa. Jest to oczywiście postęp na przestrzeni 5 lat w Państwie o trzydziestu kilku milionach obywateli nieznaczny, ale bądź co bądź jest to postęp stały i trwały i dlatego radosny.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#PSchwarzbart">Jeżeli i w dalszym ciągu porównamy dwa ostatnie budżety, to widać również, że postęp i tutaj się zaznacza. Budżet ostatni wykazuje w porównaniu z budżetem zeszłego roku zwyżkę 37.000.000 netto w okrągłych cyfrach, tak że przewiduje on dochodowość budżetową przeciętnie na głowę jednego obywatela w Państwie znowu nieco wyżej niż w roku poprzednim, bo wyżej o blisko 11 zł na głowę jednego obywatela. Jeżeli zatem staniemy na tym punkcie widzenia, to mimo tych skarg i żalów, które słyszymy nie bez uzasadnienia na każdym kroku odnośnie wewnętrznej struktury budżetu, będziemy musieli uznać, że budżet Państwa jest w stanie oprzeć się znowu o drobną, nieznaczną, ale stałą podwyżkę dochodowości budżetowej obywatela przeciętnie biorąc. Jest to znowu postęp, który obiektywnie trzeba zaznaczyć bez względu na stanowisko polityczne, jakie się zajmuje wobec społecznych pociągnięć budżetowych i linii politycznej Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#PSchwarzbart">Wysoki Sejmie! Oczywiście, że wysiłek ten jest bezwzględnie dodatnim momentem w historii ostatnich pięciu budżetów. Dobrze się stało, że i obecny budżet przedłożony został Izbie w formie zrównoważonej i że rozważania co do tendencyj gospodarczych w Państwie i obliczenia dochodów i rozchodów pozwalają w granicach ludzkiego przewidywania przypuszczać, że budżet jest nie tylko zrównoważony, ale będzie także przy zamknięciu rachunkowym realny.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#PSchwarzbart">Ale oczywiście budżet ten będzie realny tylko wtedy, jeśli zostaną spełnione pewne warunki. Chcę się zatrzymać tylko na jednym z nich. W Komisji Budżetowej staczały ze sobą boje dwa rozmaite poglądy, dwa rozmaite sposoby podejścia do kwestii zbudowania obecnego budżetu. Jeden, który nazwałbym — zresztą sam referent budżetowy go tak nazwał — punktem widzenia realizmu budżetowego, a drugi, który można by nazwać w pewnej mierze romantyzmem budżetowym; jeden punkt widzenia, który gospodarkę Państwa układa w myśl zasady — „wedle stawu grobla”, wedle sił — zamiary, a drugi, który chciałby budżet Państwa ułożyć wedle zasady odwrotnej: siły mierzyć trzeba wedle zamiarów. Te dwa systemy myślowe — jeden statyczny, oparty o realizm budżetowy, drugi oparty o dynamikę gospodarczą Państwa, o system, który p. referent generalny poseł Sowiński nazwał systemem — „produkcyjnym” w przeciwieństwie do systemu — „konsumcyjnego”, otóż te dwa systemy, jak można było zaobserwować, staczały walkę ze sobą. Powiedziałbym, że zwyciężył realizm budżetowy przy ułożeniu budżetu zwyczajnego, a to, co nazwałem romantyzmem budżetowym, przeniosło się może, a względnie prawdopodobnie przeniesie się na budżet inwestycyjny. W budżecie inwestycyjnym w wyższym stopniu niż w budżecie zwyczajnym, normalnym, znajdzie zastosowanie zasada mierzenia sił wedle zamiarów.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#PSchwarzbart">W ten sposób widzę pewną syntezę obu punktów widzenia, syntezę zdrową, bo nie wprowadzającą momentów iluzyj w normalny budżet państwowy, syntezę, osiągniętą w sposobie rozczłonkowania naszej gospodarki państwowej między budżet zwyczajny i budżet inwestycyjny, a dynamikę obliczoną na rozrost w budżecie inwestycyjnym, który jak nam na razie nieoficjalnie wiadomo, ma jednak być dość wysoki, bo objąć ma 2 miliardy zł na przestrzeni trzech lat.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#PSchwarzbart">Proszę Wysokiego Sejmu! Przechodzę po tym ogólnym naświetleniu równowagi do drugiego zagadnienia: do zagadnienia realności budżetu. Jeżeli postawimy sobie pytanie: pod jakimi warunkami budżet, będący obecnie przedmiotem naszych rozważań, będzie — „rzeczywiście realny”, to znowu widzimy, że w dyskusji budżetowej ścierają się ze sobą punkt widzenia optymistyczny i punkt widzenia pesymistyczny. Niejednokrotnie i p. Wicepremier stwierdził, że rok nadchodzący może nam przysporzyć szereg trudności. A także p. referent generalny stwierdził, że trudności, które nas czekają przy realizacji budżetu następnego, będą znaczniejsze niż trudności, które musieliśmy zwalczyć w roku ubiegłym. A równocześnie stwierdził p. Wicepremier w swoim ekspose, zwłaszcza zaś w swoim drugim przemówieniu, na Komisji Budżetowej, że realność budżetu zależy — na to chciałbym położyć szczególny nacisk — od dwóch okoliczności: od długotrwałego pokoju zewnętrznego i od długotrwałego pokoju wewnętrznego. Zaś p. referent generalny, stwierdzając obiektywnie i trzeźwo trudności, jakie stają przed realizacją tego budżetu a to w postaci prospekcji zniżonych cen rolniczych, w postaci hipertofilii wydatków personalnych w budżecie naszym w stosunku do całości budżetu, w postaci chwilowych trudności eksportowych, dalej w postaci naciągnięcia, jak sam powiedział, pozycyj dochodowych obywateli do 100%, a nawet w wielu pozycjach ponad 100%, powinien był logicznie dojść do ostrożnej, bardzo ostrożnej prognozy. Mimo tych, zdawało by się, pesymistycznych elementów prognozy na przyszłość, p. referent jednak optymistycznie stwierdził — i zdaniem moim słusznie — że stoimy wobec niewykorzystanych milionów rąk, że stoimy wobec całej gamy niezaspokojonych potrzeb społeczeństwa, że stoimy wobec nowych niewykorzystanych możliwości eksportowych i dalszego rozwoju uprzemysłowienia kraju, a wszystkie te przesłanki pozwoliły p. referentowi — ale tu p. referent był już ostrożny — ustalić nadzieję na okres długofalowej zwyżki. Tym samym, oczywiście, p. referent dyskretnie chciał powiedzieć, że na krótką falę optymizm ten może nie całkiem będzie uzasadniony. Ale ostatecznie dynamika i polityka Państwa nie liczy się na lata, ani na dwa ani na pięć. I dlatego tę długofalową nadzieję, ten długofalowy optymizm uważam z punktu widzenia rozbudzenia i dopingowania sił Państwa za element poważniejszy niż samą ocenę krótkiego okresu, jednego roku budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#PSchwarzbart">Wysoki Sejmie! Jeżeli teraz mam rozważyć pytanie, od jakich to okoliczności obiektywnych, od jakich momentów realnych zależy urealnienie tego budżetu, na czym nam wszystkim z pewnością zależy, bez różnicy na zapatrywania polityczne, to ograniczając rozważania do jednego tylko warunku, muszę nawiązać do słów p. Wicepremiera i najdobitniej, z całym naciskiem zgłosić akces do tych słów p. Wicepremiera, w których podkreślił wyraźnie, że urealnienie budżetu zależy przede wszystkim od długotrwałego pokoju wewnętrznego w Państwie. Co więcej, także w dzisiejszych przemówieniach na plenum Sejmu, zwłaszcza w jednym z tych przemówień — p. generała posła Skwarczyńskiego, nuta ta występowała z akcentem bardzo silnym i bardzo dobitnym. Trzeba tylko mieć odwagę zastosowania tej trafnej oceny w jej konsekwencjach na terenie całego życia gospodarczego, a zatem i jego odcinka żydowskiego. Nie popełnię tego błędu jednostronności, który popełniają dziś niektórzy koledzy, zwalczający naród żydowski, koledzy akcentujący ze zbytnim naciskiem wszechwładne jakoby i centralne znaczenie kwestii żydowskiej w całokształcie trosk polityki wewnętrznej Państwa. Sądzę jednak, że każdy obiektywny obywatel przyzna, iż ze względu na stanowisko gospodarcze społeczeństwa żydowskiego w Polsce, ze względu na wrośnięcie 3,5 miliona obywateli w całą budowę gospodarczą Państwa, element żydowski i choćby tylko siła podatkowa naszego społeczeństwa jest bez względu na emocjonalny stosunek tych czy owych partyj do społeczeństwa żydowskiego w każdym razie jednym z głównych elementów, na których oprzeć się musi pokój wewnętrzny w Państwie i jego spoistość. Wszelkie kataklizmy na tym odcinku, wszelkie gwałtowne poruszenia mogą w świetle granicznej prawie że chwiejnej równowagi budżetu doprowadzić do zwichnięć, które konsekwentnie i nieuchronnie skończyć się muszą deficytem budżetowym Państwa, całkiem po prostu z przyczyny mniejszych wpływów podatkowych. Zrujnowane czy spauperyzowane gospodarstwa prywatne żydowskie nie będą mogły płacić podatków. W budżecie musi wtedy powstać wyrwa z wszystkimi jej konsekwencjami. Dyslokacja przedsiębiorstw pod wpływem antysemityzmu gospodarczego jest środkiem zawodnym, jak wykazuje doświadczenie. Każda wyrwa grozi zburzeniem z trudem osiągniętej równowagi budżetowej. Pokój wewnętrzny także na odcinku żydowskim jest przeto kategorycznym postulatem równowagi naszego budżetu państwowego. Gdyby taka wyrwa miała miejsce na odcinku nie żydowskim, skutek byłby ten sam. Ta bowiem jej funkcja nie jest oczywiście przywilejem gospodarstw żydowskich. Przy obiektywnej ocenie zagadnień gospodarczych trzeba uznać, że jest to dziedzina, która najmniej może być poddaną atakom emocjonalnym. Nie wolno przeto przy rozważaniu zagadnień gospodarczych wpaść w skrajność i twierdzić, że zrujnowanie gospodarstw prywatnych żydowskich jest obojętnym dla Skarbu Państwa. W tej chwili traktuję zagadnienie budżetowe i dlatego właśnie pod tym kątem widzenia do tego zagadnienia podchodzę. O innych aspektach kiedij ndziej.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#PSchwarzbart">Proszę Wysokiego Sejmu! Z tych przyczyn pozwolę sobie dobitnie podkreślić, że kwestia równowagi budżetowej Państwa jest związana z kwestią równowagi gospodarczej w Państwie, a zatem i z zaniechaniem gospodarczej walki ze społeczeństwem żydowskim. Jeśli z niektórych stron słychać głosy, że Żydzi są obciążeniem Państwa i narodu polskiego,</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#PSchwarzbart">jak to niejednokrotnie słychać indywidualnie a także i w niektórych tezach Obozu Zjednoczenia Narodowego i jak z pewnością Panowie będziecie to powtarzać jeszcze niejednokrotnie, to ja twierdzę z całą stanowczością wprost przeciwnie, że właśnie antysemityzm jest tym obciążeniem równowagi i siły Państwa Polskiego i narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#PSchwarzbart">Tak jest, a nie inaczej! Nie mam pretensji do Panów, abyście Panowie zgodzili się natychmiast z moimi wywodami, bo przecież nie byłoby sprzeczności poglądów między nami, a poglądy moje zwalczają poglądy Panów, ale pretensję mam jedną, ażebyście Panowie wysłuchali także i tych poglądów, które są sprzeczne z poglądami Panów. Życie zaś zadecyduje o tym, a nie wykrzykiwanie, że słuszność jest po stronie naszych rozważań.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#PSchwarzbart">Proszę Wysokiego Sejmu! Pozwolę sobie jeszcze podkreślić moment inny. Z rozmysłu nie będę z okazji generalnej dyskusji budżetowej, której zadaniem jest tworzenie zasadniczych horyzontów, przytaczał całej gamy skarg społeczeństwa żydowskiego na Rząd czy też na stosunek znacznej części społeczeństwa polskiego, która jest reprezentowaną przez większość Wysokiego Sejmu. Nie będę dziś analizował szczegółów tych skarg i żalów. Nie dlatego, jakoby te skargi były nieuzasadnione. Będzie o nich mowa w dyskusji szczegółowej. Dziś zależy mi na pozytywnym i zasadniczym podejściu do zagadnienia żydowskiego w Polsce w tej chwili. Polityka jest ciężką walką. Nigdy nie polega ona na afirmowaniu stanu złego. Jakkolwiek zdaję sobie w pełni sprawę z tego — a głosy niektórych Panów są tego dowodem — jak ciężko jest posłowi żydowskiemu przedrzeć się przez nasyp niechęci, animozji, przesądów, psychoz i rozmaitych — „poglądów”, które ugruntowały się z biegiem czasu na tej czy owej stronie Wysokiego Sejmu, to jednak jako polityk, który nie może i nie chce nigdzie afirmować stanu choćby nie wiedzieć jak złego i wrogiego nam, muszę jeszcze raz podjąć próbę rzucenia na szalę rozważań tego Sejmu i Rządu argumentów natury zasadniczej, argumentów natury czysto logicznej, argumentów rozsądku, ale i psychologicznego sposobu podejścia do zawiłego, a jednak prostego zagadnienia. I dlatego właśnie z rozmysłem dziś nie będę wyliczał tych wszystkich skarg i żalów, z których zwykle niestety składać się musi przemówienie posła żydowskiego, obrazującego naszą rzeczywistość w Państwie. Chciałbym właśnie w tej chwili, kiedy z ust czołowego przywódcy Obozu Zjednoczenia Narodowego, w dzisiejszym jego przemówieniu w Sejmie tak dobitnie podkreślone zostało, że właśnie spokój i siła wewnętrzna, jako też spoistość wewnętrzna Państwa są warunkiem jego bytu, chciałbym właśnie w tej chwili, kiedy czołowy przywódca tego obozu podkreślił, że analiza sytuacji międzynarodowej wskazuje na to, że Państwo Polskie skazane jest przede wszystkim na własne siły, chciałbym nawiązując do tej słusznej tezy podkreślić,</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#PSchwarzbart">że społeczeństwo żydowskie w Polsce przez usta swoich reprezentantów deklaruje bez względu na reperkusje, jakie to wywołuje, naszą pełną gotowość do współpracy z Rzecząpospolitą w imię zespolenia społeczeństwa żydowskiego z Państwem Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#PSchwarzbart">Wiem, że to nie każdemu w smak.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#komentarz">(Głos: Wszystkim.)</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#PSchwarzbart">Może i wszystkim, choć wątpię w to, ale niemniej nie zbiją mnie głosy kilku Panów z tropu i nie powstrzymają mnie one od złożenia tej deklaracji, którą jako obywatel Polski i świadomy swych praw reprezentant społeczeństwa żydowskiego mam w tej Izbie prawo wygłosić według mojej najlepszej wiary i mego najlepszego przekonania. Rzeczą Wysokiego Sejmu jest ocenić również według własnej woli, ile w tym oświadczeniu jest rzetelności politycznej. Nic nie zbije ani nas, ani mnie z drogi walki o nasze prawa. Mówię to do Sejmu, do Rządu i do tych, co są poza Sejmem. Jest w mej deklaracji 100% rzetelności politycznej. Może przyjdzie czas, że Panowie oświadczeń takich nie będziecie kwitować czy półuśmiechami, czy ironią, ale przyjmować będziecie je spokojniej i poważniej. Mam głębokie przekonanie, że w świetle dalszego biegu historii Państwa, może bliskiego, ta deklaracja, którą składam, uznana będzie za prawdziwą i szczerą, bo potrzebną dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.23" who="#komentarz">(Głos: Ładnie Pan sobie wyobraża przyszłość Polski.)</u>
+ <u xml:id="u-30.24" who="#PSchwarzbart">Dlatego też, proszę Wysokiego Sejmu, składając dziś tę deklarację tutaj — w atmosferze częściowej ekscytacji niektórych Panów Posłów — chcę równocześnie zaznaczyć, że skoro mówimy o zespoleniu, to podkreślamy dwa elementy tego pojęcia. Z jednej strony bezwzględną łączność naszej współpracy w sensie nie mechanicznej lojalności, ale ideowej łączności z ideą siły i potęgi Państwa Polskiego, (Głos:</u>
+ <u xml:id="u-30.25" who="#komentarz">O tym mówił p. Brylski.) a z drugiej strony elementem tego zespolenia jest równoczesna pełnia i równość praw naszych jako obywateli-Żydów. Na tę deklarację znaczna część tej Izby odpowiada poglądem wręcz przeciwnym.</u>
+ <u xml:id="u-30.26" who="#PSchwarzbart">(Głos: Nie chcemy.)</u>
+ <u xml:id="u-30.27" who="#komentarz">A pewna część tej Izby — jak słyszę w tej chwili — odpowiada: Nie chcemy.</u>
+ <u xml:id="u-30.28" who="#PSchwarzbart">(Głos: Nie życzymy sobie.)</u>
+ <u xml:id="u-30.29" who="#komentarz">— „Nie życzymy sobie” — widzi Pan, jak echo powtarzam za Panem — i mimo to spokojnie dalej stwierdzam, że hasłem antysemityzmu w Polsce jest dziś emigracjonizm z jednej strony, a dążność do zwężenia naszych możliwości gospodarczych w Państwie z drugiej strony, w rezultacie zaś wieliminowanie nas od kontaktu z życiem państwowym i wpływu na nie.</u>
+ <u xml:id="u-30.30" who="#PSchwarzbart">(Głos: Słusznie.)* A zatem, skoro słusznie, to w takim razie Panowie nie możecie zaprzeczyć, że diagnozę stawiam zupełnie obiektywnie. Rozejdziemy się jednak znowu we wnioskach.</u>
+ <u xml:id="u-30.31" who="#PSchwarzbart">Otóż pozwolę sobie stwierdzić, że przez 10 lat od roku 1927 do roku 1937, kiedy nie było w Polsce haseł emigracjonistycznych w stosunku do Żydów jako instrumentu politycznego, była emigracja żydowska na równi zresztą z emigracją polską, bo były możliwości emigracji w ogóle. I 185.000 Żydów wiemigrowało w przeciągu tych 10 lat, w emigracji niesezonowej</u>
+ <u xml:id="u-30.32" who="#komentarz">(Głos: Za mało.), a dziś jest polityczne hasło emigracjonizmu, a nie ma emigracji, bo poza Palestyną nie ma gdzie. Otóż powtarzam, nie było emigracjonizmu, a była emigracja. A teraz znowu coś oświadczę. Gdybym to stwierdził we własnym imieniu, to by to było oczywiście skwitowane wykrzyknikami. Ale nie kto inny, lecz o.generalny referent budżetu i p. referent budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Wicemarszałek Surzyński w swoim świetnym poglądowym, syntetycznym referacie o stanowisku 8 milionów Polaków za granicą, w referacie, w którym przeszedł 14 czy 15 państw diaspory polskiej, państw, w których mieszczą się odłamki, a czasem bardzo poważne części narodu polskiego, otóż w tym właśnie swym przeglądzie Polonii zagranicznej stwierdził p. Wicemarszałek, a nie ja, że trudności obiektywne imigracji z winy nie polskiej i nie żydowskiej są bardzo znaczne. Czy Panowie będziecie z tego stwierdzenia zadowoleni czy nie, czy odpowiecie wykrzyknikami czy nie, to nie zmieni to ani faktu, ani obiektywnej prawdy.</u>
+ <u xml:id="u-30.33" who="#PSchwarzbart">(Przerywania.)* Proszę Wysokiego Sejmu, ja podchodzę do tego zagadnienia zupełnie spokojnie i kontynuować będę spokojnie. Pozwolę sobie z całą dobitnością podkreślić jeszcze raz:</u>
+ <u xml:id="u-30.34" who="#PSchwarzbart">p.Wicemarszałek Surzyński ze słuszną radością i ze słuszną satysfakcją, mówiąc o części emigracji polskiej, wspomniał o tym, że 5 milionów Polaków w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki składa tam dowody „inicjatywy twórczej, dobrej woli i pracy” — cytuję dosłownie — i że w rezultacie młode pokolenia polskie w Ameryce idą wzwyż w pozycjach społecznych. Ja tutaj stwierdzam, a fakty za tym przemawiają, że społeczeństwo żydowskie w Polsce okazuje tę samą gotowość do inicjatywy twórczej, tę samą dobrą wolę i gotowość do współpracy dla Państwa. Byłoby przeto niesłusznym podejściem do zagadnienia, gdyby to, co jest kwitowane przez Panów z uznaniem tam, było tutaj kwitowane w sposób odrzucający naszą dobrą wolę i twórczą współpracę dlatego tylko, że rola jest tu zmieniona. Analogia nie zawsze ma moc w polityce, ale niemniej chcę na nią wskazać właśnie dlatego, bo analogia ta nie jest respektowaną przez Panów.</u>
+ <u xml:id="u-30.35" who="#PSchwarzbart">Ale wróćmy do sprawy — „emigracjonizmu”. Proszę Wysokiego Sejmu! Stoję na stanowisku, że emigracja żydowska jako środek, który odciążać ma zagadnienie żydowskie w Polsce, istniała i przedtem i istnieć będzie i później, zależnie od ogólnych warunków gospodarczych w Polsce. Emigracja żydowska do Palestyny jest emigracją ideową. Jej pęd ma zupełnie inny charakter. Rozwija się ona także w miarę możności, ale z dynamiką ideową, niezawisłą od antysemityzmu. Istnieje oczywiście i prąd drugi. Tak samo, jak istnieje pod wpływem momentów ściśle gospodarczych prąd emigracyjny w społeczeństwie polskim czy ukraińskim, jeśli tylko istnieją centra imigracyjne. Ale przypatrzmy się jednemu bardzo pouczającemu przykładowi. Przecież nie kto inny, tylko Rząd nasz zawarł przed niedawnym czasem układ z Boliwią. Na podstawie tego układu uzyskał Rząd dla osadniczej kolonizacji współudział państwa imigracyjnego, a zatem Boliwii przy ponoszeniu części kosztów transportu, biletu okrętowego, przy przydzieleniu ziemi bezpłatnej dla osadnictwa, przy udzieleniu subwencji na okres początkowy. A dla kogo układ ten został wykorzystany? Dla Żydów z Polski? Nie! Dla emigracji polskiej! — Czy to nie jest dowodem, że jeżeli Rząd Państwa Polskiego ma możność zawarcia układu dwustronnego w materii emigracyjnej, nie czekając na międzynarodowe załatwienie problemu emigracyjnego, to oczywiście obejmuje tym prawem nie Żydów, tylko właśnie Polaków w słusznej oczywiście intencji. Ja tego nie podnoszę w formie zarzutu, stwierdzam jednak fakt wymowny i wyciągam zeń konsekwencje. Otóż ta właśnie umowa potwierdza, że hasło emigracjonistyczne, o ile chodzi o Żydów, choć przeniesione na teren międzynarodowy, jest hasłem, które ma, niestety, wywołać przede wszystkim akumulację antysemityzmu na terenie wewnętrznym, nie jest pomyślane jako eksperyment poważny. Ilekroć istnieje możliwość realna przygotowania emigracji Żydów, choćby skromna, to wprzęga się w tę realną możliwość przede wszystkim cele osadnicze samego społeczeństwa polskiego, cele kolonizatorskie Państwa Polskiego. Jestem pierwszym, który obiema dłońmi podpisuje aspiracje Państwa Polskiego do udziału w rozdziale kolonij na świecie, tak pod kątem widzenia politycznym, jak też pod kątem widzenia uzyskania surowców, a zatem pod kątem widzenia gospodarczym. Jeśliby to leżało w mocy naszego społeczeństwa, to z pewnością bylibyśmy promotorami tego ruchu. W świetle faktów Panowie przecież musicie obiektywnie stwierdzić, że wszędzie tam, gdzie możliwość emigracji istnieje, chodź w skromnych rozmiarach, to przecież nie — „nadmiar” Żydów zostaje uplasowany przez Rząd nasz na osadnictwie, tylko — „nadmiar” Polaków. Więc proszę Wysokiego Sejmu, jeżeli tak przedstawia się rzeczywistość, to przecież jasnym dla nas się staje, że hasło tzw. emigracjonizmu jest hasłem obliczonym na rozpalenie antysemityzmu wewnątrz Państwa. Ma ono nas zepchnąć do roli zdegradowanego społeczeństwa, jako potencjalnie zbiorowego przedmiotu emigracyjnego. I dlatego z całą siłą będziemy się jako wolni obywatele bronić przeciw takiemu podejściu do tego problemu.</u>
+ <u xml:id="u-30.36" who="#PSchwarzbart">Proszę Wysokiego Sejmu! Zapewne, istnieją w społeczeństwie polskim prądy, które na drodze procesów gospodarczych zdążają do umocnienia gospodarczego społeczeństwa polskiego w miastach; istnieje ogólny proces gospodarczy pod wpływem nowych teoryj ekonomicznych, proces, który stara się np, zmniejszyć łańcuch ogniw pośrednictwa pomiędzy producentem, a konsumentem. Jeżeli ten proces trafia również w społeczeństwo żydowskie, jeśli ostrze tego procesu przecina organizm społeczeństwa żydowskiego i wyrzuca pewną część naszego społeczeństwa na bruk i stawia je wobec troski jutra, to ja nie składam tego faktu na karb antysemityzmu. Jest to rezultat przez nas niezawinionej, niestety, dramatycznej, bo jednostronnej struktury gospodarczej naszego społeczeństwa. I ja z tego powodu do społeczeństwa polskiego czy też do obozu antysemickiego żalu ani pretensji nie mam. Jest obowiązkiem Państwa i naszym dbać o produktywne przewarstwowienie zdeklasowanych mas. Ale, jeżeli się w czambuł potępia hipertrofię pośrednictwa dlatego, że ono jest w ogóle szkodliwe, a równocześnie wprowadza się w miejsce wypartych ogniw żydowskiego pośrednictwa takie same analogiczne ogniwa pośrednictwa nieżydowskiego, to Panowie musicie zrozumieć, że w tym systemie leży głęboka niekonsekwencja, że w tym systemie leży nie troska o konsumenta — ale wyłącznie tendencja wyparcia Żydów. Trzeba przynajmniej być szczerym i otwartym i mieć odwagę przyznać, że tu nie chodzi o zwalczanie zła społecznego, ale o pewną zasadę utylitarystyczną, o pewną zasadę ciasnego egoizmu narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-30.37" who="#komentarz">(Glos: O egzystencję Państwa.)</u>
+ <u xml:id="u-30.38" who="#PSchwarzbart">Jeśli Pan Kolega raczył przerwać mi wykrzyknikiem o egzystencji Państwa, to pozwolę sobie z punktu odpowiedzieć na to, że jestem zdecydowanie zupełnie odmiennego zdania niż Pan Kolega (Głos: Wiemy o tym.), bo sądzę, że ten egoizm kłóci się ze zdrową egzystencją Państwa, albowiem bogactwo Państwa jest funkcją pracy wszystkich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-30.39" who="#komentarz">(Przerywania: Mamy inny pogląd na to.)</u>
+ <u xml:id="u-30.40" who="#PSchwarzbart">Proszę Wysokiego Sejmu! Dochodzę do konsekwencji: inną jest sztuka rządzenia Państwem zupełnie jednolitym, a inną jest sztuka rządzenia Państwem niecałkowicie jednolitym.</u>
+ <u xml:id="u-30.41" who="#komentarz">(Przerywania. Głos: Żydzi uczą nas rządzić Państwem.)</u>
+ <u xml:id="u-30.42" who="#PSchwarzbart">Preponderancja narodu polskiego w Państwie Polskim stoi poza wszelką dyskusją. Wynika ona z ukształtowania liczebnego, wynika ona z faktu historycznego, wynika ona z faktu, że naród polski jest głównym gospodarzem tego Państwa</u>
+ <u xml:id="u-30.43" who="#komentarz">(Głos: Słusznie, nareszcie jedno mądre zdanie.)</u>
+ <u xml:id="u-30.44" who="#PSchwarzbart">To oznacza, że jest — primus inter pares, Ale z uznania tej zasady — chcę tym stwierdzeniem dać dowód mego pełnego obiektywizmu — bynajmniej nie wynika, że cała reszta poza narodem polskim nie istnieje, albo że ma być zepchnięta do roli przedmiotu w Państwie, przedmiotu eksploatacji dowolnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.45" who="#komentarz">(Przerywania. Marszałek dzwoni.)</u>
+ <u xml:id="u-30.46" who="#PSchwarzbart">Wysoki Sejmie! Pozwolę sobie przeto na zakończenie jeszcze raz podkreślić, że społeczeństwo żydowskie, stojąc na stanowisku pełnej nie tylko lojalności, ale i współpracy dla Państwa, świadome swoich praw i obowiązków, nie tylko na podstawie Konstytucji, ale i w oparciu o prawa ludzkie naszego narodu, dążyć będzie z całych sił do tego, aby urzeczywistnioną została zasada sprawiedliwości społecznej i politycznej i wobec nas. Domagamy się tego w interesie Państwa, do którego my — Panowie wierzcie czy nie — jesteśmy tak samo przywiązani jak Wy. Z brakiem wiary nie ma dyskusji. Jest to kwestia faktów. One przekonają Panów o tym, że twierdzenie moje jest prawdziwe, Wysoki Sejmie! W swoim przemówieniu z okazji 20-lecia Sejmu polskiego p. Marszałek przeciwstawił moment z roku 1919 obecnym chwilom. Uwypuklił p. Marszałek lapidarnie w szeregu punktów postęp, jaki Państwo osiągnęło w przeciągu 20 lat. Stwierdzam: integralną ' częścią wysiłku, który ten postęp urzeczywistnił, jest 3 i pół milionowe społeczeństwo żydowskie. To jest wymowa faktów. Toteż społeczeństwo żydowskie nie da się zepchnąć z roli współpracy w Państwie i dla Państwa, z drogi walki o nasze prawa obywatelskie.</u>
+ <u xml:id="u-30.47" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos:</u>
+ <u xml:id="u-30.48" who="#PSchwarzbart">Zepchniemy.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godziny 16.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 5 do godz. 16 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#Marszalek">P. Szymański ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#PSzymanski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przemawiać jako poseł ziemi wielkopolskiej i jako przedstawiciel Zjednoczenia Zawodowego Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#PSzymanski">Mając przed sobą sprawozdanie głównego referenta budżetowego oraz śledząc przebieg dyskusji w Komisji Budżetowej Sejmu, muszę stwierdzić, że potrzeby województw zachodnich, szczególnie Wielkopolski, nie znalazły należytego uwzględnienia w budżecie państwowym na rok 1939/40.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#PSzymanski">Zdaję sobie sprawę z ogromu wszystkich potrzeb Państwa z powodu wielkich zaniedbań pod względem gospodarczym, społecznym i kulturalnym innych połaci kraju. Sądzę jednak, że nie można zapominać o potrzebach gospodarczych województw zachodnich. Ziemie zachodnie dotychczas gospodarczo i kulturalnie najwyżej stojące, dające Państwu najwięcej podatków, bo 11,2%, gdy stosunek ich do obszaru całkowitego Państwa wynosi 6,8%, a do zaludnienia 7,2%, i przewyższające pod każdym względem inne dzielnice kraju, zaczynają się coraz bardziej cofać i coraz szybciej przesuwają się z Polski A do Polski B. Przemysł wielkopolski nie tylko nie rozbudowuje się, ale upada z dnia na dzień. To samo dzieje się z rolnictwem. Widzimy tam fabryki różnego rodzaju nieczynne, domy i składy puste, wieś coraz bardziej ubożejącą i uginającą się pod ciężarem długów. Widzimy tam ogromną ilość bezrobotnych, największą ze wszystkich województw, którym ani miasta ani wieś z pomocą przyjść nie mogą, bo nie są w stanie. Masy bezrobotnych w zachodnich województwach nie widzą przed sobą żadnej przyszłości, ani nie widzą choćby promyka nadziei na lepsze jutro. Patrzą one niestety w stronę granicy sąsiada zachodniego i widzą, jak sąsiad ten właśnie nad granicą Polską troszczy się o dobrobyt swych mieszkańców nadgranicznych szerząc przez to swoją propagandę wśród polskiej ludności przygranicznej. Szeregi bezrobotnych na ziemiach zachodnich z powodu likwidacji i upadku przemysłu w tej części kraju pracy znaleźć nie mogą, a polityka gospodarcza Rządu dotychczas prawie wcale nie uwzględnia tego stanu rzeczy. Nie skierowuje się bezrobotnych z Wielkopolski na inne tereny kraju, a chodzi przecież nie tylko o złagodzenie bezrobocia w województwach zachodnich, ale również o przeniesienie zdrowego moralnie i pracowitego, o wielkim patriotycznym nastawieniu robotnika do części kraju, gdzie on może stać się krzewicielem obowiązków obywatelskich, przysłużyć się Państwu twórczą pracą.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#PSzymanski">O ile mowa jest o bezrobociu, to powszechnie jest wiadome, że jego największe nasilenie jest właśnie w województwach zachodnich i spoczywa ono prawie całym ciężarem na obywatelach tej części kraju, którzy już i tak uginają się pod ciężarem kryzysu i zastoju gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#PSzymanski">Nie łudzę się, żeby Wysoka Izba tym bardzo ważnym zagadnieniem, jakim jest zagadnienie bezrobocia na ziemiach zachodnich, zajęła się w tej sesji. Poruszam jednak tę sprawę w tym przekonaniu, że zarówno parlament, jak i Rząd w najbliższym czasie zajmą się szczerze tym zagadnieniem, jeżeli będzie się chciało uniknąć nieobliczalnych skutków dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#PSzymanski">Poruszam sprawę bezrobocia w Wielkopolsce przy debacie ogólnej nad budżetem, gdyż dla Wielkopolski problem bezrobocia i nędzy, jaka się z tym wiąże, jest dzisiaj sprawą najważniejszą. Zarówno Rząd, jak parlament winny szczególną zwrócić uwagę na zagadnienie bezrobocia w województwach zachodnich.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#PSzymanski">Opierając się na danych, jakie zawarte są w czasopiśmie — „Gospodarka Zachodnia” z lutego br., pragnę wskazać, że gdy w latach 1932—1934 w przemyśle metalowym w całej Polsce ubyło 15,5% przedsiębiorstw, to w Wielkopolsce i na Pomorzu ubyło ich 34 %. O upadku gospodarczym Wielkopolski i Pomorza świadczy także udział tych dwóch województw w zbycie węgla na rynku krajowym. Spadek ten zaznaczył się w latach 1929—1936 z 21% na 15%. Według danych Polskiego Związku Przemysłu Metalowego w latach 1929—1935 spadek zatrudnienia w przemyśle metalowym zrzeszonym w całej Polsce wynosił 29%, gdy w Wielkopolsce i na Pomorzu spadek wynosił aż 57 %. Stosunek zatrudnionych robotników w metalurgii do ogólnej liczby zatrudnionych w całej Polsce wynosił w 1929 r. 11,3%, a w r. 1935 wynosił już tylko 7,2%. Stan w ostatnich trzech latach nie doznał żadnej poprawy. Wymieniłem tu tylko jeden rodzaj przemysłu, ale taki mam stosunek w spadku zatrudnienia istnieje we wszystkich innych przemysłach na ziemiach zachodnich Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#PSzymanski">Stan zatrudnienia w Wielkopolsce i na Pomorzu w ostatnich latach nie doznał żadnej poprawy, ale przeciwnie, bezrobocie wzrasta, a w pewnej mierze przyczynia się do tego też szybkie tempo parcelacji w drodze prywatnej i przez Państwowy Bank Rolny, która pozbawia pracy wielką ilość robotników rolnych, zmuszając ich wskutek tego do szukania pracy w przemyśle i na robotach publicznych — pracy tej jednak nie znajdują. Ten element robotniczy jako niefachowy nie ma w ogóle widoków znalezienia pracy, staje się ciężarem samorządów i opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#PSzymanski">Wysoki Sejmie! P. Premier i p. Wicepremier kilkakrotnie z tej trybuny oświadczali, że trzeba stawiać na człowieka, a przede wszystkim na człowieka pracy. Zadaniem Rządu miało być dążenie do sprawiedliwości społecznej. Oświadczenia te w działalności Rządu nie uwydatniają się tak, jak by powinny się uwydatniać. Nie chcę tu mówić o tak trudnym zagadnieniu, jakim jest zagadnienie bezrobocia w Polsce, ale i na innych odcinkach zagadnień socjalnych nie widzimy postępu w kierunku większej sprawiedliwości i sprawiedliwszego podziału dóbr. Zbyt powolny i niewidoczny jest postęp na odcinku ochrony pracy. Odnosi się wrażenie, że Rząd, zaabsorbowany położeniem rolnictwa, które jako dobrze zorganizowane i posiadające znaczne instytucie gospodarcze i samorządowe potrafi odpowiednio popierać swoje postulaty i naciskać na Rząd i parlament, to samo czyni też dobrze zorganizowany przemysł — Rząd w tych warunkach nie może lub nie jest w stanie poświecić należytej uwagi zagadnieniom świata pracy i sprawom socjalnym.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#PSzymanski">Stosowanie art. 8 Konstytucji nie znajduje jeszcze swego należytego wyrazu w działalności Rządu i parlamentu. Świat pracowniczy niecierpliwi się, przestaje wierzyć w szczerość zamiarów Rządu i parlamentu w odniesieniu do jego postulatów i dążeń. Stąd też obserwujemy wśród warstw pracowniczych wzrost radykalizmu i dawanie posłuchu ideom marksizmu.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#PSzymanski">który, operując demagogią wyzyskuje nędzę i niezadowolenie mas, pociąga je za sobą, jak to widzimy przy wyborach samorządowych w różnych miastach w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#PSzymanski">Jestem sam robotnikiem i wśród robotników się obracam. Znam ich nędzę i blaski i wiem, że robotnik polski w swej ogromnej większości jest partriotyczny i oddany Państwu. Marksizm międzynarodowy czy nawet polski nie ma uznania ani wielkiego posłuchu wśród rzesz pracowniczych polskich, choć wielu ludzi w Polsce, nawet dość wysoko stojących, chętniej widzi robotnika wyznającego międzynarodową ideę Marksa, niż idee narodowe i chrześcijańskie. Jeżeli tu i ówdzie, mimo że robotnik polski nie ma nic wspólnego z marksizmem i międzynarodówką, widzimy wzrost wpływów socjalistycznych, to jest to wyraz niezadowolenia z dzisiejszego stanu rzeczy mas robotniczych i pracowników umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#PSzymanski">Nie będę tu omawiał poszczególnych zagadnień i postulatów świata pracy, gdyż przypuszczam, że będą one omówione przy debatach nad poszczególnymi budżetami resortowymi. Chciałbym tu jednak zwrócić się do Wysokiej Izby, jak i do Rządu o poświęcenie więcej uwagi zagadnieniom socjalnym świata pracy, ustawodawstwu socjalnemu i realizowaniu sprawiedliwości społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#PSzymanski">Wskazówki, w myśl których należało by realizować zasady sprawiedliwości społecznej, dąje nam deklaracja Rady Społecznej przy Prymasie Polski, ogłoszona w pierwszych dniach stycznia br., i katolicka nauka i myśl społeczna, jak również Konstytucja Rzeczypospolitej. Nie można tych spraw odkładać w nieskończoność. Interes Państwa wymaga, aby świat pracy i jego słuszne postulaty znalazły wyraz w działalności Rządu i w uchwałach parlamentu. Należy dbać o to, by w wirze ścierania się różnych interesów i różnych grup społecznych nie zaginął i nie był zapomniany człowiek pracy, bo on przecież reprezentuje największe bogactwo narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#PSzymanski">Referent generalny p. Sowiński przytoczył nam dzisiaj dane cyfrowe, z których wynika, że gdyby skreślono do zera pobory od 1 do 5 grupy urzędniczej, to dałoby to tylko 7 milionów oszczędności. Tu jednak nie o to chodzi, czy byłoby to 7 milionów lub więcej oszczędności. Gdyby tylko o połowę skreślono i zmniejszono pobory do 3,5 milionów zł, to oszczędność ta nie zaważyłaby na budżecie Państwa, ale zaistniałaby pewna sprawiedliwość. Niezadowolenie szerokich rzesz pracowniczych polega też na tym, że pewne kategorie ludzi, tzw. wyższe 10.000, ma dochody nadmierne i nie stojące w proporcji do dochodów szerokich mas pracowniczych.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#PSzymanski">Wśród pracowników państwowych i przedsiębiorstw państwowych wielkie niezadowolenie wywołuje podział zapomóg i remuneracyj. Dodatki te otrzymują wyżsi urzędnicy i to nieraz pokaźne dodatki. Między innymi ma to miejsce w kolejnictwie i gdzie indziej. Nie otrzymują zapomóg i remuneracyj ci, którzy na to zasługują, ale ci, którzy bez nich mogliby się obyć. To, że do podziału przypadłyby zbyt małe kwoty, gdyby dodatki nadzwyczajne rozdzielone zostały między pracowników niższych kategoryj, gdyż jest ich rzekomo za dużo, nie może być powodem wypłacania dodatków tylko tym, którzy wiele już i tak zarabiają. Dla pracowników, których pobory nie przekraczają 150 zł miesięcznie, dodatek chociażby 10 zł nie jest do pogardzenia. Wtedy też ogół pracowników miałby poczucie, że istnieje jakaś sprawiedliwość. Gdy więc działalność poszczególnych resortów ministerialnych będzie szła w kierunku niwelowania niesprawiedliwości na odcinku płac i wynagrodzeń, to usunie to choć trochę rozgoryczenie, jakie panuje wśród niższych sfer pracowników państwowych z powodu jednostronnego podziału dodatków i remuneracyj. Trzeba przystąpić do usuwania różnych nierównomierność w podziale dóbr, a uczyni się duży krok w stronę zasad sprawiedliwości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Witwicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#PWitwicki">Wysoki Sejmie! Przypada mi obowiązek w toku obecnej generalnej dyskusji nad preliminarzem budżetowym omówić, w kilku bodaj słowach, wytyczne linii polskiej polityki oficjalnej w stosunku do narodu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#komentarz">(Wrzawa</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#PWitwicki">,</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">Głos:</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#PWitwicki">Nie ma narodu ukraińskiego.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Proszę Panów o nie przeszkadzanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#PWitwicki">Zadanie to dość trudne dlatego, że w tej materii brak jakichkolwiek programowych, zasadniczych oświadczeń. Za to o wiele bardziej wymownymi są pewne fakty i rzeczywistość, która jak gdyby zawierała w sobie pewne programowe wskazania.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#PWitwicki">Nie znajdujemy również najmniejszej wzmianki na ten temat w sprawozdaniach panów referentów o budżetach właściwych w tej mierze resortów. Prasa całego świata codziennie nieomal poświęca duże łamy swoich organów kwestii ukraińskiej, prasa polska piszę o tej kwestii prawie, że codzień, kwestia ta jest przedmiotem żywego zainteresowania i gorących dyskusyj codziennych w świecie politycznym, a mimo to tutaj o niej zupełnie cicho.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#PWitwicki">P. Premier oświadczył na Komisji Budżetowej wbrew obecnemu oświadczeniu prawie że większości Wysokiej Izby, że Rząd uznaje istnienie narodu ukraińskiego jako fakt realny i że nie usiłuje tego narodu wynaradawiać. Naród to historia wspólnych dążeń, to jedna myśl, to jedno uczucie, jedna kultura i jednakie posłannictwo tworzenia najwyższych duchowych wartości. Uznanie zatem narodu zawiera w sobie jednocześnie konieczność ustanowienia takich form ustrojowych i takich praw, które by narodowi umożliwiały i zabezpieczały jego rozwój gospodarczy i duchowy. Jakie są zamierzenia Rządu odnośnie tego zagadnienia, tego dotąd nie słyszeliśmy nigdy.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#PWitwicki">A rzeczywistość? Oto w ubiegłym roku na terytorium Chełmszczyzny i Podlasia zniszczono sto kilkadziesiąt świątyń prawosławnych, ukraińskie dzieci dotąd nie mają ukraińskich szkół.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: Nieprawda! Inny Głos: U nas nie jest Ukraina.)</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#PWitwicki">Przed ukraińską młodzieżą stoją zamknięte bramy wyższych uczelni, bo odsetek akademickiej młodzieży ukraińskiej dopuszczony do studiów w szkołach wyższych wynosi wszystkiego 2%.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#PWitwicki">Ukraiński gospodarz nie może nabyć gruntu przy parcelacji, a nie mogąc powiększyć swego nikłego zapasu ziemi (Wrzawa.),* stoi przed widmem gospodarczej katastrofy i beznadziejności. W miastach odbiera się ukraińskim kupcom ich stanowiska, polskie przedsiębiorstwa prywatne i państwowe redukują ukraińskich robotników.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#PWitwicki">Pod opieką pewnych kół wojskowych pod hasłem tzw. rewindykacji dusz polskich</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#PWitwicki">przeprowadza się akcję wynaradawiania, (Wrzawa.) Tym panom właśnie, którzy powołują się na tę rewindykację, pozwolę sobie zacytować słowa posła Hofmana, wypowiedziane w czasie ostatniej sesji sejmowej z tej oto trybuny właśnie, kiedyśmy tutaj rozprawiali o Hryńkach. P. poseł Hofman powiedział dosłownie: — „Hryńki to jest symbol tego, co się nazywa rewindykacją duszy polskiej.” Okazuję się — mam tu dane z metryk parafii Łanowce, pracuję bowiem nad pewną pracą historyczną — że w tych Hryńkach były tylko dwie rodziny polskie w czasie od r. 1732 do 1846. Potem tych Polaków tam na pewno nie przybyło. Analogicznie jest w innych miejscowościach w tymże pasie pogranicznym. Rewindykacja dusz to jest wkraczanie w najtajniejsze — „ja” człowieka — tak powiedział p. poseł Hofman.</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#komentarz">(Wrzawa,)</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#PWitwicki">P. Premier zarzucał nam, że my szukamy Ukraińców tam, gdzie ich nie ma. Nie my ich szukamy, oni lgną do nas</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#komentarz">(Przerywania,)</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#PWitwicki">i my lgniemy do nich siłą wspólnej krwi, lgną do nas oni wszędzie tam, gdzie rozbrzmiewa ukraińska mowa (Wrzawa.), gdzie ludzie modlą się po ukraińsku, gdzie wierzą w lepszą dla siebie przyszłość. I przykro nam, że p. Premier nie znalazł ani słowa chociażby najskromniejszej uwagi pod adresem tych, którzy szukają Polaków tam, gdzie ich nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#PWitwicki">Niedawno temu, w dn. 12 stycznia rb. odbył się w Tarnopolu zjazd Rady Gospodarczej Sekretariatu Porozumiewawczego Polskich Organizacyj Społecznych przy udziale — podkreślam — członków Rządu i dostojników wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-36.18" who="#PWitwicki">Przedmiotem obrad tego zjazdu były wyniki pracy Sekretariatu Porozumiewawczego i oczywiście plan dalszej pracy na przyszłość. Na zjeździe tym stwierdzono — cytuję z oficjalnego komunikatu wydanego o tym zjeździe — jako dodatni bilans prac tegoż Sekretariatu wybitne podniesienie poziomu polskiego życia gospodarczego — to oczywiście à la bonne heure, wszystko w porządku — pomnożenie polskich placówek gospodarczych, a zahamowanie przez działalność właśnie tego Sekretariatu ukraińskiego życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-36.19" who="#komentarz">(P. Żyborski: Nieprawda! Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-36.20" who="#PWitwicki">Proszę Państwa, to jest powiedziane w oficjalnym komunikacie i wyzywam Pana Kolegę Żyborskiego, niechaj temu zaprzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-36.21" who="#komentarz">(P. Żyborski: Ja Panu odpowiem.)</u>
+ <u xml:id="u-36.22" who="#PWitwicki">Odsyłam Pana do tegoż komunikatu, ogłoszonego w — „Dzienniku Polskim”, gdzie jest powiedziane wyraźnie o zahamowaniu przez działalność tegoż Sekretariatu ukraińskiego życia gospodarczego. Oto, proszę Wysokiej Izby, pod auspicjami członków Rządu i dostojników wojskowych odbywają się narady, jak najskuteczniej zahamować gospodarcze życie ukraińskiego społeczeństwa. Czy to jest zadaniem Państwa, ażeby hamować życie gospodarcze obywateli Rzplitej dlatego, że są narodowości ukraińskiej? (P. Żyborski: To demagogia. Przerywania.) A przecież nie słyszeliśmy nigdy i chcielibyśmy widzieć, ażeby członkowie Rządu i przedstawiciele wojska zainicjowali także zjazd, który miałby na celu podniesienie życia gospodarczego ukraińskiego społeczeństwa i jego instytucyj.</u>
+ <u xml:id="u-36.23" who="#komentarz">(Głos: To byście ich mordowali. Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-36.24" who="#PWitwicki">Wysoka Izbo! W tej atmosferze, gdzie padają słowa — „cholera” ...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Ja nie słyszałem tego.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(Głos: Nikt tego nie słyszał.)</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszalek">Jeżeli jednak takie słowo padło, to przywołam tego posła, po sprawdzeniu w stenogramie, do porządku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#PWitwicki">Trudno w takiej atmosferze przemawiać. Proszę Wysokiej Izby, chciałbym zacytować jeden przykład, ale zdaje mi się, że to będzie sprawa daremna.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#PWitwicki">Programowe sformułowanie tych zamierzeń znajdujemy w deklaracjach kierujących osobistości Obozu Zjednoczenia Narodowego, działających na naszym terenie. Oto jeden z tych przywódców w czasie ostatniej dyskusji sejmowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako sprawozdawca tego budżetu powiedział dosłownie: — „Powinniśmy wpływać na układ stosunków demograficznych tak, byśmy osiągnęli 75% Polaków w naszym Państwie w stosunku do innej ludności, która wynosi znacznie więcej jak 25%.”</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#komentarz">(Glosy: Słusznie, bardzo słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#PWitwicki">W czasie znowuż uroczystości lwowskich, które odbyły się z końcem listopada ubiegłego roku, inny spośród odpowiedzialnych przywódców tegoż Obozu Zjednoczenia wołał: „Musimy wrócić narodowi polskiemu dusze polskie, (Brawa i oklaski.) krew polską i ziemię polską, (Brawa i huczne oklaski.) bo były one tu zawsze polskie, [Głosy: Słusznie. Oklaski.) bo Polacy przyszli tu w zamierzchłych czasach, kiedy tu było tylko niebo i ziemia niczyja”.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#komentarz">(Brawa i oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#PWitwicki">To jest jasny i klasyczny program radykalnej eksterminacji naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#komentarz">(Glos: To nie.)</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#PWitwicki">Nie słyszeliśmy, by Rząd (Glos:* Znów Pan przesadza.) ten program kiedykolwiek potępił, żeby mu się przeciwstawił lub żeby jego realizacji przeciwdziałał.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#PWitwicki">W jednym z dzienników warszawskich, stojących blisko Rządu, czytamy w ostatnich numerach</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#komentarz">(Głos: W jakim dzienniku?)</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#PWitwicki">tłustymi czcionkami wydrukowany nagłówek: — „Program ofensywy polskiej w Małopolsce Wschodniej.” Ofensywa to atak, to walka, to wojna, mająca na celu zniszczenie przeciwnika.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#komentarz">(Głos: Jakiego przeciwnika?)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszalek">Proszę Panów o nieprzerywanie mówcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#PWitwicki">Co to wszystko oznacza? Powiedzmy sobie otwarcie — oto wpływowe koła polskiej polityki znalazły już zda się klucz do rozwiązania zagadnienia ukraińskiego: jak najrychlej doprowadzić do osłabienia i pomniejszenia, a z czasem do zniszczenia żywiołu ukraińskiego. Carpe diem, jak najrychlej — wołają heroldowie tej ofensywy, sądząc, że to się uda już w ciągu lat kilkunastu.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#komentarz">(Głos: Pan rozumie, co to znaczy: carpe diem?)</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#PWitwicki">Pan mnie potem weźmie na lekcję. Ale panowie ci źle oceniają sytuację. Dzisiejszą moc świadomości i uczucia narodowego wśród Ukraińców to nie jest stan mglistych czy niewyraźnych nastrojów z lat ubiegłych. Nie damy sobie wydrzeć duszy.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#komentarz">(Oklaski na lawach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#PWitwicki">Oświadczamy, że ten uplanowany atak, w jakiejkolwiek formie on się odbywać będzie i gdziekolwiek, zastanie nas zwartych, niewzruszonych w poczuciu naszego obowiązku, gotowych do poświęceń, do obrony, pełnych wiary w zwycięstwo naszej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#PWitwicki">Uważamy za cel naszego życia zmagać się z wszelkimi przeciwnościami, cierpieć, walczyć o nasze istnienie, o naszą przyszłość, tworzyć podstawy naszego nowego życia.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#komentarz">(Oklaski na lawach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#PWitwicki">Równocześnie jednak pisze się i dyskutuje się o wydarciu inicjatywy na pewnych odcinkach międzynarodowej polityki, gdzie indziej znowu prawi się o potrzebie krzewienia tak zwanego ruchu prometejskiego i o naszym niezrozumieniu jego istoty.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#PWitwicki">Proszę Wysokiej Izby, mimo tych okrzyków nie chcę formułować związanych z tą materią twierdzeń jako jakiegokolwiek zarzutu, to byłoby za mało, ale podnoszę te stwierdzenia jako memento nie na miarę dnia tylko dzisiejszego. Oto w granicach Państwa Polskiego — to jest fakt niezaprzeczalny — na 1/3 bez mała jego terytorium znalazły się w zwartym skupieniu narodowości nie polskie</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#PWitwicki">na Kujawach!), przede wszystkim naród ukraiński. Na przestrzeni 20 lat nie uczyniono niczego, nie dokonano ani jednego aktu politycznego, który byłby zdolny stworzyć tutaj punkt atrakcyjny dla tych wszystkich sił, które szukają zbliżenia w walce o nowe formy swego życia.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#komentarz">(Glos: Frazes niezgodny z rzeczywistością. Gdyby tak było, Pan by tu nie przemawiał.)</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#PWitwicki">Idea prometejska — to wielki przełom w kulturze ludzkości, to brzask nowego ducha, który występuje do walki z duchem Azji, z kultem brutalnej przemocy i gwałtu, to pierwszy błysk zwycięstwa</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#PWitwicki">Europy nad Azją, to wolność, prawda, sprawiedliwość, indywidualność i jej poszanowanie. Dlatego niechaj przywódcy tego pochodu na zniszczenie narodu ukraińskiego nie schodzą ze swoim ogniem na ziemię.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#komentarz">(Głos: Takiego demagogicznego przemówienia jeszcze nie było. Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszalek">Proszę o spokój.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#PWitwicki">Nie słyszeliśmy nigdy od Rządu, że nie takie są drogi polskiej polityki, jak je przedstawiłem. A może ją miarodajne czynniki przestawiły na nowe tory? Jesteśmy oto świadkami, jak pod wpływem realnego faktu federalizacji ustroju Czechosłowacji nagle odmienił się stosunek prawie że całej polskiej opinii publicznej do sprawy ukraińskiej w tym sensie, że wolnościowe dążenia narodu ukraińskiego pod Rosją Sowiecką są sprzeczne z polską racją stanu. Prysły od razu i rozwiały się wszelkie tak zwane ukrainofilskie orientacje. Za to — „Gazeta Polska” , organ Obozu Zjednoczenia Narodowego, z nietajonym uczuciem zadowolenia stwierdza, że na terytorium południowo-wschodnim, np. we Lwowie, istnieje element rosyjski i z takim-że zadowoleniem podkreśla kulturalno-narodową jedność tego elementu z całym narodem rosyjskim. Czyżby na naszym horyzoncie politycznym rysowało się znowu widmo Andruszowa, tego Andruszowa, który dozwolił swego czasu Rosji na konsolidację wewnętrzną i na przeprowadzenie reform Piotra Wielkiego, który doprowadził do Połtawy, do pokonania Szwecji, do opanowania przez Rosję Bałtyku, do rosyjskiej interwencji w sprawy wewnętrzne Polski, a w końcu do sejmu niemego w roku 1717, który musiał przyjąć dyktat Piotra Wielkiego? Pytamy, czy może taki jest obecny program Rządu w sprawie ukraińskiej?</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#PWitwicki">Na posiedzeniu Sejmu w dniu 9 grudnia wnieśliśmy projekt autonomii terytorialnej dla ziem zamieszkałych przez ludność ukraińską, który został przez p. Marszałka odrzucony. Oczywiście nie będę i nie mogę się wdawać w krytykę zarządzenia p. Marszałka, ale chcę oświadczyć z tego miejsca, że my to żądanie w całej pełni podtrzymujemy i stawiamy je na czele naszej polityki narodowej w ramach Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#PWitwicki">Postawiono nam zarzut, że projekt ten był wniesiony jako demonstracja. Nie urządzamy żadnych demonstracyj w rzeczach poważnych i wielkich (Głos: Za dużo denmonstracyj.), nie weszliśmy tutaj po to, żeby demonstrować, tylko żeby walczyć o życiowe prawa dla narodu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#komentarz">(Głos: Z kim?)</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#PWitwicki">No z tym panem, który pisze o ofensywie przeciw narodowi ukraińskiemu. W związku z tym naszym wnioskiem powtórzono raz jeszcze, że jesteśmy na służbie obcych agentur. Nie potrzebujemy wyjaśniać, że mamy za sobą najświętsze świadectwo przelanej za nasze dążenia krwi, i że za obce agentury ani krwi, ani życia się nie daje. Beznadziejnością zatem wieje od tej polskiej opinii, która swój stosunek do nas buduje na takich głupich i niedorzecznych głosach. Nasz projekt autonomiczny był i jest najgłębiej ujętym rozwiązaniem sprawy ukraińskiej w granicach Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#PWitwicki">Przypominamy, że uchwałą Rady Ambasadorów z 14 marca 1923 r., którą przyznano Galicję wschodnią Państwu Polskiemu, postanowiono, iż stosunki tego kraju wymagają specjalnego statutu autonomicznego i że Rząd Polski przyjął na siebie odpowiednie zobowiązanie. Przypominamy, że Sejm polski w roku 1922 uchwalił ustawę o tak zwanej wojewódzkiej autonomii dla trzech województw: lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, która konstytuowała...</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#komentarz">(Głos: Nam tej ustawy nie trzeba.)</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#PWitwicki">— to jest ustawa Wysokiego Sejmu, ją trzeba szanować i z respektem do niej się odnosić — 2 kurie narodowościowe z prawem swobodnego zarządzania sprawami odnośnej narodowości i prawem nakładania podatków na swoje potrzeby. Przypominamy wreszcie, że dnia 9 października 1931 r. polscy posłowie socjalistyczni wnieśli do Sejmu projekt autonomii terytorialnej dla tychże województw Wołynia i części Polesia z osobnym sejmem i rządem. Żądanie autonomii...</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#komentarz">(Głos: To socjaliści.)</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#PWitwicki">Ale to zapewne, Panie Pośle, nie pod wpływem obcych agentur.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#komentarz">(Głos: Niewykluczone.)</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#PWitwicki">A, to nie wiedziałem o tym. Żądanie autonomii terytorialnej dla ziem zamieszkałych w większości przez ludność ukraińską było podniesione przez Ukraińską Parlamentarną Reprezentację jeszcze w roku 1923, następnie było podnoszone przez posłów ukraińskich w czasie każdej następnej kadencji parlamentarnej.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#PWitwicki">Żądanie to nie powstało z jakichkolwiek pobudek negatywnych w stosunku do Państwa Polskiego. Pod wpływem przerostu pewnych doktryn politycznych urobił się w polskiej myśli politycznej postulat państwa absolutnie narodowego. Ale temu żądaniu przeczy rzeczywistość. Na ziemiach bowiem południowych i wschodnich mieszka w zwartej masie ludność ukraińska, stanowiąca tam większość. To jest naród o wspólnej tradycji historycznej, wspólnej kulturze i wspólnym życiu duchowym.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#PWitwicki">Podkreślamy z całym naciskiem, że powodowały nami i powodują obecnie racje i cele pod każdym względem pozytywne i konstruktywne. Będziemy tedy walczyć o zrealizowanie tego naszego żądania w głębokim przekonaniu, że w ten sposób najlepiej służymy sprawie naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Józef Milewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#PJozefMilewski">Wysoka Izbo! Poprawa gospodarki ekonomicznej polskiej, datująca się od lat przeszło dwóch, spowodowała, że sytuacja społeczna, sytuacja materialna niektórych warstw polskich polepszyła się w sposób widoczny. Należało by zastanowić się nad tym, czy wszystkie grupy i warstwy społeczne polskie biorą czy brały jednakowy udział w tej poprawie koniunktury, w przyroście dochodu społecznego, jaki dał się na przestrzeni ostatnich dwóch lat rzeczywistości polskiej odczuć. Przy rozważaniu tego problemu stwierdzić należy, że świat pracy w Polsce, zarówno robotnik jak i pracownik umysłowy prywatny czy prawno-publiczny, jak również pracownik państwowy wziął stosunkowo najmniejszy udział w tym rozroście dochodu społecznego i w sprawiedliwym jego podziale. Wprost odwrotnie, należy stwierdzić, że jak w czasie najsilniejszego napięcia kryzysu świat pracy ponosił największe, niemal wyłączne ciężary załamania się koniunktury gospodarczej, tak w momencie i na przestrzeni czasokresu poprawy koniunktury świat pracy nie tylko że na tym nic nie zyskał, ale wprost odwrotnie — stracił. Z jednej strony poprawa koniunktury spowodowała zwyżkę wszelkiego rodzaju cen artykułów pierwszej potrzeby, z drugiej strony warunki bytu pracownika, a więc poziom jego płac nie tylko że za tą poprawą koniunktury i zwyżką cen nie nadążył, ale wprost odwrotnie — nie został nigdzie wydatnie poprawiony, i to trzeba stwierdzić lojalnie, że na wszystkich odcinkach życia gospodarczego polskiego i na odcinku wynagrodzenia pracowników państwowych jako tych, którzy służbę swoją i swoją pracę ofiarną poświęcają Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#PJozefMilewski">Zanim przejdę do innych problemów chcę się zatrzymać nad tym, czy świat pracy, czy polski robotnik i pracownik umysłowy ma istotnie jakieś moralne i rzeczowe prawo do udziału nie tylko w sytuacjach ujemnych Polski, ale i w sytuacjach gospodarczych dodatnich. Przypuszczam, że udowadnianie tego problemu to byłoby wyważanie otwartych drzwi. Większość tej Izby, większość mówców tu z tej trybuny stwierdziła, że polski świat pracy, że warstwy pracujące polskie to jest jedna z najaktywniejszych pozycyj ludzkich w naszej strukturze społecznej, że ten świat pracy jest narówni z innymi warstwami, a może przed wieloma z tych warstw budowniczym potęgi Polski.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#PJozefMilewski">Czemu to tak się dzieje, że warunki człowieka pracy w Polsce, warunki robotnika i pracownika umysłowego dotychczas nie zostały w sposób właściwy uregulowane? I tutaj należało by się zapytać, komu potrzebnym jest, ażeby na tym odcinku życia polskiego panował kompletny chaos? Komu potrzebnym jest, ażeby pracownik prywatny czy robotnik był wyzyskiwany przez przemysł często obcy, przez przemysł często anonimowy, komu jest to potrzebne, ażeby ten odcinek mimo dwudziestolecia istnienia niepodległości Państwa Polskiego był nadal ogniskiem walki, przegranej przeważnie po stronie słabszej materialnie, po stronie świata pracy?</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#PJozefMilewski">Zmierzam do tego, że o ile wiele dziedzin życia polskiego zostało w sposób definitywny, czasami jeszcze połowicznie, ale znacznie uporządkowanych, to dziedzina popytu i podaży pracy, a co za tym idzie dziedzina całokształtu warunków pracy i płacy, całokształtu bytu polskiego robotnika i pracownika umysłowego została jeszcze dziewicza, nienaruszona. Wszystkie ustawy ochronne, wszystkie dotychczasowe trudy uregulowania tego problemu noszą cechę jakiegoś niezdecydowania, wstydliwości, jakiejś połowiczności zarówno w założeniach, jak i w metodach postępowania. Wszystkie ustawy ochronne, poczynając od ustawy o czasie pracy, kończąc na ustawie o urlopach, noszą właśnie tę cechę, tj. jakieś niewykończenie, jakiś brak rzeczywistej troski w formie sankcyj, które by uniemożliwiały nadużycia ze strony złej woli jednostek, lub złej woli grup społecznych. I stąd się dzieje, że dzisiaj mimo 20-tu lat naszego samodzielnego bytu państwowego ta dziedzina leży całkowicie odłogiem. Świat pracy — moim zdaniem — w dwudziestym pierwszym roku naszego bytu państwowego ma prawo domagać się i żądać od czynników miarodajnych polskich, ażeby wreszcie ten marazm na rynku pracy został uregulowany, żeby nareszcie zostały uporządkowane sprawy zatrudnienia, sprawy płac, sprawy bezrobocia, sprawa napływu nowych rąk pracy i te wszystkie problemy, które w tej chwili stwarzają niemożliwy i na dłuższą metę nie do wytrzymania stan rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#PJozefMilewski">Jaka jest sytuacja robotników i pracowników umysłowych w Polsce, to zdaje się, że wielu członkom tej Wysokiej Izby, a przede wszystkim przedstawicielom Rządu jest dokładnie wiadome. Jest to sytuacja już w tej chwili prawie katastrofalna. Nadmierna podaż na rynku pracy i coraz malejący i kurczący się częściowo z powodu mechanizacji warsztatów pracy popyt sprawia jakąś niesamowitą rywalizację, sprawia, że poziom płac, a zatem poziom życia robotnika i pracownika nie tylko że nie wzrasta, ale odwrotnie, maleje. Mieliśmy tutaj wprawdzie na początku sesji oficjalnie rzucone cyfry dość wyraziste w milionach, że tyle to a tyle więcej niż w roku ubiegłym czy w latach ubiegłych ta lub owa grupa świata pracy zarobiła. Ale, jak już powiedziałem w pierwszym moim na ten temat przemówieniu w tej sesji, to jest miernik względny. Chodzi o to, żeby ta cała grupa społeczna, ta wielka masowa warstwa, której liczba osiąga blisko 1/3 ilości obywateli naszego Państwa, została stabilizowaną na najniższym choćby, ale realnym poziomie egzystencji, żeby ta grupa robotników i pracowników umysłowych polskich została wciągnięta w orbitę konsumcji, bo przecież to nie jest zagadnienie tylko jednej warstwy, to jest zagadnienie podniesienia gospodarstwa naro-wego, to jest zagadnienie opłacalności rolnictwa, to jest zagadnienie rozszerzenia i pogłębienia rynków zbytu, to są te wszystkie problemy ważkie, których się nie da oddzielić, które się jedne o drugie zazębiają.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#PJozefMilewski">Tutaj, jeżeli chodzi o rozstrzygnięcie tych spraw, istnieją dwa momenty: albo ustawy honorowane przez pracodawców, albo też walka. Oczywiście należy stwierdzić, że lepsze będą ustawy, gdyż walka dla jednej i drugiej strony może być często szkodliwa, a przede wszystkim szkodliwa będzie dla gospodarstwa społecznego, bo każdy z nas rozumie, że długotrwałe nie likwidujące się strajki, tak zwane strajki rozpaczy w Polsce, mogą doprowadzić do konsekwencyj materialnie bardzo przykrych dla robotników, mniej szkodliwych dla pracodawców, ale bardzo szkodliwych dla całości gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#PJozefMilewski">I czegóż to się domaga, jeśli idzie o ustawy, świat pracowniczy? Więc przede wszystkim domaga się egzekutywy w odniesieniu do istniejącej ustawy o układach zbiorowych pracy. Po prostu egzekutywy, która by się wyraziła w jednym maleńkim słowie, że pracodawca, który jeszcze nie rozumie korzyści, jakie może dać unormowanie rynku pracy na odcinku jego przedsiębiorstwa, żeby nie — „mógł” , ale żeby — „musiał” zawrzeć umowę zbiorową, bo to jest w interesie nie tylko jednej czy drugiej grupy, ale w interesie całości społeczeństwa i poniekąd całości interesu państwowego. Z drugiej strony, żeby na teren całego Państwa została rozciągnięta wypraktykowana życiowo i z korzyścią stwierdzona wielokrotnie na obszarze Górnego Śląśka t.zw. ustawa o radach załogowych, żeby wreszcie został stworzony i przebudowany organizm świata pracy w tym sensie, ażeby ten świat pracy mógł się swobodnie w ramach tego organizmu wypowiadać i postulaty swoje formułować, inicjatywę ustawodawczą w swoich sprawach i swoich problemach realizować. Mówię o izbach pracy takich, których niewątpliwie żąda, o których niewątpliwie marzy każdy robotnik, każdy pracownik umysłowy. O izbach pracy, które byłyby wyrazicielem potrzeb i dążeń opinii, postulatów i inicjatyw w tej chwili nurtujących w łonie ludzi pracy.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#PJozefMilewski">Ze sprawą ustawodawstwa pośrednio łączy się problem bezrobocia. Zdawałoby się na pozór, że te problemy nie mają z sobą nic wspólnego. Że bezrobocie w Polsce jest klęską, to rzecz, która wątpliwości nie ulega, na to się wszyscy zgadzają, i że środki dotychczas stosowane, ażeby to bezrobocie opanować, są niedostateczne, również zostało stwierdzone. Chodzi o to, jakimi środkami, na jakich drogach można by dojść do tego, ażeby bezrobocie panujące w Polsce zlikwidować. Mnie się wydaje, że tutaj kapitalnym problemem jest stosowanie ustawodawstwa ochronnego pracy, a zwłaszcza tępienie nadużyć, dotyczących ustaw o czasie pracy, urlopach, wreszcie zainicjowanie w Polsce, przeprowadzenie i zrealizowanie ustaw o skróceniu czasu pracy. Przecież to są dopiero istotne i właściwe formy, które rozładują problem bezrobocia, które tych pariasów, nie biorących dzisiaj żadnego udziału w konsumcji, tych, którzy nie pracują, ale i niewiele jedzą, pozwolą wciągnąć w orbitę konsumentów, a przeto wzmocnią siły dynamiczne społeczne, a co za tym idzie potencjał gospodarczy narodu. Wielu z Panów słusznie podkreślało, że wszystko, co się robi w Państwie, cały aparat ustawodawczy, wykonawczy, cały aparat inwestycyjny, to się nie robi w żadnym innym celu, tylko pod kątem człowieka i dla człowieka. Więc jeżeli przyjmiemy, że człowiek pracy w Polsce, uwzględniając oczywiście najliczniejszą warstwę rolniczą, to jest 90% ludności Polski, to niewątpliwie nie od rzeczy będzie stwierdzić, że jeśli idzie o świat pracy najemnej, to należało by zrobić wszystko, ażeby na tym odcinku stany zapalne i chaos, jaki w tej chwili panuje, zahamować.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#PJozefMilewski">Przechodzę z kolei do drugiego odcinka bardzo dla nas bolesnego, do kwestii ubezpieczeń społecznych. Miałem sposobność w parominutowym lapidarnym przemówieniu poruszyć bolączkę ubezpieczeń, a raczej bolączkę stanu, jaki w tej chwili na tym odcinku panuje. Otóż z tej trybuny chcę stwierdzić, że polski świat pracy, robotnik i pracownik umysłowy, tak przynajmniej jak ja go znam, a mam wrażenie, że go w ciągu 15 lat w związkach poznałem, jest ustosunkowany do ubezpieczeń pozytywnie, że te ubezpieczenia są najistotniejszą częścią programów pracowniczych i robotniczych związków zawodowych, ale ubezpieczenia dobre. Każde ubezpieczenie losowe, a więc ubezpieczenie społeczne jest do pewnego stopnia zabezpieczeniem przed niespodziankami, przed którymi człowiek sam nie jest w stanie się uchronić, zwłaszcza człowiek pracy, a więc słaby materialnie. I dlatego ubezpieczenia społeczne będą o tyle celowe, o ile spełnią rolę zabezpieczenia człowieka pracy na starość i od wypadków losowych, a przede wszystkim od inwalidztwa. Muszę stwierdzić na podstawie materiałów zbieranych w związkach, na podstawie opinii wielu ubezpieczonych, na podstawie dziesiątków listów, jakie otrzymałem w momencie, kiedy na Komisji Budżetowej zaatakowałem działalność ZUS-u, że ubezpieczenia społeczne na wielu swoich odcinkach nie spełniają roli zabezpieczenia pracownika na starość i przed klęskami losowymi, dla której były powołane. I dlatego świat pracy żąda reformy ubezpieczeń, nie reformy papierowej, która by polegała na jeszcze jednym znowelizowaniu czy też przekształceniu ustawy, ale na reformie życiowej, która by sprawiła, że dzisiejsza gospodarka ubezpieczeniowa, która na odcinku ubezpieczeń krótkoterminowych nie gwarantuje ochrony zdrowia ludności ubezpieczonej, a na odcinku ubezpieczeń długoterminowych nie gwarantuje wypłaty rent starczych i inwalidzkich, żeby ta gospodarka uległa zmianie. Bo jeżeli zmianie nie ulegnie, to pracownicy niewątpliwie stracą wiarę w ubezpieczenia, stracą wiarę w to, że prawa nabyte człowieka pracy w Polsce są należycie przez Państwo chronione. A przypuszczam, że zachowanie wśród ludzi pracy, wśród tych mas robotników i pracowników umysłowych wiary w sprawiedliwość społeczną, wiary w zachowanie praw nabytych, wiary w trwałość tych praw, gwarantowanych przez ustawy państwowe, to nie są rzeczy obojętne, bo to już zahacza o moralność społeczną mas, a przecież na moralności społecznej mas budujemy, budowaliśmy i budować będziemy Państwo Polskie.</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#PJozefMilewski">Proszę Panów! Jeszcze jeden problem. W Polsce poza 600.000 pracowników umysłowych, poza 1½ milionem czy 2 milionami robotników pracuje w tej chwili 400.000 pracowników państwowych. Problem pracowników państwowych, a zwłaszcza problem podniesienia stopy życiowej tych pracowników przez poprawę płac został tak wielostronnie omówiony, był tak wszechstronnie dyskutowany zarówno na Komisji Budżetowej jak i tutaj w tej chwili w kilku przemówieniach szanownych panów kolegów, że ja do tego problemu powracać od strony cyfr, ilustrujących zagadnienie, już nie chcę.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#PJozefMilewski">Jeżeli chodzi o cyfry, to pozwolę sobie przypomnieć moje trzy minimalne wnioski, zgłoszone w imieniu Centralnej Komisji Pracowników Związków Zawodowych, o poprawę bytu pracowników państwowych już w budżecie bieżącym, które się wyrażały w kwocie zaledwie 43½ miliona zł. Muszę stwierdzić, że przy budżecie 2½ miliardowym, wobec faktu, że ustawa uposażeniowa z roku 1934 w sposób wyraźny krzywdzi pracowników niższych, czyli szerokie masy pracownicze, uprzywilejowując pracowników wyższych kategoryj, gdzie istnieje zasada remuneracji i rozmaitych dodatków, jednak według opinii p. Ministra Skarbu nic można było znaleźć tych 43 milionów na poprawę bytu pracowników umysłowych. I tutaj, jak to powiedziało pięknie jedno z pism pracowniczych, artykuł i litera prawa uderzyły w żywego człowieka. Artykuł i litera prawa spowodują, że te 220.000 niżej uposażonych pracowników utraci wiarę w to, że istotnie kiedyś będzie im się lepiej w Polsce powodzić, że istotnie kiedyś czynniki miarodajne zrozumieją, że pracownik państwowy nie jest złem koniecznym, że to nie jest mechanizm, maszyna do wykonywania funkcji Państwa, ale że to jest żywy człowiek, który poza tym jeszcze, że pracuje, to myśli, czuję, czuje się obywatelem pełno prawnym w odniesieniu zarówno do obowiązków jak i do praw. Że ci ludzie utracą wiarę w obietnice czynników miarodajnych, wielokrotnie czynione, temu niestety trudno będzie przeciwdziałać, bo dotychczas obietnice piękne, górne słowa uznania spotykały te masy ludzkie na przestrzeni bodajże kilkunastu lat, ale żaden realny czyn nie nastąpił. I cała dynamika, cała prężność niezadowolenia, cała prężność potrzeb materialnych tych ludzi wywołuje u progu dzisiejszych obrad zapytanie, czy Rząd i Wysoki Sejm znajdzie te 43 miliony na poprawę bytu, czy nie. Ja wierzę, że jeszcze ostatni akt tej sprawy nie rozegrał się, że jeszcze p. Minister Skarbu na przestrzeni całej debaty generalnej oraz w Senacie będzie miał możność powiedzieć, że jednak ta suma się znajdzie. Kosztem zniesienia dodatków funkcyjnych, kosztem cofnięcia remuneracji wysokim dygnitarzom ministerialnym te 43 miliony na poprawę bytu rodzin pracowniczych najniżej uposażonych się znajdą. Ja w to wierzę, bo jestem jeszcze człowiekiem młodym, i mnie się wydaje, że żadnego elementu twórczego, a takim elementem niewątpliwie w Polsce jest warstwa pracownicza, Rząd polski nie będzie chciał zepchnąć na plan dalszy, nie będzie chciał, ażeby ta grupa społeczna straciła wiarę w to, że o nią dbają, że o niej myślą, że nie tylko od niej żądają wykonywania obowiązków, ale że ci, którzy są do tego predestynowani, myślą o poprawie bytu tej warstwy.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#PJozefMilewski">Proszę Panów! Jeżeli chodzi o sytuację społeczną świata pracy w Polsce, to poza sprawami płacy, którę są bardzo ważne, ale nie są wszystkim, istnieją jeszcze kwestie inne, dalsze. Jest ich cały ogrom. Wyliczę te kwestie tylko w paru słowach. Więc przede wszystkim kwestia mieszkaniowa, ten problem, który dzisiaj szczególniej w większych skupiskach ludzkich, a więc w skupiskach urzędniczych jest problemem niejednokrotnie nie do przezwyciężenia dla rodzin nisko uposażonych. I dlatego, zgodnie z tym, co wielokrotnie powtarzaliśmy, wzywamy, apelujemy do Rządu o stworzenie właściwych warunków dla taniego budownictwa mieszkaniowego. Wzywamy miarodajne czynniki do tego, ażeby ostatecznie zaprzestano polityki popierania w tej czy innej formie budowy wielkich, luksusowych budynków, gdzie wszyscy, tylko nie pracownik i nie robotnik znaleźć mogą pomieszczenie, a przecież niedawno jeszcze te luksusowe domy o windach i marmurowych schodach budowały się za pieniądze podatkowe, do dzisiaj jeszcze Bank Gospodarstwa Krajowego na te cele udziela funduszów, a tymczasem w Łodzi, Warszawie, zresztą w każdym mieście robotnik i pracownik umysłowy mieszka bądź na poddaszu bądź w suterynach, bo nie może sobie na inne mieszkanie pozwolić. To są problemy realne, które należy rozwiązać. Każdy grosz publiczny, jaki się znajdzie w ramach możliwości Rządu, winien być właśnie na te cele przeznaczany, bo to jest właśnie problem pierwszorzędnej wartości już nie tylko dla jednej warstwy społecznej, ale i dlatego, że dotyczy najwyższego problemu: obronności Państwa. Zdrowe dziecko robotnika i pracownika to jest zdrowy żołnierz polski.</u>
+ <u xml:id="u-44.12" who="#PJozefMilewski">Proszę Panów! Jeszcze istnieje i kwestia oświaty, Tylko w paru słowach powiem, żeby Panów przekonać, co o tym myśli zorganizowany robotnik i pracownik. Otóż wbrew temu, co można było wielokrotnie wyczytać w takich czy innych odcieniach prasy, robotnik i pracownik umysłowy na odcinku oświatowym odczuwa znaczne zaniedbanie, które wyraża się przede wszystkim w niedostatecznej ilości szkół powszechnych w wielkich miastach, nie wystarczającej do osiągnięcia stopnia tzw. 100% realizacji nauczania powszechnego, z drugiej strony w niedostatecznym rozwoju organizacyjnym szkół po wsiach, gdzie jest przeważnie forma tzw. nauczania jednostopniowego, nauczania, które w ogromnej większości wypadków w praktyce prowadzi do tzw. powrotnego analfabetyzmu po kilkunastu latach. Chodzi o to, że co jak co, ale zagadnienie oświatowe, związane ze wszystkimi problemami polskimi — a znowuż podkreślam, w szczególności z problemem obronności Państwa jako problemem hierarchicznie najwyższym — musi być zrealizowane. Nie jestem fachowcem i dlatego nie mogę tutaj sprecyzować Panom ani ram, ani szczegółów tego zagadnienia, tylko mnie się wydaje, że problem dojrzał do tego, ażeby w Polsce zrealizować tzw. wielki program oświatowy, program bezpłatnego nauczania dziatwy polskiej wszystkich warstw, a w szczególności dzieci chłopów, robotników, i pracowników umysłowych bezpłatnie na wszystkich odcinkach szkolnictwa,</u>
+ <u xml:id="u-44.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-44.14" who="#PJozefMilewski">bo przecież nauka dziecka polskiego to jest przyszłość narodu, to jest ten najlepszy fundament, na którym możemy trwale, pewnie budować, ale nie wolno nam zapomnieć i o tym, że mamy całe rzesze młodzieży robotniczej, pracowniczej, chłopskiej, które wyszły ze szkół, a nie zostały wchłonięte przez rynek pracy na skutek szalonej różnicy między podażą a popytem, że i z nimi należy coś zrobić. Pragnie się coś robić, trzeba to przyznać, a z drugiej strony trzeba tutaj wyraźnie powiedzieć, że to są paliatywy, że to są koncepcje, które całego problemu nie rozstrzygają w sensie pozytywnym, i tej młodzieży trzeba dać zatrudnienie, trzeba nawet tworzyć dla niej nowe zawody, trzeba ją wyszkolić, aby dać jej możliwość zarobkowania, bo i to jest problem wagi pierwszorzędnej z każdego punktu widzenia.</u>
+ <u xml:id="u-44.15" who="#PJozefMilewski">Te wszystkie sprawy, poruszone zresztą przeze mnie z punktu widzenia wąskiego odcinka pracowniczego, tak się zazębiają, że my uważamy je za ważne dla rozwiązania całości naszych zagadnień. Przede wszystkim wychodzimy z jednego kapitalnego założenia, że ażeby osiągnąć rozbudowę potęgi Państwa Polskiego, żeby zapewnić Państwu naszemu najwyższy potencjał obronności, żeby armii naszej zapewnić świeży dopływ zdrowej krwi i świeżych sił, potrzeba podwyższyć pozycję życiową, pozycję materialną, trzeba podwyższyć stopę życiową świata pracy w Polsce, bo bez tego, bez tej armii rezerwowej w splocie tragicznych warunków politycznych, jakie niewątpliwie u nas istnieją, w splocie sytuacji międzynarodowej, najlepsza armia czynna nie poparta przez masy całego narodu, przez masy sytuowane przyzwoicie, znośnie, które mają zapewnioną pracę i zapewniony zysk, nic nie wskóra, bo już nie armia będzie prowadziła walkę o utrzymanie i rozbudowę Państwa Polskiego, ale dzisiaj, jak wiemy, hasłem wszystkich krajów jest: armia — to naród, państwo — to naród, a wojna — to będzie wojna całego narodu o egzystencję.</u>
+ <u xml:id="u-44.16" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Csadek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#PCsadek">Wysoka Izbo! Już kilkakrotnie słyszeliśmy w tej Izbie żale i pretensje, zgłaszane przez reprezentantów narodu ukraińskiego pod adresem Rządu i narodu polskiego. Już wielu mówców na poprzednich posiedzeniach, kolegów moich, odpowiadało na te żale i pretensje. Ja pragnę zastanowić się na chwilę nad żądaniami reprezentacji ukraińskiej, żądaniami sprzecznymi z Konstytucją obowiązującą w Polsce. Pozwolę sobie zacytować kilka cyfr wymownych, które oby wystarczyły, by odeprzeć żądania reprezentacji ukraińskiej i z drugiej stropy zwolnić nas od obowiązku ciągłego zastanawiania się nad tym zagadnieniem.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#PCsadek">Według spisu ludności z 1931 r. w trzech województwach ziem południowo-wschodnich zamieszkuje 6.200.000 ludzi, z czego Polaków 2.926.000, Ukraińców — 1.675.000, Rusinów — 1.131.000 i 421.000 Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#PCsadek">Gdyby postronny człowiek, nie Polak, zastanowił się chwilę nad tymi cyframi, to musiałby dojść do przekonania, że żądania reprezentacji ukraińskiej są co najmniej niepoważne.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#PCsadek">Jako jeden z tych posłów, który dostał bardzo wiele głosów ruskich, uważam za swój obowiązek stanąć w obronie narodu ruskiego, który dzięki normalizacji w parlamencie obecnym nie ma swojego reprezentanta. Zaznaczam, że w jednym powiecie tylko dostałem 27.000 głosów ruskich, mimo bardzo silnej agitacji ze strony Ukraińców, którzy w tym okręgu nie byli zainteresowani wyborami.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#PCsadek">Naród ruski przez moje usta zwraca się do Rządu i Wysokiej Izby z prośbą o opiekę, pomoc i obronę przed terrorem ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#komentarz">(Oklaski. P. Pełeński: Co Pan opowiada?)</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#PCsadek">Naród ten przez moje usta zgłasza rezolucję: Związani na przestrzeni wieków z kulturą i narodem polskim, pragniemy żyć na ziemiach wspólnie zamieszkałych w braterskiej miłości i zgodzie, jako lojalni obywatele, współodpowiedzialni za wielkość i potęgę Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wicemarszałek Jedynak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#PJedynak">Wysoki Sejmie! Z debaty na Komisji Budżetowej oraz z referatu generalnego p. posła Sowińskiego możemy wywnioskować, że w nadchodzącym okresie budżetowym można będzie szereg aktywów gospodarczych zanotować. Przede wszystkim zrównoważony budżet, drugie — zdolność mobilizowania pewnych środków na podstawie zmiany zasad działania Banku Polskiego, oraz trzecie — planowa rozbudowa potencjału obronności. Sukces w wymienionych trzech dziedzinach nie tylko stwarza szerokie podstawy zaufania mas, ale również oddziaływać będzie pozytywnie na życie gospodarcze. Sukcesy Rządu w polityce gospodarczej będą zależne od wielkości podstaw tej polityki. Wiemy dobrze, że budżet coraz bardziej będzie sztywny, a to w związku z nabywaniem praw przez świat urzędniczy oraz przez wzrost liczby emerytów i obsługę zadłużenia w Państwie. Równowaga przyszłych budżetów w większości swej wybitnie nieprodukcyjnych pociągnie za sobą obciążenie dochodu społecznego. Zmaleją wówczas środki na działanie pozabudżetowe w dziedzinie niezbędnych inwestycyj. Owa nieprzyjemna speranda zmusza i zmusić winna do pośpiesznej aktywizacji gospodarstwa narodowego, umożliwiającej poważne podniesienie dochodu społecznego, a w konsekwencji utrzymanie w równowadze sztywnych budżetów oraz pokrycie wydatków inwestycyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#PJedynak">Aktywem ważnym dla naszego Państwa jest obronność, o której nie chcę zbyt wiele mówić, albowiem ta zasada została należycie uznana przez całe społeczeństwo polskie. Chcę jednym słowem stwierdzić, że słowa Naczelnego Wodza: — „Cudzego nie chcemy, ale swego nie damy” przestały być hasłem i stały się wyznaniem, stały się chlebem powszednim. W wyniku tego posiadamy dzisiaj skróty ciekawe, działające na wyobraźnię, jak COP, FON i FOM. Treść tych skrótów rosnąć będzie bez przerwy, choć zdawać będziemy sobie sprawę, że wzrost potencjału obronnego na dłuższą metę nie decyduje o dynamizmie gospodarczym Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#PJedynak">Drugi aktyw — nowa polityka Banku Polskiego — musi być zużyty dla uaktywnienia gospodarki narodowej. Niewykorzystanie tej możliwości dla podniesienia wydatnego dochodu społecznego spowodować by mogło niebezpieczeństwo marazmu gospodarczego i szereg poważnych komplikacyj, jak postawienie pod znakiem zapytania utrzymania budżetu w równowadze i wzmocnienia potencjału obronnego.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#PJedynak">Jak wygląda nasz dynamizm gospodarczy? Na 24 miliony ludności wiejskiej żyje w miastach i miasteczkach 11 milionów o bardzo różnorodnej strukturze pod względem narodowościowym i kapitałowym. Niestety, w tym okresie czasu nie pokonaliśmy bezrobocia, gdyż mimo wszystko wskaźnika produkcyjnego z roku 1928 nie przekroczyliśmy. Ludność coraz to bardziej na wsi zagęszcza się. Jaki jest obecnie układ gospodarczy? Oto gdy zanalizujemy ową sytuację, to widzimy, że przyrost ludności w miastach oraz wchłanianie bezrobotnych przez przemysł powoduje w większym stopniu konsumcję przemysłową niż rolniczą. Wskazują na to budżety pracownicze. Im budżet większy, tym mniejszy procent wydatków pochłania żywność. Okazuje się na przykład, że przy rocznym budżecie 600 zł żywność pochłania 69%, przy 1200 zł — 50%, a przy 3.000 zł wynagrodzenia zaledwie 22%. Ponadto udział rolnika w płaconej cenie wynosi zaledwie połowę tej ceny. Toteż obrachunek wzrostu spożycia przy zajęciu nawet 350 tysięcy robotników dotyczy zaledwie 1,03% przeciętnej produkcji zbożowej i 1% zaledwie produkcji mięsa. Ów rachunek przedstawia się iluzorycznie w przedmiocie poważnego zwiększenia dochodów wsi. Toteż zwraca się myśl w kierunku konsumcji wsi. Znajdujemy tam bowiem dwa ważne elementy. Pierwszy — to znacznie większa liczba ludności, drugi — to wydatki warsztatowe, których większość konsumentów miejskich nie posiada. Instytut Puławski ocenił, że pojemność na artykuły przemysłu i rzemiosła na wsi wynosi 2.900.000. Zwrócił zresztą na ten moment uwagę p. Wicepremier w mowie swej w Senacie w ubiegłym roku stwierdzając, że wzrost spożycia wiejskiego w roku 1937/38 wpłynął ożywczo na wiele procesów urbanizacyjnych. Trzeba się zdecydować, czy dynamikę naszego przemysłu oprzemy o coraz to większą liczbę zatrudnionych robotników, czy też sięgniemy do szerokich mas ludności wiejskiej. Pierwsza droga jest zależna od środków, jakie dla nakręcania koniunktury zdoła zebrać Państwo. Nakręcanie to musi być trwałe, aby zarobki świeżo zatrudnionych wprowadzane do obrotu mogły z kolei oddziałać na rozwój produkcji. Przypuśćmy, że uda się zwiększyć liczbę zatrudnionych w przemyśle o 5O°/o, o 400.000 i że każdy z zatrudnionych wyda 500 zł rocznie na artykuły przemysłowe. Rachunek w mnożeniach mówi nam, że osiągniemy zaledwie kwotę 200.000.000 źł dla dalszego rozwoju. Toteż, według mego zdania, nie mamy innego wyjścia, jak tylko zaniechanie ograniczenia życia gospodarczego Polski do 11 milionów jej mieszkańców, a wprowadzenie w orbitę obrotów gospodarczych całej Polski ludności wiejskiej. Kto tej prawdy nie uznaje, nie pokona trudności piętrzących się na drodze naszego gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#PJedynak">Można by łatwo sformułować w tej chwili przeciwko tym wypowiedziom zarzut, że jest to program głodnej wsi przeciwko nasyconemu miastu. Musiałbym się kategorycznie zastrzec przeciwko takiej interpretacji, każdy bowiem chłop dzisiaj rozumie, że rozładowanie narosłych trudności wiejskich obok zabiegów agrarnych i melioracyjnych leży na drodze odpływu ludności wiejskiej do miast. Chcemy widzieć potężny przemysł, rzemiosło, handel, ale rozwój ten jest uzależniony od zdolności spożywczej wsi.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#PJedynak">Obok nastawienia na rynek wewnętrzny oczywiście nie jest obojętną rzeczą, jaki mamy udział w obrotach międzynarodowych. Wysokie jednak koszty produkcji, niedostateczna modernizacja przemysłu, kosztowny kredyt oraz brak wielkich domów handlowych sprawia, że wywóz nasz waha się w granicach 1.300.000.000 i nie szybko dojdzie do 2 miliardów. Czeka nas ciężka praca nad uzdrowieniem tego przemysłu oraz handlu.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#PJedynak">Rolnictwo pragnie więc widzieć przemysł rozkwitający, ale rozważając możliwie bezstronnie istniejące okoliczności stwierdzić musimy, że spożycie wsi w zakresie towarów przemysłowych znajduje się na tak niskim poziomie, że nawet wydatna obniżka cen artykułów przemysłowych nie mogłaby przynieść większego rezultatu. Dopiero w razie wzrostu przychodów rolniczych i umożliwienia przez to zwiększenia zakupów było by właściwe wspólne przekalkulowanie cen, których zniżka mogłaby być wówczas zrekompensowana wzrostem obrotów.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#PJedynak">Wspominam o tym dlatego, żeby podkreślić, że rolnicy starają się wyzbyć egoistyczno-stanowych poglądów, że pragną zharmonizowania wszystkich czynników gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#PJedynak">Pragnęlibyśmy jedynie realizacji słów p. Wicepremiera, o których już wspominałem. Wydaje mi się, że te słowa zawierają pełnię prawdy. Bo uruchomiona gospodarczo wieś, o ile polityka gospodarcza nie będzie prowadzona linią zygzakowatą, może stać się siłą napędową dla wszystkich innych gałęzi pracy. Wskazuje na to szczególny przejaw, mianowicie w krótkim okresie czasu dobrobytu na wsi nie tylko przychody warsztatów rolnych były produkcyjnie konsumowane, ale również w tym czasie nastąpiło największe wyzyskanie kredytów dla celów inwestycyjnych. Niech mi wolno będzie stwierdzić, że walka o uprzemysłowienie kraju, o jego siłę, o rozpęd gospodarczy rozegra się na wsi, początkiem jej będzie wzmożenie spożycia, oznaką zwycięstwa — (jego utrzymanie, a zwycięstwem — stały rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-48.10" who="#PJedynak">Oczywiście podstawą wyjściową dla rolnictwa jest opłacalność. To jest tło, na którym przejawia się coraz to częściej aż do znudzenia sprawa opłacalności gospodarstw wiejskich. Zagadnienie to dotyczy wszystkich typów gospodarstw, zarówno tych, gdzie przeważa kapitał nad pracą, jak i tych, gdzie jest odwrotnie. W pierwszych bowiem chodzi o oprocentowanie kapitału, w drugich o zarobek z pracy, która chociaż jest rolnicza, nie powinna być ani nieproduktywna, ani też nieproporcjonalnie nisko wynagradzana. Wielokrotnie już wskazywano, że zagadnienie opłacalności zależy od dochodów i rozchodów warsztatu wiejskiego. O pierwszym decyduje przede wszystkim cena, o drugim wydatki pozagospodarcze oraz na środki produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-48.11" who="#PJedynak">W zakresie cen płodów rolnych panują jeszcze liczne nieporozumienia, które utrudniają właściwe prowadzenie polityki rolniczej. Istnieje np. opinia, że dla najdrobniejszych gospodarstw, którę konsumują wszystkie swoje płody, cena jest obojętna, a dla tych, którę muszą kupować żywność, cena niska jest korzystna. Aby nie komplikować sprawy, przyjmiemy te założenia i zapytajmy, czy dlatego, że istnieje sporo tego typu gospodarstw wegetatywnych, całe rolnictwo ma być spychane na poziom wegetacji? W czyim to może leżeć interesie? Czyż nie jest słusznym, aby podnosić wieś gospodarczo, aby najsłabsi mogli znaleźć dodatkowe i opłacalne zatrudnienie u silniejszych gospodarzy czy też w ubocznych zajęciach, jak w chałupnictwie?</u>
+ <u xml:id="u-48.12" who="#PJedynak">Drugie nieporozumienie polega na rzekomej sprzeczności produkcji roślinnej i hodowlanej. w tej dziedzinie należy przypomnieć tylko, że produkcja roślinna stanowi podstawę hodowlanej i że ceny roślin pociągają za sobą po pewnym okresie ceny produktów hodowlanych.</u>
+ <u xml:id="u-48.13" who="#PJedynak">Rozumiem konieczność ograniczenia produkcji żyta, niemniej jednak ze względu na sytuację ogólnoświatową i zbrojeniową i z punktu widzenia aprowizacji kraju ten problem musi być nader ostrożnie traktowany. W tym stanie rzeczy sprawa cen wszystkich artykułów rolnych jest decydującą dla kształtowania się dochodów gospodarstw wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-48.14" who="#PJedynak">Rok obecny w zakresie cen rolnych jest klęskowym. Obserwujemy uruchomienie wcale licznych środków przeciwdziałania złemu stanowi rzeczy i jestem pewny, że bez tych środków było by jeszcze gorzej. Niestety, nie mogę jednak uznać osiągniętych rezultatów choćby za dostateczne. Nie chcę Wysokiej Izby nużyć uwagami w zakresie techniki rozwiązania tego problemu. Rozumiemy dobrze, że obok polityki gospodarczej Państwa musi być szereg zabiegów w dziedzinie zmniejszenia kosztów produkcji. Szereg wysiłków zrobiono, niemniej zmniejszenie kosztów produkcji rolnej w zakresie lepszej organizacji i melioracji gospodarstw wymaga oprócz oświaty i przygotowania także kapitałów, których na wsi nie ma. Zniżka, moim zdaniem, kosztów produkcji, a więc nawozów, maszyn i narzędzi oraz innych artykułów przemysłowych jest trudna i przy małej konsumcji nierokująca przełomowych rezultatów. Pozostaje sprawa starych długów i zagadnienie dopływu nowych kredytów. Od razu należy stwierdzić, że obydwa te zagadnienia nie są zastępcze, ale są równoległe. I tutaj między p. generalnym referentem a mną jest, że tak powiem, pewna różnica zdań. Istnieje bowiem na wsi grupa gospodarstw obciążonych długami przed kryzysowymi, druga grupa — zadłużona na skutek nowych kredytów, niepodlegająca żadnym ulgom, i grupa niezadłużona.</u>
+ <u xml:id="u-48.15" who="#PJedynak">Pierwsza iz tych grup, z pewnością bardzo liczna, jest unieruchomiona gospodarczo, ponieważ obsługa długu pochłania cały dochód rolnika. W wielu przypadkach dochód ten nie starcza i rośnie z dnia na dzień ilość gospodarstw nadających się do licytacji. Nie odbędą się one w większości, ale stanowią pompę ssącą wszystkie soki żywotne. Oddłużenie tej grupy gospodarstw zadecyduje o powrocie ich w sferę normalnego spożycia, tym bardziej, że były to prawie zawsze gospodarstwa prowadzone intensywnie.</u>
+ <u xml:id="u-48.16" who="#PJedynak">Grupa druga, powstała przeważnie w drodze przebudowy ustroju rolnego w okresie kryzysu, dostarczy nam na pewno dużych trudności, o ile nie nastąpi silna poprawa dla struktury dochodów rolnictwa. Obydwie wymienione grupy nie mają zdolności kredytowych, toteż uruchomianie kredytu może budzić zainteresowanie tylko u grupy niezadłużonej względnie mało zadłużonej. W tym miejscu muszę podkreślić, że dotychczasowy system kredytowania był nieodpowiedni. Kredyt rolniczy z reguły był i jest najdroższym poza długoterminowym, ponieważ był rozprowadzany przez lokalne instytucje, pobierające znaczne odsetki ponad stopę dyskontową Banku Polskiego. Właśnie obecnie oprocentowanie kredytu rynku zorganizowanego dla rolników waha się w granicach od 9%—12% w stosunku rocznym. Zapowiedź p. Premiera o wzmożeniu kredytowania wsi przyjmujemy z wielką radością, obawiać się jednak muszę, aby to nie był dar Danaów.</u>
+ <u xml:id="u-48.17" who="#PJedynak">Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, trzeba uznać, że sprawa nowych kredytów nie zmniejsza w niczym konieczności ostatecznego oddłużenia gospodarstw wiejskich. Jest to warunek konieczny zmniejszenia rozchodów, a tym samym i przybliżenia momentu osiągnięcia takiej opłacalności rolnictwa, aby wieś mogła się stać chłonnym rynkiem zbytu. Przy mobilizacji środków gospodarczych należy skierować uwagę na wieś. Uruchomiona gospodarczo wieś będzie motorem dla wszystkich dziedzin produkcji narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-48.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Bura.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#PBura">Wysoka Izbo! P. poseł Chmieliński, atakując w swoim dzisiejszym przemówieniu p. posła Skrypnyka, powołał się na przemówienie, wygłoszone przez p. Skrypnyka podczas debaty generalnej w dniu 3 grudnia 1938 r. Otóż w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia mam zaszczyt oświadczyć, że oświadczenie p. posła Skrypnyka dnia 3 grudnia 1938 r. było złożone w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia, a z całą treścią tego oświadczenia, tak jak wówczas, talk i dzisiaj, całkowicie się solidaryzujemy.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#PBura">Nadto stwierdzam, że intencje, zawarte w dzisiejszym przemówieniu p. posła Chmielińskiego, nie tylko, że nie przyczynią się do wzmocnienia zgodnego współżycia dwóch bratnich na Wołyniu narodów: polskiego i ukraińskiego, a przeciwnie — zniszczą dotychczasowy dorobek w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Żyborski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! Nie miałem wcale zamiaru przemawiać dzisiaj przy generalnej dyskusji nad budżetem, chciałem tylko złożyć pewne sprostowanie i oświadczenie.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#PZyborski">P. poseł Witwicki w czasie swego przemówienia zaatakował obrady Rady Gospodarczej w Tarnopolu, powołując się na — „Dziennik Polski”. Przyzwyczailiśmy się do pewnych wystąpień niektórych naszych kolegów i ja byłem pewien, że przemówienie kolegi Witwickiego będzie miało ten sam charakter, tę samą głębię, jaka cechowała wszystkie dotychczasowe jego przemówienia tu wypowiadane. Jednakże w tym roku cośkolwiek się zmieniło — kolega Witwicki poszedł na bardzo dużą i wielką demagogię i trudno mi z nim w sposób demagogiczny dyskutować względnie polemizować. Chciałem tylko stwierdzić, że to, co oświadczył powołując się na „Dziennik Polski”, jednak nie tak wygląda, jak sprawę przedstawił. P. Grzeszczuk w jednym ze swoich referatów jasno i wyraźnie wykazał, że na terenie województwa tarnopolskiego przedsiębiorstw kupieckich polskich jest 14%, ukraińskich 23%, a żydowskich 63%. I wychodząc z tego punktu założenia wskazywał, że jednak społeczeństwo polskie musi się podciągnąć w swojej pracy, ażeby przynajmniej zrównać się procentowo na wszystkich odcinkach gospodarczych z elementem ukraińskim. I dlatego też stwierdza, po rocznej pracy, że w ciągu kilkumiesięcznej pracy, jak wynika z powyższego zestawienia, zahamowano tempo pracy Ukraińców na tym odcinku, i zastali oni prześcignięci w kupiectwie, rzemiośle i handlu. Ja się pytam, Panie Kolego, czy wolno mi z Panem rywalizować na takim czy innym odcinku gospodarczym? Wolno, tak samo też i wolno komitetowi porozumiewawczemu talki program nakreślić, który by mógł zwiększyć wszystkie placówki gospodarcze, kulturalne i oświatowe</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#PZyborski">na terenie województwa tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#PZyborski">Kwestia druga. Dziwię się bardzo Panu Koledze, że tutaj również w tak bardzo demagogiczny sposób wystąpił w stosunku do Obozu Zjednoczenia Narodowego. Przypuszczam, że deklaracja ideowa jest Panu Koledze znana, jeżeli nie, postaram się o to, ażeby kolega Witwicki tę deklarację otrzymał. Jeżeli Kolega przeczyta ją dokładnie, to zobaczy w tej deklaracji ideowej, że stanowisko Obozu w stosunku do mniejszości narodowej jest bardzo jasno sprecyzowane i dokładnie oświetlone.</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#komentarz">( Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#PZyborski">Kwestia jeszcze obrad Rady Gospodarczej. Z jakimś dziwnym nastawieniem krytykował Pan, że — „nawet” i członkowie Rządu znaleźli się na tej Radzie Gospodarczej. Więc ja nie wiem, ja nie rozumiem — to nie wolno poszczególnemu ministrowi przyjechać na Radę Gospodarczą województwa tarnopolskiego? Panie Kolego, zbyt daleko myśmy się posunęli i to mi przypomina ten bardzo określający moment, gdzie syn pisze do ojca po pieniądze i odpowiedni akcent na odpowiednim słowie charakteryzuje daną depeszę.</u>
+ <u xml:id="u-52.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-52.8" who="#PZyborski">Tak wyglądało dzisiejsze przemówienie p. kolegi Witwickiego.</u>
+ <u xml:id="u-52.9" who="#PZyborski">Następnie jeszcze jeden moment. Dziwię się bardzo, że tak poważny poseł powołuje się na tak niepoważne przemówienia, jakimi były przemówienia posła Hofmana, bardzo się temu dziwię.</u>
+ <u xml:id="u-52.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Długiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#PDlugiewicz">Wysoka Izbo! Na wstępie mego przemówienia pragnę sprostować wypowiedziane przez p. Wicemarszałka Długosza poglądy na zagadnienie autonomii śląskiej oraz odprowadzanie kwot województwa śląskiego do ogólnopaństwowego Skarbu z tytułu tangenty oraz innych źródeł.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#PDlugiewicz">Nie mogę pogodzić się z wypowiedzeniem p. Wicemarszałka Długosza, jakoby Śląsk po 20-letniej przynależności do Polski tworzył państwo w państwie, opierając się na swej autonomii. Nie będę się rozwodził nad pojęciem autonomii, gdyż sprawa ta była bardzo często z tego miejsca poruszana. Stwierdzę jednakże z całym naciskiem, że Śląsk sam zrezygnował z uprawnień autonomicznych w jednej z najważniejszych dziedzin, bo wojskowej, domagając się, żeby poborowi odbywali swój obowiązek wojskowy. Nie mogę co prawda ścisłymi służyć cyframi, lecz jest ogólnie wiadomą rzeczą, że właśnie poborowi ze Śląska zasilają poważnie kadry oficerskie i podoficerskie naszej armii.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#PDlugiewicz">Są to synowie tych, którzy czynem zbrojnym zadokumentowali swoje wyrobienie i poczucie narodowe, i ostatecznie zadecydowali o przyłączeniu Śląska do Macierzy, poczuwając się do tego obowiązku, który wypływał i wypływa z głęboko odczutego patriotyzmu. Złośliwy mógłby w wynurzeniach p. Wicemarszałka dopatrywać się aluzyj do wykreślenia nazwy „Śląsk” z mapy. Daleki jestem od imputowania komukolwiek takich zamiarów. Uważam jednakże, że wywoływanie nawet takiego wrażenia jest błędem tragicznym, jeżeli weźmie się pod uwagę rolę Śląska jako najstarszej dzielnicy polskiej, mającej rozbudowany przemysł, wielkie tradycje i rzetelne wyczucie narodowe.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#PDlugiewicz">Aby nie być gołosłownym, przytoczę niezapomniane słowa wielkiego naszego Marszałka Piłsudskiego, wypowiedziane dnia 28 sierpnia 1922 r. podczas pobytu w Katowicach: — „Przybyłem wzruszony do was, tak jak każdy Polak, który przekracza dawną granicę, która tak niedawno jeszcze była przekleństwem naszego życia. Gdy inne granice były świeże i istniały od jednego wieku zaledwie, ta istniała od dziesiątków i dziesiątków pokoleń, które żyły i umierały z tym przekonaniem, że jest ona chwałą niezłomną”. W odpowiedzi na zarzut, jakoby Skarb śląski separował się również w wydatkach na potrzeby ogólnopaństwowe, pragnę Panu Wicemarszałkowi przypomnie art. 5 Statutu Organizacyjnego: — „Zakres praw Sejmu śląskiego w dziedzinie skarbowości, a zwłaszcza stosunek systemu podatkowego państwowego i wzajemny stosunek administracji skarbowej państwową i śląskiej będą ustalone w równobrzmiących ustawach: państwowej i śląskiej. Projekt tych ustaw będzie ułożony przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą wojewódzką.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#PDlugiewicz">Do tego czasu obowiązują na terenie województwa śląskiego: 1) ustawy o podatkach i opłatach, którę obowiązywały na Śląsku dnia 1 stycznia 1919 r., 2) ustawy o podatkach i opłatach wprowadzonych później przez rządy niemieckie, pruskie lub czeskie i przez komisje międzysojusznicze o tyle, o ile ważność będzie utrzymana ustawą Sejmu Śląskiego, 3) ustawy o dodatkach do podatków bezpośrednich, uchwalone na potrzeby województwa przez Sejm Śląski, które bez zgody Ministra Skarbu nie będą mogły przekraczać 100%, 4) obowiązywać będą wreszcie i te podatki i opłaty, które zostały jednolicie uregulowane przez ustawy państwowe na całym terenie Rzeczypospolitej, a których moc rozciąga się także na terytorium województwa śląskiego. W tym wypadku podatki te i opłaty zastępują analogiczne podatki i opłaty poprzednio obowiązujące.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#PDlugiewicz">Sejm Śląski mocen będzie ujednolicić podatki, dotąd pobierane na ziemiach śląskich, lub częściowo utrzymać te systemy, które w czasie objęcia władzy przez Polskę na tych ziemiach obowiązywały, o ile nie będzie się to sprzeciwiało powyższemu punktowi 4).</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#PDlugiewicz">Dochód z podatków i opłat, pobieranych ze Śląska, wpływać będzie do Skarbu śląskiego, który też wprowadzi administrację podatkową. Z tych dochodów oddaje Sejm śląski na potrzeby ogólnopaństwowe część, odpowiadającą liczbie mieszkańców i sile podatkowej Śląska, a obliczoną w sposób podany w dodatku. Kwotę należną ustala corocznie Rada Ministrów na podstawie wniosków Rady Wojewódzkiej i publikuje swą decyzję wraz ze szczegółowym uzasadnieniem.” Zacznijmy od tangenty. Otóż za okres 14-lecia od 1924 r. do 21 stycznia Skarb śląski wpłacił 118 miln. zł, wliczając w to już pewne kwoty, które Skarb Śląski ponosi za Skarb Państwa. A jak wiemy, tangenta nie jest, jak naiwnie sądzą nasi polemiści, jedynym dochodem Skarbu Państwa ze Śląska. Skarb centralny bowiem inkasował bezpośrednio czy też częściowo za pośrednictwem administracji skarbowej śląskiej jeszcze następujące dochody: 1) z daniny, 2) z podatku wojskowego, 3) z odsetek od podatku wojskowego i majątkowego, 4) z odsetek od 10% dodatku do podatków pośrednich, 5) specjalny podatek od wynagrodzeń, 6) podatek majątkowy i nadzwyczajną daninę majątkową, 7) 10%, względnie 15% dodatku do podatków bezpośrednich, 8) 10% dodatek do podatków pośrednich, 9) 10% dodatek do opłat stemplowych, 10) wpływy z podatków obecnie zniesionych. Otóż wpływy z tych 10, a z nadzwyczajną daniną — 11 źródeł dochodowych, przyniosły Skarbowi Państwa z terenu województwa Śląskiego imponującą cyfrę 209.866.000 zł, tj. prawie 210 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#PDlugiewicz">Poza tą wymienioną grupą podatków Skarb Państwa, inkasuje również bezpośrednio następujące różne dochody: 1) z tzw. części 8 budżetu Ministerstwa Skarbu — różne dochody, 2) z opłat monopolowych od towarów przychodzących z zagranicy, 3) dochody ściągane przez resorty inne poza Ministerstwem Skarbu. Ogólna suma dochodów z tych 3 grup sięga 91.774.000 zł, czyli razem z poprzednio wymienionymi 10 podatkami Skarb Państwa pobrał z województwa śląskiego olbrzymią sumę 311.516.000 zł. Stanowi to razem z tangentą kwotę 430 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#PDlugiewicz">Ale to nie jest jeszcze wszystko, co wpływa z województwa śląskiego. Poza tą kwotą 430 miln, zł pozostają jeszcze trudne do ustalenia ściśle, ale niemniej wielomilionowe kwoty dochodów z monopoli, a konsumcja produktów monopolowych jest na Śląsku wcale wysoką, zwłaszcza: tytoniu, spirytusu, zapałek i loterii. Dalej dochody z kolei, poczt, cła, opłat sądowych itd. Trudno bez dostępu do materiałów cyfrowych, jakie posiadają władze centralne, nawet w przybliżeniu podać sumę tych wszystkich innych dochodów Skarbu Państwa ze Śląska.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#PDlugiewicz">Według obliczeń, jakie swego czasu przeprowadzała Komisja Budżetowa Sejmu śląskiego pod przewodnictwem p. Wieniawy - Chmielewskiego, można by zaryzykować twierdzenie, że suma dochodów Skarbu Państwa ze Śląska z samych monopoli wynosi rocznie, szacując najniżej, około 35 miln. zł. Oczywiście do tego doliczyć teraz trzeba dochody z cła, kolei, poczt itp.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#PDlugiewicz">Wysoka Izbo! W związku z budżetem Ministerstwa Skarbu p. Wicemarszałek Długosz mówił o luksusowej budowie szkół w Katowicach. Magistrat miasta Katowic (podaje dla sprostowania nieścisłości, które zakradły się do przemówienia p. Wicemarszałka. Mianowicie magistrat miasta Katowic ukończył ostatnio budowę nie jednej szkoły, jak podawał p. Wicemarszałek, kosztem 2 miln. zł, ale 3 szkół kosztem 1.925.000 zł. Urząd Wojewódzki Śląski partycypował jedynie w kosztach samej budowy tych szkół kwotą około 800.000 zł, nie biorąc pod uwagę wartości parcel, robót ziemnych, instalacyj wewnętrznych i urządzenia, których koszty pokryło miasto z funduszów własnych. Sama wartość terenów, na których wybudowano szkoły, wynosi 463.000 zł. Gmachy szkolne zostały wybudowane zgodnie z planami zatwierdzonymi przez Wydział Oświecenia Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego według wytycznych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Poza tym, że urządzenie gmachów szkolnych odpowiada współczesnym wymogom higieny szkolnej, nie ma tam żadnych luksusów. Dwie szkoły powszechne, które mieszczą ponad tysiąc młodzieży, posiadają odpowiednią liczbę klas, kuchnie do nauki gospodarstwa domowego dla dziewcząt, rozbieralnie, natryski, sale gimnastyczne, pokoje pomocy naukowych, sale robót ręcznych oraz pomieszczenie dla kierownictw szkół i mieszkanie dla stróżów. Łączna kubatura obydwóch gmachów wynosi 28.600 m³. Trzeci gmach szkolny, tzw. Instytut Kształcenia Handlowego o kubaturze 17.800 m³ prócz sal lekcyjnych dla 956 uczniów gimnazjum, liceum i szkoły dokształcającej kupiecko-handlowej mieści pracownie: kupiecką, towaroznawstwa, pracownię fizyczno-przyrodniczą, geograficzną, wzorowy kantor, salę maszyn do pisania, ambulatorium ogólne i dentystyczne, natryski oraz sklepik szkolny.</u>
+ <u xml:id="u-54.12" who="#PDlugiewicz">Budowa tych szkół była tylko zaspokojeniem najbardziej palących potrzeb miasta w zakresie szkolnictwa. Potrzeby te są jeszcze daleko większe, brak jest bowiem odpowiedniego pomieszczenia dla gimnazjum żeńskiego, brak pomieszczenia dla szkoły dokształcającej zawodowej, która liczy około 2.500 uczniów zmuszonych do pobierania nauki w opłakanych warunkach. Katowice przeznaczają w swym milionowym budżecie rocznym około 2.000.000 zł na samo utrzymanie szkół. Korporacje miejskie nie uważają tego za luksus, stojąc na stanowisku, że szkolnictwo polskie na Śląsku ma do odrobienia nie tylko zaniedbanie, jakie mu pozostawiła historia, ale musi spełnić wielką misję dziejową w imieniu Polski, do której lud śląski po 600 latach niewoli dążył przez krew i znoje.</u>
+ <u xml:id="u-54.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Sanojca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#PSanojca">Wysoki Sejmie! Dyskusja generalna nad budżetem zawsze wydobywa na wierzch właściwości polityczne całego kraju. Tak też i dzisiejsza dyskusja te rzeczy wydobyła. Po staremu stanęły naprzeciwko siebie dwa światy — świat pracy pozytywnej i świat względnie łatwego bujania. Paragrafy jednak życia są trudne. Ażeby prowadzić Państwo, musi Rząd trzymać się paragrafów życia, ażeby dyrygować Skarbem i móc z powodzeniem kierować tym, co się nazywa dobrobytem Państwa i narodu, nie można iść po łatwej drodze, bujanie tu nie pomoże. Ale nawet i samo bujanie ma bardzo twarde paragrafy. Jeżeli się buja, to trzeba umieć bujać dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#PSanojca">Ja próbowałem i tego i tego (Wesołość.), więc mogę się wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#PSanojca">Otóż słyszę takie zdanie ze strony kolegów Ukraińców, że prowadzi się wypieranie żywiołu ukraińskiego. Ja mieszkam daleko na południowo-wschodnich kresach i powiadam: Poco bujać? Proszę powiedzieć, ilu Ukraińców zostało przez polskie prawo, czy przez polskie władze wywłaszczonych z ziemi, z domu, czy z czegokolwiek? I czy trzeba aż bujać, żeby powiedzieć, że gdyby tak Rząd chciał przeciąć dobrobyt pewnej organizacji ruskiej czy ukraińskiej, gdy cały prawie rynek dla zbytu wewnętrznego kooperatyw ukraińskich to jest Polska, a cały handel zagraniczny jest przecież kierowany przez nasz Rząd, bo tak się rozwijają stosunki gospodarcze, że rządy poszczególnych krajów handlują ze sobą, a nie poszczególni kupcy — tak mi się zdaje, że żaden z posłów Ukraińców nie jest w stanie w tej chwili zabrać głos poważnie i powiedzieć, że Rząd nie ma arsenału paragrafów, czy przepisów, czy możliwości, którymi mógłby w szybkim i krótkim czasie i w bardzo szybki sposób położyć kres bardzo pięknemu rozwojowi instytucyj gospodarczych ukraińskich. Bo tak dobrze uczeni polscy jak i ukraińscy twierdzą, że te instytucje doskonale się rozwijają. Nie moim zamiarem, nie moją potrzebą jest cytowanie cyfr, bo one są ogólnie znane. Skoro jednak dorobek cywilizacyjny i gospodarczy narodu, który mówi, że jest ukraińskim, a ja jeszcze pamiętam, że było Stronnictwo Ukraińskie, a jeszcze przedtem nawet Stronnictwa Ukraińskiego jeszcze nie było,</u>
+ <u xml:id="u-56.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.5" who="#PSanojca">10 łat minęło, byli Polacy i byli Rusini, o Ukraińcach ja nie słyszałem mając już nawet 8 i 9 lat. Tak za mojego życia narodziła się nawet radykalna partia ukraińska Trelowskiego, a potem Ukraińskie Stronnictwo, wreszcie ukraiński naród, ale jeszcze i dziś są Rusini.</u>
+ <u xml:id="u-56.6" who="#komentarz">(P. Peleński: I Pan wyrósł w międzyczasie.)</u>
+ <u xml:id="u-56.7" who="#PSanojca">Więc nie zaprzeczajcie swojego pochodzenia.</u>
+ <u xml:id="u-56.8" who="#komentarz">(Wesołość. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.9" who="#PSanojca">Ale dla równowagi, to nie tylko Panowie lubią bujać, bo jak wezmę przemówienie mojego dobrego znajomego p. Wawrzkowicza, to on powiada: symbolem, symbolem Judu, symbolem wsi — Witos i tak by się zdawało, że byle tylko Witosowi darować winę, to od razu całe stronnictwo Piasta wstąpi do Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-56.10" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.11" who="#PSanojca">Okazuje się, że chociaż pos. Wawrzkowicz był członkiem stronnictwa Piasta, ale to jest plusquam perfectum (Wesołość), poradził sobie wystąpić z tego stronnictwa, a teraz chce za rękę wprowadzić do stronnictwa Wincentego Witosa, Wprawdzie Pan Kolega mówił, że tu są potrzebne i ręce i nogi, ale ażeby wejść, to trzeba iść na rękach, ach, przepraszam, na nogach.</u>
+ <u xml:id="u-56.12" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.13" who="#PSanojca">Tak jak Kolega wyszedł posłem, tak każdy z Piastowców mógł kandydować i mógł podpisać deklarację, że wstępuje do Obozu Zjednoczenia Narodowego. Proszę pokazać te deklaracje. A potem, kto Pana upoważnił do tej oferty? A nuż my się damy namówić i ulegniemy (Wesołość.) i co będzie potem, bo niestety, proszę Panów, życie jest twarde, bujanie jest łatwe, My się na przepisach bujania znamy, My wiemy, że to bardzo łatwo na sali powiedzieć, że to wszystko pójdzie jaik po maśle, a potem jest co innego. Wincenty Witos—trochę pamiętamy, to jest stary nasz kamrat, kolega, poseł, wódz—różnie bywało. Proszę Panów, nie był takim barankiem, a sprawa Brześcia to też nie wyszła z powodu, powiedzmy, niedopitej jednej szklanki czarnej kawy.</u>
+ <u xml:id="u-56.14" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.15" who="#PSanojca">I również tak jak z tym życiem, tak jest i z pracą. Jest strasznie przyjemnie grzeszyć, a strasznie paskudnie pokutować (Wesołość.) Prawda, że aby porządnie zgrzeszyć, to też są prawa grzechu: trzeba mieć rozmach (Wesołość.). Nie każdy potrafi porządzie zgrzeszyć, ale nikomu się nie chce pokutować (Wesołość).</u>
+ <u xml:id="u-56.16" who="#komentarz">To jest tak samo, jak z podatkami. Nauchwalało się ich całą masę. Referent nasz powiedział, że jest cała mozaika, Ale płacić to jakoś ludzie nie bardzo chcą, nie uchwalają jakiegoś sposobu na ich ściąganie. Każdy sobie mówi to może byście dali i na drogi, na mosty. A tych urzędników, którzy mają tylu opiekunów, to już zostawcie nam, przecież powiadacie, że O.Z.N. składa się z urzędników, gdy nagle tutaj znajdują opiekunów w postaci niezależnych posłów. Każdy z Was poucza, iż należy się zjednoczyć, a sam sobie nie może tego poradzić i zostaje na boczku. Proszę Panów! Dajecie nam najrozmaitsze nauki, wskazania, zaś nauczcie Wy się sami, zbierzcie się na wspólne posiedzenie, wygłoście parę przemówień o konieczności zjednoczenia, i może sami zjednoczycie się w jakieś jedno grono niezależnych posłów.</u>
+ <u xml:id="u-56.17" who="#PSanojca">(P. Dudziński: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-56.18" who="#komentarz">No, oczywiście (Wesołość.) wtedy z nami będzie współpraca, nawet krytyka, nawet bardzo ostra, ale skończcie w tej Wysokiej Izbie z bujaniem. Ale w Waszych przemówieniach żadnej takiej krytyki poważnej, rzeczowej, nie słyszałem, żadnych nowych dróg wytycznych nie widziałem. Bo przecież nie można znowu, tak jak jeden z kolegów mówić, że lud — to jest żołądek, a świat pracy — to jest mózg. Kolego Wawrzkowicz, lud ma też głowę, nie tylko żołądek, a świat pracy ma też nie tylko głowę, ale i brzuch. Kiedy właśnie żądacie podwyżki pensji, to nie jest karmienie fantasmagoriami, tylko chodzi właśnie o nakarmienie tego brzucha. Więc nie mieszajcie Panowie tych pojęć, bo to nic dobrego nie wyda. Świat pracy doskonale wie, jakie są jego potrzeby. Ma swoje zawodowe związki, jest w stałym kontakcie z władzami. Władze przecież doskonale wiedzą, jak tym ludziom się dzieje. My też mamy o tym jakieś dosyć realne pojęcie. A jednak gdybym tak chciał przemawiać jako chłop, a wiem, że kolega Wawrzkowicz reprezentuje odłam rzeszowski, i gdybym tak po chłopsku chciał mówić, tobym po pierwsze powiedział tę prawdę: Któż dzisiaj w najgorszych pracuje warunkach, jak nie chłop? Kto ma najwięcej godzin pracy i kto ma najniżej tę pracę płaconą? A jakoś tego nie posłyszałem od Was, Koledzy. Obiecacie coś i nie wykonacie. Ale o chłopie, to nic nie mówicie (Oklaski).</u>
+ <u xml:id="u-56.19" who="#PSanojca">A to trzeba jąkoś razem ujmować. A od tego zależy cała rzecz. Jeżeli potaniało zboże, to Wy mi chcecie udowodnić, że chłopi chcą podwyższenia pensji urzędnikom. Mnie się zdaje, że to jakoś nie pasuje. Gdybyśmy np. poszli za Waszą radą i złamali równowagę budżetową, to ktoby nas potępił, jeśli nie klasy pracujące? Czyją klęską jest połamanie pieniądza, jak nie klasy robotniczej? Ja, jako pracujący na roli, jako właśnie chłop praktykujący na roli, chociaż chodziłem do uniwersytetu, ale pracuję na roli — to proszę Was, Szanowni Panowie, przecież to jest prawda, że ja jako chłop się dewaluacji nic a nic nie boję. Bo, proszę Panów, u mnie wszystkie wartości, co są w śpichlerzu, co są w oborze, w stodole, czy to w ziemi — to jest wszystko złoto. To jest rachunek złotowy. Jeżeli jutro łamie się pieniądz i wszystko leci w górę, to dostaję wyższe ceny. A właśnie nikt inny, tylko świat pracy na pierwszego ma pensję 100, a nim dobiegnie do drugiego pierwszego, to będzie to tylko 50. Pamiętam, jak po dwa razy wypłacano pensje urzędnicze. I kto wtedy najwięcej cierpiał, jak nie świat pracujący? Robotnik nie mógł wytrzymać, a urzędnik nie mógł doczekać się pierwszego, bowiem piętnastego drugą pensję już otrzymywał, nie był w stanie wytrzymać wyścigu spadku wartości cen. Jeżeli powiedzieć, że czyimś kosztem odbywa się dewaluacja, to właśnie kosztem klasy pracującej. Przestańcie temu światu pracy rzucać wskazania, które prowadzą właśnie do zupełnego złamania naszej równowagi budżetowej, a co za tym idzie, oczywiście, i do zachwiania się złotego i zachwiania się stosunku pracy do wynagrodzenia.</u>
+ <u xml:id="u-56.20" who="#PSanojca">Ja to dlatego mówię, ponieważ jako poseł już parę razy w Sejmie byłem, byłem i w opozycji, nawet przecież mówiono o mnie, że byłem wielkim demagogiem, jednakowoż zdaje się, że nawet demagogia ma też swoje wymagania. Żeby ona była hasłem popularnym, żeby ona chwytała za serce, opierać się musi na realnych prawdach.</u>
+ <u xml:id="u-56.21" who="#PSanojca">I stąd, proszę Was, Szanowni Panowie, jeżeli nawet się krytykuje, to ta krytyka musi wytrzymać krytykę czasów. Bo w stenogramach wszystko pozostaje. Jeżeli Weźmiemy mowy, nawet krytycznie nastawione do rządów przed majowych, to przecież bieg czasu wykazałby, czy wartości w nich są, czy ich nie ma. A ot do dziś dnia sprawa reformy rolnej jest żywa i ciągle jest odświeżana, a chociaż już ma 20 lat wieku, to już się widzi, że nie jedna rzecz, którą dawniej uważano jako złą, okazała się rzeczą dobrą. I takich jest dużo rzeczy. Sprawa unifikacji podatków jest żywa. Sprawa trwałości pieniądza, sprawa równowagi budżetowej —te wartości są niezachwiane. Nawet ta sprawa stosunku chłopa do samego Państwa, to wszyscy, nawet najwyższe czynniki w Państwie od początku do końca są tego samego zdania. I niemniej to jest prawdą, że naród współpracujący z Rządem, że parlament współpracujący z Rządem, że Rząd współpracujący z parlamentem, i naród to największa wartość dla Państwa w obecnych stosunkach politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-56.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.23" who="#PSanojca">Niemniej, proszę Was, Panowie, do śmieszności to doprowadza, skoro dzisiaj niektórzy Panowie tak przechodzą do porządku dziennego nad otaczającymi nas trudnościami. Tak, jakby spadli z księżyca i nie widzieli, co się dzieje. Tak, jakby nie było zbrojeń Niemiec, tak jakby nie było zbrojeń Rosji Sowieckiej, jakby nie było trzeciej piatiletki, jakby nie było tych miliardów we wszystkich państwach, jakby na samą wojnę powietrzną we Francji czy w Anglii nie przeznaczano tysięcy milionów. No, jeżeli mamy ten cały wysiłek skierować na obronę, to jakżeż z tym zrównać te wszystkie mizerne próby już nie demagogii, bo są różne rzeczy w różnych czasach dobre, ale już najbliższe miesiące, najbliższe tygodnie mogą pokazać, że to są strasznie niedojrzałe i okropnie do dni dzisiejszych niedociągnięte najrozmaitsze wskazania. Ale niemniej jest prawdą, że nasze Państwo jest w bardzo trudnej pozycji. Bezwzględną prawdą jest, iż konieczna jest konsolidacja. Jakby ona nie była potrzebą, nie bójcie się, nie byłoby mnie w niej. Józef Sanojca to trochę większy, niż się zdaje, a oto znalazł się w Obozie Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-56.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.25" who="#PSanojca">Ja nie byłem kimś, co by uciekał przed Witosem.</u>
+ <u xml:id="u-56.26" who="#komentarz">(Oklaski.) Ja bym mógł wyliczyć miejsca, w których Witos uciekał przed mną.</u>
+ <u xml:id="u-56.27" who="#PSanojca">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.28" who="#komentarz">A przecież nie znalazłem się w Brześciu, a znalazłem się w Bloku Bezpartyjnym, znalazłem się w Obozie Zjednoczenia — Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-56.29" who="#PSanojca">(Glos: Pan przyznaje się do Bloku Bezpartyjnego?)</u>
+ <u xml:id="u-56.30" who="#komentarz">Tak jest, przyznaję się. Bezpartyjny Blok był pierwszą próbą konsolidacji narodowej. Miał i swoje bolączki: mnie bardzo piekło, że siedział w nim Radziwiłł, mnie bardzo piekło, że siedział — „Lewiatan”, ale i ich piekło. Pomimo to potrafiliśmy dać próbę zjednoczenia narodowego. Wiem, że dziś bardzo łatwo jest szarżować tym zjednoczeniem. Ale gdybym wziął wszystkich zbawców narodowych, to jabym mógł wyliczyć chyba z dziesięciu. Jedna partia narodowa i druga. A sprawa zjednoczenia narodowego jest od Ludwika Popławskiego — tj. roku 1902. A potem ciągłe rozłamy. Jedna grupa jest radykalna, a tamta jest jeszcze bardziej radykalna, ja jednego Żyda, a tamten piętnastu Żydów, a Rusini jak siedzieli, tak siedzą.</u>
+ <u xml:id="u-56.31" who="#PSanojca">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.32" who="#komentarz">Tak jest, proszę Panów. A niemniej, ja słucham tutaj, ot mnie powiada poseł ukraiński: — „Duszą nas”, a z drugiej strony prof. Romer powiada: — „Oto 250.000 hektarów w Małopolsce wschodniej sprzedano nikomu innemu, tylko Ukraińcom.” To są ziemianie o bardzo narodowym zabarwieniu, którzy, pamiętam, siedzieli w stronnictwie Dubanówicza, w Chrześcijańsko Narodowym, a potem to są narodowcy, którzy niby strasznie nienawidzą Ukraińców, a przecież jakimś cudem dogadali się o dolarach i 250.000 dolarów znalazło się. Gdzież dla Was taka eksterminacja? (Przerywanie). Zabierzcie głos i powiedzcie, czy to prawda, czy nie.</u>
+ <u xml:id="u-56.33" who="#PSanojca">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.34" who="#komentarz">Panowie, ja rozumiem Kolegę, że na trybunie trzeba coś powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-56.35" who="#PSanojca">(Wesołość. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.36" who="#komentarz">Rozumiem, że w gazecie trzeba coś napisać. Więc jakże, napisze Undo, że naród ukraiński najlepiej będzie wespół pracował w Polsce? Nie wypada tego napisać.</u>
+ <u xml:id="u-56.37" who="#PSanojca">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.38" who="#komentarz">Powiada się: nie ma krywdy, a krywda jest. Musi być krywda, bo inaczej co robić. Proszę Panów, niemniej, zdaje mi się, że krwi polskiej więcej się wylało dla niepodległej Ukrainy aniżeli ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-56.39" who="#PSanojca">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-56.40" who="#komentarz">A tak mnie się zdaje.</u>
+ <u xml:id="u-56.41" who="#PSanojca">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-56.42" who="#komentarz">Ja nie lubię rachować, ale mnie się zdaje, że gdy rozwinięto chorągiew dla zdobycia niepodległej Ukrainy, to Was zabrakło. Tak jest. Zabrakło Ukraińców z Małopolski wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-56.43" who="#PSanojca">(Przerywania z ław ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-56.44" who="#komentarz">To powiem Wam, ile razy chcecie. Proszę Panów, i dzisiaj tak samo Polska jest tą wyspą, gdzie jest swoboda polityczna, gdzie jest pełna swoboda rozwoju kulturalnego, gdzie nie ma najmniejszych prześladowań, gdzie jest największa swoboda organizacji gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-56.45" who="#PSanojca">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.46" who="#komentarz">Ja nie jestem żadnym wielkim zagranicznym politykiem, nie chcę wyliczać Wam wszystkiego, jak to jest gdzie indziej, jak jest w Kanadzie nawet.</u>
+ <u xml:id="u-56.47" who="#PSanojca">(P. Pełeński: Chełmszczyzna.)</u>
+ <u xml:id="u-56.48" who="#komentarz">Proszę Pana, szkoda, że jesteśmy z jednego miasta.</u>
+ <u xml:id="u-56.49" who="#PSanojca">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.50" who="#komentarz">Mnie się zdawało zawsze, że Pan przechodził z klasy do klasy i Pan się uczył, a tu wychodzi, że nie.</u>
+ <u xml:id="u-56.51" who="#PSanojca">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.52" who="#komentarz">Bo ja wiem, że proszę Kolegi, u nas są grekokatolicy, nie prawosławni, a na Chełmszczyźnie są prawosławni. Historia uczy, że nie Polacy prawosławnym, tylko na Chełmszczyźnie Rosja zabrała Polsce kościoły i uczyniła je prawosławnymi cerkwiami. Przecież są znane obrazy i opisy, jak unici otaczali te cerkwie i jak Moskale do nich strzelali i mordowali ich przy wprowadzaniu tam prawosławnych popów. Wiemy o tym dokładnie, jak przekradali się nasi księża, ażeby udzielać chrztów i ślubów. Wiemy o tym, jak z za kordonu setki kilometrów ot właśnie ci unici przychodzili aż do Krakowa, aby zawrzeć śluby, względnie ażeby pochrzcić dzieci. To jeżeli my to wiemy, to jakżeż teraz pasują te wszystkie Wasze opowiadania?</u>
+ <u xml:id="u-56.53" who="#PSanojca">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.54" who="#komentarz">To nie pasuje, wstydźcie się takie głupstwa opowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-56.55" who="#PSanojca">(Przerywania na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-56.56" who="#komentarz">Tak jest, bo ostatecznie, aby nawet bujać, to trzeba tak mówić, żeby były choć pozory prawdy. Proszę Pana, ja nie jestem napływowy człowiek i ja nie wiem, kto jest starszy w Kołomyi, ja czy Pan, ale zdaje się, że Pan.</u>
+ <u xml:id="u-56.57" who="#PSanojca">(Wesołość.)*</u>
+ <u xml:id="u-56.58" who="#PSanojca">Ale jeżeli chodzi o kwestie narodowościowe w Małopolsce wschodniej, to mogę podać z mojej własnej rodziny taki wypadek: urodziły się bliźnięta u mojego pradziadka, mojej matki dziadka. I, proszę Państwa, co robić. Pan Bóg dał bliźnięta, co robić! No, ale musi być sprawiedliwość. Jedno dziecko ochrzcili w cerkwi, a drugie w kościele katolickim.</u>
+ <u xml:id="u-56.59" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.60" who="#PSanojca">I stąd poszła kwestia narodowościowa. I to samo, jeden Polak, drugi Rusin.</u>
+ <u xml:id="u-56.61" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.62" who="#PSanojca">Pan daruje, ja mam w swojej rodzinie Rusinów, ale z nimi wojny nie prowadzę.</u>
+ <u xml:id="u-56.63" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.64" who="#PSanojca">Tak samo proszę tych kolegów, co są niedobitkami ze Stronnictwa Ludowego, porzućcie te stare frazesy. Macie rację, ja Wam przyznaję kompletną rację, i kolega Wawrzkowicz też ma kompletną rację, kiedy nie mówi o tym żołądku, ale jeśli tu na końcu powiada, że przyszła wielka chwila dla prawdziwego zjednoczenia narodu. No, ale wielka chwila zjednoczenia nie może być w ten sposób pojmowana, że powiada się: Oto Obóz Zjednoczenia dlatego nic nie zrobił, ponieważ on jakoś nie łączy w sobie szarego człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-56.65" who="#PSanojca">Proszę Panów, skończmy z tymi szarymi eminencjami, skończmy z tymi szarymi ludźmi. Niby się mówi o szarym człowieku, a sam siebie na taką szarą eminencję taki hrabia mianuje.</u>
+ <u xml:id="u-56.66" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.67" who="#PSanojca">Niby niewidzialny człowiek, ma jakąś wielką dyplomatyczną misję, tylnymi drzwiami wprowadza za rączki wielki Wawrzkowicz małego Witosa.</u>
+ <u xml:id="u-56.68" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.69" who="#PSanojca">Ani kolega Wawrzkowicz jest wielki, ani Witos mały, ja jestem jego starym znajomym, a nawet w swoim czasie byłem przyjacielem, i powiadam Wam, że Witos jest dostatecznie mocny, żeby wejść, gdyby tylko chciał, i opiekunów nie potrzebuje. Witos zawsze chodził swoimi drogami i swoimi ścieżkami.</u>
+ <u xml:id="u-56.70" who="#PSanojca">Niemniej ścieżki do zjednoczenia są bardzo proste. Do Obozu Zjednoczenia Narodowego nie tylko po deklaracji p. pułk. Koca, ale po wielu deklaracjach dzisiejszego naszego Prezesa, proszę Panów, droga stoi otworem. Nikogo się nie pomniejsza, nikogo się nie powiększa. Ale, proszę Panów, trzeba też sobie powiedzieć — ja też byłem wiceprezesem Klubu Wyzwolenia, a dzisiaj właśnie jestem szarakiem w Obozie Zjednoczenia Narodowego i mnie to nie gryzie. Ale Wy Kolego, powiadacie tak — i to jest clou całego zagadnienia — obecnie mają stosunki dzisiejsze wychować typ obywatela nie na miarę wodzów partyjnych, ale na miarę wodza narodu.</u>
+ <u xml:id="u-56.71" who="#PSanojca">Czy ja mam Was uczyć, że Wodzem Narodu był Marszałek Józef Piłsudski? Czy ja mam uczyć, że dzisiaj Naczelnym Wodzem Narodu jest Marszałek Śmigły Rydz? Nie prowadźcie w ciemne zaułki tych biednych ludzi tam na dole, nie bałamućcie ich, to nie ma żadnego sensu. Chcesz się łączyć, to się łącz, nie chcesz, nie łącz się. Ale skończmy z tym bałamuceniem opinii publicznej. Skończmy z bujaniem. I jeśli chciałbym to ująć rzetelnie, to mam jedną prośbę: zwróćmy oczy na Anglię. Mam do tego pewne pretensje, bo jestem z Kołomyi.</u>
+ <u xml:id="u-56.72" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.73" who="#PSanojca">Wzorem parlamentaryzmu światowego jest Anglia. Co ona dała? Mało partyj. Nie gadała o zjednoczeniu, ale je miała.</u>
+ <u xml:id="u-56.74" who="#PSanojca">A potem, proszę Panów, czy wiele się zmieniło dzisiaj w Anglii? Tak samo macie partię konserwatywną i liberalną. Przyszła partia pracy — i koniec. No i weźmy system podatkowy w Anglii. Ile tam jest podatków? Mało partyj, mało podatków. U nas dużo partyj, dużo podatków.</u>
+ <u xml:id="u-56.75" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-56.76" who="#PSanojca">Gadamy ciągle o tym zjednoczeniu, ja już sam pamiętam, że chyba z 15 lat, ale ani rusz tego zjednoczenia nie ma. Przeciwnie, jak już mozaika podatkowa się skończyła, to zaczęto mozaikę opłat, a teraz dobrowolnie wpłaty. Ja dlatego zabrałem głos — darujcie Koledzy, ale ja mówię to szczerze i otwarcie, z gorącego serca. Proszę Was, szanowni Panowie, naprawdę trzeba z tymi metodami zerwać. Polska dla żadnej innej przyczyny nie upadła, tylko dlatego, że nie miała dobrego systemu podatkowego i nie miała zorganizowanej obrony Państwa. Z wielkiej Konstytucji majowej z końca stulecia osiemnastego — z 3-go Maja, który wszyscy świętujemy, chciejmy wyciągnąć konsekwencje. Były dwa braki: skarb i wojsko. I dziś te dwie rzeczy są najbardziej cenne. Musi być silna armia w Polsce, żeby ta Polska żyła.</u>
+ <u xml:id="u-56.77" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-56.78" who="#PSanojca">I musi być zasobny Skarb w Polsce (Oklaski.),* bo bez mocnego skarbu nie ma uprzemysłowienia, bez mocnego skarbu nie ma obrony, bez mocnego skarbu nie ma jutra w Polsce, i bez mocnego wojska nie ma obrony kraju.</u>
+ <u xml:id="u-56.79" who="#PSanojca">A jeżeli tak jest, to poco te kapliczki, poco te własne obrazeczki, to modlenie się gdzieś w zakamarkach, do jakichś bezwartościowych przedwczorajszych partyjnych czy bezpartyjnych obrazeczków? Złączmy się naprawdę i stańmy się wielkim narodem. Nawet w takiej Francji jest to możliwe, mimo szalonych rozbieżności, jakie istnieją między komunistami a resztkami monarchistów. A choćby w takiej Anglii chociaż jest mocno zorganizowana klasa robotnicza, jednak są konserwatyści i rozumie cała Anglia potrzebę obrony. A potężna Ameryka — Stany Zjednoczone, mocniejsze od nas i mające wspaniałe granice, wszystko dają dla obrony. Więc jakżeż my w samym środku Europy położeni nie mamy dziś się z tym liczyć?</u>
+ <u xml:id="u-56.80" who="#PSanojca">Mam też apel do Kolegów Ukraińców: Panowie, jesteście na fałszywej drodze. To jest ciągle jeszcze przedwojenna polityka. Jeszcze ciągle mówicie: Ukraina. To nie jest żadna Ukraina, to jest ciągle jeszcze ta świętojurska, to jest ciągłe to licytowanie się, to jest ciągłe opieranie polityki ruskiej na nienawiści do Polaków. Tak się złożyło, że musimy żyć razem obok siebie. Ani ja nie pójdę za San, bo jestem dość uparty, ani Was nie wyrzucę za Zbrucz. A jeżeli nie mamy siły się wyrzucać, jak mamy razem żyć, jak mamy przed sobą wielką przyszłość naszych narodów, to dlaczego to trzepanie drugiego po jakimś miększym miejscu?</u>
+ <u xml:id="u-56.81" who="#komentarz">(Wesołość</u>
+ <u xml:id="u-56.82" who="#PSanojca">.</u>
+ <u xml:id="u-56.83" who="#komentarz">)</u>
+ <u xml:id="u-56.84" who="#PSanojca">Na co, komu to jest potrzebne? Potrzebne to jest wrogom naszym, proszę Panów! A skoro Wy także zastrzegacie się przed tymi obcymi agenturami, i to ja, proszę Panów, jestem tym, który najbardziej przyklaśnie i będzie to najpiękniejszym dniem w życiu moim, jak Wasze organizacje zaproszą nasz Rząd na swoje święto narodowe, jak Wasze organizacje gospodarcze czy oświatowe mnie — prezydenta miasta czy p. Premiera generała Składkowskiego zaproszą na swoje uroczyste chwile narodu ukraińskiego. Skończyłem.</u>
+ <u xml:id="u-56.85" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wicemarszałek Wenda.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#PWenda">Podczas debaty nad przedstawionym naszej Izbie zrównoważonym preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 w 21 roku niepodległości Rzeczypospolitej, sądzę, że warto zastanowić się nad pewnymi całościami naszego bytu państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#PWenda">Debata z natury rzeczy obraca się w atmosferze analizy nieraz bardzo drobiazgowej, sięgania do spraw szczegółowych; tym potrzebniejsze jest dokonanie syntezy i przy sposobności sumowania rocznych zamierzeń, zadań i środków państwowych rzucenie tego bilansu na szalę większego bilansu — dwudziestolecia. I należy również bilans ten, którym przecież jest budżet, rzutować na tło przyszłych zadań państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#PWenda">Oto powody skłaniające mnie, członka Obozu Zjednoczenia Narodowego, organizacji, zmierzającej do pełnego rozwoju Państwa i sił twórczych narodu polskiego, by zabrać głos w sprawie syntezy.</u>
+ <u xml:id="u-58.3" who="#PWenda">Gdy spoglądamy wstecz na 20 lat naszego niepodległego bytu, mamy zaiste stwierdzenia budzące poczucie dumy i wiary zarówno w żywotność narodu polskiego jak i w geniusz organizacyjny jego kierownictwa państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-58.4" who="#PWenda">Przez 150 lat pozbawieni wolności i własnego Państwa, idealiści i romantycy, nie tylko potrafiliśmy jako naród wielki po czterech latach zawieruchy wojennej wywalczyć niepodległość naszej ojczyzny, lecz i dokonać równocześnie dzieła wielkiej improwizacji państwowej. Jak mówi pewien publicysta: równocześnie potrafiliśmy oswobodzić kraj od zaborców, równocześnie stoczyć dwie zwycięskie wojny z Ukraińcami i Rosją Sowiecką, równocześnie pokonać trudności wewnętrzne, wynikające z rozbieżności politycznych, równocześnie dokonać organizacji władz państwowych, armii regularnej, równocześnie uporządkować walutę i finanse.</u>
+ <u xml:id="u-58.5" who="#PWenda">Ani wyczerpania psychiczne, czy też zniszczenia wojenne, ni brak doświadczenia — nie stanęły na przeszkodzie wielkiej improwizacji.</u>
+ <u xml:id="u-58.6" who="#PWenda">Jednak okres późniejszy, coraz bardziej oddalający psychikę obywatela od atmosfery upojenia wolnością, od świadomości zagrożenia — już wpłynął hamująco na tempo wielkiego początkowo zrywu. Fakt ten wskazuje na doniosłą rolę bodźców psychicznych w naszym narodzie.</u>
+ <u xml:id="u-58.7" who="#PWenda">Osłabienie tych bodźców w następstwie spowodowało zahamowanie tempa naszych poczynań. Wyszły znów na światło dzienne wszystkie nasze wady narodowe, rozbieżności socjalne, walki klasowe i osobiste, jak gdyby był czas po temu, jak gdybyśmy zawsze mieli mieć zapewniony spokój na tym obszarze geopolitycznym, który określają granice naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-58.8" who="#PWenda">Zaszła konieczność stosowania dalszych bodźców, dalszego instruowania, wychowania, a przede wszystkim silnego kierowania narodu w pokojowej jego pracy organicznej.</u>
+ <u xml:id="u-58.9" who="#PWenda">Po kilku latach rozprzężenia i dewaluowania wartości państwowych, narodowych zdobyczy i osiągnięć, odnowiciel Polski Józef Piłsudski wkroczył do walki o imponderabilia.</u>
+ <u xml:id="u-58.10" who="#PWenda">I znów mieliśmy od r. 1926 okres wielkiego budownictwa państwowego. A więc stabilizację waluty, zrównoważenie budżetu państwowego, rozbudowę przez obecnego Wicepremiera Kwiatkowskiego Gdyni, chluby naszego narodu. Mieliśmy dalsze postępy w budowie sił zbrojnych, w podnoszeniu moralnej i materialnej strony armii. W tym czasie odbudowane zostały zdrowe zręby naszej polityki zagranicznej, która wkroczyła na drogę samodzielności, godnej mocarstwowego znaczenia Polski. W tym okresie postępuje praca nad ustrojem Państwa, uwieńczona Konstytucją kwietniową. W warunkach stabilizacji pokojowej i rewolucyjnego rozwoju tego dziesięciolecia znacznie większymi moglibyśmy cieszyć się osiągnięciami, gdyby nie przyczyny natury materialnej i psychicznej, które wywołały przesilenie w odbudowie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-58.11" who="#PWenda">Do przyczyn materialnych zaliczyć należy kryzys gospodarczy, który rozpoczął się w r. 1929, a którego skutki państwowe i społeczne, moralne i materialne jeszcze dzisiaj ciążą na naszym życiu.</u>
+ <u xml:id="u-58.12" who="#PWenda">Druga z przyczyn o charakterze materialnym to niebywałe tempo wzrostu potencjału militarnego państw ościennych i innych, czynnych w układzie polityki europejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-58.13" who="#PWenda">Podczas gdy pierwszy czynnik hamował możliwości rozwojowe naszego życia państwowego, czynnik drugi stale nam przypomina o potrzebie dorównania ciążącym nad nami siłom.</u>
+ <u xml:id="u-58.14" who="#PWenda">Czynnik ten kategorycznie wysuwa rewizję tempa budowy państwowej w stosunku obywateli do Państwa, domaga się usprawnienia i przyśpieszenia procesów rozbudowy na wszystkich polach twórczości, we wszystkich dziedzinach naszego bytu, przy dostosowaniu wszystkich wysiłków i linij kierunkowych do podstawowej dominanty, jaką jest szeroko pojęta obronność Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-58.15" who="#PWenda">Całą Polską wstrząsnęła i to jest przyczyna natury psychicznej naszego przesilenia) katastrofa śmierci Józefa Piłsudskiego i to właśnie w tym okresie, w którym ani koniunktura gospodarcza, ani wzrost potencjału państw nowoczesnych nie pracował na nas, lecz przeciwko nam.</u>
+ <u xml:id="u-58.16" who="#PWenda">Aby uprzytomnić wagę straty, jaką poniósł naród polski, wystarczy odwołać się do wspomnień żałobnych, wystarczy sobie zdać sprawę z tego, że Komendant przez przeszło lat trzydzieści oddziaływał na kształtowanie polskiej rewolucji, siły zbrojnej, losów walki o niepodległość, wytyczenie granic Państwa i jego rozbudowy.</u>
+ <u xml:id="u-58.17" who="#PWenda">Lecz i w obliczu tych trzech czynników, składających się na przesilenie w życiu państwowym Polski, naród polski wykazał wielki hart ducha, wolę czynnego wpływania na losy Państwa, Zaczął działać tak zbawienny zawsze w naszej historii system bodźców, które podnoszą na duchu, skupiają rozproszoną energię, jednoczą, skłaniają do ofiar, dyscypliny i wyrzeczeń w imię dobra ogólnego.</u>
+ <u xml:id="u-58.18" who="#PWenda">Ciągłość najiwyższej władzy, którą dzierży Pan Prezydent Ignacy Mościcki, najbliższy powiernik pracy państwowej Józefa Piłsudskiego i przez Niego wskazany jako kandydat na stanowisko Prezydenta, pozwoliła zharmonizowanym wysiłkiem najwyższych czynników w Państwie kontynuować kierunek wpływu Józefa Piłsudskiego na losy Polski.</u>
+ <u xml:id="u-58.19" who="#PWenda">Pan Marszałek Polski Edward Śmigły Rydz, wychodząc z analizy przyczyn przesilenia i konieczności przełamania tego przesilenia, zaapelował do bodźców psychicznych w narodzie całym, stawiając jako Naczelny Wódz kategoryczny nakaz zjednoczenia narodowego w imię celów obronnych i rozwojowych. Apel ten poruszył cały naród, przeniknął do wszystkich komórek życia państwowego, do wszystkich organizacyj społecznych i zawodowych, zapoczątkowując dzieło dozbrojenia kraju i jego rozbudowy. Powstały takie akcje, jak Fundusz Obrony Narodowej, takie inicjatywy, jak tworzenie brygad obrony narodowej, rozbudowa wszelkich form przysposobienia wojennego, przystosowanie życia gospodarczego do potrzeb wojennych. Akcja ta znalazła swój najjaśkrawszy wyraz w tempie i rozmachu rozbudowy inwestycyjnej C.O.P.</u>
+ <u xml:id="u-58.20" who="#PWenda">Prace te, których zwiedzenie uprzystępnił nam p. szef administracji armii na wycieczce parlamentarzystów, imponują najbardziej zatwardziałym niedowiarkom i gnuśnym pesymistom, umacniając wiarę w naród polski, jego geniusz organizacyjny i techniczny. Widzieliśmy inwestycje planowane na lat 4, a wykonane w 60% w ciągu 5 miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-58.21" who="#PWenda">Budowa Stalowej Woli rozpoczęta była 20 marca 1937 r., 22 grudnia tegoż roku uruchomiono pierwszą obrabiarkę w olbrzymich zakładach, a 7 kwietnia 1938 r. ostrzelano pierwszą armatę całkowicie tam wyprodukowaną.</u>
+ <u xml:id="u-58.22" who="#PWenda">Prócz inwestycyj w pełnym tego słowa znaczeniu dokonywane są olbrzymie inwestycje organizacyjne we wszystkich dziedzinach życia państwowego przez stopniowe wprowadzenie czynika planowości w życiu państwowym.</u>
+ <u xml:id="u-58.23" who="#PWenda">Jeśli chodzi o teren społeczny, wielką inwestycją psychiczną jest powołanie do życia i rozwój Obozu Zjednoczenia Narodowego, który ma za zadanie uwielokrotnić cud zbiorowych wysiłków przez mobilizację umysłów, serc i rąk najszerszych warstw narodu polskiego. O.Z.N. wytrwale dąży do planowej organizacji bodźców duchowych i przekuwania ich na pracę realizacyjną dla dobra całego narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-58.24" who="#PWenda">Talk wysoki stan mobilizacji psychicznej i materialnej sprawił, że w r. 1938, jednym z najbardziej burzliwych lat od czasu wybuchu wojny światowej, Pan Prezydent Rzeczypospolitej w dniu 20-lecia niepodległości odbierał defiladę oddziałów wojsk polskich na ziemi zaolziańskiej.</u>
+ <u xml:id="u-58.25" who="#PWenda">Ta chlubna karta zamyka księgę 20-lecia Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-58.26" who="#PWenda">Gdy stajemy przed otwartą przyszłością, stwierdzić musimy, że przesilenia jeszcze nie pokonaliśmy, że nie nastąpiło jeszcze wyrównanie między naszą siłą a siłami ewentualnych napastników. Stwierdzić musimy, że na wielu polach mamy wiele zaniedbań, może niezawinionych. I tak, jak niedomagania te należy oceniać przez pryzmat realnego pesymizmu, lecz nie defetyzmu, tak i środki dążące do ich usunięcia należy oceniać i wybierać przez pryzmat realnego optymizmu.</u>
+ <u xml:id="u-58.27" who="#PWenda">Na czymże ma polegać ten realny optymizm, który stać się ma bodźcem psychicznym naszej odbudowy, rozbudowy i dalszych prac nad wzmożeniem obronności?</u>
+ <u xml:id="u-58.28" who="#PWenda">Otóż podstawy realnego optymizmu zasadzają się na wielkich zdolnościach twórczych narodu polskiego, które dotychczas nie zostały jeszcze w całości wyzyskane. Dalej podstawy te tkwią w niewykorzystanym jeszcze przez nas i w małym procencie walorze organizacyjnego życia zbiorowego na jego najważniejszych odcinkach. Gdy te drugie zagadnienie rozważać budżetowo, czyli gospodarczo, to można powiedzieć, że zastosowanie w pełni czynnika organizacyjnego daje rentowne wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-58.29" who="#PWenda">Przecież wszyscy wiemy, że dobra spółdzielnia, złożona z tysiąca członków, często daje skutki większe, niż zsumowany wysiłek luźnie powiązanych ludzi, że kółko rolnicze — to więcej niż suma dokonań pojedynczych członków. Prowadząc takie zestawienie na wyższe piętra społecznej budowy w skali ogólnonarodowej, rzec można, że zjednoczenie narodowe miliona ludzi, to więcej niż kilka milionów sobiepanów. Jeśli sprawę tę rzutować na płaszczyznę organizacji władz i urzędów państwowych, trybu ich pracy, to rzec można, że przy dobrej organizacji, przy planowości pracy można osiągnąć wyniki często zwielokrotnione.</u>
+ <u xml:id="u-58.30" who="#PWenda">Rozwiązanie sprawy dobrej organizacji osiąga równocześnie warunek realnego optymizmu, którym jest maksymalne wyzyskanie ludzkiej twórczości, leżącej częstokroć odłogiem.</u>
+ <u xml:id="u-58.31" who="#PWenda">To potencjalne nagromadzenie woli twórczej, ta żywiołowa ucieczka od wegetacji, która znamionuje cały świat pracy, a więc chłopa i robotnika, uczonego i pracownika umysłowego, rzemieślnika i chałupnika, agronoma i lekarza, technika i nauczyciela, wymaga odpowiedniej atmosfery i warunków materialnych, aby przemienić się w rzeczywistość i zaważyć realną siłą na życiu polskim.</u>
+ <u xml:id="u-58.32" who="#PWenda">W realizacji tej energii, w jej spożytkowaniu dla celów rozwojowych i obronnych w myśl zasad nieustępliwie i twardo podkreślanych przez Naczelnego Wodza — potrzeba bodźców wszechstronnych w wielkim stylu, a więc organizacyjnych, a więc materialnych, kulturalnych i socjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-58.33" who="#PWenda">Prawo do pracy, prawo do godziwych warunków bytu, zasada sprawiedliwości społecznej, upowszechnienie zdobyczy kulturalnych dla szerokich mas — oto zagadnienia, które winny coraz bardziej dominować w polityce państwowej i społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-58.34" who="#PWenda">Ale to nie są rzeczy łatwe, choć jakże łatwo wyliczyć je jednym tchem. W tych zagadnieniach realny optymizm może być tylko bodźcem do wielkich, planowych wysiłków na miarę jakiejś wielkiej rewolucji od góry. Termin „rewolucja” coraz częściej powraca do naszego języka. I to nie tylko w ideologiach i enuncjacjach młodzieży, gdzie ma on wartość tylko uczuciową. W srwej mowie katowickiej p. Wicepremier Kwiatkowski mówił o potrzebie wielkiej rewolucji gospodarczej, technicznej, budowlanej, przemysłowej, konsumcyjnej, społecznej i socjalnej, dokonanej świadomie na drodze szybkiej ewolucji stosunków. I to zastosowanie jest najsłuszniejsze. Tak, właśnie potrzebna nam rewolucja od góry ze względu na potrzebę realizacji najobiektywniej określonych konieczności i ze względu na to, że tylko szybkie, planowe i wszechstronne działanie zdolne jest bez reszty zmobilizować energię twórczą narodu.</u>
+ <u xml:id="u-58.35" who="#PWenda">Trzeba zdać sobie do końca sprawę, że tylko warstwy zamożne, względnie warstwy o ustabilizowanym dochodzie, jedynie te warstwy mogą wyżywać się w polemikach ideologicznych, w ścieraniu się poglądów na wybór drogi ku Polsce jutra. Szerokie masy robotnicze i chłopskie tego sposobu wyżycia się nie mają i dla nich czekanie, połączone z kontemplacją ideologiczną jest tak samo zgubne moralnie i materialnie, jak dla bezrobotnego kilkuletnie oczekiwanie na pracę.</u>
+ <u xml:id="u-58.36" who="#PWenda">Gdy się obserwuje w Polsce taktykę i ideologię ruchów dynamicznych, pragnących naśladować metody dokonań nowoczesnych państw zachodnio-europejskich, zdać musimy sobie sprawę, że można naśladować dokonania, ale nie metody ruchów, które doprowadziły do wielkich osiągnięć.</u>
+ <u xml:id="u-58.37" who="#PWenda">Chcę to umotywować. Czy to w Niemczech powojennych, czy we Włoszech bodźce psychiczne w okresie zagrożenia i schyłku powojennego mogły wywołać i wywołały ruchy odrodzeńcze o metodach rewolucyjnych, które ucieleśniały się w konkretną realizację gospodarczą i społeczną ekspansję terytorialną, potęgując następnie do kwadratu, czy do trzeciej potęgi początkowe bodźce psychiczne i torując drogę do dalszych cudów zjednoczenia, planowej pracy, a więc realizacji przedsięwziętych celów.</u>
+ <u xml:id="u-58.38" who="#PWenda">Upojeni wolnością po wielkiej wojnie byliśmy nasyceni tą wolnością, upragnioną od lat 150, w ten sposób, że nawet nie widzieliśmy wielkich bolączek i nie odczuwaliśmy potrzeby gigantycznych wysiłków, które wykreśliło nam przeznaczenie na tym terytorium europejskiego kontynentu.</u>
+ <u xml:id="u-58.39" who="#PWenda">Stabilizacja ustroju państwowego, dokonana przez Józefa Piłsudskiego, i wykluczenie wszelkich momentów masowo-rewolucyjnych jako metody bodźców psychicznych dla naszego narodu (bo wyklucza to absolutnie naszą racja stanu i położenie geopolityczne) zmusza nas do innych form podciągnięcia wzwyż naszego kraju niż te, według których odbyły się procesy odrodzeńcze w dynamicznych krajach zachodnio-europejskich. Dla pełnej mobilizacji wszystkich bodźców psychicznych w naszym narodzie winniśmy w kolejności na pierwszym miejscu postawić wielkie realizacje i to nie tylko gospodarcze — które następnie wywołują wielkie bodźce, pozwalając kolejno znów zwiększać tempo realizacji. Talk narastające i wzbierające fale mogą nas prowadzić do wielkiego odrodzenia sił moralnych i materialnych narodu, pozwalając uczynić nam ciągu najbliższego 10-lecia jeszcze więcej, niżeliśmy uczynili w ubiegłym 20-leciu.</u>
+ <u xml:id="u-58.40" who="#PWenda">Rozwiązanie sprawy tak wielkiej wagi wymaga nie tylko dalszej twórczości Rządu, lecz również całego narodu i wszystkich jego zrzeszeń społecznych, a także każdego pojedynczego człowieka — członka tego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-58.41" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#Marszalek">Do osobistego oświadczenia głos ma p. Skrypnyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#PSkrypnyk">Wysoka Izbo! Nie miałem zamiaru dzisiaj zabierać głosu, niestety wystąpienie p. posła Chmielińskiego zmusza mnie do tego i to z powodów następujących: Rok dziesiąty piastuję mandat poselski, reprezentując ludność ukraińską Wołynia w Sejmie Rzeczypospolitej. W ciągu tego czasu nie byłem świadkiem, ażeby któryś z panów posłów był w podobnie bezwzględny i prymitywny sposób atakowany, jak to uczynił dzisiaj p. Chmieliński w stosunku do mojej osoby. Nie moim obowiązkiem jest kwalifikować, czy wysoka trybuna tej Wysokiej Izby nadaje się do podobnych osobistych ataków. Osobiście nigdy nie dałem ku temu żadnych powodów, gdyż osoba p. Chmielińskiego nie mieściła się nigdy w rzeczowych, poważnych i zasadniczych sprawach, które podnosiłem z tej wysokiej trybuny. Zwalnia mnie od polemiki z p. Chmielińskim ten fakt, że p. Chmieliński, przebywając dopiero na Wołyniu niespełna od dwóch lat, nie mógł inaczej, jak tylko powierzchownie oceniać poszczególne zjawiska życia na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#PSkrypnyk">I jeszcze jedna rzecz, która wielkim ciężarem, jak mi się zdaje, obarczyła sposób myślenia p. Chmielińskiego. Znane są niedawne osobiste sympatie p. Chmielińskiego do Stronnictwa Narodowego oraz bardzo ścisłe kontakty łączące go</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#PSkrypnyk">z działaczami tego obozu jeszcze nie tak dawno, bo parę miesięcy temu, tj. przed wyborem na posła z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego. To również mnie zwalnia od polemiki z p. Chmielińskim w sprawach zasadniczych, lecz na pewne rzeczy muszę odpowiedzieć. Otóż przede wszystkim w przemówieniu p. Chmielińskiego znalazłem następujący ustęp: — „Gdyby poseł Skrypnyk przemawiał do nich — tzn. do swoich wyborców — w ten sposób, jak to uczynił na plenum tej Wysokiej Izby podczas debat nad ekspose Rządu, to niezawodnie przy wyborach by przepadł.” W związku z tym chciałbym przypomnieć p. Chmielińskiemu jeden epizod właśnie z akpjii wyborczej, mianowicie nasze wspólne wystąpienie w Beresteczku. P. poseł Chmieliński bardzo krótko tam mówił, ja mówiłem dłużej. Chciałbym tylko zapytać Pana Posła Chmielińskiego, czy w Beresteczku Pan Poseł Chmieliński mógłby powtórzyć to, co dziś mówił tu, będąc z góry pewien, że zostanie posłem?</u>
+ <u xml:id="u-60.4" who="#PSkrypnyk">Następnie znalazł się drugi zarzut, mianowicie zarzut, że gimnazja ukraińskie nie idą po linii państwowego wychowania w tych szkołach, a ilość wychowanków zamieszanych w procesach politycznych jest znaczna. Otóż stwierdzam, że od czasu, kiedy wpływ bezpośredni na życie prywatne średnich zakładów naukowych na Wołyniu mają ludzie, którzy należą do obozu, co powszechnie jest nazywane koncepcją polsko-ukraińskiego zbliżenia, w gimnazjach tych są całkowicie zastosowane zasady państwowego wychowania, a procesy obecnie nie są zupełnie notowane. Stwierdzają to w ciągu ostatnich lat przeprowadzane przez władze szkolne lustracje tych zakładów. Jeśli chodzi o Krzemieniec, to p. poseł Chmieliński, niewątpliwie nie znając bliżej tej sprawy, w sposób lekkomyślny przedstawił tę sprawę. Panie Pośle Chmieliński, mogę stwierdzić, że gimnazjum w Krzemieńcu nie istnieje tylko dlatego, że pewna część społeczeństwa polskiego, zbliżona prawdopodobnie swymi poglądami do Pana, żądała i to dość głośno, ażeby w Krzemieńcu — Atenach wołyńskich nie istniał zakład ukraiński i najlepszym dowodem przeciwko twierdzeniom Pana jest fakt, że motywy podane przez Kuratorium były wręcz odmienne od tych motywów, jakie podało Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, dając odpowiedź na odwołanie w tej sprawie. Motywy różniły się — i to jest bardzo niedobrze.</u>
+ <u xml:id="u-60.5" who="#PSkrypnyk">Teraz trzecia sprawa. P. poseł Chmieliński zwrócił uwagę, że moje dzieci uczęszczają do prywatnych szkół. Mnie się zdaje, że nie wypada rzeczy prywatnych, rzeczy rodzinnych poruszać w tej Wysokiej Izbie. Świadczy to o niebardzo dobrym wychowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-60.6" who="#PSkrypnyk">Kończę moje oświadczenie odpowiedzią jeszcze na jeden ustęp, który miał miejsce w przemówieniu posła Chmielińskiego. Powiedział on: — „Musicie Kolego zaprzestać doszukiwania się dla swej akcji politycznej podniet, których źródłem są zagraniczne kompleksy polityczne.” Panie Pośle Chmieliński, ja stanowczo protestuję przeciwko tym sugestiom. Ja gotów jestem szukać usprawiedliwienia dla Pana: młody wiek, małe wyrobienie polityczne, kilka miesięcy stażu parlamentarnego. I dlatego Pan jeszcze nie potrafi rozróżnić obiektywnej krytyki od działalności antypaństwowej. Dlatego też nie ma Pan prawa kwalifikować mojej działalności politycznej. Nie wiem, gdzie Pan był w roku 1920, nie wiem, proszę Pana, zwolennikiem jakiego światopoglądu był Pan wówczas, kiedy walczyłem w obronie granic Rzeczypospolitej Polskiej, w których obecnie się znajdujemy. I śmiem zapewnić, że gdyby nawet ilość panów Chmielińskich się zwiększyła, moja wiara w Polskę Piłsudskiego nie zmiejszy się. I na pewno znajdę się tam, gdzie mi będzie kazał obowiązek obywatela Rzeczypospolitej Polskiej i ta ideologia, której jestem wierny od roku Pańskiego 1920. Niestety, Wysoka Izbo, tragedią jest, że mentalność panów Chmielińskich ma dzisiaj wpływy i staje na przeszkodzie w realizacji idei polsko-ukraińskiego zbliżenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę ogólną nad ustawą skarbową i preliminarzem budżetowym.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-61.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektów ustaw, złożonych przez pp. posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez posła Stanisława Jóźwiaka, w sprawie zmiany niektórych postanowień ustawy z dnia 24 października 1919 roku o zmianie nazwisk.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez posła Stanisława Jóźwiaka, w sprawie — „o rekwizycji lokali na cele handlowe i przemysłowe ludności polskiej”.</u>
+ <u xml:id="u-62.2" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez posła Władysława Koniecznego, o uprawnieniach osób ubezpieczonych na zasadzie IV księgi ordynacji ubezpieczeniowej, utraconych przed wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#Marszalek">Projekty te przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja posła Franciszka Jaworskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Komunikacji w sprawie katastrofalnego braku mieszkań dla kolejarzy w C.O.P., a szczególnie w obrębie Rozwadowa i Stalowej Woli, i w sprawie zwalczania spekulacji mieszkaniowej oraz żywnościowej.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja posła ks. dr Lubelskiego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie powszechnego zaprowadzenia w Państwie Polskim kalendarza gregoriańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-64.2" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja posła Leona Wawrzkowicza do p. Ministra Skarbu w sprawie przyjścia z pomocą materialną pracownikom państwowym i samorządowym miast Rzeszowa, Niska i Mielca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro we wtorek dnia 14 lutego o godz. 9 z następującym porządkiem dziennym: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40. Rozprawa szczegółowa nad częściami: 1 — Prezydent Rzeczypospolitej, 2-a — Sejm, 2-b — Senat, 3 — Kontrola Państwowa, 4 — Prezydium Rady Ministrów, 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 7.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00009-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00009-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..bbc9900
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00009-01/header.xml
@@ -0,0 +1,79 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00009-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>9 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>9 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">9</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-14</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="P" role="speaker">
+ <persName>P.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaranski" role="speaker">
+ <persName>P. Barański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Browiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGdula" role="speaker">
+ <persName>P. Gduła</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJedynak" role="speaker">
+ <persName>P. Jedynak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Pankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPikusa" role="speaker">
+ <persName>P. Pikusa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStoch" role="speaker">
+ <persName>P. Stoch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSurzynski" role="speaker">
+ <persName>P. Surzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzyszkoBohusz" role="speaker">
+ <persName>P. Szyszko-Bohusz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpSkrypnyk" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Skrypnyk</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00009-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..2e82e64
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,448 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 9 posiedzenia w dniu 14 lutego 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Ministrowie">Podsekretarze Stanu: w Prezydium Rady Ministrów Je</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#komentarz">rzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander LItwinowicz.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Ministrowie">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Ministrowie">Przewodniczący Marszalek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Orlański i Skrypnyk, Protokół i listę mówców prowadzi p. Orlański.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Protokół 8 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Baran, Celewicz, Dudrewicz, Ekert, Głowacki, Grzybkowski, Karlikowski, Klimek, Kolbusz, Kamiński, Ostafin, Ostrowski, Pełeński, Szymanowski, Świętnicki i Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Czerwińskiemu, Hołyszowi i Święcickiemu na 1 dzień, Deryngo-wi, Łyszczakowi, Pleszczyńskiemu i Szwedowi na 2 dni, Bartoszkowi i Kobosce na 3 dni, Wróblewskiemu zaś na tydzień, Prosi Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego poseł Wolański na 2 tygodnie. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopu udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę, urlop został udzielony.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40, rozprawa szczegółowa nad częścią 1 — Prezydent Rzeczypospolitej, Sprawozdawca Wicemarszałek Jedynak ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PJedynak">Wysoki Sejmie! Preliminarz budżetowy Prezydenta Rzeczypospolitej na rok 1939/40 wykazuje w dochodach kwotę 133.730 zł, co w porównaniu do roku budżetowego 1938/39 daje zniżkę o 10.740 zł, spowodowaną projektowaną zniżką opłat przy zwiedzaniu gmachów zabytkowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PJedynak">Wydatki zwyczajne są preliminowane ,w kwocie 3.139.370 zł, nadzwyczajne w kwocie 200.000 zł. Wydatki te są wyszczególnione w trzech działach budżetu zwyczajnego oraz w dziale 2 preliminarza budżetu nadzwyczajnego.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PJedynak">Komisja Budżetowa rozważyła preliminarz budżetowy Prezydenta Rzeczypospolitej na r. 1939/40 w dn. 20 grudnia 1938 r. i w związku z tym proszę w imieniu Komisji Budżetowej Wysoki Sejm o przyjęcie niniejszego preliminarza budżetowego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany, zatem rozprawa nad tą częścią preliminarza została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częściami 2a — Sejm i 2b — Senat.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Browiński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PBrowinski">Wysoka Izbo! Jeżeli chodzi o budżet Sejmu i Senatu, to ustabilizował się on od r. 1935/36 mniej więcej w wysokości 4.800.000 zł. Dawniejsze preliminarze były znacznie wyższe, mianowicie według zamknięcia rachunkowego za okres 1929/30 koszt utrzymania Sejmu i Senatu wynosił 11.800.000 zł, w 1934/35 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PBrowinski">7.574.000 zł. Obniżka nastąpiła wskutek najpierw kompresji budżetowych, a następnie zmniejszenia liczby posłów.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o wydatki Sejmu na r. 1939/40, wynosić one będą 3.350.700 zł, t.j. więcej o 4.000 zł niż w budżecie poprzednim, chociaż w tym roku preliminuje się pełne diety, wynoszące o 100.520 zł więcej niż w ubiegłym budżecie, ale w okresie bieżącym nie ma pozycji kosztów Unii Międzyparlamentarnej Ekonomicznej, na które preliminowane było 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PBrowinski">Teraz jeżeli chodzi o rozdział zwyżki wydatków, która jest obecnie w budżecie, to podwyższone zostały świadczenia osobowe o 2.400 zł wskutek wzrostu ogólnej sumy opłat ubezpieczeniowych, następnie zwiększone zostały wydatki na Bibliotekę o 8.220 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#PBrowinski">W dziale 3 — Hotel Sejmowy podwyżka wynosi 1.740 zł. Ogólnie Hotel Sejmowy daje nadwyżkę dochodów nad wydatkami w sumie 11.810 zł. W sprawie budżetu Hotelu Sejmowego podnosiły się głosy, żeby stworzyć z niego pewnego rodzaju przedsiębiorstwo i wydzielić go z preliminarza Sejmu i Senatu; moim zdaniem jest to sprawa niezbyt istotna, dlatego że jest to budżet niewielki i mieści się w ramach działu również niebardzo skomplikowanego, Na ogół Hotel Sejmowy jest samowystarczalny i daje pewną nadwyżkę.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#PBrowinski">Co się tyczy pracy biura Sejmu, w sprawozdaniu swoim podkreśliłem, że jest zupełnie mylna opinia co do tego, że biuro funkcjonuje tylko podczas sesji, a poza tym ma znaczny luz pod względem natężenia pracy. Po zbadaniu pracy biura skonstatowałem, że podczas sesji jest niemożliwością kompletne uporządkowanie i wyciągnięcie wszelkich wniosków, następnie uregulowanie wszystkich spraw, związanych z pracą Sejmu. Praca ta musi być potem prowadzona w ciągu tych wolnych 8 względnie 7 miesięcy, jest ona taka duża i intensywna, że zatrudnia w zupełności biuro.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o współpracę biura z Sejmem, to stoi ona na wysokości. Może istnieje pewien brak, mianowicie w Wydziale Prac Parlamentarnych przydałaby się komórka specjalnie prawnicza, która by mogła koordynować zamierzenia Rządu w zakresie ustawodawczym z pracami Sejmu. Według oświadczenia p. Ministra Sprawiedliwości nastąpić ma pewne planowanie w dziedzinie nowelizacji ustaw, to znaczy w razie potrzeby nowelizacji ustawy nie będzie nowelizowany tylko dany szczegół, lecz będzie przejrzana cała ustawa względnie ustawy, należące do danego działu zagadnień, i w związku z tym będzie przeprowadzona generalna korektura ustawodawcza. Otóż jeżeli tego rodzaju zamierzenie istnieje w łonie Rządu i p. Minister Sprawiedliwości chce wkroczyć na tę drogę, to wskazane jest, ażeby biuro Sejmu posiadało pewien odpowiednik, który by mógł się skoordynować z pracami Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o dalszy aparat pomocniczy, to jest o Bibliotekę i czytelnię czasopism, to stoją one na wysokości zadania. Są to urządzenia wykonane pod każdym względem z całą starannością, prowadzone z dużym zamiłowaniem przez kierowników, tak że panowie posłowie mają pełną pomoc w najbardziej skomplikowanych swoich pracach, z której można korzystać nie tylko w czasie sesji, ale wskazanym jest korzystać z niej także w czasach wolnych, kiedy można się tej pracy oddać z całym spokojem, z wielkim pożytkiem dla pracy parlamentarnej.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#PBrowinski">Na zakończenie uwag moich o Sejmie chciałbym podkreślić jeszcze jedną rzecz, mianowicie że Sejm mimo zmniejszenia swych funkcyj w Konstytucji kwietniowej posiada jednak kompetencje bardzo szerokie w zakresie ustawodawczym, w zakresie kontroli Rządu, uchwalania budżetu, a także w zakresie elekcyjnym. Jakkolwiek Konstytucja ekspressis verbis mówi, że Sejm nie jest powołany do rządzenia Państwem, jednakże pośrednią drogą nawet w tej dziedzinie Sejm może wywierać pewien wpływ, oczywiście wpływ pośredni, a nie bezpośredni, jak było dawniej, co było z wielką szkodą. Będąc tego rodzaju naczelnym organem władzy państwowej, Sejm powinien zażywać w społeczeństwie należytego respektu, należytego prestiżu. Otóż pod tym względem istnieje w naszej opinii publicznej pewien zamęt, mianowicie opinia publiczna skłonna jest przyznać autorytet jakiemuś idealnemu bezosobowemu parlamentowi w Polsce i bardzo chętnie przeciwstawia taki właśnie idealny bezosobowy parlament autorytetowi Rządu czy też posunięciom Rządu. Należy podkreślić raz na zawsze, że ani Państwo ani żadna z jego instytucji bezosobowo nie istnieje, że stała krytyka, stałe przeciwstawianie się, obniżanie autorytetu konkretnych instytucji, o konkretnym składzie, bez względu na to, że skład ten jest zmienny, bez względu na wysiłki tych instytucyj w dążeniu do poprawy, do owocnej pracy w Państwie, jest anarchizowaniem społeczeństwa. Wszystkie instytucje, wszystkie organa Państwa, zwłaszcza organa naczelne, powinny zażywać należytego respektu w społeczeństwie, albowiem tego wymagają nie tylko dobre obyczaje życia politycznego, ale i warunki normalnej i spokojnej pracy dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#PBrowinski">Wracając do samego zagadnienia preliminarza, mam zaszczyt zaproponować podwyższenie pewnych pozycyj, które było już uchwalone w komisji i uzgodnione z Rządem. W przedłożonym Panom druku w ostatnim rozdziale są te pozycje wyszczególnione, mianowicie: zwiększa się wydawnictwa z 3.350 na 12.000 zł, — „pomieszczenia” zwiększa się o 14.000, natomiast stwarza się w dziale uposażeń nową piątkę, dwie ósemki, kasuje się jedną dziesiątkę. Teraz szóstka, która w ten sposób się zwalnia, będzie obsadzona przez sekretarza Komisji Zmiany Ordynacji Wyborczej, a po przeprowadzeniu tych prac będzie właśnie ową komórką prawniczą w Wydziale Prac Parlamentarnych.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#PBrowinski">Jeżeli chodzi o zagadnienie pracy nad ordynację wyborczą, nie mogę w tej sprawie nic autorytatywnego powiedzieć z tego miejsca. Chciałbym jedną rzecz podkreślić, co podkreślam stale wobec moich wyborców, że praca posłów składa się z dwóch części, mianowicie najpierw idą obowiązki, a potem pomysły i — „wynalazki”. Najpierw trzeba wykonać obowiązki — potem przejść do rzeczy dalszych. Więc pierwszym obowiązkiem jest zagadnienie budżetowe, później może przyjść ordynacja wyborcza do Sejmu. Ale żeby jeszcze przed uchwaleniem budżetu przystąpić do tego rodzaju pracy, to jest w zupełności nieuzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#PBrowinski">Mam zaszczyt zaproponować uchwalenie zmian, zamieszczonych w sprawozdaniu drukowanym, które przed chwilą streściłem i na tym sprawozdanie kończę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Jóźwiak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo! Chciałbym przy okazji omawiania budżetu zwrócić uwagę Wysokiej Izby na pewien fakt, który musi być przez Prezydium Wysokiej Izby załatwiony, a mianowicie jest to brak ustawy o dietach. Konstytucja kwietniowa w art. 40 mówi wyraźnie o dietach, należących się posłom. P. Minister Skarbu preliminuje i wstawia do budżetu Rzeczypospolitej pewne sumy na wypłatę tych diet, jednak zdaje mi się nie ma żadnej ustawy, która by regulowała wysokość diet, obliczenie itd. Więc przy okazji omawiania budżetu Wysokiego Sejmu miałbym do Prezydium Wysokiej Izby, do Pana Marszałka Sejmu prośbę, ażeby Sejm teraźniejszy tę lukę w ustawodawstwie wypełnił, bo uważam, że leży w interesie powagi Wysokich Izb, ażeby właśnie na terenie Sejmu każdy wydatkowany grosz był prawnie uregulowany.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PJozwiak">Jeszcze jedno zagadnienie chciałbym poruszyć ze względu na powagę Wysokiej Izby. Mianowicie chodzi mi o artykuł w Kurierze Krakowskim i o przykrą napaść w tym piśmie na Izby ustawodawcze. Napaści na Izby ustawodawcze, jak już kolega sprawozdawca poruszył, są niestety w prasie codziennej regułą i uważam, że takie napaści nie służą ani prasie, ani też powadze Wysokiego Sejmu. I chciałem tu stwierdzić, że pomimo komunikatu urzędowego i pomimo komunikatu pp. Marszałków Sejmu i Senatu, jednak w Ilustrowanym Kurierze Krakowskim w dniach następnych ukazały się wiadomości, które rzucają cień na powagę Wysokiej Izby. Mianowicie w felietonie p. Zygmunta Nowakowskiego ukazała się wzmianka, że szuka świadków zajścia, którego według oświadczenia pp. Marszałków Sejmu i Senatu nie było. Później okazała się znowu wzmianka, że dziękuje się za dalsze informacje, że dość już jest materiału. Chciałem się zapytać Prezydium Wysokiej Izby, czy są dochodzenia karne przeciw p. Nowakowskiemu, względnie czy jego informacje polegają na jakimś istotnym stanie rzeczy. Uważam, że powaga Izb ustawodawczych i znaczenie ich w naszym życiu społecznym wymaga, żeby te rzeczy były bezlitośnie wyjaśnione.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Rozprawa nad tą częścią budżetu została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do następnej części, mianowicie do części 3 — Kontrola Państwowa.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Barański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PBaranski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie wnioski Komisji Budżetowej w zakresie części 3 preliminarza, budżetu Najwyższej Izby Kontroli. Nie będę powtarzał tych twierdzeń, które zawarte są w sprawozdaniu moim, opracowanym na Komisji Budżetowej, z którymi Wysoka Izba miała okazję zaznajomić się za pośrednictwem druku nr 100/3, odpada również potrzeba szczegółowego zaznajomienia Wysokiej Izby ze strukturą, zakresem działania i wynikami prac Najwyższej Izby Kontroli, gdyż sprawy te są krótko i jasno ujęte w objaśnieniach do budżetu Najwyższej Izby Kontroli, opublikowanych na stronie 80 preliminarza. Również jeżeli chodzi o stronę cyfrową, to jest ona nieskomplikowana. Budżet Najwyższej Izby Kontroli opiera się przede wszystkim na stronie rozchodowej i personalnej. Decydują więc tutaj etaty osobowe, które w porównaniu z rokiem ubiegłym nie uległy zmianie. Nie ulega zmianie również system wynagradzania urzędników Izby Kontroli, pomimo wielokrotnych sugestyj, że z uwagi na bardzo odpowiedzialną pracę personelu kontrolnego, na konieczność przyciągania młodych i wyrobionych, a już doświadczonych fachowych sił, na konkurencję, jaka w tym zakresie robiona jest Izbie Kontroli przez przedsiębiorczość gospodarczą, muszą być wprowadzone tutaj specjalne dodatki dla kontrolerów. Pomimo wielokrotnie sprawdzanej potrzeby tych dodatków kontrolerskich sprawa ta w obecnym preliminarzu budżetowym jeszcze nie jest zaprojektowana, tak że i z tego tytułu żadne dodatkowe ciężary na budżecie Najwyższej Izby Kontroli nie ciążą.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PBaranski">Jeżeli chodzi o stronę cyfrową, to budżet po stronie wydatków zamyka się sumą 5.087.000 zł, co w porównaniu z cyframi zeszłorocznymi jest więcej o 115.000 zł, przy czym gros tej podwyżki przypada na awanse, pełniejsze wykorzystanie etatów i drobne sumy na wydatki administracyjne. Po stronie dochodów preliminuje się 155.000 zł, czyli o 12.000 więcej niż w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PBaranski">Jeżeli chodzi o dyskusję nad tym preliminarzem w Komisji Budżetowej, wykazała ona przede wszystkim zainteresowanie w zakresie nowelizacji ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli. Nowela ta powinna uwzględnić zarówno 20- letni dorobek praktyczny i doświadczenie w zakresie działania i funkcjonowania Najwyższej Izby Kontroli, jako też nowe podstawy prawne, zawarte w Konstytucji kwietniowej. Konstytucja kwietniowa przewiduje przede wszystkim znaczne rozszerzenie agend Najwyższej Izby Kontroli wszerz, przez objęcie kontroli wszystkich agend finansowych Państwa oraz związków prawa publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PBaranski">Odpowiadając na zapytanie, p. Prezes Najwyższej Izby Kontroli określił przewidywany zasięg przyszłych agend Najwyższej Izby Kontroli na podstawie projektu nowej ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli, który według jego oświadczeń jest już na tyle zaawansowany, że należy liczyć się z możliwością wpłynięcia jego do ciał ustawodawczych już niezadługo. Otóż p. Prezes Najwyższej Izby Kontroli stwierdził, że w przyszłości należy przewidywać, że Najwyższa Izba Kontroli obejmie swą działalnością: po pierwsze urzędy, przedsiębiorstwa, zakłady, monopole, fundusze i inne instytucje państwowe, dalej urzędy, przedsiębiorstwa, zakłady, banki i inne instytucje samorządu terytorialnego i gospodarczego oraz ubezpieczeń społecznych i wszelkich związków, którym charakter publiczno - prawny nadają przepisy ustaw, następnie spółki handlowe o przeważającym udziale Państwa i związków prawa publicznego, wreszcie fundacje o celach naukowych, oświatowych i społecznych. Będzie to więc w stosunku do obecnego stanu rzeczy znaczne rozszerzenie agend Najwyższej Izby Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PBaranski">Kwestia rozszerzenia agend Najwyższej Izby Kontroli, wynikająca z przepisów Konstytucji, podtrzymana została również przez komisję jako potrzeba, wynikająca również z postulatów życiowych. Przy tej okazji jednak poruszono również bardzo trudny i skomplikowany problem usunięcia przerostu, różnorakich form kontroli, jakie mają miejsce gdzie niegdzie już obecnie, a które niewątpliwie jeszcze się zwiększą, gdy po wprowadzeniu nowej ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli ta Izba stanie się i dla innych dziedzin czynnikiem kontrolującym. Np. jeżeli Weźmiemy samorząd terytorialny, to tutaj w przyszłości należy liczyć się prawie z 5-cio, a nawet 6-piętrowym systemem kontroli, jeżeli istnieje podwójna własna kontrola w samorządzie terytorialnym: kontrola administracyjna i przez komisję rewizyjną, kontrola władzy nadzorczej, kontrola ze strony instytucji, powierzającej samorządowi pewne fundusze na cele specjalne, jak banki czy Fundusz Pracy, dalej jeszcze Związek Rewizyjny samorządu terytorialnego i Najwyższa Izba Kontroli. Jest rzeczą niewątpliwą, że tego rodzaju przerost instytucyj kontrolujących może sprowadzić sam akt kontroli tylko do formalności, a samą instytucję kontrolowaną narazić na duży zamęt. Niewątpliwie przekroczenie pewnego optimum w nasileniu i ilości instytucyj kontrolujących zawsze musi się odbić w sensie ujemnym dla samej kontroli. Równocześnie więc z problemem rozszerzenia agend Najwyższej Izby Kontroli na te instytucje należy pomyśleć o pewnej komasacji, o pewnym usprawnieniu różnych form kontroli, jakie w instytucjach publiczno-prawnych, samorządach, przedsiębiorstwach dotychczas istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PBaranski">Drugim problemem, poruszonym na komisji, była kwestia zakresu kontroli. Członkowie komisji interesowali się tym, jak dalece stwierdzenia i zalecenia Najwyższej Izby Kontroli są respektowane przez czynniki kontrolowane. Z odpowiedzi p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli wynikało by, że pod tym względem są jeszcze pewne usterki. Istnieje ponadto obawa, że przyszła ustawa może zwęzić zakres działania kontroli pod względem jej treści. Konstytucja bowiem mówi wyłącznie o kontroli finansowej i gdyby rzecz tę interpretować ściśle, interpretować w sensie zwężającym, to można by akt kontroli Najwyższej Izby Kontroli sprowadzić wyłącznie do kontroli buchalteryjnej, kontroli ściśle formalnej. Z punktu widzenia zainteresowania parlamentu Najwyższą Izbą Kontroli, a to zainteresowanie jest niesłychanie wielkie, gdyż Najwyższa Izba Kontroli dostarcza nam najważniejszego materiału, na podstawie którego możemy wykonywać konstytucyjny obowiązek i uprawnienie — kontroli nad działalnością Rządu — oczywiście tego rodzaju postawienie sprawy byłoby bardzo niepomyślne, gdyż odpadłaby ta najważniejsza podstawa do naszych prac. Sprawozdanie Najwyższej Izby Kontroli, ograniczone do suchych stwierdzeń buchalteryjnych, oczywiście podstawą do naszych prac w Komisji Budżetowej nie mogłoby być. Oba te problemy rozszerzenia agend Najwyższej Izby Kontroli, wszerz i wgłąb, niewątpliwie odbić się muszą na przyszłych budżetach Najwyższej Izby Kontroli. W razie wprowadzenia tych zapowiedzianych zmian musi niewątpliwie rozrosnąć się personel kontrolny Najwyższej Izby Kontroli, co oczywiście nie wyklucza, że może się to stać przez wchłonięcie personelu tych instacyj kontrolnych, jakie dzisiaj obok Najwyższej Izby Kontroli działają, powiedzmy Związku Rewizyjnego samorządu terytorialnego. Będzie to jednak zagadnienie wtórne, co do którego będzie można zorientować się dopiero po wydaniu nowych ustaw, i dlatego obecny budżet nie zawiera jeszcze konsekwencji tego stanu rzeczy, jest jednak może budżetem ostatnim, w którym sumy kontroli sięgają tych stosunkowo nieznacznych kwot.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PBaranski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę o przyjęcie części 3 budżetu, tj. budżetu Najwyższej Izby Kontroli, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Rozprawa nad tą częścią jest wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 4 preliminarza — Prezydium Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Gdula ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PGdula">Wysoka Izbo! Sprawozdanie szczegółowe o preliminarzu budżetowym cz. 4 — Prezydium Rady Ministrów — zostało Wysokiej Izbie w druku podane do wiadomości.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#PGdula">Parę cyfr. Preliminarz budżetowy w dziale 1 w dochodach wynosi 1.500 zł, w rozchodach 1.176.000 zł, o 5.000 zł więcej aniżeli było w poprzednim.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#PGdula">Preliminarz budżetowy działu 2 — Trybunał Administracyjny — wykazuje w dochodach kwotę 500 zł z tytułu części zwrotu kosztów umundurowania, w wydatkach wymienia się kwotę 1.068.000 zł, czyli tę samą, jak w roku poprzednim.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#PGdula">W dziale 3 — Trybunał Kompetencyjny — wydatki preliminowane są na 15.000 zł, jak w latach ubiegłych. Preliminarz Funduszu Kultury Narodowej w wydatkach wynosi 1.744.000 zł, o pół miliona więcej niż w roku ubiegłym. Wpłata Polskiej Agencji Telegraficznej wynosi tę samą cyfrę, tj. 60.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#PGdula">Komisja rozważyła preliminarz budżetowy Prezydium Rady Ministrów na r. 1939/40 i przyjęła go z następującymi poprawkami: wydatki zwyczajne w dziale 2 zwiększono w § 1 o 47.000, w § 2 o 3.500, w § 5 o 8.000, w § 9 o 1.500. Dział 2 zaś zwiększono o 3.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#PGdula">Nie mogę jednak pominąć kilku zagadnień, którę mają' zasadnicze znaczenie i wywołały dyskusję na Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#PGdula">Wysoka Izbo! Położenie geopolityczne Polski i jej skomplikowane stosunki gospodarcze, społeczne, kulturalno-oświatowe, wyrównywanie różnic tych stosunków, wydarzenia na terenie międzynarodowym, płynność stosunków międzynarodowych, zbliżające się wypadki o nieokreślonym dzisiaj znaczeniu, rola polityczna naszego narodu w tej części Europy, niezależna od żadnych mocarstw i bloków polska polityka zagraniczna, której naczelnym wskazaniem jest dobro narodu i Państwa Polskiego, stosunek do sąsiadów, pozycja Rządu czynna w polityce zagranicznej, głębokie przemiany wewnętrzne, wzrastające poczucie odpowiedzialności wśród narodu, potężniejący dynamizm twórczy, gospodarczy, zmiany w duszy narodu — oto szereg zjawisk kapitalnego znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#PGdula">W duszy Polaka budzi się tęsknota za wielkością Państwa, za realizacją potężnej idei Jagiellonów, za spełnianiem przeznaczenia roli przodującej wśród narodów Europy, co więcej i świata. Okres zaledwie 20 lat niepodległości wykazał niezniszczalne wartości narodu. Okres zdobycia niepodległości zamknęła Konstytucja kwietniowa, uświęcona wolą ostatnią Wielkiego Wodza Narodu, przekazaną testamentem, który winien być spełniony. Zamierają głosy niewiary, wyrosło przekonanie, że urzeczywistnienie w życiu narodu artykułów Konstytucji jest gwarancją urzeczywistnienia przeznaczeń dziejowych Polski.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#PGdula">Konstytucja kwietniowa, wyrosła z woli narodu, kierowanego geniuszem Wielkiego Wodza, jest najbardziej oryginalnym polskim rozwiązaniem problemu organizacyjnego w stosunkach polskich. Żadne zapożyczone wzory ustrojowe na gruncie polskim nie znalazły ani nie znajdą trwalszego przyjęcia, bo będą obce polskiej; tradycji i kulturze. Odpowiadający naszym warunkom i przesłankom ustrój stać się musi najważniejszym narzędziem, wykuwającym potęgę społeczności i torującym drogę do rozrostu jej sił moralnych i materialnych, do mocarstwowego stanowiska narodu.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#PGdula">Sukcesy niektórych państw na terenie międzynarodowym, które koncentrują na sobie uwagę całego świata, nie w ostatniej, a może w pierwszej mierze są wynikiem należytego rozwiązania problemu organizacji w tych państwach, rozwiązania odpowiadającego specyficznym w tych państwach warunkom. Wydarzenia międzynarodowe ubiegłego roku przekonały nas, że w pierwszym rzędzie silny i trwały rząd, następnie sprawnie funkcjonujący, wyrobiony i sumienny aparat administracyjny są warunkiem zasadniczym spełnienia woli narodu w dziejowych chwilach. Z dumą stwierdzamy, że w tych szczęśliwych chwilach uporządkowania stosunku z Litwą i odzyskania prastarej dzielnicy Piastów—Zaolzia entuzjazm Narodu i wiara w słuszność polityki zagranicznej Rządu szła w parze z wysiłkami Rządu, armii i administracji państwowej, która pracowała ofiarnie, sprawnie i odpowiedzialnie.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#PGdula">Nie możemy zamykać oczu na wypadki, które idą, i na wielkie trudności gospodarcze i społeczne. Państwa sąsiednie zamieniły się w obozy wojenne, których siła wzrasta z każdym rokiem, wszystko kierowane tam jedną wolą, a całe życie społeczeństwa służy określonym celom, wśród których wytworzenie siły wspólnoty narodowej jako podstawy bytu państwowego, rozwoju życia gospodarczego i społecznego stało się zagadnieniem wagi zasadniczej. Hasło wzmożenia obronności Państwa i życia gospodarczego, rzucone przez Naczelnego Wodza p. Marszałka Rydza-Śmigłego, podjęte i urzeczywistniane przez Obóz Zjednoczenia Narodowego, wstrząsnęło do głębi duszą Narodu, unaoczniło konieczność wzmożenia gotowości bojowej Narodu i wytworzenia wewnętrznej siły jako jedynej gwarancji niezależności i znaczenia międzynarodowego Państwa, postawiło przed oczy realizację naszych przeznaczeń dziejowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#PGdula">Rozwiązanie problemu organizacji Państwa, koniecznej w chwilach historycznych, jest zagadnieniem pierwszorzędnej wagi. Podstawę do rozwiązania tego problemu stanowi ustawa konstytucyjna z kwietnia 1935 r, która daje właściwym organom Państwa do dyspozycji środki, umożliwiające realizację postulatów organizacji. Organizacja ma wydobyć z jednostek, składających się razem na pojęcie narodu i Państwa, wszystkie dodatnie wartości na pożytek całości, dla zagwarantowania rozwoju i przyszłości narodu, dla osiągnięcia najwyższego poziomu sił materialnych i moralnych.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#PGdula">Problem organizacji administracji rządowej, aczkolwiek pilny, przedstawia jednak wiele trudności do pokonania. W sprawozdaniu Komisji Budżetowej wiele uwagi poświęciłem temu zagadnieniu, szczegółów przytaczać nie będę. W dyskusji nad poszczególnymi działami budżetu przewijała się myśl zasadniczej organizacji administracji, którą wyprzedzić winno uporządkowanie, uzgodnienie i scalenie życiowych podstaw prawnych, uzasadniających istnienie rozległej administracji w poszczególnych jej działach.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#PGdula">Nie ulega wątpliwości, że uproszczenie administracji, coraz większe zbliżenie jej do życia, decentralizacja kompetencyj, rozdział i określenie obowiązków i odpowiedzialności, wytworzenie umiejętności rozstrzygania zagadnień wedle ich znaczenia i potrzeb, uproszczony tryb postępowania są tą podstawową koniecznością w rozwiązywaniu problemu usprawnienia administracji i to nie tylko na odcinku państwowym, ale i w samorzędzie terytorialnym, gospodarczym i ubezpieczeniowym, jeżeli cała maszyna państwowa ma działać sprawnie i skutecznie, a przede wszystkim produkcyjnie.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#PGdula">Poruszyliśmy w ten sposób zagadnienie, które nie przestaje być ośrodkiem zainteresowania. Polityka personalna u nas rozwiązywała nasuwające się problemy doraźnie, od wypadku, tak że zmuszona była zwalczać objaw ucieczki zdolniejszych i ukwalifikowanych sił z poszczególnych resortów do prywatnych przedsiębiorstw, ponieważ Państwo nie wynagradzało tych sił w stosunku odpowiadającym nie tylko ich wysiłkowi i nakładowi kosztów, potrzebnych do zdobycia odpowiednich kwalifikacyj, ale nawet w stosunku do najniezbędniejszych potrzeb. Zjawisko to zaczyna być niepokojące dla normalnego funkcjonowania maszyny państwowej, niebezpieczne dla należycie zorganizowanej pracy państwowej. Objaw ten nie został usunięty, W rezultacie usiłowano przy pomocy podwyżek płac, dodatkowych wynagrodzeń, gratyfikacyj zapobiec zjawisku, o którym mowa, ale znowu tylko sporadycznie na niektórych odcinkach, pozostawiając problem jako taki bez rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#PGdula">Problemu usprawnienia administracji nie rozwiąże się bez rozwiązania problemu człowieka pracy. Zagadnieniu temu poświęciłem uwagę w przedłożonym sprawozdaniu. Wymagamy od urzędnika czy pracownika wysokich walorów moralnych, obywatelskich, pracy, obowiązkowości i poczucia odpowiedzialności, nie możemy jednak zapominać o podstawach materialnych, o które oparty będzie pełnił służbę wydajnie, ofiarnie, spokojny o los rodziny. Niskie uposażenie i ograniczone możliwości awansu nie mogą być zachętą dla młodego pokolenia, by zapełniło luki w organizmie administracji czy przedsiębiorstw i zakładów państwowych i samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#PGdula">Dla poprawy bytu szerokich mas pracowniczych Rząd zrobił duże wysiłki finansowe, jednak niewystarczające. Zaistniało powszechne przekonanie, że sprawa należytego uposażenia warstwy pracowniczej, zwłaszcza najniżej uposażonej, dojrzała do rozstrzygnięcia już nie w sensie małej reformy uposażeniowej. Zdają sobie wszyscy sprawę z wagi tego trudnego problemu w istniejących warunkach i możliwościach finansowych Państwa, niemniej z konieczności jego rozwiązania. Mam to głębokie przekonanie, że wyniki obrad Rządu przy współudziale przedstawicieli świata pracowniczego dadzą realny rezultat, tak konieczny dla sprawnego i produkcyjnego działania skomplikowanej machiny państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#PGdula">Zagadnienia mniejszości narodowych zostały omówione w debacie nad budżetem Prezydium Rady Ministrów wbrew opinii, że znajdą swój wyraz w debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Posłowie Celewicz i Skrypnyk domagali się, aby Rząd wystąpił z programem polityki ukraińskiej, wskazywali na pogorszenie się stosunków polsko-ukraińskich, wiązali zagadnienie mniejszości ukraińskiej, jako zagadnienie naszej polityki wewnętrznej, ze stosunkami i wydarzeniami międzynarodowymi, które wywierają wpływ destrukcyjny na stosunki polsko-ukraińskie.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#PGdula">Przemówienia te spotkały się z repliką posłów Wagnera, Karśnickiego i Stahla, którzy słusznie wskazali, że naród polski nie dopuści do destrukcyjnego oddziaływania zjawisk międzynarodowych na stosunki polsko-ukraińskie i żąda od Ukraińców rzetelnej współpracy dla dobra Państwa, Przypomnienie p. Premiera swego przemówienia zeszłorocznego o obowiązkach czynnej lojalności wobec Państwa Polskiego zakończyło debatę nad problemem ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#PGdula">Problem migracji żydowskiej ograniczył p. Mincberg do problemu uzyskania przez Polskę kolonij, Sprawę gwałtów, popełnianych na wyższych uczelniach, przypisał polityce eksterminacyjnej, stosowanej wobec Żydów, rozwiązanie sprawy Zbąszynia uznał za obowiązek Rządu, Posłowie Stahl i Karśnicki zwrócili uwagę na światową kampanię antyżydowską, na tendencję międzynarodową do stworzenia siedziby żydowskiej, która przecież jest ideałem dla narodu żydowskiego i nie może być łączona z problemem kolonizacyjnym Polski, Przemówienie p. Premiera ograniczyło się do stwierdzenia dobrego położenia Żydów w Polsce i zakończyło dyskusję nad problemem żydowskim.</u>
+ <u xml:id="u-13.20" who="#PGdula">Sprawa Funduszu Kultury Narodowej wywołała żywą dyskusję, świadczącą o głębokiej trosce komisji o ten dział polityki państwowej. W sprawozdaniu dłuższy ustęp poświęciłem tej tak ważnej sprawie, która wymaga szybkiego rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-13.21" who="#PGdula">Posłowie Kudelska, Barański i Żenczykowski domagali się centralizacji i zwiększenia kredytów na popieranie nauki, kultury i sztuki, na stypendia dla dziennikarzy, filmowców, reżyserów, techników i operatorów filmowych, pomnożenia obecnie udzielanych dotacyj dla instytucyj naukowych i stypendiów dla młodych naukowców. Niestety nie można było podwyższyć kredytu na Fundusz Kultury Narodowej. Rezolucja zgłoszona w tym duchu, przyjęta przez komisję, daje podstawę Rządowi do podwyższenia kredytu w tym roku budżetowym. Mam przekonanie, że Rząd urzeczywistni tę rezolucję, uchwaloną przez Wysoką Izbę, z chwilą zaistnienia realnych możliwości finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.22" who="#PGdula">W poszczególnych paragrafach, jak wspomniałem, uchwaliła Komisja Budżetowa zwiększenie wydatków, które Wysokiej Izbie przedstawiłem.</u>
+ <u xml:id="u-13.23" who="#PGdula">Proszę Wysoką Izbę o przyjęcie działu 4 preliminarza budżetowego — Prezydium Rady Ministrów wraz z uchwalonymi poprawkami i rezolucją w sprawie wydatnego powiększenia kredytu na Fundusz Kultury Narodowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Stoch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PStoch">Centralnym ogniskiem przedsiębiorstwa swoistego, tak olbrzymiego, jakim jest Państwo, swojego rodzaju halą maszyn jest Prezydium Rady Ministrów. Żeby więc zorientować się, czy przedsiębiorstwo działa lub działać może dobrze, trzeba by zajrzeć przede wszystkim do tej hali maszyn, czy tam jest porządek i jak ona funkcjonuje. Zdaje się, że to jest całkiem naturalnym żądaniem. Jako pierwszy punkt moich stwierdzeń wysunę, że sztuka rządzenia polega przede wszystkim na umiejętnym gromadzeniu odpowiednich sił, niezbędnych do osiągnięcia zamierzonych celów, a następnie na poznaniu wartości tych instrumentów, którymi się dysponuje, żeby trafnie nimi operując można było cele pożądane osiągnąć. Sądzę, że od Prezydium czy od p. Premiera można oczekiwać tych właśnie pierwszych wymagań i należy sprawdzić, czy istotnie dokonuje się gromadzenie pożądanych sił, a następnie czy znajomość tych instrumentów, tych czynników do osiągnięcia pewnych zamierzeń jest dostateczna.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PStoch">Powołam się na przykłady, które coś innego powiadają, na pewne ustawy już wydane. Specjalnie pierwszą ustawą nie będę obciążał odpowiedzialności p. Premiera, bo to, zdaje mi się, przed nim jeszcze nastąpiło. Są pewne trupy ustawodawcze w rodzaju ustawy mleczarskiej, która w swoim czasie dużo hałasu narobiła, była wydana, próbowano ją wprowadzić w życie, no i nie udało się. To wskazuje tylko, że jednak zdawanie sobie sprawy z możliwości osiągnięć użytymi środkami jest konieczne, gdyż inaczej nie wywoła się tych skutków, które się osiągnąć zamierza.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PStoch">Ale sięgnę do drugiej ustawy, która już za czasów ostatniego przewodniczenia była wydana, tj. do ustawy o przemiale zbóż dla korygowania cen zboża. Musimy sobie zdać sprawę z tego, że jednak środki, które były użyte i które obiecywano, że ten skutek osiągną, okazały się niewystarczającymi, błędnymi. Tak daleko pójdę, że nawet dopuszczam błędy, nie wszystko musi się udać. Jednak, jeżeli tych błędów jest za dużo, w takim razie musi się budzić obawa, czy przypadkiem sama ta umiejętność, nieodzowna do rządzenia, nie powinna być zakwestionowana, bo przyłącza się jeszcze i inny czynnik bardzo poważny, mianowicie czynnik, na którym jednak wszystkie rządy się opierają i który jest także instrumentem do osiągnięcia pewnych celów, mianowicie instrument polityczny, instrument, który trafnie p. Wicepremier Kwiatkowski określił jako nieodzowny klimat, potrzebny do wykonywania pewnych zadań nawet natury gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PStoch">Padło oświadczenie ze strony czynników rządowych, że opierają się i wciąż mają zamiar opierać się na organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego, uważając, że ta organizacja uzyskała przez 67% biorących udział w głosowaniu pełne poparcie społeczeństwa, że innego poparcia oni nie potrzebują. Otóż co do tego muszę stwierdzić, że może to być pewnego rodzaju nieszczerość dla osiągnięcia pewnych celów konkretnych. Gdyby mi powiedziano tak: chcę utrzymać tę organizację, zadowolić się tą organizacją, na niej oprzeć, powiedzmy, załatwienie kwestii najbliższego wyboru Pana Prezydenta, to mógłbym uznawać to za błąd, ale z tym rozumowaniem bym się zgodził. Ale jeżeli się twierdzi, że Obóz Zjednoczenia Narodowego jest siłą polityczną, mającą za sobą większość społeczeństwa, to muszę stwierdzić, że albo p. Premier otrzymał błędne informacje od swych organów administracyjnych, albo też, otrzymawszy sprawozdania, które stwierdzały, że wynik wyborów był właściwie zwycięstwem administracji, a nie Obozu Zjednoczenia Narodowego — dla pewnych celów przeinaczył tego rodzaju informacje, czyli nie orientuje się w instrumencie, który powinien być mu znany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, proszę nie robić tego rodzaju zarzutów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PStoch">Następnie drugi punkt, który należy podnieść i co do którego należy poczynić uwagi — że rządzenie powinna cechować jednolitość programu, no i zgodna kooperacja wszystkich ministerstw. Był system, wyznawany przez pewnych mężów stanu, że w naszych stosunkach jest dobrze, jeżeli jeden z ministrów reprezentuje, powiedzmy, tendencje narodowe czy prawicowe, a inny znowu tendencje odmiennego gatunku, że w ten sposób zadowalnia się taką czy inną stronę. Mnie się zdaje, że czasy obecne nie są tego rodzaju, aby można było zadowalniać się takim sztucznym utrzymaniem równowagi. Trzeba szybko pewne cele osiągnąć, a dla szybkiego osiągnięcia celu nie mogą być tego rodzaju rozbieżności, które hamują postęp.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PStoch">Otóż tu muszę stwierdzić, że pod tym względem Prezydium Rady Ministrów nie spełniało tych zadań, które przyśpieszają właściwą ewolucję naszych stosunków. Wskażę tylko na rzeczy znane, mianowicie że między Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, trzymanym w rękach przez p. Premiera, a Ministerstwem Spraw Wojskowych była rozbieżność. Przypomnę tylko sprawę Hrynek i sprawę wołyńską. Jeżeli Panowie powiedzą, że jest inaczej, to Panowie w takim razie albo nie mają wiadomości, ale tak nie sądzę, albo Panowie nie chcą ujawnić posiadanych wiadomości. Bo to nie ulega żadnej wątpliwości, że właśnie ludzie wojskowi rozumieli należycie sytuację naszą i wołając wielkim głosem, domagali się zmiany gospodarki naszej politycznej na kresach, specjalnie na Wołyniu, a Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przez swoich ludzi co innego robiło. To są rzeczy, które nie ulegają wątpliwości i jeżeli z oficjalnego miejsca mi oświadczą, że mówię niezgodnie z rzeczywistością, momentalnie się wycofam. Wojsko robi zbawienną politykę, ale dużo lat upłynie, powiadają że 40 lat potrzeba, zanim odrobi się fatalne skutki gospodarki politycznej p. Józewskiego. Te rzeczy są niedopuszczalne, to są zbyt istotne rzeczy, by można było mieć wątpliwości, by można było nie mieć wyrobionego zdania i pozwolić, żeby taka rozbieżność ze szkodą dla Państwa zbyt długo istniała.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PStoch">Następnie druga rzecz.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#PStoch">Nie odpowiadam na żadne zwischenrufy. Otóż drugą kwestią jest rozbieżność pomiędzy Ministerstwem Rolnictwa a władzami wojskowymi. Władze wojskowe, operując kryteriami jasnymi, nie ulegającymi wątpliwości, stawiają pod pewnym względem kwestię jasno. Pewne szosy, pewne drogi strategiczne muszą być obsadzone przez żywioł pewny. Tymczasem Ministerstwo Rolnictwa nie chciało zrozumieć tego zadania, kierowało się innymi zgoła kryteriami, choć gdzie są istotne kwestie, istotne sprawy, tam nie może być wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#PStoch">Jeżeli wysuwam jako żądanie, że jednolitość programu i zgodna kooperacja wszystkich ministerstw jest nieodzowna, to jest to żądanie, którego nie można określić jako demagogię.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#komentarz">(Głos: Pan chce ministrem zostać.)</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#PStoch">Pan został prezydentem jakiegoś miasta i na tym Pan skończy. Dziękuję za prorocze słowa.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#PStoch">Obowiązkiem Rządu jest konsekwentne realizowanie wytkniętego przez siebie programu i nie wolno nic takiego robić, co by poderwało prestiż Rządu, zwłaszcza w kwestiach zasadniczych.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#komentarz">(Głos: W takim razie po co Pan przemawia?)</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#PStoch">Właśnie dlatego, żeby nauczyć dobrych obyczajów (Głos: Siebie), żeby nauczyć dobrego rządzenia, (do jednego z posłów) a Pana rozumu.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#PStoch">Otóż pod tym względem przypomnę bolesną sprawę stosunku p. Premiera do Związku Nauczycielstwa Polskiego. Wystąpienie p. Premiera spotkało się z całym uznaniem wszystkich obywateli, wszystkich patriotów. Dość mieliśmy rozkładu, oczekiwaliśmy uzdrowienia, wycięcia tego wrzodu. I było kilka wystąpień, które zakończyły się, inaczej tego określić nie mogę, kapitulacją, cichą kapitulacją, bo jeżeli przy pewnych posunięciach personalnych pozostał ten sam zarząd Związku Nauczycielstwa Polskiego przy władzy i to przy akcentach buntu ujawnionego, pogróżek, to mam wrażenie, że dopuszczenie do akceptacji tego układu sił, tego układu stosunków nie podtrzymało prestiżu władzy zwierzchniej. I nad tym mocno ubolewam, bo jednak to właśnie jest nauką dla wszystkich, to nie jest zwalczaniem Rządu, tylko to jest właśnie staraniem, ażeby Rząd naprawdę był silny. Bo szary człowiek, ten przeciętny, który nie ma dostępu nawet na galerię, ten szary człowiek rozumuje w ten sposób, nie tylko w sprawach politycznych, ale i w sprawach gospodarczych: Nie można właściwie liczyć na stałą linię rządową, bo widocznie działają jakieś takie wpływy, postronne, że nawet jak Minister chce coś zrobić stanowczo, to zmuszony jest ustąpić. Dlatego ani obietnice stałości waluty, ani obietnice płacenia procentów nie spotykają się z ufnością, a do wywołania takiej nieufności my przecież nie dążymy, ani ci, którzy Rząd popierają, ani ci, którzy są w opozycji. Chcielibyśmy, żeby nasze stosunki ustabilizowały się, żeby wierzyć w te słowa, które z góry do nas są głoszone w taki czy inny sposób.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#PStoch">Dalszym postulatem i dalszym żądaniem jest, ażeby stosunek do administracji był właściwy. Może to rozmaitych wesołków znów rozśmieszy, ale ja wysuwam twierdzenie tego rodzaju, że w naszych warunkach, przy niewyrobieniu politycznym różnych grup politycznych administracja, nawet w sposób dopuszczalny, na który zgodzić się powinno, będzie grała, przez jakiś czas zwłaszcza, rolę podtrzymującą strukturę Państwa. Dlatego też właśnie administracji skłonny byłbym oddać taką rolę w ręce, bo w zetknięciu swym z administracją nabieram, że się tak wyrażę, większego smaku do niej. Widzę całą masę bardzo inteligentnych i bardzo patriotycznie wyrobionych ludzi. I niejednokrotnie wolę, żeby coś administracja zrobiła aniżeli jakaś grupa polityczna. Dlatego też w mojej konstrukcji, niekoniecznie ministerialnej, Panie Prezydencie</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#komentarz">(zwracając się do jednego z posłów),</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#PStoch">ale w konstrukcji dawniejszego legionisty, dbałego o to, co się dzieje i co się dziać będzie, zostawiam dla administracji dość poczesne miejsce. Ale też dlatego, że administracja ma być taką i tyle się od niej oczekuje, musimy oględniej z nią postępować. A więc primo nie możemy jej używać nadmiernie do, powiedzmy, ciężkiej roboty politycznej, do twardej roboty politycznej, powiedzmy, do paskudnej roboty politycznej. Nie możemy do tego doprowadzać i utrwalać, żeby rozdzwięk powstawał między społeczeństwem a administracją, żeby do administracji społeczeństwo nie miało zaufania. Jeżeli Panowie się śmiać będą, zostawiam Panów w spokoju, niech Panowie się śmieją. Jednak sądzę, że było by dobrze zastanowić się nad tym problemem i tym ujęciem, które ja postawiłem.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#PStoch">A dalej jeszcze personalia. Wskazanym jest odpowiedni stosunek do administracji. Nie może być ta administracja na stanowiskach niejednokrotnie wybitnych, bardzo, powiedzmy, nie po dżentelmeńsku traktowana.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów Gen. Składkowski:</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#PStoch">Kto traktuje nie po dżentelmeńsku administrację, Panie Pośle?!)</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#PStoch">Więc proszę Panów...</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów gen. Składkowski:</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#PStoch">Proszę odpowiedzieć na moje pytanie. Żądam kategorycznie wyjaśnienia kogo Pan ma na myśli?!) Ja mówiłem ogólnie.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów gen. Składkowski:</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#PStoch">Ogólnie, to znaczy, że się Pan już wycofał. To mi wystarcza.)</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#PStoch">Proszę Panów, jest sytuacja tego rodzaju, że gdybym mógł wprowadzić cały szereg świadków, którzy bez narażenia ich egzystencji i ich przyszłości sprawę by postawili należycie, byłaby mowa o szczegółach, bez tego ograniczam się tylko do ogólnikowego twierdzenia.</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#komentarz">(Głos: Trzeba mieć cywilną odwagę.)</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#PStoch">Nie chodzi o moją cywilną odwagę, której z pewnością więcej okazałem niż Pańska łysa głowa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Panie Pośle! Proszę się trzymać granic przyzwoitości i osobistych wycieczek nie robić. Pan poprzednio zapowiedział, że Pan nie będzie odpowiadał na — „zwischenrufy” i z wielką przyjemnością przyjąłem to do wiadomości. Obecnie okazuje się, że Pan ciągle jest zajęty — „zwischenrufami”. Proszę mówić o rzeczy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PStoch">Dalszym obowiązkiem Prezydium Rady Ministrów jest właściwe planowanie prac. Były okresy rozmaite. Okresy tego rodzaju planowania, że jak bezrobotni tłukli szyby w magistratach, wtedy dopiero były asygnowane jakieś pieniądze dla uspokojenia. Obecne planowanie już troszeczkę przybrało rozmiar jakiejś celowości. A więc w jesieni przygotowuje się to, co na najbliższą wiosnę ma być zrobione. To jest w porządku. Ale znacznie więcej musi się wymagać od mężów stanu. Od mężów stanu musi się wymagać tego, żeby oni na daleką metę widzieli cały szereg zagadnień i wskazywali sposoby ich rozwiązywania. Otóż, proszę Panów, są rozmaite metody i tu sięgnę do przykładów konkretnych. Są takie miasta, powiedzmy jak na Pomorzu, które politykę budowlaną ujęły w swoje ręce w ten sposób, że z góry już zakupiły pewne tereny przewidując, dokąd budowle będą się rozszerzały i położyły rękę zarówno na cenach, jak i położyły rękę na...</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PStoch">Otóż chciałbym wskazać i z tego przykładu wyciągnąć pewną naukę w skali ogólnopaństwowej. Są takie, powiedzmy, miasta, które prowadzą drogi dopiero do budynków już wystawionych, a są takie, które wytyczają, asfaltują i budują drogi tam, gdzie zboża rosną, i wytyczają w ten sposób drogę do rozbudowy odpowiednich miejsc.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#PStoch">Pan jest dowcipny, ale niech Pan słucha. Otóż Państwo powinno zdać sobie sprawę właśnie nie tylko z tych najbliższych celów, nie tylko z tych kłopotów finansowych danego roku budżetowego, ale i z tych dalszych celów i te dalsze cele ustalić i je realizować. Mają Panowie przed sobą problem...</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Przerywania, Głos: Gdzie sens?)</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#PStoch">ale oczywiście Panowie są zdolni tylko do śmiechu i myśli Panów nie sięgają tak daleko.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#komentarz">(P. Dölłinger:</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#PStoch">Ale tylko z Pana.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Proszę Pana, niech Pan będzie łaskaw trzymać się tematu, a nie zastanawiać się nad zdolnościami posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#P">Stoch: Otóż jest problem sprowadzenia ludności wiejskiej do osiedli, do przemysłu, do handlu itd. i nie padła dotychczas odpowiedź, ani w jaki sposób to się stanie, ani gdzie ma to powstać. Czy przez tworzenie ciężkiego, dużego przemysłu, czy też w innej postaci, czy ma się zaludnić miasta już istniejące, czy ma się tworzyć nowe osiedla, licząc się z warunkami takimi, jak brak pieniędzy dla wielkiej inwestycji; czy ma się oprzeć na tworzeniu przemysłu, do którego ogromne kapitały są wymagane, czy też forsować chałupnictwo i na chałupnictwie się oprzeć między innymi, właśnie dlatego na chałupnictwie, że mamy nadmiar sił roboczych i tym nadmiarem sił roboczych możemy zastąpić kosztowne inwestycje przemysłowe. Otóż te zagadnienia trzeba spróbować rozwiązywać. Oczywiście, są to rzeczy niełatwe, ale jednak o tym trzeba pomyśleć i to właśnie byłaby polityka gospodarcza i polityka społeczna na daleką metę.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#P">Następnie rzeczą Prezydium Rady Ministrów jest czuwanie nad tym, ażeby nie tworzyły się zbędne rozbudowy. Zapewno niejeden z Panów był w starych dworach szlacheckich, istniejących kilkaset lat. Widzi się co? Pakowne! Ale żeby zorientować się w tym rozkładzie, to trzeba specjalnie kogoś, który by oprowadził — przybudówki rozmaite, schodki raz na dół, raz do góry itd. Otóż rzeczą sternika nawy państwowej jest czuwać, ażeby nie powstawały tego rodzaju przybudówki, które z organizmu państwowego, samego przez się bardzo skomplikowanego, czynią po prostu labirynt trudny do orientacji.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#P">Dla przykładu Wskażę Fundusz Pracy. Fundusz Pracy powstał jako malum necessarium, jako instytucja dla danej potrzeby, jako instytucja konieczna, bo ktoś musiał bezrobotnymi się zająć. Fundusz Pracy rozbudowuje się w tym sensie, że dokonuje szkolenia ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#komentarz">(Głosy: Naturalnie. Bardzo słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#P">Jeżeli Panowie uważacie to za naturalne zjawisko, to dobrze, ale niech to robi ktoś, kto jest powołany do opiekowania się szkołami (P. Döllinger: To nie jest poziom dyskusji w Sejmie.), ale nie Fundusz Pracy, nie instytucja, która jest zjawiskiem przypadkowym, doraźnym, na daną chwilę tylko.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#P">Nie zrozumiemy się Panowie nigdy.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#P">Pożądanym jest wreszcie, ażeby w Prezydium ktoś, który kieruje losami Państwa, znał historię Polski. Przypuszczam, że ta znajomość jest, ale nie zwraca się uwagi na rzeczy nadzwyczaj ważne, a mianowicie dowodem tego jest sprawa żydowska, sprawa tak potraktowana, jak słyszeliśmy już poprzednio i jak dzisiaj sprawozdawca nam mówił, że p. Premier w odpowiedzi na szeroką dyskusję w kwestii żydowskiej oświadczył, że Żydom w Polsce dobrze się dzieje. No więc jeżeli takie jest załatwienie sprawy żydowskiej, to ja muszę znowu sięgnąć do znajomości historii. Mam przed sobą książkę, wydaną przez Antoniego Zawadzkiego — polecam ją Panom, jeżeli Panom czas starczy — — „Polska przedrozbiorowa a Żydzi”.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#komentarz">(Głos: Gdzie ją można nabyć?)</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#P">Księgarnia Alfons Prabucki Miodowa 1.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#komentarz">(Głos: Ile kosztuje?)</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#P">Niech Pan się stara o podwyższenie diet, to cena będzie dla Pana obojętna.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#P">Otóż Żydzi rzeczywiście dawno do Polski przyszli.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#komentarz">(P. Dölłinger: Co Pan mówi!)</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#P">Ale od czego zaczęli? No, tym także — okazuje się — zajmują się w dalszym ciągu. Zaczęli od handlu żywym towarem. Zaczęli od tego, że wywozili niewolników z Polski i sprzedawali ich na rynku andaluzyjskim, wywożąc ich przez Niemcy i Francję, albo na rynku krymskim następnie, no i dlatego, że eunuchowie byli towarem droższym...</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#komentarz">(Wesołość. Przerywania.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, może by Pan zechciał trzymać się tematu. Mówimy o Prezydium Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PStoch">Otóż jeżeli Prezydium Rady Ministrów uważa, że kwestia żydowska warta tylko tego, żeby o niej powiedzieć, że jest wszystko w porządku</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(Różne okrzyki. Wesołość.), że Żydom się dobrze dzieje (Wrzawa.),</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PStoch">to w takim razie najwidoczniej historii Polski i losów, jakich Polska przez — „współdziałanie” Żydów doznała, Prezydium Rady Ministrów nie zna. A więc też nie można oczekiwać tego, by Prezydium Rady Ministrów (Wr</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#komentarz">zawa)</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#PStoch">miało zamiar rozwiązywać jakiekolwiek bądź zagadnienie w skali większej.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#PStoch">Kiedy Rząd obecny rozpoczynał swoje urzędowanie, słyszeliśmy enuncjację, że p. Premier — „idzie na patrol”, p. Wicepremier zaraz rozwinął szeroki i wielki program gospodarczy. I odnosiłem takie wrażenie, jak gdyby duża grupa artyleryjska, używając porównania wojskowego, wyruszyła do akcji z małą — bo cóż to patrol — osłoną piechoty. I ta grupa artylerii rozpoczyna akcję swoją, ale w pewnym momencie nadchodzą alarmy od komendantów poszczególnych odcinków: Nie mamy oparcia, nie mamy ochrony odpowiedniej! Właśnie taki stan rzeczy istnieje w dalszym ciągu. Bo ochroną tą jest właśnie rozwiązanie problemów politycznych. A problemy polityczne, ani konsolidacyjny, ani problem ukraiński, jeżeli chodzi o teren wołyński, nie był właściwie postawiony, ani problem żydowski nie jest tknięty, więc oczywiście rozumiem, że patrol nie może zagadnień wykonać.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#PStoch">Kończę.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#komentarz">(Głos. Na szczęście.)</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#PStoch">W konkluzji powinienem dać odpowiedź na pytanie: Czy w takim razie votum nieufności z mojej strony? (Wrzawa). Votum nieufności? Nie! Dlatego, że uważam, iż obóz rządowy wygrał już najlepsze swoje karty i obawiam się, że gdyby przypadkiem p. Premier Składkowski odszedł, no to tylko czegoś gorszego mógłbym oczekiwać. ( Wesołość.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Szyszko-Bohusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PSzyszkoBohusz">Wysoki Sejmie! Omawiając budżet Prezydium Rady Ministrów, uważam za wskazane poruszenie szeregu tematów i zagadnień naszego życia politycznego i społecznego, które w ostatecznym rozstrzygnięciu podlegają z natury rzeczy i z treści Konstytucji Prezesowi Rady Ministrów. Jako poseł ziemi wołyńskiej zajmę się głównie najbardziej dla nas aktualnymi sprawami.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#PSzyszkoBohusz">Mój przedmówca był łaskaw poświęcić parę uwag zagadnieniom Wołynia. Ja pozwolę sobie, chociażby z tego tytułu, że się na Wołyniu urodziłem i lat czterdzieści kilka przeżyłem, pewne sprostowania tu złożyć. Niewątpliwie mogły być niedociągnięcia, ale jeżeli chodzi o odrabianie, sięgające ewentualnie lat kilkudziesięciu, to te odrabiania dotyczą okresu 150-letniego naszej niewoli przed powstaniem niepodległości. Te 150 lat rządów zaborczych spowodowały na Wołyniu ogromne spustoszenie i zaniedbanie w naszym życiu gospodarczym, społecznym i narodowym. Proces jak najprędszego zatarcia śladów niewoli, zmierzający do istotnego zespolenia Wołynia z Macierzą, podjęty przez władze i społeczeństwo polskie, pełen trudności, trwa do dziś dnia, po 20 latach niepodległości.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#PSzyszkoBohusz">Niestety, nie wszystkie zamierzenia okazały się celowymi i wyników realnych nie dały. Polski stan posiadania duchowy i gospodarczy, tępiony i prześladowany systematycznie przez zaborców, przedstawiał w chwili odzyskania niepodległości wielki obraz zniszczenia. Legło w gruzach wiele ośrodków polskości, ostały się i przetrwały nieliczne jednostki i osiedla silne psychicznie i materialnie oraz część zrzadka rozsianych kościołów. Jak niszczycielska praca rządu rosyjskiego była konsekwentna i bezwzględna, może posłużyć fakt, że ludność polska Wołynia, rdzenna i osiadła w okresach przedrozbiorowych po wsiach i miasteczkach, w mowie posługiwała się językiem ruskim i tylko dzięki zachowaniu religii rzymskokatolickiej miała poczucie narodowości polskiej. O zachowaniu religii decydowało często bliższe lub dalsze położenie kościoła. Bardzo rzadko rozsiane kościoły i brak kontaktu z księżmi ludności, oddalonej nieraz o kilkadziesiąt kilometrów, powodowały wzmożenie wpływu cerkwi i duchowieństwa prawosławnego przez bardzo częste udzielania ślubów, a w rezultacie przez wciąganie tą drogą ludności polskiej do spisów i ksiąg metrykalnych prawosławnych. Ilość ludności polskiej zrusyfikowanej na Wołyniu wynosi około 150.000.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#PSzyszkoBohusz">W tym stanie rzeczy wyłoniła się konieczność rewindykacji polskich dusz i polskich świątyń, odebranych nam tą czy inną drogą przez zaborców. Cudzego nie pragniemy, ale to, co było nasze, pozostanie naszym i tego nie oddamy. Hasło to jest istotną cechą myślenia polskiego społeczeństwa na Wołyniu jako konsekwencja dążenia do wzmożenia obronności, siły i potencjału naszej armii. Taka jest polaka racja stanu na Wołyniu i będzie ona stosowana bez względu na to, czy to się wszystkim podoba czy nie. Chcemy wierzyć, że mniejszości narodowe, ukraińska i ruska, na Wołyniu nie będą sięgały po sukcesję gwałtu, przemocy i rabunku, pozostałą po rządach zaborczych.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PSzyszkoBohusz">Stosunek nasz do ludności ukraińskiej i ruskiej na Wołyniu jest wyraźny i realny. Pragniemy zgodnego współżycia w ramach państwowości polskiej, szanując jej prawo do bytu i jej potrzeby kulturalne, pragniemy, by dowody lojalnego współżycia, okazywane wielokrotnie na Wołyniu, pomnażały się, były szczere i mieściły się w płaszczyźnie wspólnych naszych interesów. Szanujemy odrębności narodowe i kulturalne mniejszości ukraińskiej i ruskiej póty, póki nie godzą one w całość Państwa, póki są one lojalne wobec Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#PSzyszkoBohusz">Przechodzę do zagadnień objętych działalnością administracji i poszczególnych jej organów. Chciałbym przytem omówić zarówno dobre, jak i słabe strony funkcjonowania naszego aparatu urzędowego.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#PSzyszkoBohusz">Jeżeli chodzi o dział administracji, niewątpliwie na dobro całości, na dobro poszczególnych komórek i działów pracy zanotować należy stałą poprawę w usprawnieniu administracji państwowej i samorządowej. Społeczeństwo nasze, zamieszkałe nieraz w bardzo oddalonych i zapadłych miejscowościach, wyraźnie odczuwa sprężystą i mocną rękę Premiera, kierującego pracami Rządu i jego organów.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#PSzyszkoBohusz">Zanim przejdę do szczegółowego omówienia tych prac, uważam za mój obowiązek obywatelski specjalnie podkreślić prace Korpusu Ochrony Pogranicza. Na to, by prace Korpusu Ochrony Pogranicza należycie ocenić i najobiektywniej scharakteryzować, nie wystarczy zaznajomić się z nimi na podstawie raportów, meldunków lub opisów, umieszczanych w notatkach prasowych. W praktyce należy obserwować, z bliska, w bezpośrednim kontakcie zasięg jego działania.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#PSzyszkoBohusz">Upłynęło 14 lat tej pięknej zaszczytnej, wysoce ofiarnej służby granicznej K. O. P-u.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#PSzyszkoBohusz">I wszędzie tam, gdzie bije serce Polaka, na przestrzeni całej granicy wschodniej Korpus Ochrony Pogranicza zasłużenie zbiera objawy wdzięczności, zarazem najgłębszego uznania i sympatii, składane przez społeczeństwo polskie, a jakże często i przez społeczeństwo niepolskie okazywane! Żołnierz Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący swą służbę trudną i odpowiedzialną, przypieczętowaną często ofiarą krwi, ofiarą życia, na ołtarzu Ojczyzny złożoną, zasługuje na najwyższy szacunek społeczeństwa,</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#PSzyszkoBohusz">a głównie społeczeństwa, zamieszkującego ziemie wschodnie. Bezpieczeństwo życia i mienia, gwarancję spokoju i ładu ludność graniczna zawdzięcza ofiarnej służbie żołnierza K. O. P-u. Nie wyczerpuje całości prac służba z bronią oddziałów KOP-u, jest dział drugi, niemniej godny wyróżnienia, mianowicie praca społeczna, obywatelska, prowadzona przez korpus oficerski, podoficerski i Rodzinę wojskową KOP-u. Szereg szkół, świetlic, kościołów zawdzięcza swe powstanie pracy obywatelskiej Korpusu Ochrony Pogranicza. Szeregi dziatwy szkolnej i ubogiej ludności otrzymują odzież, dożywianie, pomóc szkolną — i to wszystko w wyniku tej akcji społeczno-obywatelskiej Korpusu Ochrony Pogranicza.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#PSzyszkoBohusz">Za tę piękną i bezinteresowną pomoc pragnę złożyć w imieniu reprezentowanej ludności pogranicza mojego okręgu zasłużone i szczere podziękowanie.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#PSzyszkoBohusz">Mówiąc o osiągnięciach administracji, niewątpliwie poważnych, specjalnie widocznych w dążeniu do zespolenia władz, usprawnienia administracji, o zarządzeniach, zmierzających do wzmożenia stanu bezpieczeństwa wsi i miast, pragnę zwrócić uwagę na pewne niedociągnięcia i niedomagania w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#PSzyszkoBohusz">Zdawało by się, że logiczną konsekwencją dążenia do usprawnienia administracji muszą być przeniesienia osobowe. Jest jednak pewna dysproporcja między zamierzeniami władz a osiągniętymi wynikami. Przeniesienie starostów, jako czynnika administracji państwowej, uzasadnione względami służby, nie zawsze okazać się może korzystnym dla samorządu terytorialnego. A właśnie każdą zmianę niekorzystną pod względem gospodarczym społeczeństwo najdotkliwiej odczuwa. Zmiany osobowe innych resortów, np. w skarbowości czy w szkolnictwie specjalnie, powinny uwzględniać, czy osoby, mianowane na nowe stanowisko, posiadają znajomość warunków pracy, struktury, psychiki społeczeństwa i specjalnych, nieraz bardzo charakterystycznych warunków lokalnych. A już wręcz niefortunnym pociągnięciem władz bywa przenoszenie złego urzędnika z województw centralnych na kresy, niejako za karę.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#PSzyszkoBohusz">Bezpieczeństwo wsi, osiedli i miasteczek wymaga dalszego usprawnienia. Trudno poważnie myśleć o dostatecznym bezpieczeństwie wsi, gdy posterunek policji, składający się z trzech ludzi, ma obowiązek pełnienia służby na przestrzeni 400 km², a przestrzeń od granicy do granicy swego terenu służbowego bez żadnych środków lokomocji liczy na około 40 km. W tym ma kilkanaście wsi, osiedli, kilka ośrodków przemysłowych, nawał pracy kancelaryjnej, no i obowiązek utrzymywania dyżuru przy telefonie.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#PSzyszkoBohusz">Niepotrzebnie bywają czynione trudności przy konieczności przeniesienia posterunku policji państwowej, uznane za celowe przez władze lokalne, a często kwestionowane i w realizacji ich przez władze wojewódzkie policji państwowej utrudniane.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#PSzyszkoBohusz">Wymaga również uporządkowania kwestia t. z w. poruczonych czynności gmin wiejskich, gdzie stanowczo przerost tych czynności poruczonych sprawia, że główna praca zarządów gmin, praca samorządowo-gospodarcza poważnie szwankuje. Podobny przerost biurokracji ma miejsce i w wydziałach powiatowych samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#PSzyszkoBohusz">Jest jeszcze jedna rzecz godna uwagi w tej chwili: w oddalonych naszych miejscowościach kresowych jest kwestia pisania do władz centralnych doniesień, często anonimowych, i jest obowiązek badania czy przeprowadzenia dochodzeń w sprawie tych doniesień. Intencją zarządzenia była zapewne chęć ułatwienia kontaktu ludności daleko zamieszkałej, nie mającej możności osobistego przyjazdu do władz centralnych. Stało się jednak inaczej, powstał cały zastęp pokątnych doradców podejrzanego typu, ludzi żerujących na łatwowierności ludzkiej, czerpiących pokaźne zyski z pisania doniesień lub podań bezpośrednio do najwyższych dostojników państwowych. Najczęściej są to doniesienia nieistotne, a w każdym razie, gdy są anonimami, ze względów prestiżowych i obywatelskich nie powinny mieć dalszego biegu.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#PSzyszkoBohusz">Kończąc uwagi ogólne i znając gotowość p. Premiera do bezpośredniego badania przejawów życia społecznego, jego potrzeb lub istniejących trudności, pozwolę sobie ponowić moją prośbę, skierowaną do p. Premiera o przyjazd jego na Wołyń i zapoznanie się z najpilniejszymi, najbardziej istotnymi potrzebami naszego życia społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#PSzyszkoBohusz">Mam tu jeszcze jeden moment do wyjaśnienia. W debacie, jednej z poprzednich, na plenum oraz w jednej z debat na Komisji Budżetowej p. poseł Skrypnyk wypowiedział dwie uwagi, które dotyczą mojego okręgu, i z tego względu poczuwam się do obowiązku dania odpowiedzi. Jedna uwaga dotyczyła, niestety, wyroku sądowego, który zapadł na jednego z księży prawosławnych za odczytanie skonfiskowanego orędzia biskupów Kościoła prawosławnego. Wyrok sądu, przy zasadzie niezawisłości sądów, moim zdaniem jest poza wszelką krytyką i nie powinien być poruszany.</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#PSzyszkoBohusz">Drugim momentem, jaki był na Komisji Budżetowej poruszony, była wysunięta kwestia zwolnienia jednego z instruktorów i temu zwolnieniu p. poseł Skrypnyk chciał nadać specjalnie charakter polityczny. Otóż mogę stwierdzić, że instruktor ów nie został zwolniony z tytułu przynależności narodowościowej czy z tytułu działalności swojej ubocznej, lecz z tego tytułu, że jako instruktor nienależycie wywiązywał się ze swych prac zasadniczych.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Pikusa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PPikusa">Wysoka Izbo! Położenie polityczne naszego Państwa, a w szczególności stały stan zagrożenia zewnętrznego wymaga niewątpliwie wielkiego wysiłku dla wzmocnienia podstaw obrony. Nastąpi to przez podniesienie całej Polski na wyższy poziom przez aktywizację wszystkich sił żywotnych narodu, przez gruntowną przebudowę społeczną i gospodarczą naszego Państwa. Gdy patrzymy wstecz na ubiegłych 20 lat naszej pracy, to widzimy wielki dorobek, widzimy wielki postęp naszej odrodzonej państwowości.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PPikusa">Jednak w obliczu przemian i wypadków na arenie politycznej Europy dorównać musimy kroku innym państwom, w szczególności naszym sąsiadom, nie tylko w wyścigu pracy, ale i w wyścigu zbrojeń.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#PPikusa">Jak wzmóc tempo naszego rozwoju i naszego dozbrojenia? Jak wyzwolić drzemiące w naszym narodzie i w naszej ziemi siły? Jak wydźwignąć Polskę na wyższy poziom kultury i dobrobytu? Jak zwielokrotnić nasze siły obronne? Niewątpliwie byłoby to ogromne ułatwienie skutecznego zagospodarowania Polski i pomnożenia naszych sił żywotnych, gdybyśmy posiadali obfite kapitały. Niestety tych kapitałów nie posiadamy. Dlatego szukać musimy innego rozwiązania. Cóż jest jedyną naszą drogą wyjścia? Tylko zbiorowy, solidarny, skoordynowany i planowy wysiłek całego narodu, całego Państwa może przyśpieszyć tempo rozwoju, może sprowadzić gruntowną przebudowę gospodarczą i społeczną Polski, może zastąpić brak środków finansowych. By wysiłek ten mógł nastąpić, trzeba przeprowadzić zespolenie całego narodu i całego Państwa, to zespolenie powinno objąć wszystkie dziedziny, wszystkie władze, wszystkie organizacje i instytucje, wszystkich obywateli. Słusznie powiedział swego czasu p. Wicepremier Kwiatkowski: — „Polska musi własnym wysiłkiem tworzyć i budować codziennie z uporem, ze świadomością celu własną nowoczesną organizację polityczną i gospodarczą, zdolną do życia, do rozwoju i do wytrzymania wszystkich ciśnień zewnętrznych i wewnętrznych”. Tylko bowiem jednolita organizacja, jednolite kierownictwo może zapewnić najskuteczniejszy instrument rozwoju i obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PPikusa">Oczywiście, nie oznacza to bynajmniej, by Polska miała wprowadzać jakiś ustrój totalistyczny, przeciwnie, Polska nie powinna naśladować żadnego obcego wzoru, Polska musi sama wypracować taki ustrój, który będzie odpowiadał naszemu charakterowi narodowemu i będzie odpowiadał naszym potrzebom państwowym i obronnym. Największym brakiem naszej organizacji państwowej było skłócenie i rozbicie społeczeństwa na różne wzajemnie się zwalczające partie polityczne. Dlatego celem usunięcia tej słabości wewnętrznej powstał na rozkaz Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego Rydza Obóz Zjednoczenia Narodowego, który niewątpliwie spełni swoje zadanie i zrealizuje koncepcję, jaka nie ma żadnego odpowiednika w naszej historii. Zjednoczenie polityczne społeczeństwa polskiego — to wielki cel i wielka praca, która wymaga odpowiednich metod działania. a co najważniejsze, odpowiedniego czasu.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#PPikusa">Ale to jeszcze nie wszystko. To samo zespolenie musimy przeprowadzić w naszym życiu gospodarczym. Cóż bowiem widzimy w naszym przemyśle, rzemiośle, handlu i rolnictwie? Rozproszkowanie, nadmierny przerost drobnych jednostek gospodarczych, nadmierną przewagę niezliczonej grupy wielkich jednostek gospodarczych charakter dzielnicowy i klasowy bardzo wielu organizacji gospodarczych, nadmierna dyspozycję gospodarczą w ręku obcych czynników, zbyt wysokie koszta własne, zbyt małą zdolność ekspansji zagranicznej itd. Już najwyższy czas wprowadzić do naszego życia gospodarczego racjonalną organizację, dostosowaną do naszych potrzeb narodowych, państwowych i obronnych.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#PPikusa">Nie wchodząc w rozważanie zasad tej organizacji, chciałbym tu podkreślić, że powinna ona się opierać na samorządzie gospodarczym, a więc na naszej Konstytucji. Jest rzeczą jasną, że wprowadzenie nowych form samorządu gospodarczego wymagać będzie dostosowania, przebudowy, odpowiedniej zmiany istniejących obecnie form samorządu gospodarczego. Również dalsza rozbudowa samorządu gospodarczego, do którego dojdą także i izby pracy, wysunąć musi sprawę utworzenia nadbudowy w postaci przewidzianej przez Konstytucję, a mianowicie w postaci Naczelnej Izby Gospodarczej. Ten naczelny organ gospodarczy miałby dla obrony Państwa to szczególne znaczenie, że ułatwiłby w wysokim stopniu przygotowanie wielkiego sztabu przemysłowego i gospodarczego, który by nie tylko przystosowywał podczas pokoju życie gospodarcze do potrzeb wojennych, ale mógłby także tym życiem kierować w razie wojny.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#PPikusa">Równocześnie z postępami w zakresie organizacji społeczeństwa i organizacji gospodarczej musi iść usprawnianie organizacji naczelnych władz państwowych. Gdy będziemy zespalali społeczeństwo, gdy będziemy konsolidowali życie gospodarcze, to niewątpliwie zapewni to ścisłą i skuteczną współpracę tych czynników z Rządem w realizowaniu wspólnych nam celów narodowych i państwowych. Wielkie zadania, jakie stoją dziś przed narodem i Państwem Polskim, przy braku własnych kapitałów wymagają i od Rządu wielkiego i planowego wysiłku. Z tego względu wydaje mi się rzeczą niezmiernej wagi, ażeby w jak najwyższym stopniu usprawnić działalność naszych naczelnych władz państwowych. To usprawnienie powinno przede wszystkim polegać na zespalaniu działalności rządowej, zwłaszcza w dziedzinie gospodarczej. Stwierdzić należy, że Rząd idzie w tym kierunku. I tak no. w roku ubiegłym nastąpiło skoncentrowanie spraw, związanych z aprowizacją, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych. W Ministerstwie Przemysłu i Handlu powstało znowu Biuro Surowcowe dla skoncentrowania wszystkich spraw surowcowych.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#PPikusa">Wielką trudność w kierowaniu sprawami gospodarczymi oraz w rozwoju życia gospodarczego i w planowaniu inwestycyj stanowi to, że dla spraw gospodarczych mamy kilka odrębnych resortów ministerialnych z samodzielną odpowiedzialnością ministrów za swój odcinek pracy. Tymczasem w dzisiejszych warunkach musi się traktować sprawy gospodarcze jako jedną wielką całość. Tylko taka polityka gospodarcza z punktu widzenia całości może być skuteczna. Weźmy np. zagadnienia takie, jak uprzemysłowienie, opłacalność wytwórczości rolnej oddłużenie rolnictwa, zlikwidowanie bezrobocia, poprawienie bytu najszerszych mas pracowniczych, ekspansja gospodarcza Polski, unarodowienie życia gospodarczego, rozwój komunikacji, rozwój motoryzacji itd. Któreż z tych kapitalnych zagadnień może jeden minister rozstrzygnąć na własnym odcinku, we własnym zakresie?</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#PPikusa">Z drugiej strony jest znowu, jak wykazała dyskusja budżetowa, szereg zagadnień gospodarczych, dla których nie ma właściwego opiekuna, np. przemysł filmowy, umowy handlowe itd. Gdy więc obserwujemy coraz większą współzależność zjawisk gospodarczych, to musi tej współzależności odpowiadać właściwa organizacja naczelnych władz państwowych. Co do tego mamy dwie drogi do wyboru: albo trzeba stworzyć Ministerstwo Gospodarstwa Narodowego, które zespoli wszystkie spawy gospodarcze, albo też, pozostawiając dotychczasowe ministerstwa gospodarcze, trzeba stworzyć przy Premierze osobny organ pracy do koordynacji działalności poszczególnych resortów. W chwili obecnej to drugie rozwiązanie, zdaje mi się, jest bardziej odpowiadające naszym potrzebom i naszym warunkom. Godzi się to doskonale ze stanowiskiem Wicepremiera, stworzonego do kierowania sprawami gospodarczymi. Gdyby taki organ powstał, to Wicepremier, odpowiedzialny za sprawy gospodarcze, miałby sytuację bardzo ułatwioną w swej bardzo odpowiedzialnej działalności.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#PPikusa">Dlatego chciałbym gorąco zaapelować do Pana Premiera gen. Składkowskiego o wzięcie pod rozwagę potrzeby utworzenia wspomnianego organu, który niewątpliwie wpływa bardzo dodatnio na usprawnienie działalności naszego Rządu na wszystkich odcinkach, a specjalnie na odcinku obronnym. Rychłe rozwiązanie tego zagadnienia byłoby bardzo pożądane z uwagi na to, że mamy rozpatrywać i uchwalać plan inwestycyjny kilkuletni, a w tym planie przecież musi obowiązywać hierarchia potrzeb, koncentracja środków i koordynacja działania. Gdy nasi sąsiedzi tworzą prawdziwe obozy wojenne, my musimy na to odpowiedzieć również wyższą, doskonalszą formą naszej organizacji państwowej, gospodarczej, społecznej i politycznej, która pozwoli przede wszystkim na wybitne wzmocnienie naszych podstaw obronnych.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Nikt więcej nie jest zapisany do głosu.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Gdula.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PGdula">Wysoka Izbo! Nie zabierałbym głosu, gdyby nie przemówienie p. Stocha. Jestem już w trzecim Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej, ale przyznam się otwarcie, że takiego przemówienia, które by obniżało wysoki poziom dyskusji w tym Sejmie, nie słyszałem. Przemówienie to było na poziomie przemówienia gdzieś na wiecu, w gromadzie, do której te drogi nawet nie dochodzą, o jakich tu mówił p. Stoch.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#PGdula">Przemówienie p. Stocha przypomina mi ten walący się stary dom, ruderę o rozmaitych przybudówkach, o tym labiryncie, w którym sam p. Stoch się nie orientuje. Całą masę problemów rzucił, niepowiązanych zupełnie, nie zgodnych z sobą. Posunął się do niesłychanych ataków przeciw administracji, która zdała tak pięknie egzamin w ubiegłych latach, gdy ta administracja nisko, nędznie opłacana, spełniła wielkie zadanie obywatelskie i nawet broni p. Stocha przed tymi, z którymi ma polityczne porachunki. Tego rodzaju przemówienia, tego rodzaju obniżania wysokiego poziomu dyskusji w dotychczasowym Sejmie nie było. I to mnie skłoniło do tego, aby tych kilka słów wypowiedzieć z tej wysokiej trybuny. Już kol. Browiński i następni koledzy mówili o tym, że w Sejmie naszym wszelkie problemy muszą być traktowane z przygotowaniem. Każdy z kolegów przychodzi tutaj na trybunę nie po to, ażeby parę zdawkowych frazesów rzucić, może tylko dla ulicy, ale obowiązkiem naszym wspólnym jest przyjść tu. rozważać problemy, wskazywać drogi, a nie bawić się w tanią frazeologię, demagogię, na którą już czasu nie mamy. Koledzy tu w dyskusji zwrócili uwagę na to, co się dzieje na zachodzie i wschodzie i w świecie. Czyż nie jest to już przemówieniem, należącym do przeszłości, przemówieniem, które godne jest tych przeszłych gadań? I w każdym z nas musi się obudzić ten protest przeciw tego rodzaju przemówieniom, przeciw tego rodzaju ściąganiu wysokiego poziomu, o który Sejm polski dbać musi, przeciw tym tanim, niskim przemówieniom.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#PGdula">Proszę Kolegów, przed nami jest cały szereg zagadnień, nie możemy godzić się z tą formą ujmowania tych zagadnień. Społeczeństwo czeka od nas pracy, pomocy, wskazywania dróg, po których mamy iść razem z czynnikami rządowymi ku wielkości, o której tu mówimy. I wszelkiego rodzaju spychanie tej wysokiej dyskusji na tory tego rodzaju przemówień jest jednak niegodne Sejmu polskiego. Proszę Kolegów, nie poczytuję sobie za zaszczyt polemizować ze stekiem nieprzemyślanych i niepowiązanych frazesów i szczegółów, albowiem polemika tego rodzaju dałaby tylko niepotrzebnie powagę przemówieniu, które wcale poważne nie było.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Dyskusja nad tą częścią preliminarza została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Wicemarszałek Surzyński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#PSurzynski">Wysoka Izbo! Polityka zagraniczna jest najbardziej czułym i obiektywnym barometrem naszej pracy państwowej. Każdy wzrost naszego potencjonału gospodarczego i zbrojeniowego, każdy przejaw zjednoczonej woli narodowej daje dodatnie odchylenie, każdy objaw słabości czy zaniedbania rejestruje czujna opinia zagraniczna i daje temu wyraz w wartościowaniu naszego Państwa. Ważnym współczynnikiem tych duchowych i materialnych wartości naszego narodu i Państwa, decydującym często zarazem o naszej polityce międzynarodowej, jest taktyka kierownictwa Ministerstwa Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#PSurzynski">Z zadowoleniem podnieść należy, że kardynalne zasady naszej polityki zagranicznej, wskazane genialnym umysłem Wielkiego Marszałka, stanowią system, okrzepły tradycją szeregu lat. O zrozumienie tych zasad walczył długie lata Komendant. Bez przesady powiedzieć można, że tak jak konieczność potęgowania siły zbrojnej, tak i zasady naszej polityki zagranicznej są zrozumiane i akceptowane przez cały naród polski.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#PSurzynski">Jeszcze 10 lat temu stanowiliśmy w opinii świata pierwszego rzędu punkt zapalny Europy, a nawet całego globu. Dzisiaj, dzięki trafnej polityce zagranicznej, jesteśmy w powszechnym chaosie pojęć i stosunków międzynarodowych, w okresie namiętnych walk bloków ideologicznych i egoizmów państwowych, w dobie wojen prowadzonych i wojen grożących elementem pokoju i stabilizacji. Fakt ten nabiera jeszcze większego znaczenia, gdy uświadomimy sobie nasze odwieczne, niezmienne położenie geopolityczne oraz ważną okoliczność, że pomysł uregulowania naszej sytuacji międzynarodowej był pomysłem własnym, a wykonanie odbyło się także bez cudzej pomocy. Bardzo wcześnie poznaliśmy się na bezwartościowości międzynarodowych poręczeń bezpieczeństwa, z charakterem umieliśmy się przeciwstawić multilateralnym układom, narzucanym nam przez możnych przyjaciół, a niezgodnym z interesem polskiej racji stanu. W wirze wypadków międzynarodowych lat ostatnich zdały świetny egzamin jako narzędzia pokoju zarówno pakty o nieagresji z sąsiadami, jak i nasze tradycyjne sojusze. Wbrew opinii tak skrzętnie w kraju i za granicą kolportowanej, jakoby Polska mogła na terenie zagranicznym pójść jedynie w ogonie wypadków jakiegoś bloku ideologicznego lub zespołu państw, kierowanego i eksploatowanego przez jedno lub kilka mocarstw, stały się dla nas wyłącznym regulatorem działań międzynarodowych polska racja stanu i interes polskiego narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#PSurzynski">W pracy codziennej naszego resortu zagranicznego dostrzegamy z zadowoleniem i uznaniem chłodny, a tak zbawienny realizm zarówno w ocenie głębokich zmian strukturalnych Europy, i zmian ideologicznych świata, jak i w wyborze środków realizacyjnych. Toteż w roku ubiegłym, tak bogatym w wypadki przekształcające kartę Europy, nasz resort zagraniczny zdał egzamin, Prestiżowa rola Polski między narodami wzrosła. Kontakt nasz z państwami obcymi był żywy i skuteczny. Załatwiliśmy pokojowo i niewątpliwie z korzyścią dla obu narodów długoletni spór z Litwą. Wspominając wielowiekowe wspólne losy, życzymy młodemu państwu litewskiemu, aby w przyjaznych z nami stosunkach znalazło jeszcze lepsze warunki dla wszechstronnego narodowego i państwowego rozwoju. Prastary Śląsk Zaolziański wrócił do Macierzy. Ropiejąca od lat 20 rana na tym odcinku granicy Rzeczypospolitej zagoiła się.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#PSurzynski">W ogólnym bilansie należy ocenić działalność naszego resortu zagranicznego dodatnio.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#PSurzynski">W drukowanym sprawozdaniu Komisji Budżetowej (druk nr 100, część 5), doręczonym Wysokiej Izbie, przedstawiłem w sposób szczegółowy wszystkie najważniejsze problemy o charakterze społecznym, wchodzące w zakres działania Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Omówiłem tam sytuację Polaków za granicą, sprawę emigracji zarobkowej, emigracji osadniczej i emigracji żydowskiej, wreszcie sprawy kolonialne. W najbliższą sobotę usłyszymy doroczne ekspose p. Ministra Becka, przy tej sposobności omówimy szczegółowo polityczną stronę działalności Ministerstwa Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#PSurzynski">Biorąc pod uwagę te fakty, jak i stosując się do dobrych obyczajów lat ubiegłych przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ograniczam się dzisiaj do cyfrowej analizy budżetu M. S. Z.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#PSurzynski">Budżet Ministerstwa Spraw Zagranicznych jest logicznie i jasno rozplanowany, wydatki preliminowane w sposób celowny i oszczędny. Amplituda działań Ministerstwa Spraw Zagranicznych, spowodowana sytuacją międzynarodową, zwiększa w konsekwencji wydatki resortu. Wyrażam z tego miejsca przekonanie, że Wysoka Izba tę korelację pracy resortu i budżetu resortu uzna za uzasadnioną. W szczególności stwierdzam, że dochody preliminowano na rok 1939/40 w kwocie 8.603.200 zł. W zeszłorocznym budżecie na rok 1938/39 wynosiły one sumę 8.780.000 zł. Zatem zniżka dochodów wynosi w preliminarzu rządowym ogółem 176.800 zł. Na zniżkę dochodów wpłynęła głównie pozycja budżetowa działu 3 § 11 — „Zwrot pożyczek udzielonych z funduszu pomocy kredytowej Polakom za granicą.” Sumę z roku 1938/39 w wysokości 380.000 zł obniża się o 180.000 do 200.000 zł, dostosowując ją do wysokości wpływów, jakie Ministerstwo Spraw Zagranicznych spodziewa się osiągnąć w roku 1939/40 stosownie do opracowanych planów akcji pomocy kredytowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#PSurzynski">Biorąc pod uwagę znaczne powiększenie agend Ministerstwa Spraw Zagranicznych, spowodowane ożywioną sytuację międzynarodową, nie można uznać wzrostu wydatków M. S. Z. w preliminarzu budżetowym na rok 1939/40 za wygórowany i nieuzasadniony. Wydatki preliminowano na rok 1939/40 w wysokości 41.378.000 wobec 39.243.000 w budżecie za rok 1938/39. Wzrost zatem wynosi 2.135.000 zł w preliminarzu rządowym. Komisja Budżetowa zwiększyła wydatki w dziale 3 budżetu o 825.000 zł w pozycjach, które później szczegółowo objaśnię, W ten sposób wydatki preliminarza przez Rząd zgłoszonego w 5 części budżetu, podane na 4.378.000, wzrosły po uchwale Komisji Budżetowej do 42.203.000 zł. Pokrycie na tę pozycję znalazła Komisja Budżetowa we wzroście opłat konsularnych w dziale 3 § 10 o 825.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#PSurzynski">Nie będę tu powtarzał wszystkich pozycji budżetowych i objaśnień, zawartych w drukowanym preliminarzu. Omówię tylko ważniejsze zmiany w porównaniu z budżetem na rok 1938/39, zgłoszone przez Rząd oraz wnioski, zgłoszone przez sprawozdawcę i przyjęte przez Komisję Budżetową, A więc kredyt działu 1 — Zarząd Centralny — podwyższono ogółem o 139.000. W dziale 1 § 1 podniesiono płace o 212.000, Zwyżka spowodowana jest dokonanymi i zamierzonymi awansami oraz wzrostem ilości funkcjonariuszów niższych.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#PSurzynski">Rozszerzenie sieci kurierskiej jest przyczyną wzrostu kredytów w dziale 1 § 3 o 60.000 zł. W dziale 1 § 6a zmniejszono kredyty na opłaty telegraficzne i telefoniczne o 42.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#PSurzynski">W dziale 2 — Komisariat Generalny w Gdańsku — zwiększono kredyty o 165.000 zł. W szczególności zwiększono w dziale 2 § 1 płace personelu biura o 60.500 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#PSurzynski">W dziale 2 § 11 zwiększono kredyt przeznaczony na ochronę portu do dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych o 115.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#PSurzynski">Działy 1 i 2 pozostawiła Komisja Budżetowa bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#PSurzynski">Poważniejszy wzrost wydatków widzimy w dziale 3 — Urzędy Zagraniczne. Preliminowano w tym dziale kredyt w wysokości 25.028.000 zł, co wobec kredytu z roku ubiegłego w wysokości 23.477.000 wynosi wzrost wydatków o 1.551.000 zł. Główną przyczyną zwiększonych wydatków w dziale 3 jest § 10— Urzędy Dyplomatyczno-Konsularne, Tu zwiększa preliminarz wydatki o 1.401.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#PSurzynski">Podwyższenie kredytów na płace wywołane jest zwiększeniem ilości urzędów zagranicznych oraz zwiększeniem ilości urzędników etatowych o 11, kontraktowych o 38 i funkcjonariuszów niższych o 15, oraz pełniejszą obsadą etatów.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#PSurzynski">Podwyżka kredytów rzeczowo-administracyjnych tłumaczy się zwiększeniem liczby urzędów zagranicznych oraz wzmocnieniem kredytów paru placówek, których działalność wzrosła.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#PSurzynski">W dziale 3 § 14 — Dopłata do funduszu pomocy kredytowej Polakom za granicą — zwiększono kredyty o 100.000 zł do sumy 840.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#PSurzynski">W dziale 3 § 15 zwiększa się preliminowane kredyty na akcję pioniersko — osadniczą o 50.000 zł do sumy 200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.20" who="#PSurzynski">W preliminarzu budżetowym, wniesionym przez Rząd, uchwaliła Komisja Budżetowa na wniosek sprawozdawcy zwiększyć wydatki i dochody w dziale 3 w następujących pozycjach: w dziale 3 — Urzędy Zagraniczne oraz § 10 — Urzędy Dyplomatyczne i Konsularne — o 650.000 zł, § 16 — Zjazd Polaków z zagranicy — o 100.000 zł i § 17 — Biblioteka Polska w Paryżu — o 75,000 zł, dochody w dziale 3 § 10—Opłaty konsularne zwiększyć o 825.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-31.21" who="#PSurzynski">Wniosek p. ks. Padacza, ażeby w dziale 3 zmniejszyć fundusze na akcję pioniersko-osadniczą o 50.000 zł a zwiększyć opiekę nad emigrantami za granicą w dziale 3 § 12 o 50.000 zł komisja odrzuciła.</u>
+ <u xml:id="u-31.22" who="#PSurzynski">Szczegółowe uzasadnienie pozycyj, zwiększających wydatki w dziale 3, znajdzie Wysoka Izba w drukowanym sprawozdaniu Komisji Budżetowej. Nie będę tu wszystkich szczegółów, tam podanych, powtarzał. Przypomnę jedynie, że pozycja 650.000 zł w dziale 3 § 10 — Urzędy Dyplomatyczno - Konsularne — dotyczy sprawy utworzenia placówki dyplomatycznej w Chile oraz konsulatu w Kłajpedzie. Ważne względy ekonomiczne, podane w sprawozdaniu drukowanym, powodują Rząd do utworzenia przedstawicielstwa w Chile. Konsekwencją nawiązanych niedawno stosunków dyplomatyczno-handlowych z Litwą jest utworzenie placówki konsularnej w Kłajpedzie. Z pozycji 650.000 zł przeznacza wniosek 295.000 zł na wzmocnienie w Ministerstwie Spraw Zagranicznych etatów osobowych oraz kredytów rzeczowo-administracyjnych. Przyczyną tej zwyżki wydatków jest znaczny wzrost emigracji polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-31.23" who="#PSurzynski">100.000 zł w dziale 3 § 16 proponuję wstawić na trzeci kolejny Zjazd Polaków z zagranicy. Zjazd ten odbędzie się w lecie 1939 roku i zgromadzi delegatów wszystkich środowisk polskich na świecie. Poza zjazdem, którego znaczenia dla kraju i 8-milionowej rzeszy Polaków za granicą nie potrzebuję Wysokiej Izbie tłumaczyć, odbędzie się szereg imprez, jak Złot Młodzieży Polskiej z zagranicy oraz Igrzyska Sportowe Polaków z zagranicy.</u>
+ <u xml:id="u-31.24" who="#PSurzynski">Ostatnia podwyżka wydatków, proponowana przez Komisję Budżetową, przeznacza 75.000 zł na Biblioteką Polską w Paryżu. Obok czcigodnych tradycji, sięgających czasów jeszcze Wielkiej Emigracji, czasów Mickiewiczowskich, Biblioteka Polska w Paryżu jest aktualnie żywym i skutecznym ambasadorem naukowych, kulturalnych i politycznych interesów Polski. Kredyt, proponowany w wysokości 75.000 zł, ma służyć na utrzymanie i dalszy rozwój tej bardzo pożytecznej instytucji.</u>
+ <u xml:id="u-31.25" who="#PSurzynski">Wysoka Izbo! Proszę o przyjęcie części 5 preliminarza budżetowego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w brzmieniu rządowym z poprawkami, uchwalonymi przez Komisję Budżetową, a mianowicie: W wydatkach zwyczajnych w dziale 3 zwiększyć § 10 o 650.000 zł i dodać nowe: § 16 „Zjazd Polaków z Zagranicy”— 100.000 zł oraz § 17 — „Biblioteka Polska w Paryżu” — 75.000 zł; w dochodach zwyczajnych w dziale 3 zwiększyć § 10 o 825.000 zł, a w tabeli etatów powiększyć etaty urzędnicze w grupach IV o 1, VI o 1, VII o 2 i ryczałt o 28.</u>
+ <u xml:id="u-31.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Na zaproszenie Rządu Polskiego w dniach 12 do 17 września 1937 roku odbył się w Warszawie XXI Międzynarodowy Kongres Przeciwalkoholowy, a w ramach tegoż Pierwszy Międzynarodowy Katolicki Kongres Antialkoholowy. Polacy, jako gospodarze, postanowili pokazać zagranicy, że wydając w roku 1922 jedną z najlepszych w świecie ustaw o ograniczeniach w nabywaniu i spożyciu napojów alkoholowych, istotę walki z alkoholizmem rozumieją doskonale. Wychodząc z tego założenia, poważnymi fachowymi siłami naukowo-społecznymi obsadzono wszystkie sekcje kongresowe. Prócz tego, pragnąc wznieść trwały pomnik polskiej myśli prawniczej na odcinku wszechświatowej walki z klęską alkoholizmu, zwrócono się do przewodniczącego Międzynarodowego Katolickiego Kongresu z prośbą o przygotowanie projektu konwencji międzynarodowej, dotyczącej zwalczania alkoholizmu. Następnie Państwowa Rada Zdrowia w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej na dwóch swych kolejnych posiedzeniach, zaprosiwszy na rzeczoznawców najwybitniejszych polskich prawników, ekonomistów i socjologów, projekt z niewielkimi zmianami zaakceptowała. Dnia 16 września 1937 roku projekt został przedstawiony XXI Międzynarodowemu Kongresowi Przeciwalkoholowemu, w następstwie czego powzięto uchwałę głoszącą, że XXI Międzynarodowy Kongres Przeciwalkoholowy przyjął do wiadomości z głębokim zainteresowaniem projekt międzynarodowej umowy, dotyczącej alkoholizmu; a następnie, że należy natychmiast nawiązać stosunki z rządami państw, sprzyjających powszechnej walce z alkoholizmem, aby przyczyniły się do wprowadzenia w życie projektowanej konwencji.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#PksPadacz">Poszczególne rządy polskie, każdy w większej lub mniejszej mierze, dały dowody, że rozumieją, czym jest alkoholizm dla Państwa. Świadczą o tym ustawy przeciwalkoholowe, świadczy urzędowe poparcie — „Tygodni Propagandy Trzeźwości” i polskich stowarzyszeń przeciwalkoholowych. Tu przy okazji zaznaczę, że protektorat nad ostatnim 13-tym — „Tygodniem Propagandy Trzeźwości” objęli najwyższy hierarcha Kościoła katolickiego w Polsce J. Em. ks. Kardynał Prymas Hlond i najwyższy dowódca Polskich Sił Zbrojnych Marszałek Śmigły Rydz. Protektorat ten świadczy, że Kościół i Państwo pragną, by cała Polska była trzeźwa, by organizacje przeciwalkoholowe prowadziły skuteczną walkę z alkoholizmem, niszczącym zdrowie fizyczne i moralne jednostki i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#PksPadacz">Otóż skoro Polska daje tak oczywiste dowody, że pragnie powszechnej trzeźwości, to powinna stać się pionierem walki z alkoholizmem na terenie międzynarodowym. Dlatego idąc po linii gorących pragnień milionów obywateli polskich, pragnących Polski silnej, mocarstwowej, a zatem trzeźwej, zgłaszam na ręce naszego Rządu następujący projekt konwencji międzynarodowej, dotyczącej zwalczania alkoholizmu.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#PksPadacz">Państwa umowne, przejęte troską o zdrowie fizyczne i moralne swych obywateli, a w szczególności młodego pokolenia, pragnąc przyczynić się do usunięcia jednej ze współczesnych plag społecznych, jaką jest alkoholizm, którego skutki przeciwne są również zasadom religii i etyki, postanowiły zawrzeć konwencję treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#PksPadacz">Art. 1. Zakazuje się sprzedaży detalicznej lub innego detalicznego zbycia oraz podawania do spożycia w lokalach i miejscach publicznych napojów, zawierających jakiekolwiek ilości alkoholu: a) młodzieży niepełnoletniej płci obojga, b) wszystkim innym spożywcom na kredyt, na wymianę, na pokrycie zobowiązań lub za wykonaną pracę.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#PksPadacz">Art. 2. Młodzieży niepełnoletniej nie wolno zatrudniać w miejscach detalicznej sprzedaży napojów alkoholowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#PksPadacz">Art. 3. Państwa umowne zobowiązują się wprowadzić do szkół obowiązkową naukę o działalności i skutkach alkoholu.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#PksPadacz">Art. 4. Pracownikom służby ruchu wszelkich środków komunikacji lądowej, morskiej i rzecznej zabrania się spożywać alkohol przynajmniej na 24 godziny przed rozpoczęciem służby i podczas jej trwania. Piloci i obsługa statków powietrznych obowiązani są wstrzymać się całkowicie od używania alkoholu na 48 godzin przed lotem i podczas całego lotu.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#PksPadacz">Art. 5. Zakaz sprzedaży i podawania napojów alkoholowych dotyczy terenu zakładów fabrycznych, przemysłowych, stacji kolejowych, autobusowych, lotniczych, pociągów, koszar, zakładów użyteczności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#PksPadacz">Art. 6. Pozwolenia na detaliczną sprzedaż alkoholu będą udzielane wtedy, gdy lokal przeznaczony do tej sprzedaży znajduje się dalej, niż 100 m. od zewnętrznych granic zakładów i instytucji, wymienionych w art. 5, oraz od świątyń wszelkich wyznań, szkół, sądów, więzień i cmentarzy.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#PksPadacz">Art. 7. Zabrania się sprzedaży i podawania napojów alkoholowych od godz. 12 dnia przedświątecznego do godz. 8 dnia poświątecznego.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#PksPadacz">Art. 8. Każde z państw umownych dążyć będzie do podniesienia cen napojów alkoholowych oraz większego użytkowania alkoholu na cele techniczne i przemysłowe.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#PksPadacz">Art. 9. Państwa umowne, zachowując w tym względzie swoje prawnie usankcjonowane zwyczaje, wprowadzają — „dzień propagandy do walki z alkoholizmem”, ustalając jego termin na dzień 2 lutego każdego roku.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#PksPadacz">Art. 10. Każde z państw umownych ustanowi odpowiedni organ, zbierający wszelkie dane dotyczące spożycia i spożytkowania wszelkich napojów, zawierających alkohol, oraz skutków alkoholizmu. Dane te będą sobie wzajemnie komunikowane.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#PksPadacz">Art. 11. Państwa umowne tworzą unię międzynarodową do walki z alkoholizmem.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#PksPadacz">Art. 12. Ograniczenia wymienione w konwencji mogą być obostrzone w przepisach prawnych stron umownych.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#PksPadacz">Art. 13. Przepisy prawne poszczególnych państw dotyczące ograniczeń sprzedaży i podawania napojów alkoholowych, a wydane na podstawie niniejszej konwencji, będą zawierały sankcje karne za przekroczenie poszczególnych paragrafów i przepisów, Art. 14. Rządy państw umownych od chwili podpisania niniejszej konwencji w jak najkrótszym czasie zobowiązują się przeprowadzić jej ratyfikację i spowodować wydanie lub wydać stosowne przepisy prawne, oparte na treści zawartej konwencji.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#PksPadacz">Powyższy projekt nie jest iluzoryczny, lecz jest realnym projektem i nie napotyka na trudności przy wprowadzaniu go na arenę międzynarodową. Prawie wszystkie bowiem przepisy, w projekcie zawarte, już są w poszczególnych państwach w życie wprowadzone. Prócz tego konwencja, dotycząca wspólnego zwalczania alkoholizmu, nie jest nowością, jak nam o tym mówi historia prawa międzynarodowego.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#PksPadacz">Rząd zaś Polski, jeżeli postara się, by ta konwencja została zawarta i weszła w życie, zasłuży sobie na wdzięczność nie tylko całej Polski ale całej ludzkości.</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Pankiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PPankiewicz">Wysoka Izbo! Gdy w dniu 10 lutego nasz Sejm obchodził 20-letnią rocznicę otwarcia pierwszej Izby Prawodawczej w odrodzonej Ojczyźnie, uroczystość ta zbiegła się z wieścią o zgonie Ojca Św. Piusa XI, którego misja apostolska w Polsce wiąże się bezpośrednio nie tylko z epoką pierwszych prac Sejmu Ustawodawczego. Nuncjusz Papieski Achiles Ratti, powołany następnie na Tron Piotrowy, odegrał wiekopomną rolę w czasie krwawych walk o Warszawę, trwając niezłomnie na swym posterunku mimo zbliżania się wroga pod bramy stolicy. P. Marszałek Sejmu dał piękny wyraz uczuciom naszej Izby prawodawczej z powodu straty Wielkiego Papieża, którego imię nierozerwalnie w opinii całego świata zostało związane z Polską. I dziś w dniach żałoby, łączącej cały świat chrześcijański, myśli nasze i uczucia koncentrują się dokoła sarkofagu, w którym spoczęły doczesne szczątki Piusa XI.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#PPankiewicz">Dokonujące się w ostatnich miesiącach na odcinku spraw zagranicznych przemiany nie zastały Polski nieprzygotowanej. Czujność i sprężystość w działalności Ministerstwa Spraw Zagranicznych uchroniła nas przed decyzjami, które by naraziły na szwank interesy Polski. Przyjęta przez nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych zasada: Nic o nas bez nas — wytrzymała próbę życia w dobie konfliktu, który zagrażał pokojowi całej Europy, a może i całego świata. Sprawa sudecka, do której siłą rzeczy dołączyła się sprawa rewindykacji ziem zabranych przez Czechosłowację, potwierdziła w całości tę zasadę, przynosząc nam zwrot Zaolzia. Słuszne i zgodne z ideą sprawiedliwości wyrównanie granic nastąpiło bez przelewu krwi, dzięki konsekwentnej polityce, dzięki świetnej postawie naszej armii i dzięki zwartemu frontowi całego narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#PPankiewicz">Nie obeszło się jednak bez konfliktów natury emocjonalnej. Wysunięcie naszych słusznych postulatów wywołało w prasie zaprzyjaźnionej z nami Francji daleko idące niezadowolenie, którego wyładowanie kierowano pod adresem Polski. Nie ulega żadnej wątpliwości, iż dobrze poinformowana część społeczeństwa francuskiego gotowa jest zrozumieć intencje Polski, która nie sięga po cudze, ale będzie broniła swego do ostatniej kropli krwi. Wychodząc z tego założenia jesteśmy przeświadczeni, że opinia francuska zacznie bezstronniej oceniać naszą politykę, idącą zdecydowanie do jasnych dla wszystkich celów.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#PPankiewicz">Nasze stosunki z sąsiadami, gwarantujące pokój środkowej Europy, oraz umowy handlowe, potwierdzające nasze dążenia do oparcia tych stosunków na trwałych podstawach gospodarczych, dają wierny obraz pokojowego nastawienia społeczeństwa polskiego, które jednakże zdaje sobie sprawę z tej elementarnej prawdy, że najlepszą rękojmią spokoju na naszych granicach oraz istotną gwarancją wszelkich paktów nieagresji i sojuszów jest własne pogotowie zbrojne moralne i materialne.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#PPankiewicz">Ten wzrost poczucia własnej wartości i siły wywiera dobroczynny wpływ na wszystkie skupiska polskie poza granicami kraju, które żywo zareagowały podczas pamiętnych dni październikowych. Pomijając uchwały i depesze napływające od ludności polskiej z wszystkich krajów kuli ziemskiej, nie mogę nie poświęcić paru słów wychodztwu naszemu w Niemczech i we Francji.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#PPankiewicz">Nasi robotnicy rolni w Rzeszy Niemieckiej masowo opuszczali swoje miejsca pracy, tracąc kilkumiesięczne zarobki, i po przedostaniu się z wielkimi trudnościami przez granicę, zgłaszali się na ochotnika do wojska. We Francji zaś zaczęły się tworzyć całe oddziały ochotnicze, domagające się wysłania na front Zaolzia.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#PPankiewicz">Z tego samego źródła poczucia własnych wartości wypływa również nasze żądanie kolonij dla Polski. Nie będę obszerniej uzasadniał tu tego postulatu, gdyż nie chcę łamać tradycji, przyjętej w Wysokiej Izbie, iż omawianie aktualnych politycznych zagadnień pozostawia się Komisji Spraw Zagranicznych, której najbliższe posiedzenie z udziałem p. Ministra Spraw Zagranicznych odbędzie się w sobotę, dn. 18 lutego. Obecnie chciałbym jedynie zaznaczyć, że w roku bieżącym wchodzimy w okres bezpośredniej walki o kolonie i że tę walkę wygrać musimy.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#PPankiewicz">W związku z tym wysuwa się na porządek dzienny szereg zagadnień, związanych z problemem kolonialnym i wymagających ścisłej współpracy innych resortów ministerialnych z Ministerstwem Spraw Zagranicznych. Drobna pozycja § 15 działu 3 w sumie, zwiększonej na wniosek referenta do 200.000 zł, nie może załatwić całokształtu spraw problemu kolonialnego, tym bardziej że chodzi tu o sprawy leżące nie tylko w bezpośredniej kompetencji Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Dlatego też uważam, że w budżetach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwa Przemysłu i Handlu winny się znaleźć odpowiednie kredyty zarówno na akcję rozwijania studiów i szkolenia fachowców w dziedzinie kolonialnej, jak i na bezpośrednią akcję penetracji gospodarczej w koloniach.</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#PPankiewicz">Uznając w całej pełni zasadę: Nic o nas bez nas, stosowaną konsekwentnie przez nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych, oświadczam w imieniu Koła Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego, iż będziemy głosowali za budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych wraz z poprawkami, zgłoszonymi przez sprawozdawcę p. Wicemarszałka Surzyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest więcej zapisany do głosu. Zamykam rozprawę nad tą częścią budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Pikusa ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PPikusa">Wysoka Izbo! Omówienie budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych łączy się z zagadnieniem najważniejszym dla naszego Państwa i Narodu, a mianowicie z zagadnieniem obrony naszej z takim trudem i tyloma ofiarami odzyskanej niepodległości. Niech więc wolno mi będzie potraktować to ogólne, a zarazem specjalne zagadnienie z szerszego punktu widzenia.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#PPikusa">Dwa zasadnicze czynniki składają się na to, że obrona Państwa stanowi u nas najdonioślejsze i najżywotniejsze zagadnienie. Pierwszy czynnik — to wysoce niekorzystne warunki geograficzno-strategiczne, w jakich znajduje się nasze Państwo od szeregu stuleci. W tych warunkach musimy przede wszystkim liczyć na własne siły i zasoby. Drugi czynnik —to obecne położenie polityczne Europy. Wojna światowa zniszczyła bezpowrotnie dawną równowagę polityczną, społeczną i gospodarczą, a do nowej równowagi, mimo upływu 20 lat od ukończenia wojny światowej, jakże nam jeszcze daleko! Wszędzie widzimy poszukiwanie nowego ustroju, nowego ładu i jesteśmy świadkami głębokich przemian i gwałtownych wstrząsów. Co pewien czas wybuchają konflikty zbrojne, których wpływ zatacza coraz szersze kręgi. A ileż nowych zarzewi wojennych powstaje w różnych miejscach newralgicznych Europy czy świata!</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#PPikusa">Polska nie może być wyspą szczęśliwości, odgrodzoną od świata zewnętrznego, bo te czasy znamienne, w których czuć powiew nowej historii, nakładają na nas obowiązek szczególnej czujności i ogromnego wysiłku. Jeżeli Polska ma spełnić swe posłannictwo dziejowe, jakie jej narzuca twarda rzeczywistość i dziejowe przeznaczenie, jeżeli ma być ostoją pokoju, ładu i kultury w Europie środkowo-wschodniej, jeżeli wreszcie ma być, jak się wyraził niedawno p. Minister Spraw Wojskowych gen, Kasprzycki, gwarantką niepodległości narodów na międzymorzu bałtycko — czarnomorskim, to Polska musi być silnym Państwem, musi być mocarstwem, które na równi i wspólnie z innymi potęgami tego świata bierze żywy udział w tworzeniu nowej historii i ma niezłomną wolę rozstrzygania o losach Europy środkowo-wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#PPikusa">W roku ubiegłym wielkich dziejowych przemian na arenie politycznej Europy, Polska dwukrotnie manifestowała swoją siłę. Jeżeli nasza polska racja stanu odniosła w tych dniach próby dziejowej pełne zwycięstwo, stało się to jedynie dlatego, że Rząd i Naczelny Wódz czuli za sobą zdecydowaną postawę i jednolitą wolę całego Narodu. Na straży polskiej racji stanu stoi cała siła Państwa i Narodu, jako ogólny wyraz wszystkich jego zdolności życiowych i organizacyjnych, a poparta potęgą miecza, budzi właściwy respekt u obcych i gwarantuje poszanowanie dla słusznych jego praw.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#PPikusa">Polska nie ma podstaw do agresji, Polska nie ma zamiaru wywołać wojny, ale Polska jest dość silna, aby się nie bać wojny. Dziś nikt nie może liczyć na słabość Polski. To stanowisko i znaczenie, jakie ostatnio zyskaliśmy w świecie, musi być stale, uporczywie wzmacniane, aby nie tylko odbudować zachwianą równowagę w środkowo-wschodniej części Europy, ale w dalszym ciągu zdobywać dla Polski coraz wyższą pozycję w hierarchii państw przodowniczych Europy. Tylko stopień duchowej i materialnej gotowości całego narodu do najwyższego wysiłku, jakim jest wojna nowoczesna, rozstrzygać będzie o zwycięstwie i o przyszłości Polski. Pogotowie obronne — to synteza wszystkich sił narodu zarówno moralnych i umysłowych, jak fizycznych i technicznych. Wojna nowoczesna sięga bez wyjątku do wszystkich dziedzin życia publicznego i prywatnego, nakłada na każdego obywatela ciężkie obowiązki i wielkie ofiary. Jeżeli więc chcemy postawić nasze pogotowie obronne na jak najwyższym poziomie, a tego wymaga nasze położenie polityczne, to musimy zdobyć się na maksymalny wysiłek nie tylko w dziedzinie czysto wojskowej, ale i we wszystkich dziedzinach życia publicznego i prywatnego naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#PPikusa">Realizacja programu dozbrojenia Polski wymaga podciągnięcia całej Polski na wyższy poziom, a za podstawowy warunek wykonania tego wielkiego dzieła uznać należy zespolenie całego narodu polskiego. Z inicjatywy i na rozkaz Naczelnego Wodza powstał Obóz Zjednoczenia Narodowego celem konsolidacji wszystkich Polaków pod hasłem obrony kraju. Dotychczasowe osiągnięcia tego Obozu świadczą, że jesteśmy na właściwej drodze do realizacji zjednoczenia narodowego, niezbędnego zarówno z punktu widzenia obrony, jak i rozwoju i przyszłości Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#PPikusa">Do optymizmu w tej dziedzinie skłania mnie niewątpliwie bardzo pomyślny objaw, że gdy chodzi o żywotne interesy narodu i obrony Państwa, to wszyscy Polacy bez różnicy przekonań politycznych wykazują dziś przed dokonaniem ostatecznego zjednoczenia jednolitą postawę i jednaką gotowość do ponoszenia wysiłków i ofiar, rozumiejąc coraz lepiej nadrzędną doniosłość sprawy dozbrojenia Polski. Każdy resort, każda władza, każda organizacja, każda instytucja, każda jednostka gospodarcza i każdy obywatel powinni być razem powiązani i celowo wykorzystani dla wzmocnienia potencjału wojennego. Zespół tych wszystkich czynników tylko wtedy spełni swe zadanie i stworzy należycie przygotowany naród pod bronią, gdy będzie zapewniona jednolita organizacja i jednolite kierownictwo. Wtedy będziemy mieli jednolicie kierowaną wolę całego narodu, co stanowić będzie najskuteczniejszą gwarancję niepodległego bytu i mocarstwowego rozwoju Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#PPikusa">Wzmożenie podstaw obronnych Polski wymaga planowego i intensywnego wysiłku we wszystkich dziedzinach życia państwowego, gospodarczego, społecznego i prywatnego. Z tego powodu szczególnego znaczenia nabiera współpraca wojska ze społeczeństwem, która nie tylko stwarza nowe wartości materialne, ale przede wszystkim wzmacnia wspólną więź i postawę moralną narodu. Stwierdzić należy, że współpraca wojska ze społeczeństwem staje się coraz szerszą, coraz głębszą i coraz ściślejszą, co pozwala na osiąganie coraz lepszych wyników. Wojsko, jako dobrze zorganizowana, jednolicie prowadzona część tego społeczeństwa, współdziała wszędzie tam, gdzie zachodzi potrzeba nasilenia pomocy, zachęty, a przede wszystkim czynnej osobistej pracy i materialnego poparcia. Współpraca wojska ze społeczeństwem znalazła swój pełny wyraz w przygotowaniu obronności lotniczej i przeciwgazowej. Rozwój lotnictwa stworzył zupełnie nowe, nieznane dawniej, zagadnienie wojny powietrznej. Cały szereg zagadnień o znaczeniu społecznym i ogólnopaństwowym z zakresu urbanistyki, komunikacji, przemysłu i wielu innych, musi być obecnie rozwiązany z uwzględnieniem potrzeb przyszłej wojny powietrznej.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#PPikusa">Zorganizowanie obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej Państwa wymaga wielkich środków finansowych, co musi znaleźć wyraz tak w budżecie Państwa, jak i w wysiłku całego narodu. Duże znaczenie ma przygotowanie samej ludności do obrony przeciwlotniczej. Prace w tym kierunku zostały rozpoczęte przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, które uwzględniło to zagadnienie w programach dla szkół wszystkich szczebli.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#PPikusa">Pięknym symbolem zbiorowego wysiłku społeczeństwa polskiego dla wzmocnienia sił obronnych Polski stał się ostatnio Fundusz Obrony Narodowej. Należy z całym zadowoleniem stwierdzić, że w dobrowolnej zbiórce środków materialnych i pieniężnych na cele obrony Państwa biorą udział wszystkie warstwy, co ze względu na moralne przygotowanie do wojny ma pierwszorzędne znaczenie. Świadczy to również o powszechnym zrozumieniu tej praw dy, że Polskę wzmacnia się skutecznie tylko konkretnymi czynami, a nie słowami. Współpraca wojska ze społeczeństwem rozwija się bardzo pomyślnie w dziedzinie budowlanej, drogowej, przemysłowej, technicznej, oświatowej, sanitarnej, spółdzielczej itd. Na szczególne podkreślenie zasługuje ofiarna i wydajna praca Polskiego Białego Krzyża w zakresie nauczania elementarnego szeregowych i stwarzania im godziwych rozrywek umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#PPikusa">Na osobną wzmiankę zasługuje organizowanie w wojsku osobnych kursów rolniczych, co wobec wielkiej przewagi poborowych pochodzenia wiejskiego ma poważne znaczenie dla podniesienia naszej kultury rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#PPikusa">Jako przykład pracy społecznej wojska może służyć opieka wojska nad szkołami powszechnymi. Podczas gdy w r. 1937/38 pod opieką wojska, łącznie z KOP, było 825 szkół, to w bieżącym roku liczba ich wzrosła do 946.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#PPikusa">Wybitny i coraz większy udział wojska w życiu kulturalnym, społecznym i gospodarczym narodu świadczy wymownie, że wojsko, zużywając wielką część budżetu państwowego na cele czysto militarne, równocześnie w wielu dziedzinach oddaje z powrotem społeczeństwu bardzo duże świadczenia o trwałej wartości. Czyż bowiem nie jest wielkim wkładem wojska w rozwój Państwa i gospodarstwa narodowego, że corocznie wychodzi z wojska tyle dziesiątków tysięcy młodych ludzi, którzy dzięki studiom wojskowym rozwinęli się fizycznie i umysłowo oraz przeszli przez szkołę, częstokroć pierwszą w swym życiu, uświadomienia narodowego i obywatelskiego?</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#PPikusa">Przechodzę do oceny preliminarza budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#PPikusa">Porównując wydatki wojska na r. 1939/40 z wydatkami dwu lat poprzednich, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na poważne zwiększenie wydatków stałych, a zmniejszenie wydatków niestałych. Konieczność bowiem zwiększania wydatków stałych zmuszała Ministerstwo Spraw Wojskowych do ścieśniania wydatków niestałych celem utrzymania się w ramach budżetu, uchwalanego od kilku lat na poziomie niezmienionym. Wyjaśniam, że do wydatków stałych zalicza się głównie wydatki na utrzymanie, wyposażenie, zaopatrzenie i konserwację, a do wydatków niestałych wydatki na pomieszczenie, studia i przysposobienie oraz wydatki połowę.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#PPikusa">I tak wydatki stałe wynosiły w r. 1937/38— 76,4%, w r. 1938/3979,4%, w r. 1939/40 — 83,5%, a wydatki niestałe w r. 1937/38 — 23,6%, w r. 1938/39 — 20,6%, a w r. 1939/40 — 16,5%.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#PPikusa">Z chwilą, gdy wojsko zaczęło otrzymywać ze Skarbu Państwa pewne dotacje pozabudżetowe na Fundusz Obrony Narodowej, starało się ono stopniowo wyrównać i usunąć niedomagania, spowodowane kryzysem gospodarczym i redukcją budżetu wojska. Z drugiej jednak strony konieczność dostosowania wojska do nowoczesnych wymogów techniki wojennej zwiększa siłą rzeczy wydatki na normalne utrzymanie i zaopatrzenie wojska na stopie pokojowej, niezależnie od przygotowania i pokrycia potrzeb wojennych. Wzrastanie wydatków stałych na normalne życie i wyszkolenie wojska powinno pociągnąć za sobą automatycznie zwiększenie budżetu wojska. Czynniki wojskowe zresztą usilnie zabiegały o to, przedstawiając Ministrowi Skarbu preliminarz wydatków budżetowych wojska, oparty na istotnych potrzebach. Tymczasem stwierdzić należy, że budżet wojska pod względem swych rozmiarów stoi od kilku lat na poziomie niezmiennym pomimo coraz silniej narastających potrzeb w związku z rozbudową sił zbrojnych, pomimo coraz intensywniejszego wzrostu wydatków na cele wojenne wszystkich niemal państw, zarówno wielkich potęg świata, jak i państw średnich i małych.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#PPikusa">Ministerstwo Spraw Wojskowych administruje jednym funduszem, a mianowicie Funduszem Kwaterunku Wojskowego. Ogólny plan finansowo-gospodarczy tego Funduszu nie przewiduje na rok 1939/40 żadnej wpłaty do Skarbu Państwa, podobnie jak to miało miejsce w budżecie na rok 1938/39. Z drugiej strony Skarb Państwa nic nie dopłaca do tego funduszu.</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#PPikusa">Przechodzę do omówienia zagadnienia przygotowania sił żywych. U podstawy zwycięstwa stoi duch wojska. Nawet przy największym rozwoju techniki wojennej i przy najszerszym zmechanizowaniu środków walki zawsze i wszędzie wartości moralne sił zbrojnych będą rozstrzygały o powodzeniu. Nie maszyna, nie sprzęt, lecz żywy człowiek zwycięża. I nigdy czynnik moralny nie mógłby być podporządkowany czynnikowi materialnemu, czynnikowi technicznemu.</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#PPikusa">Trzeba jednak o tym pamiętać, że wartość moralna wojska pozostaje w najściślejszym związku z wartością moralną całego społeczeństwa i narodu. Jeżeli chcemy więc zapewnić wojsku jak najwyższą wartość moralną, to nie tylko musimy pracować na odcinku wojskowym, lecz musimy dążyć do tego, ażeby cały naród stał się potężnym źródłem sił moralnych. Stąd podstawowe znaczenie dla przygotowania obrony kraju ma wychowanie młodzieży w duchu obywatelskim i patriotycznym oraz urabianie w niej mocnego charakteru i cnót żołnierskich.</u>
+ <u xml:id="u-37.20" who="#PPikusa">Z prawdziwą radością stwierdzić możemy, że rdzeń naszego narodu jest zdrowy i odporny na wszelkie wpływy antypaństwowe, że mamy młodzież patriotyczną i zdolną do uniesień szlachetnych, że dzisiejsza kobieta polska kontynuuje tradycję dawnych matek-Polek. Możemy więc z całym spokojem i zaufaniem budować fundamenty naszego Państwa na najszerszych masach ludowych narodu polskiego. Wymaga to jednak całkowitego dostosowania naszego systemu wychowania i nauczania na wszelkich szczeblach do potrzeb obrony Państwa oraz upowszechnienia kultury narodowej wśród najszerszych warstw społeczeństwa. Jeżeli zwiążemy wszystkich obywateli polskich z Państwem Polskim, to stworzymy siłę, zdolną do skutecznej obrony interesów i praw Polski. Stąd zjednoczenie narodowe pod hasłem obrony Państwa należy uznać za najcenniejsze źródło sił moralnych i za najlepszą podstawę mobilizacji moralnej narodu.</u>
+ <u xml:id="u-37.21" who="#PPikusa">Przygotowanie sił żywych obejmuje trzy okresy, a mianowicie okres przedpoborowy, okres czynnej służby wojskowej oraz okres przebywania w rezerwie.</u>
+ <u xml:id="u-37.22" who="#PPikusa">Stosunkowo krótki okres obowiązkowej służby wojskowej wystarcza na wyszkolenie żołnierza, natomiast nie wystarcza na całkowite jego wychowanie oraz na utrzymanie go w stałej kondycji fizycznej dla spełniania zadań i ponoszenia ciężarów wojny. Zachodzi więc konieczność uzupełniania pracy nad przygotowaniem żołnierza-obywatela poza ramami wojska stałego. Do tych prac powołany jest Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, który prowadzi swą pracę na odcinkach: młodzieżowym, przedpoborowym, rezerwistów i kobiet. Na odcinku młodzieżowym praca ta rozwija się dobrze i obejmuje coraz większe zastępy młodzieży. W najbliższej przyszłości przystąpią władze państwowe do rozszerzenia działalności w zakresie wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego na całe szkolnictwo powszechne. To pozwoli na objęcie całej młodźieży szkolnej tą akcją.</u>
+ <u xml:id="u-37.23" who="#PPikusa">Na odcinku przysposobienia wojskowego dla przedpoborowych ustalono, że praca przysposobienia wojskowego nie ma być namiastką wojska, lecz musi być szkołą żołnierską, w której młodzież, wychowana w formach i duchu wojskowym, ma rozwijać w sobie cechy żołnierskie i tężyznę fizyczną. Pracą tą objęta jest młodzież tak szkolna, jak i pozaszkolna.</u>
+ <u xml:id="u-37.24" who="#PPikusa">Praca przysposobienia wojskowego na terenie szkolnictwa uległa gruntownej przemianie. Była ona dotychczas ochotniczą, prowadzoną przez kadrę wojskową na terenie szkoły, szkoła zaś nie brała w niej żadnego udziału. Obecnie przysposobienie wojskowe stało się obowiązkowym działem pracy, prowadzonym przez samą szkołę i ocenianym na równi z innymi przedmiotami nauczania. Praca przysposobienia wojskowego młodzieży pozaszkolnej jest skoncentrowana w Związku Strzeleckim- Obecnie Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego pracuje nad tym, aby przygotować inne organizacje młodzieżowe do masowego przystąpienia do prac przysposobienia wojskowego w organizacji Związku Strzeleckiego.</u>
+ <u xml:id="u-37.25" who="#PPikusa">W parze z rozwojem przysposobienia wojskowego postępuje rozwój wychowania fizycznego. Na tym odcinku wojsko wykazuje dużą aktywność, dążąc do spopularyzowania wychowania fizycznego i sportu wśród najszerszych mas społeczeństwa. Ostatnio wojsko rozpoczęło akcję popularyzowania sportu i wychowania fizycznego na wsi. W tym celu organizowane są próbne gminne ośrodki wychowania fizycznego, które — jak dotychczas — dają doskonałe wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-37.26" who="#PPikusa">Wspomnieć również należy o przysposobieniu wojskowym kobiet. Z chwilą wejścia w życie nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym praca przysposobienia wojskowego kobiet nabrała cech realnych. Ma ona na celu przygotowanie kobiet do poszczególnych specjalności wojskowej służby pomocniczej, do której zostaną powołane w razie wojny. Centralizowanie tej pracy na odcinku społecznym zostało powierzone organizacji przysposobienia wojskowego kobiet, która otrzymała świeżo uprawnienia stowarzyszenia wyższej użyteczności.</u>
+ <u xml:id="u-37.27" who="#PPikusa">Z przygotowaniem przedpoborowych łączy się sprawa Junackich Hufców Pracy. Wojsko wkłada wiele trudu i wysiłku w wychowanie wielkiej rzeszy bezrobotnej młodzieży przedpoborowej, zebranej w szeregach Junackich Hufców Pracy. Organizacja ta, prowadzona przez wojsko, jest szkołą młodzieży w pracy dla Państwa i społeczeństwa, szkołą wyrobienia fizycznego, moralnego i obywatelskiego oraz czynnikiem przygotowania do przyszłej pracy zawodowej i służby żołnierskiej. W Junackich Hufcach Pracy znajduje się też pewna ilość junaczek. Z junakami po raz pierwszy w roku ubiegłym zetknęli się maturzyści, powołani do odbycia służby pracy przed rozpoczęciem służby wojskowej. Stwierdzić należy, że idea zaprawienia do pracy fizycznej młodych maturzystów zdała w pełni egzamin życiowy.</u>
+ <u xml:id="u-37.28" who="#PPikusa">Przechodzę do przygotowania kadry zawodowej. Im stan fizyczny, umysłowy i moralny poborowych jest lepszy, tym wydatniejszą może być praca nad ich wyszkoleniem żołnierskim. Z tego względu podniesienie wartości fizycznej, umysłowej i moralnej poborowych ma podstawowe znaczenie dla wojska, zwłaszcza przy stosunkowo krótkiej służbie wojskowej. Stan fizyczny poborowych poprawia się stale, choć powoli. Również podnosi się z każdym rokiem stan umysłowy poborowych, wśród których mamy coraz mniejszą ilość pełnych analfabetów. Ponadto stale wzrasta ilość poborowych, którzy mają wykształcenie niezbędne dla kandydatów na podoficerów i oficerów.</u>
+ <u xml:id="u-37.29" who="#PPikusa">Celem utrzymania kadry zawodowej na stale wysokim poziomie przygotowania wojennego nie słabnie ani na chwilę natężenie prac w wojsku. Ma to swój wyraz zarówno w stałym doskonaleniu wyższych dowódców i sztabów wielkich jednostek, jak i w szkoleniu całej kadry oficerskiej i podoficerskiej. Dzięki wysokiemu poziomowi tego przygotowania zarówno dowódców wielkich jednostek, jak i najmłodszych oficerów i kandydatów do rzemiosła wojennego, stan bojowy naszych sił zbrojnych czyni coraz większe postępy i osiąga coraz wyższą doskonałość. W celu dania oficerowi możności zajęcia się wyłącznie odpowiedzialną pracą wyszkolenia i wychowania żołnierza i zapewnienia mu spokoju w tej pracy nastąpiło ustawodawcze uregulowanie jego praw i obowiązków w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej o służbie wojskowej oficerów w r. 1937.</u>
+ <u xml:id="u-37.30" who="#PPikusa">Przechodząc do spraw korpusu podoficerskiego w wojsku, zwrócić należy uwagę na wysiłki wojska, zmierzające do wyrobienia odpowiedniego typu podoficera drogą starannego doboru narybku podoficerskiego. Duże usługi oddają tu podoficerskie szkoły dla małoletnich. Celem ostatecznego uregulowania spraw podoficerów zawodowych opracowuje się obecnie projekt dekretu o służbie wojskowej podoficerów i szeregowych wojska.</u>
+ <u xml:id="u-37.31" who="#PPikusa">Przechodząc z kolei do kwestii wyszkolenia szeregowca stwierdzić należy, że w tej dziedzinie wszystkie rodzaje broni naszych sił zbrojnych osiągnęły bardzo wysoki poziom. Od r. 1921 wojsko zwalcza analfabetyzm, żeby zapewnić sobie większą sprawność w dziedzinie szkolenia żołnierza, co jednocześnie przyczynia się do podniesienia jego wartości bojowej. W ciągu 20-lecia istnienia wojska polskiego przeszło przez żołnierskie szkoły początkowe z górą 1 milion analfabetów.</u>
+ <u xml:id="u-37.32" who="#PPikusa">W całokształcie pracy wyszkoleniowo-wychowawczej nad przysposobieniem nowoczesnego żołnierza-obywatela potężne miejsce zajmuje nauka obywatelstwa. Przyczynia się ona w wysokim stopniu do wzmocnienia ducha żołnierskiego oraz uświadomienia i zrozumienia zjawisk życia obywatelskiego i państwowego. Dowódcy oddziałów przykładają dużą wagę do tej pracy, przeznaczając z ogólnego programu wyszkolenia specjalne godziny na przeprowadzanie pogadanek, które obejmują całokształt zagadnień państwowo-obywatelskich. Ma to znaczenie nie tylko dla samej służby wojskowej, ale i dla ogólnego podniesienia poziomu umysłowego rezerwistów.</u>
+ <u xml:id="u-37.33" who="#PPikusa">Przechodzę do omówienia stanu sanitarnego wojska. Stan zdrowotny wojska jest na ogół dobry, pozostaje jednak w dużej zależności od zdrowotności ludności cywilnej. Chorobowość ogólna, wynosząca w latach 1921 — 1923 powyżej 1.000 na 1.000 stanu liczbowego, ustaliła się w latach następnych na poziomie nieco powyżej 700 na 1.000 stanu liczbowego. Widzimy więc wyraźny duży postęp. Podkreślić należy dodatni wpływ służby wojskowej na rozwój fizyczny i zdrowie żołnierza, który wykazuje poważny przyrost na wadze w czasie służby wojskowej. Usunięcie przyczyn, obniżających kwalifikacje fizyczne młodzieży jako elementu wojskowego, leży poza wojskiem i polega na podniesieniu warunków zdrowotnych i kultury higienicznej wśród ludności cywilnej.</u>
+ <u xml:id="u-37.34" who="#PPikusa">Wojsko dąży do udoskonalenia własnych warunków zdrowotnych. Osiągnięcie dobrych wyników wymaga dużego wysiłku Państwa i wszystkich jego obywateli. W szczególności leczenie wojskowe dałoby znacznie lepsze wyniki, gdyby mogło być kontynuowane po wyjściu żołnierzy z wojska. Z tego powodu wielką wagę przywiązuje wojsko do projektowanej ustawy o publicznej służbie zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-37.35" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o lecznictwo koni, to osiąga ono lepsze wyniki, czego dowodem jest coraz mniejszy ubytek koni.</u>
+ <u xml:id="u-37.36" who="#PPikusa">Przechodzę do służby w Obronie Narodowej. Powołane do życia w r. 1937 nowe jednostki wojska pod nazwą Obrony Narodowej mają na celu wyszkolenie obywateli i zwiększenie stanu liczebnego wojska przy znacznie mniejszych kosztach utrzymania, niż wojska stałego. Służba w oddziałach Obrony Narodowej oparta jest na ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym. Oddziały Obrony Narodowej w dotychczasowym okresie swego istnienia wykazały wysoką wartość wyszkoleniową, bojową i moralną oraz ideowe nastawienie do zagadnień obronności Państwa. Toteż społeczeństwo ustosunkowało się do niej bardzo przychylnie, wyrażając swe zadowolenie również przez częściowe zaspokojenie potrzeb miejscowych oddziałów Obrony Narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.37" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o zastępczy powszechny obowiązek wojskowy, to opiera się on na ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym. Został on wprowadzony dla wszystkich obywateli, którzy nie mogąc odbyć swego obowiązku wojskowego, winni złożyć ofiarę ze swej pracy. Służba ta ma za sobą dopiero drugi rok istnienia, jest więc jeszcze nowa i niezupełnie wypróbowana. Spełni zaś swe zadanie o tyle, o ile oddziały służby zastępczej, zgodnie z przepisami ustawowymi, będą używane do pracy dla celów obrony Państwa oraz potrzeb gminy lub gromady, mających związek z tą obroną, a przede wszystkim do robót wojskowych. Aby wyniki tej pracy były z każdymi rokiem coraz lepsze, konieczne jest sumienne przemyślenie planu prac, jakie należało by wykonać, oraz zgranie aparatu administracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-37.38" who="#PPikusa">W szeroko rozwiniętej akcji przysposobienia obywateli do obrony kraju dominującą rolę odgrywa wysiłek wojska w kierunku przygotowania kadr paramilitarnych w środowisku młodzieżowym. Wyrazem tej akcji w pierwszym rzędzie było powołanie w roku 1937 do życia Legii Akademickiej, opartej o kadrę wojska. Celem jej jest przygotowanie młodych dowódców, pogłębienie sprawności i wiedzy wojskowej, psychiczne nastawienie akademika-żołnierza do zadań przyszłej wojny oraz przysposobienie kadr do pełnienia pomocniczej służby wojskowej. Naczelną zasadą jest wychowanie młodzieży akademickiej w duchu szlachetnego polskiego militaryzmu, jako wyrazu siły twórczej, przygotowanej do użycia jej w sprawach słusznych i sprawiedliwych. Legia Akademicka, oparta na ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym, została w r. 1938 zaliczona do jednostek Obrony Narodowej jako służba uzupełniająca względnie pomocnicza. Liczy ona obecnie kilka tysięcy akademików I i II roku studiów, przy czym szkolenie ich odbywa się poza terenem wyższych uczelni, w oparciu o techniczne środki wojska. Również na mocy wzmiankowanej ustawy, wprowadzającej pomocniczą służbę dla kobiet, przewidziane jest zorganizowanie Akademickiej Legii Żeńskiej, mającej szkolić kadry kobiece do przyszłych zadań służby pomocniczej na wypadek wojny. Wychodząc z założenia, że sprawność fizyczna jest podstawą należytego przysposobienia wojskowego, Komenda Legii Akademickiej dąży do wprowadzenia obowiązkowego wychowania fizycznego na wyższych uczelniach.</u>
+ <u xml:id="u-37.39" who="#PPikusa">Organizacja i zakres prac Legii Akademickiej rozrasta się bardzo szybko wraz ze stawianymi jej żądaniami. Jednak dalszy rozwój tej instytucji może ulec zahamowaniu wskutek niedostateczności środków pieniężnych, jakimi dysponuje wojsko na ten cel.</u>
+ <u xml:id="u-37.40" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o urzędników, zatrudnionych w administracji wojskowej, to stanowią oni nierozdzielną część wojska, podlegają specjalnym warunkom pracy, nakazom i rygorom, obowiązującym w wojsku, odmiennym od warunków służby w innych działach pracy administracji państwowej. Z tych względów czynniki wojskowe dążą do otoczenia opieką szerokich rzesz urzędniczych w wojsku i zapewnienia im możliwych udogodnień w służbie i ułatwień w ich życiu społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-37.41" who="#PPikusa">Również rozwija się pomyślnie akcja fachowego doszkalania rezerwistów. Związki rezerwy, powołane do utrzymania łączności z wojskiem oraz utrzymania rezerwistów w sprawności wojskowej nabytej w wojsku, rozwijają się liczebnie i stają się realnym czynnikiem pracy wojskowej w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-37.42" who="#PPikusa">Jak widzimy z tego przeglądu, praca wojska nad przysposobieniem obywateli do obrony kraju rozwija się pomyślnie i obejmuje coraz to nowe dziedziny. Objęciu nią najszerszych mas społeczeństwa i postawieniu na jak najwyższym poziomie stoi na przeszkodzie szczupłość środków pieniężnych, jakimi wojsko dysponuje na ten cel.</u>
+ <u xml:id="u-37.43" who="#PPikusa">Przechodzę do zagadnienia przygotowania materiałowego. Gdy w przygotowaniu zwycięstwa na pierwszym miejscu postawiliśmy czynnik moralny, nie znaczy to bynajmniej, żeby było można lekceważyć stronę materiałową przygotowania wojska. Sile mechanicznej, przewadze technicznej nie można przeciwstawiać wyłącznie walorów natury moralnej, walory te tylko do pewnych granic mogą wyrównać brak środków technicznych. A trzeba o tym pamiętać, że wojna nowoczesna staje się w coraz większym stopniu wojną techniczną, głównie dzięki szalonemu wprost rozwojowi takich środków walki, jak lotnictwo, broń pancerna i broń chemiczna.</u>
+ <u xml:id="u-37.44" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o dozbrojenie Polski, o podciągnięcie Polski na wyższy poziom, to niewątpliwie największy wysiłek czeka nas w dziedzinie gospodarczej, a zwłaszcza w dziedzinie komunikacji, w tej bowiem dziedzinie mamy najwięcej zaniedbań i braków, które hamują nasz rozwój i wpływają ujemnie na stan naszego pogotowia obronnego.</u>
+ <u xml:id="u-37.45" who="#PPikusa">Podkreślić należy, że usprawnienie i rozbudowa naszych sił gospodarczych nie tylko wybitnie wzmocni nasz potencjał wojenny, ale i przyczyni się do zlikwidowania bezrobocia i poprawy struktury zawodowej ludności. Ta całkowita zgodność interesów wojskowych z interesami społeczno-gospodarczymi kraju ułatwia w wysokim stopniu realizację naszych planów gospodarczych. Polski system obrony winien być oparty na polskim systemie gospodarczym, który znowu musi wynikać z polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-37.46" who="#PPikusa">W dziedzinie zaopatrzenia i przygotowania materiałowego Ministerstwo Spraw Wojskowych, pomimo dużych trudności finansowych, nie ustaje w wysiłkach i pracy nad udoskonaleniem, unowocześnieniem i pomnożeniem wyposażenia bojowego i zaopatrzenia naszych sił zbrojnych. Jeżeli chodzi o uzbrojenie, to rozbudowa przemysłu wojennego, a co za tym idzie, zwiększenie produkcji materiału w kraju pozwala na coraz intensywniejsze ujednostajnienie broni w oddziałach oraz na zwiększanie uposażenia i pomnożenie zapasów. W chwili obecnej masowe zaopatrzenie wojska stanowi broń całkowicie nowoczesna, wyprodukowana przez nasz przemysł uzbrojeniowy.</u>
+ <u xml:id="u-37.47" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o lotnictwo, to z powodu bardzo szybkiego zużycia i starzenia się sprzętu tylko wtedy przedstawia ono wartość realną bojową, jeżeli rozporządza własnym przemysłem i sprawną organizacją zaopatrzenia. Dzięki wytężonej pracy naszego lotnictwa i uruchomieniu własnej produkcji lotniczej sprawa zaopatrzenia lotnictwa wojskowego w Polsce, pomimo szczupłych środków finansowych, została całkowicie rozwiązana. Dzięki stopniowo zdobytemu doświadczeniu typy samolotów naszych stanęły na wymaganej wysokości i dorównują najlepszym na świecie, tak że w tym dziale pod względem zaopatrzenia i wyposażenia zyskaliśmy zupełną niezależność.</u>
+ <u xml:id="u-37.48" who="#PPikusa">W dziale zaopatrzenia materiałowego broni pancernych i oddziałów zmotoryzowanych osiągnięto w ciągu niewielu lat duże wyniki. W chwili obecnej zarówno w zakresie sprzętu bojowego, jak i w zakresie wojskowego sprzętu przewozowego opiera się wojsko w coraz większym stopniu na rodzimej wytwórczości.</u>
+ <u xml:id="u-37.49" who="#PPikusa">Całkowite zaspokojenie stale rosnących potrzeb wojska w zakresie sprzętu silnikowego i pancernego wymaga z jednej strony znacznego zwiększenia środków budżetowych wojska, a z drugiej poparcia rozwoju produkcji krajowej celem zupełnego uniezależnienia się w tej dziedzinie od zagranicy.</u>
+ <u xml:id="u-37.50" who="#PPikusa">Rozwój zmotoryzowanych środków walki i transportu oraz lotnictwo wymaga zabezpieczenia paliw napędnych i smarów. Roczne wydobycie ropy naftowej utrzymuje się u nas z trudem na wysokości 1/2 miliona ton, które już na długo nie wystarczą. Wprawdzie stosuje się w wojsku mieszanki napędne, ale o podstawie benzynowej. Ministerstwo Spraw Wojskowych więc było zmuszone do wdrożenia planowej akcji przy współpracy przemysłu naftowego i placówek badawczych celem odsunięcia niedoboru pokojowego paliw napędnych na dalszy termin.</u>
+ <u xml:id="u-37.51" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o zaopatrzenie w mapy, to Wojskowy Instytut Geograficzny opracował i wydał komplet arkuszy map topograficznych na cały obszar Rzeczypospolitej w skali 1 do 100.000 i 1 do 300.000. Obie te mapy, jako dzieło kartograficzne, stoją w kartografii światowej na jednym z pierwszych miejsc zarówno pod względem dokładnego przedstawienia rzeczywistości terenowej, jak i wykończenia graficznego. Mapy te są niezastąpioną podstawą do wszelkich specjalnych prac kartograficznych, a w szczególności dla celów szkolnych, komunikacyjnych, turystycznych, administracyjnych i oczywiście wojskowych. Ponadto Wojskowy Instytut Geograficzny zebrał, zinwentaryzował i unowocześnił dawny materiał kartograficzny, otrzymany w spuściźnie po zaborcach. Obok unowocześnienia szczegółowych map dawnych Wojskowy Instytut Geograficzny przeprowadził niektóre pomiary kraju całkowicie na nowo. Nowe zdjęcia topograficzne wypełniły najdotkliwsze luki z punktu widzenia interesów wojskowych i ogólnych.</u>
+ <u xml:id="u-37.52" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o wyżywienie wojska, to podstawową należnością żywnościową, według której żywiona jest przeważająca ilość żołnierzy, jest tzw. należność normalna o wartości odżywczej, wynoszącej 3.472 kalorii. W ramach żywnościowej gospodarki ryczałtowej normalnym objawem są tzw. oszczędności, uzyskiwane przez oddział w gotówce w wyniku zapobiegliwej gospodarki. Powstają one przez wyszukanie tańszych źródeł nabycia, a więc przede wszystkim przez omijanie pośrednika i sięganie wprost do producenta. Uzyskane oszczędności przeznacza się przede wszystkim na ilościową i jakościową poprawę wyżywienia. Strawa żołnierska jest syta, objętościowo wystarczająca i urozmaicona. Dla młodych organizmów, a więc dla uczącej się młodzieży w szkołach wojskowych, stosowane są specjalne należności tzw. szkolne, zawierające mleko, masło, cukier i owoce w odpowiednich, zróżniczkowanych ilościach.</u>
+ <u xml:id="u-37.53" who="#PPikusa">Należność żywnościowa dla koni jest zróżniczkowana w zależności od typu koni. Należności paszy dla koni są zmniejszone w okresie zmniejszonego nasilenia ich pracy, a więc w czasie od 1 października do 31 marca każdego roku budżetowego. Poprawa wyżywienia koni odbywa się w ramach oszczędności ryczałtowych, uzyskiwanych przez oddziały w wyniku zapobiegliwości gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-37.54" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o budownictwo wojskowe, to zasadniczymi wytycznymi w działalności służby budownictwa w ostatnich latach były: planowość, oszczędność i taniość budowy. Budowle, wykonane przez służbę budownictwa wojskowego, nie ograniczają się wyłącznie do budowy obiektów o ścisłym przeznaczeniu wojskowym, tj. dla zakwaterowania szeregowych, pomieszczenia sprzętu i materiału i dla szkolenia wojska, oraz do budowy szpitali i kościołów wojskowych, lecz obejmują także takie obiekty, jak domy wypoczynkowe, domy żołnierza, budowle dla celów Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Ponadto służba budownictwa wojskowego bierze żywy i czynny udział w akcji rozbudowy Centralnego Okręgu Przemysłowego. Przy budowie pomieszczeń koszarowych szczególną uwagę zwrócono na instalacje zarówno sanitarne jak i elektryczne, gdyż posiadanie ich w obiektach wojskowych jest ważnym elementem zdrowotności i usprawnienia pracy w wojsku.</u>
+ <u xml:id="u-37.55" who="#PPikusa">Z budownictwem wojskowym łączy się ściśle akcja Funduszu Kwaterunkowego Wojskowego, który poszczycić się może świetnymi osiągnięciami tak w zakresie wojskowego budownictwa mieszkaniowego, jak i w zakresie budownictwa zleconego.</u>
+ <u xml:id="u-37.56" who="#PPikusa">Przechodzę do polityki dostaw i cen. W zakresie dostaw środków żywnościowych wojsko konsekwentnie realizuje od szeregu lat akcję bezpośredniej współpracy z rolnictwem, o ile chodzi o płody gospodarstw rolnych. W praktyce każdy rolnik ma możność sprzedać zboże wojsku, są bowiem zakupywane nawet zupełnie drobne partie. W związku z tą akcją wojska wzrasta z każdym rokiem rozmiar zakupów zboża u producentów. W ubiegłym okresie budżetowym 1937/38 wojsko zakupiło w zakresie swoich potrzeb zbożowych u producentów: żyta za 78,8%, owsa za 78,2%, pszenicy za 99,2%. To nastawienie wojska powinno znaleźć należyty oddźwięk u samych producentów i pobudzić ich do współdziałania, gdyż sama gotowość wojska nie wystarczy. Jest to szeroki teren pracy dla organizacyj rolniczych i spółdzielczości rolniczej, z tym jednak zastrzeżeniem, by za spółdzielnią nie ukrywał się pośrednik. Zakupy innych płodów rolnych, poza zbożem, przeprowadzają oddziały bezpośrednio w ramach obowiązującej gospodarki ryczałtowej. Osiągnięte w okresie 1937/38 wyniki należy uznać za bardzo pomyślne. W tym bowiem okresie oddziały z całości swoich potrzeb nabyły u producentów ogromną większość płodów rolnych i artykułów nabiałowych.</u>
+ <u xml:id="u-37.57" who="#PPikusa">Na tym ostatnim odcinku wojsko oczekuje żywszej współpracy producentów rolnych. Daje się bowiem miejscami odczuwać pewna niechęć producentów do podpisywania umów na dostawy. Umowy takie są konieczne, gdyż chodzi nie o jednorazowy zakup, lecz o dłuższą okresową dostawę płodów rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-37.58" who="#PPikusa">W zakresie dostaw mięsa wojsko w miarę tego, jak rolnicy i hodowcy jednoczą w swych rękach również przetwórstwo mięsne, zapewnia nowopowstającym placówkom poparcie przez udzielanie im przy dostawach mięsa i jego przetworów pierwszeństwa przed pośrednikami. Coraz pomyślniej rozwija się akcja dostaw bezpośrednich i udział wojska w spożyciu mięsa baraniego. Wojsko już od szeregu lat wprowadziło baraninę do jadłospisu żołnierskiego i nabywa ten rodzaj mięsa. Ministerstwo Spraw Wojskowych w połowie 1938 r. wydało zarządzenie, nakazujące nabywanie baraniny przede wszystkim u producentów i ich zrzeszeń, oraz dokonywanie zakupów w zasadzie bez przetargów, a z wolnej ręki, przy czym co do ceny tego mięsa następować ma porozumienie się z odnośnymi izbami rolniczymi.</u>
+ <u xml:id="u-37.59" who="#PPikusa">Na odcinku dostaw materiałów wojskowych duży nacisk kładzie Ministerstwo Spraw Wojskowych na stosowanie odpowiedniej polityki zakupów oraz popieranie surowców krajowych, W tych sprawach wojsko kieruje się nie tylko swoim bezpośrednim interesem, ale bierze pod uwagę również potrzeby i korzyści społeczne i ogólnopaństwowe. W dziale zaopatrzenia mundurowego Ministerstwo Spraw Wojskowych dąży stale do oparcia się wyłącznie na surowcach krajowych. Przejawia się to przede wszystkim w akcji zmniejszenia spożycia wełny zagranicznej, a podniesienia wytwórczości wełny krajowej. Przymus użycia wełny krajowej wynosi 60% przy dostawach. Zapotrzebowanie surowca włókienniczego roślinnego pokrywane jest obecnie prawie wyłącznie lnem krajowym. Podobną akcję popierania surowca krajowego widzimy i na odcinku zaopatrzenia w wyroby skórzane. Zakup skór garbowanych z surowca zagranicznego spadł ostatnio bardzo znacznie, zwłaszcza że dla skutecznej konkurencji ze skórami zagranicznymi obniżono przy dostawach wojska wymogi co do grubości skóry krajowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.60" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o marynarkę wojenną, trzeba stwierdzić, że strażnikiem morskich granic naszego Państwa oraz jego szlaków morskich jest Marynarka Wojenna, która powinna siłą swoją odpowiadać nie tylko ambicjom mocarstwowym Polski, ale i jej interesom gospodarczym. Marynarka wojenna powinna stanowić równorzędny element siły i potęgi Polski na równi z siłami zbrojnymi na lądzie i w powietrzu. W zakresie rozbudowy i organizacji Marynarka Wojenna poczyniła szczególnie w ostatnich latach duże postępy, które przejawiają się przede wszystkim w znacznym wzroście tonażu bojowego i unowocześnieniu jednostek morskich. W parze z rozwojem floty postępuje rozwój naszej flotylli rzecznej. Również lotnictwo morskie rozwija się pomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-37.61" who="#PPikusa">Celem uzyskania poziomu, jaki powinna zdobyć wojenna bandera polska na Bałtyku, zachodzi, obok potrzeby stałego zwiększania kredytów budżetowych na Marynarkę Wojenną, konieczność ścisłej i zorganizowanej współpracy całego społeczeństwa. Wprawdzie ofiarność nasza na Fundusz Obrony Morskiej jest żywa, ma jednak nadal charakter sporadyczny. Dotychczas zebrano na Fundusz Obrony Morskiej przeszło 10 miln. zł. Jedynie zbiorowy i ciągły wysiłek całego narodu, ujęty w ramy ustawowe, może przyśpieszyć rozbudowę floty wojennej, Przechodzę do przemysłu wojennego. W przygotowaniu materiałowym wojny ma podstawowe znaczenie przemysł wojenny. Nie ulega wątpliwości, że kto będzie lepiej, prędzej i więcej wytwarzał środków walki, ten będzie miał w przyszłej wojnie wielką przewagę nad przeciwnikiem. W specjalnych warunkach, w jakich Polska się znajduje, tylko własny przemysł wojenny może zapewnić ciągłość zaopatrzenia na wypadek wojny. Przemysł ten, odpowiednio rozbudowany i rozmieszczony, powinien tworzyć dostateczną bazę zaopatrzenia i wyposażenia wojska. Ażeby jednak przemysł wojenny mógł spełnić swe zadanie i zapewnić wojsku niezawodne środki zwycięstwa, musi: 1) posiadać możliwie wysoką zdolność wytwórczą i sprawność techniczną, 2) rozporządzać dostateczną ilością fachowców wyższych i niższych, 3) mieć zapewnioną podstawę surowcową przede wszystkim w rodzimych surowcach, 4) mieć zapewnioną energię cieplną i mechaniczną, opartą głównie na elektryfikacji i gazyfikacji, 5) mieć zapewnioną rodzimą wytwórczość urządzeń i przyrządów technicznych, a zwłaszcza obrabiarek, 6) mieć charakter narodowy. Podkreślić należy, że wojsko pracuje planowo i intensywnie w tych sześciu głównych kierunkach i może poszczycić się bardzo poważnymi wynikami swej pracy. Dzięki temu już dziś przemysł wojenny w Polsce stanowi potężne narzędzie obrony. Ponieważ przemysł wojenny w szerokim tego słowa znaczeniu obejmuje prawie cały przemysł krajowy, dlatego wojsko bierze bardzo czynny, a w wielu wypadkach pionierski udział w uprzemysłowieniu kraju. Okazało się to szczególnie w Centralnym Okręgu Przemysłowym, Przez planową i stopniową rozbudowę przemysłu wojennego, datującą się od 1921 r., dążą władze wojskowe do utworzenia w środkowym obszarze kraju zespołu zakładów przemysłowych, które by zapewniły jak najwyższy procent pokrycia w zakresie przedmiotów zaopatrzenia naszych sił zbrojnych. Ostatni rok wykazał pod tym względem wyjątkowo ożywioną działalność dzięki budowie szeregu zakładów w obszarze centralnym. Ta intensywna rozbudowa dotyczy nie tylko budowy zakładów o charakterze bezpośrednim wojskowym, lecz również zakładów o charakterze ogólnoprzemysłowym, budowanych przez przemysł prywatny.</u>
+ <u xml:id="u-37.62" who="#PPikusa">Prace w Centralnym Okręgu Przemysłowym są to prace, z których rozmiaru, przebiegu i szybkości wykonania słusznie możemy być dumni. Dominującą rolę wojska w zapoczątkowaniu i wykonaniu omawianych prac należy z całym naciskiem podkreślić. Szczególnie ważny jest fakt, że planowanie, budowanie i uruchamianie nowoczesnych zakładów przemysłowych w Centralnym Okręgu Przemysłowym odbywało się i odbywa wyłącznie przy pomocy fachowców polskich.</u>
+ <u xml:id="u-37.63" who="#PPikusa">Równolegle do rozbudowy przemysłu ściśle wojennego, władze wojskowe dokładają starań w celu rozbudowy przemysłu ogólnego, dostarczającego surowców i półfabrykatów oraz urządzeń i przyrządów technicznych. Ostatni rok dał duże osiągnięcia w dziedzinie rozwoju przemysłu ogólnego, współpracującego z przemysłem ściśle wojskowym. Z szczególnym naciskiem podkreślić należy, że władze wojskowe przywiązują wielką wagę do rozwoju przemysłu średniego i drobnego oraz rzemiosła i udzielają wydatnej pomocy tym rodzajom wytwórczości przemysłowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.64" who="#PPikusa">Celem zapewnienia fachowców dla przemysłu wojennego Ministerstwo Spraw Wojskowych prowadzi od szeregu lat przy ścisłej współpracy z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego planową akcję, która daje bardzo dobre wyniki. Na Politechnice warszawskiej wojsko zorganizowało i finansuje na wydziałach mechanicznym, chemicznym i elektrycznym sekcje wojskowe, kształcące przyszłych inżynierów przemysłu wojennego o pożądanych przez wojsko specjalnościach. W Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn im. Wawelberga i Rotwanda została utworzona z inicjatywy i kosztem wojska sekcja uzbrojenia. Kształcenie przyszłych fachowców: robotników, brygadzistów i majstrów odbywa się przy wytwórniach przemysłu wojennego, które dużym kosztem i staraniem, a przy ofiarnej pomocy wyższego personelu tworzą i prowadzą kursy wieczorowe, dokształcające, oraz szkoły fabryczne. Poziom tych kursów i szkół staje się stopniowo coraz to wyższym i ich liczba stale wzrasta. Zwłaszcza w ostatnim roku daje się zauważyć silny wzrost liczby tych szkół, powstających również w nowobudowanych zakładach.</u>
+ <u xml:id="u-37.65" who="#PPikusa">Władze wojskowe kładą szczególny nacisk na rozwój techniki wojennej i popieranie prac wynalazczych. Ośrodkami prac badawczych i techniczno-naukowych w zakresie doskonalenia przedmiotów zaopatrzenia wojskowego są wojskowe instytucje techniczne oraz pewna ilość cywilnych instytutów technicznych, subwencjonowanych przez wojsko.</u>
+ <u xml:id="u-37.66" who="#PPikusa">Władze wojskowe przywiązują szczególniejszą wagę do zabezpieczenia surowców dla przemysłu wojennego. Znaczenie surowców stale wzrasta dzięki intensywnej rozbudowie przemysłu wojennego. W programie surowcowym pierwsze miejsce zajmują, rzecz oczywista, surowce krajowe. Z tego względu wielką doniosłość dla wojska mają planowe badania geologiczne i poszukiwania górnicze Państwowego Instytutu Geologicznego. Na drugim miejscu postawić należy prace nad materiałami zastępczymi i syntetycznymi, które prowadzą do coraz większych wyników.</u>
+ <u xml:id="u-37.67" who="#PPikusa">Wojsko stale dąży do przestawiania przemysłu, ważnego dla obrony kraju, na surowce krajowe. Największe wyniki osiągnięto w dziedzinie włókienniczej, garbarskiej i tłuszczowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.68" who="#PPikusa">Zaopatrzenie przemysłu wojennego rejonu centralnego w energię cieplną i mechaniczną ma pierwszorzędne znaczenie wobec trudności, jakie mogłyby powstać wskutek geograficznego rozmieszczenia obecnych źródeł energetycznych. W planie tego zaopatrzenia postanowiono oprzeć się przede wszystkim na gazie ziemnym i siłach wodnych, jako najdogodniej rozmieszczonych źródłach energii. Zarówno w dziedzinie gazyfikacji jak i elektryfikacji obszaru środkowego Państwa należy zanotować poważne wyniki. Poczynione inwestycje nie tylko zapewniły energię uruchomionym zakładom przemysłu wojennego, ale stały się też podstawą do rozwoju placówek przemysłowych o charakterze ogólnym.</u>
+ <u xml:id="u-37.69" who="#PPikusa">Władze wojskowe przywiązują dużą wagę do normalizacji w zakresie wyrobów gotowych i półfabrykatów. W związku ż tym opracowano w wojsku szereg norm, które bądź to mają zastosowanie w Ministerstwie Spraw Wojskowych, bądź też zostały wydane przez Polski Komitet Normalizacyjny przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, jako normy ogólnopaństwowe.</u>
+ <u xml:id="u-37.70" who="#PPikusa">Władze wojskowe otaczają szczególną opieką pracowników, zatrudnionych w zakładach przemysłowych, administrowanych przez wojsko. Zakłady te niewątpliwie przodują pod względem urządzeń społecznych i kulturalno- oświatowych. Ponadto władze wojskowe zwróciły szczególną uwagę na urządzenia, mające na celu ochronę zdrowia i żyęja pracowników. Dzięki tej działalności nie tylko nie ma żadnych zatargów z pracownikami na terenie zakładów wojskowych, ale i osiągnięto wśród pracowników nastroje ideowe i ofiarne dla pracy na rzecz obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.71" who="#PPikusa">Akcji usprawnienia administracji wojskowej poświęca Ministerstwo Spraw Wojskowych bez przerwy szczególną uwagę, dążąc do dostosowania organizacji aparatu i systemu gospodarowania do aktualnych, coraz bardziej złożonych wymogów i warunków. W tej dziedzinie wykonano szereg prąc zasadniczych, które pozwoliły na dalsze usprawnienie administracji wojskowej i uzyskanie poważnych oszczędności osobowych i rzeczowych. Duże usługi oddaje Korpus Kontrolerów, jako bezpośredni organ Ministerstwa Spraw Wojskowych do sprawowania w jego imieniu kontroli administracji wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.72" who="#PPikusa">Jeżeli chodzi o ruch spółdzielczy w wojsku, to odgrywa on bardzo ważką rolę w akcji rozwojowej całej spółdzielczości polskiej. Istnienie w wojsku spółdzielni spożywców ma wielkie znaczenie dla propagandy spółdzielczości, gdyż żołnierz, będąc członkiem spółdzielni w wojsku, uczy się samodzielności, samowystarczalności i niezależności gospodarczej, a po wyjściu z szeregów szerzy ideę spółdzielczości we wszystkich zakątkach kraju. Ilość czynnych spółdzielni wojskowych wynosi obecnie 212 (z 326 sklepami), a są one oparte o własne kapitały udziałowe, sięgające sumy około 900.000 zł i fundusze zasobowe, sięgające sumy ponad 1.750.000 zł. Spółdzielnie wojskowe spełniają z pożytkiem nie tylko swoje podstawowe zadania gospodarcze, lecz podjęły od samego początku pracę nad uświadomieniem obywatelskim żołnierzy na odcinku spółdzielczym. Na cele oświatowe formacyj wojskowych od roku 1924 do 1937 spółdzielnie wojskowe wydatkowały z własnych funduszów 3.220.000, a Związek Rewizyjny spółdzielni wojskowych na cele wychowawczo - Spółdzielcze dalsze 181.000 zł. Toteż śmiało rzec można, że wojsko jest jednym z głównych propagatorów spółdzielczości w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-37.73" who="#PPikusa">Charakter nowoczesnej wojny wymaga ścisłej współpracy Ministerstwa Spraw Wojskowych z Ministerstwami cywilnymi w zakresie przygotowania obrony Państwa. Nad tą współpracą czuwa, jak wiadomo, Komitet Obrony Rzeczypospolitej, jako naczelna władza powołana do przygotowania obrony Państwa. W roku sprawozdawczym zanotować należy dwa ważne posunięcia w zakresie współpracy Ministerstw cywilnych nad przygotowaniem obrony Państwa, mianowicie: pierwsze, to skupienie wszystkich spraw związanych z aprowizacją w jednym Ministerstwie, mianowicie Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych. Ta centralizacja da niewątpliwie bardzo dobre wyniki. Drugie posunięcie, to stworzenie w Ministerstwie Przemysłu i Handlu osobnego Biura Surowcowego, które pozwoli na usprawnienie prac nad zapewnieniem surowców dla naszego przemysłu, co na wypadek wojny ma podstawowe znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-37.74" who="#PPikusa">Wysoki Sejmie! W referacie swym starałem się zobrazować cały ogrom prac, wysiłków, potrzeb i zamierzeń wojska, związanych z gotowością obronną Państwa, a których cyfrowym wykładnikiem powinien być budżet wojska. Otóż, niestety, zdajemy sobie wszyscy sprawę, że pomimo znacznie zwiększonych potrzeb i zadań sił zbrojnych nasz budżet wojskowy nadal jest zbyt szczupły i nie stoi w odpowiednim stosunku do olbrzymich sum, wydawanych na utrzymanie wojska i zbrojenia przez naszych sąsiadów. W takich warunkach dla utrwalenia właściwego stanowiska Polski w Europie musi być, mimo istniejących trudności, ze zdwojoną energią realizowane hasło, rzucone w naród przez Naczelnego Wodza, pomnożenia pogotowia zbrojnego. Hasło to, które brzmieć powinno jak rozkaz, nabiera dziś szczególnej mocy i znaczenia. Stwierdzić należy z radością, że ogół społeczeństwa należycie je docenia. Świadczy o tym zarówno wzmożona ofiarność szerokich mas polskich na dozbrojenie, jak i coraz szersza współpraca na konkretnych odcinkach, wypływająca ze wskazań Twórcy i Wodza Wojska Polskiego, który w zespoleniu wysiłku całego narodu z wysiłkiem wojska widział największą potęgę odrodzonego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.75" who="#PPikusa">Kończąc swój referat, stwierdzić muszę, że niedostateczne środki, jakimi wojsko rozporządzało, wydatkowane były rozumnie, oględnie i celowo, co pozwoliło kierownictwu naszych sił zbrojnych planową intensywnością wysiłku osiągać częstokroć imponujące rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-37.76" who="#PPikusa">W dyskusji budżetowej stwierdził p. Minister Spraw Wojskowych, że niezależnie od specyficznej struktury budżetu wojskowego wykonanie jego podlega wszechstronnej kontroli Najwyższej Izby Kontroli. Sprawozdanie z wyników kontroli za okres budżetowy 1937/38, złożone Wysokiej Izbie, zawiera w tej mierze bardzo wiele cennego materiału, który, nie naruszając tajności, pozwala jednak na zorientowanie się w gospodarowaniu budżetem wojskowym i poddanie go krytyce Izb ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-37.77" who="#PPikusa">Polska posiada ogromne, dotychczas niewyzyskane siły i zasoby, na których można oprzeć przyszły rozwój i wzmocnienie potęgi Polski. Jest naszym obowiązkiem pobudzić i zaktywizować te drzemiące jeszcze w naszym narodzie i naszej ziemi siły i zasoby, oraz uczynić wszystko, co tylko się mieści w granicach naszych możliwości, by przygotować do dyspozycji Naczelnego Wodza jak najsprawniejszy aparat państwowy i gospodarczy, jako wyraz zdecydowanej woli całego narodu w kierunku obrony interesów i praw Polski.</u>
+ <u xml:id="u-37.78" who="#PPikusa">Widzimy, że wojsko stworzone przez Wielkiego Budowniczego Państwa Polskiego i Wielkiego Wychowawcę Narodu, Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego nie tylko stoi czujnie na straży Jego wiekopomnej spuścizny, ale bierze jak najczynniejszy udział w umocnieniu i powiększeniu tej spuścizny czy to na własnym odcinku, czy też na innych odcinkach przez ścisłą współpracę ze społeczeństwem polskim. Społeczeństwo to z szczególnym zadowoleniem i prawdziwą dumą patrzy na swe wojsko, które stanowi najsilniejszą spójnię wszystkich Polaków na świecie.</u>
+ <u xml:id="u-37.79" who="#PPikusa">Sądzę więc, że będę wyrazicielem całego Sejmu, gdy złożę na ręce Pana Ministra Spraw Wojskowych wyrazy jak najpełniejszego uznania i szczerego podziwu dla pracy wojska, wyrazy jak najserdeczniejszych uczuć dla naszej przez całe społeczeństwo polskie ukochanej armii oraz wyrazy hołdu i żołnierskiego oddania dla naszego Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-37.80" who="#komentarz">(Posłowie wstają. Długotrwałe huczne oklaski. Okrzyki:</u>
+ <u xml:id="u-37.81" who="#PPikusa">Niech żyje!)</u>
+ <u xml:id="u-37.82" who="#PPikusa">Komisja Budżetowa rozważyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Wojskowych na rok 1939/40 na posiedzeniu w dniu 3 lutego br. i przyjęła go bez poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-37.83" who="#PPikusa">Stawiając wniosek o przyjęcie budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych w brzmieniu, zaprojektowanym przez Rząd, pozwolę sobie jednocześnie zwrócić się z gorącym apelem do panów posłów, aby w zrozumieniu przełomowych czasów, jakie dziś przeżywamy, podjęli się aktywnego propagowania zdrowej, polskiej idei militarnej wśród najszerszych mas społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.84" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Rozprawa nad tą częścią preliminarza budżetowego jest wyczerpana, a jednocześnie jest wyczerpany porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#Marszalek">Poproszę Pana Sekretarza o odczytanie projektu ustawy, złożonego przez jednego z posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzpSkrypnyk">Projekt ustawy, złożony przez posła Stefana Klimkiewicza, o Wojennym Krzyżu Ochotniczym i Wojennym Medalu Ochotniczym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Projekt ten przyjmuję do laski marszałkowskiej i odeślę go do właściwej komisji. Proszę o odczytanie interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzpSkrypnyk">Interpelacja, złożona przez posła ks. dr Józefa Lubelskiego, do p. Prezesa Rady Ministrów i p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie nieobsadzania Ambasady przy Stolicy Apostołskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszalek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#Marszalek">Ażeby umożliwić odbycie posiedzenia Komisji Inwestycyjnej, które jest wyznaczone na jutro po południu, zamierzam przenieść rozprawę nad budżetem Ministerstwa Poczt i Telegrafów, wyznaczoną na. jutro, na inny dzień, o czym Panów Posłów osobno uwiadomię. W ten sposób następne posiedzenie, które odbędzie się jutro, dnia 15 lutego, we środę o godzinie 9 rano, będzie miało jeden tylko punkt porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 — rozprawa szczegółowa nad częścią 11 Ministerstwo Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony w sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 2.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00010-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00010-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..aadcbe7
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00010-01/header.xml
@@ -0,0 +1,121 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00010-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>10 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>10 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">10</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-15</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterKomunikacjipUlrych" role="speaker">
+ <persName>Minister Komunikacji p. Ulrych</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaranski" role="speaker">
+ <persName>P. Barański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBilak" role="speaker">
+ <persName>P. Bilak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBohuszSzyszko" role="speaker">
+ <persName>P. Bohusz-Szyszko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDziekonski" role="speaker">
+ <persName>P. Dziekoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJablonski" role="speaker">
+ <persName>P. Jabłoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJahodaZoltowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jahoda-Żółtowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJaworski" role="speaker">
+ <persName>P. Jaworski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksSandecki" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Sandecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKwapisiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Kwapisiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLobodzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Łobodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POgorodnik" role="speaker">
+ <persName>P. Ogorodnik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRatajczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Ratajczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Rudnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowa" role="speaker">
+ <persName>P. Sowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSwiecicki" role="speaker">
+ <persName>P. Święcicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSwietnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Świętnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTarnawski" role="speaker">
+ <persName>P. Tarnawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWawrzkowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wawrzkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWojcik" role="speaker">
+ <persName>P. Wójcik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWymyslowski" role="speaker">
+ <persName>P. Wymysłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZimny" role="speaker">
+ <persName>P. Zimny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekMudryj" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekWenda" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Wenda</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00010-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..6f3c5ee
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,672 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 10 posiedzenia w dniu 15 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Minister Komunikacji Juliusz Ulrych.*</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki.*</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie,</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Wadowski i Żenczykowski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Wadowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Protokół 9 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu sprzeciwu.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Baran, Ostafin i Wełykanowicz.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Gutowskiemu i Mystkowskiemu na 1 dzień, Pimonowowi i Zieleśkiewiczowi na 2 dni, Grzybkowskiemu, Ostrowskiemu i Wróblowi na 3 dni.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druk nr 100). Rozprawa szczegółowa nad częścią 11 — Ministerstwo Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Jahoda-Żółtowski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PJahodaZoltowski">Wysoki Sejmie! Przystępując do referowania budżetu Ministerstwa Komunikacji i podległych mu przedsiębiorstw państwowych, muszę zaznaczyć, że u nas w Polsce Państwo jest głównym dostarczycielem usług komunikacyjnych, że w jego ręku spoczywa decyzja w tym zakresie, bądź jako właściciela przedsiębiorstw transportowych, bądź jako przeprowadzającego niemal wyłącznie inwestycje.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PJahodaZoltowski">Wobec ogólnego niedorozwoju środków komunikacyjnych w Polsce każde pociągnięcie w dziedzinie polityki transportowej posiada u nas znacznie głębszy wpływ na życie gospodarcze, aniżeli w krajach o bardziej rozwiniętej i bardziej wszechstronnej sieci komunikacyjnej. Polska nie może ograniczać się jedynie do modernizowania swej sieci, jak to czynią kraje, będące w lepszym od nas położeniu, bo spotykamy się również z innym problemem, a mianowicie z koniecznością skorygowania tej naszej sieci komunikacyjnej, budowanej przez zaborców z ich punktu widzenia, bądź strategicznego, bądź gospodarczego, które przecież nie były zbieżne z naszymi własnymi, odmiennymi interesami. Przejęliśmy po zaborcach bardzo niewspółmierną sieć komunikacyjną, niestety nie udało się nam dotąd ani jej wyrównać, ani nawet poważnie złagodzić tych różnic. Zdołaliśmy jedynie odbudować zniszczone wojną obiekty, co, trzeba przyznać, stanowiło poważny wysiłek.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PJahodaZoltowski">Nie mieliśmy i nie mamy, poza małymi wyjątkami, dobrej sieci komunikacyjnej, a tymczasem pamiętać musimy o dwóch prawdach, że drogi komunikacyjne wywierają przemożny wpływ na układanie się stosunków gospodarczych, oraz że są jednym z istotnych elementów siły Państwa zarówno gospodarczej, jak i obronnej, a ich niedorozwój wpływa w wysokim stopniu hamująco na postęp gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PJahodaZoltowski">Referując na Komisji Budżetowej stan sieci komunikacyjnej, podałem ich ścisłą charakterystykę na podstawie danych statystycznych, dlatego cyframi tymi, które są w drukowanym referacie, nie będę zajmował uwagi Wysokiej Izby. Zaznaczę jeszcze tylko, że porównanie sieci dróg polskich z zagranicznymi wypada dla nas niekorzystnie. Tak samo przedstawia się stosunek taboru komunikacyjnego mechanicznego.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#PJahodaZoltowski">Stan naszej komunikacji musi napawać nas troską i obawą, a problem komunikacyjny wysuwa się w hierarchii zagadnień państwowych bezwzględnie na pierwsze miejsce i to zarówno z gospodarczego, jak i z militarnego punktu widzenia. Państwo i naród muszą się zdobyć na największy wysiłek, bo od rozbudowy sieci komunikacyjnej zależy zarówno rozwój życia gospodarczego, jak i siła obronna. Słaba sieć to nie tylko dowód ubóstwa, ale i dowód słabości, a przede wszystkim przyczyna ogromnego marnotrawstwa i przeszkoda w przebudowie struktury gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#PJahodaZoltowski">Referowany przeze mnie budżet nie zawiera poważniejszych kwot na inwestycje i jest właściwie budżetem administracyjnym, a jego charakterystykę można by określić raczej jako wegetacyjną. Cały ciężar inwestycyj, a nawet normalnych uzupełnień majątku zniszczonego długoletnią służbą przerzuca się częściowo do programu inwestycyjnego. Ponieważ nie moją jest rolą referowanie programu inwestycyjnego, przeto ograniczę się krótko do przypomnienia, że według oświadczenia p. Wicepremiera następna trzechlatka ma być poświęcona właśnie sprawie ulepszenia naszej komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#PJahodaZoltowski">Przechodząc do administracji, zaznaczam, że dochody administracyjne zarządu centralnego preliminuje się w kwocie 7.610.000 zł. Ten stosunkowo duży wzrost tłumaczy się tym, że w przyszłym roku budżetowym nastąpi wpłata Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego jako części zysku i na tę wpłatę preliminuje się 7.000.000 zł. W rozchodach natomiast przewidziana jest kwota 4.000.040 zł. Należy zaznaczyć, że część rozchodów zarządu centralnego mieści się właściwie w rozchodach P. K. P., gdyż Minister Komunikacji sprawuje równocześnie zarząd kolejami państwowymi. Budżet Głównej Inspekcji Komunikacji i wojewódzkich wydziałów komunikacyjno-budowlanych oraz wydziałów dróg wodnych nie odbiega zasadniczo od obecnie obowiązującego budżetu, a nieznaczne podwyżki znajdują swe uzasadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#PJahodaZoltowski">Z kolei przechodzę do pierwszego wielkiego działu naszej komunikacji, tzn. do dróg kołowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#PJahodaZoltowski">Na 10.000 mieszkańców przypada w Polsce 18 km dróg twardej nawierzchni, we Francji 166 km, w Danii 147, w Italii 35, w Rumunii 34. Stosunek ten obejmuje również drogi twarde z nawierzchnią tłuczniową, która, jak wiemy, w pojęciu europejskim jest uważana za nie odpowiadającą obecnym potrzebom, przy czym w dodatku grubość tłucznia na polskich drogach waha się od 9 do 12 cm, gdy na zachodzie od 25 do 35. Powoduje to łącznie z silnym ruchem trakcji konnej znacznie szybsze niszczenie naszych dróg. Obecnie znamy takie odcinki, po których przejechanie samochodem należy do trudności. Drogi te wymagają bardzo wielkiej konserwacji, szczególnie mosty. Wydatki na konserwacje dróg i mostów osiągnęły mniej więcej właściwą wysokość tylko w latach 1927/28—1930/31 a więc przez 4 lata. Zaraz jednak w latach następnych kwoty przeznaczone na ten cel zredukowano do około 10 miln. zł rocznie. W r. 1937/38 wydatki na konserwację dróg i mostów dokonywane były w drodze operacyj kredytowych. W budżecie poprzednim, a więc 1938/39 preliminowano na ten cel kwotę 20 miln. zł, obecnie spadła ona do 10 miln. zł, a więc kwoty wyraźnie niewystarczającej na właściwe konserwowanie istniejących dróg i mostów,. Właściwe utrzymanie istniejących dróg w takim stanie, aby można było o nich powiedzieć, że jest to droga dobra, a w dodatku żeby w razie wojny mogły one przetrwać ruch kolumn wojskowych, wymaga wkładów na konserwację około 50 miln. zł rocznie. Z funduszów państwowych wydano na konserwację w latach: 1935/36 37 miln. zł. 1936/37 22 miln. zł, 1937/38 24 miln. zł, a na 1939/40 r. preliminuje się zaledwie, jak wspomniałem, 10 miln. zł. Obserwujemy więc stały spadek wydatków na ten cel i nic dziwnego, że drogi nasze niszczeją.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#PJahodaZoltowski">Na komisji p. poseł inż. Barański słusznie stanął na stanowisku, że nie powinno się dalej obniżać normalnych wydatków budżetowych na utrzymanie tego działu, zaproponował utrzymanie poprzedniej pozycji w wysokości 20 miln, zł. Komisja podzieliła zdanie, że kwotę na ten ceł należy zwiększyć, a odnośna zmiana znajduje swój wyraz w zaprojektowanym przez komisję nowym brzmieniu art. 6 ustawy skarbowej, przez dodanie punktu e), zezwalającego na zwiększenie wydatków także i na utrzymanie dróg i mostów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#PJahodaZoltowski">Pod względem jakości drogi nasze nie są dostosowane do ruchu samochodowego. Na ogólną ilość 63.000 km dróg o nawierzchni twardej mamy tylko 2.600 km dróg o nawierzchni ulepszonej, czyli zaledwie 4,4% ogólnej ilości dróg. Drogi nieulepszone nie pozwalają na całkowite wykorzystanie szybkości pojazdów mechanicznych bez zmniejszenia bezpieczeństwa, hamują rozwój motoryzacji i turystyki i nie wytrzymują większych transportów, jak wspomniałem, wojskowych, a wskutek pyłu i błota obniżają higienę miast. Wymagają poza tym jeszcze większych wydatków na konserwację, gdyż utrzymanie 1 km drogi z nawierzchnią tłuczniową na odciekach o intensywnym ruchu kosztuje średnio 7.000 zł rocznie, podczas gdy koszt utrzymania 1 km nawierzchni ulepszonej wynosi od 2.000 do 600 zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#PJahodaZoltowski">Zadłużenie Funduszu Drogowego na dzień 31 marca 1938 r. przedstawia się następująco: pożyczki Skarbu Państwa 10 milionów, z Funduszu Pracy 8.800.000, pożyczki wekslowe 53 miliony—razem z innymi drobniejszymi 183 miliony zł. Do umorzenia w przyszłych okresach budżetowych pozostaje z lat 1931 — 1936 105 milionów, a z r. 1937/38 51.923.000 zł. Na spłatę zobowiązań preliminuje się w obecnym budżecie 30.400.000 zł, a więc więcej niż w roku ubiegłym. Wpływy Funduszu Drogowego preliminuje się na 28 miln. zł, a więc więcej niż w budżecie ostatnim o 5 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#PJahodaZoltowski">Drugim działem komunikacyjnym w naszym Państwie są drogi wodne. Ich ogólną charakterystykę również podałem w szczegółach drukowanych w referacie. Tutaj tylko jeszcze przypomnę, że w budżecie obecnym drogi wodne mają preliminowany dochód w kwocie 2.100.000 zł, a wydatki w wysokości 15.100.000 zł. W dochodach najpoważniejszą pozycją są opłaty za używanie dróg wodnych, preliminowane w wysokości 1.500.000 zł. Zaznaczyć należy, że podwyższa się tę pozycję w porównaniu z budżetem ubiegłym o 700.000 zł. W wydatkach natomiast na utrzymanie dróg wodnych preliminuje się 2.740.000 zł. Obejmuje to wydatki takie, jak na usuwanie przeszkód żeglugowych, na utrzymanie budowli wodnych na rzekach żeglownych i spławnych, a tymczasem rzeczywiste potrzeby w tym zakresie wynoszą 10.800.000 zł rocznie. Ponieważ stan taki trwa już od szeregu lat, niewystarczająco są utrzymywane budowle wodne, niszczeją ponad przeciętną miarę, okaże się to zgubnym już w najbliższych latach.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#PJahodaZoltowski">Kwoty na spłatę zobowiązań stale rosną. Na rok bieżący preliminuje się 10.700.000 zł, gdy w ubiegłym było preliminowanych tylko 7.000.000 zł. W r. 1938/39 Ministerstwo Komunikacji dysponowało na nowe budowle wodne o charakterze inwestycyjnym z kredytu inwestycyjnego sumą 18 miln. zł, z Funduszu Pracy 5.000.500 zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#PJahodaZoltowski">W hierarchii potrzeb pierwszą kolejność posiada naturalnie droga wodna Wisły, łącząca Zagłębie Węglowe z Centralnym Okręgiem Przemysłowym, stolicą i polskimi portami, a następnie droga równoleżnikowa zachód-wschód. Na realizację tego planu potrzeba rocznie 60 — 70 miln. zł. Kredyt dyspozycyjny wyniósł w roku ubiegłym zaledwie 1/3 część faktycznego zaopatrzenia. W latach poprzednich było jeszcze gorzej. Według planu inwestycyjnego na najbliższą trzylatkę preliminuje się na ten cel znowu tylko 25 miln. zł rocznie, a więc tempo robót nie będzie przyśpieszone. Wynika z tego, że rozmiary robót na osi dróg Wisły i na drogach równoleżnikowych będą stosunkowo nieduże, co jest równoznaczne z przesunięciem terminu zakończenia tych kapitalnych i posiadających pierwszorzędne znaczenie gospodarcze inwestycyj.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#PJahodaZoltowski">Rozpoczęte połączenie systemu rzeki Warty z systemem Wisły przez budowę kanału Warta — Gopło, jak to słusznie podniósł na komisji p. Wicemarszałek Burzyński, powinno być jak najprędzej zrealizowane, gdyż w ten sposób bodaj jedna dzielnica Polski mogłaby mieć swój program dróg wodnych w dużej mierze urzeczywistniony.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#PJahodaZoltowski">Zagadnienie dróg wodnych u nas wiąże się z jednym jeszcze wielkim zagadnieniem gospodarstwa polskiego, mianowicie ze sprawą taniego przywozu podstawowych surowców, których złoża położone są ekscentrycznie względem całości ziem polskich, jak np. węgiel, żelazo, nafta, bazalty na Wołyniu, Sam wywóz węgla eksportowego dosięga przeciętnie 10 milionów ton, dając kolejom stratę około 30 milionów zł na tym jednym towarze. Doświadczenia licznych krajów wskazują, że dobrze rozbudowane drogi wodne mogą odciążyć koleje od tych nierentownych przewozów. Jakkolwiek przewóz wodą będzie rentowny, to i tak będzie tańszy od przewozu kolejowego o jakie 40 — 50%, Obecnie drogi wodne nie stoją u nas na właściwym poziomie i dlatego transport wodny zamiast kształtować się taniej od kolejowego jest z reguły droższy. Brak jest między koleją a żeglugą zasady podziału pracy, natomiast stosowane są jednostronne świadczenia kolei na rzecz żeglugi w postaci taryf, mających na celu dostarczenie żegludze ładunków, które bez tego powinny zostać przy kolei.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#PJahodaZoltowski">Wskutek zaniedbań w budowie dróg wodnych przedsiębiorstwa żeglugowe walczą z poważnymi trudnościami. Zwlekanie z uregulowaniem Wisły uniemożliwia zharmonizowanie transportu kolejowego z wodnym, jak o tym wspomniałem, narażając kolej wobec tego na wykonywanie przewozu towarów masowych, a z drugiej strony uniemożliwiając racjonalny rozwój przedsiębiorstw żeglugowych. Wskutek tego braku zharmonizowania gospodarka narodowa ponosi tak wielkie straty, że ich wysokość równa się niemal kosztom inwestycyj w czasie równym budowie. Dla uniknięcia jakichkolwiek nieporozumień zaznaczam, że nie jest to równoznaczne z amortyzacją danej inwestycji jako takiej, lecz chodzi o wyrównanie w ramach całej gospodarki narodowej. Tego rodzaju sytuacja powinna skłonić nas do najwyższego wysiłku przy budowie dróg wodnych, a do jakiego stopnia zagadnienie takiej budowy jest dla całokształtu gospodarki narodowej ważne, dowodzi fakt, że Niemcy nawet w czasie wielkiej wojny swojej podstawowej pracy wodnej nie przerwali.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#PJahodaZoltowski">Z kolei przechodzę do następnego wielkiego działu naszej komunikacji, do Polskich Kolei Państwowych, Załączony do budżetu państwowego na rok 1939/40 plan finansowo-gospodarczy przedsiębiorstwa P. K. P. obejmuje na okres od 31 stycznia do 1 grudnia 1939 r. kwoty, które tam są wymienione. W chwili, gdy nad tym dyskutujemy, wszedł on już w życie, a w chwili gdy budżet zostanie uchwalony przez Izby, minie już pełny kwartał od jego wykonania. Rok bowiem gospodarczy P. K. P. nie jest równy z rokiem budżetowym Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#PJahodaZoltowski">Polskie Koleje Państwowe mają wpłacić w r. 1939 do Skarbu Państwa 12 milionów zł, bo tyle według przedłożonego planu finansowego ma wynieść nadwyżka wpływów. P. K. P. wpłaciły do Skarbu Państwa w latach: 1935/36 8 milionów, 1936/37 10 milionów, a w 1937/38 26,5 miliona zł. W budżecie na r. 1938/39 preliminowane było aż 42 miliony zł, a wpłynęło tylko 6,5 miliona zł. Gospodarka P. K. P. w 1937 r. dała nadwyżki wpływów nad rozchodami 95 milionów zł. Z kwoty tej wpłacono do Skarbu Państwa 26,5 miliona, a więc nawet o 2 miliony więcej od preliminowanej wówczas wpłaty. Według planu finansowo-gospodarczego na rok 1937 preliminowano wpływów 883 miliony zł, wpłynęło zaś faktycznie 968, przy czym sam przewóz towarów dał prawie o 60 milionów zł więcej. Na rok 1939 plan finansowo-gospodarczy preliminuje wpływów 955.800.000 zł, a rozchodów zwyczajnych 938.800,000 zł. A więc we wpływach przewiduje się na r. 1939 o 13 milionów zł mniej, aniżeli było faktycznie w 1937 r. W rozchodach zaś przewiduje się na 1939 r. o 70 milionów zł więcej, niż wydatkowano w 1937 r. W tych warunkach nie można się spodziewać, by rok bieżący stał się tak miłą niespodzianką, jaką dla P. K. P. był 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#PJahodaZoltowski">Muszę zaznaczyć, że preliminowane rozchody nie pokrywają właściwego zapotrzebowania P. K. P., zwłaszcza w zakresie utrzymania podtorza i uzupełnienia taboru.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#PJahodaZoltowski">W eksploatacji kolei najwięcej wpływów przynosi przewóz towarów, a przy tym ten przewóz jest rentowny. Przewóz osób, bagażu i poczty jest deficytowy. Ścisłe skomercjalizowanie kolei w pierwszej linii musiałoby prowadzić do zmiany tych stosunków, Przewóz osób ma przynieść w 1939 r. 245.700.000 zł. W porównaniu z budżetem 1938 r. następuje podwyższenie wpływów z tego tytułu o 16,5 miliona zł. W roku 1937 za biletami okresowymi przejechało 129 milionów osób, czyli 61,7% wszystkich pasażerów, a za biletami normalnymi 48.385.000, czyli 23% wszystkich pasażerów. Ulgowych było 15%, czyli że stosunek pasażerów jeżdżących za biletami normalnymi do pasażerów z biletami ulgowymi, po wyłączeniu jeżdżących za biletami okresowymi, wyraża się jak 3 : 5, dokładnie 39,8%. Deficyt przewozu osób w roku 1937 wynosił 53 miliony. Można więc sformułować twierdzenie, że deficyt ten pochodzi ze zbyt szeroko stosowanej polityki ulg taryfowych w ruchu osobowym. Aby uniknąć tego deficytu na przyszłość, należało by dążyć nie do skasowania ulg, lecz tylko do wprowadzenia pewnych ograniczeń. Ministerstwo Komunikacji poszło częściowo po tej linii, wprowadzając zwyżkę cen biletów okresowych na krótkie odległości. Trzeba przyznać, że tego rodzaju ruch podmiejski wykazuje największy deficyt, ale stwierdzić też należy, że Ministerstwo poszło po linii najmniejszego oporu, ograniczając ulgi powszechne, a więc dostępne dla każdego obywatela. Nie przeprowadzono natomiast rewizji taryf ulgowych dla osób uprzywilejowanych.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#PJahodaZoltowski">Przewóz towarów preliminowany jest na 619 milionów zł, gdy w 1937 r. wpływ z tego tytułu wynosił 607.400.000 zł. W tym roku dało to kolejom zysk w wysokości 224 milionów zł. Jednakże nie wszystkie przewozy towarów są rentowne, np. eksport przez Gdynię i Gdańsk dał deficytu około 37 milionów zł- Ten deficyt spowodował głównie przewóz węgla. W obrocie wewnętrznym deficytowymi są: przewóz rudy żelaznej, nawozów potasowych, dalej niektóre wyroby kamienne, węgiel dla kresów wschodnich, drewno. Przy imporcie przez porty polskiego obszaru celnego deficytowymi są natomiast przewozy rudy żelaznej, cynkowej, łomu żelaznego i stali oraz fosforytów. Na wszystkich, a więc i na zagranicznych kolejach obowiązuje powszechnie taryfa różniczkowa na przewóz towarów, która polega na tym, że za przewóz należy brać tyle, ile dany towar może znieść. Innymi słowy, kolej dzieli się z rentą konsumenta przy pewnych towarach i to ma pójść potem na pokrycie strat kolei przy przewozie towarów o niskiej zdolności przewozowej. Obecne możliwości kolei przy przejmowaniu renty konsumenta zostały mocno ograniczone wskutek rozwoju innych środków przewozowych, a głównie transportu samochodowego. Dlatego też towarom o dużej zdolności płatniczej za przewóz różniczkowy system taryf zabiera tylko stosunkowo małą część owej renty. Powoduje to ograniczenie możliwości obniżenia taryfy na inne towary, a granicą tych obniżek musi być własny koszt przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#PJahodaZoltowski">W ubiegłym stuleciu kolej miała monopolistyczne stanowisko i dlatego mało interesowała się swoimi kosztami stałymi, biorąc za przewóz tyle, ile towar mógł znieść. W takich warunkach kolej mogła stosować rozległy system taryfy różniczkowej, z wielką korzyścią naturalnie dla życia gospodarczego, Różniczkowy system taryf kolejowych został zachwiany z chwilą ogromnego i szybkiego rozwoju automobilizmu. Samochód odbiera kolei przewóz towarów wysokotaryfowych i podkopuje tym samym zdolność konkurencyjną kolei, ograniczając możliwości przewozu towarów niżejtaryfowych. Dla kolei grozi to ujemnymi skutkami gospodarczymi. Utrata zaś na rzecz samochodów ruchu osobowego jest mniej bolesna, bo ruch pasażerski na kolejach zawsze jest deficytowy, a w najlepszym razie małorentowny.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#PJahodaZoltowski">Taryfa P. K. P. nosi obecnie charakter autarkiczny, ale z drugiej strony w stosunku do struktury gospodarczej kraju ma charakter raczej bierny, idąc poniekąd w kierunku petryfikacji obecnej struktury gospodarczej pomimo jej wad. Równocześnie odznacza się ogromną degresją w miarę wzrostu odległości przewozu. Degresja ta dla niektórych towarów ponad pewne odległości kasuje zupełnie przyrost ceny. I tak np. stawka na węgiel stabilizowana jest u nas na odległość 50 km.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#PJahodaZoltowski">Akcja obniżania cen rozpoczęta przez Rząd odbywała się w znacznej mierze kosztem kolei. W walce z kartelami o obniżkę cen aport Państwa odbywał się niemal z reguły w formie obniżenia taryf przewozowych, kumulując zniżkę ceny u konsumenta, nadto kompensując przemysłowi powstały stąd ubytek dochodów. W ten sposób obniżono taryfy na przewóz węgla, koksu, surowców i wytworów przemysłu hutniczego i metalurgicznego, na produkty naftowe i na nawozy sztuczne. Niewątpliwie prędzej czy później muszą zapaść decyzje, mające na celu sanację tych stosunków. W obecnym stanie rzeczy należy przewidywać, że im później one zapadną, tym będą trudniejsze. Obecnie trudno realnie przewidywać, ażeby tę sanację mogło dać zwiększenie się przewozu albo też kompresja wydatków. Bez równoczesnej rewizji taryfy towarowej i bez odciążenia kolei z serwitutów trudno myśleć obecnie o wyprowadzeniu P. K. P. na właściwą drogę.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#PJahodaZoltowski">P, Minister Komunikacji nie prowadzi obecnie polityki taryfowej samodzielnie, musi ją uzgadniać z innymi trzema ministrami: Skarbu, Przemysłu i Handlu, oraz Rolnictwa i Reform Rolnych, Pozostawienie więc p. Ministrowi Komunikacji większej swobody w polityce taryfowej uważam za niezbędne, jeżeli gospodarka kolei w przyszłości nie ma się zupełnie załamać. Stoimy bowiem przed naglącą koniecznością rewizji taryfy przewozowej. Powołuję się w tym miejscu na oświadczenie p. posła inż. Sowińskiego w dyskusji na komisji, że rewizja taka spotka się ze zrozumieniem sfer gospodarczych, które widzą, iż straty ponoszone w razie niedostarczenia np. na czas wagonów z braku taboru, a więc straty na czasie, uzasadniają ofiary na rzecz P. K. P. ze strony świata gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#PJahodaZoltowski">Polska ma obecnie najmniejszy przeciętny wpływ za 1 tonokilometr na swoich kolejach. Wynosi on bowiem 3,1 gr, we Francji jest 4,2, w Rumunii 4,7, a w Niemczech 7,7. Ten nadzwyczaj niski poziom taryfy, mierzony wpływem za 1 tonokilometr, świadczy o tym, że P. K. P, dłużej podobnej polityki taryfowej nie będą w stanie prowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#PJahodaZoltowski">Z kolei przechodzę do innej wielce bolącej sprawy, mianowicie do konserwacji torów. Utrzymywanie podtorza, mostów i przepustów prowadzone jest w zakresie niewystarczającym. Od szeregu lat na ten cel przeznacza się średnio około 4,5 miliona zł, podczas gdy na prowadzenie tego działu prawidłowo potrzeba by około 6 milionów rocznie. Należy zaznaczyć, że jeszcze stosunkowo znaczna ilość mostów, zniszczonych w czasie wojny, nie została dotąd odbudowana. P. pos. inż. Dziękoński cytował na komisji bardzo ciekawe cyfry, ile setek milionów złotych rocznie musielibyśmy wydawać, by dorównać Niemcom np. pod względem sieci kolejowej. Są to kwoty, pozostające dla nas obecnie w sferze marzeń.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#PJahodaZoltowski">Konserwacja torów jest niedostateczna, a przypisać to można jedynie niedostateczności kredytów na ten cel otwieranych. Zwracam również uwagę na dużą rozpiętość kosztów konserwacji torów między poszczególnymi dyrekcjami.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#PJahodaZoltowski">W dniu 1 grudnia 1938 r. mieliśmy 5,046 parowozów, z tego 1.120 osobowych, 3.142 towarowych. Od roku 1933 ilość zakupywanych parowozów znajdowała się poniżej potrzebnej normy, dało to niedobór 277 parowozów, czyli przeliczając na złote 110 miln. zł, Do budżetu na r. 1939 wstawiono kwotę 11.380.000 zł na zakup 26 parowozów i 2.120.000 zł na zakup 4 lokomotyw elektrycznych. Niedostateczny zakup parowozów powoduje podrożenie napraw, a więc zwiększenie kwot na utrzymanie taboru. Dalsze zmniejszenie zakupu parowozów musi wprowadzić duże trudności w prowadzeniu ruchu, Należy brać również pod uwagę, że z biegiem czasu materiał parowozów starzeje się, kotły nie wytrzymują norm wytrzymałości i musi nadejść czas, kiedy znaczna część parowozów stanie się nieprzydatna do wymogów ruchu.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#PJahodaZoltowski">Podobnie przedstawia się sprawa taboru wagonowego. Do budżetu na r. 1939 wstawiono tylko 10.920.000 na zakup 65 wagonów osobowych. Biorąc pod uwagę, że w ostatnich latach przewozy osobowe znacznie wzrastają i że obecnie ilość wagonów jest już niewystarczająca, aby uskutecznić wszystkie przewidywane przewozy i utrzymać dostateczną rezerwę, należało by według potrzeb ruchu powiększyć ilość wagonów jak najszybciej o 1.200 sztuk, Inwentarz wagonów towarowych P. K. P. i kolei lokalnych wynosił 152.788 sztuk, a zeszłoroczne i tegoroczne przewozy jesienne wykazały, że liczba wagonów towarowych, mimo doprowadzenia liczby chorych wagonów do minimum, jest stanowczo niewystarczająca.</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#PJahodaZoltowski">Przyjmując 50-letni czas życia wagonów towarowych, należało by zakupywać rocznie około 3.000 wagonów, czyli, licząc przeciętnie 10.000 zł na wagon, trzeba by na ten cel 30 milionów rocznie, a do budżetu na bieżący rok wstawiono na ten cel tylko 2.650.000 zł, za co ma być zakupionych 145 wagonów do specjalnych przewozów.</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#PJahodaZoltowski">Reasumując to, co powiedziałem, winienem ustalić, że roczna kwota na renowację taboru powinna wynosić na 90 sztuk parowozów 36 milionów zł, na 150 sztuk wagonów osobowych 22,500.000 zł, a na 3.000 sztuk wagonów towarowych 30 milionów zł, razem 88.500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.34" who="#PJahodaZoltowski">W latach ubiegłych, poczynając od 1928 r. w ten sposób wyglądało zakupywanie, że w latach 1928 do 1930 r. zakupywano powyżej tej normy rocznie, natomiast od 1931 do 1938 r. już poniżej, a obecnie preliminuje się zamiast 88.500.000 zł, tylko 25 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.35" who="#PJahodaZoltowski">Niedobór więc w latach od 1931 do 1938 r. w zakresie prawidłowej renowacji taboru wyraża się cyfrą 347,9 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.36" who="#PJahodaZoltowski">Do tego smutnego obrazu należy dodać, że na nowowybudowane linie kolejowe, a podbudowano ich jak wiemy 1.742 km, nie została zakupiona ani jedna nowa jednostka taboru. Potrzeba uzupełnienia taboru kolejowego znalazła zrozumienie również na komisji. Pozwolę sobie tutaj powołać się na opinie, wyrażone przez pp. posłów Gdulę i inż. Sowińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.37" who="#PJahodaZoltowski">Z kolei przechodzę do gospodarki personalnej na P. K. P. W r. 1937 przypadało na 1 km linii eksploatowanych 9,16 pracowników, na 1.000 pociągo-kilometrów 1,54 pracowników, a na 100.000 osio-kilometrów 2,76 pracowników. Obserwujemy wzrost pracowników w stosunku na 1 km linii eksploatowanych, bo w r. 1933 wypadało 8,26 pracowników, w 1934 r. 8,36, w 1935 r. 8,44, a w 1936 r. 8,11.</u>
+ <u xml:id="u-3.38" who="#PJahodaZoltowski">Na kolejach normalno-torowych z kredytów osobowych ma być opłacanych w 1939 r. pracowników etatowych 76.894 osoby, dziennie płatnych 26.728 osób, z kredytów rzeczowych pracowników etatowych 2.207 i dziennie płatnych 36.083 osób. Razem więc koleje normalnotorowe zatrudniać będą 141.912 osób. Gospodarka P. K. P. nie należy ani do najoszczędniejszych, ani do najracjonalniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-3.39" who="#PJahodaZoltowski">Na komisji problem pracowniczy był również obszernie poruszany, szczególnie przez p. posła Gdulę i p. inż. Dziękońskiego. Sprawy te, jak to zaznaczył p. Minister Komunikacji wówczas, są opracowywane przez Ministerstwo z całą uwagą, a w miarę możliwości finansowych postulaty te będą załatwiane.</u>
+ <u xml:id="u-3.40" who="#PJahodaZoltowski">Trudno nie poruszyć też pewnej nierównomierności kosztów administracyjnych. Przypuszczam, że w tej materii daje się dużo jeszcze zrobić, że niejedna oszczędność przy lepszej organizacji da się przeprowadzić. Rozumiem doskonale, że nie można jednakowej miary przykładać do dyrekcji o silnym i o słabym ruchu, ale tym niemniej nie wszystkie te nierównomierności dadzą się tym wytłumaczyć, bo zachodzą one również w dyrekcjach, pracujących w zbliżonych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-3.41" who="#PJahodaZoltowski">Nie będę zapewne daleki od prawdy, gdy zaryzykuję twierdzenie, że w jednych wypadkach na układ tych stosunków składa się zbytni biurokratyzm, a w innych może mała wydajność pracy. Zjawisko to wpływa organicznie na stosunkowo słabe uposażenie pracowników. Organizacje pracownicze wysuwają postulaty, którym wprawdzie słuszności trudno odmówić, ale których zaspokojenia w obecnych warunkach budżetu nie widzę. Nie dotykam tych postulatów pracowniczych, których rozwiązanie musiałoby nastąpić generalnie, jako dotyczących wszystkich resortów państwowych (np. zwrot opłat szkolnych). Przypuszczam, że usuwanie nierównomierności kosztów administracyjnych pozwoliłoby między innymi na rozwiązanie problemów personalnych specyficznych dla P. K. P., jak np. stabilizacja pewnych funkcjonariuszy, zunifikowanie warunków ich służby z szczęśliwszymi kolegami, co zwłaszcza jaskrawo występuje wśród pracowników o wyższym wykształceniu, np. wśród lekarzy, prawników, ekonomistów.</u>
+ <u xml:id="u-3.42" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Wenda.)</u>
+ <u xml:id="u-3.43" who="#PJahodaZoltowski">Omawiając zagadnienia P. K, P. — „trudno nie poruszyć zagadnienia węzła warszawskiego. Rozbudowa jego była jedną z najpilniejszych potrzeb naszego kolejnictwa, bo łączy się to nie tylko z obsługą naszej stolicy, ale chodzi również o stworzenie wielkiego centrum komunikacyjnego, łączącego wschód z zachodem. To, co zostawili nam zaborcy, było prymitywem, nie odpowiadającym dzisiejszym potrzebom. Rozbudowa nie została jeszcze zakończona; do chwili obecnej wydało się na ten cel około 160 milionów zł, a do skończenia potrzeba jeszcze 270 milionów, z czego na dalszą elektryfikację około 100 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.44" who="#PJahodaZoltowski">Fakt, że węzeł warszawski znajduje się w przebudowie, wywołał szereg ujemnych skutków. Tempo przebudowy nie może dorównać wzrostowi potrzeb, toteż od czasu do czasu jesteśmy świadkami pewnych zaburzeń w ruchu. Są to rzeczy przykre i wolelibyśmy, żeby ich nie było, jednakże nie mamy prawa potępiać za to administracji kolejowej, bo musimy sobie zdać równocześnie Sprawę z trudności utrzymania ruchu w trakcie przeprowadzanej właśnie przebudowy. Głosy krytyki, jakieśmy słyszeli, byłyby dopiero w całej pełni usprawiedliwione, gdyby prace nad przebudową były wykonane przynajmniej w 80%, ale obecnie, gdy wykonano zaledwie połowę zamierzonych robót, musimy uzbroić się w cierpliwość.</u>
+ <u xml:id="u-3.45" who="#PJahodaZoltowski">Jeżeli chodzi o ostatnie perturbacje, to pamiętać należy, że mróz i śnieg są zawsze wrogami komunikacji i wszędzie sprowadzają przerwę. Tak nieszczęśliwie się złożyło, że mrozy te zbiegły się ostatnio w czasie z największym nasileniem ruchu w okresie przedświątecznym. Niedokończony węzeł miał do pokonania na raz dwie trudności: zimę i masowe wyjazdy. Trudno twierdzić, że sytuacja została natychmiast opanowana, ale mogę śmiało powiedzieć, że mogło być o wiele gorzej i że to — „gorzej” znalazłoby również dostateczne usprawiedliwienie. Personel kolejowy zdał egzamin w tych ciężkich dla węzła warszawskiego dniach dobrze, bo jeśli porównamy tłumy pasażerów, wyczekujących na opóźniające się pociągi w Warszawie i np. w Berlinie, jak były tego dowody w prasie, to przekonamy się, że u nas nie było jeszcze najgorzej w porównaniu właśnie z tą idealną organizacją naszego sąsiada zachodniego.</u>
+ <u xml:id="u-3.46" who="#PJahodaZoltowski">Obecnie przechodzę do zagadnienia komunikacji samochodowej. W planie finansowo-gospodarczym P. K. P. na r. 1939 preliminowano wpływy komunikacji samochodowej na 6.730.000 zł, a rozchody na 5.400.000 zł. Rozwija się ona stałe i pomyślnie. Wszystkie opłaty wnoszone są do Funduszu Drogowego i łącznie za cały okres istnienia komunikacji samochodowej P. K. P. wpłacone do Funduszu Drogowego kwoty wyniosły 923.000 zł. W r. 1939 komunikacja samochodowa P. K. P. obejmie ponadto tytułem próby w węźle warszawskim obsługę zastępczych i uzupełniających towarowych przewozów kolejowych samochodami ciężarowymi. Konieczność tej inowacji uzasadniają trudności przewozu drobnicy i bagażu kolejowego przez duże węzły kolejowe, które to przesyłki opóźniają tranzyt, a również opóźniają samą dostawę przesyłek oraz podrażają koszta przewozu tak dalece, że koszta inwestycji w taborze samochodowym amortyzują się w ciągu jednego roku. Przewóz ten ma objąć również dostawę drobnicy do domów. O ile obsługę przewozu drobnicy i bagażu w obrębie węzła warszawskiego samochodami należy uznać za wielce pożyteczną, to jako przedstawiciel życia gospodarczego nie mogę pochwalić koncepcji przejęcia przez komunikację samochodową P. K. P. dostawy drobnicy w Warszawie do domów odbiorców, gdyż uważam to za dalszy objaw etatyzacji naszego życia gospodarczego i prywatnych przedsiębiorstw.</u>
+ <u xml:id="u-3.47" who="#PJahodaZoltowski">Jeżeli sobie pozwoliłem na tego rodzaju stwierdzenie, to nie oznacza to bynajmniej, abym nie rozumiał, że nadchodzi czas, że należy sharmonizować sprawę przewozów towarowych, wykonywanych przez kolej, z przewozami dokonywanymi przez prywatne zarobkowe przedsiębiorstwa samochodowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.48" who="#PJahodaZoltowski">Kolej, pracując w sztywnych ramach przepisów prawnych, obarczona jest obowiązkiem utrzymywania linii, bezwzględnym obowiązkiem przewozu i regularności ruchu, zmuszona jest ze względów gospodarczych stosować zróżniczkowany system taryf, a samochód wyposażony jest w tak wybitne cechy dodatnie, jak żywość, szybkość, niezwiązanie z szlakiem szynowym, nie jest krępowany sztywnymi przepisami i kontrolą, przeto korzysta z swobody w wysokości opłat. Samochód nie różniczkuje opłat według wartości towarów, jak kolej, lecz pobiera jednakowe stawki. W tej sytuacji na samochód przechodzą przede Wszystkim towary najdroższe, opłacające na kolei wysokie taryfy. Fakt, że przewóz samochodami przy jednolitej opłacie za przewóz towarów kalkuluje się dla drogich towarów taniej od przewozu kolejami, nie wpływa na ostateczną cenę towaru i zysk z tego tytułu pobiera bez reszty pośrednik handlowy, a nie konsument. W dodatku przy najdroższych towarach udział przewoźnego w cenie detalicznej stanowi mały odsetek.</u>
+ <u xml:id="u-3.49" who="#PJahodaZoltowski">Jeszcze bardziej szkodliwa jest walka taryfowa kolei z samochodem, gdyż poza wspomnianymi stratami społecznymi odbija się z jednej strony szkodliwie na finansach kolei, a z drugiej — jest rujnująca dla małych początkujących przedsiębiorstw samochodowych, a więc przeciwdziała też postępowi motoryzacji.</u>
+ <u xml:id="u-3.50" who="#PJahodaZoltowski">W państwach zachodnio-europejskich zagadnienie konkurencji między koleją a samochodem zarobkowym stało się przed kilku laty aktualnym, a w objawach ostrych znalazło już częściowe rozwiązanie. Stało się to drogą stosowania przez samochody zarobkowe opłat za przewozy towarów według różniczkowej taryfy kolejowej. W Niemczech, jako nam najbliższych, dalekobieżne przewozy samochodowe dokonywane są bądź przez kolej w formie przewozów całowozowych na zamówienie, bądź przez koncesjonariuszy, zorganizowanych w związek ogólnopaństwowy, przy czym tak kolej jak i koncesjonariusze pobierają opłaty równe różniczkowej taryfie kolejowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.51" who="#PJahodaZoltowski">W Polsce polityka komunikacyjna w tej sprawie była bardzo liberalna, bo chodziło w pierwszym rzędzie o powiększenie taboru samochodowego w rękach prywatnych. Dopóki liczba samochodów była niewielka, kolej nie odczuwała może ich konkurencji, koncesji udzielano liberalnie, czego dowodem jest, że dn. 1 stycznia 1937 r. było 656 zarobkowych ciężarowych samochodów, a we wrześniu 1938 r. już 1.973.</u>
+ <u xml:id="u-3.52" who="#PJahodaZoltowski">Stoimy obecnie w obliczu wprowadzenia koordynacji pracy między koleją a samochodem na zasadzie wspólnych taryf przewozowych. Wprowadzenie taryf kolejowych dla przewozu samochodowego możliwe jest albo w razie istnienia jednolitej organizacji prywatnej wszystkich przedsiębiorców, albo też w razie przejęcia ruchu samochodowego przez kolej. Należy obiektywnie przyznać, że w naszych warunkach byłoby trudniej doprowadzić do jednolitej organizacji prywatnej wszystkich przedsiębiorstw samochodowych, aniżeli do objęcia tego ruchu przez kolej. Ale przed tą myślą przejęcia zarobkowego przewozu towarów przez P. K. P. na prawach wyłączności znowu się wzdrygam i milszą mi jest myśl o odpowiednim zorganizowaniu przedsiębiorstw w jeden, choćby nawet przymusowy związek i rozwiązania tej sprawy z usunięciem konkurencji dla kolei oraz zachowania prywatnej inicjatywy gospodarczej z korzyścią dla obu stron.</u>
+ <u xml:id="u-3.53" who="#PJahodaZoltowski">To moje stanowisko poparł na komisji bardzo mocno p. poseł Barański, który stwierdził, że odbije się to na małych i średnich przedsiębiorstwach, które już dzisiaj w ogromnej mierze są polskimi drobnymi kapitalistami, którzy nieraz zaczynają właśnie od zakupienia takiej małej jednostki samochodowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.54" who="#PJahodaZoltowski">Przechodzę z kolei do najpilniejszych potrzeb naszych P. K. P. Muszę podkreślić, że należało by nowych linii normalno-torowych wykonać około 1.600 km, przewidzianych do budowy w pierwszej kolejności, kosztem około 397 miln. zł oraz wykonać roboty uzupełniające na nowych liniach kosztem około 2 miln. zł. W zakresie budowy nowych torów, przebudowy linii istniejących, dokończenia elektryfikacji linii podmiejskich warszawskich, dostosowania linii bocznych potrzebne są roboty kosztem około 220 miln. zł. W zakresie budowy i przebudowy węzłów i stacyj: w węźle warszawskim budowa dodatkowych dwóch torów i linii średnicowej, most nowy przez Wisłę i tunel, budowa nowych dworców Warszawa-Wschodnia, Zachodnia, Warszawa- Gdańska, budowa nowej stacji Warszawa-Południe. Ogólny koszt dalszej przebudowy węzła warszawskiego zamykałby się w sumie 270 miln, zł, z czego na dalszą elektryfikację 100 miln. zł. Następnie węzeł krakowski z podkopem w ulicy Warszawskiej oraz budową drugiego mostu kolejowego poniżej Krakowa.</u>
+ <u xml:id="u-3.55" who="#PJahodaZoltowski">W zakresie przebudowy mostów zniszczonych i zastąpionych prowizorycznie roboty wynosiłyby około 80 miln. zł. W zakresie warsztatowym wzniesienie trzech nowych warsztatów i renowacja urządzeń kosztem 20 miln. zł. W zakresie bezpieczeństwa ruchu uzupełnienie urządzeń teletechnicznych kosztem 70 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.56" who="#PJahodaZoltowski">Rozkładając te najpilniejsze potrzeby na lat 5 do 10 w zależności od rodzaju, należało by preliminować na ten cel około 250 miln. zł rocznie przez najbliższe lata. Tymczasem, jak na wstępie wspomniałem, plan inwestycyjny przewiduje jedynie po 70 miln. zł rocznie. W tych warunkach staje się nieodzownym szukanie innych źródeł na zaspokojenie tych potrzeb. A jedynym możliwym źródłem w tych warunkach, jak to referowałem, jest tylko rewizja taryfy. Z koniecznością tej podwyżki, tej rewizji musimy się pogodzić, jeżeli chcemy raz skończyć w kolejnictwie z gospodarką dewastacyjną, a powtóre by skończyć z przerzucaniem na kolej różnych serwitutów gospodarczych, jak choćby deficytowy przewóz większości ładunków masowych. Chociaż operacja rewizji taryfy jest bolesna, to pragnąłbym zwrócić uwagę na tę okoliczność, że im później ten zabieg będzie wykonany, tym będzie boleśniejszy i niebezpieczniejszy.</u>
+ <u xml:id="u-3.57" who="#PJahodaZoltowski">Lotnictwo cywilne. Wydatki na lotnictwo cywilne, które — co jest najzupełniej zrozumiałe — jest wybitnie deficytowe, obciążają u nas budżet Polskich Kolei Państwowych. Preliminowany deficyt lotnictwa cywilnego na rok 1939 ma wynieść 16.683.000 zł. Można tu mieć poważne zastrzeżenie, dlaczego tą sumą mają być obarczone właśnie P. K. P., ale zastrzeżenie będzie się odnosiło jedynie do p. Ministra Komunikacji, bo dla całości gospodarki jest obojętne, skąd pieniądze będą wzięte. Jeżeli podnoszę to zastrzeżenie, to tylko dlatego, że właściwie zaciemnia to obraz gospodarki P. K. P. Jeszcze byłoby to może zrozumiałe, gdyby P. K. P. eksploatowały linie komunikacyjne lotnicze, bo linie te dziś są eksploatowane przez spółkę Polskich Linii Lotniczych — „Lot”, a ta spółka posiada prawo wyłączności począwszy od 1 stycznia 1929 r. Zastrzeżenie moje jest tym bardziej konieczne, że nawet Departament Lotnictwa Cywilnego w Ministerstwie Komunikacji obciąża swoim budżetem również P. K. P. W tych warunkach owych 16.683.000 zł deficytu lotnictwa cywilnego nie można traktować inaczej, jak znowu jako wpłatę P. K. P. do Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.58" who="#PJahodaZoltowski">Plan finansowy P. K. P. na rok 1939 preliminuje na lotnictwo cywilne w administracji 1.577.000 zł, na utrzymanie 6.700.000 zł, na budowle, grunty itd. 4.051.000 zł, na przysposobienie wojskowe lotnicze i sportowe 3.127.000 zł, na subwencje dla różnych instytucji 1.300.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.59" who="#PJahodaZoltowski">Wykorzystanie ruchu komunikacyjnego lotniczego jest niedostateczne, co świadczy o tym, że jeszcze może boimy się latać.</u>
+ <u xml:id="u-3.60" who="#PJahodaZoltowski">Na uruchomienie nowych linii przeznacza się 300.000 zł. Projektuje się uruchomienie komunikacji z Paryżem, Londynem, Sztokholmem. Przedłużenie linii południowej do Bagdadu i połączenie z Italią wliczone są już do projektowanych 3.340 tono-kilometrów.</u>
+ <u xml:id="u-3.61" who="#PJahodaZoltowski">Duże potrzeby wykazuje również dział urządzeń radiowych i oświetlanie szlaków lotniczych. Ukończono oświetlenie szlaków Warszawa — Poznań i Warszawa — Lwów kosztem około 700.000 zł. Na oświetlenie oczekują szlaki Warszawa — Kraków i Warszawa — Wilno. Kredyty na powiększenie sieci radiowej nie są wystarczające. Przewidziano na rok 1939 na ten cel 350.000 zł, gdy potrzeby wyrażają się sumą 1.600.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-3.62" who="#PJahodaZoltowski">Budżet lotnictwa cywilnego ma więc charakter wybitnie wegetacyjny, a tymczasem potrzeby, nie zaspokojone w latach ubiegłych, nie tylko nie zmniejszają się, ale i rosną. Dowodem, jak ciężką jest sytuacja finansowa lotnictwa cywilnego, jest chociażby to, że podczas zimy bieżącej wstrzymano komunikację wewnętrzną krajową, ograniczając się tylko do komunikacji zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-3.63" who="#PJahodaZoltowski">Sprawy turystyczne. W budżecie na rok 1939/40 problem turystyczny zaznaczony jest pozycją rozchodową w kwocie 50.000 zł na zasiłki, na domy wycieczkowe, schroniska turystyczne oraz wydawnictwa propagandowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.64" who="#PJahodaZoltowski">Możnaby mniemać, że na tym się kończy rola Ministerstwa Komunikacji w zakresie popierania turystyki. Na szczęście tak nie jest. Wysiłków Ministerstwa Komunikacji nie można mierzyć miarą owych 50.000 zł i jestem w tym szczęśliwym położeniu, że nie potrzebuję wygłaszać tutaj jeremiad na ten temat, bo to, co na tym polu uczyniono w latach ostatnich, jest faktycznie dorobkiem, jeżeli nie imponującym, to w każdym razie bardzo poważnym. Jako dowód przytoczę choćby inwestycje w Zakopanem i Krynicy, liczne ulgi kolejowe dla turystów, zapoczątkowanie pociągów popularnych itd.</u>
+ <u xml:id="u-3.65" who="#PJahodaZoltowski">Pochodząc z rejonu, dla którego problem turystyki jest problemem wyłącznie gospodarczym, a nie emocjonalnym, proszę mi się nie dziwić, że muszę mówić: — „mało”, i chociaż muszę być wyrazicielem uznania z jednej strony, to z drugiej pozwolę sobie zaapelować, by te wysiłki nie tylko nie osłabły w przyszłości, ale o ile możności potęgowały się jeszcze.</u>
+ <u xml:id="u-3.66" who="#PJahodaZoltowski">Problem ożywienia ruchu turystycznego na Podkarpaciu to nie tylko inwestycje w czołowych miejscowościach, ale skrócenie i udogodnienie komunikacji w całym naszym najpoważniejszym rejonie turystycznym. Na czoło inwestycji w tym zakresie wysuwa się skrócenie linii kolejowej Kraków — Zakopane poprzez Mszanę Dolną i jej zelektryfikowanie. Uważam to za kluczową inwestycję, która radykalnie poprawi walory turystyczne nie tylko Zakopanego, ale wszystkich miejscowości, leżących na trasie przyszłej linii, dzisiaj odciętych od świata. Budowa autostraty do Zakopanego, tak żywo ruszona z miejsca w poprzednim roku, jest uprzystępnieniem tego rejonu wprawdzie dla — „10.000 najlepiej sytuowanych”, ale mnie by chodziło, ażeby kolej elektryczna przyciągnęła i średnio zamożnych, bo ci faktycznie są podstawą rozwoju turystyki i miejscowości uzdrowiskowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.67" who="#PJahodaZoltowski">Wiem, że p. Minister docenia należycie wagę tego problemu i wierzę, że o turystyce nie zapomni również.</u>
+ <u xml:id="u-3.68" who="#PJahodaZoltowski">Na zakończenie mojego referatu uważam, że jeszcze należy podkreślić rolę P. K. P. w ogólnym bilansie płatniczym Polski. Wzajemne rozrachunki z zagranicznymi kolejami wypadają aktywnie. I tak P. K. P. zarachowało jako należność od obcych kolei w 1936 r. 39.800.000 zł, w 1937 r. 45.600.000 zł, a do 1 października 1938 r. 39.500.000 zł, gdy wierzytelności obcych kolei wynosiły w 1936 r. 1.300.000 zł, w 1937 r. 400.000 zł, a do 1 października 1938 r. około 15 miln. zł. Jest to więc bilans wybitnie aktywny. Należności te wpłynęły w dewizach, z wyjątkiem rozrachunku z Rumunią, co przyszło drogą clearingu.</u>
+ <u xml:id="u-3.69" who="#PJahodaZoltowski">Z tym problemem wiąże się sprawa zamrożeń niemieckich. Do roku 1934 Niemcy przekazywali należności P. K. P. bez trudności, w 1934 r. pieniądze zaczęły wpływać z opóźnieniem, a wreszcie w maju 1935 r. transfer ustał całkowicie. Dopiero w 1937 r. ustalono zasadę, że zamrożenia, które powstały do dnia 25 marca 1936 r., są uruchamiane przez zakupy towarów w Niemczech oraz przez rozliczenia kapitałowe, a więc przez wyrównywanie zobowiązań dłużników polskich wobec wierzycieli niemieckich. Należności powstałe po 25 marca 1936 r. mają być uregulowane w dewizach, o ile dotyczą komunikacji bezpośredniej między Polską a Niemcami. Natomiast należności za tranzyt są płatne w dewizach po 15.975,000 zł rocznie. Rozrachunki, przewyższające tę sumę, otrzymują 50% rabatu, a drugie 50% zarachowuje się na specjalne konto w złotych w Niemczech, a rozliczenie następuje w sposób analogiczny, jak zamrożeń powstałych przed 25 marca r. 1936.</u>
+ <u xml:id="u-3.70" who="#PJahodaZoltowski">Wysoki Sejmie! Starałem się przedstawić o ile możności obiektywnie położenie naszych środków komunikacyjnych z P. K. P. na czele, rozkładając na tym obrazie zarówno światła jak i cienie. Może na pierwszy rzut oka w referacie moim znajdzie Wysoka Izba więcej cieni, aniżeli światła. Czyniłem to może z premedytacją, ale tym niemniej nie było moim zamiarem przedstawienie sytuacji szczególnie P. K. P. jako katastrofalnej albo może beznadziejnej. Tak bowiem nie jest, co z całym naciskiem pragnę podkreślić. Tendencją moją było podkreślenie, że kolei należy pomóc, i to pomóc jak najszybciej, bo w przyszłości może być źle, jeżeli od kolei będziemy dalej żądali spełniania świadczeń, które przerastają jej realne możliwości. Jeżeli wymagamy od kolei pełnej sprawności, to nie wolno nam zapomnieć, że sprawność ta zależy od środków, jakimi kolej rozporządza. Jestem szczęśliwy, że mogę stwierdzić, iż w stosunku do środków, jakie P. K. P. obecnie dajemy, sprawność ta jest znacznie lepsza, niż można by się było spodziewać, a zasługa to bezsprzecznie armii kolejarzy z p. Ministrem na czele.</u>
+ <u xml:id="u-3.71" who="#PJahodaZoltowski">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa rozważyła preliminarz Ministerstwa Komunikacji na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 24 stycznia i 8 lutego i przyjęła go bez poprawek. Wobec czego wnoszę o przyjęcie tego preliminarza w kwotach, przedłożonych przez Rząd. Jednocześnie uchwalono rezolucje. Podane one są w załączniku 2 sprawozdania Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej a brzmią następująco:</u>
+ <u xml:id="u-3.72" who="#PJahodaZoltowski">„Z uwagi na niedostateczne zaopatrzenie techniczne kolei oraz z uwagi na zbyt powolnie prowadzoną konserwację torów i renowację taboru, Sejm wzywa Rząd, aby a) przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe przez usprawnienie gospodarki i wzmożone oszczędności w kosztach eksploatacyjnych umożliwiło zwiększenie wydatków na cele renowacyjne i inwestycyjne; b) przy układaniu budżetu w przyszłych latach Rząd stał na stanowisku zwalniania Polskich Kolei Państwowych od obowiązku wpłat z nadwyżek wpływów nad rozchodami do Skarbu Państwa, tak długo, póki stan urządzeń kolejowych nie zostanie doprowadzony do należytej normy.” Druga rezolucja: — „Sejm wzywa Rząd do obrócenia w r. 1939/40 ewentualnej nadwyżki wpływów nad rozchodami P. K. P. ponad preliminowaną sumę 12 milionów zł w pierwszej linii na renowację taboru.” Wreszcie trzecia, odnosząca się do budowy: — „Sejm zwraca się do Rządu o przyśpieszenie budowy linii kolejowych Mława — Ostrołęka i Nowojelnia — Nowogródek, zgodnie z ustawą uchwaloną przez Sejm w dn. 15 marca 1935 r. i ogłoszoną w Dzienniku Ustaw z dnia 20/6 1935 r.”</u>
+ <u xml:id="u-3.73" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Barański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PWymyslowski">Panie Marszałku, w myśl art. 61 regulaminu , o ile Pan Marszałek pozwoli, chciałbym zwrócić się z zapytaniem do p. referenta.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszalekWenda">Może w ciągu dyskusji?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PWymyslowski">Ale teraz chciałbym zadać krótkie zapytanie p. referentowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszalekWenda">Później, Panie Pośle, bo teraz już udzieliłem głosu p. Barańskiemu i nie mogę zmieniać porządku.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#WicemarszalekWenda">Proszę przemawiać, Panie Pośle Barański. Pan jest zapisany do głosu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PBaranski">Wysoki Sejmie! Istnieją działy budżetu tak niesporne, że ustosunkowanie się do nich posiada cechę manifestacyjnej aprobaty. I tak w dniu wczorajszym byliśmy świadka mi, że większość budżetów przyjęliśmy bez dyskusji, a w szczególności podkreślić należy ustosunkowanie się nasze do zagadnień Ministerstwa Spraw Wojskowych i polityki zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PBaranski">Obecnie referowany dział budżetu na pewno nie będzie należał do rzędu tych, które nie wzbudzają żadnych zastrzeżeń, a jeżeli tak będzie, to na pewno nie będzie to wynik różnicy poglądów na znaczenie i hierarchię zagadnień komunikacyjnych w całym życiu naszym w Polsce. Jeżeli bowiem uważamy wszyscy — nie wątpię, że wszyscy — że zagadnienie obrony kraju jest tym, któremu wszystko w Polsce musi być podporządkowane, to nie możemy nie uznać, że zagadnienie komunikacji również kwalifikuje się obok zagadnienia obronności jako nierozłączna część składowa tego zagadnienia. Jeżelibyśmy uważali w polskiej polityce problem rolniczy za problem centralny, około którego wszystko powinno się grupować, to również musimy przyznać, że zagadnienia komunikacyjne w polityce rolniczej odgrywają rolę kapitalną. Zagadnienie zmniejszenia rozpiętości między cenami, uzyskiwanymi przez producenta a płaconymi przez konsumenta, jest problemem o wiele bardziej zależnym od zagadnienia komunikacyjnego aniżeli, powiedzmy, od obciążeń podatkowych, czy nawet takiej czy innej struktury handlu rolniczego. Jeżelibyśmy, zgodnie zresztą, co wszyscy podkreślamy, stawiali dzisiaj na urbanizację, na stwarzanie i rozwój miast w interesie zarówno rolnictwa, wsi, jak i całej Polski, to w takim razie zagadnienie komunikacyjne i tu jest najważniejszym środkiem, gdyż miasta powstają tylko wtedy, gdy istnieje dobrze, sprawnie zorganizowana sieć komunikacyjna, powstają tam, gdzie istnieją przecięcia, gdzie istnieją węzły transportowe i komunikacyjne. Jeżeli przykładamy tak dużą wagę do zagadnienia motoryzacji, to jasną jest rzeczą, że bez rozbudowy sieci drogowej sprawa motoryzacji nie ruszy z miejsca wyłącznie budową fabryk samochodów, czy taką czy inną polityką importową albo polityką w sprawie mieszanek napędowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PBaranski">Co do hierarchii zagadnień komunikacyjnych w życiu naszym istnieje wobec tego, mam wrażenie, całkowita jednomyślność między nami, a Obóz Zjednoczenia Narodowego docenił znaczenie tego problemu od razu na początku swej działalności, kiedy w dniu 20 maja 1938 r. pierwszą uchwałę Rady Naczelnej, poświęconą sprawom inwestycyjnym, w dużej mierze oparł na zagadnieniach transportowych. Cytuję z tej uchwały wyjątki: „Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego ustala z punktu widzenia powyżej wymienionych zasad hierarchię inwestycyj publicznych, stawiając na pierwszym miejscu inwestycje: A) dotyczące podstawowych urządzeń gospodarczych” — dalszy ciąg tej rezolucji: — „Do podstawowych urządzeń gospodarczych zalicza się: inwestycje komunikacyjne, a mianowicie koleje żelazne, wielkie arterie drogowe ze szczególnym uwzględnieniem ich odcinków na terenie miast i ich regionów, drogi wodne, porty morskie, linie okrętowe i drogi powietrzne”, A więc ze wszystkich innych inwestycyj publicznych na pierwszym miejscu rezolucja Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego postawiła inwestycje komunikacyjne. Ponadto rezolucja ta zajęła się również problemem, do kogo należy obowiązek dokonywania inwestycyj w dziedzinie komunikacji i mówi rezolucja w ten sposób: — „Rolą Państwa jest wykonywanie podstawowych inwestycyj, przygotowujących obszar Państwa do rozwinięcia na nim szerokiej akcji gospodarczej, inwestycyj niekoniecznie rentujących się bezpośrednio, oraz inwestycyj o szczególnej doniosłości dla celów ogólnopaństwowych. Samorządy spełniają tę samę rolę w skali lokalnej, inicjatywa prywatna działa na odcinku rentujących się inwestycyj zakładów w dziedzinie produkcji i wymiany.”</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#PBaranski">A więc niedwuznacznie Obóz Zjednoczenia Narodowego stanął tu na stanowisku, że inwestycje komunikacyjne są obowiązkiem i zadaniem, które ma spełnić Państwo, i również pod tym względem nie widzę w Polsce dzisiaj jakiegokolwiek odmiennego zdania, bo czy etatyści, czy liberałowie, czy totaliści, czy marksiści na pewno pod tego rodzaju ujęciem sprawy podpisują się i podpisać się muszą.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#PBaranski">Skoro więc jednomyślni jesteśmy znowu, że Państwo ma wykonywać inwestycje komunikacyjne, musimy sobie zdać z tego sprawę, jak olbrzymie jest to zadanie, jakiego od Państwa oczekujemy. I tu zacytuję jeden z ustępów przemówienia referenta generalnego budżetu p. inż. Sowińskiego, który skonstatował, że ażeby dojść do przeciętnego tylko zagęszczenia naszej sieci drogowej, jakie jest mniej więcej uzasadnione naszymi potrzebami gospodarczymi, musielibyśmy rocznie w ciągu lat 10 inwestować 520 miln. zł, P. referent wspomniał, że potrzeby inwestycyjne Polskich Kolei Państwowych, również obliczone na najbliższe lat 10, wynoszą rocznie około 220 miln. zł. Jeżelibyśmy dodali do tego potrzeby inwestycyjne w zakresie dróg wodnych i komunikacji lotniczej, moglibyśmy śmiało cyfrę jednego miliarda złotych określić jako tę, która by musiała być przez Państwo zainwestowana, ażeby Państwo mogło spełnić to zadanie, do którego wzywa je rezolucja Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. To jednomyślny pogląd wszystkich czynników w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#PBaranski">Jasną jest rzeczą, że jest to zadanie ponad siły, że przy tym budżecie dwu i pół miliardowym, jaki jest w tej chwili możliwy w naszej obecnej sytuacji gospodarczej przy możliwościach kredytowych, o których dzisiaj po południu będziemy mówili na Komisji Inwestycyjnej, nie można marzyć o tym, ażeby tak pomyślany program realnie został wykonany. Ale jeżeli tak jest, to tym większy jest obowiązek czynników dysponujących funduszami publicznymi, czy to budżetowymi czy pozabudżetowymi, ażeby każda wydatkowana na ten cel suma honorowała zasadę tej hierarchii, o której mówiliśmy poprzednio w rezolucji, ażeby przede wszystkim te podstawowe potrzeby komunikacyjne zostały zaspokojone, gdyż niezależnie od tego, że ma to pierwszorzędne znaczenie z tego punktu widzenia, o którym mówiłem poprzednio, nikt inny, tylko Państwo te rzeczy musi wykonać i nikt Państwa w tym zakresie wyręczyć nie będzie w stanie.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#PBaranski">Jak przedstawia się ustosunkowanie się czynników państwowych do zagadnień inwestycyjnych komunikacji? Muszę tu powiedzieć, że jeżeli wziąć za podstawę plan inwestycyjny, który przedłożył nam p. Minister Kwiatkowski, to możemy stwierdzić, że widzimy w tym planie zrozumienie tego zasadniczego znaczenia problemu komunikacyjnego dla polityki inwestycyjnej. P. Wicepremier oświadczył, że druga trzylatka ma rozwiązać w Polsce problem komunikacyjny. 60% funduszów, jakie w drugiej trzylatce będą do dyspozycji, będzie przeznaczone na cele komunikacyjne. Oczywiście jest rzeczą wątpliwą, czy nawet postawienie rzeczy w ten sposób potrafi rozwiązać ten ogrom potrzeb inwestycyjnych, o jakich mówiłem przed chwilą. W każdym razie będzie dokonany maksymalny wysiłek, na jaki Polskę stać.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#PBaranski">Niezależnie od tego jednak już w pierwszej trzylatce, którą rozpatrywać będziemy na obecnej sesji sejmowej, potrzeby komunikacyjne potraktowane są bardzo poważnie. W tych 40 bowiem procentach, które pozostają po zapotrzebowaniu Funduszu Obrony Narodowej, 3/4 sum idzie na komunikację, na potrzeby inwestycyjne budownictwa drogowego, budownictwa wodnego, na inwestycje kolejowe i pocztowe. Tak wysoki odsetek, mam wrażenie, w granicach możliwości, jakie przedstawia plan inwestycyjny, jest zupełnie uzasadniony i przypuszczam, że pod tym względem zmiana w planie inwestycyjnym nie zajdzie.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#PBaranski">Niestety, sprawa inaczej przedstawia się w budżecie, który rozpatrujemy. Plan finansowo-gospodarczy Polskich Kolei Państwowych wykazuje wszystkie te wady, o których tu wspomniał już referent, w szczególności bardzo niewłaściwe potraktowanie sprawy renowacji we wszystkich działach komunikacji; zastraszający wzrost wydatków personalnych, zwłaszcza emerytur, pochłania wszystko, co można wygospodarować własnymi środkami Polskich Kolei Państwowych, na renowacje nie pozostaje właściwie nic. To samo dotyczy renowacji w zakresie tych działów komunikacji, które podlegają nie Polskim Kolejom Państwowym, lecz Ministerstwu Komunikacji i które są zamieszczone w budżecie część A. Jeżeli chodzi o potrzeby renowacyjne, to one w budżecie w dziale dróg zaspokojone są zaledwie w 20%, bo zamiast 50 milionów przewidzianych jest 10 milionów zł. Jeżeli chodzi o potrzeby renwacyjne w dziedzinie budownictwa wodnego i konserwacji dróg, to one również zaspokajane są w 20% — 2 miliony zł zamiast 10 milionów zł, w zakresie konserwacji nawierzchni w 50%, jak wynika z referatu sprawozdawcy, w zakresie renowacji taboru zaledwie w 30%.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#PBaranski">Budżet, który rozpatrujemy, w dziedzinie komunikacji znajduje się przeto w wyraźnym odwrócie, chociaż istnieją niektóre inne działy budżetowe, co do których możliwe było znaleźć środki nie tylko na utrzymanie, ale także i na zwiększenie sum dotychczas na te cele obracanych: można było znaleźć to w dziedzinie oświaty, można było znaleźć to nawet w dziedzinie pracowniczej, która to dziedzina była nawet tak kwestionowana. Nie można jednak zaprzeczyć, że tutaj wszędzie mamy postęp, co prawda bardzo nieznaczny. Natomiast nie można zaprzeczyć, że w dziedzinie komunikacyjnej budżet tegoroczny jest gorszy, aniżeli budżety poprzednie.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#PBaranski">Fundusz Drogowy, który miał być czynnikiem koncentrującym i załatwiającym cały problem inwestycyjny w dziedzinie drogowej, w tej chwili jak gdyby nie istnieje. Fundusz ten obraca się wyłącznie prawie na spłatę długów zaciągniętych w latach poprzednich, z których w latach ubiegłych zostały dokonane takie czy inne inwestycje.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#PBaranski">W braku innych środków budżetowych pozostaje jedynie sprawa załatwiania renowacyj w drodze operacyj kredytowych. Gdyby ta rzecz była zastosowana, musielibyśmy stwierdzić, że nie byłoby to niczym innym, jak tylko pogłębieniem deficytu budżetowego. Jasną jest bowiem rzeczą, że pokrywanie renowacyj drogą pożyczek nie może być zakwalifikowane jako normalna gospodarka budżetowa. I dlatego komisja nasza, zastanawiając się nad wyjściem z sytuacji, próbowała przynajmniej na odcinku drogowym znaleźć te pewne sumy, ażeby zwiększyć kredyty, jeśli nie do potrzeb rzeczywistych, do 50 milionów zł, to przynajmniej do tych 20 milionów zł, które były poprzednio. Niestety p. Wicepremier nie uznał wskazanego pokrycia za realne i dlatego musieliśmy się ograniczyć do ujęcia tego w ustawie skarbowej w ten sposób, że daliśmy upoważnienie dla Ministra Skarbu do dokonywania zwiększonych wydatków na konserwację dróg i mostów wtedy, gdy dochody ogólne na to pozwolą. Tutaj miałbym tylko apel pod adresem p. Ministra Skarbu, ażeby zechciał wykorzystać tę możliwość, jaką daje ustawa skarbowa, by te nadwyżki, na których tylu jest reflektantów w ustawie skarbowej, w pewnej chociażby części były użyte na ten właśnie cel. Drugi apel do p. Ministra Skarbu — ażeby zechciał mimo wszystko wykorzystać te środki pokrycia, te ewentualności zwyżki dochodów, na jakie wskazywaliśmy, gdyż na pewno, jeżeli nie wszystkie, to jakaś część realną być może.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#PBaranski">I wreszcie apel do p. Ministra Komunikacji, ażeby w dziedzinie własnej gospodarki Polskich Kolei Państwowych dokonany został maksymalny wysiłek, ażeby zagadnienie renowacyjne potraktowane było w sposób jak najbardziej poważny. Izby ustawodawcze nie mają w sprawie budżetów Polskich Kolei Państwowych nic innego do powiedzenia, jak zatwierdzić wpłaty do Skarbu Państwa albo dopłaty ze Skarbu. Wewnętrzna gospodarka Polskich Kolei Państwowych usuwa się z naszej kompetencji. I dlatego nie możemy tu nic innego zrobić, tylko zaapelować do p. Ministra, żeby na tę rzecz zwrócił specjalną uwagę i ażeby sięgnięcie nawet do tego radykalnego zabiegu, jakim jest podwyżka taryf, zastosował wtedy i w takich rozmiarach, jakie będą konieczne już po wyczerpaniu wszelkich innych możliwości sanacji tego budżetu we własnym zakresie. Jeżeli mówię o podwyżce taryf, to rozumiem ją per saldo, że nie każda pozycja, nie wszystkie taryfy ulegną podwyżce że może być dokonana pewna rewizja w sensie dostosowania taryf do obecnej sytuacji gospodarczej, że szereg taryf niewątpliwie będzie musiał ulec zniżce, ale także szereg będzie zwiększony w ten sposób, ażeby Polskie Koleje Państwowe z tego tytułu pewną nadwyżkę na konserwację mogły wygospodarować.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#PBaranski">Komisja Budżetowa wyczerpała wszystkie swoje ustawowe i regulaminowe możliwości co do tego, ażeby budżet Polskich Kolei Państwowych i Ministerstwa Komunikacji poprawić w sensie usunięcia kardynalnej wady, jaką jest brak odpowiednich środków na renowację i konserwację. Kończę więc apelem do p. Ministra Komunikacji i do p. Ministra Skarbu, ażeby w przyszłych budżetach, jakie będą nam przedkładane, już od samego początku przedłożeń rządowych na ten problem został położony taki nacisk, jaki jest uzasadniony wagą tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Dziękoński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PDziekonski">Wysoki Sejmie! Kolej i kolejnictwo stały się obecnie bardzo — „modnym” tematem. Mówi się na ten temat wszędzie, mówi się dużo i mówi się różnie. Ale z tej powodzi głosów i powiedzeń wyłaniają się dwie moim zdaniem niewzruszalne prawdy, a mianowicie, że następuje niestety cofanie się kolejnictwa, o ile chodzi o jego sprawność techniczną, co już zostało stwierdzone i na Komisji Budżetowej, i druga, że trudne warunki bytowania pracowników kolejowych wynikają z niedostatecznego ich uposażenia. Przyczyny są znane, da się je określić w trzech mniej więcej punktach, to jest: nadmierne serwituty, ciążące na gospodarce kolejowej na rzecz innych gałęzi gospodarki państwowej, następnie brak środków finansowych na uruchomienie i przeprowadzenie koniecznych inwestycyj kolejowych, po trzecie przejściowo stworzona konkurencja, powiedziałbym, dzika i na razie nie zreglamentowana, ze strony rozwijającego się przewozu samochodami, zwłaszcza towarów, zaliczonych do najwyższych grup taryfowych, a tym samym najbardziej rentownych.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PDziekonski">Kolejnictwo samo jako takie jest bardzo skomplikowanym mechanizmem i gdy zawodzą pewne urządzenia techniczne, to wtenczas na pierwszy plan wysuwa się sprawność personelu kolejowego. Jednym słowem, kolej będzie wówczas funkcjonowała należycie, jeżeli przy dobrych urządzeniach technicznych będzie miała także i doborowy personel. I dlatego o tym personelu pozwolę sobie parę słów Wysokiej Izbie powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PDziekonski">Moim zdaniem należy pracownika kolejowego jak najsilniej, jak najtrwalej związać z koleją. Można to zrobić drogą zapewnienia mu bytu i zapewnienia przyszłości. Niestety polityka pod tym względem jest odmienna od tej tezy i zdąża raczej odwrotnie. Wiele posterunków w kolejnictwie pod względem rangi służbowej małych jest jednakowoż wysoce odpowiedzialnych pod względem czynności. Tacy np. zwrotniczy, przetokowi, konduktorzy, palacze, torowi, strażnicy przejazdowi — to wszystko pracownicy o bardzo niskich stopniach płacy, co gorsza, wskutek właśnie obecnej polityki nie zawsze związani z koleją i ustaleni, są bowiem często między nimi pracownicy umowni, których nie wiąże stosunek pragmatyczny z koleją. Jeżeli się mówiło, że 54% pracowników kolejowych zarabia w granicach od 100 do 150 zł miesięcznie, to wielka gromada właśnie tych umownych, a odpowiedzialne funkcje pełniących pracowników, ma znacznie jeszcze niższe uposażenia. W stosunku do tej pracy ciężkiej i odpowiedzialnej są one, moim zdaniem, stanowczo za niskie.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PDziekonski">Dużo mówiono podczas debaty na Komisji Budżetowej o kryzysie przedświątecznym na węźle warszawskim. Mówił o tym p. Minister Komunikacji i prasa pisała o tym obszernie. Ale czy Wysokiej Izbie wiadomo, że tak odpowiedzialne stanowiska, jak kierowników ruchu na węźle, są obsadzone pracownikami w XI grupie uposażenia, że taki pracownik w Warszawie otrzymuje 175 zł miesięcznie i ma pełnić w ciężkich warunkach pracę, za którą jest wysoce odpowiedzialny? Przecież pracę tę p. Minister Komunikacji uznał i dał zasiłek — nazwijmy go „mrozowym” — właśnie w uznaniu tych warunków, których nie rozumiała szeroka publiczność, krytykująca tak dosadnie ówczesne zdarzenia w kolejnictwie. Ale dodam, że wprawdzie część personelu dostała ten zasiłek, ale pozostało poza tym zasiłkiem jeszcze wiele osób, które również wówczas pracowały i na ten zasiłek również zasługiwały.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PDziekonski">Zwróciłbym się z serdeczną prośbą w kierunku ławy rządowej, aby tego, co zamierzam naszkicować w grubych dosyć liniach w dalszym ciągu przemówienia, nikt nie brał osobiście do siebie, zwłaszcza że p. Minister Ulrych w czasie swego władania Ministerstwem Komunikacji już poczynił dużo ulg w tym przedmiocie, o którym będę mówił. Ale pozostało jeszcze dość dużo do zrobienia. Właśnie powiedziałem, że trzeba związać pracownika kolejowego jak najsilniej z warsztatem pracy. I ci, którzy kolej znają od dawna, wiedzą, że może w żądny innym zawodzie nie występowało to tak charakterystycznie jak w kolejnictwie, że każdy z pracowników kolejowych niemal kochał swój zawód kolejowy i odnosił się doń z najlepszym uczuciem. Teraz w miejsce tego uczucia widzimy bardzo często u pracowników dużo lęku, stosuje się niepotrzebnie dużo dyscypliny, którą bym określił jako formalną dyscyplinę, polega ona bowiem tylko na zewnętrznych formach, nieraz na naśladowaniu pewnych form wojskowych, które nie zawsze są potrzebne w kolejnictwie, form, za którymi nie ma często szczerego uczucia czy ukochania swego zawodu. I ta dyscyplina formalna, naprawdę nic w wyniku nie daje, a bardzo często pokrywa tylko fachowe braki i tą zewnętrzną formą nieraz zwodzi się nawet przełożonego.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PDziekonski">Poza tym są pretensje, że administracja, zwłaszcza ta średnia, która bezpośrednio ma stykać się z pracownikiem kolejowym, odcina się niemal chińskim murem od pracownika. Pracownicy nie mogą zrozumieć, dlaczego tak wiele rzeczy, które dotyczą pracownika, musi być koniecznie poufnych, musi być koniecznie tajnych, jednym słowem niedostępnych. Owszem stwierdzam, że jest pewna duża dziedzina w służbie kolejowej, która musi być bezwzględnie tajna, a która dotyczy wyłącznie pewnych specjalnych funkcyj i zadań kolei. Ale dlaczego np. tajne mają być wyniki kwalifikacji dla pracownika, dlaczego mają być tajne awanse, dlaczego się tajnie pracownika przenosi i tego się nie ogłasza, a jedno, co jest jawne i co się publikuje, to są właśnie kary dyscyplinarne, które się dość silnie i obficie nakłada na pracowników. Toteż nie zmniejsza się i nie zanika ten groźny stan moralny, jaki zapanował nie tylko w kolejnictwie, ale i gdzie indziej, wskutek którego mnożyły się rozmaite anonimy, donosy i najgorsze instynkty ludzkie wychodziły na jaw, i trwa właśnie dlatego tak długo i nie stłumi się go i nie zniweluje się, dopóki dalej ten system trwać będzie. System ten wytwarza i to, że pracownik kolejowy nie jest nigdy pewny swego jutra.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PDziekonski">Dla rozweselenia Wysokiej Izby przytoczę przykład, z którego wynika, że nawet nie jest pewne to, co pracownik miał już w swej garści, bo i tak się zdarzyło, że w jednym z oddziałów ruchu z okazji Bożego Narodzenia czy z okazji mrozu dostało 40 pracowników specjalne zapomogi w kwotach od 30 do 50 zł, co razem w sumie dało niecałe 1.600 zł. Widocznie jakaś pomyłka, zaszła, dość, że kiedy pracownik skonsumował już te pieniądze, kiedy wydał je na święta, powiadają: Zwróć, bracie, teraz te pieniądze! Pracownicy ledwie wyprosili sobie spłatę tych zasiłków czy remuneracji w formie ratalnej przez szereg miesięcy. Tych rzeczy nie powinno się robić. Jeżeli nastąpiła pomyłka władzy przełożonej i pracownik wydał już ten grosz, który mu był dany poza jego normalnymi poborami, to już tego nie należało cofać.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#PDziekonski">Taki stan rzeczy, moim zdaniem, nie powinien być utrzymywany i trzeba jak najrychlej przystąpić do reform. Wiem, że pewne reformy się przygotowuje, przygotowuje się reformy, idące w kierunku polepszenia tej strony moralnej bytu pracownika, chodziło by tylko o to, żeby one jak najszybciej ujrzały światło dzienne.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#PDziekonski">Jest jeszcze jedna sprawa, która moim zdaniem, musi być omawiana przy każdej sposobności, tj. sprawa uposażeń pracowniczych. Była duża debata pracownicza na Komisji Budżetowej. Stanowcze stanowisko, jakie zajął p. Minister Skarbu w obronie równowagi budżetowej, i nieuwzględnienie na skutek tego żądań pracowniczych, uderzyło w pracowników niemal jak grom. Stwierdzić można, że gdy oczy wszystkich były wpatrzone w Komisję Budżetową, ten zawód, jaki spotkał pracowników, wytrącił ich na jakiś czas, na parę dni z równowagi ducha. Ręce pracownika, trzymające czy to pióro, czy inne narzędzie pracy, opadły bezradnie. A to serdeczne współczucie, to głębokie zrozumienie, jakie wszyscy członkowie Komisji Budżetowej okazali biedzie pracownika państwowego i pracownika przedsiębiorstwa państwowego, jest cennym darem dla pracownika, ale jednak nie napełni jego pustego brzucha. I pracownik teraz tak jakby oczekiwał cudu, że przecież p. Minister Skarbu znajdzie sposoby, znajdzie środki, które pozwolą zmienić jego nieustępliwe i twarde stanowisko. Pracownik się broni przed darzeniem go ochłapami, o których ktoś na Komisji Budżetowej wspomniał, pracownik nie chce ochłapów, nie chce łaski, pracownik chce tylko uznania jego rzetelnej pracy w formie godziwego wynagrodzenia. Ale zapewniam Wysoką Izbę jako ten, który zna świat pracowniczy, że mimo wszystko pracownik nie będzie demonstrował swego głodu i niezadowolenia strajkiem, pracownik i w tym wypadku dobro Państwa i dobro całości Państwa postawi ponad swój osobisty interes materialny.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#PDziekonski">Ale nie mogę gwarantować za wszystkich, bo jest pewien odłam pracowników, który idzie czasami razem z nami wszystkimi, jeżeli chodzi o ważne sprawy w życiu państwowym, a czasem idzie własną drogą, jeżeli chodzi o międzynarodowe nastawienie w swoich klasowych związkach zawodowych. I tutaj pozwolę sobie przytoczyć pewne rzeczy właśnie z organu takiego związku klasowego w kolejnictwie, a to dlatego, że trzeba wyciągnąć z tego pewne konsekwencje. Należy ubolewać, że ten odłam polityczny izolował się od akcji w wyborach do Sejmu, pozostał na boku, bojkotując wybory, bo inaczej prawdopodobnie mielibyśmy na tej sali głębokich i znakomitych znawców Konstytucji, którzy by mogli nas tu pouczać, a nie dopiero postronnie, drogą jakiegoś organu uczyć i referenta budżetowego, i p. Wicemarszałka Surzyńskiego, który prowadził obrady i może nawet p. Marszałka Sejmu, do których są pretensje na temat rzekomo niewłaściwej interpretacji Konstytucji. Mam wrażenie, że te rzeczy trzeba zdementować, bo one wprowadzają niepotrzebnie chaos w sposobie myślenia i ujmowania sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#PDziekonski">Przytoczę parę zdań z tego czasopisma pt. — „Kolejarz Związkowiec” z dnia 11 lutego br.: — „Skończyło się na deklamacji w Komisji Budżetowej, a budżet kolei został budżetem nietkniętym, bo na końcu debaty p. referent zawyrokował, że posłowie nie mogą zmieniać planu, a tylko głosować wpłaty lub dopłaty do Polskich Kolei Państwowych”. Słowa, które padły dzisiaj z ust. p. posła Barańskiego, stwierdzają również, że faktycznie budżet kolejowy został zatwierdzony już dnia 22 listopada przez Radę Ministrów, co jest jej kompetencją, i nie może być już przedmiotem rozważania wstępnego, może być tylko przedmiotem krytyki i pewnych zaleceń co do virement, jakie p. Minister Komunikacji może w łączności z p. Ministrem Skarbu uczynić.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#PDziekonski">Czytam dalej: — „Jest to ujęcie sprawy z gruntu fałszywe i nie odpowiadające prawnemu stanowisku. Gdyby przyjąć taką interpretację, to Sejm pozbawiłby się najwyższego swego prawa kontroli nad gospodarką państwową i zeszedłby do roli zgłaszającego pobożne życzenia (dezyderaty) pod adresem władzy wykonawczej. Ani dawna, ani obecna Konstytucja nie degradowała ciał ustawodawczych do roli opiniodawczych. Dziwne, że wysuwa takie stanowisko referent, a jego koledzy posłowie przyjmują w milczeniu i poddają się”. Chcę stwierdzić tu z tej trybuny, że nie wolno tak interpretować Konstytucji i że te słowa, które za pośrednictwem — „Kolejarza Związkowca” idą w szeroki świat kolejarski, nie mają uzasadnienia. Komisja Budżetowa zupełnie słusznie postąpiła i zupełnie właściwie interpretowała Konstytucję, z art. 59 Konstytucji bowiem wynika, że nie jesteśmy władni uchwalić ustawy uposażeniowej ani też wydatku nie przewidzianego w budżecie i nie mającego pokrycia.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#PDziekonski">Po tej dygresji zdążam do właściwej rzeczy. Trzeba zdobyć środki na polepszenie bytu pracownika, a przede wszystkim na renowację taboru i urządzeń kolejowych. O tym już mówił p. referent budżetu dr Jahoda-Żółtowski, o tym mówili również i inni mówcy na komisji. Trzeba jak najrychlej odciążyć kolej od tych serwitutów przewozowych, które na niej ciążą, ażeby właśnie do tych środków jak najprędzej dojść.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#PDziekonski">Stwierdzam raz jeszcze, że p. Minister Skarbu w imię równowagi budżetu nie może 'się zgodzić na słuszne, nawet jego zdaniem, polepszenie bytu pracowników. A jednak są dziedziny, którymi włada niemal zupełnie sam p. Minister Komunikacji. Może on w ramach Ministerstwa Komunikacji, może w ramach budżetu Polskich Kolei Państwowych, jakkolwiek i do tego potrzebna jest zgoda Ministra Skarbu, stosować pewne rzeczy, jak np. dodatki dla pewnych służb, co już przecież p. Minister Ulrych zapoczątkował. Przecież można w miarę oszczędzania wydatków na wypłatę dodatków wyrównawczych, które automatycznie maleją, uzyskiwać pewne kwoty. Dlatego też apelowałbym do p. Ministra Komunikacji, ażeby zechciał dodatki te rozwinąć, idąc tą samą drogą, jaką do tej pory kroczył i to w szybszym nieco tempie, A poza tym p. Minister Komunikacji jest władny uczynić wiele dla pracowników w dziedzinie, którą bym nazwał dziedziną moralną, która nie pociąga za sobą żadnych wydatków albo spowoduje wydatki wprost znikome, a jednak dźwignie ten podwładny mu personel na wyżyny, które trzeba koniecznie utrzymać dlatego, ażeby pracownik mógł zawsze i wszędzie spełnić swoje zadanie. Takie dźwignięcie personelu nastąpi na przykład przez wprowadzenie zasady starszeństwa przy awansach, rzecz prosta, przy uwzględnieniu kwalifikacyj danego pracownika, a zaniechanie awansów względnie ograniczenie ich do minimum, jeżeli chodzi o awanse, pochodzące z tak zwanego uznania władzy. Zasady awansowe właśnie wtedy dopiero będą mogły być znane personelowi i wprowadzą uspokojenie, bo awans, wynikający z uznania władzy, jest czymś bliżej nieokreślonym. Jest ogólna teza, może już przestarzała, że każda władza pochodzi od Boga, ale władzę tę sprawują ludzie, którzy są omylni, Nie chcę nikogo absolutnie o nic innego posądzać, jak tylko o możliwość popełnienia omyłki. I właśnie ludzie, zwłaszcza mali, obawiają się tej pomyłki, Są bowiem tacy, którzy nie za swoją pracę chcą uzyskać awans, lecz pragną go otrzymać drogą nadmiernego wścibstwa, łaszenia się, tzw, podlizywania się, przepraszam za te mocne wyrażenia, szukają wszelkimi drogami protekcji, aby przy jej pomocy dotrzeć do władzy i zyskać jej uznanie. I aby temu zapobiec, trzeba publikować jawnie awanse. Wtenczas wyjdą na jaw przypadkowe i mniej przypadkowe omyłki i będzie je można wskazać palcem, a właśnie najbardziej deprawują personel takie niezrozumiałe dlań omyłki. Publiczne ujawnianie awansów przecież jest bodźcem, bardzo wyraźnym bodźcem, który podciąga pracownika i każe mu szlachetnie konkurować po to, ażeby zabłysnąć na tej niwie, na której pracuje i po to, ażeby dla siebie zdobyć w następstwie pewne korzyści, może nie zawsze materialne, ale korzyści dla swej ambicji, dla swego honoru.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#PDziekonski">Następnie trzeba polepszyć warunki pracy, już nie płacy, mówię, ale pracy, przez stosowanie ustawy o czasie pracy, przez zrewidowanie przepisów urlopowych, tych rzeczy właśnie, które kosztują minimalnie, a które dadzą dużą satysfakcję pracownikowi kolejowemu.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#PDziekonski">Dalej należy dbać o to, co p. Minister już rozpoczął, o pogłębienie fachowości pracownika kolejowego. Mamy w pozycji budżetowej poważną kwotę na Centrum Wyszkolenia, ale prosiłbym o jedno, aby dbając właśnie o fachowość pracowników kolejowych, dbać nie tylko tam na dole, ale często spojrzeć i wyżej, bo spotykamy się tam z dużą nieraz ignorancją i z dużym brakiem fachowości. I trzeba stanowczo zmienić stosunek administracji, tej średniej zwłaszcza, do pracownika. Trzeba wszędzie i zawsze dążyć do tego, ażebyśmy my i społeczeństwo zrozumieli, że Polska musi mieć bardzo sprawny aparat kolejowy, aparat gotowy do spełniania zadań zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, i że tej sprawności pod żadnym warunkiem obniżać nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wójcik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PWojcik">Chciałbym skierować zapytanie pod adresem Pana Referenta. Od kilkudziesięciu lat istnieje projekt budowy normalnotorowej kolei Kielce — Busko — Żabno. Zapytuję Pana Referenta, kto tą sprawą się zajmuje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Proszę Panów, ja bym prosił, ażeby ci panowie, którzy będą mieli zapytania, zechcieli zawczasu je zgłaszać, przed otwarciem rozprawy nad przedmiotem.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">P. Jaworski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PJaworski">Wysoka Izbo! Mam przed sobą referat sprawozdawcy p. dr Jahody-Żółtowkiego, który powiedział wyraźnie o złym stanie naszego kolejnictwa. Referat ten już po rozprawie w Komisji Budżetowej wywołał odgłosy w prasie przychylnej w prasie wrogiej i w prasie umiarkowanej. Rozmaicie w tej prasie przedstawiano nasze kolejnictwo, a raczej kuto broń, kuto rozmaite domysły w kierunku tej czy innej władzy, w kierunku zwierzchnictwa naszego polskiego kolejnictwa. Oczywiście więcej dzienników pisało niekorzystnie, a zatem nic dziwnego, że w tej armii kolejarskiej, o której tak w superlatywach był łaskaw mówić p. referent Jahoda - Żółtowski, powstał pewien strach i wszyscy starali się szukać winnych złego stanu naszego kolejnictwa, oczywiście wśród siebie, wśród tych żołnierzy transportu. Po skonstatowaniu, że jednak te głosy prasy nie są w zupełności uzasadnione, powiedzieliśmy właśnie my, żołnierze transportu, że nie jest istotnie tak źle w kolejnictwie, jak to jest przedstawione w referacie p. sprawozdawcy dr Jahody-Żółtowskiego, i jak to się starała prasa różnych odcieni przedstawić całemu społeczeństwu polskiemu. Jeślibyśmy się oparli na komunikatach prasy, to zdawało by się, że kolejnictwo nasze zostało nastawione na tor ślepy. Postanowiliśmy sobie wyraźnie, że je skierujemy, i to jak najśpieszniej, na tor prosty. Właśnie żołnierze transportu nie dopuszczą, ażeby kolejnictwo nasze stało się przedmiotem rozważań nieuczciwych, nierzetelnych i żeby to kolejnictwo, jakkolwiek nie znajduje się dziś w stanie może brylantowym, może nie bardzo dodatnim, chwilowe zło przetrwało i doprowadziło do tego celu, o jakim tu w tej Wysokiej Izbie się mówiło, w myśl życzeń wysuniętych w kierunku Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli oczywiście są pewne braki, to ja bym pragnął zatrzymać się na moment przy niektórych pozycjach budżetu Polskich Kolei Państwowych. Jakkolwiek nie mamy na budżet ten wpływu, ale korzystając z obecności Wysokiego Rządu, z obecności p. Ministra Komunikacji, w sposób przyjacielski, nie w formie krytyki, chciałbym skierować na niektóre momenty uwagę Wysokiego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PJaworski">Chodzi mi o warsztaty kolejowe. Warsztaty kolejowe mają bardzo poważną pozycję w budżecie Polskich Kolei Państwowych, bo aż 145.230.000 zł. Warsztaty kolejowe załatwiają wszystkie główne naprawy, wszystkie rewizje, wszystkie uporządkowania taboru, czy to parowozów, czy wagonów. I uważam, że jednak tam właśnie, w tym dziale pracy Polskich Kolei Państwowych można by zastosować pewne oszczędności, które by przyczyniły się do usprawnienia, a może do powiększenia tych napraw, do powiększenia tych generalnych remontów. Chcę dać mały przykład, że jednak albo tam brak dobrej dyspozycji, albo nie ma rzetelnego kierownictwa. Po okresie zimowym, gdy tabor, który przez cały okres zimowy pracował, odchodzi do rewizji, czy odchodzi na skład, uważam, że powinien on w miesiącach letnich być rewidowany i naprawiany. A byłem sam świadkiem takich kilku przypadków, że do składów pociągów osobowych włączono wagony I i II klasy i kiedy zaczęto te wagony ogrzewać ogrzewaniem parowym, to z kilku wagonów, nawet w składzie jednego pociągu, ulatniała się z przewodów ogrzewczych para zarówno w przedziałach jak i na korytarzach wagonów. Uważam, że jednak te wagony powinny były być zrewidowane w lecie, kiedy ich się nie używało.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PJaworski">Drugi przykład: Byłem osobiście w Częstochowie w dniu 23 grudnia, właśnie kiedy był ten wielki zator, te wielkie opóźnienia pociągów na węźle warszawskim. Częstochowa nie ma urządzeń elektrycznych, nie ma tych wszystkich technicznych przeszkód, jakie ma węzeł warszawski, i zdziwiłem się, że i z Częstochowy pociągi osobowe lokalne czy to na Lubliniec, czy w innym kierunku na Kielce odeszły z 2, a nawet 3-godzinnym opóźnieniem. Zapytałem się z ciekawości, dlaczego te pociągi odchodzą opóźnione. Oświadczono mi, że włączono do składów pociągów tych parniki, które służą do ogrzewania wagonów, i okazało się, że te parniki, stojąc przez okres letni, nie zostały zrewidowane, nie zostały naprawione i para zaczęła się ulatniać z przewodów, a nawet z kotłowni, bo wszystkie uszczelnienia były przepalone. Uważam, że jednak tu jest jaskrawy brak dozoru, brak zainteresowania się taborem, zwłaszcza kiedy P. K. P. przyjęły w ciągu 2 ostatnich lat około 15.000 młodych pracowników służby mechanicznej.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby, chciałem się na chwilkę zatrzymać na drugiej pozycji, a to na pozycji, wyrażającej się w 22.700.000 zł na premie. Premie kolejowe obejmują różne działy pracownicze, korzystają z tych premij pracownicy mechaniczni, pracownicy służby ruchu, pracownicy drogowi, pracownicy elektryczni i inni. Gdy się weźmie pod uwagę pozycję 22.700.000 zł, to oczywiście jest to kolosalna suma. Przypominam debatę na Komisji Budżetowej, gdzie chodziło o 12 miln., które ma P. K. P. wpłacić do Skarbu Państwa. O te 12 miln, i p. referent i p. inż. Barański walczyli z p. Ministrem Skarbu, ażeby je pozostawić Polskim Kolejom Państwowym, czy to na nawierzchnie, czy na renowację taboru. 22.700.000 zł winny być rozdane oczywiście tam, gdzie jest potrzeba, i nie będę kwestionował sprawy, czy wszyscy pracownicy uczciwie tę premię zarabiają, Mam wrażenie, że więcej pracują, niż zarabiają, jeśli chodzi o takich przetokowych, zwrotniczych, którzy mimo ciężkiej i odpowiedzialnej pracy w udziale tych premij mają po 3.50, po 4, a w najlepszym razie do 8 zł miesięcznie. Chodzi mi o jedno, ażeby te premie były sprawiedliwie rozdawane i żeby nie korzystali z nich ci ludzie, którzy nic z przetokiem, nic z mechaniczną służbą intensywną, nic ze zwrotnicą wspólnego nie mają. Siedzą sobie po największej części przy biurkach i nawet nie wiedzą, jak ciężka jest praca przetokowego, zwrotniczego, czy robotnika drogowego, a pobierają miesięcznie czy w ciągu jakiegoś okresu czasu po 700, 800, a nawet i 1.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby, dalej chciałbym się zatrzymać chwilkę na pozycji diet. Jeśli chodzi o preliminarz budżetowy Ministerstwa Komunikacji, to wyrażają się one cyfrą 901.000, zaś w preliminarzu P. K. P. cyfrą 6.500.000. Nie kwestionuję już wysokości tych diet, może być, że są one potrzebne. Chodzi mi tylko o to również, ażeby te kredyty były tam zużywane i na takie wyjazdy i na takie potrzeby służbowe, które są uzasadnione istotną koniecznością służbową Polskich Kolei Państwowych. Ale chciałbym, proszę Wysokiej Izby, przedstawić tu kilka przykładów, że się dzieje inaczej, Mamy konferencje taryfowe, konferencje nad rozkładami jazdy. Wiem, że na konferencje nad rozkładami jazdy był dawniej zwyczaj wysyłać stale po trzech pracowników z każdej dyrekcji kolei państwowych. Ostatnio, a właściwie w roku 1937/38 praktykuje się, że na takie konferencje jeździ ponad 170 ludzi. Jeżdżą do Torunia, do Gniezna, do Makowa, do Krynicy i innych miejscowości. Czy tak wielkie ciało może dokonać tej pracy rozkładu jazdy uczciwie, rzetelnie i w krótkim czasie? Mam wiadomości od jednego z urzędników, uczciwego, dobrego Polaka, który przyszedł do mnie przed paru dniami i zgłosił mi taki wypadek, że na jednej z takich konferencyj, gdzie wszystko już załatwiono, gdzie nie było już nic do załatwienia, niektórzy pracownicy biorący udział w tej konferencji pragnęli odjechać do swoich miejsc służbowych, ażeby nie narażać P.K.P. na wydatki, bo wydatki związane z tym są dość wysokie. Wtedy bardzo niechętnie przyjęto ich propozycję i doszło do tego, że taki pracownik odjechał bez wiedzy kierownika tej konferencji i powiedział, że odjeżdża, bo dalej nie może naciągać czy zabierać kredytu na diety, skoro praca już ukończona. Uważam, że koniecznie trzeba w to wejrzeć i ograniczyć takie naciągnięte wydatki. Z tą sprawą zwracam się najuprzejmiej do Pana Ministra Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby, dalej pozycja nagród Pozycja nagród również w budżecie P. K. P. wyraża się w bardzo wysokiej cyfrze, bo 6.300.000 zł. Oczywiście, nagrody są potrzebne. Uważam, że jeżeli ktoś z ludzi zapobiegł katastrofie kolejowej, a to do jego służby nie należało, czy przysporzył jakich wielkich dochodów P. K. P., to zasługuje na uczciwą nagrodę i na uznanie. Ale chodzi mi o to, ażeby te nagrody były istotnie rozdawane tam, gdzie są wskazane. Jakkolwiek te nagrody rozdaje się może tajnie, ale to już tak jest w życiu pracowniczym, że obok tych ludzi, którzy nagrodę otrzymali, jest szereg biednych urzędników i nie dziw, że przez mury naszych domów administracyjnych te wszystkie tajności wychodzą i stają się tajemnicami publicznymi, zwłaszcza, gdy dzieje się niesprawiedliwość. Chodzi o to, ażeby nie rozdawać tych nagród tym urzędnikom, którzy mają niejednokrotnie ponad 700, 800 czy 900 zł, a nawet ponad 1.500 zł. A dzisiaj mówi się, Panie Ministrze, że najbardziej hojną rękę dla dygnitarzy ma Pan Minister Komunikacji, który obecnie urzęduje.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby, mam szereg przykładów niesprawiedliwości. Np. umiera matka jednemu z wysokich urzędników i temu urzędnikowi chociaż ma ponad 1.000 zł, chociaż siostra, która też jest córką tej matki, pracuje w instytucji państwowej, daje się 1.200 zł na pogrzeb. Dalej, proszę Wysokiej Izby, urzędnicy, którzy zostali przeniesieni na wyższe stanowiska z awansem, a już mają, oczywiście, wysokie dość pobory, w kilka dni po objęciu tych stanowisk zwracają się do Ministerstwa Komunikacji z prośbą, ażeby im dano zasiłek na zakup meloników, na zakup żakietów czy innych części ubrania reprezentacyjnego. Uważam, że jeżeli ktoś jest wyższym urzędnikiem, to powinien mieć ubranie reprezentacyjne, zwłaszcza skoro się sam o takie wyższe reprezentacyjne stanowisko stara l prosi. Oczywiście dostali: jeden dostał 1.000 zł, a drugi 800 zł.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#PJaworski">Proszę Wysokiego Sejmu, urzędnik, który został przeniesiony z jednej dyrekcji do drugiej, wysoki urzędnik, oczywiście ma prawo do zwrotu kosztów za przesiedlenie, ale przychodzi, prosi, że ma dzieci w szkołach i nie może przenieść się na razie. Zezwala mu się, daje mu się dyspensę na 2 czy 3 miesiące, a w zamian za to, że nie poszedł do Wilna, dodaje mu się 1.000 zł nagrody. Takich przykładów mam wiele. Pracownicy uważają to za wielce niesprawiedliwe, bo jeżeli prosi o nagrodę czy zapomogę pracownik, który zarabia 120 czy 125 zł, to w najlepszym razie przy dużym wysiłku dostanie 15 do 20 zł zapomogi, ale takich szczęśliwców jest bardzo mało wśród personelu niższego. A tu się rozdaje tysiącami, rozdaje się wysokie sumy. Co ma wtedy o tym myśleć ten szeregowy żołnierz transportu?</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#PJaworski">Proszę Wysokiego Sejmu, chodzi o to, że jeżeli mamy jeszcze na cały rok zacisnąć pasa — bo z wyniku budżetu tak widać, że nic w tym roku nie zyskamy i nie dostaniemy dla pracowników P.K.P. — to niechże zacisną wszyscy tego pasa od najwyższego do najniższego.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#PJaworski">Chciałem się jeszcze zatrzymać na pozycji odszkodowań. Oczywiście kolej jest instytucją przewozową, ruchliwą i ma cały szereg niedomagań, a wskutek tego musi płacić pewne świadczenia za uszkodzenie towaru czy ludzi, czy tym podobne sprawy. Uważam, że przy odszkodowaniach też powinna być brana pod uwagę pewna rzetelność i zbadać należy przede wszystkim, czy to odszkodowanie należy wypłacać, czy nie. Mam np. taki jeden wypadek: przyjechał sobie do Polski jakiś duński turysta z żoną czy jakąś towarzyszką podróży i chciał na jednym z dworców odfotografować tę swoją towarzyszkę. Przyszedł nasz żołnierz ochrony kolei, bo ma zarządzenie, iż nie wolno na terenie P. K. P. fotografować, i zwrócił mu uwagę, że nie wolno fotografować. Turysta zagraniczny nie usłuchał wezwania, przyszło do wymiany słów, przyszło może do jakiegoś szamotania. Turysta odjechał i co? Przez poselstwo czy też w prasie narobił hałasu i sprawa oparła się o władzę kolejową. Dla uspokojenia turysta ten — nie wiem, może być, że go tam pobito, może być, że mu uszkodzono jakieś jego przedmioty, jego własność — otrzymał całkiem lekką ręką 600 zł tytułem zwrotu za aparat i zapłacono mu dwa bilety za podróż z Danii do Polski, za niego i za jego towarzyszkę. Uważam, że jeżeli ktoś przyjeżdża do Polski, to go prawa polskie obowiązują. Czy to jest gość zagraniczny, czy kto inny, polskich praw musi słuchać i polskiego urzędnika musi respektować.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#komentarz">(Przewodnictwa obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#PJaworski">A teraz, proszę Wysokiej Izby, zatrzymam się chwileczkę na kredycie na centrum wyszkolenia. Preliminuje się na 50 etatów centrum wyszkolenia 800.000 zł, oprócz tego preliminuje się 1.400.000 na kursy przygotowawcze. Zachodzi więc pytanie, czy centrum wyszkolenia będzie przygotowywało personel, czy pozostaną dalej kursy. Chciałem poinformować Wysoką Izbę, że P. K. P. ma przy każdej większej stacji specjalnych urzędników dla stałego szkolenia personelu, w każdej dyrekcji jest oddzielny dział szkolenia i warto by doprawdy zastanowić się nad tym, czy te 800.000 należy wydatkować na stworzenie jakiejś nowej instytucji, kiedy budżet tego nie wytrzymuje. Uważam, proszę Wysokiej Izby, że nie należy dopuszczać do tego, ażeby u nas mówiono, że jest dyrektor instytucji, a nie ma instytucji, nie ma personelu pomocniczego, a zatem trzeba stworzyć coś, ażeby — „obsadzić” tego dyrektora.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby — ochrona kolei. O ochronie kolei mówi się rozmaicie. Z mojego punktu widzenia twierdzę, że ochrona kolei jest potrzebna i może ma pewne zadanie wyższe. Ale jest tam pozycja przy tej właśnie ochronie kolei: 58.000 zł na wyżywienie psów. Jeżeli jest ochrona kolei, składająca się z żołnierzy tej ochrony, to po co jeszcze mają być jako przy czepka te zwierzątka przy tej ochronie?</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby — zasoby. Widzę w preliminarzu, w sprawozdaniu, w zamknięciu rachunków zasoby na 28 miln. zł, które wyrażają się w częściach hamulców zespolonych, a leżą te części hamulców już od kilku lat, zdaje się od 1935 r., natomiast czytałem, że odbyła się przed paru dniami konferencja międzynarodowa o hamulcach zespolonych, gdzie ustalono, że najlepszymi hamulcami dla pociągów towarowych są hamulce systemu Hardy, a tu leżą na składzie P. K. P. części hamulcowe Westing- house. Uważam, że doprawdy może nieopatrznie tyle materiału zakupiono z jednej tylko dziedziny, ten materiał leży i nie wiadomo, kiedy się doczeka tych nowych wagonów, ażeby go wmontować.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#PJaworski">A jest druga pozycja 2.124.000 zł na materiały — „Pyram”. To są przeciwdymne aparaty dla parowozów. O tych — „Pyramach” mówiło się u nas bardzo dużo, pisało się, faktem jest, że leży jeszcze tego materiału za 2.124.000 zł, bo doprawdy wiem, że ęi, co nam sprzedali, do swoich parowozów tych — „Pyramów” nie wmontowali.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#PJaworski">Teraz kontrola na P. K. P. Najwyższą kontrolą działalności P. K. P. jest Główna Inspekcja Komunikacji. Uważam, że Główna Inspekcja Komunikacji istotnie winna zająć się całokształtem gospodarki P. K. P., całokształtem czynności kontrolnych. Mówią ci właśnie żołnierze armii kolejowej, że niepodobna, ażeby Główna Inspekcja zajmowała się takimi drobnostkami, czy tam na tej, czy na innej stacji powstały jakieś niedomagania w transportach, czy zapisano, czy zadeklarowano jakiś towar inaczej, a co innego znajdowało się w tym czy w innym opakowaniu. Główna Inspekcja winna być przybocznym organem doradczym Ministra Komunikacji i powinna tylko w tym kierunku wydać wszystko z siebie, winna być w stałym kontakcie z Ministrem Komunikacji, powinna dawać wyraz wszystkim niedomaganiom na P. K. P. i pomagać oraz współdziałać w Ministrem Komunikacji w kierunku ich usuwania. U nas mówi się, że dzieje się inaczej, że kontakt między Prezesem Głównej Inspekcji a Ministrem Komunikacji prawie nie istnieje. Dalej mamy Najwyższą Izbę Kontroli Państwa. Jeżeli Wysoka Izba przeczyta ostatnie sprawozdanie w sprawie kontroli na P. K. P., jest ono bardzo szerokie i bardzo pouczające. Oprócz tych instytucji jest jeszcze w każdej dyrekcji około 200 pracowników, należących do kontroli. Jeśli Weźmiemy 8 dyrekcji po 200 pracowników — to prawie ¼ ogólnego personelu central jest w kontroli, a mimo wszystko są niedomagania, braki i nadużycia. Uważam, że i tutaj dało by się przeprowadzić jakąś rewizję i, powiedzmy, urządzić kontrolę taką, jaką na przykład ma wojsko, które zreformowało całkowicie swoją kontrolę i dobrze na tym wychodzi.</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#PJaworski">Wysoka Izbo! Wzmożenie przewozów. Mówi się o reformie taryf. Oczywiście jest to konieczność i mam wrażenie, że do tego zagadnienia władze nasze podejdą, ale mnie chodzi o najistotniejszą, doraźną poprawę. Chodzi o to, że jeżeli chcemy utrzymać klienta naszego, który ma korzystać z naszych środków przewozowych; to przede wszystkim musimy rozpocząć sami od siebie, musimy zamienić biurokrację na system handlowy, na system kupiecki. A jeżeli zamienimy biurokrację na ten system, to jestem przeświadczony, że nasza klientela będzie starała się z nami jak najszybciej kontakt nawiązać. Uważam, że mamy za dużo urzędników, a za mało przewoźników i jeżeli do tego będzie dochodziło, że nasz klient, który chce, przypuśćmy, wysłać jakiś wagon czy nawet jakąś pilną przesyłkę, będzie godzinami wystawał przy okienkach, będzie wypisywał kilkanaście czy choćby kilka dokumentów, to nic dziwnego, że on do P. K. P. nie przyjdzie. I to może jest najważniejsza bolączka organizmu P. K. P., ażeby ze służby przewozowej, że służby handlowej usunąć jak najrychlej biurokrację, a przede wszystkim żeby na czele tej służby postawić najlepszych fachowców. Jaka jest konkurencja? Oczywiście autokarowa czy motorowa, czy nawet konkurencja konia i już się utarł pewien żart, że zdechła szkapina robi konkurencję żelaznemu koniowi. Dlatego i w tej dziedzinie należało by może mnie hojnie rozdawać koncesje na Ij nię automobilowe równoległe z Polskimi Kolejami Państwowymi.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#PJaworski">Proszę Wysokiej Izby, miałbym jeszcze szereg spraw do omówienia z dziedziny personalnej, ale mam wrażenie, że uczynili to moi koledzy. Chciałbym jedno tylko zakomunikować Wysokiej Izbie — że na Polskich Kolejach Państwowych jest prawie 81% pracowników, nie zarabiających ponad 200 zł, a obok nich jest 58.000 sezonowych, którzy nie zarabiają nawet 100 zł. Nie mówię już o zarobkach, ale nie korzystają z żadnego ubezpieczenia socjalnego Polskich Kolei Państwowych, a jakie to ubezpieczenie jest w Ubezpieczalni Społecznej, to wszyscy wiedzą. I dlatego na końcu zwróciłbym się z uprzejmą prośbą do Pana Ministra Komunikacji, ażeby uzgodnić ubezpieczenia czy uprawnienia socjalne tych wszystkich pracowników z p. Ministrem Opieki Społecznej, by oni również czuli się zabezpieczonymi i pełnymi praw pracownikami w tak ciężkiej pracy, jaka jest na Polskich Kolejach Państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Jabłoński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PJablonski">Wysoki Sejmie! Mamy przed sobą sprawozdanie o budżecie Ministerstwa Komunikacji. Chciałbym do niektórych przytoczonych w tym sprawozdaniu tematów zająć ze swej strony stanowisko. Bo niestety, tak się to jakoś utarło, że u nas na zachodzie na tym polu wszystko zrobione, tam już nic jakoby zrobić nie potrzeba. Jeżeli p. sprawozdawca nazwał budżet Ministerstwa Komunikacji wegetacyjnym, a nawet dewastacyjnym, obojętne, czy to dotyczy dróg kołowych bitych, wodnych, czy naszych Polskich Kolei Państwowych, to chciałbym zwrócić uwagę na to, że jeżeli chodzi o drogi bite, to one na zachodzie zaczynają też być tego rodzaju, że przejechanie samochodem należy do pewnego ryzyka, jak to mówi sprawozdanie. Wprawdzie mówi się, że u nas na zachodzie tych dróg jest więcej, sieć jest więcej gęsta, ale właśnie ta gęsta sieć jest tego rodzaju, że taka przejażdżka samochodem może spowodować utratę zębów nie tylko sztucznych, ale często i własnych. Dlatego prosiłbym, ażeby i na tamtą stronę zwrócono troszeczkę więcej uwagi, żeby i tam te drogi złe, dziurawe, wyboiste znalazły swoich opiekunów, znalazły tych, którzy zechcą je reparować, doprowadzać do takiego stanu, ażeby bez obawy można nimi jeździć.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PJablonski">Tyle się mówi, tyle się pisze o tej ziemi pomorskiej, w imieniu której mam zaszczyt przemawiać, że przecież to naprawdę wyjątkowa ziemia, Szwajcaria Kaszubska, pancerz Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, eksponowana placówka. Wszystko tam powinno być wzorem, a tymczasem całkiem inaczej przedstawia się w rzeczywistości stan rzeczy, jaki tam obecnie istnieje. Turystyka, popierana przez Ministerstwo Komunikacji bardzo wydatnie, nie wiem, w jakich rozmiarach kierowana bywa do tzw. Kaszubskiej Szwajcarii. Ale jedno jest dla mnie pewne, że powinna być tam kierowana. To są okolice biedne, piaszczyste, gleba, nie dająca prawie możliwości wyżywienia temu bratu Kaszubie, który tam trwa na stanowisku obrony granic Polski, dostępu do morza polskiego. Najładniejsze, najżyźniejsze połacie Pomorza pozostały po tamtej stronie. Dlatego bodajże w ten sposób trzeba by ułatwić przetrwanie, ażeby ci ludzie jako tako mogli żyć, bo przecież to piękny kawał kraju i warto, ażeby wszyscy, ażeby naprawdę cała Polska zapoznała się z tym przygraniczem, z tym pancerzem Rzeczypospolitej. Chcąc jednak do tego doprowadzić, trzeba, ażeby drogi, wiodące na Kaszubską Szwajcarię, były w jak najlepszym stanie.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PJablonski">Jeszcze jedno uderza. Na przykład przy omawianiu dróg wodnych powiada p. referent, że na woj. pomorskie wydano w r. 1938 aż 150.000 zł. W innych województwach wydatki na utrzymanie dróg wodnych dochodzą do 2 milionów, a nawet powyżej tego. I znów tak jakoś przykro to uderza, że ten szmat ziemi pomorskiej nawet i na tym odcinku bardzo po macoszemu bywa potraktowany. Nie zaprzeczam, że gdzie indziej może są większe potrzeby, więcej nagłe i pilne, niemniej powiadam—nie można spokojnie nad tym przechodzić do porządku dziennego, pocieszając się, że na zachodzie jest lepiej, że tam można nic nie robić. Raczej odwrotnie, trzeba wschód podciągnąć do wysokości zachodu, a nie można zachodu spychać po prostu na szary koniec. Bo przecież to łączy się także z innymi problemami. Wiemy, jak trudne jest stanowisko specjalnie na Pomorzu.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#PJablonski">Wiemy, że każdy przejaw niezadowolenia trzeba tam bardzo pilnie obserwować, ażeby nie dopuścić do niepożądanych skutków. A tymczasem w chwili, kiedy te drogi są takie dziurawe, jak obecnie, w chwili, kiedy Wisła nasza nie jest w takim stanie, ażeby odpowiadała potrzebom żeglugi — właśnie w tej chwili tam czeka na pracę sześćdziesiąt kilka tysięcy ludzi, którzy by chcieli tworzyć te wzory, tworzyć to dobro, aby nie potrzebowali przekradać się przez zieloną granicę na drugą stronę i tam po prostu w upokarzających warunkach zarabiać na kawałek codziennego chleba.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#PJablonski">To ogólnie co do zagadnień takich czy innych — komunikacji, dróg bitych i wodnych. Jeżeli przy tym jestem, to poruszę tu jeszcze jedną rzecz, a mianowicie że pracownicy tych dróg wodnych, którzy przecież powinni być objęci jakąś pragmatyką, że ci ludzie, nieliczni zresztą, bo niedużo ich tam jest, nawet nie wiedzą, komu podlegają. Zatrudnia się ich, oczywiście, przy takim niskim przydziale kredytów 3—4 dni w tygodniu, zależnie od tego, jak i gdzie ta najpilniejsza potrzeba wymaga. A kiedy się spytać: a od kogo to zależy? odpowiadają: od Ministerstwa Komunikacji, ale Ministerstwo Komunikacji, wiem na pewno, tymi ludźmi nie rządzi, daje tylko pieniądze i na tym się kończy. I wszyscy oni są na kontrakcie, nie są pewni jutra. Oczywiście taki element nie może być tak związany ze swym warsztatem pracy, jak tego zagadnienia komunikacyjne wymagają.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#PJablonski">Proszę Wysokiej Izby, i budżet Polskich Kolei Państwowych też jest wegetacyjny, wyraźnie to mówi sprawozdanie. Jeżeli chodzi o tabor i podtorze, o którym tak dobitnie mówi sprawozdawca, to ja się jednego obawiam, że jeżeli będziemy naprawdę oszczędność doprowadzali do ostatecznych granic, to przyjdzie chwila, kiedy sprawozdawca powie, jak o drogach bitych powiedział, że jest poważnym ryzykiem przejechać się po nich samochodem, to samo zechce nam powiedzieć o Polskich Kolejach Państwowych. A przecież jestem święcie przekonany, że nie ma nikogo w Polsce, kto by sobie życzył, aby podobne słowa kiedykolwiek paść mogły. A jednak, wczytując się w to sprawozdanie, odnosi się bardzo przykre, bardzo niemiłe wrażenie, że tak daleko doszło, że naprawdę zjadamy kapitał, że nie możemy odnawiać tych wszystkich środków komunikacyjnych, jakie mamy. Rozbudowujemy sieć, to prawda, robi się co można, ale środki na to są niewystarczające. Te środki za wszelką cenę znaleźć się powinny, znaleźć się muszą, ażeby nie dopuścić do stanu katastrofalnego.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#PJablonski">W jednym punkcie nie mogę się pogodzić ze sprawozdawcą, a mianowicie tam, gdzie mówi o personelu, zatrudnionym na P. K. P., i powiada, że w Polsce najniższy stań wynosił 8,11, a najwyższy, preliminowany teraz, wynosi 9,16 ludzi na 1 km kolei. I daje porównanie, z różnych krajów różne cyfry przytacza. Wszystkie one są wyższe od cyfr, obowiązujących w Polsce, a w Belgii dochodzi do 25,96, a więc okrągło mówiąc 26 ludzi na 1 km. Znaczy to, że w Belgii jest stosunkowo trzy razy tyle pracowników kolejowych, jak w Polsce. A p. sprawozdawca mówi, że stoimy pod tym względem nieźle. Może to i racja, ale za to pracownicy P.K.P, stoją bardzo źle. Trzeba sobie uświadomić, że taki niski stan personelu musi się odbijać na tym, jak oni się na tych Polskich Kolejach Państwowych czują, że to wyrabia się kosztem tego nieszczęsnego współczynnika pracy, który w roku 1920 na próbę został wprowadzony na pół roku, a obecnie po przeszło 19 latach jeszcze obowiązuje, jeszcze nie został zrewidowany; wszystko odbywa się tak, jak by był stan najbardziej idealny. Jest to właśnie skutek tego, że dla zurlopowanych pracowników nie ma zastępstwa, bo nie ma kredytu. Jak ktoś zachoruje, to musi go ktoś z kolegów zastąpić i musi podwójną pracę wykonywać. Otóż tu trzeba dążyć, żeby ten stan, o którym p. sprawozdawca mówił, że wygląda nieźle, żeby naprawdę wyglądał troszeczkę lepiej dla pracowników. Bo ja się jednego obawiam: powiedział jakiś fachowiec ze służby mechanicznej, że często gęsta katastrofy powoduje tzw. przemęczenie żelaza, że oś, która obróci się tyle i tyle milionów razy około siebie, pęka nawet bez przyczyny. Żelazo przemęczone. Jeżeli żelazo się przemęcza, to ja się obawiam, że ta masa ludzka, która tyle lat cierpliwie czeka na swą kolejkę, ażeby jej jednak to życie jakoś umożliwić, też może się przemęczyć. Bo w końcowym swoim zdaniu p. sprawozdawca mówi, że P. K. P., jeżeli funkcjonują tak, jak funkcjonują, to tylko dzięki właśnie szalonemu wysiłkowi wszystkich pracowników z p. Ministrem Komunikacji na czele. Ale to się także może wyczerpać i temu trzeba jak najśpieszniej zapobiec. Przykro o tym mówić, że p. Minister Skarbu nie był łaskaw rozpatrzyć tych wszystkich próśb, tych wszystkich memoriałów, wniesionych przez organizacje zawodowe, ażeby jednak temu pracownikowi przyjść z jakąś, bodajże skromną pomocą. Czy naprawdę nie znajdzie się już środków na to, ażeby przyjść z pomocą rodzinom pracowników w ogóle, a kolejowych w szczególności? Czyż chcemy naprawdę doprowadzić do tego stanu, że będziemy mieli tylko samych samotnych? Czyż nie można, jeżeli już nie wnieść projektu nowej ustawy uposażeniowej, o którą cały świat pracy woła, czyż nie można usunąć z tej starej, tak już okrzyczanej, znienawidzonej ustawy z r. 1934, bodajże tych najboleśniejszych, najprzykrzejszych rzeczy, którę tam istnieją? Czyż nie można zrewidować tego punktu, który ustanawia jakiś status quo na 1 lutego 1934 r. Ten stan trwa do dzisiejszego dnia, obojętne, czy pracownik ma rodzinę, czy nie, nie zważa się na tego, który w tym czasie stworzył rodzinę, który ma żonę, ma dzieci i nikt mu z pomocą nie przyjdzie, powiada mu się: to twoja osobista rzecz. A ja śmiem twierdzić, że tak nie jest, bo rodzina jest podstawą istnienia Państwa Polskiego i musimy właśnie wołać głośno o to, ażeby się tą rodziną ktoś zaopiekował, żeby wychowanie dzieci, a tak samo i wykształcenie tej młodzieży nie było tylko wyłączną troską i ciężarem tego pracownika. Mam wrażenie, że jednak przy dobrej woli, gdybyśmy wszyscy szczerze tego chcieli, jednak tę najboleśniejszą rzecz można by już w tym roku załatwić. Ale trzeba chcieć.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#PJablonski">Wysoki Sejmie! Nasze uposażenia, które niby obracają się dla największej ilości pracowników w sumach około 100 zł, a dziesiątki tysięcy pobiera także poniżej i to grubo poniżej 100 zł miesięcznie, takiego jakiegoś dziwnego nabierają charakteru. Przyznaje się każdemu, który o tym mówi, że jest to niewystarczające, że jest to za mało, że za to żyć nie można i mnoży się dodatki funkcyjne, służbowe, specjalne i jeszcze inne. Już powstał cały wachlarz najrozmaitszych dodatków. Mam wrażenie, że jeszcze będą powstawały inne dodatki. Oczywiście, idzie się w tym kierunku, ażeby człowiekowi jakoś umożliwić życie, ażeby temu, który wykonuje taką czy inną służbę, za tę ciężką służbę jakiś tam dodatek dać. Ministerstwo Komunikacji czuje, że to przemęczenie masy pracowniczej dochodzi do punktu kulminacyjnego i robi właśnie te wysiłki, tj. daje dodatki. Ale nawet tu jest jeszcze dużo do zrobienia. Ostatnio uruchomiono dodatek dla inżynierów. Nie zazdrościmy nikomu i panom inżynierom dodatku nie zazdrościmy, tym więcej że przecież wiadomo, że ten element zaczął uchodzić z Polskich Kolei Państwowych. Ażeby zatrzymać go przy tej służbie, dano ten dodatek. Ale uważam, że jeżeli dano ludziom z akademickim wykształceniem pewien dodatek, żeby ich utrzymać przy P. K. P., jako ludzi potrzebnych, ludzi wiedzy i nauki, to trzeba potraktować wszystkich ludzi wiedzy i nauki równomiernie, bo nauka nie widzi różnic między takim a innym fakultetem, między taką a inną wiedzą. A pracownicy, którzy tak samo są akademikami, nie mają dodatku. Czyżby dlatego, że nie chcieli uciekać z P. K. P., o nich zapomniano? Mam wrażenie, że przy dobrej woli, przy tak skromnych aspiracjach tych ludzi, można by jedno z drugim uzgodnić, można by to tak załatwić, żeby i ci i tamci byli zadowoleni, bo przecież niewielka jest ich liczba i nawet przy tych kwotach, jakie obecnie się wydaje, można by zapobiec temu poczuciu wyrządzonej krzywdy, bo to jest najgorsze, co może istnieć w pracy na Polskich Kolejach Państwowych. Specjalnie nie kruszę kopii o prawników i ekonomistów, ale przytaczam to jako pewien moment porównawczy, że jednak istnieje dwojaka miarka, o której się zwykle mówi, że można dać temu, ale dla tamtego nie starczy. Trzeba wszystkich traktować jako dzieci jednej matki, trzeba wiedzieć, że i ten i tamten swoją najlepszą wiedzę, swój cały wysiłek daje dla dobra tego warsztatu, tej instytucji, której służy.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#PJablonski">Jeden jest jeszcze mankament...</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#komentarz">(Wicemarszałek Mudryj daje sygnał świetlny.)</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#PJablonski">W tej chwili kończę, Panie Marszałku. Otóż mówiono nam o awansach. Pragnę zwrócić na to uwagę, że za dużo się o tym mówi, bo gdybyśmy tak szczerze zbadali, jak te awanse wyglądają, to naprawdę w tym tempie, w jakim obecnie idziemy, nigdy tych zaległości, jakie istnieją, nie wyrównamy, Trzeba raz skończyć z tymi, którzy przez 18 do 20 lat ani razu nie zaawansowali, trzeba raz wyczyścić te zaległości, ażeby wyjść na prostą drogę i wtedy mówić o normalnym posuwaniu pracownika wzwyż, A to przecież nie będzie znów tak dużo kosztowało, jak się zwykle mówi, bo przecież nieznaczny awans konsumuje tylko zasiłek wyrównawczy, który ma prawie każdy z pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#PJablonski">Szkoda, że czas jest tak bardzo ograniczony, było by jeszcze dużo do mówienia o stosunkach na P. K. P., nie mniej jak o stosunkach na F. T. P. K., ale czerwone światełko zwiastuje, że mam skończyć. I dlatego kończąc pragnę zwrócić się w stronę Ministerstwa Komunikacji, a Pana Ministra Ulrycha specjalnie, ażeby szukano tych dróg, które by mogły nas doprowadzić do jakiegoś wydatniejszego przyjścia z pomocą najszerszym warstwom pracowniczym. Powiedział mi kiedyś ktoś, kiedyśmy subskrybowali Pożyczkę Inwestycyjną, taki sobie przygodny jegomość, który może nawet mając dużo pieniędzy, tej pożyczki nie podpisał. Powiada: Wy kolejarze to tak jak jakiś stary worek od mąki. Takie porównanie mię zaskoczyło. Pytam się, co to ma znaczyć. A on powiada tak: Ile razy klepnąć w ten worek, tyle razy się zakurzy, ile razy Minister zaapeluje do was o ofiarność i patriotyzm, tyle razy wy dajecie. Widzimy, że jesteście biedni, ale dajecie. Otóż, Panie Ministrze, i ten worek od mąki się wy- trzepie w końcu i nie będzie już kurzu, kiedy się w niego uderzy. Trzeba od czasu do czasu tej mąki do niego nasypać, żeby miało się z czego kurzyć. Gorąco proszę, ażeby ten stan rzeczy, jaki obecnie istnieje, jednak w miarę możności zmienić na lepszy, bo nie chciałbym doczekać tej chwili, kiedy się — „przemęczy” masa pracowników P. K. P.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Zimny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PZimny">Wysoki Sejmie! Przy budżecie Ministerstwa Komunikacji na Komisji Budżetowej 24 stycznia rb, rezolucją, zgłoszona przez posłów Ratajczaka, Jakubowicza i mnie, w sprawie uregulowania warunków pracy i płacy a) pracowników fizycznych państwowych zarządów dróg wodnych, b) robotników sezonowych, zatrudnionych przy konserwacji torów kolejowych i c) dróżników na drogach państwowych — została odrzucona. Wobec tego pozwolę sobie na plenum Wysokiej Izby sprawy te, dotyczące tych najbiedniejszych, przedstawić w celu rozpatrzenia ich przez p. Ministra Komunikacji, wzięcia ich pod uwagę i poprawienia losu tych najbiedniejszych biedaków.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#PZimny">Ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o układach zbiorowych pracy obowiązuje tak samo w przedsiębiorstwach państwowych jak w prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PZimny">Wobec ogólnej tendencji do omijania zobowiązań, wynikłych z układu zbiorowego, przedsiębiorstwa i zakłady państwowe winny służyć jako przykład Społecznego nastawienia i szczególnie życzliwie się odnosić do cytowanej ustawy. Praktyka codzienna jednak wykazuje, że państwowe przedsiębiorstwa i zakłady odnoszą się do kwestii układu zbiorowego pracy z taką samą lub niekiedy z większą niechęcią, niż pracodawcy prywatni.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#PZimny">Od dłuższego czasu Związek Robotników i Rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (Z. Z. P.) bezskutecznie zabiega o zawarcie układu zbiorowego pracy z poznańskim Zarządem Państwowych Dróg Wodnych. Pracownicy Zarządu Państwowych Dróg Wodnych podlegają Ministerstwu Komunikacji, winni wobec tego podpadać pod przepisy, regulujące warunki pracy i płacy na P. K. P., obowiązujące od 1 lutego 1934 r. Tak, że pracownicy płatni miesięcznie winni być zaszeregowani do odpowiedniej grupy uposażenia, zależnie od rodzaju zatrudnienia, a pracownicy dziennie płatni winni być wynagradzani na równi ze stałymi pracownikami kolejowymi, Z niewiadomych powodów Zarząd Dróg Wodnych w Poznaniu do tego się nie stosuje. W zakładach przemysłowych Zarządu Państwowych Dróg Wodnych nie przestrzega się nawet taryf płac dla przemysłu ogólnego z dnia 2 maja 1938 r. Płace stoją na bardzo niskim poziomie. Przykłady: mostowy otrzymuje miesięczne wynagrodzenie 30 zł, strażnicy w większości wypadków 78 zł, w kilku jedynie 83, 96 i 106 zł. Nielepiej przedstawiają się prace i płace kapitanów statków, maszynistów i rzemieślników. Jeżeli chodzi o robotników i rzemieślników dziennie płatnych, to płace ich są daleko niższe od wysokości ustalonej dla przemysłu ogólnego. Stan ten na dłuższą metę nie może być utrzymany. W interesie ogólnym leży zawarcie układu zbiorowego pracy, regulującego płace i warunki pracy w Państwowym Zarządzie Dróg Wodnych.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#PZimny">Robotnicy sezonowi. Polskie Koleje Państwowe poza stałym personelem zatrudniają w razie potrzeby robotników sezonowych do prac w sezonie letnim do przeprowadzenia normalnych robót konserwacyjnych na torach kolejowych. Robotnikom tym Polskie Koleje Państwowe płacą wynagrodzenie w takiej samej wysokości, jaka została ustalona dla robotników robót publicznych, finansowanych przez Fundusz Pracy. Ponieważ P. K. P. prowadzą roboty konserwacyjne z własnych funduszów i tylko w razie potrzeby, ponieważ wreszcie prace te nie należą do robót publicznych, lecz do normalnych prac konserwacyjnych, zapewniających sprawne funkcjonowanie kolei, nieuzasadnione jest całkowicie wypłacanie tak niskich zarobków, stosowanych na robotach publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#PZimny">Dróżnicy drogowi. Dróżnicy na drogach państwowych otrzymują miesięczne wynagrodzenie w wysokości 60 — 80 zł, a tylko w bardzo nielicznych wypadkach dochodzi ono do 100 zł miesięcznie. Dróżnicy pracują w warunkach ciężkich, bez względu na warunki atmosferyczne pełnić muszą swą odpowiedzialną służbę nieraz w odległości bardzo wielkiej od miejsca swego zamieszkania. Płace dróżników na drogach państwowych poza bezpośrednimi skutkami oddziaływują później szkodliwie na wysokość płac dróżników samorządowych. Gminy względnie związki samorządu terytorialnego biorą przykład z bardzo niskich zarobków dróżników państwowych i obniżają wynagrodzenia swoim dróżnikom. Niedostateczne opłacanie dróżników państwowych pociąga za sobą bardzo daleko idące skutki pośrednie, odbijające się katastrofalnie na położeniu wielkiej grupy zawodowej. Poza tym należy wziąć pod uwagę, że całkowicie nie uwzględniono proporcji między płacami a kosztami utrzymania. Zarówno pracownicy państwowych dróg wodnych, jak i robotnicy sezonowi przy konserwacji torów i dróżnicy otrzymują wynagrodzenie nie sięgające połowy skromnie obliczonych kosztów utrzymania rodziny. Uważam, że zbyteczne będzie udowadniać, że w tej sytuacji wykluczony jest całkowicie normalny rozwój ich rodzin, zbyteczne jest również udowadniać, że stan ten podcina podstawy rodziny i godzi w najżywotniejsze interesy Państwa. Utrzymanie więc dotychczasowego stanu co do pracowników państwowych drogowych, pracowników sezonowych na Polskich Kolejach Państwowych i dróżników na drogach państwowych grozi nieobliczalnymi następstwami. Wobec tego uważam, że należy — i to natychmiast — przystąpić do uregulowania układem zbiorowym warunków pracy i płacy w Państwowych Drogach Wodnych i wydatnego podwyższenia zarobków tym pracownikom.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#PZimny">Wysoka Izbo! O opiece rodzinnej mówili koledzy posłowie, przedmówcy przy ustawie uposażeniowej, ja bym chciał tylko na taki jeden fragment zwrócić uwagę Wysokiej Izby, mianowicie jak niesprawiedliwą, mało że niesprawiedliwą, ale ogólnie przyjęło się i słusznie, że niemoralną jest ustawa uposażeniowa z dn. 1 lutego 1934 r. Byłe dodatki rodzinne przemienione w myśl tej ustawy na dodatki wyrównawcze pobiera się w różnej wysokości: na dzieci, na rodzinę. Dzieci dawno skończyły 18 lat, mało, że skończyły 18 lat, ale te dzieci zarabiają, częstokroć nawet są na wysokich stanowiskach, dobrze płatnych, a inny taki sam pracownik otrzymuje tylko płacę zasadniczą i dzisiaj w 1939 r. już ma 3, a są i wypadki, że 4 dzieci, i nie otrzymuje żadnych dodatków ani funkcyjnych, ani wyrównawczych, a rodzinnych w ogóle nie. Jakaż niesprawiedliwość! Gdzież opieka nad rodziną, że jeden pracownik pobiera dodatki wyrównawcze na dzieci, które dzisiaj zarabiają, które nie są w domu, na które żadnych wydatków nie ma, a inny, młody człowiek, który ma 3, 4 dzieci, nic nie pobiera?</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#PZimny">Tylko taki fragment przytaczam, ażebyśmy nareszcie, jeżeli już są małe zapowiedzi p. Wicepremiera i Ministra Skarbu, przyszli do zmiany ustawy uposażeniowej i to zmiany takiej, która by była sprawiedliwa, bo tak dużo się mówi o tej sprawiedliwości społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#PZimny">Następnie chciałbym jeszcze jedną rzecz podnieść. Na Komisji Budżetowej senackiej p. s. Bartel poruszył sprawę straży kolejowej, ochrony kolejowej. Nie chcę iść w ślady krytyki tej ochrony kolejowej, ale chciałbym podnieść taką rzecz. Warunki przyjęcia do straży kolejowej są następujące: 1) 7-klasowa szkoła powszechna, 2) służba wojskowa, 3) odbycie kursu szkoły podoficerskiej, 4) zdobycie stopnia kaprala, a 5) prawda, że to ostatni warunek, ale całkiem niezależny od danego człowieka, bo wymaga się, by wzrost strażnika w ochronie kolejowej był 1 m 72 cm. Nie wiem, po co taki warunek postawiono, bo ochrona kolei, ta straż kolejowa, ma stanowić, jak nas się informuje i jak w rzeczywistości jest, przyszłe kadry pracowników kolejowych niższych służb. Więc pytam się, czy tylko pracownik kolejowy, mający minimum 1 m 72 cm, może być kolejarzem, a inny, który służył w wojsku, który ma ten sam stopień, szarżę i zdolności, który był dobrym żołnierzem, nie może przyjść do kolei, nie może być przetokowym, nie może być zwrotniczym w późniejszym terminie, w ogóle żadnej służby niższej w hierarchii kolejowej pełnić nie może, bo nieszczęście chce, że ten wzrost mu nie dosłużył i nie posiada wymaganej wysokości? Dlatego o tym wspominam, że należało by, by się Pan Minister nad tym zastanowił, żeby to zmienić. Jeżeli to są przyszłe kadry, jeżeli to jest narybek służby kolejowej, to żeby nie na wzrost patrzeć, bo i mały może być dobrym żołnierzem czy w czasie pokoju, czy podczas wojny. Dlatego bezwzględnie należy wprowadzić reformę, żeby ci dobrzy żołnierze, mniejsi wzrostem, mający poniżej 1 m 72 cm, mogli tak samo iść śladami swoich kolegów wzrostu wysokiego i pracować w służbie kolejowej.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#PZimny">Następnie jeszcze jedną rzecz chciałem poruszyć, mianowicie sprawę pracowników kolejowych stałych, umownych, którzy do 1 kwietnia 1938 r. byli czasowymi pracownikami, a którzy mają 10, 15 i więcej lat pracy na kolei.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#PZimny">Dzielnica, którą ja reprezentuję, to tzw. b. zabór pruski, Wielkopolska. W tym b. zaborze pruskim, w trzech dyrekcjach zachodnich istnieje dotychczas Kasa Emerytalna dla robotników b. zaboru pruskiego, tzw. oddział — „B”, który to oddział według uchwalonego statutu likwidacyjnego na mocy uchwały Rady Ministrów z dniem 31 grudnia 1939 r. ma być zlikwidowany. Jeżeli teraz chodzi o stałych pracowników kolejowych, to ci, którzy są objęci przepisami o prawach i obowiązkach pracowników kolejowych, tzw. pragmatyką służbową, z dniem likwidacji Kasy Emerytalnej zostaną przejęci pod ubezpieczenie ogólnego zaopatrzenia emerytalnego dla pracowników na P. K. P. Ale jeżeli teraz o tych stałych umownych będzie chodziło, których jednak jest dość poważna grupa i którzy 10, 15 i nawet więcej lat płacili składki do funduszu emerytalnego na ubezpieczenie w Kasie Emerytalnej i którzy tam setki i tysiące złotych popłacili, to ci mają być przejęci pod ogólne ubezpieczenie społeczne. Wśród nich są przecież ochotnicy Wojsk Polskich, są powstańcy, są i inni, są żołnierze, którzy powinność swą spełnili i przez to, że spełnili tę powinność, gdy wrócili, nie zostali przyjęci zaraz do służby kolejowej, bo już przyjęcia były zamknięte, przyjęto ich dopiero w późniejszym terminie. I dzisiaj dlatego nie są stałymi pracownikami kolejowymi, są tylko stałymi umownymi. I oni przy likwidacji tej Kasy Emerytalnej mają być podciągnięci pod ogólne ubezpieczenie społeczne. A to ogólne ubezpieczenie społeczne jest tak znienawidzone u pracowników kolejowych, że gdy człowiek ma możność tu i ówdzie przebywać, to niejednokrotnie słyszy wiele krytycznych zdań pod adresem tegoż ubezpieczenia. W tej chwili nie będę rozstrzygał, czy to racja, czy nie, ale musi być w tym dużo racji, zresztą choćby nawet w połowie była tylko racja, to już jest bardzo źle. Dlatego też ci pracownicy stali umowni kolejowi boją się tego ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#PZimny">I tutaj zwracam się z prośbą, żeby w b. zaborze pruskim, w 3 dyrekcjach zachodnich przed dniem likwidacji Kasy Emerytalnej pracowników stałych umownych, którzy opłacali przez tyle lat składki do oddziału — „B”, tzw. dobrowolnego ubezpieczenia na równi z przymusowym ubezpieczeniem oddziału — „A”, Pan Minister raczył przemianować na stałych pracowników kolejowych, ażeby skończyć z tą niestałością i żeby oni nareszcie wiedzieli, że ktoś czuwa nad nimi i opiekuje się nimi, że nie grozi im los przejęcia do ubezpieczenia ogólnego społecznego, a pozostaną w zaopatrzeniu emerytalnym dla pracowników kolejowych.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Rudnicki.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszalek">Muszę zwrócić uwagę Panów Posłów, że mamy zapisanych jeszcze 20 mówców. Prosiłbym uprzejmie o streszczanie się.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PRudnicki">Wysoki Sejmie! W ostatnich miesiącach opinia publiczna została wysoce zaniepokojona złym funkcjonowaniem kolei. Stanowisko, jakie w tej kwestii zajęła prasa, dowodzi, że w ogóle całe społeczeństwo zostało po prostu jak gdyby zelektryzowane tym faktem, bo istniało głębokie przeświadczenie, że kolejnictwo w Polsce, przynajmniej jeżeli Weźmiemy poprzednie lata, miało za sobą bardzo piękne tradycje. Kolejnictwo to było stawiane za wzór nawet dla wielu innych państw.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#PRudnicki">Jakie były przyczyny złego funkcjonowania kolei, o tym słyszało się już wiele urzędowych wyjaśnień, także na Komisji Budżetowej. Słyszeliśmy, że przyczyną główną miały być mrozy i zawieje. Ale jest rzeczą niewątpliwą, że nie jest to wyłączna przyczyna. Stosunki na węźle warszawskim mogą być tylko pewnym epizodem w tym zagadnieniu i absolutnie tej sprawy nie wyjaśniają. Przyczyn jest niewątpliwie o wiele więcej. Bo zdajemy sobie z tego sprawę, że tej zimy nie było takich mrozów, a śniegu to prawie w ogóle nie ma, a cóżby było gdybyśmy mieli takie morzy, jak temu lat kilka czy kilkanaście, gdyby śniegi spadły w takich masach, jak to było w latach poprzednich?</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, według zdania fachowców, wybitnych znawców kolejnictwa, jedną z kapitalnych przyczyn są biura personalne w dyrekcjach kolejowych. W organizacji tych biur tkwi niewątpliwie największe źródło zła. Przede wszystkim dlatego, że biura personalne są obsadzone niefachowcami. To są emerytowani oficerowie, którzy nie mają żadnego do tego przygotowania. Mogą mieć najlepsze chęci, ale przygotowania fachowego nie mają. A trzeba zdać sobie sprawę z tego, że kolejnictwo to olbrzymia machina. Ażeby znać dobrze kolejnictwo, trzeba wielu lat studiów praktycznych, pracy, dopiero wtedy można całokształt kolejnictwa opanować, a specjalnie jeszcze na takim stanowisku szefów personalnych, tego dysponenta olbrzymiej ilości pracowników. Wszak od tego, gdzie kogo na jakim stanowisku się posadzi, zależy, jak ta służba będzie wykonywana. Bo trzeba znać przede wszystkim służbę, trzeba znać ludzi i trzeba wiedzieć, żeby właściwego człowieka postawić na właściwym miejscu. Ale jeżeli na tym najważniejszym miejscu stoi niewłaściwy człowiek, to rzecz jasna, że nie może on właściwych ludzi sadzać na stanowiska właściwe.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, te samodzielne biura personalne...</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#komentarz">(Minister Komunikacji p. Ulrych: Nie ma, Panie Kolego, samodzielnych biur personalnych. Trzeba się trzymać stanu faktycznego.)</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#PRudnicki">Biura personalne jednak są. Jedno jest bezsprzeczne, że biura personalne są wyposażone w duży zakres władzy, duży zakres kompetencji i dysponowanie niewątpliwie materiałem ludzkim tak olbrzymim zależy w pierwszej linii od biur personalnych. Jeżeli wszędzie wymaga się dużych kwalifikacyj, przygotowania w takich zwłaszcza przedsiębiorstwach fachowych, jak kolej, jak poczta, to naprawdę nie można zrozumieć tego, dlaczego na stanowiska w administracji przyjmuje się coraz może więcej ludzi fachowo nieprzygotowanych. Zastrzegam się, że nie mam zamiaru występować absolutnie przeciw powoływaniu spensjonowanych* stosunkowo młodych oficerów do służby cywilnej. Uznaję to za konieczność, nie wyobrażam sobie, żeby taka masa ludzi młodych, pełnych sił mogła siedzieć bezczynnie; to byłoby największe zło, przede wszystkim olbrzymie obciążanie Skarbu Państwa, po drugie wykolejenie po prostu wielu takich ludzi wskutek bezczynności, bo bezczynność to najgorsza rzecz. Stwierdzam, że ci oficerowie mogą nawet wnieść bardzo wiele pierwiastków wartościowych, tylko jedna rzecz zasadnicza, trudno, trzeba wymagać, ażeby się wszechstronnie wyszkolili. Tak jak jest obecnie, to naprawdę na dalszą metę jest nie do utrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#PRudnicki">Biura personalne, trzeba to stwierdzić, tak na kolei, jak i na poczcie, w tych dwóch instytucjach w tym stanie organizacyjnym utrzymały się, w innych instytucjach, gdzie istniały, istniały bardzo krótko, już w poprzednim Sejmie była o to wielka batalia, już ich nie ma. Na stanowiskach tych, czy są to oddziały, czy jak tam się nazywają, personalne, są już wszędzie fachowcy. Te biura personalne tak w kolejnictwie, jak i na poczcie nie cieszą się sympatią pracowników. Niestety, między tymi biurami a pracownikami jest głęboka przepaść. Na to złożyło się wiele przyczyn. Trzeba stwierdzić i mogę to poprzeć olbrzymią ilością argumentów, że ci szefowie personalni to w dobie dzisiejszej ambasadorzy O. Z. N., to jest fakt.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#komentarz">(P. Döllinger: Czego?)</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#PRudnicki">O. Z. N'u, Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#PRudnicki">Dam Panom bardzo wiele konkretnych dowodów życiowych. Tak niestety jest, (Głos: Co w tym złego?) Jest to, proszę Panów, złe dlatego, że człowiek na każdym stanowisku stojący musi być bezwzględnie obiektywny. Sympatie, przekonania, to jego prywatna rzecz, ale nie wolno stanowiska urzędowego w tym celu wyzyskiwać. Tak jest, stanowiska służbowego, władzy służbowej nie wolno wykorzystywać w tym sensie, na rzecz takiego czy innego stronnictwa. Może najbardziej sympatyzować, ale powinien zachować tę Ij nię podziału, jaka jest w służbie i w służbie kierować się kryteriami zupełnie innymi, a nie tak, jak rzecz się ma obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#komentarz">(Przerywania. Głos: Głośniej.)</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#PRudnicki">Jeszcze głośniej? Już głośniej nie mogę krzyczeć.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#PRudnicki">Niestety, za dużo jest właśnie w kolejnictwie w tych działach polityki, a za mało fachowości i zło właśnie w tym tkwi. Gdyby było mniej polityki a więcej fachowości, lepiejby kolejnictwo wyglądało. Dlatego, że jest odwrotnie, stan jest taki, jak dzisiaj,</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#komentarz">(Głos: To się nazywa demagogia.)</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#PRudnicki">Panie Kolego, jeżeli to jest demagogia, dam Panu w tej chwili szereg przykładów, Nie trzeba nigdy prowokować, bo zmusza się do mówienia tych rzeczy, których może się nie chce powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Proszę nie przeszkadzać mówcy. Pan będzie łaskaw trzymać się tematu,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PRudnicki">Każda akcja, ta czy inna, np. biorę teren lwowski, organizuje się komitet do wyborów takich czy innych. Proszę, kto wchodzi do komitetu w imieniu kolejarzy? P. major Ziemba, to jest szef personalny, w imieniu pocztowców kpt. Antoszewicz, szef personalny, w imieniu innych instytucyj znów będzie szef personalny, sami szefowie personalni wchodzą do takiego komitetu obywatelskiego. Musi być przedstawiciel powiatu.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#komentarz">(Głos: Mimo to Pan został posłem.)</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PRudnicki">Właśnie to jest moją największą satysfakcją, chociaż mię kierownik p. Antoszewicz zawezwał, krzyczał i żądał wycofania mojej kandydatury, jeżeli nie, to pan poniesie konsekwencje tego. Powiedziałem: Niestety, nie zastosuję się do tego.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Proszę Panów nie przeszkadzać mówcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PRudnicki">Zresztą, proszę Panów, o tej sprawie nie tylko ja mówię, moi poprzednicy koledzy Dziękoński, Jaworski, kolejarze, przedstawiciele związku kolejowców, właściwie o tym mówili, tylko między wierszami, trzeba było dobrze się wsłuchać w to, co mówili, co kolega Dziękoński powiedział. Za dużo tej formalnej takiej dyscypliny wojskowej na zewnątrz, a za mało tej treści istotnej. Robi się wiele rzeczy tak dla efektu zewnętrznego, wprowadza się wojskowe meldowanie się, to wszystko, co w cywilnej służbie jest zgoła niepotrzebne. I zdaje się po prostu tym szefom, że wiele Zrobili w tej instytucji. Coś wnieśli, coś wprowadzili, ale to wszystko niestety nie zastępuje strony fachowej i strona fachowa w tych przedsiębiorstwach wybitnie fachowych, jak kolej, jak poczta, zaczyna coraz więcej chromać właśnie wskutek tego,</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#PRudnicki">Proszę Państwa, również jesteśmy świadkami powoływania dosyć dużej ilości podoficerów na stanowiska urzędników eksploatacyjnych. I tutaj tak samo stwierdzam, że absolutnie nie mam zamiaru występować przeciw tym podoficerom, nawet cieszę się, bo uważam, że słuszne dać pierwszeństwo tym, którzy przebyli tyle i tyle lat w wojsku, tylko znów chodzi mi o odpowiednie przygotowanie, bo te skrócone kursy, jakie odbywają, ci podoficerowie, niestety nie mogą dać im tego przygotowania. Gdyby ci koledzy kolejarze, jak Dziękoński i inni, którzy już zabierali głos, zechcieli nam powiedzieć o tych faktach katastrof, spowodowanych przez tych b. podoficerów, którzy nie mają należytego przygotowania, a już pełnią służbę zawiadowców stacji, urzędników ruchu. Spowodowali oni już szereg katastrof kolejowych, narazili już przedsiębiorstwo kolejowe na duże szkody. Nieprzygotowanych należycie postawiono na posterunki zbyt odpowiedzialne, z których mimo najlepszych chęci nie potrafili się wywiązać. Więc, proszę Państwa, trzeba do tej rzeczy podchodzić na chłodno, bez uprzedzeń i bez specjalnych sentymentów, tylko z takiego stanowiska zupełnie obiektywnego, którym ja się kieruję,</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">(Minister Komunikacji p. Ulrych:</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#PRudnicki">Niestety, nie jest to stanowisko obiektywne.)</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PRudnicki">W związku z tymi biurami personalnymi muszę jeszcze poruszyć sprawę, która częściowo już kolega Jaworski poruszył, mianowicie dysponowanie funduszami na zapomogi. Dyrekcje kolejowe, jak mnie poinformowali kolejarze, dostają kredyty kwartalne na zapomogi, nagrody. Otóż w dyrekcji kolejowej dzieje się w ten sposób. Zażądałem nawet konkretnych oświadczeń i takie oświadczenia tych urzędników mam u siebie. Powiadają w ten sposób. Jak tylko kredyt przyjdzie, natychmiast naczelnicy wydziałów wszyscy składają podania, czy kierownicy działów, i bywa tak: naczelnicy wydziałów, których uposażenie wynosi w II grupie 750 plus 350, tj. 1000 zł brutto, natychmiast pierwsi składają podania i otrzymują, zależnie od okoliczności, po 300, po 400 zł, kierownicy działów po 150, po 200 zł, inni urzędnicy administracyjni już tylko raz do roku najwyżej od 40 do 60 zł, a dalej już urzędnicy służby eksploatacyjnej — to tylko gdzieś któryś z nich, jak słusznie mówił kolega Jaworski, od 15 do 30 zł raz do roku, ale to bardzo nieliczni. To znaczy, ta biedota, ta największa biedota dostanie, jak ma szczęście, raz w roku 15, 20, najwyżej 30 zł.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#PRudnicki">Bardzo charakterystyczny przytoczono mi fakt sprzed świąt Bożego Narodzenia, Trzeba było widocznie na choinkę dać tym panom naczelnikom, dość, że na święta panowie naczelnicy wydziałów dyrekcji lwowskiej dostali po 200 zł, ich zastępcy po 150 zł, kierownicy działów ot tak po 75 zł, 80 zł, reszta ani grosza, Ci urzędnicy głowili się, skąd wzięto na to pieniądze, bo już kredytu w tym czasie nie było, Okazuje się, że w tym samym miesiącu grudniu referenci dyrekcyjni nie dostali zupełnie tego dodatku t. zw, referenckiego. I powiadają, że z tych dodatków referenckich wypłacone zostały te wysokie zapomogi dla panów naczelników, a odebrano naih referentom te nasze skromniutkie dodatki. Jeżeli to jest istotne...</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#komentarz">(P. Minister Ulrych: Ja to sprawdzę.)</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#PRudnicki">Przyjąłem to od tych kolegów z zastrzeżeniem, zażądałem od nich zaświadczenia kilkakrotnie przy świadkach, zażądałem dwóch obcych świadków. Powiedziałem: Słuchajcie, jest to zarzut bardzo poważny, ja was uprzedzam, że niewątpliwie będą wdrożone dochodzenia w tej sprawie — czy to podtrzymujecie? Przy dwóch świadkach oświadczyli, że tak.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#komentarz">(P. Minister Ulrych: Pan ma inną drogę do mnie, nie z trybuny, póki Pan tego nie sprawdził.)</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#PRudnicki">Panie Ministrze, trudno mi chodzić do Pana Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#komentarz">(P. Minister Ulrych: Ja setki listów dostaję i na nie odpowiadam.)</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#PRudnicki">Wobec tego, że to są poważni ludzie, starsi urzędnicy, nie przypuszczam, żeby chcieli mię wyprowadzić w pole.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiej Izby, nie chcę zabierać więcej czasu,</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#komentarz">(Głos: Chwała Bogu.)</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#PRudnicki">Wiem, że jak się pewne rzeczy porusza, to jest bardzo niemiłe dla niektórych.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#komentarz">(Głos: Niemądre.)</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#PRudnicki">Niektóre rzeczy uważa się za niemądre. To, co jest na moją korzyść, to jest mądre, ale to, co jest niemiłe, to niemądre, wiem o tym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">P. Sowa ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PSowa">Wysoki Sejmie! Po upływie dwudziestolecia odzyskania niepodległości Państwa Polskiego zaznaczył się w całym kraju rozwój poszczególnych komórek pracy gospodarczej, wzmógł się potencjał dorobku narodowego, wysiłkiem i twórczością wartościowych jednostek zbudowano silną strukturę Państwa Polskiego. W ciągłej pracy przy warsztatach rzemieślniczych, na roli, w handlu i przemyśle wzrasta produkcja, która jest niezmiernie ważnym czynnikiem rozwoju ekonomicznego kraju, albo też powoduje zastój tego ciągłego ruchu wytwarzania dóbr przy wadliwym systemie dostarczania środków produkcji i wymiany towarowej, zbytu wytworzonych artykułów konsumcji oraz w braku sprawnie funkcjonującej komunikacji. Jakkolwiek budzi zachwyt i podziw u wszystkich obywateli kraju budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego, to jednak nie można zapominać o pewnej części obywateli Państwa, o ziemiach, gdzie życie gospodarcze nie może się rozwinąć i podnieść odpowiednio poziomu życiowego ludności, a równocześnie wzbogacić Państwa przez powstanie nowych linii komunikacyjnych i warsztatów pracy, uprzemysłowienie produkcji rolnej, przyśpieszenie procesu przejęcia całego handlu, rzemiosła i przemysłu w ręce polskie.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PSowa">Nie ulega wątpliwości, że z chwilą dostosowania warunków w komunikacji kolejowej w województwie tarnopolskim do warunków istniejących we wszystkich innych okręgach dyrekcji kolejowych w kraju, automatycznie podskoczy frekwencja miejscowej ludności. Dlatego też nie wydaje się słusznym argument, że nie ma pieniędzy na wyrównanie najbardziej piekących braków, albowiem środki, wyłożone na amortyzację np. nowych motorówek, wagonów oraz poprawę torów i zwiększone tym przyspieszenie biegu pociągów, w krótkim czasie wrócą się i zmniejszą obecne wydatki na utrzymanie i konserwację starych torów i wagonów. Ponadto nie można pominąć okoliczności, że kolej jest nie tylko przedsiębiorstwem handlowym, obliczonym na zysk, lecz również instytucją użyteczności publicznej, służącą Państwu i społeczeństwu bez względu na zyski materialne tam, gdzie sytuacja tego wymaga. A właśnie ziemia tarnopolska, jako ważny teren kresowy, ze względów państwowych wymaga pozytywnego ustosunkowania się do wysuwanych tam postulatów komunikacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#PSowa">Punktem ciężkości i zasadniczym warunkiem poprawy połączeń kolejowych województwa tarnopolskiego jest zamiast dotychczasowej sakramentalnej odpowiedzi — „niemożliwe” okazanie właśnie przez władze kolejowe lwowskie i centralne pełnej dobrej woli i usilnej chęci poprawy komunikacji, a wtedy niewątpliwie nastąpi istotne polepszenie warunków podróży i frekwencji pasażerskiej. Ziemia województwa tarnopolskiego, bogate i żyzne Podole, znajduje się w tej części Państwa, gdzie Ij nię komunikacyjne są tak niewystarczające, że trudno bogactwa tej ziemi wydobyć, uprzemysłowić ją i dać Państwu nie tylko produkt, ale też i fabrykat gotowy na eksport za granicę. Niezliczone bogactwa tej ziemi zwracają ciągle uwagę nie tylko miejscowych obywateli, ale także i obcych na możliwość eksploatacji jej bogatych płodów roślinnych, zwierzęcych i rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PSowa">W Ministerstwie Komunikacji znajduje się już projekt budowy linii kolejowej Podhajce — Monasterzyska, powiat Buczacz województwa tarnopolskiego, który do dnia dzisiejszego nie został przeprowadzony. A linia ta łączyłaby się nie tylko ze Lwowem i Zaleszczykami, lecz na wypadek zniszczenia mostu w Niżniowie stałaby się jedynym połączeniem z zapleczem całego Podola. Dotychczasowa komunikacja autobusowa nie zaspokaja w całkowitej mierze wszelkich potrzeb ludności, bo zaledwie w pewnej części przewóz osób i rozmaitych towarów odbywa się autobusami, zaś zbyt płodów rolnych odbywa się furmankami do stacji kolejowej w Monasterzyskach. Przy tym koszt przewozu towarów i osób autobusami jest droższy o 25 — 30% od kosztów przewozu kolejowego, tak że bardzo dużo ludzi wstrzymuje się od wszelkich transakcyj i ogranicza się do najmniejszych obrotów handlowych czy innych.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#PSowa">Komunikacja osobowa na tej linii byłaby niezmiernie duża ze względu na ciążenie i zasięg spraw i interesów we Lwowie, Tarnopolu, Brzeżanach i Podhajcach, zaś przewóz towarów byłby ogromny, biorąc pod uwagę wielką ilość majątków ziemskich, produkcję buraków, zbyt płodów rolnych i przewóz wyrobów Monopolu Tytoniowego z Monasterzysk. Budowa tej linii przyczyniłaby się do powstania szeregu przetwórczych zakładów przemysłu rolniczego, a tym samym podniosłoby się zapotrzebowanie na inne artykuły przemysłowe, których ludność do swej pracy potrzebuje.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#PSowa">Na tej podstawie pozwalam sobie przedłożyć Wysokiemu Sejmowi następującą rezolucję do uchwalenia: — „Sejm wzywa Rząd, żeby zajął się sprawą budowy linii kolejowej Podhajce — Monasterzyska.”</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Głos ma p, ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Podczas omawiania preliminarza budżetowego Ministerstwa Komunikacji na Komisji Budżetowej miałem sposobność wskazania po pierwsze na konieczność uregulowania w inny, więcej słuszny sposób poborów prawników i ekonomistów, pracujących w kolejnictwie, po drugie na konieczność wyszukania sum na rozpoczęcie robót, mających na celu całkowite obwałowanie rzeki Wisły. Wskazałem, że tego rodzaju roboty dadzą m. in, sposobność zatrudnienia tysięcy bezrobotnych, a zwłaszcza ochotników armii polskiej z lat 1918—1920; wśród ochotników bowiem panuje rozgoryczenie, które ze względu na prestige Państwa powinno być jak najszybciej usunięte. Po trzecie wskazywałem na konieczność wydania rozporządzenia, które by uregulowało używanie samochodów państwowych, dzieląc je na reprezentacyjne i służbowe. Jestem pewien, że tą właśnie sprawą zainteresuje się również p. Premier i spowoduje wydanie ogólnego rozporządzenia, obowiązującego wszystkie resorty.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#PksPadacz">Teraz chciałbym zwrócić uwagę Wysokiego Sejmu i p. Ministra Komunikacji na to, co albo wcale nie pociągnie za sobą wydatków ze Skarbu, albo niewielkie, ale co ma duże znaczenie dla Państwa, pragnącego według zasad słuszności i sprawiedliwości unormować prawa i obowiązki swych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#PksPadacz">Zanim przejdę do tematu, zaznaczę, że mnie, jako posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, będącego księdzem katolickim, ale też i prawnikiem, interesują te sprawy państwowe, które dotyczą zagadnień religijnych, moralnych, społecznych i prawnych. Z tych właśnie względów moje przemówienie dotyczy wymienionych zagadnień.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#PksPadacz">Przechodzę do rzeczy konkretnych. Pierwsza sprawa. Mówiłem przed chwilą o prawnikach i ekonomistach, podobnie w pewnym sensie ma się rzecz z technikami kolejowymi. Zamiast moich słów przytoczę to, co pisze mi jeden z nich w liście z dnia 10 b. m.: — „Takie nagrody, jakie zastosowało Ministerstwo Komunikacji od 1 kwietnia 1938 roku, wysoce ujemnie działają na innych pracowników Polskich Kolei Państwowych, jak np. ze średnim wykształceniem, bo albo wzbudzają słuszną zazdrość, albo zniechęcają do pracy wybitniejsze siły fachowe, nie mające dyplomu, tworzą apatię i bierność do pracy, bo są z góry skazane i przedświadczone, że żadne wysiłki nie pomogą do osiągnięcia wyższego stopnia uposażenia dla braku dyplomu, że nigdy stałych nagród miesięcznych nie otrzymają, chociażby pracowali nad siły i wysilali zdolności i myśli, a nawet gdyby kształcili się nadal sami, to i tak bez dyplomu niczego nie</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#komentarz">osiągną.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#PksPadacz">Panie Ministrze! Apatia i bierność są czynnikami bardzo niebezpiecznymi, a nasza służba ruchu powinna być trzeźwa i pełna zdrowego animuszu, dlatego proszę Pana Ministra o przychylne ustosunkowanie się do memoriału Naczelnych Stowarzyszeń Organizacji Techników Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 czerwca 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#PksPadacz">Druga sprawa. W roku 1925 zostały wydane normy, zwane przepisami personalnymi, które w sposób szczęśliwy ujednostajniły dawne przepisy państw zaborczych. W roku 1934 ustawa uposażeniowa wprowadziła pewne zasadnicze zmiany w owych przepisach personalnych, skutkiem czego straciły swe praktyczne zastosowanie. Powstała luka, która trwa dotychczas, a która z punktu widzenia prawnego na dłuższą metę jest niedopuszczalna.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#PksPadacz">Trzecia sprawa. Nauczyciele szkół powszechnych, gimnazjów, liceów i profesorowie uniwersytetów korzystają z ulg kolejowych. Dlaczego tego prawa są pozbawieni profesorowie seminariów oraz urzędnicy kurii biskupiej, aczkolwiek, jeżeli chodzi o tych ostatnich, dawniej z wymienionych ulg korzystali? Nie wątpię, że p. Minister Komunikacji w myśl życzeń zainteresowanych pomyślnie tę kwestię załatwi.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#PksPadacz">Czwarta sprawa. Istniały dawniej tzw. bilety kościelne, które uprawniały pracownika kolejowego do bezpłatnego dojazdu osobistego i jego rodziny do najbliższej miejscowości kościelnej w celu spełnienia obowiązków religijnych, które na nim ciążą. Były to oczywiście wypadki nieliczne, jednakże wywołane specyficznymi warunkami kolejowymi. Stacje kolejowe, a w szczególności większe węzły, dla prac przetokowych i grupowania pociągów wybudowane, są nieraz daleko od osiedli ludzkich, a więc pracownicy kolejowi zatrudnieni w tych środowiskach tylko z trudnością mogą korzystać z opieki duchownej, należnej im z prawa Bożego lub kościelnego. Jeżeli każde przedsiębiorstwo swym urzędnikom zapewnia ulgowe korzystanie ze świadczeń i urządzeń, a Polskie Koleje Państwowe stosują nawet bilety żywnościowe dla łatwiejszego zaopatrywania pracowników, zamieszkałych w dalszych okolicach, to nie ulega żadnej wątpliwości, że opieka w zakresie praktyk religijnych w równej mierze zasługuje na poparcie i w tym zakresie wnoszę apel do p. Ministra Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#PksPadacz">Następne zagadnienie. Jako poseł stolicy Państwa naszego, proszę Pana Ministra o użycie swego wielkiego wpływu, abyśmy wyszli ze sfery projektów i doczekali się nareszcie rozpoczęcia budowy kolei podziemnej w Warszawie. Przecież metro, to nie tylko wygodny środek komunikacji, ale również ma ono doniosłe znaczenie dla obrony lotniczej i gazowej.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#PksPadacz">Dalej, również jako poseł Warszawy, proszę Pana Ministra o wniknięcie w tę kwestię, która tyle razy poruszana była na łamach dzienników warszawskich, a zwłaszcza — „Małego Dziennika” i — „Kuriera Polskiego”; chodzi tu o zdrowie setek tysięcy pasażerów i służby tramwajowej. I znów nie swymi słowami, ale jednego z nieszczęśliwych mieszkańców stolicy sprawę wyłuszczam. Tak bowiem mi piszę: — „W roku 1932 wprowadzone zostało zezwolenie na palenie w wagonach przyczepnych tramwajów warszawskich. Zezwolenie wydało Ministerstwo Komunikacji. Praktyka blisko siedmiu lat wykazała szkodliwość tego zarządzenia. W rzeczywistości nawet Monopol Tytoniowy nie odnosi tu większych korzyści, a ciężkie szkody na zdrowiu i wygodzie stały się udziałem wszystkich mieszkańców Warszawy i pracowników tramwajowych. Wagony przyczepne, w których palenie jest dozwolone, nazywane są — „kamerami do zatruwania ludzi”. Jazda tramwajami w stolicy staje się wskutek tego prawdziwą gehenną dla szerokich rzesz bez względu na to, czy to są palacze, czy nie”. Otóż i w tej sprawie prosiłbym Pana Ministra o mocną ingerencję.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#PksPadacz">Wszystko, o czym mówiłem, oparte jest na zasadach słuszności, dlatego nie wątpię, że znajdzie należyte i szybkie rozwiązanie.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Na podstawie spostrzeżeń i porównań, uczynionych podczas moich podróży zagranicznych, na zakończenie oświadczam: Możemy tu składać swe żądania lub apele mniej lub więcej energiczne, ale jedno przyznać musimy, że po dwudziestu latach istnienia zjednoczonej naszej Ojczyzny z kolejnictwa naszego chlubić się powinniśmy i że kolejarz polski dobrze służy Odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Bilak.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#komentarz">(Nieobecny</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszalek">.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#komentarz">)</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#Marszalek">Głos ma p. Łobodziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#PLobodzinski">Wysoki Sejmie! Na Komisji Budżetowej w dniu 17 stycznia br. podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Opieki Społecznej p. kolega Szymanowski, a następnie p. Wiceminister dr Piestrzyński byli łaskawi poruszyć sprawę Szczawnicy i jej zaniedbań. Sprawa ta wywołała wielką polemikę prasową, nic w tym zresztą dziwnego, gdyż Szczawnica jest najwartościowszym z uzdrowisk polskich. Nie zamierzam bronić Szczawnicy, ale trudno też nie podkreślić wyjątkowych wprost trudności Szczawnicy i to trudności takich, jakich nie ma bodaj żadne inne zdrojowisko krajowe.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#PLobodzinski">Szczawnica nie ma komunikacji. Oddalona o kilkadziesiąt kilometrów od kolei, zdana na jedną lichą szosę, nie może się ani rozbudować, ani unowocześnić. Od kilkudziesięciu lat mówi się o konieczności budowy kolei Nowy Targ— Szczawnica—Stary Sącz. Projekty wypracowane zostały jeszcze przed wojną. Kolej ta zresztą jest niezbędna nie tylko dla Szczawnicy, ale dla całego naddunajeckiego rejonu uzdrowiskowo-letniskowego, który jest drugim na Podhalu najcenniejszym obszarem w Polsce. Kolej ta zbliżyłaby liczne i gęsto zaludnione wsie w trzech powiatach, a to w nowosądeckim, nowotarskim i limanowskim, gdyż niektóre miejscowości w tych powiatach oddalone są od kolei o około 50 km. Za budową w najbliższym czasie kolei normalnotorowej Nowy Targ — Szczawnica — Stary Sącz, mającej znaczenie nie tylko lokalne, przemawiają względy turystyczne, względy uzdrowiskowo-letniskowe i względy gospodarcze. Studia co do rentowności tej linii są już przeprowadzone, nadto rady powiatowe zainteresowanych powiatów zobowiązują się dołożyć starań, by grunta potrzebne pod linię kolejową oddane były za darmo. Do realizacji tego dzieła wprząc można samorządy i kapitał prywatny. Istnieje w Polsce ustawa o uzdrowiskach z dnia 23 marca 1922 r., przy czym w myśl art. 7 tej ustawy uzdrowiska, jako obiekty użyteczności publicznej, korzystać mają ze specjalnej opieki Państwa. Do takich dziedzin, w których przemysł zdrojowiskowy czuje się bezsilnym, należy w pierwszym rzędzie zagadnienie komunikacyjne. Może teraz, gdy coraz częściej się mówi o elektryfikacji kolei Kraków—Zakopane i gdy równocześnie rozpatruje się rozbudowę kolei pienińskiej, ruszy z miejsca ten doniosły dla Szczawnicy postulat, który równocześnie pozwoli na rozbudowę całego Podhala jako jednolitego rejonu uzdrowiskowego o najcenniejszych wartościach. Tylko taka wielka i zasadnicza inwestycja sprawić może przewrót w stosunkach rozwojowych Szczawnicy, która jest istotnie perłą w rzędzie krajowych uzdrowisk.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#PLobodzinski">Korzystam z okazji i chcę się zapytać p. referenta tej części budżetu, czy mu wiadomo, kiedy ta kolej, która 30 lat się buduje, doczeka się nareszcie realizacji.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#PLobodzinski">Gdyby zaś z różnych względów budowa kolei, tak ważnej dla rozwoju Szczawnicy, miała się odwlec, to należało by bezwzględnie jeszcze w tym roku przystąpić do budowy nowej drogi Krynica—Szczawnica—Piwniczna—Czorsztyn—Zakopane, której plany budowy krakowski Urząd Wojewódzki opracował jeszcze w r. 1935. Droga ta ma pierwszorzędne znaczenie strategiczne, a znaczenie jej powiększa się jeszcze ze względu na ostatnio przyłączone tereny. Najpilniejszy jednak jest odcinek Szczawnica—Piwniczna przez Szalchtową i Jaworki, długości 17 km, zwłaszcza że od strony Piwnicznej droga ta na odcinku 4 km jest już prawie gotowa.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#PLobodzinski">Do Ministerstwa Komunikacji należy również regulacja rzek i potoków. Odcinek ten ma szczególne znaczenie dla okolic górskich. Jakkolwiek jest to problem olbrzymiej wagi, to niestety nadal jest on zaniedbany. Nie dość, że nie przeprowadza się nowych robót, to stare, wykonane jeszcze, jeśli chodzi o Małopolskę, przez b. Wydział Krajowy, niszczeją. Nie przeprowadza się wcale konserwacji. Funduszy na ten cel prawie nie ma, a jeżeli są, to minimalne. Stan rzek i potoków górskich, szczególnie po ostatniej powodzi, jest rozpaczliwy. Ma to przede wszystkim miejsce na Podhalu, z którego jestem posłem. Buduje się wprawdzie wielką zaporę w Rożnowie, wielkie dzieło, wprost gigantyczne, obok Gdyni, Moście i Centralnego Okręgu Przemysłowego chluba Polski; roboty zgodnie z programem postępują stale naprzód. A obok Rożnowa rozpoczyna się budowa zbiornika pomocniczego w Czchowie. Ludność miejscowa żywi dla inicjatorów tych wielkich robót wdzięczność, a to przez danie zarobków zbiedzonym mieszkańcom tych okolic, jako też i przez widoki rozwoju gospodarczego w przyszłości. Zbiorniki w Rożnowie i Czchowie między innymi zadaniami mają na celu ochronić od powodzi okolice niżej położone. Nie ochronią jednak mieszkańców w górnym biegu Dunajca, gdzie powódź wyrządza największe spustoszenia. W tym celu zdaje się konieczną budowa nowej zapory wodnej na Dunajcu w Czorsztynie jako asekurującej dla zapory w Rożnowie. Wprawdzie, o ile mi wiadomo, czynniki z kół ochrony przyrody, tzw. — „ochraniarze”, którzy narobili ostatnio zbyt wiele hałasu z kolejką linową na Kasprowy i z Parkiem Narodowym, zaczynają protestować przeciw budowie tej zapory, jednak, zdaniem moim i większości mieszkańców tych okolic, przeważać tu powinien wzgląd gospodarczy, zwłaszcza że wszystkie próby wiercenia wykazały, że warunki terenowe są tam nawet odpowiedniejsze niż w Rożnowie. Zbiorniki jednak same nie ochronią od powodzi. Obok nich musi równolegle postępować regulacja i obwałowanie rzek. Regulacja i zabudowa potoków górskich szczególnie przy budowie zbiorników, w obawie przed zamuleniem i zasypaniem, ma pierwszorzędne znaczenie. Z tych względów równocześnie z wykańczaniem zapory w Rożnowie należy przystąpić do zabudowy potoków górskich położonych wyżej od mającego powstać jeziora.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#PLobodzinski">Jeżeli mówię o regulacji rzek, to mimo woli nasuwa się na myśl, jaka w tym przyczyna, że tak ważne roboty w tak wolnym tempie idą. Zdaje mi się, że głównym powodem jest błąd, popełniony poprzednio przez rozparcelowanie między różne resorty tego działu robót wodnych, melioracji i regulacji rzek, mianowicie między dwa Ministerstwa: Komunikacji i Rolnictwa. Wielkim błędem było zniesienie w 1932 r. Ministerstwa Robót Publicznych. Zdaje mi się, że roboty wodne powinny się mieścić w jednym resorcie. Jeżeli to nie jest możliwe na razie u góry, to dla dobra sprawy winno nastąpić zespolenie na dole, w urzędach drugiej i trzeciej instancji.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Tarnawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PTarnawski">Wysoki Sejmie! Zabierając głos w dzisiejszej debacie, chcę jako przedstawiciel ludności ukraińskiej zająć się sprawą dróg. Jako małorolny wieśniak ukraiński....</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#komentarz">(Glos: Proszę mówić głośniej.)</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#PTarnawski">Mówię głośno. O ile Pan nie słyszy, to proszę łaskawie nie brać udziału w obradach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, Pan będzie łaskaw nie czynić uwag posłom, to już moja sprawa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PTarnawski">Jako małorolny wieśniak ukraiński będę świadomie rozpatrywał temat z punktu widzenia wsi województw południowo-wschodnich. W swym obszernym i wyczerpującym przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu w dn. 24 stycznia p. Minister Komunikacji oświadczył dosłownie, że — „hasło Wyciągnięcia wsi w Polsce z błota przez budowę nowych dróg bitych jeszcze przez długie lata będzie główną wytyczną działalności każdego kierownika resortu komunikacji”. Od długich lat śledzę tok prac polskiego parlamentu, zawsze pilnie czytywałem przemówienia panów ministrów komunikacji i sprawozdawców budżetowych i oto od szeregu lat co roku powtarza się w tych przemówieniach, nie chcę powtarzać słowami p. kolegi Sowy, sakramentalne zdanie, ale rzeczywiście podobne do tego, o wyciągnięciu wsi z błota. Wierzę, że Rząd ma w tej sprawie najlepsze chęci, a jednak wieś w ogóle, a zwłaszcza wieś w południowo-wschodnich województwach dosłownie dalej topi się w błocie. A razem ze wsią topi się w tym naszym strasznym żywiole wszelki kulturalny postęp, rozwój dobrobytu i kultury. Istotnie, cywilizacyjny postęp na reprezentowanych przeze mnie terenach posuwa się mniej więcej w tym samym tempie, w jakim porusza się nasz przeciętny wieśniak, kiedy na wiosnę lub w jesieni musi brnąć, wyciągając nogi z błota, idąc kilka lub kilkanaście kilometrów do najbliższego miasteczka. Zaznaczam przy tym szanownym kolegom posłom, że nasz wieśniak nie często idzie do miasta i niechętnie idzie. Ale gorsza sprawa jest ta, gdy na wiosnę troszeczkę jest więcej deszczu, co oczywiście jest błogosławieństwem dla rolnika, bo rośnie zboże, ale wtedy do gruntu nie można wozu dociągnąć przez te drogi. Znam wypadki i sam byłem świadkiem tego, gdyż jestem wieśniakiem i pracuję na roli, że w połowie czerwca dopiero dało się wyprowadzić obornik na pole, dlatego że była droga niemożliwa, A takiej drogi jest od granicy powiatu Samborskiego i borysławskiego do Woli Jakubowej pod Drohobyczem w Zagłębiu Borysławskim 10 km, Do możliwej drogi drohobyckiej jest wszystkiego 2½ km tego błota i taka to jest droga nieszczęśliwa, że tam już niejeden koń zginął w tym błocie, Ale to jest powiatowa</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">droga,</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#PTarnawski">(Głos: To należy omawiać na radzie powiatowej,) No dobrze.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#PTarnawski">Muszę stwierdzić, że polska komunikacja nie zmienia się dodatnio w stosunku do tych państw, które przodują w Europie w tej dziedzinie. Oczywiście postęp jest i w Polsce, co roku przybywa pewna ilość bitych dróg, ulepszonych nawierzchni, nowych torów kolejowych. P, Minister wyliczył nam, że od 1935 r. do 1938 r. zbudowano w Polsce nowych dróg bitych około 6.570 km, ulepszono nawierzchnię dróg istniejących na długości 1560 km, zbudowano szereg nowych mostów, Ale na zachodzie w innych państwach osiągnięto w tym samym czasie stosunkowo większe wyniki ilościowo i jakościowo. Już nie wspominam nawet o Niemczech i ich luksusowych autostradach, mówię o tych normalnych gospodarczo — inwestycyjnych arteriach komunikacyjnych, które łączą miasta z miasteczkami, miasteczka ze wsią, które decydują o wymianie dróg i wartości oraz o krążeniu życia w organizmie państwa. Ale właśnie w tej dziedzinie stosunek Polski do zachodu wciąż nie zmienia się na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#PTarnawski">Wciąż pozostaje ta sama proporcja, która wyraźnie uwydatnia się w naszych rozważaniach i dyskusjach. Wciąż jeszcze na 10.000 mieszkańców Polski wypada 18 km dróg bitych, gdy we Francji wypada aż 166. P. Minister nam to już wyjaśnił, nie chcę o tym mówić, bo widzieliśmy z samego początku w porównaniu do polskich dróg, ile inne państwa dróg posiadają.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#PTarnawski">Zdarzyło mi się raz obserwować w pewnej miejscowości województwa lwowskiego taki wypadek: na manewrach jesiennych ugrzązł w błocie spory czołg. Pracował, pracował w dodatku porwał gąsiennice i z błota nie wyjechał. Widowisko wielkie. Co mówili? Panie, czołg nie da rady temu błotu. To, co powiedziałem, ma głębszą wymowę. Na nic się nie zda motoryzacja kraju, na nic się nie zda wszelki cywilizacyjny wysiłek w tym kierunku, kiedy nie zacznie się roboty od podstaw, od budowy dróg bitych, kiedy nie wyda się walki błotu. O jakimże to podciągnięciu kraju wzwyż może być mowa, kiedy się puszcza ciężkie czołgi na szlaki, którymi chodzili jeszcze Tatarzy i które nie zmieniły się od stuleci? Bo nie autostrady, ale właśnie te stare tatarskie szlaki są decydującą rzeczywistością na wschodnich terenach.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#PTarnawski">Na około 60.000 km bitych dróg w Polsce na województwo śląskie przypada ponad 53% długości dróg na 100 km kw., a na województwa wschodnie zaledwie niecałe 5%. I gdy w województwach kieleckim i lubelskim, a przede wszystkim w Centralnym Okręgu Przemysłowym buduje się tysiące kilometrów nowych dróg bitych, to u nas w województwach lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim tylko skromne dziesiątki. My na wschodzie jesteśmy praktycznie obywatelami gorszej klasy, Wspólnym podatkowym wysiłkiem rozbudowuje się województwa centralne. Za pieniądze podatkowe buduje się i ulepsza drogi na zachodzie i w centrum, ale nasz wschód musi dalej chodzić starymi tatarskimi szlakami. Masa włościańska, której jestem reprezentantem, nie widzi wysiłku Rządu w tym kierunku, by robiono cokolwiek na większą skalę dla poprawy tego stanu na terenie województw południowo-wschodnich. Wśród ludności słyszy się wciąż ten sam refren: Płacimy podatki, ale co z tego mamy? Topimy się dalej w błocie i nic nie daje podstawy do nadziei, że to się zmieni na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#PTarnawski">Wskazuje się na szarwarki i samopomoc organów miejscowego samorządu terytorialnego jako źródła, z którego może wyjść poprawa na ziemiach wschodnich w dziedzinie komunikacyjnej. Trzeba jednak na tym miejscu i z całym naciskiem stwierdzić, że ani szarwark, arii nawet największy wysiłek samorządu nie mogą zasadniczo zmienić istniejącej niekorzystnej sytuacji. Mam na myśli, Szanowni Posłowie, te podatki, które obciążają nas, tych najbiedniejszych wieśniaków, mających 1, 2, 3 lub 4 morgi ziemi. Do podatków bezpośrednich, jak gruntowy, jak drogowy, jak wyrównawczy, dochodzi jeszcze ciężki dla naszego włościanina podatek szarwarkowy, Oto przypadkowo znalazła mi się ta żółta karteczka, nakaz płatniczy podatkowy. Od tych karteczek zażółciło się na naszej wsi.</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#komentarz">(Głos: To są upomnienia.)</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#PTarnawski">To jest upomnienie, tak, Chcę zakomunikować szanownym słuchaczom z tego miejsca, że posiadacz tej karteczki odrobił 5 kup szutru; na jedną kupę szutru idzie 5 wielkich włościańskich wozów, jedna taka kupa szutru przedstawia wartość 4 zł, to znaczy 20 zł odrobił, a w dodatku dostał nakaz, upomnienie, by zapłacił 28 zł 86 gr jeszcze szarwarkowego podatku. A gdzież to jest możliwe w dzisiejszych czasach wytrzymać przy tak wysokim podatku? A więc te pieniądze, zamiast iść na poprawę drogi, idą na bezwartościowych ludzi, którzy niby to są dróżnikami, a faktycznie nic nie robią, na urzędników po gminach i po wydziałach powiatowych. A droga, jak była, tak jest przepaścią nie tylko dla wieśniaka, bo stan tych dróg może być przepaścią i dla Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#PTarnawski">Szarwarkowa łopata, która wciąż od nowa zasypuje wyboje, przyklepuje walące się rowy i wyrównywa nawierzchnię, nie zapobiegnie temu, że przy najlżejszym deszczu chłopskie wozy znów rozbiją i rozjadą tę drogę na grząską masę. Potrzebne tu są kapitały, potrzebny kamień, szuter, piasek i asfalt, ale tego nasza wieś nie da, bo nie ma, bo nie stać jej na to. Musi przyjść pomoc Państwa, takie jest jedyne realne wyjście z obecnej sytuacji.</u>
+ <u xml:id="u-35.12" who="#PTarnawski">Na koniec prócz tych ogólnych niedomagań i bolączek muszę podkreślić i uwydatnić to, co mi najbliższe. Nie tylko, że wschodnie województwa są w poruszonej przeze mnie materii wyraźnie lekceważone i krzywdzone, ale przy tym ciągle lekceważone są i interesy ludności ukraińskiej. Poruszył już obszernie te kwestie w dyskusji na Komisji Budżetowej poseł Zenobiusz Pełeński. Polemizując z tym posłem, p. Minister Komunikacji chciał go przekonać i pocieszyć, że nie jest tak źle, jak to przedstawia sobie ów poseł, że zwłaszcza ilość rządowych pracowników komunikacyjnych ukraińskiej narodowości według stanu z 1 października 1938 r. odbiega od stanu przedstawionego przez posła Pełeńskiego. Otóż powtarza się wciąż to samo. Optymistyczna urzędowa statystyka twierdzi swoje, a życie znowu swoje. P. Minister zrobił zestawienie cyfr z dnia 1 października 1938 r. w stosunku do dnia 24 stycznia 1939 r. Bardziej ciekawe i pouczające byłoby zestawienie cyfr, wskazujących ilość ukraińskich pracowników komunikacyjnych, zajętych na odnośnych terenach w listopadzie 1918 r. w stosunku do listopada 1938 r. Tylko ta statystyka uwidoczniłaby Wysokiemu Sejmowi, ile mieliśmy kiedyś, a cośmy w międzyczasie stracili. Ale tej statystyki p. Minister bodaj nigdyby nie chciał wymienić.</u>
+ <u xml:id="u-35.13" who="#PTarnawski">Systematycznie stosuje się politykę usuwania i eliminowania ukraińskiego elementu narodowego ze służby komunikacyjnej. Nie wspominam nawet o tych niedobitkach, ostatnich Mohikanach, którzy jeszcze pozostali w państwowej służbie komunikacyjnej. Na całym obszarze województw południowo - wschodnich nie ma ani jednego urzędnika ruchu narodowości ukraińskiej, ani jednego pilota Lotu, nawet ani jednego szofera państwowych linii autobusowych. Do kategorii ostatnich Mohikanów należy zaliczyć też dróżników, którzy jeszcze tu i owdzie pozostali na trasie. Znam dziesiątki nazwisk i dziesiątki miejscowości, w których żądano od kolejowych robotników zmiany obrządku jako warunku pozostania w służbie. Do pracy przy wytyczaniu nowych względnie poprawianiu starych dróg bitych sprowadza się robotników z zachodu, eliminując miejscową ukraińską małorolną biedotę, która ratowała się jeszcze czasami tym, że zarobiła parę złotych przy drogach. Nie daje się tym ludziom możliwości zwózki szutru i kamienia i stoi się na stanowisku, że — „obejdzie się bez was”.</u>
+ <u xml:id="u-35.14" who="#PTarnawski">Poza tym jeszcze, Panowie, taka sprawa. Nie wiadomo, co jest gorsze, czy jednorazowe doraźne, ogólne nieszczęście, jakim była np. klęska powodzi na zachodzie w 1934 r., czy też taka sama klęska, powodowana górskim żywiołem, ale rozłożona na dłuższy czas, że się tak wyrażę—na raty. Taką bowiem klęską w mniejszych, ale stałych, systematycznych dozach, jest to, co się dzieje u nas na wschodnim podnóżu Karpat, na Podkarpaciu i Pokuciu, Z roku na rok, zwłaszcza na wiosnę, gdy topnieją śniegi, powtarza się to samo widowisko; nie uregulowane potoki i rzeki górskie w końcu większym prądem zalewają całe połacie kraju, niszcząc mienie i dobytek ludności, nieraz wręcz spłukują glebę. Przed wielką wojną sytuacja była o tyle lepsza, że Karpaty były pokryte gęstwiną lasów, ta pokrywa zieleni była jak gdyby gąbką, która wciągała w siebie dużo wilgoci i znacznie zmniejszała siłę żywiołu. Obecnie po wytrzebieniu lasów w Karpatach położenie jest o wiele gorsze. Co roku z tej oto trybuny ukraińscy posłowie wracali do tej sprawy, ilustrowali działanie tej klęski w niezliczonych przykładach, ale bez widocznych skutków. Podobnie, jak to się dzieje w sprawie budowy dróg, tak też i w sprawie regulacji potoków i rzek terytoria, którę tu reprezentuję, są traktowane niesprawiedliwie, po macoszemu. Cały pieniądz, wszystkie niemal środki przewidziane w budżecie na gospodarkę wodną, regulację rzek i meliorację, idą na zachód. Szanowny mój poprzednik zaznaczył, że jeszcze jest tego mało, a ja mówię, że wszystkie nasze pieniądze idą tam, a że to jest mało, to już chyba nie nasza w tym wina. Terytoria, które tu reprezentuję, w ogóle nie są objęte planem inwestycyjnym i tak samo, jak w sprawie budowy dróg, tak też i dla regulacji wschodnio-karpackich potoków i rzek środki miejscowych powiatów, gmin i gromad zupełnie nie wystarczają, ażeby opanować należycie sytuację. Dopóki w b. Galicji istniał szeroki krajowy samorząd i jego organ kierowniczy ^2^— Wydział Krajowy, jeszcze jakoś walczono z tą plagą, z tym trzebieniem lasów, jakoś zawsze znajdowały się środki, ażeby uniknąć przynajmniej rzeczy najgorszych. Obecnie w dobie wszechwładnego centralizmu nikt się o te rzeczy nie troszczy. Uważamy, że istotnie tylko przywrócenie szerokiego krajowego samorządu mogłoby pomóc i na tym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-35.15" who="#PTarnawski">Wszystko to naturalnie zostawia uczucie niezadowolenia w świadomości szerokich mas społeczeństwa ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-35.16" who="#PTarnawski">Jeszcze, Szanowni Posłowie, mam kilka słów powiedzieć, ale to tyczyłoby się całego społeczeństwa. Mam na myśli te dzieci, którę dojeżdżają do szkół powszechnych i średnich do miasteczek. Te dzieci ciągną kolejami. Takie dziecko wstaje o godzinie 5 rano, idzie zaspane na stację na 7-mą i jakoś jeszcze daje sobie radę. Ale bywa nieraz smutne widowisko wracania tych dzieci do domów ze szkoły i właśnie tutaj trzeba coś zaradzić. Te dzieci są wynędzniałe, blade. Miałem sposobność obserwować nie tylko na wschodzie, ale i na zachodzie, jak te dzieci o godz. 2 czekają swej tury pociągu, nareszcie podchodzi mieszany pociąg, osobowe wagony i towarowe, jeszcze jest przestawiany na stacji tam i napowrót, aż dopiero to dziecko odjeżdża w swoją stronę do swej stacji, Przyjeżdża ono na godz. 4, około 5, dostaje się do swej chałupy nieraz o godz, 7 wieczór. To są dzieci najbiedniejszych wieśniaków, najbiedniejszej masy wiejskiej i drobnych rzemieślników, których nie stać, ażeby to dziecko miało za co utrzymać się w mieście, te dzieci głodne muszą podróżować. A przecież wiemy wszyscy, że dzieci to nadzieja pokoleń dalszych, że zdrowe dzieci stanowią stan posiadania danego narodu. Powinno się zwrócić uwagę na to i ternu zaradzić. Oszczędzać można, ale w takim wysi^ł^ku oszczędzanie jest zbyteczne i szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-35.17" who="#PTarnawski">a lat temu jeszcze jakoś to szło, te pociągi szły bez towarówek i opłata szkolna wynosiła 5, 6 zł, a teraz najbiedniejszy wieśniak, chcąc dziecku dać jakieś minimalne wykształcenie, żeby mogło później pójść do jakiegoś warsztatu, musi zapłacić za 20 km drogi 11 zł, a w dodatku to dziecko wynędzniałe przychodzi do swej chałupy aż późnym wieczorem.</u>
+ <u xml:id="u-35.18" who="#PTarnawski">Dlatego apeluję do Pana Ministra Komunikacji, ażeby przynajmniej przyśpieszył powrót tego dziecka do chałupy, ażeby to dziecko szybciej mogło dostać się do domu i wziąć się do nauki wieczorem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Świętnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PSwietnicki">Wysoka Izbo! Zastanawiając się nad budżetem Ministerstwa Komunikacji na tle sprawozdania Komisji Budżetowej, jako też na podstawie cyfr wynikowych dawnych budżetów oraz kwot obecnie preliminowanych, żywi się pewne obawy co do stanu kolejnictwa i jego rozwoju na przyszłość. Stan ten jednak nie jest taki groźby, jeżeli Ministerstwo Komunikacji zechce korzystać z wszelkich możliwości zaradzenia temu złu. Bo jeżeli weźmie się pod rozwagę, że polityka taryfowa nie leży jedynie w ręku Ministra Komunikacji, a jest krępowana przez inne resorty, nie zawsze uwzględniające potrzeby i dochodowość kolejnictwa, to oczywistym się staje, że kolejnictwo nasze nie może spełnić tej roli pod względem swej dochodowości, a co za tym idzie utrzymania taboru, nawierzchni i uposażenia pracowników, jak od tak wielkiego i zasadniczego przedsiębiorstwa oczekiwać należy. Z tego więc powodu należało by dać większą swobodę, a nawet decydującą możność w układzie taryf Ministerstwu Komunikacji. Uwzględnić się musi i ten moment, że istniejące już dzisiaj taryfy osobowe i towarowe, niejednokrotnie niecelowo obniżone, miały spełnić rolę poprawy stosunków na pewnych odcinkach gospodarczych czy rolniczych, jednak z powodu jednostronnie stosowanych zasad poprawy nie spełniły tego zadania, a jedynie zezwalają na osiąganie nadmiernych dochodów tym, którzy i tak z życia polskiego nadmiernie korzystają. Bo przecież obniżenie taryf za przewóz węgla i podział na strefy taryfowe dla przewozu tego opału nie obniżyły wydatnie cen, a obniżki taryfy podniosły tylko zysk przemysłowców węglowych kosztem wydatnej straty Skarbu Państwa. To samo dotyczy taryf osobowych, z których nadmiernie korzystają pewne grupy społeczne zupełnie niepotrzebnie, osiągając jedynie korzyści osobiste kosztem innych obywateli i Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#PSwietnicki">Rewizja zatem polityki taryfowej i danie możności decydowania w tej sprawie Ministrowi Komunikacji da na pewno te korzyści materialne, które stanowią istotną część warunków finansowych, potrzebnych dla opłacalności kolei oraz do osiągnięcia tych możliwości, które w sumie złożą się na szybką poprawę złego stanu kolejnictwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#PSwietnicki">Uważam, że podwyższenie taryf za przesyłki towarowe całowagonowe i obniżenie taryfy drobnicowej nie powinno spowodować zwyżki cen na wszelkiego rodzaju towary, z drugiej zaś strony osłabić powinno konkurencję przewożenia towarów samochodami.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#PSwietnicki">Sądzę również, że przedsiębiorstwo kolejowe nie może traktować swego zakresu działania jedynie pod kątem dochodowości, lecz ma również do spełnienia jako przedsiębiorstwo rolę społeczną, z jednej strony jako czynnik państwowy, z drugiej zaś jako pracodawca.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#PSwietnicki">Mając te rzeczy na względzie i mając również na względzie trudności budżetowe całego Państwa, a tym samym i kolei i zdając sobie sprawę z tego, że tak, jak w innych resortach, tak i w tym trudno dzisiaj mówić o wybitnej poprawie bytu pracowników kolejowych, nie znajduję jednak zamkniętej możliwości przyjścia z pomocą tym najuboższym pracownikom służby kolejowej, którzy pełniąc ciężkie swoje obowiązki służbowe, na konieczną poprawę zasługują i jej potrzebują. Poza usztywnionym budżetem Ministerstwa Komunikacji są kwoty, które racjonalnie i sprawiedliwie podzielone mogą poprawić byt w najniższych grupach uposażeniowych. Mam na myśli zapomogi i remuneracje, jako też różnego rodzaju premie. Jakkolwiek uposażenie wszystkich pracowników kolejowych, moim zdaniem, jest niedostateczne, to jednak ci pracownicy, którzy mają wyższe grupy uposażenia, nie powinni korzystać z. żadnych ubocznych dodatków, a kwoty te winny w całości pójść na poprawę bytu pracowników w niższych grupach uposażeniowych. Bo trudno sobie wytłumaczyć, dlaczego przetokowy, który bezpośrednio w swej ofiarnej pracy narażony jest na niebezpieczeństwo, pobiera tytułem premii nędzną kwotę w porównaniu z innymi, którzy z premią tą, względnie z samą pracą przetokową mają mało albo w ogóle nie mają nic wspólnego.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#PSwietnicki">Drogą zrozumienia ciężkiego położenia pracowników p. Premier przywrócił awanse, jednak są one wykonywane w nieznacznym stopniu lub też niecałkiem sprawiedliwie. Wprawdzie awansowanie pracowników zależy dzisiaj wyłącznie od uznania władz, to jednak należy w tym względzie stosować więcej sprawiedliwości. Istnieją bowiem bardzo często wypadki, że jedni pracownicy awansują ponad normę szybko, drudzy zaś czekają na posunięcie w grupie po lat kilkanaście, jakkolwiek awans ich kwotowo nic nie kosztuje Skarbu Państwa, bo odbywa się w ramach konsumcji dodatku wyrównawczego.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#PSwietnicki">Te wszystkie kłopoty budżetowe Ministerstwa Komunikacji i ciężkie położenie materialne naszego kolejnictwa powodują ciągłą redukcję personelu, materiałów i likwidację urzędów kolejowych. Jednym z takich dla mnie niezrozumianych pociągnięć Ministerstwa Komunikacji jest zlikwidowanie Dyrekcji Kolejowej w Stanisławowie. Dyrekcja ta, powołana do życia za czasów jeszcze zaborczych mimo woli Ministerstwa Komunikacji w Wiedniu, była powołana do życia jedynie dlatego, ażeby spełniała służbę jako placówka narodowa. Po rozpadnięciu się zaś państwa zaborczego kolejarze polscy, zgrupowani w tej dyrekcji, oparli się dążności utworzenia państwowości ukraińskiej na tamtym terenie, biorąc czynny i decydujący udział w tworzeniu Państwa Polskiego. Dyrekcja ta za czasów niepodległości promieniowała poprzez narodowo wychowanych i do państwowości przywiązanych pracowników na cały teren jej podległy. Dużo się mówi w naszych programach o unarodowieniu handlu i rzemiosła polskiego. Trudne jest do uskutecznienia to hasło, jeżeli weźmie się pod rozwagę, że przez zwinięcie tej dyrekcji wycofano z tej połaci kraju taką placówkę polską, która mogła drogą rozprowadzania poważnych kwot, wydawanych na potrzeby, związane z utrzymaniem kolejnictwa, zasilać polski handel i rzemiosło, budując trwałe i zasobne placówki majątku narodowego. Wycofanie dyrekcji z tamtejszego terenu spowodowało z jednej strony załamanie się polskich warsztatów pracy, z drugiej zaś pozbawiło społeczeństwo polskie elementu ludzkiego, który swoją pracą utwierdzał państwowość polską na tym terenie i przeciwstawiał się zakusom tych, którzy swoistymi metodami pracują na niekorzyść Państwa i Narodu Polskiego, uważając Polskę za odskocznię do przeprowadzenia swoich myśli eksterytorialnych.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#PSwietnicki">Dalszym momentem, świadczącym o niecelowości zlikwidowania tej dyrekcji, jest fakt, że małe okręgi dyrekcyjne dają większą gwarancję usprawnienia służby i agend kolejowych, aniżeli wielkie i terenowo przeładowane dyrekcje kolejowe, którę nie mogą podołać obowiązkom kontroli służby z powodu dużych odległości i nadmiaru kilometrów nawierzchni kolejowej.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#PSwietnicki">Gdyby nawet niektóre fakty świadczyły o konieczności zlikwidowania takiej placówki, to po głębszym zbadaniu potrzeb narodowych tego terenu oraz dla upewnienia tamtejszego społeczeństwa, że ziem kresowych nie powinno się traktować jedynie pod kątem widzenia opłacalności finansowej, dojść musimy do bezspornego przekonania, że likwidacja tej dyrekcji była nieprzemyślanym pociągnięciem Ministerstwa Komunikacji. Pozostawianie tego terenu pod znakiem ciągłego likwidowania placówek państwowych wyrządza Państwu i Narodowi Polskiemu niepowetowane szkody.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#PSwietnicki">W celu więc naprawienia tej wielkiej krzywdy, wyrządzonej tamtejszemu społeczeństwu i Państwu, w imię wielkiej prawdy, że na tych terenach nie ma i nie będzie nigdy innej myśli jak polska, proszę Pana Ministra i te czynniki miarodajne, od których to zależy, o reaktywowanie dyrekcji kolejowej w Stanisławowie.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Ratajczyk.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#komentarz">(Nieobecny.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#Marszalek">)</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#Marszalek">Głos ma p. Wawrzkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#PWawrzkowicz">Wysoki Sejmie! Sejm Ustawodawczy w roku 1919 uchwalił budowę kolei Rzeszów — Kolbuszowa — Tarnobrzeg — Sandomierz. W tej sprawie chcę głos zabrać i chcę tu niemal w skrótach telegraficznych tę całą historię przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#PWawrzkowicz">Otóż grunty pod kolej wykupiono lub też wywłaszczono. Wykonano na przestrzeni 42 km roboty ziemne. Wybudowano mniejsze mosty i przepusty. Rozpoczęto budowę kilku stacyj kolejowych. Wydano kilka milionów na te roboty, marniejące bezprodukcyjnie, gdyż wykonana praca uległa częściowo zniszczeniu. Coroczne delegacje do każdoczesnych panów Ministrów Komunikacji otrzymywały zapewnienia dalszej budowy. Wnoszone memoriały i prośby pozostawały bez skutku. Od szesnastu lat budowane są liczne koleje w różnych stronach Państwa z pominięciem tej linii kolejowej, w której tak bardzo znaczne włożono fundusze, a leżącej w samym środku C. O. P. Przestrzeń między Sandomierzem a Rzeszowem, wynoszącą około 80 km w środku COP, nie ma bezpośredniego połączenia. Budowa kolei Rzeszów—Kolbuszowa—Tarnobrzeg ma wybitne znaczenie wojskowe. Kolej ta stałaby się najkrótszym i bezpośrednim połączeniem całej środkowej Małopolski z Warszawą i Gdynią. Przyczyniłaby się do rozwoju przemysłu, a tym samym całego życia gospodarczego najuboższych powiatów między Wisłą a Sanem. Linia ta ma wszelkie dane opłacalności, bo inaczej by jej przecież nie zaprojektowano. Dałaby zatrudnienie bezrobotnym tej połaci kraju, zniknęłaby jeszcze jedna niedokończona martwa inwestycja. Koszty budowy kolei tej mogą wynosić około 3 miln, zł albo coś ponad to. Ponieważ wybudowano już odcinek kolei normalnotorowej z Tarnobrzega do miejscowości Dęba, leżącej na linii Tarnobrzeg—Kolbuszowa—Rzeszów, długości 15 km, przeto pozostaje jeszcze do budowy przeszło 55 km., przy czym uwzględnić należy, że wykonano już roboty ziemne na przestrzeni 42 km. Wobec tych danych wnoszę, aby Wysoki Rząd jeszcze w obecnej sesji sejmowej wniósł ustawę, upoważniającą Ministra Komunikacji do budowy względnie dokończenia linii kolejowej Tarnobrzeg — Rzeszów z funduszów stojących mu do dyspozycji, a uchwalonych w obecnym preliminarzu budżetowym.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#PWawrzkowicz">Drugą sprawą, którą chciałem poruszyć, jest sprawa stawania pociągów pośpiesznych w mieście powiatowym Nisko. Otóż Nisko staje się niemal centrum obecnego COP-u, a dotychczas pociągi pośpieszne tam nie stają, wskutek czego naraża się pasażerów na wysiadanie albo w Rozwadowie, albo też w Przeworsku i czekanie na pociągi osobowe. Wobec tego prosiłbym Pana Ministra Komunikacji, aby w rozkładzie jazdy od dnia 1 maja br. stacja Nisko figurowała jako przystanek pociągów pośpiesznych.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#PWawrzkowicz">Trzecią sprawą będzie sprawa taryf. W Dzienniku Taryf i Zarządzeń Kolejowych z dnia 19 sierpnia 1938 r. nr 35 podwyższono taryfy biletów szkolnych i zwykłych miesięcznych. Aby zilustrować, w jakim mniej więcej stosunku, to mam tu zestawienie cen biletów do dnia 19 sierpnia ub. r. i obecnie: z Rzeszowa np. do Boguchwały z 4.80 podwyższono na 8 zł., do Babicy z 9,60 na 16 zł., do Czudca z 14,40 na 18 zł., do Strzyżowa z 19,80 na 23 zł. Jeżeli przypatrzymy się tym podwyżkom, widzimy, że im dalej leży miejscowość od danego ośrodka, tym naturalnie ta podwyżka jest mniejsza. I słusznie. Ale mnie chodzi o niemal stuprocentowe podwyżki np. z Rzeszowa do Boguchwały i odwrotnie. Przecież z tych zniżek korzystają przeważnie dzieci i to dzieci albo urzędników, albo też dzieci chłopskie. Dlaczegóż właśnie uderzono w tę najsłabszą stronę? Jeżeli trzeba było szukać jakichś oszczędności, to w każdym razie nie na tych najbiedniejszych, a tym bardziej nie na tych, którzy by się chcieli kształcić. I tak dzisiaj wieś jest mocno zniechęcona do tego, że stosunki obecne, które zmuszają ją do ograniczenia kształcenia dzieci, tak się nieszczęśliwie dla nich ułożyły. Jeżeli dodamy utrudnienia specjalne godzące w nich, nie ulega wątpliwości, niezadowolenie to coraz bardziej będzie wzrastało. Byłbym za tym, jeżeli już nie można przywrócić dawnego stanu rzeczy, aby w każdym razie obniżyć znacznie ceny biletów dla dzieci uczących się.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#PWawrzkowicz">Dalszą sprawą jest sprawa moja osobista. Ze stenogramów sejmowych dowiedziałem się, że kolega p. poseł Sanojca, zabierając głos w dniu 13 bm. w dyskusji ogólnej nad preliminarzem budżetowym, był łaskaw mnie zapytać, kto mnie upoważnił do zabierania głosu w sprawie tzw. brzeskiej względnie w sprawie Witosa i szarego człowieka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, to nie należy do porządku dziennego, mówimy obecnie o kolejach. Jeżeli chodzi o osobistą sprawę, to może Pan prosić o udzielenie głosu poza porządkiem dziennym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#PWawrzkowicz">W takim razie skończyłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszalek">P. Bohusz-Szyszko mą głos.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(Nieobecny.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszalek">)</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#Marszalek">Głos ma p. Ogorodnik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#POgorodnik">Wysoka Izbo! W związku z dyskusją nad budżetem Ministerstwa Komunikacji zabieram głos z tej wysokiej trybuny w imieniu ludności ukraińskiej Wołynia, mając na względzie dobro Państwa i ziemi wołyńskiej.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#POgorodnik">Na samym początku pozwolę sobie przedstawić sprawę komunikacji na Wołyniu, jej stan i jej niezbędne potrzeby. Mamy obecnie na Wołyniu ogółem 1503 km dróg z twardą nawierzchnia, z których 1277 km stanowią drogi państwowe. Z czego wynika, że gęstość tej sieci wynosi 3,6 km na 100 km², nie licząc dróg gminnych, gdy tymczasem w innych dzielnicach Polski według stanu na dzień 1 kwietnia 1936 r. wynosiła ona na 100 km² w województwach: tarnopolskim 16,2 km, lubelskim 9 km, poznańskim 23,6 km, a średnio w Polsce wynosi 15,3 km, na 100 km². Jak widzimy, województwo wołyńskie zajmuje jedno z ostatnich miejsc wśród wszystkich województw. Stało się to w głównej mierze wskutek bardzo złej gospodarki drogowej, prowadzonej na Wołyniu przez władze zaborcze przez długie lata. W chwili objęcia Wołynia przez władze polskie znajdowało się tam tylko około 900 km dróg z twardą nawierzchnią, co stanowiło 2,5 km — na 100 km². A były to drogi w stanie bardzo złym, zniszczone przez działania wojenne, ze spalonymi i zwalonymi mostami. Dziś te drogi i mosty są w stanie należytym, co wymagało wielkiego wysiłku pracy i pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#POgorodnik">Oprócz tego od r. 1922 wybudowano na Wołyniu nowych dróg z twardą nawierzchnią około 600 km i tempo budowy stale wzrasta, a obecnie, poczynając od r. 1937/38, buduje się corocznie olkoło 100 km nowych dróg z twardą nawierzchnią, z których około 20 km przypada na drogi państwowe, a około 80 km na drogi samorządowe i gminne.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#POgorodnik">Jednakże obecne tempo budowy dróg jest niedostateczne. Żeby zaspokoić najpilniejsze potrzeby drogowe Wołynia i konieczność ogólno-państwową, niezbędne jest wybudowanie w najbliższym okresie dziesięcioletnim co najmniej około 1800 km, dróg i około 5 km mostów. Z tego wynika, że dróg państwowych należało by budować rocznie około 60 km zamiast 20 km, a dróg samorządowych wraz z gminnymi około 120 km zamiast 80 km. I nawet przy takim tempie po wykonaniu dziesięcioletniego programu gęstość sieci drogowej na Wołyniu wynosiłaby w r. 1949 tylko 8,7 km. na 100 km², tzn. byłaby około dwa razy rzadsza niż wynosiła w roku 1936 średnia gęstość dróg w całej Polsce. Przeznaczane przez Państwo dotychczas sumy na budowę dróg na Wołyniu nie pokrywają nawet 30% sum potrzebnych według dziesięcioletniego programu, z czego wynika, że budowa najważniejszych dróg na Wołyniu, tzn. dróg państwowych przedłuża się na długie i długie lata. W związku z tym uważam za niezbędne przeznaczanie przez Państwo większych kredytów na budowę dróg państwowych na Wołyniu oraz odpowiednich sum na udzielanie samorządom subwencji przy budowie dróg samorządowych. Konieczność zaś zagęszczenia sieci dróg kołowych, przedłuża się na długie i długie lata. względów rozwoju gospodarczego i kulturalnego oraz interesów ogólnopaństwowych uważam, iż nie wymaga specjalnego uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#POgorodnik">Nie lepiej się przedstawia sprawa z drogami państwowymi w miastach wołyńskich. Odcinki tych dróg o nawierzchniach, szerokościach i niweletach, nie odpowiadających potrzebom ruchu miejskiego, zostały przekazane zarządom miejskim, które z braku odpowiednich kredytów nie mogą dokonać niezbędnej przebudowy tych ulic, co stwarza znaczne utrudnienie w komunikacji. I jedynie przeznaczenie przez Państwo w najbliższych latach odpowiednich kredytów usunie ten stan nienormalny.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#POgorodnik">Przechodzę do sprawy kolejnictwa na Wołyniu. Znajdująca się na terenie Wołynia sieć kolejowa powstała za czasów zaborców nie jest dostosowana ani do obecnego układu gospodarczego, ani administracyjnego, nie mówiąc już o tym, że gęstość sieci kolejowej na Wołyniu wynosi zaledwie 2,9 km na 100 km², na obszarze zaś całego Państwa wynosi średnio ponad 4,5 km na 100 km². Sprawa budowy odpowiedniej sieci kolejowej na Wołyniu jest zagadnieniem państwowym pierwszorzędnej wagi i koniecznością życiową Wołynia, albowiem w interesie ogólnopaństwowym konieczne jest połączenie Wołynia z Centralnym Okręgiem Przemysłowym oraz stworzenie najdogodniejszej i najkrótszej drogi do zagłębia węglowego. Celem zrealizowania tego niezbędne jest wybudowanie kolei normalnotorowej na odcinku Wojnica — Łuck o długości około 45 km, i jako dalszego ciągu tej linii kolei Łuck — Dubno o długości około 55 km. Przez dokonanie wymienionych inwestycji stworzone zostaną normalne warunki komunikacyjne Wołynia. Wołyń stanie się wtedy doniosłym czynnikiem na polskim rynku aprowizacyjnym, obejmując w znacznej mierze zaopatrzenie okręgów przemysłowych, a wskutek wzrostu dobrobytu miejscowej ludności rolniczej stworzy się z niej poważnego konsumenta wytworów polskiego przemysłu. Ponadto wybudowanie wymienionych linii kolejowych będzie miało duże znaczenie lokalne, bo usunie niedogodności w układzie sieci kolejowej i przyczyni się w znacznym stopniu do podniesienia gospodarczego i uprzemysłowienia dużej części województwa wołyńskiego, gdyż przecinać będzie żyzne dzielnice Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#POgorodnik">Omawiając sprawę kolejnictwa na Wołyniu, nie mogę pominąć tak ważnej sprawy, jak sprawa narodowościowego składu personelu tamże. Niejednokrotnie z tej wysokiej trybuny padały słowa posłów wołyńskich, jak w sejmach poprzednich tak i w obecnym, o lojalności ludności wołyńskiej do Państwa Polskiego. A nie tak dawno, bo 13 lutego rb. p. poseł Chmieliński jako Polak i członek Obozu Zjednoczenia Narodowego stwierdził, że społeczeństwo Wołynia bez różnicy wyznań i narodowości jest przywiązane do Państwa Polskiego i armii. Wysoki Sejmie! To jest słuszne twierdzenie. Chcę tylko przypomnieć z tej wysokiej trybuny rok 1919. W tym roku, w chwili objęcia Wołynia przez władze polskie, wszyscy ówcześni kolejarze, którzy składali się w znacznej większości z wołyńskich Ukraińców, zgłosili się do pełnienia swych obowiązków służbowych i spełnili je sumiennie i gorliwie, nie zważając na to, że był to okres wojny, że groziło niebezpieczeństwo ich życiu.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#POgorodnik">Nasze drużyny parowozowe obsługiwały pociągi pancerne na froncie, nie mówiąc już o tym, że obsługiwanie pociągów towarowych wojskowych i pociągu ówczesnego Naczelnika Państwa ś. p. Marszałka Józefa Piłsudskiego było wzorowe, jak i cała obsługa kolejnictwa we wszystkich działach. I kiedy tak się złożyło, że władze polskie zmuszone były na krótki czas opuścić Wołyń w roku 1920, to nasi kolejarze na zarządzenie władz ewakuowali wszystkie warsztaty kolejowe, tabor kolejowy, magazyny i składy materiałów bez żadnego sprzeciwu i niechęci z ich strony — ani sabotażu ani strajku nie było. Chcę zaznaczyć, że w roku 1918 podczas okupacji Wołynia przez Niemców za czasów hetmana Skoropadskiego ci sami kolejarze urządzili generalny strajk, co w dużym stopniu zahamowało ruch kolejowy ówczesnym władcom. Nadmieniam, że przy ponownym i ostatecznym zajęciu Wołynia przez władze polskie w r. 1920, wołyńscy kolejarze ustosunkowali się tak samo, jak i w r. 1919. I będąc podlegli na początku dowództwu kolei wojskowych wołyńskich, a później rówieńskiej dyrekcji kolei państwowych, należycie wywiązywali się z swych obowiązków i tym samym jeszcze w roku 1919 podkreślili swoje przywiązanie do Państwa Polskiego, nie wiedząc wówczas, czy sądzone im będzie być obywatelami Państwa Polskiego, czy nie.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#POgorodnik">Obecnie nastąpiło ograniczenie w zatrudnieniu ludności ukraińskiej na Wołyniu na kolejach państwowych. Dziś jest znikoma ilość osób ze społeczeństwa ukraińskiego Wołynia, które mają pracę na polskich kolejach państwowych i to w najniższych funkcjach. Zwracamy się z prośbą do Pana Ministra Komunikacji o skasowanie tego muru chińskiego, jaki powstał na Wołyniu między Polskimi Kolejami Państwowymi a lojalnym społeczeństwem ukraińskim Wołynia, i umożliwienie dostępu do pracy na kolejach zarówno inteligencji ukraińskiej, jak i robotnikowi.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#POgorodnik">W dalszym ciągu chcę poruszyć sprawę dróg wodnych na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#POgorodnik">Największe rzeki Wołynia Styr, Horyń i Słucz w biegu swym przecinają cały Wołyń, łącząc go z Polesiem, naturalnym odbiorcą bogactw rolnych Wołynia, oraz z systemem wodnym, prowadzącym na zachód do Wisły. Z tych rzek wołyńskich tylko Styr w większej części jest żeglowny, natomiast Horyń i Słucz są dotychczas rzekami tylko spławnymi. W cyfrowym ujęciu to wygląda tak, że Wołyń posiada około 200 km rzek żeglownych i ponad 500 km rzek spławnych. Doprowadzenie Słuczy do rzędu rzeki żeglownej byłoby bardzo kosztowne, ponieważ Słucz specjalnych warunków żeglowności nie posiada i wymagałoby to systematycznej regulacji na całej prawie długości. Natomiast Styr i Horyń w swej większej części są bardzo dobrymi drogami naturalnymi, posiadają duże głębokości, małe spadki i wymagają w nieznacznej części korekty. Podniesienie tych dwóch rzek do rzędu pełnowartościowych dróg wodnych posiada duże znaczenie. Oprócz wymiany towarów przyczyni się to do podniesienia gospodarczego i kulturalnego licznych osiedli, położonych po obydwu brzegach tych rzek, dziś prawie odciętych od świata.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#POgorodnik">Że sprawa dróg wodnych na Wołyniu jest bardzo żywotna, wykazują najdobitniej dane statystyczne co do ruchu osobowego i towarowego na Styrze w okresie lat 1934 i 1938. W r. 1934 przewieziono 9500 pasażerów i 5300 ton towaru, w r. 1937 przewieziono już 23.000 pasażerów i 19.000 ton towaru, a w r. 1938 przewieziono już ponad 32.000 pasażerów. Styr i Horyń, nad którymi znajdują się największe kamieniołomy bazaltowe państwowe w Polsce, posiadają takie dobre warunki naturalne, że trzeba niewielkich wkładów pieniężnych, aby te rzeki stały się pełnowartościowymi drogami wodnymi. Na wymienionych rzekach są kilkudziesięcio-kilometrowe przestrzenie, na których żadne roboty regulacyjne nie są potrzebne i gdzie bez żadnych przeszkód może odbywać się duża żegluga. W związku z tym apelujemy do Pana Ministra Komunikacji, aby był łaskaw znaleźć odpowiednie kredyty, by w najbliższych latach dokonać tych inwestycyj.</u>
+ <u xml:id="u-43.12" who="#POgorodnik">Spodziewamy się, że wszystkie nasze słuszne wymagania w dziedzinie inwestycyj komunikacyjnych na Wołyniu będą przez Wysoki Rząd wzięte pod uwagę, bo to leży zarówno w interesie Państwa, jak i w interesie Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-43.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Sandecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#PksSandecki">Wysoka Izbo! W niezmiernie skomplikowanym życiu organizmu państwowego można śmiało przyrównać drogi i wszelkie środki komunikacyjne do żył, rozprowadzających soki żywotne po całym organizmie życia państwowego. Od sprawnego funkcjonowania środków lokomocji zależy w wysokim stopniu zdrowie życia gospodarczego. Nie mam zamiaru podkreślać ważności dróg i wszelkich środków komunikacyjnych dla obronności Państwa jako też i dla podniesienia gospodarczego. Jest to sprawa jasna i nie wymaga uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#PksSandecki">Natomiast pragnę z tej wysokiej trybuny podkreślić ważność środków komunikacyjnych i dróg dla rozwoju ośrodków letniskowych i uzdrowiskowych. Jest rzeczą jasną, że organizm człowieka, wyczerpany niejednokrotnie czy to pracą fizyczną, czy umysłową, potrzebuje wytchnienia i odpoczynku, potrzebuje niejednokrotnie leczenia. Jest wiele takich miejsc na całym terenie Rzeczypospolitej, ale już położenie geograficzne sprawiło, że te ośrodki mieszczą się na północnych stokach całego Podkarpacia, w woj. krakowskim, lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim. Należyte korzystanie z tych ośrodków letniskowych i uzdrowiskowych zależne jest w wielkiej mierze od udostępnienia ich przez odpowiednią rozbudowę dróg i od uruchomienia środków lokomocji.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#PksSandecki">Drugim ważnym powodem, dla którego rozwój uzdrowisk i rozpowszechnienie turystyki jest rzeczą pilną i wielkiego znaczenia, to podniesienie gospodarcze ludności tych miejscowości, w których znajdują się letniska i uzdrowiska. Ludność, zamieszkująca te okolice podgórskie, jest biedna, mieszka w zwartej masie, rola nie nadaje się częstokroć pod uprawę zbóż, a obecność kuracjuszów i letników w tych miejscowościach ułatwi i udostępni tej ludności możność zbytu zwłaszcza nabiału, co przyczyni się również i do podniesienia i usprawnienia hodowli bydła. A zatem jasny stąd wniosek, że rozbudowa i ulepszenie dróg, zwłaszcza na Podkarpaciu, jest sprawą pilną i ważną z wielu względów, a zwłaszcza ze względów gospodarczych. Inwestycje w tym dziale są pilne i rentowne, bo podniosą zdolność płatniczą tamtejszej ludności. Muszę z uznaniem podkreślić, że wiele już w tym względzie uczyniono, ale jako pochodzący z okręgu wyborczego, który niemal cały jest właśnie takim terenem, nadającym się na uzdrowiska i letniska, rozumiem dobrze, że w tej mierze nigdy dla nas nie będzie za dużo. Musimy gorąco zaapelować z tego miejsca do Pana Ministra Komunikacji, aby wysiłki swoje i pracę w tej dziedzinie zechciał dalej łaskawie w tę stronę kierować.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#PksSandecki">W tym miejscu mocno i gorąco apeluję do Pana Ministra Komunikacji, aby łaskawe swe oko zwrócił na kilka bardzo ważnych, moim zdaniem, i pilnych odcinków dróg na terenie Podkarpacia. Za pierwszy uważam odcinek drogi na terenie niedawno odzyskanym, biegnący poprzez Pieniny z drugą połową Dunajca od Czerwonego Klasztoru do Szczawnicy. Droga ta biegnie po jednym z najpiękniejszych terenów na naszym obszarze górskim. Kto raz przeszedł tą drogą, kto przepłynął raz Dunajcem przez Pieniny, ten przyzna, jaka to śliczna okolica i jak ważną jest rzeczą, aby czym prędzej ten odcinek, zresztą niewielki, został przyprowadzony do należytego stanu, aby się tam mógł wzmóc ruch turystyczny. Już jeden z przedmówców podkreślił tu konieczną potrzebę połączenia Szczawnicy, jako ośrodka letniskowego i uzdrowiskowego, z Nowym Sączem przez zbudowanie drogi Piwniczna — Szczawnica. Nie myślę na ten temat więcej się rozwodzić.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#PksSandecki">Drugim takim punktem, który niezadługo stanie się ośrodkiem wytwarzania energii elektrycznej niemal dla całej Polski, który będzie miał najpiękniejsze sztuczne jezioro w Polsce, kto wie, czy nie w Europie nawet, to ośrodek Rożnowa i Czchowa. Słuszne jest, aby ta, że się tak wyrażę, nasza mała Gdynia była udostępniona i przygotowana zawczasu, aby mogła być przez wszystkich, zwłaszcza może przez tych malkontentów, którzy ciągle są niezadowoleni, że nic się w Polsce nie robi, oglądana i podziwiana.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#PksSandecki">Trzecim również ważnym i doniosłym odcinkiem jest przebudowa drogi Wieliczka — Bochnia — Tarnów — Rzeszów jako dalszego ciągu drogi, łączącej Górny Śląsk z Centralnym Okręgiem Przemysłowym. Ze względu na konieczność tego połączenia i z tego powodu, że obecnie ustawicznie naprawiana nawierzchnia nie wytrzymuje zbyt silnego obciążenia, jest więc kosztowna, a nieskuteczna, konieczną jest rzeczą, aby ten odcinek jak najwcześniej otrzymał twardą nawierzchnię. Byłby już najwyższy czas, aby projekt skrócenia drogi kolejowej Kraków — Zakopane i zelektryfikowanie tego odcinka ze względu na bliskość Rożnowa jak najrychlej zostały zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#PksSandecki">Drugim czynnikiem udostępnienia letnisk i uzdrowisk jest komunikacja samochodowa P. K. P. Obsługuje ona już, muszę stwierdzić, dobrze niemal wszystkie nasze letniska jak i uzdrowiska, ale należało by jej sieć rozszerzyć.</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#PksSandecki">Na marginesie komunikacji samochodowej P. K. P. pozwolę sobie skierować gorący apel do Pana Ministra Komunikacji, aby uwzględniając niezmiernie ciężką służbę kierowców samochodowych i obsługi samochodowej, zechciał przyczynić się do poprawy ich wynagrodzenia. Ciężka praca kierowcy samochodowego, zwłaszcza na trudnych i wyboistych drogach, wymaga lepszego wynagrodzenia. Mogę to tym śmielej podnieść, że sam, jako amator automobilizmu od 15 lat prowadząc samochód, rozumiem, jak wielkiego wysiłku i natężenia psychicznego i fizycznego potrzeba, aby zapewnić bezpieczeństwo sobie i wszystkim ludziom, znajdującym się na drodze publicznej. Kto wie, czy może rentowności P. K. P. nie podniosłaby taka inowacja, gdyby w okresie słabszego ruchu samochodowego poza sezonem zastosowano pewne zniżki, by miejscowa ludność tych okolic mogła więcej i częściej z komunikacji samochodowej korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#PksSandecki">Trzecim wreszcie czynnikiem podniesienia ruchu letniskowego jest budowa odpowiednich mieszkań przez miejscową ludność. Na ten temat jednak zamierzam szerzej pomówić w debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#PksSandecki">Kończę gorącym apelem do Pana Ministra Komunikacji. Piękna nasza polska ziemia, piękne nasze góry zasługują w całej pełni na to, aby je pokazać wszystkim, swoim i obcym. Tam znajdą wszyscy odpoczynek i wytchnienie po pracy, tam słabi poratują swe zdrowie, a miejscowa ludność znajdzie polepszenie swego bytu materialnego. A zatem dobre drogi i dobre środki komunikacyjne — to podniesienie naszych miejscowości letniskowych i uzdrowiskowych, to podniesienie gospodarstwa wsi,</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszalek">P. poseł Wymysłowski ma głos do zapytania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#PWymyslowski">Mam zapytanie do Pana Referenta.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#PWymyslowski">Ile koleje polskie posiadają salonek, kto tym jeździ, kto ma prawo jeździć i ile Państwo kosztuje utrzymanie tego?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszalek">Zamierzam zarządzić przerwę. Wobec tego, że na dziś wyznaczono posiedzenie Komisji Inwestycyjnej, a dyskusja nasza się przedłuża, chciałbym umożliwić odbycie posiedzenia Komisji Inwestycyjnej i dlatego zamierzam zarządzić przerwę w plenum do godziny 7 wieczorem. Jednocześnie uprzedzam, że wobec tego, iż mamy jeszcze 8 mówców i że dyskusja bardzo się przedłużyła, zamierzam ograniczyć po południu przemówienia do 15 minut.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszalek">Przerywam posiedzenie do godziny 7.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 58 do godz. 19 min. 16.)</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#Marszalek">Stosownie do zapowiedzi ograniczam czas przemówień do 15 minut.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#Marszalek">Głos ma p. Bilak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#PBilak">Wysoki Sejmie! Zgłoszone w toku dzisiejszej dyskusji żądania usprawnienia komunikacji uważam za słuszne i uzasadnione i do nich się przyłączam z pewnym zastrzeżeniem. Mianowicie z przemówienia p. referenta budżetowego należało by wnioskować, że stoimy przed podwyżką taryfy przewozowej za towary. Uważam, że do tej sprawy należy przystąpić z jak największą ostrożnością, zdajemy sobie bowiem wszyscy sprawę, że kosztów dej podwyżki nie poniesie nikt inny, jak tylko konsument, który i tak jest obecnie znacznie przeciążony.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#PBilak">W toku dzisiejszej dyskusji nie zwrócono należytej uwagi na zaniedbania w resorcie Ministerstwa Komunikacji na terenie województw południowo-wschodnich. Stoję pod bezpośrednim wrażeniem bardzo ciekawych referatów, wygłoszonych przed chwilą na Komisji Inwestycyjnej i zdaję sobie sprawę, że musimy uwzględnić hierarchię potrzeb inwestycyjnych, jednakże nie mogę sobie uświadomić tego, aby tak wielka połać kraju, jaką są województwa południowo-wschodnie, mogła być nadal zaniedbana. Z tego, cośmy przed chwilą na Komisji Inwestycyjnej słyszeli, nie mogliśmy się dowiedzieć, czy i jaka cześć inwestycji, szczególnie inwestycji komunikacyjnych, będzie przeznaczona na tereny województw połudnowo-wschodnich. Uważam więc, że zadaniem p. Ministra Komunikacji będzie, uwzględniając potrzeby gospodarcze województw południowo-wschodnich, dążyć do tego, by odpowiednia część wydatków inwestycyjnych została przeznaczona na inwestycje komunikacyjne na terenie tych województw.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#PBilak">Życie gospodarcze ziem południowo-wschodnich nie może się rozwijać bez środków komunikacyjnych. Obok zagadnienia kapitału względnie kredytu inwestycje komunikacyjne stanowią drugi konieczny warunek rozwoju naszego życia gospodarczego. Koła gospodarcze domagają się od lat bez skutku inwestycji kolejowych, drogowych, wodnych i telekomunikacyjnych dla ziem południowo-wschodnich. Żądania te są uzasadnione, gdy się zważy, że według stanu w dniu 31 grudnia 1937 r. wypadało na 100 km. kw. w województwach zachodnich 13,3 km. linii kolejowych, natomiast na terenie województw południowych tylko 5,5 km. linii kolejowych, a na terenie województw wschodnich zaledwie 3,3 km.</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#PBilak">Z inwestycji kolejowych na obszarze województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego należało by w interesie gospodarczym jak najszybciej przeprowadzić budowę linii Kołomyja — Pistyń — Kosów — Kuty, dalej Podhajce — Monasterzyska, Halicz — Monasterzyska, Krasne — Kamionka Strumiłowa, Zborów — Żałoźce.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#PBilak">Z inwestycji drogowych należało by czym prędzej ze względów gospodarczych i turystycznych wykonać budowę drogi Żabie — Burkut, przebudować drogę Kosów — Żabie — Worochta. Na terenie województwa tarnopolskiego brak dobrej drogi na odcinku Zbaraż — Wiśniowiec, tak potrzebnej celem uzyskania połączenia między województwem tarnopolskim a wołyńskim. W tym samym celu należy wybudować drogę Brody — Szczurowice — Beresteczko, przebudować drogę Podkamień — Krzemieniec, połączyć bitą drogą Radziechów przez Łopatyn z Brodami.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#PBilak">Niezależnie od poprawy dróg należy zwrócić uwagę na konieczność budowy względnie przebudowy mostów, których stan na terenie wspomnianych województw jest bardzo zaniedbany.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#PBilak">Jako przedstawiciel ludności ukraińskiej mam nadto pewne odrębne postulaty. Na czoło tych naszych postulatów wysuwa się konieczność zmiany polityki personalnej w resorcie Ministerstwa Komunikacji. Mówimy o tym z tej trybuny od szeregu lat, a w wyniku zamiast poprawy widzimy tylko pogorszenie. W ubiegłym roku nie tylko nie przyjęto prawie nikogo z Ukraińców do służby na Polskich Kolejach Państwowych, ale przeprowadzono dalszą redukcję reszty funkcjonariuszów narodowości ukraińskiej. Doszło do tego, że na około 700 urzędników w lwowskiej dyrekcji okręgowej nie ma już nawet jednego procentu urzędników narodowości ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#PBilak">Tak jest. W służbie warsztatowej...</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#PBilak">Nie, Panie Kolego, starałem się tę rzecz zbadać i stwierdzam, że do służby warsztatowej, parowozowej i konduktorskiej zasadniczo nie przyjmuje się Ukraińców. To samo dotyczy także nawet robotników drogowych. Tych, którzy z dawniejszych lat pozostają na służbie, zwalnia się, chociaż są to doświadczeni, pilni i sumienni pracownicy. W szczególności robotników kolejowych, pracujących w służbie kolejowej nieraz po kilkanaście lat, zwalnia się jako nieetatowych robotników dziennych za 14-dniowym wypowiedzeniem bez jakichkolwiek słusznych powodów. Gdy ludzie ci, którzy swą młodość i zdrowie sterali w służbie kolejowej, proszą o podanie powodów tych zwolnień, nie otrzymują żadnej odpowiedzi, albo odpowiedź taką, jakiej udzielił robotnikom zwolnionym z Komama kierownik odcinka drogowego w Samborze, że — „pracę ma tylko dla Polaków”. Dzieje się to w czasie, gdy ilość pracowników kolejowych nie maleje, lecz z roku na rok wzrasta, jak to dziś cyfrowo przedstawił p. referent budżetowy. Ta polityka personalna nie jest przypadkowa, jest ona systemem, uprawianym przez biura personalne Polskich Kolei Państwowych, niezawodnie w myśl udzielonej instrukcji. Taką politykę personalną uważamy za sprzeczną z przepisami Konstytucji obowiązującej, w szczególności z art. 111, uważamy za sprzeczną z podstawowymi zasadami sprawiedliwości społecznej, o której tyle się mówi. Decydujące czynniki administracji kolejowej tłumaczą nam nieraz tę politykę personalną brakiem zaufania do osób narodowości ukraińskiej, bądź względami na obronność Państwa. Gdyby decydujące czynniki rozważyły te motywy bezstronnie, niezawodnie przyszłyby do wprost odmiennych wniosków. Zaufanie i przychylność obywateli zdobywa się tylko sprawiedliwością i równością przed prawem.</u>
+ <u xml:id="u-49.11" who="#PBilak">To nieprzyjazne nastawienie administracji kolejowej widzimy niestety nie tylko w polityce biur personalnych. Funkcjonariusze kolejowi odmawiają załatwienia sprawy obywatelom, używającym swego ojczystego języka ukraińskiego, w szczególności kasjerzy kolejowi oświadczają wprost, że nie rozumieją języka ukraińskiego. Odmawiają mówiącym po ukraińsku pasażerom sprzedaży biletów kolejowych, przy czym częstokroć znieważają pasażerów ukraińskich i ich narodowość. Mamy dowody, gdzie nazywa się język ukraiński mową — „baranią” albo — „chińską”.</u>
+ <u xml:id="u-49.12" who="#komentarz">(Głos: Dowody?)</u>
+ <u xml:id="u-49.13" who="#PBilak">Są. Panu Ministrowi są one znane z szeregu zażaleń.</u>
+ <u xml:id="u-49.14" who="#komentarz">(Głos: Tak samo Wyście kiedyś nazywali język polski — „językiem baranim”.)</u>
+ <u xml:id="u-49.15" who="#PBilak">To także źle, wcale tego nie pochwalam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszalek">Proszę nie przerywać mówcy, teraz głos ma p. poseł Bilak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#PBilak">Oczywista, że przy tej sposobności dochodzi do przykrych zatargów, które powodują niepotrzebne podniecenie stron i wytwarzają przykrą atmosferę. Takie postępowanie funkcjonariuszy państwowych, w szczególności kasjerów kolejowych jest sprzeczne z przepisami prawnymi. I tak ustawa językowa z 31 lipca 1924 r. w art. 7, postanawia, że — „w ustnym porozumiewaniu się z publicznością, w szczególności przy kolejowych kasach biletowych oraz przy okienkach urzędów pocztowych należy wedle potrzeby i możności dopuścić język macierzysty miejscowej ludności niepolskiej”, a § 6 odnośnego rozporządzenia wykonawczego z 24 września 1924 i 21 stycznia 1925 r. postanawia: — „Funkcjonariusze kolejowi oraz urzędów pocztowych, telegraficznych i telefonicznych na obszarze województw: lwowskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego, wołyńskiego i poleskiego przy ustnym porozumiewaniu się z publicznością, w szczególności przy okienkach pocztowych i kasach kolejowych winni porozumiewać się z miejscową ludnością w języku ruskim, a to wedle potrzeby i możności”. Przepisy te nie tylko nie zabraniają obywatelom ukraińskim używania języka macierzystego, ale nawet polecają funkcjonariuszom państwowym w wymienionych tu okolicznościach używanie języka, jak się ustawa wyraża, — „ruskiego”, tj. ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#PBilak">Pamiętamy wszyscy dobrze jeszcze niedawne czasy przedwojenne na terenie naszych województw, kiedy napisy na stacjach kolejowych, na biletach kolejowych były sporządzane także w języku ukraińskim, a każdy funkcjonariusz kolejowy rozumiał i rozmawiał ze stronami ukraińskimi w ich języku ojczystym. A jakiż odmienny stan mamy obecnie!</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#PBilak">Przed kilku dniami otrzymałem zażalenie rodziców uczennic gimnazjalnych, dojeżdżających z Winnik pod Lwowem do gimnazjum we Lwowie, że rewizor kolejowy zakwestionował legitymacje kolejowe uczennic dlatego tylko, że były podpisane przez te uczennice w języku ukraińskim, Uczennice, nieletnie dzieci, zmuszono z tego powodu do udania się do urzędu ruchu w Winnikach, gdzie zatrzymano im legitymacje i wydano je dopiero na żądanie rodziców następnego dnia.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#PBilak">Wysoka Izbo! Prawo używania języka ojczystego jest najświętszym prawem i obowiązkiem każdego człowieka. Deptanie tego prawa, zwłaszcza wbrew przepisom ustawowym, musi u każdego niespodlonego człowieka wywołać jak najostrzejszą reakcję psychiczną.</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#PBilak">Ale nie koniec na tym. By dokuczyć ukraińskim organizacjom oświatowym i kulturalnym, odmawia się im zniżek i ulg kolejowych przy sposobności przejazdów koleją na zjazdy tych towarzystw. Taki wypadek miał miejsce przed kilku dniami w stosunku do Ukraińskiego Towarzystwa Pedagogicznego „Ridna Szkoła” we Lwowie, które urządzało swój doroczny zjazd we Lwowie w dniu 2 lutego br, Do ostatniej chwili, bo do dnia 1 lutego, zwlekano z decyzją w tej sprawie po to, by w dniu tym odmówić zniżki i w ten sposób utrudnić towarzystwu jego kulturalną statutową działalność.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#PBilak">W tym stanie rzeczy uważamy, że najwyższy czas, aby zrewidować obecną niezdrową politykę narodowościową, uprawianą w resorcie Ministerstwa Komunikacji, która wywołuje jedynie podniecenie i szkodliwe nastroje i pogłębia przykrą atmosferę na naszych ziemiach.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszalek">Głos ma p, Ratajczyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#PRatajczyk">Wysoka Izbo! Warunki pracy i płacy w przedsiębiorstwach i zakładach państwowych mają ogromne znaczenie i wpływ na kształtowanie się tychże warunków na prywatnym rynku pracy. Prywatne zakłady pracy biorą przykład z niskich warunków, stosowanych m. in. na Polskich Kolejach Państwowych. To bowiem, co zarabiają robotnicy przy konserwacji torów, dróżnicy na drogach państwowych, robotnicy w państwowych zarządach dróg wodnych, nie jest nawet połową dochodu, jaki jest potrzebny na skromne utrzymanie rodziny robotniczej. Nie w tej jednak sprawie zabieram głos, gdyż bolączki tych robotników omówił p, poseł Zimny i inni,</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#PRatajczyk">Wysoka Izbo! Chodzi o sprawę zniżek, udzielanych przez Polskie Koleje Państwowe różnego rodzaju osobom i organizacjom z uwzględnieniem również różnych motywów w tym względzie. Nie zamierzam rozpatrywać słuszności względnie niesłuszności dotąd obowiązujących zniżek, udzielanych przez Polskie Koleje Państwowe. Panie Ministrze! Wysoka Izbo! Mam na myśli sprawę zniżek kolejowych dla poszukujących pracy biednych bezrobotnych, szczególnie takich, co za pracą jadą z jednego krańca Rzeczypospolitej Polskiej na drugi. W ostatnich latach jedzie dużo bezrobotnych z różnych stron Polski m. in. za pracą do kamieniołomów na Wołyń. Oczywiście, podróż z różnych województw zależnie od odległości, wynosi dla takich biedaków mimo 33% zniżki 20, 40, 50 zł i więcej, Powstaje w tym przedmiocie taki stan w wielu wypadkach, że istotnie bezrobotny za pracą wyjechać nie może, gdyż nie ma często nawet 5 zł na wykupienie zniżkowego biletu. Wyjeżdżają więc zamożniejsi, często mniej potrzebujący, a faktycznie bezrobotni pozostają ciężarem gmin wiejskich i miejskich, powiatowych związków samorządu terytorialnego, pozostają jako kłopot i ciężar dla panów starostów, prezydentów i burmistrzów poszczególnych miast. Równocześnie zaś w tym samym okresie brak robotników w różnych zakładach pracy na innych terenach.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#PRatajczyk">Bezrobotnym, rejestrowanym w biurach Funduszu Pracy, winny być udzielane zniżki kolejowe przynajmniej 66%, a w koniecznych wypadkach winien być przejazd dla tych robotników całkiem bezpłatny. Sprawa przejazdu dla bezrobotnych nie może być gorzej traktowana, jak sprawa turystyki, jak sprawa przejazdów na przechadzkę czy dla rozrywki.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#PRatajczyk">W sprawie zniżek kolejowych do kamieniołomów zwrócił się sekretariat Związku Robotników i Rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego z Klesowa pismem z dnia 26 stycznia 1939 r. do Ministerstwa Komunikacji tej treści: — „W imieniu i z polecenia członków naszego Związku zwracamy się z uprzejmą prośbą do Pana Ministra Komunikacji o udzielenie bezrobotnym, zarejestrowanym przez biura i instytucje Funduszu Pracy, a wyjeżdżającym za pracą do Klesowa w powiecie sarneńskim, województwo wołyńskie, zniżki do wysokości co najmniej 66% na przejazd kolejami P. K. P. do miejsca pracy oraz zniżki co najmniej 66% z miejsca pracy do domu.” Uzasadnienie: — „Województwa zwłaszcza zachodnie i centralne Polski cierpią ód dłuższego czasu na nadmiar sił robotniczych, nie znajdujących dostępu do zakładów pracy. Stąd zrodził się na tych ziemiach trudny problem stałego bezrobocia stosunkowo znacznej części ludności. Zjawisko to wiele szkód przynosi całemu społeczeństwu, których dało by się uniknąć przez skierowanie bezrobotnych do ośrodków, wykazujących znaczne zapotrzebowanie siły roboczej. Do takich ośrodków właśnie należy wołyńskie zagłębie kamieniarskie, a zwłaszcza klesowskie kamieniołomy. Wielka chłonność tutejszego rynku pracy nie może być jednak należycie wykorzystana dla zmniejszenia bezrobocia na terenach, na których to bezrobocie nabrało wielkiego nasilenia. Stoją temu na przeszkodzie głównie zbyt wysokie na możliwości bezrobotnego koszty przejazdu do Klesowa. Dla przykładu wystarczy wskazać, że bezrobotny, wyjeżdżający z województwa poznańskiego do Klesowa, płaci według taryfy normalnej 30 do 40 zł w jedną stronę. Sytuacji nie ratuje okoliczność, że bezrobotni, odpowiadający wymaganym warunkom, mogą uzyskać 33% zniżkę na przejazd, bo i wtedy jeszcze koszt przejazdu w jedną stronę wynosi 20 — 30 zł, czyli przeciętnie co najmniej jednotygodniowy zarobek robotnika. Bardzo wielu bezrobotnych musi z tego powodu rezygnować z wyjazdu za pracą nie mając dostatecznych środków pieniężnych. W Kłodawie np. w powiecie kolskim wybiera się do pracy w Klesowie w tej chwili już około 100 bezrobotnych, którzy nie znajdą pracy w Kłodawie ani najbliższej okolicy. Jeśli więc nie uzyskają wydatniejszej zniżki na przejazd koleją, będą cały rok ciążyli gminie miejskiej, nie mającej i tak już środków na skuteczną pomoc dla swych bezrobotnych. W podobnej sytuacji znajdują się prawie wszyscy inni bezrobotni. Toteż nic dziwnego, że tacy bezrobotni stają się w konsekwencji nieznośnym ciężarem gmin wiejskich i miejskich, społeczeństwa i Państwa. A za to wyjeżdżają za pracą rolnicy, synowie gospodarzy, którzy mają jeszcze jakie takie środki utrzymania.” Wysoka Izbo! Z wyjątków tego listu wynika, że problem zniżek kolejowych dla bezrobotnych jest niezmiernie ważny. Pismo, które Panowie dopiero co słyszeli, dosyć jasno i wyczerpująco oświetla ważność wydatniejszych zniżek kolejowych dla bezrobotnych, jadących do ciężkiej i źle opłacanej pracy w kamieniołomach. Ci robotnicy, którzy się decydują z rozległych krańców Rzeczypospolitej jechać tam na dalekie rubieże, nie tylko okazują dużą chęć, przywiązanie do pracy, ofiarność i poświęcenie, bo przecież zostawiają swoje liczne rodziny często w wielkiej nędzy i bez opieki, ale ponadto wzmacniają, choć tylko przez kilka miesięcy, tak wielce tam potrzebny żywioł polski. Nie wykluczone też jest, że wielu z tych robotników po pewnym czasie osiedli się na tych terenach na state. Skoro więc tak ważne momenty społeczne, gospodarcze i polityczne są z tym problemem związane, to nie powinno nic stać na przeszkodzie udzieleniu tym bezrobotnym jak najwydatniejszych zniżek kolejowych, a w wyjątkowych wypadkach całkowicie bezpłatnego przejazdu.</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#PRatajczyk">Kończąc tych kilka uwag pozwolę sobie w imieniu tych bezrobotnych z różnych zakątków Rzeczypospolitej, chętnych do wyjazdu za pracą do kamieniołomów na Wołyń, złożyć następujące oświadczenie: Robotnicy i rzemieślnicy bezrobotni, wyczerpani szeregiem lat bezrobocia oraz niskimi zarobkami, zamieszkali w różnych dzielnicach Polski, chętni do pracy i służby dla Państwa i narodu polskiego, oczekują od Pana Ministra Komunikacji takich ulg na przejazdy kolejowe za pracą, które by umożliwiły im opuścić tereny nawiedzone klęską bezrobocia i udać się tam, gdzie zapotrzebowanie rąk do pracy nie zawsze jest zaspokajane, a to ze względu na wysokie koszta biletów, których bezrobotni wykupić nie są w możności. Niestety, Panie Ministrze, jakkolwiek pismo z 26 stycznia wpłynęło dn. 30 stycznia do Ministerstwa Komunikacji, to już, o ile się nie mylę, 9 lutego otrzymałem wiadomość od urzędnika tego Ministerstwa, że zostało ono załatwione odmownie. Rozumiem, że we wszystkich resortach, ze względów, które już były poruszane tu z tej trybuny i w Komisji Budżetowej, w wielu wypadkach nie można uwzględniać życzeń, z jakimi zwracają się poszczególni obywatele, ale proszę Wysokiej Izby, o ile chodzi o bezrobotnych, rozrzuconych, jak już powiedziałem, po różnych krańcach Polski, jeżeli chodzi o ludzi, którzy by chętnie po tę pracę sięgnęli, a nie mają 2 czy 5 zł na bilet kolejowy, zapytuję, jaką drogą mają ci ludzie dostać się do tej pracy? Ażeby właśnie ulżyć i tym zainteresowanym bezrobotnym, a równocześnie i gminom miejskim i wiejskim, które mają kłopot z tymi bezrobotnymi, jest wskazane, by p. Minister Komunikacji, mimo odmówienia już tej prośbie, ponownie zastanowił się nad tym problemem i polecił jednak udzielać robotnikom, znajdującym się w wyjątkowo ciężkich warunkach, wyższych zniżek, by mogli oni spełnić obowiązek nie tylko już względem swojej własnej rodziny, ale. również i obowiązek obywatelski wobec Państwa, do którego przecież po tylu tarapatach, po tak wielkiej biedzie mają tak wielkie przywiązanie. Zdaje się, że prośba tych najbiedniejszych bezrobotnych w tym względzie nie powinna natrafić na trudności, nie powinna natrafić na przeszkody, lecz winna znaleźć należyte uwzględnienie. Przecież ci bezrobotni, jeżeli pozostawia się ich na jednym terenie czy na drugim, gdzie brak pracy, w wielu wypadkach wychodzą z kolei swego zatrudnienia jako robotnicy, giną jako wartość społeczna, giną wśród tych elementów, które częstokroć działają szkodliwie dla Państwa Polskiego. Zdaje się że to nie może być nam obojętne, nie może też być obojętne Panu Ministrowi. W miarę możności zechce Pan Minister, może w porozumieniu z p. Ministrem Opieki Społecznej, w porozumieniu z Funduszem Pracy ulgi te zrealizować.</u>
+ <u xml:id="u-53.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Bohusz-Szyszko.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#PBohuszSzyszko">Wysoki Sejmie! Polityka państwowa, w ramach kompetencji Ministerstwa Komunikacji stosowana, działa decydująco w dwóch zasadniczych i bezspornie najistotniejszych dla istnienia organizmu Państwa dziedzinach, a więc w jego obronności i jego życiu gospodarczym. Planowanie polityki komunikacyjnej w zagadnieniu obronności należy wyłącznie do zakresu działania Rządu i czynników miarodajnych, to samo jednak zagadnienie traktowane w płaszczyźnie interesów gospodarczych powinno być ujmowane w stosunku proporcjonalnym do potrzeb terenowych i przemysłowych społeczeństwa. Słowa p. Wicepremiera, wypowiedziane z okazji jednej z konferencyj gospodarczych na kresach, zawierały mniej więcej następującą treść, że jeden milion złotych, zainwestowany na kresach wschodnich, daje w efekcie o wiele więcej osiągnięć aniżeli tem sam milion zainwestowany w innej dzielnicy kraju. Te słowa są dowodem bardzo wnikliwej analizy stosunków gospodarczych województw wschodnich, a równocześnie upoważniają społeczeństwo tych ziem do wysuwania swych dezyderatów ekonomicznych i gospodarczych w pełni świadomości doceniania ich i możliwego zrealizowania przez Rząd. Istotnie, jeżeli chodzi o opinię ziem kresowych, panuje w pewnej części społeczeństwa, w znacznej może części społeczeństwa województw centralnych i zachodnich pewna opinia, którą można by określić jako psychozę ustosunkowania się do zagadnień kresowych, że bodaj te kresy, oddalone stąd o 300, 400 czy 500 km, stanowią jakąś Azję niemożliwą do przebycia, niemożliwą do nawiązania z nią stosunków gospodarczych z powodu istniejących trudności. Sieć naszych dróg kolejowych, sieć naszych dróg kołowych i dojazdowych do tych nielicznych kolei istotnie jest znikoma. Jednak mimo tego nastawienia pesymistycznego, które utrudnia niewątpliwie infiltrację do tych ziem kapitału publicznego i prywatnego celem wzmożenia ruchu inwestycyjnego, celem umożliwienia życia przemysłowego, istnieje możność raczej optymistycznego spojrzenia w najbliższą przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#PBohuszSzyszko">Zdaje nam się, jeżeli chodzi o postulaty naszych ziem wschodnich, że przede wszystkim, łącznie z interesem naszego społeczeństwa, leży w interesie Państwa, ażeby te trudne, istniejące u nas warunki w związku z możliwościami rozbudowy sieci komunikacyjnej zostały przełamane i twierdzimy, że póty nie będziemy mogli może stać się tym zasobem energii i możliwości gospodarczych w życiu całego organizmu państwowego, dopóki polityka Ministerstwa Komunikacji nie ulegnie zasadniczej zmianie w kierunku rozbudowy naszej sieci komunikacyjnej kolejowej i drogowej.</u>
+ <u xml:id="u-55.2" who="#PBohuszSzyszko">System taryfowy, jeżeli chodzi znowu o nasze ziemie wschodnie, powinien ulec przebudowie, polegającej na obniżeniu taryf na towary wolnokonkurencyjne i na wprowadzeniu silniejszej niż dotąd degresji na dalsze odległości. Jest to zagadnienie generalne dla województw wschodnich, a jednak te województwa wschodnie, jeżeli chodzi o całość organizmu gospodarczego Państwa Polskiego, sięgają blisko 40% całej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-55.3" who="#PBohuszSzyszko">Przechodzę w tej chwili do zagadnień wyłącznie Wołynia, kończąc poprzednie moje uwagi dotyczące ogólnie kresów wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-55.4" who="#PBohuszSzyszko">Wołyń jest terenem o rażąco słabym rozwoju gospodarczym. Ustalając warunki rozwoju Wołynia i jego bogactw naturalnych, musimy się zastanowić nad jego możliwościami. Bogactwa naturalne Wołynia: płody rolne, drzewo, minerały wytyczają kierunek jego rozwoju przemysłowego. Główne i najsilniej rozwinięte już dziś rodzaje tego przemysłu, młyny, tartaki i kamieniołomy wykazały swą żywotność. Konieczne jest stworzenie pomyślniejszych warunków dla dalszego ich rozwoju. Największe perspektywy rozwoju posiada przemysł mineralny. Obok eksploatowanych już choć w niedostatecznej mierze minerałów, jak bazalt, granit i kaolin, istnieje zagadnienie podjęcia wydobywania kredy, jako też badania zagadnienia miedzi, węgla brunatnego i kamiennego oraz gazu ziemnego. Wreszcie jest kwestia powstania przemysłu przetwórczego, opartego na surowcach mineralnych.</u>
+ <u xml:id="u-55.5" who="#PBohuszSzyszko">Głównymi hamulcami rozwoju gospodarczego Wołynia, a w szczególności jego uprzemysłowienia są braki w zakresie komunikacji i taryf kolejowych, nadmiernych w stosunku do zdolności płatniczej dla głównych wytwórców Wołynia, co razem składa się w bardzo szerokim zakresie na izolację gospodarczą Wołynia od reszty ziem Rzeczypospolitej. Znaczenie tego zagadnienia wynika z dużej odległości od głównych ośrodków spożycia, z charakteru bogactw Wołynia, których wartość w stosunku do wagi jest niska, stąd i obciążenie kosztami przewozu z natury rzeczy wysokie.</u>
+ <u xml:id="u-55.6" who="#PBohuszSzyszko">Pozwolę sobie poruszyć dwa momenty, jeżeli chodzi o rozbudowę naszych możliwości komunikacyjnych, a więc zagadnienie kolejowe i zagadnienie dróg bitych, jako tego środka, który daje możność połączenia z istniejącymi kolejami. Wołyń odziedziczył po zaborcy bardzo rzadką sieć drogową, gdyż zaledwie 900 km dróg z twardą nawierzchnią, co stanowi 2,5 km na 102 km². Drogi te, zniszczone działaniami wojennymi, wymagały dużych wkładów pieniężnych i pracy dla doprowadzenia ich do stanu zadowalającego. Dziś drogi są już naprawione, mosty odbudowane, a ponadto zdołano od 1922 r. wybudować nowych dróg państwowych z twardą nawierzchnią 184 km, wojewódzkich i powiatowych 287, gminnych 136, co stanowi razem 607 km. Jest to wynik, jak na możliwości naprawdę ubogiego gospodarczo w tej chwili Wołynia, dodatni, który świadczyć tylko może o tym, że przy pomocy Rządu, chociażby niewielkiej, ale stałej ten stan rzeczy stale się będzie poprawiał.</u>
+ <u xml:id="u-55.7" who="#PBohuszSzyszko">Jeżeli przyjmiemy całość dróg bitych dziś na Wołyniu istniejących, to gęstość sieci w woj. wołyńskim stanowi 3,3 km na 100 km². Jeśli przyjmiemy, że droga z twardą nawierzchnią zaspokaja potrzeby rolniczej ludności w pasie 6 km, to okaże się, że około 60% gospodarstw na Wołyniu nie ma możności korzystania w dostatecznej mierze z dobrodziejstwa twardych dróg. Jeżeli mamy taką sytuację, że nasze miasta powiatowe na Wołyniu nie wszystkie są połączone drogami bitymi, jeżeli Weźmiemy taką sytuację, że w roztopy wiosenne i jesienne większość rolników nie jest w stanic dojechać zwykłą drogą, nie bitą, do ośrodków przemysłowych, jakimi są centra położone w pobliżu kolei, to możemy sobie uświadomić jak pilna i potrzebna jest pomoc inwestycyjna dla Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-55.8" who="#PBohuszSzyszko">Jeżeli chodzi o najpilniejsze momenty, to mamy w tej chwili dla Wołynia trzy aktualne centra, aktualne kierunki rozbudowy dróg bitych.</u>
+ <u xml:id="u-55.9" who="#PBohuszSzyszko">Pierwszym odcinkiem, który jest już rozpoczęty i w trakcie budowy, jest droga bita Łuck—Worochta. Jest to najkrótsze połączenie Łucka ze Lwowem, bardzo ważne dla Wołynia z uwagi na gospodarcze ciążenie do Lwowa, Droga ta przebiega przez bardzo żyzne grunta pow, horochowskiego i łączy powiatowe miasto Horochów z siedzibą województwa. Okolica, którą przecina projektowana droga, jest zupełnie pozbawiona dróg o twardej nawierzchni, wobec czego podczas wiosennych i jesiennych słot ludność ma bardzo utrudnioną komunikację.</u>
+ <u xml:id="u-55.10" who="#PBohuszSzyszko">Drugim odcinkiem, również rozpoczętym i wymagającym dokończenia budowy, jest odcinek Sarny-Kostopol-Równe. Odcinek ten łączy znowu miasto powiatowe Samy, nie mające żadnego połączenia drogą bitą, z sąsiednimi miastami powiatowymi i z centralą, jaką jest miasto wojewódzkie.</u>
+ <u xml:id="u-55.11" who="#PBohuszSzyszko">Trzecim bardzo ważnym i aktualnym odcinkiem dróg bitych na Wołyniu jest odcinek Kołki - Łuck przez Manie wieże, Lubieszów do traktu Kobryń — Pińsk. Budowa tego odcinka ułatwi eksploatację lasów państwowych, położonych wzdłuż trasy, umożliwiając wygodny dowóz drzewa do tartaków państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-55.12" who="#PBohuszSzyszko">Przechodzę do zagadnienia dróg kolejowych i pokrótce je zanalizuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, już nie będzie czasu na analizowanie, ponieważ czas upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#PBohuszSzyszko">Panie Marszałku, ja tylko jeszcze w dwóch słowach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#Marszalek">Czas upłynął—15 minut, uprzedzałem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#PBohuszSzyszko">Pan Marszałek pozwoli...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#Marszalek">Daję Panu najwyżej 2 minuty.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#PBohuszSzyszko">Więc są dwa odcinki dróg kolejowych, niezbędne do wykonania na Wołyniu. Odcinkami tymi są Łuck — Wojnica, magistrala, która ma połączyć Wołyń z Centralnym Okręgiem Przemysłowym, jest ona niezmiernie ważna. Drugim odcinkiem byłaby kolej Łuck — Dubno. Z tego względu, że połączenie w prostej linii, połączenie drogą bitą stanowi odległość 53 km, a ten sam przejazd koleją stanowi 131 km, budowa nowej kolei jest tam niewątpliwie niezbędna.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#PBohuszSzyszko">Wobec upłynięcia czasu muszę kończyć. Chciałbym tu się zwrócić do Pana Ministra z prośbą, by te najpilniejsze potrzeby Wołynia uwzględnił, aczkolwiek zdajemy sobie sprawę z trudności finansowych i z możliwości sum na inwestycje dla nas ewentualnie przeznaczonych w sensie konieczności państwowych, niezbędnych dla rozwoju naszego życia jako bardzo bogatej dzielnicy i połączenia jej z macierzą jak najlepszą komunikacją. Proszę, by nasze postulaty w miarę możności były uwzględnione.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#Marszalek">P. Józef Milewski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-62.2" who="#Marszalek">Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-62.3" who="#Marszalek">P. Kwapisiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#PKwapisiewicz">Wysoki Sejmie! Koledzy moi w długiej debacie poruszyli zagadnienia generalne, ja pragnę poruszyć zagadnienia raczej fragmentaryczne, o zabarwieniu lokalnym, dotyczące mojego terenu, ale czynię to w tym przekonaniu, że będą one ilustracją stanu istniejącego na szerszym terenie i, być może, będą przyczynkiem do uregulowania zagadnień obszerniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#PKwapisiewicz">Co do dróg wodnych, już referent i niektórzy z mówców poruszali, że sumy preliminowane na drogi wodne są niewystarczające, skoro potrzeby samego utrzymania dróg wodnych wynoszą 10 miln. zł, a preliminowano 2,74 miliona. Toteż kwestią regulacji i inwestowania tych dróg winien zająć się w większej niż dotąd mierze Fundusz Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#PKwapisiewicz">Posunięciem celowym jest zatrudnianie więźniów przy obwałowaniu Wisły, którzy pracują dobrze i tanio. Również racjonalne jest zatrudnienie hufców pracy. Przyglądam się tej pracy i widzę jej wyniki. Jednak nie należy dopuszczać, aby obwałowania były dokonywane na jednym tylko brzegu, bo drugi brzeg niższy, nieumocniony, jest narażony na niebezpieczeństwo powodzi. Trzeba to robić na obydwóch brzegach Wisły równocześnie. Z tego powodu dochodzą do mnie skargi zagrożonej ludności. Dopóki nie przystąpi się do generalnego załatwienia regulacji Wisły, należy zwrócić szczególną uwagę na konserwację brzegów na zagrożonych odcinkach. Pod tym względem należy skorzystać ze świadczeń w naturze zainteresowanej ludności, która, aby uchronić się od zalewu i coraz większego zajmowania ziemi przez Wisłę, chce dać pracę, chce dać faszynę do bicia tam.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#PKwapisiewicz">Teren taki zagrożony jest właśnie w moim powiecie, pow. kozienickim. Na moim terenie Wisła na odcinku Kozienice — Świerże Górne coraz dalej wchodzi nie tylko w grunty chłopskie, ale i w zagajniki państwowe, które by mogły być użyte jako materiał na faszynę. A tymczasem urzędy wodne są głuche na wołania ludności, jeśli chodzi o umocnienie brzegów.</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#PKwapisiewicz">Przy okazji muszę wskazać jeszcze na jedną kwestię, zadrażniającą stosunek ludności do Rządu, mianowicie zabrana podczas zalewów Wisły ziemia nie jest przedmiotem odszkodowania. Jeżeli jednak w miejscu zalanym wyłoni się następny ostęp, ludność ochrania go, sadzi na nim wiklinę, konserwuje tę wiklinę, to wtedy zarząd dróg wodnych zabiera to bez odszkodowania. Prawnie wszystko jest w porządku, ale w umyśle i przekonaniu ludności powstaje poczucie krzywdy. Ze względu na powstawanie z tego powodu licznych zatargów i procesów sprawa ta wymaga uregulowania.</u>
+ <u xml:id="u-63.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-63.6" who="#PKwapisiewicz">Korzystanie z współpracy samorządów powiatowych i gminnych w budowie dróg bitych przez zużytkowanie wielkiego kapitału świadczeń w naturze jest racjonalne, trzeba jednak aby te samorządy dokładnie się orientowały w zamierzeniach komunikacyjnych Rządu, w projektowanej na bliższą i dalszą przyszłość sieci dróg przy uwzględnieniu wielkich magistrali, kierunku tych dróg, ażeby zgodnie z zamierzeniami Rządu mogły samorządy przeprowadzać drogi i z zamierzeniami Rządu współdziałać. Tymczasem powiatowi inżynierowie drogowi nie mogą w dzisiejszym stanie rzeczy poinformować samorządu w tej materii. Byłoby wskazane podanie do ich wiadomości map projektowanych dróg lądowych.</u>
+ <u xml:id="u-63.7" who="#PKwapisiewicz">Wracam znowu do swego terenu. Na terenie powiatu kozienickiego nie wiemy np., czy autostrada Warszawa — Sandomierz będzie przeprowadzona, przez jakie miejscowości ma przechodzić, w jakim czasie odnośne roboty są projektowane i w związku z tym nie wiemy, jak dostosować nasze poczynania do potrzeb ogólnych.</u>
+ <u xml:id="u-63.8" who="#PKwapisiewicz">Na moim również terenie — jest to teren COP-u— a mam wrażenie, że i na innych terenach jest to samo, komunikacja niemal na wszystkich liniach samochodowych znajduje się w rękach żydowskich. Sądzę, że ta jednostronność narodowościowa w obsadzie linii komunikacyjnych jest wielce niepożądana, tym bardziej na tak ważnym dla nas terenie. Mam wiadomości, że o koncesje odnośne starali się Polacy. Odmowa koncesji Polakom, mam wrażenie, była podyktowana w znacznej mierze niewiarą odnośnych czynników w przedsiębiorczość Polaków w tej dziedzinie. Należało by dążyć, aby ta niewiara, powzięta a priori i bez żadnego sprawdzianu faktycznego i życiowego, jak najprędzej znikła.</u>
+ <u xml:id="u-63.9" who="#PKwapisiewicz">Co do kolei pozwolę sobie zapytać Pana Ministra, czy i kiedy zostanie przeniesiona dyrekcja kolei z Radomia do Chełma, czy wobec potrzeb komunikacyjnych C.O.P-u przeniesienie to nie straciło na aktualności oraz czy jest aktualna sprawa stworzenia dyrekcji kolejowej dla C.O.P.-u.</u>
+ <u xml:id="u-63.10" who="#PKwapisiewicz">Jeszcze jedna sprawa. Między liniami Radom — Dęblin i Radom — Warszawa znajduje się odcinek lini kolejowej Bąkowiec — Kozienice, który przy dalszym przedłużeniu o kilkanaście kilometrów połączyłby te dwie linie. Ludność ogromnie tego pragnie, gdyż ożywiłoby to, podniosło gospodarczo okolice i miałoby również znaczenie strategiczne. Komunikuję tu pod adresem Pana Ministra Komunikacji prośbę tej ludności, ażeby przy inwestycjach miał na uwadze i te potrzeby.</u>
+ <u xml:id="u-63.11" who="#PKwapisiewicz">Mała jeszcze uwaga życiowa. Jeżdżę często autobusami, stąd wiem, że jeśli chodzi o przewóz towarów, dużą konkurencję dla kolei stanowią samochody nie tylko ciężarowe, ale i osobowe, szczególnie te większe, które za niewielką opłatą przewożą na dachu całe tony towarów, szybko i tanio, nie licząc się jednak z bezpieczeństwem pasażerów. Jeśli projektowane wprowadzenie samochodów towarowych przez P. K. P. nastąpi, należało by zwrócić uwagę na unormowanie tej kwestii w kierunku dla kolei pożądanym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Święcicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#PSwiecicki">Wysoka Izbo! Dwóch programowych mówców w resorcie komunikacji, p, referent i p. Barański stwierdzili konieczność zwyżki, ewentualnie rewizji taryf. Pragnę dać wyraz poglądom rolnictwa na zagadnienie zwyżki.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#PSwiecicki">Uznaję w całej pełni konieczność jak nąjszybszego usunięcia tych braków, które utrudniają kolei należyte wywiązywanie się z zadań przewozowych i obniżają jej sprawność techniczną, uważam jednak, że przy zdobywaniu na te cele odpowiednich źródeł finansowych podwyżkę taryf traktować należy jako ostatni ze środków, który może być zastosowany dopiero po wyczerpaniu innych środków. Do tych innych środków należy w pierwszym rzędzie zniesienie lub ograniczenie ciężarów, ponoszonych przez kolej na cele, nie związane bezpośrednio z zadaniem kolejnictwa w postaci różnego rodzaju subwencji oraz przewozów darmowych lub ulgowych, dokonywanych dla innych resortów i instytucji. Do Skarbu Państwa mogą być przelewane jedynie nadwyżki dochodów, które pozostaną po całkowitym pokryciu wydatków na należyte utrzymanie, renowację i niezbędne Uzupełnienie majątku kolejowego.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#PSwiecicki">Kolejowa polityka taryfowa, jako polityka cen za wykonane przez kolej świadczenia przewozowe, nie powinna być traktowana w oderwaniu od ogólnej polityki cen. Ponieważ wszelkimi siłami dążymy do podniesienia konsumcji wewnętrznej, musimy tym samym przeciwdziałać zwyżce cen, a więc i ograniczyć działanie tych czynników, które na zwyżkę cen mają wpływ.</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#PSwiecicki">Pytam, czy możemy liczyć na podwyżkę konsumcji węgla dąbrowieckiego, którego koszt przewozu na przestrzeni Dąbrowa Górnicza — Warszawa, czyli 310 km, wynosi już obecnie 50% ceny towaru. Tak proszę Panów: cena węgla 22,57 zł za tonę a koszt przewozu 11,30 zł.</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#PSwiecicki">Czy możemy stwarzać nowe obciążenie kosztami przewozu artykułów rolnych, których ceny, jak to już kilkakrotnie stwierdzono, stoją poniżej opłacalności? Stwierdzam, że dotychczasowe taryfy kolejowe w wielu wypadkach są za wysokie dla artykułów rolnych, czego dowodem jest to, że w niektórych dzielnicach w ogóle artykułów rolniczych kolejami się nie przewozi. Jako przykład podam, że np. województwo poleskie w latach 1935, 1936 i 1937 przewiozło jęczmienia w obrębie własnego obszaru razem w ciągu trzech lat 39 ton, czyli dwa wagony, W tych trzech latach 1935, 1936 i 1937 przewieźliśmy zboża w stosunku do produkcji, eliminując eksport, a więc tylko w komunikacji wewnętrznej: pszenicy 13,2%, żyta 5,2%, jęczmienia 7,1%, owsa 2,7%, ziemniaków 1% ogólnej produkcji. Przewozy zbóż i strączkowych stanowią w ogólnym tonażu naszych przewozów kolejowych za rok 1937 zaledwie 1,7% ogólnych przewozów. Zresztą możemy stwierdzić z danych Małego Rocznika Statystycznego za rok 1938 na str. 179, że ogółem przewozy w roku 1937 wynosiły 72.827 ton, w tym zboża i strączkowe 1.227 ton, a to łącznie komunikacja wewnętrzna, eksport i tranzyt. U naszego zachodniego sąsiada w tym samym roku 1937 przewieziono kolejami zbóż i strączkowych 4.358 ton, czyli blisko cztery razy tyle, co u nas.</u>
+ <u xml:id="u-65.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-65.6" who="#PSwiecicki">Nie trzeba przy tym zapominać, że w Niemczech żegluga śródlądowa odbiera kolei znaczny tonaż zbóż i strączkowych, bo wynoszący w tymże 1937 r. 4.417.000 ton.</u>
+ <u xml:id="u-65.7" who="#PSwiecicki">Pragnę jeszcze porównać przewozy zwierzęce, w r. 1937 przewieziono kolejami bydła rogatego u nas 147.000 sztuk, w Niemczech 2.520.000 sztuk, cieląt u nas 90.000 sztuk, w Niemczech 1.721.000 sztuk. Trzody chlewnej u nas 729.000 sztuk, w Niemczech zaś 9.702.000 sztuk, Z tych cyfr wynika, że dla pogłowia zwierzęcego przewozy kolejowe wynoszą przy bydle i cielętach u nas 2,2%, w Niemczech 20,7%. Przy trzodzie chlewnej u nas 9,5%, a w Niemczech 40,7%. Pragnąc uniknąć nieporozumienia, chciałbym wyjaśnić, że na owe 9.702.000 sztuk nierogacizny dowóz z zagranicy wynosi zaledwie 191.000 sztuk, czyli niespełna 2% ogólnego przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-65.8" who="#PSwiecicki">Wynika z tego, jak mało rolnictwo nasze korzysta z usług kolei, a to z tej racji, że wobec zniżki dochodów rolniczych i złej organizacji handlu taryfy w stosunku do naszej stopy życiowej są za wysokie.</u>
+ <u xml:id="u-65.9" who="#PSwiecicki">Podwyżka taryf kolejowych na artykuły rolne byłaby nowym hamulcem dla zwiększenia się przewozu artykułów rolnych. Mówiąc o przewozie kolejami artykułów rolnych, miałem na celu tylko danie pewnego obrazu, niestety, smutnego, ale nie występuję przeciw podwyżce taryf na artykuły rolne, gdyż wiadomo nam, że zwyżka taryf na artykuły rolne nie jest przewidziana, zatem z tej strony rolnictwu niebezpieczeństwo nie grozi. Niemniej jednak rolnictwo bardzo poważnie jest zaniepokojone zamiarem zwyżki taryf na inne artykuły, Zastanówmy się bowiem, co się u nas przewozi kolejami. W ogólnym tonażu przesyłek przesyłki handlowe zwyczajne wynoszą 49.327.000 ton, handlowe pośpieszne 657.000 ton, gospodarczo-kolejowe przesyłki 7.103.000 ton, wojskowe — 764.000 ton. Łącznie 57.851.000 ton. Procentowo handlowe zwyczajne 85,3%, pośpieszne 1,1%, gospodarczo-kolejowe 12,3%, wojskowe 1,3%. W ogólnym tonażu przesyłek handlowych, wynoszącym 49.327.000 ton, w r. 1936 udział poszczególnych towarów wynosił: węgiel i koks 20.924.800 ton, procentowo przedstawia się to jako 42,42%, drzewo 6.069.000 ton — 12,30%, kamienie obrobione i nieobrobione 2.213.200 ton, procentowo 4,49%, żelazo i stal 2.198.500 ton, co stanowi 4,46%, zboże i strączkowe 1.545.300 ton — 3,13%, ruda, żużle i szlaka 1.429.600 ton, co stanowi 2,90%, buraki 1.384.200 ton, co stanowi 2,81%, wyroby chemiczne 1.269.400 ton, co stanowi 2,57%, nawozy sztuczne 1.209.000 ton, co stanowi 2,45%, cement i wapno hydrauliczne 1.041.400 ton, co stanowi 2,11%, ropa naftowa i jej przetwory 853.600 ton — 1,73%, mąka, kasze 751.700 ton — 1,52%, wapień, dolomit palony i wapno gaszone 594.900 ton, co stanowi 1,20%, wyroby żelaza i stali 491.400 ton, co stanowi 1%, ziemniaki 456.700 ton — 0,93%, chemikalia 396.200 ton, co stanowi 0,80%, sól naturalna i warzonka 389.300 ton, co stanowi 0,79%, cukier 296.000 ton, co stanowi 0,60%, zwierzęta żywe 166.600 ton, co stanowi 0,34%, pozostałe 5.646.300 ton, co stanowi 11,45%.</u>
+ <u xml:id="u-65.10" who="#PSwiecicki">Pozwoliłem sobie zająć nieco czasu Panom tym wyliczeniem, ażeby potem sprecyzować przez zestawienie skutki, wywołane podwyższeniem taryf.</u>
+ <u xml:id="u-65.11" who="#PSwiecicki">Jeżeli wieliminujemy z wymienionych ilości zboża i strączkowe, buraki, nawozy sztuczne, mąkę i kasze, ziemniaki, zwierzęta żywe, to już odpadnie 11,18% tonażu. W interesie rolnictwa musimy wieliminować również drzewo, które stanowi 12,30% ogółu tonażu; obciążenie ad valorem kosztami przewozu drzewa jest zresztą bardzo różne, przy kopalniakach wynosi obciążenie około — ⅓ części ceny kopalniaków. Już na wstępie powiedziałem, że przewóz węgla dąbrowieckiego na przestrzeni 310 km kosztuje obecnie 50% wartości węgla. Uważam, że niepodobieństwem jest podwyższać koszty przewozu węgla. W ten sposób wieliminowaliśmy 65,9%, czyli przeszło — ⅔ ogólnego tonażu. Dalej, gdy wieliminujemy jeszcze ropę naftową i jej przetwory oraz cukier, sól naturalną i warzonkę, tzn. te artykuły, których ceny są sztywne, będziemy mieli razem wyłączenie na 69%.</u>
+ <u xml:id="u-65.12" who="#PSwiecicki">Cóż nam pozostaje? Kamienie obrobione i nieobrobione, potrzebne do rozbudowy przemysłu i dróg, żelazo i stal, ruda żelazna i szlaka, wyroby chemiczne, cement i wapno, chemikalia, wyroby żelazne. Na pewno zewsząd podniosą się głosy i słuszne, że podwyższenie taryf na. te artykuły jest niepożądane w interesie rozbudowy naszego przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-65.13" who="#PSwiecicki">Wieś obawia się, że pośrednictwo wykorzysta kilkakrotnie ewentualną zwyżkę taryf dla podniesienia cen, co w rezultacie musi się odbić na zmniejszeniu konsumcji.</u>
+ <u xml:id="u-65.14" who="#komentarz">(Marszałek daje sygnał świetlny.)</u>
+ <u xml:id="u-65.15" who="#PSwiecicki">Zaraz kończę, Panie Marszałku.</u>
+ <u xml:id="u-65.16" who="#PSwiecicki">Wyrazić muszę poważne zastrzeżenia co do pozycji 12.000.000 zł, przewidzianych w budżecie jako wpłata kolei do Skarbu Państwa. Braki w urządzeniach kolejowych nie uzasadniają wypłaty dywidendy właścicielom przedsiębiorstwa.</u>
+ <u xml:id="u-65.17" who="#PSwiecicki">Kończąc chciałbym jeszcze drobną sprawę dla rolnictwa w kilku słowach omówić. Mianowicie zwracam się z prośbą do Pana Ministra, aby w przywilejach, przysługujących rozmaitym organizacjom, pozostającym pod opieką Ligi Turystycznej, umieścił też młodzież wiejską, która dotychczas nie jest na równych warunkach traktowana z innymi organizacjami. A przecież bodajże najistotniejsza jest właśnie ta zdobycz zwiedzania Polski przez tę najszerszą warstwę ludności.</u>
+ <u xml:id="u-65.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wróbel.</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-66.2" who="#Marszalek">Głos ma p. Budzanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Byliśmy świadkami ogromnie minorowego tonu przemówień moich przedmówców. Kiedy słuchałem tych przemówień, dziwiłem się niezmiernie, bo przecież mowa tu o warkocie śmigieł, o pracy lokomotyw, przecież mowa tu o ruchu na naszych drogach kołowych, na naszych torach kolejowych, mowa tu o drodze powietrznej. Tymczasem ton minorowy, narzekanie, krytyka, tak łatwa zresztą u nas w ogóle, zwłaszcza wtedy, kiedy chodzi o szczególiki, tak czasem miła, a ogromnie nieprzyjemna, kiedy chodzi o szczególiki niedyskrecjonalne.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#PBudzanowski">Problemy kolejowe z rzadka były poruszane, a przecież drogi kołowe, ich rozwój, tysiące kilometrów dróg kołowych, żwirowych, którymi można dojechać prawie do każdego zakątka u nas w Polsce, to nie jest drobna rzecz, a przecież nowe linie kolejowe i nowe połączenia, które stopniowo zbliżają nas od północy z innymi terenami, to wielka rzecz. W ciągu ostatnich lat przybyło nam sporo linii kolejowych. Znamy tereny i widzieliśmy sami takie tereny ziem, które już odżyły, inaczej żyć zaczęły, inne tętno życia gospodarczego bić tam zaczęło, gdzie powstały Ij nie kolejowe, że wspomnę tylko część północno-zachodnią naszego Mazowsza.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#PBudzanowski">A drogi wodne ogólnopolskie, czy to nie problematyka, którą powinniśmy się tutaj zająć i o której trzeba by mówić? W tej dziedzinie rzeczywiście niewiele się zrobiło, bo ogrom pracy tam czeka jeszcze polskie Ministerstwo Komunikacji. W tej dziedzinie mamy w tej chwili ogromnie aktualne zagadnienia, które może pozwolą nam przenikać i do innych ziem, do innych krajów, i chciałbym tu wystosować do Pana Ministra prośbę o zwrócenie uwagi na budowę portu w Grodnie, na zbliżenie nas z Bałtykiem przez Niemen i umożliwienie nam wpływu na tereny zachodnie z całego dorzecza nadniemeńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#PBudzanowski">Chciałbym także przy tej okazji prosić o zwrócenie uwagi na jeden drobny, zdawało by się, punkt. Jest taki punkt w środkowej części naszej granicy litewskiej; między południową linią, która łączy obecnie Polskę z Litwą, a północnymi punktami, łączącymi te dwa kraje, jest szosa wybudowana, zarosła trawą z naszej i litewskiej strony. Jest to Uciecha, Panie Ministrze, w powiecie grodzieńskim.</u>
+ <u xml:id="u-67.4" who="#PBudzanowski">Do problemów, które by należało tu poruszyć i które były poruszane, ale od strony narzekania, należy człowiek, kolejowy człowiek. Mówili tu panowie Rusini, panowie posłowie, że czasem niegrzecznie zachowali się wobec przedstawicieli narodu rusińskiego polscy kolejarze. Tak, Panowie Koledzy, wobec źle zachowującego się, czy niewłaściwie postępującego polskiego obywatela także czasem ten człowiek nerwy pokaże, ale na ogół polski kolejarz jest niezmiernie grzeczny, uprzejmość jego jest powszechnie znana.</u>
+ <u xml:id="u-67.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-67.6" who="#PBudzanowski">Każdy z nas jest świadkiem, jak zarówno w III, II jak i w I klasie kolejarz polski jednakowo postępuje. Otóż temu człowiekowi kolejowemu, temu pracownikowi należy się uznanie.</u>
+ <u xml:id="u-67.7" who="#PBudzanowski">Poprawa w dziedzinie rozwoju naszego życia komunikacyjnego, jak już powiedziałem, w dziedzinie dróg kołowych, w dziedzinie dróg kolejowych, poprawa i rozwój naszej komunikacji lotniczej budzić w nas muszą otuchę, budzić w nas muszą wiarę w siły narodu polskiego i możność dalszego stopniowego rozwijania tych sił. A więc nie minorowy ton, lecz ton wiary w to, że coraz lepiej będzie!</u>
+ <u xml:id="u-67.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#Marszalek">Dyskusja wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Ulrych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Wysoka Izbo! Tegoroczna debata, jak również debaty lat ostatnich nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji w Wysokich Izbach dowodzą, że zagadnienia komunikacyjne dojrzały w całej swojej rozciągłości, albowiem nie tylko na porządku dziennym tej Wysokiej Izby i Senatu, lecz również na porządku dziennym rad miejskich i gminnych oraz na terenie wszystkich izb gospodarczych w całym Państwie problemy komunikacyjne są szczegółowo omawiane. Mnie oczywiście interesuje najwięcej to, na ile pogłębiona jest znajomość tego bardzo ciężkiego przedmiotu, albowiem słusznie tutaj podkreślono, że jest to olbrzymie zagadnienie i że w szczególności olbrzymim zagadnieniem są Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Gdy w tym roku przysłuchuję się tym debatom specjalnie, a już mam ten zaszczyt po raz czwarty, to muszę stwierdzić, że jestem pod wrażeniem, iż debata odbywa się jakby pod znakiem rozdzierania szat nad własną polską biedą. Bo, proszę Wysokiej Izby, czy ktokolwiek wyobraża sobie taką sytuację, że oto rozwijają się i kwitną Polskie Koleje Państwowe, mają wysokie taryfy, olbrzymie przewozy, ogromne wpływy, wobec czego wspaniale inwestują, doskonale płacą swoich pracowników, posiadają świetny tabor, znakomitą nawierzchnię itd., itd., a jednocześnie całe życie gospodarcze Państwa ugina się pod ciężarem wysokich taryf i nie może dojść do rozwoju właśnie na skutek tych wysokich taryf. To byłaby przecież sytuacja niemożliwa i absurdalna. Czy możliwa jest sytuacja odwrotna, sytuacja taka: że oto rozwija się życie gospodarcze i społeczne kraju pod wpływem dobrze zorganizowanej polityki taryfowej, ale właśnie na skutek zbyt niskiej polityki taryfowej upadają Polskie Koleje Państwowe? Byłaby to również oczywiście ostateczność i to Ostateczność całkowicie zła. Jesteśmy więc niewątpliwie na jakiejś linii środkowej.</u>
+ <u xml:id="u-69.2" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Dlaczegóż to w roku 1935, nim jeszcze miałem zaszczyt objąć ten resort, zostały obniżone w Polsce tak bardzo taryfy kolejowe, następstwem czego na przestrzeni 3 lat poprzez lata 1936, 1937 i 1938 był ubytek wpływów około 200.000.000 zł? Otóż te taryfy zostały obniżone dlatego, że właśnie potrzeby życia gospodarczego kraju domagały się zniżki taryf. Przed chwilą z tej trybuny przemawiali poszczególni panowie koledzy i podkreślali ten fakt znamienny, że rolnictwo nie może wytrzymać zwyżki taryf i że zwyżki tej nie mogą wytrzymać niektóre inne dziedziny życia gospodarczego. Należało więc zrobić olbrzymi wysiłek, ażeby życie gospodarcze kraju właśnie pod wpływem bardzo nisko staryfowanych opłat doszło do odpowiedniego rozwoju. Czy to się musiało odbić na zagadnieniu inwestycyjnym naszego kolejnictwa, na zbyt małych wydatkach eksploatacyjnych, głównie rzeczowych? Oczywiście tak.</u>
+ <u xml:id="u-69.3" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Lecz proszę Wysokiej Izby popatrzeć na resort, którym mam zaszczyt administrować, z innego punktu widzenia, z punktu widzenia klienta — proszę popatrzeć na to zjawisko, że przecież my z pełnym 100%-wym pokryciem dajemy zaspokojenie naszemu życiu gospodarczemu i społecznemu, W r. 1938 według prowizorycznych obliczeń przewieźliśmy 225 milionów pasażerów i ponad 66 milionów ton ładunku. Ilość przewiezionych pasażerów jest największą na przestrzeni naszego 20-lecia, a ilość przewiezionych ton ładunku zbliża się do najwyższych przewozów, do przewozów szczytowych z 1928 i 1929 r. Na tę stronę zagadnienia zwrócił uwagę jedynie i wyłącznie p. senator Barcikowski na terenie Komisji Budżetowej Senatu, kiedy podkreślił, właśnie od strony klienta, że kolejnictwo nasze jest coraz sprawniejsze i przewozy są coraz szybsze, a obsługa jest coraz lepsza. I rzeczywiście warunki przewozu o tyle się poprawiły, że mogłem powiększyć odpowiedzialność kolei za termin dostawy. Dawniej dla odprawy towaru regulamin przewidywał 2 doby, obecnie jedną dobę. Dawniej termin dostawy przewidywał przebycie 125 kilometrów towaru na 1 dobę, obecnie 150 km, a dla przesyłek pośpiesznych towarowych zamiast poprzednich 250 km — 300- km na dobę. Dlaczego podaję te cyfry? Albowiem z tego punktu widzenia to jest bardzo interesujące, a właściwie najwięcej interesujące kryterium sprawności kolei dla życia gospodarczego i dla życia społecznego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-69.4" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Proszę Wysokiej Izby, nie można uznać za takie kryterium niedawnego zatoru kolejowego na węźle warszawskim. Dałem bardzo szczegółowe wyjaśnienie opinii publicznej, jak ten zator powstał, w jaki sposób i jaką ilość pociągów spóźnionych przyjmowaliśmy z zagranicy. Przedstawiłem tę rzecz bardzo szczegółowo i muszę powiedzieć, że cała prasa polska powtórzyła te Wywody, właśnie żeby uspokoić opinię publiczną. Te same kłopoty, które myśmy przeżyli w okresie 2 —3 dni, przeżył prawie cały świat, w którym szalała zamieć śnieżna i były wielkie mrozy. To nie jest kryterium. Zapewne są jeszcze inne kryteria, za wyjątkiem tego, o którym mówiłem, tj. sytuacji klienta, a mianowicie: czy rokrocznie kupujemy dostateczną ilość parowozów i dostateczną ilość wagonów, czy wymieniamy dostateczną ilość szyn, czy wymieniamy dostateczną ilość podkładów? Otóż nie wymieniamy dostatecznej ilości, posiadamy na tym punkcie pewne zaległości, lecz to nie jest jeszcze powód do rozdzierania szat, albowiem, proszę Wysokiej Izby, myśmy w 1929 r, mieli 1½ miliarda wpływów kolejowych, a potem spadliśmy do 800 milionów zł. Proszę wziąć sytuację, w której kolejnictwo z powrotem dojdzie do tych wysokich wpływów, to w okresie 3 lat najcięższe zaległości zostaną odrobione, Podkreślam ten moment, podkreślam go z całą odpowiedzialnością, aczkolwiek doskonale rozumiem, że struktura przewozu uległa olbrzymiej zmianie. Jak Panom kolegom wiadomo, moi poprzednicy byli w tej szczęśliwej sytuacji, że dostawali olbrzymie sumy, dochodzące do 70 milionów zł rocznie, za sam tranzyt kolejowy. Te sumy kolosalnie spadły, spadły do kilkunastu milionów zł. Wiadomo Wysokiej Izbie, że z dniem 1 stycznia 1938 r. linia węglowa odeszła w zarząd koncesjonariusza francuskiego, a nam odpadły bardzo istotne wpływy. Wiadomo przecież również, że rok 1938 jest rokiem, w którym po raz pierwszy duża ilość towarów odeszła na samochód ciężarowy. Jesteśmy właśnie w okresie studiów nad tym tematem, tzn. nad koordynacją przewozów pomiędzy samochodem ciężarowym a koleją. Wreszcie rok 1938 jest znamienny tym, że po raz pierwszy mamy większą ilość przewozów a mniejszą ilość wpływów, ponieważ właśnie wysoko taryfowany towar odszedł na samochód ciężarowy. Więc to są niewątpliwie kłopoty i trudności, lecz nie są to trudności nie rozwiązalne.</u>
+ <u xml:id="u-69.5" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Zupełnie słusznie p. Barański na terenie Komisji Budżetowej mówił, że to są trudności rozwiązalne. Jak te trudności rozwiązywać?</u>
+ <u xml:id="u-69.6" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Proszę Wysokiej Izby! Ilość moich szanownych przedmówców, którzy tutaj z tego miejsca przemawiali, zaiste, w swojej przewadze wypowiadała się raczej za wzrostem moich wydatków, niż za wzrostem moich dochodów. Albowiem którykolwiek weźmiecie, Panowie Koledzy, temat, jak np. zagadnienie ruchu podmiejskiego — to podkreślono tutaj, że przecież ruch podmiejski jest bardzo uciążliwy dla dziatwy. No, dobrze, ale przecież bilet miesięczny szkolny od st, Warszawa do st. Włochy kosztował 1,80 zł miesięcznie, a obecnie kosztuje 3,60 zł. Do st. Ursus kosztował 2,30 zł miesięcznie, teraz kosztuje 5 zł. Do st. Falenica kosztował 5,40 zł, teraz kosztuje 9,40. Myśmy na tym ruchu podmiejskim ponosili olbrzymie straty. Trzeba było to wreszcie wyrównać. Stwierdzam, że do zagadnienia taryf towarowych podchodzi cały Rząd z największą ostrożnością i obawy szanownych moich przedmówców, którzy tutaj reprezentują rolnictwo, czy innych są o tyle płonne, że oczywiście ani jedno posunięcie bez zbadania tego tematu w całokształcie, a w szczególności bez wysłuchania odnośnych organizacyj gospodarczych, się nie odbędzie. Więc, proszę Wysokiej Izby, jeżeli nie będą wzrastały dochody, to jak mogą wzrastać rozchody?</u>
+ <u xml:id="u-69.7" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Kilku panów kolegów specjalnie podkreślało zagadnienie pracownicze, a więc że ilość personelu jest za mała, że personel jest bardzo przepracowany, następnie że pobory są zbyt niskie. Płace na P. K. P. nie są niższe, niż w innych działach służby państwowej lub w innych przedsiębiorstwach państwowych. Może nawet w niektórych gałęziach służby kolejowej są one trochę wyższe, a to dzięki właśnie szczególnym wynagrodzeniom dodatkowym, jak premie, dodatki służbowe itp. Oczywiście takich premij, o których tutaj mówił p. poseł Jaworski, a które przekraczają jakieś zawrotne sumy ponad 1.000 zł miesięcznie, w ogóle na polskich kolejach nie ma. Bardzo bym się cieszył, gdyby inżynier kolejowy mógł do takiej premii dojść. Niestety, premia najwyższa wynosi od 200 do 500 zł miesięcznie. Przeciętna płaca pracownika kolejowego wynosi około 200 zł miesięcznie. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że przecież ten kolejarz ma pewne beneficja w postaci przewozów ulgowych, w postaci węgla, w postaci zresztą tej całej ogromnej organizacji, która się na terenie kolejnictwa i dzięki zarządowi kolejowemu rozwinęła. Mówi się tutaj, proszę Wysokiej Izby, na temat świata pracowniczego, o mianowaniach, awansach itd. Jak wiadomo, w ostatnich trzech latach na tym punkcie jest ogromna zwyżka, albowiem istotnie udało mi się przeprowadzić większą ilość awansów i większą ilość mianowań. Podkreślam, ponieważ to zagadnienie pracownicze jest takie ostre, że jeżeli chodzi o sprawę list starszeństwa, to je wprowadziłem już przed trzema łaty i te rzeczy są w zarządzeniach awansowych najdokładniej stosowane. A przecież awanse są jawne, skoro każdy pracownik po swoim awansie otrzymuje dokument podpisany przez Ministra czy dyrektora kolei.</u>
+ <u xml:id="u-69.8" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Proszę Wysokiej Izby, specjalnie tutaj została podkreślona sprawa nagród i zasiłków. Mój Boże, byłbym bardzo szczęśliwym Ministrem Komunikacji, gdybym sumę tych nagród mógł podnieść, albowiem przecież ta nagroda to jest pewien dodatek właśnie do niskich poborów za ciężką pracę. Podniosłem zresztą te zasiłki, ponieważ w r. 1937 przyznałem najniższym grupom, i to tylko do 6-ej grupy włącznie, 2½ miliona zł zasiłków, a w roku zeszłym, roku gorszych wpływów kolejowych, przyznałem pracownikom do 10-ej grupy uposażenia włącznie 1½ miliona złotych zasiłków. Jeżeli więc p. kolega Jaworski mówi pod moim adresem, że te nagrody są przyznawane w wyższych kategoriach, w wyższych sumach, wyższym urzędnikom, to sądzę, że mógłbym również podkreślić, że przecież wysiłek Ministra Komunikacji (poszedł na to, ażeby sumy zasiłków podnieść. P. kolega Jaworski, rozpoczynając swoje przemówienie, zaczął od tego, że chce w sposób życzliwy i przyjazny omawiać mój resort. Wyłącznie też pod jego adresem wołam: Od takich przyjaciół chroń nas Boże, bo z nieprzyjaciółmi ja sam dam sobie radę.</u>
+ <u xml:id="u-69.9" who="#komentarz">(Głosy:</u>
+ <u xml:id="u-69.10" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Brawo.)</u>
+ <u xml:id="u-69.11" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">P. poseł Rudnicki podniósł tutaj, że we Lwowie przyznano remunerację naczelnikom służby w wysokości od 150 do 200 złotych w ten sposób, że odebrano biednym referentom po kilkanaście złotych z ich dodatków, które oni normalnie razem z poborami dostają. Oczywiście protestowałem już wtenczas, gdy przemawiał, bo nie ma takiego dyrektora kolei, który by się odważył na coś podobnego, ażeby obniżyć komukolwiek o złoty pobory, ażeby dać innym. Oczywiście rzecz ta nie ma w sobie ani jednej ćwiartki procentu prawdy.</u>
+ <u xml:id="u-69.12" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Wysoka Izbo! Rokrocznie znajduje się jakiś nowy temat, więc w tym roku znalazł się też pewien temat, jest nowy konik — to są strażnicy kolejowi, Jak się to stało, że raptem strażą kolejową zainteresowały się obie Izby? Ja tę straż kolejową zastałem, kiedy przyszedłem. Ta straż kolejowa została zreorganizowana z 1934 na 1935 rok. Po prostu dozorców kolejowych, stróżów zreorganizowano i z tego powstała ochrona kolejowa. Ilu jest strażników? 3.445. Co oni robią? Między innymi konwojują 50.000 pociągów towarowych rocznie. Ponad 600 strażników pilnuje 258 najrozmaitszych obiektów kolejowych: wiaduktów, mostów, tunelów, magazynów i warsztatów. Ponad 300 znajduje się na szlakach. W roku ubiegłym doprowadzono do policji 16.000 ludzi ze stacyj kolejowych, z którymi trzeba było spisać protokół. Już nie mówię oczywiście o tym, że strażnicy ingerują rokrocznie w stosunku do tej olbrzymiej ilości pasażerów, która niestety jeździ polskimi kolejami na gapę. Miałem takich protokółów w roku zeszłym sto kilkadziesiąt tysięcy. Chciałem się zapytać, czy jest ktokolwiek w Polsce, który by na moim miejscu odważył się powziąć decyzję, że zwinie straż kolejową i zostawi magazyny, obiekty kolejowe z tym olbrzymim mieniem, które się tam znajduje, na Boskiej opiece? Ja do takich odważnych nie należę, chociaż z pochodzenia jestem oficerem piechoty. Mogę co innego robić — rokrocznie ilość tych strażników kolejowych zmniejszać, lecz stwierdzam, że policja funkcyj spełnianych przez strażników kolejowych na siebie nie bierze, jest to funkcja zostawiona mnie, w moim własnym zakresie działania.</u>
+ <u xml:id="u-69.13" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Słyszałem tutaj przemówienie jednego z panów kolegów, bodaj był to p. poseł Zimny, który powiada: No, dobrze, ale przecież przy przyjmowaniu na strażników wymaga się od kandydatów minimalnego wzrostu 1,72 m. Więc wziąłem umyślnie dokument z dnia 9 lutego 1937 r., przeze mnie podpisane zarządzenie do wszystkich dyrektorów kolei państwowych, że ma posiadać taki kandydat na strażnika nieskazitelną opinię, pierwszą kategorię zdrowia, silną budowę ciała, nieprzekroczony 25 rok życia, przy czym kandydaci na strażników i starszych strażników winni posiadać co najmniej ukończoną szkołę powszechną i ukończoną w służbie wojskowej szkołę podoficerską. Pierwszeństwo posiadają byli szeregowi żandarmerii i Korpusu Ochrony Pogranicza, Więc, oczywiście, w moich zarządzeniach sprawa wzrostu w ogóle nie wchodzi w grę, na pewno natomiast dyrektorzy kolei we własnym zakresie działania starają się, żeby to były silniejsze chłopy, no oczywiście, albowiem są powołani do ochrony, to jest rzecz zupełnie jasna. Proszę Wysokiej Izby! Sprawa ta jest zrozumiała obecnie dla Pana Kolegi, ale ona będzie więcej rozpracowana na łamach prasy, niż wszystkie istotne przemówienia, ponieważ takie jest podejście do tego tematu. Więc mówi się tak: No, dobrze, ale dlaczego ten strażnik kolejowy tak dobrze wygląda? No, bo jest porządnie umundurowany. Więc cóż, ma wyglądać, jak oberwaniec?</u>
+ <u xml:id="u-69.14" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">W tym roku, proszę Wysokiej Izby, jest jeszcze jeden konik, to jest Centrum Szkolenia Pracowników Kolei Państwowych w Legionowe. Już wyjaśniałem to na komisji w Senacie. Chodzi po prostu o porządne kursy. Specjalnie panowie posłowie, którzy pracują w związkach zawodowych kolejowych, wiedzą, w jakich warunkach jest szkolony personel na polskich kolejach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-69.15" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Proszę Panów Kolegów, przyjmuję teraz rokrocznie plus-minus około 3.000 młodych ludzi właśnie tylko z patentami szkolnymi od szkoły powszechnej w górę. Chłopak ma mieć patent szkolny, bo po to go ojciec posyłał do szkoły, żeby ją skończył, więc przyjmuję tylko tych, którzy mają patenty szkolne, tych, którzy odbyli służbę wojskową. Te dwa warunki przede wszystkim stawiam.</u>
+ <u xml:id="u-69.16" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">W jaki sposób potem doszkalać takich ludzi? Otóż ci ludzie doszkalani są w dyrekcjach, a ja koncentruję szkolenie z poszczególnych dyrekcyj na terenie jednego ośrodka dla niektórych dyrekcyj. Ten interes mnie kosztuje rocznie około 200 tys. zł. Za te 200 tys. zł dam Państwu wzorowo wyszkolonych ludzi. Niemcy takich ośrodków mają kilka; nie ma ani jednego kraju, gdzie by na szkolenie kolejarzy była zwrócona tak mała uwaga, jak w Polsce. Odwracam tę stronę medalu i jestem przekonany, że robię dobrą i porządną robotę.</u>
+ <u xml:id="u-69.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-69.18" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Proszę Wysokiej Izby! W tej chwili kończę, chociaż jest to materiał olbrzymi i zaiste mógłbym mówić kilka godzin. Mówi się jeszcze o tym: No dobrze, ale przyjmujecie oficerów. Więc, zaiste, obowiązek przyjmowania oficerów wypływa z art. 34 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów. Analogiczny obowiązek posiadamy również w odniesieniu do podoficerów zawodowych, a to na mocy ustawy z dn. 7 października 1932 r. o służbie wojskowej podoficerów i szeregowych. Oczywiście, jak oficerowie, tak i podoficerowie przechodzą odpowiednie przeszkolenie, są poddawani dokładnej selekcji, przy czym w okresie ostatnich lat zostało na Polskie Koleje Państwowe w ogóle przyjętych w całej masie 20 oficerów.</u>
+ <u xml:id="u-69.19" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Była tu jeszcze mowa o tym, że panuje może zbyt wielka dyscyplina wojskowa na kolejach. Ta wielka dyscyplina wojskowa na kolejach nie jest jednak wprowadzona przez Ministra Komunikacji, ani przez jego bezpośrednio mu podległy personel, dyscyplina na kolejach jest wprowadzona przez kolejowe przysposobienie wojskowe. A ja apelowałem do wszystkich związków zawodowych, jakie pracują na terenie kolejnictwa, ażeby w tym zakresie te związki współdziałały, albowiem mój resort powołany jest nie tylko na czas pokoju, ale również i na czas wojny.</u>
+ <u xml:id="u-69.20" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-69.21" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Wysoka Izbo! Nim skończę, muszę powiedzieć słów kilka na temat współpracy mojego resortu ze związkami zawodowymi. Jest to temat olbrzymi, ponieważ wiadomo doskonale, że związki zawodowe na terenie kolejnictwa rozwijają się przede wszystkim dzięki współpracy z zarządem kolejowym, że to zarząd kolejowy odbiera od pracowników kolejowych składki członkowskie i wpłaca je do kas związków zawodowych. Wiadomo również, że cały szereg pracowników kolejowych jest urlopowanych i bierze udział w zarządach swoich związków. Zresztą osobiście stoję na tym stanowisku, że to ja reprezentuję swój świat pracy kolejarskiej w Rządzie, że to ja jestem tym, który odpowiada za to, żeby świat pracy kolejarskiej dobrze zarabiał i nie był przepracowany.</u>
+ <u xml:id="u-69.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-69.23" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">I dlatego nie daję się nigdy przelicytować żadnemu ze związków zawodowych. Lecz stoję na tym stanowisku, że jeżeli związek zawodowy pragnie współpracować z zarządem kolejowym, to ta współpraca obie strony obowiązuje. Przy czym muszę tu zaznaczyć z całą lojalnością, że jeden z bardzo doświadczonych i starych dyrektorów kolei, który już dzisiaj nie jest w służbie czynnej, kiedy wstępowałem do swego resortu i kiedy rozpoczynałem współpracę ze związkami, powiedział mi: Panie Ministrze, na tej drodze Pan nie będzie miał rezultatów. Dlaczego? Albowiem mój zarząd kolejowy stawia więcej zarzutów gospodarce związków zawodowych, niż związki zawodowe mojemu zarządowi kolejowemu.</u>
+ <u xml:id="u-69.24" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Pracuję, żeby tę Ij nię wyprostować i proszę mi wierzyć, że moje wysiłki dałyby o wiele większe rezultaty, gdyby wystąpienia związków reprezentowały taki typ przemówień, jaki tutaj wielu z panów kolegów reprezentowało, a nie taki styl, jaki reprezentował p. kolega Jaworski.</u>
+ <u xml:id="u-69.25" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Na zakończenie chwila humoru. Mianowicie: jest taka piękna dolina Prutu i tam leży taka mała miejscowość — nazywa się Tatarów. Dowcipny felieton jednego z pism rozpisał się na temat tej konferencji w sprawie rozkładu jazdy w Tatarowie. I tutaj zostały podane nadzwyczajne liczby stu kilkudziesięciu ludzi, którzy tam rzekomo w tej konferencji mieli brać udział. Oczywiście, że dowcipny felieton robi z igły widły, to jemu wolno, ale Panowie Koledzy, my doświadczeni ludzie nie bierzemy z z dowcipnych felietonów natchnienia do swoich wystąpień na terenie tej Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-69.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#Marszalek">Głos ma p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#PJahodaZoltowski">Wysoka Izbo! Po tak głębokim omówieniu przez p. Ministra problemów, które były przedmiotem dzisiejszych debat naszych, nie pozostaje mi nic innego, jak tylko odpowiedzieć na szczegóły, odpowiedzieć na te zapytania, które były albo osobiście do mnie skierowane, albo przewijały się w przemówieniach poszczególnych kolegów.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#PJahodaZoltowski">Ponieważ pierwszym, bezpośrednio zwracającym się do mnie był kolega Wymysłowski, którego niestety nie ma, chciałbym wyjaśnić jego zapytanie. Odnosiło się ono do tzw, salonek, a więc także i do tych niejednokrotnie pod tym tytułem pojawiających się czasem krytycznych zdań w terenie.</u>
+ <u xml:id="u-71.2" who="#PJahodaZoltowski">Otóż w niepodległej Polsce nie zbudowano żadnych, poza dwoma wozami reprezentacyjnymi — dla Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i dla Pana Marszałka Piłsudskiego. Pozostały z dawnych zaborów 4, tak że razem 6 tych wozów jest do dyspozycji Ministerstwa w Warszawie. Sposób użycia tychże wozów jest ściśle określony specjalną instrukcją, instrukcją H-1-a o ulgach taryfowych, i według tej instrukcji korzystać mogą z tych salonek tylko panowie: Prezes Rady Ministrów, Generalny Inspektor Armii, Ministrowie, Szef Sztabu, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Marszałkowie Sejmu i Senatu, Marszałek Sejmu Śląskiego, ks. Prymas Polski, Kardynałowie, misje zagraniczne i korpus dyplomatyczny, ci ostatni na wniosek M. S. Z., za opłatą zresztą przez M. S, Z. Opłata ta wynosi, zależnie od wielkości danego wozu, wartość 12 do 18 biletów I klasy ze zniżką 33%. Ponadto istnieją jeszcze wagony służbowe do przejazdów służbowych, znajdujące się zarówno pod zarządem Ministerstwa, jak i w poszczególnych dyrekcjach dla dyrektorów. Otóż te wagony są dostępne tylko za specjalnym zezwoleniem p. Ministra względnie Dyrektora Departamentu Ruchu, i to: dla dyrektorów departamentów, dla biur Ministerstw, dla byłego inspektoratu komunikacji, dla odnośnych komisyj, które powstają, a jak zaznaczyłem, tylko za specjalnym zezwoleniem, a więc za wiedzą Ministra. Sądzę, że tych kilka wyjaśnień może wystarczy dla kolegi Wymysłowskiego, Poruszona była dalej kwestia, i ona się przewijała w przemówieniach przedstawicieli szczególnie naszych ziem południowo-wschodnich, ale podkreślona hutą jak gdyby wyrzutu, nutą specjalnie brzmiącą, że w budżecie są te ziemie pod względem dróg szczególnie zaniedbane. Otóż muszę zaznaczyć, że dla woj, lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego w roku bieżącym z kredytów państwowych przeznaczono na inwestycje drogowe 5.526.000 zł, na utrzymanie dróg 4.350.000 zł, teraz na zapomogi na drogi gminne około 400.000 zł, tak że w sumie 10.276.000 zł, co w porównaniu z całością budżetu nie jest kwotą wcale małą, lecz rozłożoną proporcjonalnie do rzeczywistych potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-71.3" who="#PJahodaZoltowski">Również szereg kolegów poruszało tu, tak jak słusznie zresztą p. Minister podkreślił, bolączki drobne, może z regionalnych, zresztą słusznych przyczyn tutaj podkreślone, ale wiążące się ściśle z budową odcinków kolejowych na danych terenach. I tak kolega Wójcik poruszył budowę odcinka Kielce-Busko-Żabno, potem mówiono o budowie kolei Rzeszów-Tarnobrzeg- Krynica-Łuck. Linie te są przewidziane w budżecie i, jak już w moim referacie rano zaznaczyłem, mieszczą się w tych 1.600 km nowych linij, które, jako najwięcej potrzebne, jako najpilniejsze potrzeby P. K. P. uwidoczniły, Do wykonania ich potrzeba około 400 milionów zł, a jak wiemy z enuncjacji p. Wicepremiera, choćby dzisiaj popołudniu na Komisji Inwestycyjnej, jest to połączone właśnie z całym programem inwestycyjnym, w którym zresztą także potrzeby kolejnictwa na następną trzechlatkę są przewidziane.</u>
+ <u xml:id="u-71.4" who="#PJahodaZoltowski">Co do sprawy kolei Nowy Targ-Szczawnica, którą poruszył kolega Łobodziński, muszę zaznaczyć, że jej budowa jest połączona nie tylko z całym. programem inwestycyjnym, ale z zagadnieniem wykonania, kapitalnej zresztą dla Podhala, co i ja zresztą podkreślałem, sprawy, mianowicie zelektryfikowania linii Kraków-Zakopane i z budową nowego odcinka Kraków-Mszana Dolna, W dalszym rozwoju budowy tej linii jest przewidziana także odnoga do Szczawnicy wzdłuż Dunajca.</u>
+ <u xml:id="u-71.5" who="#PJahodaZoltowski">Również w tych 1.600 km mieści się program budowy odcinka Podhajce-Monasterzyska, jak i te zagadnienia, które poruszył kolega Szyszko-Bohusz co do potrzeb kresów wschodnich, a szczególnie Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-71.6" who="#PJahodaZoltowski">Podobne zagadnienia, podobne troski przebijały się w przemówieniach kolegów, którzy poruszali sprawę dróg wodnych. Muszę podkreślić, że może nie tyle w samym budżecie znalazło to uwidocznienie, ale wiem o tym z moich konferencyj, że Ministerstwo Komunikacji w całej rozciągłości docenia problem regulacji rzek, z Wisłą naturalnie na czele, i stworzenia dobrej wodnej drogi komunikacyjnej oraz zabudowania potoków górskich i nie tylko górskich, ale i rzek w dalszym ich biegu, o czym zresztą jeden z kolegów dzisiaj po południu wspominał. Na razie jednak z konieczności rozmiar tych robót wodnych musi być ograniczony do minimalnego programu, który jest dyktowany naturą finansową, ale wiemy również z tej samej dzisiejszej popołudniowej enuncjacji p. Wicepremiera, że zagadnienie dróg wodnych i melioracji jest także włączone w program inwestycyjny najbliższych lat trzech, tak, że jest naprawdę nadzieja, że poza programem czysto budżetowym w tych sumach znajdą się odpowiednie fundusze i na te zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-71.7" who="#PJahodaZoltowski">Wreszcie przechodząc do szczegółowych jeszcze spraw, które poruszał kolega Jaworski, pozwolę sobie jedno stwierdzić, że szczególnie sprawa Piramów czy sprawa hamulców zespolonych nie była przeze mnie uwzględniona w referacie. Pamiętam bowiem debaty nad tymi zagadnieniami, czy to w roku ubiegłym, czy jeszcze nawet przed dwoma laty i uważałem, że dyskusje poprzednich lat wyczerpały to zagadnienie, Dzisiaj jest ono niejako już przestarzałe i uważałem, że poruszanie jego obecnie jest może odgrzewaniem rzeczy, które minęły. Natomiast nie wyczuwałem w nim charakteru przestrogi przed ewentualnymi dalszymi tego rodzaju pociągnięciami. Co do samych hamulców systemu Hardy'ego zaznaczam, że nie są one już kupowane, choćby tylko ze względu na przepisy Międzynarodowego Związku Kolejowego, które w ruchu międzynarodowym przewidują jedynie hamulce, działające powietrzem sprężonym, a natomiast są one przewidziane przy przebudowie dawnych wagonów wewnątrz kraju, czyli że fakt, iż leżą tymczasem w magazynie, nie przesądza ich wartości w użyciu ich jeszcze wewnątrz kraju.</u>
+ <u xml:id="u-71.8" who="#PJahodaZoltowski">Co się tyczy zagadnienia, któr było także przez kolegę Jaworskiego poruszone, premii za naprawy okresowe według programów rocznych, to te programy są ustalane przez Ministerstwo Komunikacji, Równocześnie z programami napraw Ministerstwo Komunikacji wyznacza do każdego rodzaju tych napraw pieniężne stawki kredytowe na jednostkę naprawionego taboru. Premia jest uwarunkowana trzema czynnikami, mianowicie 1) wykonaniem programu, 2) dotrzymaniem wyznaczonego terminu i 3) utrzymaniem się w granicach wyznaczonych przez Ministerstwo Komunikacji kredytów. Niedotrzymanie któregokolwiek z tych 3 czynników wpływa progresywnie na zmniejszenie naturalnie wysokości premij. Najwyższa premia, wypłacana naczelnikom warsztatów P. K. P., liczących od 600 do 6.300 pracowników, w ubiegłym roku wynosiła od 250 do 500, a ponadto z tych premii odlicza się jeszcze podatek specjalny. Premiowanie samo jest oparte na zasadzie, że im większą uzyskano oszczędność, tym większe wypłacane są premie.</u>
+ <u xml:id="u-71.9" who="#PJahodaZoltowski">Na tym kończę wyjaśnienia, które jako referent jestem winien Kolegom, i jeszcze raz proszę Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza w brzmieniu przedłożonym przez Rząd, jak również o uchwalenie rezolucyj, które przedtem odczytałem.</u>
+ <u xml:id="u-71.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#Marszalek">Dyskusja nad tym punktem została zakończona i w ten sposób porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-72.1" who="#Marszalek">Zgłosił się do mnie p. poseł Wawrzkowicz z prośbą o głos w sprawie osobistej. Proszę uprzejmie Pana Posła Wawrzkowicza o porozumienie się ze mną w ciągu dzisiejszego dnia w myśl art. 38 regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-72.2" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-72.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SekretarzpZenczykowski">(czyta): Projekt ustawy, złożony przez posła Józefa Ostafina, o znoszeniu ordynacyj rodowych.</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Franciszka Filipskiego, w sprawie kodeksu służby w samorządzie terytorialnym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#Marszalek">Projekty te przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja posła Henryka, Chrzanowskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zniesienia posterunku Policji Państwowej w gm. Szelko w Nowy pow. Maków Mazowiecki,</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja posła dra Stefana Barana do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zmuszania prawosławnych w gromadzie Mołotków gm. Białozórka, pow. krzemienieckiego, woj. wołyńskiego, przez miejscowe dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza do zmiany wyznania prawosławnego na wyznanie rzymskokatolickie, Interpelacja posła Zenobiusza Pełeńskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie karania przez starostwo powiatowe w Nadwornej, woj. stanisławowskiego, stron narodowości ukraińskiej, obywateli Państwa Polskiego, za wypełnienie kart meldunkowych w języku ukraińskim, Interpelacja, złożona przez posłów Genadiusza Szymanowskiego i Jana Łobodzińskiego, do p. Ministra Komunikacji w sprawie stanu dróg kołowych w obrębie uzdrowiska Szczawnica.</u>
+ <u xml:id="u-75.2" who="#SekretarzpZenczykowski">Interpelacja posła Edwarda Dudkiewicza do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w sprawie wykrycia sprawców bombowego zamachu na lokal Związku Nauczycielstwa Polskiego okręg w Łodzi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, we czwartek dnia 16 lutego o godz. 9 z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 7 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-76.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-76.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-76.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21 min. 16.)</u>
+ <u xml:id="u-76.5" who="#Marszalek">-- -- -- -- -- -- --————————————————-- -- -- -- -- -- -- —</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00011-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00011-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..a07d0e9
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00011-01/header.xml
@@ -0,0 +1,148 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00011-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>11 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>11 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">11</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-16</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="P" role="speaker">
+ <persName>P.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PAlfredMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Alfred Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCelewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Celewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDlugosz" role="speaker">
+ <persName>P. Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDobkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Dobkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDollinger" role="speaker">
+ <persName>P. Döllinger</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Dudziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PFilipski" role="speaker">
+ <persName>P. Filipski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGdula" role="speaker">
+ <persName>P. Gdula</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PHankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Hankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJankowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jankowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKarlikowski" role="speaker">
+ <persName>P. Karlikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrupski" role="speaker">
+ <persName>P. Krupski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLysiak" role="speaker">
+ <persName>P. Łysiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POnufrejczuk" role="speaker">
+ <persName>P. Onufrejczuk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POrlanski" role="speaker">
+ <persName>P. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPawlowski" role="speaker">
+ <persName>P. Pawłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRatajczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Ratajczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkwarczynski" role="speaker">
+ <persName>P. Skwarczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStoch" role="speaker">
+ <persName>P. Stoch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzwed" role="speaker">
+ <persName>P. Szwed</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrockenheim" role="speaker">
+ <persName>P. Trockenheim</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrzeciak" role="speaker">
+ <persName>P. Trzeciak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWawrzkowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wawrzkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWenda" role="speaker">
+ <persName>P. Wenda</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWydra" role="speaker">
+ <persName>P. Wydra</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaran" role="speaker">
+ <persName>P,.Baran</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCieplak" role="speaker">
+ <persName>P.Cieplak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpOrlanski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekMudryj" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekWenda" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Wenda</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00011-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..6c8e3c9
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,1066 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 11 posiedzenia w dniu 16 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Prezydium Rady Ministrów Je</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">rzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakonieczników- Kłukowski</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 9.)</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp.: Frąckiewicz i Żyborski, Protokół i listę mówców prowadzi p, Frąckiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Protokół 10 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono do niego żadnych zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Filipowicz, Jóźwiak, Pisarek i Sanojca.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Bardzińskiemu, Polaczkowi i Sobczykowi na 1 dzień, Szczytt Niemirowiczowi na 2 dni, Żukielowi na 5 dni, Klimkowi na 6 dni, Bartusiowi zaś na 1 tydzień.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druk nr 100) — rozprawa szczegółowa nad częścią 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Wicemarszałek Długosz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest jednym z najważniejszych ministerstw w Państwie. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest ważne nie tylko dlatego, że strzeże bezpieczeństwa Państwa, ale i dlatego, że władze I i II instancji tego resortu skupiają szereg funkcyj innych ministerstw i wreszcie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest władzą nadzorczą w stosunku do samorządu terytorialnego. Nic zatem dziwnego, że dyskusja nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wywołuje duże i żywe zainteresowanie nie tylko Wysokiej Izby, ale i wśród społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PDlugosz">Budżet tegoroczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych spotkał się z życzliwym przyjęciem na Komisji Budżetowej i nie potrzebuje on specjalnej obrony z mej strony. Szczegółowe dane, dotyczące tego resortu, podałem w druku nr 100 część 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, który Wysoka Izba posiada. Nadmienić jednak muszę, że w wydatkach tego Ministerstwa przeważają głównie wydatki osobowe, gdyż z ogólnej kwoty 211.480.000 zł wydatki na płace łącznie z przelewami i różnymi świadczeniami osobowymi wynoszą 135.554.000 zł, co stanowi 64,1% ogółu wydatków, W ciągu roku bieżącego na podstawie dekretu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 lutego 1938 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przekazało sprawy aprowizacyjne Ministerstwu Rolnictwa i Reform Rolnych, Na ogół budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych obraca się w kwotach nie wystarczających na pokrycie niezbędnych nieraz potrzeb, zwłaszcza Policji Państwowej i Korpusu Ochrony Pogranicza, Dodatkowe kredyty, jakie w tych dwóch działach były już przez Wysoką Izbę uchwalone w roku bieżącym, są wymownym tego świadectwem, Art. 6 ustawy skarbowej na okres od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1940 r., który daje możliwości poprawy stanu finansowego w tych działach, powstrzymał mnie, jako referenta, od stawiania specjalnych wniosków w tej sprawie. Mówię o tych rzeczach dlatego, że stan ten wymaga koniecznej poprawy, jeżeli chcemy uniknąć, aby się to nie odbiło na sprawności działania zarówno Policji Państwowej jak i Korpusu Ochrony Pogranicza.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PDlugosz">Ogólnie stwierdzić należy znaczną poprawę, jeżeli chodzi o stan bezpieczeństwa w kraju. Przejawiło się to zarówno w likwidowaniu organizacyj komunistycznych, jak w walce z przestępczością. Miejsce odosobnienia w Berezie Kartuskiej stało się miejscem pobytu dla niepoprawnych przestępców, zagrażających życiu i mieniu obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PDlugosz">Na specjalne podkreślenie zasługuje wydanie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 21 listopada 1938 r. o prawie prasowym. Dekretem tym przekreślone zostały wreszcie wszystkie odrębne ustawodawstwa prasowe, jakie istniały dla każdej dzielnicy. Zadość uczyniono przy tym tym żądaniom, które od szeregu lat stale przy omawianiu tej sprawy były wysuwane. Już w połowie XIX wieku prasa zyskała sobie tak ogromny wpływ na życie publiczne, iż nazwano ją szóstym mocarstwem. I słusznie, rolę spełnia ona doniosłą, jako organ opinii publicznej, o ile tylko nie nadużywa słowa pisanego. W miesiącu styczniu został przez p. Ministra Spraw Wewnętrznych wydany okólnik o konieczności zwracania bacznej uwagi na właściwe stosowanie norm nowego prawa prasowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#PDlugosz">W dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych poruszono szereg zagadnień, dotyczących spraw samorządowych, oraz sprawy narodowościowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#PDlugosz">Jeżeli chodzi o sprawę ukraińską, to mimo dyskusji dość namiętnej zwrócono uwagę na normalizację stosunków między ludnością polską i ukraińską wierząc, że normalizacja ta stwarza warunki zaufania, spokoju oraz pozytywne osiągnięcia ukraińskiego społeczeństwa we wszystkich dziedzinach, a w szczególności w dziedzinie gospodarczej i społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#PDlugosz">Co się tyczy sprawy żydowskiej, to poglądem komisji było, że w istniejącej sytuacji sprawa żydowska załatwiona być może przez emigrację Żydów z Polski. Jako zainteresowani w problemie rozwiązania emigracji żydowskiej winni wziąć udział i sami Żydzi.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Na Komisji Budżetowej poruszyłem w referacie również sprawę zespolenia urzędów i izb skarbowych z władzami administracji ogólnej. Chcę temu zagadnieniu poświęcić chwilę czasu. Wojewoda, jako reprezentant Rządu na obszarze województwa, odpowiedzialny jest za tok pracy nie tylko administracji ogólnej, ale w ogóle za działalność całej administracji państwowej. Taki charakter nadaje wojewodzie rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej z 1928 r. Dotychczasowe uprawnienia wojewody, przewidziane w tym rozporządzeniu, nie mogą wystarczyć, aby on mógł sprostać zadaniu i ponosić odpowiedzialność za stan rzeczy w województwie. Koniecznym jest, aby wojewoda niezależnie od dotychczasowych uprawnień posiadał możność bezpośredniego wpływania na bieg spraw administracji skarbowej, co daje zespolenie administracji ogólnej z administracją skarbową. Zespolenie administracji ogólnej z administracją skarbową podyktowane jest przede wszystkim koniecznością prowadzenia jednolitej polityki Rządu na terenach poszczególnych województw i powiatów. Do jednolitości tej polityki dąży się obecnie przez periodyczne zebrania naczelników władz I i II instancji pod przewodnictwem kierowników władz administracji ogólnej, przez uzgadnianie i ogólny nadzór nad sprawami osobowymi funkcjonariuszów państwowych ze stanowiska wymogów bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego oraz przez osobisty kontakt i wpływanie na bieg spraw skarbowych ze strony wojewodów i starostów. Jednak harmonizowanie działalności władz skarbowych z władzami administracji ogólnej od wypadku do wypadku nie daje gwarancji uniknięcia takich posunięć, które by mogły powodować sporadyczne wypadki zbiorowego oporu ludności, likwidowanego następnie przy pomocy władz bezpieczeństwa, kierowanych przez administrację ogólną. Tylko wyraźna, hierarchiczna zależność władz skarbowych od przedstawiciela Rządu, odpowiedzialnego za stan bezpieczeństwa na obszarze podległym, pozwoli na zastosowanie odpowiedniej i we właściwym czasie przeprowadzonej ingerencji w celu uniknięcia podobnych wypadków. Wykonawczy aparat skarbowy na szczeblu najniższym stanowi gmina miejska i wiejska. Dysponowanie tym aparatem spoczywa w rękach kierowników władz administracji ogólnej, wobec czego zespolenie wpłynie dobrze na usprawnienie tego aparatu. Dotychczasowa praktyka zmierza powoli, lecz systematycznie w kierunku zespolenia. Władze skarbowe przejęły przyjmowanie grzywien, nakładanych przez władze administracji ogólnej, oraz wszelkiego rodzaju opłat, wynikających z czynności tych władz, wreszcie ściąganie opłat z samorządu terytorialnego. Toteż ostateczne przeprowadzenie zespolenia władz administracji ogólnej z władzami skarbowymi pozwoli na zmniejszenie kosztów i uzyskanie oszczędności w obu tych kierunkach administracji państwowej, umożliwi ponadto przeprowadzenie unifikacji odnośnie świadczeń, ponoszonych przez obywateli na rzecz Skarbu i instytucyj publicznych, co jest niewątpliwie ze wszech miar pożądane, a wreszcie usunie też niezadowolenie, które w tej chwili istnieje. Tego rodzaju zespolenie tych władz istnieje na terenie woj. śląskiego, przynosi ono realne korzyści społeczeństwu i ułatwia pracę administracji państwowej na danym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#PDlugosz">Mówiąc o Śląsku z tego miejsca, powtarzam teraz tak, jak to zrobiłem przy Ministerstwie Skarbu, kiedy chodziło o wpłatę pieniędzy do Skarbu Państwa: czas skończyć z separatyzmem, czas znieść kordony, które nas dzielą ze Śląskiem. Problem ten dojrzał do realizacji.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#PDlugosz">W poruszonej przeze mnie sprawie włóczęgostwa odezwały się głosy, że mylne wyciągałem wnioski, zamiast bowiem zatrudniania włóczęgów w kamieniołomach należało by zastosować w stosunku do włóczęgów tzw. szupasowanie do miejsca przynależności. Sugerując, że należy w tej materii wydać ustawę, uważam, że sprawa ta nabrała takiej wagi, że nie wykluczam żadnego środka, byle została ona pozytywnie załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Cała Polska żyje pod znakiem wyborów do rad gromadzkich i miejskich. Wyniki tych wyborów wywołują różne refleksje. Specjalnie zaś oficjalne organy partyj politycznych starają się ukryć istotną prawdę i rzeczywistość, ujawnioną w wyborach samorządowych. Stronnictwa opozycyjne uważają samorząd terytorialny za teren walk politycznych. Do takiego stanowiska wyraźnie się przyznają. Tymczasem stwierdzić należy, że walki polityczne nie mają nic wspólnego z istotnymi zadaniami samorządu. Narzucać samorządowi terytorialnemu cele polityczne, to znaczy nie mieć żadnego zrozumienia dla jego istotnych celów i zadań. Dotychczasowe rezultaty wyborów nie mogą stanowić podstawy do wyciągania wniosków o ogólniejszym znaczeniu. Wybory do rad gromadzkich oraz wybory delegatów do kolegiów wyborczych gminnych z gromad, nie posiadających rad gromadzkich, odbyły się dotychczas na terenie województw środkowych z wyjątkiem pow. działdowskiego, dalej na terenie województw wschodnich oraz na terenie 8 powiatów przyłączonych w kwietniu 1937 r. do województw poznańskiego i pomorskiego. Rezultaty gromadzkich wyborów pozwalają już na analizę aktu wyborczego i na wyciągnięcie wniosków co do tendencji, jakie ujawniły się wśród społeczeństwa polskiego na odcinku wiejskim.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#PDlugosz">I tak: wybory odbyły się w około 30.500 gromadach, które wybrały bez mała 375.000 radnych gromadzkich. W przeszło 87% gromad wyborów w ogóle nie było, ponieważ zgłoszono tam tylko jedną listę kompromisową. Kompromis ten był wyrazem istotnych nastrojów. Liczba zgłoszonych protestów wyborczych przeciwko wyborom bez głosowania wskutek unieważnienia listy wynosi zaledwie 1,9% gromad, w których odbyły się wybory. Jest to procent znikomy, a protesty były składane przez wszystkie ugrupowania polityczne, Obóz Zjednoczenia Narodowego i grupy bezpartyjne oraz mniejszości narodowe.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#PDlugosz">Gdybyśmy chcieli przeanalizować skład polityczny rad, to na około 375.000 Obóz Zjednoczenia Narodowego oraz bezpartyjni prorządowi i grupy apolityczne osiągnęły około 80% ogólnej liczby mandatów, Stronnictwo Ludowe otrzymało 7% ogólnej liczby mandatów, Stronnictwo Narodowe — 5% i Polska Partia Socjalistyczna około 0,7%. Reszta mandatów przypadła innym grupom politycznym i mniejszościom narodowym. Na podstawie tych wyników stwierdzić należy, że wieś polska zdała egzamin i udowodniła całemu (społeczeństwu, że idea konsolidacji narodowej i łączenia się dla realizacji wszystkim wspólnych celów jest silniejsza ponad wszystkie partyjne obozy.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#PDlugosz">Wedle tych danych dziwnie wyglądają sukcesy wyborcze, podawane przez organy partyjnych ugrupowań opozycyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#PDlugosz">W innej zupełnie płaszczyźnie należy rozpatrywać dotychczasowe rezultaty w wyborach miejskich. Wybory odbyły się w 141 miastach na ogólną liczbę 602 miast polskich, a więc odbyły się dopiero w 23% ogólnej liczby miast i w zasadniczej większości odbyły się tylko na terenie dwóch województw. Rezultaty te nie mogą więc być podstawą do wysuwania zbyt daleko idących wniosków. W miastach tych wybrano 2.516 radnych, z czego 42% ogólnej liczby mandatów otrzymały Obóz Zjednoczenia Narodowego, bezpartyjni prorządowi i bezpartyjni, 29% — Stronnictwo Narodowe i 10% — Polska Partia Socjalistyczna; pozostałą liczbę mandatów otrzymały inne mniejsze ugrupowania. Te same metody, jakie stosowała prasa opozycyjna przy wyborach do rad gromadzkich w podawaniu wyników wyborów, stosowano też przy wyborach w miastach. Celowo tę rzecz omówiłem, aby naświetlić, jak w istocie wyglądają dotychczasowe wyniki wyborów.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Żyjemy w okresie wielkich wstrząsów i przemian, przez jakie przechodzi cała Europa. Zmieniają się nie tylko pojęcia, programy i układ sił, powstaje nowa rzeczywistość, wymagająca nowej postawy narodów i państw. Nasza zdecydowana postawa w roku zeszłym przy rozgrywających się wypadkach dała nam wielkie sukcesy w dziedzinie polityki międzynarodowej. Stało się to na skutek postawy całego narodu. Nie daje nam to podstawy do spoczęcia na laurach, przeciwnie, nie możemy ustać w drodze wiodącej do wielkości. Sukcesy w tej dziedzinie zniewalają nas do zwrócenia bacznej uwagi na sytuację wewnętrzną. Jeszcze w naszym życiu politycznym nie ustały walki partyjne. Nie pozytywne i twórcze nastawienia, nie głęboka treść założeń ideowych, ale frazes i obłuda odgrywają w tych walkach nieraz dominującą rolę.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#PDlugosz">A przecież życie wymaga czego innego. Wprawdzie w dołach różnych organizacji politycznych nurtują dziś inne prądy, coraz wyraźniej, silniej daje się słyszeć głosy, nawołujące do konsolidacji. I słusznie, w polityce bowiem naszej wewnętrznej musimy dotrzymać kroku, aby sprostać tym poczynaniom, które Państwo nasze ma do wypełnienia na terenie międzynarodowym.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#PDlugosz">Pamiętając przy tym o naszej przeszłości, o naszych smutnych doświadczeniach z lat niewoli, w pamięci swojej wykuć musimy, że tylko przez zjednoczenie narodu, przez zwarcie i związanie obywatela z Państwem, przez aktywny udział całego narodu w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym musimy doprowadzić Polskę do potęgi i siły.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#PDlugosz">Niewątpliwie w tym wszystkim najważniejszą rolę odgrywa człowiek, który jest twórcą dziejów. Na wychowanie tego człowieka baczną uwagę zwrócić trzeba. Ciekawą naukę w tym względzie dla ludzi rządzących dał 14 czerwca 1933 r. Marszałek Józef Piłsudski, a którą czytamy — „w Strzępach Meldunków”. Bo bez ludzi nie sposób jest dokonać niczego. Całe życie istnieje mus przystosowania się do instrumentu ludzkiego, gdyż człowiek odgrywa wszędzie pierwszorzędną rolę. Dlatego trzeba iść doborem ludzi. Wgłębiając się w treść tych słów, znaleźlibyśmy w nich nieraz rozwiązanie dla wielu spraw, które w życiu politycznym, gospodarczym czy społecznym występują.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Proszę o przyjęcie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, wykazującego w dochodach sumę zł 15.639.000, w wydatkach sumę zł 211.480.000, w brzmieniu uchwalonym przez Komisję Budżetową,</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Wicemarszałek Wenda.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PWenda">oklaskami):* Wysoka Izbo! Przystępując do omówienia zagadnień, związanych z resortem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, poświęcę pierwsze swoje słowa Korpusowi Ochrony Pogranicza.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PWenda">Rok ubiegły był egzaminem sprawności dla Korpusu Ochrony Pogranicza, który wykazał wysoki poziom nie tylko wyszkolenia, ale i gotowości bojowej zarówno podczas dni marcowych jak i w czasie przesilenia czeskiego. Z uznaniem też podkreślić należy, że Korpus Ochrony Pogranicza poza swoją codzienną twardą, odpowiedzialną żołnierską służbą stale spełnia z jak najlepszym wynikiem rolę krzewienia polskiej kultury i cywilizacji na rubieżach Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PWenda">Nie mogę też pominąć milczeniem roli granatowego żołnierza, który pełni funkcję bezpieczeństwa publicznego w Państwie. Trzeba przyznać, że mimo trudności, istniejących w tej pracy, obowiązki swe spełnia policja ofiarnie, zyskując sobie uznanie społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PWenda">Przejdę teraz do spraw mniejszości, którym sporo czasu i miejsca poświęcono podczas debat w tegorocznych komisjach. Istotnie, zagadnienia mniejszości narodowych tworzą trudny do rozwiązania kompleks, każde z nich ma bowiem swoje specyficzne cele.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PWenda">Zarówno do sprawy żydowskiej jak i mniejszości ukraińskiej Obóz Zjednoczenia Narodowego ma stosunek ściśle sformułowany tak w deklaracji ideowej jak i w tezach, uchwalonych przez Radę Naczelną.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PWenda">Już na obecnej sesji byliśmy świadkami ostrych wystąpień przedstawicieli mniejszości ukraińskiej, przy czym oni byli stroną atakującą. Narzekali, że krzywda dzieje się ludności. Sprawa nie przedstawia się jednak dla tej mniejszości tragicznie. Stąd taktykę działaczy Ukraińskich należało by traktować jako demonstrację metodą nieuzasadnionej obrony przez nieuzasadnione natarcie.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PWenda">Na przestrzeni dwudziestolecia niepodległości istnienia Polski nie z naszej winy zawiodły metody tzw. normalizacji. Tonęła ona zawsze w ostatecznym rachunku w tolerowaniu przez skłonne do normalizacji grupy ludności ukraińskiej akcji o charakterze, powiedzmy najoględniej, odśrodkowym. W arsenale środków znajdowało też poczesne miejsce sięganie do fali międzynarodowych koniunktur.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#PWenda">Skoro ten stan rzeczy nie został pozytywnie uregulowany przez całą ludność ukraińską, zmuszeni zostaliśmy do podjęcia akcji, która — nie wymierzona przeciwko nikomu — zabezpieczy należycie stan naszego posiadania i polski interes państwowy.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#PWenda">Od samego początku powołania do życia Obozu Zjednoczenia Narodowego wyraziliśmy pogląd, że w stosunku do ludności ukraińskiej stoimy na stanowisku współpracy i bratniego współżycia obywatelskiego. Uznajemy odrębności kulturalne, narodowe tej mniejszości i szanujemy je, byleby nie godziły one w spoistość i całość Państwa Polskiego i nie dążyły do odgraniczenia się chińskim murem nienawiści.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#PWenda">Naród polski jest jedynym gospodarzem w swym Państwie i żadne przeszkody nie mogą stać na drodze do rozwoju i realizacji jego żywotnych interesów na obszarach ludności mieszanej.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#PWenda">Wykluczamy też kategorycznie działanie jakichkolwiek porozumień i obcych inspiracji w kształtowaniu stosunków współżycia z mniejszością ukraińską.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#PWenda">Skała naszych możliwości w wyrównaniu współżycia ludności polskiej z ludnością ukraińską jest rozległa. Od ludności ukraińskiej zależy wybór środków, jakie będziemy stosować. Sądzimy, że najwyższy czas, aby wybór ten został dokonany rozsądnie i na okres jak najdłuższy.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#PWenda">Stosunek nasz do mniejszości żydowskiej nie wynika z jakichś rasistowskich teorii — wyrasta on na podłożu obcości kulturalnej i uciążliwości Żydów jako elementu gospodarczego. Żądamy od tej mniejszości podporządkowania się woli całego narodu i poczynienia ze swej strony wszelkich kroków w kierunku zwiększenia emigracji. Ilościowa supremacja tej mniejszości w handlu, w przemyśle, rzemiośle i w licznych innych zawodach wolnych, wpływająca niejednokrotnie na obniżenie poziomu etycznego tych dziedzin życia publicznego, zmusza nas do jak najbardziej kategorycznego ograniczenia liczby Żydów w Polsce drogą masowej emigracji.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#PWenda">Niezależnie od wykonywania przez Rząd planu emigracyjnego, prowadzimy i prowadzić będziemy akcję organiczną unarodowienia wielu gałęzi naszego życia gospodarczego i kulturalnego, traktując ją jako działanie pozytywne Narodu Polskiego — gospodarza swej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#PWenda">Nie traktujemy też tej akcji jako środka wywierania presji emigracyjnej, gdyż zarówno cały Naród Polski, jak i znaczna już część społeczeństwa żydowskiego i bez tego zdaje sobie sprawę z konieczności masowej emigracji Żydów z Polski. W związku z pewnymi oświadczeniami przedstawicieli mniejszości żydowskiej, składanymi w tej Izbie, stwierdzam, że poglądy nasze i akcja nie będą uzależnione od jakichkolwiek deklaracyj. Są one bowiem oparte na materiale dokładnie przestudiowanym i opracowanym. Są one niezmienne, jak niezmienną jest uchwała Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego głosząca, że poszczególne jednostki pochodzenia żydowskiego, które życiem swym oraz stwierdzoną służbą dla Narodu Polskiego wykazały, że są Polakami, należą tym samym do polskiej wspólnoty narodowej. Ze środków, zmierzających do rozwiązania sprawy żydowskiej, wykluczamy zdecydowanie wszelką demagogię i licytację haseł, gdyż ani sprawa ta nie należy do zagadnień, dających się rozwiązać z dnia na dzień, ani też próby jej rozwiązywania w atmosferze gróźb, w atmosferze gwałtów nie tylko nie doprowadzą do pożądanych i pozytywnych wyników, lecz i samego zagadnienia nie posuną o krok naprzód. Tyle o mniejszości żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#PWenda">Na podstawie obserwacji życia społecznego w Polsce dochodzimy do wniosku, że cierpimy na przerost organizacyjny życia społecznego. Bujność organizacyjna jest tylko pozorna, nie wynikająca z prawdziwej twórczości. Ilość organizacyj jest w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do konkretnych rezultatów działalności. Cierpimy na inflację organizacyj społecznych, z których wiele spełnia równoległe role. Inflacja ta spłyca nasze życie społeczne i powoduje mierne wyniki pracy. Różniczkowanie organizacyj społecznych odbywa się według najrozmaitszych kryteriów: bądź decyduje przynależność do jednego z byłych zaborów, bądź przynależność do województw, bądź decydują o tym wybujałe niejednokrotnie ambicje osobiste, to znów każda partia chce mieć do swojej dyspozycji całą klawiaturę wszystkich możliwych organizacyj społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#PWenda">Jeśli w jednej wsi kilka organizacyj prowadzi przysposobienie rolnicze młodzieży, to na pewno i drożej to kosztuje i więcej niż należy zużywa sił instruktorskich. Dałoby się to samo zresztą powiedzieć i o innych dziedzinach życia społecznego. Obok wszelkich organizacyj wyższej użyteczności i innych wielce pożytecznych mamy niezliczoną moc drobnych, nieraz kilkunastu osobowych, organizacyj i organizacyjek. Gdybym chciał tutaj na przykładach demonstrować tzw. życie społeczne np. w miastach powiatowych, nie wiem, czy byłoby to bardziej przykre, czy zabawne. Dążymy do zwężenia zbyt rozpiętego wachlarza organizacyj społecznych, aby unikać rozproszenia wysiłków, aby unikać trwonienia zdolności ludzkich, no i środków materialnych. Zapewniamy, że nie chodzi nam o jakieś mechaniczne zrównanie i skupienie wszystkich organizacyj o różnych funkcjach i celach, lecz chodzi nam o jak najdalej idącą racjonalizację i usprawnienie życia organizacyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#PWenda">A teraz niech mi wolno będzie z tej trybuny słów parę powiedzieć na temat naszego życia politycznego. Konsolidacja narodowa zatacza coraz szersze kręgi: metoda Obozu Zjednoczenia Narodowego bezpośredniego kontaktu, bezpośredniego porozumiewania się ze społeczeństwem daje widoczne dobre rezultaty. Wynikiem tego jest ożywiona aktywność poszczególnych sztabów partyjnych, które jednoczą się w walce z Obozem Zjednoczenia Narodowego, Jednoczą się mimo wielkich i nieraz zasadniczych rozbieżności programowych, jednoczą się jedynie dla celów i potrzeb taktycznych. Na uwagę zasługuje fakt, że wyraźne sprzeczności grupowe, zachodzące między chłopstwem a ziemiaństwem, robotnikami a finansjerą, drobnomieszczaństwem a przemysłem, nie mącą zgodnej harmonii i jednolitej faktycznie taktyki sztabów i prasy partyjnej. Powiedziałbym, że sytuacja obecna na tej giełdzie politycznej jest czymś na kształt krzywego zwierciadła rzeczywistości. Byliśmy co prawda świadkami koalicji partyjnej Centrolewu, ale nie mieliśmy do czynienia z koncepcją — „prawolewu” czy — „lewoprawu”.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#PWenda">Bowiem gdy konserwatyści po cichu i głośno zachęcają do oporu przeciwko konsolidacji sztab ludowcowy, gdy organy prasowe przemysłu i finansjery patronują opozycji socjalistów w stosunku do Obozu, sądzę, że najwłaściwszą nazwą tej nieformalnej, ale faktycznej koalicji jest „prawolew”, czy — „lewopraw”. Można jednak mniemać, że ten potworek z punktu widzenia biologii politycznej będzie w niedalekiej już przyszłości należycie respektowany i demonstrowany jako rzadki i ciekawy okaz z panoptikum osobliwości politycznych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#PWenda">Na szczęście koalicja ta nie jest niebezpieczna, gdyż pod wpływem ideologii Obozu Zjednoczenia Narodowego doły partyjne Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Narodowego, P. P. S. i innych pomniejszych ugrupowań coraz bardziej oddalają się psychicznie od swych sztabów i coraz liczniej garną się pod sztandary ideologii Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#PWenda">Niestety nie możemy się porozumieć z tymi partiami jako całością, gdyż kierownictwo Stronnictwa Narodowego nigdy, nawet wtedy, kiedy było przy władzy, nie chciało brać odpowiedzialności za losy Państwa, a obecnie wyżywa się w ustawicznej negacji. Stronnictwo Ludowe wykazuje kolosalne rozbieżności między poglądami swej góry i dołu. Podczas gdy doły organizacji są trzeźwe, są pełne zrozumienia dla aktualnych zadań Narodu i Państwa i dla idei konsolidacji, góra z tępym uporem uprawia sabotaż idei konsolidacji i zdaje się nie rozumieć naszych państwowych konieczności. Niewątpliwie Polska Partia Socjalistyczna, posiadająca chlubne tradycje niepodległościowe, posiada wielu sympatyków wśród starszej generacji Obozu, ale są to uczucia raczej osobiste. Dopóki nie zejdzie ona ze stanowiska klasowego, nie odetnie się od wpływów i powiązań międzynarodowych</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#komentarz">(Oklaski.), nie wykluczy ze swych szeregów mniejszości żydowskiej (Oklaski), porozumienie z nią nie będzie możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#PWenda">(Oklaski.)* Nie sądzę, by warto tu było mówić o innych, mniejszych zresztą, ugrupowaniach politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#PWenda">Korzystając zaś z tego, że p. Minister Spraw Wewnętrznych sprawuje jednocześnie funkcje Prezesa Rady Ministrów, pragnę poruszyć sprawę dekretu prasowego, Uważamy ten dekret za krok nader ważny w dziedzinie uregulowania stosunków prawnych. Jest to posunięcie pozytywne nie tylko ze względu na ujednolicenie przepisów trzech dawnych zaborów i czwartego czeskiego, ale również na merytoryczną jego treść, zgodną z duchem Konstytucji kwietniowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#PWenda">W treści dekretu znajduje się szczęśliwe powiązanie idei dobra powszechnego z zasadą wolności słowa. W ramach dekretu umożliwiony jest pozytywny rozwój dziennikarstwa, a utrudniony jest negatywny wpływ nieodpowiednich jednostek lub destrukcyjnych organów prasowych na życie społeczne i państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#PWenda">Przechodząc do zagadnień ogólnej polityki państwowej, mam zaszczyt oświadczyć, że Obóz Zjednoczenia Narodowego stoi na stanowisku, iż zadaniem tej polityki na odcinku omawianego resortu jest wpływanie na takie kształtowanie się stosunków, by naród cały czuł się odpowiedzialnym za losy Państwa, by armię zasilał obywatel o psychice prawdziwego żołnierza, by obywatel ten sprostał potrzebom epoki, która jak powiedział Naczelny Wódz Marszałek Edward Śmigły Rydz — „w sposób coraz bardziej dobitny i twardy stawia wyjątkowe wymagania pod względem hartowności dusz, pod względem pracowitości rąk, pod względem zgodności i uderzenia serc i jednej woli”.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#PWenda">Kończąc garść uwag, dotyczących polityki wewnętrznej Państwa, uważam za swój miły obowiązek w imieniu Koła Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego złożyć na ręce Pana Ministra Spraw Wewnętrznych wyrazy głębokiego uznania za niezmordowaną i mozolną pracę na tym Jego trudnym posterunku służby państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#PWenda">Wyrazy tego uznania nie są odosobnione, gdyż całe społeczeństwo darzy Pana, Panie Premierze, największym zaufaniem, dając liczne dowody tej szczerej sympatii.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Krupski</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PKrupski">Wysoka Izbo! Na tle dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz w nawiązaniu do sprawozdania referenta p. Wicemarszałka Długosza, pragnę się zastanowić, jak te rzeczy wyczuwa szeroki teren wsi naszej i ludności tamtejszej w odniesieniu do tych momentów, których dotknął w swoim referacie p. Wicemarszałek Długosz.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PKrupski">Chodzi mi mianowicie o dziedzinę stosunku wzajemnego administracji, samorządu i społeczeństwa, zorganizowanego w tych czy innych organizacjach terenowych. Otóż nie zastanawiając się bliżej nad zagadnieniem rozgraniczenia zadań tych trzech czynników, gdyż niewątpliwie musi być ten podział ściśle przeprowadzony, a będą te rzeczy niewątpliwie podniesione przez moich kolegów, którzy naświetlą tutaj potrzebę uregulowania dziedziny finansów komunalnych, a tym samym i właściwego zakresu działalności samorządów i rozgraniczenia ich działalności od administracji oraz administracji od samorządów — pragnę do tego zagadnienia podejść od innej strony.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#PKrupski">Wiemy, że administracja powołana jest do sprawowania nadzoru nad samorządem, wiemy, że przedstawiciele administracji są jednocześnie przewodniczącymi w naszym samorządzie. Stwarza to warunki współpracy, które tutaj pragnąłbym omówić, a pragnę te rzeczy omówić na tle zjawisk minionego 20-lecia, zjawisk tych, które mają za sobą przecież już duży dorobek w dziedzinie wychowania obywatela, w dziedzinie wydobycia z terenu z naszego materiału ludzkiego tego, co wydobywać w ciągu tego 20 - lecia się dało. Otóż samorząd jest niewątpliwie wielką szkołą kształcenia, przygotowywania ludzi do pracy szerszej, poczynając od malutkiej komórki i maleńkiego regionu. Jeśli chodzi o obserwacje i spostrzeżenia dotychczasowe, to trzeba stwierdzić, że musimy dbać o to, żeby ci ludzie, których wyciągniemy z terenu i dźwigniemy do wyższych komórek organizacyjnych, przyszli z wyraźnym obliczem, wyraźnym zdaniem i z wyraźnym kręgosłupem. Z tego nie wynika, że ma to być dalsza ciągłość indywidualizmu rozbujałego czy sobiepaństwa. Nie. Muszą to być ludzie przygotowani do pracy zespołowej, na którą się składa całość dorobku jednostek, ale ta praca zespołowa nabierze barwy i rumieńca wtedy, jeżeli te jednostki będą wyraźne, o określonym światopoglądzie i świadome celu, do którego idą. I dlatego, by nie zatuszować tego celu, należy szukać granicy ingerencji czynnika administracyjnego. Granicą tą musi być z jednej strony nadzór właściwy, który ustawowo administracji przysługuje, a z drugiej strony dobro państwowe i publiczne. Ale dalsze przekraczanie tych granic w dziedzinie wychowania społeczeństwa jest ze wszech miar niewskazane. I dlatego tutaj niech mi wolno będzie zaapelować do Pana Premiera i zarazem Ministra Spraw Wewnętrznych, znając jego dotychczasowe pociągnięcia jak i jego wnikliwość i znajomość terenu z tytułu jego ruchliwości w terenie i przenikania w najdrobniejsze komórki życia naszego społeczeństwa i nawet jego jednostek. W wyniku tego mamy już szereg pociągnięć. Jedno datuje się dość dawno, była to kwestia traktowania interesantów, przyjmowania ludności i załatwiania jej przez administrację. Drugi nie tak dawny okólnik, bardzo słuszny, dotyczy pewnych ograniczeń w administracji, gdyż p. Premier i Minister Spraw Wewnętrznych słusznie podpatrzył zjawisko, że jest pewien przerost, że niektórzy panowie starostowie nieraz są prawie z urzędu przewodniczącymi wszystkich większych organizacji w swoim terenie. I tutaj p. Premier tamę temu położył i za to teren jest mu wdzięczny, gdyż to właśnie miało na celu pewne usamodzielnienie we właściwym zakresie poczynań społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PKrupski">Otóż, Panie Ministrze, tego samego oczekujemy w dalszej konsekwencji jako okólnika czy zarządzenia, aby i w dziedzinie prac samorządowych należyte jednostki, które są ku temu odpowiednie, wydobywać, ośmielać do wypowiadania się, do załatwiania pewnych poczynań gospodarczych w swoich drobnych regionach, gminach bądź też w powiecie, gdzie już bardziej dojrzały element się trafia. Tutaj ingerencja powinna już być bardzo ostrożna, a w każdym razie nie powinna powodować onieśmielania tego szarego człowieka, tego szarego obywatela, którego jego współziomkowie jako najlepszego gospodarza, jako najbardziej wyrobionego sąsiada do tego czy innego organu samorządowego delegowali.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#PKrupski">W jeszcze większym stopniu dotyczy to dziedziny stosunku administracji do tzw. organizacyj dobrowolnych i wszelkiego rodzaju organizacyj społecznych. Między innymi chciałbym tę rzecz zilustrować na odcinku dobrowolnych organizacyj rolniczych, które wskutek pewnej okoliczności są bardzo ściśle powiązane z samorządem, mianowicie przez to, że samorząd w praktyce codziennej ma wspólne z administracją przewodnictwo w osobie przedstawiciela tej administracji. Otóż wiemy, że nasze organizacje rolnicze przeważnie znaczną część swoich budżetów mają z dotacyj, a między innymi z tzw. działu 10 samorządu. I to niewątpliwie stwarza troskę i konieczność ingerencji i dbałość o to, by te środki były celowo użyte, by nie były zmarnowane i to niewątpliwie daje bardzo duże wzmożenie — ponad ustawowe może potrzeby — ingerencji czynnika administracyjnego. Tym niemniej ingerencja ta nie powinna, moim zdaniem, broń Boże sięgać w dziedzinę fachowości i zawodowości. Tam już te rzeczy powinny być oddane wyłącznie czynnikowi obywatelskiemu i społecznemu.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#PKrupski">Jeżeli sobie te rzeczy pozwalam tutaj poruszać i naświetlać, to dlatego, że jednak nie wszędzie są one dostatecznie uregulowane, a nieuregulowanie ich i przerosty w kierunku zbyt daleko posuniętej ingerencji właśnie stwarzają pewną tamę do wyrobienia typu człowieka samodzielnie myślącego, wartościowego, typu człowieka o właściwym kręgosłupie przekonaniowym i społecznym. Otóż z tego tytułu to zagadnienie pozwoliłem sobie tutaj naświetlić.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#PKrupski">Pragnę pobieżnie, fragmentarycznie — może nie mając jeszcze dostatecznie głębokiego przeświadczenia, czy istotnie dało by się te rzeczy w drodze próby zastosować — nawrócić do pewnego tematu, który już był parokrotnie w dyskusjach poruszany. Niewątpliwie doceniam motywy repliki p, Premiera na Komisji Budżetowej w stosunku do jednego z kolegów sejmowych, że dla względów natury państwowej nie można oddać przewodnictwa w samorządzie w ręce czynnika obywatelskiego czy społecznego i że należy ten stan rzeczy, jaki jest, jeszcze zachować. Pozwolę sobie jednak jako luźną koncepcję rzucić myśl: czy przy utrzymaniu tej zasady w odniesieniu do organów stale pracujących, mających całą pracę wykonawczą i kierujących de facto życiem samorządu, jakimi są wydziały powiatowe, nie można było by w drodze próby zastosować zasady wprowadzenia na dorocznych zebraniach rad powiatowych czynnika obywatelskiego jako przewodniczącego tym obradom?</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#PKrupski">Pragnę przejść obecnie do dzisiejszego uzupełnienia referatu zasadniczego p. Wicemarszałka Długosza i do tego ustępu, który on poświęcił zagadnieniom dopiero co odbytych wyborów samorządowych, a więc przede wszystkim wyborów samorządowych gromadzkich. Chcę to jego naświetlenie jeszcze bardziej rozszerzyć od dołu, od terenu, tak jak teren te rzeczy widzi. Otóż nie chodzi o to, że tam trafiło wielu naszych członków czy też sympatyków lub zwolenników, ale przede wszystkim witamy w tym, nie tylko my, członkowie Obozu Zjednoczenia Narodowego, zjawisko, że dopiero co odbyte wybory gromadzkie odbyły się niewątpliwie w atmosferze swobody, ze ścisłym respektowaniem okólnika p. Premiera, bo jednak wiemy i od stronnictw opozycyjnych, że naruszeń zasad tego okólnika prawie nie było. Najwięcej w tym wszystkim doceniamy, że te wybory miały charakter przede wszystkim apolityczny, gospodarczy, że w wyborach tych ludność powoływała z terenu najbardziej wartościowy materiał ludzki, podchodzący do zagadnień w samorządzie gospodarczo, a nie politycznie. I to właśnie jest największa cecha dodatnia wsi naszej polskiej, że tam jeszcze nie ma tego skażenia i wprowadzenia do samorządów polityki, co już nieco inaczej wygląda na odcinkach miejskich.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#PKrupski">Więc mamy za sobą olbrzymi dorobek. I niewątpliwie, obserwując dopiero co powołane rady gromadzkie, stwierdzamy, że trafił tam element bez mała najlepszy, że to odnowienie gromad przy tych wyborach dało dźwignięcie ich na lepszy i właściwszy poziom. Ale to właśnie daje okazję do zastanowienia się i do pewnego zmartwienia, tyczącego się zagadnienia gromady w naszym ustawodawstwie. Gromada jest podstawą komórki samorządu, podstawą, jeżeli nie z punktu widzenia jego zadań gospodarczych, to z punktu widzenia wydobywania ludzi z terenu, wychowania charakterów ludzkich i przesuwania ich, przeciągania do wyższych komórek organizacyjnych, bo niewątpliwie takimi ośrodkami wychowania są — gromada i rada gromadzka. Przez nieistniejące prawie możliwości finansowe dla gromad w naszym ustawodawstwie, przez pozbawienie w naszym ustawodawstwie gromad wyraźnego oblicza instytucyj publiczno-prawnych, jednocześnie z tymi wyborami zaistniała obawa, ażeby ten dorobek w wyborach zdobyty nie rozpłynął się w pewnym marazmie i bezczynności tych gromad.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#PKrupski">I dlatego tutaj niech mi wolno będzie, jako przedstawicielowi terenu wiejskiego, zaapelować do Pana Premiera i Ministra Spraw Wewnętrznych, ażeby Wysoki Rząd zechciał w drodze na razie chociażby odnośnych zarządzeń dać przydział pracy i możliwości materialnych gromadom dopiero co stworzonym, niezależnie od tych czynności, które one dotąd miały — wyboru sołtysa, wyboru delegatów do rad gminnych. Bo wszakże musimy sobie powiedzieć, że dotychczasowe gromady, spełniwszy te zaszczytne funkcje, popadały w bezczynność i nieraz po paru latach niejeden zapominał, że jest członkiem rady gromadzkiej, bo się te gromady zupełnie nie zbierały, gdyż nie miały przydziału pracy.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#PKrupski">Otóż odnowionym gromadom w imię utrwalenia dorobku w zdobytym tam elemencie ludzkim należy jednak ten przydział pracy stworzyć. Nie mówię o gromadach, które mają możliwości finansowe własne w postaci majątków, ale mówię o gromadach pozbawionych tych możliwości. Otóż należało by, moim zdaniem, odciążyć z jednej strony gminy od pewnych funkcyj, którymi one i tak są już przeciążone, a to, co można, z gmin przesunąć na gromady, dając im jednocześnie przydział stamtąd środków materialnych. Ponadto, pomimo całej biedy wsi naszej, jaka wciąż istnieje, jednak stwierdzamy, że świta tam nieraz inicjatywa, jeżeli chodzi o budownictwo szkolne lub jakieś inne poczynania lokalne, inicjatywa do pewnego samoopodatkowania. Ponieważ w ramach naszego ustawodawstwa te rzeczy poprzez gminy są dopuszczalne, należało by może pójść tam w tym minimalnym zakresie na rękę. My sądzimy, że p. Premier, wydając swój okólnik przed dwoma laty — 29 stycznia 1937 r., bardzo obszernie komentujący art. 17 ustawy samorządowej, dotyczący gromad i wyliczający w kilkunastu punktach zakres możliwości działań gromady, niewątpliwie ten cel miał na myśli. Jednak musimy sobie powiedzieć, że 2 lata minęły, a w życiu ten okólnik został bez mała martwy. Otóż dzisiaj trzeba było by jednak ten przydział zakresu pracy i możliwości dać gromadom. Jeżeli niewystarczającym byłby przydział możliwości i zakresu prac opartych na dziedzinie finansowej, to w każdym razie jest szereg dziedzin opiniodawczych, dziedzin inicjatywy, dotyczących czy lokalnej opieki społecznej, czy — powiedzmy — pożarnictwa, stanu sanitarnego itp., które jednak mogą być przez gromady i załatwiane, a przede wszystkim inicjowane i omawiane z punktu widzenia swego małego podwórka. A to stworzy jednak aktywizm działania, częstsze zebrania i omawianie tych rzeczy, nie zmarnuje dorobku ludzkiego, tylko będzie go wyrabiało, uobywatelniało i da możność przekontrolowania, kogo z tych ludzi należy przesuwać dalej do samorządu wyższych kategoryj, i tę szkołę obywatela istotnie nam zachowa, nie zmarnuje. O to by tu chodziło.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#PKrupski">Nawiązując w kilku słowach do przemówienia p. Wicemarszałka Wendy, muszę powiedzieć, że teren już nie tylko wiejski, ale i naszych miast powiatowych powita inicjatywę zlikwidowania przerostu organizacyjnego i wzajemnego pokrywania czy krzyżowania się zadań poszczególnych organizacyj, zwłaszcza jeżeli to znajdzie realny wyraz w zastosowaniu hasła, które przed chwilą tu zostało rzucone, z wielką ulgą i z wielkim zadowoleniem, bo mamy moc organizacyj, które powstały i skończyły się na wyborach prezydium lub zarządu — na tym działalność ich się zakończyła, figurują jeszcze w rejestrze, a już nic nie przedstawiają.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#PKrupski">Otóż czerpiąc stąd doświadczenie, jeszcze raz nawiązuję do życia gromadzkiego. Zachodzi obawa, ażeby to życie gromadzkie, jak to się mówi, po kościach się nie rozlazło, a tylko, żeby ten materiał ludzki był należycie wykorzystany.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#PKrupski">Wreszcie pragnę przejść jeszcze, już w paru słowach tylko, do wyższego stopnia naszego samorządu, który jest pomyślany a właściwie dotąd nie jest zrealizowany. Mam tu na myśli samorząd wojewódzki. Otóż o ile wydziały wojewódzkie są istotnie czynne, mają ciągłość tej czynności i załatwiają szereg spraw, są zżyte i wczute w zakres dziedzin sobie przydzielonych, to przecież samorządu wojewódzkiego w sensie rad wojewódzkich, które u nas istnieją, właściwie nie mamy. Mamy tylko namiastkę tego samorządu. Ta namiastka jest tylko dekoracją albo pewną reprezentacją, wprawdzie raz do roku zwoływaną, powiedzmy, ale nie mając ciągłości swojej pracy i kontaktu z zadaniami, nieraz nie może dostatecznie szeroko i należycie przedyskutować zagadnień, które znajdują wyraz w dorocznych sprawozdaniach panów wojewodów. Otóż z tą namiastką trzeba było by albo w tej postaci skończyć, albo na jej miejsce, jeśli sprawa już dojrzała i możliwości ku temu istnieją, postawić to, co byłoby istotnym samorządem wojewódzkim, nieco rozbudowanym, rozszerzonym, częściej powoływanym do czynności i mającym swój własny zakres i przydział oraz te pewne środki materialne, które istnieją, a które do tego samorządu mogą i powinny być skierowane.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Żeligowski.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#komentarz">(P. Żeligowski:</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszalek">Zrzekam się głosu.)</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#Marszalek">Głos ma p. Dudziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Przy analizie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych rzuca się w oczy jedna duża pozycja w wydatkach, pozycja stanowiąca prawie połowę budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Jest to pozycja na Policję Państwową.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PDudzinski">Na ogólną sumę 211.480.000 zł wydatki na policję wynoszą 100.544.840 zł i chociaż procentowy stosunek jest już bardzo wysoki, przyznać należy, że konieczności życiowe w tej dziedzinie są jeszcze większe, zmniejszyła się bowiem bardzo znacznie ochrona mienia i bezpieczeństwa obywatela w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PDudzinski">Policja coraz mniej działa w interesie bezpośrednim obywatela, coraz częściej jest używana do załatwiania scysyj, wynikających z braku zdecydowanych rozstrzygnięć w dziedzinach gospodarczej, socjalnej i politycznej. Nie tyle zatem z wysokości pozycji budżetowej w wydatkach na policję, co z przesuwania się zakresu jej działalności z ochrony poszczególnego obywatela przed elementem występczym do rozstrzygania zatargów gospodarczych, socjalnych, politycznych wynika stwierdzenie, iż stajemy się coraz bardziej państwem policyjnym Fakt ten nie nastręcza już dzisiaj żadnej wątpliwości. Istnieje nawet pewien termin, który określa tego rodzaju politykę jako — „politykę golędzinowską”. Sądzę, że nikt w tej Wysokiej Izbie nie będzie uważał tego stanu rzeczy za objaw dodatni. Zgodzimy się również wszyscy, że za ten stan nie jest w 100% odpowiedzialny p. Minister Spraw Wewnętrznych. Na nim to bowiem przede wszystkim skrupia się zła gospodarka resortów gospodarczych, stwarzająca nędzę i przestępczość jednostek jak również zbiorowe zaburzenia. Na nim się odbija również zla struktura gospodarcza i socjalna jak i wszystkie nieudolne poczynania przy jej naprawie i dopóki inne resorty ministerialne nie rozwiążą w całej pełni problemów gospodarczych i społecznych, nie może być mowy o tym, aby wydatki na policję mogły być zmniejszone.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#PDudzinski">Nikt z nas na pewno sobie nie życzy, ażeby z braku zdecydowanych rozstrzygnięć w dziedzinach gospodarczej, socjalnej i politycznej zapanowała anarchia, uniemożliwiająca jakąkolwiek bądź działalność Rządu czy społeczeństwa. Przeciwnie, tylko w warunkach spokoju można myśleć o rozwiązywaniu jakiegokolwiek problemu. Dlatego też, jak już kilkakrotnie z tej wysokiej trybuny stwierdziłem, należy się p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych uznanie za to, że chociaż bezpieczeństwo osobiste i mienia poszczególnego obywatela się zmniejszyło, to jednak bezpieczeństwo publiczne i porządek publiczny zostały przez niego przy pomocy policji przywrócone i utrzymane.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#PDudzinski">Nikt w tej Wysokiej Izbie nie zaprzeczy chyba, że akcja policyjna jest akcją negatywną, że akcja policyjna nie rozwiązuje narastających problemów życia i dlatego gwarantować stałego spokoju nie może. Stały spokój uzyskać można tylko przez załatwienie problemów.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#PDudzinski">Nie czas i nie miejsce mówić o załatwianiu problemów gospodarczych i społecznych przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, lecz czas i miejsce porozmawiać na temat problemów politycznych, w wielkiej mierze od tego resortu uzależnionych. W dziedzinie politycznej widzę trzy ważkie, nie uregulowane, bo nie regulowane problemy: problem ukraiński, problem żydowski i stosunek do narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#PDudzinski">Od czterech lat jestem świadkiem tylko drobnych rozgrywek i kłótni w sprawie ukraińskiej na terenie parlamentu. Powódź interpelacyj pod adresem Rządu ze strony posłów ukraińskich, ich ciągłe narzekania, coraz dalej idące pretensje oraz uszczypliwe docinki, a nawet awanturowanie się posłów Polaków przy wystąpieniach z trybuny Ukraińców przy absolutnej bezprogramowości Rządu w tej dziedzinie — to naprawdę niezbyt pocieszający obraz w dzisiejszych ciężkich czasach.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#PDudzinski">Nie zniechęcajmy się jednak obecnym stanem rzeczy. Były bowiem czasy jeszcze cięższe, gdzie w bratobójczych walkach lała się krew obu narodów. Były również dni pełne chwały, gdyśmy wspólnie budowali wielkie imperium Jagiellonów. Czyżby historia nie była w stanie niczego nas nauczyć?</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#PDudzinski">Pogadajmy rozumnie i spokojnie, a przede wszystkim szczerze, Koledzy Ukraińcy. Chociaż poseł ziem zachodnich, jestem do rozmowy z Wami aż nadto legitymowany. Noszę bowiem w lewej nodze kulę otrzymaną akurat lat 20 temu w bitwie z Wami pod Sulimowem, gdy I pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego przedzierał się na odsiecz Lwowa. Noszę również odłamek kartacza z pancerki pod Sirszą, gdy na rozkaz Naczelnego Wodza Marszałka Piłsudskiego biłem się o Kijów dla narodu ukraińskiego. Te dwie rany to nie tylko moja legitymacja do rozmów, to jest cały mój program ukraiński. Jeśli mowa o Lwowie — to przeciw Wam, jeśli mowa o Kijowie — to z Wami i dla Was.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#PDudzinski">Moim zdaniem Polska może mieć dwa programy w sprawie ukraińskiej, mały i wielki. Program mały — to obrona status quo, to niszczenie na spółkę z bolszewikami żywiołu ukraińskiego. Program wielki — to program Marszałka Piłsudskiego: przez stworzenie niepodległej Ukrainy Nad- i Zadnieprzańskiej pozbawienie Wielkorosji jej zaborczych instynktów i zmuszenie jej w przyszłości do stworzenia razem z Polską i Ukrainą Stanów Zjednoczonych Słowiańszczyzny pod duchowym przewodnictwem Polski.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#PDudzinski">Polska słaba może mieć tylko program mały, na program wielki może się pokusić tylko Polska mocarstwowa. Dlatego też każde działanie z Waszej strony na osłabienie Polski jest akcją samobójczą, bo odpalającą moment uzyskania przez Was niepodległości.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#PDudzinski">Koledzy Ukraińcy! Jesteśmy jednej krwi, jesteśmy braćmi jednej wielkiej rodziny słowiańskiej. Interes nasz jest wspólny. Załatwić go z korzyścią dla stron obu można będzie na wielkich, szerokich gościńcach historycznych przy wspólnej akcji, a nie na wąskich dróżkach wzajemnych swarów i kłótni.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#PDudzinski">Powiedzenie Marszałka Piłsudskiego, że Polska albo będzie wielka, albo jej nie będzie wcale, stosuje się tym bardziej do Was. Ukraina albo będzie wielka, albo jej nie będzie wcale. Nie stworzycie jej nigdy z ziem wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej, ziem o ludności odwiecznie mieszanej, stworzyć ją możecie na ziemiach czysto etnograficznie ukraińskich nad Dnieprem aż po Ural. Nie stworzycie jej nigdy na trupie Polski, bo jeśliby się nawet znalazła siła, która by nas mogła pochłonąć, to ta sama siła tym bardziej Was zmiele na proch. Próżne zatem i dla Was szkodliwe są konszachty niektórych Ukraińców z wrogami Polski, dążące do jej osłabienia, bo tylko w oparciu o silną Polskę może powstać wielka Ukraina.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#PDudzinski">Rozumiem, że tak jak w narodzie polskim przed uzyskaniem niepodległości, istnieją i w narodzie ukraińskim najrozmaitsze orientacje. Jednak Wy, jako przedstawiciele jednego określonego kierunku politycznego, musicie się zdecydować i wybrać plan wielki czy mały, ale też z tego wyboru wyciągnąć daleko idące konsekwencje. Musicie się przede wszystkim wyrzec tych wszystkich panów, którzy za granicą szkalują naród polski i szkodzą naszej wspólnej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#PDudzinski">Musimy sobie jeszcze jedno zupełnie szczerze powiedzieć. Choćbyśmy nawet byli gotowi jeszcze raz Wam pomóc przy uzyskaniu niepodległości, to jednak musicie zrozumieć, że naród polski zbyt wysoką cenę zapłacił za swoją niepodległość, by ryzykować ją w awanturze.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#PDudzinski">Był wielki historyczny moment — 1920 rok, gdzieście tę niepodległość mogli uzyskać. Nie uzyskaliście jej, ponieważ naród ukraiński jeszcze do niej wtedy nie dorósł. Wyciągnijcie naukę dla siebie z roku 1920, naukę tego rodzaju, że żadna interwencja z zewnątrz nie stworzy Wam państwa i przygotowujcie naród ukraiński na nowy moment historyczny, ewentualny rozkład i rozpadnięcie się Rosji Sowieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#PDudzinski">Od świadomości narodowej Ukraińców naddnieprzańskich zależy los niepodległej Ukrainy. Tam musicie skierować wszystkie swoje wysiłki. Od nas możecie żądać jednego: dać Wam żyć, żyć kulturalnie i gospodarczo, o ile nastawicie się na wielki program, o ile pomożecie nam do rozwiązania innych duszących nas problemów, nie pozwalających nam na rozwinięcie skrzydeł. Pomóżcie nam w załatwieniu sprawy żydowskiej. Otworzą się wtedy wielkie gospodarcze i kulturalne możliwości i dla Was, pomóżcie nam w rozwoju gospodarczym Polski, a starczy chleba i dla Was. Nie możecie jednak wymagać od nas, byśmy własnymi rękami kopali sobie grób, wzmacniając element, chcący rozsadzić Państwo Polskie od wewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#PDudzinski">W przeciwieństwie do sprawy ukraińskiej, która dopiero zaczyna dojrzewać w świadomości obu narodów, sprawa żydowska już dojrzała i musi być natychmiast załatwiana.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#PDudzinski">Nie jest już tajemnicą dla żadnego Polaka, powiem więcej, co mądrzejsi Żydzi zgadzają się na to, że jedynym rozwiązaniem kwestii żydowskiej to emigracja. Naród polski chce być panem na własnej ziemi i panem tym będzie. Asymilicja Żydów przez Polaków zbankrutowała kompletnie. Jedyne wyjście to rozejście się, rozejście zgodne z kulturą i charakterem Polaków. Załatwimy tę sprawę zgodnie z polską tradycją, załatwimy w myśl hasła: „Za naszą i waszą wolność”, pomóżmy Żydom w uzyskaniu własnej ziemi i własnego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#PDudzinski">Czy naród żydowski jest już dzisiaj przygotowany, aby uzyskać tereny czy własne państwo? Śmiem twierdzić, że nie. Naród żydowski jest bowiem nastawiony na wyzysk obcych organizmów gospodarczych, nie jest przygotowany do tego, aby ciężkim, własnym wysiłkiem stwarzać własne gospodarstwo od podstaw. I dlatego też wszyscy ci wielcy faryzeusze, którzy występują w roli obrońców żydostwa, nie chcą się zgodzić na otwarcie granic własnego swego państwa dla emigracji Żydów. Powiadają oni: — „Tak, mamy wielkie niezaludnione, urodzajne obszary, ale dla ich zaludnienia potrzebujemy pionierów, przede wszystkim pionierów, a nie kombinatorów najrozmaitszego typu”.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#PDudzinski">W ten sam sposób na przykład mówi francuski minister kolonii p. George Mandel. I chociaż prawdziwe jego nazwisko brzmi Jeroboam Rotschild, to jednak p. minister mówi, że nie może przyjmować do kolonii francuskich Żydów nie pionierów, bo miałby we Francji antysemityzm.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#PDudzinski">Dlatego też, jeśli chcemy naprawdę pomóc Żydom w uzyskaniu kolonii czy też własnego państwa, musimy ich do tego przygotować, musimy z kombinatorów zrobić pionierów.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#PDudzinski">Lecz jak to zrobić? Otóż istnieje doskonały plan i to nie żadnego endeka czy członka O. N. R., lecz znanego liberała, dawnego posła z „Wyzwolenia”, p. mecenasa Łypacewicza, znawcy zagadnienia żydowskiego w Polsce. Jego zdaniem sprawa przewarstwowienia Żydów na pionierów ograniczałaby się do 600.000 Żydów, mężczyzn do 18 do 40 lat, których należało by zorganizować w batalionach pracy i tam w ciągu trzech lat przeszkolić.</u>
+ <u xml:id="u-9.26" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-9.27" who="#PDudzinski">Te 600.000 Żydów należy zaciągać do batalionów stopniowo przez trzy lata po 200.000 ludzi, Mielibyśmy zatem w pierwszym roku 200.000, w drugim 400.000, w trzecim 600.000 ludzi. Po trzech latach pierwsza partia 200.000 pionierów będzie gotowa, a z nią zabrać się może odpowiedni procent inteligentów, rzemieślników, kobiet i dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-9.28" who="#PDudzinski">Bataliony te, pracując na świeżym powietrzu, uprawiając sporty i musztrę wojskową, a słuchając wykładów o rolnictwie podczas długich wieczorów zimowych, przygotowywałyby naród żydowski do objęcia kolonii. Uczyć się będą zatem kopać kanały, budować szosy, osuszać bagna, jednym słowem robić już teraz w Polsce to, co czeka ich na własnej ziemi. Pokażą oni całemu światu, że robić to potrafią dobrze i z entuzjazmem.</u>
+ <u xml:id="u-9.29" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-9.30" who="#PDudzinski">Ma się rozumieć, nauka ta nie może się odbywać na rachunek biednego narodu polskiego. Koszty tej nauki musi ponieść naród żydowski i sądzę, że je z łatwością i chęcią poniesie.</u>
+ <u xml:id="u-9.31" who="#PDudzinski">Już w roku zeszłym przy dyskusji nad ustawą o uboju rytualnym stwierdziłem na podstawie prowizorycznych obliczeń, że Żydzi, choć ich jest tylko 10%, zabierają nam 40% dochodu społecznego. P. mecenas Łypacewicz innymi drogami dochodzi do obliczenia, że Żydzi ponad przeciętny dochód mieszkańca miasta, który, jak Kolegom wiadomo, jest kilkakrotnie większy od dochodu mieszkańca wsi, mają w sumie około 2,5 miliarda zł dochodu rocznie nadto, z czego miliard zużywają na lepsze życie, a półtora na wywóz za granicę lub wykup majątku narodowego z rąk Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-9.32" who="#PDudzinski">Jest zatem z czego czerpać bez obniżania poziomu życiowego Żydów poniżej przeciętnej normy mieszkańców miast — Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-9.33" who="#PDudzinski">A koszt utrzymania tych 200.000 Żydów w pierwszym roku, a 600.000 w trzecim wynosiłby według norm wojskowych złotego na głowę dziennie, czyli w pierwszym roku 75 milionów, dodajmy na narzędzia jeszcze 25 milionów, okrągło 100 milionów rocznie, w drugim roku 200 milionów, w trzecim 300 milionów. Jakże daleko jeszcze do 2,5 miliarda. Możemy zatem czerpać dalej, ażeby wyprodukować dla nich w ciągu tych trzech lat odpowiednią ilość narzędzi pracy potrzebnych dla kolonii, pobudować okręty, które ich będą wywozić i kupić w kraju to zaopatrzenie, jakie uzyskują osadnicy Polacy w Południowej Ameryce.</u>
+ <u xml:id="u-9.34" who="#PDudzinski">Sądzę, że prace te winny być rozpoczęte natychmiast, dlatego też w najbliższej przyszłości złożę do Wysokiego Sejmu odpowiedni wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-9.35" who="#PDudzinski">Dopiero w oparciu o taką organizację wychodźstwa żydowskiego może nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych kusić się o uzyskanie terenów. Pionierów bowiem weźmie każdy, kombinatorów i wyzyskiwaczy nikt nie chce.</u>
+ <u xml:id="u-9.36" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-9.37" who="#PDudzinski">Przy takiej organizacji moglibyśmy nawet, gdyby na czas nie było terenów, rok, dwa zaczekać, to nie stanowiłoby wielkiej różnicy, mamy bowiem dość terenów, na których bataliony żydowskie mogłyby się wprawiać w pracy i dość dochodu Żydów, aby móc z niego czerpać.</u>
+ <u xml:id="u-9.38" who="#PDudzinski">Ma się rozumieć ten program musi wykonać Rząd. A dla wykonania tego programu aparat rządowy musi być jednolity i oczyszczony z tych wszystkich jednostek, którym by program niniejszy nie przypadał do smaku, musi być oczyszczone z Żydów przede wszystkim Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-9.39" who="#PDudzinski">Nie wiem, czy to prawda, lecz podobno w tym Ministerstwie jest znaczny odsetek Żydów na wyższych stanowiskach. Nie chce mi się w to wierzyć, lecz z kilkoma to się sam osobiście spotkałem. I tak: dyrektorem gabinetu Ministra jest p. Hausner, Żyd, kierownikiem wydziału porządku publicznego jest p. Jerzy Adelsztajn, w referacie paszportowym i ruchu granicznego p. Zburski, neofita, w referacie bardzo ważnym, bo mobilizacyjnym, jest p. Libkind-Lubodziecki, referentem wydziału wojskowego jest p. Wojciech Natansohn, a na kilkadziesiąt urzędniczek Ministerstwa Spraw Wewnętrznych są tylko dwie radczynie, p. Scheinkönig i p. Heiden, narzeczona p. Adelsztajna.</u>
+ <u xml:id="u-9.40" who="#PDudzinski">Nie chcę kwestionować może bardzo wysokich kwalifikacyj tych urzędników, sądzę jednak, że tak jak trzeba było dawniej wysyłać na emeryturę młodych urzędników o przekonaniach — „narodowych”, gdyż nie dawali oni gwarancji sprawnego wykonania programu poprzednich rządów, tak teraz trzeba będzie usunąć Żydów z Ministerstwa i zatrudnić ich ewentualnie przy organizacji wychodźstwa, gdyż nie dają oni gwarancji, iż program antysemicki Rządu i Obozu Zjednoczenia Narodowego zostanie przez nich lojalnie wykonany.</u>
+ <u xml:id="u-9.41" who="#PDudzinski">Zastanówmy się teraz nad trzecim problemem—stosunku Ministerstwa Spraw Wewnętrznych do własnego polskiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-9.42" who="#PDudzinski">Zarówno p. Minister Składkowski, jak i Prezes Obozu Zjednoczenia Narodowego p. poseł Skwarczyński oświadczali niejednokrotnie, że naród polski zdał egzamin w pamiętnych dla Polski historycznych chwilach zatargu z Litwą i Czechosłowacją. Jakie z tego stwierdzenia winny wypływać konsekwencje? Sądzę, że tylko jedynie te, że należy ten dojrzały naród odpowiednio poważnie traktować. Tu zgodzę się z kolegą Sanojcą, że ścierają się z sobą dwie metody: metoda ciężkiej odpowiedzialnej pracy i metoda względnie łatwego bujania. Chciałbym, ażeby p. Minister Spraw Wewnętrznych i Obóz Zjednoczenia Narodowego stosowali do narodu polskiego metodę pierwszą, metodę ciężkiej odpowiedzialnej pracy, a nie metodę względnie łatwego bujania. Otóż mówić o antysemityzmie i emigracji Żydów, a jednocześnie tolerować Żydów na wysokich urzędach i wpuszczać ich coraz więcej do kraju, to — stosować metodę względnie łatwego bujania. Mówić o tym, że Rząd dekretem antymasońskim rozwiązał problem masonerii w Polsce, to — stosować metodę łatwego bujania. Zgadzam się z kolegą Sanojcą, że jak bujać — to dobrze, przynajmniej tak, żeby zachować pozory, ale pisać o rozwiązaniu 9 lóż polskich, podawać ich nazwy, następnie za kilka dni pisać już tylko o dwu rozwiązanych lożach bez podania nazw, to metoda względnie łatwego bujania.</u>
+ <u xml:id="u-9.43" who="#PDudzinski">Nie chcę już dzisiaj mówić o wyborach sejmowych i nadużyciach wtedy popełnianych. Chcę jednak przytoczyć jeden tylko przykład bardzo drastyczny nieodpowiedniego ustosunkowania się władz podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych do obywatela, członka narodu polskiego. Miało to miejsce podczas wyborów samorządowych, które miały być czyste, do których administracja w myśl okólnika p. Ministra nie miała się wtrącać. Otóż w nieskonfiskowanym numerze — „Zielonego Sztandaru” w artykule „300 kilometrów ciupasem” piszę członek Stronnictwa Ludowego o tym, jak wbrew prawu aresztowano i odstawiano ciupasem członków tego stronnictwa, prowadzących kursy przygotowawcze wśród swych członków do wyborów samorządowych. I pisze on między innymi: — „W województwie kieleckim nie robiono instruktorom z Małopolski żadnych trudności, natomiast p. Muca, który odbywał kursy samorządowe w województwie lubelskim, aresztowano na terenie powiatu biłgorajskiego i pędzono przez jedenaście dni ciupasem o głodzie i chłodzie od posterunku do posterunku i od aresztu do aresztu, Osłabiony głodowaniem i ciężko przeziębiony prosił Muc o lekarza. Odmówiono. Prosił, by mógł zatelefonować do stronnictwa do Warszawy. Nie pozwolono. W Biłgoraju wsadzono go między przestępców, którzy wymusili na nim ostatnie 4 zł. W ten sposób w ciągu 11 dni odbył drogę wynoszącą około 300 km przy silnym mrozie, prawie bosy, zgłodniały, schorowany. A przecież p. Muc miał wszystkie papiery w porządku, nie popełnił żadnej zbrodni, nie ciążą na nim żadne przestępstwa, jest podoficerem Wojsk Polskich, jest instruktorem hodowli jedwabniczej, urządzał kursy z ramienia stronnictwa legalnego i jawnie działającego. Dlaczegóż więc pędzono go jak niebezpiecznego przestępcę? Dlaczego przez 11 dni znęcano się nad nim?” — „Na Boga! Przecież nie można w ten sposób zabijać w ludziach resztek wiary w jakąś sprawiedliwość i prawo” — pisze na końcu autor tego artykułu i sądzę, że ma rację.</u>
+ <u xml:id="u-9.44" who="#PDudzinski">Panie Ministrze! Niech Pan przyjdzie do Sejmu z wnioskiem rozwiązującym wszystkie inne poza Obozem Zjednoczenia Narodowego stronnictwa polityczne. Sejm na pewno ten wniosek uchwali, ale dopóki tego Pan nie zrobił, nie wolno urzędnikowi tak postępować z członkiem Narodu, który tak pięknie zdał egzamin w ciężkich dla Państwa chwilach.</u>
+ <u xml:id="u-9.45" who="#PDudzinski">Proszę Wysokiej Izby! Czyż postępując z obywatelem w ten sposób, władze administracyjne przygotowują tło do zjednoczenia narodowego? Czyż nie jest to najlepszy sposób na wykopanie przepaści nie do zasypania między członkami jednego narodu? Czyż nie jest to najlepszy środek na wypędzenie z serca Polaka miłości Ojczyzny, a zaszczepienia dzikiej, ślepej nienawiści do Rządu, który przecież w oczach obywatela Ojczyznę naszą reprezentuje? Czyż hasło zjednoczenia nie jest w takich warunkach pustą deklamacją? Czyż nie narażamy w ten sposób najwyższych autorytetów, Pana Prezydenta i Naczelnego Wodza, którzy niedwuznacznie się za hasłem tym wypowiedzieli?</u>
+ <u xml:id="u-9.46" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Po rewolucji majowej Marszałek Piłsudski i na Jego polecenie Bezpartyjny Blok pracował długo w społeczeństwie, ażeby autorytet Głowy Państwa i Naczelnego Wodza dźwignąć. Sądzę, że się to w wielkiej mierze udało. Obecnie zgłaszam apel do Obozu Zjednoczenia Narodowego, ażeby w dalszym ciągu prowadził tę pozytywną pracę i ażeby, broń Boże, tych autorytetów nie obniżył.</u>
+ <u xml:id="u-9.47" who="#PDudzinski">Proszę Kolegów z Obozu Zjednoczenia Narodowego, Sejm poprzedni został rozwiązany, ponieważ nie był zdolny do zmiany ordynacji wyborczej. Zmiana ta była natychmiastową koniecznością. Tak powiedział Pan Prezydent. I chociaż byłem w Sejmie poprzednim, to jednak tego powiedzenia nie kwestionuję, albowiem według Konstytucji Pan Prezydent jest odpowiedzialny przed Bogiem i historią, a nie przed Sejmem.</u>
+ <u xml:id="u-9.48" who="#PDudzinski">Sejm obecny ma zatem jako pilne zadanie zmianę ordynacji wyborczej. Gdyby to zadanie nie było tak pilnym, nie byłby Sejm poprzedni już w roku zeszłym rozwiązany. Uznawał to zresztą sam Obóz Zjednoczenia Narodowego, skoro ogłaszał wszędzie, na każdej ścianie, na każdym słupie: — „Zapamiętaj cztery słowa: Sejm, to ordynacja nowa”, Zdaje się, że powiedziane wyraźnie — Sejm to ordynacja, nie tylko budżet. A zatem jeśli ma być zastosowana w społeczeństwie polskim metoda twardej odpowiedzialnej pracy, a nie metoda względnie łatwego bujania, to nic nie stało na przeszkodzie, ażeby obok Komisji Budżetowej, pracującej nad budżetem, pracowała Komisja Prawnicza nad ordynacją wyborczą. Zapewne, możecie Panowie powiedzieć, że ten wierszyk to zwykły trick wyborczy, którego używa przecież każdy dla przyciągnięcia wyborców. Mielibyście Panowie rację, gdyby za Obozem Zjednoczenia Narodowego nie stał Naczelny Wódz i gdyby nie było wyraźnego orędzia Pana Prezydenta. Uważam, że odwlekanie uchwalenia ordynacji wyborczej wystawia na szwank oba te autorytety, a tego nikomu robić nie wolno. Autorytety te są własnością całego Narodu. Obóz Zjednoczenia może być albo nie być, może być zaraz albo po kilku latach, jak Bezpartyjny Blok, rozwiązany, a instytucje Pana Prezydenta i Naczelnego Wodza będą trwać wiecznie, tak jak wiecznie ma trwać Polska, i dlatego nie wolno dla taktycznych rozgrywek poświęcać tak wielkich autorytetów.</u>
+ <u xml:id="u-9.49" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Nowa ordynacja wyborcza musi być jak najszybciej uchwalona. Za to zobowiązanie wobec społeczeństwa jesteśmy wszyscy posłowie odpowiedzialni, wszystkim nam bowiem posłom obecnego Sejmu Pan Prezydent powierzył to zadanie. Dlatego też i ja poczuwam się do tego obowiązku, tym bardziej że na wiecach przedwyborczych członkowie Obozu Zjednoczenia Narodowego zarzucali mi, że ja jestem przeciwnikiem zmiany ordynacji wyborczej i tam wobec społeczeństwa miejscowego wymusili na mnie to przyrzeczenie, że się do zmiany ordynacji wyborczej przyczynię. I muszę dotrzymać słowa.</u>
+ <u xml:id="u-9.50" who="#PDudzinski">Na sztandarze I pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego, w którym miałem wielki zaszczyt służyć, a który brał wybitny udział w rewolucji majowej, jest wypisane hasło: — „Tuum fac nec respice finem”, co można przetłumaczyć: — „Rób swoje, reszta niech cię nie obchodzi”. Nie obchodzą mnie zatem takie czy, owakie drobnego kalibru rozgrywki, będę robił swoje. Nie chcę tylko urządzać wyścigu. Chcę dać możność Obozowi Zjednoczenia Narodowego spełnienia swego przyrzeczenia wobec wyborców, albowiem za Obozem stoi osoba Naczelnego Wodza. Dlatego też daję Obozowi for do 18 marca.</u>
+ <u xml:id="u-9.51" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-9.52" who="#PDudzinski">Jeśli do tego terminu Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego nie złoży projektu ustawy o ordynacji wyborczej, to 19 marca ja taki projekt złożę. Albowiem nie chcę się przyczyniać do obniżania najwyższych autorytetów, albowiem nie chcę ponosić odpowiedzialności za to, że coraz bardziej stajemy się państwem policyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-9.53" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Żenczykowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PZenczykowski">Wysoka Izbo! Chcę poruszyć zagadnienie, które wiąże się również i z tym resortem, mianowicie zagadnienie młodego pokolenia. Miałem już możność na Komisji Budżetowej przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zaakcentować, że ta dziedzina nasuwa dziś poważne obiekcje ze względu na brak wyraźnego, zasadniczego pionu wychowawczego w wychowywaniu młodzieży. Oczywiście dotyczyło to przede wszystkim młodzieży szkolnej. Jednak musimy sobie zdawać sprawę, że w tej chwili zagadnienie szkoły nie wyczerpuje i nie koncentruje całkowicie problemu młodzieży w Polsce, że jest to tylko jeden z czynników wychowawczych i że — śmiało możemy to stwierdzić — w tej chwili szkoła wpływa przez dłuższy okres czasu tylko na stosunkowo znikomą ilość młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PZenczykowski">Młode pokolenie w Polsce przeżywało w Polsce niepodległej rozmaite okresy i rozmaite fazy. Pamiętamy pierwsze lata niepodległości, kiedy ciężar bieżących zagadnień Państwa absorbował cały aparat Państwa, kierował wysiłki tych ludzi, którzy Państwo wywalczyli, do dalszego jego cementowania i utrwalania jego mocy. I wtedy młode pokolenie zostało opuszczone, w pewnym stopniu nawet można powiedzieć zaniedbane. Były wtedy inne, bardziej ważne i bardziej doniosłe problemy natury państwowej. I trzeba to od razu również stwierdzić, w tym momencie do tego młodego pokolenia zaczęły dobierać się, że tak powiem, elementy, które najmniej może miały danych i kwalifikacyj do pracy wychowawczej wśród młodego pokolenia. Były to elementy, które już od wielu lat stały stale w taktyce negacji, jałowej krytyki, które nigdy nie zdobyły się na zdecydowane i pozytywne posunięcia, również jeśli chodzi o wywalczenie niepodległości. I dlatego przeżywaliśmy później okres, kiedy na terenie młodzieży, a zwłaszcza młodzieży akademickiej, widzieliśmy wpływy polityczne jednego tylko stronnictwa, które za wszelką cenę starało się tę młodzież wprzęgnąć do rydwanu swoich własnych ambicyj i taktyki działania politycznego. Na szczęście okazało się, że ta próba trafiła na grunt dobry, na grunt zdrowego pokolenia młodzieży polskiej, które szybko otrząsnęło się z tych naleciałości i pokazało swoje właściwe oblicze, niwecząc te rozmaite próby narzucenia jej pewnych taktycznych potrzeb poszczególnych partyj politycznych. Dowodem tego są rozmaite odpryski i rozmaite rozłamy, które na terenie akademickim, jeżeli chodzi o młodzież spod znaku Stronnictwa Narodowego, były bardzo powszechne i do dziś dnia następują niemal z każdym rokiem czy z każdym nieraz nawet miesiącem.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PZenczykowski">Jeśli chodzi o dalszą charakterystykę sytuacji młodego pokolenia, mam wrażenie, że można by było stwierdzić na podstawie tej poprzedniej diagnozy, że na tym terenie była pewnego rodzaju bezplanowość i dowolność poczynań, poczynań ze strony organizacji starszego społeczeństwa, które w ten sposób przyczyniły się w pewnym stopniu do rozdrobnienia organizacyj młodzieżowych, czego zresztą najlepszym dowodem jest fakt, że z ogólnej ilości młodzieży w Polsce tylko 11% jest zrzeszonych w organizacjach młodego pokolenia. Jest to objaw niekorzystny z punktu widzenia społecznego i wychowawczego. Wychowawczego z tego względu, że jak wiemy młode pokolenie dokształca się wychowawczo w organizacjach, bo nie daje mu tego szkoła, w której zresztą dość krótko przebywał. Jest to również objaw społecznie niekorzystny z tego względu, że młodzież w tych organizacjach nie przechodzi szkoły pewnego zbiorowego myślenia i nie uczy się podporządkowywania interesu jednostki interesowi grupy i całej gromady. Zresztą musimy stwierdzić, że jest to zagadnienie tym ważniejsze, że spojrzawszy na statystyki stwierdzimy łatwo, że obecnie około 50% młodzieży chłopskiej, która stanowi przecież olbrzymie gros młodzieży w Polsce, odchodzi ze szkoły po 4 latach nauki, A więc musi gdzieś dalej ta młodzież zdobywać wartości wychowawcze i dalej gdzieś musi kształtować swój charakter. Najlepszą i jedyną w tej chwili formą tego jest wciągnięcie młodzieży do pracy w organizacjach społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PZenczykowski">Oczywiście kiedy mówimy o zagadnieniu młodego pokolenia, musimy z góry pewne rzeczy sformułować i stwierdzić. Wychodzimy tu szerzej, poza teren akademicki. Na ogół utarło się bowiem przekonanie, że mówiąc o młodzieży zawsze patrzymy na wyższe uczelnie. Nie zapominajmy jednak o tym, że wyższe uczelnie to jest 48.000 słuchaczy, podczas kiedy młodzieży w wieku uniwersyteckim mamy w Polsce około 7 milionów. A więc zatem jest to w świetle ogólnych cyfr odcinek stosunkowo drobny i znikomy. Obok akademików mamy inne warstwy młodzieży, mamy młodzież chłopską, młodzież robotniczą, która w tej chwili wymaga odpowiedniego aparatu wychowawczego, który mógłby tę młodzież w należytym kierunku nastawić i ułatwić jej dojście do pracy dla Państwa. Jeśli chodzi o sytuację ogólną młodego pokolenia, to musimy stwierdzić, że jest to sytuacja trudna ze względu na warunki natury materialnej. Widzimy bowiem, że każdego niemal roku przybywa 440.000 młodzieży, która nie może znaleźć sobie pracy. Pomimo to, że uzupełnia ona stale naturalny ubytek starszego pokolenia, nie może jednak obecnie nasze zapotrzebowanie na rynku pracy przyjąć tej dużej podaży młodzieży. A bezrobocie w tym wieku młodym, w wieku najbardziej twórczym, jest szczególnie niebezpieczne. Niebezpieczne jest nie tylko z powodów materialnych, ale z bardziej ważnych i groźnych dlatego, że ono pozostawia pewne rysy na charakterze młodego człowieka, rodzi poczucie zbędności i mało wartościowości. Wynika z tego — mam wrażenie — prosta, ale zarazem bardzo skomplikowana diagnoza konieczności rozwiązywania tego zagadnienia na szerokiej płaszczyźnie, dlatego że nosi ona nie tylko charakter społeczny, ale i również w pewnych swoich wynikach ma posmak i odcienie natury politycznej. Sądzę więc, że zagadnienie przysposobienia zawodowego i gospodarczego młodzieży, wpajanie jej zasad ekonomii społecznej i gospodarki planowej jest rzeczą konieczną, która musi iść w parze z udostępnieniem tej młodzieży dojścia do warsztatów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PZenczykowski">Pragnę tu stwierdzić z prawdziwą wdzięcznością i wysokim uznaniem pod adresem p. Premiera, że jeśli chodzi o pracę dla młodzieży na odcinku administracji państwowej, to tam stan ten się wybitnie w ciągu ostatnich trzech lat poprawią. Widzimy, że kiedy przed trzema laty chłonność administracji i samorządów wynosiła 7.900 osób młodych rocznie, to w roku ubiegłym wynosiła ona już 11.120 osób z młodego pokolenia. A nadto, poza tym stałym uzupełnieniem naturalnego ubytku, dochodzi jeszcze ilość 20.000 młodzieży, która w ciągu ubiegłych trzech lat weszła do służby państwowej na skutek powiększenia ilości etatów i otworzenia nowych możliwości pracy w niektórych resortach.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PZenczykowski">Pod wpływem trudnych warunków, w jakich żyje nasze młode pokolenie, rodzą się w nim jako pewnego rodzaju naturalne reakcje pewne cechy wspólne, które jednoczą tę młodzież i które są wspólne dla całego młodego pokolenia, bez względu na to, czy takie lub inne w tej chwili posiada zabarwienie czy sympatie polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PZenczykowski">Mam wrażenie, że wyliczając te cechy należy się zatrzymać na pewnym radykalizmie, który cechuje młode pokolenie. Radykalizm ten wynika z dążenia do szybkiego i zdecydowanego zrealizowania swych postulatów. Radykalizm ten zresztą nie tylko się odnosi do spraw społecznych i gospodarczych, ale również cechuje on ujęcie spraw nacjonalizmu.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#PZenczykowski">Drugą z tych cech, cechą niesłychanie powszechną, cechą cenną, jest szczery i gorący nacjonalizm młodego pokolenia, powstały niewątpliwie pod wpływem bojowej i żołnierskiej tradycji pokolenia niepodległościowego. Nie jest to bowiem nacjonalizm frazesów, lecz nacjonalizm pewnej gotowości i chęci do czynu, słowem nacjonalizm pozytywny i twórczy. Zresztą, jeśli chodzi o pewne fragmenty, fragmenty niesłychanie cenne i doniosłe tego ustosunkowania się patriotycznego młodzieży, wystarczy zacytować stosunek młodego pokolenia do armii, stosunek serdeczny i pełen tak gorącego entuzjazmu i sentymentu.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#PZenczykowski">Dalszą cechą młodego pokolenia jest niewątpliwie głębokie poczucie sprawiedliwości społecznej. Wpływają na to w znacznym stopniu trudności materialne, trudności zdobycia pracy.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#PZenczykowski">W ślad za tymi dowodami realnego stosunku młodego pokolenia do czekających go zadań w Państwie, idzie również wyraźnie odpolitycznienie jego zainteresowań. Widzimy, że minęły już dziś te czasy, kiedy stare partie polityczne mówiły, że młodzież jest za nimi, że one mają młodzież w swoich rękach.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Wenda.)</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#PZenczykowski">Młodzież staje wyraźnie twarzą w twarz wobec zagadnienia odpowiedzialności za losy Państwa, wobec konieczności kształtowania przyszłych jego losów. Pojmuje te obowiązki, widzi potrzebę realnych osiągnięć i konkretnych czynów i dlatego wobec czekających ją zadań całkowicie odrzuca te rozmaite zaszczepione jej poprzednio hasła partyjne. Zdaje sobie bowiem młode pokolenie dobrze sprawę z tego, jak zaszczytne i bogate będzie przejmować dziedzictwo od pokolenia żołnierza Józefa Piłsudskiego. Wie, że Konstytucja nasza głosi, że wysiłkiem własnym winno będzie wzmóc siłę i powagę Państwa i za to będzie odpowiadać swoim imieniem i swoim honorem przed pokoleniami przyszłymi. Dowodów gorącego patriotyzmu młodzieży nie trzeba chyba w tej chwili cytować, bo jesteśmy pod świeżymi wrażeniami roku ubiegłego i pamiętamy, kiedy to w marcu i wrześniu przed siedzibą Naczelnego Wodza wznosiły się gorąco skandowane, proste, jakże pełne głębokiej treści okrzyki: — „Wodzu, prowadź”, W tym chórze okrzyków dominowały głosy młodego pokolenia, które w ten sposób swoje nastroje entuzjazmu i pełnej gotowości do czynu gorąco akcentowało i manifestowało. Warto tu jeszcze podkreślić moment ważny, to jest fakt, że całe młode pokolenie łatwo znajduje między sobą język wspólny, łatwo potrafi się między sobą dogadać, bo wie, że jest wiele spraw i zadań, które je łączą, a tak mało jest tych, które je różnią. I to jest niewątpliwie ten cenny moment, na którym oparte zjednoczenie młodego pokolenia następować będzie z każdym rokiem coraz silniej i coraz mocniej. Naturalny, zdawałoby się, rozdzwięk między starymi a młodymi zaczyna w tej chwili tracić na swojej sile, bo zresztą coraz więcej tych młodych wchodzi do prac starszego społeczeństwa, a wchodząc w to życie wnosi wysokie i dobre walory. Mam też wrażenie, że sobie dobrze wypracowuje swój stan służby dla Polski.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#PZenczykowski">Jeśli chodzi jednak o zagadnienie młodego pokolenia, którego sprawą chciałem zająć przez chwilę uwagę Wysokiej Izby, wydaje mi się, że jest tu jeden moment, który należałoby stwierdzić. Jest to sprawa niesłychanego rozproszenia tego zagadnienia między poszczególne resorty państwowe. Bez trudu mógłbym w tej chwili wyliczyć ponad 6 resortów państwowych, które są stale czynnie, urzędowo i organicznie związane ze sprawami młodzieży. Utrudnia to wybitnie jednolitą politykę wychowawczą Państwa w stosunku do młodzieży. I, aby podkreślić konieczność jednolitej polityki wobec młodego pokolenia, pragnę przytoczyć słowa Szefa Obozu Zjednoczenia Narodowego, gen. Skwarczyńskiego, który powiedział, że — „zagadnienie wychowania młodzieży dojrzało w chwili obecnej do rozstrzygnięć w skali ogólnopaństwowej. Względy obrony, konieczność planowego kierowania życiem narodu, zapewnienia im warunków rozwoju domaga się zespolenia wysiłków wychowawczych i poddania ich kierownictwu Państwa.” Sądzę, że mówiąc w tej chwili o młodym pokoleniu w Polsce, możemy mówić o nim z pełną radością, stwierdzając, że to pokolenie wnosi do budowy gmachu państwowości polskiej nowe, pozytywne i twórcze walory. Cechuje to pokolenie niewątpliwie czynna postawa wobec życia. Gorący patriotyzm i zrozumienie odpowiedzialności za losy Państwa, wytrwałość i energia, przebojowość i entuzjazm, charakteryzuje je wreszcie postawa zdobywcza i poczucie wielkości i siły naszego narodu. Młode pokolenie, mając przed sobą wielką pracę, będzie do tej pracy musiało być wprzęgane w silniejszym stopniu, przy zastosowaniu jakiejś jednolitej polityki. W trudnej pracy budowania potęgi Państwa młode pokolenie jest elementem pozytywnym, konstruktywnym i wartościowym.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#PZenczykowski">Wysoka Izbo! Ponieważ mam okazję mówić bezpośrednio po p. pośle Dudzińskim, chciałbym parę słów poświęcić i jego wystąpieniu. Uwagi te będą krótkie dlatego, że Wysoka Izba, jak zdążyłem zauważyć, odpowiednio już sama zareagowała na poszczególne momenty tego przemówienia.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#PZenczykowski">Zagadnienie policji i bezpieczeństwa, które tak namiętnie i gorąco dziś poruszał p. Dudziński, omawiał on już nie pierwszy raz. Wydaje mi się, że ono było poruszone niesłychanie gorąco, ale ta temperatura przemówienia była w całkowitej sprzeczności z rzeczywistością. Wystarczyłaby niewielka fatyga ze strony p. Dudzińskiego, aby się o tym przekonać. P. pos. Dudziński stwierdził i tutaj z tej trybuny szeroko głosił, że w Polsce zanika bezpieczeństwo publiczne. Tymczasem rzućmy okiem na cyfry Małego Rocznika Statystycznego. Widzimy tam, że z roku na rok, a zwłaszcza cyfry ostatnie wskazują wyraźnie, że rozmaite przestępstwa, które by mogły podpadać pod kategorie groźnych dla bezpieczeństwa publicznego, maleją znacznie i wybitnie. Wystarczy tylko przejrzeć ten rocznik — którego obszerniej nie cytuję, tym bardziej że nie ma p. posła Dudzińskiego — aby się przekonać, że jego zarzuty były o tyle namiętne, co i gołosłowne.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#PZenczykowski">Następnie chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na jeden moment tego przemówienia odnośnie polityki bezpieczeństwa. Wydaje mi się, że w tej chwili nasza policja — co zresztą już dzisiaj p. Wicemarszałek Wenda wyraźnie stwierdził — znajduje dowody szerokiego uznania w społeczeństwie, bo widzimy jak ofiarnie i w jakich trudnych warunkach pełni swoją służbę. Widzimy, że nie tylko widnieją coraz liczniej krzyże zasługi za dzielność na mundurach policjantów, ale mnożą się również na cmentarzach drewniane krzyże, które kryją groby tych ludzi, którzy w walce o bezpieczeństwo ludności położyli swoje życie. Jeśli chodzi o momenty natury politycznej, które tutaj p. pos. Dudziński chciał poruszyć, wydaje mi się, że to były motywy i momenty znane, bo już raz przez niego omawiane, a które można scharakteryzować jako pewnego rodzaju daltonizm polityczny. P. pos. Dudziński bowiem na każdym kroku widzi granatowy mundur policjanta i to go niepokoi. Jest to daltonizm polityczny z odcieniem na granatowo.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#PZenczykowski">Jeśli chodzi o problem ukraiński, p. pos. Dudziński zarzucił Rządowi bezprogramowość i zdawało by się, że w konsekwencji sam jakiś konkretny program wskaże. Wskazał go, owszem: program wielki i program mały. Program mały, to jest zdaniem jego zachowanie status quo, a program wielki — szeroka Ukraina nadnieprzańska. Ja sądzę, że w tej chwili również i p. pos. Dudziński nie będzie mógł osobiście wskazać środków realizacji tego ostatniego programu, a zatem pozostaje ten program, który nazywa małym. Mam więc wrażenie, że zarzucanie bezprogramowości w tej sprawie jest wybitnie subiektywne i niesłuszne. Wystarczyłaby uważna analiza przemówień w tej Wysokiej Izbie, która wyraźnie wskazywałaby, w jakich kierunkach kształtuje się nasza polityka w sprawach ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#PZenczykowski">Poruszał jeszcze p.poseł Dudziński zagadnienie Żydów i emigracji. I tutaj właściwie występował jako zdecydowany zwolennik tych tez, które zostały już wyraźnie określone przez Obóz Zjednoczenia Narodowego. Oczywiście do aspiracyj wychowawcy pionierów kolonialnych żydowskich, jakie ma p. poseł Dudziński, powracać nie warto. Jest to sprawa całkowicie indywidualnych ambicyj p. posła Dudzińskiego i sądzę, że nad tymi ambicjami w tej chwili zastanawiać się nie mamy obowiązku.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#PZenczykowski">Poruszenie zaś z tej trybuny w tak swoisty sposób spraw personalnych jednego z resortów, jest kwestią tylko osobistego taktu i sądzę, że ze względu na formę ich postawienia nie wymagają w tej chwili odpowiedniego wobec Izby naświetlenia.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#PZenczykowski">Wystąpił p. poseł Dudziński również i z innym zarzutem, zarzutem, że Ministerstwo w stosunku do narodu zajmuje niewłaściwą pozycję i mówił wówczas p. poseł Dudziński, że istnieją dwie metody postępowania, jedna to metoda ciężkiej pracy, a druga — metoda łatwego bujania. Ale, Panie Pośle, tę ciężką pracę robi Rząd i robi Obóz, raczej Panu ta druga metoda w tej chwili przypada.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-11.22" who="#PZenczykowski">Że tak jest, mam wrażenie, można przytoczyć jeden z argumentów Pana. Wiemy dobrze, jakiej próby prawdy wiadomości ukazują się w prasie partyjnej. A Pan, człowiek doświadczony, wyrobiony parlamentarzysta w tej chwili operuje argumentem wziętym z prasy — jak wynika — osobiście niesprawdzonym, jakiegoś p. Muca? Z tego, co Pan tutaj był łaskaw cytować, wynika zupełnie wyraźnie, że na pewno zachodzi duża rozbieżność tego artykułu z rzeczywistością i ja sądzę, że operowanie takimi niesprawdzonymi argumentami to właśnie klasyczna metoda tego bujania. Jeśli chodzi o stanowisko, które p. pos. Dudziński zajął, jako pewnego rodzaju zwolennik Obozu, jako ten człowiek, który się w tej chwili troszczy i kłopocze o Obóz, to chciałbym prosić — jako członek tego Obozu — żeby Pan Poseł był łaskaw się tym nie niepokoić i nie kłopotać. Proszę o to właśnie w imię tego napisu na sztandarze 1 pułku szwoleżerów, który Pan cytował. Raczej lepiej się martwić o swoje sprawy, a nie o sprawy innych. Obóz na pewno sam wie, co ma robić i nie będzie się uciekać do rad i wskazań Pana Posła.</u>
+ <u xml:id="u-11.23" who="#PZenczykowski">Jeśli chodzi jeszcze o dalsze wystąpienie Pana Posła w roli obrońcy idei zjednoczenia, to sądzę, że jest Pan tym obrońcą nieproszonym. Na pewno i bez Pańskich tego rodzaju argumentacji zjednoczenie następuje. A że następuje, to wiemy o tym dobrze; mieliśmy tego niejednokrotnie dowody. Wyraźnie też podkreślamy, czy się to Panu podoba, czy nie podoba, zjednoczenie narodu na platformie naszej idei następuje i następować będzie dalej.</u>
+ <u xml:id="u-11.24" who="#PZenczykowski">Chciałbym wreszcie jeszcze jeden poruszyć moment, który Pan był łaskaw tutaj omówić, to jest zagadnienie ordynacji wyborczej. Panie Pośle, ja cenię kawaleryjską Pana przeszłość, ale ordynacja wyborcza to nie są wyścigi konne i tutaj żadne terminy jako meta grać roli nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-11.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Gdula.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PGdula">Wysoka Izbo! W ciągu ostatnich lat w związku z przyrostem ludności, wzrostem bezrobotnych nie tylko w miastach, ale przede wszystkim na wsi, częściowo na skutek wstrząsów gospodarczych i społecznych wywołanych kryzysem sprawa uprzemysłowienia kraju i uruchomienia nowych warsztatów pracy nabrała cech problemu, który wymaga zasadniczego rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#PGdula">W opinii powszechnej nabiera coraz większego znaczenia sprawa zmiany stosunku ilościowego ludności miast i wsi, a w związku z tym przemiany struktury gospodarczo - społecznej Państwa. Jesteśmy świadkami coraz zwiększającego się przypływu ludności ze wsi do miast za zarobkiem, który znaleźć spodziewa się w mieście bezrobotny małorolny czy bezrolny, pędzony głodem za kawałkiem chleba. Dojrzewa więc sprawa należytego przygotowania miast do wchłonięcia wielkich ilości nowych mieszkańców. Postawiona teza zmiany stosunku ludności miast i wsi z 1:2 na 1:1 iw związku z tym konieczność urbanizacji miast, przygotowania tych miast okazuje się rzeczą pilną, rzeczą, którą mają rozwiązać w najbliższej przyszłości same miasta.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#PGdula">Pragnę poświęcić kilka uwag sprawie inwestycyj miejskich, które mają nie tylko rozwiązać problem bezrobocia miejskiego, ale częściowo i wiejskiego, przygotować konieczne warunki dla rozwoju warsztatów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#PGdula">Sytuacja na odcinku inwestycyj publicznych w miastach przedstawia się bardzo poważnie, jeżeli mają one spełnić zadania, które na nie rzeczywistość nakłada. Stwierdzić należy, że znaczenie inwestycyj miejskich nie jest należycie doceniane w życiu gospodarczo-społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#PGdula">Podstawowe zagadnienia, jakimi są pomiary i plan zabudowania miast, tereny miejskie dla rozbudowy, znalazły skromne rozwiązanie. W ciągu 5 lat uzyskało 188 miast i osiedli na pomiary i plany zabudowania kwotę 5.047.700 zł, a to z Funduszu Pracy, Komunalnego Funduszu Pożyczkowo-Zapomogowego, Państwowego Funduszu Budowlanego. Pożyczki wprawdzie były długoterminowe, ale o wielkiej rozpiętości stopy oprocentowania, o rozmaitych wymaganiach formalnych, które często zniechęcają poszczególnych kredytobiorców. Scalenie kredytów do jednego źródła i ustalenie niskiego oprocentowania spowoduje normalny bieg uzyskiwania kredytów i wzmożenie akcji własnej związków samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#PGdula">W tej podstawowej sprawie dla miast i osiedli ustalenie programu kredytowania będzie gwarancją przeprowadzenia do końca i w całości pomiarów i planów zabudowania, uwolni samorządy od ciągłej troski o uzyskanie kredytów, przerywania i marnotrawienia rozpoczętych robót.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#PGdula">Byłoby wielce interesującym przeprowadzenie badań, ile zmarnowało się pieniędzy w związkach samorządowych na skutek zmieniających się ustaleń podstaw prawnych, normujących sprawę sporządzania pomiarów i planów zabudowania, uzgodnień z władzami nadzorczymi, zmian w sporządzonych i gotowych planach rozbudowy dla poszczególnych miast i osiedli w należności od zmieniających się zasad planowania i wymagań urbanistycznych.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#PGdula">Potrzeby kredytowe są w tej dziedzinie bardzo wielkie. Zakończenie rozpoczętych podstawowych prac pomiarowych wymaga kredytu w wysokości około 10 milionów zł. Pomoc finansowa w sumie 2½ miliona zł rocznie umożliwiałaby w ciągu 10 lat wykonanie pomiarów i ogólnych planów zabudowania dla 300 miast i osiedli łącznie z już rozpoczętymi pracami. Problem tak rozwiązany uchroni miasta i mieszkańców od niepowetowanych błędów, pozwoli miastom i osiedlom na prawidłowy rozwój i racjonalne prowadzenie działalności inwestycyjnej. Wydatki miejskie na drogi i place publiczne w ciągu ostatnich lat 3 nie uległy zasadniczej zmianie, wahają się w cyfrach od 22 do 23 milionów zł, które dalekie są od zaspokojenia potrzeb komunikacyjnych miast.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#PGdula">Trzeba sobie powiedzieć, że dzięki Funduszowi Pracy i wkładom własnym związków samorządowych sytuacja ta o tyle ma wielkie znaczenie dla przyszłości rozwoju miast, że wystarczy w miastach poprowadzenie chodnika, wytyczenie drogi, zaopatrzenie tej drogi w takie rzeczy najkonieczniejsze, jak oświetlenie elektryczne, a koszty tej ulicy czy drogi w bardzo a bardzo szybkim tempie opłacają się i powodują szybkie wzmaganie się wkładów prywatnych inwestycyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#PGdula">Drugim podstawowym problemem inwestycyjnym jest elektryfikacja. W tej dziedzinie jesteśmy na jednym z ostatnich miejsc wśród państw zachodniej Europy, mimo naturalnych źródeł energii elektrycznej. Na 602 miasta w Polsce około 100 miast jeszcze nie jest zelektryfikowanych. Sytuacja elektrowni istniejących przedstawia się ciężko w związku z wahaniami koniunkturalnymi. W czasie kryzysu elektrownie nie przeprowadzały prac renowacyjnych, tym więcej inwestycyjnych, w czasie koniunktury zaś nie mogły nadążyć zapotrzebowaniom mocy i energii elektrycznej, nie mając należycie zabudowanej sieci, siłowni i urządzeń rozdzielczych. Stąd wynikły ogólne starania o kredyt. Stwierdzić należy, że kredyty, przeznaczone w roku ubiegłym na elektryfikację, tylko w 40% zostały udzielone w formie pożyczek elektrowniom, reszta została przeznaczona na budowę linii Mościce — Starachowice — Warszawa.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#PGdula">W trzyletnim planie inwestycyjnym kwota na elektryfikację została podwojona w stosunku do ubiegłych 2 lat. Należy mieć nadzieję, że potrzeby elektrowni miejskich zostaną w większej mierze uwzględnione, jeśli mamy je wpleść w wielkie sieci o bardzo wysokim napięciu, a pozostałe miasta mają zaznać dobrodziejstwa nowoczesnej kultury.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#PGdula">Zagadnienie budownictwa szkolnego na terenie miast należy do zasadniczych obowiązków miast. W ciągu ostatnich lat obniżyły się wydatki zwyczajne miast na akcję budownictwa szkolnego, choć przyrost młodzieży szkolnej w miastach w ciągu ostatnich 8 lat wynosił na wsi 22,6%, w miastach 26,4%. Potrzeby w zakresie budownictwa szkolnego narastają w miastach, zwłaszcza w miastach C. O. P.-u w związku z podniesieniem gospodarczym tej części Państwa. Miasta nie są w stanie poświęcić więcej finansów nie tylko na budownictwo szkół powszechnych, przedszkoli, ale i na budownictwo szkół średnich, ponieważ stan finansowy miast jest ciężki. Pomoc z Funduszu Pracy i Towarzystwa Popierania Budowy Szkół Powszechnych jest niewielka, a i inne potrzeby inwestycyjne są też konieczne. Powrót do finansowej pomocy miastom ze strony Państwa wydaje się koniecznością, jeżeli miasta nie mają się załamać pod ciężarem nakładanych obowiązków, wymagających dalszego finansowego obciążenia i usuwania zaniedbań na polu budownictwa szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#PGdula">Na wyższym poziomie kultury stawiamy te nieliczne miasta, w których zostały wybudowane wodociągi i kanalizacje. W r. 1938 było czynnych zakładów wodociągowych 165, kanalizacyjnych 120. W najbliższym dziesięcioleciu należy rozbudować lub przebudować istniejące w miastach stare zakłady wodociągowo-kanalizacyjne, ukończyć 72 rozpoczęte w r. 1933 w 59 miastach przedsiębiorstwa wodociągowo - kanalizacyjne, rozpocząć budowę nowych takich przedsiębiorstw w 177 miastach i uzdrowiskach. Realizacja tego programu wyniesie około 1 miliarda zł, realizacja programu minimalnego 200 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#PGdula">Niemniej podstawowymi inwestycjami dla miast są gazownie, rzeźnie, chłodnie, targowiska, hale targowe, choć na planie drugim wobec poprzednich.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#PGdula">Przy rozpatrywaniu zagadnienia inwestycyjnego w miastach nie możemy pominąć sprawy wyraźnie wytkniętego planu gospodarczych inwestycyj Państwa na poszczególnych terenach i sprawy sfinansowania przedsiębranych inwestycyj miejskich. W ostatnich latach plan gospodarczy inwestycyj państwowych staje się coraz wyraźniejszy, czego wyrazem jest uchwalona w komisji ustawa inwestycyjna. Do planu państwowego mogą i winny być dostosowane plany inwestycyjne miast, zwłaszcza na terenie C. O. P.-u.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#PGdula">Zagadnienie sfinansowania inwestycyj miejskich staje się dla miast obarczonych nasileniem bezrobocia coraz trudniejsze. Malejące możliwości finansowania przez samorząd inwestycyj miejskich w charakterze wkładów własnych, warunkujących uzyskanie zapomóg i pożyczek z Funduszu Pracy i Polskiego Banku Komunalnego, zagrażają w ogóle rozbudowie inwestycyj. Możności uzyskania kredytów w instytucjach kredytowych po oddłużeniu spadły do minimum, kredyt w Banku Gospodarstwa Krajowego i w bankach komunalnych jest za drogi.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#PGdula">Sprawa inwestycyj, warunkujących rozwój miast, wobec konieczności zmian strukturalnych, gospodarczo-społecznych nabiera cech pilnej konieczności.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#PGdula">Przy finansowaniu inwestycyj w poszczególnych miastach musi się wziąć pod uwagę konieczność różniczkowania warunków kredytowych i dostosowania ich do finansowych możliwości miast, które przedstawiają się rozmaicie. Miastom potrzeba zasadniczo dotacyj, wyjątkowo silnym finansowo pożyczek długoterminowych nisko oprocentowanych. Inwestycje miejskie powodują rozwój inwestycyj prywatnych, jak to wykazały obliczenia efektu gospodarczego 1 złotówki, włożonej przez m. Warszawę w urządzenie niektórych ulic miejskich. W Gdyni obliczenia wykazały, że każdy złoty, wydatkowany na inwestycje publiczne, pociąga za sobą 51 zł kapitałów inwestycyjnych prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#PGdula">Stwierdzić należy, że wielkie zagadnienia inwestycyjne miejskie nie są realizowane w odpowiednim tempie. Konieczną jest rzeczą uwzględnienie w ogólnym planie inwestycyjnym miejskim zharmonizowania inwestycyj miejskich z potrzebami ogólnopaństwowymi i wysunięcie ich w tym planie ogólnopaństwowym na bliższe miejsce, aniżeli to się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#PGdula">Miasta w istniejących warunkach finansowych nie są w stanie rozwinąć realnego ruchu inwestycyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-13.20" who="#PGdula">Należy rozważyć, czy stworzenie banku inwestycyjnego i samorządowego obok działalności finansowej Funduszu Pracy, ograniczonej do finansowania samorządów, nie rozwiązałoby kapitalnego zagadnienia finansowania samorządowych robót inwestycyjnych, tak koniecznych dla rozwoju gospodarczego Państwa i przemiany gospodarczo społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-13.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Szwed.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PSzwed">Wysoka Izbo! Według art. 72 Konstytucji z 23 kwietnia 1935 r. administracja państwowa jest służbą publiczną, a sprawują ją: administracja rządowa, samorząd terytorialny, samorząd gospodarczy. Według art. 75 Konstytucji do urzeczywistnienia zadań administracji państwowej w zakresie potrzeb miejscowych powołuje się samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny. Najistotniejszym przeto momentem samorządu terytorialnego są zadania publiczne, ciążące na gminach wiejskich, miastach i samorządach powiatowych i wojewódzkich. Do realizacji tych zadań potrzebne są finanse. Sprawa więc finansów samorządowych traktowana być musi właściwie tylko od strony zadań samorządów, znaczenia tych zadań dla miejscowego społeczeństwa i Państwa, wagi ich w porównaniu z zadaniami objętymi budżetem Skarbu Państwa i w powiązaniu działalności samorządu z działalnością władz rządowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PSzwed">Nie licząc szeregu zadań z poruczonego zakresu działania, obowiązki samorządu terytorialnego są u nas rozległe i bardzo ważne dla Państwa i jego obronności. Samorząd ma na utrzymaniu przeszło trzykrotnie więcej dróg o twardej nawierzchni niż Państwo. Liczba łóżek w szpitalach samorządowych prawie czterokrotnie przekracza liczbę łóżek w szpitalach państwowych. Wydatki samorządu na opiekę społeczną są 3,5 razy wyższe od wydatków Państwa. Budowa i utrzymanie szkół, poza utrzymaniem nauczycieli, obciąża gminy. Jak wielką jest rozpiętość potrzeb na zaspokojenie szkolnictwa, widzimy to z cyfr przeciętnych wydatków na głowę mieszkańca danej jednostki samorządowej. Gminy wiejskie mają tu wydatki przeciętne od 50 gr do 1 zł 18 gr na jednego mieszkańca, zaś miasta od 1.40 zł do 4.70 zł i więcej. A przecież nie wszystkie potrzeby są zawsze zaspokojone. W szeregu gmin wiejskich preliminuje się na leczenie ubogich zaledwie 1/4 lub 1/6 część tych wydatków, jakie były czynione w latach poprzednich. W miastach niewydzielonych na remonty ulic i dróg preliminuje się niejednokrotnie tylko 1/60 część tego, co potrzeba na prawidłowy remont corocznie. Życie wymaga jednak pokrywania większych wydatków, nowe deficyty rosną i znowu staniemy przed koniecznością nowego oddłużenia.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PSzwed">Gminny podatek wyrównawczy, po raz czwarty już przedłużany, stał się głównym źródłem dochodowym gmin wiejskich, gdyż stanowi szczególniej na ziemiach wschodnich 80 — 85% preliminowanych dochodów gminy. System tego podatku prowadzi często do tego, że płatnicy, znajdujący się w gorszym położeniu gospodarczym, płacą więcej aniżeli ich sąsiedzi, posiadający więcej lepszych gruntów. Ma to miejsce szczególnie w tych powiatach województw wschodnich, gdzie właściciele gospodarstw rolnych na dużych połaciach mają gorszy stosunek gruntów uprawnych do nieuprawnych. Dla przykładu przytoczę gminę baksztańską powiatu wołożyńskiego, gdzie rolnicy mają z reguły 1/5 część gruntów pierwszej kategorii, a resztę drugiej kategorii, a iloraz obciążenia ich podatkiem wyrównawczym w stosunku do państwowego podatku gruntowego wynosi 3,74, podczas gdy płatnicy sąsiednich gmin, posiadający po połowie grunty pierwszej i drugiej kategorii, obciążeni są ilorazem od 1,1 do 1,7.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PSzwed">Na miastach ciąży zadanie racjonalizowania obrotu handlowego przez urządzanie odpowiednich targowisk, hal targowych, chłodni itp. Cała niemal dziedzina zdrowotności publicznej łącznie z zaopatrywaniem ludności w wodę należy do zadań samorządu. Prowadzone przez samorząd przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, jak wodociągi, elektrownie, gazownie itp. posiadają ważne znaczenie nie tylko w czasie pokoju, lecz i w czasie wojny.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#PSzwed">„Zagadnienie samorządu i jego finansów jest zagadnieniem, które musi żywo interesować zarówno miejscowe społeczeństwo, jak i Państwo. Błędem byłoby stawianie sprawy w ten sposób, że zadania publiczne samorządu mają być realizowane o tyle tylko, o ile wystarczą na to środki po zaspokojeniu wszystkich potrzeb, objętych budżetem Państwa. Zadania samorządu powinny być traktowane na równi z zadaniami, objętymi budżetem Państwa.” Dlatego też sprawa finansów komunalnych jest podstawową dla gospodarki samorządu, o ile spełnić ma on te rozliczne i bardzo ważne zadania, nałożone szeregiem ustaw dotychczasowych i projektowanych.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#PSzwed">Równie ważną kwestią jest sprawa uregulowania i finansowania niezbędnych inwestycji Tymczasem widzimy, że zasadnicza ustawy a mianowicie ustawa o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych z sierpnia 1923 r. w ciągu 15 lat swego istnienia doznała 44 zmian, a więc prawie po 3 rocznie, i to zarówno przed kryzysem gospodarczym, jak i po kryzysie. Nic też dziwnego, że jak ta ustawa szła W strzępy, tak też i gospodarka samorządu rozstrajała się coraz bardziej z upływem lat. Stan ten dokładnie jest znany Rządowi, gdyż na posiedzeniu Sejmu w dniu 1 grudnia 1937 r. p. Wicepremier i Minister Skarbu Kwiatkowski tak określił położenie samorządu: — „Rząd realizował dwie akcje sprzeczne w założeniu w stosunku do samorządu terytorialnego. Z jednej strony zwężał podstawy finansowe samorządu przez obejmowanie dla siebie wciąż nowych źródeł dochodowych, a z drugiej przerzucał wykonywane przez siebie obowiązki — przeważnie kosztowne —- na barki samorządu. W ten sposób samorządy doszły do stanu zupełnej wegetacji. Co gorsza, szereg opłat i podatków związanych organicznie z życiem, zadaniami i celami samorządowymi, przejął dla siebie bezpośrednio lub pośrednio Skarb.” Nic też dziwnego, że w następstwie tego stanu rzeczy trzeba było ratować samorząd terytorialny od zupełnego upadku, trzeba było zastosować bardzo radykalną kurację, jaką za pośrednictwem komisji oszczędnościowo-oddłużeniowych Rząd zastosował do związków samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#PSzwed">W rezultacie akcji oddłużeniowej, która objęła 51 miast wydzielonych na ogólną liczbę 53, 410 miast niewydzielonych na ogólną liczbę 550, 165 powiatowych związków samorządowych na ogólną liczbę 239, 1 wojewódzki związek samorządowy na ogólną liczbę 2 i 314 gmin wiejskich — z ogólnej sumy zadłużenia 1.105 milionów zł umorzono tym samorządom 35%, czyli 351,5 miliona zł, z czego 330,5 miliona zł dotknęło wierzycieli publiczno-prawnych, w czym należności Skarbu Państwa wyniosły 231 milionów zł, wierzyciele zaś prywatni stracili około 21 milionów zł, tj. około 12,5% swoich należności.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#PSzwed">Od roku Rząd przejął na siebie obowiązek wypłacania dodatku mieszkaniowego nauczycielom szkół powszechnych w gminach wiejskich, w bieżącym roku ma przejąć ten obowiązek od miast niewydzielonych, a w r. 1940 od miast wydzielonych. Przez to odciąży te samorządy o sumę około 17 milionów zł rocznie. Wreszcie od roku Rząd stosuje dotacje dla samorządu terytorialnego w wysokości 10 milionów zł rocznie i dotacja ta ma być stosowana jeszcze dwa lata, tj. do czasu uchwalenia nowej ustawy o uregulowaniu finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#PSzwed">Dotychczasowe posunięcia Rządu mają doprowadzić choćby do częściowego zrównoważenia budżetów samorządu terytorialnego, do ożywienia ich wegetacji i świadczą o zrozumieniu roli samorządu i wagi zleconych mu zadań publicznych, Tym niemniej jednak sprawa przyspieszenia zasadniczej reformy finansów samorządowych jest bardzo pilną, gdyż dotychczasowy system w wyniku tych 44 zmian jest raczej tylko szeregiem fragmentów, nie zawsze powiązanych w logiczną całość.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#PSzwed">Tej zapowiedzianej przez Rząd zasadniczej reformie finansów komunalnych powinno towarzyszyć z jednej strony rozgraniczenie zadań publicznych pomiędzy Skarb Państwa i samorządy poszczególnych stopni i to poczynając od takich zadań, jak budowa szkół powszechnych, czego gminy wiejskie i większość miast o własnych siłach dokonać nie mogą, jak zagadnienie zdrowia publicznego i związana z nim sprawa kosztów leczenia ubogich, czego znów bez ustawowo przewidzianego współudziału Skarbu Państwa nie da się rozwiązać, jak zagadnienie utrzymania i remontu dróg i ulic przez podział wpływów z opłat drogowych pomiędzy związki powiatowe, miasta i gminy wiejskie. Z drugiej zaś strony do zasadniczej reformy finansów trzeba podchodzić z tym nastawieniem, że na barki samorządu nie można narzucać żadnych nowych obowiązków, żadnych nowych wydatków, na których pokrycie nie wskazują żadnych nowych źródeł dochodowych nowe projekty ustaw, choćby bardzo pilne i potrzebne, jak również nie mogą być samorządowi odbierane lub zmniejszane jakiekolwiek dochody bez zmniejszenia równocześnie obowiązków. Leży to w interesie całego społeczeństwa i gospodarstwa narodowego i powinno to interesować również w wysokim stopniu Skarb Państwa, który w ostatecznym wyniku poniesie konsekwencje finansowe dezorganizacji samorządu, podobnie jak poniósł je już przy oddłużeniu. Należy bowiem pamiętać o wzajemnej zależności, wzajemnym oddziaływaniu i przenikaniu się gospodarki Państwa i samorządu. I dlatego nie wolno dopuścić w ogóle do dezorganizacji gospodarki samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#PSzwed">Pamiętając o tym, że na czoło wysuwa się obecnie zagadnienie zwiększenia obronności Państwa, nie trzeba zapominać, że szereg zadań samorządowych posiada duże znaczenie zarówno dla całego życia gospodarczego, jak i dla obronności Państwa. Trudno by przecież odmówić tego znaczenia problemowi dróg samorządowych, zagadnieniu zdrowia publicznego, oświaty, zakładom i przedsiębiorstwom samorządowym użyteczności publicznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Głos ma p, Łysiak,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PLysiak">Wysoki Sejmie! Zabierając głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako rzecznik Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej mam obowiązek w świetle faktów przedstawić politykę Rządu i społeczeństwa polskiego w stosunku do narodu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PLysiak">Pragnę do zagadnienia tego podejść naprawdę rzeczowo, spokojnie i obiektywnie, Mimo to doskonale zdaję sobie sprawę z trudności mego zadania nie tylko z uwagi na zawiłość samego problemu, ale przede wszystkim z uwagi na pewien specyficzny nastrój, na atmosferę, i — że się tak wyrażę — klimat psychiczny, który w tej Izbie i poza Izbą wokół naszej sprawy się wytworzył. Bowiem bezspornym faktem jest, że przeważająca część przedstawicieli społeczeństwa polskiego i polityków polskich już na sam dźwięk słowa: Ukraina i ukraiński wpada w stan psychiczny, który nie tylko wyklucza możność spokojnego rozważania tego naszego zagadnienia, ale wprost graniczy z histerią, czego świadkami byliśmy w ubiegły poniedziałek, kiedy na pierwsze słowa naszego mówcy odezwały się słowa, że ukraińskiego narodu nie ma i Ukrainy nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PLysiak">Tym niemniej właśnie — zdaniem moim — obecna dyskusja budżetowa daje doskonały asumpt do spokojnego wysłuchiwania myśli pewnych przedstawiciela narodu ukraińskiego, a to ze względu na zasadniczy ton, który jak nić przewodnia przewijał się w przemówieniach szeregu mówców polskich w tej Izbie i na Komisji Budżetowej. Prawie każdy z mówców polskich podkreślał trudne, ciężkie, a jak niektórzy się wyrażali, nawet „tragiczne” geopolityczne położenie narodu i Państwa Polskiego, wciśniętego między dwa olbrzymie bloki na wschodzie i na zachodzie o wiadomej dynamice i prężności politycznej. Z tego oczywistego faktu mówcy ci wyciągali odpowiednie wnioski i dawali pewne wskazania w dziedzinie polityki wewnętrznej, gospodarczej, wzmożenia potencjału obronności itp.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#PLysiak">Jednakowoż — zdaniem moim — prawie każdy z tych mówców popadał w jeden błąd zasadniczy. Przedstawiał bowiem sprawę tak, jak gdyby Państwo Polskie było pod względem narodowym państwem jednolitym, gdy rzeczywisty stan jest zupełnie inny i bezspornym faktem jest, że prawie 1/3 część obszaru Państwa, specjalnie na wschodzie, w zwartym skupieniu zamieszkana jest przez narodowość ukraińską i białoruską. Jeden rzut oka na jakakolwiek mapę rozsiedlenia narodowościowego przekona nas o tym dowodnie. I właśnie ten moment pragnąłbym wziąć jako punkt wyjścia przy dzisiejszych moich rozważaniach.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#PLysiak">Wysoka Izbo! W r 1935 zaistniał w stosunkach polsko-ukraińskich bardzo poważny moment zwrotny. Oto przeważająca część społeczeństwa ukraińskiego, skupiona w obozie narodowym, reprezentowanym przez Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne, stanęła na stanowisku realnym i zainicjowała politykę unormowania zaognionych dotychczas stosunków na odcinku polsko-ukraińskim. Podjęła ona próbę uzgodnienia ukraińskiej racji narodowej z polską racją państwową, przy czym kierowała nami nie chęć uzyskania tych czy innych korzyści względnie zdobyczy doraźnych, ale dążenie do podejścia do zagadnienia ze stanowiska szerszego i do spojrzenia na niego z perspektywy dalszej. Albowiem historia tych naszych stosunków dała pewnik niezbity, że eksterminacyjna polityka polska wobec narodu ukraińskiego w przyszłości doprowadziła do osłabienia wewnętrznego Państwa Polskiego, do wmieszania się czynników obcych w te stosunki i w rezultacie do wiadomych faktów z końca XVIII stulecia. A gdy ten proces historyczny i nas wciągnął w swój wir zawrotny, doprowadzając i nas do utraty naszej państwowości na rzecz tej samej potęgi wschodniej — uważaliśmy, że mamy wspólny interes polityczny w załatwieniu naszych porachunków wzajemnych, że powinniśmy dążyć do stworzenia na obszarach naszych pewnego rodzaju kondominium, do godziwego rozgraniczenia sfer naszych wpływów, a w konsekwencji — do stworzenia tutaj stanu prawdziwego spokoju i normalnych warunków dla dalszego bytowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#PLysiak">Dalszą przesłanką tej naszej polityki był fakt bezsporny zupełnego fiaska dotychczasowej polityki polskiej, polityki eksterminacyjnej w stosunku do narodu ukraińskiego, otwarcie głoszonej przez tzw. Obóz Narodowy, jako jedyne wskazanie w tej dziedzinie, a faktycznie wyznawanej i realizowanej przez przeważającą część społeczeństwa polskiego. Rzeczywistość bowiem wykazała, że jesteśmy za silni, zanadto uświadomieni i że za wiele nas jest, by można nas zetrzeć z oblicza tej ziemi. Wręcz przeciwnie. Właśnie ostatnie 20-lecie powojenne stanowi erę bezspornego, potężnego wzrostu dynamiki ukraińskiego ruchu narodowego na wszystkich obszarach zamieszkanych przez naród ukraiński i to właśnie stanowi jedyny powód aktualizacji problemu ukraińskiego w dziedzinie międzynarodowej. Że moment ten społeczeństwo polskie zapoznaje, też chyba stanowi truizm, jakiego udowadniać nie potrzebuję. I cieszy mnie, że dzisiejsze wystąpienie p. Dudzińskiego te moje myśli w zupełności potwierdziło.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#PLysiak">W naszym więc rozumieniu były to wszystko okoliczności, które winny były doprowadzić do zmiany dotychczasowego negatywnego nastawienia społeczeństwa polskiego do narodu ukraińskiego i powinny były zapoczątkować tutaj, na tej naszej ziemi nową erę.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#PLysiak">Niestety, rzeczywistość poszła zupełnie innymi torami — i właśnie w ciągu ostatnich 3 lat polityka Rządu i' społeczeństwa polskiego w kwestii ukraińskiej zupełnie wyraźnie wykazuje linię coraz większego zaostrzenia, które specjalnie w roku ubiegłym doszło do punktu kulminacyjnego swego nasilenia.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#PLysiak">Oczywiście nie mam zamiaru ani tym bardziej możności w tym bardzo krótkim czasie, który mam do dyspozycji, wyczerpania całego ogromu materiału z dziedziny chociażby nawet samego resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i z konieczności ograniczę się tylko do rzeczy najważniejszych. Sądzę jednak, że i one w zupełności wystarczą do obiektywnego zilustrowania naszej tezy o wprost niespotykanym dotychczas w naszej historii powojennej zaostrzeniu kursu antiukraińskiego ze strony miarodajnych czynników i społeczeństwa polskiego, specjalnie w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#PLysiak">Przede wszystkim jesteśmy świadkami planowego i konsekwentnego pochodu władz administracji ogólnej przeciw ukraińskim organizacjom kulturalno — oświatowym i społecznym. Z błahych, zazwyczaj nie zbadanych dokładnie albo wręcz fałszywie przedstawionych powodów rozwiązuje się istniejące czytelnie — „Proświty”, kółka — „Silskiego Hospodara”, stowarzyszenia sportowe i inne. Odwołania od tych decyzyj władz I instancji do władz wyższych z reguły pozostają bez skutku i przychodzą odpowiedzi stereotypowe, na gotowych już formularzach, które oczywiście decyzje I instancji potwierdzają. Coraz trudniej jest uzyskać zezwolenie na odbycie jakiegoś zwykłego przedstawienia amatorskiego, jakiegoś koncertu, a nawet urządzenie święta Mikołaja dla dzieci, albo też wieczoru sylwestrowego. Na członków zarządów tych organizacyj Ukraińskich panowie starostowie sypią grzywny i kary pieniężne, nieraz sięgające setek złotych, co oczywiście robione jest w zrozumiałym celu i w zrozumiałej intencji. W ogóle lwia część pracy zarządów tych organizacyj idzie u nas obecnie na pisanie rekursów, skarg, odwołań, którę zresztą z góry skazane są na niepowodzenie, ulegają zupełnie mechanicznemu zgilotynowaniu przez olbrzymi, szeroko rozbudowany aparat administracyjny.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#PLysiak">Przyznajemy, że metody postępowania są tutaj na różnych obszarach zamieszkałych przez ludność ukraińską różne, i z tego punktu widzenia zrozumiałym jest dla nas oświadczenie p. Premiera, które był łaskaw w tej materii złożyć na posiedzeniu Komisji Budżetowej. Ale jeśli nawet metody postępowania są na różnych obszarach różne, to tendencja, która im przyświeca, jest jedna i ta sama. I właśnie ciekawa rzecz, że posłowie ukraińscy z Wołynia zupełnie niezależnie podali szereg faktów, których wymowa jest oczywista. Tam w ogóle jest teraz tendencja polityczna tego rodzaju, aby zorganizowane życie ukraińskie zniwelować zupełnie. Wiemy o tym, że uległy likwidacji prawie wszystkie stowarzyszenia oświatowe i kulturalne ukraińskie, a na przykład prenumerowanie gazety albo czytanie książki ukraińskiej graniczy tam prawie że ze zbrodnią stanu. Skutki, oczywiście, tej polityki są już obecnie widoczne i nie kto inny jak właśnie p. Minister Sprawiedliwości na posiedzeniu Komisji Budżetowej przy debacie nad jego resortem był łaskaw nam podać cyfry statystyczne, dotyczące przestępców (politycznych w całym Państwie, których wymowa jest rewelacyjna. Okazuje się, że 52% przestępców politycznych całego Państwa przypada właśnie na Wołyń, z czego przypada 50% na przestępców komunistycznych, Z tego więc punktu widzenia nie sądzimy, żeby polityka ta mogła poszczycić się specjalnymi sukcesami, o ile naturalnie za taką politykę uznamy mechaniczną niwelację zorganizowanego życia ukraińskiego przez władze administracyjne i policję, To samo, jeszcze w znaczniejszym stopniu, odnosi się do wszelkich publicznych wystąpień na podstawie ustawy o zgromadzeniach, Mnie samemu kilka dni temu zdarzył się wypadek, że całkiem legalnie i formalnie zwołane przeze mnie zabranie przedstawicieli społeczeństwa w Żurawnie, w tej mieścinie, w której mieszkam, gdzie tematem mego referatu było przygotowanie do nadchodzących wyborów samorządowych, zostało przez policję rozpędzone i rozwiązane. Posłyszałem zapewnienie, że to się stało na polecenie starosty, Zwróciłem się telefonicznie z interwencją, to także nie odniosło skutku. Wiem z góry, z jaką odpowiedzią się spotkam, zresztą odpowiedzi te są zawsze stereotypowe, że przecież przed każdym z nas stoi otworem droga wniesienia odwołań, że możemy się żalić i że poszczególne fakty niczego nie stanowią. Kto wie jednak, czy właśnie podobne twierdzenia, których ironia ukryta graniczy wprost z okrucieństwem, nie są gorsze, aniżeli otwarte stwierdzenie, do czego się właściwie zmierza i do czego się zdąża.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#PLysiak">Dalsza sprawa to sprawa tzw. rewindykacji rzekomo utraconych dusz polskich i organizacja szlachty zagrodowej. Nie mamy i nie możemy mieć nic przeciwko temu, jeśli ktokolwiek z tych lub innych pobudek zechce rozerwać więź wiążącą go dotychczas z jedną narodowością i oświadczyć się jako przynależny do narodowości drugiej, pod warunkiem jednak, że stanie się to zupełnie dobrowolnie i bez czyjegokolwiek bezpośredniego albo pośredniego przymusu.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#komentarz">(Głos: Bez terroru.)</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#PLysiak">A to przede wszystkim z tego powodu, że wiemy, iż masowe procesy asymilacyjne w czasach obecnych w ogóle nie istnieją, a poszczególne wypadki asymilacji oczywiście istnieją, ale są sporadyczne i raczej odnoszą się do jednostek, których moralna wartość, zdaniem naszym, jest bardzo niska i których utrata np. nam żadnej szkody nie przynosi, a sądzę, że nie przynosi też żadnej korzyści Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#PLysiak">Zupełnie inaczej wygląda sprawa, jeśli Ukraińców zmusza się do porzucenia swej wiary i narodowości w drodze przymusu bezpośrednie go lub pośredniego, jeśli grozi się im usunięciem z zajmowanej posady, gdy swojej wiary lub narodowości nie porzucą, albo też od zmiany wiary i narodowości uzależnia się przyjęcie na pewne posady, a że takie fakty istnieją, nikt temu nie zaprzeczy. W tym wypadku oczywiście akcję taką określić musimy jako atak na najświętsze dobro człowieka, jego duszę, i oczywiście tej akcji z całą stanowczością się sprzeciwiamy i sprzeciwiać się będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#PLysiak">Organizowanie tzw. szlachty zagrodowej, według oświadczeń panów kierowników tej akcji, również ma na celu w drodze bezpośredniego lub pośredniego przymusu wydrzeć tysiączną rzeszę tych Ukraińców greckokatolickiego obrządku, którzy od wieków są członkami naszego społeczeństwa, z łona naszego narodu. Argument, że są to zukrainizowani Polacy, oczywiście, nie wytrzymuje krytyki z tego względu, że my, jako narodowość nie panująca, nie mieliśmy żadnej możności przeprowadzania tak masowej asymilacji wobec innej narodowości. Zresztą twierdzenie takie, zdaniem naszym, kłóci się też z twierdzeniem przez stronę polską powtarzanym o wyższości kultury polskiej nad kulturą ukraińską. Ale jakkolwiekby sprawa wyglądała, uważamy, że są to już procesy historyczne, społecznie dawno przebrzmiałe, i nasze stanowisko jest, ażeby to, co istnieje, istniało dalej — qujeta non movere. Uważamy, że wszczynanie podobnie gwałtownej akcji masowej w stosunku do ludzi, żyjących spokojnie wśród swego środowiska, równoznaczne jest w dzisiejszych czasach z rzucaniem płonących żagwi w i tak już zaognione stosunki na naszym terenie. Oczywiście, że tej akcji musimy się przeciwstawiać. Wyrażamy przy tym nasze głębokie przeświadczenie, że akcja ta na pewno zakończy się takim samym niepowodzeniem, jak szereg innych analogicznych akcyj o charakterze tzw. regionalnym, które były podejmowane przez społeczeństwo polskie w czasach poprzednich. A więc ta cała akcja robienia na gwałt Polaków ze spokojnych hucułów, bojków, łemków, poleszuków, którzy oczywiście do tej akcji się nie palili, dała, jak sądzimy, bardzo nikłe wyniki. Uważamy, że siła wewnętrzna, dynamizmu życia narodowego ukraińskiego na pewno okaże się elementem, który wytrzyma i najsilniejszy nacisk.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#PLysiak">Jeszcze mamy »do zanotowania jedną rzecz. Jak na komendę wszczęły władze administracyjne, policja i prokuratorzy, a następnie sądy akcję przeciwko naszemu duchowieństwu z powodu tzw. ruszczenia nazwisk osób greckokatolickiego obrządku, będących rzekomo Polakami. Jesteśmy świadkami masowego nakładania na naszych księży kar administracyjnych o zawrotnych wprost kwotach i masowych procesów karnych, z reguły kończących się wyrokami i to dosyć ciężkimi. Wychodzi się przy tym z bardzo niewybrednego założenia, że właściwie każde nazwisko ukraińskie, mające brzmienie przymiotnikowe, uważane być winno za polskie, Polska końcówka — „ski” lub — „icz” oczywiście w języku ukraińskim zawsze ma brzmienie — „skyj” lub — „ycz”, a więc jak napiszę np. Hanyczkyj czy Hanicki, albo napiszę Nestorowycz czy Nestorowicz, to jest to oczywiście zawsze jedno i to samo zależnie od języka, w którym dane nazwisko piszę. A gdy nawet napiszę odwrotnie, to będzie to tylko w najgorszym razie pomyłka gramatyczna, a nie czyn karygodny, podpadający pod sankcję karną. Skazywanie ludzi z tego właśnie powodu na karę więzienia po 6 miesięcy i kary wyższe jest czymś tak monstrualnym, że wprost wydaje się koszmarnym wymysłem, a to tym bardziej, że zawsze chodzi o tę właśnie osobę, do której dana metryka lub zaświadczenie metrykalne się odnosi. A więc nie ma urzędowego potwierdzenia nieprawdy. I zdaniem naszym decydującym jest zawsze stanowisko samej strony, jej wola przynależności do tej czy innej narodowości, a nie fakt, że jakiś ksiądz kiedyś przy wpisywaniu nazwiska noworodka do metryki tak albo inaczej je wpisał. Oczywiście mówi się o metryce.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#PLysiak">Mogło być sfałszowane.)</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#PLysiak">Proszę wysokiej Izby! Podnieśliśmy postulat autonomii terytorialnej jako nasz naczelny postulat polityczny i naczelne nasze hasło polityczne. Uczyniliśmy to nie dla demonstracji, ale z najgłębszych pobudek i w rzetelnym przekonaniu, że to jest jedyna metoda i jedyny środek załatwienia kwestii ukraińskiej w Państwie Polskim. Twierdzimy, że ramy obowiązujących przepisów prawnych dają nam pełną podstawę do prowadzenia akcji i walki o ziszczenie tego hasła politycznego. Bowiem przepis art. 93 § 2 kodeksu karnego wyraźnie powiada, że pod sankcje tego artykułu podpada tylko działanie, dążące do gwałtownej zmiany dawniejszego ustroju państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#PLysiak">Ponadto zadałem sobie trud i przeczytałem komentarz właśnie do kodeksu karnego pióra p. Marszałka tej Izby prof. W. Makowskiego i tam na stronie 325 wyczytałem co następuje: — „Działanie zmierzające do zmiany ustroju, nie posiadające cech gwałtu, ale przeciwnie, oparte na prawie, wynikające z wyraźnych uprawnień ustawowych, lub też zasadniczo z nimi zgodne, nie będzie stanowiło zamachu przestępczego. Okoliczność tę zresztą wyraźnie podkreśla uzasadnienie Komisji Kodyfikacyjnej do kodeksu karnego zaznaczając, że działanie zmierzające do zmiany ustroju, ale nie uciekające się do przemocy, musiałoby się odbywać w granicach, przewidzianych przez ustawową formę wyrażania woli obywateli, dotyczącej ustroju Państwa, a zatem byłoby to działanie zgodne z prawem i bezkarne.” Wbrew temu oczywistemu stanowi prawnemu, do respektowania którego naszym zdaniem bezsprzecznie przede wszystkim powołany jest Rząd, mamy w związku z wniesieniem naszego projektu autonomicznego do zanotowania fakt, że na wyraźne zarządzenie Rządu ta nasza legalna akcja z góry postawiona została poza ramy prawa.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#PLysiak">W ogóle nie wolno obecnie w terenie wypowiadać słowa — „autonomia”. Słowo to nie istnieje, ono zostało zupełnie wykreślone nie tylko z leksykonu politycznego, ale nawet z leksykonu mowy potocznej. Nie wolno słowa tego napisać w gazecie, nie wolno użyć na zebraniu, bo jak słyszymy, byłoby to jednoznaczne ze... zbrodnią stanu. Sądzimy, że wyżej przedstawiony jasny i oczywisty stan prawny zwalnia nas od obowiązku polemizowania z zapatrywaniem wyrażonym w okólniku Rządu w tej materii, który zatem uważamy za zupełnie dowolny i wręcz bezprawny.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#PLysiak">A jeśli chodzi o polityczną stronę zagadnienia, to wyrażamy zapatrywanie, że na pewno takimi mechanicznymi środkami represji, jakie tutaj zastosowano, tego kardynalnego problemu z powierzchni życia nie da się usunąć. Sprawa ta na pewno wypłynie na powierzchnię tego życia i wypływać będzie ciągle, albowiem wynoszą ją na tę powierzchnię najgłębsze i najistotniejsze nurty w nim działające.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#PLysiak">Przechodzę następnie do omówienia sprawy najdrażliwszej i najboleśniejszej — do sprawy wiadomych zajść z końca roku ubiegłego. Nie będę omawiał całokształtu faktów związanych z tą naprawdę tragiczną sprawą, która jak ponure i krwawe widmo do dnia dzisiejszego wisi na horyzoncie naszego życia zbiorowego. Chodzi mi bowiem w tej chwili o rzecz inną. Oto wnieśliśmy szereg interpelacyj, w których przytoczyliśmy szereg konkretnych faktów bicia osób narodowości ukraińskiej i niszczenia mienia osób prywatnych instytucyj ukraińskich. Na te wszystkie interpelacje — z jedynym wyjątkiem, w którym nam podano, że toczą się nie ukończone jeszcze dochodzenia prokuratorskie — otrzymaliśmy odpowiedź Rządu, że twierdzenia nasze i przytoczone fakty całkiem po prostu są nieprawdziwe i nie odpowiadają rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#PLysiak">Wysoka Izbo! Słyszeliśmy o różnych rzeczach i jak wiadomo pod słońcem różne rzeczy są możliwe, ale na pewno o jednej rzeczy nikt dotychczas nie słyszał — nie słyszał nikt, żeby ktoś mógł wymyślić sobie taki fakt czy wyssać sobie z palca podobne twierdzenie, że został pobity w taki okrutny i nieludzki sposób, jak to miało miejsce masowo przy końcu r. ub. na naszych ziemiach, lub żeby ktoś sobie wymyślił, że w ten sam sposób zostało zniszczone mienie osób prywatnych lub instytucyj ukraińskich. Pod tym względem, naszym zdaniem, tego rodzaju odpowiedzi na interpelacje stanowią wprost niebywałe dotychczas unicum. I oczywiście bezradni jesteśmy, bo nawet nie ma podstawy faktycznej do polemizowania z tego rodzaju załatwieniem sprawy, tak że tylko podkreślamy ten fakt i pozostawiamy go na razie bez żadnych dalszych komentarzy.</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#PLysiak">Oczywiście, że z tego punktu widzenia i pod tym aspektem nie inaczej, jak tylko jako rażącą ironię musimy określić odpowiedź, którą usłyszeliśmy z ust p. Premiera na Komisji Budżetowej w tej sprawie. P. Premier był łaskaw oświadczyć, że jest optymistą. Oczywiście bardzo chętnie przytaknęliśmy tym słowom p. Premiera, ale, niestety, trudno nam po spokojnej i trzeźwej analizie tych wszystkich elementów, które składają się na rzeczywistość na naszym terenie, a w szczególności tych nastrojów i tendencyj, które bezsprzecznie istnieją po stronie drugiej, po konfrontacji tej — „rzeczywistości rzeczywistej” z oświadczeniem p. Premiera — podzielić jego, że tak powiem, przysłowiowy optymizm, jeśli chodzi o nasze stosunki i o jutro na tych ziemiach.</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#PLysiak">Jeszcze chcę parę słów poświęcić, skoro jestem przy słowie, odpowiedzi na wystąpienia dwóch pp. posłów w naszej sprawie w dyskusji budżetowej, mianowicie na wystąpienie p. posła Csadka i p. posła Sanojcy.</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#PLysiak">P. poseł Csadek był łaskaw zadeklarować siebie jako przedstawiciela narodu ruskiego. Oczywiście nie będę się wdawał w rozważanie, o ile p. poseł Csadek jest legitymowany do oświadczenia, że jest przedstawicielem tego narodu, albowiem dotychczas nie słyszeliśmy nic o jego działalności właśnie w tej dziedzinie. Ale chodzi mi o rzecz zupełnie inną. P. poseł Csadek był łaskaw przytoczyć pewne cyfry statystyczne, z których wynika, że w Polsce na terenach wschodnich jest 1.675.000 Ukraińców, Rusinów 139.000, a Polaków 2.926.600, i z tego p. poseł Csadek wyciąga odpowiednie wnioski. Oczywiście mógłbym p. posłowi Csadkowi nadmienić, że statystyka podaje także szereg innych grup narodowościowych jak „tutejszych”; ponadto nie ulega żadnej wątpliwości, że o ile chodzi o ilość Polaków, to znajduje się wśród nich także bardzo dużo Żydów, którzy chcieli przedstawić się jako Polacy. Ale do czego to wszystko doprowadzi? Statystyka to, jak wiadomo, lina cyrkowa, na której można odpowiednio żonglować, trzeba tylko umieć, statystyka, to jest jeszcze — wedle wiadomego oświadczenia i powiedzenia — głupstwo do dziesiątej potęgi. Więc według naszego zdania tą drogą daleko nie zajdziemy i chyba nie potrzebujemy udowadniać, że to, co jest podane w statystyce: Rusini i Ukraińcy — to jest jeden i ten sam naród i nie ulega najmniejszej wątpliwości, że część naszego społeczeństwa określa się tym mianem — „Rusinów”. Tutaj jednak chodziło o rzecz zupełnie inną. Nie zaprzeczamy, że w łonie społeczeństwa naszego działa jeszcze pewna grupa polityczna, która nie uznaje samoistności narodu ukraińskiego, która twierdzi, że nie jesteśmy narodem samoistnym, która twierdzi, że jesteśmy częścią narodu rosyjskiego. I właśnie sądzę, że p. poseł Csadek właśnie tych ludzi miał na myśli. Oczywiście nie odkrywamy tutaj Ameryki, bo wiemy dokładnie, że to jego wystąpienie odpowiada ideologii i światopoglądowi Obozu Narodowego, który w ślepej nienawiści do nas zawsze łączył się z Rosją i chce wygrywać także i tutaj ten element przeciwko nam. Uważamy, że sprawa ta nas nie dotyczy i ci panowie, którzy tak myślą jak p. poseł Csadek, mogą swoje działanie kierować według swoich myśli. My jednakowoż sądzimy, że politycznie sprawa ta wygląda tak, że kto w ten sposób działa, ten jest awangardą dla akcji Stalina, albowiem Rosji przedwojennej nie ma, a na terenie Rosji przedwojennej jest Związek Sowiecki. Więc politycznie ta sprawa tak się przedstawia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Pan Poseł będzie łaskaw kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PLysiak">Muszę przerwać, więc kończę zapewnieniem, że naród ukraiński wytrwa na swoich pozycjach i mimo przeciwnych losów pójdzie naprzód z wiarą w swoje lepsze jutro i w zwycięstwo swej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PLysiak">.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Ostrowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#POstrowski">Wysoka Izbo! Fundamentalną podstawą uregulowania możliwości i uwzględnienia potrzeb naszego życia zbiorowego jest samorząd terytorialny. Zgodnie z założeniami naszej Konstytucji jest on niejako przedłużeniem ramienia administracji państwowej. Na tym tle należy rozpatrywać zagadnienia wsi i miast, które wśród różnorodnych, a coraz bardziej zróżniczkowanych zadań są siedliskiem ludzi, tworzących wartość i siłę Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#POstrowski">Znana jest powszechnie struktura ludnościowa naszego kraju. Istnieje słuszna tendencja przesunięcia nadmiaru ludności wsi do naszych miast. Jest jednak rzeczą ważną rozważenie, czy miasta nasze są lub będą w najbliższej przyszłości zdolne wchłonąć większe ilości elementu napływowego ze wsi. Według powszechnego mniemania możliwość taka może iść w parze jedynie z narastaniem procesu uprzemysłowienia miast naszych oraz z podjęciem długoterminowych celowych robót publicznych. Gdyby istniały w naszych warunkach widoki realizacji tych przedsięwzięć, proces nasiąkania miast ludnością ze wsi byłby skuteczny i zgodny z zamierzeniami stopniowej przemiany kraju rolniczego na kraj rolniczo — przemysłowy. Ale do miast naszych przenikają szeregi biedoty wiejskiej, która nadciąga raczej z uwagi na działanie miejskiej opieki społecznej i na sezonowe zarobki, jakie otrzymują niewykwalifikowani bezrobotni. Stan ten już dziś spostrzegany w naszych miastach jest poważnym dla nich ciężarem, a w niektórych dzielnicach kraju jest niepokojący z uwagi na dopływ elementu o swoistych zaletach i, wadach. Gdyby jednak w normalnych i odpowiednio wysokich warunkach gospodarczych miasta nasze miały przybierać w szybkim tempie na ludności i osiągnąć należyty poziom urbanistyczny — nie stać samorządu na uporządkowanie i nabycie terenów pod rozbudowę miast, na doprowadzenie do odpowiedniego stanu dróg, wodociągów, kanałów itp. z uwagi na trudną sytuację finansową miast, mimo postępowania oddłużeniowego z roku 1936. A zatem pierwszy i główny postulat w tej dziedzinie to szybka i celowa sanacja finansów komunalnych, a równocześnie dążenie do rozwiązania zagadnienia industrializacji kraju o zasięgu, przekraczającym Centralny Okręg Przemysłowy. Oba te zagadnienia leżą w interesie całego społeczeństwa i gospodarstwa narodowego, jeżeli ma dojść z jednej strony do przebudowy gospodarczej struktury Polski, a z drugiej, jeżeli chcemy uniknąć dezorganizacji gospodarki samorządu miast. Są to sprawy, które wzajemnie zazębiają się, jak wzajemnie oddziaływa na siebie i przenika się gospodarka Państwa i samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#POstrowski">Z kolei przejdę do krótkiego poruszenia niektórych zagadnień z dziedziny organizacji samorządu. Ustawa samorządowa z r. 1933 oraz wydane w ubiegłym roku ustawy wyborcze i statut m. Warszawy załatwiły pewną, znaczną część zagadnień z dziedziny organizacji samorządu. Należało by wyrazić życzenie, ażeby Wysoki Rząd wykorzystał swoje uprawnienia w kierunku całkowitego uregulowania spraw ustrojowych samorządu miejskiego i wiejskiego z uwzględnieniem zasady regionalizmu oraz tradycyj: lokalnych, a przede wszystkim, by zechciał przygotować ustawy, dotyczące pracowników samorządowych, praw emerytalnych itp.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#POstrowski">Postulat powołania samorządu wojewódzkiego jest nadal i stale aktualny. Istnieją oczywiście trudności finansowe, nie można wszakże powoływać się na nie bez końca. Dzięki niepowołaniu samorządu stopnia wojewódzkiego województwa południowe utraciły instrument, którego działalność za czasów zaborczych była potężnym elementem postępu kulturalnego i gospodarczego, a pod względem politycznym zdziałała wiele dla polskości.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#POstrowski">Rady wojewódzkie i ich wydziały w dzisiejszym stanie rzeczy stanowią, jedynie jak gdyby surogat samorządu, w niewielkim tylko stopniu oddziaływują istotnie na pracę samorządu, a to dzięki szczupłemu z natury rzeczy zakresowi działania i zbiurokratyzowaniu, to jest faktycznej preponderacji czynnika urzędowego w wydziałach wojewódzkich.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#POstrowski">Nadzór państwowy nad samorządem w dalszym ciągu posuwa się nieraz zbyt daleko. Czynniki nadzorcze częstokroć ingerują w sprawy samorządowe podejmując łub chociażby pragnąc podejmować decyzje w zastępstwie organów samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#POstrowski">Życie samorządowe domaga się ponadto jak najszybszej realizacji zgłoszonego w poprzedniej kadencji w postaci wniosku p. Dratwy projektu powołania państwowej rady samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#POstrowski">Aczkolwiek w dziedzinie nakładania na samorząd nowych obciążeń obserwujemy korzystne zahamowanie, to jednakże nie możemy spuścić z oka tego problemu, gdyż istnieją wciąż zakusy regulowania ustawowego wielu zagadnień z przerzuceniem obowiązków na samorząd terytorialny bez zapewnienia mu atoli źródeł pokrycia płynących stąd wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#POstrowski">Istnieje natomiast szereg dziedzin, w których samorząd boryka się z ciężarami, przerzuconymi nań dawniej, niejednokrotnie bez istotnej potrzeby. Jako przykład wymienić tu należy ewidencję ludności, która jak to powszechnie wiadomo, jest instytucją pochłaniającą znaczne sumy, a w ogólności egzaminu życiowego dotąd nie zdała.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#POstrowski">Poza ciężarami z powodu świadczeń w tzw. poruczonym zakresie działania i brakiem środków finansowych względnie zużywaniem ich na cele społeczne mniej użyteczne, a co za tym idzie niemożliwością wykonywania przez gminy, zwłaszcza miejskie, jako ośrodki przebudowy struktury gospodarczej Polski, ich zadań, poruszyć należało by jeszcze utrudnienia wynikłe z faktu niedomagań organizacyjnych. Chcę przy tej sposobności nadmienić, że podobne stosunki rozbudowy aparatu administracyjnego, jakie były poruszone w przemówieniu p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, mają miejsce również i w samorządzie. Mimo poruczonych zadań, przerzuconych na samorząd, gdy należało by się spodziewać automatycznego zmniejszenia ilości pracowników służby państwowej, ilość ich narasta tam, jak i narasta w służbie administracyjnej samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#POstrowski">Przykładowo również poruszyć wypadnie zagadnienie t. zw. dwutorowości władz w wielkich ośrodkach miejskich. Za czasów zaborczych we Lwowie i Krakowie państwo, dając wyraz swojej nieufności do organów szczerze polskiego samorządu miejskiego, powołało do życia w tych miastach swoją własną policję z urządami, z tzw. dyrekcją policji na czele. Było to w całej b. Austrii zjawisko wyjątkowe, gdyż wszędzie funkcje bezpieczeństwa nawet należały do organów komunalnych i do policji komunalnej. Przepisy organizacyjne polskiej administracji nie tylko nie uprościły tego stanu rzeczy, ale go jeszcze pogłębiły, odbierając prezydentom i burmistrzom miast a oddając starostom grodzkim szereg funkcyj czysto administracyjnych, np. prawo administracyjnego karania. Dla przykładu pozwolę sobie przytoczyć następujący paradoks: władzą budowlaną we Lwowie jest zarząd miejski; uchybienia przez jego organa wykryte nie mogą być karane przezeń, ale w drodze doniesień odstępowane starostwu, grodzkiemu. Po ukaraniu winnego egzekwowanie grzywny pieniężnej przeprowadza urząd skarbowy, ale wykonanie pozbawienia wolności należy do zarządu miejskiego, posiadającego własny areszt. Doprowadzenie skazanego przeprowadzić musi Policja Państwowa, która zresztą, powołując się na brak podstawy prawnej, uchyla się nieraz od czynności, a dopełnia ich tylko na zlecenie indywidualne starosty grodzkiego. Byłoby to może humorystycznym, gdyby nie było objawem pewnego zamieszania kompetencyjnego. Objawów takich można by zanotować więcej, np. w czasie zeszłorocznej akcji porządkowej niższe organy Policji Państwowej w najlepszej wierze dezawuowały zarządzenia rzeczoznawców budowlanych, przyczyniając się do utrwalenia często zwalczanych przez właściwe władze budowlane wadliwości.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#POstrowski">Dlatego zgodnie z opinią Związku Miast należy domagać się, żeby Wysoki Rząd wykorzystując uprawnienia, przysługujące mu z art. 76 rozporządzenia P. Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji administracji, przystąpił również do uregulowania tej sprawy. Należało by, zdaniem moim, jak najrychlej usprawnić tę dziedzinę administracji przez przekazanie organom samorządowym wszystkich spraw z zakresu porządku administracyjnego wraz z pełną egzekutywą, tj, z prawem karania administracyjnego i egzekwowania w całej pełni kar.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#POstrowski">Sprawa egzekwowania kar prowadzi nas z kolei rzeczy do dziedziny egzekucji świadczeń pieniężnych w ogóle. Paradoksem swoistym jest, że samorząd terytorialny, pozbawiony egzekucji czy to nałożonych przez siebie kar i grzywien, czy to ważniejszych danin i opłat, jest zmuszony utrzymywać biura egzekucyjne dla ściągania obcych, np, taks zdrojowych i szeregu należności sądowych, Anomalię tę należało by usunąć przez przywrócenie związkom samorządowym pełnej samodzielności w dziedzinie egzekucji w ogóle.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#POstrowski">Egzekucja jest jednym z fragmentów skarbowości komunalnej. Polityka podatkowa samorządu niejednokrotnie ma na celu nie zapełnianie kas gminnych, ale uzyskanie pewnych efektów socjalnych czy gospodarczych. Można np, kierować przy jej pomocy ruch budowlany w określone tereny. Do takich instrumentów należy podatek od nieruchomości i zniesiony podatek od placów niezabudowanych. Zwłaszcza ten drugi daje małe efekty finansowe i jest uciążliwy, stanowi on wszakże instrument polityki terenowej i budowlanej miast. Dlatego reforma skarbowości i finansów samorządowych nie jest tylko zagadnieniem wyścigu gmin ze Skarbem Państwa do kieszeni podatników. Stan dzisiejszy praktycznie uniemożliwia samorządom uzyskiwanie efektów gospodarczych przez politykę podatkowy i dlatego przede wszystkim winien ulec zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#POstrowski">Jedną z większych bolączek miast i samorządów terytorialnych jest kwestia właściwego rozwiązania zasady racjonalnej polityki terenowej, a właściwie jej rozwiązania finansowego. Obowiązujące ustawodawstwo nakłada szereg obowiązków na samorządy w kierunku budowy dróg i innych urządzeń publicznych, a szereg samorządów stoi niewątpliwie przed problematem, w jaki sposób je rozwiązać. Samorządy więc obowiązane są nabywać odpowiednie tereny na cele regulacyjne, na cele budowy własnych instytucyj, jak również wszelkich innych celów użyteczności publicznej. W miarę rozwoju miast i samorządów, jak również w miarę możliwości finansowych, racjonalna polityka terenowa obejmuje cele: nabywania terenów dla rozbudowy miast, tworzenia rezerw dla zahamowania gwałtownej spekulacji gruntowej, a w dalszej fazie dla celów racjonalnego powiększania własnego majątku. Wszelkie akcje, zmierzające w tym kierunku, rozbijają się często o trudności finansowe. Niewątpliwie problemu tego nie można traktować jednolicie. Zależy on bowiem w dużej mierze od większej lub mniejszej zasobności samorządu. Zasadniczo można ująć możliwości finansowe samorządów w trzy kategorie: 1) samorządy, które dysponują własną gotówką i kredytami, mające środki finansowe dla częściowego lub całkowitego sfinansowania polityki terenowej, 2) samorządy, które mogłyby podjąć się tego zadania w wypadku uzyskania odpowiedniego kredytu i 3) samorządy, nie posiadające żadnych możliwości kredytowych i nie posiadające własnego majątku względnie posiadające w niedostatecznej mierze. Tym trzem kategoriom samorządów należało by przyjść z pomocą co najmniej w zakresie, w jakim są obowiązane ustawowo do nabywania terenów, a więc na cele regulacyjne, budowy szkół itp. Formą niewątpliwie najintratniejszą byłby przydział odpowiednich na ten cel kredytów państwowych lub też wypuszczenie odpowiednich obligacyj, które by stanowiły przymusowy środek płatniczy, przewidziany li tylko dla tego rodzaju transakcyj.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#POstrowski">Polityka terenowa poza środkami finansowymi wymaga jeszcze racjonalnych planów zabudowy, których w wielu miastach wskutek braku środków finansowych na pomiary i wskutek braku sił technicznych nie ma. Należało by przede wszystkim podwyższyć kwotę kredytów na ten cel, Ponadto wymaga się racjonalnej polityki inwestycyjnej, harmonizującej wysiłki Państwa i miast. Zharmonizowanie tej polityki jest naglące, ale nie przez narzucanie miastom linij kierunkowych, będących często wynikiem subiektywnych zapatrywań urzędników władz nadzorczych.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#POstrowski">Obecnie muszę odpowiedzieć w kilku słowach p. kol. Łysiakowi, który poruszył zagadnienia, obchodzące ziemie południowo-wschodnie. Mówiąc o sprawach ukraińskich stwierdził, jakoby strona polska powodowała się jednostronnością zapatrywań, a nawet zachowanie się strony polskiej określił jako — „histeryczne”. Mam wrażenie, że zaszła tutaj gruba pomyłka. My na to zagadnienie patrzymy znacznie głębiej, uważamy je za historyczne zagadnienie na naszych ziemiach, sięgające bowiem dziesięciu wieków wstecz, od chwili, kiedy to latopis ruski Nestor podał do powszechnej wiadomości, że ziemie te były własnością Rzeczypospolitej Polskiej. Niewątpliwie — te pewniki stwierdziliśmy niejednokrotnie — nie mamy zamiaru prowadzenia jakiejkolwiek polityki eksterminacyjnej. Uznajemy zgodnie z tezami Obozu Zjednoczenia Narodowego odrębności Wasze narodowe, kulturalne i gospodarcze, ale żądamy za to jednego — żądamy lojalności w stosunku do Państwa Polskiego i odrzucenia myśli jakiegokolwiek rozluźnienia łączności ziem południowo-wschodnich z Rzecząpospolitą. Te rzeczy były dokładnie omówione w rezolucji, którą miałem zaszczyt swojego czasu przedstawić na terenie Sejmu w imieniu Lwowa i ziem południowo-wschodnich. I o ile Panowie zmienicie swoją taktykę, a nie będziecie podlegali różnym zewnętrznym podmuchom, gdy zamkniecie swoją działalność i dążności w ramach wspólnego domu, którym jest gmach Rzeczypospolitej, niewątpliwie szybciej dojdziemy do porozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#POstrowski">Mówi się o szlachcie zagrodowej jako o zatorze na drodze do harmonii, mówi się o zmuszaniu do zmiany obrządku. Spotkał mnie na Komisji Budżetowej zarzut ze strony p. Celewicza, godzący w moją działalność jako prezydenta m. Lwowa. Mam tu w tej chwili przed sobą cyfry, które wskazują, że tak u nas nie jest, mianowicie na stan zatrudnienia około 4000 pracowników mamy zatrudnionych grekokatolików 420, a zatem około 10%. Jest to cyfra, która niewątpliwie nie wskazuje na jakikolwiek proces eksterminacyjny czy proces zmuszania do przejścia kogokolwiek na obrządek inny.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#POstrowski">Panowie macie zwyczaj powtarzania ustawicznie tych samych zwrotów, podnosicie wiele rzekomych krzywd, które w zetknięciu z rzeczywistością wyglądają niejednokrotnie blado. Gdy Wy, Panowie, zmieniacie polskie nazwiska, nazywacie to, jak np. w przemówieniu p. posła Łysiaka, tylko pomyłką gramatyczną, gdy my je prostujemy, wołacie, że dzieje się Wam krzywda. A zatem jest to tylko pewnego rodzaju nieporozumienie i mam to przekonanie, że jeżeli Wysoki Rząd w przyszłości zechce uwzględnić pod względem industrializacji również tereny, którę my wspólnie zamieszkujemy, jeżeli dobrobyt w Małopolsce wschodniej będzie wyższy i u Was i u nas, mam wrażenie, że to ostrze zagadnień i tarć narodowościowych, dzisiaj bardzo może nasilonych, niewątpliwie zostanie stępione.</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Zanim udzielę głosu następnemu mówcy zwracam się do przyszłych mówców z apelem o streszczanie się. Dotychczas mówiło 8 mówców i zajęło nam to czasu więcej niż 4 godziny. Pozostaje jeszcze zapisanych około 30 posłów. Gdyby przemawiali w tym samym stosunku, trwałoby to około 20 godzin i nie skończylibyśmy w ciągu doby naszej dyskusji. Wobec tego apeluję do Panów o większe streszczanie się.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Ratajczyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PRatajczyk">Wysoka Izbo! W Komisji Budżetowej zgłosiłem do budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PRatajczyk">„Wysoki Sejm uchwalić raczy: Sejm wzywa Rząd, jako organ nadzorczy nad samorządem, o wpłynięcie na samorządy terytorialne w tym kierunku, by nie uchylano się od zawierania układów zbiorowych pracy”. Rezolucja ta widocznie nie znalazła uznania większości komisji prawdopodobnie dlatego, że nie będąc członkiem komisji nie miałem możności należytego i wszechstronnego uzasadnienia tej rezolucji. Dlatego też obecnie pragnę tu wobec Wysokiego Rządu i Wysokiej Izby pokrótce tylko przedstawić stan rzeczy, jaki panuje w wielu samorządach terytorialnych.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PRatajczyk">Samorząd terytorialny szczególnie w województwach zachodnich zatrudnia wielkie ilości pracowników fizycznych. W interesie obydwóch stron leży unormowanie warunków pracy i płacy, zapewniające z jednej strony pracownikom minimum dochodu, a z drugiej strony samorządom spokojne i planowe wykonywanie zamierzonych prac. Wiadomo powszechnie, że układy zbiorowe pracy zmierzają do jednego i drugiego celu. Mimo to znakomita większość samorządów gminnych zajmuje wobec układu zbiorowego pracy stanowisko negatywne. To niezrozumiałe stanowisko należy umotywować tym, iż gminy, które dotąd wypłacały swym pracownikom zarobki bardzo niskie, pragną utrzymać wysokość stawek zarobkowych, lecz równocześnie także zapewnić sobie spokój. Ta kalkulacja w zasadzie nie zawodzi, albowiem w stosunku do samorządu terytorialnego, prowadzącego np. zakłady użyteczności publicznej, pracownicy nie mogą zastosować tych wszystkich środków, jakie mają do dyspozycji wobec pracodawców prywatnych. Ponadto nadmierna podaż rąk do pracy powoduje, że gminy samorządu terytorialnego czują się pewne i wiedzą, że w każdej chwili na miejsce dotychczasowego pracownika znajdą długoletnich bezrobotnych, którzy się zgodzą na każde warunki. Wystarczy jednak zapoznać się z warunkami pracy i płacy w wielu gminach samorządu terytorialnego, aby stwierdzić, że istniejąca dzisiaj sytuacja jest nad wyraz szkodliwa i niebezpieczna dla interesu ogólnopaństwowego. Gdy w wielu miastach wykwalifikowany rzemieślnik zarabia godzinowo 40 groszy, a niewykwalifikowany robotnik 15 do 30 groszy, wtedy trzeba koniecznie stwierdzić, że te płace muszą w konsekwencji wstrzymać przyrost ludnościowy i wyniszczyć fizycznie pracownika. Mimo więc, że nie ma strajków i krwawych awantur w zakładach samorządu terytorialnego, to jednak istnieje zło i szkody, które fatalnie mogą zaciążyć na naszej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#PRatajczyk">Refleksje te może mogłyby się wydawać przesadzonymi, gdyby takie warunki zawsze i wszędzie istniały. Ale tak nie jest. Szereg miast i miasteczek unormowało warunki płacy układem zbiorowym ku obopólnemu zadowoleniu. Zaznaczam wyraźnie, że między nimi są i duże i małe miasta. Niestety jednak w większości wypadków, mimo że istnieją warunki sprzyjające zawarciu układu, gminy samorządu terytorialnego stosują bardzo krótkowzroczną politykę, negującą ustawę z dnia 14 kwietnia 1937 r. o układach zbiorowych pracy. W tych warunkach nastąpić musi koniecznie interwencja Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Stan dotychczasowy bez szkody dla interesów Państwa utrzymać się dalej nie da. Na terenie Wielkopolski prawie wszystkie starania i zabiegi związku robotników i rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego rozbiły się o zdecydowanie negatywne stanowisko gmin samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#PRatajczyk">Nielepsze a często gorsze stosuje się wynagrodzenie w samorządach terytorialnych w innych dzielnicach Polski. P. Minister Spraw Wewnętrznych powinien wpłynąć na samorządy terytorialne gmin miejskich, aby nie uchylały się od zawarcia układu zbiorowego pracy.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#PRatajczyk">Jeżeli chodzi o powiatowe związki samorządu terytorialnego, to tu jest bardzo ważna kwestia zarobku dróżników, którzy w chwili obecnej otrzymują miesięczne wynagrodzenie w wysokości około 50 do 80 zł, a w bardzo rzadkich tylko wypadkach ca 100 zł. Przypuszczam, że nie ma nikogo, który by chciał twierdzić, że takie zarobki wystarczają na utrzymanie rodziny i wychowanie dzieci, szczególnie o ile chodzi o województwa poznańskie i pomorskie. Tu bowiem robotnik nie zwykł chodzić ani w łapciach, ani w łachmanach. Dróżnicy, którzy poza zwykłą pracą na drogach powiatowych i państwowych wypełniają równocześnie częściowo obowiązki stróży bezpieczeństwa publicznego, pragną, by ich nie spychano do roli żebraków. Za uczciwie i sumiennie wykonywane obowiązki domagają się dróżnicy godziwej zapłaty.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#PRatajczyk">Jeżeli z roku na rok obserwujemy katastrofalny spadek liczby urodzin, jeżeli dajemy się wyprzedzać w tym względzie przez państwa i narody, które dawniej daleko za nami stały, to głównej tego przyczyny szukać musimy jedynie i wyłącznie w obniżaniu zarobków. Powiatowe związki samorządu terytorialnego tłumaczą się, że dróżnicy na drogach państwowych otrzymują takie same zarobki. To tłumaczenie wystawia złe świadectwo odpowiedniemu resortowi administracji państwowej, ale nie może być wystarczającym powodem do utrzymania dotychczasowego stanu w płacach dróżników powiatowych.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#PRatajczyk">Sprawy, które dotąd poruszyłem, nie wywołują żadnych zmian w budżecie państwowym. Są to sprawy, które się tyczą samorządu terytorialnego. Nie widzę zatem żadnych przeszkód, które by utrudniały zlikwidowanie tego stanu rzeczy. Co prawda Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest w swych kompetencjach wobec samorządu terytorialnego nieco skrępowane, a i w samym samorządzie zmiany te ze względów budżetowych nie mogą być dokonywane z dnia na dzień, przy dobrej jednak chęci można je, jak praktyka wielokrotnie wykazała, uregulować w krótszym lub dłuższym okresie czasu. W żadnym wypadku nie można twierdzić, aby zmiany te nie były możliwe do zrealizowania.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#PRatajczyk">Omawiając te sprawy, nie mogę pominąć milczeniem skutków, jakie dotychczasowy stan w samorządzie terytorialnym za sobą pociąga. Wiadomo jest powszechnie, że we wszelkich dziedzinach gospodarstwa prywatnego istnieje dążność do obniżania zarobków robotniczych. Związki zawodowe walczą z tym szkodliwym zjawiskiem wszystkimi legalnymi środkami. Jakże jednak trudna jest ta walka, gdy przedsiębiorcy prywatni znajdują umotywowanie dla obniżenia płac swoich pracowników w instytucjach państwowych. Kiedy Państwo daje przykład, jak należy wyzyskiwać pracownika fizycznego, to jest to sprawa, na którą nie można zamknąć oczu, choćby prawda była jak najbardziej nieprzyjemną i przykrą. I ten argument proszę wziąć pod uwagę, bo jego wartość gatunkowa jest bardzo wielka! Zły przykład działa z góry, a działa skutecznie.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#PRatajczyk">Wreszcie chciałbym poruszyć krótko sprawę Pomocy Zimowej bezrobotnym. Mówię tu o komórkach Pomocy Zimowej, związanych z gminami samorządu terytorialnego, Fundusze Pomocy Zimowej powstają z publicznych składek i ofiar. Składkodawcy oddają część swego dochodu Pomocy Zimowej z tego względu, że pragną się podzielić z nieszczęśliwymi, którzy dzięki pewnym zjawiskom gospodarczym znaleźli się bez pracy na bruku. Ofiarodawcy chcą pomóc bezrobotnym, nie żądając od nich w zamian żadnej usługi. Niech lewa ręka nie wie, co prawa daje. Tymczasem organizację Pomocy Zimowej bezrobotnym obmyślano tak sprytnie, że za ofiary, które daje społeczeństwo, domaga się od korzystających z tych ofiar bezrobotnych tzw. odróbki. Więc już nie lewa, a trzecia ręka dowiedziała się o tym, co prawa daje.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#PRatajczyk">Nie mam zamiaru protestować przeciwko zwyczajowi odróbki, o ile odróbka pobranej pomocy zimowej nie opiera się na zorganizowanym i świadomym wyzysku już i tak nieszczęśliwych bezrobotnych, a to przede wszystkim z tego względu, że bezzwrotna ofiara mogłaby działać demoralizująco, a zresztą marzeniem bezrobotnego jest nie jałmużna, lecz praca i godziwa zapłata.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#PRatajczyk">Nie zaprzeczam zatem, że wszystko jest w porządku, jeżeli samorząd terytorialny korzysta i pomnaża dobro z ofiar, składanych przez społeczeństwo dla bezrobotnych, Ale jeżeli pomoc zimowa stała się z, jałmużny pożyczką, to wtedy należy przestrzegać uczciwości handlowej i w ogóle uczciwości. Stwierdzam, że w rzeczywistości dzieją się w dziedzinie odrobek pomocy zimowej wielkie nadużycia. Daję na to przykłady. W danym, przypuśćmy, mieście bezrobotny otrzymuje tygodniowo naturalia wartości 4.30 zł. Zobowiązany jest za to do czterech dni pracy. Wartość 8-godzinnego dnia pracy komitety oceniają na 1.80 zł, czyli cztery dni pracy mają wartość 7.20 zł. Dlaczego bezrobotny musi oddawać 7.20, jeżeli otrzymał naturalia wartości 4.30 zł? Czy to jest w porządku? Czy to się zgadza z uczciwością? Mało tego! W danej miejscowości wartość godziny pracy niekwalifikowanego robotnika ocenia się powszechnie na 50 gr, czyli 8-godzinny dzień pracy na 4 zł. Dlaczego Komitet Pomocy Zimowej wartość takiego samego dnia pracy ocenia na 1,80 zł? Czy to jest uczciwie? Jeżeli więc obliczymy różnicę między wartością odrobki i wartością udzielonych naturaliów, wtedy stwierdzimy, że na tym jednym bezrobotnym, korzystającym z pomocy zimowej wedle najniższej grupy, gmina samorządu terytorialnego zarobi 11.70 zł w 4 dniach pracy! Ten zarobek gminy na bezrobotnym w grupie czwartej wynosi 41.90 zł na 16 dni. Przykład z miasta Żnina. Grupa czwarta. Robotnik otrzymuje wartość zasiłku 22.10 zł. Pracuje 16 dni po 1.80 zł, co wynosi 28.80 zł. Na dobro gminy pozostaje 6.70 zł. Ale licząc odróbkę 16 dni po 4 zł jest 64 zł. Wartość zasiłku otrzymał robotnik 22.10 zł, gmina zarobiła w 16 dniach na każdym wynędzniałym bezrobotnym 41.90 zł. Nic więc dziwnego, że bezrobotni nazywają Pomoc Zimową — „wyzyskiem zimowym”. Poza tym obowiązany do odrobku otrzymanej zapomogi zmuszony jest często pójść do miejsca pracy 10 i więcej kilometrów w jedną stronę. Przebywa więc w drodze około 4 do 5 godzin, plus praca 8 godzin, co razem uczyni około 13 godzin, i to za 1.80 zł, czyli wynagrodzenie wynosi ca 10½ grosza za godzinę.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#PRatajczyk">Praktyki stosowane przez komitety lokalne Pomocy Zimowej, wielkodusznie rozdające ofiary z cudzej kieszeni, są tak oburzająco niesprawiedliwe, że trzeba natychmiastowej ingerencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby je uniemożliwić. Ze wspaniałego pomysłu, wykazującego solidarność społeczną, zrobiono machinę, która w sposób, przynoszący zaszczyt sprytowi jej wynalazców, w doskonały sposób, w lichwiarski i karalny sposób uprawia jakoby rozbój na otwartej drodze!</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#PRatajczyk">Jako przedstawiciel tych bezrobotnych, w ich imieniu, a jako ofiarodawca na Pomoc Zimową we własnym imieniu protestuję przeciwko tym praktykom i domagam się radykalnej interwencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#PRatajczyk">Sprawa mieszkań dla bezrobotnych. Gdy się układa wielki program gospodarczy, to równocześnie nie można zapominać o tym, że na przedmieściach wielkich i małych miast wznoszą się rudery, noszące szumne nazwy — „Wesołych Miasteczek”, — „Dębowych Gór” (Toruń), — „Belwederów” (Inowrocław) i — „Madery” (Grudziądz). Betonowe schrony wojskowe, opuszczone gmachy fabryczne, warownie, kryjące w sobie dziesiątki tysięcy wynędzniałych ludzi, setki tysięcy niedożywionych i nic nikomu niewinnych dzieci. Tam się niszczy zdrowie i podstawy narodu, tam w dzieciństwie kończy się już ten obywatel - żołnierz. Tam bierze początek prostytucja, tam wreszcie w nieopisanych warunkach mieszka, żyje, rozwija się i gnije obywatel, korzystający ze wspaniałomyślnych wysokich zarobków nie tylko na robotach publicznych, ale i w przemyśle prywatnym.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#PRatajczyk">Gdzie lokuje się bezrobotny? Przytaczam tylko kilka fragmentów tej gehenny mieszkaniowej. I tak: Gdynia. Eksmitowanych umieszcza się w schronisku dla bezdomnych. Jest to jedna wielka ubikacja przepierzona firankami, kocami itp. Warunki higieniczne są tu poniżej wszelkiej krytyki. Nakło. Eksmitowane rodziny ulokowano w lepiankach ziemnych poza miastem a to rodziny Przybylskich, Grzegorków i Wełny. Z powodu braku urządzeń higienicznych rodziny te trapi nieustanna choroba. Grudziądz. Eksmitowanych lokuje się tu w tak zwanej Maderze. Jest to teren, na który wpuszcza się mieszkańców tego osiedla za okazaniem legitymacji, którą kontroluje osobnik ustanowiony przez zarząd miejski. Wstęp dla innych osób na ten teren jest pod groźbą surowej kary zakazany.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#PRatajczyk">Takie i gorsze jeszcze warunki mieszkaniowe dla bezrobotnych i mało zarabiających organizują gminy i w innych miejscowościach, jak: Leszno, Ostrów, Wolsztyn, Poznań, Gniezno, Wągrowiec, Września, Środa itd., a nie inaczej jest w Warszawie, Łodzi czy Krakowie.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#PRatajczyk">Z tą tragedią mieszkaniową bezrobotnych i mało zarabiających trzeba skończyć niezwłocznie. Walka z gruźlicą i innymi chorobami jest i będzie ograniczona tak długo, jak długo nie da się tym tysiącom biedaków i ich rodzinom godziwych zarobków i możliwych mieszkań. Tą sprawą winny zająć się przede wszystkim czynniki państwowe i samorządowe. Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów winien spowodować, by na budowę mieszkań dla bezrobotnych i mało zarabiających Fundusz Pracy przeznaczał odpowiednie dotacje. Samorządy terytorialne muszą poczytywać sobie za obowiązek, by wstawiać rokrocznie do swych budżetów odpowiednie kwoty na cel budowy domów robotniczych, by w ten sposób likwidować obozy eksmitowanych rodzin robotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#PRatajczyk">W tych kilku uwagach, wskazałem na poszczególne fragmenty zapalnego stanu rzeczy, które są szkodliwe dla Państwa i rzesz pracowniczych.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#PRatajczyk">Pozwolę sobie i tu wobec członków Wysokiego Rządu i Wysokiej Izby złożyć w imieniu mych wyborców i w imieniu szerokich rzesz pracowników i robotników następujące oświadczenie.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#PRatajczyk">Polskie rzesze pracownicze i robotnicze, zatrudnione tak w samorządach terytorialnych jak i w instytucjach oraz przedsiębiorstwach państwowych, dały dowody swego poświęcenia i ofiarności 20 lat temu, kiedy trzeba było wypędzać wrogów z ziem polskich. Dalej poprzez 20 lat wysiłku i zmagań społeczeństwa polskiego w odbudowie Polski gospodarczej i politycznej brały te dziesiątki tysięcy robotników czynny udział. Mimo niewystarczających zarobków składały i składają te wielkie rzesze pracownicze duże ofiary na różne urządzenia państwowe a szczególnie zbrojeniowe. W ostatnich bowiem widzą oni swój największy obowiązek aż do przelania krwi za Ojczyznę i w tym zawierają swe przeświadczenie o niezachwianej konieczności zjednoczenia Narodu Polskiego. Wyczerpani najgorszymi warunkami chcą i nadal sprostać swym obowiązkom obywatelskim, ale równocześnie oczekują od p. Premiera i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz całego Rządu zarządzenia skierowanego do wszystkich samorządów terytorialnych, do wszystkich zakładów i przedsiębiorstw państwowych, by te instytucje zaprzestały wyzyskiwania robotników, rzemieślników oraz pracowników umysłowych i zastosowały w poszczególnych zakładach pracy wyższe i sprawiedliwsze wynagrodzenia od dotychczasowych. Do wszystkich samorządów terytorialnych — a) by samorządy te przystąpiły do zlikwidowania obozów eksmitantów i w tym kierunku rozwinęły na szerszą skalę, niż się to dzieje dotychczas, budownictwo dla pomieszczenia bezrobotnych i mało zarabiających robotników, b) by samorządy terytorialne nie odmawiały zawierania układów zbiorowych pracy wszędzie tam, gdzie związki zawodowe z przyczyn ważnych i uzasadnionych o zawarcie takich układów się zwrócą, c) by samorządy terytorialne niezwłocznie zaniechały hańbiących i krzywdzących praktyk w obliczaniu wartości pracy przy odróbce pomocy zimowej bezrobotnych.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#PRatajczyk">Panie Premierze! Jeśli chodzi o warunki mieszkaniowe, o obliczanie wartości pracy biednych bezrobotnych przy odrobkach pomocy zimowej, to pozwolę sobie przy tej sposobności przytoczyć jeszcze jeden przykład, o czym szeroko pisała prasa poznańska. — „Kurier Poznański” z niedzieli 12 bm., choć wiadomo, że nie jest to organ robotniczy, a więc nie miałby powodu do wyolbrzymiania sprawy, tak piszę — cytuję wyjątki z tego artykułu: — „W odległości 10 km od Kłocka przy szosie do Janowa leży duża wieś kościelna — Łopienno, licząca około 1.500 mieszkańców. Około 300 m za Łopienną, tuż nad jeziorem w kupach z piasku znajdują się mieszkania najbiedniejszych ludzi. 4 eksmitowane rodziny wykopały sobie w ziemi nory, obłożyły je chrustem i drzewem i tam zamieszkały, m. in. rodzina Aleksandrzaków z 6 dziećmi w wieku od 6 miesięcy do 8 lat. Ludzie ci znajdują się w skrajnej nędzy, żyją wyłącznie z żebraniny i nie trudno sobie wyobrazić, w jakich fatalnych warunkach odbywa się wychowanie dzieci. Np. rodzina Aleksandrzaków, licząca 8 osób, zajmuje dosłownie norę o rozmiarach 3 X 1½ m. Nie do wiary wprost jest fakt, że od ludzi mieszkających w norach pobiera zarząd gromady Łopienno kwotę 26 zł miesięcznie. A ponieważ ludzie ci — rzecz zrozumiała — nie mogą tego zapłacić, każe im się całą kwotę odpracować, licząc 2 zł za 1 dzień pracy.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#PRatajczyk">Wskazując z tej trybuny sejmowej na niektóre tylko fragmenty tych okropności ludzkich, jestem głęboko przekonany, że p. Premier tej praktyce wielu samorządów terytorialnych bliżej się przyjrzy i wyda odpowiednie zarządzenie, które poskromi raz na zawsze tak wysoce szkodliwą działalność, przez którą cierpią najbiedniejsi. Dotychczasowy bowiem bieg spraw w omawianej przeze mnie dziedzinie nie tylko szkodzi krzywdzonym robotnikom i ich rodzinom, ale także szkodzi Państwu i interesom narodu, a następnie podkopuje zaufanie nie tylko do samorządu, ale i do Państwa i Rządu. Trzeba niezwłocznie skończyć z hańbiącą i krzywdzącą bezrobotnych praktyką, stosowaną w samorządach terytorialnych. Oceniajmy należycie godność człowieka i wartość jego pracy, ale nie tylko w słowach, a przede wszystkim w realnych czynach.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Trockenheim.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! Zabierając głos w debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, pragnę na wstępie powołać się na ważką enuncjację, wypowiedzianą z tej wysokiej trybuny przy otwarciu bieżącej kadencji sejmowej. Dnia 2 grudnia ubiegłego roku p. Premier gen. Składkowski złożył następujące oświadczenie: — „Wierzę głęboko, że drogą główną, drogą linii wytycznej, gdzie zawsze zejdą się nasze myśli, będzie droga testamentu Marszałka Piłsudskiego. Jest to wytyczna uzgodniona, droga, na której Polska — w myśl wskazań Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Śmigłego Rydza — znajdzie miejsce w dziejach Narodu”. Testamentem Marszałka Piłsudskiego jest Konstytucja kwietniowa.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#PTrockenheim">A więc Rząd przez usta swojego szefa złożył przy otwarciu Sejmu deklarację, że jego droga — to droga Konstytucji kwietniowej, że w przyszłej swojej pracy pozostanie wierny tej Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#PTrockenheim">Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ma za zadanie regulowanie życia wewnętrznego kraju i stanie na straży przestrzegania ustaw w tej dziedzinie, a zwłaszcza ustawy zasadniczej, jaką jest Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PTrockenheim">Jako przedstawiciel ludności żydowskiej, uważam za swój obowiązek wskazać na krzywdy, jakie się dzieją tejże ludności i które są w wyraźnej sprzeczności z obowiązującymi ustawami, a w szczególności z duchem i literą Konstytucji. W swoich dalszych wywodach będę zmuszony domagać się usunięcia tych krzywd i dlatego uważałem za wskazane przypomnieć oświadczenie, które dopiero co zacytowałem. Muszę przy tym z góry się zastrzec przeciw zarzutowi, postawionemu jednemu z moich kolegów na Komisji Budżetowej, jakoby wyrażeniem żalów ludności żydowskiej miało się zamiar przemawiać do zagranicy. Otóż nie. Przemawiam do Rządu Rzeczypospolitej, do Sejmu i społeczeństwa polskiego. U nich pragnę znaleźć zrozumienie, u nich domagam się sprawiedliwości, jest to moje prawo i — co więcej — mój obowiązek.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! Zacznę od modnego hasła odżydzenia handlu, hasła, głoszonego przez wielki odłam społeczeństwa polskiego, a nawet przez sfery miarodajne, hasła, które dzisiaj w dyskusji było przez niejednego z mówców rzucone. Hasło to pociąga za sobą szereg bezprawi, jak pikiety, ekscesy itd., jednym słowem podważa bezpieczeństwo życia i mienia ludności żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#PTrockenheim">Tu muszę pokrótce powtórzyć to, co już wypowiedziane zostało z tej trybuny przez przedstawicieli społeczeństwa żydowskiego. Nie my, Żydzi, jesteśmy winni, że udział nasz w handlu jest większy, aniżeli nasz stosunek procentowy do ogółu ludności. Niedopuszczanie Żydów do innych gałęzi zatrudnień, nieprzyjmowanie Żydów na posady rządowe i komunalne, na kolejach, w tramwajach, na robotach publicznych, zamknięcie przed robotnikiem żydowskim wrót wielkiego przemysłu, górnictwa itd. — oto są przyczyny, które zmusiły i zmuszają tych zewsząd wypartych a nigdzie niedopuszczalnych do szukania podstaw bytu w handlu.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#PTrockenheim">Wyniki spisu ludności z roku 1931, które zostały niedawno ogłoszone, stwierdzają, że wśród 28.000 pracowników kolejowych zatrudniono na terenie województw centralnych, wschodnich i północnych 40 Żydów</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#komentarz">(Przerywania.),</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#PTrockenheim">a wśród przeszło 16.000 urzędników Poczty i Telegrafu na terenie tychże województw znajduje się 20 Żydów. Te dwa przykłady wskazują dobitnie, jak bardzo Żydzi wieliminowani są z tych gałęzi zatrudnień, do których inni mają dostęp otwarty.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#PTrockenheim">A po tym wszystkim przychodzi się z żądaniem wieliminowania Żydów i z handlu. A dąży się do tego nie uczciwymi środkami wolnej konkurencji, lecz za pomocą usunięcia od handlu koncesjonowanego, za pomocą bojkotu, pikiet, ekscesów, które po krótkiej przerwie znowu mają miejsce w różnych miastach i miasteczkach, jak Garwolin, Ryki, Skarżysko, Sosnowiec i innych, skąd dochodzą nas żale i głosy rozpaczy kupców żydowskich.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#PTrockenheim">Czy jest to dopuszczalne, czy jest to zgodne z enuncjacją wypowiedzianą z tej wysokiej trybuny, którą miałem zaszczyt dopiero tu zacytować?</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#PTrockenheim">Szermierze odżydzenia handlu muszą przecież zdać sobie sprawę, że 3 i pół miliona ludności musi wszak mieć jakieś podstawy egzystencji, że uczynienie z milionów ludzi żebraków jest nie tylko niesprawiedliwe, nieludzkie, lecz i niebezpieczne.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#PTrockenheim">Poruszam tu pobieżnie tę sprawę, gdyż jest ona związana z kwestią narodowościową i bezpieczeństwa, które podlegają kompetencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a będziemy jeszcze mieli sposobność szerzej to zagadnienie omówić przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#PTrockenheim">P, poseł Dudziński w swoim dzisiejszym przemówieniu wskazał na statystykę, która zupełnie nie odpowiada prawdzie, że Żydzi zabierają 40% dochodu społecznego. P. Dudziński, którego znam jeszcze z poprzedniej kadencji, nie jest bardzo mocny w statystyce.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#komentarz">(P. Dudziński:</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#PTrockenheim">To Żydzi układają statystykę, więc powinna być dobra. Jeśli chodzi o jego statystykę, na którą się powołał w dyskusji nad ubojem rytualnym, to przytoczył on, że obrót mięsem wynosi 4 miliardy zł w Polsce. A ja w swoim czasie wykazałem na zasadzie statystyki prawdziwej, Małego Rocznika Statystycznego, że ten cały obrót wynosił wszystkiego 280 milionów zł. To samo tutaj się powtarza, że p. poseł Dudziński nie jest bardzo biegły w statystyce. Natomiast my jesteśmy w posiadaniu innych cyfr, a mianowicie Biuro Statystyczne Żydowskie</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#PTrockenheim">oszacowało udział Żydów w podatkach pośrednich i bezpośrednich w roku 1932 na 33% ogólnych wpływów z tych podatków.</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#komentarz">(P. Szczepański: A majątek żydowski obliczyliście? (Głos: Nie wspomniał Pan o potajemnym uboju.)</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! Usiłuje się problem żydowski rozwiązać za pomocą jeszcze innego hasła, a mianowicie za pomocą hasła o emigracji żydowskiej. Hasło to nie schodzi z ust referentów budżetowych, hasło to było przedmiotem dzisiejszych przemówień moich przedmówców i za pomocą tego hasła usiłuje się rozwiązać zaognioną kwestię żydowską w Polsce. Przeciw takiemu stawianiu kwestii mam zasadnicze zastrzeżenie. Postulat emigracji nie powinien mieć podłoża politycznego. Nie można powiedzieć do obywateli żydowskich, zamieszkałych na ziemiach polskich z górą 800 lat: Musicie odejść, bo jesteście Żydami. Uznajemy, że istnieje w Polsce zagadnienie emigracji, zagadnienie, dotyczące nie tylko zdeklasowanego Żyda, lecz i bezrolnego chłopa i pozostającego bez pracy robotnika. Jesteśmy gotowi współpracować z Rządem i społeczeństwem polskim dla wynalezienia terenu na kolonizację obywateli polskich bez różnicy narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#komentarz">(Głos: Dla siebie poszukajcie. Różne okrzyki.)</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#PTrockenheim">Istnieje zaś kraj, na którym szczególnie koncentrują się wysiłki i dążenia narodu żydowskiego do osiedlenia się tam i stworzenia siedziby narodowej. Mam oczywiście na myśli Palestynę. Jesteśmy głęboko przeświadczeni, a utwierdzają nas w tym dzieje dotychczasowej kolonizacji palestyńskiej, że zdolność absorbcyjna tego kraju bynajmniej jeszcze nie została wyczerpana, że może on jeszcze pomieścić wielkie masy Żydów. I dlatego będziemy bardzo wdzięczni Rządowi Polskiemu, jeśli nam będzie pomocny w naszych wysiłkach, aby wrota Palestyny zostały szeroko otwarte dla masowej emigracji żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#komentarz">(P. Dudziński: Kupcie od nas karabiny i jazda na Arabów! Wesołość. P. Sommerstein: My już tam mamy karabiny. P. Mincberg: Takich kawalerzystów, jak Pan, nie mamy. P. Dudziński: Jak wiemigrujecie, to się poświęcę i pojadę z Wami. P. Sommerstein: Jedź Pan już.)</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! Oczywiście nie będę tutaj reagował na te absurdalne i fantastyczne plany p. posła Dudzińskiego co do stworzenia batalionów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-25.26" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#PTrockenheim">On za to poprowadzi Waszą kawalerię.)</u>
+ <u xml:id="u-25.28" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! W tym samym czasie, kiedy ze sfer miarodajnych propaguje się emigrację Żydów, zostają przez te same sfery uczynione kroki, które wywołują skutek wręcz przeciwny. Mam na myśli wykonanie ustawy o pozbawieniu obywatelstwa. Nie będę krytykował samej ustawy, która została uchwalona w czasie ubiegłej kadencji, uważam jednak za konieczne zwrócić uwagę na sposób wykonania tej ustawy. Nagłe i masowe pozbawianie obywatelstwa Żydów polskich, zamieszkałych za granicą, odstrasza obywateli polskich od wyjazdu za granicę, celem poszukiwania pracy i urządzenia się tam, gdyż nim się obejrzy, może zostać pozbawiony obywatelstwa, a tym samym i opieki Państwa. Nie jest też dla nikogo tajemnicą, że właśnie owe posunięcia były przyczyną tego szatańskiego dzieła ościennego państwa przerzucenia przez granicę polską kilkunastu tysięcy ludzi w ciągu jednej nocy,</u>
+ <u xml:id="u-25.29" who="#komentarz">(Głos: Właśnie.)</u>
+ <u xml:id="u-25.30" who="#PTrockenheim">I tak mógł zajść paradoksalny fakt, że zamiast emigracji mamy przymusową szkodliwą reemigrację, (Głos:* No, widzi Pan!)</u>
+ <u xml:id="u-25.31" who="#PTrockenheim">Chciałbym tutaj poruszyć jeszcze sprawę związaną z obozem zbąszyńskim, który wprawdzie w tej chwili jest już w fazie rozwiązania, bo układ ostatni, który został zawarty z Niemcami, przewiduje powrót prowizoryczny Żydów do Niemiec celem uporządkowania ich majątku, ale czy jeszcze dużo znajdą ze swego majątku, który tam pozostał?</u>
+ <u xml:id="u-25.32" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! W tym czasie, kiedy uchodźców lub raczej wygnańców żydowskich trzyma się właśnie w tym mieście granicznym Zbąszyniu lub w innych punktach pogranicznych, władze administracyjne wysiedlają obywateli Żydów, z miejscowości pogranicznych, wykorzystując do tego celu ustawę o pasie granicznym.</u>
+ <u xml:id="u-25.33" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie. P. Sommerstein: Niesłusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-25.34" who="#PTrockenheim">Setki Żydów w Gdyni, w Bielsku i w innych miejscowościach w pobliżu granicy są wysiedlane, aczkolwiek są to spokojni i lojalni obywatele, zajmujący się uczciwą i produkcyjną pracą, którzy w niemałej mierze przyczynili się swoją inicjatywą, trudem i przedsiębiorczością do rozwoju tych miast.</u>
+ <u xml:id="u-25.35" who="#PTrockenheim">Miałem sposobność przeczytać odpis odwołania, jakie wniósł do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych pewien Żyd, kuśnierz z zawodu, którego wysiedlono z Chorzowa. Człowiek ten służył w wojsku polskim, został ranny na wojnie, jest nadal żołnierzem rezerwy. Zapytuje on w swoim odwołaniu: W razie wojny powołają mnie do obrony granic i bez obawy, abym je zdradził, a w czasie pokoju wypędza się mnie z pasa granicznego, jako niebezpiecznego dla tych granic. Każdy przyznać musi, że pytanie to nie jest pozbawione logiki, tym bardziej że przy odzyskaniu Zaolzia żołnierz Żyd wykazał ofiarą życia, że gotów jest bronić własną krwią granic Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-25.36" who="#komentarz">(P. Szczepański: To jest obowiązek. Jak jecie chleb, to jest to Waszym obowiązkiem. P. Sommerstein:</u>
+ <u xml:id="u-25.37" who="#PTrockenheim">Na chleb ciężko pracujemy.)</u>
+ <u xml:id="u-25.38" who="#PTrockenheim">Poruszę jeszcze na zakończenie sprawę prasy. My żydowscy przedstawiciele parlamentami, wskazywaliśmy nieraz, że główną przyczynę brutalnych wystąpień antyżydowskich stanowi pewien odłam prasy, który postawił sobie za cel ustawiczne podburzanie przeciw Żydom.</u>
+ <u xml:id="u-25.39" who="#PTrockenheim">Muszę z żalem stwierdzić, że nowy dekret prasowy, który wyposaża Rząd w dość szerokie prerogatywy, nie jest stosowany w odpowiedniej mierze do propagandy i podjudzania przeciw ludności żydowskiej. Władza administracyjna zachowuje się również z niezrozumiałą pobłażliwością w stosunku do tego rodzaju ulotek i plakatów. Nie powinno się też było dopuścić do takich odczytów, jak ks. Trzeciaka w Warszawie p. t. „Zmierzch Izraela”</u>
+ <u xml:id="u-25.40" who="#komentarz">(Przerywania.),</u>
+ <u xml:id="u-25.41" who="#PTrockenheim">który nie po raz pierwszy spowodował czynne wystąpienia antyżydowskie.</u>
+ <u xml:id="u-25.42" who="#PTrockenheim">Jeśli jeszcze dodam do tego tragiczną sytuację studentów Żydów na wyższych uczelniach, o czym zresztą będziemy mówili jeszcze przy budżecie Ministerstwa Oświaty, jeśli wspomnę o tzw. urbanizacji, zrównującej z ziemią w imię estetyki setki domów żydowskich, to Wysoka Izba będzie przekonana, że poseł żydowski ma naprawdę uzasadnione żale i postulaty. Żale te i postulaty kierujemy do Wysokiego Rządu i mamy prawo oczekiwać, że ważkie oświadczenie, wypowiedziane z tej trybuny dnia 2grudnia ub. r., zostanie w czyn wprowadzone.</u>
+ <u xml:id="u-25.43" who="#PTrockenheim">Wysoka Izbo! Na dzisiejsze oświadczenie Wicemarszałka płk. Wendy odnośnie zagadnienia mniejszości żydowskiej w Państwie stwierdzam imieniem Żydowskiego Koła Parlamentarnego co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-25.44" who="#komentarz">(Głos: Jeszcze jedna deklaracja.)</u>
+ <u xml:id="u-25.45" who="#PTrockenheim">Oświadczenie Wicemarszałka płk. Wendy jest tylko jeszcze ostrzejszym niż dotąd sformułowaniem znanego nam stanowiska Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-25.46" who="#komentarz">(Głos: Jeszcze nie uciekacie?)</u>
+ <u xml:id="u-25.47" who="#PTrockenheim">Sformułowanie to oznacza wypowiedzenie zdecydowanej walki ze strony Obozu Zjednoczenia Narodowego społeczeństwu żydowskiemu w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-25.48" who="#komentarz">(Głos: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-25.49" who="#PTrockenheim">To wypowiedzenie walki zmusza nas do zdecydowanej obrony społeczeństwa żydowskiego w Polsce przeciw tej eksterminacji.</u>
+ <u xml:id="u-25.50" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-25.51" who="#PTrockenheim">Akcję tę uważamy za wręcz szkodliwą dla wewnętrznej spoistości Państwa Polskiego. Deklaracje, złożone podczas tej sesji przez reprezentantów parlamentarnego Koła Żydowskiego w Komisji Budżetowej i na plenum Sejmu w sprawie współpracy społeczeństwa żydowskiego dla Państwa Polskiego, złożone były nie Obozowi Zjednoczenia Narodowego, lecz skierowane były do Rządu Rzeczypospolitej, który jest Rządem Państwa, a nie ugrupowania politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-25.52" who="#PTrockenheim">Deklaracje nasze oparte są na fakcie naszej wiekowej łączności z Rzecząpospolitą i na Konstytucji Państwa Polskiego. O realizowanie tej Konstytucji w życiu walczyć będzie społeczeństwo żydowskie niezachwianie nadal ramię przy ramieniu</u>
+ <u xml:id="u-25.53" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-25.54" who="#PTrockenheim">z wszystkimi, którzy Konstytucji tej bronią, i przeciw wszystkim, którzy fundamenty tej Konstytucji podrywają.</u>
+ <u xml:id="u-25.55" who="#komentarz">(Oklaski na ławach żydowskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Stoch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PStoch">Spokój polityczny jest poważną gwarancją spokoju publicznego, dlatego przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zajmę się specjalnie zagadnieniami politycznymi, a na tym tle szczególnie sprawą ordynacji wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PStoch">Sejm poprzedni został rozwiązany dekretem Prezydenta, jako nie będący wyrazem rzeczywistych nastrojów społeczeństwa, i powołanie nowego Sejmu nastąpiło z wyraźnym wskazaniem zmiany ordynacji wyborczej. Taką była enuncjacja Głowy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#komentarz">(Ustęp skreślony przez Marszałka na podstawie art. 42 pkt (2) regulaminu.)</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PStoch">Akt rozwiązania Sejmu ze wskazaniem jako konieczności zmiany ordynacji wyborczej miał taką, płynącą konsekwentnie z treści dekretu wymowę polityczną, iż nie tylko skład poprzedniego Sejmu nie odzwierciedlał nastrojów mas, ale nadto z góry zostało przesądzone, że grupy, które wyłoniły Sejm poprzedni, nie mają w społeczeństwie dostatecznego oparcia i że metodą dotychczasowej ordynacji nie można oczekiwać właściwego wypowiedzenia się obywateli. Innymi słowy, z treści dekretu wyprowadzić należy logiczny wniosek, że Pan Prezydent nie uznał, by czynniki polityczne z dawnego BB, zgrupowane następnie pod nazwą Obozu Zjednoczenia Narodowego, miały szanse reprezentowania całego społeczeństwa i zezwalając na powołania nowego Sejmu w trybie obowiązującej ordynacji....</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, prosiłbym o troszkę wyraźniejsze mówienie, gdyż nie słyszę, co Pan mówi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PStoch">...nawet bez zakreślenia terminu z góry niejako przewidywał, że nowy Sejm długo trwać nie będzie, a ustąpi miejsca takiemu Sejmowi, który na podstawie zmienionej ordynacji stanowić będzie rzeczywistą reprezentację woli narodu.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#PStoch">W tej interpretacji woli Głowy Państwa, oczywistej z treści dekretu, jest bez znaczenia komentarz, że wola tą była prawdopodobnie wynikiem utrwalającej się wśród czynników decydujących świadomości, że w obliczu wstrząsów zewnętrznych należy do współdziałania i współodpowiedzialności powołać poza Ozonem także inne grupy z politycznej opozycji, ale komentarz ten wysuwa się na czoło przy rozważaniu zagadnień spokoju publicznego, bo nie zanosi się na polityczne dolce far niente i zbyt ostre zakręty mogą nieostrożnego jeźdźca bardzo łatwo wysadzić z siodła.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#PStoch">Sejm nowy powstał bez współdziałania opozycji, która zasadniczo w kampanii wyborczej udziału nie brała. Śmiem twierdzić, że koniunktura, jaka po wyborach wynikła przez znaczny udział wyborców, stających do urny wyborczej, i na tle absencji stronnictw opozycyjnych, była niespodzianką zarówno dla Rządu, jak i dla Ozonu</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#komentarz">(Głos: Skąd Pan wie to wszystko.)</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#PStoch">i stąd wypłynęły różne, a jakże różne oceny wartości aktu wyborczego, w dystansie zaledwie dwóch z górą miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#PStoch">W dniu otwarcia Sejmu Obóz Zjednoczenia Narodowego w triumfalnym hymnie zwycięstwa wziął od razu wysokie C, głosząc, że niczego więcej nie pragnie, gdyż skupił głosujących na siebie 67% ogółu, zaś Rząd przez usta swych reprezentantów — może z dość niepewnym przekonaniem wewnętrznym — akceptował koncepcję Ozonu, deklarując przez usta p. Wicepremiera, że społeczeństwo w większości swej udzieliło Ozonowi kredytu bez żadnego zastawu.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#PStoch">Wprawdzie już trzeciego dnia po swej mowie p. Wicepremier na zebraniu Zarzewiaków wzniósł powtórzony przez całą prasę okrzyk na cześć rozszerzonej konsolidacji narodowej, lecz na trybunie sejmowej dominowała w dalszym ciągu koncepcja o wyłączności Ozonu.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#PStoch">To byłaby pierwsza faza, trwająca z górą dwa miesiące. Druga faza zaczęła się przy dyskusji nad budżetem. Dyskusja generalna dała okazję do ogłoszenia przez kierownictwo Ozonu zmienionej koncepcji. Wśród wyrażonych wielokrotnie przez Ozon akcentów harmonii i całkowitej zgodności z Rządem padło wówczas oświadczenie, że wybory były zwycięstwem nie OZN, lecz Rządu. Nie znajduję satysfakcji w znęcaniu się nad przeciwnikami,</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#komentarz">(Głos: Kiedy Pan będzie mówił o eunuchach? Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#PStoch">więc ograniczę się do uwypuklenia, co za paradoks przez to oświadczenie stoi do rozwiązania. Twierdzi się, że zwyciężył Rząd, a więc słusznie można by wyprowadzić wniosek, że Sejm, który ma Rząd kontrolować, wybrany w takich warunkach, jest niepotrzebny, bo społeczeństwo wyraziło zaufanie Rządowi. Nie pójdę tak daleko. Spróbuję innego rozwiązania. Rozumuję więc, że jeżeli Rząd zwyciężył, a nie OZN, względnie jeżeli zwyciężył Rząd per prokuram Ozonu, w takim razie OZN nie mając własnego, bezpośredniego oparcia w społeczeństwie lub w najlepszym dla niego wypadku mając oparcie poprzez Rząd, będzie miał prawo wykonywać swoje czynności tylko o tyle, o ile będzie Rząd popierał. Dochodzimy pomału do rozwiązania paradoksu. Czy oświadczenie p. posła Skwarczyńskiego, bardzo, jak wykazałem, paradoksalne, nie jest wprowadzeniem Ozonu na linię tak dobrze ongiś znaną, linię polityczną dawnego BBWR?</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#PStoch">Rozważania moje pozornie tylko mają charakter teoretyczny, bo jak się okaże ze ścisłego określenia stosunku grupy ozonowej do Rządu wynikać będą poważne konsekwencje w wielu dziedzinach, a szczególnie w omawianej teraz kwestii zmiany ordynacji wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#PStoch">Pamiętamy dobrze złożone może przed miesiącem na stosowne zapytanie jednego z senatorów wyjaśnienie p. Premiera, które da się odtworzyć w ten sposób, że apel do Rządu o przyśpieszenie sprawy ordynacji wyborczej nie jest aktualny ze względu na istniejące w ciałach ustawodawczych organizacje polityczne, które przede wszystkim temat ten do rozwiązania podjąć powinny. Takie stanowisko reprezentanta Rządu było zrozumiałe i mogło wystarczyć w okresie działania pierwszej fazy koncepcyjnej, kiedy to OZN występował jako samodzielna i niezależna siła polityczna.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#PStoch">poświadczeniu zaś p. posła Skwarczyńskiego złożonym podczas debaty generalnej nad budżetem, kiedy OZN przez wyzbycie się pretensji do zwycięstwa w wyborach zasunął się niejako za plecy Rządu, stając w jego cieniu, powtórne zapytanie pod adresem Rządu w warunkach politycznych zasadniczo zmienionych staje się aktualne i na czasie, bo Rząd, mając oddany mu do dyspozycji na wzór dawnego B. B. W. R. nowy organ polityczny, nie powinien obawiać się, że czynnik ten naruszy przez niesubordynację stosunek zależności z oświadczeń powyższych konsekwentnie wypływający.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#PStoch">Żadne zagadnienie państwowe nie może być rozwiązywane w określonych ramach danego jedynie zainteresowania. Nie można się wyrzekać idealnych rozwiązań w skali jak najszerszej, z uwzględnieniem dłuższego okresu czasu i przez równoczesne rozwiązanie szeregu kompleksów, które w tym dłuższym okresie czasu do rozwiązania można przewidywać. Czyniąc zadość takim zastrzeżeniom, w artykule zamieszczonym w jednym z pism stołecznych, w artykule — akcentuję to — zawierającym indywidualne moje poglądy na daną kwestię, próbowałem dokonać syntezy naszej sytuacji wewnętrznej na odcinku konsolidacji i wyborów oraz wskazać sposoby i kolejność rozwiązania. Zbliżamy się do końca sesji budżetowej i ze strony Ozonu względnie ze strony Rządu nie widać nic takiego, co można było by traktować jako chociażby początek rozwiązania któregokolwiek z problemów domagających się odpowiedzi. Nie rezygnuję i nie wycofuję się ani z jednej tezy, wypowiedzianej przeze mnie we wspomnianym artykule. Uważam więc, że przed dokonaniem zmiany ordynacji wyborczej potrzebna jest w interesie Polski, powiem, potrzebna jest jako konieczność historyczna konsolidacja współczesnego obozu narodowego i w tej konsolidacji OZN powinien wziąć udział.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#PStoch">Podtrzymuję, że nie jest możliwe wejście grup opozycyjnych do OZN, i że walka, która toczyła się i toczy, nie może być zakończona poddaniem się, a tylko pojednaniem. Nie wycofuję się z zajętego w tym artykule stanowiska, że o ile dokona się konsolidacji i o ile przez wyłonienie wspólnego politycznego ośrodka dyspozycji będzie się realizować różne zadania, czekające swego rozwiązania, już nie przez OZN, ale pod wspólną firmą dokonanej konsolidacji, w takim i jedynie w takim wypadku można by przewidywać odsunięcie sprawy ordynacji wyborczej na okres późniejszy po załatwieniu zmiany Konstytucji i wyboru w 1940 r. Prezydenta. Przez dokonanie konsolidacji i wyłowienie wspólnego ośrodka dyspozycyjnego, kierującego polityką na terenie ciał ustawodawczych, można by (Przerywania.)* stworzyć surogat udziału mas opozycyjnych w decyzji spraw nie dających się odsunąć na czas po nowych wyborach.</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#PStoch">Jedynie wzgląd na sytuację Państwa dyktował mi podobne rozwiązanie w konstrukcji swej nie spotykane i stawiające przed wszystkimi grupami politycznymi, które do konsolidacji mają należeć, obowiązek dużych wyrzeczeń i postulat zrozumienia naszej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#PStoch">Koncepcja moja daleka jednak było od rozgrzeszenia OZN i pozostawienia nadal aż do wyboru Prezydenta takiego układu sił, jaki w tej chwili jest polską rzeczywistością. Gdyby dano mi do wyboru dwie tego rodzaju ewentualności: albo utrzymanie dotychczasowego stanu i Sejmu co najmniej do 1940 roku, albo też domaganie się rozwiązania Sejmu i przeprowadzenia nowych wyborów, niezależnie w jakim czasie i w jakich okolicznościach mają być dokonane, bezwarunkowo oświadczam się za drugą ewentualnością. Z dwojga złego wybiorę to drugie jako dla Polski zło mniejsze, bo już wolę za przykładem wybitnego publicysty Studnickiego widzieć szanse konsolidacji, podobnie jak w 1920 r. w obliczu niebezpieczeństwa, aniżeli iść w grożące niebezpieczeństwo przy takim nastroju mas politycznie zniecierpliwionych, jak to odczuwamy powszechnie.</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, jeszcze raz proszę mówić trochę wyraźniej. Nic nie mogę zrozumieć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#PStoch">Gdyby zaszła ta druga ewentualność i gdyby OZN względnie Rząd, doceniając sytuację, zdecydował się w najbliższym czasie przystąpić do zmiany ordynacji wyborczej i rozwiązania Sejmu, to mimo odmiennych i z góry oczekiwanych tendencyj, że OZN, mając w swych rękach większość, nie zechce uchwalić ordynacji bez zagwarantowania dla siebie szczególnych przywilejów, nie obawiam się tego, by taka ordynacja wyborcza znalazła aprobatę Głowy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#PStoch">Przypominam dokonaną na wstępie analizę oceny przez Pana Prezydenta siły politycznej i wpływu społeczeństwa ze strony Obozu Zjednoczenia Narodowego</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#komentarz">(Wrzawa.),</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#PStoch">wyraźnie mówiąc — dyskwalifikację tej grupy politycznej do wyłącznego reprezentowania mas społecznych, by zwłaszcza po stwierdzeniu przez Ozon w debacie generalnej swej słabości w ostatnich wyborach, nowa ordynacja, sformułowana pod znakiem przywilejów dla takiej grupy politycznej, mogła posiadać szanse do jej zadekretowania.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#PStoch">Proszę strawestować odpowiednią maksymę łacińską: — „bas dat qui cito dat”.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#PStoch">Obecnie mamy względny spokój, (Przerywania.)* W spokoju niejeden węzeł, bardzo nawet skomplikowany, można rozsądnie rozwiązać. Gorzej jest, gdy coś się dzieje pod przymusem i gdy namiętności dyktują sobie wzajemnie warunki. Nie mam na myśli nacisków wewnętrznych, przewiduję jedynie układ rzeczy, jaki może powstać na skutek sytuacji od zewnątrz. Przypuśćmy, że obawy te okażą się płonne, ale w takim razie pozostaną naciski wewnętrzne, znajdujące uzasadnienie swoje nie tylko w głodzie politycznym, jaki dojrzewające masy odczuwają, ale przede wszystkim w dekrecie Pana Prezydenta i w niespełnionych obietnicach, którymi Ozon w okresie wyborów tak hojnie szafował.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#PStoch">Nie ze względu na interesy grupowe, ale li tylko powodowany obawą o prawidłowy rozwój naszych stosunków wewnętrznych kieruję apel do Pana Ministra Spraw Wewnętrznych, by zagadnieniom wyżej przedstawionym zechciał poświęcić najbaczniejszą uwagę i rychłe rozwiązanie do skutku doprowadził.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">O treści przemówienia tylko co wygłoszonego powezmę sąd dopiero po zaznajomieniu się ze stenogramem, ponieważ nic nie mogłem dosłyszeć z tego, co Pan Poseł mówił.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Cieplak,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PCieplak">Wysoka Izbo! Proszę mi pozwolić, że od tego poprzedniego „niezależnego” wolnego bujania przejdę ponownie do realnych spraw, związanych z budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Szczególnie chcę dotknąć, jako czynny członek związku gmin, zagadnień samorządowych, zwłaszcza w gminach wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#PCieplak">Stwierdzić należy niewątpliwie, że Rząd p. Premiera Składkowskiego sprawom samorządowym poświęca wiele uwagi i idzie samorządowi gminnemu na rękę. Wystarczy wspomnieć i z uznaniem podkreślić załatwienie rok temu pozytywnie dla gmin wiejskich znanej powszechnie sprawy dodatków mieszkaniowych dla nauczycieli. Przejęcie wypłaty dodatków mieszkaniowych przez Skarb Państwa nie tylko przyniosło gminom ulgę, ale co ważniejsze, przynajmniej częściowo została załatwiona przyczyna zadrażnień i sporów między gminami a nauczycielstwem. Mówię — częściowo, gdyż wobec niezbyt dokładnego przepracowania tego zagadnienia przepisy w tej mierze nasuwają jeszcze szereg wątpliwości interpretacyjnych. Sądzę, że zostanie to jednak przez odpowiednie czynniki, a więc przede wszystkim p. Ministra Spraw Wewnętrznych i p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, usunięte przez wydanie rozporządzeń wykonawczych.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#PCieplak">Jeżeli już mówię o zagadnieniach szkolnych, to z punktu widzenia samorządu byłby jeszcze jeden z ważnych postulatów pod adresem Rządu do zrealizowania. Chodzi mianowicie o przyjście z pomocą gminom wiejskim przy budowie publicznych szkół powszechnych. Sądzę, że sprawiedliwość tego wymaga, aby został przywrócony obowiązek udzielenia przez Państwo gminom 50% kosztów budowy szkół powszechnych. Przyczyniłoby się to bez wątpienia do zdwojenia wysiłków tak samorządów, jak i samego społeczeństwa w sprawie budowy szkół powszechnych. Ludność, zwłaszcza wiejska, zrozumiałaby, że sprawa podniesienia oświaty, walka z analfabetyzmem — to nie tylko sprawa samorządu, ale to są sprawy Państwa, które tym zagadnieniem interesuje się, że warto jeszcze więcej wysiłków położyć, by stanąć pod tym względem na równi z innymi, szczególnie zachodnimi państwami Europy.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#PCieplak">Podniesienie oświaty — to sprawa wagi pierwszorzędnej dla Państwa, to również zagadnienie szeroko pojętej obronności Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#PCieplak">Dlatego też pozwalam sobie zwrócić uwagę p. Premiera, by był łaskaw nie zapomnieć o postulatach samorządów, a mianowicie: 1) udzieleniu gminom zasiłków ze Skarbu Państwa w wysokości 50% kosztów budowy szkół, 2) przyznaniu gminom pożyczek na cele budowy szkół i urzędów gminnych, 3) udzielaniu dalszej pomocy w dostarczaniu materiałów budowlanych z lasów państwowych przy uwzględnieniu dłuższych okresów spłaty i wreszcie o obniżeniu taryf kolejowych dla gmin wiejskich, w tych wypadkach, kiedy zachodzi konieczność sprowadzenia materiałów budowlanych.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#PCieplak">Chciałbym tu również poruszyć sprawy finansów komunalnych. Wiadomo, że dotychczasowe źródła dochodowe gmin wiejskich oparte są na ustawie o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych z 1923 r. kilkadziesiąt razy już nowelizowanej oraz opierają się także na podatku wyrównawczym, ciągle przedłużanym. Te dochody gmin są niewystarczające, a powodują jedynie bardzo wiele czynności związanych z wymiarem i poborem. Naprawdę, czas, by ta tymczasowa ustawa, która już 16 lat obowiązuje, była zastąpiona przez nową. Czas skończyć z nią naprawdę i zdobyć się na nową, na dużą miarę zrobioną ustawę. Oczywiście jest to zadanie niełatwe. Jest to zadanie związane z równoczesnym usprawnieniem administracji, ustaleniem czynności własnych i poruczonych gmin, a więc rozgraniczeniem czynności między Państwem a samorządem. Trzeba było by, sądzę, na jedną stronę złożyć to, co jest do wykonania przez Państwo, a na drugą — to, co jest do wykonania przez samą gminę. Następnie rozgraniczyć czynności między Państwo i samorząd, opierając się na pewnych stałych założeniach i kolejno Państwu jak i samorządom przydzielić odpowiednie kwoty na wykonanie tych czynności. Zanim jednak zostanie wykonana ustawa, trzeba sobie zdać sprawę, że w tej chwili tych przerzuconych na gminę czynności jest zbyt dużo, i co ważniejsze, przeważnie nie zostały jednocześnie zwiększone źródła dochodu, a przecież możliwości finansowe gmin są już dawno wyczerpane i nie wystarczają na pokrycie nawet ustawowych zadań dotychczasowych. Dlatego przede wszystkim narzuca się pierwszy postulat: Nie przekazywać nowych czynności gminom bez dania wystarczających na ich pokrycie dochodów, bo coraz nowe czynności narzucane gminom, wywołują pod tym względem jeszcze większe zamieszanie finansowe.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#PCieplak">Ostatnio znajdują się w Sejmie projekty rządowych ustaw o publicznej służbie zdrowia, zwalczaniu gruźlicy, nierządu i chorób wenerycznych. I chociaż problemy objęte tymi projektami są wielkiej wagi, finansową stronę opracowano znowu po macoszemu, nakładając po prostu obowiązki i koszta, wynikające z wykonania tych projektów, na samorządy gminne, między innymi gminy wiejskie, znowu bez podania źródeł dochodowych.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#PCieplak">Również ogromnym obciążeniem gminy są tzw. koszty leczenia. Zdarzało się, że jeden czy kilku umysłowo chorych, znajdujących się na terenie jednej gminy, dosłownie rujnowało budżet tej gminy.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#PCieplak">Należało by odciążyć gminę z dotychczasowych czynności poruczonych oraz usprawnić to, co mają gminy wykonywać. Jedną z najbardziej uciążliwych czynności to wymiar, pobór i egzekucja podatków. Skomasowanie podatków, uregulowanie ich wymiaru, poboru i egzekucji to zadanie, którego załatwienie pójdzie na rękę nie tylko Państwu i samorządom, ale też i płatnikom, którzy szczególnie na wsi nie orientują się często nawet, jakie właściwie podatki na nich ciążą. Toteż wielkim wołaniem ludności wiejskiej jest wołanie o stworzenie jednego, jednolitego podatku płatnego raz na rok. Modne jest dzisiaj planowanie wszędzie, sądzę, że należało by i człowiekowi ze wsi dać możność planowania w jego szczupłych dochodach na cały rok. Załatwi się to przez skomasowanie dotychczasowych podatków i stworzenie jednego raz w roku płaconego podatku.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#PCieplak">Mój przedmówca, p. Trockenheim, poruszył znowu sprawę żydowską, tak bardzo ważną i przez Sejm tak szeroko omawianą.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#PCieplak">Panie Pośle! Chcę odpowiedzieć jako należący do tej części społeczeństwa, które antysemityzmu nie żywiło. Wadą wielką wszystkich waszych oświadczeń jest jedno, mianowicie składanie w tej sprawie całej odpowiedzialności za kryzys na naród polski. Ciągle wydaje Wam się, że jesteście narodem wybranym i narodem bez winy. Jeżeli Pan Poseł chciał do nas apelować, żebyśmy przypomnieli sobie sprawy księży Trzeciaków, to ja chcę apelować: Panie Pośle, nie dopuszczajcie do Mińsków Mazowieckich. Nie dopuszczajcie do tęgo, żeby na 10 komunistów było 9 Żydów, nie dopuszczajcie do tego, żeby na 10 waluciarzy było akurat 10 Żydów, nie dopuszczajcie wreszcie do tego, ażeby na wszystkich murach miasta ukazywały się spisy tych, którzy nie chcą płacić na Pomoc Zimową, gdzie na 100 nazwisk jest co najmniej 80 — nie przesadzam — nazwisk żydowskich.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#komentarz">(Przerywania na ławach żydowskich.)</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#PCieplak">Jeżeli Panowie uznają, że olbrzymia większość win w ciągu dziesięcioleci spada również na Panów i przede wszystkim na Panów, to sprawa żydowska niewątpliwie będzie łatwiej rozwiązana.</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#PCieplak">P. poseł Stoch na trybunie sejmowej troszczył się niezmiernie o autorytet Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. Aż dziw, że tak bardzo. Dlaczego, pytam, Panie Pośle, opozycja nie troszczyła się o autorytet Pana Prezydenta i wykonanie Jego woli, gdy mówił, że dla Polski trzeba zjednoczenia narodowego, że dla Polski trzeba skupienia wszystkich sił narodowych</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#komentarz">(Oklaski.), dlaczego się nie troszczyła o ten autorytet i wskazania, kiedy Pan Prezydent, rozpisując nowe wybory, wskazał, że zadaniem nowego Sejmu będzie zmiana ordynacji wyborczej. Wyłączając się od głosowania do tego Sejmu, który ma zmienić ordynację wyborczą, wyłączyła się również opozycja razem z Panem nie tylko od decyzji w sprawie ordynacji wyborczej, ale w ogóle wyłączyła się w tym okresie od w^r^pływu na losy Państwa i decyzję w sprawach Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#PCieplak">(Oklaski.)*</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#PCieplak">P. poseł Stoch atakował również nasz stosunek przychylny do Rządu i administracji państwowej. Proszę Państwa, przy każdym budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest w modzie psychoza, psychoza złą, której się wielu poddaje, że wypada nam w działaniu administracji państwowej szukać tylko złych stron. Pragnę należeć do tych, którzy chcą znaleźć także aktywa tych prac i podliczyć te aktywa. Pragnę widzieć i widzę coraz sprawniejsze funkcjonowanie aparatu państwowego, coraz ściślejszy związek jego z życiem, coraz wyższy autorytet władz wojewódzkich i władz powiatowych, coraz żywszy kontakt tych władz ze społeczeństwem polskim. Jeżeli tutaj słusznie podkreślano zasługi granatowego munduru, to nie należy przypomnieć, że kadry policyjne inną jeszcze pracę wykonują, mianowicie pracę społeczną. Chcę podkreślić z tej trybuny, że kadry policyjne są nieustannie czynne przy każdej akcji pomocy bezrobotnym, a szczególnie pomocy biednym dzieciom.</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#PCieplak">Nasz obiektywny stosunek do Rządu, do tego Rządu, płynie nie z przesłanek egoistycznych, Panie Pośle, nie jest dyktowany żadnymi względami ubocznymi, płynie on nade wszystko z przesłanek historycznych. Nie trzeba zapominać o tym i społeczeństwo należy uświadamiać, że Rząd ten jest rządem wielkich sukcesów państwowych i sukcesów narodowych</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#PCieplak">że Rząd ten jest rządem Zaolzia, załatwienia spraw Litwy i rządem planów gospodarczych na wielką skalę.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#PCieplak">Nie należy zapominać również o przesłankach historycznych takiej miary: Jesteśmy pokoleniem, które szczęśliwymi oczyma ogląda polską rzeczywistość. Pomyślmy, Panowie Posłowie, jakże szczęśliwi byliby męczennicy syberyjscy, jak szczęśliwy byłby Łukasiński i Traugutt, gdyby bodaj w przedśmiertnej wizji widzieć mogli rząd polski, wojsko polskie, szare i granatowe mundury polskie. Te emocjonalne względy są według nas niezmiernie ważne. Poza tym rozumiemy, że kiedy świąt cały przeżywa swoje wielkie wydarzenia w czasie wyścigu zbrojeń i inflacji konfliktów, rządzenie jest funkcją bardzo ciężką, toteż nie wolno nam Polakom marnować sił na bezpłodne rozgrywki w kraju czy tu, ale bardziej niż kiedykolwiek skupić je dla wspólnego działania.</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#PCieplak">Te przesłanki podyktowały także szefowi sztabu Obozu Zjednoczenia Narodowego słowa uznania dla p. Premiera, którego pracę nieustannie twórczą niewątpliwie darzy zaufaniem większość społeczeństwa. Społeczeństwo, Panie Premierze, wcale nie chce, aby Pan rychło odszedł na swobodę i długie przechadzki z melonikiem na bakier.</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Są ustawy, które są najbardziej życiowe, najbardziej konieczne, a jednak przez bardzo wielu obywateli nie zachowywane. Dzieje się to wtedy, gdy wchodzi w grę łatwość zdobycia pieniądza, gdy jednostki, etycznie mniej wyrobione, dążą do zbogacenia się per fas et nefas. Otóż taką jest ustawa, którą się łamie bardzo często u nas w Police, łamie się wbrew prawom Boskim i ludzkim, mianowicie ustawa o ograniczeniach w sprzedaży, podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych. Jakaż jest geneza tej ustawy? Po wojnie światowej Polacy, uzyskawszy upragnioną wolność, pragnęli, żeby Ojczyzna ich była jak najlepszą, chcieli mieć ją w rzędzie państw przodujących ludzkości. Dobrze zaś wiedząc, że alkoholizm czyni gorszym społeczeństwo i obniża jego wartości moralne, pierwszy Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dnia 23 kwietnia 1920 r. uchwalił ustawę przeciwalkoholową, którą następnie jeszcze obostrzono i w 1922 r. ogłoszono. Ustawa ta przetrwała lat 9. W ciągu tego czasu wszyscy ci, którzy bogacili się na rozpowszechnianiu alkoholu jako środka spożycia, oraz ci, którzy pragnęli Państwu doraźne, nie trwałe korzyści przynieść, starali się o zniesienie albo przynajmniej o złagodzenie ustawy. I dopięli swego celu. Dnia 21 marca 1931 r. Izby ustawodawcze ostatecznie uchwaliły inną ustawę o ograniczeniach w sprzedaży, podawaniu i spożyciu napojów alkoholowych. Nowa ustawa znacznie zmieniła dawną, ale w każdym razie pozostawiła szereg ograniczeń nie tylko w sprzedaży, ale w podawaniu i w spożyciu, jak z tytułu ustawy wynika. Wprawdzie rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. zniosło kilka artykułów owej ustawy, jednak to, co pozostało, daje mocną podstawę do wysiłków, mających na celu zatamowanie pijaństwa i niszczenie dróg do niego prowadzących.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#PksPadacz">Dlaczego pierwszy Sejm tak radykalnie pod tym względem postąpił i ustawę tak radykalną wydał? Działo się to dlatego, że zdawano sobie sprawę z faktu, że alkoholizm szkodzi jednostce, społeczeństwu, a także szkodzi samemu Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#PksPadacz">Przede wszystkim zaznaczę, że Kościół katolicki, w myśl ostrzeżenia Pisma Świętego: — „Pijanice nie posiądą królestwa Bożego”, zawsze i we wszystkich krajach zwalczał pijaństwo jako jeden z grzechów głównych. W Polsce ostro gromili zwolenników alkoholu ks. biskup Krasicki, ks. Staszyc, ks. Ficek i inni. I obecnie w Polsce katolicki ruch przeciwalkoholowy zgrupowany w takich organizacjach, jak Katolicki Związek Abstynentów, Związek Nauczycieli Abstynentów, Związek Księży Abstynentów, Polska Liga Przeciwalkoholowa i Związek Bractw Wstrzemięźliwości, grupuje tych wszystkich, którzy chcą Polski trzeźwej i walczą o zdrowie moralne narodu. Biskupi polscy na synodach diecezjalnych wydali szereg przepisów, w jaki sposób niszczyć klęskę alkoholizmu. Również Synod Plenarny w Częstochowie tą sprawą się zajął. Zaś Akcja Katolicka w swoich statutach ramowych w art. 5 ma powiedziane, że powinna szerzyć katolicki ruch trzeźwości.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#PksPadacz">Nie będę tu stosował metody, o której dzisiaj była mowa, metody tzw. łatwego bujania, ale w swoich dalszych wywodach oprę się na zdaniach znawców sprawy omawianej. Nie będę jednak nużył Wysokiej Izby nazwiskami owych znawców.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#PksPadacz">Kto z Panów Posłów poruszoną przeze mnie sprawą się interesuje, znajdzie te wszystkie dane w dziełach dobrze znanych w Polsce, a mianowicie: „Wykłady o alkoholizmie”, — „Walka o powszechną trzeźwość”, — „U źródeł naszego ubóstwa” i — „Podstawa obronności Państwa”. Są to dzieła, które traktują o tym właśnie zagadnieniu, które z trybuny sejmowej w tej chwili poruszam.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#PksPadacz">Przejdę teraz do konkretnego ujęcia rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#PksPadacz">Obserwując życie spostrzegamy, że w wielu rodzinach jedno dziecko jest dobrze zbudowane, a inne jakieś chuderlawe, słabowite albo też wszystkie są niedorozwinięte. Kiedy zapytamy o przyczynę takiego stanu rzeczy, to wtedy na dnie prawdy ukaże się najczęściej alkoholizm ojca albo ojca i matki. A jak wyglądają ogniska domowe, gdzie alkohol staje się ulubionym napojem rodziców? Wówczas gniazdo szczęścia domowego zamienia się w piekło grzechu i zgnilizny moralnej. Jedna ze znawczyń tych spraw w swoim dziele pisze co następuje: — „Rodziny, których obie głowy nie dbają o trzeźwość i które oddają się nałogowi bez względu na własne dzieci, są skazane na zagładę i dobrowolnie idą w przepaść nędzy moralnej, fizycznej i materialnej. Tam, gdzie rodzice staczają się do stanu, w którym zatracają obraz i podobieństwo Boże, wytwarzają się gniazda przestępstw i zbrodni. Dzieci, nie mające podtrzymania moralnego ze strony matki, idą drogą, wyznaczoną przez nałóg ojca”. Jeżeli teraz uwzględnimy inne warunki, mianowicie szkolne, które znam dobrze, bo pracuję w tym właśnie dziale, to i tutaj okazuje się, że w szkole łatwo poznać dzieci, pochodzące z rodzin alkoholików. Według badań dyrektora gimnazjum we Lwowie, który potem wydał drukiem cenną swą pracę, u dzieci pojawia się szereg wad prawie jednocześnie występujących, a w szczególności gniew połączony często z reakcjami głosowymi i motorycznymi, skłonność do robienia przycinków otoczeniu, nieposłuszeństwo, brak zamiłowania do czystości, próżność lub chęć przypodobania się otoczeniu, zazdrość, zarozumiałość, pociąg do dręczenia zwierząt, złośliwość, chęć przywłaszczenia sobie cudzych rzeczy, wreszcie bardzo pospolita wada, mianowicie kłamstwo. Po tych ujemnych cechach łatwo można poznać dzieci alkoholików w szkole. Dodać jeszcze trzeba, że te dzieci są nieposłuszne, zbyt lękliwe, a niekiedy, zbyt śmiałe. Badania naukowe wykazały statystycznie, że w przeważającej liczbie najgorzej uczą się dzieci alkoholików i że one to stanowią najwyższy procent pozostawionych w tej samej klasie.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#PksPadacz">Niedawno przeprowadzono ankietę w Warszawie i okazało się, że dzieciom w szkołach wcale nie jest obcy alkohol, że nawet przynoszą go czasem do szkół. Jedna z nauczycielek w szkole powszechnej dała temat do wypracowania pod tytułem: — „Jaki był najmilszy dzień w twoim życiu”. Dzieci różne odpowiedzi dawały, ale jedna z odpowiedzi zastanowiła nie tylko nauczycielkę, ale całe grono nauczycielskie, bo mały chłopiec napisał, że najmilszym dniem w jego życiu był ten, gdy tatusia do więzienia zabrali. Proszę Wysokiej Izby! Po udzieleniu wyjaśnień chłopca zrozumiano, dlaczego taka odpowiedź nastąpiła. Ojciec tego dziecka był alkoholikiem! Przychodząc pijany do domu dręczył nie tylko żonę, ale też swoje dzieci; gdy dostał się do więzienia za popełnione przestępstwo wtedy dopiero spokój nastał w domu. A zatem alkohol odbiera miłość ku rodzicom i odwrotnie odbiera miłość wrodzoną i daną przez Boga rodzicom do dzieci. A w późniejszym wieku, gdy chłopiec stanie się samodzielnym młodzieńcem, pragnącym pracować na swoje utrzymanie, alkohol nie przestaje swej destrukcyjnej roboty prowadzić. Jeżeli bowiem ów młodzieniec jest pracownikiem komunikacyjnym, a lubi napoje alkoholowe, to nie tylko wtedy jest winien, gdy spowodował katastrofę przez nadużycie napojów alkoholowych, ale i wtedy, gdy pozornie trzeźwy, kierując maszyną, źle obliczył odległość i spowodował nieszczęście, Mamy tu następcze działanie alkoholu, Jednym słowem, nieszczęśliwe wypadki zdarzają się nie tylko wtedy, gdy ktoś nadużył napojów alkoholowych, ale i wtedy, gdy dnia poprzedniego pił, a potem odważył się prowadzić pojazd mechaniczny.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#PksPadacz">Gdziekolwiek przeto rzucimy okiem, spotykamy alkoholizm pod różnymi formami i postaciami. A tymczasem alkoholizm szkodzi Państwu w wybitny sposób. Można tu w dalszym ciągu cytować zdania wybitnych ekonomistów i społeczników, ale można oprzeć się i na własnym doświadczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#PksPadacz">Każdy z Panów Posłów tu obecny mógł obserwować i na pewno obserwuje życie w Polsce. Ja swoją praktykę duszpasterską zacząłem we Francji wśród robotników polskich i mogę stwierdzić, że wielu tych robotników, którzy zmuszeni zostali do powrotu do Polski, wróciło dlatego, że tam nadużywali francuskich napojów alkoholowych. Najwięcej spraw karnych w sądach francuskich mają nasi emigranci z powodu awantur, jakie urządzają po pijanemu oraz, niestety, z powodu kradzieży. Znam też różne parafie, gdyż pracowałem jako duszpasterz na różnych odcinkach, byłem też w parafii robotniczej i to, co widziałem, skłoniło mnie do tego, że postanowiłem wypowiedzieć walkę alkoholizmowi. Nasz robotnik polski zamiast przyczyniać się do gromadzenia sił narodowych, w iluż wypadkach marnuje swoje zdrowie i swoje oszczędności na napoje alkoholowe!</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#PksPadacz">Dane statystyczne wykazują, że najwięcej zbrodni mamy w święta i w dni przedświąteczne, a zatem wtedy, kiedy najwięcej używa się napojów alkoholowych, że robotnicy najczęściej opuszczają pracę w fabrykach i warsztatach w dni poświąteczne. Dlaczego właśnie w te dni? Oczywiście z powodu używania napojów alkoholowych oraz z powodu następczego ich działania.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#PksPadacz">Jeszcze jeden powód do walki z alkoholizmem: obronność Państwa. Czyniono doświadczenia w wojsku i okazało się, że z dwóch wyznaczonych oddziałów ten oddział wcześniej skończył pracę, któremu nie dawano napojów alkoholowych. Tak samo było przy strzelaniu: ta grupa żołnierzy lepiej strzelała, która nie używała alkoholu. Zresztą sam, jako dowódca oddziału wojska w 1920 r., mogę stwierdzić, że najlepiej spisywali się ci moi żołnierze, którzy byli harcerzami. Harcerze, nie używający napojów alkokoholowych, są tym mocnym, wartościowym elementem w wojsku. A zatem wszyscy ci którzy nie używają owych napojów, są najbardziej pożądani w wojsku.</u>
+ <u xml:id="u-35.12" who="#PksPadacz">Dla charakterystyki przytoczę jeszcze to, co podaje p. Hans Schmidt w swojej pracy: — „Warum haben wir den Krieg verloren”. W książce tej opisuje trzy ofensywy niemieckie na wiosnę w 1918 r. na froncie zachodnim. Ofensywy początkowo szły dobrze, ale załamały się; przyczyny autor dopatruje się w tym, że po zdobyciu miast i miasteczek francuskich rozpoczynało się gromadne picie win i innych napojów spirytusowych, słabła zdolność marszowa i wytrzymałość żołnierza, osłabło zaopatrzenie frontowych oddziałów, przesuwanie rezerw itd. Przytoczę dosłowny rozkaz pułkowy, wydany na podstawie rozkazu wyższych władz: — „Po zdobyciu Albert, Moreuil i Soissons utknęła dobrze postępująca ofensywa, ponieważ wojska bezmyślnie się poupijały i niezdolne były do parcia naprzód”. Oto skutek używania w wojsku napojów alkoholowych.</u>
+ <u xml:id="u-35.13" who="#PksPadacz">A teraz co dzieje się w Polsce? Omówię jednocześnie obowiązującą ustawę przeciwalkoholową i stan faktyczny.</u>
+ <u xml:id="u-35.14" who="#PksPadacz">Art. 8 obowiązującej ustawy przeciwalkoholowej mówi: — „Zakazuje się sprzedaży detalicznej lub innego detalicznego pozbycia, tudzież podawania do spożycia w lokalach i miejscach publicznych napojów, zawierających jakiekolwiek ilości alkoholu: a) nieletnim do lat 21 i uczniom wszelkiego rodzaju szkół niższych i średnich, bez względu na ich wiek, b) innym spożycom w zamian za zboże lub inne wytwory gospodarstwa wiejskiego, albo na pokrycie zobowiązań, lub za wykonaną pracę”. Takie jest brzmienie art. 8. Tymczasem z listów, które otrzymuję — a niektóre są całym elaboratem, jak ten np. otrzymany z Krakowa od emerytowanego kolejarza — okazuje się, że artykuł ten nie jest przestrzegany. Wygłosiłem multum referatów w różnych kołach przeciwalkoholowych na temat naszej ustawy przeciwalkoholowej i w czasie dyskusji okazało się, że młodzież szkolna kupuje napoje alkoholowe i przynosi je swoim rodzicom. Również i na wsi na kredyt niekiedy sprzedają napoje alkoholowe, aczkolwiek wyraźnie ustawa mówi, że tego czynić nie wolno. Gdyby p. Premier udał się na zebranie któregokolwiek katolickiego koła abstynenckiego w Warszawie i posłuchał, co mówią zebrani słuchacze, to przekonałby się, że ustawa tak ważna nie jest przestrzegana.</u>
+ <u xml:id="u-35.15" who="#PksPadacz">Art. 5 ustawy mówi, że nie mogą być nadane zezwolenia na miejsce detalicznej sprzedaży napojów alkoholowych z wyszynkiem, znajdujące się w odległości krótszej niż 100 m. od zewnętrznych granic budynków, w których mieszczą się kościoły, klasztory, sądy, szkoły itd. Tymczasem tu w Warszawie nawet, w odległości może 15 m. od jednej ze szkół na Pradze znajduje się detaliczna sprzedaż napojów alkoholowych, ale właściciel, żeby ujść ręki sprawiedliwości, napisał na szybie wystawowej, że ma pokój gościnny z zakąskami. Do czego zakąski? Do sprzedawanych na miejscu napojów alkoholowych. W ten sposób obchodzi się Ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-35.16" who="#PksPadacz">Art. 11: — „Kto w stanie nietrzeźwości wywołanym nadużyciem napojów alkoholowych zachowaniem swoim daje powód do publicznego zgorszenia, tudzież w stanie nietrzeźwości znajduje się w miejscu publicznym, bez względu na swoje zachowanie się podlega karze, przewidzianej w artykule 10”, tj. karze do 300 zł.</u>
+ <u xml:id="u-35.17" who="#PksPadacz">Gdyby który z posłów Wysokiej Izby zrobił sobie małą eskapadę po Warszawie w sobotę czy w niedzielę, przekonałby się, ilu obywateli znajduje się w stanie nietrzeźwym w te dni na ulicy.</u>
+ <u xml:id="u-35.18" who="#PksPadacz">Dzisiaj rozmawiałem z pewnym tramwajarzem. Był zadowolony, że poruszyłem wczoraj sprawę palenia papierosów w tramwajach, gdzie służba ruchu i pasażerowie marnują sobie zdrowie w tumanach dymu. Zaznaczył także, że jest jeszcze inne nieszczęście, mianowicie — bezceremonialne zachowanie się nietrzeźwych pasażerów w wagonach. Konduktorzy, żeby nie wstrzymywać ruchu, pozwalają, żeby w wagonie pozostali, narażając się wszakże na wiele nieprzyjemności. I tę sprawę trzeba uregulować, nakazując ścisłe zachowywanie przepisów ustawy przeciwalkoholowej.</u>
+ <u xml:id="u-35.19" who="#PksPadacz">Gdyby ci wszyscy, którzy łamią ustawę przeciwalkoholową, ustanowioną karę 300 zł płacili, nie rozpijano by naszej polskiej młodzieży!</u>
+ <u xml:id="u-35.20" who="#PksPadacz">Chcemy, żeby ta młodzież była mocna, żeby w razie niebezpieczeństwa potrafiła wystąpić naprzód z karabinem i bronić granic naszej Ojczyzny, nawet ofensywnie, bo najlepszą obroną jest ofensywa. Ale tymczasem młodzież rozpija się. Na podstawie listów, na podstawie informacyj, które mam, muszę stwierdzić, że prawdopodobnie połowa właścicieli wszystkich tych miejsc gdzie sprzedaje się napoje alkoholowe, łamie ustawę przeciwalkoholową w ten sposób, że albo sprzedaje alkohol w czasie zakazanym, albo też dzieciom, lub młodzieży, albo na kredyt czy też pod zastaw lub za wykonaną pracę.</u>
+ <u xml:id="u-35.21" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Całe zdrowo myślące społeczeństwo polskie domaga się energicznej walki z alkoholizmem. Jesteśmy zbyt biednym narodem, aby pozwolić sobie na marnowanie pieniędzy na to, co szkodzi zdrowiu, co obniża wartości moralne człowieka. Jesteśmy zbyt biedni — bo według danych wziętych z urzędowych danych statystycznych okazuje się, że majątku narodowego przypada na Polaka około 517 zł, a tymczasem o wiele więcej na mieszkańca innych krajów europejskich. Za nami idzie tylko Rumunia, w której na obywatela, przypada zaledwie 500 zł, przed nami zaś jest nawet Łotwa, bo Łotysz ma 579 zł majątku. Tak samo ma się rzecz z oszczędnością w Polsce: każdy z Polaków według danych statystycznych posiada przeciętnie 33 zł oszczędności. Jesteśmy pod tym względem na ostatnim miejscu wśród państw najbardziej kulturalnych, bo przed nami jest jeszcze innych 10. Podobnie spożycie cukru i pszenicy w porównaniu z innymi państwami jest najniższe w Polsce, ale za to ziemniaków u nas spożywa się najwięcej.</u>
+ <u xml:id="u-35.22" who="#PksPadacz">Toteż nic dziwnego, że alkoholizm się szerzy, bo nasi obywatele są słabo odżywiani, często mają słabą wolę, a jednak nie przestrzega się tej ustawy, która wszakże jest całkowicie słuszna, a której zachowania domagają się wszyscy zdrowo myślący Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-35.23" who="#PksPadacz">Stowarzyszenie Kobiet Katolickich otrzymuje listy z dziesiątkami i setkami podpisów, by zwrócono się z prośbą do Rządu o spowodowanie ścisłego wykonywania ustawy przeciwalkoholowej i by wprowadzono tę, która w 1922 roku była uchwalona. Podpisów pod tymi podaniami jest bardzo wiele i sądzę, że p. Premier zwróci na nie uwagę. Dla przykładu podam, że w Warszawie parafia Serca Pana Jezusa nadesłała 1408 podpisów, Św. Trójcy 943, św. Augustyna 118; z poza Warszawy z parafii Wiskitki 100 podpisów, z Rawy Mazowieckiej 1343, z Falenicy 315 itd. Wszystko to świadczy, że kobiety polskie chcą, by społeczeństwo było trzeźwe i by mogły w zdrowej atmosferze wychowywać swoje dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-35.24" who="#PksPadacz">Gdyby tu w Sejmie było więcej niewiast,</u>
+ <u xml:id="u-35.25" who="#komentarz">(Oklaski. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-35.26" who="#PksPadacz">to na pewno ich głos rozległby się tak mocno, jak głos kobiet amerykańskich, które przy końcu ubiegłego wieku zwróciły się do rządu z prośbą o energiczną walkę z tymi, którzy rozpijają naród amerykański. I tak kobiety amerykańskie wołały (a na pewno nasze jeszcze głośniej zwróciłyby się do społeczeństwa i do Rządu): — „Zwracamy się do Was z błaganiem, abyście się wyrzekli swego zawodu, który ludzkość do zguby prowadzi, aby nasi mężowie i bracia, a w szczególności nasi synowie nie byli narażeni na najstraszniejsze pokusy i byśmy nie patrzyli na nich kroczących po drogach, co do występku prowadzą, na duszy i ciała zatratę. Odzywamy się do Waszego sumienia, czynimy to w imię zrujnowanego życia rodzinnego, zawiedzionych nadziei i złamanych serc. Na cześć naszego Państwa, na dobre imię naszego miasta i na rany Boga żywego, który Was i nas sądzić będzie, na zbawienie na koniec Waszej własnej duszy, która kiedyś usprawiedliwiona lub potępiona zostanie — zaklinamy Was i błagamy — porzućcie ten grzech straszliwy i stańcie w szeregach tych, którzy usiłują siebie samych i swoich bliźnich podnosić i uszlachetniać.”</u>
+ <u xml:id="u-35.27" who="#PksPadacz">To jest głos kobiet amerykańskich.</u>
+ <u xml:id="u-35.28" who="#PksPadacz">Nasze kobiety polskie do tego głosu się przyłączają i jeszcze głośniej wołają o dobrą ustawę przeciwalkoholową.</u>
+ <u xml:id="u-35.29" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! P. Premier wykazał niezwykłą i cenną, iście generalską energię w uporządkowaniu spraw administracyjnych. Panie Premierze! Jesteśmy wszyscy pewni, że nie zabraknie Panu energii i że dziś jeszcze wyda Pan okólnik o ścisłym przestrzeganiu ustawy przeciwalkoholowej i ukręci Pan głowę hydrze alkoholizmu.</u>
+ <u xml:id="u-35.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Sprawdziłem, że w stenogramie przemówienia p. Stocha są zwroty niedopuszczalne. Skreśliłem je ze stenogramu i za użycie ich przywołuję Pana Posła Stocha do porządku z zapisaniem do protokółu.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszalek">Przerywam posiedzenie do godz. 16.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 7 do godz. 16 min. 7.)</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#Marszalek">Głos ma p. Orlański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#POrlanski">Wysoka Izbo! Jestem już piątym mówcą, który na tej trybunie w dyskusji nad tym bardzo ważnym budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zabiera głos w sprawach samorządowych. Zamierzam ograniczyć się do pewnego fragmentu, nie chcąc przedłużać dyskusji, z uwagi na zapisanych jeszcze kilkudziesięciu mówców.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#POrlanski">Pragnę jednak stwierdzić, że zagadnienie samorządu w Polsce jest zagadnieniem bardzo ważnym, zagadnieniem, które musi być doceniane. Przecież zakreślamy obecnie wielki program, jeżeli chodzi o unarodowienie miast. Wszak samorząd, jako klasyczny reprezentant dobra publicznego, musi dokonać szeregu inwestycyj. Ażeby to uczynić, musi mieć doskonale prosperujący aparat pracowników samorządowych. Pozwalam sobie tu zwrócić uwagę Wysokiego Rządu i Wysokiej Izby na ten fakt, że już w dobie obecnej, kiedy samorząd nie przechodzi jeszcze do intensywnego prowadzenia robót publicznych, już jest do zanotowania fakt ucieczki w szeregu miejscowości sił fachowych z samorządu do Centralnego Okręgu Przemysłowego. Oczywiście jest rzeczą nader wskazaną, aby jak najwięcej elementu polskiego szło do Centralnego Okręgu Przemysłowego, ale jest również rzeczą wskazaną, ażeby ten element fachowy był zatrudniany również i w innych miastach Polski. Przecież te miasta prowadzą tak ważne zakłady dobra publicznego, jak wodociągi, muszą budować dobre szosy, prowadzić gazownie, a więc szereg tych zakładów dobra publicznego, które mogą być prowadzone jedynie przez samorządy, a nie będą te instytucje dobrze prowadzone, o ile będzie brak wykwalifikowanych sił fachowych. A przecież musimy pamiętać, że zakłady dobra publicznego, zakłady samorządu odgrywają wielką rolę w czasie pokoju, ale jeszcze większą rolę będą odgrywały w czasie wojny. I dlatego pozwalam sobie tutaj z tej trybuny zaznaczyć, że odbywa się masowa ucieczka sił technicznych przede wszystkim z wielkich miast Polski.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#POrlanski">Ażeby uzdrowić sytuację samorządów, przede wszystkim jest rzeczą konieczną rozgraniczenie źródeł dochodowych samorządów od źródeł państwowych. Do tej pory mamy tego rodzaju sytuację, że ustawy nakładają na samorząd coraz większe obowiązki, gdy tymczasem nie wskazują realnych wpływów na zaspokojenie powyższych zobowiązań. I mamy tego rodzaju skutek, że albo te ustawy są tylko ustawami papierowymi i nie są wykonywane w życiu, albo kosztem innych działów budżetowych samorząd pokrywa te wydatki, a przez to wprowadza chaos w prowadzeniu normalnej gospodarki samorządowej. Często również się zdarza, że samorząd, chcąc wykonać te nowe obowiązki, musi imać się środków, które niestety godzą w interesy pracownika, a mianowicie jego poborów nie podwyższa, ewentualnie niejednokrotnie nawet je zmniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#POrlanski">Zagadnienie samorządu jest zagadnieniem stosunku żywego człowieka do człowieka. Przecież urzędnik samorządowy jest najbardziej zbliżony do życia, on jest tym wykładnikiem kultury polskiej w szeregu miast i miasteczek, szczególnie na kresach, on stara się zaszczepić masom ten wysoki poziom kultury i gospodarki; jakżeż ten urzędnik będzie wypełniał swą rolę wtedy, kiedy bieduje? Rozumiemy doskonale zagadnienie wsi, wiemy, jak ono jest palące, rozwiązane może być jednak na długiej fali. Pamiętajmy, że ten rolnik jednakże zostawi ten jeden czy kilka zagonów ziemi dla swego syna, tymczasem sytuacja pracowników, jak to doskonale jest znane Wysokiej Izbie, jest rozpaczliwa. Przecież pobory o wysokości dwustu kilkudziesięciu złotych nie wystarczą na to, ażeby można z nich wychować dzieci, a przecież urzędnik ma prawo dać swoim dzieciom choćby takie same wykształcenie, jakie on sam posiada. Przecież dzieci jego nie pójdą pracować na rolę, bo jej nie mają. Otóż uważam, że jest kardynalnym obowiązkiem dać tego rodzaju minimum uposażenia, które by pozwoliło pracownikowi wypełnić wszystkie obowiązki, jakie na nim ciążą.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#POrlanski">Nie chcę tutaj z uwagi na wielką jeszcze ilość mówców omówić całego długofalowego programu naprawy. Chciałbym tylko zaapelować do Wysokiego Rządu, ażeby ten stan wyjątkowo ciężki, jaki został wprowadzony w r. 1931 r, a mianowicie wskutek wstrzymania awansu automatycznego, możliwie szybko został usunięty. Jest zupełna niesprawiedliwość w stosunku do pracowników samorządowych, ich zasięg kariery życiowej w dobrym tego słowa znaczeniu jest bardzo ograniczony; jeżeli nie wprowadzimy tych minimalnych awansów, wtedy przed tym urzędnikiem nie ma żadnej przyszłości. Otóż konieczność przywrócenia awansów przez szczeblowanie jest pilną koniecznością samorządową. Zdarzają się wypadki, pomimo wyroku Sądu Najwyższego z 1936 r., który dozwala na awansowanie urzędników w granicach najwyższego szczebla, że poszczególne samorządy nie honorują jednak powyższych zarządzeń i również niektóre władze nadzorcze, mimo powyższego wyroku, stoją na stanowisku, że urzędnik nie może awansować do najwyższego szczebla. Uważamy, że było by wskazane, ażeby Wysoki Rząd wydał w tym przedmiocie okólnik, że powyższy wyrok sądowy winien być stosowany zarówno przez samorządy, jak i przez władze nadzorcze.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#POrlanski">Wreszcie doskonale Wysokiej Izbie jest wiadomo, że stan prawny pracowników samorządowych dotychczas nie został rozstrzygnięty, że sprawa kilkakrotnie była tutaj omawiana, czy to w postaci wniosków poselskich, czy w poprzedniej sesji w postaci wniosku rządowego i nie znalazła załatwienia. Rozumiemy, że nie jest to sprawa łatwa, że wtedy, kiedy przed Państwem stoją tak wielkie zagadnienia, nieraz trzeba cierpliwie przepracować poszczególne punkty. Chcielibyśmy jednak, ażeby w granicach nawet tych wyjątkowych rozporządzeń, jakim jest rozporządzenie z 1924 r. o dostosowaniu uposażenia pracowników samorządowych do uposażenia pracowników państwowych, honorowane były prawa pracownicze.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#POrlanski">Otóż art. 21 powyższych przepisów oszczędnościowych przewidywał dodatek komunalny w wysokości 15% do czasu ustawowego uregulowania spraw pracowniczych. Chcielibyśmy, ażeby Wysoki Rząd jednakże postarał się przywrócić brzmienie tego art. 21 w tym sensie, jakie zostało mu nadane rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 1924 r.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#POrlanski">Trzecią bolączką, której można zaradzić są stosunki personalne. Niestety, możemy śmiało powiedzieć, że bardzo często pracownicy samorządowi są ofiarą tych lub innych rad lub zarządów miejskich. Otóż bardzo często zmieniają się zarządy w poszczególnych miastach i wtedy następują zupełnie nieuzasadnione rugi. Chcielibyśmy, ażeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w tych wypadkach wzmocniło swój nadzór nad samorządem, ażeby nie stwarzać niepotrzebnych emerytów, którzy mogliby dawać jeszcze w dalszym ciągu swoją wiedzę samorządowi, żeby oni z tego powodu, że nie odpowiadają tym zarządom, które przychodzą do władzy w tym czy innym ratuszu, jednakże nie byli zwalniani.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#POrlanski">Wreszcie mamy taką anomalię, jak płacenie podwójnych składek emerytalnych. Otóż tzw. ustawa scaleniowa nakazuje ściąganie składek emerytalnych od funkcjonariuszów miejskich fizycznych do ZUP'u, a z drugiej strony statut emerytalny nakazuje ściąganie powyższych składek do funduszów samorządowych. Stan ten trwa od kilku lat, ludzie ci otrzymują tylko jedne zasiłki, tymczasem opłacają podwójne składki. Dlatego poruszam tę fragmentaryczną rzecz, że ona trwa od lat kilku, tymczasem pracownicy zainteresowani przesyłają szereg memoriałów i czekają na zmianę powyższej ustawy scaleniowej. Rozumiem, że może jest rzeczą małą {przychodzenie z nowelizacją drobnej ustawy, ale z chwilą, gdy stan ten trwa już od lat kilku, nie możemy dopuścić do tego rodzaju sytuacji, ażeby pracownik, otrzymujący sto kilkadziesiąt złotych poborów, płacił podwójne składki ubezpieczeniowe wtedy, kiedy otrzymuje tylko jedną emeryturę.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#POrlanski">Jeżeli pozwoliłem sobie poruszyć tych kilka kwestyj, to pragnę jednocześnie zaznaczyć publicznie, że w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w osobie p. Premiera i w osobie p. Wiceministra Korsaka pracownicy samorządowi zawsze widzą tych ludzi, którzy ujmują zagadnienia nie papierowo, ale realnie, podchodzą, jak żywy człowiek do człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#POrlanski">Chciałem poruszyć tych kilka kwestyj w tym celu, ażeby Wysoki Rząd i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w dalszym ciągu czuwały nad rozwiązaniem tych spraw, ażeby sytuacja materialna pracowników samorządowych w granicach możliwości i konieczności państwowych w tych punktach, w których daje się rozwiązać, była już teraz rozwiązana.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#POrlanski">Chciałem podkreślić, że jeżeli chodzi o pracę tej wielkiej rzeszy 90.000 pracowników samorządowych, to pracuje ona na ogół bardzo zgodnie z reprezentacjami miast, w szczególności ze Związkiem Miast Polskich. Szereg postulatów, jakie są wysunięte przez Związek Miast Polskich, jest jednocześnie wysuwany przez pracowników samorządowych. Panuje tutaj całkowita współpraca i kooperacja.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#POrlanski">Koniecznością zarówno z punktu widzenia związków samorządowych, jak i pracowników jest wprowadzenie Państwowej Rady Samorządowej, a właściwie uruchomienie Państwowej Rady Samorządowej. Szereg prac i bolączek mógłby być omówiony tam przy wspólnym stole i jesteśmy przekonani, że ¼, a może połowa tych spraw, którymi zajmuję uwagę Wysokiej Izby, byłaby tam roztrząśnięta i pozytywnie załatwiona,</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#POrlanski">Również uważamy, że było by rzeczą wskazaną, ażeby Rząd przystąpił do projektu wprowadzenia samorządu wojewódzkiego w całej Polsce, Rozumiemy, że nie może nastąpić to w tej chwili, ale stwierdzamy, że częściowo, kolejno, począwszy od województw zachodnich, należało by ten samorząd najwyższego stopnia, samorząd wojewódzki wprowadzić, Również przez udział czynnika obywatelskiego w życiu publicznym samorządu najwyższego stopnia można by było realizować hasło dobra ogólnego — poprzez samorząd i pracę społeczną dla potęgi Polski,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Alfred Milewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#PAlfredMilewski">Wysoka Izbo! Z punktu widzenia rolniczego również chciałbym omówić zadania samorządu terytorialnego, a specjalnie zadania gmin wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#PAlfredMilewski">Deklaracja ideowo - polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego, ogłoszona w lutym 1937 r. przez płk. Adama Koca, głosi, że — „Państwo jest jedyną formą prawidłowego i zdrowego bytu narodu i daje narodowi technikę potęgi i organizację jego wiecznego rozwoju. Nie ma tedy sprzeczności pomiędzy interesem narodu a interesem Państwa”. Dodajemy do tego, że nie ma sprzeczności między interesem Państwa a interesem samorządu, bo czynnik obywatelski jest powołany art. 4 i 72 Konstytucji kwietniowej do współadministrowania Państwem.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#PAlfredMilewski">Samorząd terytorialny winien odciążyć administrację państwową w tych dziedzinach i objąć winien wszystkie te sprawy, które powstają na tle sąsiedzkiego współżycia ludzi, związanych z danym terenem. Wobec tego zadania samorządu terytorialnego są ogromne. Podkreślam, że praca samorządu terytorialnego ma służyć również i idei szeroko pojętej obrony narodowej. Rzetelna praca dla tej podstawowej w życiu naszym idei, wykonana przez właściwych ludzi, podniesie stan gospodarczy Państwa, wyrobi siły moralne i twórcze w narodzie oraz wytworzy nowe wartości.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#PAlfredMilewski">Biorący udział w życiu samorządu terytorialnego winni uczciwie dążyć do rozwoju gospodarczego i kulturalnego swych terenowych środowisk, dawać bezinteresowną i obywatelską pracę na rzecz dobra powszechnego i ponosić odpowiedzialność za losy narodu i Państwa. Zagadnienia gospodarcze, społeczne, kulturalne, wyrobienie duchowe i obywatelskie stanowi istotną treść samorządów, przeto twierdzenie, że samorząd służyć winien tylko zagadnieniom gospodarczym, uważam za zwężenie jego działania. Natomiast musi zniknąć z życia samorządu stanowczo wszelka demagogia, gra polityczna, nienawiść klasowa i grupowy egoizm, Tak pojęta praca w samorządzie przygotowuje obywatela do dalszych zadań dla dobra Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#PAlfredMilewski">Samorząd terytorialny obok własnych zadań wykonuje i sprawy poruczono, przy których organ samorządowy występuje jako organ administracji państwowej. Trud ten, jako czynność odciążająca administrację państwową, ponosi samorząd chętnie i bez szemrania. Ale na samorząd terytorialny, a zwłaszcza na gminę przerzucone są ciężary, których wykonanie przerasta siły gminy, nie dając jej w zamian dochodów lub tak minimalne, że nie można brać tego poważnie pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#PAlfredMilewski">Wprawdzie okólnik p. Premiera nakazuje odciążenie samorządu, terytorialnego, jednak pomimo tego gminy nadal muszą wykonywać wciąż nowe czynności im narzucone. Najdotkliwiej przeciążone są gminy czynnościami na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych i sądów. Zapłata za czynności, które wykonuje gmina na rzecz wspomnianych zakładów i sądów, jest naprawdę zbyt niska, zaś doręczanie wezwań sądowych nie tylko obciąża gminę, lecz koliduje z obowiązującym ustawodawstwem, bowiem gminy są zmuszone doręczać korespondencję taniej niż urzędy pocztowe, a przecież za robienie konkurencji przedsiębiorstwu pocztowemu każdy obywatel zostaje pociągany do odpowiedzialności sądowej, Ostatnio przerzucono na gminy wykonywanie ustawy o szkodnictwie leśnym i polnym, nic dając gminom ani sił pomocniczych, ani też wynagrodzenia. A jest to — zwłaszcza na ziemiach wschodnich i w okolicach Rzeczypospolitej o większym zalesieniu — duże obciążenie gminy. Ustawa z dnia 25 kwietnia 1938 r. o opłatach rejestracyjnych przekreśliła zasadę pobierania należności przez władze skarbowe, wprowadziła należności na rzecz związków samorządowych, izb rzemieślniczych, izb przemysłowych oraz szkół zawodowych. Pobór tych opłat przerzucono również na gminy wiejskie i miejskie. Toteż należy zastanowić się nad możliwościami odciążenia gminy z zakresu spraw poruczonych i nad zwiększeniem ilości pracowników, aby gminy spełnić mogły swoje zadania, o których wspomniałem już na wstępie.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#PAlfredMilewski">Poważnie odciążyłoby gminy skomasowanie podatków. Do chwili zaś wprowadzenia reformy podatkowej należy uprościć wymiar danin publicznych, należy z powrotem wprowadzić wspólne książki biercze dla wymiaru podatków, które mają wspólną podstawę wymiarową, jak podatek gruntowy, wyrównawczy, specjalne opłaty drogowe i świadczenia w naturze.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#PAlfredMilewski">Z jednoczesnym coraz większym obciążeniem samorządu gminnego sprawami poruczonymi uszczupla się jego prawa. Odebrano gminom np. egzekucję należności własnych, grzywien administracyjnych z orzeczeń starosty i wójta oraz kar szkolnych, wymierzanych przez inspektora szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#PAlfredMilewski">Nie można negować korzyści ze skomasowania czynności egzekucyjnej w ręku urzędu skarbowego i odciążenia gminy z tej czynności. Jednak zbyt powolne ściąganie należności przez egzekutora urzędu skarbowego, i to czasami należności tylko urzędu skarbowego, powoduje powstanie dużych zaległości na rzecz gminy. Grzywny administracyjne z orzeczeń starosty i wójta i kary szkolne mijają się z celem, to jest środkiem wychowawczym, bowiem egzekwowanie ich przez urząd skarbowy następuje czasami po rocznym okresie, przez co ukarany bagatelizuje nałożoną karę, a to podrywa autorytet władzy wymierzającej. Egzekucja tak podatków jak i grzywien winna być przywrócona gminie, Każda gmina z odsetek egzekucyjnych może utrzymać we własnym zakresie poborcę.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#PAlfredMilewski">Egzekucja własnych należności winna być prowadzona przez poborcę gminnego, nie zaś przez samego wójta, Rola wójta gminy w gminie zbiorowej jest tak poważna, że autorytet jego nie może być podważany przez czynności egzekucyjne i konsekwencje z tego wynikające. Wójt jednak, jako ten czynnik społeczny, winien wspólnie z zarządem gminnym kierować egzekucją.</u>
+ <u xml:id="u-39.10" who="#PAlfredMilewski">Na podstawie mego kilkuletniego doświadczenia mogę stwierdzić, że samorząd terytorialny wywiązuje się bardzo dodatnio ze swych tak różnorodnych i trudnych zadań, a zadania samorządu, zwłaszcza powiatowego i gminnego, szczególnie w województwach północnych i wschodnich są ogromne.</u>
+ <u xml:id="u-39.11" who="#PAlfredMilewski">Dla przykładu przytoczę bardzo poważną rolę, którą odgrywa samorząd terytorialny na Polesiu. Przez mądre i celowe, gospodarcze pokierowanie pracami samorządu terytorialnego umiał wojewoda poleski zespolić miejscową ludność z Państwem i narodem polskim, a próby, zmierzające do sztucznego wykazania odrębności narodowej, do sztucznego białoruszczenia i ukrainizowania Poleszuków nie odniosły żadnych rezultatów, Poleszuk nie tylko czuje się dzisiaj formalnym obywatelem polskim, ale młodsze pokolenie wyraźnie szczerze i otwarcie przyznaję się do narodowości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-39.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-39.13" who="#PAlfredMilewski">Jedną z przeszkód, wpływających na opóźnienie całkowitego zespolenia Poleszuka z Państwem i narodem polskim jest stosowanie przez cerkiew prawosławną odrębnego kalendarza, tj. kalendarza juliańskiego, Jednak warunki gospodarcze i życie żądają unifikacji kalendarza. Sprawę tę poruszał tu w roku ubiegłym p. poseł Szymanowski, motywując ją szeroko i uzasadniając konieczność unifikacji kalendarza. Zwracam się więc powtórnie z apelem do Wysokiego Rządu i konsystorza prawosławnego, aby tę sztuczną zaporę, dzielącą Polaków wyznania prawosławnego od Polaków wyznania rzymskokatolickiego, wreszcie usunął.</u>
+ <u xml:id="u-39.14" who="#PAlfredMilewski">Samorząd terytorialny jest więc i musi być w całym Państwie czynnikiem jednoczącym naród i może to zadanie całkowicie wypełnić, bo dociera pracą swą do najniższych komórek zbiorowych, do gromad, które przez rady gromadzkie i sołtysów wypełniają całkowicie swe zadania.</u>
+ <u xml:id="u-39.15" who="#PAlfredMilewski">Ale osoby sołtysa nie należy wykorzystywać do załatwiania drobiazgów i spychania go, jak zresztą i samą gminę do roli listonosza, jak Niemcy wyrażają się, do roli Mädchen für alles. Za stratę czasu na pokrycie kosztów dojazdu i częściowego wynagrodzenia poniesionych na rzecz współobywateli strat materialnych, wynikających z zaniedbania własnego gospodarstwa, należy się sołtysowi i wójtowi odpowiednie wynagrodzenie. Niestety, często jest to niedoceniane nie tylko przez rady gromadzkie i gminne, ale również i przez władze nadzorcze.</u>
+ <u xml:id="u-39.16" who="#PAlfredMilewski">Na zakończenie poświęcić chciałbym kilka słów urzędnikom samorządu terytorialnego, a zwłaszcza pracownikom gminnymi. O uposażeniu mówił tu przede mną właśnie kol. Bogdański. Najgorzej przedstawia się sprawa tzw. wieczystych praktykantów, którzy w gminach pracują, pobierając ryczałtowo po 80, najwyżej do 100 zł miesięcznie i mają na utrzymaniu nieraz liczną rodzinę. Nie ma dla nich przepisów i norm dyscyplinarnych. Nie ma dla pracowników samorządowych przepisów regulujących szczeblowanie w danej grupie uposażeniowej. Od dobrej woli starostów, inspektorów samorządu gminnego, zarządów i rad gminnych zależą ich awanse i uposażenia, a sprawiedliwość wymaga, aby za ciężką pracę mogli przynajmniej awansować do wyższych szczebli. Ponieważ wójtowie i pracownicy samorządu terytorialnego spełniają w 70% swej pracy zadania z zakresu poruczonego państwowego, sprawiedliwym byłoby przyznanie im zniżek kolejowych na zasadach, jakie obowiązują pracowników państwowych, Dla usprawnienia działalności gmin wskazanym byłoby ustalenie ilości pracowników. Jako minimalna obsada powinna być przyjęta norma: do 5.000 ludności — 1 sekretarz, 1 pomocnik i 1 praktykant płatny, na dalsze 3.000 ludności — 1 pomocnik. Dotychczasowe etaty nie są wystarczające. Pracownicy są przeciążeni pracą i przez to nie wykonują należycie swych obowiązków i często z przepracowania jako młodzi zapadają na zdrowiu, przechodzą na emeryturę i stają się ciężarem związków samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-39.17" who="#PAlfredMilewski">Apeluję więc do Wysokiego Rządu o wydanie odpowiednich przepisów i norm prawnych i rozważenie powyższych wniosków.</u>
+ <u xml:id="u-39.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Wydra.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#PWydra">Zamiast wstępu o roli i zadaniach samorządu od razu chcę przystąpić do rzeczy, mianowicie chcę mówić o ingerencji władz państwowych w sprawy samorządowe, o sprawach nadzoru, o sprawach kontroli i inspekcji.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#PWydra">Otóż jednym z najważniejszych uprawnień pod tym względem jest sprawa zatwierdzania kierowników samorządu terytorialnego, burmistrzów, wiceburmistrzów, prezydentów itd. Oczywiście jest to sprawa bardzo ważna. Tutaj spełnia się ten postulat harmonijnej współpracy społeczeństwa z władzami państwowymi. Z jednej strony kierownik samorządu terytorialnego musi mieć zaufanie społeczeństwa, obywatelstwa, a z drugiej strony musi mieć zaufanie władz państwowych. Jasną jest rzeczą, że władza państwowa gra tutaj decydującą rolę. Jeżeli nie zatwierdzi danego kierownika samorządu terytorialnego, odwołania od tego nie ma. Otóż tak się utarło przynajmniej w ostatnich latach, mam tu na myśli zwłaszcza teren Wielkopolski, że te stanowiska kierownicze w samorządzie terytorialnym uważano za pewnego rodzaju nagrodę dla osób zasłużonych. Nie chcę oceniać tego zjawiska, bo to jest zbyt skomplikowana sprawa, tym bardziej że trzeba by ustalić kryteria zasługi, Ale tak się złożyło, że kiedy zatwierdzano np. zasłużonych legionistów, to nie zatwierdzano np. powstańców wielkopolskich. Zaznaczam, że to było przed kilku laty. Sprawa ta ogromnie przykro dotknęła społeczeństwo wielkopolskie. Podkreślam z całym naciskiem, że w ostatnich latach sprawa ta już nabrała dobrego biegu. Tutaj muszę podkreślić życzliwą postawę wojewody poznańskiego płk Maruszewskiego, który należycie docenił rolę powstańców wielkopolskich i w ten sposób przyczynił się do pewnego rodzaju odprężenia tej sytuacji, jaka tam się wytworzyła.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#PWydra">Ale nie o tym chcę mówić. Chcę specjalnie dotknąć sprawy kontroli sprawowanej przez władze państwowe nad samorządem terytorialnym.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#PWydra">Otóż ta kontrola jest różnorodna. Przede wszystkim tę kontrolę sprawuje samorząd sam przez komisje rewizyjne samorządowe, ale prócz tego władza państwowa przez inspektorów powiatowych, wojewódzkich i ministerialnych. Ale do tego dochodzi jeszcze trzeci czynnik kontroli, mianowicie: na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. powołano do życia Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego. Nie koniec na tym. Podczas obecnej sesji sejmowej rozpatrywano tę sprawę także na posiedzeniach Komisji Budżetowej. Otóż przy rozpatrywaniu budżetu Najwyższej Izby Kontroli Państwa padły zdania, żeby znieść Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego, a kontrolę tej gospodarki powierzyć Najwyższej Izbie Kontroli. Sprawozdawca budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych p. poseł Długosz na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu w dniu 12 stycznia br. pozytywnie ocenił działalność Związku Rewizyjnego Samorządu Terytorialnego. Mamy więc tutaj nagromadzony aparat inspekcyjny czy kontrolny. Jeżeli do tego dodamy, że takie doraźne, dorywcze kontrole przeprowadza także Urząd Skarbowy, Ubezpieczalnia Społeczna, Fundusz Pracy, Państwowy Bank Rolny i Izby Rolnicze, to oczywiście widzimy, że ten aparat kontrolny jest ogromnie wielki i bardzo skomplikowany. Do czego dochodzi? Do dublowania funkcyj, bo to samo, co zrobiła na przykład komisja rewizyjna samorządowa, to samo potem robi inspektor samorządu powiatowego, oczywiście w nieco innym pojęciu, w nieco innym zakresie, i to samo Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego, dość, że zachodzi tutaj to niepotrzebne dublowanie funkcyj. Rozumiem, że trzeba ustanowić hierarchię tych instytucyj kontrolnych, natomiast zupełnie niepotrzebne jest dublowanie funkcyj, bo to utrudnia normalny tok urzędowania. Przecież zdajemy sobie sprawę, że rachmistrz, u którego odbywa się kontrola, musi udostępnić cały materiał organom kontrolnym, nie może natomiast pełnić normalnego urzędowania. Dlatego uregulowanie tej sprawy uważam za nadzwyczaj pilne.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#PWydra">Przy tej sposobności nasuwają mi się pewne analogie. Mamy 3.143 gmin wiejskich i 603 miejskich, 239 powiatowych związków samorządowych, 3 wojewódzkie związki samorządowe, (bo w całej Polsce ich jeszcze nie ma) następnie idą związki międzykomunalne, zakłady, przedsiębiorstwa, spółki, w których większą część udziałów mają związki samorządu terytorialnego. Otóż, jeżeli którykolwiek z tych organów nadrzędnych, tj. Najwyższa Izba Kontroli czy Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego miałby sprawować funkcję kontrolką, tę istotną bezpośrednią funkcję kontrolną, oczywiście, że nie da rady. Tak jest dzisiaj z inspekcją pracy. Mamy ponad 1.300 tysięcy zakładów pracy podlegających kontroli. Tymczasem w r. 1937 dokonano 20.619 inspekcyj, a więc zaledwie 1½%. To samo zdarzyłoby się gdyby tutaj naczelne organy inspekcyjne chciały przeprowadzać bezpośrednio kontrolę działalności gospodarki samorządów, zamiast zostawić ją samorządowym komisjom rewizyjnym. Dlatego powtarzam, że uproszczenie i uregulowanie tej sprawy jest ogromnie palące.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#PWydra">Nasuwa się jeszcze druga analogia, a mianowicie: P. Lepecki powiedział, że istnieje w Polsce przeszło 200 biur planowania. Bo tak to jest, że każdy planuje, wszyscy planujemy i mówimy o tym, tylko na nieszczęście tak mało potem się dzieje, tak mało jest wyników tego planowania. Mam wrażenie, że tutaj popełnilibyśmy ten sam błąd: ustanowimy szereg instancyj czy instytucyj kontrolnych, ale one w rzeczy samej swojego zadania nie będą mogły spełnić. Wyobrażam sobie, że dobrze by było, gdyby sprawę, poruszoną przez p.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#PWydra">Lepeckiego, załatwić w ten sposób: zebrać wszystkich planistów z tych 200 biur planowania, zakreślić im pewien okres czasu i polecić im opracowanie jednego planu, który potem należy zrealizować. Tak samo należało by postąpić z instytucjami kontrolnymi. Trzeba opracować taki system kontroli, który by istotnie przyczynił się do uzdrowienia tych stosunków.</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#PWydra">Nie będę poruszał sprawy pracowników samorządowych, bo szczegółowo poruszył już ją kol. p. Orlański, natomiast powiem, że sprawa ta naprawdę domaga się natychmiastowego załatwienia dlatego, że na tym tle dochodzi do bardzo przykrych nieporozumień, mato nieporozumień, dochodzi do procesów zawodowych i to z winy władz administracyjnych. Istnieje na przykład okólnik w sprawie 15% dodatku komunalnego, okólnik zabraniający wypłacania tego dodatku komunalnego. Otóż co się okazuje? Pracownicy samorządowi wytaczają skargi i samorząd terytorialny przegrywa. To jest bardzo przykre zwłaszcza dla małych miast, nie dysponujących wielkimi funduszami. Wyroki, zasądzające na zapłacenie kilku albo kilkunastu tysięcy złotych, mają rygor natychmiastowej wykonalności. Przychodzi komornik sądowy i zajmuje wpływy. Uważam więc, że trzeba by natychmiast przystąpić do załatwienia tych spraw.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#PWydra">Na zakończenie spraw samorządowych chciałbym podkreślić tutaj zasadniczą rzecz, a mianowicie: istnieją różne zapatrywania na rolę samorządu terytorialnego. My uważamy samorząd za przedłużenie ramienia państwowego, a nie za jakąś instytucję, z której można ostrzeliwać Instytucje państwowe, władze państwowe. Taki pogląd jest przestarzały i my dzisiaj temu poglądowi hołdować nie będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#PWydra">Chciałbym poruszyć inne zagadnienie, moim zdaniem bardzo poważne, mianowicie sprawy gospodarcze Wielkopolski, sprawy przygranicza zachodniego. Zaznaczam, że tylko dotykam tego zagadnienia, nie rozwijam go, bo chciałbym to uczynić przy omawianiu innych budżetów. Powszechne jest twierdzenie o zamożności Wielkopolski. To twierdzenie staje się coraz to bardziej legendą. Niestety tak nie jest. Jeżeli zwłaszcza w ostatnim czasie obserwujemy ogromne zainteresowanie się czynników rządowych (zresztą to jest zupełnie słuszne, bo tak musi być) sprawą C. O. P., to nie ulega kwestii, że ogałacamy po prostu Wielkopolskę z niektórych placówek gospodarczych, przemysłowych i handlowych i dlatego tutaj nie ma dzisiaj normalnego życia gospodarczego. Wszak rolnictwo wielkopolskie najbardziej ucierpiało wskutek kryzysu. Jeżeli do tego dodamy dwukrotne posuchy, to tym bardziej zdajemy sobie sprawę, jakie straty poniosło rolnictwo, które zawsze było nastawione na intensywną gospodarkę. To samo dzieje się z rzemiosłem, to samo dzieje się z kupiectwem.</u>
+ <u xml:id="u-41.10" who="#PWydra">Dobrze się stało, że wojewoda poznański powołał do życia Wielkopolską Radę Gospodarczą, która energicznie zajęła się zbadaniem sytuacji gospodarczej na przygraniczu i opracowała odpowiedni plan działania. Przedstawię go przy omawianiu budżetów innych resortów. Sejmik Wojewódzki Wielkopolski uchwalił na zapoczątkowanie tej akcji kwotę 300.000 zł. Oczywiście jest to kwota bardzo, bardzo mała. Bank Gospodarstwa Krajowego ostatnio uchwalił 250.000 zł. Wymienione kwoty są nadzwyczaj małe, a ożywienie życia gospodarczego Wielkopolski jest konieczne. Nie chodzi tutaj o jakiś partykularyzm dzielnicowy, o patriotyzm lokalny, tu chodzi o rzecz, moim zdaniem, ogromnie poważną. Patrzymy przecież na ogromny rozwój gospodarczy sąsiada zachodniego. Otóż mimo wszystko musi powstać u Polaków, zwłaszcza na przygraniczu, pewnego rodzaju kompleks niższości. Jeżeli do tego dodamy tę nieszczęsną, bo tak ją trzeba nazwać, emigrację robotników sezonowych na roboty do Niemiec, to mamy tutaj bądź co bądź nie bardzo pocieszający objaw.</u>
+ <u xml:id="u-41.11" who="#PWydra">Dlatego chciałbym zaapelować do Pana Premiera, jako posła naszego, posła ziemi kaliskiej, ażeby postulaty Wielkopolskiej Rady Gospodarczej ze specjalną traktował życzliwością i w miarę możliwości przeznaczył odpowiednie fundusze na uaktywnienie życia gospodarczego Wielkopolski.</u>
+ <u xml:id="u-41.12" who="#PWydra">Oczywiście, jako poseł Wielkopolski, nie mogę nie dotknąć zagadnienia żydowskiego. Byłbym go nie poruszał, gdyby nie wystąpienie p. kolegi Trockenheima. Nie mogę naprawdę wyjść ze zdziwienia, jak wciąż i wciąż trzeba dotykać tego zagadnienia i to bez skutku. Zdawało się na początku naszej sesji, że już dogadaliśmy się. Ustaliliśmy, że opinia wszystkich Polaków w naszym Państwie jest co do tego zgodna, mianowicie że Żydzi z Polski muszą iść. Tymczasem dowiadujemy się, że nie, że oni chcą współpracować z nami nad potęgą Państwa. Chciałbym tutaj podkreślić opinię Wielkopolski, która ze sprawą żydowską już dawno się uporała i chciałaby, żeby cała Polska tak samo się uporała.</u>
+ <u xml:id="u-41.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.14" who="#PWydra">Lapidarnie to streszczę. Punkt pierwszy: Żydzi z Polski muszą iść. Punkt drugi: Im wcześniej to uczynią, tym lepiej dla nich. Punkt trzeci: Ponieważ nie okazują zbytniej skwapliwości, zdaje się, że trzeba im pomóc specjalnym ustawodawstwem. Innego rozwiązania nie widzę. Jeżeli pp. posłowie żydowscy tutaj powołują się na naszą szlachetność, rycerskość i wielkoduszność, to dla nas jest rzecz jasna. My będziemy ogromnie szlachetni, będziemy ogromnie wielkoduszni, jeżeli Panów tutaj nie będzie. Na przykład z ogromną przyjemnością przyjmiemy zaproszenia od któregokolwiek z Panów, jako, powiedzmy, marszałka sejmu żydowskiego w Palestynie czy gdziekolwiek, na otwarcie sejmu żydowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.16" who="#PWydra">Jak otrzymam zaproszenie, to pojadę z przyjemnością.</u>
+ <u xml:id="u-41.17" who="#PWydra">Jeszcze jedną rzecz chciałbym poruszyć. Czytając prasę najrozmaitszego rodzaju, stwierdzamy następujący fakt: ilekroć przemawia poseł z Obozu Zjednoczenia Narodowego, to zawsze spotyka się z tą samą reakcją prasy. Jeżeli poseł dodatnio ocenia działalność Rządu, prasa daje do zrozumienia, że to jeden z — „lizusoidów”,</u>
+ <u xml:id="u-41.18" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-41.19" who="#PWydra">tak, Pan Kolega mnie już wyręczył — że osmańskie pokłony bije Panu Premierowi, Rządowi, że nie ma własnego zdania itd. Jeżeli negatywnie ocenia postępowanie Rządu, to prasa uważa to za rozłam w O. Z. N., za atak O. Z. N. na Rząd, za konflikt między Rządem a O. Z. N., twierdzi jakoby Minister musiał odpierać ataki Ozonu, dochodził do kontrataku itd. Jednym słowem: rozpacz. Otóż chciałbym zaapelować do tej prasy, wiem, że to jest beznadziejne, ale mimo wszystko z tej wysokiej trybuny mogę to uczynić, żeby bodaj zechciała krytycznie ocenić postępowanie każdego posła, a więc i posła Obozu Zjednoczenia Narodowego. Posłów tzw. — „niezależnych” zrobiono bohaterami narodowymi na ogromną skalę. Natomiast każdy z posłów z Obozu Zjednoczenia Narodowego, to — według tejże prasy — człowiek mało wartościowy, bez własnego zdania, bez zdolności do rozsądnego ujmowania spraw. Mnie się wydaje, że taka postawa prasy jest zbyt prymitywnym ujęciem tego zagadnienia. Ale my pogodzimy się z tym. Wolimy raczej być szarymi pracownikami, którzy nie tak dużo i patetycznie będą mówić, a natomiast chcą dokonać takich rzeczy, o których mówić będą następne pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-41.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Pawłowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#PPawlowski">Wysoki Sejmie! W ciągu 20 lat niepodległości zbudowano w Polsce dużo gmachów publicznych, potrzebnych tak bardzo na pomieszczenie władz, urzędów i instytucyj publicznych, zwłaszcza rządowych. Tylko w małej bowiem ilości Państwo nasze otrzymało po zaborcach odpowiednie gmachy publiczne, a rozmieszczenie ich w terenie nie zawsze — rzecz prosta — odpowiadało interesom i potrzebom Polski. Były one przecież budowane z myślą o wręcz odmiennych, nie polskich celach. Toteż szczera i głęboka radość społeczeństwa towarzyszy zawsze tym budowom i pracom nad ich realizacją podjętym oraz życzenia, aby jeszcze więcej, celowiej i ekonomiczniej budowano. Oto nie tylko i robotnik i technik i fabrykant zarobi przy budowie i ludność będzie mogła sprawy swoje w odpowiednio wygodnych gmachach publicznych załatwiać, urzędnik w ludzkich warunkach swą ciężką pracę wykonywać, ale powstaje i zostaje wrośnięty w teren trwały i widomy znak władztwa i siły zorganizowanego Państwa. Ta trwała, twarda i bezustanna wymowa, jaką potężne gmachy publiczne przemawiają do obywateli, ma szczególnie wielkie znaczenie i wyjątkowy ciężar gatunkowy na naszych terenach województwa tarnopolskiego.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#PPawlowski">A jednak w Tarnopolu, wojewódzkim mieście, mimo jego kresowego i kluczowego położenia oraz zniszczenia wojennego, jakiego doznało podczas wojny światowej, nie wybudowało przez całe długie 20 lat ani dawne Ministerstwo Robót Publicznych, ani obecne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych ani jednego gmachu publicznego. I nie tylko Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, ale żadna władza czy instytucja publiczna — poza Ministerstwem Spraw Wojskowych i Koleją — nie postawiła w Tarnopolu w ciągu pierwszego 20-lecia niepodległości ani jednego gmachu publicznego. Nie lepiej ten odcinek wygląda i w innych miastach podolskich.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#PPawlowski">Wojewódzki urząd tarnopolski mieści się dotąd w czterech różnych budynkach rozrzuconych w różnych częściach miasta, mimo że jeszcze przed 10 laty Skarb Państwa kupił za kilkadziesiąt tysięcy złotych śliczną parcelę w centrum Tarnopola pod budowę gmachu dla województwa. I obecny budżet nie zawiera znowu, niestety, na ten cel żadnych kredytów. Reszta urzędów z resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie lepiej jest pomieszczona, przeważnie mieści się w budynkach wynajętych. Komenda wojewódzka Policji Państwowej np. zajmuje klasztor OO. Jezuitów. A w Tarnopolu nie powinniśmy z klasztorów rzymskokatolickich robić domów czynszowych, bo brak tam jest wielki opieki duchowieństwa rzymskokatolickiego. Sam resort Ministerstwa Spraw Wewnętrznych płaci obecnie tytułem czynszu rocznego za pomieszczenie swoich urzędów w Tarnopolu około 50.000 złotych. Przez 20 lat to milion złotych. A procent przez 10 lat od kapitału włożonego w kupno placu? Jaki wspaniały gmach dla województwa mógłby stanąć za te pieniądze. Jakże bardzo chcemy, aby to wreszcie raz nastąpiło!</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#PPawlowski">Rozumiemy, że w hierarchii potrzeb musimy ważniejszym celom i ważniejszym potrzebom ustąpić miejsca z naszymi bolączkami, ale nie może to przecież trwać ciągle. Nie możemy być stale w tej hierarchii odstawiani na dalsze, niższe szczeble. Nie powinien ten problem przekształcić się w stałe źródło strat pieniężnych w gospodarce publicznej. A przede Wszystkim wydaje nam się, że czas już najwyższy, aby Państwo Polskie przemówiło także i wymową trwałych, potężnych polskich gmachów publicznych do obywateli Podola. Wartości i doniosłości skutków takiej wymowy nie potrzebuję ani uzasadniać, ani jej wykazywać, jest bowiem oczywista. Plany i kosztorysy tych skromnych inwestycyj są od dawna w posiadaniu departamentu budowlanego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#PPawlowski">Bardzo źle jest również pomieszczony okręgowy urząd pocztowy. Ciasnota ogromna i skutkiem tego kilkometrowe ogonki klientów — zjawisko, do którego nie chcemy się jednak przyzwyczaić na stałe. Chcemy wierzyć, że z tych 8 miln. zł, które budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów w dziale 2 § 30 przeznacza na inwestycje, zostanie odpowiednia suma przeznaczona na rozpoczęcie budowy gmachu pocztowego w Tarnopolu już w r. 1939.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#PPawlowski">Mógłbym jeszcze przytoczyć dużo przykładów ogromnych potrzeb miast podolskich na tym odcinku, potrzeb, które jeszcze ciągle cierpliwie czekają w kolejce na swe zaspokojenie. Nie będę ich jednak wyliczał. Wskażę tylko na jedną niezmiernie dotkliwą bolączkę — brak budownictwa rządowego i samorządowego w dziedzinie szpitalnictwa na naszym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#PPawlowski">Województwo tarnopolskie, stojące pod względem gęstości i ilości zaludnienia na jednym z czołowych miejsc w Państwie, jest bardzo słabo wyposażone w szpitale powszechne. Nie ma ani jednego szpitala dla umysłowo chorych, Całą ogromną i gęsto zaludnioną południowo-wschodnią połać Państwa ma obsłużyć pod tym względem jeden zakład w Kulparkowie i ma wystarczyć na potrzeby kilkumilionowej ludności. Jest to oczywiście za mało. Wiadomo bowiem, że na tle głębokich wstrząsów wojennych i wynikłych w skutkach ogromnych trudności życiowych notuje się wszędzie po wojnie niebywały wzrost liczby chorych psychicznie. Województwo nasze i pod tym względem zajmuje, niestety, jedno z czołowych miejsc, a nie posiada odpowiedniego zakładu. Szpital kulparkowski jest stale przepełniony, stąd też stałym zjawiskiem jest następująca sytuacja: jeżeli ktoś tam zachoruje umysłowo, to musi, choćby to była najbardziej niebezpieczna dla otoczenia forma tej choroby, czekać tygodnie i miesiące nieraz na umieszczenie go w zakładzie. I odwrotnie, jeżeli chory, którego z trudem umieszczono w zakładzie, cokolwiek zostanie podleczony, zakład kulparkowski zaraz go odstawia do rodziny względnie gminy, bo trzeba miejsca dla następnego. Jakie na tym tle wytwarzają się sytuacje i powstają praktyki — nie sposób milczyć, a ciężko jednak mówić!</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#PPawlowski">Zdaję sobie sprawę, że zagadnienie to wybiega szeroko poza ramy naszego województwa i że w dziedzinie państwowej polityki budowlanej znajduje tylko fragmentaryczne odbicie, a istota jego na terenie Małopolski jest związana z kwestią Tymczasowego Wydziału Samorządowego w likwidacji. Jestem głęboko przekonany, że zagadnieniu temu Wysoki Rząd poświęca całą swoją specjalną uwagę i że tylko brak środków odwleka jego rozwiązanie zgodnie z interesem Państwa i potrzebami ludności. Wierzę, że w sprawiedliwej Polsce, do której naród nasz prowadzi dziś Obóz Zjednoczenia Narodowego, ta piekąca kwestia znajdzie niechybnie szybkie i sprawiedliwe rozwiązanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Erdman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#P">Erdman: Wysoka Izbo! Nie chciałbym się przyczyniać do inflacji przemówień i dlatego będę mówił bardzo krótko, chciałbym jednak zwrócić uwagę, i to bardzo mocno, na niewłaściwe traktowanie samorządu i na niebezpieczeństwa, które stąd dla tego samorządu i dla Państwa wypływają. Jeżeli obradujemy nad budżetem państwowym, to nie możemy zapominać o tym, że jego istotną częścią, że dalszym ciągiem budżetu państwowego są budżety naszych samorządów. I część to jest niemała , część to jest bardzo znaczna, bo jeżeli zestawimy same wydatki zwyczajne wszystkich samorządów razem wziętych za rok 1938/39, to otrzymamy sumę przeszło 913 milionów, a jeżeli dodamy do tego wydatki nadzwyczajne, to przekroczymy miliard złotych. Proszę to porównać z budżetem państwowym — już sama ta suma zdaje się dowodzić, jak ważnym czynnikiem jest samorząd terytorialny.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#P">Ale nie tylko swoją liczbą waży samorząd, waży on również ciężarem gatunkowym, waży pracą, udziałem swoim w podnoszeniu Polski i pod względem kulturalnym i gospodarczym wzwyż.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#P">Ażeby uwypuklić wagę udziału samorządu w tej pracy, pozwolę sobie przytoczyć niektóre dane. Otóż Mały Rocznik Statystyczny za rok 1931 daje porównanie niektórych rodzajów wydatków Państwa i samorządu w latach 1926/27, 1927/28 i 1928/29. Dane te podaję na podstawie zamknięć rachunkowych Państwa i samorządu. Proszę Panów, przyjrzyjmy się tym liczbom. Ile łoży Państwo, ile łoży samorząd? Będę mówił okrągłe cyfry, podając kolejno wyżej podanymi latami.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#P">Państwo łożyło w wyżej podanych latach na szkolnictwo powszechne 185 miln., 229 miln., 272 miln.; a w tychże latach samorząd: 65 miln., 86 miln., 118 miln. Jeżeli więc weźmiemy procentowy stosunek, to samorząd dawał 43% tego, co łożyło Państwo. Jeżeli Weźmiemy zdrowie publiczne, to Państwo w tychże latach łożyło: 10 miln., 10 miln., 14 miln.; samorząd; 85 miln., 114 miln., 157 miln. Jeżeli weźmiemy opiekę społeczną, to Państwo łożyło 78 miln., 68 miln, i 62 miln., natomiast samorząd 43 miln., 57 miln, i 73 miln. Jeżeli weźmiemy drogi, to Państwo łożyło: 24 miln. 33 miln., 50 miln.; samorząd 110 miln., 159 miln, 242 miln. Nawet w takiej dziedzinie jak popieranie produkcji rolniczej mamy: Państwo 31 miln., 37 miln., 53 miln.; samorząd: 5 miln, 10 miln., 12 miln. Więc wydatki samorządu dochodziły do 22,5% wydatków Państwa. Już te same cyfry mogą świadczyć, jak wielki i jak ważki jest udział samorządu w podnoszeniu Polski wzwyż. I dlatego ustosunkowanie się do budżetowania samorządów naszych musi być takie same, jakie jest do budżetu państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#P">Tymczasem mamy rzecz wręcz odwrotną. Pierwszym warunkiem realności budżetu — zupełnie słusznie zostało to ustalone — jest równowaga budżetowa. Tę rzecz gwarantuje nawet Konstytucja, która w art. 50 wyraźnie powiada, że Sejm nie może bez zgody Rządu uchwalić ustawy pociągającej za sobą wydatki ze Skarbu Państwa, na które nie ma pokrycia w budżecie. Wysoki Rząd, zresztą zupełnie słusznie, bardzo mocno pilnuje, żeby ten przepis był ściśle przestrzegany. Niestety, jeśli chodzi o budżety samorządów, to rzecz ta nie tylko nie jest przestrzegana, ale na każdym kroku notorycznie łamana. Istnieje co prawda art. 69 w ustawie o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych, który zastrzega te rzeczy, ale zdaje mi się, że ten artykuł jest tylko po to, żeby nikt się do niego nie stosował. Że tak jest, pozwolę sobie powołać się na słowa p. Wicepremiera, wygłoszone z tejże samej trybuny przy zeszłorocznej debacie budżetowej. P. Wicepremier wyraźnie stwierdził, że Rząd — „z jednej strony zwężał podstawy finansowe samorządu przez odejmowanie dla siebie wciąż nowych źródeł dochodowych, a z drugiej przerzucał wykonywane przez siebie obowiązki, przeważnie kosztowne, na barki samorządu”. A wynik tego postępowania był taki, jak to p. Wicepremier określił, że — „samorządy doszły do stanu zupełnej wegetacji” i że trzeba było stosować środki zaradcze. P. Wicepremier zastosował następujące środki: po pierwsze oddłużenie samorządu terytorialnego, po drugie 10-milionowe dotacje roczne w ciągu 3 lat i wreszcie rozpoczęcie odciążania samorządu od narzuconych mu obowiązków. W tym wypadku chodzi o dodatki mieszkaniowe dla nauczycieli. P. Wicepremier określił te środki jako tymczasowe, aż do czasu normalnego uregulowania podstaw finansowych dla samorządu, stwierdzając, że ta rzecz musi być poważnie przeprowadzona, i określając, że na to potrzeba 3 lat. Te tymczasowe, środki byłyby dobre, mogą one samorządom umożliwić przetrwanie tego czasu pod dwoma warunkami: po pierwsze, że będą one ściśle i w całej rozciągłości wykonane, i po drugie, że nie będą łamane przez czynniki czy to rządowe, czy Rządowi podległe. Jak ta rzecz się w praktyce, proszę Panów, przedstawia? Jesteśmy w trudnościach finansowych. Przy rozpatrywaniu budżetów widzieliśmy, że każdy budżet, każdy resort ma za mało. I przyjął się zły zwyczaj, że poszczególne resorty, mając trudności finansowe, próbują część ciężaru przerzucić na barki samorządu. Formalnie wygląda to na dobrowolne przejęcie danego obowiązku przez samorząd. Mówi się samorządowi: no dobrze, nie wybudujecie gimnazjum, to gimnazjum zwijamy. I samorząd z zapałem dobrowolnie buduje gimnazjum. Nie dacie takich a takich zasiłków, to się wynosimy od was. I samorząd nabiera zapału i te rzeczy robi. Jest to dobrowolna akcja pod przymusem. Ja pozwolę sobie kilka cyfr dać dla przykładu. Nie będę wymieniał samorządów, ale dla skrócenia będę cytował tylko cyfry. Oto stałe subsydia roczne poszczególnych samorządów na rzecz szkolnictwa średniego: 16.000, 12.000, 7.500, 22.000, 23.500, 4.000 zł, a rekord bije jeden samorząd, który wymienię, to miasto Kościan, które zmuszone było kosztem 450.000 zł wybudować gmach przy zaciągnięciu pożyczki w Banku Gospodarstwa Krajowego; obsługa tego długu wynosi 22.000 zł rocznie, a ponadto miasto płaci 14.000 zł subsydium rocznie na utrzymanie. Czy to są rzeczy normalne, czy te rzeczy nie muszą zachwiać równowagi budżetu danego samorządu? Przejdźmy teraz do innego resortu — do sądów. I znowu tak samo, ta dobrowolna akcja. Znowu będę cytował tylko cyfry subwencji na rzecz sądów w poszczególnych budżetach samorządów: 3.000, 3.500, 3.000, 7.000, 14.000, 10.000; taka Lida — 14.000.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#komentarz">(Głos: Trzeba skontrolować.)</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#P">Jeszcze przytoczę miasto Częstochowę, która wybudowała więzienie za 218.000 zł, Przeworsk wybudował pałac sprawiedliwości za 200.000. Toruń — 6 gmachów wybudował względnie przebudował kosztem 5.500.000 zł, wartość czynszowa wynosi 440.000 zł rocznie. To przerzucanie pewnych ciężarów na samorząd ze strony pewnych resortów ministerialnych może zachwiać równowagę budżetową samorządów.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#P">Poza tym jest pewien nacisk administracyjny, pewne zarządzenia organów podwładnych Rządowi na wstawianie pewnych sum do budżetów. Dam jeden przykład, nie wymieniając tego samorządu: gdy w przeszłym roku na pewne cele istniało w budżecie danego samorządu 700 zł, to w tym roku zażądano wstawienia 40.000 zł. Zaczęły się targi, no i ostatecznie skończyło się na 10.000—12.000. Do tego dodamy trzecią rzecz, o czym już była mowa, co już robi cały Wysoki Rząd, bo jednak od Rządu przychodzą ustawy do Sejmu, mamy ich 5, mam nadzieję, że będziemy mieli jeszcze 15. Każda ustawa obciąża samorządy nowymi ciężarami bez wskazania źródeł pokrycia. Mnie się zdaje, że jednak z tymi metodami dostępowania trzeba ostatecznie skończyć.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#P">Chcę się wyraźnie zastrzec, że samorządy bynajmniej nie chcą się uchylać od tych obowiązków, które na nie spadają. Uznajemy ich celowość, a uznajemy niektórych konieczność nawet, ale stwierdzam, że przerzucanie na samorządy pewnych ciężarów bez dawania im pokrycia, to jest znowu zachwianie równowagi budżetowej, co nie leży ani w interesie Państwa, ani naszego normalnego rozwoju. I dlatego pozwalam sobie zgłosić następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#P">„Sejm stwierdza konieczność zaniechania dalszego nakładania na związki samorządowe nowych obowiązków bez jednoczesnego udostępniania tym związkom nowych wystarczających źródeł dochodowych na pokrycie zwiększonych wydatków”.</u>
+ <u xml:id="u-45.11" who="#P">Chciałbym, żeby ta rezolucja — nie wątpię, że Wysoki Sejm ją przyjmie — nie została tylko papierową, ale żeby ją sobie naprawdę głęboko Wysoki Rząd zechciał wziąć do serca i żeby budżetowanie samorządów, utrzymanie równowagi w samorządach było tak samo traktowane, jak utrzymanie równowagi w budżecie państwowym.</u>
+ <u xml:id="u-45.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Döllinger.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#PDollinger">Wysoki Sejmie! Od dłuższego szeregu lat rozważa Rząd jedno z wielkich zagadnień, do jakich niewątpliwie zaliczyć należy zagadnienie podziału administracyjnego Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#PDollinger">Odzyskanie niepodległości wysunęło konieczność urządzenia się wewnątrz własnego już Państwa i nieodpartą potrzebę złamania narzuconych przemocą granic dzielnicowych oraz wytyczenia nowych linij podziału administracyjnego w oparciu o tradycję historyczną poszczególnych ziem, o powiązanie gospodarcze i kulturalne oraz o zagadnienie i wymogi obronności naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#PDollinger">W ostatnich dwóch latach jesteśmy świadkami konkretnych już przemian, dokonanych w województwach zachodnich, w szczególności w Poznańskiem i na Pomorzu, oraz w województwach centralnych naszego Państwa, które to przemiany jako słuszne, dobrze przemyślane i zgodne z historyczną tradycją przyjęły się w opinii naszego społeczeństwa. Wynika z normalnego toku rzeczy, że i inne ziemie naszego Państwa objęte zostaną planową przemianą granic administracyjnego podziału. Tym się kierując, pragnę zwrócić uwagę tak Wysokiej Izby, jak i Wysokiego Rządu na południowo-zachodnią część naszego Państwa, na granice województwa śląskiego i krakowskiego, a w szczególności na powiaty żywiecki i bialski województwa krakowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#PDollinger">Powiat żywiecki jest powiatem, o którym dziejopis żywiecki, sławetny wójt miasta Żywca Andrzej Komoniecki powiada, że — „jest w nim wszystko, co potrzeba, krom samego chleba”. Na użytki rolne, które stanowią grunta przeważnie 4 i 5 klasy, przypada zaledwie okrągło 37% powierzchni całego powiatu. Resztę zaś powierzchni, tj. około 63%, stanowią lasy, nieużytki, powierzchnie wód, dróg oraz powierzchnie zabudowane.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#PDollinger">Stosunek ilościowy ludności do powierzchni powiatu żywieckiego wykazuje gęstość zaludnienia 121 osób na 1 km², stosunek zaś ilościowy ludności do powierzchni użytków rolnych wykazuje niezwykłą cyfrę 324 osoby na 1 km², podczas gdy przeciętna gęstość zaludnienia województwa śląskiego w roku 1931 wynosiła 307 osób na 1 km².</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#PDollinger">Ludność Żywiecczyzny jest prawie wyłącznie narodowości polskiej i jednolita także pod względem wyznaniowym, a w stolicy Żywiecczyzny w mieście Żywcu na podstawie starego przywileju królewskiego nigdy nie mieszkali i po dzień dzisiejszy nie mieszkają Żydzi.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#PDollinger">Niezwykła gęstość zaludnienia Żywiecczyzny w stosunku do użytków rolnych wywiera tragiczny niemal wpływ na gospodarkę rolną, powodując większą niż gdzieindziej w Polsce karłowatość gospodarstw rolnych i ich niesamowystarczalność. Tych karłowatych gospodarstw rolnych jest w ziemi żywieckiej 93½%, zaledwie zatem 6½% można określić jako gospodarstwa wystarczalne. Ta gęstość zaludnienia powoduje dalej rozdrobnienie gruntów i rozrzucenie poszczególnych parcel gruntowych. Przeciętnie 1 mórg użytków rolnych w powiecie żywieckim podzielony jest na 10 parcel gruntowych. Nierzadko się trafia podział na 30, 50 i 70 parcel gruntowych, a w jednym stwierdzonym wypadku w gromadzie Kamesznica na 186 parcel gruntowych.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#PDollinger">Ten stan rzeczy wywołuje niezwykłe następstwa. Powołam się na wcale nieodosobnione przykłady, o których czytałem. I tak w gromadzie Radziechowy podczas wprowadzonego tam scalenia gruntów miałem w ręce wypis z księgi gruntowej, wedle której w gospodarstwie 2½-hektarowym części przypadające na poszczególnych współwłaścicieli były określone w liczniku cyfrą 41.565 a w mianowniku — 16.329.600, w gromadzie Cisiec własność podobnego gospodarstwa określoną była w częściach przypadających na współwłaścicieli w liczniku cyfrą 29.114.160, w mianowniku zaś cyfrą 1.650.786.000. Dla uzmysłowienia sobie tragizmu tych cyfr podam, że jedna półtoramiliardowa część morga równa się czteromilionowej części metra kwadratowego.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#PDollinger">Nie mogąc wyżyć z ziemi, rolnik szuka innych źródeł utrzymania, a więc pracy najemnej, w przemyśle ludowym, w chałupnictwie, emigruje w poszukiwaniu za pracą, a wreszcie przyjmuje gościnnie letników, którzy tu w poszukiwaniu za słońcem, lasami i wodą z całej Polski przyjeżdżają.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#PDollinger">Żywiecczyzna graniczy na przestrzeni około 70 km z Czechosłowacją, a także na dużej przestrzeni z powiatem cieszyńskim woj. śląskiego, z którym zresztą jest topograficznie, obyczajowo, społecznie, gospodarczo i kulturalnie związana. Ostatnio powiązanie to jest także przeprowadzone za pomocą linii komunikacyjnej, albowiem od pamiętnych historycznych dni październikowych kursuje pośpieszny pociąg z Warszawy przez Żywiec do Śląska Cieszyńskiego bezpośrednio.</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#PDollinger">Od najdawniejszych czasów łączność ta, brutalnie kiedyś rozerwana, istniała. Wchodziła bowiem Żywiecczyzna ongiś w skład księstwa Oświęcimskiego, które wraz z księstwem Zatorskim stanowiło historyczny powiat śląski. Świadczy o tym obok szeregu innych źródeł historycznych także i orzeł śląski w herbie miasta Żywca, który wprawdzie zmienić pragnął cesarz austriacki Franciszek II, niemniej jednak ten orzeł w herbie ozdobił miasto bezpośrednio po odzyskaniu tych ziem przez Rzeczpospolitą w swej dawnej historycznej formie. Żywiecczyzna była, jest i będzie płucami Śląska i naturalną krynicą zdrowia, obfitującą w ciszę górską, zieleń, słońce i żywiczne powietrze dla ludzi skołatanych wytężoną pracą w przemyśle śląskim. Związanie ziemi żywieckiej ze Śląskiem odpowiada historycznemu związkowi tych ziem, wzajemnemu, kulturalnemu ciążeniu tych ziem ku sobie i jest koniecznością gospodarczą i społeczną powszechnie na Żywiecczyźnie zrozumianą i głęboko odczuwaną.</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#PDollinger">A teraz powiat bialski województwa krakowskiego, o którym mówię w porozumieniu z posłem tego okręgu, p. Antonim Wieczorkiewiczem.</u>
+ <u xml:id="u-47.12" who="#PDollinger">Mało jest chyba w Polsce takich wręcz — „mistycznych” granic, jak ta, którą tworzy mała rzeczka, zwana Białką. Od wiek wieków zawsze ta rzeczka coś dzieli. Najpierw dzieliła dzielnice książąt dzielnicowych w okresie piastowskim, następnie dwa kraje koronne monarchii austriackiej, a obecnie dzieli dwa województwa, dwa powiaty-miasta i gminy wiejskie. Z jednej strony tej rzeczki np, jest Bystra polska, z drugiej Bystra śląska, Mikuszowice polskie — Mikuszowice śląskie, Komorowice polskie — Komorowice śląskie.</u>
+ <u xml:id="u-47.13" who="#PDollinger">Rzeczka, którą w każdym miejscu można śmiało przekroczyć, dzieli jedną i tę samą ludność na Ślązaków i Polaków (w gwarze ludowej), wytwarzając sztuczną, nikomu niepotrzebną granicę pomiędzy ziemiami najściślej ze sobą związanymi gospodarczo, społecznie i kulturalnie. W rozwoju historycznym doszło nawet do tego, że po jednej stronie tej rzeczki obowiązują szczególne prawa ustrojowe, Mam tu na myśli autonomię śląską z własnym Sejmem śląskim, z własnym skarbem śląskim i innymi ustrojowymi odrębnościami, po drugiej zaś stronie tej właśnie rzeczki tych odrębności nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-47.14" who="#PDollinger">Wmyślmy się w rozumowanie przeciętnego mieszkańca z nad brzegu tej dziwnej rzeczki. Nie rozumie on na pewno, dlaczego tak jest dziś w odrodzonej Ojczyźnie, jak było za czasów, gdy tak być musiało.</u>
+ <u xml:id="u-47.15" who="#PDollinger">Spotkałem niedawno znanego mi rolnika, powracającego smutnie wraz ze swym wozem i koniem z drugiej strony tej rzeczki, a po zagadnięciu powiada do mnie: Wracam do domu, chciałem coś zarobić koniem przy zwózce kamienia, nie przyjęli mnie jednak do pracy, twierdząc, że przyjmują tam tylko Ślązaków. Podobną odpowiedź otrzymują także pracownicy umysłowi i pracownicy fizyczni. Takie fakty głęboko zapadają w psychikę. Przecież po obu stronach tej dziwnej rzeczki mieszkają tacy sami ludzie. Odrębność ustawodawstwa ustrojowego, odrębność skarbu śląskiego wytwarza znaczne różnice gospodarcze i społeczne po obu stronach rzeczki Białki, powodując zgoła niepożądane rezultaty w życiu naszym narodowym i zbiorowym.</u>
+ <u xml:id="u-47.16" who="#PDollinger">Z powyższych względów mam zaszczyt prosić Wysoki Rząd o takie przeprowadzenie zmian granic województwa śląskiego i krakowskiego, aby oba powiaty żywiecki i bialski weszły w skład województwa śląskiego,</u>
+ <u xml:id="u-47.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-47.18" who="#PDollinger">W ścisłym związku z moimi wywodami pozostaje jeszcze problem bardzo ciekawy, problem połączenia miast Bielska śląskiego i Białej krakowskiej. Leżą one także nad tą mistyczną rzeczką Białką, stanowią one całość pod każdym względem. Mówią one same o sobie, że są siostrami, ale połączyć ich w żaden sposób od wieków nie można. Ktokolwiek — nie będący z tamtych stron — zawita do tych miast, nie jest w stanie określić, gdzie kończy się Bielsko śląskie, a zaczyna się Biała krakowska, tak są ściśle ze sobą te miasta powiązane. I w tym jednym właśnie mieście mamy dwóch burmistrzów, dwa zarządy i dwie rady miejskie, urzędują tam dwaj starostowie i szereg innych władz państwowych i samorządowych. Nie rzadko, ale bardzo często mieszka się w jednym z tych miast, położonym w innym powiecie a nawet w innym województwie, a urzęduje się, pracuje i załatwia swoje sprawy życiowe w drugim mieście, położonym w innym powiecie i w innym województwie.</u>
+ <u xml:id="u-47.19" who="#PDollinger">Znam te miasta i nastroje w nich nurtujące dobrze, byłem bowiem burmistrzem w jednym z tych miast i to mnie upoważnia do dania wyrazu powszechnego dążenia mieszkańców, aby po setkach lat minionych oba te miasta złączyć w jedno silne miasto, administrowane przez jednego włodarza, a skończyć nareszcie z tą niczym nieuzasadnioną odrębnością dwóch siostrzanych, od wiek wieków gospodarczo, społecznie i kulturalnie związanych organizmów samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-47.20" who="#PDollinger">Jak w wielu innych wypadkach, tak i w tym, trzeźwy osąd i dojrzałe przemyślenie wykazuje wojsko, które nigdy nie uznając tego nie sensownego stanu rzeczy, tworzy w obu miastach jeden garnizon wojskowy, z jednym komendantem i wspólnymi władzami wojskowymi na czele i traktując społeczeństwo tak, jakby nie mieszkało w dwóch różnych miastach, ale w jednym wspólnym mieście.</u>
+ <u xml:id="u-47.21" who="#PDollinger">Proszę Wysokiego Rządu o wydanie stosownych zarządzeń, aby Już podczas następnej sesji budżetowej było w Polsce o jedno miasto i jednego burmistrza mniej, ale za to powstało na rubieżach południowo-zachodnich jedno wielkie silne, zjednoczone miasto, którę niewątpliwie spełni swoją powinną służbę dla Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-47.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszalek">Ograniczam czas przemówień do 15 minut. Uprzedzam Izbę, że zapisanych jest jeszcze 16 mówców.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Karlikowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#PKarlikowski">Wysoka Izbo! Jak wynika z przedłożenia rządowego, budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wynosi 211.480.000 zł. Kwota ta jest dosyć duża, jeśli chodzi o całość budżetu naszego, tym niemniej jednak suma ta jest koniecznością państwową.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#PKarlikowski">Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest tym resortem, który musi zagwarantować obywatelom ład, spokój, bezpieczeństwo, nic dziwnego więc, że od stopnia potrzeby gwarantowania tego ładu i bezpieczeństwa zależy wysokość wydatków personalnych.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#PKarlikowski">W miarę wzrostu spoistości narodowej wszystkich obywateli, w miarę poprawy dobrobytu i zanikania takich zjawisk życiowych, jak bezrobocie, kryzys — zmniejszać się będzie konieczność ingerencji organów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#PKarlikowski">W imieniu ludności Wołynia, którą mam zaszczyt reprezentować w tej Wysokiej Izbie, mogę stwierdzić, że praca Korpusu Ochrony Pogranicza jak i policji państwowej oraz administracji przynosi pozytywne korzyści narodowi jak i Państwu. Nie ma jednak róży bez kolców, nie ma też administracji, która by w tym czy innym miejscu nie szwankowała, pośród której nie było by jednostek nie odpowiadających powołaniu. Więc i wśród administracji na Wołyniu te przypadki zdarzają się może dlatego, że kilka, kilkanaście lat temu kresy wschodnie uważane były przez dość duży odłam opinii jako miejsce poprawcze. Opowiadano sobie, iż gdy ktoś nie nadawał się w urzędach centralnych, przenoszono go na kresy. Trzeba jednak przyznać, iż dzięki sprężystości i twardej ręce p. Premiera ten stan rzeczy w ostatnich latach uległ poprawie, za co p. Premierowi składam podziękowanie ludności Wołynia. Zwracam się do Pana Premiera, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, w imieniu ludności Wołynia o kontynuowanie rozpoczętej w tym kierunku pracy i przydzielenie do urzędów na Wołyniu personelu o pełnych kwalifikacjach służbowych i moralnych. Proszę również o szerokie stosowanie możliwości zatrudnienia w tych urzędach personelu spośród miejscowego społeczeństwa, odpowiadającego omawianym warunkom.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#PKarlikowski">Czym jest praca na Wołyniu, jakich wymaga kwalifikacji, p. Premierowi jest dobrze wiadomym. Stawiając jednak pracownikom z jednej strony wysokie wymagania, należy też pomyśleć i o ich warunkach bytowania. Obecne uposażenie personelu, szczególnie niższego, jest za niskie. Proszę więc Pana Premiera usilnie, by przy rozpatrywaniu awansów miał to na uwadze i uwzględnił w najszerszej mierze potrzeby Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#PKarlikowski">O ile chodzi o sprawy samorządu terytorialnego i jego potrzeby, zostały one szeroko omówione przez referenta budżetowego p. Wicemarszałka Długosza. Do wywodów referenta muszę dołączyć apel społeczeństwa wołyńskiego, by Pan Premier zwrócił specjalną uwagę na sprawy gospodarcze na Wołyniu. Muszę podkreślić, że społeczeństwo wołyńskie od kilku lat stara się wyrównać braki na odcinku gospodarczym i w dużej mierze własnym wysiłkiem osiągnęło pewne wyniki. Jednakże bez pomocy Rządu i uruchomienia większych kredytów inwestycyjnych dla samorządu praca nie będzie mogła pójść takimi krokami, jakich wymaga się od Wołynia, jako zaplecza Centralnego Okręgu Przemysłowego. Należy również podkreślić, że względy obrony na wypadek agresji wymagają również zwrócenia uwagi na tę połać kraju.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#PKarlikowski">Przy okazji omawiania budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych często słyszeliśmy i w dawnych sejmach i w obecnej kadencji biadolenie niektórych działaczy na niewłaściwe zachowanie się obywateli — Polaków i administracji państwowej w odniesieniu do społeczeństwa ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#PKarlikowski">Jako poseł ziemi Wołyńskiej i współpracujący ze społeczeństwem ukraińskim, pragnąłbym przed Wysokim Sejmem poruszyć w krótkich choć zarysach ten temat, tak często w Wysokiej Izbie z różnych stron poruszany.</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#PKarlikowski">W chwili obecnej walczą między sobą dwie krańcowo różniące się koncepcje. Jedna wyrosła z marzeń kierowników ruchu szowinistyczno-ukraińskiego, podsycanych często pomocą z poza granic naszej Ojczyzny, dopomina się o autonomię dla ziem południowo-wschodnich, a nawet skrycie dąży do oderwania tych ziem od Macierzy. Druga, wywodząca się z szeregów szowinistycznych polskich, neguje istnienie narodu ukraińskiego. Wynikiem tej koncepcji jest chęć asymilacji choćby policyjnej, choćby przymusowej. Widocznym jest jednak, że obydwie koncepcje krańcowe, zbyt ekscentryczne, nie wytrzymują próby życia i w życiu tym nie znajdują uzasadnienia. Gdyby pominąć wszystkie inne dane i obserwacje, gdyby pominąć dorobek doświadczeń i spostrzeżeń z lat Rzeczypospolitej przedrozbiorowej i z lat wspólnej niewoli— wystarczy przejrzeć dorobek i te spostrzeżenia, jakie stały się udziałem naszego pokolenia i naszych wysiłków, aby dojść do wniosku, gdzie leży prawda i jakie drogi prowadzą do rozwiązania tego problemu. Wystarczy pójść za linią postępowania Wielkiego Marszałka Polski i Jego wskazań, aby wykryć te zasady, które mają problem ukraiński rozwiązać. Z tej linii i z tego postępowania wynikało i wynika, że w żadnym razie nie będzie rozwiązaniem ani autonomia, ani gwałtowna asymilacja.</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#PKarlikowski">Ci, którzy mianują się przewodnikami ludności ukraińskiej, muszą ciągle pamiętać, że nie kto inny, jak Marszałek Piłsudski był największym rzecznikiem sprawy ukraińskiej i że wskazania Wielkiego Marszałka są drogowskazem naszej myśli państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#PKarlikowski">Obywatele polscy narodowości ukraińskiej muszą związać się z Państwem Polskim, wczuć się w ideę państwową, zrozumieć, iż Państwo nasze i Naród Polski nie jest dla nich obcą przemocą, ale tym ambasadorem, strażnikiem porządku i gwarantem, który jedynie jest zdolny zabezpieczyć ich interesy. Przewodnicy ruchu muszą uczciwie przyznać, że metody terroru, ucisku i nietolerancji nie leżały i nie leżą, a my zapewnić ich możemy, że nie będą leżeć w usposobieniu Polaków i metodach postępowania Państwa. Obywatele polscy narodowości ukraińskiej muszą się spotkać z obywatelami polskimi narodowości polskiej na polu pozytywnej pracy i we współpracy nad zachowaniem całości Państwa Polskiego, nad ogólnym dobrobytem i potęgą Polski, wśród pracy i troski o wspólne dobro, jakim być musi polska państwowość — niezawodny gwarant spokoju i mocy.</u>
+ <u xml:id="u-49.11" who="#PKarlikowski">Obywatele ziemi wołyńskiej i południowo-wschodniej rubieży Rzeczypospolitej narodowości ukraińskiej i ruskiej muszą się poczuć braćmi obywateli Polaków tej ziemi, ziem centralnych, zachodnich i południowych, dzielić ich radości i smutki, dobrobyt i niedostatek. Obserwując życie i nastawienie większości społeczeństwa ukraińskiego na Wołyniu z ufnością należy patrzeć w przyszłe nasze współżycie. 20 lat współpracy po odzyskaniu niepodległości zarówno na polu gospodarczym jak i kulturalnym wykazało, co należy stwierdzić z całą stanowczością, że olbrzymi odłam społeczeństwa ukraińskiego rzetelnie współpracuje z Polakami i tej współpracy udziela.</u>
+ <u xml:id="u-49.12" who="#PKarlikowski">Że ta współpraca może istnieć i że daje ona piękne wyniki przy dobrej woli obywateli, może posłużyć przykład z tegoż Wołynia, gdzie większa część odłamu społeczeństwa ukraińskiego, stojąca na gruncie państwowości polskiej, współpracuje ramię przy ramieniu z czynnikiem polskim we wszystkich organizacjach zawodowych, w samorządzie terytorialnym i gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-49.13" who="#PKarlikowski">Jako jeszcze jeden dowód tej rzetelnej współpracy niech posłużą ostatnie wybory na Wołyniu do rad gromadzkich, gdzie na ogólną ilość 2.730 rad w 2.689 radach dokonano wyborów przez aklamację. Na tę olbrzymią ilość rad gromadzkich tylko w 10 wypadkach były protesty, a w 20 wypadkach dokonano wyborów. Jakżeż wymownie świadczy ten fakt, że pomiędzy elementem polskim, zamieszkującym teren Wołynia, jak i czynnikiem reprezentującym Państwo Polskie bardzo głęboko zazębiona jest współpraca. Ale pragnę tutaj jeszcze na tej trybunie stwierdzić jedno, *że o ile na terenie praca ta postępuje coraz bardziej i układa się współpraca, to wystąpienia takie, jak to miało miejsce przy dyskusji generalnej nad przedłożeniem budżetu Państwa, kiedy pomiędzy jednym z przedstawicieli narodowości polskiej p. Chmielińskim a p. Skrypnykiem nastąpiło starcie, absolutnie są niepotrzebne. Kolega Chmieliński poruszył kwestię niewykonania przez kolegę Skrypnyka tych wszystkich zobowiązań, jakie w stosunku do społeczeństwa polskiego i ukraińskiego na Wołyniu złożył, bowiem nie mówił absolutnie przed wyborami o tym, że na terenie parlamentu będzie rzecznikiem autonomii. Na wszystkich tych zebraniach obracał się w granicach Konstytucji obowiązującej nas i zdaje mi się, że w dalszym ciągu to p. Skrypnyka obowiązywać powinno. Nic dziwnego, że kolega Chmieliński oburzony wystąpił, może za ostro, w stosunku do p. Skrypnyka, tym niemniej jednak stawiam pytanie pod adresem p. Skrypnyka, tak jak on postawił z tej wysokiej trybuny w stosunku do kolegi Chmielińskiego: Czy mógłby to powiedzieć w Beresteczku, co mówił tu? Czy byłby wybranym, gdyby o autonomii przed wyborami w tym Beresteczku mówił?</u>
+ <u xml:id="u-49.14" who="#PKarlikowski">Należy więc stwierdzić, że dla większości społeczeństwa ukraińskiego obce są gry i mafijki, stosowane przez prowodyrów ekscesów i jątrzenia sprawy ukraińskiej. Cele tych wichrzycieli są aż nadto widoczne.</u>
+ <u xml:id="u-49.15" who="#PKarlikowski">Deklaracja Obozu Zjednoczenia Narodowego jasno precyzuje swój stosunek do współżycia między społeczeństwem polskim a ukraińskim. Z tej wysokiej trybuny podczas debaty nad ekspose Rządu poszczególni posłowie Obozu Zjednoczenia Narodowego nawoływali do zgodnej, harmonijnej współpracy tych społeczeństw. Jako przedstawiciel ziemi wołyńskiej przyłączam się gorąco do tego apelu dla rozkwitu, rozwoju i potęgi naszej Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, dla dobra jej obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-49.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Dobkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#PDobkowski">Wysoka Izbo! Sprawy, które chciałbym poruszyć, dotyczą może więcej bolączek pewnego terenu, niż bolączek całego kraju, ale nie mogę ich nie poruszyć. Reprezentuję część tej Polski, którą ongiś w książce swojej Wańkowicz określił jako dalszy etap wędrówki Smętka, który z nad morza przewędrował do Prus Wschodnich, a dalej przewędrował w granice dzisiejszej Rzeczypospolitej. Jest to kraina wzdłuż polskiego pogranicza, tzw. powiaty nadgraniczne kurpiowskie i sąsiadujące z nimi. Kraina błota, kraina bezdroża, kraina biedy i kraina wielkiego przywiązania do Polski. Dziwny kontrast: bieda wielka, ale nadzwyczajny patriotyzm. Każdy krok ludności tego terenu czy to w stosunku do władz państwowych, czy w stosunku do wyborów do parlamentu, czy w stosunku do wyborów do samorządu wykazał w tym terenie jednolitość, uczciwość i głęboką polskość tego Judu, pomijając jego historyczne zasługi, jakie położył. A jednak Polska dzisiejsza niezupełnie składa egzamin wobec tych ludzi, którzy tyle do niej przywiązania właśnie mieli; wiemy dobrze i rozumiemy, z jakich przyczyn dotychczas to się działo i całkowicie się z tym zgadzamy. Ale jednak nastawienie wysiłku ogólnego Państwa idzie w kierunku tych terenów, które już są samowystarczalne bodaj że gospodarczo, a tam, gdzie lud naprawdę żyje w nędzy, tam wysiłek Państwa jest niewielki, jednak ci ludzie mimo wszystko w dalszym ciągu są pracowici i ucziwi.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#PDobkowski">Dość na przykład powiedzieć, że Państwo ze swoich funduszów na tym terenie pobudowało od 1918 r. do roku obecnego 1 km i 200 m szosy rocznie, gdy tymczasem samorząd tego terenu zbudował w tym samym czasie 23 razy tyle dróg, to jest na 25 km, zbudowanych przez Państwo, 575 km zbudował ten biedny samorząd, który ledwie dyszy, a jednak rozumie, że trzeba z tego błota jakoś wyleźć. A inaczej nie wylezie, tylko drogą pracy możliwie nasilonej. Dlatego też zmuszony jestem zwrócić na te rzeczy uwagę i do Pana Premiera, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, zwrócić się z apelem, ażeby na tym terenie szczególniej położyć nacisk na popieranie tego, co jest głęboko w tym terenie dzisiaj uzewnętrznione. Np. sprawą tą jest nadgranicze. Zaraz za pasem granicznym, zaraz za słupkami granicznymi inny świat się robi, inne pola, inne domy, inne szkoły, inni tam ludzie po prostu żyją, a z tej strony ludzie chętnie zerkają w tamtą stronę, tym bardziej, że wielokrotnie z tamtej strony za granicą są ośrodki, które im dają bądź co bądź środki do utrzymania, gdyż ludzie idąc na saksy stamtąd przynoszą pieniądze dosyć ciężko zapracowane na czarny chleb. A co gorsze, proszę Państwa, ci, którzy dają im ten chleb tam za granicą, wielokrotnie stawiają im pewne wymagania. To jest znane dzisiaj już powszechnie i przez Związek Zachodni bardzo dobrze opracowane, że po prostu wymaga się od tych robotników nastawienia: jeżeli nie będziesz się potem w Polsce zachowywał w taki sposób, jak nasze sugestie ci wskazują, to nie masz więcej po co po ten chleb przychodzić. A robotnik po chleb ten musi pójść dlatego, że jemu ziemia nie wystarcza na to, żeby go utrzymać. Przed wojną szedł do Ameryki, przywoził dolary i z tych dolarów właśnie budował i żywił rodzinę. Dzisiaj tych dolarów nie ma, muszą być marki, ale te marki zwykle pokrywają się pewnymi sugestiami ośrodków dyspozycyjnych zachodnich. Dlatego też bardzo ważną jest sprawą, że ile razy wzdłuż pogranicza pruskiego coś się poczyna, powinno się poczynać przede wszystkim w tym sensie, żeby to było atrakcyjne, żeby to miało w sobie przede wszystkim głęboko pomyślaną planowość i żeby było oparte na zasadzie budowania polskości w jak najlepszym oczywiście stylu, w najlepszym przekonaniu, że się buduje rzecz najlepszą.</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#PDobkowski">Oto przykład taki: W miasteczku Rajgród postanowiono zamienić walącą się szkołę, do której doprawdy wiatry nawiewały śniegu, a deszcz wlewał się przez ściany. Przystąpiono oczywiście z wielkim rozmachem do budowania szkoły nad pięknym jeziorem. I cóż się stało? Oto założono fundamenty i jednocześnie rozpoczęło się poszukiwanie funduszów. A z drugiej strony, za jeziorem zaraz, Niemcy poczęli budować dom dla Gränzschutzu, ale gdy zobaczyli, że się buduje szkoła polska, zaprzestali tamtego budynku i rozpoczęli budować też szkołę, którą w ciągu roku postawili, piękną szkołę, którą wszyscy widzą po tamtej stronie i od razu jakby jest pokazane: Przyjrzyjcie się, oto jest system, oto jest opieka nad narodem.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#PDobkowski">To są, proszę Państwa, przykre rzeczy, ale niestety trzeba je powiedzieć dlatego, że co jak co, ale teren kurpiowski powinien jak największej opieki doznawać od władz państwowych. Jeżeli, powiedzmy, w funduszach państwowych ściśle przeznaczonych na budownictwo szkolne, w funduszach w preliminarzu zakreślonych nie będzie sum odpowiednich, należy znaleźć je w Funduszu Inwestycyjnym, względnie znaleźć jakieś inne fundusze, jak Fundusz Pracy, które by przyszły z wydatną pomocą, by bezdroża wszelakie można było zamienić na względnie chociaż dobre drogi lub też nawet na dobre szosy. Na przykład taka anomalia wzdłuż granicy: Kurpie położone są wzdłuż działów wodnych dopływów prawobrzeżnych Narwi, drogi wszystkie idą działami wodnymi, wszystkie są jakby dobiegowe do granicy, ale oczywiście te, które łączą, są albo odległe tak daleko od granicy, jak trasa, która idzie do Warszawy z Wilna o 50 km od granicy, albo tak niewykończone, jak druga szosa, która idzie w odległości 10 km od granicy. Więc taką anomalię się stwarzaj w planie budowlanym dla dróg np. nie ma wyrównania tej anomalii. Dojeżdża się z Augustowa do Myszyńca i chcąc się przedostać w dalszym ciągu do Przaśnysza, Chorzel lub Mławy trzeba pojechać do Ostrołęki, potem do Różany, z Różany do Chorzel i zrobić zamiast 25 km — 132 km, co oczywiście jest konieczne do zrobienia, bo samochód z Myszyńca do Chorzel przez Czarnię nie przejdzie, a tylko tamtędy można by było drogę sobie skrócić.</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#PDobkowski">Otóż takie są rozmaite niedokładności. Rozumiem, że to są resztki dawnej zaniedbanej gospodarki w tamtych terenach. Rozumiem jednocześnie, że Państwo przede wszystkim zwraca uwagę na rzeczy już grubo i dobrze rozpoczęte w Państwie, ale i te, które wcale nie były zaczęte, żyją jeszcze w stanie napół, powiedzmy, pierwotnym, wymagają też należytej opieki. O to właśnie apeluję i chciałbym doczekać się tego momentu, żeby ci wszyscy — i Kurpie, i sąsiadujący z nimi Szczuczyniacy, powiedzmy i Augustowiacy, ci, którzy mają wszystkie warunki ku temu, żeby swoją piękną okolicą zachwycić ludzi zwiedzających kraj, i swoich i obcych, tyle piękna przyrody tam jest — żeby ci ludzie doczekali się jednocześnie zmiany tych warunków, odpychających właśnie od zwiedzania jednego z najpiękniejszych zakątków Rzeczypospolitej. Sprawy krajoznawcze wymagają głębokiego zastanowienia się i dużego jednocześnie nakładu społecznego i państwowego, by mogły być wykorzystane w całości dla dobra ogólnopaństwowego i dla dobra ściśle lokalnego. Proszę Państwa, tam niewiele nawet trzeba, tam potrzeba przyjść raczej z tym dobrym gestem, z tym codziennym, sympatycznym gestem do tych ludzi, żeby widzieli, że choć grosze, ale do nich przychodzą — niekoniecznie miliony, bo nie są to inwestycje obliczone na jakieś nadzwyczajnie wielkie sumy. Kurp nie chce luksusu, ale chce widzieć przede wszystkim dobrą wolę władz. Ta dobra wola władz na każdym kroku zaznaczona niesłychanie zjedna sobie tych ludzi. A pamiętajmy jeszcze i o jednej sprawie, ujętej ze stanowiska politycznego: jest tam taki konglomerat polityczny w terenie, że go albo chwycimy w swoje ręce i wtedy będzie całkowicie i posłuszny i dyspozycyjny, bo naród kurpiowski nie lubi władzy stawiać się kantem, albo też oczywiście pójdzie na demagogię, o co dzisiaj jest łatwo. Łatwo słowem sprytnym ludzi pociągnąć i wtedy ta ludność stanie się ośrodkiem dyspozycyj innych nastawień w stosunku do prac państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#PDobkowski">W ostatnich wyborach przekonałem się, że ci ludzie mają największe zaufanie do Pana Premiera i Ministra Spraw Wewnętrznych i powiadają, że zaradzenie biedzie jest w ręku Pana Ministra. Nie dlatego, żeby pochlebstwa mówić, tylko po prostu mówię to, co mi mówili ci wszyscy chłopi i co tutaj tylko w formie sprawozdawczej w tych kilku minutach mi udzielonych podaję. Sądzę, że Pan Minister Spraw Wewnętrznych zwróci uwagę na to, żeby samorządy lokalne mogły znaleźć odpowiednie fundusze, ażeby i te drogi mogły wyrównać i żeby mogły oświatę odpowiednio wyposażyć tak w szkoły, jak i w pomoce naukowe, żeby lud kurpiowski nie tylko tą dawną świetną tradycją z Polską był związany, ale i dzisiejszym twórczym wysiłkiem przywiązanie to zaakcentował. Lud ten jest dziś z Rządem, lecz zawsze mówi: Chcemy, żeby i Rząd był zawsze z nami.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-51.7" who="#PDobkowski">Marszałek: Głos ma p. Onufrejczuk.</u>
+ <u xml:id="u-51.8" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-51.9" who="#PDobkowski">Głos ma p. Trzeciak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#PTrzeciak">Wysoka Izbo! Korzystam z debaty nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, żeby poruszyć zagadnienia, które nie wchodzą ani w zakres budżetowania, ani w zakres ustawowy, a wchodzą właściwie w zakres praktyki administracyjnej, praktyki rządzenia. I z tego miejsca zwracam się do Pana Premiera i Ministra Spraw Wewnętrznych z apelem, ażeby te postulaty, oparte na dosyć licznych obserwacjach i dosyć licznych próbach realizacyjnych, zechciał wziąć pod uwagę i w miarę możności w swojej praktyce instrukcyjnej uwzględniał.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#PTrzeciak">Chodzi tu o to, że wczorajsza rozprawa na Komisji Inwestycyjnej zupełnie jasno uprzytomniła nam, że najbliższe lata będą dla ziem wschodnich latami dosyć ciężkimi. Niewątpliwie będziemy brali udział — mówię tu o ziemiach przede wszystkim północno-wschodnich — w ogólnym planie, w ogólnym wysiłku Państwa, natomiast skutki, szczególnie w pierwszych latach, dla nas będą mniejsze, niż przypuszczalny nasz wysiłek. Konieczności nadrzędne całkowicie usprawiedliwiają takie załatwienie sprawy, Godzimy się z tym i szykujemy się do tego, że trzeba będzie przetrwać, trzeba będzie swoje zadanie spełnić, no i — doświadczenie już mamy w tym względzie — pasa jeszcze raz zacisnąć.</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#PTrzeciak">Jednakże są konieczności, są zadania, których odkładać nie możemy i które spełnić musimy w najbliższych latach. Będę mówił przede wszystkim o województwie nowogródzkim, będę wychodził — że tak powiem — z lokalnych stosunków, ale dotknę tematów, które będą interesowały może całą Polskę, w każdym razie wschód nasz cały.</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#PTrzeciak">Województwo nowogródzkie ma bardzo zły układ ludnościowy, bo ludność wiejska do miejskiej ma się prawie jak 9 do 1. Poza tym — prawie żadnego rozwoju przemysłu miejscowego, poza tym — dosyć ograniczone możliwości rozwoju produkcji rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#PTrzeciak">Skoki produkcji rolnej, które się cytuje obecnie, są spowodowane głównie dużym wysiłkiem Państwa, ale i dużym wysiłkiem tegoż miejscowego rolnictwa, np. w akcji scaleniowej. Niewątpliwie to jest ta inwestycja, w której od szeregu lat uczestniczymy i której tempo nie zapowiada się słabiej, jednakże przyrost naturalny, prawie że maksymalny, ten fatalny stosunek ilościowy ludności wiejskiej do miejskiej, prawie absolutna niemożliwość przed młodzieżą wiejską stojąca zarobkowania poza rolnictwem i zdobycia zawodu, na co się składa szereg przyczyn, jak przede wszystkim: brak warsztatów, w których można terminować, brak szkół zawodowych, no a te, które są, są przy dzisiejszych stosunkach często niedostępne — powoduje to, że są tam ogromne zadania do spełnienia. A jeszcze ten teren nasz, który jest ciągłym polem ścierania się dwu kultur, zmusza do specjalnych wysiłków w kierunku załatwienia tych minimalnych postulatów.</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#PTrzeciak">I tutaj przychodzimy do zaszeregowania — powiedzmy — celów w pewnej hierarchii ich ważności, któreśmy sobie — to całe miejscowe społeczeństwo — zgodnie określili, jako idące w następującej kolejności. Pierwsza rzecz — to jest podnoszenie rolnictwa. Następnie — organizacja zbytu i organizacja przemysłu rolnego. Przemysł ten jest najbardziej nam dostępny i najbardziej realny. Następnie — przygotowanie naszych miasteczek do przyjęcia nadmiaru ludności wiejskiej, co łączy się, oczywiście, już z zagadnieniem rozpoczęcia szkolenia zawodowego młodzieży wiejskiej. Następne ważne zadanie, jakie sobie wszyscy stawiamy, to jest powolne zasypywanie tego przedziału, jaki jest między ludnością wiejską a inteligencją miejską, może dokładniej nawet powiem — między ludnością wiejską a sferami urzędniczymi. Jako piąte zadanie, które sobie wysuwamy, to jest oświata i kultura na wsi, problem szkolenia młodzieży wiejskiej w zawodach nierolniczych i wreszcie własna drobna inicjatywa gospodarcza w handlu, rzemiośle i drobnym przemyśle.</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-52.7" who="#PTrzeciak">To są te cele, które przed nami stają jako niezbędne do wykonania i które wykonać możemy, musimy.</u>
+ <u xml:id="u-52.8" who="#PTrzeciak">Czy siły są nieograniczone do wykonania tego? Otóż siły są niewątpliwie bardzo ograniczone. Ze strony Państwa te siły są mocno ograniczone, ze strony społeczeństwa na ogół niezamożnego — również. I bazy dyspozycyjne, bazy realizacyjne, jakie się nam wysuwają, to są z jednej strony samorządy gospodarcze, dalej samorządy ziemskie, terytorialne, a potem organizacje społeczne względnie ludzie nawet nie zorganizowani, z inteligencją maszerującą na czele tego ruchu. Jeżeli chodzi o inteligencję w przecięciu wielkim, inteligencję obejmującą siedziby gmin, to oczywiście w znacznej mierze jest to inteligencja urzędnicza.</u>
+ <u xml:id="u-52.9" who="#PTrzeciak">Te trudności, jakie dziś spotykamy w realizowaniu tego programu, wyrastającego od dołu na odcinku samorządów, powoduje zbytnie nastawienie administracji samorządowej na przedłużenie ramienia centralnego rządowego. Administracja samorządowa uważa siebie właśnie dzisiaj za przedłużenie ramienia centralnego administracji ogólnej państwowej i w bardzo niedużym procencie zostawia miejsce u siebie na załatwianie tych spraw lokalnych.</u>
+ <u xml:id="u-52.10" who="#PTrzeciak">Więc o to pewne przestawienie mentalności i o uwzględnienie naszych postulatów w instrukcjach, płynących od p. Premiera, bardzo prosimy, Chodzi tu o to, ażeby czy to wójt, czy p. przewodniczący wydziału powiatowego miał u siebie zagwarantowany — że tak powiem — zahipotekowany pewien duży, dosyć znaczny procent czasu, uwagi i chęci na załatwienie tego programu, rosnącego od dołu.</u>
+ <u xml:id="u-52.11" who="#PTrzeciak">Oczywiście, ten program rosnący od dołu musiałby być przedyskutowany, musiałby być akceptowany przez władze centralne, żeby on się zmieścił w ogólnym planie państwowym. Tego nie negujemy, ale z chwilą, jak do tego dojdzie — a żeby do tego doszło, również apelujemy do Pana Premiera — musi być administracja samorządowa nastawiona na wykonanie potrzeb i na uwzględnienie tych myśli i tych możliwości, jakie tkwią u dołu.</u>
+ <u xml:id="u-52.12" who="#PTrzeciak">Dzisiaj, z jednej strony może to, że tak powiem, zwrócenie się frontem administracji samorządowej do swojej centrali utrudnia nam to zagadnienie. Następnie, jak wszyscy wiemy, od dawna narzekamy na ten olbrzymi zakres czynności poruczonych, które ciążą na samorządzie, a z drugiej strony jeszcze jedna rzecz — już tu dzisiaj wymieniana, ale pod innym kątem widzenia — to jest tzw. praca społeczna administratorów samorządowych. P. płk. Wenda i jeszcze któryś z moich przedmówców zwracał uwagę na przerost organizacyj. Ten przerost organizacyj jest tak ogromny, że, powiedzmy, na terenie miasteczka powiatowego o 5.000—10.000 mieszkańców ilość organizacyj, absorbujących uwagę społeczeństwa, dochodzi do 70, na terenie gminy niewiele mniej. Ta praca tak zwana społeczna, oczywiście, nie może być hamowana. Konstytucja pozwala wszystkim społecznie się organizować, tworzyć towarzystwa i związki, jednak nie sądzę, ażeby ta droga, jaką obiera większość organizacyj społecznych, była właściwa, bo takie towarzystwo, takie grono osób zawiązuje się dla spełnienia pewnych celów, a jedyną możliwością realizacji tych celów jest uzyskanie poparcia w Ministerstwie, następnie u panów wojewodów i w końcu wszystko się sprowadza do przerzucenia wszystkiego na wójta gminy. I jeżeli się rozmawia z wójtami gmin, to równie ciążą im wciąż rosnące czynności poruczone, które zajmują im wiele czasu i energii, jak i ta działalność tak zwana społeczna. Otóż, szczególniej w naszych warunkach, które zapowiadają się bardzo ciężko i groźnie, sądzimy, że należy prosić o to, ażeby została dokonana dosyć duża lustracja tych wszystkich prac społecznych, komitetów, zbiórek, lig, obchodów itd. i żeby od tych czynności administratorowie samorządu byli jak najbardziej zwolnieni, bo to tylko umożliwi użycie ich do wykonania tych zadań, które nam narastają.</u>
+ <u xml:id="u-52.13" who="#PTrzeciak">Drugi czynnik, na który stawiać musimy, który musi odegrać u nas dużą rolę, to jest w ogóle świat urzędniczy. Świata urzędniczego — mimo jego dobrej woli — dziś nie można użyć do wykonywania tych celów, któreśmy sobie zakreślili na wstępie, dlatego że on jest uwikłany po prostu również w tę działalność społeczną. Otóż sądzę, że wszyscy odetchnęliby z ulgą i niektóre instytucje użyteczności wyższej nawet mogłyby zrezygnować w tym wypadku z rozszerzenia swoich agend na nasze tereny tym kosztem, że w zamian za to powstałaby u nas praca, inicjatywa własna, która by pozwoliła nam przetrwać do tego okresu, aż ziemie północno-wschodnie wejdą w orbitę ogólnego planu inwestycyjnego, a wtedy kiedy będziemy mieli już więcej luzów i będziemy dysponowali większymi środkami i finansowymi i ludzkimi, można będzie sobie pozwolić na luksus przerostów organizacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-52.14" who="#PTrzeciak">Poza tym jeszcze dwie drobne sprawy. Otóż zaobserwowano od lat sprawę szkodliwości przeniesień urzędników w tych wypadkach, kiedy idą oni do nas bez chęci, idą do nas jakby szli za karę, kraju tego nie lubią, czekają tylko momentu powrotu do tych okolic, w których życzą sobie pracować. I niewątpliwie jeżeli jeszcze tutaj chodzi o stosunkowo wysoki szczebel w administracji czy to w powiecie, a nawet w województwie, to takie nastawienie niewątpliwie nie sprzyja załatwianiu naszych spraw.</u>
+ <u xml:id="u-52.15" who="#PTrzeciak">Poza tym sygnalizuję Panu Premierowi już w tej płaszczyźnie, jaka może interesować Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, że obserwujemy dużą szkodę, jaką robi nam zniesienie ustawy o ulgach budowlanych. Na terenie ziem północno-wschodnich nie powstał ani jeden budynek luksusowy w czasie obowiązywania tych ulg budowlanych, natomiast koniecznym jest przy tej proporcji 10% ludności miejskiej do 90% wiejskiej stawianie w miasteczkach — nawet spróbujemy to własnymi siłami w szeregu ośrodków budować — budynków tak niezbędnych jak hale targowe, budynki i lokale dla rzemieślników, dla drobnego przemysłu itd. Otóż, teraz niewątpliwie bardzo by się przydało przedłużenie ustawy o ulgach podatkowych dla naszych ziem, bo powiadam, główny sens zniesienia ulg to było luksusowe budownictwo, ucieczka kapitału. W naszych warunkach ta obawa nie zachodzi i dlatego prosimy Pana Premiera, aby w swoim resorcie tym zagadnieniem się zainteresował.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Jankowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#PJankowski">Wysoka Izbo! Żyjemy w czasach, kiedy niepodobna odgrodzić naszych obrad sejmowych od tego wszystkiego, co się jednocześnie dzieje nie tylko w Polsce, ale w Europie, ba nawet w świecie całym. Niejednokrotnie wypada nam stwierdzać ścisłe powiązanie przyczynowe faktów i zdarzeń, bardzo nawet od siebie terytorialnie odległych. Obserwując to wszystko, co się w dzisiejszych mało spokojnych czasach dzieje dokoła nas i wyciągając z tego logiczne wnioski, trudno nam na tej sali dyskutować nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, jako jedynie nad pewną sumą dochodów i wydatków starostw, nad etatami policji, pracami Urzędu Statystycznego. Wydaje mi się, że trzeba poszerzyć bardziej nasz pogląd na rolę tego Ministerstwa w całokształcie życia państwowego. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jest nie tylko najbardziej rozległym aparatem dla wykonywania zarządzeń Państwa, lecz także ważkim aparatem, który pośrednio wychowuje obywateli. W naszej strukturze państwowej obywatel, który przeszedł przez działalność wychowawczą szkoły i wojska, najczęściej spotyka w charakterze reprezentanta władzy urzędnika z resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#PJankowski">Natrafiamy tutaj na problem bardzo istotny, jest to stosunek obywatela do Państwa. Na ten temat niejednokrotnie mówiło się na tej sali. Narzekano na naszą administrację albo ją chwalono. Mówiono o rządach silnej ręki lub też potępiano pobłażliwość władzy. Wydaje mi się, że na to zagadnienie należy spojrzeć także i z innego punktu widzenia. Obywatel może być tak zwanym lojalnym, tj. biernie wykonywującym te wszelkie nakazy i przestrzegającym zakazu i nic poza tym — jasno musimy sobie powiedzieć, że ten stosunek obywatela do Państwa nam dziś nie wystarcza. Polsce potrzeba obywatela twórczego, obywatela z inicjatywą, obywatela, który świadom jest nie tylko swych praw, ale i swych obowiązków. Toteż wszelkie zarządzenia władz i takie postępowanie ich przedstawicieli, które inicjatywę obywatela zabijają lub głuszą, są sprzeczne z ideą głoszoną w Konstytucji, że Państwo Polskie jest wspólnym dobrem obywateli. Doprowadziliśmy już bowiem do tego, że obywatel wciąż czeka na inicjatywę władzy i na interwencję Państwa w najbłahszych nawet sprawach. Nie współdziała się na wsi w wykrywaniu przestępstw i wykroczeń, mówiąc sobie, że od tego jest policja. Nie łata się dziur na drogach i nie podpiera płotów, zanim nie przyjdzie zarządzenie ze starostwa. Nie ma czasu na to, by przytaczać tu rozliczne fakty, chciałbym jednak zwrócić uwagę na ten stan, podkreślając jego niebezpieczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#PJankowski">Minister Spraw Wewnętrznych jest w dziele wychowania obywatela dorosłego kontynuatorem pracy Ministra Oświaty. Podkreślam to dlatego, że doceniam rolę administracji państwowej w dziedzinie wpływu na postępowanie obywatela i na jego prawdziwy i istotny związek z Państwem. Wpoić należy szeroko przeświadczenie, że wszyscy, a nie tylko władza, jesteśmy odpowiedzialni za to, co się w Polsce dzieje, i za to, czegośmy jeszcze nie dokonali. Polska nie należy do władzy, Polska nie jest rządowa, Polska jest nasza.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#PJankowski">Przywiązując tak wielką wagę do działalności administracji publicznej w pracy nad aktywizacją obywatela chciałbym, ażeby ta administracja stała na wysokości zadania. Administracja jest jednak związana najściślej z zagadnieniem ludzi. W stosunku do całej Polski, a nie tylko do terenu, który reprezentujemy, musimy się zdobyć na stwierdzenie, a raczej tylko uświadomienie sobie prawdy zupełnie oczywistej i bezdyskusyjnej. Człowiek słaby, człowiek chwiejny, człowiek tchórzliwy, człowiek bez dostatecznego przygotowania na stanowisko przedstawiciela Państwa, żadnego zagadnienia nie rozwiąże, bo albo będzie się go bał, albo go nie będzie rozumiał. I dlatego też apeluję do p. Ministra Spraw Wewnętrznych o jeszcze większą niż dotąd troskę w doborze ludzi, którym powierza się zaszczyt reprezentowania władz. Przez lat 20 wiele już mieliśmy dowodów, że w niejednym wypadku słuszną koncepcję i właściwe podejście do zagadnienia przekreślił nieodpowiednio dobrany człowiek.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#PJankowski">Z tym zagadnieniem wiąże się także kwestia koordynacji działalności poszczególnych resortów. I w tej dziedzinie można by dać całą serię przykładów niedostatecznie uzgodnionych lub nawet sprzecznych ze sobą zarządzeń poszczególnych ministerstw. Może nie bardzo widać to na górze, z dołu jednak się to. odczuwa. Przy tej inflacji biur planowania, jaką dzisiaj przeżywamy, przydałoby się może jedno, ale solidne biuro koordynacji. Symbolem tego braku współdziałania może być obrazek, jaki często widzimy na wsi, kiedy umundurowany policjant przechodzi obok oficera w mundurze, nie mówiąc mu nawet dzień dobry, bo to jest inne ministerstwo. Fakty te oczywiście komentuje ludność wiejska.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#PJankowski">I jeszcze jedno. Urzędnik stanie wówczas na wysokości zadania i będzie wykonywał swoje zadania spokojnie i z rozwagą, jeśli pozbawi się go codziennych, ludzkich trosk o podstawę egzystencji jego własnej i jego rodziny, gdy da mu się możliwość wychowania i kształcenia dzieci, gdy wreszcie przestanie on być tematem wszystkich szopek i rewii, jako symbol nędzarza. Trzeba sobie uświadomić, że urzędnik państwowy na głodowej pensji będzie zawsze złym urzędnikiem, a pracę swą spełniać będzie nerwowo. I ten fakt należy podnieść również, że przy obecnym systemie uposażeniowym tylko ludzie, którzy wskutek braku samodzielności i inicjatywy nie mieli możliwości wybicia się na innym polu, trafiać będą do urzędów. Ale o to nam, zdaje się, nie chodzi. Zdaję sobie sprawę, że zagadnienie poprawy bytu urzędników jest trudne. Doceniam wysiłki p. Premiera w dziedzinie awansów urzędniczych, niemniej jednak to, cośmy usłyszeli z ust p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, jest dla nas bardzo smutne. Nie wątpię, że Rząd przy najbliższej okazji uczyni wszystko, aby stopę życiową urzędników, zwłaszcza niższych kategorii, podnieść do poziomu elementarnych wymogów życia kulturalnego. Zerwać trzeba z zasadą, że wydatki na pensje urzędnicze są wyłącznie konsumcyjne. Urzędnik nie jest złem koniecznym, lecz instrumentem działania Państwa, dopóki zaś Rząd nie znajdzie możliwości realnej pomocy rzeszy urzędniczej, proszę p. Premiera, aby uczynił wszystko, co jest możliwe, by stosunek do urzędnika w ramach istniejących norm uczynić bliższym i serdeczniejszym, by przełożeni widzieli w nim nie tylko podwładnego, ale także człowieka i obywatela.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#PJankowski">Jeden z posłów na Komisji Budżetowej poruszył zagadnienie bardzo istotne, jeżeli chodzi o politykę personalną Rządu. Żalił się mianowicie, że urzędnicy należący do jego narodowości są przenoszeni poza obszary przez narodowość tę zamieszkane. Był to głos przedstawiciela mniejszości. Takie głosy usłyszeć można i w innych regionach Polski w stosunku do urzędników rdzennych Polaków. Stoimy, zdaje się, wobec dziwnego nieporozumienia. Zgoda na to, że urzędnik musi znać teren, na którym pracuje. Tej zasady nie przekreślamy, ale nie pozbawiajmy Rządu możliwości przesuwania urzędników z jednych terenów na drugie, jak to czynią zresztą wszystkie państwa. Musimy to w Polsce czynić tym intensywniej, że poszczególne jej ziemie żyły przez 150 lat odrębnym życiem. Państwo Polskie jest jedną zwartą całością, nie możemy pozwalać na to, by w zakresie polityki urzędniczej tworzono z Polski federację województw lub jakiś sui generis związek byłych obszarów zaborczych.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#PJankowski">Kilkakrotnie w czasie obecnej debaty sejmowej słyszeliśmy utyskiwania w związku z przepisami o ochronie granic. Stwierdzić muszę, że polskie przepisy graniczne są w stosunku do norm prawnych, obowiązujących w otaczających nas państwach, niemal idylliczne. Lojalny obywatel może na terenie pasa granicznego pod rządami obecnych przepisów o ochronie granic spokojnie żyć i pracować, bo prawa te jego także chronią. Wobec tych jednak, którzy chcą burzyć spokój i porządek na granicach, musi mieć Państwo możność działania szybkiego i skutecznego. Ponieważ jednak teren pasa granicznego, zarówno wskutek pewnych ograniczeń natury gospodarczej jak i ekscentryczności swego położenia geograficznego, znajduje się w położeniu specjalnym, zwracam się z apelem do władz o szczególną opiekę nad' pograniczem zarówno na wschodzie jak i na zachodzie naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#PJankowski">Na straży granic wschodnich stoi Korpus Ochrony Pogranicza. I on także był przedmiotem ataków z różnych stron. Rzecz dziwna, że spełniana bez zarzutu służba graniczna, szeroko prowadzona działalność kulturalna i charytatywna, z której korzystają wszyscy bez różnicy wyznania czy narodowości mieszkańcy wschodniego pogranicza, że to wszystko, co robi dla społeczeństwa Korpus Ochrony Pogranicza, znalazło się pod obstrzałem. Trudno się w tym doszukiwać rzeczowej krytyki, nie widząc przyczyn głębszych. Do przyczyn tych należy przede wszystkim nieufność, którą wzbudzają niektórzy przywódcy ukraińscy wobec wszystkiego, co się czyni dla ludności Wołynia i Małopolski wschodniej. To nic nie szkodzi, że Korpus Ochrony Pogranicza podnosi kulturę rolną nad granicą, że niesie pomoc sanitarną, z której korzystają wszyscy bez wyjątku. Pewnego typu działacze ukraińscy wołają: — „Nie wierzcie im”.</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#PJankowski">Analizując te sprawy napotykamy na jeszcze jedno zjawisko dla nas zupełnie niezrozumiałe. Mieliśmy z Ukraińcami wspólnego wroga — była nim Rosja, ta sama Rosja, która ich dzisiaj wynaradawia i rusyfikuje cały prawie naród ukraiński, mieszkający w swojej siedzibie narodowej nad Dnieprem i Donem. A dzisiaj niektórzy panowie posłowie ukraińscy, zapominając o niedawnej jeszcze przeszłości i nie widząc współczesnej rzeczywistości za Zbruczem, pragną podpisać naród ukraiński pod niesławnej pamięci pozostałościami rządu rosyjskiego. P. Witwicki protestuje przeciwko odebraniu cerkwi prawosławnych w Chełmszczyźnie. Czyżby zapomniał o tragedii, którą przeżyła ziemia chełmska jeszcze za życia naszego pokolenia? Czyżby nie czytał — „Ziemi Chełmskiej” Rejmonta? Chcemy wiedzieć, kto nawracał nahajkami kozackimi unitów na prawosławie! P. Skrypnyk oburza się na powrót na katolicyzm licznych wsi na Wołyniu. Czyżby i on historii nie znał? Czyżby nie wiedział, że naród polski ma prawo do tych ludzi i że ludzie ci chcą powrócić do wiary swoich ojców, którą tamtym odebrał najeźdźca moskiewski. Za te smutne sprawy z przeszłości, za te cierpienia wielu tysięcy Polaków nie chcemy obarczać odpowiedzialnością narodu ukraińskiego, choć to nam sugerują niektórzy posłowie.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#PJankowski">Wysoka Izbo! Minęło już 20 lat od chwili, gdy w granicach zmartwychwstałego Państwa Polskiego rozpoczęliśmy współżycie z narodem ukraińskim na tych ziemiach, do których prawa historyczne Rzeczypospolitej nie ulegają żadnej wątpliwości. Przez ten tak długi czas, zdawało by się, że można by już ustalić stosunek do siebie dwóch narodów, z których jeden jest gospodarzem Państwa, a drugi żyje w nim w skromnej jedynie części, mając swą siedzibę poza naszymi granicami. Tymczasem jednak z okazji każdej debaty sejmowej słyszymy rozważania zasadnicze na temat naszego wzajemnego stosunku. Ciągle wysuwamy nowe propozycje, jakby w tym czasie stan rzeczy uległ jakiejś zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#PJankowski">Stosunki polsko-ukraińskie są zagadnieniem o rozmiarach historycznych i taka czy inna deklaracja niewiele ma na nie wpływu. Ustalmy fakty: cztery województwa południowo-wschodnie są terenem: narodowościowo mieszanym, przy czym rozmieszczenie ludności polskiej i ukraińskiej jest tego rodzaju, iż nie daje podstaw do stworzenia zdecydowanej większości. Elementem twórczym i konstruktywnym był na tych ziemiach zawsze żywioł polski. Nadmienić trzeba, że poza dzisiejszą granicą polityczną Państwa Polskiego żyje na Ukrainie sowieckiej kilkusettysięczna masa Polaków, czego, jak dotąd, panowie posłowie ukraińscy nie przyjmują do obrachunku. Granica Zbrucza jest dla nas elementem stałym i bezdyskusyjnym. Przypominamy, że nie kto inny, jak Semen Petlura fakt ten uznał za oczywisty.</u>
+ <u xml:id="u-54.12" who="#PJankowski">Wobec tych faktów, które są dostatecznie jasne i zrozumiałe, staje przed nami zadanie tylko jedno: jak ułożyć współżycie i współpracę z tą częścią narodu ukraińskiego, którą historia z naszymi ziemiami i narodem polskim nierozłącznie związała. To zadanie przy wzajemnej dobrej woli uważam za łatwe. Lecz dobra wola musi być oczywista. Do eksterminacji narodu ukraińskiego nie dążymy i takiej polityki nie moglibyśmy uznać za celową. Nikt nam jednak nie może zabronić dbania o żywioł polski na terenach, na których razem mieszkamy, i czynienie wrzawy z powodu każdego faktu pomocy elementowi polskiemu na ziemiach wschodnich Uznajemy za nieuzasadnione, a dla naszego współżycia szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-54.13" who="#PJankowski">Jesteśmy bratnim narodem. To słowo — „bratni, które padało nieraz z ust posłów i działaczy ukraińskich, nie jest dla nas liczmanem bez wartości. Dlatego też stwierdzamy, że o naszych sprawach będziemy rozmawiać tylko sami i bez pośredników. Są dziś w Europie czynniki, które usiłują narzucić nam swoje pośrednictwo w ułożeniu naszych wzajemnych stosunków. Trzeba przyznać, że są to pośrednicy wytrawni. Oni to na naszych oczach pośredniczą między Anglikami i Irlandczykami. Oni to dokładają starań, aby Francja jak najszybciej porozumiała się z seperatystami bretońskimi i alzackimi. Oni wreszcie pragną normować na swój sposób stosunki między Flamandami i Walonami w Belgii. Codzienna prasa przynosi nam coraz to nowe fakty z działalności owych sławnych pośredników.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Panie Kolego, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#PJankowski">W tej chwili. Zamiary ich przedstawia także ta mapka.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#komentarz">(Mówca pokazuje mapą.)</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#PJankowski">Na ziemiach wschodnich poprzez swych wypróbowanych działaczy i kilkadziesiąt tysięcy kolonistów pośrednicy ci pragną wejść między nas. Zapytuję, kto będzie płacił grube odsetki z tytułu tego pośrednictwa. Nie pragniemy ich płacić my, Polacy, ale nie życzymy narodowi ukraińskiemu, aby on poniósł konsekwencje za naiwność czy złą wolę niektórych swoich działaczy. Oświadczamy, że każdego pośrednika między narodem polskim i narodem ukraińskim uderzymy mocno i bezzwłocznie po łapach i to zdaje się miał na myśli p. poseł Chmieliński w swoim przemówieniu, kierując je może zbytecznie personalnie w stronę p. posła Skrypnyka. Idziemy na współpracę z narodem ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#PJankowski">Stwierdzam to jasno i wyraźnie, a mój związek z ziemią, którą reprezentuję, upoważnia mnie do tego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#PJankowski">Już kończę, Panie Marszałku.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#PJankowski">Siedzę na Wołyniu od roku 1916. W roku 1918 przeżyłem 10-dniowe bombardowanie Kijowa, gdzie wojska ukraińskie musiały się cofnąć przed przeważającymi siłami bolszewików. Mówię dziś o rzetelnej współpracy i nie czuję żalu, że byłem już przez Ukraińców w swoim czasie aresztowany. Toteż dziwi mnie szczególnie oświadczenie, złożone przez p. posła Burę w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Grupy Wołyńskiej, który stwierdził, że przemówienie posła Chmielińskiego zniszczyło dorobek współpracy polsko-ukraińskiej. Czyżbyście Panowie tak mizernie oceniali Okres lat 20 i jego dorobek, by jedno przemówienie było w stanie go zniszczyć! Jest tu pewna nieszczerość, lub co daj Boże, tylko niefortunne sformułowanie.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#PJankowski">Padały tu nawet słowa przeciwko asymilacji państwowej. Pozwalam sobie więc zapytać, czy Państwu Polskiemu wolno dążyć do tego, by jego obywatel był z nim związany, czy ma pozwolić, by obywatel ten grawitował w stronę jakiegoś innego państwa, w dzisiejszym układzie stosunków chyba w stronę Sowietów? Po 20 latach niepodległości musi już wreszcie dojść do stabilizacji w umysłach obywateli Państwa. Nie mamy zamiaru wydzierać dusz. Nie stosowaliśmy i nie będziemy stosować takiej polityki, jaka jest stosowana chociażby w stosunku do naszej mniejszości w Niemczech, ale też trudno wymagać, by Państwo pozwalało burzyć swój wysiłek nad unormowaniem stosunków. Toteż zwalczamy i zwalczać będziemy wszelkie objawy nienormalności w stosunkach na ziemiach wschodnich. Był już taki okres, kiedy Polak, chcąc gdzieś dostać posadę państwową, czy też uzyskać przychylną decyzję władz, zmuszony był podawać się za Ukraińca. Jeśli ten właśnie stan. Panowie uznajecie za normalny, to stwierdzam, że to jest nieporozumienie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Panie Pośle, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#PJankowski">Pragniemy wspólnie z Wami załatwiać istotne życiowe sprawy, dbać o nasze wspólne interesy. Mówicie, że na wsi wołyńskiej jest ciasno, a siedzi tam przecież 80.000 obcych kolonistów, sprowadzonych przez carską Rosję. Skarżycie się, że nie możecie osiedlić się w miastach, a przecież miasta musimy zdobyć wspólnie. Przed nami jest dużo pracy. Niech tylko ci mali ludzie na dole próbują porozumieć się między sobą, niech podchodzą do siebie z wzajemną ufnością i przeświadczeniem, że łączy nas bardzo wiele, a dzieli mało — a skutki takiego współżycia nie dadzą na siebie długo czekać.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#PJankowski">My swój stosunek do zagadnienia współżycia polsko-ukraińskiego ustalamy nie tutaj w Warszawie na podstawie not werbalnych, ale tam w terenie na podstawie czynów. Myśmy wyszli ze szkoły Józefa Piłsudskiego. W Was chcemy widzieć kontynuatorów pracy i dzieła Semena Petlury. Kto by jednak chciał pielęgnować tradycję hetmana Skoropadskiego, będzie w nas miał wroga i to wroga bez pardonu.</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#PJankowski">P. poseł Skrypnyk w swoim przemówieniu uważał za właściwe wypomnieć posłowi Chmielińskiemu jego niedawne kontakty ze Stronnictwem Narodowym. Jest to dowodem, że żyje on jeszcze w sferze starych pojęć i nie bierze pod uwagę zmian, jakie zaszły w ciągu jego długiego stażu parlamentarnego. Na Wołyniu mogą być tylko Polacy, albo nie-Polacy. Dla nas poseł Chmieliński jest Polakiem, toteż jego miejsce jest w obozie polskim, jakim jest Obóz Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#PJankowski">Proszę Panów, powtarzam raz jeszcze: czas się zabrać do roboty. Nie spekulujcie na politykę wołyńską czy na małopolską, Wołyń ani Małopolska nie są koloniami, lecz integralnymi częściami Państwa. Polityka może być tylko jedna — polityka polska.</u>
+ <u xml:id="u-60.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Filipski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#PFilipski">Panie Premierze! Wysoki Sejmie! Zabieram głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby z tej tu wysokiej trybuny poruszyć pewne zagadnienia, dotyczące samorządu terytorialnego w Polsce. A czynię to dlatego, bo żywię głęboką troskę o przyszłość samorządu i rozumiem, że od dobrze zorganizowanego i sprawnie działającego samorządu zależny jest rozwój naszych miast i osiedli. I wydaje mi się, że nie ma w Polsce nikogo, kto by podważał to twierdzenie. I odnoszę wrażenie, że rolę i znaczenie samorządu rozumieją i doceniają wszystkie czynniki Państwa. Powszechnie przecież mówi się, że samorząd jest szkołą wychowania obywatelskiego i społecznego, że wiąże on obywatela z Państwem i zaprawia do pracy publicznej. Powszechnym jest twierdzenie, że dobry samorządowiec to zarazem dobry obywatel Państwa. A zatem samorząd cieszy się ogólnym uznaniem, nikt nie podważa racji jego istnienia. Odwrotnie, Państwo darzy samorząd coraz to większym zaufaniem, przekazując mu nowe funkcje i zadania z zakresu własnej administracji. Z tej wysokiej trybuny padały niejednokrotnie oświadczenia o ważności samorządu terytorialnego. Ale mimo, zdawało by się, tej przychylnej atmosfery, samorząd terytorialny nie zdołał dotychczas uzyskać dla siebie niezbędnych warunków rozwojowych. Mimo ważności swych funkcji samorząd jest instytucją, walczącą z coraz to większymi trudnościami. Nie byłbym zdolny w granicach tak krótkiego przemówienia wyliczyć wszystkich tych trudności. Z konieczności więc poruszę tylko zasadnicze.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#PFilipski">Zdaniem moim, aby samorząd sprawnie funkcjonował, musi mieć należycie urządzone 3 podstawowe elementy. Pierwszym z nich to zagadnienie ustrojowe i zakres działania. Zasadniczą organizację wszystkich komórek samorządowych i ich zakres działania normuje ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, Sama nazwa wskazuje, że ustawa ta nie reguluje w sposób ostateczny kwestii ustrojowej związków samorządowych, lecz wprowadza do obowiązujących w poszczególnych dzielnicach ustaw zmiany, starając się w ten sposób upodobnić normy prawne na całym obszarze Rzeczypospolitej. Oczywiście Wydanie tej ustawy jest wielkim krokiem naprzód w dziedzinie unifikacji ustrojowego ustawodawstwa samorządu we wszystkich dzielnicach Polski. Ale ustawa ta, z natury rzeczy, nie wyczerpuje wszystkich zadań i funkcyj, spełnianych przez związki samorządowe. Dziesiątki, a nawet setki przepisów prawnych nakłada na samorządy szereg zadań i obowiązków. Tych obowiązków coraz więcej przybywa, bo tak się utarło w Polsce, że gdy trzeba coś zrobić, to bez namysłu i zastanowienia spycha się to na samorząd. W ten sposób samorządy nasze słały się aparatem biurokratycznym, obciążonym setkami różnych poleceń, zaleceń, żądań itp. W powodzi tych przepisów, często nawet sprzecznych ze sobą, tonie ten biedny zarząd gminny lub miejski, zapominając o swej zasadniczej roli, tj. o roli kierownika samorządu i jego agend.</u>
+ <u xml:id="u-62.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Sarzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-62.3" who="#PFilipski">My, samorządowcy, rozumiemy, że samorząd nie jest tylko celem samym w sobie, a jest on zarazem drugą formą administracji publicznej i że z tego względu szereg czynności z zakresu tej administracji musi wykonać administracja samorządowa. Ale obok tego mamy prawo wołać: mniej papieru, mniej statystyki, wykazów, mniej zbędnej roboty. Mamy prawo domagać się uproszczenia manipulacji biurowych i zdjęcia z samorządu wiele zbędnej roboty. W imię dobra samorządu i w dobrze zrozumianym interesie publicznym mamy prawo dążyć do uproszczenia wielu czynności z tzw. zakresu poruczonego.</u>
+ <u xml:id="u-62.4" who="#PFilipski">Niemniej ważnym zagadnieniem jest skodyfikowanie ustawodawstwa samorządowego. Ciągłe zmiany przepisów prawnych prowadzą do tego, że wykonawca nie jest często w stanie zorientować się co do ich aktualności. Dalej nasuwa się sprawa nadzoru Państwa nad samorządem. Rozumiemy, że samorząd, jako korporacja prawa publicznego, działająca w ramach obowiązujących ustaw, musi podlegać nadzorowi czynnika państwowego. Ale z drugiej strony pragnę zaznaczyć, że spotykamy niejednokrotnie zbyt duże skrępowanie w działalności samorządu, Wydaje mi się, że nadmierna ingerencja władz państwowych w działalność samorządu stoi w sprzeczności z podstawowymi jego założeniami i w sumie daje ujemne rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-62.5" who="#PFilipski">Następnie chcielibyśmy, jako podlegli resortowi Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby jedynie ten resort miał prawo dysponowania żądaniami pod adresem samorządu. Nie jest rzeczą zdrową, a przeto i pożądaną, aby samorząd był środkiem dyspozycji urzędów i instytucji wszystkich innych resortów.</u>
+ <u xml:id="u-62.6" who="#PFilipski">Mówiąc o nadzorze, nie mogę nie wspomnieć o zagadnieniu kontroli samorządu w zakresie jego czynności. Muszę stwierdzić, że lej kontroli i różnych rewizji jest nieco za dużo. Dla orientacji przytoczę, że obok wydziału powiatowego jako władzy nadzorczej, obok własnej komisji rewizyjnej, rewidują samorządy przedstawiciele urzędu skarbowego, ubezpieczalni społecznej , Funduszu Pracy, Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych, Czerwonego Krzyża itd. Przynajmniej raz do roku odwiedza nas inspektor wojewódzki, inspektor Związku Rewizyjnego. A jeśli do tego doda się jeszcze kontrolę władz wojskowych, sądowych, to całość daje obraz ilości czasu, jaki tracimy przy tych kontrolach. Koniecznym więc jest uporządkowanie tych zagadnień, jeśli chcemy, by samorząd terytorialny dobrze spełniał swoje zadania.</u>
+ <u xml:id="u-62.7" who="#PFilipski">Drugim podstawowym elementem dobrze działającego samorządu terytorialnego jest kwestia finansów. Źródła dochodowe samorządu terytorialnego opierają się na ustawie z dnia 11 sierpnia 1923 r, o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych. Ustawa ta mimo swej tymczasowości trwa i obowiązuje przez lat przeszło 15 i była nowelizowana czterdzieści kilka razy. Ujemną cechą tej ustawy jest to, że nie zapewnia ona samorządowi niezbędnych dochodów. Wszystkie źródła dochodowe są niestałe i w dużym stopniu uzależnione od koniunktury gospodarczej kraju.</u>
+ <u xml:id="u-62.8" who="#PFilipski">Od 1923 roku dużo się zmieniło w Polsce. Zycie poszło naprzód. Samorząd, jako instytucja powołana do zaspokajania potrzeb obywateli, winien czynić zadość wymaganiom życia. Stąd też samorząd winien uruchamiać nowe szkoły, przedszkola, szpitale, ośrodki zdrowia, przytułki, schroniska, budować drogi, mosty, regulować rzeki, budować wodociągi, kanalizację i w ogóle musi czynić to, co nowoczesnemu państwu i jego obywatelom jest potrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-62.9" who="#PFilipski">Na przestrzeni minionych lat 15, tj. od 1923 r., potrzeb wszelkiego rodzaju w naszym życiu ponarastało mnóstwo. My wszyscy, którzy stoimy na czele związków samorządowych, rejestrujemy te potrzeby, a jednocześnie jesteśmy bezsilni, jeśli chodzi o ich realizację. Dzisiejsza działalność samorządu jest z reguły wegetacyjna, a w większości wypadków deficytowa. Łatwo to stwierdzić na podstawie zamknięć rachunkowych. Specjalnie w ciężkiej sytuacji finansowej znajdują się miasta, a w szczególności miasta niewydzielone z powiatowych związków samorządowych. Większość budżetów tych miast z góry przewiduje niedobór, którego pokrycie preliminuje się z zapomogi lub pożyczki komunalnego funduszu zapomogowego. Ilość samorządów, jakie się zgłosiły do wspomnianego funduszu o zapomogi, jest zastraszająco duża. Fundusz ten nie jest w stanie obsłużyć wszystkich zapotrzebowań, bo również ma ograniczone możliwości finansowe. A więc powstaje sytuacja bez wyjścia. Na domiar złego, wymiar i egzekucja podatków samorządowych zostały przekazane urzędom skarbowym.</u>
+ <u xml:id="u-62.10" who="#PFilipski">Skoncentrowanie wszelkiej egzekucji administracyjnej rzekomo miało być tańsze, skuteczniejsze i mniej drażliwe dla płatnika. Kilkuletnie doświadczenie dowiodło czego innego. Nikt na tej koncentracji nie zyskał, a samorząd stracił. Stan faktyczny jest taki, że samorząd nie ma prawa wglądu lub ingerencji w akcję egzekucyjną władz skarbowych i pozostaje na łasce losu. Nie wiemy, kiedy i jaką sumę otrzymamy z egzekucji, zwłaszcza, że najpierw z wpływów pokrywa się należności skarbowe, a dopiero reszta, jeżeli się zostanie, używana jest na pokrycie należności komunalnych. Nadto spotyka się często spisywanie protokołów nieściągalności odnośnie osób materialnie odpowiedzialnych, a powszechną jest rzeczą niewykonywanie wniosków egzekucyjnych, co powoduje przedawnienie prawa do egzekucji lub czyni dany wniosek nieaktualnym. Nie będę przytaczał przykładów, potwierdzających moje wywody. Bogaty w tym przedmiocie materiał posiada Związek Miast. Chcę tylko stwierdzić, że odebranie samorządowi prawa egzekucji własnych danin publicznych pogłębiło ciężki stan finansowy samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-62.11" who="#PFilipski">Zdawało się, że akcja oddłużeniowa poprawi finanse komunalne. Tymczasem niewiele to pomogło. Sama Komisja Oddłużeniowa stwierdziła, że oddłużenie nie usunie trudności finansowych związków samorządowych bez zastosowania innych środków. Jednym z tych środków — i to zasadniczym — jest niewątpliwie gruntowna reforma finansów komunalnych i zabezpieczenie samorządowi dochodu w wysokości niezbędnej do zaspokojenia jego istotnych potrzeb. Reforma ta winna rozgraniczyć dochody samorządów od dochodów Państwa i winna nadać samorządom swobodę ustalania wysokości podatków na swoje cele.</u>
+ <u xml:id="u-62.12" who="#PFilipski">Dalej koniecznym jest uruchomienie taniego kredytu inwestycyjnego. W obecnych warunkach takiego kredytu jest brak i to hamuje akcję inwestycyjną na odcinku samorządowym. Następnie musi być przestrzegana zasada, iż bez rozszerzenia źródeł dochodowych nie można na samorządy nakładać nowych ciężarów. Pełnemu zrozumieniu ciężkiej sytuacji samorządu dało wyraz wielu mówców z tej wysokiej trybuny. Pozwolę sobie powołać się na przemówienie Wicepremiera i Ministra Skarbu p. Kwiatkowskiego z dnia 1 grudnia 1937 r., kiedy p. Wicepremier Kwiatkowski stwierdził ważność problemu uregulowania finansów komunalnych i zapowiedział, że na pełną reformę potrzebny jest okres trzyletni. Od tego ważkiego powiedzenia minęło już przeszło dwa lata, a zatem należy sądzić, że w bieżącym roku, jako tym trzecim, oczekiwana i zapowiedziana reforma zostanie dokonana. Jest to problem, którego rozwiązanie leży nie tylko w interesie samorządu i społeczeństwa, ale również i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-62.13" who="#PFilipski">Wreszcie trzecim elementem, o którym mam zamiar słów kilka powiedzieć, jest aparat wykonawczy w samorządzie, czyli tzw. problem pracowniczy. Prawdą jest, że ustrój samorządu i unormowanie zakresu działania oraz środki finansowe są podwaliną dobrego funkcjonowania każdego związku samorządowego. Ale i normy ustrojowe i jak najlepiej zorganizowane finanse nie wyjdą na korzyść, jeśli aparat wykonawczy będzie źle postawiony. Jak w każdym zagadnieniu, jak w każdym przedsiębiorstwie, tak i w życiu poszczególnych samorządów dominującą rolę spełnia człowiek. Jeśli pracownik samorządowy jest dobrym pracownikiem, posiadającym przygotowanie zawodowe i zaprawienie w pracy, jeśli cechują go znamiona uczciwości, moralności publicznej i wyrobienia społecznego, to stanowi on ten trzeci czynnik składowy dobrze prosperującego samorządu. Ale aby pracownik samorządowy dobrze pracował i był pożyteczny na swym stanowisku, trzeba mu stworzyć należyte do tego warunki. Niestety musimy sobie z przykrością powiedzieć, że tych warunków w naszym samorządzie brak. Mimo to że od odzyskania niepodległości w roku ubiegłym minęło lat 20, mimo że w tym czasie uregulowano wiele zagadnień we wszystkich prawie dziedzinach naszego życia, to jeśli chodzi o pracowników samorządowych nie zdołaliśmy wprowadzić dotychczas jednolitego porządku prawnego. A jest tych pracowników w Polsce blisko 100.000. Wykonywują oni funkcje z zakresu administracji publicznej, a więc czynią to, co spełniają urzędnicy w administracji państwowej. I z tego tytułu stosunki służbowe tej 100.000 rzeszy pracowniczej winny być wreszcie w sposób jednolity unormowane. Jeżeli karmicielki obcych niemowląt posiadają w Polsce i to od 1924 r. uregulowane prawa i swoje obowiązki, to tego samego mają prawo domagać się także i pracownicy samorządowi. O pilności, ważności i potrzebie uregulowania tego zagadnienia mówi się przecież powszechnie.</u>
+ <u xml:id="u-62.14" who="#PFilipski">Toteż za zgodą władz klubu poselskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego pozwoliłem sobie w dniu wczorajszym zgłosić do laski marszałkowskiej projekt ustawy, normujący stosunki służbowe członków zarządów i pracowników samorządów. Projekt ten rozwiązuje tak od dawna wałkowany problem pracowniczy w samorządzie. Mam niezłomną nadzieję, sądząc z ogólnych nastrojów wszystkich zainteresowanych czynników, że Wysoki Sejm w najbliższym czasie zajmie się przepracowaniem tego tak ważnego zagadnienia i że w 21 roku po odzyskaniu naszej niepodległości pracownicy samorządowi doczekają się generalnego załatwienia swoich spraw.</u>
+ <u xml:id="u-62.15" who="#PFilipski">Omówione przeze mnie zagadnienia są fragmentami i to bardzo skróconymi, wyjętymi z całokształtu naszego życia samorządowego. Mają one jednak znaczenie zasadnicze i od ich rozwiązania zależny jest dalszy rozwój życia samorządowego i społecznego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-62.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Hankiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#PHankiewicz">Wysoki Sejmie! W uzupełnieniu przemówienia mego kolegi klubowego dr Łysiaka pragnę poruszyć niektóre sprawy z odcinka polsko-ukraińskiego. Przede wszystkim muszę z przykrością stwierdzić, że władze administracji ogólnej I i II instancji nie przeciwstawiają się akcji przeciwukraińskiej, którą prowadzi niemal cała prasa miejscowa polska oraz liczne polskie organizacje społeczne.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#PHankiewicz">Administracja jako czynnik nadrzędny w Państwie, której zadaniem jest stać na straży dobra wszystkich obywateli bez różnicy narodowości i bez różnicy religii, nie wypełnia niestety tego swego zadania. Zamiast ukrócić tę akcję przeciwukraińską władze administracji ogólnej często ją forytują, a nawet wszystkimi stojącymi im do dyspozycji środkami ułatwiają realizację tych poczynań. Nie będę omawiał bliżej, w jaki sposób odnosi się administracją do przejawów i działalności ukraińskiego kulturalnego życia, gdyż szczegółowo już omówił to mój kolega dr Łysiak. Podnieść jednak muszę, że nie jednakowo traktuje się towarzystwa ukraińskie i polskie, nie w jednakowej mierze postępuje się na tym odcinku. Ukraińskim towarzystwom robi się zazwyczaj różne trudności, polskie proteguje się. Istnieją nawet polskie towarzystwa, które nie są zarejestrowane w województwie.</u>
+ <u xml:id="u-64.2" who="#PHankiewicz">P. Premier na Komisji Budżetowej wypowiedział zdanie, że Ukraińcy nie mają powodów do zażaleń, gdyż ukraińskie towarzystwa prosperują dobrze i że żale Ukraińców są nieusprawiedliwione. Niestety, sprawa inaczej nieco się przedstawie i to zdanie p. Premiera polega na pewnym nieporozumieniu. Nie przeczę, że ukraińskie kulturalne i gospodarcze towarzystwa rozwijają się, lecz dzieje się to tylko dzięki dynamice ukraińskiego społeczeństwa, dzięki ofiarnej</u>
+ <u xml:id="u-64.3" who="#komentarz">(Głos: Za nasze pieniądze.)</u>
+ <u xml:id="u-64.4" who="#PHankiewicz">i bezprzykładnej pracy ukraińskiego inteligenta i ukraińskiego rolnika, często wbrew utrudnieniom, stawianym przez administrację.</u>
+ <u xml:id="u-64.5" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-64.6" who="#PHankiewicz">Samo zaś istnienie ukraińskich towarzystw gospodarczych i ich rozwój nie stanowi jeszcze o tym, że ukraińskiej ludności dobrze się powodzi. Bo czyż można o tym mówić, że ukraińskiej ludności dobrze się powodzi pod względem gospodarczym, gdy ukraiński rolnik nie może nabyć ziemi, kiedy ukraiński inteligent nie może dostać zajęcia, kiedy ukraiński robotnik tylko z tego tytułu, że jest ukraińskiej narodowości, nie dostaje posady, nie dostaje zajęcia ani pracy lub jest zwalniany, jeżeli nie chce zmienić narodowości lub religii? (Przerywania.) Czy dzieje się dobrze, jeżeli ukraińska młodzież ma utrudniony albo zupełnie zamknięty wstęp do szkół akademickich i fachowych, a po ukończeniu tych szkół nie ma możności zarobkowania, nie ma możności pracy? (Głos:* I polska młodzież nie ma możności.)</u>
+ <u xml:id="u-64.7" who="#PHankiewicz">Tak wygląda ta rzeczywistość, tak wygląda ta pomyślność ekonomiczna ukraińskiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-64.8" who="#PHankiewicz">Natomiast stwierdzić muszę, że te dziedziny życia ukraińskiego, które nie zależą od społeczeństwa ukraińskiego i jego pracy, lecz są zależne od Rządu, jak np. szkolnictwo powszechne i wychowanie, nie wykazują żadnego rozwoju mimo wszelkich usiłowań ukraińskiego społeczeństwa, a nawet widoczny jest upadek tych wszystkich instytucyj w porównaniu ze stanem, jaki istniał przed wojną światową.</u>
+ <u xml:id="u-64.9" who="#PHankiewicz">Przechodzę do spraw samorządu. We wszystkich państwach mieszanych pod względem narodowościowym samorząd odgrywa specjalną rolę.</u>
+ <u xml:id="u-64.10" who="#komentarz">(P. Wadowski: Polska nie jest państwem narodowościowym.)</u>
+ <u xml:id="u-64.11" who="#PHankiewicz">Mniejszości narodowościowe mają w samorządzie możność rozwijać swoje właściwości narodowe, kulturalne (Przerywania.) i gospodarcze. Inaczej zgoła dzieje się w Polsce. Przed siedemnastu laty uchwalił Sejm (Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-64.12" who="#komentarz">ustawę o samorządzie wojewódzkim, która nadawała Ukraińcom poważne prawa w samorządzie wojewódzkim, łącznie z osobnymi kuriami narodowościowymi w sejmikach wojewódzkich, Ustawy tej nie wprowadzono w życie. Nowa ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego z 1933 r, ograniczyła w ogóle samorząd. Wprowadziła nową, nieznaną dotąd instytucję gmin zbiorowych na terenie województw południowo-wschodnich. Instytucja ta okazała się nieżyciową. Ograniczono niepotrzebnie kompetencje</u>
+ <u xml:id="u-64.13" who="#PHankiewicz">(Przerywanie.)* gromad, tych zdrowych komórek samorządu, które wykonywały swe zadania. Natomiast gminy zbiorowe zbiurokratyzowały się, spowodowały przerost wydatków osobowych tak, że faktycznie gminy te nie wypełniają swego zadania.</u>
+ <u xml:id="u-64.14" who="#PHankiewicz">Cały aparat biurokratyczny w samorządzie znajduje się w polskich rękach i stanowi w stosunku do ukraińskiego narodu narzędzie służące celom eksterminacyjnym. Natomiast administracja zazwyczaj nie respektuje uchwał gmin lub gromad, o ile takowe dotyczą pewnych funduszów na cele ukraińskie kulturalne lub gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-64.15" who="#PHankiewicz">Wskutek różnych nadużyć przy poprzednich wyborach Ukraińcy nie mają należnego im przedstawicielstwa w samorządzie. Mimo swej przewagi liczebnej w południowo-wschodnich województwach nie mają Ukraińcy w żadnej radzie powiatowej większości, a przedstawicielstwo ich w radach wojewódzkich jest znikome. Na północnym i na wschodnim Podolu nie ma ani jednego Ukraińca w radach powiatowych.</u>
+ <u xml:id="u-64.16" who="#komentarz">(Przerywania,)</u>
+ <u xml:id="u-64.17" who="#PHankiewicz">Nie dopuszcza się Ukraińców, względnie nie zatwierdza się na stanowiska wójtów (Głos: Słusznie,), a natomiast na te stanowiska powołuje się osoby obce (Głos:* Jakto obce?), nie obeznane z miejscowymi stosunkami, odnoszące się nieraz nieżyczliwie, a nawet wrogo do miejscowego ukraińskiego społeczeństwa. Ale także przy ostatnich wyborach samorządowych, przeprowadzonych już na podstawie nowej ustawy z 16 sierpnia 1938 r., wbrew okólnikowi p. Premiera, by organa administracji przeprowadziły wybory obiektywnie, bez nadużyć, działy się liczne nadużycia.</u>
+ <u xml:id="u-64.18" who="#PHankiewicz">Przechodzę do omówienia położenia ukraińskiej ludności, zamieszkałej w tak zwanym pasie granicznym. Pasem granicznym objęte są bardzo znaczne połacie kraju, zamieszkałe przez większość ukraińską. Ustawa i rozporządzenia o granicach Państwa z 1936 r. względnie 1937 r. wydane zostały w celach obrony Państwa</u>
+ <u xml:id="u-64.19" who="#komentarz">(Przegrywania.)</u>
+ <u xml:id="u-64.20" who="#PHankiewicz">jako leks specialis. Zdawało się, że ustawa ta służyć będzie wyłącznie celom obrony Państwa, że tylko pod tym kątem widzenia stosowana będzie w życiu. Tymczasem ustawa ta stała się bronią skierowaną przeciw Ukraińcom (Głos:</u>
+ <u xml:id="u-64.21" who="#komentarz">Przesada,), a w niektórych powiatach pod płaszczykiem obrony Państwa prowadzi się jak najdalej idącą politykę eksterminacyjną przeciw Ukraińcom, zwłaszcza tam, gdzie na czele administracji stoją osoby, które identyfikują kwestię racji i obrony Państwa z koniecznością niszczenia wszystkiego, co jest ukraińskie</u>
+ <u xml:id="u-64.22" who="#PHankiewicz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-64.23" who="#komentarz">W większości powiatów, położonych w pasie granicznym prawie uniemożliwiane jest życie i rozwój legalnych ukraińskich organizacyj kulturalno-oświatowych jako też spółdzielczych. Instruktorów oświatowych Ukraińców wysiedla się bez wszelkiego powodu, nie dopuszczając ich do pracy (Przerywania.),</u>
+ <u xml:id="u-64.24" who="#PHankiewicz">do przeprowadzenia lustracyj.</u>
+ <u xml:id="u-64.25" who="#PHankiewicz">Ukraińcy prawie z zasady nie mogą uzyskać w niektórych powiatach pozwolenia na nabycie gruntu i to nie tylko od osób innej narodowości, ale także w tych wypadkach, kiedy stroną pozbywającą jest strona ukraińska. Przy odmówieniu zezwolenia czynniki administracyjne przeważnie nie kierują się względami obrony Państwa, lecz względami narodowościowymi. Już sam fakt, że ktoś deklaruje siebie za Ukraińca, że jest grekokatolikiem lub prawosławnym, wystarcza do odmówienia mu zezwolenia. Może to być nawet najlojalniejszy, najspokojniejszy obywatel. Zdarzają się wypadki, że odmawia się zezwolenia obywatelom, którzy są urzędnikami państwowymi, których synowie służą w armii polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-64.26" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
+ <u xml:id="u-64.27" who="#PHankiewicz">Jeszcze cięższe jest życie ukraińskiej ludności w strefie nadgranicznej. Prócz wspomnianych trudności mamy tutaj różnego rodzaju ograniczenia osobistego życia mieszkańców, które stosowane nieraz bezwzględnie, a nawet dokuczliwie, drażnią niepotrzebnie miejscową ludność i wywołują rozgoryczenie.</u>
+ <u xml:id="u-64.28" who="#PHankiewicz">Uważam, że takie stosowanie ustawy o granicach Państwa nie prowadzi do celu, wytyczonego tą ustawą, a przeciwnie, powoduje zgoła odwrotne skutki. Twierdzę, że mechaniczne stosowanie środków przymusowych, szykany i dokuczanie ludności jeszcze nigdy nie służyły skutecznie obronności Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-64.29" who="#PHankiewicz">Dla przykładu przytoczę, że nawet taka apolityczna instytucja, jak „Narodnia Torhowla”, narażona jest na prześladowania. W Ołyce pow. łuckiego opieczętowano skład — „Narodnej Torhowli” rzekomo wskutek defektu budynku, w którym się ten skład mieści. Faktycznie jednak stało się to wskutek planowej akcji społeczeństwa polskiego w tym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-64.30" who="#komentarz">(Głos: Skąd Pan wie?)</u>
+ <u xml:id="u-64.31" who="#PHankiewicz">Dla charakterystyki nastrojów i nastawienia społeczeństwa polskiego wspomnę tylko, że odbywały się nawet specjalne narady polskich czynników społecznych, ażeby zniszczyć — „Narodnią Torhowlę” i ją zlikwidować.</u>
+ <u xml:id="u-64.32" who="#PHankiewicz">Wysoki Sejmie! Rząd i czynniki Obozu Zjednoczenia Narodowego powołują się częstokroć na testament polityczny Marszałka Piłsudskiego i twierdzą, że wprowadzają zasady, które Mu przyświecały w życiu. Tymczasem jak obcym i dalekim jest to, co pisał i mówił Marszałek Piłsudski w kwestii uprzywilejowania elementu polskiego i w kwestii kresowej polityki, od tego, co obecnie się dzieje na odcinku polsko- ukraińskim w tej materii. Otóż Marszałek Piłsudski był zasadniczo przeciwny uprzywilejowaniu strony polskiej, wyrażając się do osadników, że stwarzanie przywilejów dla Polaków wytworzyłoby między stroną polską a ludnością miejscową mur nie do przebycia i że Polacy muszą budować swą przyszłość w warunkach gospodarczych podobnych do warunków ludności miejscowej. A w sprawie polityki kresowej wyrażał się następująco: „Polska przez 150 lat stanowiła kresy dla państw zaborczych. Znamy my, Polacy, dobrze metody, jakie stosowano na kresach, poznaliśmy je nazbyt dobrze, abyśmy chcieli je naśladować na naszych kresach”. Dalej powiedział Marszałek Piłsudski, że Polacy będąc obiektem różnych polityk kresowych powinni zdawać sobie sprawę, że eksterminacyjna polityka kresowa nie prowadzi do celu, wyrażając się: — „Wiemy dobrze, wiemy po sobie, jakie to skutki za sobą pociąga, jak niedaleko prowadzi, jak niewielkie rezultaty osiąga. Chciałbym, by nasza polityka kresowa była polityką uczciwą”.</u>
+ <u xml:id="u-64.33" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-64.34" who="#PHankiewicz">A teraz pozwolę sobie tylko...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Panie Pośle, czas Pański upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#PHankiewicz">Zaraz kończę. Ukraiński naród na długich szlakach swego bytu historycznego przeżył dużo ciężkich okresów. Były próby fizycznego zniszczenia go</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#komentarz">(Wrzawa.),</u>
+ <u xml:id="u-66.2" who="#PHankiewicz">próby asymilacji i moralnego rozłożenia jego organizmu narodowego. Wszystko to przetrwał naród ukraiński, zatrzymał swą substancję narodową i zwiększył swą potencję przez niebywały dotychczas wzrost świadomości narodowej. Ta wielka siła potencjalna narodu ukraińskiego daje rękojmię, że naród ukraiński obecnie w XX stuleciu nie da się zniwelować ani zdenacjonalizować.</u>
+ <u xml:id="u-66.3" who="#PHankiewicz">W tej wierze i w tym przekonaniu ukraiński naród ze wszelkich sił pracować będzie mimo stawianych mu przeszkód w imię lepszej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-66.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Baran,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#PBaran">Wysoki Sejmie! W dyskusji generalnej w dniu 13 bm. i w czasie dyskusji w dniu dzisiejszym poruszyli niektórzy panowie posłowie polscy</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#komentarz">(Wrzawa.),</u>
+ <u xml:id="u-68.2" who="#PBaran">narodowości polskiej, ja tak rozumiem</u>
+ <u xml:id="u-68.3" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: A jakim Pan jest posłem?)</u>
+ <u xml:id="u-68.4" who="#PBaran">— sam Rząd w tej sprawie dotychczas głosu nie zabierał — kwestię ukraińską, głównie w związku z przemówieniem p. Witwickiego w dniu 13 bm. Poruszyli oni sprawy, które z naszej strony nie mogą pozostać bez odpowiedzi.</u>
+ <u xml:id="u-68.5" who="#PBaran">P. poseł Csadek oświadczył ni mniej ni więcej tylko to, że nasze żądania stoją w sprzeczności z Konstytucją obowiązującą w Państwie Polskim, mając widocznie na myśli nasze żądania autonomii terytorialnej w Polsce</u>
+ <u xml:id="u-68.6" who="#komentarz">(Przerywania. Głos:</u>
+ <u xml:id="u-68.7" who="#PBaran">Stary temat.), zabawił się przy tym w statystykę narodowościową i w opiekuna ludności ruskiej w przeciwstawieniu do ludności ukraińskiej, podając cyfry populacyjno-statystyczne ziem południowo-wschodnich z liczbą ludności 6.200.000 dusz, z czego 2.926.000 Polaków, 1.675.000 Ukraińców, 1.139.000 Rusinów oraz 421.000 Żydów. Tym zestawieniem podkreślił on, że większość relatywną na tym obszarze tworzą Polacy, zamilczawszy dyskretnie, że do terytorium województwa lwowskiego wchodzi wielki, czysto polski obszar na zachód od Sanu, nie należący zupełnie do terytorium etnograficznego ukraińskiego, bo terytorium na wschód od Sanu po Zbrucz, a więc wschodnia Galicja, wykazuje i obecnie absolutną większość ukraińską. Charakterystyczny jest podział na Ukraińców i Rusinów, tak jakby na tym terytorium istniały dwa odrębne narody, które odrębnie należy traktować. To zestawienie zgodne jest też z wykazami oficjalnej statystyki Głównego Urzędu Statystycznego, opartej na nierealnej dzisiaj kombinacji nazw — „ruski” i „ukraiński” w celach wyłącznie politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-68.8" who="#PBaran">Za to też p. poseł Csadek otrzymał pochwałę ze strony jedynego dziennika rosyjskiego — „Ruskij Gołos” we Lwowie, organu nacjonalistów rosyjskich starego przedwojennego autoramentu, który w numerze 36 z 15 bm. w artykule — „Balszoj dień w Sejmie” („Wielki dzień w Sejmie”), pisze dosłownie tak: — „Zupełnie niespodzianie w obronie ludności rosyjskiej w Galicji wystąpił poseł Csadek, który oświadczył: — „Jako poseł, który otrzymał wiele tysięcy głosów rosyjskich, uważam za swój obowiązek stanąć w obronie ludności rosyjskiej, która w tym Sejmie nie ma swego reprezentanta. W jednym tylko powiecie otrzymałem 27.000 głosów rosyjskich mimo agitacji ukraińskiej, która nie była zainteresowana w wyborach w tym powiecie. Naród rosyjski domaga się opieki i wzięcia go w obronę przed agitacją ukraińską”. Cud był chyba, że 27.000 moskali głosowało na p. posła Csadeka</u>
+ <u xml:id="u-68.9" who="#komentarz">(Wrzawa.),</u>
+ <u xml:id="u-68.10" who="#PBaran">bo notoryczną jest rzeczą, że koło Sanoka nie ma w ogóle ludności rosyjskiej czy też moskiewskiej. Cud ten był możliwy tylko dlatego, że słowo — „ruski” Moskale tłumaczą zawsze słowem — „rosyjski” — — „moskiewski”.</u>
+ <u xml:id="u-68.11" who="#PBaran">Znowu p. poseł Sanojca powiedział, że nie wie, skąd się wziął naród ukraiński, zawsze byli tylko Polacy i Rusini. Dopiero za jego życia powstała partia ukraińska, reprezentacja ukraińska i naród ukraiński,</u>
+ <u xml:id="u-68.12" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-68.13" who="#PBaran">Nie, Panie Pośle Sanojca, nie za pańskiego życia powstała nazwa — „Ukraina” i — „ukraiński”. Nazwa ta istniała już w wieku XII, więc przed 800 laty, wspólnie z nazwą — „Ruś”, która obejmowała wyłącznie tylko terytoria zamieszkałe przez przodków obecnych Ukraińców. W tym czasie terytoria moskiewskie nazwy — „Ruś”, — „Rosja” zupełnie nie używały, a nazwy tej zaczęły używać dopiero w wieku XVIII w celach głównie swej polityki zaborczej.</u>
+ <u xml:id="u-68.14" who="#PBaran">Na dowód przytoczę kilka dat. W jednym z najstarszych naszych latopisów, w Latopisie Ipatiewskim, nazwa — „Ukraina” powtarza się kilkakrotnie, a mianowicie pod r. 1187, 1189, 1213, 1280, 1282.</u>
+ <u xml:id="u-68.15" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-68.16" who="#PBaran">Tą nazwą oznaczano ziemie, które nazywano też Rusią, a które nie obejmowały ziem obecnie rdzennie moskiewskich. Nazwa — „Ukraina” na oznaczenie terytorium i — „ukraiński” na oznaczenie narodu powtarza się w najstarszych naszych dumach historycznych wieku XVI i wieków następnych.</u>
+ <u xml:id="u-68.17" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-68.18" who="#PBaran">Istnieją, proszę Panów, mapy i opisy historyczne z wieku XVI, XVII i XVIII, znajdujące się głównie w Muzeum Brytyjskim w Londynie oraz Francuskiej Bibliotece Narodowej w Paryżu, z nazwą na kartach geograficznych — „Ukraina” w odróżnieniu od terytorium Polski, Litwy, Transylwanii i zawsze w odróżnieniu od Moskowii, a na oznaczenie Ukrainy nie używa się nigdy słowa — „Ruś”, — „Rosja”. Widziałem niektóre odbitki tych map, żałuję, że w tej chwili nie mogę w Warszawie ich zaprodukować. Z wielu wspomnę najważniejszą — francuskiego inżyniera i geografa Levasser de Boblane pod nazwą — „Typus Generalis Ukrainae” wydaną w Rouen we Francji w 1650 r. Jest to jedno z największych dzieł kartograficznych Europy z połowy XVlI wieku, sporządzone przez geografa inżyniera Francuza w służbie króla polskiego w latach 1630 do 1647. Na podstawie autopsji i pomiarów na miejscu nazwą — „Ukraina” objęto tam całe prawie ówczesne etnograficzne terytorium ukraińskie, nawet galicyjskie Podole i Pokucie, pozostawiając nazwę — „Ruś”, — „Russia” tylko dla środkowej Galicji, która wówczas tworzyła województwo ruskie. Do map tych dołączono obszerny opis ziemi i jej ludności, którą autor ceni jako ludność ze starą kulturą; opis utrzymany jest w duchu dla tej ludności nader sympatycznym. Moskiewskie ziemie na tej klasycznej mapie Boblana noszą nazwę — „Moskovia”. Tyle z geografii historyczno-politycznej. Nie jesteśmy jako naród wynalazkiem Niemców czy Austriaków. Nazwa — „Ukraina” jest nazwą naszą wiekową na równi z nazwą — „Ruś”, skradzioną później przez zaborczą Moskwę dopiero w w. XVIII. Nazwę — „Rusi”, jako nazwą obecnie wyłącznie historyczną, nie gardzimy, używając dzisiaj, zgodnie z naszymi potrzebami narodowymi, nazwy — „Ukraina” i — „ukraiński”.</u>
+ <u xml:id="u-68.19" who="#PBaran">Jesteśmy starym kulturalnym narodem, z oznaczonymi dążeniami kulturalnymi i politycznymi i tworzymy wszędzie jeden monolit narodowy bez względu na granice polityczne, złączony wspólnotą krwi, wspólną tradycją historyczną i obyczajami, wspólną mową oraz wspólnymi dążeniami narodowymi. Nie jesteśmy żadnym mechanicznym robotem, który rozsypuje się w kupę złomu za wyjęciem choćby jednej śrubki. Jedno jest u nas żywe ciało, jedna jest u nas żywa dusza i wszelkie sztuczne próby dzielenia nas obrócą się wniwecz.</u>
+ <u xml:id="u-68.20" who="#PBaran">W odpowiedzi na dzisiejsze przemówienie p. prezesa Wendy zaznaczam z naciskiem imieniem Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej, że nie chcemy być przedmiotem czyichkolwiek eksperymentów</u>
+ <u xml:id="u-68.21" who="#komentarz">(P. Döllinger:</u>
+ <u xml:id="u-68.22" who="#PBaran">Tego w przemówieniu p. Pułkownika nie było.), chcemy natomiast — licząc się z istniejącymi faktami — być podmiotem i współgospodarzem ziemi, na której w granicach Państwa Polskiego tworzymy większość, w formie zdobycia dla niej autonomii terytorialnej.</u>
+ <u xml:id="u-68.23" who="#komentarz">(Przerywania. Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Budzanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Od tej jeremiady ukraińskiej przejdźmy do rzeczywistości, boć przecież w Polsce narzekać na krzywdę jakakolwiek narodowość chyba naprawdę nie może. Bo i narodowi ruskiemu, Rusinom czy Ukraińcom, jak Panowie chcecie, dzieje się u nas lepiej, niż by się Wam działo tam właśnie w Rosji. Dlaczego w Moskwie nie mówicie tego, co tutaj mówicie? Bo byście się tam nie ośmielili tak mówić.</u>
+ <u xml:id="u-70.1" who="#PBudzanowski">Wróćmy do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i do zagadnienia, które mnie w tej chwili bardzo interesuje, zagadnienia roli samorządu terytorialnego. Gdyby ktoś z prasy opozycyjnej dobrze wsłuchał się w tenor dzisiejszych przemówień moich przedmówców, to chyba załamałby ręce i powiedział, że upadły wszystkie jego zarzuty o totalizmie Obozu Zjednoczenia Narodowego, o jakichkolwiek dążeniach totalistycznych, bowiem tutaj ciągle mówiło się o roli gminy, mówiło się o tym, że gmina jako podmiot ma do spełnienia wiele, że obywatel w gminie musi żyć własnym życiem i to życie swoje organizować. Coraz wyraźniej dzisiaj ujawnia się nowa rola gminy terytorialnej jako rola samodzielna, rola, której zadaniem jest zaspokojenie najistotniejszych potrzeb o charakterze lokalnym. Czy ten czynnik lokalny jest należycie zaspokojony w naszych dzisiejszych stosunkach, czyśmy się doczekali z dawna oczekiwanej decentralizacji w sprawach, które nie do zadań Państwa, lecz do zadań gminy jako pewnego określonego regionu należą? Nie. A przecież jest wiele spraw gospodarczych, oświatowych, społecznych, organizacyjnych, które dają się pomyśleć tylko jako sprawy lokalne. Należy więc ściśle rozróżnić lokalne funkcje gminy od spraw, które są wytworem współczesnego życia państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-70.2" who="#PBudzanowski">We własnych sprawach gmina powinna mieć głos decydujący, aby samorząd terytorialny był rzeczywistym samorządem, a sprawom ogólnym taż sama gmina służyć powinna tak, jak tego doktryna ustrojowo-państwowa wymaga.</u>
+ <u xml:id="u-70.3" who="#PBudzanowski">Samorząd gminny jest podstawową komórką administracyjną i organizacyjną życia publicznego; powinna być ona wyposażona we wszystkie uprawnienia, które pozwoliłyby jej w pełni realizować zadania jej zlecone jako zadania państwowe i zadania, należące do jej obowiązków, wynikających z założeń, które ją stworzyły jako główną komórkę organizowania życia obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-70.4" who="#PBudzanowski">Zwracam uwagę, że mimo wielu osiągnięć, zawalone papierową robotą gminy terytorialne nie mogą ze względu na atrybuty wyposażeniowe spełniać całkowicie swoich zadań w dziedzinie gospodarczej, opieki społecznej, budownictwa szkolnego i w dziedzinie upowszechnienia oświaty wśród młodzieży pozaszkolnej.</u>
+ <u xml:id="u-70.5" who="#PBudzanowski">P. kolega Cieplak poruszył sprawę budownictwa szkolnego. Gminy wiele wysiłków w tej dziedzinie podejmują, Znakomicie im pomaga Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych. Ale nie wszystkie gminy umieją zdobyć się na należyty wysiłek. Nie wszystkie nawet wydziały powiatowe umieją potraktować zagadnienie budownictwa szkolnego na odpowiednim poziomie w stosunku do innych zagadnień, realizowanych przez siebie. Mógłbym przytoczyć bogaty, zamożny powiat, który wydaje na rozmaite cele gospodarcze ogromne sumy, a na cele budownictwa szkolnego wstawia do swego rocznego preliminarza budżetowego dosłownie tysiąc złotych. Prawdopodobnie tak złożyły się okoliczności, które zmuszają wydział powiatowy do takiego zapreliminowania funduszów na budownictwo szkolne. Bo niewątpliwie dobra wola działaczy samorządowych wraz z przewodniczącymi samorządów terytorialnych i powiatowych istnieje, ale, jak to już poprzednicy moi mówili, źródeł dochodowych samorząd terytorialny ma zbyt mało.</u>
+ <u xml:id="u-70.6" who="#PBudzanowski">Gdyby do tego wysiłku, jaki w dziedzinie budownictwa szkolnego podejmuje społeczeństwo wraz z gminą terytorialną, z wydziałem powiatowym i Towarzystwem Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych, dodać chociażby 100.000 zł rocznie na każdy powiat, to jestem przekonany, że już przy tej pomocy moglibyśmy zakreślić realny plan budownictwa szkolnego, który zrealizowalibyśmy najwyżej w ciągu kilkunastu lat w całej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-70.7" who="#PBudzanowski">Ale nie tylko budownictwo szkolne należy do zagadnień i do obowiązków gminy. Do obowiązków gminy należy także i upowszechnienie oświaty i kultury na wsi. I o tym zagadnieniu chciałbym parę słów powiedzieć, Spójrzmy więc na dziedzinę życia oświatowego na wsi. Jest tam już świadomość, że Rzeczpospolita to nie tylko władza państwowa i obywatele w orderach. Jest tam świadomość, że Rzeczpospolita — to kraj o wielu milionach obywateli, nie tylko pałace i kamienice, ale i chałupy przysiadłe, często jeszcze i strzechą kryte, i wioski z wyboistymi drogami, na szczęście coraz rzadsze, i ciasna izba szkolna, i ciasna izba chłopska. Rzuca się w oczy obraz życia wsi, który da się ująć w mickiewiczowskie: — „Buchnęło, zawrzało i zgasło”.</u>
+ <u xml:id="u-70.8" who="#PBudzanowski">Myślę w tej chwili o tych miejscowościach, o tych wielu miejscowościach, gdzie było już wszystko: i kółko rolnicze i koło gospodyń, koła młodzieży wiciowej, siewowej, zielonej, były koła młodzieży katolickiej i Strzelec i koła polityczne i najrozmaitsze inne wyczyny. Ale w tych miejscowościach nic się znów nie dzieje i nie wiadomo kiedy dziać się będzie. Bo jakiej tam trzeba pracy, by wszystkie drogi, obejścia i izby przewietrzyć, by ludzkie myślenie przewietrzyć, uczucia oczyścić, a przede wszystkim poprawić charaktery i do służby Państwu uczynić gotowymi. Są tam zarazki, są tam mikroby tej roboty partyjnej, która długo żarła nasze życie społeczno-państwowe. Ideę służby państwowej wieś już dziś coraz bardziej rozumie, ale oczekuje życia zorganizowanego.</u>
+ <u xml:id="u-70.9" who="#PBudzanowski">Do tej pory Obóz Zjednoczenia Narodowego doraźnie przyszedł do wsi. Po raz pierwszy dopiero trafił głębiej przed wyborami. I były miejscowości, o których panowie z opozycji harcujący tutaj na konikach czy bachmatach swoich, sądzą, że to ogromna masa opozycyjna. Były miejscowości, o których się mówiło, że — nie śmiej tam, człowiecze, pójść, że tam ludzie nie wzniosą nawet okrzyku na cześć Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. I proszę Was, Panowie Posłowie, Wskażę tu takie miejscowości, które miały opinię całkowicie skomunizowanych: Dubno i Łunna, gminy nad Niemnem. Okazało się, że kiedy z tymi ludźmi pomówiliśmy, kiedyśmy do nich poszli po raz pierwszy, bo daleko mieszkają od środowisk życia społeczno-kulturalnego, to ci ludzie jednomyślnie stanęli na zew Obozu Zjednoczenia Narodowego i jednomyślnie stanęli przy Rządzie polskim. Tam byli Polacy, którym źle się działo, i tam byli nie-Polacy, tam byli katolicy i byli nie-katolicy i wszyscy jak jeden, bez żadnych kombinacyj, bez żadnej obłudy, szczerze przy Polsce wielkiej, przy Rzeczypospolitej, której przewodzi Rząd nasz, stanęli i stanąć zawsze są gotowi, kiedy wezwie ich Rząd Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-70.10" who="#PBudzanowski">Przecież w chatach naszych tętni życie, biją gorące serca dla Polski, ale jeszcze drogi pracy nie są należycie rozświetlone, jeszcze trzeba odrobić polską lukę cywilizacyjną i kulturalną, wyrównać zaniedbania. Trzeba ustawowo zorganizować oświatę wśród szerokich rzesz Judu. Dotychczas oświata ta organizowana była odgórnie, często filantropijnie. Taka metoda byłaby niewątpliwie metodą skuteczną, gdyby w pracy oświatowej, tak, jak np. w pracy militarnej, mógł decydować rozkaz, komenda, bezwzględne posłuszeństwo i dyscyplina. Wtedy grupa ludzka byłaby przedmiotem oddziaływania. Dziś jest ona także przedmiotem oddziaływania odgórnego albo przedmiotem oddziaływania społecznika, oświatowca, nauczyciela, który zaharowuje się, zdrowie swoje marnuje, ale dzięki brakowi ustawowej organizacji tej pracy należytych skutków często osiągnąć nie może.</u>
+ <u xml:id="u-70.11" who="#PBudzanowski">Ale gdzie mamy na celu wychowanie i budzenie pełniejszego człowieka, gdzie chodzi o podniesienie kultury tego człowieka, to w grę musi wejść oddziaływanie nie odgórne, ale musi człowiek, świadomy swoich własnych potrzeb kulturalnych, sam najlepiej i najpełniej te potrzeby zaspokajać.</u>
+ <u xml:id="u-70.12" who="#PBudzanowski">I tu otwiera się wielkie pole działania dla gminnych komisyj oświatowych, któreśmy już w tej Wysokiej Izbie stworzyli, które znając środowisko, odczuwając jego potrzeby, będą mogły prace te należycie organizować przez wprowadzanie odpowiednich form pracy oświatowej i przez udostępnienie odpowiedniej książki środowisku. Sprawy te jednak — wracam jeszcze raz do tej samej myśli, którą wyraziłem — wymagają odpowiedniego uporządkowania ustawowego i stworzenia odpowiednich warunków materialnych. I tu wielką rolę ma gmina terytorialna do spełnienia.</u>
+ <u xml:id="u-70.13" who="#PBudzanowski">Proces dojrzewania kulturalnego szerokich rzesz trwać będzie długo, właściwie nigdy skończyć się nie może, bo poziom ogólnej kultury stale podnosić się musi, ale podnosić się on może tylko na zdrowych podstawach organizacyjnych, które stworzyć może i powinna odpowiednia ustawa, dotycząca organizacji upowszechnienia oświaty i organizacji stałych bibliotek gminnych.</u>
+ <u xml:id="u-70.14" who="#PBudzanowski">Tylko przez upowszechnienie oświaty zrobimy człowieka, jak powiedział Wielki Marszałek do nauczycielstwa, — „lepszym, doskonalszym, silniejszym”. Zdrowa myśl obywatelska, idea, giwiazda przewodnia Państwa, musi żyć i działać, musi się ona stać powszechną, aby górując nad sprzecznymi tendencjami, wzajemnie się wzmagającymi i rywalizującymi o wpływy, kształtować naszą polską rzeczywistość, którą charakteryzować musi nie bezduszność, nie brak śmiałości, entuzjazmu i bojowości, nie wieczne kompromisy światopoglądowe, nie strach przed wszystkim i wszystkimi, nie blednica i martwota, ale wiara w wielką przyszłość Polski mocarstwowej, sprawiedliwej, szczerze demokratycznej i przy całkowitym swoim de- mokratyzmie umiejącej służyć naczelnemu dobru, jakim jest naród i Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-70.15" who="#PBudzanowski">Każdy pracownik państwowy i oświatowy, każdy pracownik samorządowy i każdy obywatel wiedzieć musi, jak jest sformułowany program Państwa, ku czemu Polska idzie — a to mówi Obóz Zjednoczenia Narodowego — i ta idea musi być ideą przewodnią jego działalności dla wspólnego dobra. Kto zaś od tej idei się uchyla, kto jej służyć nie chce, kto nie przyczynia się do powiększenia wspólnego dobra, staje sam poza nawiasem życia i tylko do siebie może mieć pretensję, że oderwał się od rzeczywistości. W dziedzinie wychowania obywatela samorząd terytorialny razem z pracownikami oświatowymi wiele ma do zrobienia.</u>
+ <u xml:id="u-70.16" who="#PBudzanowski">Przy tej okazji mimo woli nasuwa się konieczność powiedzenia paru słów na temat, który tutaj był parokrotnie poruszany, mianowicie o stosunku prasy opozycyjnej do Obozu Zjednoczenia Narodowego i tej Wysokiej Izby. Przecież to nic dziwnego, że opozycja zajmuje takie stanowisko. Przecież to jest jej rola, to jest jej robota, ona z tego żyje, to jest zupełnie naturalne. Nie dziwmy się, trzeba ją rozumieć, ale trzeba jednocześnie wykonywać to, co należy, tak jak my spokojnie z rozwagą wykonujemy i będziemy wykonywali swoje poselskie obowiązki.</u>
+ <u xml:id="u-70.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#Marszalek">Proszę Panów Posłów o zamknięcie swych przemówień w granicach 10 minut.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Onufrejczuk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#POnufrejczuk">Wysoki Sejmie! Dużo dobrej woli wykazali przedstawiciele ludności ukraińskiej Wołynia w swych deklaracjach z tej trybuny przed Wysoką Izbą. To nie były tylko słowa, bo za słowami szedł czyn w terenie.</u>
+ <u xml:id="u-72.1" who="#POnufrejczuk">Ziarno zgodnej pracy dla dobra wspólnej ojczyzny, posiane przez Wielkiego Budowniczego Rzeczypospolitej, dało piękny owoc, nad którym najlepsi synowie ziemi wołyńskiej, zorganizowani w Wołyńskim Zjednoczeniu Ukraińskim, czuwali i pomnażali to dobro.</u>
+ <u xml:id="u-72.2" who="#POnufrejczuk">Hasło wzajemnego poszanowania było niby pochodnia, z którą szło się na wieś, aby zaświecić tam również światełko i rozwiać ponury mrok, pozostawiony przez zaborcę. Ciężka to jest praca, albowiem rozszalała wichura porewolucyjna ze wschodu z bezbożnictwem i komunizmem na czele stawiała duży opór i trzeba było naprawdę wielkiego wysiłku, aby go przemóc. Lecz mimo wszystko doniesiono naczelne hasła na wieś wołyńską, zaczęły one przyświecać ludziom na wsi i dawać im warunki rozwoju ludzkiego, a Państwu pożytek, Ale przyszły inne czasy, przyszły złe czasy niepokoju, o których nie wolno nam milczeć, bo wszak jakieby złe one nie były, to powołanie się na Konstytucję i domaganie się wprowadzenia zasad i praw przez nią zagwarantowanych jest największym naszym prawem, którego legalność jest niewątpliwa i stoi poza wszelką dyskusją.</u>
+ <u xml:id="u-72.3" who="#POnufrejczuk">Stąd też: 1) wprowadzenie tolerancji religijnej w stosunki społeczne, 2) uznanie ukraińskiej narodowej odrębności i zagwarantowanie wszechstronnych praw języka ukraińskiego w państwowym życiu, 3) umożliwienie swobodnego rozwoju ukraińskiej kultury, co jest nie tylko prawem naszej ludności, ale i obowiązkiem w stosunku do niej samego Państwa, i wreszcie 4) podniesienie dobrobytu ukraińskiej ludności drogą zabezpieczenia jej interesów we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego — to są, Wysoka Izbo, najistotniejsze potrzeby ludności, którą mamy zaszczyt reprezentować. Zaspokojenie tych potrzeb leży w możliwościach Rządu, bowiem, jak zaznaczyłem, wpływają one z praw uroczyście zagwarantowanych nam Konstytucją Rzeczypospolitej. Załatwienie tych potrzeb w naszym pojęciu byłoby właśnie tą sumienną polityką kresową, którą miał na myśli największy autorytet współczesnej Rzeczypospolitej w swoim przemówieniu w mieście Równem na Wołyniu dnia 9 stycznia 1920 roku.</u>
+ <u xml:id="u-72.4" who="#POnufrejczuk">I od administracji państwowej, podległej p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, spodziewamy się poszanowania tych praw. Tymczasem w życiu codziennym dzieje się co innego. Niestety, dużo ludzi myśli i czyni teraz inaczej: że pojęcie uczciwej polityki jest koniunkturalnym, że bardzo często siła określa zasięg jej uczciwości oraz że moralny element nie może służyć za fundament polityki.</u>
+ <u xml:id="u-72.5" who="#POnufrejczuk">Pozwolę sobie zastanowić się chwilę i ogólnikowo zilustrować rzeczywistość w kilku jej fragmentach.</u>
+ <u xml:id="u-72.6" who="#POnufrejczuk">Pomimo wydanego dekretu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, normującego stosunek Państwa do Kościoła prawosławnego i jego wewnętrzny ustrój — życie Kościoła prawosławnego na Wołyniu w obecnej chwili jest w stanie chaotycznym i daje pretekst osobom niepowołanym do wtrącania się w te sprawy, co jest szkodliwe dla Kościoła i dla Państwa oraz ujemnie wpływa na normalne funkcjonowanie Kościoła. Nieuznawanie przez państwowy czynnik administracyjny naszej nazwy historycznej, narodowej i robienie z nas jakiegoś dziwoląga, jak: ruski, tutejszy, poleszuk, pomimo wydanego okólnika przez p. Ministra Spraw Wewnętrznych, ma w ostatnich czasach na Wołyniu szczególnie częste zastosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-72.7" who="#POnufrejczuk">Kwestia zatrudnienia inteligencji ukraińskiej wygląda obecnie bodajże gorzej jak kiedykolwiek. Wystarczy jeśli powiem, że w zeszłym troku było tylko około 7% zatrudnionej inteligencji ukraińskiej na Wołyniu, a nawet ściśle mówiąc prawosławnej, w samorządzie miejskim i wiejskim i że w tym troku ta liczba znacznie się zmnieszyła. I tu właśnie nie od rzeczy będzie podkreślić to dziwne nastawienie, jakie modne jest obecnie na Wołyniu, dotyczące kwestii wyznania urzędnika. Bowiem już nie narodowość, tylko religia stoi na przeszkodzie do otrzymania posady. I tym dziwniej to wygląda, bo nieraz mówią o tym ludzie, którzy zdają sobie w całej pełni sprawę, że zmuszanie człowieka do robienia ze swoim sumieniem jakiegoś kontraktu w obliczu obowiązku wyżywienia rodziny nie jest właściwą drogą do zasług i do kariery.</u>
+ <u xml:id="u-72.8" who="#POnufrejczuk">Drukowane słowo w języku ukraińskim nie dociera do wsi wołyńskiej. I to zjawisko uznajemy za szkodliwe pod każdym względem, albowiem wytwarza niewiedzę istotnego stanu rzeczy, na której żerują czynniki szkodliwe, rozsiewając różne sensacyjne słuchy, co z kolei dezorganizuje społeczeństwo i jest szkodliwe ze względów ogólnopaństwowych. Lukę wytworzoną w tej dziedzinie wykorzystuje czynnik wrogi i nasila swą wywrotową robotę.</u>
+ <u xml:id="u-72.9" who="#POnufrejczuk">Również stwierdzamy, że powódź prasy w języku rosyjskim o nastawieniach i tendencjach wszechmoskiewskich wdziera się w masy wołyńskie i szerzy tam szkodliwe wpływy. Mamy na myśli rozszerzanie gazet rosyjskich, które rozrzucane są teraz na wsi i wśród duchowieństwa, i nikt ternu nie stoi na przeszkodzie. Natomiast drukowane słowo ukraińskie ginie podczas odbywania drogi między wydawnictwem a odbiorcą.</u>
+ <u xml:id="u-72.10" who="#POnufrejczuk">To są nasze niektóre bolączki, o których usunięcie zwracam się w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-72.11" who="#POnufrejczuk">Wysoka Izbo! Koledzy posłowie, przedstawiciele ludności polskiej Wołynia, podkreślali wczoraj i przedwczoraj pozytywne ustosunkowanie się ludności ukraińskiej Wołynia do Państwa Polskiego. Stwierdzamy również to i my, i dumni jesteśmy, że nie patrząc na podenerwowanie ostatnimi zmianami, jakie zaszły w nastrojach, ludność ta zachowuje godną, milczącą równowagę, nie poddając się żadnym prowokacjom, bo głęboko wierzy, że wielka idea Wielkiego Marszałka zwycięży, i czeka, że słuszne żądania jej zostaną przez p. Ministra załatwione.</u>
+ <u xml:id="u-72.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Celewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#PCelewicz">Wysoka Izbo! P. poseł pułk. Wenda, szef sztabu Obozu Zjednoczenia Narodowego, omówił w swoim dzisiejszym przemówieniu stosunek Obozu do narodu ukraińskiego, zamieszkującego Państwo Polskie.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#PCelewicz">Na marginesie tego przemówienia mam zaszczyt w imieniu Ukraińskiej Parlamentranej Reprezentacji oświadczyć, co następuje:</u>
+ <u xml:id="u-74.2" who="#PCelewicz">Primo: Pan pułk. Wenda oświadczył dosłownie: Naród polski jest jedynym gospodarzem w swym Państwie i żadne przeszkody nie mogą stać na drodze do rozwoju i realizacji jego żywotnych interesów na obszarach mieszanej ludności. Oświadczenie to usiłuje wielomilionową ukraińską ludność, zamieszkałą w Państwie Polskim, zepchnąć do roli obywateli drugiej klasy, do przedmiotu panowania, a w dodatku oświadczenie to stoi w rażącej sprzeczności z art. 1 ust. 1 kwietniowej Konstytucji. Artykuł ten mówi dosłownie: Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-74.3" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-74.4" who="#PCelewicz">Ludność ukraińska w Państwie Polskim jest ludnością autochtoniczną, zamieszkałą na tych terytoriach od wieków. Ludność ukraińska nie da się zepchnąć do roli obywateli drugiej klasy i walczyć będzie o realizację równych obywatelskich praw we wszystkich dziedzinach społecznego życia.</u>
+ <u xml:id="u-74.5" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
+ <u xml:id="u-74.6" who="#PCelewicz">W tej walce opierać się będziemy o postanowienia kwietniowej Konstytucji, którą dał Polsce w swej ostatniej woli, jako granitowy fundament Państwa, Wielki Marszałek. Wielka dynamika i uświadomienie narodu ukraińskiego dopomoże nam do zwycięstwa, gdyż nie ma takiej siły zdolnej do sprowadzenia nas do roli helotów.</u>
+ <u xml:id="u-74.7" who="#komentarz">(Głos: Jakiego zwycięstwa?)</u>
+ <u xml:id="u-74.8" who="#PCelewicz">— Do zwycięstwa o zrealizowanie artykułu pierwszego Konstytucji, że Państwo Polskie jest dobrem wszystkich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-74.9" who="#PCelewicz">Secundo: Historia wszystkich czasów wszędzie i zawsze stwierdza, że w stosunkach między mniejszością a większością, między narodem państwowym a narodem-mniejszością, klucz do sytuacji politycznej dzierży naród państwowy. Od jego stanowiska, od jego polityki, od jego programu działalności, od jego umiejętności rządzenia i mądrości stanu zależy współżycie czy walka. Nie możemy się przeto zgodzić z poglądem p. pułk. Wendy, że od ludności ukraińskiej zależy wybór środków, jakie Państwo będzie wobec niej stosować.</u>
+ <u xml:id="u-74.10" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-74.11" who="#PCelewicz">Tertio: P. pułk. Wenda skwalifikował ukraińskie przemówienia w tym Sejmie jako demonstracje, jako metodę nieuzasadnionej obrony przez nieuzasadnione natarcie. Zastrzegamy się stanowczo przeciwko takiemu obrażającemu nas twierdzeniu. Spełniamy w tym Sejmie, jako przedstawiciele narodu ukraińskiego, ciężki, odpowiedzialny i niewdzięczny obowiązek, staramy się doprowadzić do zaistnienia normalnych stosunków między obu narodami. Obowiązek ten spełniamy zgodnie z naszym sumieniem i w najlepszej wierze i sądzimy, że postępujemy zgodnie nie tylko z interesem narodu ukraińskiego, ale także w interesie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-74.12" who="#komentarz">Sytuacja nasza w tym Sejmie jest nad wyraz trudna. Doszło do tego, że mimo 20-letniego wspólnego bytowania w granicach Państwa, wielu panów posłów Polaków nie może pogodzić się z faktem istnienia narodu ukraińskiego i demonstruje głośno przeciwko używaniu tego terminu przez naszych posłów.</u>
+ <u xml:id="u-74.13" who="#PCelewicz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#Marszalek">P. Jóźwiak ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#PJozwiak">Wysoki Sejmie! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, chciałbym przede wszystkim powrócić do oświadczenia, które tu na tej sali padło dziś rano z ust p. posła Trockenheima, który wyraźnie nam oświadczył: Naród żydowski, który korzysta z prawa azylu przez 800 lat...</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#komentarz">(Głosi Tego nie powiedział.)</u>
+ <u xml:id="u-76.2" who="#PJozwiak">Powiedział: 800 lat mieszka tutaj — nie zamierza emigrować i nie zamierza też żadnych środków ku temu podjąć, żeby emigrację przygotować, nie uważa w ogóle, że wola Narodu Polskiego, wszystkich obozów, bo i obozu opozycji i obozu Zjednoczenia Narodowego jest w tym wyjątkowo zgodna, że dom polski jest za mały i w tym domu nie ma miejsca dla mniejszości narodowości żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-76.3" who="#PJozwiak">Ja uważam, że to oświadczenie p. pos. Trockenheima absolutnie nie przysłuży się narodowi żydowskiemu. Ja uważam, że wygłaszanie tutaj takich deklaracyj przyczynia tylko szkodę jemu i utrudnia także działalność Rządu. I potem Panowie się nie dziwcie, że będą ekscesy, jeżeli Panowie takie stanowisko zajmujecie.</u>
+ <u xml:id="u-76.4" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-76.5" who="#PJozwiak">Ja ich nie urządzałem jeszcze w moim życiu. Niech Panowie wiedzą, że dom Polski jest za ciasny, że nasze dzieci śpią na ziemi i wy musicie się wyprowadzić, nie my.</u>
+ <u xml:id="u-76.6" who="#PJozwiak">P. poseł Trockenheim wspominał dalej o tym, że Żydzi brali udział w zdobyciu Zaolzia. Faktycznie tak jest, ale brali udział w tym zdobyciu przede wszystkim kupując zapasy od tamtejszych kupców i później puszczając je na pasek</u>
+ <u xml:id="u-76.7" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ <u xml:id="u-76.8" who="#PJozwiak">i zarabiając grube pieniądze. To mogą stwierdzić organy administracji państwowej. Tak, braliście udział i wybitny udział w zdobyciu tego Śląska Zaolziańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-76.9" who="#PJozwiak">Proszę Wysokiej Izby! Przechodząc do dalszych zagadnień, chciałbym zwrócić uwagę p. Premiera na pewną lukę w naszym ustawodawstwie o pasie granicznym. Ustawa o pasie granicznym dotychczas, przynajmniej na terenach ziem zachodnich, nie może być dostatecznie wykonywana, gdyż posiada pewną lukę. Pan wojewoda ma prawo odmówić zezwolenia, ale ustawa nie powiada, jak tego, kto wszedł w posiadanie ziemi, z tego posiadania wyzbyć, a w posiadanie może każdy wejść, kto zrobi odpowiedni kontrakt. I dlatego dziś jest stan taki, że setki ludzi, którym panowie wojewodowie odmawiali przewłaszczenia nieruchomości, siedzą na tych nieruchomościach i nie myślą się z nich wyprowadzić, czekając na dalsze pobudki, przychodzące z zewnętrz granic Rzeczypospolitej. Jest to stan anormalny i chcąc, żeby ta ustawa dobrze działała, musi być w tym punkcie bezwzględnie znowelizowana.</u>
+ <u xml:id="u-76.10" who="#PJozwiak">Chciałbym dalej poprosić p. Premiera i zwrócić uwagę na pewne niedociągnięcia, powiedzmy na pewne pomieszanie pojęć, co jest zasługą a co jest obowiązkiem obywatela Rzeczypospolitej. Na skutek apelu p. Premiera o przedstawienie do odznaczenia list osób przez władze administracji ogólnej, przez organizacje społeczne, nastąpiła ogromna ilość tych podań i p. Premier obdarowywał te osoby w dobrej wierze, uważając, że te osoby faktycznie się Państwu Polskiemu zasłużyły. Ja w niektórych wypadkach muszę stwierdzić, że jednak niektóre osoby, które otrzymały odznaczenia, nawet kardynalnych obowiązków wobec Rzeczypospolitej Polskiej nie wypełniły i nie płaciły podatku przez iks lat, przesuwały swoją własność na trzecie osoby, chcąc się uchylić od egzekucji skarbowej. A znam też takie wypadki, gdzie uchylali się od pewnej akcji społecznej i to systematycznie, jak np. od Pomocy Zimowej. Obdarowywanie właśnie takich osób Krzyżami Zasługi musi wywrzeć w społeczeństwie niezadowolenie, tym więcej że z drugiej strony w Wielkopolsce mamy mnóstwo zasłużonych powstańców, których podania o nadanie im Krzyża Zasługi ze względów formalnych przez Kapitułę Krzyża i Medalu Niepodległości nie mogły być uwzględnione i dotychczas nie zostały uwzględnione.</u>
+ <u xml:id="u-76.11" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów p. Sławoj Składkowski: Jakto, 2.000 powstańców otrzymało odznaczenia.)</u>
+ <u xml:id="u-76.12" who="#PJozwiak">Nie wszyscy, Panie Premierze.</u>
+ <u xml:id="u-76.13" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów p. Sławoj Składkowski: Nie wszyscy od razu mogą dostać. Niech Pan Kolega wpierw dobrze się dowie, a potem mówi.)</u>
+ <u xml:id="u-76.14" who="#PJozwiak">Panie Premierze, zostało masę osób, które złożyły podania do rozpatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-76.15" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów p. Sławoj Składkowski: Zawsze zostają, nie ma takich odznaczeń, ażeby wszyscy dostali.)</u>
+ <u xml:id="u-76.16" who="#PJozwiak">Dalej chciałbym tu Panu Premierowi przypomnieć, że masa Polaków za granicą, którzy kolosalny obowiązek wojskowy w czasie zarania odrodzonego Państwa spełnili, nie została dotychczas odznaczona. Mówię tu o ochotnikach armii amerykańskiej. Takie żale do mnie doszły, Panie Premierze.</u>
+ <u xml:id="u-76.17" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów p. Sławoj Składkowski: Niech Pan ich poda, będą odznaczeni.)</u>
+ <u xml:id="u-76.18" who="#PJozwiak">Dobrze, Panie Premierze, bardzo dziękuję Panu Premierowi, że Pan Premier tę kwestię załatwi nareszcie.</u>
+ <u xml:id="u-76.19" who="#PJozwiak">Chciałbym dalej poruszyć jeszcze jedno zagadnienie, mianowicie zagadnienie ordynacji wyborczej. Zagadnienie nowej ordynacji wyborczej uważa społeczeństwo polskie jako zagadnienie pilne, zagadnienie, którego rozwiązanie ciąży na Wysokiej Izbie. Uważam, że pewne wytyczne muszą być przy nowej ordynacji wyborczej, a mianowicie ta wytyczna, że w wewnętrzne spory między Polakami nie mają się mieszać trzecie osoby. I dlatego nieodzownym warunkiem nowej ordynacji wyborczej muszą być kurie narodowościowe, musi być kuria żydowska z osobnymi listami i z osobnymi lokalami wyborczymi, musi być zagwarantowany stan polskiego posiadania na ziemi czerwieńskiej i na kresach wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-76.20" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
+ <u xml:id="u-76.21" who="#PJozwiak">Na razie ta kuria, a później przyjdzie jeszcze co innego.</u>
+ <u xml:id="u-76.22" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-76.23" who="#PJozwiak">Chciałbym jeszcze tu poruszyć pewien przykry fakt, przypomnieć go Wysokiej Izbie — p. poseł Skrypnyk w jednym ze swoich przemówień uważał za wskazane zadenuncjować kolegę, którego nawet ja osobiście nie znam, o pewne poglądy i kontakty polityczne. Ja uważam, że nie jest wstydem i nie było wstydem w Polsce być nacjonalistą, gdyż największym nacjonalistą w Polsce był nasz Wódz Józef Piłsudski, bo gdyby nie był nacjonalistą, to by dziś Polski nie było. Więc wskazywanie na kogoś z trybuny sejmowej, że jest nacjonalistą, uważam za niesłuszne, tym więcej że p. poseł Skrypnyk nie miał do tego żądnego prawa, podpisawszy wniosek o oderwanie ziemi czerwieńskiej od Polski i nie ma prawa się mieszać w wewnętrzne spory pomiędzy Polakami.</u>
+ <u xml:id="u-76.24" who="#komentarz">(P. Skrypnyk: Ja protestuje przeciw takiej insynuacji.)</u>
+ <u xml:id="u-76.25" who="#PJozwiak">Pan może protestować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, o takim wniosku nic nie słyszeliśmy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#PJozwiak">Polska myśl narodowa nie jest własnością jednego stronnictwa, jest własnością wszystkich Polaków, którzy z nauki historii naszej ojczyzny wyciągnęli odpowiednie wnioski, aby historia upadku Rzeczypospolitej więcej się nie powtórzyła.</u>
+ <u xml:id="u-78.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Pietrzak.</u>
+ <u xml:id="u-79.1" who="#Marszalek">P. Pietrzak: Wysoki Sejmie! P. referent Wicemarszałek Długosz jako sprawozdawca budżetowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wypowiedział następujące zdanie: — „Czas skończyć z separatyzmem na Śląsku”. Wypowiedzenie to wywołuje pewną nieufność do Judu śląskiego. Więc oświadczyć pragnę, że lud śląski nigdy nie uprawiał separatyzmu i takowego uprawiać nie będzie. Już na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Skarbu złożyłem oświadczenie, że Śląsk jest częścią Państwa Polskiego i z tego tytułu ma obowiązki, od których się nie uchyla, jak również nie uchyla się od żadnych ofiar na cele kulturalno-oświatowe. Jeżeli chodzi o składkowanie na takie cele, jak Fundusz Obrony Morskiej, Pomoc Zimowa, Opieka nad matką i dzieckiem, pomoc obywatelom naszym poza granicami Państwa Polskiego i budowa szkół, to Śląsk zawsze był na pierwszym miejscu. I tu udowodnię, że daleki jest od jakiegokolwiek separatyzmu i spełnia to zadanie, jakie spełnić winien każdy obywatel w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Stwierdzam również z tego miejsca, że powrót Śląska do Macierzy był dość trudny; po tak długiej niewoli trzeba było chwytać trzykrotnie za broń, ażeby sobie utorować drogę powrotu do Ojczyzny —</u>
+ <u xml:id="u-79.2" who="#Marszalek">Poza tym był plebiscyt, w którym trzeba było nie tylko mówić głośno, ale również i pisać — „Polska” na karteczkach, To słowo — „Polska” napisało 460.000 Polaków, obywateli tej cennej ziemi śląskiej i tą karteczką przyczynili się do rozszerzenia granic Rzeczypospolitej Polskiej. Nie tylko do rozszerzenia, ale wchodząc w ramy granic Rzeczypospolitej Polskiej, zabrali swój dorobek, zabrali to, co im się słusznie należało jako ich praca wykonywana u zaborcy. Przynieśli ze sobą ten tak koniecznie potrzebny naszej Ojczyźnie skrawek ziemi, obfitujący w węgiel i huty żelazne i cynkowe, żeby przez to wyposażyć naszą Ojczyznę w to, co jej dać powinni. Za tę pracę obywatelską spotkała lud śląski dzisiaj pewna niespodzianka i rozczarowanie przez wypowiedzenie p. Wicemarszałka, dającego nam przydomek separatystów. Słowo separatyzm oznacza, jakobyśmy nie łączyli się z całością narodu polskiego. Wobec tego, że to wypowiedzenie mogłoby spowodować pewne nieporozumienie na zewnątrz, a w szczególności u Judu śląskiego, i mogłoby być źle zrozumiane, dlatego w imieniu swoim i imieniu moich kolegów posłów, zasiadających tu w tej Wysokiej Izbie, oświadczam, że zastrzegamy się stanowczo przeciwko takiemu wypowiedzeniu i proszę, ażeby w przyszłości unikać podobnych zadrażnień pomiędzy ludem śląskim a sąsiadującym województwem, które reprezentuje również p. Wicemarszałek Długosz.</u>
+ <u xml:id="u-79.3" who="#Marszalek">Zatarte zostały granice i drogowskazy zostały zniesione, jesteśmy jednym narodem, chcemy ponosić wszyscy razem to, czego Polska od nas żąda, ale chcemy być braćmi dla całości Narodu i Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-79.4" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-79.5" who="#Marszalek">Głos ma p. Skwarczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#PSkwarczynski">hucznymi oklaskami):* Wysoka Izbo! Chcę w krótkim przemówieniu określić stosunek Obozu Zjednoczenia Narodowego, jego Klubu Parlamentarnego i mój do sprawy reformy wyborczej. Sprawa ta została tutaj poruszona, a nadano jej ze strony niektórych mówców dziwne i specyficzne oświetlenie. Uważam, że niektórzy panowie albo mają krótką pamięć, albo też nie czytali orędzia Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Dla przypomnienia przeczytam to orędzie o rozwiązaniu Izb.</u>
+ <u xml:id="u-80.1" who="#PSkwarczynski">„Od czasu ostatnich wyborów do Izb ustawodawczych nastąpiły w życiu wewnętrznym Polski istotne przemiany, miały miejsce nowe, a doniosłe inicjatywy w dziedzinie stojących przed społeczeństwem zadań, wzrosło w szerokich masach narodu zrozumienie potrzeby czynniejszego współudziału w pracy dla Państwa. Uznałem tedy za wskazane odnowienie składu tych Izb, ażeby mogły one w pracy swej dać pełniejszy wyraz nurtujących w społeczeństwie prądów. Od nowych Izb ustawodawczych oczekiwać będę zajęcia stanowiska w sprawie ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu. W związku z powyższym na podstawie art. 13 ust. (2) pkt. h) ustawy konstytucyjnej rozwiązuję Sejm i Senat z dniem dzisiejszym.” Ja nie czuję się powołanym do interpretowania słów Pana Prezydenta i biorę je tak, jak one zostały ogłoszone. Nie są tu określone ani terminy uchwały o ordynacji wyborczej, ani też nie jest powiedziane, że ten Sejm jest powołany li tylko do tego celu, ażeby tę ordynację wyborczą uchwalić.</u>
+ <u xml:id="u-80.2" who="#PSkwarczynski">Obóz Zjednoczenia Narodowego, na skutek bojkotu wyborów przez partie opozycyjne, został postawiony w sytuacji takiej, że w tych Izbach właściwie jedynie nasz Obóz decyduje o tym, jak będzie rozpatrywać sprawę ustawy wyborczej i w jakim czasie ją opracuje.</u>
+ <u xml:id="u-80.3" who="#PSkwarczynski">Zmiany ustawy wyborczej domagały się były głównie wszystkie partie opozycyjne, które do tej Izby wejść nie zechciały. Musimy więc my, Obóz Zjednoczenia Narodowego tak przepracować ordynację wyborczą, by uwzględnić życzenia naszego społeczeństwa, nawet z opozycją włącznie. Uświadamiamy sobie dokładnie trudność tego zadania, bo skoro my ordynację wyborczą uchwalimy, a nieobecni tutaj powiedzą, że ta ordynacja im nie odpowiada, to znowu zbojkotują wybory i będzie dalej ta sama sytuacja — i w kółko Macieju.</u>
+ <u xml:id="u-80.4" who="#PSkwarczynski">Praca, która jest przed nami, jest więc pracą poważną. Na zebraniu naszego Klubu miałem sposobność o tej sprawie słów kilka powiedzieć i wyraziłem się tam, że zastrzegamy się, iż nie będziemy pracować nad jakąś tymczasową ordynacją wyborczą. Zostało to przez prasę podchwycone i powiedziano, że przecież każdy Sejm ma prawo ordynację wyborczą zmieniać, więc każda jest tymczasowa. Oczywiście. O Konstytucji też można by powiedzieć, że jest tymczasowa, bo Sejm ma też prawo tę Konstytucję zmieniać — wprawdzie inną większością głosów, ale też ma prawo.</u>
+ <u xml:id="u-80.5" who="#PSkwarczynski">Rozważmy tu liczne sugestie, narzucane nam, Obozowi, z zewnątrz w licznych rozmowach i artykułach prasy, że winniśmy uchwalić ordynację wyborczą tymczasową, byle tylko zadowolić opozycję i skłonić ją do wzięcia udziału w wyborach. Na tej podstawie wybrana Izba miałaby, jako pełna reprezentacja ludności, uchwalić prawdziwą ordynację wyborczą i będziemy mieli sobie rok po roku ciągłe wybory, nieustanne wybory. O, będzie pięknie! Przeciw temu wypowiadamy się stanowczo. Sądzę, że orędzie Pana Prezydenta wyraźnie mówi, że te właśnie, ostatnio wybrane Izby, mają rozpatrzyć kwestię ustawy wyborczej, a nie tymczasowej, lecz przemyślanej i trwałej.</u>
+ <u xml:id="u-80.6" who="#PSkwarczynski">Jeszcze jedno słowo wyjaśnienia p. Dudzińskiemu, niestety nieobecnemu. P. Dudziński mówił tu, żeśmy w agitacji wyborczej obiecywali od razu zmienić ordynację wyborczą. Chcę stwierdzić stan faktyczny: wkrótce po orędziu Pana Prezydenta z dnia 13 września, bo dnia 19 września miałem sposobność przemawiać na zebraniu w Łucku i przemówienie to było przez całą prasę polską wydrukowane, a więc chyba doszło do świadomości tak wybitnego polityka, jak poseł Dudziński. Mówiąc tam o pracach przyszłych izb nad ordynacją wyborczą, powiedziałem tak: — „Żąda Pan Prezydent Rzeczypospolitej, by Izby ustawodawcze wypowiedziały się w sprawie ordynacji wyborczej. Nie rzucamy obietnic ani frazesów, ustawa będzie wypracowana. Wymaga to długiej pracy. Niech więc przyszłe Izby pracę tę wykonają”. Czy to już zapowiedź, że my tak sobie prędziutko, szast, prast ordynację wyborczą uchwalimy? Może nieobecny tu p. poseł Dudziński przeczyta sobie w prasie albo tutaj ze stenogramu moje przemówienie i da na to odpowiedź. Mnie się zdaje, że to było to samo stanowisko, które zajmujemy i dzisiaj, że pracować będziemy nad dobrą ordynacją wyborczą, rozpracowywać i uchwalimy ją taką, by solidnie zobowiązania swoje względem Państwa i w myśl zleceń Pana Prezydenta Rzeczypospolitej wykonać.</u>
+ <u xml:id="u-80.7" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#Marszalek">Nikt więcej nie jest zapisany do głosu. Czy Pan Referent zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-81.1" who="#komentarz">(P. Długosz:</u>
+ <u xml:id="u-81.2" who="#Marszalek">Proszę.)</u>
+ <u xml:id="u-81.3" who="#Marszalek">P. referent ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#PDlugosz">Wysoki Sejmie! Dziś p. poseł Dudziński w swoim przemówieniu omawiając sprawę żydowską wymienił parę osób, które pracują w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i mają być rzekomo pochodzenia żydowskiego. Otrzymałem w tej materii dowody. Przede wszystkim od p. dyrektora departamentu Hausnera otrzymałem metryki, które mam w ręku, na podstawie których mogę stwierdzić, że od trzech pokoleń jest on katolikiem, jak również jego rodzina i nigdy Żydem nie był. Takież oświadczenie i metrykę z r. 1919 otrzymałem od p. radczyni Scheinkönigowej. Dla sprostowania te rzeczy podaję do wiadomości Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-82.1" who="#komentarz">(P. Döllinger: Panie Referencie, takie wystąpienie należy napiętnować.)</u>
+ <u xml:id="u-82.2" who="#PDlugosz">Jednocześnie chcę zaznaczyć, że p. dyrektor departamentu Hausner ma brata księdza, wydaje książki religijne, między innymi współpracował w wydaniu książki, którą mam tu w ręku: — „Dzieje biblijne”, wydane przez księdza Józefa Boczara.</u>
+ <u xml:id="u-82.3" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Dziś tutaj podczas debaty padły ze strony p. posła Dudzińskiego słowa, których już dawno ta Izba nie słyszała. Mianowicie padł frazes, że Polska staje się coraz bardziej państwem policyjnym. Powiedział więcej, fakt ten nie nastręcza już żadnej wątpliwości. Istnieje nawet pewien termin, który określa tego rodzaju politykę, jako politykę — „golędzinowską”. Chciałbym, abyśmy się chwilę zastanowili nad tym słowem. Jeżeli mówi się o państwie policyjnym, to można rozumieć przez to, że jest nadmierna ilość policji. Tego nie ma. Boć sam p.</u>
+ <u xml:id="u-82.4" who="#PDlugosz">Dudziński powiedział, że jednak policji nie ma tak dużo. Ja w referacie, który koledzy otrzymali, podkreśliłem to wyraźnie, że jest duża ilość posterunków nieobsadzonych, że ludność domaga się coraz bardziej, ażeby była zabezpieczona przed różnymi przestępstwami. Dalej jeżeli wezmę cyfry, które charakteryzują jaka ilość mieszkańców przypada w innych państwach na jednego policjanta, to znowu będziemy mieli dowód, jak Polska pod tym względem stoi jeszcze daleko od innych państw. A więc, na jednego policjanta w Turcji wypada 341,2, w Austrii 413,7, w Węgrzech 420,34, w Niemczech 485 mieszkańców — mówię w cyfrach okrągłych — w Portugalii — 610, w Ameryce Północnej — 833, w Grecji — 847, w Polsce — 1166. Gdzież tu może być mowa o tym, że policji jest za dużo w Polsce?</u>
+ <u xml:id="u-82.5" who="#PDlugosz">Jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę obszar, warunki komunikacyjne, w jakich policja pracuje, to niewątpliwie stwierdzić trzeba, że pod tym względem nie ma jakichkolwiek przerostów, przeciwnie, raczej należy jeszcze ten aparat policyjny wzmocnić, jeżeli on ma swoją rolę należycie pełnić.</u>
+ <u xml:id="u-82.6" who="#PDlugosz">Ale ktoś może postawić jeszcze inne pytanie: Sprawa nie polega na ilości policji, ale na funkcji, jaką spełnia policja. Proszę Wysokiej Izby, wszyscy już niejednokrotnie o tym mówiliśmy, że aparat policyjny jest przeciążony. Przecież policja ma zapewnić bezpieczeństwo, ma zabezpieczyć spokój i ład w Państwie, spełnia rolę porządkową, spełnia tego rodzaju funkcje, których w innych państwach policja nie spełnia. I tej pracy przybywa coraz więcej. Wystarczy powiedzieć, że ustawa o szkodach w lasach, polach znowu nakłada specjalne ciężary i obowiązki na policję. I ta policja jest przeciążona istotnie pracami, które nie należą do niej.</u>
+ <u xml:id="u-82.7" who="#PDlugosz">Może być jeszcze trzecia kwestia — w czyich rękach jest ten aparat, kto nim dysponuje. Proszę Wysokiej Izby! Przecież wiemy, że policja jest w dyspozycji Ministra Spraw Wewnętrznych. Jest to Komenda Główna Policji. Dzisiaj tu pod adresem p. Premiera padało dość dużo komplementów, padało dość dużo życzliwych słów. Przecież i p. poseł Dudziński powiedział, że za tego rodzaju stan w 100% nie można winić p. Premiera. A więc jeżeli tak jest, jeżeli ma się zaufanie do tego czynnika, który tym aparatem dysponuje, to musimy się zgodzić jeszcze i na inną rzecz, że jeżeli jest stworzona policja, która stanowi pewne zwarte szeregi, policja w Golędzinowie, to musimy sobie odpowiedzieć na jedno pytanie, czy policja ma służyć do tego, żeby w pewnych wyjątkowych okolicznościach, przy jakichśkolwiek, powiedzmy, strajkach miała używać broni palnej? Czy mają koniecznie padać ludzie zabici? Mnie się zdaje, że nie. Istnieją środki prewencyjne, którę winny być tak zastosowane, by śmiertelnych wypadków nie było. Gdyby p. poseł Dudziński żadał sobie trud i przeczytał mój referat, to ja tam, gdzie mówię o bezpieczeństwie w Państwie, podałem cyfry, podałem ilość zatrudnionych robotników przed paru laty i w ostatnim czasie. Podałem ilość strajkujących ludzi, podałem jakie zakłady, jakie strajki były i wszystkie przytoczone cyfry wyraźnie świadczą o tym, że nastąpiła znaczna poprawa. Co więcej , nikt nie notuje od dwóch lat, aby były jakiekolwiek wypadki jakichś demonstracyj ulicznych, w których byliby zabici. Przed tego rodzaju wypadkami zabezpiecza policja, która jest zgrupowana w szeregach w Golędzinowie. Etatów tej policji jest w tej chwili przewidzianych na 10 kompani) rezerwowych, w tym jest przewidziane 20 etatów oficerskich, 1.500 szeregowców. W istocie jest 14 oficerów i 1003 szeregowców. Nadto przewidziane są dwa szwadrony, w tym czterech oficerów i 186 koni, de facto to jest 2 oficerów i 185 koni. Mnie się wydaje, że to, co zostało zorganizowane w Polsce, nie jest jakimś zjawiskiem odosobnionym, nie jest wymysłem polskim. Gdybyśmy wzięli Francję, to przecież we Francji istnieje 60 tysięczna gwardia narodowa, która spełnia rolę tę, jaką u nas policja golędzinowska, i nikomu na myśl nie wpadło, żeby powiedzieć, że Francja jest państwem policyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-82.8" who="#PDlugosz">Dalej p. poseł Dudziński, rozpatrując sytuację w swoim przemówieniu, powiedział, że z tych zwycięstw i sukcesów międzynarodowych, jakie w zeszłym roku jako Państwo osiągnęliśmy, należy wyciągnąć konsekwencje. Użył słów następujących: — „Zgadzam się z Kolegą Sanojcą, że ścierają się z sobą dwie metody, metoda ciężkiej odpowiedzialnej pracy i metoda względnie łatwego bujania”.</u>
+ <u xml:id="u-82.9" who="#PDlugosz">Wysoka Izbo! Nie wiem, co miał na myśli p. poseł Dudziński. Bo jeżeli wszyscy zwracali się z uznaniem do p. Premiera, do p. Ministra Spraw Wewnętrznych i podkreślali jego pracę, to wydaje mi się, że przecież to powiedzenie, to' słowo — „bujanie” nie może się odnosić w tym wypadku do p. Ministra. Raczej odwrotnie, jest ktoś inny, kto buja. Ten, kto powiedział mowę i wyszedł. To jest, mnie się wydaje, ta metoda, która w naszym życiu politycznym niejednokrotnie odgrywa dość poważną rolę. Dzisiaj rano przemawiając powiedziałem, że istnieje jeszcze fałsz i obłuda i to istotnie jest ta metoda, która niejednokrotnie charakteryzuje nasze poczynania polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-82.10" who="#PDlugosz">A dalej drugie powiedzenie. Czy trzeba zaprzęgnąć naród do ciężkiej, odpowiedzialnej pracy? Jako przykład tego, że się nie szanuje obywatela i tego złego stosunku Rządu do ludności p. Dudziński przytoczył wypadek szupasowania jednego z agitatorów z pewnego powiatu województwa lubelskiego. Ja nie znam tego wypadku, nie mogę go charakteryzować. Ale mnie utkwił w pamięci jeden moment, kiedy p. poseł Dudziński powiedział, że był to instruktor jedwabniczy. Wysoka Izbo, zapytuję, czy istotnie trzeba instruktora jedwabniczego gdzieś z Krakowa czy z jakiej innej miejscowości przysyłać do województwa lubelskiego, do powiatu biłgorajskiego na wybory gromadzkie? Ja znam taki wypadek z innego województwa, gdzie ludność wiejska po przyjeździe tego rodzaju agitatora, który gdzieś z nieznanych okolic przyjeżdżał, jeździł i podpalał dom za domem, zwracała się do nas: ludzie, na miłość Boską, mówicie o silnym Rządzie, a czemuż pozwalacie na to, żeby agitację prowadzić taką, która musi się skończyć wybuchem. Trzeba temu zaradzić. Nie chcę tłumaczyć tego wypadku, nie jest to moją rzeczą, ale mówię na podstawie obserwacji zjawisk, które się nieraz w życiu spotyka, że tego rodzaju wypadki są i że jeżeli się nie zapobiegnie tego rodzaju akcji, to może się to skończyć krzywdą nie dla nikogo innego, jak dla tejże ludności. Nie przytoczył tu p. poseł Dudziński wypadku, aby właśnie w tamtym powiecie kogoś skrzywdzono. Przeciwnie, usuwa się jednostkę, która jest jednostką szkodliwą, złą, która może w pewnym wypadku wywołać pożar, a taka praca niechybnie musi być surowymi środkami wstrzymana.</u>
+ <u xml:id="u-82.11" who="#PDlugosz">Pyta dalej p. poseł Dudziński, jak sobie wyobrażamy pracę. Wysoka Izbo! Jutro mija tydzień, kiedyśmy obchodzili 20-lecie istnienia Sejmu Rzeczypospolitej. Po raz pierwszy w dziejach Sejmu Rzeczypospolitej zjawił się w Sejmie Pan Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z Naczelnym Wodzem Marszałkiem Śmigłym Rydzem. Wydaje mi się, że to jest dowód wielkiego uznania, że to jest rzecz, która niewątpliwie powinna być odpowiednio przez społeczeństwo i Izbę oceniona.</u>
+ <u xml:id="u-82.12" who="#PDlugosz">W przemówieniu p. Marszałka słyszeliśmy charakterystykę tych rzeczy, które się dokonały w ciągu 20 lat. Polska, która powstała z niewoli, Polska rozbita na trzy zabory, Polska bez armii, Polska bez urzędów, bez kolei, bez pieniędzy i Polska po 20-leciu — ten, kto patrzy oczyma uczciwymi, musi powiedzieć, że Polska dokonała wielkich rzeczy. I jeżeli dzisiaj Obóz Zjednoczenia Narodowego nawołuje do zwartości, do sprzęgnięcia sił i mówi, że należy wyciągnąć konsekwencje z sytuacji, z tych sukcesów, któreśmy uzyskali w roku zeszłym, to na jakiej drodze? Na drodze pracy uczciwej i rzetelnej. P. poseł Dudziński ma możność poprzeć tę pracę przez wstąpienie do szeregów Obozu Zjednoczenia Narodowego. Ja wiem, że w Polsce opozycja popłaca, wiem, że jest w Polsce łatwiej zdobyć sobie popularność krytyką niż pracą rzeczową i twórczą. Ale przecież ta praca, którą my wykonujemy i na którą idziemy, jest niełatwa.</u>
+ <u xml:id="u-82.13" who="#PDlugosz">I nie można w tej chwili dyskontować tego, co się dzisiaj w prasie pisze i co się mówi, bo przecież przypomnijmy sobie, proszę Wysokiej Izby, weźmy dzienniki z ostatnich paru dni. Powszechnie się przygotowywało to przedpole walki, mówiło się, że dopiero tutaj na tej trybunie pokażą się ci ludzie, którzy mają podnieść poziom pracy parlamentarnej, ci, którzy dopiero mają przekonać społeczeństwo, jaki jest stosunek społeczeństwa do Sejmu. Ale wydaje mi się, że tego rodzaju przemówienia, jak te, które tu słyszeliśmy wczoraj i dzisiaj, te przemówienia właśnie, które niejednokrotnie ze strony tzw. niezależnych posłów tutaj padały, bynajmniej nie świadczą o tym, żeby oni szli po tej twardej drodze, jaką my kroczymy. A niewątpliwie ta droga jest twarda i ciężka, bo trzeba iść do szerokich mas społeczeństwa, iść do mas wiejskich i robotniczych, iść do miast i przekonywać, że dzisiaj stosunek obywatela do policjanta polskiego musi być inny niż za czasów zaborczych, że policjant polski spełnia ciężką rolę, bo musimy się zgodzić na jedną rzecz, że Państwo ma prawo przymusu do obywateli nieposłusznych, że Państwo ma prawo zmusić obywatela do wykonywania takich czy innych funkcyj i obowiązków w stosunku do Państwa i nie wolno przechodzić nad tym do porządku dziennego, a policja spełnia niewątpliwie swój ciężki obowiązek, trzeba stwierdzić to zupełnie obiektywnie, zresztą wyraz temu dali koledzy posłowie w swoich przemówieniach.</u>
+ <u xml:id="u-82.14" who="#PDlugosz">I dlatego wydaje mi się, że ten, kto chce patrzeć na przyszłość naszego narodu, wie, że nas czeka praca ciężka, wie, że jeszcze trzeba wiele rowów zasypać, że trzeba wiele niedokładności usunąć, ale można to zrobić tylko przez wzajemne zaufanie, przez krytykę, rzetelną i uczciwą, ale jednocześnie przez odwagę, ażeby pochwalić to, co istotnie w tym Państwie, w tym narodzie, w tym społeczeństwie się dokonywa.</u>
+ <u xml:id="u-82.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-82.16" who="#PDlugosz">Jeżeli chodzi o sprawę, która specjalnie od paru dni nabrała tak jaskrawego wyrazu — atak o sprawę ordynacji wyborczej, to sądzę, że dzisiejsze oświadczenie Szefa naszego Obozu kładzie kres tendencyjnym oświetleniom prasowym. Nie idąc na drogę wyścigu, nie uznajemy tego rodzaju ultimatum, jakie zostało dzisiaj rzucone, że jeżeli Obóz Zjednoczenia Narodowego do 18 marca nie zgłosi projektu ordynacji wyborczej, to ktoś zgłosi ją w dniu 19 marca. Uważam, że tego rodzaju stawianie ultimatum czy rzucanie jakichkolwiek terminów nie jest rzeczą poważną. Musimy kroczyć tą drogą, jaką nam nakazuje obowiązek i do czego wzywa orędzie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. Wydaje mi się, że na świecie nie ma państwa, które byłoby zadowolone z ordynacji wyborczej. Trzeba ją zrobić taką, aby była zgodna z interesami Państwa i była przystosowana do sytuacji politycznej, jaką w tej chwili przeżywamy.</u>
+ <u xml:id="u-82.17" who="#PDlugosz">Musimy, jak Marszałek Józef Piłsudski powiedział, uczynić Polskę wielką. Polska może żyć jako Państwo wielkie, potężne i mocarne. Wydaje mi się, że odgłos, z jakim praca nasza spotyka się nie tutaj w pismach, ale tam na dole, świadczy, że uwieńczona będzie pomyślnymi rezultatami.</u>
+ <u xml:id="u-82.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-82.19" who="#PDlugosz">P. poseł Erdman zgłosił rezolucję treści następującej: — „Sejm wzywa Rząd do zaniechania dalszego nakładania na związki samorządowe nowych obowiązków bez jednoczesnego udostępnienia tym związkom nowych wystarczających źródeł dochodowych na pokrycie zwiększonych wydatków”. Uważam tę rezolucję za słuszną. Dlaczego? Nam wszak chodzi o równowagę budżetową. Jeżeli w budżecie Państwa stawiamy warunek wyraźny, że budżet Państwa musi być zrównoważony, to zdrowa gospodarka naszych samorządów również tego wymaga. I dlatego, jako referent budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, wypowiadam się za przyjęciem rezolucji zgłoszonej przez p. posła Erdmana.</u>
+ <u xml:id="u-82.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-83.1" who="#Marszalek">Poza porządkiem dziennym prosił o głos p. Wawrzkowicz do osobistego oświadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-83.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. Wawrzkowiczowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#PWawrzkowicz">Wysoka Izbo! W dniu 13 bm. w dyskusji ogólnej nad preliminarzem budżetowym zapytał mnie kolega Sanojca, zabierając głos po mnie, kto upoważnił mnie do zabierania głosu w sprawie tak zw. brzeskiej, względnie w sprawie Witosa i towarzyszy, nazywając to — nie wiem, czy godnym tej Wysokiej Izby określeniem — — „bujaniem”. Początkowo chciałem nad tym przejść do porządku dziennego, jednak po namyśle, zwłaszcza, że scripta manent, a protokół już sporządzony i by na przyszłość zastrzec się przeciw tak niepoważnym pytaniom, odpowiadam; do poruszenia tej kwestii upoważniło mnie moje niezależne sumienie poselskie, ugruntowane na Konstytucji, regulaminie Sejmu i na wielkiej maksymie: salus Rei publice suprema leks — jednym słowem upoważniło mnie do tego i prawo i obowiązek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektu ustawy, złożonego przez posła Jóźwiaka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#SekretarzpOrlanski">Projekt ustawy, złożony przez posła Stanisława Jóźwiaka, w sprawie zakazu delegowania urzędników państwowych na stanowiska dodatkowo wynagradzane.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#Marszalek">Projekt ten przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-87.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja, złożona przez posła dra Józefa Putka do p. Ministra Komunikacji w sprawie uporządkowania przystanków kolejowych na terenie powiatu wadowickiego.</u>
+ <u xml:id="u-88.1" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja, złożona przez posła dra Józefa Putka, do p. Ministra Opieki Społecznej w sprawie emigracji zarobkowej do Niemiec.</u>
+ <u xml:id="u-88.2" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja p. Edwarda Dutkiewicza do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie dodatku na mieszkania dla nauczycielek zamężnych.</u>
+ <u xml:id="u-88.3" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja, złożona przez p. Antoniego Wawrzkowicza, do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie wydzielenia gromad gminy zbiorowej wiśniowa z powiatu administracyjnego krośnieńskiego i przyłączenia ich do powiatu rzeszowskiego, tudzież o pozostawienie ich przy sądzie grodzkim w Strzyżowie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-89.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Sejmu odbędzie się jutro, w piątek dn. 17 lutego o godz. 9 z porządkiem dziennym następującym.</u>
+ <u xml:id="u-89.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#SekretarzpOrlanski">1) Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druk nr 100). Rozprawa szczegółowa nad częściami:</u>
+ <u xml:id="u-90.1" who="#SekretarzpOrlanski">14 — Ministerstwo Opieki Społecznej; 16 — Emerytury i zaopatrzenia; 17 — Renty inwalidzkie i pensje.</u>
+ <u xml:id="u-90.2" who="#SekretarzpOrlanski">2) Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-90.3" who="#SekretarzpOrlanski">a) o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach (druk nr 83);</u>
+ <u xml:id="u-90.4" who="#SekretarzpOrlanski">b) o likwidacji Kasy Emerytalnej dla robotników Kolei Państwowych w b. dzielnicy pruskiej (druk nr 84);</u>
+ <u xml:id="u-90.5" who="#SekretarzpOrlanski">c) o popieraniu melioracyj wodnych dla potrzeb rolnictwa (druk nr 85).</u>
+ <u xml:id="u-90.6" who="#SekretarzpOrlanski">3) Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-90.7" who="#SekretarzpOrlanski">a) Juliusza Dudzińskiego w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich (druk nr 78);</u>
+ <u xml:id="u-90.8" who="#SekretarzpOrlanski">b) dra Stefana Barana w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o prawie o notariacie (druk nr 79).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-91.1" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-91.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 20 min. 38.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00012-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00012-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..6c2fe49
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00012-01/header.xml
@@ -0,0 +1,148 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00012-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>12 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>12 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">12</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-17</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski" role="speaker">
+ <persName>Minister Opieki Społecznej p. Zyndram- Kościałkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrylski" role="speaker">
+ <persName>P. Brylski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDabrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Dąbrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDobkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Dobkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PFilipski" role="speaker">
+ <persName>P. Filipski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGdula" role="speaker">
+ <persName>P. Gdula</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJablonski" role="speaker">
+ <persName>P. Jabłoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJahodaZoltowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jahoda-Żółtowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJaworski" role="speaker">
+ <persName>P. Jaworski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozefMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Józef Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKobosko" role="speaker">
+ <persName>P. Kobosko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksGrochowski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Grochowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKudelska" role="speaker">
+ <persName>P. Kudelska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKwapisiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Kwapisiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMachalica" role="speaker">
+ <persName>P. Machalica</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMalinowski" role="speaker">
+ <persName>P. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMystkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Mystkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PNawrocki" role="speaker">
+ <persName>P. Nawrocki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POrlanski" role="speaker">
+ <persName>P. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRatajczyk" role="speaker">
+ <persName>P. Ratajczyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PRudnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Rudnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSeidenman" role="speaker">
+ <persName>P. Seidenman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTomas" role="speaker">
+ <persName>P. Tomas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWagner" role="speaker">
+ <persName>P. Wagner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWelykanowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wełykanowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWnuk" role="speaker">
+ <persName>P. Wnuk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWymyslowski" role="speaker">
+ <persName>P. Wymysłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZyborski" role="speaker">
+ <persName>P. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpFrackiewicz" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Frąckiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekMudryj" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00012-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..1fa728f
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,954 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 12 posiedzenia w dniu 17 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecn</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">i:</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndra</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">m - Kościałkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 17.)</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Frąckiewicz i Matraś. Protokół i listę mówców prowadzi p. Matraś.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Protokół 11 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, ponieważ nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">(P. Stoch: Proszę o głos w tej sprawie.)</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">Nie teraz, Panie Pośle, niech Pan poczeka.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">Dnia 18. bm. o godz. 10 rano w Katedrze św. Jana zostanie odprawione staraniem Kapituły Metropolitalnej nabożeństwo żałobne za spokój duszy ś. p. Papieża Piusa XI. Panowie Posłowie, pragnący wziąć udział w tym nabożeństwie, zechcą się zaopatrzyć w Sekretariacie Marszałka Sejmu w karty wstępu, które są w znacznej ilości do dyspozycji Panów Posłów.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">Od Jego Eminencji Prymasa Polski otrzymałem odpowiedź na wysłaną przeze mnie depeszę, treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszalek">„Głęboko wzruszony kondolencją przesłaną mi także imieniem Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z okazji zgonu Jego Świątobliwości Papieża Piusa XI, składam Panu Marszałkowi serdeczne podziękowania, łącząc wyrazy głębokiego szacunku i poważania. Ks. August Kardynał Hlond.” Dnia 6 lutego podałem do wiadomości Wysokiej Izby treść depeszy, jaką w imieniu Sejmu Rzeczypospolitej i własnym przesłałem p. senatorowi Luigi Montresor z okazji jego jubileuszu. W odpowiedzi p. senator Luigi Montresor nadesłał na moje ręce pismo, w którym dziękuje Wysokiej Izbie za przyjazne wyrazy i podkreśla, że wniosek jego, zgłoszony w parlamencie włoskim w dniu 7 grudnia 1915 r. z żądaniem niepodległości Polski, był jednym z przejawów przyjaźni włosko-polskiej, utrzymującej się trwale w ciągu stuleci. Polsce zmartwychwstałej, która jest i będzie potężnym czynnikiem pokoju i równowagi, senator Luigi Montresor przesyła życzenia pomyślności, wierząc w trwałe braterstwo, łączące oba Narody.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#komentarz">W jakiej sprawie Pan Poseł Stoch chciał zabrać głos? (P. Stoch:</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#Marszalek">W sprawie protokółu z dnia wczorajszego.) To Pan będzie łaskaw porozumieć się ze mną podczas przerwy.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druk nr 100) — rozprawa szczegółowa nad częścią 14 — Ministerstwo Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#Marszalek">Udzielam głosu sprawozdawcy p. Żyborskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! W sprawozdaniu drukowanym, złożonym Wysokiej Izbie, starałem się dać obszerny i wyraźny obraz naszego życia społecznego i całokształtu działalności Ministerstwa Opieki Społecznej, dlatego też w dzisiejszym przemówieniu o sprawach tych szerzej mówić nie będę. Podczas debat na Komisji Budżetowej poszczególni panowie posłowie dorzucili wiele swych spostrzeżeń, tak że cały obraz został bardzo dokładnie i wszechstronnie oświetlony, powstało pewne podsumowanie wysiłku Rządu i społeczeństwa, a z podsumowania tego wynika, że rok obecny jest rokiem realizowania szeregu problemów naszej polityki społecznej. Będę bliski prawdy, jeśli powiem, że przez wiele lat wśród mnóstwa urzędów i aktów, okólników i zarządzeń, wśród namiętnych dyskusyj zapomnieliśmy o człowieku, zagadnienia społeczne zostały niedostatecznie potraktowane. Dotychczasowe pojęcia polityki społecznej, określające ją jako działalność państwa, której celem jest poprawa bytu człowieka, by najsilniejszą warstwę podnieść do warunków życia godnych człowieka, względnie której celem winno być uprzedzanie antagonizmów w życiu gospodarczym i wyrównanie ich, o ile już powstały, te i podobne pojęcia pod wpływem nowej rzeczywistości uległy w ostatnich czasach wyraźnej zmianie w kierunku ich rozszerzenia, a przez to silniejszego powiązania społeczeństwa z państwem. Na tle inaczej, a szybko kształtującego się nowego życia społecznego jakżeż przedstawia się polska polityka społeczna, polski ustrój społeczny, tak ważny w specjalnym politycznym położeniu Państwa, które każe liczyć tylko na własne siły narodu? Należy stwierdzić zupełnie obiektywnie, że mimo choć powolnego, lecz stałego, stopniowego orientowania się opinii publicznej w potrzebach chwili oraz szczególnego zwracania uwagi w każdorazowej dyskusji nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej na polskie życie społeczne, polska gospodarka społeczna, mimo niewątpliwego postępu, okazuje jeszcze braki i niedociągnięcia w metodzie pracy. Braki te i niedociągnięcia zauważyć możemy przede wszystkim w nikłych sumach budżetowych, które podkreślone zostały podczas debat na Komisji Budżetowej przez poszczególnych panów posłów. Musimy pamiętać, że każda inwestycja planowa, zmierzająca do podniesienia wartości człowieka, musi iść w tym kierunku, aby powstało w nim poczucie odpowiedzialności za losy naszego narodu i Państwa. Człowiek jest bowiem podstawowym elementem rozwoju gospodarczego. Możemy dyskutować nad taką czy inną doktryną gospodarczą, ale obok zasady, by produkować dużo, tanio i dobrze, przyjąć musimy drugą zasadę równorzędną, że naród musi być syty, silny i bogaty. Nie możemy na to pozwolić, żeby większość społeczeństwa pozostawała poza nawiasem życia społecznego i państwowego, nie była wciągnięta w siłę i potęgę Państwa, która przecież zależy od. zwartego wysiłku całego narodu. Bo jasne jest, że ta część społeczeństwa, nie związana czynnie z interesem Państwa, pozbawia Państwo olbrzymich sił żywotnych, których zapotrzebowanie wzrasta, a nić maleje.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PZyborski">Jedną z największych naszych sił narodowych jest — jeszcze stosunkowo do innych krajów — duży przyrost naturalny. Towarzysząca temu przyrostowi duża śmiertelność oraz ogólne warunki, w jakich rodzą się i wychowują owe rzesze obywateli, budzą jeszcze ciągle obawę swoimi liczbami, a postęp i duży wysiłek na tym polu, robiony przez obecnego Ministra, w niewielkiej tylko mierze to wrażenie może osłabić. Na 100 żywych urodzeń już w ciągu roku umiera 13 niemowląt, a więc co ósme dziecko nie przeżywa roku, jest to niezbitym dowodem złych warunków życiowych i niedostatecznej kultury pielęgnowania dziecka. I tu nie wystarczy wysiłek jednego ministra, to problem, którym musi się zająć cały aparat państwowy, samorządowy i społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PZyborski">Badanie warunków życia przeciętnego obywatela wykazuje, że jeśli idzie o odżywianie się, to społeczeństwo polskie w tym wielkim marszu narodów, obliczając przeciętne spożycie na głowę w ciągu roku cukru, pszenicy, mięsa, mleka, jaj, masła itd., spożywa tych produktów o wiele mniej, niż zagranica; jedynie w spożyciu ziemniaków, kapusty i żyta zajmujemy czołowe miejsce. Niedojadanie i głodowanie wśród szerokich mas nierzadko ma charakter nagminny, zwłaszcza w niektórych dzielnicach kraju. Zatrważający postęp depopulacji wskutek tych a nie innych warunków wśród zagadnień naszej polityki musi być ujęty i wstrzymany.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PZyborski">Panowie posłowie jak i ja w swoim referacie na Komisji Budżetowej specjalnie podnosiliśmy ważkie zagadnienie realizowane przez Ministra Opieki Społecznej, zagadnienie opieki nad matką i dzieckiem, w swoim rozwiązaniu coraz bardziej udoskonalane. Drugi i bardzo ważki problem to sprawa młodzieży dorastającej. Wiemy, że został podjęty wysiłek rozładowania bezrobocia. Podstawowym środkiem, który ma zmienić oblicze naszej gospodarki narodowej, to cały plan inwestycyjny, to budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego, to zwiększona ilość warsztatów pracy dla tej dużej masy, pozostającej poza nawiasem naszego życia społecznego. Jeżeli dziś przeanalizujemy dokładnie ten odcinek i wiemy, że czeka nas w niedługim czasie chwila, że stworzyć musimy 440.000 nowych warsztatów pracy, to jasnym się staje, że realizowanie tego tak ważkiego problemu nie może być odkładane, a tym bardziej zaniedbywane.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#PZyborski">Błędne swego czasu podejście do całego planu inwestycyjnego stwarzało warunki tylko problematyczne do rozładowania bezrobocia; budowano gmachy i budynki administracyjne, a nie myślano o fabrykach i obiektach produkcyjnych, jak mówił p. Sikorski. Bezrobocie jest dzisiaj jeszcze bardzo duże, nie potrafiła go pochłonąć ożywienie inwestycyjne. Jeżeli chodzi o wieś, to przy każdym warsztacie czy to pół czy 20-morgowym znajdziemy dużą ilość zbędnych rąk roboczych i to rąk naszej wiejskiej młodzieży, urodzonej już w wolnej i niepodległej Ojczyźnie. Mówiąc o tym zagadnieniu, mam na myśli także tych obywateli, którzy nie zaliczają się do żadnej warstwy zawodowej — bezrolni lub posiadający karłowate jednomorgowe gospodarstwa rolne. Włościanie muszą w pierwszym rzędzie znaleźć pracę w rozbudowującym się przemyśle polskim, gdyż przy najlepszej nawet koniunkturze rolnej nie znajdą oni pracy w rolnictwie. Rozbudowa i realizowanie całego naszego problemu inwestycyjnego stwarza pewne horoskopy na przyszłość, byle by były realizowane z myślą o obiektach produkcyjnych i fabrykach.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#PZyborski">W całokształcie zagadnienia opieki nad młodzieżą zajmują specjalne miejsce Junackie Hufce Pracy, które w myśl dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 1936 r. zostały podporządkowane Ministrowi Spraw Wojskowych. W bieżącym roku zastała w tej dziedzinie w dalszym ciągu wzmożona ścisła współpraca między Ministerstwem Spraw Wojskowych a Ministerstwem Opieki Społecznej. Szereg wspólnie odbytych inspekcyj jednostek junackich dał możność poczynienia wielu spostrzeżeń, które zostały następnie całkowicie wprowadzone w życie przez główną komendę Junackich Hufców Pracy. W pracach wyszkoleniowych i organizacyjnych Junackich Hufców położono specjalny nacisk na wyszkolenie zawodowe junaków. Wysiłki głównej komendy Junackich Hufców Pracy zmierzają obecnie do znacznej rozbudowy tych hufców przez znaczne powiększenie dzisiejszego ich stanu liczebnego. Urzeczywistnienie tego projektu będzie dalszym wielkim krokiem na drodze do zwalczania bezrobocia młodzieży, głównie młodzieży wiejskiej, która w 70% wypełnia dzisiejsze stany batalionów junackich.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#PZyborski">Sprawa opieki społecznej. Opieka nad matką i dzieckiem, sprawa lekarzy i ubezpieczalni społecznych, zagadnienie wsi i miast stają się palącymi, gdy nędzne odżywianie i bieda panuje wśród większości społeczeństwa, gdy niedojadanie i głód dają się we znaki, gdy warunki mieszkaniowe urągają godności człowieka w ogóle. Czy w tych warunkach można mówić spokojnie o licznym przyroście naturalnym, skoro jego jakość budzi poważne zastrzeżenie, skoro część tego przyrostu naturalnego ma miejsce w warunkach, niedających żadnej gwarancji zdrowia niemowląt? Czy w tych warunkach wolno nam zamknąć oczy na przykrą, ale rzeczywistą rzeczywistość i marzyć o zdrowym i silnym narodzie, którego dynamika i siły moralne i fizyczne mają być podstawą potęgi Państwa? I dlatego błędne jest to stanowisko, wypowiadające się jeszcze ciągle przeciw ubezpieczeniom społecznym, m. in. także na odcinku rolnym, przeciw ubezpieczeniom, które naprawdę są jedyną na większą skalę obliczoną formą wzmożenia zdrowotności i nie tylko zdrowotności, ale i wyrównania pewnych krzywd społecznych. Nie wszyscy mogą sobie pozwolić na kapitalizację, bo nie ma czasem z czego. Zarobki pracownicze są u nas wciąż niższe od zarobków zagranicznych. I tak, jeśli weźmiemy r. 1938, to nominalnie płace robotnicze, biorąc rok 1928 za 100, wynosiły w Niemczech 84, w Belgii 89, w Czechosłowacji 100, w Anglii 104, w Ameryce 120, w Polsce około 80. Niewątpliwie rok ubiegły dał pewną poprawę w zarobkach i w warunkach pracy, postęp ten nie może być jednak uważany za wystarczający tym bardziej, gdy się uwzględni warunki życia pracownika polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#PZyborski">Stosunek pracodawcy do pracownika w Polsce poza nielicznymi wypadkami właściwie nie uległ zmianie na lepsze i wymaga radykalnej rewizji. Zdarzają się wypadki, że pracodawca nie chce i nie widzi w pracowniku człowieka o pełnych i równych prawach do życia w warunkach godnych człowieka. Uważa się pracownika tylko za narzędzie do jak największych zysków, jakże często sprzecznych nawet z interesem Państwa. Pracodawca polski, wbrew swojemu interesowi, nie chce zrozumieć, że nawet interesy prywatne człowieka nie odbywają się w oderwaniu od życia społeczeństwa, lecz są związane licznymi i silnymi węzłami z całością. Warsztaty prywatne do dziś jeszcze uważa się za wyłączne źródło bogacenia się, podczas gdy obok godziwego zysku winny mieć na celu w nie niższym stopniu i służbę na rzecz interesów publicznych. W takich warunkach i w takim nastawieniu walka o byt i jego poprawę przybiera często formę ostrą, a przynoszącą szkody obu stronom i Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#PZyborski">Zorganizowanej i zdyscyplinowanej stronie pracodawcy próbuje przeciwstawić się rozbity i skłócony wewnętrzne, a zaledwie w części zorganizowany świat pracy. Dane statystyczne wykazują, że w roku 1932 działało ogółem 287 związków zarejestrowanych z ilością 913.000 członków, w tym opłacających składki było 685.000, zaś w roku 1935 działało 298 związków z ilością 941.000 członków i opłacających składki 618.000. Ta wielka ilość organizacji rywalizujących ze sobą jest tylko rozproszeniem i osłabieniem sił świata pracy. Liczby te są także dowodem prawie zupełnego zastoju w rozwoju ruchu zawodowego mimo stale przybywających nowych rzesz na rynek pracy, a nawet wykazują tendencję kurczenia się ilości opłacających składki. Toteż w walce między pracodawcą a pracobiorcą o wysokość skali życia Państwo nie może pozostawić wolnej ręki dwum stronom o zupełnie nierównych siłach.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#PZyborski">W okresie kryzysu w latach 1932, 1933 i 1934 nastąpił znaczny spadek zarobków robotniczych. Zostały obniżone stawki zarobkowe i zmniejszyła się liczba przepracowanych dni w tygodniu. W miarę poprawy koniunktury gospodarczej zaczyna się ogromny ruch, zmierzający ku podniesieniu zarobków do poziomu sprzed kryzysu. Dlatego też w ostatnich paru latach była duża liczba strajków. Ilością strajków i lokautów w latach bezpośrednio pokryzysowych wyprzedziły nas tylko Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, gdzie było 4.609, a ilością straconych dni pracy Anglia z liczbą 3.420.000 i Stany Zjednoczone z liczbą 28.216.000. W roku 1938 nastąpiła u nas znaczna poprawa i uspokojenie w zakresie zatargów w związku z ogólną stabilizacją życia gospodarczego i zwiększoną działalnością aparatów inspekcji pracy w zakresie rozjemstwa. Akcja strajkowa zasadniczo wynika z chęci poprawy zarobków pracowniczych lub z konieczności obrony dotychczasowej wysokości płac. Oprócz tej koniecznej formy samoobrony strajk niejednokrotnie był narzędziem odśrodkowych tendencji politycznych i tym strajkom Rząd oraz warstwy robotnicze wypowiedzieć muszą stanowczą walkę.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#PZyborski">Nie można pominąć milczeniem smutnego i przykrego zjawiska dużej liczby wypadków przy pracy. Według przybliżonej statystyki w ciągu roku jest 1.000 wypadków śmiertelnych, około 20.000 wypadków powodujących ciężkie okaleczenie, a około 100.000 osób ulega lżejszym urazom. Wypadki przy pracy pociągają za sobą często utratę życia lub stałą niezdolność do pracy. Państwu ubywa w ten sposób około 21.000 pożytecznych obywateli rocznie, natomiast stają się oni bądź sami, bądź członkowie ich rodzin ciężarem dla życia społecznego. A iluż jest wśród tych osób fachowców i robotników wykwalifikowanych, których brak w życiu gospodarczym codziennie jest odczuwany! Od początku odzyskanej niepodległości mamy już ponad 100.000 inwalidów pracy, to jest prawie tyle co inwalidów wojennych. Skutki tych wypadków, poza utratą największą, bo życia, względnie zdolności do pracy, przynoszą olbrzymie straty gospodarcze, co wyraża się sumą około 250 milionów zł rocznie na renty inwalidzkie, leczenie, straty w zarobkach robotniczych i bezpośrednie straty w przemyśle. Oczywiście jest to dowód wielkich braków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Przy tym zasługuje w zupełności na podkreślenie duży wysiłek w walce z nieszczęśliwymi wypadkami inspekcji pracy, urzędów górniczych, instruktorów organizacji branżowych, instytutów spraw społecznych. Wysiłek ten jest jednak za mały w stosunku do potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#PZyborski">Szczególne znaczenie w życiu każdego człowieka, a tym bardziej człowieka pracy najemnej, mają warunki mieszkaniowe. Głód mieszkań, stale bardzo wysoka przeciętna liczba osób, przypadających na jedną izbę, wysoka cena mieszkań, a przy tym różne odstępne wytwarzają stan niepożądany. Jeśli zajrzymy do mieszkania pracowniczego, to panujące tam przeważnie warunki odbiegają nie tylko od elementarnych wymogów kulturalnych, ale są wprost przerażające. Akcja Towarzystwa Osiedli Robotniczych, oparta prawie wyłącznie na środkach Funduszu Pracy, w sumie 12 milionów zł rocznie jest tak nikła w stosunku do potrzeb, że raczej, należy ją uważać za eksperymentalną. Zagadnienie opieki społecznej, które zupełnie błędnie moim zdaniem wysuwane jest na czoło zagadnień społecznych, charakteryzuje tak silne rozbicie wysiłków, takie mnóstwo działaczy społecznych, zajmujących się opieką, że naprawdę nie sposób zorientować się, kto jeszcze i na co nie zbiera, kto, ile i na co płaci lub nie płaci. Przerost osób i instytucyj czy organizacyj, uprawiających opiekę społeczną, wytworzył na tym odcinku zupełną dezorganizację i anarchię. Nie brak też nadużyć i bezkarnego wyciągania grosza publicznego. Stan taki istnieje nie tylko wśród organizacji i działaczy społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#PZyborski">Zagadnienie ubezpieczeń społecznych stanowi bardzo ważki i trudny do rozwiązania czynnik w polityce społecznej, mimo częstych narzekań i niezadowoleń, w znacznym stopniu usprawiedliwionych masowym charakterem ubezpieczeń. Ubezpieczenia społeczne przedstawiają olbrzymi, jak na nasze stosunki, majątek, a przez to wywierają poważny wpływ nie tylko na życie społeczne, ale i na życie gospodarcze. Jakkolwiek słuszny jest postulat rzesz pracowniczych co do przywrócenia samorządu w instytucjach ubezpieczeń, to jednak nie ulega wątpliwości, że realizacja tego postulatu napotyka na daleko idące trudności.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#PZyborski">Spośród licznych trosk i kłopotów naszego życia społecznego bezrobocie jest największym utrapieniem. W ciągu ostatnich kilku lat bezrobocie przeszło poważną ewolucję. Mówiąc o sprawie bezrobocia należy mieć też na uwadze Fundusz Pracy, do którego zakresu działania zagadnienie to wchodzi.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#PZyborski">Organizacja rynku pracy jest pojęciem bardzo rozległym. Na kształtowanie się rynku pracy wpływa szeroki zespół czynników wzajemnie się zazębiających i warunkujących. Powiązanie i właściwe zharmonizowanie oddziaływania tych czynników na rynek pracy jest niezmiernie trudne. Mamy tu bowiem do czynienia nie tylko z taką czy inną strukturą gospodarczą czy koniunkturą, ale nade wszystko z podmiotem wszelkich działań gospodarczych — człowiekiem, pozostającym na rozmaitym poziomie rozwoju kulturalnego i świadomości społeczno-ekonomicznej.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#PZyborski">Państwo posiada w każdej prawie dziedzinie administracji odpowiednie organa dla realizacji swej polityki w zakresie, wiążącym się z organizacją rynku pracy. Rola Funduszu Pracy na tym tle posiada specjalne znaczenie. Fundusz Pracy powołany został do walki z bezrobociem. Realizację tego zadania rozumieć należy nie w oderwaniu, lecz w nawiązaniu, w zależności od zasadniczych poczynań Państwa w zakresie Gospodarstwa i polityki społecznej. Jednakże Fundusz Pracy ma nie tylko uzupełniać w obrębie wyznaczonych mu zadań działalność ~9~ innych resortów na odcinkach pozostawionych z tych czy innych względów wolnej grze ekonomiczno-socjalnej; właściwa rola Funduszu Pracy polegać ma na tym, aby w ramach istniejących czy ukrytych jeszcze możliwości gospodarstwa ujawniać, inicjować i realizować poczynania, mające na celu jak najszersze i jak najwłaściwsze wykorzystanie człowieka dla potrzeb rynku pracy i odwrotnie rynku pracy dla potrzeb człowieka. Jest to droga trwałego wprzęgania człowieka w procesy wytwórcze i zwalczania bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#PZyborski">Fundusz Pracy powstał w chwili najgłębszego kryzysu gospodarczego. Dwa lata, 1933/34 i 1934/35, upłynęły raczej wyłącznie pod znakiem doraźnej wałki ze skutkami bezrobocia. Znajduje to swój wyraz przede wszystkim w organizowaniu pomocy doraźnej oraz robót publicznych, nastawionych na masowość zatrudnienia z przewagą robocizny. Ale już następny okres czteroletni, 1935/36 — 1938/39, w miarę przemijania skutków wywołanych kryzysem gospodarczym, tym wyraźniej odsłonić musi strukturalne braki gospodarstwa, a szczególnie rynku pracy. W zakresie rynku pracy na plan pierwszy wybija się potencjonalne bezrobocie wsi oraz brak sił kwalifikowanych do zawodów przemysłowych. Te dwa czynniki ciążą w sposób decydujący na wszelkich poczynaniach, zmierzających do uprzemysłowienia kraju.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#PZyborski">Konsekwencje tego stanu rzeczy postawiły Fundusz Pracy wobec obowiązków, wymagających stopniowego przestawienia działalności na akcję o charakterze zapobiegania wytwarzaniu się bezrobocia z równoczesnym ograniczeniem rozmiarów doraźnej akcji łagodzenia skutków bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#PZyborski">Organizacja rynku pracy dąży do usunięcia dysproporcji i nienormalnego układu sił gospodarczo-socjalnych w stosunku do potrzeb życia gospodarczego. Dysproporcje te występować mogą w dwojakim aspekcie: terytorialnym i rzeczowym. Jeżeli obserwujemy stosunki na polskim rynku pracy, to stwierdzić musimy rażące przeładowanie niektórych zajęć, a brak rąk roboczych w innych zawodach. Z drugiej zaś strony niektóre rejony okazują zbyt słabe tętno życia gospodarczego, mimo obiektywnie istniejących korzystnych warunków rozwoju. Przyczyna leży w tym, że wybór zawodu czy też miejsca zarobkowania dokonywany jest przez poszczególne jednostki na ślepo, drogą najmniejszego oporu, tradycji a nierzadko snobizmu. W rezultacie szereg miejsc pracy obsadzony jest przez jednostki nie nadające się do danego rodzaju zajęć, co powoduje znaczne straty dla gospodarstwa i zupełnie nieusprawiedliwione w normalnych warunkach przeładowanie pewnych zawodów ze szkodą dla innych.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#PZyborski">Wyciąganie wniosków z takiego stanu rzeczy nie jest rzeczą trudna, należy tylko zawczasu i u źródła zapobiegać tego rodzaju dysonansom przez kierowanie do właściwych zawodów młodzieży wstępującej w wiek pracy. Spełnić to powinna akcja pośrednictwa zawodowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#PZyborski">Przechodzę obecnie do zadań samorządu terytorialnego w zakresie opieki społecznej. Przepisy prawne, dotyczące tych spraw, znajdujemy przede wszystkim w ustawie o opiece społecznej z r. 1923, następnie w ustawie o pokrywaniu kosztów leczenia ubogich w szpitalach publicznych na obszarze b. zaboru rosyjskiego z r. 1926, a ponadto w ustawach b. państw zaborczych, a wiec w szeregu ustaw pruskich, obowiązujących na terenie województw zachodnich, jak również w niektórych austriackich, dotyczących tego zagadnienia, a obowiązujących jeszcze w województwach południowych. Jak kilkunastoletnia praktyka wykazała, przepisy w tym zakresie nałożyły na samorządy szereg obowiązków, a w zupełności nie wzięły pod uwagę możliwości finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#PZyborski">Jak wszyscy wiemy, ustawowy obowiązek sprawowania opieki społecznej ciąży na samorządzie terytorialnym. Wiemy też, że wskutek ciężkich warunków społeczno-gospodarczych Państwa potrzeby w zakresie opieki społecznej wybitnie się zwiększyły, a środki materialne na ich zaspokojenie stale i w stopniu bardzo znacznym zmalały. Niedostateczność kredytów, preliminowanych przez związki samorządowe na opiekę społeczną, bardzo wyraźnie została uwypuklona w moim poprzednim referacie.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#PZyborski">W realizacji swych zadań w zakresie opieki społecznej i lecznictwa Ministerstwo korzysta z pomocy fundacyj. W tej formie wyraża się realne współdziałanie społeczeństwa z Państwem w wykonywaniu zadań pożytku publicznego. Obywatel ofiarowuje swe mienie na cele pożytku publicznego. Państwo czuwa nad trwałym zachowaniem tych dóbr materialnych, nadając im odpowiednią formę organizacyjną i czuwając nad ich gospodarką i nad realizacją celu. Pod nadzorem Ministerstwa znajduje się 1.544 fundacyj, w czym: 1) fundacyj o celach opieki społecznej 1.428; 2) fundacyj o celach mieszanych (opiekuńczych i leczniczych) 29; 3) fundacyj o celach leczniczych 87. Spośród fundacji o celach leczniczych 79 fundacyj posiada szpitale o łącznej liczbie około 9.000 miejsc etatowych.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#PZyborski">Wartość szacunkowa majątku ogółu fundacyj, znajdujących się pod nadzorem Ministerstwa Opieki Społecznej, wynosi przeszło 250 milionów zł. Niektóre z nich o majątku ulokowanym w kapitałach uległy ogólnym procesom dewaluacyjnym i obecny ich majątek stanowi ułamek dawnego kapitału. Realizacja ich działania wymaga komasacji, co dokonywane jest powoli wobec braku przepisów normujących uprawnienia władz do scalenia z urzędu tych karłowatych fundacyj. Rentowność pozostałych nie osiąga jeszcze optymalnego poziomu, gdyż, jak inne obiekty gospodarcze, podlegały i fundacje różnego rodzaju wstrząsom ekonomicznym, ale rentowność ta powoli wzrasta przez odbudowywanie substancji majątkowej i urealnienie gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#PZyborski">Działalność nadzorczą władz utrudnia brak jednolitego ustawodawstwa fundacyjnego; wyjściem z tego stanu będzie unifikacja ustawodawstwa, wprowadzająca jednolitość, a zarazem stwarzająca ramy zabezpieczające tak prawidłowość działania fundacyj, jak i racjonalne podstawy nadzoru oraz realizację postulatów polityki lokacyjnej względnie w konkretnych wypadkach możliwość rozszerzania działalności fundacyj w miarę naturalnego przyrostu wartości majątku służącego realizacji zadań. Szeroki zakres działania i wielorakość obowiązków Ministerstwa jako władzy nadzorczej naczelnej oraz władz nadzorczych pierwszej instancji — wojewodów utrudniane są brakiem środków dla obsługi personalnej tego zagadnienia, tym bardziej że poza sprawami fundacyj istnieje potrzeba roztoczenia prawidłowego nadzoru nad pokrewnymi formami współdziałania społeczeństwa z Państwem, przejawiającymi się w postaci szczodrobliwości, a więc darowizn i zapisów na rzecz istniejących osób prawnych. Mimo istniejących przeszkód jednak Ministerstwo realizuje swe zadania w tym zakresie zarówno w dziedzinie zagadnień ustawodawczych jak i wykonywanego nadzoru i opieki nad fundacjami.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! Tak ogólnie przedstawiony stan naszego życia społecznego pozwala na wyciągnięcie pewnych wniosków z pracy dotychczasowej i pewnych wskazań na przyszłość. Stan ten ponad wszelką wątpliwość dowodzi, że zrozumieliśmy istotę polityki społecznej, obejmującej całokształt zagadnień społecznych państwa nowoczesnego, a kierowanej jednolicie w imię interesów państwa. Sprawa jakości i wychowania narodu w kierunku podniesienia potencjału obronnego nie jest pozostawiona zupełnie i wyłącznie dobrowolnej akcji społecznej i możemy mieć gwarancję wykonania tych zadań, ciążących na polityce społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#PZyborski">Głównym zadaniem podjętej polityki społecznej musi być człowiek, a podstawą rodzina. Państwo musi organizować życie społeczne narodu, nie ograniczając zdrowej działalności społecznej, zgodnej z interesem Państwa i narodu. Wciągnięcie się jak najliczniejszych warstw społecznych w czynny udział budowy siły i potęgi Państwa musi być hasłem dnia. Realizacja wielkich zadań społecznych postępować musi zgodnie z ideą sprawiedliwości społecznej. Zrealizowanie potrzeb, dotyczących zagadnień socjalnych, stanowiących istotę wymogów należytego rozwoju Państwa, można uzyskać drogą szczerego wysiłku zjednoczonego narodu; zjednoczenie to ujmuje ściśle i prawdziwie dostosowany do zagadnień państwowych Obóz Zjednoczenia Narodowego dążąc do realizacji naczelnego swego hasła: wielkiej, mocarstwowej i sprawiedliwej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#PZyborski">W imieniu Komisji Budżetowej proszę Wysoką Izbę o przyjęcie części 14 preliminarza budżetowego wraz z poprawkami Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Żenczykowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PZenczykowski">Wysoką Izbo! Przy omawianiu tak szerokiego i ważnego tematu, jakim jest zagadnienie polityki społecznej, należy sobie z góry zdać z tego sprawę, że zagadnienia z tym związane nie są łatwe do rozwiązania, że wciąż narastają i stale są coraz to nowe problemy, które jednak rozwiązane być muszą. Wyraźnie też podkreślić trzeba, że wymagają one przemyślanych i z umiarem, choć i z konsekwencją, realizowanych posunięć. Dlatego też, formułując własne stanowisko w tej dziedzinie, rozumiemy dobrze, że będą w nim i pewne rzutowania generalne, wymagające dłuższego okresu do wprowadzenia ich w życie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PZenczykowski">Podstawą naszego stanowiska jest deklaracja ideowa Obozu Zjednoczenia Narodowego, która stwierdza wyraźnie, że społeczna struktura Polski opiera się na szerokiej masie robotników i chłopów. Od losów tych warstw, ich dobrobytu i kultury oraz poczucia obywatelskiego zależy harmonijny rozwój Polski.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PZenczykowski">Dotychczasowy układ stosunków społeczno-gospodarczych u nas nie odpowiada w należytym stopniu potrzebom i interesom Państwa i nie zabezpiecza w należytym stopniu potrzeb świata pracy. Przebudowa struktury społeczno-gospodarczej Polski, do której dąży Obóz Zjednoczenia Narodowego przez realizację hasła sprawiedliwości społecznej, będzie musiała doprowadzić do zabezpieczenia warunków godziwej egzystencji i stałej poprawy bytu mas pracujących oraz do zapewnienia ludziom pracy takiego wpływu na zakłady pracy, aby zamiast miejscem wyzysku robotnika stały się one czynnikami gospodarstwa społecznego i siły wewnętrznej Państwa. Państwo zaś będzie musiało mieć zapewnioną należytą kontrolę nad zakładami pracy.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PZenczykowski">W dyskusji budżetowej na komisji niejednokrotnie już stwierdzali przedstawiciele Obozu, którego mam zaszczyt być członkiem, że na czołowe miejsce wysuwa się dziś zagadnienie nowego człowieka w Polsce, człowieka, który swymi właściwościami duchowymi i fizycznymi wpływa bezpośrednio na kształtowanie się siły i potęgi Państwa zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny. Szczególnie też należy podkreślić te przemiany, jakie przejść musi człowiek pracy. Pomni słów Konstytucji że „praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej”, dążymy do wytworzenia nowego typu psychicznego robotnika polskiego. Z najemnika przeobrazić się on musi w świadomego współtwórcę dóbr duchowych i materialnych narodu, mającego poczucie współopowiedzialności za potęgę i wielkość Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#PZenczykowski">Przeglądając historycznie stosunek robotnika do Państwa, możemy tylko stwierdzić jego wielką ofiarność zarówno w okresie walki o niepodległość, w której był pierwszym, choć nie umundurowanym żołnierzem Józefa Piłsudskiego, jak i w chwilach groźnych dla naszych granic, kiedy stawał licznie i ochotnie w szeregach armii. Dowodów tych zresztą nie brak i dziś. Powszechnie wiadomo, że nie ma chyba w Polsce żadnego większego zakładu pracy, w którym by robotnicy nie podjęli akcji zbiórki na rzecz Funduszu Obrony Narodowej. Z groszowych składek robotniczych zakupywane karabiny maszynowe są żywym i cennym dowodem stosunku świata pracy do zagadnień państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PZenczykowski">Śmiało i wyraźnie należy też sobie powiedzieć, że minęły te czasy, kiedy uczucia robotnika reprezentował międzynarodowy kolor czerwonych sztandarów. Dziś narodowo i państwowo myślący robotnik zdecydowanie odwraca się od tych, którzy Pozostają w dyspozycji międzynarodówek i którzy w szeregach swych obok robotnika polskiego grupują Żydów. Z bezspornej tej prawdy, opartej na zdrowych nastrojach mas robotniczych, wyciągać będą niewątpliwie właściwe wnioski i kierownicy polskiej polityki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PZenczykowski">Zdaje mi się, że wyraźne sprecyzowanie nie tylko zasad polityki społecznej Państwa, lecz także i sposobów jej realizowania jest nieodzowną koniecznością. Realizacja jej musi być zdecydowana i konsekwentna, unikająca fragmentaryczności. Z pomocą przy jej wykonaniu muszą przyjść wszystkie te resorty, o których dziedziny zazębia się jej zakres działania. Związane z tym trudności winno Ministerstwo Opieki Społecznej przezwyciężyć. Jest to jego zadanie, przy którego spełnianiu może nie tylko liczyć na pomoc Izb ustawodawczych, lecz również i na opinię publiczną. Należy tu również wyrazić postulat, aby wszystkie resorty państwowe kierowały się jednolitymi i wspólnymi zasadami polityki społecznej, czego dziś, niestety, nie możemy w całości stwierdzić. Wprawdzie Państwo jest zasadniczo dobrym i dbałym o robotnika pracodawcą, ale istnieją tu duże kontrasty. Dla przykładu przytoczyć można wysoce uspołecznionego pracodawcę, jakim jest nasz przemysł wojenny, obok Lasów Państwowych, gdzie stosunki pracy i płacy pozostawiają jeszcze bardzo wiele do życzenia.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PZenczykowski">Należyte unormowanie tych spraw jest konieczne również i ze względu na dążenie do zmiany stosunku robotnika do warsztatu pracy. Robotnik staje się współtwórca, mającym świadomość. że jego praca w warsztacie jest wyrazem funkcji społecznej. Musi zdawać sobie sprawę, że jego praca to nie tylko mechaniczny proces wytwóryczy, lecz i działanie na rzecz wzmożenia siły gospodarczej Polski, jej potencjału zbrojnego i pozycji międzynarodowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PZenczykowski">Równolegle do tych przemian w psychice robotnika musza zachodzić zmiany w dotychczasowym sposobie myślenia pracodawcy, który winien zrozumieć, że jego przedsiębiorstwo jest również jednym z ogniw produkcyjnej gospodarki narodowej. Pracodawca musi nauczyć się zasiadać z pracownikiem przy wspólnym stole narad w imię dobrze zrozumianych interesów własnych i nadrzędnych Państwa. Wszelki wyzysk człowieka pracy winien być nie tylko wyraźnie i zdecydowanie tępiony drogą ustawodawczej i wykonawczej akcji Państwa, lecz także znajdować mocne napiętnowanie w opinii publicznej w imię etyki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#PZenczykowski">Ze względu na role warsztatów pracy w życiu gospodarczym i społecznym Państwa wyraźnie stawiamy postulat unarodowienia przemysłu. Rozumieć przez to należy nie tylko odżydzenie go, lecz także wyzwolenie spod dyspozycji wszelkiego typu międzynarodowego kapitału i karteli.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#PZenczykowski">W tym miejscu warto poruszyć jeszcze jeden problem, związany z przemysłem. Oto ilekroć chodzi o jakieś słuszne postulaty polityki społecznej, które by miały wpłynąć choć w pewnym stopniu tylko obciążająco na przemysł, słyszymy z jego strony głosy rzekomo patriotycznego oburzenia, że nowe, choćby nawet nieznaczne, obciążenia zabijają zdolność konkurencyjną polskiej produkcji na rynkach zagranicznych. Nie mówi się jednak wówczas o tym, w jaki sposób może wpływać to na wysokość wypłaconej dywidendy i superdywidendy. Nie mówi się o tym, w jaki sposób na tę zdolność konkurencyjną wpływają jawne czy ukryte gry zagranicznego kapitału.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#PZenczykowski">Nie zapominajmy jednak i o tym, że robotnik polski dobrze rozumie swą rolę w życiu gospodarczym Państwa i daje dowody, że dla jego dobra potrafi ponosić ofiary. Przykładem tego niech będzie polski górnik, który gdy chodziło o zdobycie angielskiego rynku węglowego, zgodził się dobrowolnie na zwiększenie ilości godzin pracy ponad prawnie ustaloną normę.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#PZenczykowski">Ustawodawstwo społeczne musi być traktowane jako potężny regulator życia społecznego w Państwie. Granicę jego stanowić winna zasada sprawiedliwości społecznej oraz szeroko rozumiany interes Państwa i jego rozwoju. Związane w swych zasadniczych podstawach z imieniem Józefa Piłsudskiego nasze ustawodawstwo społeczne ma jeszcze przed sobą wiele problemów do rozwiązania. Przemyślana i rozważna, ale śmiała w wykonywaniu inicjatywa w tym zakresie jest koniecznym elementem naszej polityki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#PZenczykowski">Na czoło tych zagadnień ustawowych wysuwa się niewątpliwie konieczność powołania do życia przewidzianych przez Konstytucję izb pracy. Jest to postulat niejednokrotnie już przez Obóz Zjednoczenia Narodowego wysuwany. Sprawa ta dojrzała do załatwienia. Chcielibyśmy, aby niedaleka przyszłość dała realne osiągnięcia w tworzeniu tego samorządu świata pracy. Wybitnie dojrzała już do ustawowego wprowadzenia na terenie całej Polski instytucja rad zakładowych. Rola ich nie ogranicza się tylko do obrony i reprezentowania spraw zawodowych robotników, lecz sięga szerzej w dziedzinę normowania stosunków robotnika do warsztatu pracy i współdziałania jego z pracodawcą przy realizowaniu zadań przedsiębiorstwa. Na akt ustawodawczy czeka również sprawa wprowadzenia rozjemstwa przymusowego i rozszerzenia zakresu obowiązkowego zawierania umów zbiorowych. Niesprawiedliwy podział dochodu społecznego, godzący swym ciężarem w świat pracy, wysuwa zagadnienie regulowania zasady polityki płac przez Państwo i ustawowego określenia nieprzekraczalnego w dół minimum zarobku. Normy zarobków powinny zapewniać stały wzrost poziomu życia robotników zarówno pod względem materialnym jak i kulturalnym.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#PZenczykowski">Inspekcja pracy jest doniosłym organem, stojącym na straży przestrzegania zasad polityki społecznej. Rola jej jest szczególnie ważna w zakresie regulowania współżycia w zakładzie pracy między pracodawcą a pracownikiem i w dziedzinie czuwania nad zachowaniem należnych warunków pracy. Dzisiejszy stan rzeczy w inspekcji pracy powoduje formułowanie słusznych i koniecznych postulatów w tej dziedzinie. Łatwo stwierdzić wybitnie niedostateczną ilość etatów inspekcyjnych. Powoduje to z jednej strony przeciążenie pracą inspektorów, a z drugiej — i to jest szkodliwe społecznie — niewykonywanie nadzoru w szeregu zakładów, a zwłaszcza takich, jak rzemieślnicze, handlowe, rolne i znaczna ilość mniejszych zakładów przemysłowych. Wystarczy tu przytoczyć dla przypomnienia obliczenia kolegi referenta budżetu p. Żyborskiego, który podaje, że w roku 1937 inspekcja pracy dokonała zaledwie 1,5% ogólnej wymaganej ilości wizytacji. Zaakcentować jeszcze warto, że około 400.000 chałupników, pracowników, cierpiących wyjątkowy wyzysk i nędzę, pozbawionych jest opieki Państwa, sprawowanej przez inspektorów pracy. Obowiązki inspektora wymagają wysokich kwalifikacji zawodowych i społecznych. Inspektor musi wykazać należyte wiadomości w zakresie wielu gałęzi wiedzy, musi być człowiekiem bezstronnym, rozumiejącym dobrze linię polityki społecznej Państwa, nie ulegającym w swej działalności wpływom poszczególnych ugrupowań czy związków zawodowych. W warunkach dzisiejszych tym wymaganiom kwalifikacyjnym nie towarzyszy odpowiednią uposażenie, gwarantujące inspektorom dostateczną niezależność materialną i powstrzymujące zdolniejsze jednostki od przechodzenia do służby prywatnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#PZenczykowski">Wynika stad wniosek prosty, wniosek, który musi znaleźć realizację, jeśli polityka społeczna Państwa ma być praktycznie w życiu stosowana: należy usprawnić i rozszerzyć działalność inspekcji pracy.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#PZenczykowski">Obok potrzeby rozszerzenia i usprawnienia ubezpieczeń społecznych, sprawą pilną jest powołanie, zgodnie z prawem, samorządu w ubezpieczalniach. Z uznaniem powitać należy powołanie przez p. Ministra Rady Ubezpieczeń Społecznych. Celowa ta i pożyteczna instytucja nie rozwiąże jednak sprawy samorządu ubezpieczeń, jak nie mogą również załatwić tego takie czy inne zmiany personalne komisarzy w ubezpieczalniach. Przywrócenie udziału czynnika bezpośrednio zainteresowanego w zarządzaniu ubezpieczalniami winno rychło nastąpić. Oczywiście musi to się łączyć z właściwa forma realizacji, mająca na celu ustrzeżenie ubezpieczalni od ryzyka niecelowej - gospodarki finansowej czy uchronienia ich od szkodliwych wpływów rozpolitykowania. Opracowanie ordynacji wyborczej do samorządu ubezpieczalni będzie pierwszym etapem na tej drodze.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#PZenczykowski">Rozbudowania wymaga prawo o urlopach robotniczych przy jednoczesnym zapewnieniu, abv były one faktycznie przez pracowników wykorzystywane, ściśle z tym łączy się sprawa stworzenia odpowiednich warunków dla dobrego spędzenia urlopu przez robotników. W tej dziedzinie czynny i wydatny udział winno wziąć Państwo. Istniejące u nas próby wytworzenia kilku systemów t. zw. wczasów robotniczych nie mogą być pozostawione dowolności regulowania ich wartości przez życie. Państwo powinno nie tylko ustalić typ względnie typy wczasów robotniczych, ale i brać bezpośredni udział w ich przeprowadzeniu przez czynną i wydatną pomoc. Dotychczasowa akcja, polegająca na pewnej koordynacji działań społecznych w tej dziedzinie, przez rozporządzenie z dnia 13 grudnia ubiegłego roku postulatów tych jeszcze nie rozwiązuje.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#PZenczykowski">Ustawowego uregulowania wymaga również sprawa wynagrodzeń za niektóre dni świąteczne, których w Polsce mamy tak wiele, a które odbijają się ujemnie na budżecie pracowników płatnych dziennie.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#PZenczykowski">Zadaniem Państwa winno być udostępnieni i zorganizowanie odpowiednich środków, ułatwiających robotnikowi korzystanie z szerokiej skali dóbr kulturalnych. Zmierzać to powinno w konsekwencji do zmiany stanowiska pracownika z konsumenta na współtwórcę wartości kulturalnych. Do realizacji tych zadań muszą być również wciągnięte zakłady pracy.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#PZenczykowski">Z żalem stwierdzić można, że niektóre z istniejących — przy dużej zresztą nieraz pomocy państwowej — środków szerzenia kultury, jak np. teatr czy turystyka, nie są należycie dostosowane do potrzeb szerokich rzesz świata pracy.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#PZenczykowski">Dużego wkładu inicjatywy wymaga tzw. kultura pracy, mająca wielki wpływ na ogólne podniesienie poziomu kultury życia społecznego. Nie należy jednak sądzić, że zasięg jej ogranicza się do spraw higieny czy bezpieczeństwa pracy. Jest on znacznie szerszy i wiąże się bezpośrednio z rolą społeczną, jaką również spełniać winien każdy warsztat pracy.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#PZenczykowski">Budownictwo robotnicze, poruszone przez referenta generalnego i sprawozdawcę budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej jak widzimy ma właściwie w tej chwili w Polsce raczej postać symboliczna. Sądzę, że konieczności jego są tak jasne i bezsporne, że należy je tylko podkreślić i oczekiwać na rychłą, skuteczną i w szerokiej skali stosowaną realizację.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#PZenczykowski">Zagadnienie chałupnictwa jest niesłychanie palace. Jest to świat ludzi, którzy cierpią największą nędze i największy wyzysk, którzy nie mają prawie żadnej opieki prawa, bo nawet te przepisy nieliczne zresztą, które w tej dziedzinie istnieją, sa stale łamane przez pracodawców. Mam wrażenie, że należy tu określić jako konieczne postulaty: rozszerzenie stałej ochrony pracy na chałupnictwo, poddanie tej dziedziny naszego życia gospodarczego nadzorowi inspektorów pracy i rozciągnięcie na chałupnictwo w odpowiedniej formie ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#PZenczykowski">Obóz Zjednoczenia Narodowego niejednokrotnie już wyrażał swój pogląd na zagadnienie bezrobocia, uważając za rzecz zasadniczej wagi skuteczną jego likwidację jako czynnika rozkładającego siły Rzeczypospolitej. Pozytywne osiągnięcia w tej dziedzinie zasługują na podkreślenie, wymagają jednak dalszego i szerokiego działania.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#PZenczykowski">Walka z bezrobociem musi być zdecydowana i planowa aż do zwycięstwa, a wciągnięte powinny być do niej wszelkie możliwe środki. Szczególnie należy podkreślić zagadnienie wciąż aktualne: narastającego i zwiększającego się z każdym rokiem niebezpieczeństwa bezrobocia młodzieży. Przytoczę tu cyfrę 440.000 młodzieży, która rokrocznie pozostaje bez pracy, a której gros, bo 68%, stanowi młodzież wiejska.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#PZenczykowski">Mówiąc o człowieku pracy, nie sposób pominąć milczeniem formy jego społecznego współżycia. Związki zawodowe mają w swym założeniu wysoce pożyteczne cele, w pierwszym rzędzie obronę interesów zawodowych swych członków oraz podnoszenie wartości kulturalnych i szeroko pojęte oddziaływanie wychowawcze. Niestety stan rzeczy, istniejący na terenie związków zawodowych, odbiega daleko od ideału. Składa się na to wiele przyczyn, a przede wszystkim rozpolitykowanie większości związków i duże rozproszkowanie; nie tylko brak współpracy, lecz jest wzajemne, nieraz bardzo ostre, zwalczanie się. O tym rozbiciu związków świadczą wymownie cyfry, które już zresztą przytaczał tu referent budżetu. Wystarczy przypomnieć, że w przemyśle mamy 17 central związków zawodowych i 129 działających związków. W tym chaosie organizacyjnym powstają gdzieniegdzie wypaczone formy, stworzone przez pracodawców tzw. popularnie — „związki dyrektorskie”. Wywołuje zresztą ten stan objaw wtórny, powstrzymywanie się olbrzymiej większości robotników od wstępowania do związków. Daje się już jednak zauważyć, że szerokie masy robotnicze coraz wyraźniej dążą do rzetelnego uporządkowania swych spraw zawodowych. Coraz częściej z dala od central związkowych tworzą się lokalne porozumienia rozmaitych związków. Zrozumienie konieczności wspólnego działania dla dobra pracy, a co za tym idzie jednoczenie się dla nadania należnej siły światu pracy zarysowuje się coraz wyraźniej. Jako wybitny i doniosły tego dowód niech służy współpraca na płaszczyźnie ideowej Obozu Zjednoczenia Narodowego 3 wielkich związków, a mianowicie: Zjednoczenia Polskich Związków- Zawodowych, Zjednoczenia Zawodowego Polskiego i Chrześcijańskiego Zjednoczenia Związków Zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#PZenczykowski">Wysoka Izbo! Niektóre tylko zagadnienia ogólne, które poruszyłem niewątpliwie uzupełnią i omówią szerzej moi koledzy z Koła Parlamentarnego. Chciałbym tu jeszcze stwierdzić, że w zupełności zdaje sobie sprawe z trudności w realizowaniu niektórych z omawianych spraw, ale również zdaję sobie sprawe z konieczności ich dokonania. Doceniam również należycie dotychczasowe wyniki prac, osiągnięte przez Ministerstwo Opieki Społecznej, nierzadko w warunkach ciężkich i skomplikowanych. I dlatego wierzę, że postulaty Obozu Zjednoczenia Narodowego w zakresie polityki społecznej znajdą w pracach resortu p. Ministra Opieki Społecznej nie tylko należytą, lecz i dobrą i pełną realizację.</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#PZenczykowski">Wymaga tego nie tylko interes człowieka pracy, lecz przede wszystkim interes Państwa, bo przecież bez wprowadzenia w życie zasady sprawiedliwości społecznej nie można mówić o Polsce naprawdę wielkiej i potężnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Dąbrowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PDabrowski">Wysoka Izbo! Przystępując do omawiania budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, chciałbym zająć uwagę Wysokiej Izby trzema sprawami, a mianowicie: chałupnictwem, spółdzielniami pracy i wytwórczymi oraz związkami zawodowymi.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PDabrowski">Sądzę, że Wysoka Izba zwolni mię od wyjaśnienia, kogo nazywamy chałupnikiem. Chcę tylko dodać, że jest wielka gromada ludzi, według nieścisłych danych około 400.000, którzy żyją w najskrajniejszej nędzy. Więcej natomiast czasu chciałbym poświęcić opiekunom chałupników, tzw. nakładcy i pośrednikowi.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#PDabrowski">Związek Izb Rzemieślniczych Rzeczypospolitej Polskiej, jako najbliżej zainteresowany w problemie chałupnictwa miejskiego, w wydanym przez siebie sprawozdaniu za 1936 r. p.t. — „Stan rzemiosła w Polsce” na stronie 192 pisze: — „Drobny rzemieślnik z trudem zdobywający ze swej pracy środki utrzymania i borykający się z losem, jedyny ratunek przed zupełną nędzą widzi w pracy na rachunek nakładcy. Nakładca, operując kapitałem, którego brak rzemieślnikom, angażuje ich do pracy na własne swoje zlecenie i rachunek. Nakładca taki rzadko jest rzemieślnikiem, a najczęściej kupcem lub w ogóle osobą, nie związaną z procesami produkcji, a tylko ściśle anonimową organizacją chałupników i przy ich pomocy produkującą wyroby przemysłowe lub rzemieślnicze. Wyzysk chałupników przez nakładców jest przysłowiowy i powszechnie znany. Zarobki chałupników są wręcz nieprawdopodobne i szacunkowo obliczając je na zasadzie danych fragmentarycznych w 1936 r., wahają się od 40 gr do 2 zł za dzień pracy.” Oddział spraw ruchu zawodowo-gospodarczego Obozu Zjednoczenia Narodowego jest w posiadaniu materiałów, nie tylko całkowicie potwierdzających przytoczone słowa, lecz poważnie pogłębiających nieludzki wyzysk chałupników przez nakładców.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PDabrowski">Chałupników należy podzielić zasadniczo na 4 grupy: tkactwo, szewstwo, koszykarstwo i ostatnia grupa — bieliźniarstwo. Ażeby dać całkowity obraz niecnego wyzysku nakładcy i pośrednika, przytoczę kilka cyfr: Na terenie powiatu kieleckiego czynnych jest 3.000 warsztatów chałupniczych szewskich, zatrudniających około 9.000 osób. W liczbie tej rzemieślnicy uprawnieni do samoistnego prowadzenia rzemiosła stanowią tylko 38%. Warsztaty te pracują dla 160 nakładców-Żydów, zamieszkałych w Kielcach. Roczna produkcja tych warsztatów wynosi około 2½ miliona par obuwia. Chałupnicy otrzymują za robotę 2—3 zł za parę, ceny te są jednak teoretyczne, bo nakładcy-Żydzi z reguły nie wypłacają chałupnikom zarobków w gotówce, dając im 50—70% bony do sklepów spożywczych, no naturalnie żydowskich.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#PDabrowski">Przedstawiłem Wysokiej Izbie zarobki szewców-chałupników. Przejdę nie do Brzezin, które słynne są już na całą Polskę, lecz do Konstantynowa pod Łodzią. Chałupnicy konstantynowscy zajmują się wyłącznie tkactwem, ale niech mówią cyfry. W mieszkaniu jednoizbowym mieszka rodzina, składająca się z 4 do 6 osób. W tej izbie znajdują się 2 lub 3 warsztaty tkackie, a więc % izby zajmują warsztaty, w pozostałej części — łóżko, stolik, piecyk do gotowania i ogrzewania izby. Z reguły nakładcą czy pośrednikiem są Żydzi, rzadko kiedy Niemcy w woj. łódzkim. Nakładca, to jest hurtownik, rozdziela robotę przez pośredników, pośrednik za sztukę towaru długości 40 m otrzymuje od hurtownika 10 zł, płaci natomiast tkaczowi 6 zł. Tkacz, chcąc taką sztukę towaru wykonać, musi pracować 3 do 4 dni po 16, a czasami 18 godzin dziennie. Pracując więc na 3 warsztatach z całą rodziną, chałupnik zarobi łącznie 15 — 25 zł tygodniowo. Ale jest to praca czasowa, ludzie ci nie mają prawa do korzystania z ubezpieczeń społecznych i z dobrodziejstwa Funduszu Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#PDabrowski">W rozmowie z nimi dowiedziałem się bardzo ciekawych rzeczy, a mianowicie że w pamiętne dni napięcia z Litwą i Czechosłowacją w sprawie Zaolzia pośrednicy Żydzi wstrzymali dostawę surowca chałupnikom, wszelka praca ustała, a robotnik skazany był na głód.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#PDabrowski">Ale przejdźmy dalej. Kilku robotników Polaków nie chciało brać surowca od pośredników, lecz wprost od hurtowników i sami chcieli być pośrednikami — i cóż się okazało? Towar dostali, ale zapłata uległa redukcji, nie 10 zł za 40 m., lecz 6—8 zł. Polacy musieli zrezygnować, bo chcąc opłacić ubezpieczenia społeczne, podatki w urzędzie skarbowym, nic by na tym nie zarobili. A pośrednik Żyd daje robotę 30—40 tkaczom, ubezpieczając tylko 5, i wykupuje patent na 5. I w tym wypadku zarobków nie wypłaca się w gotówce w całości, tylko połowę, a na pozostałe daje się karteczkę do sklepu, ale obowiązkowo żydowskiego. Mógłbym więcej podobnych wypadków przytoczyć, ale sądzę, że to wystarczy.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#PDabrowski">W pierwszym dniu obrad nad budżetem p. poseł Schwarzbart wyjaśnił Wysokiej Izbie, że słowa jego są szczere i prosił, żeby w nie wierzyć. Panie Pośle, nie słów, lecz czynów nam trzeba. Dobrze pamiętamy zachowanie się Żydów podczas wojny, dobrze pamiętamy wojnę z nawałą bolszewicką. Dobrze pamiętamy ostatnie wypadki z Litwą i sprawę Śląska Zaolziańskiego. Czy to Pana Posła przekonało? Mam jeszcze więcej takich kawałków i to jest treść, a Pan daje tylko słowa. To mało, to bardzo mało, to nic. Przejdźcie Panowie od słów do czynów, wiemigrujcie!</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#PDabrowski">Jak z przytoczonych faktów wynika, sprawę chałupnictwa w Polsce należy ująć w ramy organizacyjne. I tu zwracam się do Pana, Panie Ministrze Opieki Społecznej, niech Pan chałupnikami się zaopiekuje.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#PDabrowski">Rozporządzeniem p. Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 27 maja 1935 r. chałupnictwo zostaje wyjęte spod przepisów prawa przemysłowego na równi z przemysłem domowym i ludowym. Brak odnośnych przepisów prawnych, normujących warunki pracy tej najwięcej dziś upośledzonej warstwy robotniczej oraz luki w przepisach prawnych, odnoszących się do przemysłu ludowego i domowego, spowodowały z jednej strony nie praktykowany na innych odcinkach życia gospodarczego chaos i dezorganizację, z drugiej zaś niezwykle podatne pole do najkrajniejszego wyzysku tej nędznie wegetującej licznej rzeszy ludzi. Już sam fakt, iż mimo istnienia Głównego Urzędu Statystycznego, inspekcji pracy i samorządów gospodarczych nie znamy dotychczas względnej chociażby liczby chałupników, oraz dowolność interpretacji określeń przemysłu chałupniczego, domowego i ludowego stwierdzają konieczność prawnego uporządkowania tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#PDabrowski">Przystępując do prac nad rozwiązaniem zagadnienia chałupnictwa, należy ustalić zasadę, że zarówno przemysł ludowy, jako uboczne zajęcie ludności wiejskiej, jak przemysł domowy, który jest dodatkowym względnie dorywczym zajęciem ludności przeważnie miejskiej, nie mogą być zaliczone do przemysłu chałupniczego. Jakkolwiek przytoczone poprzednio przykłady i fakty nie wyczerpują całkowicie tak skomplikowanego zagadnienia chałupnictwa, które wymaga poważnego wglądu w istotę treści i środków materialnych, tym niemniej sprawa ta pod względem społeczno-socjalnym, jak i państwowo - gospodarczym jest nad wyraz pilna i aktualna.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#PDabrowski">W szczególności zagadnienie chałupnictwa wymaga: 1) prawnej ochrony pracy chałupniczej, 2) obowiązkowego ubezpieczenia chałupników na wypadek choroby i starości, 3) rozstrzygnięcia sprawy kontroli władz nad anonimowymi przedsiębiorstwami nadkładczymi, 4) pomocy państwowej dla organizowania central nakładczych celem stopniowego usamodzielnienia się w samoistne przedsiębiorstwa drobnego przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#PDabrowski">Oddział spraw ruchu zawodowo-gospodarczego Obozu Zjednoczenia Narodowego mimo nieposiadania środków materialnych i bardzo wielu trudności formalnych, wynikających ze wspomnianych braków ustawowych, podjął pracę nad podniesieniem gospodarczym chałupnictwa w ramach organizacji spółdzielczych.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#PDabrowski">Przejdę obecnie do spółdzielczości pracy. Najwyższe dobro Państwa wymaga wybitnie narodowego i wybitnie silnego, zorganizowanego konstrukcyjnie życia gospodarczego, jako czynnika decydującego o pozytywnej sile obronnej Państwa, wymaga ekspansji gospodarczej oraz — przy zachowaniu zasady własności prywatnej jako też przedsiębiorczości prywatnej jednostki — gospodarczego usamodzielnienia najszerszych warstw świata pracy. Niestety dotychczasowa rzeczywistość polska nie zdołała skoordynować w ramach planowej gospodarki państwowej zarówno drobnych jak i średnich warsztatów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#PDabrowski">W życiu gospodarczym Polski nie może być miejsca na separatyzmy gospodarcze mniejszościowo-narodowościowe ani też uprzywilejowanie anonimowego kapitału nakładczego, paraliżującego czynny udział w rozbudowie gospodarstwa narodowego najcenniejszego surowca, jakim jest praca setek tysięcy bezrobotnych pracowników fizycznych i umysłowych. Unarodowienie i uaktywnienie gospodarstwa narodowego Państwa ma swoje zasadnicze rozwiązanie w silnej organizacji świata pracy w organizacjach społecznych. Społeczną formą gospodarstwa państwowego jest spółdzielczość we wszystkich jej typach, a jeśli chodzi o podniesienie sprawności gospodarczej i wytwórczej zarówno Państwa jak i świata pracy, są to spółdzielnie wytwórcze i typowe spółdzielnie pracy jako zespoły, wykonujące pracę na zlecenie organizacyj państwowych, samorządowych i osób trzecich. Spółdzielczość tak jak inne formy organizacji pracy ludzkiej wymaga czynnej i wnikliwej opieki czynników miarodajnych oraz unormowania form prawno-ustawodawczych i patronatu ruchu spółdzielczego jako zrzesznia najwięcej wartościowego elementu świata pracy.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#PDabrowski">W świetle dotychczasowego doświadczenia i urzędowej statystyki faktyczny stan spółdzielczości w Polsce znajduje się dotychczas poniżej poziomu Finlandii i Estonii, przewyższa nieznacznie jedynie spółdzielczość państw bałkańskich. Specjalnie jaskrawo i wybitnie ujemnie przedstawia się odcinek spółdzielczości pracy i wytwórczości w Polsce. Na podstawie urzędowych danych stan ten na dzień 1 stycznia 1939 r. przedstawia się następująco. Ogółem spółdzielni pracowniczych jest 468, które według typów dzielą się na spółdzielnie: rzemieślnicze —168, wytwórcze — 128, pracy — 172. W liczbach tych spółdzielnie, należące do związków rewizyjnych, stanowią: rzemieślnicze — 79, wytwórcze — 51, pracy — 78. Spółdzielni nie należących do związków rewizyjnych jest: rzemieślniczych — 89, wytwórczych — 77, pracy — 94. W tych liczbach czynnych jest 55 spółdzielni wszystkich trzech typów, a 205 znajduje się w stanie likwidacji lub nie prowadzi statutowej działalności gospodarczej. Nadmieniam, że we wszystkich 468 spółdzielniach jest zarejestrowanych około 12.000 członków.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#PDabrowski">Z przytoczonego zestawienia wynika, że spółdzielnie pracownicze zatrudniają zaledwie około 3% ogólnej liczby bezrobotnych, wykazanej przez Główny Urząd Statystyczny za rok 1937, a przy uwzględnieniu poprawy ekonomicznej stosunek ten nie przekracza około 4%. Stan ten jest wynikiem luk ustawy z dnia 29 października 1920 r. o spółdzielniach, która nie zawiera wyraźnie i jasno sformułowanych norm dyspozycyjnych w odniesieniu do spółdzielczości pracowniczej. Spółdzielnie te z powodu braku właściwej centrali gospodarczej o charakterze nakładczym i gospodarczo-patronackiej są żerowiskiem niebywałego wyzysku dla prywatnych nakładców, w przygniatającej masie Żydów, o czym wspominałem przed tym. Spółdzielnie te z powodu rozstrzelenia tej tak skromnej ilości na tereny trzech związków rewizyjnych — mam na myśli spółdzielnie polskie — pozbawione są fachowo skonstruowanej organizacji nadrzędnej jako organu rewizyjnego i instruktorskiego. W tym stanie rzeczy skonsolidowanie pracowniczego ruchu spółdzielczego w ramach planowej organizacji społeczno-gospodarczej jest zagadnieniem zasadniczym i wymagającym rozstrzygnięcia.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#PDabrowski">Oddział spraw ruchu zawodowo-gospodarczego Obozu Zjednoczenia Narodowego w pełnym zrozumieniu tych niedomagań oraz w głębokim przeświadczeniu, iż ustrój spółdzielczego gospodarstwa narodowego winien znaleźć zasadnicze rozwiązanie w ogólnym planie gospodarczym Państwa, a także na podstawie przepracowanych już planów i uzyskanych osiągnięć na odcinku spółdzielczego ruchu pracowniczego, wyraża przekonanie, że sprawa ta winna być przedmiotem bezzwłocznego uregulowania przez: 1) znowelizowanie ustawy z dnia 29 października 1920 r. o spółdzielniach celem wprowadzenia nowych przepisów ustawowo-dyspozytywnych dla spółdzielni pracy i wytwórczych, 2) zorganizowanie specjalnego związku rewizyjnego dla tego typu spółdzielni, jako organu ustawowo-patronackiego, 3) powołanie do życia centrali gospodarczej dla spółdzielni pracy i wytwórczych, jako instytucji nakładczej i branżowo-instrukcyjnej, 4) przydzielenie niezbędnych środków materialnych dla spółdzielczości pracy, ustalonych przez Państwową Radę Spółdzielczą z funduszów publicznych i powołanie w tym celu odpowiedniej organizacji jako aparatu rozdzielczego.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#PDabrowski">Realizacja tych postulatów zagwarantuje wprowadzenie w czyn społecznego ustroju gospodarczego, dającego Państwu skuteczny wpływ na rozwój i kształtowanie się produkcji i wymiany w ramach ogólnego planu gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#PDabrowski">Na zakończenie przejdę do ostatniego zagadnienia, sprawy związków zawodowych. Rozwiązanie zagadnienia świata pracy trzeba zacząć od przeorganizowania tego świata pracy Musimy sobie powiedzieć, że dotychczasowy system nie zdał egzaminu. Widzimy świat pracy rozbity na grupy i grupki. Rozumie się, że taka forma najbardziej odpowiada pracodawcy, ale robotnik korzyści żadnej nie miał i nie ma. Przedstawicielstwo robotnicze jednego związku, chcąc załatwić jakąś sprawę, uzależnione jest od zgody pozostałych związków zawodowych. Dość często jesteśmy świadkami, że na jednym terenie pracy istnieje kilka związków. Po wiecach i zebraniach przywódcy deklarują: — „musimy doprowadzić do tego, żeby pracodawcę zmusić do zasiadania przy wspólnym stole.” Chcąc ten problem rozstrzygnąć, przywódcy muszą się zdobyć na jasne i szczere postawienie sprawy zjednoczenia świata pracy. Zamiast pracować związki zawodowe stwarzają sobie trudności, gdyż chodzenie w pojedynkę nigdy nie da takich wyników, jak ścisła, łączna współpraca gromady.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#PDabrowski">Musimy sobie uprzytomnić, że stare systemy należy zastąpić nowymi formami. Czy wojna dzisiejsza podobna jest do wojny w 1914 r.? Trzeba jasno i wyraźnie uznać dawne formy i dawną pracę za rzecz, która przeszła do historii. Obecnie budujemy nową rzeczywistość. Stąd należy wyprowadzić wniosek, że wszystkie związki zawodowe powinny zastosować się do hasła Obozu Zjednoczenia Narodowego o szeroko pojętej konsolidacji, tworząc związki zawodowe branżowe. Należy przede wszystkim poddać rewizji i przeprowadzić nowelizację przepisów o związkach zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#PDabrowski">Szef Obozu Zjednoczenia Narodowego gen. Skwarczyński na zgromadzeniu robotniczym w Sosnowcu w czerwcu 1938 r. o sprawiedliwości społecznej tak nam powiedział: — „Przebudowa struktury społeczno-gospodarczej Polski, do której dąży Obóz Zjednoczenia Narodowego, całkowicie zapewni realizację hasła sprawiedliwości społecznej. Człowiek pracy powinien być przed wszelkim wyzyskiem strzeżony nie tylko sankcjami odpowiednich paragrafów należycie postawionego ustawodawstwa społecznego. Musi również znajdować w opinii publicznej zgodną i mocną osłonę przez piętnowanie wyzysku z punktu widzenia moralności i etyki społecznej?”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Malinowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PMalinowski">Wysoka Izbo! Ustawą z dnia 29 marca 1938 r. została przedłużona obniżka składek za ubezpieczenie emerytalni robotników i pracowników umysłowych na czasokres od 1 kwietnia 1938 r. do 31 marca 1939 r., zaś rozporządzeniem Ministra Opieki Społecznej z dnia 26 lipca 1938 r. składki, uiszczane przez pracodawców rolnych za ubezpieczenie od wypadków w zatrudnieniu i chorób zawodowych, zostały na rok 1938 obniżone. W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy czytaliśmy, że nieobniżenie składek ubezpieczeniowych spowodowałoby z jednej strony ograniczenie siły konsumcyjnej szerokich mas ludności, już i tak nieznacznej, wobec stosunkowo niskiego poziomu zarobków, z drugiej strony wobec zwiększenia wydatków pracodawców mogłoby wywołać w okresie narastającej dopiero koniunktury pewne trudności. Motywy te były tak bezsporne i słuszne, że ustawa została uchwalona przez Sejm i Senat.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PMalinowski">W chwili obecnej, gdy zbliża się końcowy termin obowiązującej obniżki składki za ubezpieczenie emerytalne robotników i pracowników umysłowych, gdyż z dniem 31 grudnia 1938 r. upłynął już roczny okres obniżonej składki za ubezpieczenie od wypadków przy pracy w rolnictwie, muszę stwierdzić, że nie tylko nie zaznaczyła się zmiana warunków, usprawiedliwiająca zniesienie obniżki stawek, lecz przeciwnie, nastąpiło — przynajmniej w rolnictwie — tak znaczne pogorszenie warunków, że raczej dalsze pogłębienie dotychczasowej zniżki składek winno mieć miejsce. Przed rokiem, tj. 14 lutego 1938 r., żyto notowano na giełdzie 20zł 75 gr za 1 q, gdy w dniu 14 lutego 1939 r. już tylko 14 zł 25 gr. Pszenicę notowano w analogicznych okresach 29 zł i 20 zł 50 gr, owies 21zł 50 gr i 15 zł 12 gr. A więc zeszłoroczne ceny trzech podstawowych zbóż polskiego rolnictwa, już i tak zaledwie zapewniające opłacalność produkcji, żyta były o 46%, a pszenicy i owsa o 42% wyższe od obecnych. Warto zaznaczyć, że tak ogromnego spadku cen tych trzech najważniejszych zbóż w ciągu jednego roku nie zanotowaliśmy dotychczas od początku kryzysu w Polsce, a więc od r. 1929. Gwałtowne zniżki w latach od 1929 do 1930 i od 1933 do 1934, które dotychczas uważaliśmy za bezprzykładne w historii fluktuacji cen płodów rolnych w Polsce, zostały w tych rozmiarach znacznie przekroczone w okresie luty 1938 — luty 1939. W tych warunkach podwyższenie składek ubezpieczeniowych oznaczałoby obciążenie rolnictwa nowym ciężarem, któremu —- rzecz prosta — nie podołałoby w żaden sposób.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PMalinowski">Nie od rzeczy będzie podkreślić, że już w ubiegłym roku rolnictwo ziem zachodnich, mimo tak katastrofalnego spadku cen zbóż, zostało dotknięte nowym ciosem w postaci podwyżki składek w ubezpieczeniu inwalidowym robotników rolnych. Ustawą z dnia 30 lipca 1930 r. o przejęciu Ubezpieczalni Krajowej w Poznaniu przez Zakład Ubezpieczeń stawki w ubezpieczeniu inwalidowym robotników rolnych woj. poznańskiego i pomorskiego zostały podwyższone o 33%, co przy rocznym przypisie w wysokości 5.900.000 zł stanowi podwyżkę 2 milionów zł. Stawki obecne tego na terenie pozostałej Polski nieznanego ubezpieczenia są znacznie wyższe niż — • przedwojenne i obciążają zarobek od ca 70 do 140% wyżej niż w okresie przedwojennym. Obecny przypis roczny tego jednego ubezpieczenia w wysokości 7.900.000 zł wynosi aż 79% wymiaru państwowego podatku gruntowego za rok 1928 na terenie Wielkopolski i Pomorza, co najlepiej świadczy o jego nadmiernym ciężarze, ciążącym na gospodarstwie rolnym ziem zachodnich.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#PMalinowski">W tych warunkach zniesienie obniżki składek ubezpieczeniowych, a w szczególności składek za ubezpieczenia od wypadków w rolnictwie, musiałoby wywołać u rolników największe rozgoryczenie, wywołane przeświadczeniem, że składki przekraczają ich możliwości finansowe. Trzeba bowiem wiedzieć, że obciążenie z tytułu ubezpieczenia od wypadków przy pracy w rolnictwie, nawet przy zastosowaniu obniżki z r. 1928, jest większe niż przed wojną, gdy rolnik wielkopolski czy pomorski otrzymywał za żyto lub pszenicę akurat dwa razy tyle, co obecnie. Tym należy tłumaczyć, że od szeregu lat corocznie na walnych zebraniach Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Poznaniu oraz Pomorskiego Towarzystwa Rolniczego w Toruniu jednomyślnie zapadają uchwały, domagające się zniesienia tego ubezpieczenia wobec zbyt wysokich jego składek, o czym Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych doskonale jest poinformowane. Podwyższenie w chwili obecnej składek niezawodnie doprowadziłoby do jawnego zbojkotowania tego ubezpieczenia przez rolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#PMalinowski">Reasumując swe wywody stwierdzam, że rolnictwo polskie w ogólności, a ziem zachodnich w szczególności w chwili obecnej przechodzi bodajże jeden z najtrudniejszych okresów w ciągu długotrwałego kryzysu w Polsce. Już z tego powodu jakakolwiek podwyżka składek jest niedopuszczalna. Nie jest ona zresztą również nieodzownie konieczna, albowiem nie dalej, jak przed niespełna rokiem Rząd oświadczył, że natychmiastowe zwiększenie wpływów ubezpieczeń społecznych, których dotyczy projekt ustawy, nie jest konieczne dla doraźnego utrzymania poziomu świadczeń (vide druk sejmowy nr 611, kadencja IV, sesja zwyczajna rok 1937/38).</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#PMalinowski">W tym stanie rzeczy zwracam się do Rządu z gorącym apelem o wniesienie projektu ustawy o przedłużeniu czasowego obniżenia składek za ubezpieczenia społeczne jeszcze na jeden rok.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Szymański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PSzymanski">Wysoka Izbo! Omawiany dziś budżet Ministerstwa Opieki Społecznej według mego zapatrywania nie odpowiada ani w przybliżeniu potrzebom Państwa i zadaniom, jakie są do wykonania na odcinku pracy i opieki społecznej w Państwie. Jest tyle palących, ważnych zagadnień państwowych, które pochłaniają uwagę wszystkich czynników rządzących w Państwie, że zagadnienia takie, jak pracy i opieki społecznej, nie mniej ważne od innych, spychane są na szary koniec, my zaś, jako przedstawiciele świata pracy, możemy tylko omawiać je i zajmować się nimi jako sprawami pracy i opieki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PSzymanski">Na tym właściwie się wszystko kończy, gdy potrzeby tego resortu wzrastają i gdy właśnie czy to kryzys w rolnictwie, czy też ciężka sytuacja Państwa powodują zwiększenie działalności i potrzeb Ministerstwa Opieki Społecznej. Widzimy tedy, że środki, przeznaczone na cele działalności Ministerstwa Opieki Społecznej, są więcej niż skromne. Muszę też wyrazić swe ubolewanie, że Ministerstwo Opieki Społecznej okazuje za małą inicjatywę w sprawach dotyczących szerokich rzesz pracujących, jak i robotniczego ustawodawstwa ochronnego. Ktoś tu w tej Izbie powiedział, że jest opieka i to nie zawsze stojąca na wysokości zadania, a praca gdzieś się podziała.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PSzymanski">Wysoki Sejmie! Mam zamiar zwrócić uwagę na jedno z wielu zagadnień, na które tak w tej Izbie, jak i w Rządzie mało zwraca się uwagi, a mianowicie na kwestię robotników najemnych w rolnictwie i leśnictwie. To, że ta kategoria robotników więcej niż każda inna rozproszona jest po warsztatach pracy całej Polski, nie daje wcale podstawy, ażeby się tą kategorią ludzi pracy wcale nie zajmować lub w ogóle ją lekceważyć.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PSzymanski">Według danych, zawartych w Małym Roczniku Statystycznym z r. 1938, w r. 1931 było w Polsce 1.353.000 najemnych robotników rolnych, zamieszkałych na wsi, w tym samych ojców rodzin, zamieszkałych w mieszkaniach służbowych, było 358.200. Przypuśćmy, że parcelacja majątków w ostatnich 7 latach obdarzyła ziemią około 50.000 rodzin, co wynosiłoby maksymalną liczbę, to dziś jeszcze mamy około miliona najemnych robotników rolnych. Posiada więc Polska ogromną liczbę pariasów, którzy jakby pozostawali poza nawiasem zainteresowań Rządu i parlamentu, bo mało kto interesuje się tą kategorią robotników. W tej liczbie, jaką podałem, 1.353.000 zatrudnionych w rolnictwie mieści się 382.000 najemników, tzw. służby, mieszkającej wraz z pracodawcą. Ta kategoria robotników pozbawiona jest umów zbiorowych, pozbawiona jest prawa do opieki lekarskiej w razie choroby, nie podlega też ubezpieczeniu od wypadków przy pracy na terenach poza województwami poznańskim, pomorskim i śląskim. Ale i reszta robotników, zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie w liczbie ponad milion ludzi, znajduje się w najgorszym położeniu zarówno materialnym jak i prawnym i najmniej jest otoczona opieką prawa i ustawodawstwa socjalnego. Ponad 1.300.000 ludzi, zatrudnionych w rolnictwie, nie posiada ubezpieczenia na starość i od inwalidztwa. Z tej kategorii ludzi rekrutuje się żebractwo starców i kalek, których po utracie zdolności do pracy wyrzuca się pod gołe niebo i skazuje na tułanie się po kraju. Umowy zbiorowe w rolnictwie nie są w stanie zabezpieczyć utrzymania na starość lub na wypadek kalectwa i niezdolności do pracy, bo pracodawcy rolni nie zatrudniają robotników do czasu nabycia prawa do utrzymania, ale już wcześniej tych robotników zwalniają.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PSzymanski">Wiemy, że opieka gmin tym ludziom nie jest w stanie przyjść z pomocą. Pozbawienie więc robotników rolnych tych uprawnień, jakie posiadają inne kategorie pracowników w Polsce, i utrzymywanie tak licznej warstwy ludności w warunkach życia pariasów jest jakby plamą na organizmie Państwa, jest to traktowanie po macoszemu pewnej warstwy ludności. Zachodzi tu pilna potrzeba, aby Ministerstwo Opieki Społecznej jak najwcześniej opracowało projekt ustawy o ubezpieczeniu emerytalnym robotników, zatrudnionych w rolnictwie i w warsztatach z rolnictwem związanych. Korzyści, jakie z takiego ubezpieczenia odniesie Państwo, rolnictwo i wieś, zrównoważą składki, jakie na podtrzymanie ubezpieczenia robotników rolnych trzeba będzie płacić.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PSzymanski">Istnieje takie ubezpieczenie emerytalne robotników rolnych w trzech zachodnich województwach. Rolnictwo znosi nie najgorzej opłatę połowy składki. Drugą połowę składki płaci robotnik i choć renty są bardzo skromne, to robotnik rolny w Poznańskiem, na Pomorzu i Śląsku nie pozwoliłby sobie wydrzeć tego ubezpieczenia, walczyłby o nie wszelkimi środkami do upadłego, tak jak walczył i domagał się utrzymania ubezpieczenia chorobowego, o które dziś jeszcze ciągle i stanowczo się dopomina. Robotnicy rolni żądają przywrócenia ubezpieczenia chorobowego, którego pozbawiła ich ustawa scaleniowa, żądają rozciągnięcia go na wszystkich robotników rolnych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PSzymanski">Względy konkurencyjne rolnictwa zachodniego także wymagają rozciągnięcia ubezpieczenia emerytalnego robotników rolnych na całą Polskę. Wprowadzenia w życie tego ubezpieczenia wymagają względy sprawiedliwości społecznej i wspólne dobro wszystkich obywateli, o czym mówi Konstytucja Rzeczypospolitej, a za równouprawnionego obywatela trzeba uznać też robotnika rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#PSzymanski">Równie pilną potrzebą jest rozciągnięcie ubezpieczenia chorobowego na wszystkich robotników rolnych, o czym już wspomniałem. Pomoc w chorobie, jaką mają udzielić pracodawcy rolni robotnikowi, jest więcej niż problematyczna. Poza nielicznymi wyjątkami nie istnieje ona właściwie wcale. Brak przymusowego ubezpieczenia chorobowego robotników rolnych powoduje też istnienie warunków niewolniczych i uzależnia całkowicie robotnika od pracodawcy. Brak ubezpieczenia chorobowego robotników rolnych i zdanie ich na łaskę pracodawców powoduje wiele kalek i niedołęgów, spycha robotnika rolnego na ostatnie dno nędzy, gdy jego lub rodzinę nawiedzi choroba. Takiego bowiem robotnika, którego samego lub którego rodzinę nawiedza choroba i który chciałby się leczyć na koszt pracodawcy, spotyka rzecz jeszcze gorsza niż choroba, bo utrata pracy i dachu nad głową. Nie odpowiada istotnemu stanowi rzeczy to, co głoszą różne publikacje związków i organizacyj rolniczych, jakoby opieka lekarska nad robotnikami rolnymi, udzielana przez pracodawcę, była wystarczająca. Posiadam szereg dowodów i materiałów, które przeczą temu twierdzeniu pracodawców. Publikacje pracodawców co do tej opieki lekarskiej opierają się raczej na wyjątkach, niż na ogólnym stanie rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#PSzymanski">Wysoka Izbo! Mam wiele zastrzeżeń do obecnej gospodarki i świadczeń instytucji ubezpieczenia chorobowego. Nie ma tam samorządu i ani ubezpieczeni, ani pracodawcy nie mają tam żadnego głosu. Jednakże nieporównanie lepsza i skuteczniejsza jest opieka lekarska ze strony instytucji ubezpieczenia chorobowego, niż ze strony nawet najsumienniejszego pracodawcy rolnego. Rolnik mniejszy często woli sam umierać, niż płacić lekarzowi, dlatego że nie posiada tyle, by mógł sobie pozwolić na jednorazowy większy wydatek. Czy więc można żądać, aby płacił za leczenie parobka lub sługi koszta szpitalne lub choćby lekarza i lekarstwa? Gdy parobek zachoruje, odstawia się go tam, skąd przybył. W gospodarstwach większych zajmuje się leczeniem owczarz, gospodyni, ogrodnik, zależnie od tego, kto jest pod ręką. Pani dziedziczka też czasem zajmuje się leczeniem i leczy, jak to w wielu wypadkach miało miejsce, rycynusem, gdy trzeba było operacji wyrostka robaczkowego.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#PSzymanski">Robotnicy rolni województw zachodnich do r. 1933 podlegali ubezpieczeniu chorobowemu. Ustawa scaleniowa pozbawiła ich tego prawa i oddała życie i zdrowie robotników rolnych w ręce pracodawców. Po 5-letnim doświadczeniu robotnicy rolni domagają się dziś kategorycznie przywrócenia ubezpieczenia chorobowego, albowiem prawidłowe leczenie robotników rolnych i ich rodzin prawie całkowicie ustało.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#komentarz">(Głos: I emerytalnego.)</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#PSzymanski">I emerytalnego również. Uważam, że wprowadzenie ubezpieczenia chorobowego robotników rolnych w całej Polsce jest ważniejsze nawet od ustawy o powszechnej służbie zdrowia, kiedy nie wiadomo, skąd wziąć pieniądze na sprostanie przepisom takiej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#PSzymanski">Mówi się, że robotnicy rolni sami nie chcą ubezpieczeń przymusowych: emerytalnego i na wypadek choroby. Może to i prawda, że tu i tam, gdzie pracodawcy straszą robotników tym ubezpieczeniem, a robotnicy rolni go nie znają i nie znają jego dobrodziejstw, mogą wyłonić się protesty, ale protesty takie mogą być sugerowane przez pracodawcę.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#PSzymanski">W imieniu robotników rolnych, których reprezentuję, i w imię zdrowia i życia tych warstw robotniczych apeluję do Wysokiej Izby i do Rządu, aby wspólnym wysiłkiem zdążano do jak najprędszego wprowadzenia ubezpieczenia emerytalnego i chorobowego dla robotników rolnych całej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#PSzymanski">Wysoka Izbo! Drugim zagadnieniem, dotyczącym robotników rolnych, a które tu chcę pokrótce omówić, jest sprawa załatwiania zatargów indywidualnych między pracodawcami a robotnikami rolnymi, tak zwane sądownictwo rozjemcze. P. Minister Opieki Społecznej chociaż wie, jak rozjemstwo to niepotrzebnie obciąża inspekcję pracy i odrywa ją od właściwych zadań, jednak w tej sprawie dotychczas prawie nic nie uczynił, aby zmienić ten stan, trwający już 20 lat na terenie województw centralnych, wschodnich oraz małopolskich. Robotnik rolny, jeżeli ma zatarg, wynikający z umowy o pracę, jest pozbawiony instancji sądowej. Komisji rozjemczej nie można uznać za sąd, a całe nieszczęście jest głównie w tym, że przegrywający w komisji rozjemczej robotnik nie może nigdy odwołać się, gdy prawo to przysługuje zawsze pracodawcy. Stan taki dalej istnieć nie powinien, gdyż urąga on porządkowi prawnemu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#PSzymanski">Rozciągnięcie działalności sądów pracy na spory między pracodawcami a robotnikami rolnymi uporządkowałoby też stosunki na polu działalności związków zawodowych. Z terenu działalności związków zawodowych zniknąć wtedy musieliby różni osobnicy, wypędki z organizacji za nieuczciwą działalność i nie posiadający żadnej kwalifikacji do obrony prawnej robotników i zastępowania ich interesów. Musiałoby ustać żerowanie na naiwności nieuświadomionych robotników przez ludzi niepowołanych. Nowopowstające i konkurencyjne związki nie mogłyby się posługiwać takim zdyskwalifikowanym elementem, jak to obecnie się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#PSzymanski">Słów kilka jeszcze o inspekcji pracy. Kolega mój Pietrzak na Komisji Budżetowej omawiał już sprawę inspekcji pracy i proponował podwyższenie kredytów na ten cel, wskazując pokrycie. Niestety Komisja Budżetowa nie przychyliła się do jego wniosku, inspekcja pracy będzie też nadal kulała i wegetowała i nie będzie mogła spełniać powierzonych jej zadań. Tu więc świat pracy również pozbawiony jest należytej ochrony i opieki. Uważam za potrzebę palącą przydzielenie na razie choćby każdemu okręgowemu inspektorowi pracy samochodu, którym w pewnych okresach czasu mogliby posługiwać się obwodowi inspektorzy pracy dla zwiedzania zakładów pracy, załatwiania zatargów zbiorowych bądź w przemyśle, bądź w rolnictwie. Znalazły się kredyty na wiele innych rzeczy, może mniej ważnych, niestety trudno znaleźć odpowiednie kwoty na powiększenie etatów inspekcji pracy i na potrzebne jej środki lokomocji. Ten stan rzeczy przekonuje świat pracy o tym, że postulaty jego nie znajdują należytego zrozumienia i poparcia.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#PSzymanski">Niedomagania inspekcji pracy i brak kontroli warsztatów pracy powoduje zwiększenie się liczby wypadków przy pracy i wydatków na odszkodowania, nie licząc innych strat, związanych z wypadkami przy pracy. I tak w roku 1936 wydaliśmy na świadczenia wypadkowe 47.400.000 zł, a w r. 1937 wydatek ten wynosił już 50.600.000 zł, zatem w ciągu roku wydatki na świadczenia wypadkowe wzrosły o 3.200.000 zł. Oszczędności na inspekcji pracy powodują marnotrawstwo kapitału społecznego i ludzkiego. Lepiej znaleźć środki na ochronę i zapobieganie wypadkom przy pracy, niż wydawać tak ogromne sumy na odszkodowania, które poszkodowanym nie dają egzystencji, a podrażają koszta produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#PSzymanski">Następnym zagadnieniem, które pragnę krótko omówić, są ubezpieczenia społeczne, które budzą troskę całego polskiego świata pracy. Wiemy, że p. Minister Opieki Społecznej przed kilku laty powołał komisję rewizyjną w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. O ile jestem poinformowany, komisja ta złożyła sprawozdanie p. Ministrowi za lata 1935, 1936 i 1937. Wyniku badań tej komisji nie był łaskaw przedstawić nam ani p. referent budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, ani p. Minister. Przedłożenie materiałów rewizyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Sejmowi wyświetliłoby stan ubezpieczeń społecznych i wyjaśniłoby też stan i sposób gospodarowania tej instytucji jak i sposób lokacji kapitałów.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#PSzymanski">Świat pracy woła o samorząd w instytucjach ubezpieczeń społecznych. P. Minister Kościałkowski był łaskaw wspomnieć na Komisji Budżetowej Sejmu, że w tej sprawie natrafia na trudności w samym świecie pracowniczym. O ile jestem dobrze poinformowany, to większość przedstawicieli świata pracy swego czasu wypowiedziała się za wprowadzeniem choćby tymczasowego samorządu w instytucjach ubezpieczeniowych, opartego o zorganizowany świat pracy, a jedynie związki klasowe wypowiedziały się przeciw powoływaniu tymczasowego samorządu w ubezpieczeniach w drodze innej niż wyborów powszechnych. Trzeba nareszcie przestać uważać za miarodajne tylko stanowisko związków klasowych w tej jak i w innych sprawach. Przepisy ustawy scaleniowej, dotyczące samorządu w ubezpieczeniach, zawierają szereg wad i samorząd ten, gdyby był oparty na tych przepisach, moim zdaniem nie spełniłby roli, jaką ma spełnić. Ubezpieczenia jednak bez samorządu nadal obywać się nie mogą, należało by więc powołać na razie samorząd przedstawicieli poszczególnych central związków zawodowych pracowniczych i pracodawców, a tymczasem opracować odpowiedni projekt ustawy o wyborach do samorządu w ubezpieczeniach społecznych, oparty już na doświadczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Wymysłowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PWymyslowski">Wysoki Sejmie! Nie będę poddawał analizie pozycyj, umieszczonych w preliminarzu budżetowym Ministerstwa Opieki Społecznej, ani działalności Ministerstwa za ubiegły rok, jak również nie będę tu dziś mówił o ciężkich warunkach, w jakich robotnik pracuje, i o jego niskich wynagrodzeniach, bo kilkakrotnie poruszałem to z tej trybuny w poprzednim Sejmie, mówiąc, jak robotnik ciężko pracuje i jakie ma głodowe zarobki. Dziś ograniczę się do jednego problemu, tj. do ubezpieczeń socjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#PWymyslowski">Dzisiejsze ubezpieczenia chorobowe i emyrytalne są takie, że jeżeliby Rząd wydał rozporządzenie, że nie ma przymusowego należenia do tych ubezpieczeń, to w ciągu 12 godzin ani jeden robotnik w ubezpieczeniu tym by nie był, a pozostałaby tylko administracja i panowie komisarze mianowani przez Rząd. Kto spowodował ten stan w ubezpieczalniach, tak niebezpieczny dla robotnika? Rząd ten, który wprowadził ustawę scaleniową i który mianował komisarzy i dyrektorów.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#PWymyslowski">Wysoki Sejmie! Przejdę teraz do zagadnienia, czego robotnicy żądają od obecnych ubezpieczeń. Pierwsze: ubezpieczenie chorobowe. Tu robotnicy żądają, by ubezpieczony jak i jego rodzina byli leczeni aż do całkowitego wyzdrowienia, jak również żeby ubezpieczony pobierał zasiłek chorobowy do czasu powrotu do pracy, a nie tak, jak się dzieje obecnie, że jest okres ustawowy leczenia, a po tym okresie możesz być chory, staniesz się inwalidą, nie dostaniesz pracy, a nie masz zasiłku.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#PWymyslowski">Żądanie robotników w sprawie ubezpieczenia emerytalnego dotyczy zmniejszenia liczby lat do uzyskania emerytury: mężczyzna 60 lat, kobieta 50. Bo proszę sobie wyobrazić dzisiaj kobietę pracującą w przemyśle włókienniczym czy chemicznym, która ma pracować 60 lat. Czy to możliwe, w tym kurzu, w tym smrodzie?</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#PWymyslowski">Robotnicy wiedzą, jaką wartość przedstawia dla nich ubezpieczenie, i dlatego bronią tej instytucji, chcą, żeby ona jeszcze istniała, ale również żądają, żeby zostało przywrócone to, co kiedyś zostało im odebrane.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#PWymyslowski">A teraz przechodzę do sprawy Funduszu Pracy. Robotnik otrzymuje zasiłek, kiedy zostaje pozbawiony pracy, ale znów zasiłek okresowy, i kiedy okres minie, robotnik i jego rodzina zostają bez środków do życia. Co go czeka? Kij i torba, rodzinę zabiera z sobą i idzie po prośbie. Dlatego robotnicy również się domagają, aby zasiłek na wypadek bezrobocia był stały do czasu, dopóki nie otrzyma pracy, a to z tego względu, że nie ze swej winy nie ma pracy, lecz z winy ustroju kapitalistycznego.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#PWymyslowski">Urlopy. Mówi się, że robotnicy otrzymują urlopy, ale w praktyce jak to wygląda z tymi urlopami? Oto przemysłowcy i przedsiębiorcy poangażowali sobie po 4 grupy robotników, bo mają tych robotników masę. Pracę wyznaczają tak, że każda grupa pracuje tylko trzy miesiące w roku, a po 3 miesiącach robotnik idzie do domu, siedzi 9 miesięcy i znowu czeka, aż go zawezwą znowu na 3 miesiące do pracy. I tu również Ministerstwo Opieki Społecznej powinno w tę rzecz wglądnąć.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#PWymyslowski">A teraz co do urlopów robotniczych i wywczasów. Robotnik szczęśliwie otrzyma urlop, ale cóż z tego? Nie może wyjechać, bo go nie stać na to. Toteż robotnicy żądają, aby robotnik, który otrzyma urlop, otrzymał również zniżkowy przejazd kolejowy do miejsca, do którego chce wyjechać. W ten sposób mu się ulży, bo już połowę tylko zapłaci za podróż. Wiem, że p. Minister Pracy i Opieki Społecznej powie, że przecież tego nie można przeprowadzić, bo fundusze nie starczą, a ubepieczalnia znowu nie ma pieniędzy. Wierzę, że ubezpieczalnia ma pieniądze, tylko trzeba ubezpieczalniom przywrócić samorząd, bo zawsze lepiej rządzi właściciel swymi pieniędzmi, niż ktoś, komu się powierza cudze pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#PWymyslowski">Panie Ministrze! Pan, jako jeden z pierwszych żołnierzy spod sztandaru Komendanta, jako człowiek, który wyrósł z Judu, zrozumie ciężkie położenie robotnika polskiego i Pan na pewno przyjdzie do Sejmu z poprawkami ustaw i przepisów, które by poprawiły to, o czym ja tu mówiłem, a na pewno spodziewam się, żeobecny nie odmówi Panu Ministrowi i to uchwali.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Gdula.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PGdula">Wysoka Izbo! Życie gospodarcze i społeczne, postawione wobec zadań wzmożenia potencjału obronnego Państwa i uprzemysłowienia kraju, musi zdążać w kierunku takiego kształtowania stosunku między pracodawcą a pracobiorcą, aby gwarantował spokój produkcji, osiągnięcie jak najwyższego stopnia produkcji, wytworzył poczucie współodpowiedzialności pracodawcy i pracobiorcy za wspólny warsztat pracy, który w pierwszej mierze ma służyć dobru narodu i Państwa. Słuszną stawia tezę Obóz Zjednoczenia Narodowego, którego mam zaszczyt być członkiem: — „Robotnik polski nie może się czuć tylko techniczną siłą roboczą, musi bowiem stać się świadomym współtwórcą gospodarczych i moralnych wartości narodu.” Tezę tę pragniemy realizować poprzez rozwój form organizacyjnych świata pracy, które by normowały stosunek jego do warsztatu pracy i udział w wysiłkach dla dobra Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PGdula">Sprawę związków zawodowych, ich zadania i rolę poruszył kol. Dąbrowski. Stwierdzić należy, że forma reprezentowania świata pracy przez związki zawodowe wobec pracodawców w sprawach zasadniczych, jak układy zbiorowe, jest celowa i uzasadniona ustawowo. Trudności wyłaniają się w stosunkach między pracodawcą a związkami zawodowymi jako przedstawicielami personelu pracowniczego w danym zakładzie pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PGdula">Zasadnicze zagadnienie, jakim jest rozwój warsztatu pracy, wymaga innej formy organizacyjnej świata pracy. Organem udziału świata pracy w kierowaniu procesami produkcji winny być rady zakładowe. Tego rodzaju przedstawicielstwo pracownicze w ciągu 18 lat istnienia zdało już egzamin życiowy na najtrudniejszym w Polsce obszarze gospodarczym, mianowicie na Górnym Ślązku, pod postacią rad zakładowych, działających na podstawie niemieckiej ustawy z dnia 4 lutego 1920 roku. Zawieranie umów wykonawczych lub uzupełniających do umów zbiorowych, bezpośrednie załatwianie zatargów, udział w ustalaniu regulaminów pracy, kolejności urlopów, pomoc prawna dla pracowników, opieka nad zakładami i instytucjami kulturalno-oświatowymi i społecznymi, przestrzeganie wykonania układów zbiorowych, kontrola nad stosowaniem ustawodawstwa ochronnego pracy, współudział w rozbudowie bezpieczeństwa i higieny pracy, współpraca ze związkami zawodowymi w zakresie stosowania systemu płać akordowych, zgoda w sprawie zwolnienia personelu z prawem odwołania się do inspekcji pracy, współudział w rozbudowie wczasów robotniczych, budownictwo mieszkaniowe, oto w głównych rysach zakres działania rad zakładowych. Rola rad zakładowych nie byłaby w pełni wykonana, jeżeli mają wspólnie z pracodawcą starać się o osiągnięcie jak najwyższego stanu i najwyższej gospodarczej sprawności zakładu, gdyby do zakresu działania rad zakładowych nie należało uczestnictwo w ogólnopaństwowym aparacie kontroli nad produkcją w danym zakładzie, otrzymywanie informacyj o stanie gospodarczym i finansowym zakładu, badanie elementów kalkulacyjnych produkcji, wyrażanie opinii i inicjatywa w zakresie poprawienia stanu gospodarczego produkcji i kalkulacji.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PGdula">Czynnikiem nadzorczym nad działalnością rad zakładowych musi być inspektor pracy, który w razie rozbieżności zdań między pracodawcą a radą zakładową obejmuje funkcję arbitra. W takim razie zaistnieje gwarancja, że ingerencja inspektora pracy w stosunki między pracodawcą a radą zakładową będzie wyrazem słuszności i ogólnych potrzeb gospodarczych Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#PGdula">Doświadczenia życia gospodarczego na Górnym Śląsku okazują konieczność rozszerzenia dotychczasowych merytorycznych uprawnień inspektoratów pracy w kierunku przyznania im uprawnień władzy demobilizacyjnej, istniejącej na górnośląskiej części województwa śląskiego, w związku z wykonywaniem rozporządzenia o środkach przeciw zwijaniu i unieruchamianiu zakładów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#PGdula">Na pozostałym terenie Rzeczypospolitej w warsztatach pracy spotykamy namiastkę rad zakładowych o nieokreślonych kompetencjach i metodach działania. Stan ten musi ulec zmianie. Pozwolę sobie wyrazić wspólne przekonanie, że wprowadzenie rad zakładowych na reszcie terenu Rzeczypospolitej jest jednym z warunków należytego funkcjonowania i rozbudowy warsztatów pracy, których rola i znaczenie wzrasta w oczach narodu jako wspólnego dobra, służącego w pierwszym rzędzie obronie Państwa, a równocześnie będących widomym znakiem współodpowiedzialności pracodawców i pracobiorców za wzrastającą wartość własności narodu, wreszcie podstawą dla wyższego stopnia organizacji świata pracy, jakim winny być izby pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#PGdula">Zagadnienie izb pracy wraca od kilku lat w toku obrad nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej. Sprawą zasadniczej wagi obok konstrukcji izb i sposobu ich powoływania jest zakres działania izb pracy. Stwierdziliśmy konieczność zespolenia świata pracy, aktywizacji jego udziału w życiu Państwa na tych wszystkich odcinkach, na których jego obecność czynna ma wzmacniać wartości materialne, moralne i kulturalno-oświatowe. Izby pracy winny stać się organem udziału świata pracy w rządzeniu w zakresie administracji państwowej oraz w zakresie gospodarstwa społecznego. Nie możemy szukać wzoru za granicą, gdzie w kilku państwach izby pracy mają inny zakres działania i inne cele do spełnienia. Warunki odmienne od naszych bynajmniej nie mogą nas zachęcać do naśladownictwa zagranicy na tym polu, tak trudnym i w każdym państwie specyficznym.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#PGdula">Zachodzi w opinii związków zawodowych zasadnicze pytanie, czy izby pracy mają być organem nadrzędnym nad związkami zawodowymi i radami zakładowymi, czy też mają zastąpić związki zawodowe i przejąć ich zadanie, jakim jest bezsprzecznie walka o podnoszenie społeczne i gospodarcze świata pracy. Czy stanowią one niebezpieczeństwo dla ruchu zawodowego? Zdaje mi się, że takie konstruowanie stosunku izb pracy do związków zawodowych byłoby skierowaniem izb pracy na tory, na których działalność ich mogłaby być łatwo spaczona. Zawieranie układów zbiorowych jest żywą treścią związków zawodowych. Nie można tej roli przydzielić izbom pracy, nie tylko ze względu na' obowiązującą ustawę o układach zbiorowych. Nie można sobie wyobrazić, by np. izby pracy proklamowały lub prowadziły strajki, których możliwość istnieje dajmy na to w czasie pertraktacji o umowy zbiorowe. Izby pracy, nadzorowane przez Państwo, nie mogłyby w takim razie swej roli spełniać i tego rodzaju zakres pracy jest nie do pomyślenia. Izby pracy muszą być organem, służącym radą i pomocą związkom zawodowym, mając w swym zakresie działania czynności badawcze na polu dochodu społecznego, udziału świata pracy w dochodzie społecznym, rynku pracy, emigracji zarobkowej, rozbudowy warsztatów pracy, warunków pracy, kosztów produkcji, płac, stosowania ustawodawstwa ochronnego pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#PGdula">Izby pracy, wyposażone materialnie, mające odpowiedni personel naukowy, przepracowując tak kapitalne zagadnienia w sposób naukowy, oparty na materiałach ścisłych, mogą służyć argumentami statystycznymi związkom zawodowym w ich odpowiedzialnej pracy nad podnoszeniem materialnym pracowników, chroniąc związki zawodowe częstokroć przed skutkami nieprzemyślanych i opartych na błędnych przesłankach gospodarczo-społecznych akcyj, przedsiębranych w najlepszej nieraz wierze i woli dla dobra świata pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#PGdula">W dalszych rozważaniach nad stosunkiem izb pracy do istniejących organizacyj pracowniczych należy ustalić tezę, że izby pracy mają być jednostronnym, zawodowo-gospodarczym, prawno-publicznym przedstawicielstwem robotników, pracowników umysłowych i chałupników. Teza tak sformułowana określa jasno stosunek izb pracy do związków zawodowych. Izby pracy nie mogą ani zastąpić, ani ograniczyć roli związków zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#PGdula">Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że izby pracy, jeżeli mają się stać życiową instytucją świata pracy, stanowić jego funkcje rządzenia na określonych odcinkach, muszą przejąć od administracji rządowej szereg czynności i przynajmniej otrzymać takie kompetencje, jak izby rzemieślnicze. Do takich czynności należy zaliczyć: wychowanie obywatelskie świata pracy, wychowanie gospodarczo-techniczne, szkolenie zawodowe i poradnictwo zawodowe, gospodarkę stypendiami; dalej nadzór nad instytucjami, służącymi światu pracy, sprawę kontroli nad produkcją, sprawę bezrobocia; dalej czynności w zakresie opieki nad rodziną, matką i dzieckiem pracownika, organizacji budownictwa mieszkaniowego i wczasów robotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#PGdula">Pozwoliłem sobie wyliczyć szereg czynności, sprawowanych dzisiaj na rzecz świata pracy przez odnośne resorty administracji rządowej, a przede wszystkim Ministerstwo Opieki Społecznej i Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Przejęte czynności będą stanowiły zasadniczą treść kompetencyj izb pracy i dadzą im podstawę normalnego funkcjonowania, podstawę do realizacji określonych zadań.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#PGdula">• Stosunek izb pracy do zagadnień, dotyczących świata pracy, rozstrzyganych przez Rząd i przez Izby ustawodawcze, będzie się wyrażał w formie nie tylko czynności opiniodawczych, ale i inicjatywy w zakresie tworzenia norm prawnych i podejmowanych przez Rząd czynności i urządzeń, mających na celu podniesienie położenia gospodarczego, społecznego, kulturalnego, a również i organizacyjnego świata pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#PGdula">Stwierdzić należy, że sprawy organizacji, ustalania zespołu członków i powoływania członków rad, zarządów izb, podstaw finansowych, ilości izb pracy samorządu w izbach pracy, związku izb pracy, przedstawiają wielkie trudności, większe może, niż ustalanie zakresu działania izb pracy.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#PGdula">Sprawy praw wyborczych dla pracowników, zrzeszonych i niezrzeszonych w związkach zawodowych, czy praw wyborczych dla związków zawodowych, czy związków nie należących do central, wybory ograniczone czy powszechne, czy mieszane, sprawa nominatów, powoływania z kooptacji, zagwarantowanie wyższej proporcji dla pracowników umysłowych w składzie izb, wywołują głębokie różnice zapatrywań i sądów poszczególnych central. Nad wszystkim góruje poważna obawa przywódców przed utratą wpływów, jakie wywierają związki zawodowe.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#PGdula">P. Minister Opieki Społecznej raczył oświadczyć podczas rozprawy nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej na komisji sejmowej, że napotyka na szereg trudności właśnie u świata pracy co do wprowadzenia izb pracy, nazwał to twardym orzechem do zgryzienia i stwierdził właściwie to samo, co pozwoliłem sobie powiedzieć, że przywódcy obawiają się przez wprowadzenie izb pracy nadzoru izb pracy nad związkami zawodowymi.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#PGdula">P. Minister był łaskaw powiedzieć: A przecież ci robotnicy i pracownicy umysłowi zorganizowani są w wielkie zespoły, które na pewno przedstawiają realną siłę i te zespoły nie życzą sobie instytucji, która by była nadzorowana przez Państwo, zharmonizowana z innymi samorządami i ze swej strony kontrolowała owe zespoły pracownicze. Niestety, taka jest rzeczywistość. I ta rzeczywistość musi się zmienić, ona musi pójść jednak w kierunku zasadniczego rozstrzygnięcia, jakim jest wprowadzenie izb pracy, tej wyższej formy organizacyjnej, pozwalającej światu pracy na współudział w rządzeniu. Muszę jednocześnie stwierdzić, że obawy te są płonne, nieuzasadnione. Izby pracy w najmniejszej mierze nie będą ograniczały wolności ruchu zawodowego, a tym więcej nie obniżą ilościowo związków. Raczej przywódcy obawiają się, że izby pracy będą odpowiadały istotnemu układowi sił społecznych. Wysoka Izbo! Zdaje mi się, że w najbliższych latach rozwój stosunków gospodarczo-społecznych postawi związki zawodowe przed taką sytuacją, kiedy to rozważania, czy tak ma wyglądać ordynacja wyborcza do izb pracy czy inaczej, będą już drobiazgiem, albowiem planowość życia gospodarczego i społecznego w Polsce, przeprowadzona na wszystkich odcinkach, zmusi tych jeszcze nielicznych przywódców w przyszłości do tego, aby ich stanowisko wobec izb pracy było inne, aniżeli obecnych przywódców. I mam to głębokie przekonanie, że ta sytuacja prędzej nadejdzie, aniżeli to się zdaje panom przywódcom poszczególnych związków zawodowych, myślę tu o klasowych związkach zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#PGdula">Przez parę chwil pragnę zaprzątnąć uwagę Wysokiej Izby zagadnieniem ubezpieczeń społecznych. Ustawa scaleniowa, stworzoną w czasie ciężkim, albowiem podczas kryzysu, zmusiła świat pracy do poniesienia wielu ofiar, jak zniesienie soboty angielskiej, skrócenie urlopów, obniżenie płac za godziny nadliczbowe. A jednocześnie urzeczywistniła, chociażby w małej mierze, marzenie wielu radzących na zebraniach przez szereg lat robotników i wprowadziła powszechne ubezpieczenie emerytalne dla robotników, które jest kapitalnym zagadnieniem dla świata pracy. Sytuacja pogorszyła się z chwilą obniżenia składek do tych ubezpieczeń i z chwilą ograniczenia powszechności ubezpieczeń. Komisja ministerialna, która działała na skutek uchwały komisji Martinowskiej przy Ministerstwie Opieki Społecznej, wskazała cały szereg usprawnień w administracji i w udzielaniu świadczeń wszelkiego rodzaju, czy to będą chorobowe, czy wypadkowe, czy emerytalne, dla świata pracy. I stwierdzam, że p. Minister Opieki Społecznej nie tylko zauważył, że sytuacja finansowa ubezpieczeń społecznych się poprawiła, ale powiększył zasiłki chorobowe i zainteresował się również sprawą profilaktyki.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#PGdula">Nie będę się zajmował tym tematem, jakim jest udzielanie w ubezpieczalniach społecznych robotnikom świadczeń, omówią to moi koledzy. Jedno tylko podkreślę, że należy doprowadzić w naszych ubezpieczeniach społecznych do tego, ażeby znaleźć pośrednią miarę między zmęczeniem lekarzy, zbiurokratyzowaniem udzielania tych świadczeń, a należytą obsługą pracownika czy to fizycznego, czy też umysłowego.</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#PGdula">Pragnąłbym, ażeby w niedalekiej przyszłości można było przeprowadzić, jeżeli na to finanse Ubezpieczalni pozwolą, a zdaje mi się, że tak, takich parę zagadnień, które należą do najboleśniejszych dla świata pracy w zakresie ubezpieczenia chorobowego. Myślę tu o opłatach za wizyty lekarskie i za lekarstwa, które niejednokrotnie są droższe przez te opłaty, aniżeli te same lekarstwa w aptekach. Nie wiem, jaką to cyfrę daje, a jednak jeżeli się myślało o tym, ażeby pomóc w ten sposób robotnikowi, to zdaje mi się, że tak postawiona teza nie zdała egzaminu życia. I dlatego też zlikwidowanie odpowiedniego artykułu ustawy scaleniowej będzie właśnie spełnieniem tych skromnych wymagań robotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#PGdula">Była tu poruszona przez kolegę Wymysłowskiego kwestia wypłacania zasiłków chorobowych od pierwszego dnia choroby. Zagadnienie to jest bardzo pilne. Również zwracałem na Komisji Budżetowej uwagę na to, że robotnicy, którzy są bezrobotni, a często na turnusach, są pozbawieni opieki lekarskiej. Już nie mówię o rozszerzeniu świadczeń chorobowych na członków rodziny, ponieważ na to w tej chwili nie pozwala sytuacja finansowa ubezpieczeń.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#PGdula">Pragnąłbym zwrócić uwagę Pana Ministra na rozszerzenie listy chorób zawodowych. Nie wiem, jak przedstawia się w tej chwili sytuacja finansowa Funduszu Wypadkowego, ale kto wie, czy nie można by dalej pójść. Zupełnie popieram kolegę Szymanowskiego, który tu przedstawił całą gehennę ubezpieczeniową, jaką przeżywają robotnicy rolni. Gdy przypomnę sobie obrady nad tym zagadnieniem, to muszę stwierdzić, że nie przypuszczałem, aby w ten sposób takie wnioski wobec robotników rolnych wyciągnęli pracodawcy dlatego tylko, żeśmy wtedy brali pod uwagę niesłychanie ciężkie położenie pracodawców rolnych. Niestety, rzeczywistość pokazała co innego, negatywne ustosunkowanie się wielkiej własności do tych murzynów, jakimi są bezprzecznie pracownicy rolni.</u>
+ <u xml:id="u-15.23" who="#PGdula">Nie mogę pominąć milczeniem zagadnienia, które zapewne jest przedmiotem opracowania Ministerstwa Opieki Społecznej: skonstruowana ustawa emerytalna budzi szereg obaw. Zagadnienie niesłychanie skomplikowane, jakim jest obliczanie przyszłych i już przypadających rent czy starczych, czy inwalidzkich, wymaga uproszczenia, bo boję się, czy tego rodzaju skomplikowana machina nie spowoduje konieczności zatrudnienia coraz to większej ilości urzędników w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i nie pociągnie za sobą szeregu odwołań i masy niepotrzebnej biurokracji, niepotrzebnego udręczenia dla robotnika. Otóż apelowałbym bardzo serdecznie do Pana Ministra, aby to zagadnienie uproszczenia wymiaru i określenia wysokości rent, które obecnie składają się z kwoty zasadniczej i kwoty zmiennej, było należycie przepracowane.</u>
+ <u xml:id="u-15.24" who="#PGdula">Przy tej sposobności chcę jeszcze prosić Pana Ministra, ażeby pod ubezpieczenie górnicze i hutnicze podciągnąć również robotników, pracujących w tych zakładach, których warunki powodują szybsze inwalidztwo robotników; myślę tu o robotnikach, pracujących w cementowniach, hutach cynkowych, przy piecach dolomitowych czy w zakładach chemicznych, gdzie warunki pracy powodują szereg chorób nie tylko zawodowych, ale takich, które przyśpieszają starość.</u>
+ <u xml:id="u-15.25" who="#PGdula">Proszę jeszcze o jedno. Jednym z klejnotów, jak powiedziałem, ubezpieczenia emerytalnego, są zaopatrzenia 20-złotowe. Bardzo gorąco apeluję do Pana Ministra, ażeby rozszerzył zakres ilości pobierających to zaopatrzenie na tych wszystkich, którzy nie mieli szczęścia czy możności opłacać ongiś składek do ubezpieczeń takich czy innych, a po wyrzuceniu z pracy są przedmiotem łaskawej opieki, jeśli już nie rodziny, to magistratu czy opieki społecznej samorządów, gdzie ta opieka społeczna jest bardzo a bardzo ograniczona.</u>
+ <u xml:id="u-15.26" who="#PGdula">Wreszcie na zakończenie pragnąłbym zwrócić uwagę jeszcze na jedną rzecz. Na terenie Zaolzia istnieje wysoka cyfra bezrobotnych. Ta wysoka cyfra wywołuje niezadowolenie wśród części tamtejszej ludności. Sprawa ta wymaga szybkiego załatwienia, ażeby w ten sposób ten piękny wypadek historyczny, jakim był powrót piastowskiej ziemi do rodziny naszej wspólnej, nie był mącony bezrobociem na tamtejszym terenie. Należy wszystko przedsięwziąć, ażeby na tym terenie, w każdym razie na okres dłuższy, bezrobocie było zlikwidowane, jeżeli nie ma powstać pewien osad, jaki może się wytworzyć wśród tej ludności, która krwią, trudem i znojem walczyła o przyłączenie tej bogatej ziemi, tego skarbu do Macierzy Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-15.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-15.28" who="#PGdula">Marszałek: Zanim udzielę głosu następnemu mówcy, chcę przypomnieć, że istnieje art. 73 regulaminu, który głosi: — „Poseł nie może wygłaszać bez zgody Marszałka przemówienia z przygotowanej na piśmie mowy; przepis ten nie dotyczy sprawozdawcy.” Dotąd bardzo liberalnie traktowałem ten przepis, ale widzę, że przyczynia się to do przedłużania dyskusji. Będę zatem odtąd prosił Panów Posłów, żeby w miarę możności posługiwali się napisanymi przemówieniami tylko w razie wygłaszania sprawozdań, albo też posługiwali się tylko krótkimi notatkami, wygłaszając przemówienia z pamięci.</u>
+ <u xml:id="u-15.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-15.30" who="#PGdula">Głos ma p. Ratajczyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PRatajczyk">Wysoka Izbo! Zakomunikowanie przez p. Marszałka tej wiadomości oczywiście ograniczy moje przemówienie tak, jak ograniczyłoby ono wszystkim innym, którzy przygotowali przemówienia na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PRatajczyk">Panie Ministrze Opieki Społecznej! Odpowiedź Pana Ministra na moją interpelację w sprawie powołania komisji rozjemczej w zatargach o pracę i płace w sprawie płac stosowanych na robotach publicznych, a finansowanych przez Fundusz Pracy, nie przekonuje robotników ani też mnie o słuszności stanowiska Ministerstwa Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PRatajczyk">Z głębokim zadowoleniem przyjąłem fakt, że p. Wicepremier stwierdził kilkakrotnie, iż na czołowym miejscu w programie polskim stawia się człowieka. Stwierdzenie tego faktu witają rzesze pracownicze jako zapowiedź zasadniczej zmiany w naszych stosunkach społecznych. W ciągu ostatniego 10-lecia katastrofalnie staniała u nas praca. Statystyka z r. 1937 wykazuje, iż ¼ robotników zarabia 10—20 zł tygodniowo, połowa robotników zarabia tygodniowo poniżej 30 zł. Jeżeli się zarobki te porówna z bardzo skromnie obliczonymi, a przez Główny Urząd Statystyczny ustalonymi kosztami utrzymania rodzin robotniczych, które wynoszą około 37 zł, a nawet więcej tygodniowo, to okaże się, jak daleko stoimy poniżej kosztów utrzymania o ile chodzi o wynagradzanie robotników. W tym stanie rzeczy należało by się spodziewać energicznej akcji Ministerstwa Opieki Społecznej. Niestety, w praktyce zawodowej wielokrotnie stwierdziliśmy, że stanowisko Ministerstwa Opieki Społecznej jest często identyczne ze stanowiskiem przemysłowców, szczególnie takie jest stanowisko Ministerstwa Opieki Społecznej wobec stawianych przez związki zawodowe wniosków o powołanie komisji rozjemczej dla załatwiania zbiorowych zatargów. Ustawa z dnia 14 kwietnia 1937 r. o układach zbiorowych pracy wobec braku odpowiednich przepisów o rozjemstwie uzależnia realizację układów zbiorowych od dobrej woli stron. Tę dobrą wolę okazują oczywiście jedynie robotnicy i wyjątkowo, w nielicznych wypadkach, społecznie nastawieni pracodawcy. W tych warunkach związki zawodowe zwracają się do Ministerstwa Opieki Społecznej o powołanie komisji rozjemczej. Ministerstwo Opieki Społecznej, opierając się na art. 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r., prawie zawsze wnioski te odrzuca, a odmowę uzasadnia tym, że zatarg nie zagraża ogólnym interesom gospodarczym Państwa. Przy takiej interpretacji możliwe jest stosowanie karygodnego wyzysku. W przemyśle ceramicznym, tartacznym i innych w woj.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PRatajczyk">poznańskim i na Pomorzu rozpoczynają się zarobki tygodniowe od około 8 zł, poza tym nie przekraczają 18 zł, z wyjątkiem oczywiście niektórych tylko kategoryj robotników.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PRatajczyk">Związek robotników i rzemieślników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego celem zlikwidowania zatargów, raczej celem zapobieżenia dojścia zatargu do takich rozmiarów, ażeby musiała ingerować policja, zwracał się do Ministerstwa Opieki Społecznej o powołanie komisji rozjemczej, ażeby ta ustaliła warunki płacy, jednakże bez skutku.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PRatajczyk">Związki zawodowe, opierające swą działalność o zasady państwowo-twórcze, do których przede wszystkim zalicza się Zjednoczenie Zawodowe Polskie, starają się unikać akcji strajkowej, pragną polubownie likwidować zatargi. Jednak Ministerstwo Opieki Społecznej do pewnego stopnia unicestwia tę dobrą wolę. Jeżeli wskutek tego stanowiska Ministerstwa Opieki Społecznej powstają niejednokrotnie rozruchy, zatargi, bójki i rozlew krwi, a następnie aresztowania i z tym związane różne następstwa, to trafiają one w wielu wypadkach w ludzi najmniej winnych, w robotników głodnych, którzy domagają się tylko tego, ażeby żyć, tylko tego, żeby mogli siebie i swoją rodzinę utrzymać, a równocześnie przy tym spełniać obowiązki obywatelskie. Doceniam, jakie trudności ma do przezwyciężenia Ministerstwo Opieki Społecznej, a nawet i cały Rząd w tak trudnych okresach gospodarczych i politycznych, mimo to jednak przyczyn zajść, na które wskazuję należy szukać w wielu wypadkach w biurokratycznej postawie tego Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PRatajczyk">Wszelki wyzysk i związane z tym strajki, nieszczęścia i obniżenie poziomu stopy życiowej pracownika godzą w ogólno - gospodarcze interesy państwowe. Wydać więc należy jak najwcześniej ustawę o rozjemstwie, która by dała możność na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej likwidowania zatargów bez specjalnej potrzeby zwracania się w każdym wypadku do Ministerstwa Opieki Społecznej. Uważamy bowiem, że niejednokrotnie zatarg wymaga śpiesznego, niezwłocznego załatwienia sprawy. A kiedy zaczniemy się bawić w biurokrację, we wnioski, w wielkie uzasadnienia, że taka komisja jest potrzebna, to wtedy już, zanim decyzja o powołaniu komisji nastąpi, będą bardzo złe skutki i to z powodu spóźnionego załatwienia sprawy. Nadawanie mocy powszechnie obowiązującej układom zbiorowym pracy do tej chwili trwa około 4 do 5 miesięcy i więcej, a jeżeli jest jakikolwiek sprzeciw, to sprawa zalegalizowania umowy trwa o kilkanaście tygodni dłużej. Wskutek tego wytwarzają się takie sytuacje, że jednych pracodawców i ich pracowników obowiązuję umowa zbiorowa cały rok, a innych pracodawców pół roku. Oczywiście taki stan powoduje niechęć podpisywania umów zbiorowych przez pracodawców, nawet takich, którzy uczciwie ustosunkowują się do spraw robotniczych, a to dlatego, że gdy wszyscy przestrzegają umowy zbiorowej, to część pracodawców może prowadzić nieuczciwą konkurencję z pracodawcami uczciwymi. I dlatego, proszę Wysokiej Izby, stan ten powinien ulec zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PRatajczyk">Łamanie ustawodawstwa społecznego. Jedną z przeszkód zwalczania bezrobocia jest to, że nie przestrzegane są różnego rodzaju ustawy, w szczególności nie przestrzegana jest ustawa o 8-godzinnym dniu pracy. Na porządku dziennym jest zatrudnianie robotników ponad 8 godzin. Podobnie przedstawia się i ustawa, o której już tu mówiono, w sprawie urlopów i odszkodowania za urlopy. Inspekcja pracy z przyczyn, o których jeszcze będę mówił, nie ma możności ingerowania, protesty zaś pracowników spotykają się w odpowiedzi ze zwolnieniem z pracy. Ta groźba działa dosyć skutecznie na rzesze pracownicze, które nie chcą jednak kawałka chleba się pozbyć.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#PRatajczyk">Dalsza sprawa to przekraczanie przepisów o kształceniu uczni, niezapisywanie godzin nadliczbowych, nierespektowanie jeszcze wielu innych w tym względzie obowiązujących praw robotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PRatajczyk">Te przytoczone przykłady to tylko drobne fragmenty, tyczące się karygodnego łamania ustawodawstwa społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#PRatajczyk">Inspekcja pracy. Stan taki jest możliwy tylko z tego powodu, że aparat inspekcji pracy, jak już tu podkreślano, jest niedostateczny. Są za wielkie obwody, a za mało jest personelu. Wynika to zresztą z tego, co już referent nadmienił na Komisji Budżetowej, że na ogólną ilość 1.368.244 zakładów pracy inspektorzy pracy wizytowali 20.619 zakładów. Jakże zresztą inspektorzy pracy mają i mogą czuwać nad wykonywaniem ustaw społecznych, jeżeli w samych inspektoratach pracy urzędnicy pracują 10 i 12 godzin na dobę? W Ostrowie Wielkopolskim np. w inspekcji pracy sekretarz tej instytucji spełnia obowiązki sekretarza, maszynistki, woźnego i chłopca do posyłek. Jeżeli się weźmie długość dnia pracy, a wysokość jego poborów, to dochodzimy do tego, że urzędnik inspekcji pracy sekretarz otrzymuje za godzinę tyle, co niejednokrotnie gdzieś doraźnie zatrudniony robotnik przy robotach finansowanych przez Fundusz Pracy, przeliczając oczywiście zarobki miesięczne na godziny.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#PRatajczyk">Preliminarz budżetowy przewiduje utrzymanie dotychczasowego stanu rzeczy, o czym tu już mówili inni koledzy. Jest konieczność powiększenia aparatu inspekcji pracy. Dostateczna w tym względzie ochrona i opieka przyczyniłaby się do wzmożenia ilości zatrudnienia pracowników, bo niejeden warsztat pracy byłby spowodowany do przyjęcia dalszych robotników, skoro nie mógłby ilości godzin pracy powiększać.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#PRatajczyk">Chciałbym przy tej okazji zwrócić uwagę na system kar, nakładanych przez inspektorów pracy na nieuczciwych pracodawców. Gdy przestępstwa dewizowe i inne skarbowe ścigane są z całą bezwzględnością, to przestępstwa właśnie pod względem nieprzestrzegania ustawodawstwa społecznego są traktowane z całą pobłażliwością. W intencji mej nie leży chęć pognębienia pracodawców, lecz raczej otoczenie opieką tych, o których się mówi, że stanowią tak wielką wartość w społeczeństwie i narodzie polskim, to jest robotników. Ten system nakładania kar jest demoralizujący i podrywa autorytet inspekcji pracy. Ministerstwo Opieki Społecznej oczywiście wydawało już w tym względzie okólniki, jednakże masowe nieprzestrzeganie ustawodawstwa społecznego jest dowodem, że okólniki te nie zawsze i nie wszędzie są należycie respektowane.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#PRatajczyk">Ograniczony czas w dyskusji nie zezwala mi na szersze omówienie istniejących w tej dziedzinie bolączek, związanych z inspekcją pracy. Chcę jeszcze podkreślić, że rozszerzenie aparatu inspekcji pracy przyczyni się do większej ilości zatrudnienia bezrobotnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#PRatajczyk">Mówiłem wczoraj o stosunkach panujących w samorządzie terytorialnym. Przez inspekcję pracy Ministerstwo Opieki Społecznej ma również możność wpływania na regulowanie warunków pracy i płacy w samorządzie terytorialnym i w zakładach państwowych, bo jest przecież Ministerstwem Opieki Społecznej. Skandalicznie przedstawiają się płace rzemieślników w niektórych miasteczkach. Nie mówię, że to wynagrodzenie jest generalnie stosowane do wszystkich pracowników tych miasteczek, ale jest takich wypadków dosyć dużo. W Ostrzeszowie i Odolanowie rzemieślnik pobiera 39 do ca 45 gr. Robotnicy przy czyszczeniu ulic 28 do 31 groszy, Stróże miejscy w Gnieźnie 22 grosze, a parkowi robotnicy nawet w niektórych wypadkach po 15 groszy, kobiety w Ostrzeszowie do 25 groszy, w Gnieźnie 16 groszy. Mam wiadomość, że w Inowrocławiu kobiety małoletnie otrzymują 15 groszy za godzinę. Nie lepiej przedstawia się sytuacja w zakładach i przedsiębiorstwach państwowych. PKP płaci robotnikom przy konserwacji torów 2,50 zł dziennie, są też i wyższe stawki 3 zł, ale 2,50 zł czyni 15 zł tygodniowo. Jakżeż utrzymać się za 60 względnie 50 zł na miesiąc, kiedy koszt utrzymania rodziny robotniczej wynosi do 40 zł i więcej tygodniowo, zależnie od miejscowości i cen rynkowych. Gorzej jeszcze w Lasach Państwowych, nie dużo lepiej wynagradzani są pracownicy w państwowych zarządach dróg wodnych. Tragicznie wprost przedstawia się sytuacja pracowników fizycznych Poczt i Telegrafów.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#PRatajczyk">Ministerstwo Opieki Społecznej powinno w te stosunki wglądnąć. Jest kilka do tego powodów. Najpierw, że jest to krzywdzący wyzysk i niesprawiedliwość, która prędzej czy później się pomści; dalej od zagłodzonych obywateli, niedorozwiniętej młodzieży nie można się spodziewać tyle sił i hartu, ile powinien posiadać obywatel żołnierz, wreszcie, poza wielu innymi powodami, tak haniebny wyzysk sprzyja przecież obcej i wrogiej propagandzie, tak komunistycznej jak i hitlerowskiej. Oszczędności w budżetach, uprawiane kosztem pracownika, mogą efektywnymi wynikami powiększyć pozorne zasługi tych czy innych kierowników, w rzeczywistości jednak pod błyskotliwą powłoką blichtru kryje się ostrze, które się zwraca przeciw najżywotniejszym interesom Państwa i narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#PRatajczyk">Sprawy rentowe. Rozwiązanie tych spraw napotyka, rzecz jasna, na różne trudności. Zanim człowiek otrzyma rentę, musi czekać rok, dwa, trzy, cztery, pięć a nawet i więcej lat. Zdarzają się wypadki, że ten uprawniony do renty po kilku latach wyczekiwania umiera z głodu i nędzy, nie doczekawszy się jej. Uważam, że tutaj formalności, związane z ustalaniem renty, winny być tak opracowane, aby ci nieszczęśliwcy po oddaniu usług dla społeczeństwa, dla życia gospodarczego, dla narodu i dla Państwa mogli ten mały kawałek chleba dostać jak najwcześniej, kiedy odejdą na zasłużony spoczynek. Renta nie jest przecie aktem łaski, jest to należny procent od kapitału składanego na rentę.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#PRatajczyk">Kończąc, chciałbym jeszcze krótko omówić sprawę bezrobocia. Jest to zagadnienie bardzo ważne, dotyczy setek, tysięcy ludzi, zmuszonych do tej chwili utrzymywać się za nędzne wprost wynagrodzenie. Buduje się Centralny Okręg Przemysłowy, buduje się kanały, drogi wodne, drogi bite, planuje się na długie lata szerokie inwestycje, ale połową tych kosztów obciąża się bezrobotnych, zatrudnionych właśnie przy robotach finansowanych środkami Funduszu Pracy. Bezrobotni, zatrudnieni przy robotach publicznych, w większości wypadków za 8 godzin ciężkiej pracy otrzymują wynagrodzenie 2 do 3,50 zł, w wyjątkowych wypadkach płace są wyższe, jeśli jest akord, ale takich wypadków jest mało. Chcę przy tym stwierdzić, że polityka płac na robotach publicznych, finansowanych przez Fundusz Pracy, pod firmowym hasłem walki z bezrobociem ukrywa daleko posunięty i nieuzasadniony wyzysk. Zrozumiałą jest rzeczą, że roboty publiczne prowadzi się nie tylko dla rozładowania bezrobocia, że się te roboty obmyśla planowo tak, aby jak najwięcej przysparzały dobra narodowego, ale uchwały Komitetu Ekonomicznego Ministrów, szczególnie uchwała, dotycząca powierzania robót publicznych przez instytucje publicznoprawne przedsiębiorcom dla podniesienia wydajności pracy, i inne uchwały, o tej wydajności mówiące, wskazują wyraźnie na to, że pierwsze miejsce w hierarchii Funduszu Pracy zajęła nie walka z bezrobociem, lecz dążenie do przeprowadzenia inwestycyj przy najniższych kosztach robocizny. Można więc wtedy zrozumieć, dlaczego Fundusz Pracy obejmuje coraz szersze pole działalności, dlaczego obejmuje te prace, które zawsze normalnie przeprowadzały poszczególne ministerstwa we własnym zakresie i z własnych środków budżetowych. Po prostu to się kalkuluje przerzucić te inwestycje na Fundusz Pracy, zmniejsza się bowiem o połowę koszta robocizny, przez to płaci się niższe zarobki.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#PRatajczyk">Ponieważ otrzymuję w tej chwili znak, że upłynął czas, nie mogę poruszyć tych wszystkich momentów, które świat pracy interesują. Stwierdzam tylko z tego miejsca, że jest źle, że jest bardzo źle, że jest gorzej niż źle. I przemówienia poszczególnych kolegów, szczególnie z Obozu Zjednoczenia Narodowego, winny być nie tylko, że tak powiem, czczymi słowami, lecz postulaty robotników winny być realizowane przez ten Obóz dlatego, że ma on większość w tej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#PRatajczyk">Jeżeli chodzi o rozbijanie związków zawodowych, to muszę stwierdzić, że związki zawodowe rozbija się w wielu wypadkach nie z ich własnej winy. Powstało B.B.W.R. — potrzebny był Z.Z.Z. Rozwiązano BBWR, powstał Obóz Zjednoczenia Narodowego — nie będę analizował w tym wypadku konieczności czy niekonieczności powstania tego Obozu — ale musiały jednocześnie powstać nowe związki. Więc najpierw rozbija się, a potem ubolewa się, że związki zawodowe są rozbijane.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Mystkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PMystkowski">Wysoka Izbo! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Opieki Społecznej, pragnę poruszyć te zagadnienia, które wieś żywo i istotnie obchodzą. Ministerstwo Opieki Społecznej opracowuje najrozmaitsze projekty ustaw, bardzo pożytecznych w swym założeniu, jednakże kiedy przybierają realny kształt, trafiają w próżnię, okazują się mniej realnymi, bo nie ma środków na ich wykonanie.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#PMystkowski">Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PMystkowski">Palącą kwestią, dostatecznie dziś nabrzmiałą, domagającą się szybkiego załatwienia, jest sprawa lecznictwa na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#PMystkowski">Stan, jaki się obecnie wytworzył, czyli ta — „rzeczywista rzeczywistość”, jak się ogólnie mówi, jest tego rodzaju, że leczy się dziś na wsi albo bardzo bogaty, albo całkowicie biedny. Zwykły śmiertelnik nie jest w stanie się leczyć. Przeciętny obywatel, mieszkaniec wsi pozbawiony jest tego przywileju. Leczy się wtedy, kiedy raczej już grabarz mu potrzebny. Jest to skutek nieopłacalności rolnictwa, skutek fatalnego położenia, w jakim się rolnictwo obecnie znajduje.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#PMystkowski">Obowiązek leczenia ciąży na samorządzie terytorialnym. Jak się sprawa istotnie przedstawia? Ilość łóżek szpitalnych w Polsce w stosunku do innych państw europejskich — nie chcę przytaczać cyfr — przedstawia się gorzej niż niekorzystnie. Tak samo ilość łóżek szpitalnych, przypadająca na mieszkańców miast w stosunku do mieszkańców wsi, przemawia na niekorzyść tych ostatnich. To samo można powiedzieć o lekarzach. Chorzy, należący do ubezpieczalń społecznych, długi czas leczyli się w szpitalach samorządowych według obniżonej taksy, pierwotnie do 50%, później 85%. Obecnie taksa ta została podniesiona na całe 100% I cóż się okazuje? Ubezpieczalnie społeczne niechętnie płacą albo wogóle nie płacą, czekając na rozporządzenia wykonawcze, jakkolwiek ustawa, która się ukazała, jest zupełnie wyraźna, ustawa zniosła ten przywilej. Obecnie we własnych szpitalach ubezpieczalń społecznych leczy się około 25% chorych, 75% ubezpieczonych leczy się w szpitalach samorządowych. Jeżeli zważymy, że nawet pełna taksa obejmuje tylko koszta bieżące szpitala, a nie pokrywa amortyzacji budynków, urządzeń i obsługi kredytu, to widzimy, że samorząd jest krzywdzony.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#PMystkowski">Ubezpieczalnie społeczne w Polsce, to bogate instytucje, a składki, z których to bogactwo powstaje, ciążą na życiu gospodarczym i budżecie każdego pracownika. Zatem fundusze te powinny przede wszystkim iść na budowę szpitalnictwa własnego albo powinny przyjść z pomocą samorządom w postaci kredytu nisko oprocentowanego. Samorząd bowiem w tych warunkach możliwości finansowych nie jest zdolny sprostać obowiązkom na nim ciążącym i im nie sprosta. A przecież te obowiązki będą się stale zwiększały, gdyż przyrost naturalny ludności w Polsce istnieje i to szczególnie na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#PMystkowski">Skoro mówię o przyroście naturalnym ludności w Polsce, to podkreślam, że przyrost ten w miastach ostatnimi czasy maleje. Jeżeli w wielkich naszych miastach przybywa ludności, to nie wskutek przyrostu naturalnego, lecz wskutek imigracji ludności wiejskiej. Wieś przedstawia sobą tę naturalną siłę dynamiczną, ten rezerwuar żywotnych sił narodu w postaci licznych rzesz dzieci i ten to rezerwuar musi być otoczony większą niż dotąd opieką. To jest przyszłość Polski, jest gwarancja naszej mocarstwowości, to obiekt zazdrości naszych sąsiadów, a w przyszłości ich strach. A jeżeli tak, a temu zaprzeczyć trudno, to naprawdę trzeba się tym zagadnieniem zająć. Już czas, już wielki czas. Niech się więc zmniejszy ta ilość świeżych mogiłek na cmentarzykach wiejskich. Obecny p. Minister Opieki Społecznej ze swą polityką idzie w tym kierunku, idzie na wieś, powstają dziecińce, przedszkola, ośrodki opieki nad dzieckiem i matką, ale jest to skala za wąska i tempo za wolne. Poczynania celem rozwiązania tych zagadnień na wsi są tak nieśmiałe, tak bardzo skromne; wzmożenie tempa, rozszerzenie akcji — to nakaz chwili obecnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#PMystkowski">Chociaż żyję na wsi, nie zdawałem sobie sprawy z istotnego stanu rzeczy do czasu, kiedy przypadkiem byłem obecny podczas badania przez lekarza dzieci w wiejskim dziecińcu. Z przerażeniem stwierdziłem 50% dzieci z próchnicą zębów, taki sam procent z krzywicą kości i innymi wadami, powstałymi wskutek złego odżywiania, braku opieki lekarskiej, braku zabiegów dentystycznych, stosowanych w odpowiednim czasie. Wieś, pozbawiona lekarza, pozbawiona dentysty, karłowacieje i degeneruje się. I w tym miejscu wołam o zwrócenie uwagi. To jest na pewno, poza inwestycjami, związanymi bezpośrednio z obroną narodową, najpotrzebniejsza inwestycja i najwdzięczniejsza. Samorządy same tego nie rozwiążą w granicach swych możliwości finansowych. Tu Skarb Państwa, samorządy, Ubezpieczalnie Społeczne niech się jakoś uzgodnią, niech się pogodzą i tę sprawę rozwiążą.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#PMystkowski">A dalej kwestia boląca i ogólnie znana na terenie wsi to sprawa leczenia umysłowo chorych. Bez rumieńca wstydu tej sprawy nie można poruszać. Tysiące ludzi najnieszczęśliwszych z nieszczęśliwych żyje w warunkach, o których mówić nie chcę, albowiem wszystkim nam są one aż nadto dobrze znane. Spotyka się tu i owdzie tych biedaków, to znane zresztą wypadki, więzionych na łańcuchach, a podrzucanie ich sobie wzajemne z powiatu do powiatu, z gminy do gminy, toż to są wypadki na porządku dziennym. Sprawa ta domaga się załatwienia, jej załatwić się nie da na szczeblu gminy ani powiatu można i trzeba ją rozwiązać w skali wojewódzkiej, przy pomocy Państwa i to sobie wyraźnie musimy powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#PMystkowski">Kwestię leczenia na wsi wieś sama próbuje rozwiązać we własnym zakresie poprzez tworzenie spółdzielni zdrowia. Wysiłki te, aczkolwiek po przezwyciężeniu wielu trudności, jak np. niechęć lekarzy do osiedlania się na wsi, nieraz są uwieńczone pomyślnym wynikiem, ale są to jeszcze tak rzadkie wypadki, że trudno do nich dziś większe znaczenie przywiązywać. Ale jeżeli gdzieś są, to trzeba je poprzeć, trzeba tę inicjatywę zdrową wspomóc, a jest to rola samorządu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#PMystkowski">A kwestia aptek i ceny lekarstw? Czy wieś zbiedzona orientująca swe dochody na jedenastozłotowym korcu żyta, wobec rzadkiej sieci aptek i drożyzny niewspółmiernej lekarstw może z nich korzystać? Pozostawiam to pytanie bez odpowiedzi, bo odpowiedź jest jasna.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#PMystkowski">A teraz Fundusz Pracy. Ideą tego funduszu jest rozładowanie bezrobocia. Cały wysiłek, cała akcja tego funduszu jest skierowana do miast. A czy na wsi nie ma bezrobocia? Czy emigracja naszych tzw. obieżysasów nie wskazuje na to? Emigracja sezonowa do Niemiec, do Łotwy, a ostatnio nawet do małej Estonii, czy to nie świadczy o tym, że nasz wieśniak szuka pracy? A czy jest to wskazane z punktu widzenia państwowego, ażebyśmy wywozili to, co mamy najdroższego, mięśnie naszego robotnika, po to, żeby dorabiał obcych, a tamci łatwiej mogli później z nami konkurować na rynkach światowych z naszym eksportem rolniczym czy przemysłowym? Dotychczasowa promiejska polityka Funduszu Pracy w niemałym stopniu do tego się przyczynia. Robotnik ze wsi emigruje do miast i tam powiększa rzesze bezrobotnych i w końcu pozostaje znów na opiece społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#PMystkowski">A ileż jest na wsi pracy, która domaga się podjęcia już teraz, zaraz — chałupnictwo, budowa szkół, budowa dróg, melioracje. A czy wieś nie chce mieć zabrukowanej drogi, chodników, elektrycznego światła, łaźni, kąpieliska? Czy nie jest ważnym zagadnieniem na dziś urbanizacja wsi? Łatwiej się wtedy na wsi osiedli lekarz, dentysta, obrońca prawny, których dziś nie ma. Wieśniak, zamiast emigrować na saksy lub do miast i powiększać kadry bezrobotnych miejskich, zostanie na wsi jako rzemieślnik, jako inteligent, a i ten bezrolny względnie półrolny znajdzie łatwiej na wsi pracę, czyli zarobek uboczny na miejscu u siebie. Już dziś powstają nowe ośrodki wśród zapadłych wiosek, życie samo to wytwarza, powstaje decentralizacja handlu, rzemiosła i przemysłu nawet i nieraz na niekorzyść miasteczek, które żyły jedynie z mieszkańców wsi, przyjeżdżających na targi i jarmarki, żyły z pośrednictwa i wyzysku. Dzisiejszy rolnik coraz mniej chce jarmarczyć, jego spółdzielnie tę rolę za niego spełniają i to jest naturalny, zdrowy objaw, i temu tylko na spotkanie wyjść trzeba. A zatem polityka Funduszu Pracy musi objąć w orbitę swych zainteresowań wieś w wyższym niż dotychczas stopniu.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#PMystkowski">A Pomoc Zimowa? Istotnie jest ona potrzebna i łagodzi trudną sytuację w większych miastach, w większych skupiskach, ośrodkach przemysłowych, szczególnie w okresie zimy, ale zbyt pochopne udzielanie tej pomocy bez obowiązku odpracowania stwarza sytuację tego rodzaju, że robotnika do pracy dziś trudno znaleźć. Znane są wypadki, że robotnik, korzystający z pomocy zimowej, na zaproponowanie objęcia pracy odpowiada, że mu się to nie kalkuluje. bo woli korzystać z pomocy opieki społecznej. Toteż wobec tego już dziś wyraźnie występuje brak robotnika szczególnie w gospodarstwach rolnych. Już dziś rolników nie dziwi zjawisko, o którym czytamy w prasie, że we Francji, czy w Niemczech występuje brak robotnika na roli. Bo i u nas to zagadnienie występuje z cała wyrazistością i potęguje się z miesiąca na miesiąc.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#PMystkowski">To zjawisko dziś jeszcze nie jest groźne, ale może urosnąć do zagadnienia bardzo groźnego, jeżeli się temu w czas nie zaradzi. Przyznajmy. że mamy tendencję do coraz mniejszego wysiłku pracy, a przecież nastały czasy wyścigu pracy. Nie pozwólmy się zdystansować innym narodom. Jedynie z pracy powstają nowe wartości i naszym naturalnym bogactwem narodowym jest i musi być nie złoty cielec, lecz praca zgodna i harmonijna mózgów i mięśni całego naszego społeczeństwa. Toteż musi się w Polsce wytworzyć specjalny kult pracy i opieka nad nią, a walkę trzeba wypowiedzieć wszelkiego rodzaju nieróbstwu, bo pracy jest w Polsce tyle, że dla wszystkich na długie jeszcze lata wystarczy.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#PMystkowski">I tu muszę jeszcze wspomnieć o jednej bardzo bolącej sprawie, znów wieś szczególnie obchodzącej. To włóczęgostwo na wsi. Tysiące ludzi wędruje od wsi do wsi, nie szukając pracy, bo te skrzętnie omijają, szuka zaś datków i łatwego zarobku. Nieraz terroryzują spokojnych mieszkańców wsi i grożą im. Wytworzył się fach wytworzył się proceder, wytworzył się zawód bezrobotnego, omijającego pracę i nie chcącego się jej podjąć. A rolnik? Nie znam takiej ustawy, na podstawie której rolnik zmuszony jest do żywienia tych licznych rzesz wędrujących, przenocowywania ich, nierzadko chorych na różne choroby społeczne, ponosząc potem wszystkie tego następstwa. Mieszkaniec miasta wolny jest od tego rodzaju obowiązku, może on swe mieszkanie zamknąć od wewnątrz i spokojnie odpoczywać po pracy. Jego mieszkanie to jego świętość, a mieszkańca wsi — nie. On, wracając po całodziennej znojnej pracy do domu, musi czuwać, bo nie wie, kogo ma pod swym dachem. Kroniki policyjne aż nadto tego dowodzą.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#PMystkowski">Wysoka Izbo! Reasumując pozwolę sobie stwierdzić, że stan lecznictwa na wsi jest niedostateczny, że należy dążyć do większej ilości łóżek szpitalnych i że ubezpieczalnie społeczne winny przyjść z wydatną pomocą samorządom, że sieć aptek powinna być gęstsza, a cena lekarstw dostosowana do siły nabywczej wsi, że ilość lekarzy na wsi musi być większa, również ilość położnych, dentystów, że należy więcej otoczyć opieką dzieci na wsi i w mieście, że Fundusz Pracy winien swe prace skierowywać na wieś w większym stopniu niż dotychczas, że należy ukrócić włóczęgostwo na wsi, że należy otoczyć każdą pracę i tych, którzy chcą pracować, większą niż dotąd opieką.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wełykanowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PWelykanowicz">Wysoka Izbo! Prace Ministerstwa Opieki Społecznej musimy traktować zupełnie inaczej, niż prace innych Ministerstw. Pracami tymi milsi się zainteresować każdy obywatel i mieszkaniec Państwa bez względu na przynależność narodową, polityczną czy klasową. Chodzi tu o rzecz wielką, bo o zdrowego, zabezpieczonego na wypadek nieszczęść czy starości obywatela. Gdy więc zabieram głos nad budżetem tego resortu, mam przęd oczyma ogrom pracy i zadań Ministerstwa Opieki Społecznej. Ma ono spełnić, przy bardzo szczupłych warunkach materialnych, zadanie nadzwyczajne, a na to ma bardzo skromne dyspozycje pieniężne, przy warunkach socjalnych i zdrowotnych bardzo ciężkich.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#PWelykanowicz">Słusznie stwierdził na Komisji Budżetowej nasz kolega klubowy poseł Celewicz, że ktoś, studiujący budżet Ministerstwa Opieki Społecznej, który na r. 1939/40 wynosi 67.417.000 zł, tj. niecałe 2,5% całego budżetu, co stanowi 0,1 dochodu z monopoli, szczególnie z wódki i tytoniu, musi nabrać przekonania, że w Polsce dzieje się bardzo dobrze, że obywatele nie potrzebują pomocy Państwa ani w bezrobociu, ani w chorobach, ani w wyżywieniu. Faktycznie kwota, preliminowana w budżecie na rok bieżący, daleko odbiega od rzeczywistych potrzeb ludności pracującej względnie pozostającej bez pracy, bez należytych warunków mieszkaniowych, wyżywienia i odzieży. Wprawdzie pozostaje do dyspozycji Ministerstwa Opieki Społecznej Fundusz Pracy z preliminarzem 161.410.000 zł, Fundusz Pomocy Zimowej dla bezrobotnych około 30 miln. i Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ale są to instytucje podległe zupełnie innym normom i innym zadaniom.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#PWelykanowicz">Chcę być bezstronny i sprawiedliwy w ocenie ogólnych prac Ministerstwa Opieki Społecznej i stwierdzam, że mimo nie wystarczających środków materialnych zrobiło ono bardzo wiele, jak to mieliśmy możność stwierdzić 9 bm. na konferencji w Ministerstwie Opieki Społecznej przy referatach i wykresach, jakie nam podano do obejrzenia. Zaspokojenie wszystkich wymogów, związanych z materialnym bytowaniem obywatela, dostarczenie mu warsztatu pracy, bezpłatnej opieki lekarskiej, dobrego mieszkania, możności zdobycia oświaty i kultury, a przede wszystkim środków wyżywienia jest nie mniej ważne, jak dobre uposażenie wojska.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#PWelykanowicz">W krótkim swym przemówieniu nie mogę omówić wszystkich dziedzin, wchodzących w skład Ministerstwa Opieki Społecznej, pragnę tylko zwrócić uwagę Wysokiej Izby i Rządu na politykę wobec ludności ukraińskiej, żyjącej w Rzeczypospolitej. Stoję na stanowisku, że specjalnie Ministerstwo Opieki Społecznej winno być poza polityką. Potrzebna tu jest jak najdalej posunięta neutralność personalna i tolerancja społeczno-narodowościowa. Niestety, i w Ministerstwie tym także zasiadają ludzie. Ci ludzie też podlegają rozmaitym wpływom politycznym w panującej atmosferze, oni też podlegają sugestiom ogólnej psychozy społecznej względem niepolskich narodowości i dlatego też i w tym Ministerstwie spotykamy się niejednokrotnie z bardzo niekorzystnymi systemami.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#PWelykanowicz">Parę faktów. W walce z niedolą danego społeczeństwa, gdy chodzi o nauczenie go lepszych możliwości bytowania nawet w istniejących warunkach, o stworzenie nowych wartości duchowych, w propagandzie takiej może z powodzeniem znaleźć posłuch tylko ten, kto do mas podchodzi w ich języku ojczystym, gdy propagatora masy te rozumieją. W tym celu należało by się posługiwać w pierwszym rzędzie odpowiednimi ludźmi tej narodowości, dla której mają pracować. Tymczasem ani w Ministerstwie Opieki Społecznej, ani w Funduszu Pracy, ani w innych organizacjach Ministerstwa Opieki Społecznej nie znajdujemy odpowiedniej ilości pracowników narodowości ukraińskiej. Ministerstwo Opieki Społecznej walczy z bezrobociem, i to z bezrobociem wśród młodzieży; tymczasem wówczas, gdy młodzież ukraińska znajduje się w bardzo wielkiej ilości bez pracy, to właśnie i Ministerstwo Opieki Społecznej nie uznaje potrzeby tej pracy dla młodzieży ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#PWelykanowicz">Ogólnie znany i oficjalnie stwierdzony jest fakt, że w Polsce brakuje około 10.000 lekarzy, że w ubezpieczalniach społecznych, a także w tak zwanych — „okręgówkach” jest bardzo wiele miejsc opróżnionych i nie ma kogo na te. miejsca posłać. Tymczasem i ubezpieczalnia społeczna i rozmaite organizacje nie dopuszczają do pracy zawodowej lekarzy ukraińskich. Dochodzi do tego, że się nawet zataja wolne miejsce konkursowe lekarzom Ukraińcom, jak to niedawno miało miejsce w Izbie Lekarskiej we Lwowie, gdzie sekretarz dr. Węgrzynowski uważał za stosowne lekarzowi Ukraińcowi, oficerowi rezerwy Wojsk Polskich, naukowcowi, nie wskazać wolnych miejsc, a gdy równocześnie kolega tego lekarza Polak prosił o wskazanie konkursu, to otrzymał odpowiedź: Dobrze, dam Panu te wskazania, tylko niech Pan nie powie temu Rusinowi. Jest co prawda kilku Ukraińców w Ubezpieczalni Społecznej we Lwowie, ale stanowią oni znikomą ilość w stosunku do ludności i potrzeb ludności ukraińskiej. Nikt nie zaprzeczy przecież wybitnych zdolności i sumienności lekarzom ukraińskim, jednak zwalnia się ich, chociaż rzeczowych powodów do usuwania nie ma. Muszą oni radzić sobie sami, osiadają na wsi, tworząc lekarskie spółdzielnie zdrowotne i wnosząc wielki zapas dobra, które ma jako swoje zadanie Ministerstwo Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#PWelykanowicz">Również narzekamy, że trzeba jakoś postarać się o zwiększenie ilości lekarzy w ogóle, trzeba pomóc młodzieży studiującej, ażeby szła na medycynę i mogła szybciej wzmocnić szeregi lekarzy. Cóż się dzieje, gdy młodzież ukraińska zgłasza się na medycynę? Tu oczywiście p. Minister Opieki Społecznej bezpośredniego wpływu nie ma, jednakże może odpowiednio działać w Rządzie, ażeby młodzież ukraińska, pragnąca studiować medycynę, znalazła miejsce, znalazła tę pomoc, jaką ma młodzież polska w tak ważnej nauce, jaką jest nauka lekarska.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#PWelykanowicz">W akcji opieki społecznej Ministerstwo Opieki Społecznej na pierwszym planie kładzie opiekę nad młodzieżą i dziećmi. Jest to słuszne, bo od rozwoju dziecka zależy późniejszy starszy obywatel. Akcję tę prowadzi się drogą dożywiania, kolonii, półkolonii, propagandy itp. W tym celu Ministerstwo Opieki Społecznej potworzyło wojewódzkie i powiatowe komitety i zorganizowało na większą skalę pomoc społeczną. Opieka nad dziećmi była stała w zakładach, gdzie przewiduje się na rok bieżący około 75.000 młodych ludzi, i przez stowarzyszenia oraz rozmaite domowe opieki. Na rok bieżący przewiduje p. Minister akcję dożywiania dla 900.000 dzieci i pomoc dla kolonii na 640.000 dzieci. Na ten cel p. Minister przeznacza 10 milionów zł. Uważam, że jest to akcja wielka i poważna. Ale równocześnie dla mnie, jako Ukraińca, powstaje pytanie: do jakiej miary korzysta z tej akcji młodzież ukraińska? Na podstawie dotychczasowych doświadczeń i materiałów należy stwierdzić ogromne różnice w obdzielaniu pomocą finansową właśnie dożywiania dzieci. Gdy w zachodnich województwach pomoc w dożywianiu miały dzieci w liczbie 60.000 — 83.000, to w województwach wschodnich i południowych, uboższych, zniszczonych wojną, korzystało z pomocy finansowej Ministerstwa Opieki Społecznej 39.000—21.000 dzieci, między którymi były przede wszystkim dzieci miast polskich.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#PWelykanowicz">Ukraińskie dziecko na wsi w bardzo niewielkich wyjątkach korzysta z tej pomocy. A przecież największa śmiertelność wśród dzieci jest właśnie wśród dziatwy ukraińskiej, która żyje w bardzo ciężkich warunkach. Kto bodaj trochę zajmuje się wsią i akcją społeczną, musi dojrzeć te ciężkie warunki. Życie w gliniankach, spanie na ziemi, bez okrycia, bez odzieży, bez należytego dożywiania — oto warunki, w jakich ma wyróść przyszły obywatel, Już w zaraniu swej młodości, gdy dziecko ukraińskie odczuwa to niezainteresowanie, ten brak pomocy ze strony czynników rządzących, to jasna rzecz, że musi czuć żal do sterników Państwa. Oczywista, społeczeństwo ukraińskie pomaga sobie swymi własnymi siłami, organizując rozmaite ogródki dziecięce, stowarzyszenia pomocy młodzieży, ochronki, komitety rodzicielskie, jednakże te organizację nie doznają należytej opieki Ministerstwa Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#PWelykanowicz">Przed kilku laty postawiłem pytanie p. Ministrowi Opieki Społecznej, ażeby wskazał, jaką kwotą obdarza się instytucje ukraińskie na pomoc dożywiania dzieci, ochronek itd. Otrzymałem odpowiedź wówczas, że kwota jest tak mała, iż p. Minister wstydzi się ją wymienić. Przypuszczam, że ten wstyd trwa i dzisiaj, bo do dziś także niewiele się zmieniło na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#komentarz">(Minister Opieki Społecznej p. Kościałkowski: Ja nie odpowiadałem.)</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#PWelykanowicz">Nie, Panie Ministrze, to jeden z Pańskich poprzedników. Dziś jest taka sama sytuacja, również te instytucje ukraińskie nie cieszą się w należyty sposób pomocą finansową.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#PWelykanowicz">Dla sprawy dożywiania dzieci na wsi należało by powołać wiejskie komitety rodzicielskie, które by przy pomocy funduszów i samorządowych i państwowych mogły bezpośrednio wpływać na rozwój młodego pokolenia, a przede wszystkim żeby mogły pomagać dziatwie uczącej się w szkołach powszechnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#PWelykanowicz">Już mój poprzednik poruszył bardzo ważny problem żebractwa i kalek. Uważam, że jest to rzecz, której nie wolno zlekceważyć, jest to zjawisko społeczne, które bardzo źle wpływa na nastroje społeczeństwa i szkodliwie oddziaływa na otoczenie pod względem zdrowia. Robienie z kalectwa rozmaitych wystaw społecznych, wschodnio azjatyckim zwyczajem, czy włóczęgostwo, czy stworzenie pewnej zawodowości żebraczej uważam za zjawisko bardzo niekorzystne i w tym kierunku należało by przyjść z jakąś ustawą, która by tę sprawę uregulowała. Dla tych wszystkich kalek i dla tych prawdziwych żebraków należy stworzyć przytułki, gdzie by mieli swoje pomieszczenie, gdzie by sprzed oczu ludzkich znikły takie przykre zjawiska, jakie ciągle pojawiają się na rozmaitych czy to „prazdnikach”, czy to jarmarkach, czy też innych publicznych widowiskach.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#PWelykanowicz">Z dziedziny opieki społecznej należy także poruszyć problem emigracji. Obecnie, gdy ludność coraz bardziej w Polsce biednieje, gdy rolnictwo nie wystarcza na utrzymanie ludności i wyżywienie kraju, gdy wzrasta coraz bardziej liczba ludności i np. w rejestracji urodzeń w krajach zachodnich Polska stoi na pierwszym miejscu, to jasne, że sprawa emigracji jest dla nas bardzo ważna. Nie robię Panu Ministrowi zarzutu, jakoby ta dziedzina była zaniedbana, uważam jednak, że wyszukiwanie odpowiednich miejsc dla emigracji, pomoc materialna i moralna, opieka nad tymi emigrantami są to kwestie, które na każdym kroku i w każdej okoliczności powinny być przypominane i którymi należy się interesować. Przede wszystkim nie należy czynić trudności ludności, pragnącej wyjechać czy to za granicę, czy to nawet za morze, celem zdobywania pracy, gdyż wiemy, jak wielkimi kapitałami zasilano nasze strony, nasze Państwo zarobkiem z zagranicy, zwłaszcza z Ameryki.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#PWelykanowicz">Przystępuję teraz do najważniejszego zagadnienia, jakim jest bezrobocie miast i wsi. Dotychczas czynniki miarodajne swój główny wysiłek zwracały w kierunku zaopatrzenia robotników miast i zrobiono w tym kierunku bardzo wiele. Prowadzi się dokładną statystykę pracowników fizycznych i umysłowych, pomaga się im w wyżywieniu, w mieszkaniu, w zdobyciu odpowiedniej wysokości zarobków, a nawet w zdobywaniu kultury i oświaty. W razie bezrobocia robotnik miejski otrzymuje odpowiednią pomoc materialną dla całej rodziny i jego egzystencja jest jako tako zabezpieczona. Ale za to znacznie gorzej przedstawia się sprawa bezrobocia na wsi. Rolnictwo z roku na rok pauperyzuje się, nie wystarcza na wyżywienie ludności wsi i wskutek tego powstaje coraz liczniejsza warstwa włościan, szukających innych możliwości zarobkowych. Liczni włościanie emigrują do miast i tam tworzą nowy element proletariacki, nie mający kwalifikacji zawodowych i znajdujący się w bardzo ciężkich warunkach życiowych. A inni zostają na wsi i tworzą warstwę bezrobotnych wsi. Setki, tysiące i miliony tej bezrobotnej ludności Wiejskiej pozostają niewidzialne dla szerszego ogółu, dla czynników miarodajnych. W jakich ciężkich warunkach ludzie ci żyją, trudno sobie wyobrazić. Głód, zimno, bezdomność, a w ślad za tym upadek ducha i w konsekwencji czyny niejednokrotnie zbrodnicze — oto charakterystyka położenia tych nieszczęśliwców. Dla nich nie ma instytucyj, niosących pomoc materialną, nie ma pomocy lekarskiej, duchowej, dla nich niejednokrotnie nie ma nawet rejestracji. To dziedzina nowa, która swoim ciężarem przerasta problem bezrobocia miast. Dla pomocy bezrobotnym wsi należy skoordynować wszystkie wysiłki i społeczne i państwowe, gdyż trudno przewidzieć, jaki obrót weźmie już w najbliższej przyszłości to trudne zagadnienie. Z przykrością muszę podkreślić fakt, że czynniki rządowe jeszcze nie doszły do zrozumienia tych ważkich spraw, szczególnie na wsi, zamieszkałej przez ludność ukraińską.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#PWelykanowicz">P. Minister Opieki Społecznej powinien mieć decydujący głos, o ile chodzi o tworzenie warsztatów pracy dla młodzieży wiejskiej. Nasze społeczeństwo pragnie się ratować i tworzy własne warsztaty pracy, tworzy spółdzielnie i każdy chociażby najmniejszy kramik czy najmniejsza fabryczka są dobrem ogólnym, bo zwalczają bezrobocie, zwalczają ten ciężar, który ponosi całe społeczeństwo i Państwo, i tym organizacjom należało by przyjść z pomocą. Niestety niejednokrotnie administracja państwowa nie rozumie tych wysokich wartości i nie zawsze pomaga, w tworzeniu własnych warsztatów pracy dla ludności ukraińskiej. Dochodzi do takiego niezrozumienia położenia, że np. na terenie woj. stanisławowskiego zbiera się rocznie około półtora miliona na Fundusz Pracy, jednak z tego Funduszu pozostawia się dla potrzeb województwa około 400.000, a resztę ku wielkiemu zdziwieniu wyprowadza się z terenu.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#PWelykanowicz">Wielką wartością w zwalczaniu bezrobocia i pomocy bezrobotnym jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jest to instytucja niezwykle wartościowa, jest to wielki dorobek socjalny i wszyscy przyklasnęlibyśmy pracy tej wielkiej instytucji, gdyby tu i tam nie zjawiały się pewne momenty przykre, pewne zgrzyty, szczególnie wobec ludności ukraińskiej. Wiemy np., że w ubezpieczalni lwowskiej ludność ukraińska w kontakcie z urzędnikami spotyka się często z lekceważeniem języka ukraińskiego, a chodzą słuchy, że nawet nie dopuszcza się księży greckokatolickich do chrzczenia noworodków ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#PWelykanowicz">W walce z chorobami Ministerstwo prowadzi niemałą akcję, łoży poważną kwotę na propagandę zdrowotną, walczy z ciężkimi warunkami socjalnymi ludności, organizuje bezpośrednią pomoc leczniczą w szpitalach, w zdrojowiskach i przytułkach. Do tego celu służą fundusze państwowe, samorządowe i społeczne. Wszystko to jednak nie wystarcza. Ludność Polski z roku na rok podnosi się i dzisiaj przy 34 milionach ludności statystyka wykazuje, że trzeba by jakich 40.000 łóżek szpitalnych, ażeby można zaspokoić te wielkie potrzeby zdrowotne, jakie istnieją. Jeżeli mówię o szpitalach, to nie wolno nam zapominać, że mają one do spełnienia wielką rolę nie tylko zdrowotną, ale i wychowawczą. Gdyby w szpitalu ludność, szczególnie wiejska, znalazła pomoc bezpłatną — oczywiście należało by to odpowiednio zabezpieczyć przez zdobycie funduszów — to wtenczas uniknęlibyśmy tych wszystkich znachorów, tego braku zaufania do leczenia na wsi, uniknęlibyśmy tych wszystkich chorób zakaźnych, które szkodzą nie tylko danej jednostce, ale i całemu otoczeniu. Brakuje około 10.000 lekarzy, brakuje szkół pielęgniarskich, brakuje należytych ośrodków zdrowia i za mało mamy szpitali. Oczywiście, społeczeństwo ukraińskie samo stara się sobie poradzić, tworząc kooperatywy zdrowotne, które organizują wspólnie z Ukraińskim Towarzystwem Higienicznym i utrzymują własnymi środkami poradnie.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#PWelykanowicz">Na koniec pragnę jeszcze podnieść jedną rzecz, mianowicie walkę z alkoholizmem. Walka ta zajmuje niepoślednie miejsce w zdobywaniu zdrowia dla społeczeństwa. Nie potrzebuję tłumaczyć, że tak tytoń jak i wódka są to używki luksusowe, które w nadmiernym użyciu szkodzą zdrowiu człowieka, muszę jednak podkreślić, że propaganda w sprawie zwalczania tych używek nie znalazła jeszcze należytego zrozumienia ani w społeczeństwie, ani u czynników miarodajnych. W budżecie państwowym na rok bieżący znajduje się 196.370 zł na walkę z alkoholizmem. Uważam, że kiedy około 600 milionów czystego zysku przychodzi do Skarbu Państwa z tytoniu i wódki, to ta kwota jest raczej symboliczna, jest raczej wskazówką, że i ta dziedzina wymaga należytej oceny i należytej pracy. Ażeby zdobyć 600 milionów z tytoniu i wódki, musimy sobie wyobrazić, jaką ilość tej trucizny, jednej i drugiej, muszą ludzie zużyć, ażeby aż taki zysk zdobyć dla Skarbu. Jednak są pewne zjawiska, które już mówią o poprawie w tym kierunku, i muszę stwierdzić, że są pewne tereny, gdzie społeczeństwo walczy z tą ciężką plagą i zdobywa pewne rezultaty. Mam na myśli w tej chwili województwa wschodnie i południowe. I tak: tytoniu zużywa woj. lwowskie za 62.394.000 zł, tj. 12%, ale już stanisławowskie tylko za 15.588.000, tj. 3%, tarnopolskie 12.432.000, tj. 12,5%, wołyńskie 16.378.000, tj. 3,2 %, poleskie 7.583.000, tj. 1,5 %. W zużyciu wódki i spirytusu tak samo jest postęp, gdy się zważy, że w procentach woj. wołyńskie zużywa alkoholu 0,88, poleskie 0,74, lwowskie 0,40, stanisławowskie 0,41, tarnopolskie 0,45. Nie jest to jednak zupełny dowód, że są to wyniki walki z alkoholizmem, gdyż ludność tych terenów jest biedna, a co gorsza, tu i tam w pewnych miejscach posługują się denaturowanym spirytusem, który jest jeszcze bardziej szkodliwy aniżeli spirytus zwykły. Uważam, że w walce z alkoholizmem powinniśmy Ministerstwu Opieki Społecznej przyjść z jak największą pomocą i z dochodów, jakie ma Skarb Państwa z tytoniu i spirytusu, przynajmniej 20% winno by się przeznaczyć na poprawę zdrowia, na akcję Ministerstwa Opieki Społecznej właśnie w walce z ciężkim stanem zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#PWelykanowicz">Kończąc pragnę podkreślić jeszcze trudności w organizowaniu robotników narodowości ukraińskiej. W tej chwili spotykamy się z takim zjawiskiem, że robotnik ukraiński zależy wyłącznie od rozmaitych związków zawodowych, niejednokrotnie nie zawsze państwowo dobrze nastawionych, i ten robotnik chcąc nie chcąc musi się tam organizować. Naszym zadaniem, narodowców ukraińskich, jest to, żeby jak najrychlej dać mu możność przy pomocy p. Ministra Opieki Społecznej zorganizowania własnych związków zawodowych, żebyśmy im mogli służyć poradą prawną i opieką materialną.</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#PWelykanowicz">Wszystko to, Wysoka Izbo, co poruszyłem dzisiaj w moim przemówieniu, to poruszyłem na podstawie własnych obserwacji w kraju, poruszyłem z pobudek mej duszy i troski o dobro i zdrowie człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#PWelykanowicz">Uważam, że Ministerstwo Opieki Społecznej nie zaniedbuje tych zadań, wydaje cały szereg ustaw, mających służyć poprawie warunków zdrowotnych. Do wszelkich dobrych poczynań, dążących do poprawy bytu i zdrowia ludzi, zawsze się ustosunkujemy pozytywnie, gdyż stoimy na stanowisku, że zdrowy, dobrze odżywiony i na starość zabezpieczony obywatel jest podstawą istnienia wszelkich ustrojów społecznych, podstawą bytu państw i narodów.</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Seidenman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PSeidenman">Wysoki Sejmie! Sprawozdanie Komisji Budżetowej o preliminarzu Ministerstwa Opieki Społecznej słusznie ujmuje działalność tego Ministerstwa, jak się wyraża, w skali ogromnej. W sprawozdaniach z poprzednich sejmów, które też miałem sposobność czytać, ta dziedzina polityki opieki społecznej, jeżeli całą działalność państwową podzielić na trzy kategorie: społeczną, polityczną i gospodarczą, była wysuwaną na plan pierwszy. Słusznie podług mnie tak właśnie jest postawiona sprawa resortu Ministerstwa Opieki Społecznej, dlatego, że wszystko to, co w swej ewidencji ma to Ministerstwo, tzn. w pierwszym rzędzie praca, opieka nad pracą, zdrowie, opieka nad zdrowiem, a w końcu ład społeczny, który to Ministerstwo zabezpiecza Państwu jako konieczną korektywę Wszelkich scysji społecznych, to wszystko każe mniemać, że jest to istotnie resort, w którym zasada powszechności pomocy dla każdego obywatela, dla każdego człowieka jest naczelną zasadą jego działalności. Jeżeli tak jest, to wszystkie inne resorty, wszystkie inne dykasterie, które, że tak powiem, ze swej wyższej wieży obserwacyjnej widzą wszystkie potrzeby społeczne, winny temu Ministerstwu przychodzić z pomocą, nie tylko dostarczać mu właściwych i potrzebnych środków, ale również wskazywać wszelkie możliwe i nowe założenia, nowe cele, nowe potrzeby.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#PSeidenman">Przed resortem Opieki Społecznej w dzisiejszym pojęciu tej dziedziny działalności państwowej żaden z obywateli nie jest właściwie petentem w zwykłym znaczeniu tego słowa, nie jest tym, co należało by nazwać proszącym żebrakiem. Od tego Ministerstwa w dzisiejszym pojęciu zadań tego resortu każdy obywatel ma prawo domagać się słusznej pomocy, która mu się w jego doli czy niedoli należy, zwłaszcza w tych wypadkach, kiedy nie z jego winy w tę niedolę popadł, ma prawo domagać się tego. Otóż na tę zasadę powszechności pomocy, która obowiązywać winna Ministra Opieki Społecznej, sądzę, że słusznie wśród społeczeństwa żydowskiego dają się słyszeć narzekania. Ale przede wszystkim, czy istotnie stan społeczeństwa żydowskiego jest tego rodzaju, że istotnie wymaga pomocy społecznej, czy też być może, jak bardzo chętnie niektórzy twierdzą, społeczeństwo żydowskie jest tak zamożne, jest takie bogate, jest takie spokojne w zaspokajaniu wszystkich swoich potrzeb, że w ogóle żadnej pomocy nie potrzebuje?</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#PSeidenman">Chcę sprawdzić, czy prawdą jest pauperyzacja ludności żydowskiej, stwierdzona zresztą w sprawozdaniach z rozmaitych dziedzin budżetów przez samych sprawozdawców na Komisji Budżetowej, jak np. w sprawozdaniu z budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w sprawozdaniu generalnym, w ogólnej debacie nad ustawą skarbową. Pauperyzacja ludności żydowskiej jest faktem niezaprzeczonym i to faktem rosnącym w swej grozie i niepokoju. Mając styczność z działalnością gmin, sprawdziłem, jak wygląda zgłaszanie się o pomoc, tradycyjnie dorocznie okazywaną przez gminy przed świętami wielkanocnymi. Otóż w latach 1934, 1935, 1936 i 1937 ta sprawa przedstawiała się w ten sposób: w 1934 r. 23,3% ludności żydowskiej odnośnych gmin zgłaszało się o pomoc świąteczną, w 1935 r. ten odsetek był nieco niższy, a mianowicie wynosił 22%, natomiast już w 1936 r. podskoczył do 24,6%, dosięgając w 1937 r. 26,2%. Czyli z tego wynika, że przeciętnie co czwarty człowiek gminy wyznaniowej żydowskiej zmuszony był zgłosić się o pomoc. I rzecz ciekawa, wśród tych miast, które zdołano zbadać, okazuje się, że im mniejsze miasto, tym większy wzrost ubogich, zgłaszających się o pomoc. Np. w gminach, liczących więcej niż 10.000 ludzi, wzrost w 1937 r. w stosunku do poprzednich wynosił 13,7%, a w stosunku do 1935 r. wynosił już 36,9 %.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#PSeidenman">Np. w Białymstoku 38% ludności żydowskiej pozostało bez środków do życia, we Lwowie 40% ludności.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#komentarz">(Głos: Tylu jest bogatych fabrykantów Żydów, niech im dadzą.)</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#PSeidenman">Zaraz Wskażę, co kto dawał, nie Ministerstwo. W innych większych miastach powyżej — ⅓ ludności żydowskiej zwracało się o tę pomoc. Są także miasta, gdzie co trzeci, nawet nie co czwarty człowiek był zmuszony zwracać się o tę pomoc. A o rozmiarach tej nędzy świadczy to, że przeciętna wysokość dawanej zapomogi wynosiła 2—3 zł na głowę. Mamy teraz tedy tytuł do stwierdzenia, że pomoc Opieki Społecznej potrzebna jest społeczeństwu żydowskiemu w każdym razie nie w mniejszym stopniu niż społeczeństwu nie żydowskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#PSeidenman">Jeśli chodzi o poszczególne rodzaje tej pomocy, to przede wszystkim wielkie mankamenty nasuwają się w dziedzinie pomocy przez dopuszczenie do otrzymania pracy. Mały udział robotników i w ogóle bezzarobkowych i bezrobotnych Żydów w korzystaniu z pracy, organizowanej przez Fundusz Pracy, przez fundusz, na który środki obywateli całego Państwa się składają, ma co prawda różne przyczyny. Jedną z tych przyczyn jest ta, że, jak wiadomo, korzystać mogą ustawowo z tych prac względnie z zasiłków w czasie bezrobocia tylko bezrobotni robotnicy zarejestrowani. Ponieważ pracujący w zakładach, zatrudniających mniej niż 5 robotników, nie podlegają tej rejestracji i nie korzystają z pomocy, to tym samym, ponieważ robotnicy Żydzi są zatrudnieni w przeważającej części nie w wielkich zakładach przemysłowych, lecz właśnie w małych warsztatach i w małych zakładach drobnego przemysłu, gdzie mniej niż 5 robotników jest zajętych, tym samym są oni wieliminowani z tej pomocy.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#PSeidenman">Ale niezależnie od tego są inne przyczyny, które już nic nie mają wspólnego z tą ustawową przeszkodą, która, moim zdaniem, zresztą w tej dziedzinie, w dziedzinie uzyskiwania pomocy winna być bezwarunkowo usunięta, jako dotycząca, jak powiedziałem, przeważnie Żydów, ale przecież nie wyłącznie Żydów, bo i nie-Żydów jest dużo takich, którzy pracują w małych warsztatach, zatrudniających mniej niż 5 pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#PSeidenman">Zresztą bezrobocie wśród robotników Żydów nie jest bynajmniej mniejsze niż wśród nie-Żydów. W niektórych zawodach o charakterze sezonowym, a w tych zawodach zatrudniani są Żydzi bardzo często, odsetek bezrobotnych jest jeszcze znacznie większy niż u nie-Żydów. Na postawie spisu powszechnego z roku 1931 odsetek bezrobotnych Żydów w stosunku do ogółu zatrudnionych robotników najemnych wynosił 28,2%, a mianowicie na ogólną ilość przeszło 275.300 najemnych robotników prywatnych bezrobotnych było 77.800. Stosunek zatem, jak powiadam, wynosi 28,2%. U nie-Żydów według tychże danych ten stosunek wynosił tylko 22,1%.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#komentarz">(P. Dölinger: Jak Pan to wszystko obliczył?)</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#PSeidenman">Proszę to sprawdzić.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#PSeidenman">Na podstawie danych powszechnego spisu z 1931 r. 4/5 całego proletariatu przemysłowego żydowskiego było zatrudnionych w najmniejszych przedsiębiorstwach czyli w rzemiośle, które na ogół daje prawie połowę bezrobotnych. W największych przedsiębiorstwach przemysłowych, tj. w kategorii I, II i III, zatrudnionych jest w całej Polsce okrągło 6.800 robotników Żydów, czyli wszystkiego 3½% wszystkich robotników Żydów. Wśród nie-Żydów ten odsetek jest niemal równo dziesięć razy większy. Większe przedsiębiorstwa przemysłowe, to znaczy właśnie te, w których robotnicy Żydzi najmniej są zatrudnieni, dają jednak bezrobotnych 4 razy mniej, niż małe warsztaty pracy. Jest to, stwierdzam, również objaw powszechnie znany, a mało dostrzegany.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#PSeidenman">Otóż ze względu na istniejące ustawodawstwo, o którym mówiłem, i ze względu na zwyczajowe odpychanie od pomocy przez pracę albo od pomocy bezrobotnym z pomocy ogólnej ta masa bezrobotnych Żydów prawie zupełnie nie korzysta.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#PSeidenman">Jeżeli chodzi o pomoc z innego funduszu, z innego działu, zresztą niemniej powszechnego, jak Fundusz Pracy, mianowicie z Pomocy Zimowej, to na tym odcinku dzieje się nie lepiej, niż na tamtym. Żydzi nie korzystają na ogół z tej pomocy w żadnej mierze w tym stosunku, w jakim ta pomoc im się należy. Bezrobotni Żydzi nie korzystają z tej pomocy wskutek tych wspomnianych już ograniczeń ustawowych. Jeżeli zaś Żyd jest zwyczajnie niezarejestrowanym bezrobotnym, bezzarobkowym, to i wówczas z takich czy owych powodów z pomocy nie korzysta. Muszę jednak zaznaczyć, że ta ilość tzw. bezzarobkowych, nierejestrowanych bezrobotnych żydów, jest to ogromna rzesza ustawicznie deklasowanych z tych czy innych powodów, czy z powodów naturalnych procesów ekonomicznych, czy z powodu świadomych akcyj, które są prowadzone bardzo częste bez niczyjej nawet korzyści. Tak czy owak te rzesze bezzarobkowych wzrastają i nie mają, że tak powiem, żadnej instytulacji formalnej czy prawnej do wejścia w poczet wspomaganych, a znajdujących się bez pracy obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#PSeidenman">Ten stan rzeczy jest anormalny bezwątpienia. A że tak jest, również możemy stwierdzić na zasadzie pism z gmin żydowskich. Piszą z miast i miasteczek, że Żydów w ogóle nie dopuszcza się nawet do lokalnych komitetów Pomocy Zimowej. Przytoczę niektóre przykłady. Pruszków. Ogółem w Pruszkowie korzysta z pomocy zimowej 237 rodzin — ani jedna żydowska. Żydzi stanowią tu 45% ogółu ludności.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#komentarz">(P. Döllinger: A ile płacą na Pomoc Zimową?)</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#PSeidenman">Na to Panu Posłowi odpowiem. 207 dzieci chrześcijańskich jest dożywianych, zaś ani jedno żydowskie. W Oszmianie opłaty ściąga się na Pomoc Zimową powszechnie przy wykupie świadectw przemysłowych. Żydzi dali około 60% zebranych sum na Pomoc Zimową, z Pomocy Zimowej nie korzystają zaś zupełnie, z dożywiania dzieci nie korzystają zupełnie. W Kielcach Żydzi mają przedstawicieli w Komitecie Pomocy, ani razu jednak nie byli zaproszeni na posiedzenie. Z Pomocy Zimowej nie korzystają — może być, wskutek tego nie zapraszania — a raczej korzystają w stopniu zupełnie, że tak powiem, śmiesznym. Jabłonów, Kraśnik, Krzepice, Rembertów, Niebylec, Grajewo, Komorów Lubelski, Mława, Bełchatów, Sulejów — we wszystkich tych miastach Żydzi nie mają przedstawicieli w komitetach Pomocy Zimowej, zupełnie nie korzystają z żadnej pomocy. Dzieci głodują, żadnego dożywiania nie mają, a ludność wszędzie zupełnie zubożała. W Zamościu, Horoszczy, Brzezdowcach nie mają Żydzi wcale reprezentantów w komitetach Pomocy Zimowej.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#PSeidenman">Już ktoś wczoraj powiedział, że jakoby na listach tych, które tam gdzieś, już nie pamiętam gdzie, zostały wywieszone nazwiska tych obywateli, co nie świadczą na Pomoc Zimową, że na tych listach większość jest Żydów. (P.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#komentarz">Döllinger:</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#PSeidenman">80%.) Może tak jest. Można tę rzecz sprawdzić. Nie sprawdziłem tej rzeczy w tym wypadku, ale mogę sobie wyobrazić, że jak zajrzę, to znajdę to, o czym zaraz powiem.</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#PSeidenman">Za 1937 rok akcja Pomocy Zimowej dała ogółem 31,7 miln. zł. Z czego główna masa tego wpływu się składała? Wiemy, że akcja pomocy była rozpisana podług rozmaitych kategoryj obywateli, według rozmaitych podstaw tego świadczenia niby to dobrowolnego, a w istocie takiego, jak o tym jowialnie wspominał p. Sanojca na Komisji Budżetowej, mówiąc o tej dobrowolności. Więc tak — „dobrowolnie” na właścicieli lokali było wymierzone ogółem 2 miln. zł, na handel 5,4 miln., na przemysł 5,9 miln., na właścicieli domów i na wolne zawody 4,6 miln. itd. Otóż łatwo z tego wywnioskować, że udział Żydów w tych poszczególnych kategoriach procentowo wynosił tyle, ile udział Żydów wynosi wśród kupców, przemysłowców, wolnych zawodów i t. d. I dlatego można w przybliżeniu tę rzecz przyjąć z zupełną pewnością, dlatego że te opłaty przecież ściągane były, jak powiadam, tylko pół dobrowolnie, a pół przymusowo. Według takiego prostego zestawienia wypada, (P.</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#komentarz">Döllinger: To jest zbyt uproszczone.) że udział Żydów w pomocy zimowej w 1936/37 r. wynosił nie mniej jak 10,3 miln. zł. Jest to zrozumiałe, że jeżeli była na listach wystawiona bezwzględnie większą ilość Żydów, to przecież na tych listach mogli być ci, których pociągnięto do świadczeń na pomoc zimową, i ci, którzy tych świadczeń nie tylko nie mogli zapłacić, ale sami się zgłaszali o tę pomoc zimową dla siebie.</u>
+ <u xml:id="u-22.22" who="#PSeidenman">(Głos: Są milionerzy.)</u>
+ <u xml:id="u-22.23" who="#komentarz">Jeżeli są tacy milionerzy, bezwzględnie trzeba od nich ściągnąć, wszystko jedno, czy to Żyd, czy to Niemiec, czy to stuprocentowy Polak.</u>
+ <u xml:id="u-22.24" who="#PSeidenman">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-22.25" who="#komentarz">Ale ja Panom też powiem, że jest w Warszawie Centralny Komitet Pomocy na Elektoralnej, który w okresie końca roku, w zimie wydaje zapomogi na wykup świadectw przemysłowych drobnym kupcom, drobnym rzemieślnikom. Były tego rodzaju wypadki, można tę rzecz tam sprawdzić, że ktoś otrzymał w Komitecie 30 czy 40 zł jako pomoc zimową, a następnie w urzędzie, gdzie przyszedł wykupić świadectwo przemysłowe, ściągnięto od niego opłatę na Pomoc Zimową.</u>
+ <u xml:id="u-22.26" who="#PSeidenman">(P. Minister Kościałkowski: Urzędy nie ściągają tej opłaty.)</u>
+ <u xml:id="u-22.27" who="#komentarz">W bardzo wielu miejscach przy wykupywaniu świadectw przemysłowych powszechnie się płaci na pomoc zimową.</u>
+ <u xml:id="u-22.28" who="#PSeidenman">(Głos: Pierwszy raz o tym słyszę.)* Tak jest, może nie wszędzie, ale że tak bywa, to nie ma żadnej wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-22.29" who="#PSeidenman">Tak się ta rzecz przedstawia na odcinku Pomocy Zimowej. Zasada powszechności pomocy zimowej niestety nie jest przestrzegana.</u>
+ <u xml:id="u-22.30" who="#PSeidenman">Chcę następnie i to stwierdzić, że w dziedzinie samopomocy społecznej samego społeczeństwa żydowskiego te wszystkie olbrzymie ciężary, które rosnąca pauperyzacja wkłada na ogół społeczeństwa żydowskiego, są ponoszone przez to samo społeczeństwo żydowskie ponad te wszystkie świadczenia, które na ogólne fundusze daje ono do ogólnych kas państwowych bądź na ogólne cele użyteczności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-22.31" who="#PSeidenman">Jakie jest istotnie obciążenie ludności żydowskiej na rzecz własnej opieki społecznej? Na podstawie różnych obliczeń, przeprowadzonych za pośrednictwem gmin, jako podstawowej komórki organizacyjnej, wynika, że na cele opieki społecznej żydowskiej przez gminy i za pośrednictwem gmin przechodzi rocznie około 50 milionów zł; na opiekę nad sierotami 2 miliony zł, na towarzystwa opieki nad zdrowiem 1 milion zł, na kasy bezprocentowe 1 milion zł, na szkolnictwo własne, które w życiu społecznym żydowskim stanowi tak samo dział opieki nad dziećmi, 5 milionów, na wszelkie fundusze palestyńskie 1,5 miliona, na instytucje kulturalne 1 milion, na różne inne dobroczynne, filantropijne instytucje na cele drobniejsze 3 miliony. Razem około 65 milionów zł rocznie, czyli tyle niemal, ile wynosi cały budżet Ministerstwa Opieki Społecznej Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-22.32" who="#PSeidenman">Tą samopomocą społeczną — to obiektywnie każdy musi przyznać — tak ogromnymi świadczeniami społeczeństwo żydowskie jest coraz bardziej wyczerpane. A przecież mówię o świadczeniach, które społeczeństwo żydowskie daje w normalnych warunkach, o tych świadczeniach, które są oparte na głęboko zakorzenionym w żydowskim życiu religijnym nakazie świadczenia dobrze na rzecz bliźnich, a które jednak są ciężarem niepomiernym i w stopniu bez porównania wyższym, niż dla wszystkich innych obywateli w normalnym czasie. A cóż dopiero w wypadkach jakichś nadzwyczajnych, w razie katastrof, których nam los nie szczędzi. Bo oto, gdy nad, granicą zachodnią wybryk sąsiedzki wyrzucił od razu w ciągu jednej doby dziesiątki tysięcy naszych współwyznawców, społeczeństwo żydowskie literalnie rzuciło się na szybką pomoc dla tej ludności, żeby rozbarłożyć wśród stajen zbąszyńskich te masy ludzi, wyrwanych ze swego domu, ażeby pocieszyć je i nakarmić. Sam budżet pomocy reemigrantom z Niemiec wynosi dzisiaj nie mniej jak 25.000 zł dziennie. Sprawa ta trwa już czwarty miesiąc. Pomimo wydatnej pomocy społeczeństwa żydowskiego...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Panie Pośle, czas Pański upłynął, proszę kończyć, bo jest wielu mówców.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PSeidenman">Dobrze. Pomimo to z niepokojem i najwyższą trwogą patrzymy na to, jak fundusze tej organizacji pomocy są zupełnie na wyczerpaniu. W rezultacie jest rzecz taka, że nie wiem, na kogo się zwali obowiązek opieki nad tymi dziesiątkami tysięcy ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Głos: Na bogatych Żydów.)</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#PSeidenman">Powiadają, że na nikogo; może być, nie sądzę jednak, żeby Ministerstwo Opieki Społecznej mogło być tego samego zdania.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#PSeidenman">Kończąc chcę powiedzieć jeszcze dwa słowa o budżecie Ministerstwa Opieki Społecznej w tym zakresie, w jakim tutaj niejednokrotnie był on poruszany. Otóż istnieje dla spraw emigracji — zdaje się jest to sprawa aktualna, za aktualna — jedyny żydowski dom opieki nad emigrantami. Dom ten nie ma dotychczas swego pomieszczenia i jak w obecnej chwili, jeżeli nie nastąpi jakaś pomoc inwestycyjna, przynajmniej zwrotna, czasowa, to i ten dom może ulec likwidacji.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Panie Pośle, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#PSeidenman">Otóż, jeżeli się znalazło 2 miln. zł na wybudowanie Hotelu Emigracyjnego w odkupionej za olbrzymie pieniądze starej fabryce i urządzenie w willowej dzielnicy Chocimskiej, luksusowej, gdzie zresztą wszystko jest luksusowe, prócz urządzeń dla samych emigrantów, gdzie są koszary i dwupiętrowe łóżka, nigdzie na świecie nie spotykane, to sądzę, że musi się znaleźć i powinien się znaleźć jakiś fundusz Ministerstwa Opieki Społecznej na wydatną pomoc dla domu emigracyjnego, który zresztą poza tym sam się utrzymuje. A przecież ten dom emigracyjny opiekuje się również przejściowo wszystkimi emigrantami Żydami, a przede wszystkim emigrantami do Palestyny, która istotnie stanowi jedyną realną dziś możliwość emigracji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Ostrowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#POstrowski">Wysoka Izbo! Przystępując do omówienia spraw, związanych z budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej, pozwolę sobie poruszyć niektóre zagadnienia z dziedziny zdrowia publicznego, opieki społecznej sensu stricto, sprawę Funduszu Pracy i akcję mieszkaniową. Będą mówił o tych rzeczach jedynie w skrótach telegraficznych.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#POstrowski">Jako pierwsze zagadnienie chcę poruszyć sprawę bardzo dziś aktualną, która zaprząta umysły świata lekarskiego i izb lekarskich. Jest faktem, że stosunek ilościowy lekarzy w Polsce w porównaniu z innymi krajami jest niski, wynosi bowiem zaledwie 3,7 na 10.000 mieszkańców. Jest również prawdą, że rozmieszczenie lekarzy w kraju, zwłaszcza w ośrodkach rolniczych, jest wadliwe. Ale obie te sprawy wiążą się ściśle z naszym niskim dochodem społecznym, rozmieszczeniem strukturalnym ludności, jej zatrudnieniem, ogólną kulturą i z szeregiem czynników, które wskazują, że liczba lekarzy w obecnych warunkach gospodarczych nie może być zbyt rychło podniesiona do pożądanej wysokości. Droga do tego prowadzi przez celową rozbudowę już istniejących wydziałów lekarskich, co pozwoli powiększyć ilość adeptów wiedzy lekarskiej. Będzie to droga zapewne skuteczniejsza i bardziej ekonomiczna, niż kreowanie tu czy tam nowej uczelni lekarskiej pod tą czy inną postacią. Trzeba zobaczyć od szeregu lat niewykończone kliniki uniwersyteckie, np. neurologiczną we Lwowie, lub zapytać w Krakowie, ile wysiłków senatu akademickiego i posłów dawnych sejmów zużyto, zanim wreszcie odniósł zwycięstwo świetny felietonista, by postawić w miejsce starej rudery nowy budynek kliniki laryngologicznej w Krakowie. Projektodawcy wskazują miejsce, pokazują miraże pewnych kwot, takich czy innych, ofiarowanych, ale nie zastanawiają się nad tym, czy mamy tę najważniejszą — „resztę”, to jest dostateczną ilość korpusu profesorskiego i pewność, że nasz budżet państwowy zniesie w latach przyszłych utrzymanie nowych uczelni, jeżeli dotychczasowe wydziały lekarskie skarżą się na bardzo poważne braki. Jestem osobiście zwolennikiem pędu naprzód. Chętnie widziałbym nową uczelnię lekarską, wiem, dla jakich celów ma się zwiększyć ilość lekarzy, ale sądzę, że w obecnych warunkach rzecz jest nie na czasie i raczej należy dążyć do racjonalnej rozbudowy istniejących wydziałów lekarskich, niż przedwcześnie kreować jakikolwiek nowy zakład.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#POstrowski">Trzeba tworzyć odpowiednie warunki dla całej szerokiej dziś medycyny zapobiegawczej, dla stworzenia warsztatów pracy lekarskiej, dla uniknięcia pauperyzacji zawodu lekarskiego, dla przyciągania adeptów wiedzy lekarskiej. Trzeba odrzucić jako nieuzasadnioną tezę zbliżania wyższych uczelni do miejsca zamieszkania ewentualnych kandydatów do zawodu lekarskiego. Należy rozbudowywać to, co już zdało egzamin życia, zaś unikać eksperymentów, które mogą obniżyć poziom wiedzy lekarskiej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#POstrowski">Dalszym zagadnieniem jest sprawa szpitalnictwa. Stan szpitalnictwa w Polsce nie stoi pod względem ilości łóżek i szpitali zbyt wysoko. Należy zaradzić brakowi łóżek dla gruźlicy, zwłaszcza dziecięcej, tak dla formy płucnej, gruczołowej, jak kości i stawów. W Polsce właściwie prawie nie ma takich łóżek. Należy podkreślić niepotrzebną drogą budowę zakładu w Wiśle, który kosztował szereg milionów. Tymczasem sprawa rozbudowy szpitalnictwa w województwach południowych stanęła od dawna na martwym poziomie. Mimo wzrostu ludności szpitalnictwo powszechne nie jest rozbudowywane, szpitale są ponad wszelką możność przepełnione, ciężko chorzy z braku miejsca nie są przyjmowani lub spadają ciężarem na gminy, siedziby szpitali. To samo dotyczy zakładów dla umysłowo chorych. Umysłowo chorzy nie przyjmowani do zakładów i odstawieni z zakładu wałęsają się po publicznych miejscach bez opieki, której im nie może dostarczyć rodzina, i spadają ciężarem na barki gmin, które nie mają ani przystosowanych na ten cel zakładów, ani środków na ich urządzenie, ani też prawnego obowiązku do tego.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#POstrowski">Szpitalnictwo jest sprawą całego społeczeństwa w Państwie, a nie tylko sprawą zdrowia poszczególnych jednostek w pewnej gminie terytorialnej. Stąd wypływa nakaz w tych dzielnicach Państwa, gdzie istnieje prawny obowiązek gmin do zakładania i utrzymywania szpitali, objęcia tego obowiązku przez Państwo, w tych zaś dzielnicach, gdzie ten obowiązek spoczywa na Państwie, wykonywanie tego obowiązku wedle zapotrzebowania. Jest to niewątpliwie teza sprzeczna z tendencjami Ministerstwa Opieki Społecznej i obciążająca w przyszłości Skarb Państwa, ale teza, zdaniem powag lekarskich, najbardziej słuszna społecznie, jako najbardziej sprawiedliwa dla ubogich chorych i stawiająca sprawę szpitalnictwa w Polsce na właściwej płaszczyźnie powszechności.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#POstrowski">Ważką jest rzeczą, proszę Wysokiej Izby, potrzeba skoordynowania pracy w całej dziedzinie zdrowia, rozszerzonej obecnie na 6 Ministerstw, wskutek czego te sprawy zbyt — „skutecznie” się rozpraszają. Zatem należy dążyć do utworzenia osobnego resortu Ministerstwa Zdrowia Publicznego. Jest rzeczą ciekawą, że problem ten powtarza się od chwili zniesienia Ministerstwa Zdrowia Publicznego na każdej sesji. Jest rzeczą również ciekawą, że Rząd do tej pory nie zajął w tej sprawie ani pozytywnego, ani negatywnego stanowiska. Było by rzeczą pożądaną, z uwagi na to, że na czele Rządu stoi lekarz, aby świat lekarski uzyskał w tym kierunku jasną odpowiedź.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#POstrowski">Odnośnie do opieki nad dziećmi i młodzieżą jest ważką rzeczą to, że obowiązek szkolny rozpoczyna się z ukończeniem 7 roku życia, wskutek czego młodzież opuszcza szkołę powszechną z ukończonym 14 rokiem życia. Do pracy zawodowej, do tzw. terminu, wedle ustawy przemysłowej młodzież ta nie może być dopuszczona prędzej, jak w 15 roku życia. Powstaje zatem zagadnienie, co zrobić z tą młodzieżą przez cały rok, czym się ona ma zająć, aby nie wałęsała się po ulicach i nie ulegała deprawacji. Uważam, że było by rzeczą celową otworzyć specjalne kursy przygotowawcze do zawodu albo otworzyć w miastach, zwłaszcza wielkich, ósmą klasę szkoły powszechnej, albo jakiś wyłom zrobić w przepisach ustawy przemysłowej dla załatwienia tego problemu.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#POstrowski">Ważką jest rzeczą kreowanie przez Rząd na terenie każdego okręgu sądu apelacyjnego po jednym zakładzie poprawczym dla dzieci moralnie zdeprawowanych. To samo odnosi się do stworzenia zakładu dla dzieci umysłowo niedorozwiniętych.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#POstrowski">Celem masowego zatrudnienia młodocianych konieczne jest oparcie organizacji Junackich Hufców Pracy na szerszych niż dotąd podstawach. Obecny system ochotniczego zaciągu okazuje się niedostatecznym wobec tych, którzy pracować nie chcą.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#POstrowski">Dalszym dezyderatem naszym jest kwestia organizacji pracy bezrobotnych także w zimie, ale nie w charakterze zapracowania zapomóg pomocy zimowej, lecz normalnego zatrudnienia jak w lecie. Na ten cel można by poświęcić część funduszu pomocy zimowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#POstrowski">Słuszne było by uchylenie niezrozumiałej praktyki biur Funduszu Pracy, które odmawiają rejestracji młodocianych bezrobotnych, którzy dotychczas z powodu młodego wieku nigdzie nie pracowali, przez co ci młodociani nie mogą otrzymać pracy w lecie, a zatem nigdy.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#POstrowski">Dalej potrzebne jest oparcie organizacji pomocy bezrobotnym na trwalszych podstawach organizacyjnych i finansowych, a nie na corocznym zimowym zrywie społeczeństwa do datków dobrowolnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#POstrowski">Niepokojące jest dalsze i ciągłe zmniejszanie pomocy finansowej dla samorządów od Funduszu. Pracy. Wiemy wszyscy, że dotychczas nie ma zorganizowanego racjonalnego kredytu inwestycyjnego dla samorządów. Niewielkie kredyty, jakie od czasu do czasu otrzymują samorządy, pochodzą tylko od publicznych instytucyj. Najwłaściwszym dziś źródłem jest przede wszystkim Fundusz Pracy. Z wydanego niedawno przez p. Ministra Spraw Wewnętrznych okólnika wynika, iż w r. 1939/40 kwoty dotacyj i pożyczek dla samorządów z Funduszu Pracy zostaną zmniejszone wobec konieczności przeznaczenia kredytów z tego Funduszu na realizację ogólnopaństwowego planu inwestycyjnego. Wywołuje to zrozumiały niepokój wśród samorządów, zwłaszcza zaś tych, które mają rozpoczęte roboty lub też mają stosunkowo duże nasilenie bezrobocia. Należy przypuszczać, że życie okaże się silniejszym i że podobnie, jak w latach ubiegłych, nastąpi w ostatniej chwili zwiększenie kredytów z Funduszu Pracy dla samorządu. Ale w tych warunkach trudno myśleć o planowych pracach inwestycyjnych samorządu, chyba że Rząd zamierza udostępnić samorządowi inne źródła dogodnego kredy tu inwestycyjnego, co zresztą odpowiadałoby tendencji do zwiększenia tempa inwestycyj miejskich.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#POstrowski">Zagadnienie polityki kredytowej, jeżeli chodzi o budownictwo mieszkań, wiąże się w dużej mierze z budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej z uwagi na problem rozładowania bezrobocia i z uwagi na potrzebę podtrzymania jakiego takiego przemysłu budowlanego w niektórych ośrodkach. Dotychczasowa polityka kredytowa w tej dziedzinie jest niesłychanie nierównomierna i chwiejna. Kredyty, udzielane na budownictwo mieszkaniowe, są skąpe i niewystarczające. Poza Państwowym Funduszem Budowlanym i Funduszem Rozbudowy Miast nie ma, powiadam, innego źródła, chyba wyjątkowo mogą czy samorządy, czy osoby prawne zapożyczać się w Komunalnych Kasach Oszczędności czy innych. Dlatego uważam, iż jest rzeczą celową, ażeby rozdział kredytów na poszczególne ośrodki samorządowe, na poszczególne miasta był przemyślany na szereg lat naprzód. Wymiary pożyczek obecnie są niesłychanie niskie i wbrew ustawie spadają niejednokrotnie do wysokości 10%. Zarazem wzrasta stale stopa procentowa od udzielanych pożyczek; z dotychczasowych 3% skoczyliśmy ostatnio prawie na 6,5%. Wygaśnięcie ulg podatkowych, przyznanych w roku 1933 dla nowych budowli, zmniejsza w niesłychany sposób horoskopy budownictwa miejskiego w najbliższej przyszłości. O ile ulgi podatkowe dla nowych budowli nie zostaną rozciągnięte na lata następne, należy spodziewać się w naszych miastach zupełnego zahamowania względnie zaniku ruchu budowlanego. Z chwilą zaniku ruchu budowlanego może grozić miastom ciężkie przesilenie gospodarcze, wywołane akcją mas bezrobotnych oraz zastojem prac w cegielniach, wytwórniach drzewnych i we wszystkich warsztatach pracy, związanych z tym, najwięcej chłonnym pod względem użycia materiałów i pracy przemysłem. Stwierdzić należy, że budownictwo ma ogromne znaczenie nie tylko społeczne, ale także gospodarcze. Rok zatem 1940, o ile nie nastąpią jakieś zasadnicze zmiany w drodze aktów ustawodawczych, będzie w tej dziedzinie bardzo ciężki dla miast i Państwa. Jeżeli chodzi o budownictwo z funduszów Towarzystwa Osiedli Robotniczych, to i tu nie ma akcji ani stałej, ani jednolitej. Akcję tę prowadzi się z roku na rok fragmentarycznie, dotyczy to wszystkich ośrodków samorządowych, większych miast.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#POstrowski">Ostatnio wreszcie pragnę poruszyć zagadnienie przeludnienia naszych mieszkań i zagadnienie suteren.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#POstrowski">Podany w ostatnim Roczniku Statystycznym 1938 r. spis ludności z roku 1931 wskazuje, że przeważna część mieszkańców w naszych miastach mieszka w nieodpowiednich warunkach higienicznych. Mimo wzmożonego ruchu budowlanego ostatnich lat warunki te nie uległy znaczniejszej poprawie. A przeludnienie mieszkań w naszych miastach uważa się niejako za zło społeczne. W Anglii uważa się przeludnienie mieszkań za przestępstwo; jest ustawa, która reguluje, że w jednej izbie nie może mieszkać więcej aniżeli dwie osoby, w mieszkaniu dwuizbowym nie może mieszkać więcej, aniżeli 4 osoby. Angielskie mieszkalna robotnicze, które zaczęły narastać od chwili wielkiej wojny, obejmują przeciętnie — skromnie, jak na ich stosunki — trzy izby sypialne i jedną jadalnię. U nas mieszkanie robotnicze obejmujące jedną do dwóch izb, jest krokiem naprzód w stosunku do warunków, jakie spotykamy jeszcze w niektórych miastach, zwłaszcza jeżeli chodzi o mieszkania w suterenach.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#POstrowski">Sprawa suteren była zwalczana przez świat lekarski od dawna; za czasów Ministerstwa Zdrowia Publicznego był ten problem poruszany. Z inspekcji dokonanej przez dra Kowalczewskiego wynika, że żądano już wtedy bezwzględnego zabronienia mieszkania w suterenach. Jeżeli się zna warunki naszych wielkich miast, jeżeli się zejdzie do suteren, jeżeli się obejrzy przeludnienie w tych skromnych ubikacjach, to się rozumie, że mieszkańcy narażeni są w tych miejscach na szereg schorzeń, zwłaszcza na gościec, zaś dzieci na krzywicę i zołzy.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#POstrowski">W pamiętnikach jednego z bezrobotnych, warszawianina, są opisane następujące stosunki: — „Mieszkam w suterenie, w której wilgoć i ciasno, bo jest zrobiona z piwnicy 1,95 m szerokiej i niecałe 5 m długiej. Płacę 60 zł miesięcznie. Jest za życia grobem dla wszystkich”. Musimy się jednak pocieszyć, że podobne stosunki panowały do wielkiej wojny również w Anglii Gerlach, uczony niemiecki i podróżnik, podawał, że — „stłoczeni w ciasnych i cuchnących norach wegetują ludzie w sposób niegodny człowieka”. Dopiero po wielkiej wojnie Edward, ówczesny książę Walii, zainicjował zburzenie tego rodzaju nor dla świata pracy. Rząd angielski wypowiedział walkę tzw. slums. Olbrzymie masy rodzin robotniczych umieszczono tam w nowoczesnych mieszkaniach. W efekcie śmiertelność dzieci spadła do minimum. Inspekcja 9 milionów mieszkań wykazała, że zaledwie 4% mieszkań jest przeludnionych według ustawy, o której poprzednio mówiłem. Zaś 46% ogółu robotników mieszka w warunkach lepszych, niż nakazuje prawo. Od roku 1919 zbudowano w Anglii 3.300.000 domów, czyli niemal całkowicie ją przebudowano. Nowe mieszkania robotnicze, obok wartości gospodarczych, dają rezultaty społeczne. Ponure, zatęchłe, mroczne sutereny dają złe poczucie mieszkańcowi, który karleje lub widzi jedyny ratunek w karczmie. Staje się złym dla siebie i otoczenia, jest pożywką dla wywrotowych idei. Inaczej patrzy na otaczające życie człowiek suteren, i inaczej ktoś, kto mieszka w zdrowym, słonecznym mieszkaniu robotniczym. Dajmy ludziom więcej światła i pogody w mieszkaniu, a inna stanie się praca naszego robotnika.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#POstrowski">Jeżeli w naszych ograniczonych możliwościach gospodarczych dalecy jesteśmy od ideału dobrobytu robotnika angielskiego, zakażmy przynajmniej dalszej budowy suteren. Zakażmy po zbadaniu przez odpowiednie komisje zdrowotne przebywania ludziom w piekle za życia. Nie warto mówić o sportach i świetlicach w opiece pozaszkolnej, gdy dziecko niebawem schodzi na resztę dnia i noc do suteren. Jedna szósta mieszkań w mieście i prawie połowa na wsi, to mieszkania jednoizbowe, niehigieniczne, przeludnione. Celowo poruszam tę sprawę w obecności p. Ministra Opieki Społecznej, odpowiedzialnego za zdrowie naszych idących pokoleń. Hasło: niech znikną sutereny, mroczne stare rudery — oto hasło, którego realizacją, prosiłbym, by zechciał się zająć łaskawie Pan Minister Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#POstrowski">Wreszcie chcę odpowiedzieć p. koledze Wełykanowiczowi.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#POstrowski">Poruszył on zagadnienie opieki społecznej z punktu widzenia narodowościowego. Chcę mu powiedzieć, że zadania opieki społecznej są zagadnieniami ludzkości i sprawiedliwości społecznej, tu nie ma żadnych różnic religijnych czy narodowościowych. Bezrobocie we Lwowie, które obserwuję od szeregu lat, daje możność zatrudnienia w okresie sezonu budowlanego około 3.000 bezrobotnych. Stwierdziliśmy na podstawie dokumentów, że około 70% bezrobotnych, zatrudnionych w pewnym okresie czasu, to byli właśnie grekokatolicy. A zatem nie można tu mówić o jakimś jednostronnym podchodzeniu do tego zagadnienia. Jeżeli mówimy o braku pracy, to brak jej dla wszystkich, a zatem i dla młodzieży ruskiej. Konkursy lekarzy są zawsze publiczne i jawne. A zatem spodziewam się, że kazuistyka, którą, tu posługiwał się p. poseł Wełykanowicz, polega niewątpliwie na jakimś tylko nieporozumieniu. Co do przyjmowania młodzieży ruskiej na wydziały lekarskie, to reguluje tę rzecz życie i warunki lokalowe naszych uniwersytetów. Właśnie jest tendencja do stworzenia nowego wydziału lekarskiego z powodu braku pomieszczenia dla studentów. Jestem głęboko przekonany, że z chwilą, kiedy znajdą się fundusze na rozbudowę dotychczas istniejących naszych wydziałów lekarskich, znajdzie się pomieszczenie w odpowiedniej proporcji również i dla studentów Rusinów.</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#POstrowski">Warunki bytowania we wsi polskiej i ruskiej są w dużej mierze analogiczne i znowu nie można twierdzić, że jest to klęską jedynie wsi ukraińskiej. Mam przekonanie, że z chwilą, kiedy podniesiemy dobrobyt całej ludności rolniczej, znikną utyskiwania na temat różnic i w opiece społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-28.23" who="#POstrowski">W miastach naszych, a zwłaszcza we Lwowie, muszę stwierdzić, nie ma żadnej różnicy, jeżeli chodzi o opiekę nad młodzieżą i dzieckiem, pod względem religijnym czy narodowościowym. I mam to przekonanie, że system ten, dający do tej pory dobre~j~ rezultaty, będzie w dalszym ciągu utrzymany.</u>
+ <u xml:id="u-28.24" who="#POstrowski">Jeżeli chodzi o zagadnienie biedy wsi i bezrobocia na. wsi, jest to wspólne dla nas zagadnienie, które nakazuje zmianę struktury gospodarczej Polski, kraju tzw. rolniczego na kraj rolniczo-przemysłowy. Niewątpliwie z chwilą przeinaczenia naszej struktury gospodarczej, z chwilą podniesienia naszego dobrobytu, będzie także częściowo rozwiązany dobrobyt wsi ruskiej.</u>
+ <u xml:id="u-28.25" who="#POstrowski">Jestem przeciwny procesowi, który p. kolega Wełykanowicz uważa za słuszny, wyzwalania się robotników ze związków zawodowych dotychczasowych. Problem ten bowiem stwarzać będzie jeszcze jedno zaostrzenie zagadnień narodowościowych na naszym terenie. Uważam, że to separowanie się na każdym odcinku od współpracy, czy to będzie na terenie handlu, czy na terenie świata pracy, nie doprowadzi do skutecznych rezultatów, jeżeli chodzi o normalizację naszych wzajemnych stosunków, jeżeli chodzi o pogodzenie naszych bratnich narodów. I dlatego wołałbym, aby apel wystosowany do p. Ministra Opieki Społecznej w kierunku poparcia tego zagadnienia, był przez Panów cofnięty.</u>
+ <u xml:id="u-28.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Uważam za swój obowiązek zwrócić się jeszcze raz do Panów Posłów o przestrzeganie art. 73 regulaminu i wygłaszanie przemówień z pamięci, a nie odczytywanie ich. W ten sposób unikniemy częstego powtarzania rzeczy, które zostały napisane przez autora, a potem już przez kogoś z mówców powiedziane. Tymczasem, mając to napisane, odczytuje nam mówca jeszcze raz to, czego by nie powiedział, gdyby mówił z pamięci.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#Marszalek">Nie chciałbym stosować rygorów, ale zwracam się do poczucia, koleżeństwa Panów i proszę, ażeby zechcieli oszczędzić nam straty czasu, którą pociąga odczytywanie z góry napisanych tekstów.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę. Uprzedzam, że po przerwie zabierze głos p. Minister Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godziny 4.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 55 do godz. 16 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Opieki Społecznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoka Izbo! Jak zobaczyłem, że na liście mówców jest 30 nazwisk, powiedziałem sobie, że może nie będę mówił, a to dlatego, ażeby w tym krótkim dniu pracy Sejmu nie zabierać czasu swoim przemówieniem i aby umożliwić Panom Kolegom szersze wypowiedzenie się. Jednakże po wysłuchaniu kilku przemówień okazało 'się, że zachodzi tu prawdopodobnie jakieś nieporozumienie i to nie w błahych i drobnych rzeczach, lecz w sprawach zasadniczej wagi, dotyczących wytycznych polityki resortu, którym mam zaszczyt kierować. Dlatego też prosiłem p. Marszałka o udzielenie mi głosu zaraz po przerwie, aby uniknąć może w dalszych przemówieniach, które będą z tej trybuny wygłaszane, tych właśnie nieporozumień.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoki Sejmie! W tej Wysokiej Izbie, w której tak niedawno obchodziliśmy 20-lecie powstania polskiego parlamentaryzmu, chciałbym w paru słowach zobrazować niektóre osiągnięcia mojego resortu w ostatnich kilku latach pracy oraz podkreślić ideę przewodnią polityki Ministerstwa, której naczelnym nakazem jest dbałość o człowieka pracy, od którego wartości fizycznej i moralnej zależy rozkwit i potęga naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W okresie 20 lat naszego samodzielnego życia państwowego dokonał się ogromny postęp, który jedynie dlatego uchodzi często naszej uwadze, że zmiany ten postęp powodujące następowały z dnia na dzień i przez to przechodziły niepostrzeżenie, jak na przykład zmiany zachodzące w wyglądzie najbliższych osób naszego otoczenia, z którymi stale się stykamy.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Uświadomijmy sobie na chwilę, jak wyglądała sytuacja Polski przed 20 laty.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Kraj zniszczony przejściami wojennymi, przemysł całkowicie zrujnowany przez rekwizycje i wyniszczenie wszelkich surowców, podwórza fabryczne porosłe trawą, a maszyny, jeżeli uniknęły rekwizycji, przedstawiały raczej łomy starego żelastwa, niż wartość żywego, pracującego serca, nadającego rytm przedsiębiorstwu.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Chaos na pół rewolucyjny, obejmujący cały niemal kraj, głód ciemiężący ludność, równocześnie olbrzymie rzesze zdemobilizowanych żołnierzy i reemigrantów z Rosji, wracających do wyzwolonej wprawdzie, ale jakżeż wyniszczonej Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">I oto już w tym pierwszym okresie naszej niepodległości z woli Marszałka Józefa Piłsudskiego, ówczesnego Naczelnika Państwa, i w myśl Jego wskazań wydana została w roku 1918 ustawa o ośmiogodzinnym dniu pracy, przy czym ustawa ta, w Polsce wydana, na rok z górą wyprzedziła uchwalenie konwencji waszyngtońskiej z 1919 r., dotyczącej tej samej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W tymże 1919 roku, również z woli Wielkiego Marszałka, rozpoczynają się pierwsze prące nad ubezpieczeniem społecznym na wypadek choroby, którego zasady, wówczas ustalone, dotychczas obowiązują. Prace te tym więcej są godne podkreślenia, iż na terenie b. zaboru rosyjskiego nie istniały żadne formy ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Od zrujnowanego, zniszczonego i wygłodzonego kraju, od masowego bezrobocia w miastach — do stanu, w jakim znajdujemy się dziś, prowadziła droga długa i ciężka, pełna stałego a nieustępliwego wysiłku, w którym poczesne miejsce zajmował i zajmuje resort. Ministerstwa Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W ramach ogólnych kompetencyj Ministra Opieki Społecznej szczególną gałąź zainteresowań stanowi regulowanie z ramienia Państwa procesów socjalnych w dziedzinie stosunków pracy najemnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W tej dziedzinie Ministerstwo dąży do osiągnięcia pełnego wykorzystania potencjału pracy ludzkiej i do zapewnienia warstwie pracowników najemnych jako całości i jej poszczególnym zespołom odpowiedniego udziału w dochodzie społecznym, odpowiadającego ich wkładowi produkcyjnemu w gospodarstwo narodowe i roli tej warstwy w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoka Izbo! Gdy przed trzema laty Rząd obecny obejmował swe zaszczytne funkcje, Pan Premier ustalił jako jedno z naczelnych zadań Rządu walkę z bezrobociem. Mnie, jako resortowemu Ministrowi, przypada w udziale zdać Wysokiej Izbie rachunek z osiągnięć Rządu na tym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Mamy tu do zanotowania szereg elementów, świadczących, że stan zatrudnienia robotników wykazuje już od 1934 roku wyraźną i zdecydowaną poprawę. Gdy w roku 1934 w wielkim i średnim przemyśle pracowało przeciętnie 593.000 robotników, to już w następnych łatach liczby te wzrastają stopniowo do 625.000, 668.000, w roku 1937 do 755.000 i w roku ubiegłym przekraczają 800.000. Poczynając od sierpnia rok ubiegły przekracza pod tym względem poziom roku wyjściowego 1928. Gdy wskaźnik zatrudnienia, oparty na tych gałęziach produkcji, wykazywał w stosunku do 100 w r. 1928 — 73,5 w 1935 r., 88,9 w 1937 r., to w roku ubiegłym idzie dalej w górę, przekraczając w końcowych miesiącach 100.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Gdy przyjąć za podstawę statystykę ubezpieczeń społecznych pełniejszą, bo obejmującą i małe zakłady pracy, to otrzymamy wskaźniki zatrudnienia jeszcze korzystniejsze. Statystyka ta wykazuje, że w okresie 1935—1938 r. wciągnięto w procesy produkcyjne ponad 450.000 nowych pracowników, w czym około 170.000 przypada na rok ubiegły w porównaniu do 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Dalszym przejawem wzrostu zatrudnienia jest liczba przepracowanych robotniko-godzin w wielkim i średnim przemyśle, która wzrosła w perspektywie lat 1933—1937 o 50%.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Poprawa sytuacji na odcinku zatrudnienia wynika oczywiście z ogólnej polityki społeczno-gospodarczej, której bezpośrednim efektem W zakresie produkcji jest jej wzrost w porównaniu z 1935 r. o 40%.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Stwierdzamy zatem w ostatnich latach znaczne zwiększenie nakładu pracy w procesach produkcyjnych, mimo że w tym okresie przeprowadzono w przemyśle szereg zarządzeń racjonalizacyjnych, wskutek czego nakład pracy na jednostkę kapitału uległ znacznemu zmniejszeniu.</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Z zadowoleniem stwierdzić też muszę, że wraz ze wzrostem stanu zatrudnienia wzrasta globalny dochód warstw pracowniczych. Obok zwiększonej sumy pracy, na dochód ten wpływa również zwyżka płac.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W porównaniu do roku 1933 wartość realna całkowitego dochodu mas robotniczych w roku 1937 jest większa o 56%, a rok ubiegły przynosi w tym względzie dalszą poprawę, wobec dalszego zwiększania zatrudnienia i dalszej korektywy płac na korzyść robotników. Dużą rolę w tym względzie odgrywa również niski poziom kosztów utrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Poważniejsze akcje zarobkowe datują się od chwili zarysowania się wyraźnej poprawy sytuacji gospodarczej. W miarę wzrostu koniunktury nabierają na sile ruchy zarobkowe o podwyżkę płac. W efektach poprawy gospodarczej świat pracy chce brać udział. Żądania o poprawę bytu nabierają na sile i często były poparte akcją strajkową. Największe natężenie osiągnęły strajki w roku 1936, obejmując 675.000 osób i powodując stratę około 4 milionów robotniko-dni. W zrozumieniu żądań świata pracy o właściwy udział w rosnącym dochodzie społecznym z jednej strony oraz dezorganizującego wpływu strajków na produkcję ze strony drugiej — wydane zostały z początkiem 1937 r. przepisy o układach zbiorowych pracy oraz o usprawnieniu państwowego rozjemstwa dla załatwiania zatargów zbiorowych pomiędzy pracodawcami a pracownikami w przemyśle i handlu. Działaniu tych przepisów oraz żywej interwencji inspekcji pracy przypisać należy zmniejszenie nasilenia strajkowego w r. 1937 i w roku ubiegłym; w r. 1937 liczba strajkujących zmalała już do 540.000, a stracone dni robocze do około 3.300.000, zaś w pierwszej połowie ubiegłego roku liczba strajkujących spadła do 1/3, a liczba straconych robotniko-dni do 1/5 z tego samego okresu w roku 1936.</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Jak z wyżej podanych cyfr widać, państwowa reglamentacja w stosunkach pracy, oparta na wspomnianych przepisach, przyniosła warstwie pracowniczej realną i konkretną zupełnie korzyść, ogólnemu zaś życiu gospodarczemu ład i spokój społeczny, pozwalając na tym większe tempo dalszego rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W roku ubiegłym zarejestrowano w inspekcji pracy 1029 układów zbiorowych, gdy w roku 1937—765 i w 1936 r.—688. Obecnie układami zbiorowymi pracy objętych jest już ponad — ⅔ ogólnej liczby pracowników i robotników. Najpoważniejsze podwyżki były realizowane w r. 1937, przeprowadzone w okresie maj — grudzień tego roku tylko w większym przemyśle objęły 260.000 robotników, podnosząc ich zarobki w skali rocznej o 31.000.000 zł. W roku ubiegłym następowało tylko pewne wyrównanie poziomu płac w tych gałęziach produkcji, które jeszcze pozostały w tyle, toteż realizowane w pierwszej połowie tego roku podwyżki objęły 46.000 robotników i podniosły ich zarobki w skali rocznej o 6.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Jak zatem widzimy, lata ostatnie spowodowały — w ramach możliwości gospodarczych — powetowanie w pewnym stopniu uszczerbku, jaki poniósł ogół pracowniczy w okresie kryzysu.</u>
+ <u xml:id="u-30.23" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Równolegle resort mój zwiększył nadzór nad wykonywaniem przepisów o ochronie pracy, podejmując zarazem akcję społeczną, mającą na celu uświadomienie społeczeństwu, że ochrona pracy nie może tylko polegać na nakazie ustawy, lecz wynikać powinna z głębokiej świadomości wielkiej roli, jaką praca odgrywa w gospodarczym rozwoju Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.24" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Ochrona pracy to w równym stopniu walka z wypadkami przy pracy i poprawa warunków zdrowotnych w warsztacie, jak i troska o atmosferę psychiczną i o podniesienie energii twórczej polskiego robotnika i polskiego technika.</u>
+ <u xml:id="u-30.25" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Do spełnienia tych warunków musi być przystosowany polski warsztat pracy. Każda praca, fizyczna czy umysłowa, ma równą wartość społeczną, a każdy pracownik musi mieć przeświadczenie, że jest niezbędnym ogniwem w ogólnym mechanizmie gospodarczym, społecznym i państwowym. Chodzi o realizowanie w codziennym życiu prawdziwej kultury pracy.</u>
+ <u xml:id="u-30.26" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Istotnym elementem w kształtowaniu warunków bytu człowieka pracy są również ubezpieczenia społeczne. Dają mu one świadomość, że w krytycznych chwilach życia będzie miał należytą pomoc czy to w chorobie, czy w razie utraty sił do pracy i że rodzina pędzie miała zabezpieczony byt w razie jego śmierci. Świadomość swą świat pracy buduje już na realnych cyfrach. 20 milionów porad lekarskich, ponad 21 milionów wydawanych rocznie leków, wreszcie 450.000 rent wypłacanych przez polski system ubezpieczeń społecznych — mają swoją wymowę.</u>
+ <u xml:id="u-30.27" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Nie potrzebuję też podkreślać, jaką rolę odgrywają ubezpieczenia społeczne w ogólnej akcji zdrowotnej, obejmując swoją opieką leczniczą 6 milionów osób kosztem przeszło 100 milionów złotych rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-30.28" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Również i ubezpieczenia społeczne, jak aparat ścisłej ochrony pracy i jak służba zdrowia, weszły w szerokiej skali na drogę profilaktyki, zapobiegania stratom energii ludzkiej, czy to przez profilaktykę zdrowotną, czy przez akcję Zapobiegania wypadkom — zmierzając do zapobiegania złu, a nie tylko do wyrównania szkód.</u>
+ <u xml:id="u-30.29" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W wywodach swoich podałem, że w porównaniu do 1935 r. załogi naszych warsztatów pracy powiększyły się o przeszło 450.000 ludzi. Poza tą liczbą jest jeszcze znaczna ilość drobnych samodzielnych warsztatów pracy, o czym świadczy wzrastająca liczba wykupionych świadectw przemysłowych dla zakładów przemysłowych i handlowych. Gdyby zestawić powyższe dane z liczbą bezrobotnych z 1935 r., można by sądzić, żeśmy zagadnienie bezrobocia rozwiązali. Tak jednak, niestety, nie jest! Na rynek pracy wpłynął bowiem szereg nowych roczników młodzieży, a poza tym rynek ten jest stale pod naporem ludności wiejskiej, napływającej do miast. W tych samych trzech latach przybyło nam 1.200.000 ludności. Te przyczyny powodują, że podaż pracy ludzkiej jest wciąż jeszcze większa od popytu na nią, a coraz większego znaczenia nabiera właściwa organizacja rynku pracy.</u>
+ <u xml:id="u-30.30" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Dużą rolę w zatrudnianiu bezrobotnych, których prywatna wytwórczość nie wchłonęła, odgrywają roboty publiczne, przy których znajdowało pracę 164.000 robotników w r. 1936, a już 258.500 w roku ubiegłym, licząc według stanów maksymalnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.31" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Z zagadnień rynku pracy zanotować jeszcze należy emigrację, która dopiero od dwóch lat zaczęła w pewnym stopniu wpływać na stosunki pracy. W szczególności otworzyły się rynki dla emigracji sezonowej zarobkowej w krajach nadbałtyckich i w Niemczech. Emigracja ta ma znaczenie głównie dla małorolnych i bezrolnych; traktowana, jako zło konieczne przynosi jednak aktualną ulgę na rynku pracy, dając zarazem rolnictwu według szacunku za rok ubiegły wpływów gotówkowych do 50 milionów zł rocznie, co nie pozostaje także bez wpływu na bilans płatniczy Państwa. Zagadnienia emigracji stałej muszą być rozwiązywane z punktu widzenia polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-30.32" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Problem walki z bezrobociem obok głównego zadania — dostarczenia pracy jest również problemem ratowania egzystencji ludzkich od nędzy. Z wielkim uznaniem podnieść muszę zrozumienie i żywy oddźwięk, z jakim hasło pomocy dla bezrobotnych spotkało w społeczeństwie. Trzeci już rok działa z korzyścią dla Państwa Pomoc Zimowa, zasilając w najkrytyczniejszych miesiącach z górą 300 tysięcy rodzin bezrobotnych i obejmując opieką około miliona najuboższej dziatwy. Powszechna ofiarność publiczna przynosi na ten cel przeszło 30 milionów zł rocznie, co łącznie z wkładem ze źródeł publicznych daje około 40 milionów zł na rok.</u>
+ <u xml:id="u-30.33" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Na podkreślenie zasługuje przy tym fakt, że wartość świadczeń zapracowanych przez bezrobotnych wyniosła w roku ubiegłym 11 milionów zł, a w roku bieżącym wyniesie według przewidywań około 15 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-30.34" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Przy sposobności pragnę podkreślić, że w tym roku Pomoc Zimowa podjęła pomoc żywnościową dla akademików, którym niedostatek utrudnia normalne studia.</u>
+ <u xml:id="u-30.35" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Niech mi wolno będzie skorzystać z tej wysokiej trybuny, by w imieniu tych wszystkich, którzy otrzymali na tej drodze pomoc w ciężkich chwilach swego życia — dzieci i dorosłych — wyrazić wszystkim bezimiennie i bezinteresownie działającym obywatelom, którzy się pracą swą przyczynili do tego, najserdeczniejsze podziękowanie.</u>
+ <u xml:id="u-30.36" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Dzięki współdziałaniu społeczeństwa z Rządem, doszliśmy dziś już do tego, że nieomal wszyscy bezrobotni korzystają bądź z państwowej, bądź też ze społecznej opieki i to jest zdobycz dużej miary, gdyż nie dopuszcza bezrobotnego do upadku, przygotowując go do objęcia normalnej pracy z chwilą, gdy się praca dla niego znajdzie.</u>
+ <u xml:id="u-30.37" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Idąc w kierunku przyśpieszenia procesu likwidacji bezrobocia, rozwijamy akcję szkolenia zawodowego niewykwalifikowanych bezrobotnych, przeszkalania do innych zawodów, tworzenia dla bezrobotnych ogródków działkowych oraz pomoc w tworzeniu drobnych warsztatów pracy. Ta ostatnia dziedzina związana jest z tzw. akcją wiejską, która niedawno podjęta, zajmuje coraz poważniejszą pozycje w programie działania instytucyj, podległych Ministerstwu Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-30.38" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Obok finansowania inwestycyj, związanych z potrzebami wsi, jak to: chłodnie, rzeźnie, bazary ludowe itp., oraz regulowania i przyśpieszania akcji wchłaniania przez przemysł napływających ze wsi bezrobotnych, bezpośrednia pomoc w tworzeniu drobnych warsztatów i pomoc udzielana chałupnictwu oraz przemysłowi domowemu i ludowemu, a ponadto pomoc pośrednia w postaci tworzenia kas bezprocentowych ma niemałe, znaczenie dla gospodarczego wzmocnienia możliwie dużej ilości pozostających bez środków egzystencji rolników. Jest to akcja wprawdzie pionierska jeszcze i prowadzona z braku odpowiednich środków w niewielkiej dotąd skali, ale sam fakt podjęcia jej i pomyślnego rozwoju wskazuje na to, że obrana droga jest słuszna i musi być w dalszym ciągu intensywnie rozwijana.</u>
+ <u xml:id="u-30.39" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Zagadnienie chałupnictwa jest jednym z najbardziej trudnych i skomplikowanych problemów polskiego życia społeczno-gospodarczego. Rozwija się ono niejako na marginesie wielkiej wytwórczości i stanowi w gospodarce polskiej czynnik ważki ze względów zarówno gospodarczych, jak i układu sił społecznych. Chałupnicy, których jest około 500.000, rekrutują się przeważnie ze spauperyzowanej ludności wiejskiej i czeladników rzemieślniczych, którzy nie mogą wykonywać samodzielnego rzemiosła. Oparcie chałupnictwa na zdrowych podstawach gospodarczych i społecznych, a przede wszystkim zapewnienie chałupnikom zasadniczej poprawy warunków pracy i zarobków może być osiągnięte jedynie w drodze wydania odpowiedniej ustawy chałupniczej. Prace przygotowawcze w tej dziedzinie są już daleko zaawansowane, Niezależnie od tych prac weszliśmy już na tory realnej pomocy chałupnikom. W planach finansowych Funduszu Pracy figuruje stała pozycja kredytów na te cele stopniowo już w terenie rozprowadzanych — mimo trudności wynikających z niedostatecznego jeszcze przygotowania organizacyjnego chałupnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.40" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W stosunku do posiadających pracę Ministerstwo Opieki Społecznej i podległe mu instytucje czynią wszystko w granicach posiadanych środków, by im ułatwić życie, a więc z budżetu Funduszu Pracy finansuje się budownictwo mieszkań robotniczych za pośrednictwem Towarzystwa Osiedli Robotniczych. Organizujemy również od niedawna wczasy pracownicze, które pozwalają z pożytkiem zdrowotnym i moralnym spędzać coraz większej liczbie pracowników doroczny urlop.</u>
+ <u xml:id="u-30.41" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Zagadnienie to, realizowane na razie w skali niewielkiej przez poszczególne organizacje społeczne i większe zakłady przemysłowe, będzie musiało być rozwiązane w skali państwowej. Wymaga to, oczywiście, wszczęcia wielkiej akcji budowy pomieszczeń na wczasy w zdrowotnych miejscowościach letniskowych i zimowych. Sprawa ta jest w tej chwili w opracowaniu. Rozpatrywane są konkretne projekty, rozwiązujące finansową i organizacyjną stronę wczasów.</u>
+ <u xml:id="u-30.42" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Nie wchodzę tu w szczegóły działalności Ministerstwa Opieki Społecznej, by nie przeciążać Wysokiej Izby cyframi, zwłaszcza że referent budżetu p. poseł Żyborski wnikliwie ujął działalność mojego resortu. Pragnę tylko choćby pobieżnie wskazać, jak wiele różnorodnych dziedzin styka się z zagadnieniem, które nazwałem troską o człowieka pracy w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-30.43" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Dałbym niepełny obraz działalności Ministerstwa, którym mam zaszczyt kierować, gdybym nie poruszył tak kapitalnego zagadnienia, jakim jest u nas zagadnienie populacyjne. Wiemy o tym ze statystyki, że liczba urodzeń u nas spada, przynosząc stopę przyrostu na 1.000 mieszkańców 10,9 w 1937 r. wobec przeciętnej 15,5 w okresie 1926—1930 i jeszcze większej przeciętnej w poprzednich latach.</u>
+ <u xml:id="u-30.44" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Nie wchodząc w niezależne od nas przyczyny spadku przyrostu ludności, który miejmy nadzieję, jest w Polsce przejściowy, są środki, przy pomocy których można oddziałać na pewne wyrównanie stanu ludności. Jednym z tych środków jest obniżenie śmiertelności dzieci, która zabiera w pierwszym roku życia 14% niemowląt. Zmniejszenie tego dużego jeszcze procentu, acz powoli zmniejszającego się, można uzyskać oczywiście jedynie drogą szeroko zakrojonej opieki społecznej i lekarskiej nad matką i dzieckiem, do czego, jeszcze pozwolę sobie wrócić.</u>
+ <u xml:id="u-30.45" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Dla potęgi naszej ma jednak znaczenie nie tylko suma urodzeń, ale i to, co się później z tymi ludźmi dzieje, czy i w jakim stopniu potrafimy tym elementem ludzi celowo gospodarzyć i utrzymać go jak najdłużej w pełni sił fizycznych i duchowych.</u>
+ <u xml:id="u-30.46" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Nauczmy się cenić materiał ludzki, który choć jeszcze dzisiaj niewykorzystany w pełni, stanowi wszak niewyczerpane źródło energii potencjalnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.47" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W omawianym zagadnieniu musi być żywo brane pod uwagę to, jakim jest przyrost naszej ludności i jego wartość pod względem jakościowym. Niewątpliwą jest rzeczą, że w zagadnieniu populacyjnym dużą rolę odgrywa ogólny poziom dobrobytu materialnego ludności, poziom jej kultury materialnej i moralnej. Ale obok stałej i usilnej akcji w dziedzinie postępu gospodarczego Państwo dysponuje aparatem, który przy zastosowaniu odpowiednich środków może mieć wielki wpływ na to zagadnienie. Myślę tu o aparacie służby zdrowia w jego całokształcie, którego wysiłkom w dużym stopniu przypisać możemy dotychczasowy dorobek w ograniczeniu śmiertelności, w podniesieniu higieny życia obywateli. Drugim środkiem, który w omawianej dziedzinie może mieć wielkie znaczenie, to racjonalnie rozbudowana opieka społeczna. I nie jest dziełem przypadku, że od paru lat datują się poważne wyniki w rozbudowie przychodni dla matki i dziecka, że zmobilizowano duże środki i opinię publiczną dla zadań opieki nad matką i dzieckiem. W obliczu niepokojących liczb, ilustrujących załamanie naszej prężności ludnościowej, należało w tym kierunku zwrócić zdwojoną uwagę. W systematycznie prowadzonej akcji opiekuńczej nad matką i dzieckiem dominuje nie tylko zrozumiały wzgląd humanitaryzmu, ale także w bardzo dużym, jeśli nie przeważającym stopniu, zatroskana i poważna myśl państwowa. Akcja ta nie jest zatem wymysłem filantropa, który w tym kierunku chce wyżyć swoje ambicje społeczne, lecz nakazem chwili, istotną potrzebą społeczeństwa i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.48" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W ciągu pięciu lat ostatnich podwoiliśmy liczbę przychodni dla matki i dziecka, osiągając liczbę 670. Dożywiamy w tym sezonie zimowym około miliona dzieci, gdy jeszcze przed trzema laty dożywialiśmy 360.000. W roku ubiegłym objęliśmy opieką w letnim okresie 600.000 dzieci z miast i wsi, gdy jeszcze przed trzema lały 260.000 niespełna. 200.000 dzieci korzysta z rozdawnictwa tranu. Do tej akcji wciągnęliśmy kilkadziesiąt organizacyj społecznych i szereg instytucyj publicznych oraz zmobilizowaliśmy opinię i ofiarność społeczną. Jest to nasza odpowiedź na wymowę cyfr statystycznych o spadku przyrostu naturalnego.</u>
+ <u xml:id="u-30.49" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W walce o ginące w nadmiarze życia dziecięce, o poprawę zdrowia ludności mobilizujemy wszystkie dostępne nam środki.</u>
+ <u xml:id="u-30.50" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Dzięki zdobyczom wiedzy lekarskiej mamy wypracowane metody w zakresie zwalczania chorób i zapobiegania im, jak również w zakresie podniesienia ogólnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego ludności. Metody te zastosowane w szerokim zakresie mogą w ciągu jednego pokolenia zmienić całkowicie poziom higieniczny kraju. Ale wszystko to jest jeszcze dalece niewystarczające.</u>
+ <u xml:id="u-30.51" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">To są przesłanki wystąpienia mojego do parlamentu z kompletem ustaw sanitarnych. W ręku Wysokich Izb leży, by front walki o zdrowie kraju przyjął dostatecznie szerokie rozmiary, by został należycie wzmocniony.</u>
+ <u xml:id="u-30.52" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Spośród zgłoszonych do Sejmu projektów ustaw chciałbym szczególnie omówić ustawę o publicznej służbie zdrowia. Jej najistotniejsza cecha, to danie podstawy do stworzenia równomiernie rozłożonej w kraju sieci ośrodków zdrowia, jako specyficznej polskiej formy placówek społecznego lecznictwa i profilaktyki. Właściwie rozbudowane ośrodki żdrowia, to zarazem równomierne rozsianie w kraju lekarzy.</u>
+ <u xml:id="u-30.53" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Ustawa ta mówi w tytułe o publicznej służbie zdrowia, właściwym zaś jej celem jest realizacja hasła powszechności w obsłudze leczniczej całej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-30.54" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wiadomo powszechnie, że są u nas województwa, gdzie na 10.000 mieszkańców przypada zaledwie półtora lekarza i 5,5 łóżek szpitalnych. Dla wsi i okręgów wiejskich te liczby są jeszcze gorsze. Jakkolwiek służba zdrowia coraz bardziej dociera do wsi, czego dowodem, że spośród 626 działających obecnie ośrodków zdrowia przeszło 2/3 przypada na miejscowości liczące poniżej 10.000 mieszkańców, a więc na okręgi wiejskie — wciąż jest to jeszcze liczba niedostateczna, niewystarczająca. Proszę pamiętać, że jeśli w miastach znaczną rolę w trosce o zdrowie ludności odgrywają ubezpieczenia społeczne, to wieś jest tego ubezpieczenia dotychczas jeszcze pozbawiona. Stąd potrzeba stworzenia takiej organizacji, by swym działaniem objęła przede wszystkim ogół ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-30.55" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Celowość tworzenia ośrodków zdrowia jest tym większa, że niedomagamy na chroniczny brak szpitali. Im sprawniej będą działały ośrodki zdrowia, tym mniej będzie przypadków chorób zakaźnych oraz chorób, wymagających leczenia szpitalnego. Wobec dużych kosztów budowy szpitali dozbrojenie w tym zakresie do norm, wymaganych przez doświadczenie i naukę, nie prędko jeszcze w naszych warunkach nastąpi, chociaż postęp stały i tutaj zanotować należy. Nie będę tu powtarzał odnośnych liczb i poprzestanę na odesłaniu do wyczerpującego referatu p. posła Żyborskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.56" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Duże nadzieje pokładam również w zainteresowaniu zagadnieniami zdrowia publicznego czynnika obywatelskiego, mającego tworzyć w myśl projektu ustawy gminne, powiatowe i wojewódzkie rady i komisje zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-30.57" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Nie będę tu już omawiał poszczególnych kwestyj z dziedziny zdrowia publicznego, rozwiązywanych bądź to w pozostałych projektach ustaw, wniesionych do Wysokiej Izby, bądź też rozwiązywanych już bezpośrednio w życiu.</u>
+ <u xml:id="u-30.58" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wskażę tylko, że walka z chorobami społecznymi, a w szczególności z gruźlicą i chorobami wenerycznymi, że walka z nierządem, że budownictwo szpitalne i kwestia mieszkaniowa — wszystko to są zagadnienia pierwszorzędnej wagi dla podniesienia stanu zdrowotności ogólnej, zarówno fizycznej jak i moralnej. Jedne z tych zagadnień wymagają specjalnych metod działania, do których wydaje się niezbędna legitymacja ustawowa, inne są rozwiązywane w praktyce życiowej w miarę posiadanych środków. Żadne z nich nie schodzi z pola zainteresowań kierowanego przeze mnie resortu.</u>
+ <u xml:id="u-30.59" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Poważne kłopoty w racjonalnej organizacji służby zdrowia sprawia również brak personelu lekarskiego i jego wadliwa dyslokacja w kraju: niewspółmierne skupienie w miastach i brak na wsi. Tej ostatniej bolączce zapobiegnie w pewnym stopniu wydana w roku ubiegłym ustawa o obowiązkowym dwuletnim stażu nowych lekarzy w okręgach wiejskich. Najpoważniejszą jednak korekturę w dyslokacji lekarzy w terenie stanowią i będą stanowić właściwie rozmieszczone ośrodki zdrowia, dając lekarzom konkretny warsztat pracy i oparcie zarobkowe.</u>
+ <u xml:id="u-30.60" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">P. poseł Żyborski w referacie swym na komisji budżetowej wysunął sugestię ewentualnego podatku celowego na cele zdrowotne w szerokim ich ujęciu. Sugestię tę rozumiem jako wyrosłą na gruncie świadomości ogromu potrzeb zdrowotnych w kraju i braku możliwości ich zaspokojenia w ramach normalnych budżetów Państwa i samorządów. Tę luźną, jak rozumiem, myśl poddamy gruntownym rozważaniom i szukać będziemy kompromisu między potrzebą zaspokojenia tych zadań i realnymi możliwościami gospodarczymi Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.61" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W końcu chcę jeszcze zwrócić uwagę Wysokiej Izby, że wśród pilnych najpilniejszą sprawą społeczną jest praca dla młodzieży. Potrzeby w tej dziedzinie gruntownie zostały zbadane i ujęte w pracy p.t. — „Młodzież sięga po pracę”, wydanej przez podległy Ministerstwu Instytut Spraw Społecznych. W obliczu narastających w zwiększonej skali fal młodzieży, zdolnej do pracy, powstaje nakaz mobilizowania wszelkich środków dla znalezienia dla niej warsztatów pracy oraz ujęcia jej w zorganizowane ramy, które by w okresie, poprzedzającym stanięcie w normalnej drodze do warsztatu, wypełniły lukę, dając w tym czasie młodemu pokoleniu przygotowanie i specjalizację zawodową oraz szkołę życia zbiorowego.</u>
+ <u xml:id="u-30.62" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Zagadnienie młodzieżowe jest niesłychanie trudne i przerasta możliwości jednego resortu. Znajduje się ono na warsztacie prac Rządu i w imię przyszłości Państwa musi być rozwiązane. W znacznym stopniu ułatwi nam kwestię to, iż znajdujemy się w fazie intensywnego przeobrażania naszej rzeczywistości gospodarczej, w fazie uprzemysłowienia kraju oraz systematycznej i stałej racjonalizacji pracy w gospodarstwach wiejskich, mającej na celu ich urentownienie.</u>
+ <u xml:id="u-30.63" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoka Izbo! Przypadło mi dzisiaj w udziale zabrać głos w szczególnym okresie, a mianowicie w okresie dokonywanej przebudowy struktury gospodarczej kraju. Jest to okres o tyle decydujący dla mojego resortu, że bardziej niż kiedykolwiek wymaga skoordynowania działalności Ministerstwa Opieki Społecznej z resortami gospodarczymi. Scharakteryzujmy w kilku słowach rodzaj i cel tej przebudowy. W zakresie wiec życia gospodarczego zmierza ona do zwiększenia rozmiarów, zmiany charakteru oraz reorganizacji terenowego rozlokowania produkcji. Tym samym spełnia przede wszystkim postulat wzmożenia potencjału bojowej gotowości kraju, maksymalnego podniesienia poziomu wytwórczości, możliwie największej samowystarczalności surowcowej oraz przebudowy struktury zawodowej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-30.64" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Postulaty o tak kapitalnym znaczeniu wymagają od każdego członka Rządu, od każdego parlamentarzysty, społecznika lub polityka, którego celem jest przecież przyczynienie się do realizacji twórczego programu państwowego, daleko idącej ostrożności w ujmowaniu i rozstrzyganiu problemów we własnym zakresie działania, które maja związać się z programem gospodarczym w jedną wielką całość.</u>
+ <u xml:id="u-30.65" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Równolegle z programem, realizującym idee siły materialnej Państwa polskiego, musi następować rozwiązywanie zagadnienia, potocznie zwanego sprawiedliwością społeczną. Siła materialna i sprawiedliwość społeczna — oto dopiero filary, na których wielkość Rzeczypospolitej zbudowana być może.</u>
+ <u xml:id="u-30.66" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Najmocniejszy pieniądz, najpotężniejsze inwestycje, stanowiące podstawę bogactwa narodowego, stają się dopiero dla Państwa i narodu wartością realna, gdy podkładem dla nich jest nie tylko kapitał pieniężny, ale przede wszystkim pełnowartościowy człowiek pracy: pełnowartościowy zarówno pod względem zdrowia fizycznego i poziomu życia, jak poziomu kultury i postawy moralnej, człowiek pracy miasta i wsi, który swoją wytwórczością i wydajnością pracy dźwiga na sobie ciężar dopełniania naszych, jakże skromnych, możliwości ściśle materialnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.67" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Los tego człowieka łączy się nierozerwalnie z losem najlepiej pomyślanego programu gospodarczego. Jeżeli mam lapidarnie ująć całokształt problemów, jakie musza znaleźć rozwiązanie, stwierdzić bym musiał, że obok realizacji tak kapitalnych spraw, jakimi sa uprzemysłowienie kraju i maksymalne podniesienie poziomu wytwórczości, co nazwałbym programem gospodarczo-politycznym, nie do pomyślenia jest pominięcie rozwiązania zagadnienia struktury społeczno-gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-30.68" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Domaga się tego nie tylko sama istota przebudowy struktury gospodarczo-politycznej oraz konsekwencje, wywołane prowadzonymi już obecnie pracami realizacyjnymi, ale taki choćby fakt, jak to, że Polska weszła obecnie w okres z jednej strony największego nasilenia ilościowego młodych roczników, z drugiej zaś — wynikającego stąd powiększenia się masy ludności, zdolnej do udziału w produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-30.69" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Los człowieka pracy, któremu Konstytucja nasza przypisuje w Polsce szczególnie ważne znaczenie — to, powiedziałbym ogólnie, zakres działania Ministerstwa Opieki Społecznej czy, jakby je słuszniej nazwać można, Ministerstwa Spraw Społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.70" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Zważmy przy tym, że na rzeczywistości naszej ciąży jeszcze tradycja zaborów, kiedy warsztat pracy nie był rozumiany jako wspólne dobro społeczne. Zaborca pilnie strzegł, by do świadomości Polaków nie docierała prawda, że obok rozbieżności interesów istnieję platforma wspólna, jaką jest rola warsztatu pracy jako dorobku narodowego. W tych warunkach sama produkcja, same osiągnięcia gospodarcze nie odgrywały roli w świadomości tych grup społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.71" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Rzeczywistość ta spychała masy pracujące do roli czynnika biernego w stosunku do polityki gospodarczej w ogóle a osiągnięć produkcyjnych w szczególności. Ta sama sytuacja spychała pracodawców do roli czynnika zainteresowanego wprawdzie w samej produkcji, ale w olbrzymiej większości wypadków pod kątem widzenia korzyści własnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.72" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Ustalenie w Polsce pozycji i roli społecznej pracodawcy i pracownika — to bodaj jedno z najkapitalniejszych zagadnień, do którego rozwiązania musimy zdążać. Albowiem to jest warunkiem osiągnięcia równowagi społecznej, co z kolei da możność jak najproduktywniejszego wyzyskania wszystkich sił w narodzie dla dobra Państwa jako całości.</u>
+ <u xml:id="u-30.73" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Jest to równoznaczne z tak popularnym dzisiaj hasłem wciągnięcia najszerszych sfer społeczeństwa w orbitę życia gospodarczego i dalej, państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-30.74" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Musimy dojść do wychowania nowego typu obywatela, dla którego praca stanowiłaby w jego własnej świadomości współczynnik potęgi Państwa i dobrobytu narodu, a posiadany kapitał czy warsztat pracy stanowiłby równie ważki współczynnik dobra ogólnego. Rzecz praktycznie biorąc, musimy dojść do tego, by termin — „sfery gospodarcze” odnosił się nie tylko do posiadaczy kapitału finansowego lub warsztatu pracy, lecz i do posiadaczy największego w Polsce kapitału, jakim jest praca.</u>
+ <u xml:id="u-30.75" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Proszę Panów! Pragnę w dzisiejszym, bardziej ogólnym przemówieniu stwierdzić zasadniczo, że jak wtedy, gdy się mówi o pracy, o produkcji, o gotowości obronnej Państwa, musi się mówić o człowieku i jego usytuowaniu, tak i wówczas, gdy się mówi o przebudowie społeczno — gospodarczej, o przebudowie socjalnej, musi się mówić o takiej organizacji świata pracowniczego, która by, obejmując swą strukturą i treścią działania cały świat pracy — od warsztatu pracy do centralnej reprezentacji — włączona została w organizm gospodarczy Państwa i, reprezentując interesy swej grupy społecznej, skutecznie współdziałać mogła w kształtowaniu dobra ogólnego.</u>
+ <u xml:id="u-30.76" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Im sprawniej działać będzie aparat organizacyjny samych pracowników, tym łatwiejsze będzie zadanie Państwa w kształtowaniu rzeczywistości i tym szybciej Państwo w harmonijnym współdziałaniu wszystkich czynników społecznych osiągnie szczytowe możliwości rozbudowy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-30.77" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Kończąc te ogólne rozważania, miło mi stwierdzić, że w dzisiejszym przemówieniu p. posła Żenczykowskiego, występującego w imieniu Klubu Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego, znalazłem tyle wspólnych elementów w ujmowaniu zasadniczego problemu: roli pracy i człowieka w naszym życiu państwowym.</u>
+ <u xml:id="u-30.78" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoka Izbo! Pominąłem w swym przemówieniu cały materiał informacyjny, który z taką wnikliwością przedstawił Wysokiej Izbie p. referent poseł Żyborski. Nie próbowałem też bynajmniej wyczerpać wszystkich zagadnień, jakie w dziedzinie polityki społecznej czekają rozwiązania. Co do szeregu kwestii miałem możność wypowiedzenia się na posiedzeniu Komisji Budżetowej. Obecnie zaś ograniczyłem się do tych spraw, które w kierownictwie bieżącej polityki społecznej wydają się najaktualniejsze i najpilniejsze, a nie znalazły jeszcze naświetlenia że strony resortu.</u>
+ <u xml:id="u-30.79" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Miałem dzisiaj głównie na celu powiązać problem przebudowy gospodarczej kraju z kompleksem spraw socjalnych, a w szczególności z zagadnieniem przejścia rzesz pracowniczych od roli biernej wobec zagadnień gospodarczych do postawy czynnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.80" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W pracy państwowego aparatu służby społecznej obowiązuje zrozumienie zasady, że człowiek jest twórcą wszelkich realnych wartości, kulturalnych czy materialnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.81" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Chcąc budować Polskę na mocnych i trwałych fundamentach, nie możemy zapominać, że jej moc i potęgę wykuwa w szarym codziennym znoju każdy obywatel, każda składowa cząstka naszego narodu, bez względu na funkcję społeczną, którą mu los zlecił wykonać.</u>
+ <u xml:id="u-30.82" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Obowiązkiem naszym jest chronić zdolność wysiłku i zdolność twórczego czynu, który Polskę wyniesie na wyżyny. Tę właśnie rolę w Strukturze władz Państwa spełnia kierowany przeze mnie resort w szerokim wachlarzu swych prac. Profilaktyka społeczna w najszerszym tego słowa znaczeniu, oględna i przewidująca gospodarka pracą ludzką — oto stała wytyczna wszystkich działów pracy Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.83" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">I czy sięgniemy w dziedzinę administracji sanitarnej, czy w dziedzinę ubezpieczeń społecznych, czy w zakres administracji opiekuńczej, czy wreszcie w aparat ochronny pracy, wszędzie spotkamy tę samą myśl przewodnią, która każe nie tylko leczyć ujemne skutki wadliwej struktury społeczno-gospodarczej, ale im w pierwszym rzędzie przeciwdziałać i zapobiegać, stwarzając warunki, w których jednostka ludzka może osiągnąć możliwą pełnię sił fizycznych, moralnych i umysłowych, by następnie mogła istotnie współdziałać w rozwoju dobra społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-30.84" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Świadomość społecznej wartości jednostki ludzkiej oraz przekonanie o wielkiej sile twórczej naszego narodu — dają nam kierunek pracy i pewność, że współdziałając w wydźwignięciu pracy i jej twórcy człowieka na właściwy piedestał dobrze służymy Państwu i narodowi.</u>
+ <u xml:id="u-30.85" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Zanim udzielę głosu następnemu mówcy, chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby, że mamy jeszcze zapisanych do tego punktu porządku dziennego 22 mówców, a oprócz tego jeszcze mamy na porządku dziennym szczegółową dyskusję nad częścią 16 i 17 budżetu. Wobec tego zmuszony jestem ograniczyć czas przemówień do 15 minut, bo i tak zajmie nam to sporo czasu. Prosiłbym jednak, aby tych 15 minut w miarę możności nie wyczerpywać. Zagadnienie było już wszechstronnie omówione i zdarza się, że mówcy powtarzają się w swoich przemówieniach. Może zatem będzie można uniknąć powtarzań i przez to uczynić dyskusję bardziej treściwą.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Kobosko.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#PKobosko">Wysoka Izbo! Przystępując do tak ważnego zagadnienia, jak zdrowie ogółu obywateli, nie można przejść do porządku dziennego nad lekarzami, tymi ludźmi, którzy z racji swego wykształcenia i zajmowanych stanowisk obowiązani są w pierwszym rzędzie do pieczy nad całością zdrowia w Państwie. Od uczciwości ich w wykonywaniu obowiązków zależy zdrowie niejednego człowieka. Mówi się bardzo dużo wszędzie przy każdej okazji od kilkunastu lat, że lekarzy mamy za mało, że wystarczyło by jeszcze pracy i miejsca dla co najmniej 12.000 lekarzy, i więcej. Wszyscy to poruszają, bo i poprzedni mówcy, i p. Minister, i prawdopodobnie będą to poruszali moi następcy, jednakże jak do tej pory dużo się mówi, dużo się myśli, ale bardzo mało się robi coś konkretnego. Mówi się też o założeniu akademii lekarskiej w Łodzi. P. dyrektor Adamski na konferencji dnia 9 lutego w Ministerstwie Opieki Społecznej mówił, że ta Akademia ma już być założona, mówił, że prawdopodobnie w przyszłym roku.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#PKobosko">Proszę Wysokiej Izby, 17 lat temu, kiedy namyślałem się, na który z uniwersytetów istniejących wstąpić, radzili mi, żebym się wstrzymał jeszcze rok, a na pewno otworzą uniwersytet i wydział lekarski w Łodzi. I nadal mówi się o utworzeniu uniwersytetu w Łodzi. Ani na chwilę nie chciałbym wątpić w to, co mówił pan dyrektor Adamski, za dużo mam szacunku i wiary w niego, ale uważam, że ta sprawa wymaga dużo jeszcze cierpliwości, a w pierwszym rzędzie gotówki. Nie będę roztrząsał, co jest pilniejsze w tej chwili, czy założenie uniwersytetu nowego, czy też rozszerzenie wydziałów lekarskich już istniejących uniwersytetów. Zostawiam tę sprawę do uznania, w każdym razie jestem przekonany, że jedno i drugie nie zaszkodziłoby, a tylko by spowodowało większą ilość lekarzy i lepszą obsługę ogółu ludności przez siły lekarskie. Obawiam się, że gdy to nie zostanie zrealizowane, to możemy stanąć w bardzo ciężkiej sytuacji w razie wybuchu epidemii na większym obszarze Państwa lub zajścia konfliktu wojennego.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#PKobosko">Jednakże założenie świeżych wydziałów, założenie nowego uniwersytetu nie rozwiąże sprawy lekarskiej w całym słowa tego znaczeniu, jeśli nie będziemy dążyli do tego, żeby poprawić byt lekarzy. Jakoś tak wstydliwie się tę sprawę omija, jakoś te zarobki lekarskie traktuje się tak w rękawiczkach albo w ogóle się o nich nie mówi.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#PKobosko">Proszę Panów, w poprzedniej kadencji sejmowej senator Michałowicz mówił, dyskutując nad ustawą o wykonywaniu praktyki lekarskiej, o posadach lekarskich za 23 zł miesięcznie. Mam przed sobą wykaz płac lekarzy kolejowych gdzie mniej więcej są tak uposażeni, jak robotnicy torowi; mniej więcej w ten sam sposób traktowani są ludzie z wyższym wykształceniem, ludzie, których wykształcenie kosztuje około 40.000 zł, jak analfabeci czy półanalfabeci. Robotnik torowy zarabia 5 zł dziennie i mniej więcej tyle, a nawet mniej trochę zarabia lekarz po 8—10 latach pracy. Może to tak się bardzo jaskrawo przedstawia w instytucjach Poczt i Polskich Kolei Państwowych, gdzie mamy aż 9 lekarzy, którzy zarabiają po 125 zł miesięcznie, mając bardzo duże rejony, bo składające się niejednokrotnie aż z 5.000 ubezpieczonych. To jest bardzo ważna sprawa, to jest zagadnienie, które trzeba rozwiązać w jak najkrótszym czasie. Nie pomogą ośrodki zdrowia, nie pomogą najpiękniejsze uznania i wydanie ustaw najlepiej opracowanych pod względem prawniczym, jeśli nie rozwiążemy sprawy uposażeń lekarzy.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#PKobosko">Poprzedni mówcy poruszali bolączki, poruszali brak lekarzy służby zdrowia i brak służby pomocniczej lekarskiej, jak pielęgniarek, akuszerek, kontrolerów sanitarnych, poruszali także sprawę łóżek w szpitalach. Chciałbym nie zwracać uwagi na ilość łóżek szpitalnych, bo nie ulega najmniejszej wątpliwości, że mamy ich za mało, ale chodzi o to, że i z tych łóżek szpitalnych, tak jak jest w tej chwili, nie wszyscy korzystają. Chodzi mi o to, że w większej części masy chłopskie są pozbawione opieki szpitalnej, bo chociaż taksa szpitalna jest stosunkowo, jak na nasze warunki, niska, to jednakże i tak ona jest niedostępna dla rodzin chłopskich. W tej chwili leczenie szpitalne członka rodziny chłopskiej niemal ją rujnuje.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#PKobosko">Z tej wysokiej trybuny apelowałbym do Rządu, żeby tą sprawą gorąco się zajął. W pierwszym rzędzie apelowałbym, żeby uprzystępnić leczenie chorób społecznych, a przede wszystkim gruźlicy. Wszyscy wiemy, że gruźlica szerzy ogromne spustoszenie wśród niemowląt, wśród dzieci szkolnych, że prawie 50% dzieci szkolnych jest zarażonych gruźlicą. Wszyscy wiemy o tym, że około 20% młodzieży akademickiej choruje na gruźlicę narządów oddechowych lub innych narządów. Gruźlica rodziców o słabej budowie ciała odbija się na wartości całego prawie społeczeństwa, a w pierwszym rzędzie rekrutów.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#PKobosko">Dane statystyczne mówią same za siebie. Wiemy, że w pierwszym rzędzie u ludzi, żyjących w ciężkich warunkach, gruźlica szerzy największe spustoszenie. Wiemy, że około 250 osób dziennie umiera na gruźlicę, wiemy, że około 70.000 rocznie umiera, a około miliona ludzi choruje, straty materialne gospodarki narodowej z tej przyczyny wynoszą 4—6 miliardów zł rocznie. Dlatego bym apelował, żeby Rząd się zajął leczeniem szpitalnym dla rodzin chłopskich.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#PKobosko">Proszę Wysokiego Sejmu, przyjęliśmy z prawdziwym zadowoleniem wniesiony rządowy projekt o zwalczaniu gruźlicy. Jednakże sam projekt nas nie uratuje. Projekt bez poparcia finansowego powiększy tylko i tak już liczne ustawodawstwo sanitarne. Więc, przyjmując projekt z jak największym uznaniem, należało by tylko przemyśleć i postarać się o środki finansowe celem jego zrealizowania. Bo jak do tej póry, to milczy się o tych środkach finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#PKobosko">Jedną z najważniejszych naszych bolączek w życiu są choroby zakaźne. Trzeba skonstatować, że zrobiliśmy małe postępy. W 1935 r. zachorowało na dur brzuszny 13.590 osób, w 1937 ilość zachorowań wzrosła, zachorowało już 17.490. Na płonicę zachorowało w 1935 r. 17.898, w 1937 r. 24.896. Ten stan zachorowań prawie stale się zwiększa. Doceniam wysiłki Rządu w sprawie leczenia chorób zakaźnych przez szczepienia ochronne, jednakże muszę stwierdzić, że nie wszędzie szczepionki ochronne pomagają, a sama surowica lecznicza w niektórych chorobach zakaźnych jest za droga nawet dla dobrze uposażonych ludzi, a prawie niedostępna dla ludzi biednych. Mam tu na myśli wyrabianą przez Państwowy Zakład szczepionkę przeciw błonicy, która przez swoją wysoką cenę jest prawie niedostępna dla szerokich warstw. Dlatego apelowałbym z tej wysokiej trybuny o potanienie szczepionek wyrobu Państwowego Zakładu Higieny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Jahoda-Żółtowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#PJahodaZoltowski">Wysoki Sejmie! Ministerstwo Opieki Społecznej obejmuje swoim działaniem prawie w całości zagadnienia, interesujące raczej wielkie skupiska ludzkie, raczej miasta, skupiska przemysłowe, aniżeli wieś, a mimo to rolnictwo zdołało przeprowadzić w dużej mierze swoje postulaty w tej dziedzinie przy pomocy ustaw, szczególnie ustawy scaleniowej. Dziś jego zainteresowanie oznacza nie tyle zainteresowanie się Ministerstwem Opieki Społecznej, ile Funduszem Pracy. Nie odbiegnę może od prawdy, jeżeli podkreślę, że nacisk sfer rolniczych na politykę Rządu jest o wiele skuteczniejszy od nacisku innych sfer gospodarczych. Jeżeli zaś uwzględnimy jeszcze nacisk świata pracy, to gatunkowo jest on równie ciężki, a rezultat jest ten, że postulaty życia gospodarczego spotykają się w Ministerstwie Opieki z mniejszym zrozumieniem. Szkoda, że koledzy rolnicy na swoim terenie nie mają możności tak często stykać się z organami inspekcji pracy, bo może dla tych innych dziedzin życia gospodarczego mieliby więcej zrozumienia i może nas prędzej by poparli w naszych usiłowaniach, ażeby więcej uzyskać uzgodnienia polityki Ministerstwa z życiem codziennym.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#PJahodaZoltowski">Lapidarnie pozwoliłbym sobie określić, że dzisiejsza polityka Ministerstwa Opieki wykazuje właśnie brak tego zsynchronizowania z tempem życia, z rozwojem życia gospodarczego, ale w ten sposób, że wybiega poza to życie, wybiega naprzód. Wybiega poza nasze realne możliwości. I wyprzedza nawet społeczeństwa więcej zamożne niż my, jak to czasem mieliśmy możność czytania, iż ustawy nasze są dalej idące, niż ustawy społeczeństw o takiej kulturze i o takich możliwościach, jak Anglia. Zresztą przed chwilą słyszeliśmy, że p. Minister wspomniał właśnie z dumą i może rzeczywiście z uzasadnioną dumą, że myśmy w 1918 czy 1919 r. nie śmieli marzyć o warunkach, w jakich dzisiaj żyjemy, ale jeśli Weźmiemy dzisiejszą chwilę i porównamy, jak wielkie ciężary kładą się z tego powodu na życie gospodarcze, to jednak mamy prawo się domagać uzgodnienia tych przepisów z życiem. Tym więcej, że ta polityka wpływa niejednokrotnie hamująco na to pierwszorzędne zadanie Ministerstwa Opieki Społecznej, mianowicie usuwanie bezrobocia, wpływa hamująco swoimi przepisami na możność przyjmowania czy to robotników, czy też uczniów do warsztatów przemysłowych i rzemieślniczych i wpływa hamująco również na spełnienie tego wielkiego zagadnienia, które czeka miasta, wchłonięcia nadmiaru ludności wsi i nauczania młodego pokolenia. Pragnę tu dlatego poruszyć w pierwszym rzędzie te zagadnienia, które z młodym pokoleniem się wiążą, a które miałem możność parokrotnie podnosić, czy to na komisjach, czy jeszcze w poprzednich latach, ale uważam, że i dzisiaj, mówiąc przed nowym Sejmem, obowiązkiem moim jako przedstawiciela rzemiosła jest przypomnieć, że wszakże te zagadnienia nie są interesem, nie są bólem jakiejś drobnej sfery, ale są to zagadnienia 400.000 warsztatów, które dają pracę milionowi ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#PJahodaZoltowski">Otóż jeżeli weźmiemy pod uwagę, że dotychczas Ministerstwo Opieki Społecznej w zarządzeniach swoich podstawowych, prawnych stało na stanowisku, iż uczeń to premia dla warsztatu, dla rzemieślnika, to już dzisiaj, zdaje mi się, z tą opinią dawno społeczeństwo się rozprawiło i rozumie, że obowiązki, jakie bierze na siebie naukodawca, to nie jest żadna premia, że raczej są one ciężarem. Od kilku lat czekało rzemiosło na rozporządzenie wykonawcze, które miało ustalić, które z rzemiosł mają być zwolnione od płacenia uczniom, pobierającym naukę. Ukazało się wreszcie to rozporządzenie, ale objęło zaledwie 8 zawodów, jakkolwiek jeszcze szereg innych, również przygotowanych do tego i mających uzasadnienie, żeby były zwolnione, czeka aż do dzisiejszego dnia, Panie Ministrze.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Sarzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#PJahodaZoltowski">A dalej, poruszę jeszcze przepisy prawne, o których dzisiaj w tej sali była mowa, a dotyczące młodzieży między 14 a 15 rokiem życia. Zupełnie słusznie jeden z przedmówców przed południem zapytywał, co się ma stać z tą młodzieżą, która przez ten rok nie może być wzięta do warsztatu rzemieślniczego i musi błąkać się po ulicach, albowiem ustawa nie pozwala ich przyjąć. A równocześnie to samo Ministerstwo zezwalało na przyjęcie tej młodzieży do szkół zawodowych i tu się zapytam, dlaczego szkoła zawodowa ma być pod względem administracyjnym inaczej traktowana, niż warsztat rzemieślniczy, który tej samej nauki udziela? Dlaczego młodzieniec, którego zresztą lekarz ma uznać poprzednio za odpowiedniego pod względem zdrowotnym, może być przyjęty do szkoły, w której będzie się uczył ślusarstwa, do gimnazjum ślusarskiego, ale nie może być w 14 roku życia przyjęty do ślusarza, do warsztatu rzemieślniczego? O tę synchronizację z życiem codziennym jeszcze raz wołam.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#PJahodaZoltowski">Dalsze ograniczenia zatrudniania młodocianych dotyczą pewnych zawodów, a więc rzeźnictwa, piekarstwa, gdzie ten wiek jeszcze wyżej podciągnięto pod pozorem, że to są zawody bardzo ciężkie i dopiero po 16 roku życia może młodzieniec być przyjęty. Dobrze, ale decyzję co do tego raczej zostawmy lekarzom, bo ci są od tego, ażeby zbadali, czy aspirant do nauki rzemieślniczej może w 15 roku jest tak rozwinięty, że będzie przewyższał tego, który ma już lat 17 albo 18.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#PJahodaZoltowski">A wreszcie pozwolę sobie prosić o wglądnięcie w przepisy czy w czynności na odcinku inspekcji pracy. I tu rzemiosło wielkim głosem, Panie Ministrze, woła o to, ażeby przy tych czynnościach powodowano się należytym zrozumieniem całokształtu pracy codziennej drobnego rzemieślnika, ażeby ostre żądanie wykonania przepisów w 100% nie kurczyło rynku pracy, o który zresztą woła nadmiar młodzieży. Jedną z wielkich bolączek, które wnoszą rozgoryczenie w warsztaty rzemieślnicze, to jest paradoks prawny, wywołany tym, że przyznano uczniom rzemieślniczym prawo strajku. Mianowicie kodeks zobowiązań w art. 447, dotyczącym umowy o naukę, w dziale I pod ogólną nazwą — „umowa o pracę”, stworzył w myśl interpretacji Ministerstwa Opieki Społecznej zasadę, że umowa o naukę jest tylko umową o pracę. Pomijam, długi zresztą, wywód prawny tego zagadnienia i słuszność interpretacji wspomnianego przepisu przez wysokie czynniki Ministerstwa Opieki, ale jeżelibyśmy nawet przyjęli, że umowa o naukę rzemiosła według tej interpretacji jest tylko odmianą umowy o pracę, jeśli poza obowiązkiem pracodawców do zawodowego kształcenia ucznia umowa o naukę posiada te same cechy istotne, jak umowa ze zwykłym robotnikiem, to należało by konsekwentnie również przyjąć, że i do terminatorów rzemieślniczych odnosi się orzeczenie Sądu Najwyższego jeszcze z 1933 roku, o którym pisze — „Przegląd Sądowy”, że strajk należy uważać za samowolne złamanie umowy o pracę, uprawniające do niezwłocznego rozwiązania stosunku pracy. Prawo do strajku nie może w żadnym wypadku usprawiedliwić złamania kontraktu. I tu pomijam prawne uzasadnienie. Pragnę jednak skierować uwagę Wysokiej Izby na to odwieczne prawo zwyczajowe, które działa i obowiązuje moralnie na przestrzeni wieków, że rzemieślnik naukodawca nie jest zwykłym pracodawcą, obowiązki jego przekraczają daleko znacznie obowiązki zwykłego pracodawcy, uczeń zaś nie jest zwykłym najemnym robotnikiem, lecz w najściślejszym tego słowa znaczeniu jest uczniem, który pobiera naukę, który zdobywają pracą taka, jaką musi ją zdobyć w szkole. Zrównanie wiec ucznia ze zwykłym najemnym pracownikiem znaczyłoby zrównanie w dół, nie można bowiem identyfikować zależności pracownika od pracodawcy z zależnością terminatora od mistrza, który go kształci. Przy umowie o naukę zależność terminatora od naukodawcy musi mieć zupełnie inny charakter, charakter o stosunku ściśle osobistym, przecież mistrz przyjmuje na siebie cześć pracy i obowiązków ojcowskich. On nie tylko kształci ucznia, on musi go wychowywać, jest za to odpowiedzialny i z tego wynika zasada, wiekami uświęcona, której żadne prawo ani interpretacja przepisów nie zmaże. Uczeń musi być posłuszny swojemu mistrzowi i zachowywać się wobec niego należycie, a mistrz ma obowiązek czuwać nad tym, żeby uczeń zachowywał się odpowiednio, by był odpowiednio traktowany przez pracowników danego warsztatu. Ważna tu jest nie praca jako taka, lecz zawodowe wykształcenie w rzemiośle, a praca jest tylko niezastąpionym środkiem praktycznego poznania zawodu. Dla przykładu przytoczę, że praktyczna nauka zawodu, otrzymywana w szkołach zawodowych, nosi przecież ten sam charakter. Dlaczego więc praktyka administracyjna Ministerstwa Opieki Społecznej nie traktuje praktycznej nauki w warsztatach szkolnych na równi z nauką w warsztacie przemysłowym? Uważam za swój obowiązek z tego miejsca zwrócić się do Pana Ministra Opieki Społecznej, żeby co do tych przepisów zechciał poddać rewizji dotychczasowe stanowisko w tej sprawie organów, które dotychczas na nim pozostawały.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#PJahodaZoltowski">Dalej pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby jeszcze na pewien okólnik bardzo charakterystyczny, ściśle łączący się z tym stanowiskiem, o którym mówiłem, okólnik z 15 października 1938 roku o opłatach na Fundusz Pracy. Mamy tu znowu to samo stanowisko, że jeśli nawet mistrz płaci uczniowi za to, że się uczy, tak jak na odwrót w szkole zawodowej uczeń musi płacić szkole, to ten mistrz równocześnie musi jeszcze od tego wynagrodzenia tygodniowego zapłacić opłatę na Fundusz Pracy tak jak od robotnika. I pismo okólne wprowadza obowiązek opłat na Fundusz Pracy, przewidziany w art. 15 ustawy z r. 1934, i powiada, że wszelkie sprzeczne z niniejszym pismem okólnym wyjaśnienia i zarządzenia należy uważać za nieobowiązujące. A więc wynika z tego, że przed 15 października 1938 r. istniały przecież wyjaśnienia i zarządzenia urzędowe, które zwalniały od tych opłat. Pomijam znowu wywód prawny, ale pozwolę sobie zaznaczyć, że w państwie, które pod tym względem stoi daleko wyżej i jest przykładem, u naszych najbliższych sąsiadów z zachodu, w Niemczech ani pod względem strajku, ani pod względem tych opłat takich przepisów i takich interpretacji nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#PJahodaZoltowski">Jeszcze na zakończenie pozwolę sobie ze względu na fakt, że szereg kolegów poruszał zagadnienie 8-godzinnego dnia pracy, poruszyć okoliczność, że o ile ta ustawa w całej rozciągłości powinna być przestrzegana w przemyśle w tych zakładach, w których jest większość zamówień długofalowych i planowość pracy można rozłożyć, to w warsztacie rzemieślniczym, o czym już na Komisji Budżetowej wspominałem, powinna być dozwolona pewna możność wahań co do tych godzin. Zamówienia przychodzą często z dnia na dzień, są krótkofalowe, krótkoterminowe. W takich warunkach trudno odnosić się dopiero pismem do inspekcji pracy i prosić o zezwolenie na pracę o 2 godziny dziennie dłużej. Mistrz taki nie ma czasu i nie ma głowy na tp, bo wszak on sam siedzi przy warsztacie i sam ze swymi pracownikami pracuje.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#PJahodaZoltowski">Na koniec pozwolę sobie zwrócić się do Fana Ministra z gorącym apelem w sprawie zabezpieczenia samodzielnych rzemieślników na starość. To tym już mówiłem na Komisji Budżetowej, ale zagadnienie to jest tak ważne, że uważam za swój obowiązek z tego miejsca jeszcze raz zwrócić się do Pana Ministra, żeby Ministerstwo zechciało przepracować tę rzecz na swoim terenie, mając dużo materiału zawodowo-fachowego, i ażeby to zagadnienie mogło w jak najbliższym czasie wejść pod obrady, tym więcej że jakkolwiek dzisiaj jest może dostępne tu i ówdzie rzemieślnikowi ubezpieczenie się, to jednak z niego mało się korzysta z powodu trudności z tym połączonych i wskutek może braku tego pewnego przymusu. W Niemczech również wyszła niedawno, w grudniu ub. r., ustawa tego rodzaju, albowiem zrozumiało tam państwo, że trzeba pomyśleć o konieczności zabezpieczenia bytu na starość tym wielkim masom rzemieślników, którzy nie tylko są podstawą drobnej wytwórczości i przemysłu, ale i wychowawcami młodego pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#PJahodaZoltowski">Kończąc wracam do tego, od czego zacząłem, i proszę, Panie Ministrze, o zsynchronizowanie z życiem tych przepisów, które dotychczas kładą się takim kamieniem na życiu gospodarczym rzemiosła. Wszakże jeden z przedstawicieli rzemiosła przed paru dniami w Senacie, przemawiając przy budżecie Rady Ministrów, także podkreślał, że nie tylko w tym resorcie, ale we wszystkich resortach widać brak uzgodnienia, że jest potrzebne, aby dla uzgodnienia wszystkich resortów w odnoszeniu się do rzemiosła jak najczęstsze było porozumiewanie się z przedstawicielstwem naszego samorządu i zaznajomienie się z warunkami, w jakich rzemiosło pracuje.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. ks. Grochowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#PksGrochowski">Wysoka Izbo! Są tematy i zagadnienia ogólnej natury, które nigdy nie są dość oświetlone i nigdy nie prześwietlone; do takich zaliczyć należy zagadnienie populacyjne. Z jakiegokolwiek punktu widzenia ogólniejszej natury rozważać je będziemy, ma ono zawsze wagę pierwszorzędną i wśród wszystkich narodów, pragnących żyć i mieć głos, wysuwa się na czoło zagadnień moralnych, społecznych i państwowych. Od rozrodczości bowiem naturalnej, bez sztucznych tam i od należytej opieki nad matką i dzieckiem przez cały okres jego rozwoju fizycznego zależy potencjał moralny i fizyczny, zależy mocarstwowość i sam byt narodu. Narody o zmniejszającej się sile populacyjnej muszą z biegiem czasu skarleć i paść i pozostawią po sobie zaledwie wspomnienie: były, ale samobójczo zginęły. Państwa zaś, które materiał ludzki postawią jako bogactwo ponad wszelkie bogactwa, nie zginą.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#PksGrochowski">Złudne teorie Roberta Maltusa z końca XVIII wieku, oparte na krótkowzrocznych wyliczeniach, o grożącym ludzkości braku chleba, okazały się dalekimi od rzeczywistości wobec postępu techniki i nadmiaru chleba. W czasach Maltusa było na świecie około 600 milionów łudzi i brakło chleba. Dzisiaj mamy 2.200 milionów ludzi i premie na wywóz chleba.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#PksGrochowski">Narody, które zrozumiały znaczenie dla swego istnienia utrzymania jak największej rozrodczości, sięgają głębokich przesłanek etyki, inne opierają swoje nadzieje na obietnicach, premiach i subsydiach pieniężnych. Dla przykładu: sąsiad nasz zachodni od 1934 r. daje tzw, zasiłki małżeńskie w kwotach do 1.000 marek, za każde dziecko z długu skreśla 200 marek. My sobie na to nie możemy jeszcze pozwolić, bo Minister Skarbu nie chciał się zgodzić nawet na minimalne dodatki rodzinne dla funkcjonariuszów państwowych. Miejmy nadzieję, że tylko czasowo, miejmy nadzieję, że warunki życia zmienią się wkrótce na lepsze i to będzie stanowiło dodatkowy element tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#PksGrochowski">Dziwne jednak zjawisko spotykamy, że ludzie zamożni mają jedno, dwoje dzieci, biedota za to na wsi cały wieniec ich ma u siebie. Stąd by trzeba wysunąć wniosek, że nie warunki materialne, lecz raczej brak poczucia etyki w rodzinach o tym zagadnieniu stanowi. Biję w wielki dzwon alarmu. Polska w ciągu 15 lat straciła 7,4 %, albowiem w 1923 r. przyrost naturalny wynosił 18,3 na tysiąc, a. w 1937 r. zaledwie 10,9 na tysiąc. Musimy się przeto wszyscy, a więc Rząd i Parlament, organizacje i jednostki, cały naród musi się zjednoczyć w wysiłku utrzymania zasad chrześcijańskich i dążyć, do stworzenia takiej atmosfery moralnej i warunków życiowych, która by Państwo Polskie postawić mogła na pierwszym miejscu w świecie pod tym względem.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#PksGrochowski">Nie waham się tu stwierdzić swojej pewności, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, oparty o deklarację swoją, która musi pociągnąć każdego uczciwego człowieka, walnie się przyczyni do rozwiązania tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#PksGrochowski">Utarł się zwyczaj, że Pan Prezydent Rzeczypospolitej raczy przyjmować tytuł ojca chrzestnego dla 6-go syna w rodzinie, składając dla chrześniaka książeczkę P.K.O. z 50-złotowym wkładem. Zwyczaj nie tylko piękny, ale i o bogatej treści, bo pogłębia przywiązanie do Głowy Państwa i może przysparza Polsce takich obywateli, których by wcale nie było. Byłem kilkakrotnie świadkiem nie tylko radości, ale dumy pewnej, że rodzice o licznym potomstwie wyróżnieni zostają spośród innych, bo mają prawo Głowę Państwa nazywać swoim dostojnym kumem. Chciałbym się zwrócić z apelem do Panów Ministrów, żeby naśladując Głowę Państwa, następne dzieci brali pod swoją opiekę.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#PksGrochowski">Z tym pięknym jednak przykładem Głowy Państwa w jakiej rażącej sprzeczności stoi ten legion zbrodniczy fabrykantów i fabrykantek aniołków, który coraz szersze kręgi zatacza! Szkodnictwo to musi być usunięte ze zdrowej społeczności, a szkodnicy tępieni bez miłosierdzia, tymczasem znam wypadki, że za udowodnioną zbrodnię tego pokroju wyrokowano z zawieszeniem kary. Stawiam przeto chyba duszną tezę: nawrót do etyki chrześcijańskiej, zorganizowanie pomocy i opieki nad rodzinami o licznym potomstwie, surowe kary za zbrodnię niedozwolonych zabiegów.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#PksGrochowski">Wrogiem ubocznym, nie mniej ważkim, który zagadnienie to poniża, jest bezsprzecznie panujący wśród drobnych rolników i pracowników fizycznych i umysłowych niedostatek, ciasnota mieszkań, brak poczucia higieny, choroby i pijaństwo. I tutaj muszę się zgodzić z tezą ks. posła Padacza, który wysuwa taką koncepcję, żeby zarobek męża pijaka oddać w znacznej części żonie na kupno chleba dla zgłodniałej i zmizerowanej dzieciarni.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#PksGrochowski">Wysiłek Rządu poszedł po linii zabezpieczenia częściowej opieki nad urzędnikiem państwowym, pracownikiem umysłowym i fizycznym z wyjątkiem służby rolnej, ale o zapewnieniu drobnemu rolnikowi i niezorganizowanemu najemnikowi najistotniejszych warunków bytowania, higieny, opieki lekarskiej i zabezpieczenia starości dotychczas realnie się nie myśli. Wniosło wprawdzie Ministerstwo Opieki Społecznej projekt ustawy o publicznej służbie zdrowia, niestety, nie dając mu nóg do wspinania się pod górę, a obciążając samorządy, i tak ledwie dyszące, takimi wydatkami, których udźwignąć nie będą mogły. Należy przyjąć jedynie realną tezę, że opieka nad dzieckiem i matką, opieka nad zdrowiem publicznym, zapobieganie chorobom i ich zwalczanie może się dokonać skutecznie jedynie przez współdziałanie Państwa, samorządu i grup społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#PksGrochowski">Ohydą wieku XX jest handel żywym towarem, narkotykami i stręczycielstwo do nierządu. Te zbrodnie weszły nawet na forum prawa międzynarodowego. Widocznie jednak zyski ciągnione są wyższe, niż daje uczciwa praca, i silniejsze, niż sankcje kodeksu karnego. Całe uczciwe społeczeństwo z obrzydzeniem i oburzeniem czyta i słucha o procesach, wytaczanych przedsiębiorcom tego pokroju.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#komentarz">(Głos: Kto jest najczęściej oskarżany w tych procesach? Inny głos: Żydzi.)</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#PksGrochowski">Odpowiedziano już za mnie, tak że zadowalam się już tym. Otóż te zbrodnie popełniane są znacznie liczniejsze, aniżeli ujawniane. Nie będą chyba sentymentalny, jeśli postawię tezę, że za jedno zmarnowane życie należy skonfiskować cały majątek i obracać go na cele wychowawcze, a zbrodniarzom zapewnić dożywociu Ministra Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#PksGrochowski">Drugim zagadnieniem, które poruszyć muszę, jest organizacja emigracji sezonowej. Polska u siebie ma masę roboty, a rękami swoich obywateli, pracą ich, potem buduje dostatek i wygodę innych. Tymczasem widocznie tak być musi. Nie będę poruszał sprawy emigracji do Ameryki, która chlubnie się zapisała na kartach Polski. Emigracja francuska wymaga szczegółowej analizy i badań. Wspomnę tylko, że przerażający jest odsetek wariatów, których nam w ostatnim roku odesłano w liczbie około tysiąca.</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#PksGrochowski">Zająć się chcę tylko emigracją sezonową na roboty rolne. Według posiadanych przeze mnie wiadomości liczba robotników rolnych łącznie z niewiastami, których jest około 60%, wynosi 100.000, prócz tych, którzy na własne ryzyko, szczególnie z powiatów nadgranicznych, emigrują bez opieki Państwa i bez zbiorowych umów, a jako nagrodę, jako zysk za pracę całego sezonu przynoszą z sobą gramofon i przezwisko uwłaczające imieniu Polski. Ta stutysięczna rzesza emigrantów, wysyłanych na roboty sezonowe bez należytej organizacji, niewielki przynosi pożytek zainteresowanym, za to wielką szkodę Polsce i dobremu imieniu robotnika rolnego”.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#PksGrochowski">Należy ująć to zagadnienie w ramy następujących tez: 1) wolno posyłać tylko pracownika o stwierdzonym harcie i tężyźnie, 2) tylko świadomego, że konieczność szukania zarobku poza granicami kraju musi przynieść realne korzyści moralne, kulturalne i materialne i 3) że tych korzyści nie wolno mu zmarnować i że po trzech czy czterech sezonach pracy musi osiąść na własnym warsztacie pracy. Szczególnie nacisk kładę na zatamowanie emigracji analfabetów i małoletnich bez szczególnej opieki rodziców.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Księże Pośle, czas już minął, przemówienia posłów trwają 15 minut.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#PksGrochowski">Nie skończyłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszalekSurzynski">P. Kudelska ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#PKudelska">Wysoka Izbo! Zacznę od stwierdzenia, które już w referacie, zresztą bardzo pięknym, nasz sprawozdawca postawił, że budżet resortu, o którym dzisiaj mówimy, jest kompromitująco mały. Zaryzykuję teraz twierdzenie, że dwa budżety: budżet Ministerstwa Opieki Społecznej i budżet Ministerstwa Sprawiedliwości są w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do siebie. Przy zmniejszaniu się budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej będzie wzrastał budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Musimy więc wybrać, który resort mamy zasilić, musimy tę decyzję powziąć i musimy w przyszłym budżecie odpowiednio się do budżetów tych dwóch Ministerstw ustosunkować. Im bardziej się będzie zmniejszało dotacje na opiekę społeczną, tym bardziej będzie się musiało zwiększać dotacje na więziennictwo.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#PKudelska">I tak już wiemy, że przestępczość, specjalnie przestępczość nieletnich, wzrasta w zatrważający sposób.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#PKudelska">Po tym generalnym stwierdzeniu chcę przejść do kilku uwag, dotyczących jednego tylko odcinka, mianowicie odcinka opieki nad młodzieżą, odcinka opieki nad matką i dzieckiem. Oczywiście, nie będę wygłaszała na ten temat zasadniczego referatu, bo ani czas na to nie pozwala, ani też i moje przygotowanie, chcę tylko na pewne momenty zwrócić specjalnie uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#PKudelska">Jest dla mnie zjawiskiem bardzo pocieszającym, że w całokształcie naszej polityki opiekuńczej, jeśli można się tak wyrazić, zarówno Ministerstwo jak i czynniki społeczne, zaangażowane w tej robocie, zwracają uwagę przede wszystkim na akcję zapobiegawczą, na profilaktykę. Jest to bardzo słuszne, jest to tendencja, która od kilku lat, mniej więcej od 1924 r., bardzo wyraźnie się w Polsce zarysowuje. Uważam, że ten kierunek należy jeszcze w naszej pracy opiekuńczej wzmocnić, dlatego że akcja profilaktyczna jest tą akcją, która się stokrotnie opłaca. Każdy grosz, wydany na akcję zapobiegawczą, jest oszczędzeniem co najmniej 10 gr w przyszłości, które byłyby wydane na akcję ratowniczą. Więc ile możności wszelkie środki, zarówno płynące ze Skarbu Państwa, jak i płynące z ubezpieczalni społecznej, jak i płynące z kredytów samorządowych, jak też i z inicjatywy społecznej powinniśmy obracać właśnie na tę akcję zapobiegawczą, na tę akcję profilaktyczną. Bo właśnie ta akcja ma na celu wychowanie człowieka odpornego, który by był przygotowany do walki o byt, przygotowany do twórczej, konstruktywnej pracy, który by się nie załamywał za pierwszym większym niepowodzeniem.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#PKudelska">W ramach budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej chcę zwrócić uwagę na kurczenie się pozycji, przeznaczonej na opiekę nad młodzieżą. Kiedy w r. 1936/37 z tej pozycji wydatkowano 5.331.000 zł, to w roku bieżącym mamy zaledwie 5.080.000 zł, a więc około 200.000 idzie mniej na opiekę nad młodzieżą. A trzeba pamiętać, że w tym okresie weszło w życie parę- set tysięcy młodych obywateli, właśnie tych młodych obywateli, którzy opieki potrzebują. Przyrost naturalny w Polsce jest nam wszystkim znany, nie będę tego powtarzała, w każdym razie te kilkaset tysięcy dzieci, które weszło w życie, te kilkaset tysięcy młodzieży, które podrosło już do akcji opiekuńczej, zwiększyło stan ilościowy podopiecznych, natomiast budżet w tym odcinku się kurczy. Na ten fakt chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby, bo będziemy musieli z powodu tego przyrostu naturalnego i kurczenia się kredytów na tę sprawę zwrócić uwagę przy następnym budżecie.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#PKudelska">P. Minister w przemówieniu swym dzisiaj powiedział, że zagadnienie opieki nad młodzieżą i wychowania to są te dwa odcinki pracy, które się ściśle z sobą wiążą w pracy Rządu. Jest to zagadnienie olbrzymie, zagadnienie niesłychanie trudne i nie łudźmy się, żeby ono było w krótkim czasie rozwiązane. Będziemy musieli jeszcze przez dłuższy czas iść półśrodkami, takimi właśnie jak akcja opiekuńcza. I na te półśrodki zabraknąć pieniędzy nie może.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#PKudelska">Na tym odcinku opieki nad młodzieżą Chciałabym zwrócić uwagę na kilka momentów, które moim zdaniem powinnyby być specjalnie mocno w akcji opiekuńczej podkreślone. Idzie mi przede wszystkim o opiekę otwartą w rodzinach własnych. Jest to ten odcinek pracy, na który należało by w całokształcie naszej akcji opiekuńczej zwrócić bardzo dużą, bardzo wydatną uwagę. To jest to właściwe ratowanie młodych istot przed zejściem na dno nędzy społecznej. I czasem pomoc, dana w odpowiedniej chwili, pomoc materialna i moralna może postawić człowieka na nogi na całe długie życie. I dlatego też na ten odcinek, zdaje mi się, w całokształcie pracy opiekuńczej należało by przede wszystkim wielką uwagę zwrócić.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#PKudelska">Przy sposobności chcę zwrócić uwagę na fakt, o którym nam mówił p. dyr. Okulicz podczas konferencji w Ministerstwie Opieki Społecznej, mianowicie organizacji opieki społecznej mamy w Polsce ni mniej ni więcej tylko 1.300. Na miłość Boską, toć przecież jest to coś nieprawdopodobnego! 1.300 organizacji społecznych wykonywa akcję opiekuńczą. Oczywista rzecz, że w rezultacie doprowadza się do tego, że wysiłki są w nieprawdopodobny sposób rozpraszane, że idzie tam dużo pieniędzy społecznych, zbieranych z groszowych składek, na koszta administracyjne i że wydatki są zupełnie nieproduktywne. Na ten temat miałam już zaszczyt przemawiać w zeszłym roku na Komisji Budżetowej Senatu, jeszcze raz na ten fakt zwracam uwagę. Powinniśmy dążyć do tego, powinniśmy prosić p. Ministra, powinniśmy wywierać nacisk na opinię społeczną, aby skasować ile możności jak największą ilość tych małych, drobnych organizacyj, natomiast skoncentrować akcję opiekuńczą w kilku wielkich organizacjach, przede wszystkim, mówię wyraźnie, w organizacjach kobiecych, bo one są do tego powołane. Organizacje te powinny być nadzorowane bardzo ściśle i bardzo skrupulatnie przez Ministerstwo, przez organa państwowe opieki społecznej, natomiast cały ciężar roboty wykonawczej należało by na te właśnie organizacje przerzucić. Mam Wrażenie, że organizacje kobiece tego typu, jak Organizacja Kół Gospodyń Wiejskich, jak Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, jak szereg innych organizacyj są jeszcze w niedostateczny sposób na odcinku opieki społecznej wykorzystane. Mam wrażenie, że po stronie czynników państwowych jest jeszcze za mało inicjatywy w tym kierunku. Zdaje mi się, że było by celowe, żeby od departamentu opieki społecznej Ministerstwa szła w tym kierunku inicjatywa i żeby organizacje kobiece otrzymywały wyraźne polecenia do wykonania. Ta metoda pracy jest o tyle słuszna, że każdy grosz z subwencji, który idzie że Skarbu Państwa, jest potrajany przez fundusze, wydobywane przez organizacje ze społeczeństwa i wtedy każdy grosz rodzi 3 czy 4 inne grosze i kredyty na akcję opiekuńczą w ten sposób się zwiększają, przy tym praca wykonywana jest w wysokim stopniu systemem gospodarczym przez kobiety, które dzięki już temu, że przez tysiące lat prowadziły gospodarstwo, umieją gospodarować i wykonanie jest znacznie tańsze, znacznie bardziej praktyczne. Na to bym chciała zwrócić uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#PKudelska">W związku z tym, skoro już mówimy o pracy społecznej, Chciałabym jeszcze na jeden moment zwrócić uwagę. W tych wielu setkach organizacyj charytatywnych pracują różne osoby, które do tej roboty są zupełnie nieprzygotowane. Konieczne jest przygotowanie tzw. — „działaczek społecznych” — mówię z całą świadomością w cudzysłowie — tzw. „działaczy społecznych” czy — „działaczek społecznych”, bo ludzie nieprzygotowani nie powinni tej roboty dotykać dlatego, że akcja charytatywna w ścisłym tego słowa znaczeniu, to łaskawe rozdawnictwo nawpół zniszczonych pończoszek, niepotrzebnych białych rękawiczek, to jest przylepianie plasterka na ropiejącą ranę, to nie jest akcja długofalowa, która by miała jakiekolwiek głębokie społeczne rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#PKudelska">I ponawiam swój apel, podjęty w zeszłym roku: pracę społeczną poprzez organizacje mogą prowadzić osoby, które uzyskały odpowiednie przeszkolenie na odpowiednich kursach. Stanowczo się opłaci zorganizowanie takich kursów nawet przy pomocy materialnej, pieniężnej Ministerstwa, bo sama robota będzie wtedy taniej kosztowała i będzie znacznie wydatniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#PKudelska">Wspomniałam przed chwilą, że ze strony władz państwowych, działających na odcinku opieki społecznej, było by pożądane więcej inicjatywy i dawanie konkretnych zadań organizacjom, kobiecym w pierwszym rzędzie, do wykonania. Jako poseł miejski wskażę na takie zupełnie konkretne zadanie: elementem, zupełnie niemal opuszczonym, są tzw. pracownice domowe. To są istoty bezradne, bezbronne, najczęściej dziewuchy wiejskie, czasem pół- analfabetki, które przychodzą do miasta na pracę, trafiają bardzo często w ręce sutenerów, w ręce handlarzy żywym towarem, zostają prostytutkami, a w najlepszym razie w bardzo poważnym procencie są to przyszłe nieślubne matki, które później powiększają ilość podopiecznych, bo z chwilą, gdy się to nieślubne dziecko urodzi, kobieta na dłuższy czas jest wytrącona z normalnej pracy i nie może pracować przy tym warsztacie, przy którym pracowała przedtem. Zajęcie się tą kategorią pracownic powinno być zadaniem organizacyj kobiecych. Bardzo się wstydzę, że organizacje kobiece dotychczas tej roboty nie zorganizowały, ale skoro już tak się stało, to zdaje mi się, że należało by na ten odcinek roboty nacisk położyć, dać odpowiednią pomoc, dać odpowiednie wskazówki, może nawet wskazać pewne ramy organizacyjne, tą robotą się zająć i ją poprowadzić. To będzie ulga zarówno dla wsi, jak i dla miast.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#PKudelska">Chcę zwrócić jeszcze uwagę na jedną bardzo wielką potrzebę miast w zakresie opieki nad dzieckiem. Organizujemy żłobki i przedszkola przy większych zakładach przemysłowych. Ilość ich jest stanowczo niedostateczna, ale w każdym razie jest coś robione. Natomiast pracownicy, pracujący w drobnych warsztatach, sklepikach, rozmaite ekspedientki, rozmaite właścicielki drobnych sklepików spożywczych, rzemieślniczki, pracujące w rozmaitych warsztatach, a między nimi jest dużo mężatek, dużo chałupniczek, te nie mają zupełnie co robić z dzieckiem w czasie godzin pracy. To dziecko często u matki w izbie spędza czas przy nogach, taki mały szkrab dławi się szpilkami, jeżeli to jest pracownia krawiecka, nie ma żadnej opieki. Należało by na ten odcinek zwrócić uwagę: organizowanie przedszkoli i żłobków dla dzieci chałupniczych, rzemieślniczych, drobnych pracownic handlowych. To jest z odcinka miejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#PKudelska">Czy dwie minuty jeszcze mogę?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Minutę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#PKudelska">Z odcinka wsi nie będę wyliczała tych wszystkich potrzeb. Wiemy — przedszkola, dziecińce, dom matki i dziecka itd., to są wszystko rzeczy bardzo znane. Na dwa momenty tylko zwrócę uwagę: konieczność szkolenia personelu dla dziecińców przedszkolnych, konieczność szkolenia pielęgniarek. W najbliższym czasie powinny powstać nowe szkoły pielęgniarek. Inaczej choć rozwiniemy sieć ośrodków zdrowia, to ten odcinek pracy nie będzie obsłużony. Tak samo powinny być zorganizowane kursy dla kierowniczek dziecińców przedszkolnych, których ilość z roku na rok wzrasta. To są dwa działy, które wymagają wzięcia natychmiast w ręce.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#PKudelska">Z odcinka wiejskiego na jeszcze jedną sprawę zwróciłabym uwagę, mianowicie na szkolenie przodownic wiejskich. Sprawa propagandy higieny, propagandy zdrowia na wsi wymaga bardzo intensywnego wysiłku. Otóż w tej chwili jest prowadzona akcja szkolenia przodownic przez instytucje, związane z akcją przysposobienia wojskowego. Ta praca może być rozszerzona i wykorzystana. Powstaną wtedy na wsi duże szeregi przodownic, młodych dziewcząt uświadomionych i wyrobionych społecznie, które będą tymi pionierkami zdrowia na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Józef Milewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#PJozefMilewski">Wysoka Izbo! Gdyby komuś z tzw. posłów pracowniczych czy czołowych działaczy społecznego ruchu zawodowego robotników, czy pracowników umysłowych kazano wygłosić referat na temat: czego świat pracy może i powinien oczekiwać od Państwa w ogóle, a od Ministerstwa Opieki Społecznej w szczególności, muszę stwierdzić z zadowoleniem, że nikt z nas nie mógłby powiedzieć czegoś lepszego, czegoś pełniejszego, niż to, co przed chwilą powiedział p. Minister Opieki Społecznej. Obawiam się jednak, że dotychczasowa praktyka 20 lat naszego odrodzonego bytu państwowego, a zwłaszcza kilkunastu lat ostatnich nie pozwala nam wierzyć, żeby ten program, co prawda zupełnie szczerze przystosowany na przyszłość i na wyrost, był lub miał być zrealizowany. Wierzymy jednak, że przynajmniej znaczna część tego programu, na który w ¾ gotowi bylibyśmy pisać się obu rękoma, będzie przez Ministerstwo realizowana. W przeciwnym razie, gdyby to miały być jeszcze raz tylko słowa, niewątpliwie byłby to dalszy czynnik, który by podrywał wśród rzesz robotniczych i pracowniczych wiarę w istotną, rzeczywistą realizację zasad sprawiedliwości społecznej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#PJozefMilewski">Dokonywana dzisiaj przebudowa struktury polityczno-gospodarczej i społeczno-gospodarczej w Polsce i zapowiedź dalszej przebudowy realizowana jest konsekwentnie i z dużym rozmachem na odcinku przebudowy polityczno-gospodarczej, która w swych konsekwencjach ostatecznych zmierza, poza dziedziną czysto wojskową, do przebudowy gospodarki państwowej, ażeby w sposób należyty wzmocnić przez odpowiednią dyslokację aparatu wytwórczego na terenie właściwych połaci Państwa potencjał obronności kraju. To jest czynnik kapitalny w realizacji tzw. idei silnego państwa. I ten czynnik jest istotnie realizowany z całą konsekwencją i rozmachem, jak już zaznaczyłem.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#PJozefMilewski">Natomiast drugi czynnik, bez którego pojęcie siły według mego rozumienia nie może być usprawiedliwione ani należycie w masach społecznych podmurowane, ten drugi czynnik zasady sprawiedliwości społecznej, a zwłaszcza zasady sprawiedliwego podziału dochodu społecznego, ten niestety w dotychczasowych wysiłkach, jak to widać z programowych przemówień odpowiedzialnych sterników naszej nawy państwowej, nie znajduje należytego jeszcze zrozumienia i należytych możliwości realizacyjnych. Jeżeli jest realizowany, to z jakąś wstydliwością, ubocznie, ułamkowo, jako zło konieczne, ale nie jako ten drugi słup, ten drugi czynnik w realizacji programu zasadniczego, to jest siły odrodzonej państwowości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#PJozefMilewski">Tak by wyglądała wielka teoria na odcinku społeczno-politycznym i społeczno-gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#PJozefMilewski">Teraz jednak pozwolą Państwo, że w lapidarnym skrócie przedstawię, jak wygląda rzeczywistość na tym odcinku. A więc przede wszystkim prawodawstwo ochronne i ochrona pracy. Otóż na tym odcinku, jak już kilkakrotnie słyszałem w tej Wysokiej Izbie, panuje niezdecydowanie, panuje jakaś niepełność i brak sankcji w ustawach, które tę część naszego życia państwowego mają regulować. Odnosi się wrażenie, że każda niemal tzw. ustawa socjalna jest wprowadzana po to, ażeby ją można było obchodzić, bo niemal. W każdym paragrafie brak jej wykończenia, a zwłaszcza brak sankcji.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#PJozefMilewski">Na czoło jednak dzisiejszych problemów natury pracowniczej wysuwają się problemy: znormalizowania rynku pracy, walki z bezrobociem i zapewnienia minimum egzystencji robotnikom i pracownikom w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#PJozefMilewski">Jeżeli chodzi o unormowanie warunków płacy i pracy, to niewątpliwie kapitalnym zagadnieniem jest nadanie sankcji obowiązującej ustawie o układach zbiorowych pracy, która, aczkolwiek dobra i bezsprzecznie mogąca tę rzecz w sposób ostateczny regulować, nie posiada jednak ciężaru gatunkowego, ażeby w społeczeństwie odegrać właściwą rolę, tylko dlatego, że jest w ustawie powiedziane, iż pracodawca może, ale nie musi zawrzeć umowę zbiorową i że w ustawie tej brak jej drugiej organicznej części w postaci ustawy o przymusowym rozjemstwie. Sytuacja jest tego rodzaju, że dzisiaj, według mego najgłębszego przekonania co do danych statystycznych, wymienionych przez p. Ministra, nie 2/3, ale może jeszcze nie połowa zakładów jest objęta umowami zbiorowymi na odcinku świata pracy w ogóle, a na odcinku pracowników umysłowych umowa zbiorowa należy po prostu do unikatów i istnieje tylko tam, gdzie pracownicy ją sami sobie wywalczyli. Najlepszym dowodem jest fakt, że pracownicy umysłowi z zagłębia sosnowieckiego czekają na umowę zbiorową od lat 11, od roku 1925/26, kiedy to pracodawcy istniejącą umowę zawarli; dalej, że pracownicy umysłowi zagłębia naftowego borysławskiego daremnie starają się o zawarcie umowy od lat trzech, że majstrowie fabryczni w Łodzi od lat ośmiu zabiegają o umowę zbiorową i wszystko bezskutecznie. Jest to tylko jeszcze jeden dowód, jak świat pracodawców polskich a często i obcych — bo kapitał zagraniczny jest u nas w wysokim procencie zaangażowany w wielkim przemyśle — rozumie to siadanie do wspólnego stołu., Efektem tego rozumienia, jest fakt, że tam, gdzie zaistniała walka lub możliwość walki — jak w dziedzinie bankowości, jak w dziedzinie ubezpieczeń prywatnych — umowy zbiorowe zostały przez pracodawców podpisane w obliczu strajku generalnego w tych branżach. Z tego wynika, że w sytuacji obecnej, w obecnym układzie mentalności poważnej części naszych pracodawców tylko element walki załatwia ostatecznie słuszne postulaty pracownicze. Ale przecież ten element walki nie leży w interesie Państwa, nie leży w interesie gospodarki narodowej, jak to podkreślił p. Minister, i dlatego w sposób ostateczny i zdecydowany powinny tę rzecz załatwić ustawy, a więc nowelizacja ustawy o umowach zbiorowych, a w szczególności ustawa o przymusowym rozjemstwie.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#PJozefMilewski">W rozwiązanym poprzednim Sejmie poseł Tadeusz Kopeć złożył projekt takiej ustawy. Po dokonaniu koniecznych aktualnych przeróbek co do pewnych myśli, rzuconych w tym projekcie, mam zamiar ten projekt ustawy ponownie już w tej kadencji wnieść pod obrady Wysokiej Izby w tym słusznym przekonaniu, że dopiero ta ustawa znormalizuje rynek pracy, zwłaszcza na odcinku pracowników umysłowych. Bo robotnicy na skutek swej masowości, swego układu sił, swej mentalności dają sobie częstokroć radę bez przymusowego rozjemstwa, natomiast pracownicy umysłowi z przyczyn, których nie będę w dłuższym wywodzie uzasadniał, nie zawsze potrafią się zdecydować na akt siły, na akt walki, to jest na strajk. Dlatego pracownikom ”umysłowym bezsprzecznie jest potrzebna ustawa o przymusowym rozjemstwie. Że polityka Ministerstwa powinna iść po linii upowszechnienia już istniejących umów zbiorowych dla zawierania nowych, dowodzi bezsprzecznie taki fakt kapitalny, że przecież pracownicy ubezpieczalń społecznych, a więc pracownicy tego Ministerstwa od dłuższego czasu bezskutecznie zabiegają o zawarcie umowy zbiorowej. Mam wrażenie, że gdyby to było wiadome pracodawcom prywatnym, niewątpliwie wzięliby to za argument przy zawieraniu umów zbiorowych.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#komentarz">(Głos: Nie wiedzieli o tym.)</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#PJozefMilewski">Teraz się dowiedzą, nie szkodzi.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#PJozefMilewski">Drugim takim kapitalnym zagadnieniem, proszę Wysokiej Izby, jest kwestia rozciągnięcia ustawy o radach zakładowych na teren całej Polski. P. Minister słusznie podkreślił, że otrzymaliśmy po zaborcach spadek tej mentalności, która dowodzi, że warsztat pracy jest wyłączną agendą pracodawcy, że pracownik jest tylko siłą wykonawczą, jest tylko pozycją bierną w tym warsztacie pracy, że na tym terenie może panować wyłącznie wola pracodawcy, a więc częstokroć realizacja siły nad prawem. W ewolucji pojęć, jaka od tego czasu zaistniała w społeczeństwie polskim, doszliśmy do tego, że dzisiaj właściwy minister resortowy stwierdza, że już dziś tak nie jest, że już zaistniało zrozumienie, że pracownik jest jeżeli nie współwłaścicielem, to współtwórcą warsztatu pracy i że zatem pracownik powinien i może mieć wpływ na zakres, rodzaj i na wyniki produkcji warsztatu pracy. Do tego celu jednak jest niezbędne, ażeby odpowiednie ustawodawstwo wprowadziło tzw. rady zakładowe, których przedstawiciele będą zasiadali w zarządach przedsiębiorstw i w miarę uprawnień ustawowych według swego sumienia pracowniczego będą mogli niektóre krzywdy społeczne, jakie się pracownikowi dzieją, korygować.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#PJozefMilewski">Poza tymi postulatami, których w ramach kilkunastominutowego przemówienie niepodobna wprost wyczerpać, istnieje jeszcze szereg kapitalnych problemów, dotyczących skorygowania lub znowelizowania ustaw o ochronie pracy, a więc przede wszystkim ustawy o czasie pracy, ustawy o urlopach, następnie wydania całego szeregu ustaw, które by w sposób praktyczny rozładowały bezrobocie. Problem bezrobocia w Polsce jest już rzeczą tak popularną, można powiedzieć, że niemal każdy człowiek o tym problemie już coś wie, już dużo nawet wie. Mnie się jednak zdaje, że dotychczasowa polityka właściwego ministerstwa na tym terenie nie powiedziała jeszcze tyle, ile należało powiedzieć, że rozładowanie bezrobocia nie da się osiągnąć przy pomocy dotychczasowych środków, które bym lapidarnie określił, jak to w innej sytuacji powiedziała koleżanka Kudelska, — „że jest to plasterek angielski na ropiejący wrzód”. Mnie się zdaje, że przede wszystkim ścisłe przestrzeganie ustawodawstwa pracy, skrócenie czasu pracy, normalizacja warunków pracy na terenach przedsiębiorstw przemysłowych, usunięcie przeciążenia i przesadnej mechanizacji oraz racjonalizacja pracy, to są rzeczy, którę potrafią dopiero w sposób właściwy załatwić na odcinku pracowników i robotników kwestię bezrobocia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Panie Pośle, Pański czas upłynął, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#PMilewski">Chwileczkę jeszcze, Panie Marszałku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Jedną minutę zostawiam Panu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#PMilewski">Panie Marszałku, wobec tego, że mówimy o zagadnieniach społecznych...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Muszę stosować równą miarę dla wszystkich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#PMilewski">Rozumiem, Panie Marszałku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Więc proszę kończyć, Panie Pośle, bez tłumaczeń.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#PMilewski">Wobec tego kończę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Brylski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#PBrylski">Wysoki Sejmie! Podczas debaty generalnej nad ustawą skarbową mówiłem o ustawowym określeniu minimum zarobków robotniczych i w kilku słowach wspomniałem o higienie pracy w zakładach przemysłowych, wobec tego nie będę dzisiaj już mówił o tym minimum zarobków, jakkolwiek stwierdzam, że na każdym kroku winniśmy tę sprawę poruszać, tym bardziej że ona przecież nie obciąża budżetu Państwa, lecz dążymy do ukrócenia wyzysku robotników przez tych przemysłowców, którzy nie uwzględniają interesu społecznego. Załatwienie tej sprawy przyniosłoby wielkie korzyści społeczeństwu i Państwu. Dzisiaj chciałbym krótko zobrazować warunki higieniczną i bezpieczeństwa w zakładach przemysłowych, w jakich pracują robotnicy, i proszę Pana Ministra Opieki Społecznej o zwrócenie baczniejszej uwagi na to zagadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#PBrylski">Ustawy o ochronie pracy i higienie normują wiele spraw, lecz jakże daleko w tych wypadkach od litery prawa do życia praktycznego! Niestety utarło się u nas takie pojęcie, że każdą ustawę można obejść i cały wysiłek mózgów geszefciarskich nastawia się w tym kierunku, by wynaleźć sposoby obejścia tych ustaw. I sposoby się znajdują, kombinacje się udają. W naszych warunkach higiena i bezpieczeństwo pracy mają doniosłe znaczenie tym bardziej, że robotnik źle opłacany, marnie się odżywia i przez to opłakane warunki higieniczne dobijają robotników. Nasze ustawodawstwo socjalne przewiduje, że w zakładach przemysłowych muszą być umywalnie, łaźnie, jadalnie, szatnie, odpowiednia wentylacja, ubrana ochronne w odpowiednich działach pracy, zabezpieczenia ochronne. Niestety, do tych przepisów stosują się tylko nieliczni przemysłowcy i to właściciele większych zakładów przemysłowych, a olbrzymia ilość przemysłowców te przepisy wprost ignoruje. We wszystkich ośrodkach kraju stan ten jest jednakowy, czy to Weźmiemy Warszawę, np. firmę — „Spiral”, o której komunikat Polskiego Związku Zawodowego Metalowców, okręg warszawski, mówi: — „Firma — „Spiral” Warszawa, ul. Żytnia 20, fabryka sprężyn, właściciel Poznański (Żyd). Brak urządzeń higienicznych na terenie zakładów: umywalni, jadalni, szatni, wentylacji. Okropne warunki higieniczne. Mimo interwencji Związku Zawodowego i Inspekcji Pracy warunków higienicznych nie poprawiono. Bezpieczeństwo pracy: brak okularów ochronnych dla szlifierzy”. Ten sam związek komunikuje: Firma Wagner, Warszawa, ul. Złota 67. Fabryka śrub toczonych, właściciel Jakub Wagner (Żyd). Stan rzeczy taki, jak w poprzedniej firmie. Pod bokiem p. Ministra. Opieki Społecznej. Albo warunki higieniczne np. w farbyce „Chodaków” pod Sochaczewem, gdzie prawie 70% robotnic choruje na gruźlicę lub zagraża im gruźlica. Jakie pokolenie będzie z tych kobiet, niech każdy sobie odpowie. Dyrekcja fabryki natomiast robi wszystko, aby tylko ludzi pokłócić, podzielić na grupki wzajemnie się zwalczające. Jeżeli zaś Weźmiemy zakłady przemysłowe na ziemiach północno-wschodnim, to jak tu kiedyś w dyskusji powiedziałem, robotnicy tak się przyzwyczaili do pewnych gazów, że wojna gazowa tam dla nich nie jest straszna.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#PBrylski">Jakie jest bezpieczeństwo pracy, najlepiej świadczy statystyka wypadków. W roku 1937 było 56.333 nieszczęśliwych wypadków zarejestrowanych, a ile było ukrytych, gdzie robotnik przyciśnięty do muru musiał się zgodzić na groszowe odszkodowanie! W wielu zakładach pracy kierownicy śrubują tak zwane normy dniówkowe, że nawet nasi — „wyganiacze potu” w Ameryce byliby w kłopocie, jak z tych norm wybrnąć. A u nas robotnicy i robotnice rezygnują z przerw obiadowych, by te normy wypracować, bo w przeciwnym razie grozi im zwolnienie z pracy.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#PBrylski">Nie chcę dalej nużyć Wysokiej Izby przytaczaniem przykładów, bo nie chodzi mi o to, by spadała z tej trybuny ta czy inna firma. Natomiast, jeżeli przytoczyłem kilka tych przykładów, to chodzi mi o to, by udowodnić, że w praktyce ustawodawstwo socjalne nie jest należycie respektowane. Jeżeli są te braki, jeżeli jest zły stan higieny, to stwierdzam, że nie dlatego, by brak było przepisów, lecz dlatego, że nie ma kto tych spraw dopilnować, nie ma należytej ęgzekutywy. Wszyscy sobie z tego doskonale zdajemy sprawę. Inspektoraty pracy są zawalone pracą biurową, komisjami rozjemczymi, obwody obejmują olbrzymie tereny o licznych zakładach przemysłowych, więc dlatego też nie mogą tych spraw normalnie rozwiązywać. Wielu inspektorów wydaje zarządzenia, jednakże już później nie mają możności sprawdzić, czy te zarządzenia zostały należycie wykonane, co podrywa autorytet i powagę władz. W wielu wypadkach zwiastunem inspekcji zakładu pracy jest generalne czyszczenie, porządkowanie, wietrzenie, bieganina administracji na dzień przed inspekcją. Zakład naturalnie przybiera odpowiedni wygląd i w tych warunkach inspekcja wypada znośnie. Ale potem, po inspekcji wszystko wraca do normalnego trybu, do brudu dawnego i do niechlujstwa. Takie inspekcje wypadają raz na kilka lat. Przeciętnie rocznie około 1½% zakładów przemysłowych podlega inspekcji. Inspekcja powinna być nagła, a nie zapowiedziana z góry, dopiero wtenczas może dać obraz prawdziwego stanu zakładu przemysłowego. Tu moi koledzy się uśmiechają, bo wiedzą z praktyki, jak się te wizytacje odbywają.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#PBrylski">Zdecydowana więc postawa władz jest tu nieodzowną, ma znaczenie decydujące. Jaki wpływ wywiera twarde, zdecydowane stanowisko, świadczy przykład z innej dziedziny. Biorę taki przykład: wiemy, jak szalenie rozpanoszyło się tajne gorzelnictwo na ziemiach północno-wschodnich. Nie wiedziano, co z tym fantem zrobić. Wytaczano tysiące procesów. Urzędnicy opowiadali, jak to całe brygady urzędników akcyzowych musiało czynić nocne wyprawy. Naturalnie rezultat był taki, że chwytano ludzi, wytaczano procesy, naznaczano kary, ale wyroków natychmiast nie wykonywano. I doszło do takiego rozwydrzenia, że często gdy takiego jegomościa brano na wóz, by odwiózł urządzenia gorzelnicze, to żegnał się w ten sposób: — „Wieźcie, bracia, żyto do młyna, zaraz wrócę, będziemy dalej pędzić!” Fakt autentyczny. Otóż zmieniło się to po pewnym czasie, gdy odpowiedniego tonu nabrało prawo. Dzisiaj na naszych ziemiach gorzelnictwo tajne prawie nie istnieje. Taki efekt spowodowały obozy pracy i natychmiastowe wykonywanie wyroków. To podniosło prestiż prawa. Jak złapią dziś jakiegoś jegomościa, to na kolanach błaga, by mu wyznaczono karę pieniężną, a nie więzienie, bo to jest równoznaczne z obozem pracy. Prawu nadano odpowiedni ton i rezultat jest natychmiastowy.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#PBrylski">Uważam, Wysoki Sejmie, za wskazane, by i w tej dziedzinie ustawodawstwa socjalnego nadano prawu odpowiedni ton, żeby takie przestępstwa się nie opłacały. Jasne jest, że przemysłowiec woli zapłacić nawet 1000 zł, jeżeli zarobi na przestępstwie 2000 czy przez przedłużenie dnia roboczego, czy przez niedostarczenie ubrań ochronnych, czy przez zaniedbanie urządzeń zabezpieczających itd. Powinno to prawo nabrać powagi i mocy bezwzględnie obowiązującej. Przez to podniesie się autorytet władz, gdyż robotnicy widzą to bezkarne łamanie przepisów i biorą zły przykład z góry, od pracodawcy, a zło jest zaraźliwe. To jest jedyna przyczyna złego stanu higieny pracy i bezpieczeństwa w zakładach.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#PBrylski">Drugą przyczyną tego stanu jest ten straszliwy bałagan w produkcji, o którym mówił generalny sprawozdawca budżetu p. Sowiński, brak normalizacji produkcji, częste przerzucanie się z jednego działu produkcji na drugi bez przygotowania zakładu pracy i ludzi, to doraźne nastawianie warsztatu pracy na produkcję bez planu, tradycji, byle tylko osiągnąć zyski. To rzucanie się nadmiernej liczby zakładów przemysłowych w pewnych chwilach na rentowny produkt stwarza okropny chaos, który bije przede wszystkim w robotnika.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#PBrylski">Trzecią przyczyną jest to, że u nas każdego, kto chce założyć przedsiębiorstwo, uważa się wprost za zbawcę, za pioniera, tego, który ma rozładować bezrobocie, dlatego też patrzy się przez palce na braki w urządzeniach pod względem higieny i bezpieczeństwa warsztatów pracy. Byle tylko zakład ruszył. Nie ma większego błędu, jak podchodzenie do placówek gospodarczych prawie wyłącznie pod tym kątem widzenia, tym bardziej że tymi dobroczyńcami, — „pionierami” są przeważnie Żydzi, prowadzący zakłady pracy systemem kolonialnym. Taki przemysłowiec buduje jakąś ruderę, zakład, młyn, tartak, ponaciąga dostawców, banki, nie zapłaci podatków, robotnicy w parszywych warunkach pracują za grosze,</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#PBrylski">a kiedy już obrośnie w piórka taki pionier, taki dobroczyńca, najspokojniej ogłasza plajtę. Na plajcie zarabia grubo. I w innym miejscu, pod inną firmą rozpoczyna nowy — „geszeft”, zakłada nową „placówkę pionierską”, uszczęśliwia nowych ludzi i błędne koło się stwarza, a społeczeństwo polskie płaci za to zdrowiem, pracą i pieniędzmi. Obozy pracy, Panie Ministrze, dla takich przemysłowców! A kresy północno-wschodnie od nich się roją, to jest nieszczęście i każdy wysiłek, każdy trud będzie się załamywał, jeżeli takie będzie odziaływanie zakładu przemysłowego. P. Minister mówił o roli zakładu przemysłowego, który ma podnosić dobrobyt, kulturę. Jak w tych warunkach może wyglądać ta kultura?</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#PBrylski">Wysokie Sejmie! Nie chcę dłużej rozwodzić się nad tymi zagadnieniami, apeluję tylko do Pana Ministra Opieki Społecznej, by ustawodawstwo socjalne nabrało pewnego tonu, mocy bezwzględnie obowiązującej zgodnie z racją stanu Państwa Polskiego i zgodnie z interesem społecznym, naturalnie polskim.</u>
+ <u xml:id="u-54.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-54.12" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-54.13" who="#PBrylski">W związku z przemówieniem p. Ministra chciałbym zwrócić uwagę na jedno zagadnienie. P. Minister podkreślił, iż wzrasta znacznie liczba zarejestrowanych umów zbiorowych. Panie Ministrze, jednakże uważam, że to nie świadczy o wzroście dobrobytu świata pracy, bo jak przejrzymy ten rejestr, to są tam zarejestrowane umowy, w których są stawki 1.30 zł - — • 2 zł albo 2—2,50 zł dla robotników dziennie. To nie jest świadectwo podniesienia się dobrobytu.</u>
+ <u xml:id="u-54.14" who="#PBrylski">Jeszcze druga sprawa. Wielką rolę, szczególnie dla ziem północno-wschodnich, odgrywa fundusz Pracy. Jest to właśnie może ten jedyny czynnik, który odpowiednio wpływa na podniesienie poziomu kulturalnego robotników i podchodzi inaczej do świata pracy. Ale Panie Ministrze, chciałbym zwrócić na jedno uwagę, żeby wreszcie skończyć z tym straszliwym nieporozumieniem, z tym podziałem Polski na Polskę A i Polskę B dlatego, że przecież jeśli Weźmiemy koszta utrzymania, to jest rzeczą urojoną, żeby była tak wielka różnica między kosztami utrzymania w Polsce centralnej a na kresach, bo rzeczywistość mówi zupełnie coś innego. Natomiast stawki dniówkowe Funduszu Pracy na robotach publicznych w centralnej Polsce wynoszą na dniówkę 4 zł, 4,60 zł, a u nas 2 zł, 2,50 zł. Apeluję do Pana Ministra, by ten błąd się nie powtarzał, bo prywatni przedsiębiorcy chcą płace dostosowywać do tej skali.</u>
+ <u xml:id="u-54.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Orlański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#POrlanski">Wysoka Izbo! Nad tym tak ważnym budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej zabierało głos wielu mówców i nie chcąc się powtarzać przed Wysoką Izbą, pragnę tylko oświetlić i podkreślić pewien fragment zagadnienia, jakie mieści się w Ministerstwie-Opieki Społecznej, a mianowicie sprawę pracowników umysłowych prywatnych. Otóż śmiem twierdzić, że nawet istniejące ustawodawstwo o załatwianiu zatargów pracy, niestety, nie ma praktycznego zastosowania do pracowników umysłowych, a to dlatego, jak tu było powiedziane, że pracownicy umysłowi mogą się poszczycić zaledwie nikłym procentem zawartych zbiorowych układów pracy. Słusznie było podkreślone, że koniecznością jest wprowadzenie sankcji przymusowej w kierunku zawierania tych układów pracy, musimy się jednak liczyć z rzeczywistością, musimy przedstawić w ramach budżetu jakiś realny program, który by mógł być już obecnie realizowany. Rozumiemy, jak wielkich konieczności inwestycyjnych, jak wielkich spraw, jak wielkiego dynamizmu gospodarczego wymaga chwila obecna od społeczeństwa polskiego, ale śmiemy twierdzić, że i w tym tak niewielkim budżecie da się załatwić w sposób pozytywny cały szereg bolączek pracowników umysłowych. Uważamy, że niestety nowe ustawodawstwo nie potraktowało pracownika lepiej, aniżeli ustawodawstwo poprzednie, raczej wprowadziło w pewnych wypadkach pogorszenie. Kardynalną rzeczą dla pracownika umysłowego jest zabezpieczenie, ile możności, stałego stosunku służbowego. Pracownik państwowy posiada tę stałość, pracownik Samorządowy w mniejszym zakresie również ją posiada, nie ma jej wcale prywatny pracownik umysłowy. I uważamy, że wprowadzenie tylko tak małej korektury do kodeksu pracy, jak to, że rozwiązanie umowy może nastąpić na trzy miesiące naprzód i tylko na koniec kwartału kalendarzowego, że po 10 latach służby wypowiedzenie może być dokonane tylko dwa razy do roku na koniec półrocza, już byłoby poważnym sukcesem, a wcale nie nadwerężyłoby budżetu państwowego ani budżetu poszczególnych przedsiębiorstw. Wreszcie uważamy za wskazane, żeby pracodawca, który zwalnia pracownika, umotywował na piśmie to zwolnienie. Pamiętamy o tym, że wzorowe ustawodawstwo śląskie uzależnia zwolnienie pracownika od zgody organu państwowego. Uważam, że tego rodzaju przepis powinien być rozciągnięty na całą Rzeczpospolitą Polską. Tego wymaga moim zdaniem Konstytucja, która nakazuje czuwać Państwu nad sprawiedliwością społeczną, nad tym, ażeby krzywda dobru publicznemu się nie stała. A śmiem twierdzić, że bardzo często przemysłowcy zarówno więksi, jak i drobni, przeważnie pochodzenia nie polskiego, nadużywają jednak tego prawa i zwalniają pracownika, nie licząc się wcale z koniecznością znalezienia przez niego nowej pracy, jak również z koniecznością wyżywienia rodziny.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#POrlanski">Uważamy również za potrzebne podwyższenie kredytów na inspekcję pracy. Przecież w dzisiejszych warunkach inspekcja pracy może podołać swemu zadaniu tylko w kilku procentach. Uważamy za rzecz konieczną, ażeby ta inspekcja była wykonywana w 100%.</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#POrlanski">Ostatnim wreszcie punktem jest wprowadzenie trzech instancyj sądów pracy z izbą pracy w Sądzie Najwyższym na czele. Uważam również za możliwe, ażeby wtedy, gdy zagadnienie pracy staje się bardzo skomplikowane, specjalne komplety nie tylko w pierwszej, ale i w drugiej instancji, a w szczególności również specjalna izba w Sądzie Najwyższym rozpatrywały te zagadnienia.- Śmiem twierdzić, jak to zrobiłem na początku, że są to postulaty minimalne, ale jeżeliby Ministerstwo zrealizowało w przyszłym roku budżetowym choć te minimalne postulaty, wtedy świat pracowników umysłowych mógłby oświadczyć, że znajduje w Ministerstwie pełne zrozumienie choćby dla swych minimalnych postulatów. Jestem głęboko przeświadczony, że p. Minister Opieki Społecznej, znany działacz społeczny, zrealizuje te minimalne postulaty pracownicze.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Filipski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#PFilipski">Wysoki Sejmie! Fakt zapisania się do głosu z górą 30 mówców świadczy o wysokim zainteresowaniu, jakie budzi resort Ministerstwa Opieki Społecznej, ale rola nasza jest ciężka, albowiem jesteśmy ograniczeni co do czasu przemówień i z konieczności musimy też ograniczać się do omówienia tylko niektórych tematów.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#PFilipski">Z dużym zadowoleniem przyjęliśmy wiadomość o zgłoszeniu przez Rząd projektów ustaw, dotyczących publicznej służby zdrowia, bo rozumiemy, jak duże są potrzeby w tej dziedzinie, ale cóż, kiedy projekty te okazały się nierealnymi, bo wykonanie ich opiera się wyłącznie na środkach finansowych samorządu. Wiemy, w jakich warunkach znajdują się związki samorządowe i z góry możemy stwierdzić, iż bez uprzedniej reformy finansów komunalnych najlepsze projekty nie dadzą się urzeczywistnić, jeśli ich realizacja opierać się będzie tylko na możliwościach finansowych związków samorządowych. Już na Komisji Zdrowia i Opieki Społecznej wyraziliśmy pogląd, że obciążenie kosztami utrzymania publicznej służby zdrowia wyłącznie tylko samorządu jest rzeczą niesłuszną, bo nie tylko samorząd jest zainteresowany w zdrowiu i zdrowotności obywatela i powołany do zaspokajania potrzeb w tej dziedzinie. Zagadnienie zdrowia jest również zagadnieniem państwowym dużej wagi, a zatem i Państwo powinno partycypować w wydatkach na ten cel. Również prócz Państwa i samorządu jest trzeci czynnik — ubezpieczenia społeczne, których przecież celem jest akcja zdrowotna wśród ubezpieczonych.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#PFilipski">Na Komisji Zdrowia i Opieki Społecznej podkreśliłem, że ubezpieczalnie społeczne budują za pieniądze ubezpieczonych piękne gmachy na swoje biura i urządzenia, ale rzadko, aby ubezpieczalnie te budowały szpitale, zakładały ośrodki zdrowia lub prowadziły inną akcję w zakresie zdrowia publicznego. Toteż słusznym był wniosek jednego z posłów, aby wydatki na organizację publicznej służby zdrowia rozłożyć między Państwo, samorząd i ubezpieczenia społeczne. Słuszność tego wniosku wynika z niezmiernie ciężkiej sytuacji finansowej samorządów, które już dziś uginają się pod ciężarem kosztów leczenia niezamożnej ludności. Już dziś sprawa kosztów leczenia ubogich i kosztów opieki społecznej jest wielką bolączką samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-58.3" who="#PFilipski">Dokuczliwe i nader kosztowne są tzw. choroby społeczne, a wśród nich najbardziej trudne sa choroby umysłowe. Wystarczy, by w gminie był jeden chory umysłowy, a już jego leczenie załamuje równowagę budżetu tej gminy. A przecież są gminy, w których znajduje się po kilku, a nawet kilkunastu umysłowo chorych. Do zakładu lub szpitala odsyła się najbardziej niebezpiecznych, reszta pozostaje na miejscu i jest prawdziwą plagą miejscowego społeczeństwa. Mam tu przed sobą dzisiejszy „Goniec Warszawski”, w którym na pierwszej stronicy jest powiedziane: „Potworna zbrodnia w Legionowie. Umysłowo chora zamordowała siostrę”. Jest to konsekwencja tego stanu, jaki istnieje w tej dziedzinie. Wypadków takich jest wiele. Stan taki nie może trwać długo i winien ulec jak najrychlej zmianie, ale wszelkie zmiany muszą prowadzić do wyraźnego polepszenia, a nie mogą posiadać pozornej i iluzoryczne wartości. Mówiąc o chorobach umysłowych, nie mogę nie poruszyć zbyt wysokich kosztów leczenia tej kategorii chorych w różnych zakładach i szpitalach. Przeciętny koszt utrzymania chorego w zakładzie dla umysłowo-chorych wynosi 3—4 zł dziennie. Zdaje mi się, iż dążyć należy do obniżenia tych stawek i że wysokie opłaty są powodem małej frekwencji chorych w tych zakładach. Szukając przyczyn tak wysokich stosunkowo opłat, dochodzę do wniosku, że wynikają one z wysokich kosztów eksploatacyjnych zbyt luksusowo urządzonych naszych zakładów psychiatrycznych. Koszt utrzymania człowieka, zabranego z ulicy, żyjącego często w warunkach nieludzkich, nie powinien przekraczać dziennie 1 zł, zwłaszcza jeśli chodzi o zakłady o dużej liczbie chorych. Nie byłbym ścisły mówiąc o kosztach leczenia ubogich, opłacanych przez gminy, gdybym nie stwierdził, że są wypadki, iż koszta leczenia ubogich w wielu samorządach stanowią 70% wszystkich innych wydatków. Przytaczam to dlatego, by jeszcze raz zaznaczyć, że wszelkie projekty, choćby dotyczyły jak najbardziej celowych zagadnień, jeśli nie będą mieć zagwarantowanych z góry podstaw finansowych, staną się fikcją.</u>
+ <u xml:id="u-58.4" who="#PFilipski">W trosce o zdrowie szerokich mas ludności wsi i miast oczekiwać będziemy od Rządu takiego projektu ustawy o zdrowiu fizycznym, który zapewni w sposób wyraźny poprawę dzisiejszego stanu.</u>
+ <u xml:id="u-58.5" who="#PFilipski">Do zakresu opieki społecznej zaliczyć należy zagadnienie bezrobocia i tzw. pomocy zimowej. Pomoc zimowa w Polsce różne przechodziła formy. W ostatnich latach zwycięża zasada, że pomoc ta nie powinna mieć charakteru jałmużny, lecz opierać się winna na systemie zatrudnienia. Sami bezrobotni nie chcą być żebrakami. wolą zapracować choćby najmniejszą sumę, niż dostać jałmużnę. Alę wiem, że nie wszędzie ma zastosowanie system zarobkowy. Wczoraj w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jeden z panów posłów poruszył ten problem i wyraził ubolewanie, że samorządy wyzyskują bezrobotnych w okresie zimy, powołując ich do Odpracowania wartości otrzymanych zasiłków. Mam wrażenie, że pan kolega poseł mało zna psychologię robotnika. Solidny i prawdziwy robotnik nie będzie wyciągał ręki po zapomogę, celem jego jest praca.</u>
+ <u xml:id="u-58.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-58.7" who="#PFilipski">Reprezentuję powiat i miasto, gdzie od paru lat zastosowana jest taka forma pomocy zimowej i muszę stwierdzić, że daje ona bardzo dobre rezultaty. O ile kiedyś przy zasiłkach bez obowiązku odpracowania miały miejsce różne zajścia i awantury na tle tej akcji, to dziś, gdy stosujemy zasadę zarobkową, kto potrzebuje pomocy, idzie do pracy i Otrzymuje to, co zarobił. Uważam więc tę formę za jedynie właściwą.</u>
+ <u xml:id="u-58.8" who="#PFilipski">Ale na tle tej akcji nasuwa się wiele innych uwag. Przede wszystkim wchodzi w grę strona finansowa. Wydatki na pomoc zimową pokrywa się z funduszów zbiórkowych, społecznych, funduszów samorządowych i ostatnio z Funduszu Pracy. Niestałość wpływów stawia całą akcję pod znakiem zapytania. Zaczynając pomoc zimową nie wiemy, czym będziemy rozporządzać i jakie sumy możemy preliminować. Fundusz Pracy, który jest z reguły podstawą finansową tej akcji, z góry nie zapowiada, jaką sumę danemu miastu czy powiatowi będzie mógł w odnośnym miesiącu przydzielić. Zbiórka społeczeństwa również jest trudna do przewidzenia, a zatem rozpoczynamy pomoc zimową z reguły prawie z niczym. Dopiero w środku, a często w końcu miesiąca, w zależności od różnych okoliczności, Fundusz Pracy przydziela pewne sumy, nie czyniąc nadal żadnych obietnic co do następnych miesięcy. Trudno w tych warunkach cokolwiek planować i trudno dobrze to ciężkie zadanie rozwiązać.</u>
+ <u xml:id="u-58.9" who="#PFilipski">Na Komisji Budżetowej była już mowa o ofiarności społeczeństwa na różne cele, a więc i na bezrobocie. Muszę stwierdzić, że ofiarność ta jest powszechna, zwłaszcza jeśli chodzi o świat pracy. Zauważyłem, że z chwilą wprowadzenia w akcji pomocy zimowej zasady zapracowania ofiarność społeczeństwa na ten cel znacznie wzrosła. Ale mimo to jest jeszcze cały szereg osób, które obojętnie traktują zagadnienie pomocy zimowej i od świadczeń na ten cel uchylają się. Nie wiem, czy nie dojrzała w Polsce sprawa wprowadzenia przymusowych świadczeń na ten cel. Nasuwa mi się taka sugestia z obserwacji życia, prowadzi do takiego postawienia sprawy poczucie sprawiedliwego obciążenia wszystkich warstw społecznych kosztami rozwiązania tak ważnego zagadnienia. Rozładowanie bezrobocia to nie tylko zapełnienie głodnego żołądka ludzkiego, lecz jest to sprawa bezpieczeństwa, ładu i porządku W Państwie. I dlatego rzeczą jest słuszną, aby świadczenia na ten cel nie zależały tylko od dobrej chęci poszczególnych obywateli. Nie stawiam żadnego konkretnego co do tęgo wniosku, zwracam się tylko do Pana Ministra z zapytaniem, czyby nie uznał słuszności mojej myśli.</u>
+ <u xml:id="u-58.10" who="#PFilipski">Na tle dyskusji nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej pragnę jeszcze poruszyć sprawę Funduszu Pracy, który istnieje w Polsce od r. 1933. Uważam sobie za miły obowiązek stwierdzić z całym obiektywizmem, że Fundusz Pracy jest jednym z tych Celowych funduszów, którę dobrze spełniają swe zadanie. Dzięki temu funduszowi dokonaliśmy w minionych latach wiele pożytecznych inwestycji. Pobudowano tysiące dróg i ulic, skanalizowano i zaopatrzono w wodę wiele miejscowości, wybudowano wiele gmachów publicznych, uregulowano tysiące kilometrów rzek itd. Słowem zrobiono wiele, zatrudniając oczywiście pozostających bez pracy robotników i różnych fachowców. Prócz tego, dzięki interwencji finansowej Funduszu Pracy powstało w miastach wiele tzw. ogródków działkowych, mających kolosalne znaczenie nie tylko gospodarcze, ale i społeczne. Dużą również rolę odegrał Fundusz Pracy w zakresie pośrednictwa i zatrudnienia bezrobotnych pracowników w zakresie budownictwa robotniczego itd.</u>
+ <u xml:id="u-58.11" who="#PFilipski">Ale jak każda rzecz ludzka, tak i Fundusz Pracy prócz blasków posiada i cienie. Fundusz Pracy staje się coraz bardziej zbiurokratyzowanym instrumentem. Dominują w nim niestety tendencje biurokratyczne. My, korzystający z pomocy Funduszu Pracy, odczuwamy to, a widzimy to w różnych skomplikowanych sprawozdaniach, zestawieniach, wnioskach itp. Rozumiemy, że Fundusz Pracy jest instytucją publiczną, musi posiadać formy i zasady działania, dostosowane do wymogów pewnych przepisów, ale z drugiej strony przerost czynnika biurokratycznego daje się zauważyć tam bardzo wyraźnie.</u>
+ <u xml:id="u-58.12" who="#PFilipski">Drugą ujemną cechą działalności Funduszu Pracy jest brak długofalowego planu akcji finansowania różnych inwestycyj samorządowych. Dla przykładu przytoczę stan obecny. Mamy dziś drugą połowę lutego, za 2—3 miesiące rozpocznie się sezon nowych robót wiosennych. Stan finansowy samorządów jest taki, że bez pomocy z zewnątrz nie da się nic zrobić. Jedyną instytucją kredytową jest Fundusz Pracy. Wiele samorządów zgłosiło różne wnioski, ale nikt nie wie, który samorząd, czy i ile dostanie pieniędzy. Dopiero jak się zacznie sezon, a robotnicy narobią krzyku, wybiją kilka szyb W magistracie czy starostwie, dopiero wówczas następuje reakcja Funduszu Pracy. Tymczasem dla racjonalnego prowadzenia wszelkiej akcji, a w szczególności akcji rozładowania bezrobocia, podstawą winno być dobre planowanie, bez czego powstaje w pracy chaos i brak dobrych rezultatów. Rozumiem, że Fundusz Pracy nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb naszego życia samorządowego na odcinku inwestycyj, wiem również dobrze, że Fundusz Pracy jest do pewnego stopnia karetką pogotowia w zakresie niesienia doraźnej pomocy różnym zagrożonym ośrodkom, ale sądzę, że obok różnych specyficznych potrzeb i doraźnych działań oraz doraźnej pomocy różnym zagrożonym ośrodkom, można stworzyć plan działalności na dłuższą metę. Plan taki byłby podstawą do planowania robót w miastach i gminach, przy tym Fundusz Pracy winien z góry określić, jakie rodzaje robót może finansować i na co samorządy mogą liczyć. Dziś tego nie wiemy i to poważnie utrudnia postęp prac inwestycyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-58.13" who="#PFilipski">Według mego zdania Fundusz Pracy winien skoncentrować i skierować finanse na pewne zasadnicze inwestycje, mające na celu nie tylko zatrudnienie bezrobotnych, lecz również dające pewne konkretne osiągnięcia w zakresie np. zdrowia, komunikacji itd. Nasuwa mi się również uwaga, aby udzielana pomoc finansowa nie służyła tylko na rozpoczęcie robót. I jeszcze jedna mała uwaga. Dziwnym mi się wydaje, dlaczego Fundusz Pracy niechętnie finansuje budowę szkół. Przecież zagadnienie budowy szkół w Polsce należy do najistotniejszych i wszystkie czynniki winny współdziałać w postępie budowy gmachów szkolnych. Jestem zdania; że Fundusz Pracy, jako naprawdę pożyteczna instytucja, dając pomoc samorządom na szkolnictwo, dobrze spełni swe 'zadanie i dobrze zapisze się w historii szkolnictwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-58.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Wnuk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#PWnuk">Wysoka Izbo! Dzisiaj prawie tylko jeden głos padł ze strony wsi, szczególnie tej wsi, która jeśli chodzi o materiał człowieka, jest może najzdrowsza, albowiem nawet ta akcja, która tu była tak mocno podkreślaną przez ks. posła Grochowskiego, jeśli chodzi o. tę depopulację, to jeszcze na szczęście w wsi polskiej niewiele ma miejsca. Dlatego też chciałem zwrócić uwagę na akcję opieki społecznej, którą tak wygląda, jakby wieś nasza zupełnie nie wymagała najmniejszej opieki. Jeślibyśmy tak sięgnęli mocniej wzrokiem, jaka jest opieka właściwie czyniona na terenie wsi, to można powiedzieć, że z wyjątkiem małego udziału, który daje z tytułu swego obowiązku koniecznego samorząd, inne czynniki w tym wypadku nie odgrywają najmniejszej roli. A nasuwa nam się jedna wielka uwaga, że stoimy w przededniu przeobrażenia wsi i robimy wszelkie wysiłki, ażeby ten element wiejski, którego jest nadmiar, przeprowadzać do miast, żeby w ten sposób spolszczyć nasze miasta, żeby ten element Zdobywał wszystkie placówki, co jest nieodzowne w rozwoju naszego Państwa. I postawmy sobie pytanie: skoro wieś wychowuje się bez żadnej opieki, skoro wieś idzie tak, jakby szła temu 200 lat, to nie ma mowy o tym, ażeby ten problem w przyszłości w Państwie na terenie miasta należycie załatwić. W pierwszym rzędzie nasuwa mi się tu sama forma odżywiania tego elementu, bo skoro na zjeździe gospodarczym p. Minister Wierusz-Kowalski był łaskaw podkreślić dosyć dobitnie, że wieś spożywa mięsa na głowę 3 kg, gdy żołnierz aż 120 kg, jakaż jest to przykra dla nas obywateli Polaków wiadomość, że wieś na tak niskim poziomie prowadzi odżywianie. A nasuwa się uwaga, czy człowiek przy tak słabym odżywianiu istotnie jest zdolny do rozwiązywania tych ważnych problemów. A przy tym jeszcze ważniejsza rzecz ze względu na nasze przygotowania na wypadek wojny, gdy dzisiaj bierzemy za miarę, że tak mało produktów mamy do zbycia, a jednak konsumcją wewnętrzna nie zdolna tego pochłonąć,' więc w perspektywie rozstrzygania tego zagadnienia trzeba pamiętać o tym, że wieś nie dojada. Tak jak nie dojada mięsa, tak samo nie dojada i chleba, wprawdzie zboże się wywozi, mięso też, wiec niby jest nadmiar, ale gdyby istotnie wypadła wojna i gdybyśmy zamknęli swój rynek, to nasz wymiar, nasze obliczenia stałyby się ogromnie zawodnymi i nieścisłymi; a to dlatego, że w okresie pokoju ogromnie nie dojadamy.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#PWnuk">Zjawiskiem bardzo charakterystycznym na wsi jest także rozwiązywanie zagadnienia zdrowia. Z przykrością, ale jednak stwierdzić musze, że nie gdzie indziej, jak w centrum Państwa Polskiego w pow. chełmskim dziś jest jeszcze jakiś znachor Pałyga czy Paługa, nie wiem jak on się tam nazywa ten znachor, jeśli chodzi o praktykę, o rozwiązywanie tego problemu zdrowia człowieka, to więcej wykonywa ów znachor praktyki lekarskiej aniżeli 10 lekarzy. O czym to świadczy? O tym, że jeśli chodzi o dostęp do lekarza, to ze względu ha siłę materialną, jaką dysponuje wieś, nie ma mowy o tym, ażeby ona sobie mogła pozwolić na lekarza, natomiast znachor tymi ziołami czy innymi jakimiś smrodami leczy wieś. Ale czy dziś z punktu widzenia opieki społecznej nie są to rzeczy palące rumieńcem wstydu? Mam wrażenie, że czas by się nad tym zastanowić, ażeby z tymi metodami, które w ten sposób rozwiązują zagadnienie zdrowia na wsi, już nareszcie w jakiś sposób skończyć. Bo nie rozumiem takiej możliwości, by człowiek, nie mający przygotowania, mógł praktykę lekarską uprawiać.</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#PWnuk">Teraz jeśli chodzi o jedno jeszcze, mianowicie o sprawę, która poruszyłem na wstępie, o wykonywanie opieki przez samorząd terytorialny, tu z przykrością stwierdzić muszę, że chociaż mamy samorząd wojewódzki i samorząd powiatowy oraz gminny, to cały problem tej opieki dźwiga tylko ten ostatni. A teraz porównajmy, jak się przedstawiają siły finansowe samorządu gminnego. Otóż jeśli chodzi o powiat zamojski, to na 13 gmin 9 jest z niedoborem. I tak gmina Krasnobród ma 2.900 zł niedoboru, gmina Łabunie 13.000. gmina Nielisz 6.000, gmina Nowa Osada 4.000, gmina Radecznica 1.800, gmina Skierbieszów 3.000, gmina Suchowola 2.000, gmina Sułów 3.300, gmina Wysokie 2.500, razem ten niedobór wynosi 38.500 zł. Gdy się zważy, że gminy mają obowiązek przynajmniej minimalnego obsłużenia szkół, że maja obowiązek utrzymania mostów i dróg oraz obowiązek konserwacji i gdy z drugiej strony zwrócimy uwagę na niedobór, to gdzież można mówić o jakimś najmniejszym poziomie zabezpieczenia zdrowia człowieka?</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#PWnuk">Jak ta sprawa wygląda w fakcie realnym? Oto, jeśli chodzi o wykonanie opieki, to przychodzi ten biedak, prosi, ażeby w jakiś sposób przyjść mu z pomocą. Istotnie szuka się najrozmaitszych okoliczności, ażeby się go pozbyć dlatego, że gmina nie jest zdolna finansowo tego problemu rozwiązać. Dalej weźmy tych wszystkich rolników, którzy posiadają niżej 5 ha ziemi, przy takim zubożeniu, w jakim dzisiaj żyje wieś, nic dziwnego, że ci ludzie zupełnie unikają leczenia, jeszcze gorzej, aniżeli ci. którzy wcale ziemi nie mają, bo tym przy bardzo wielkim nacisku chorego, samorząd gminny przychodzi z pomocą, natomiast tak zwani małorolni, zupełnie sa tej pomocy rozbawieni. Śmiem twierdzić, że dzisiaj na wsi śmierć dziecka, o które właśnie wszyscy płaczemy i szukamy rozmaitych środków, ażeby w jakiś sposób ta nasza rozrodczość nie upadła, na wsi dla tych właśnie wszystkich braków elementarnych jest zupełnie spokojnie przez rodziców przyjmowana. Gorzej — jeżeli u gospodarza, który posiada, jak powiedziałem, mniej niż 5 ha ziemi, żona albo sam zachoruje, mając jedyną krowę nie sprzeda jej na leczenie, tylko powiada, że będzie umierał, bo jego sumieniu w ogóle sprzeciwiałoby się, żeby sprzedał ostatnią krowę, którą uważa za drugą matkę, lub ten kawałek ziemi, a tym samym uszczuplał zasoby pozostałej rodziny. To są rzeczy niezwykłe ważne.</u>
+ <u xml:id="u-60.4" who="#PWnuk">Do czego zmierzam? Zmierzam do tego, że jeżeli chodzi o opiekę na wsi, dotychczas mamy jedynego opiekuna — Ministra Rolnictwa, a chcielibyśmy też mieć — i Ministra Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-60.5" who="#PWnuk">Minister Opieki Społecznej istotnie ma wielkie zadania. Wiemy o tym choćby z tego, cośmy dzisiaj tu słyszeli ze sprawozdania i z przemówień, ale niemniej jednak muszę Ministerstwu Opieki Społecznej zwrócić uwagę na jedną rzecz, że w Państwie Polskim tego społeczeństwa wiejskiego jest z górą 70%. Od stanu zdrowia jego będzie zależała potęga naszego Państwa i dlatego wzrok nasz musi być skierowany nie tylko już nawet na p. Ministra Opieki Społecznej, ale na cały Rząd, ażeby raz nareszcie rozpocząć akcję przekształcenia człowieka, bo skoro my w Państwie Polskim nie rozpoczniemy od budowy samego człowieka, od jego zdrowia, od jego nastawienia, od jego myśli, to niewątpliwie nigdy celu, o który nam chodzi, nie osiągniemy. Dlatego też zwracam uwagę, że pod tym względem chciałbym, ażeby Pan Minister Opieki Społecznej zwrócił łaskawie oko, ażebyśmy mogli wspólnie ramię przy ramieniu dźwigać wieś do góry. Trudno, nie jesteśmy w stanie dzisiaj stworzyć takiego wielkiego przemysłu, ażeby w naszej wsi polskiej stworzyć jakieś fabryki przemysłowe. Rolnictwo na wsi pozostanie takim, jakim jest, tylko trzeba zmienić strukturę jego założenia, jego postępowania i jego rozwoju. Jeśli to uczynimy, niewątpliwie przyczynimy się do ogromnego podniesienia tego potencjału Państwa naszego.</u>
+ <u xml:id="u-60.6" who="#PWnuk">Chciałbym zwrócić przy tym uwagę, że jeśli chodzi o wieś, mimo tych wszystkich trudności, mimo tych wszystkich braków, którę wśród nas tkwią, chyba Wysoka Izba i Rząd dokładnie wie, że choć stękamy i jęczymy, niemniej jednak jesteśmy spokojni i trzeźwi i żadnych odruchów, żadnych gróźb nigdy nie wysuwamy, bo zdajemy sobie dokładnie sprawę, że wieś polska, skoro jest w takiej liczbie, mimo trudnych swoich warunków musi przetrwać, musi brać udział w budowie Państwa Polskiego, ażeby w przyszłości wziąć odpowiedzialność za jego losy, za jego rozwój, a wtedy dopiero i Państwo nasze będzie wierzyło, że się nie Zachwieje, że się nie załamie, mając tak mocnych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-60.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos mą p. Jabłoński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#PJablonski">Wysoka Izbo! Przy omawianiu budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej miałem zamiar zabrać głos w jednym tylko przedmiocie, a mianowicie miałem omówić kwestię bezrobocia, ale wobec takiej amputacji czasu przemówień zamiar pozostanie zamiarem, a będę się musiał ograniczyć do rzucenia tylko kilku fragmentów, kilku takich zasadniczych pytań, na które będę prosił, ażeby Pan Minister był łaskaw, może nie zaraz, ale kiedyś później odpowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#PJablonski">Wysoka Izbo! Wszyscy zdajemy sobie z tego sprawę po wysłuchaniu poprzednich przemówień, że zadania Ministerstwa Opieki Społecznej są nie współmiernie wielkie i stwierdzamy, że budżet naprawdę jest wobec tych zadań mikroskopijnie mały. A mnie się zdaje, że jednak coś jest nie w porządku, że to Ministerstwo Opieki Społecznej jest przeładowane takimi zadaniami, które naprawdę do tego Ministerstwa należeć nie powinny. Nasuwają się takie paradoksy życiowe, które po prostu trzeba rozpatrzeć, trzeba wniknąć w przyczynę ich istnienia, a zdaje mi się, że to przyczyni się w przyszłości do tego, ażeby Ministerstwo Opieki Społecznej odciążyć od tych rzeczy, które tam być nie powinny. Wymienię tu kilka takich paradoksów.</u>
+ <u xml:id="u-62.2" who="#PJablonski">Jeżeli mam mówić na temat bezrobocia w Polsce, to czy w Polsce naprawdę nie ma pracy? Przecież to pytanie zakrawa na ironię. Przecież w Polsce pracy nie tylko jest pod dostatkiem, ale jest jej nadmiar, a jednak nie pracujemy, a jednak Ministerstwo Opieki Społecznej musi się głowić, jak wyżywić przez zimę setki tysięcy istnień ludzkich, jak sobie dać radę z tym ogromnym ciężarem przeszło pół miliona bezrobotnych. Przecież to jest coś nie tak, jak być powinno, bo jeżeli ta praca jest, a wszyscy stwierdzamy, że jest, to ci ludzie powinni pracować, a nie być ciężarem Ministerstwa Opieki Społecznej:</u>
+ <u xml:id="u-62.3" who="#PJablonski">Wszyscy stwierdzamy, że wieś produkuje chleb, żywność i jakżeż się ogromnie cieszymy, że jakiś tam Anglik, czy ktoś inny, od nas te produkty żywnościowe zechce łaskawie kupić za bezcen, za to się jeszcze płaci premie wywozowe i na to się daje taryfy zniżkowe, ażeby wywozić polski cukier, polskie bekony, polski chleb gdzieś w świat. A my, którzy ten chleb produkujemy, głodujemy, nie dojadamy! Jakże to się dzieje? Przecież tu znów coś jest nie w porządku, bo najpierw ten, który wytwarza dobrą, powinien siebie samego obsłużyć, powinien się nasycić tym owocem swojej pracy, a dopiero to, co mu zbywa, oddać innym.</u>
+ <u xml:id="u-62.4" who="#PJablonski">Trzeci paradoks. Jakżeż my się strasznie cieszymy, jakżeż to statystyka chętnie wykazuje, że przyrost naturalny w Polsce jeszcze nie jest taki najgorszy. Wprawdzie był lepszy kiedyś, ale jeszcze zawsze co roku przybywa nam pół miliona ludzi. A z drugiej strony nie wiemy, co ż tymi ludźmi zrobić. Tych pół miliona ludzi jest ciężarem Ministerstwa Opieki Społecznej. Ministerstwo Opieki Społecznej musi się zatrudniać taką rzeczą, jak dożywianie dzieci, bo w dzisiejszych warunkach to dożywianie jest konieczne, ale powiadam, przecież coś znów jest nie tak, jak być powinno. I dlatego uważam, że problem ten, problem bezrobocia powinien być bardzo głęboko przemyślany i powinno się znaleźć środki, które by doprowadziły do całkowitego rozładowania bezrobocia w Polsce. Niewątpliwie jest to strasznie ciężka choroba społeczna, która całe społeczeństwo swoim ciężarem przygniata i paraliżuje często gęsto nasze najlepsze nawet poczynania. Dlatego uważam, że zadaniem Wysokiej Izby, najpilniejszym bodaj, jest rozwiązanie tej kwestii i szukanie środków, które mogą do tego doprowadzić. Gdyby nam się udało znaleźć rozwiązanie tego problemu, czyż wyobrażamy sobie, jaka by radość zapanowała przede wszystkim wśród tych 600.000 pariasów, wyrzuconych poza nawias normalnego życia, tych, którzy przymusowo są po prostu skazani na bezczynność! Czyż świat pracy nie odetchnąłby z ulgą, gdyby się dowiedział, że z rynku pracy zniknął ten wielki nadmiar, ta wielka podaż rąk i mózgów? Czyż nasza młodzież dorastająca nie cieszyłaby się, że przecież wie, dlaczego rośnie, dlaczego się uczy, że nie jest tym towarem eksportowym, który będzie musiał pójść na tułaczkę, na obczyznę, ażeby tam obcym się wysługiwać, że nie będzie trzeba chodzić od drzwi do drzwi i skamleć o jakąś pracę, że nie będzie trzeba używać najrozmaitszych protekcji, poniżających godność człowieka, ażeby uzyskać jakąś posadę. Młodzież ta będzie świadoma tego, że rośnie dla wykonania tej pracy dla Polski — tej pracy, która już na nią czeka. A przecież tej pracy tak dużo jest w Polsce do wykonania!</u>
+ <u xml:id="u-62.5" who="#PJablonski">Otóż jeżeli stwierdzamy, że pracy w Polsce jest pod dostatkiem, jeżeli stwierdzamy, że jest materiał, z którego ta praca może być wykonana — a ten materiał jest, Polska jest samowystarczalna pod tym względem, bo nie potrzebujemy z zagranicy nic przywozić, możemy z własnego materiału budować szkoły, szpitale, pałace, szosy-autostrady, wagony, parowozy, to wszystko możemy budować z własnych krajowych materiałów — i mamy setki tysięcy żywych ludzi, którzy swą się do pracy, którzy nie chcą jałmużny, jak tu jeden z przedmówców powiedział, którzy chcą uczciwie na kawałek chleba zapracować — to naprawdę dziwić się należy, że to bezrobocie w Polsce w ogóle istnieje.</u>
+ <u xml:id="u-62.6" who="#PJablonski">Wprawdzie nie dalej jak przedwczoraj p. Wicepremier Kwiatkowski na posiedzeniu komisji przy omawianiu 15-letniego planu inwestycyjnego powiedział, że więcej już się zrobić na razie nie da, że to, co jest zaprojektowane, to jest maksymum wysiłku. Może tak i jest, ale śmiem zaryzykować twierdzenie, że przyczyna leży gdzie indziej. Komu może na tym zależeć, ażeby w Polsce istniało bezrobocie? Nam Polakom na pewno nie. Więc wszyscy, jak jesteśmy, życzylibyśmy sobie, ażeby ono przestało istnieć. Życzylibyśmy sobie, ażebyśmy mogli pracować dla Polski, ażebyśmy mogli wszystkie siły zaprząc do tej pracy nad budową naszego wielkiego, pięknego polskiego domu. Mam wrażenie, że gdyby kapitał, który pracuje w Polsce, był w polskich rękach, to prawdopodobnie p. Wicepremier i Minister Skarbu nie miałby tyle trudności ze zdobyciem środków na uruchomienie różnych wielkich prac.</u>
+ <u xml:id="u-62.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-62.8" who="#PJablonski">Ale ponieważ ten kapitał, jak wiemy skądinąd, w przeważnej części, bodajże w osiemdziesięciu kilku procentach znajduje się w ręku obcym, w ręku wrogów naszych, w ręku żydowskim, dlatego są te trudności, bo temu kapitałowi w Polsce dobrze i on jest zadowolony, że jest to bezrobocie. Bo jak jakiś nędzarz nie chce za 2 zł pracować, jeśli się zbuntuje, to dziesięciu innych gorszych nędzarzy za 1 zł będzie pracować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#WicemarszalekMudryj">Panie Pośle, ma Pan jeszcze tylko minutę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#PJablonski">Wiem, Panie Marszałku, i odchodzę z tej trybuny. Trzeba będzie innej drogi szukać, ażeby tak ważne problemy oświetlić, jeżeli ich tu z tej trybuny oświetlić nie można.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#WicemarszalekMudryj">P. Kwapisiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#PKwapisiewicz">Wysoki Sejmie! Inspektor Pracy — kiedy wymawiam kiedykolwiek te dwa słowa, to zawsze ogarnia mię uczucie jakiegoś zaniepokojenia, wprost ogarnia mię uczucie jakiejś niższości wobec ogromu wymagań, jakie się stawia inspektorowi pracy i w dziedzinie wiedzy i w dziedzinie obowiązków. Ma to być według tych wymagań człowiek uniwersalny, ma to być człowiek genialny, o fenomenalnych wprost zdolnościach Bo czegóż się od niego nie wymaga? Według sprawozdania wymaga się od niego wiedzy technicznej w dziedzinie bezpieczeństwa pracy, w dziedzinie higieny pracy, wiedzy lekarskiej, w zakresie ogólnych zagadnień — wiedzy prawniczej, w zakresie rozjemstwa — wiedzy społeczno-ekonomicznej, powinien poza tym posiadać specjalne cechy charakteru, takt i rozsądek życiowy. Czy to nie za dużo jak na jednego człowieka?</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#komentarz">(Głos: Od każdego człowieka się tego wymaga. Inny głos: Ód każdego przedsiębiorcy.)</u>
+ <u xml:id="u-66.2" who="#PKwapisiewicz">Otóż jest nie do pomyślenia, ażeby jeden człowiek był zarazem i sędzią, i ekonomistą, i socjologiem, i rozjemcą, i wychowawcą.</u>
+ <u xml:id="u-66.3" who="#komentarz">(Głos: I żonatym. Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-66.4" who="#PKwapisiewicz">Czego inspektor pracy nie robi? Właściwie robi bardzo dużo rzeczy. P. referent poświęcił zagadnieniom inspekcji pracy tak dużo miejsca i czasu w sprawozdaniu i przytoczył tyle materiału statystycznego, że wypada sięgnąć do tej skarbnicy rzeczy ciekawych. Otóż inspektor pracy wizytuje zakłady pracy, wydaje opinie, dotyczące otwarcia czy przebudowy zakładów pracy, wymierza kary za przekroczenia w zakładach, reguluje zatargi zbiorowe i indywidualne, sądzi sprawy w komisjach rozjemczych rolnych, rejestruje wypadki nieszczęśliwe i bada ich przyczyny, prowadzi konferencje protokołowane, sprawy rejestracji związków zawodowych i t. d. A ile tych wszystkich czynności on wykonywa, to widać dokładnie ze statystyki. Czy wobec tych obowiązków a małej ilości personelu pomocniczego i kancelaryjnego inspektor pracy jest zdolny spełniać należycie swe obowiązki? Za granicą zaledwie — ⅓ część tych zagadnień należy do kompetencji inspektora pracy.</u>
+ <u xml:id="u-66.5" who="#PKwapisiewicz">Ustawodawstwo ochronne ma wtedy swe znaczenie, gdy zarówno przedsiębiorca jak i robotnik jest przeświadczony o tym, że nadzór nad przepisami pracy jest wykonywany należycie i skutecznie. Jak się inspektora pracy prawie w zakładzie nie widzi, a odwiedza on zakład pracy z powodu jakiegoś wypadku albo też specjalnie przez związki zawezwany, to się pomija ustawę o czasie pracy, przepisy o bezpieczeństwie pracy, o higienie, którę wymagają w zakładach w naszych warunkach pieczy specjalnej. Tu znów musimy sięgnąć do statystyki. Otóż ilu mamy inspektorów? 12 okręgowych, 66 obwodowych, 69 podinspektorów, 9 asystentów inspekcyjnych. A ile zakładów pracy do wizytowania? Statystyka podana w sprawozdaniu dokładnie tę rzecz ilustruje. Podkreślę tylko, że aby inspektor pracy mógł skutecznie wizytować zakłady, wypadałoby, ażeby wizytował 33 zakłady dzienne.</u>
+ <u xml:id="u-66.6" who="#PKwapisiewicz">Następnie w tym sprawozdaniu jest powiedziane, że w rejestrach inspekcji pracy są zanotowane wyłącznie większe zakłady przemysłowe w ilości 35.457 i te zakłady nie mogą być wszystkie zwizytowane. Z zakładów przemysłowych zarejestrowanych zwizytowano tylko 37,6%. Toteż nic dziwnego, że akcja karno-administracyjna za przekroczenia ciągle wzrasta — mianowicie w 1937 r. było spraw karno-administracyjnych 23.577 — ilość wypadków również wzrasta, mianowicie w 1937 r. nieszczęśliwych wypadków było 56.333. Również jest rzeczą znaną, że inspektor pracy wizytuje zakłady w miarę interwencji związków i zameldowań indywidualnych o nadużyciach na tle ustaw ochronnych i z powodu wypadków oraz w miarę tego, jak ma czas po wykonaniu innych czynności swego zawodu. Robotnicy z powodu tego braku ściślejszego kontaktu zakładu z inspektoratem pracy często sami są w zmowie z pracodawcą i przekraczają ustawę, albo też o nadużyciach nie meldują. Dla ilustracji przytoczę wypadek z mojego terenu: kiedy zameldowano o nocnej pracy w fabryce, inspektor pracy z odpowiednią asystą dobijał s|ę bezskutecznie do fabryki, a kiedy mu otwarto, robotników już nie było. Uciekli. Melduje się zwykle o nadużyciach dopiero po zwolnieniu z pracy, kiedy sprawa jest już zarówno trudna do sprawdzenia jak i przedawniona. Za dużo inspektor pracy sądzi, mam tu na myśli sprawy rozjemcze rolne. Nieraz po kilka dni z rzędu trwają te czynności. W tym czasie, jeśli się zdarzy wypadek strajku, inspektor przybyć natychmiast nie może. Przybywa policja, przybywa starosta. Zanim inspektor przyjedzie, już wytwarza się takie zaognienie, że jego likwidacja później jest bardzo utrudniona. Toteż często w takich wypadkach inspektor pracy staje bezradnie i nie wie, cży nadal interweniować, czy pozostawić wypadki swemu losowi.</u>
+ <u xml:id="u-66.7" who="#PKwapisiewicz">Za dużo również jest statystyki, że dużo wykazów, rejestrów rozmaitego rodzaju. Tak samo za dużo zabierają czasu czynności w sprawach, które powinny być przedmiotem sądów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-66.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-66.9" who="#PKwapisiewicz">Tymczasem zasadnicza rzecz w inspekcji pracy to sprawa bezpieczeństwa i ochrony pracy oraz rozjemstwo w zatargach. Sprawa rozjemstwa to bardzo ważna dziedzina. Warunki gospodarcze i społeczne coraz bardziej się komplikują. Wielka podaż rąk do pracy wytwarza możliwości wyzysku ze strony pracodawców i reakcji robotników. Stąd ciągle wzrastająca sposobność do konfliktów i konieczność ich łagodzenia.</u>
+ <u xml:id="u-66.10" who="#PKwapisiewicz">Wskutek niedostatecznego nadzoru w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i higieny wychodzi corocznie dużo inwalidów pracy. Ochrona powinna być przeprowadzana w pracy i poza pracą.</u>
+ <u xml:id="u-66.11" who="#PKwapisiewicz">Funkcja pośrednictwa w zawieraniu układów zbiorowych to rzecz niezmiernie uciążliwa, wymagająca wiele czasu i energii. Czy nie dało by się tego wieliminować z obowiązków inspektorów przez uchwalenie ustawy, o rozjemstwie przymusowym i powołaniu specjalnych komisyj, którę by te sprawy załatwiały? Tym komisjom należało by powierzyć rejestr układów zbiorowych.</u>
+ <u xml:id="u-66.12" who="#PKwapisiewicz">Niezmiernie trudna jest sprawa taktu osobistego inspektorów, aby utrzymać autorytet i opinie bezstronności w załatwianiu spraw. Niewyrobiony inspektor opiera się w wielu wypadkach na związkach zawodowych i na prowodyrach. przez co zatraca zaufanie jako opiekun państwowy, schodzi do roli pośrednika miedzy przywódcą zawodowym a pracodawca. Tak samo jest rzeczą niebezpieczną trzymanie się pracodawców. Jest rzeczą niedopuszczalną, ażeby inspektor pracy podczas swych czynności urzędowych przyjmował gościnę u pracodawcy, co wprowadza w podejrzenie lego bezstronność. Okresowi inspektorzy powinni być bardziej odbiurokratycznieni, wiecęj powinni wykazywać w swojej działalności samodzielności i bardziej nadawać kierunek pracy, czyli przejść do roli więcej kierowniczej i więcej samodzielnej wobec centrali.</u>
+ <u xml:id="u-66.13" who="#PKwapisiewicz">Za mało jest sił kancelaryjnych przy dzisiejszym zbiurokratyzowaniu pracy inspektoratów, co odbija się również na skuteczności pracy.</u>
+ <u xml:id="u-66.14" who="#PKwapisiewicz">Jedynym z zagadnień, które utrudnia prace, jest również niska płaca inspektorów. Biorą oni 260—600 zł miesięcznie. Oczywiście przy tego rodzaju wymaganiach, jakie się im stawia, są to płace zbyt niskie, i dlatego siły lepsze uciekają.</u>
+ <u xml:id="u-66.15" who="#PKwapisiewicz">Wysoki Sejmie! Rola i znaczenie inspektora pracy w naszym życiu społecznym, państwowym i gospodarczym jest ogromna. Jest to organ powołany przez Państwo do regulowania stosunków w walce między człowiekiem, który ma tylko pracę, a tym, który pracę wynajmuje. Powołany jest do czuwania nad łagodzeniem nierówności w podziale dochodu społecznego, do obrony człowieka, jego życia, zdrowia, jest regulatorem ładu i spokoju społecznego. Obracając się w sferze zagadnień, dotyczących podziału dochodu społecznego, jest instytucją o nieprzewidzianym na przyszłość znaczeniu i rozwoju. Rozwinęła się ta instytucja u nas z dawnych instytucyj inspekcyj fabrycznych i przemysłowych, jest instytucją postępu, zgodną w swych założeniach z dorobkiem Międzynarodowej Konferencji Pracy. Możemy się nią szczycić, ale samo istnienie instytucji i jej funkcjonowanie to nie są rzeczy identyczne. Niedomagania i przerosty należy usunąć, inspektoraty odciążyć, sprowadzić je do właściwego im zadania. I tu wyłaniają się wśród świata pracy i pośród pracodawców również różne koncepcje. Pomijając koncepcję rad zakładowych, wyłania się koncepcja powrotu do inspektoratów fabrycznych i do inspektoratów przemysłowych obok dotychczasowych inspektoratów pracy, które by działając obok siebie podzieliły się funkcjami dzisiejszego inspektora pracy. Uważam, że ta koncepcja dzisiaj nie jest realna. Należało by pójść drogą dotychczasową, usunąwszy uprzednio niedomagania i przerosty. Należy przeto przede wszystkim skasować ingerencję inspektorów w dziedzinę spraw, dotyczących zatrzymania zarobków, bezpieczeństwa pracy, przekraczania ustaw o czasie pracy, urlopach, bo te sprawy pochłaniają wiele czasu, i oddać je całkowicie rozstrzygnięciu sądów pracy. Również sądom tym należy oddać sprawy komisyj rolnych, które rozstrzygają spory o umowę pracy. Sprawę rozjemstwa i umów zbiorowych powierzyć należy komisjom specjalnym. Ilość sądów pracy należy powiększyć, jak również zwiększyć ich sprawność i szybkość załatwiania, bo właśnie te rzeczy są przyczyną, dla której idzie się do inspektora pracy w sprawach, dotyczących sądownictwa pracy, a nie do sądu pracy.</u>
+ <u xml:id="u-66.16" who="#PKwapisiewicz">Poza tym należy powiększyć ilość etatów i obwodów inspekcji, ilość personelu kancelaryjnego, podwyższyć płace inspektorskie, powiększyć ilość fachowców-specjalistów od kontrolowania gałęzi pracy, gdzie wymagana jest duża wiedza techniczna, zwiększyć liczbę lekarzy. Jest ich wszystkiego 4 przewidzianych, a tymczasem wielki problem higieny pracy, o czym już koledzy moi mówili, wymaga należytej ich ilości. W dzisiejszym stanie rzeczy jest ich za dużo na to, aby powiedzieć, że ich w ogóle nie ma, ale za mało, aby mogli zagadnienie rozwiązać nawet w zakresie minimalnym.</u>
+ <u xml:id="u-66.17" who="#PKwapisiewicz">Za mało również jest inspektorów pracy do spraw młodocianych i kobiet, a w szczególności młodocianych w warsztatach rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-66.18" who="#PKwapisiewicz">Widzimy te bolączki i usunięcie ich leży w interesie nas wszystkich, a również w interesie należytego prosperowania instytucji inspektoratu pracy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Szymanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#PSzymanowski">Wysoki Sejmie! Na Komisji Budżetowej w debacie nad budżetem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej poruszyłem szereg niedomagań w zdrojowisku Szczawnicy. Mówiłem, że Szczawnica dotychczas nie ma wodociągów i kanalizacji, że drogi są niewłaściwe, że nie mają dotąd gładkiej nawierzchni, że chodniki są niewłaściwe, że do większość pensjonatów wcale nie ma chodników i kuracjusze muszą odbywać peregrynacje do źródeł w deszcz po błotnistych ścieżkach, że nie wszystkie zdroje są jeszcze uporządkowane, że pawilony przy niektórych zdrojach są brudne, że nie ma krytych galerii szczególnie przy zdrojach bardziej uczęszczanych, skutkiem czego kolejki kuracjuszy mokną pod deszczem bez żadnego przykrycia. Wreszcie poruszyłem niemożliwy stan drogi spacerowej w Pieninach nad Dunajcem. Powiedziałem, że droga ta po powodzi w 1934 r. dotychczas nie została zremontowana, że stan drogi tej jest skandaliczny i uderza w prestiż Państwa. Nic z tego, co powiedziałem na komisji, nie cofam. Przy tym jednak zastrzegam się, że podnosząc sprawę stanu zdrojowiska, zarówno na komisji, jak i teraz na plenum, nie miałem bynajmniej zamiaru atakować kogokolwiek. Wiem, że w Szczawnicy gra rolę szereg czynników: i właściciel, i organa administracji państwowej, i komisja zdrojowa, i samorząd. Moim obowiązkiem, jako posła i długoletniego kuracjusza Szczawnicy, było podnieść wszystkie braki, jakie to bardzo wartościowe zdrojowisko jednak ma. Podniosłem, je w parlamencie wobec Wysokiego Rządu, a rzeczą p. Ministra jest osądzić, który z tych czynników na jakim odcinku zawinił i wyciągnąć konsekwencje po to, żeby pracę tych czynników usprawnić.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#PSzymanowski">Jednakże okazało się, że poruszenie sprawy Szczawnicy było dotknięciem newralgicznego punktu. Bo oto otrzymałem szereg korespondencji w tej sprawie od różnych osób prywatnych, od organizacyj i. stowarzyszeń, od samorządu miejscowego, od związku lekarzy, kupców itd., i nie tylko z samej Szczawnicy, ale również z Poznania i spod Warszawy. We wszystkich listach i depeszach podnoszono, że rzeczywiście braki, o których mówiłem, są i wyrażono nadzieję, że może wreszcie będą one usunięte. Z drugiej strony w prasie ukazał się szereg artykułów, podnoszących, że w Szczawnicy dokonano w ostatnich latach szeregu poważnych inwestycyj. Prawda, dokonano w ostatnich latach bardzo poważnych inwestycyj, bo wybudowano nowoczesne wspaniałe inhalatorium i wybudowano nowe łazienki. Ale twierdzę, że są to inwestycje przede wszystkim obliczone na rentowność. Zdrojowiska zaś jako takie, zdrojowisko jako instytucja użyteczności publicznej, nie może być traktowane jako nie wyczerpane źródło dochodów. Jeżeli chodzi, powiedzmy, o inhalatorium, to twierdzę, ze ceny za inhalacje są najdroższe w Polsce, bo na przykład normalna cena za inhalację solankową wynosi 2.50 zł, gdy w Inowrocławiu, w Ciechocinku, w Rabce ceny te wahają się od zł 1.30 do zł 1.50.</u>
+ <u xml:id="u-68.2" who="#PSzymanowski">Jednakże najważniejszą sprawą, którą dzisiaj chciałem poruszyć, jest sprawa eksploatacji wód szczawnickich. Wody szczawnickie podług świadectwa wybitnych fachowców w tej dziedzinie są najbardziej wartościowe spośród wszystkich wód leczniczych polskich. Eksploatacja polega nie tylko na tym, że chorzy piją ją w Szczawnicy, ale wody te wysyłane są we flaszkach na obszar całego Państwa. I otóż okazuje się, że w ostatnich latach cena na wody szczawnickie znacznie wzrosła. Przyczyną tego jest to, że eksploatacja wód została wydzierżawiona przez właściciela Towarzystwu Balneologicznemu w Krakowie. Towarzystwo, prawdopodobnie nie będąc w stanie samo eksploatować, przyjęło wspólnika, który jest właściwym dzierżawcą. Jest to niejaki pan Kandel, nota bene nie posiadający obywatelstwa polskiego, będący według moich informacji obywatelem rumuńskim, który jeszcze do jesieni Ubiegłego roku mieszkał poza granicami Państwa. I od chwili, kiedy p. Kandel wstąpił do współki jako współdzierżawca eksploatacji wód, cena hurtowa na flaszce wody podskoczyła z zł 1,10 na zł 1,48. Skutkiem tego wody szczawnickie w detalu są drogie i szereg lekarzy mówił mi, że mimo skuteczności tych wód nie zapisują ich dlatego, że chorzy nie mogą takiej ceny płacić.</u>
+ <u xml:id="u-68.3" who="#PSzymanowski">Otóż tutaj mam prośbę do Pana Ministra, by zechciał łaskawie wejrzeć w to, bo przecież wody lecznicze są lekiem i skoro niedawno została zastosowana zniżka 15% do wszystkich leków, sądzę, że w sprawę cen na wody szczawnickie również należy wejrzeć i spowodować obniżkę ich tym bardziej, że eksploatacja znajduje się; jak to wykazałem, w rękach zupełnie niepowołanych.</u>
+ <u xml:id="u-68.4" who="#PSzymanowski">Następną i najważniejszą sprawą jest zagadnienie samych źródeł w Szczawnicy. Szczawnica jest zdrojowiskiem, cała jej wartość polega na wartości wody w źródłach. Otóż podług posiadanych przeze mnie informacji źródła zaczynają zanikać. Jasną rzecz, że mogą zanikać, jeżeli się spodziewać tylko tego, że źródła same ciągle w nieskończoność będą dawały tę wodę życiodajną, jeżeli będzie się tę wodę eksploatowało, nie czyniąc żadnych nakładów. Na terenie całego szczawnickiego zagłębia źródlanego nie prowadzi się wierceń poszukiwawczych. A jeżeli prowadzi się, to albo niewłaściwie, albo w stopniu niedostatecznym. Otóż uważam, że należy zaprzestać tej gospodarki, która polega tylko na wypompowywaniu wody. Należy szukać tej wody w sposób wskazywany przez naukę. A zagłębie szczawnickie jest bardzo bogate. I tu jest druga moja prośba do Pana Ministra, żeby był łaskaw poszukać środków na to, ażeby właściciela Szczawnicy skłonić do prowadzenia wierceń poszukiwawczych. Jeżeliby właściciel nie chciał tego zrobić, należało by poddać rewizji nadanie górnicze.</u>
+ <u xml:id="u-68.5" who="#PSzymanowski">Wysoka Izbo! Szczawnica pod względem swych wartości leczniczych stanowi unikat w Polsce, a bodaj i w całej Europie. Jest to najbardziej wartościowy klejnot w koronie uzdrowisk polskich. Klejnot ten niestety jest jeszcze w stanie półsurowym, nieoszlifowany i należycie nie oprawiony. Nie wątpię, że jeżeli Szczawnicę podciągnąć do właściwego poziomu, to. zajaśnieje ona nie tylko na cały kraj, ale i daleko poza granice kraju swoimi rzeczywiście wielkimi wartościami leczniczymi.</u>
+ <u xml:id="u-68.6" who="#PSzymanowski">Apeluję, do Pana Ministra, żeby zechciał wziąć Szczawnicę pod swoją specjalną ópiekę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Tomas.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#PTomas">Wysoki Sejmie! Szereg problemów i zagadnień, dotyczących budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, został już szeroko przez p. Ministra Opieki Społecznej omówiony, jak również przez p. referenta oraz moich przedmówców. Przy tym zaznaczę, że pragnę się. zastosować do wezwania p. Marszałka, żeby jak najkrócej mówić.</u>
+ <u xml:id="u-70.1" who="#PTomas">Śląsk jako rynek pracy — to górnictwo i ciężki przemysł. Stwierdzam, że robotnik śląski za czasów zaborczych, odcięty od Ojczyzny przez 700 lat, czuł się zawsze Polakiem. Śląsk mimo trudnych warunków politycznych i choć posiadał mały procent inteligencji polskiej, walczyło lepsze jutro. Przemysł nie był w rękach polskich, był przemysłem niemiecko-żydowskim. Robotnik śląski i świat pracy był szykanowany za wyznawanie idei polskości, dowodem tych szykan jest to, że musiał swój warsztat pracy opuszczać, wychodząc na emigrację na zachód. Mimo wszystko stał nieugięty na swoim stanowisku przy sztandarze polskości, czego dowodem jest jego udział w różnych stowarzyszeniach i związkach, jak Związek Elzów, POW, świadczy o tym plebiscyt, krwawe powstania śląskie i udział w armii polskiej w wojnie bolszewickiej.</u>
+ <u xml:id="u-70.2" who="#PTomas">Obecnie przemysł górniczy i hutniczy również nie jest całkowicie w rękach polskich, ale kapitału zagranicznego. Wprawdzie na stanowiskach naczelnych są dyrektorowie Polacy, ale muszą się oni podporządkować zleceniom rad naczelnych towarzystw przemysłowych, które są zagraniczne.</u>
+ <u xml:id="u-70.3" who="#PTomas">Wydajność pracy robotnika polskiego jest największa, świadczy o tyro statystyka, jednak przemysł twierdzi, że przyjęcie robotników do, warsztatów pracy jest niemożliwe. Stwierdzam z tego miejsca, że jest to tylko zła wola, gdyż jeżeli jest miejsce na przyjęcie urzędników, to musi się również znaleźć miejsce i na przyjęcie robotników, jeżeli procentowo to obliczyć, to będę zadowolony, Jeżeli jedna i druga strona będzie na równi traktowana.</u>
+ <u xml:id="u-70.4" who="#PTomas">Świat pracy zawsze wiernie stał i stoi przy sztandarze Rzeczypospolitej Polskiej i na wszystkich odcinkach Śląsk przoduje. Mimo to świat pracy jest krzywdzony przez ciężki przemysł. Przemysł ten tworzą firmy, które krzywdzą robotnika na polu ubezpieczeniowym. Robotnicy są przyjmowani tylko do trzech dni, a po trzech dniach zwalniani i nie mają prawa do ubezpieczenia. Stąd jest wielka krzywda dla świata pracy. Wobec tego wnoszę w imieniu świata pracy, żeby p. Minister raczył zwrócić na to uwagę, że jeżeli ciężki przemysł odstępuje pewne prace firmom prywatnym, żeby te firmy ubezpieczały wszystkich robotników na równi z ciężkim przemysłem. Świat pracy jest pokrzywdzony, gdyż w ten sposób nie jest zatrudniany w granicach swego Państwa i jest skazany na wędrówkę. Mimo to wiernie stoi przy sztandarze Rzeczypospolitej. Kryzys, który dotknął cały świat, dotknął również i nasze Państwo. Wobec tego proszę Pana Ministra, aby w miarę możliwości znalazł rynek pracy, by synowie tej prastarej dzielnicy znaleźli miejsce tu, a nie byli skazani na wędrówkę do Niemiec. Niemcy bowiem wymagają odpowiednich deklaracji, iż będą lojalni. Robotnicy, zmuszeni do podpisywania takich deklaracji, wynaradawiają się i później po powrocie wprowadzają w nasze granice niezadowolenie. Wreszcie prosiłbym Pana Ministra, o ile rąk pracy jest za wiele. by ludzie szli na inne tereny za zgodą władz naszych, by władze nasze miały możność wejrzenia w tę sprawę, by wśród robotników nie szerzył się rozkład.</u>
+ <u xml:id="u-70.5" who="#PTomas">Zgłaszam ten apel w imieniu świata pracy oraz w imieniu ludności śląskiej i proszę, ażeby ta rzecz była uwzględniona i ażeby nie dopuszczano do takiego rozkładu, jak dziś istnieje w dzielnicy śląskiej. Również proszę o przestrzeganie ustawy przeciwalkoholowej, oraz ażeby alkohol nie był sprzedawany dzieciom w myśl projektu wniesionego przez księdza Padacza.</u>
+ <u xml:id="u-70.6" who="#PTomas">Dla dobra bezrobotnych proszę Pana Ministra o znalezienie sposobów, aby w miarę możności znaleźli oni pracę w granicach Rzeczypospolitej polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-70.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Dobkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#PDobkowski">Wysoka Izbo! Panie Ministrze! Tak wszyscy są zmęczeni, czas jest tak późny, że to wszystko, co bym chciał powiedzieć jako dowody, może należało by przenieść gdzie indziej, a chciałbym tylko może samą sprawę zasadniczą w krótkich słowach przedstawić, tym bardziej że kierowana jest nie tyle może już do Państwa, zmęczonych obecnością na obradach, ile do p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-72.1" who="#PDobkowski">Otóż obchodzi mię przede wszystkim sprawa chałupnictwa wiejskiego. P. Minister był już łaskaw w swoim oświadczeniu o tym powiedzieć, zachodzi, jednak pewna obawa, że ustawodawstwo, które tu jest zapowiedziane, może pójść nie w tym kierunku, w jakim chciałoby chałupnictwo wiejskie, aby ono poszło. Mianowicie rozróżnia się dzisiaj chałupnictwo miejskie i wiejskie. W jakich warunkach ono żyje, jakimi wegetacyjnymi po prostu budżetami ono gospodarzy, tego nie potrzeba oczywiście długo wyjaśniać. Dość powiedzieć, że chałupnik zarobić potrafi 50 gr. dziennie, np. tak zarabia hafciarka gdzieś w kosowskim powiecie, a 2 zł zarabia rodzina cała gdzieś tam w biłgorajskim, wykonując swój przemysł domowy. Otóż sprawa jest istotnie bardzo ciężka, interesująca wieś przede wszystkim, gdyż chałupnictwo wiejskie jest uzupełnieniem małorolnych gospodarstw, których w Polsce, jak wiemy, jest ponad 60% ogólnej ilości gospodarstw. Otóż drobny rolnik uzupełnia swój budżet w ten sposób, że wykonuje czy to w zakresie bawełnictwa, czy wyrobów dzianych, czy w zakresie metalowym, drewnianym czy w innym różne przedmioty i to potem idzie na rynek wewnętrzny lub na rynki eksportowe. Gdyby był czas, przedstawiłbym szereg cyfr niesłychanie ciekawych. Ograniczę się do kilku charakterystycznych.</u>
+ <u xml:id="u-72.2" who="#PDobkowski">Proszę Państwa, nasze chałupnictwo wiejskie w r. 1937 potrafiło eksportować swych wyrobów za 16,5 miliona zł. Jest to olbrzymia suma, jak na to niezorganizowane zupełnie chałupnictwo, które pracuje do dziś bez odpowiedniej ochrony prawnej, bez odpowiednich zrzeszeń i urządzeń, które by popierały zbyt odpowiednio zorganizowany. Zdany jest chałupnik sam na siebie i wobec tego ta pauperyzacja jego jest tak daleko idąca, gdyż jest wyzyskiwany najczęściej przez drobnego handełesa, który pośredniczy między konsumentem a tym chałupnikiem i po prostu niemal wydziedzicza chałupnika z tego, co on w ciężkim trudzie na wsi w warunkach prymitywnych i ciężkich zarobi. Otóż powstaje teraz koncepcja, żeby to chałupnictwo otoczyć odpowiednio prawem. W innych państwach ta rzecz jest uregulowana już dawno. Poczynając od początku wieku XIX te rzeczy regulują się i we Francji i w Anglii, gdzie najwcześniej to było załatwione, i w Niemczech, które w ustawie swojej z r. 1934 tak daleko się posunęły, że zaznaczyły w § 1, iż chałupnictwo wiejskie ma być otoczone specjalną troskliwością Państwa — to jest wyraźnie podkreślone. To jest właśnie ten akt sprawiedliwości wobec ludzi, którzy są cierpliwi i w warunkach bardzo trudnych jednak cicho pracują i najmniej się buntują, bo jeżeli z robotnikami zawodowymi Państwo ma bardzo wiele kłopotu, o czym słyszeliśmy dzisiaj, to z chałupnikiem, nie rzemieślnikiem Państwo żadnego kłopotu nie ma, bo on musi być samowystarczalny. Otóż należy mu się już po prostu nagroda za to i dlatego też odważyłem się o tak późnej porze tę sprawę poruszyć.</u>
+ <u xml:id="u-72.3" who="#PDobkowski">Chodzi jeszcze o jedno. Chałupnictwo wiejskie jest uzupełnieniem gospodarstwa wiejskiego. Wynika to z jego naturalnych potrzeb, z materiałów, jakie produkuje wieś. Dlatego też po winno ono być ściśle związane z gospodarstwem wiejskim. Otóż są czynniki, które wołałyby chałupnictwo wiejskie złączyć z izbami rzemieślniczymi i nadać im pewien charakter jakby rzemieślniczy, przeciw czemu chałupnictwo wiejskie chce się bronić, gdyż chciałoby zachować niezależne zupełnie stanowisko i podlegać raczej organizacjom rolniczym, które głębiej się wczuwają w potrzebę małego rolnika, aniżeli ci, którzy z rzemiosłem mają do czynienia.</u>
+ <u xml:id="u-72.4" who="#PDobkowski">Tenor mojego całego przemówienia właśnie idzie w tym kierunku, ażeby p. Minister w tej proponowanej ustawie uwzględnić raczył ten element wydzielenia osobno chałupnictwa wiejskiego, osobno chałupnictwa miejskiego. Uważam, że nie jest to może rzecz nadzwyczajnej wagi, o ile chodzi o sprawy ogólnopaństwowe, jeżeli chodzi jednak o miliony ludzi z tego żyjących, jest to sprawa paląca. Więc chodzi przede wszystkim o ustawę oddzielnie traktującą te dwie rzeczy. Jeżeliby oczywiście to wymagało specjalnych uzasadnień, to należało by to uczynić materiałem, który dzisiaj jest już bardzo-szeroko opracowany. Ja bym Państwa już nie chciał nużyć, zaś p. Ministrowi ta sprawa jest bardzo dobrze znana, bo wiem, że się bardzo tym interesuje, czego najlepszym dowodem jest dział Funduszu Pracy, gdzie przewidziano 1.000.000 zł na obdzielanie chałupnictwa wiejskiego, 300.000 na popieranie przemysłu ludowego i 300.000 na kasy bezprocentowe. Te ostatnie 300.000 to pięta Achillesa. Chodzi o to, by chałupnictwo mogło z tego skorzystać. To jest jeszcze jeden apel do Pana Ministra, by przy podziale tego funduszu można było zaopatrzyć kasy bezprocentowe z tym jednak zaznaczeniem, żeby te kasy specjalnie, a szczególnie na niektórych terenach, gdzie chałupnictwo jest szeroko rozwinięte, okazały swój przychylny stosunek w udzielaniu pożyczek chałupnictwu. To właśnie sympatyczne ustosunkowanie się p. Ministra napawa mnie nadzieją, że jeżeli znalazło się już w budżecie państwowym 1.300.000 zł na pewno, a bodajże 1.600.000 zł ewentualnie, bo są możliwości wykorzystania tej sumy w tym kierunku, to mam nadzieję, że i nadal chałupnictwo wiejskie znajdzie w p. Ministrze rzecznika najgłębiej rozumiejącego tę część społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-72.5" who="#PDobkowski">Mówiłem to wszystko w imieniu ludzi, którzy mnie o to specjalnie prosili, a i sam bliżej się zapoznałem z tym zagadnieniem. Zgłaszam na ręce p. Ministra następującą rezolucję w trzech częściach:</u>
+ <u xml:id="u-72.6" who="#PDobkowski">1) Sejm stwierdza, że prowadzona przez Fundusz Pracy akcja podniesienia drobnej wytwórczości przemysłowej na wsi posiada doniosłe znaczenie dla zwiększenia zatrudnienia ludności wiejskiej, a w konsekwencji dla zmniejszenia bezrobocia i podniesienia gospodarczego wsi. W związku z tym Sejm wyraża przekonanie, iż pożądane jest dalsze rozszerzenie i pogłębienie powyższych prac.</u>
+ <u xml:id="u-72.7" who="#PDobkowski">2)Sejm wyraża przekonanie, iż podstawą podniesienia gospodarczego i społecznego przemysłu ludowego, domowego i pracy chałupniczej na wsi winno być stworzenie zdrowej sieci spółdzielni. O to do Pana Ministra też apeluję. Chodzi o spółdzielnie dla tego ruchu chałupniczego i zorganizowanie przeszkolonych odpowiednio Wytwórców i wyposażenie ich w nowoczesne sprzęty, ułatwiające im wykonanie swoich przedmiotów.</u>
+ <u xml:id="u-72.8" who="#PDobkowski">3) Zapowiedziana przez Rząd ustawa o chałupnictwie powinną zróżnicować chałupnictwo wiejskie od miejskiego i oprzeć to drugie o izby rolnicze, a nie o izby rzemieślnicze.</u>
+ <u xml:id="u-72.9" who="#PDobkowski">To jest, Panie Ministrze, apel. Na tym już kończę.</u>
+ <u xml:id="u-72.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#Marszalek">Dyskusja jest wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#Marszalek">Głos ma p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#PZyborski">Wyśoka Izbo! Ilość mówców zapisanych do dzisiejszego budżetu świadczy wymownie o istotnych zagadnieniach, które w swoich sumach budżetowych koncentruje Ministerstwo Opieki Społecznej. Gdybym chciał odpowiedzieć wszystkim Panom na wszystkie problemy, które poruszali, byłbym zmuszony po prostu wygłosić jeszcze jeden referat. Ograniczę się wobec tego tylko do tego, że niechaj niektórzy Panowie, którzy poruszali tu pewne problemy, dokładnie przeczytają sobie mój cały referat, który jest wydrukowany i został Panom dostarczony, a mam wrażenie, że w wielu wypadkach znajdą Panowie odpowiedź na najrozmaitsze problemy, jakie tutaj poruszane były. Również odsyłam do dzisiejszego przemówienia p. Ministra. Na niektóre jednak rzeczy, bardziej zasadnicze, chciałbym tu odpowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#PZyborski">A więc przede wszystkim kwestia, poruszona przez niektórych Panów, braku planów na przyszłość w Funduszu Pracy. Mam wrażenie, że to jest pewne nieporozumienie. Plan pracy na przyszłość przez Fundusz. Pracy został opracowany i jest realizowany.</u>
+ <u xml:id="u-74.2" who="#PZyborski">Następnie kwestia, którą poruszył kolega Mystkowski. Mówił on o braku zainteresowania się Funduszu Pracy zagadnieniami w§i. Mam wrażenie, że i tu jest pewne nieporozumienie. Może zagadnienie wsi nie jest Panu Koledze tak dobrze znane, ale mam wrażenie, że jeżeli głębiej to przestudiuje, to znajdzie w bardzo wielu odcinkach naszego życia gospodarczego, specjalnie na wsi, w wielu wypadkach właśnie te macki, które wysuwa Fundusz Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-74.3" who="#PZyborski">Kwestia jeszcze, którą chciałbym tu poruszyć w odpowiedzi, to jest kwestia Pomocy Zimowej, która została poruszona przez nasze mniejszości narodowe. Specjalnie koledze Wełykanowiczowi chciałbym odpowiedzieć na te zwykłe ich narzekania z tej trybuny. Tak dalece jesteśmy już Wyćwiczeni, że mam wrażenie, iż niektórzy posłowie z Małopolski wschodniej mogliby wszystkie te przemówienia powtórzyć z tym samy, zdaje się wynikiem. Mam wrażenie, że jednak jest jakaś pomyłka w rozumowaniu kolegi Wełykanowicza. Mam tu cyfry bardzo dokładne, które precyzują zagadnienia całej opieki społecznej. I tak: w woj. lwowskim — to są dane z woj. lwowskiego — Polacy świadczyli na Pomoc Zimową w 88%, Rusini w 25%, a Żydzi w 30% w stosunku do kontyngentu wyznaczonego przez wojewódzki Komitet Pomocy Zimowej. A korzystali: Polacy w 120%, Rusini w 1279%, a Żydzi w 114% w stosunku do kwot wpłaconych. Chyba te cyfry mówią same za siebie i dalszych komentarzy nie potrzebują.</u>
+ <u xml:id="u-74.4" who="#PZyborski">Kwestia dalsza. Co się tyczy specjalnie kwestii ruskiej, chciałbym się zapytać przedstawicieli społeczeństwa ukraińskiego, ile dobra ks. metropolity Szeptyckiego, jako stałego figuranta Pomocy Zimowej, cetnarów ziemniaków odesłały do komitetu powiatowego. Byłbym bardzo wdzięczny za to, gdyby odpowiednie oświadczenie tutaj padło, i bardzo bym się z tego cieszył, gdybym był w błędzie. Stwierdzam, że ani jeden cetnar ziemniaków i ani jeden grosz do komitetu powiatowego nie wpłynął.</u>
+ <u xml:id="u-74.5" who="#PZyborski">Kwestia następna to jest kwestia tycząca się pewnych ubezpieczeń społecznych. Chciałbym zaznaczyć, że jeszcze w r. 1935 projektowano przejściową obniżkę składek wówczas właśnie, kiedy sytuacja gospodarcza była tak bardzo trudna. W ostatnim trzechleciu nastąpiła jednak zasadnicza poprawa, zmiana ogólnej koniunktury gospodarczej i w porównaniu do r. 1935 produkcja przemysłowa znowu wzrosła o blisko 40%, a wpłaty realne robotników w przemyśle o blisko 7%, zaś suma zarobków, wypłacanych robotnikom zatrudnionym poza rolnictwem, o blisko 24%. Więc jakże się przedstawia cała sytuacja? Sytuacja finansową ubezpieczeń społecznych zmieniła się jednak pod pewnym względem w kierunku przeciwnym, mianowicie straty za ten okres na przejściowej obniżce składek oszacować można na 100,5 miliona zł. I w tych warunkach obniżka składek, wynosząca przy obecnym poziomie koniunktury 38 milionów zł w stosunku rocznym, odgrywa niewspółmiernie małą rolę dla życia gospodarczego w porównaniu ze skutkiem zachwiania równowagi finansowej ubezpieczeń społecznych. Charakterystycznym jest, że cała ta obniżka wynosi na każde 100 zł robotniczego zarobku dla robotnika 70 groszy, dla pracodawcy 30 groszy, a na każdych 100 zł zarobku pracownika umysłowego 80 groszy dla pracownika i 70 groszy dla pracodawcy. Jeżeli wrócimy do normalnego poziomu składek, to przyrost przypisów powiększy nasze rezerwy. Jest to zjawisko gospodarczo dodatnie, analogiczne do przyrostu wkładów oszczędnościowych. Stwierdzić jednak należy, że w szerokich sferach brak jeszcze zrozumienia roli gospodarczej, którą odgrywają lokaty ubezpieczeń społecznych, chociaż dodatnia rola wkładów oszczędnościowych jest już powszechnie uznana.</u>
+ <u xml:id="u-74.6" who="#PZyborski">Na zakończenie nawiązując jeszcze do przemówienia p. posła Seidenmana, odpowiem krótko, że Żydzi korzystają na równi ze wszystkimi obywatelami z opieki społecznej. Przy tym do zanotowania jest fakt, że w bardzo wielu budżetach samorządowych istnieją bardzo poważne pozycje na gminy wyznania żydowskiego. Żydzi są więc, ośmielę się twierdzić, nawet w stosunku do ludności polskiej uprzywilejowani. Natomiast stwierdzam, że udział Żydów w akcji ogólnopaństwowej jest niedostateczny, zaś Żydzi tłumaczą się zawsze tym, że problemy te załatwiają w ramach własnych organizacyj.</u>
+ <u xml:id="u-74.7" who="#PZyborski">Gdy w czasach obecnych jest tak aktualny problem żydowski, nie można pominąć taktyki Żydów na odcinku pracy. Żydzi, jako socjaliści, nawet i ci, którzy reprezentują światopogląd od Marksa do Trockiego, są rzekomymi obrońcami robotnika, zaś w rzeczywistości jako pracodawcy wyzyskują go w sposób niebywały. Z tego względu również domagam się, aby inspektoraty pracy zwróciły szczególną uwagę na warunki pracy w zakładach żydowskich, a przede wszystkim, ażeby zarobki wypłacane były regularnie, gdyż powodem strajków jest walka nie o podwyżkę, lecz bardzo często o zaległe zarobki.</u>
+ <u xml:id="u-74.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#Marszalek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 16 — Emerytury i Zaopatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Wagner ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#PWagner">Wysoka Izbo! P. sprawozdawca ustawy skarbowej w uwagach ogólnych, dotyczących całości preliminarza budżetowego, zwrócił uwagę Wysokiej Izby na nadmierne wydatki na emerytury i renty. Kwota 432 milionów zł jest dość poważna w porównaniu z naszym budżetem, wynoszącym 2.555 milionów zł, i niewątpliwie musi zwrócić uwagę każdego obywatela, nie tylko p. sprawozdawcy jako przedstawiciela życia gospodarczego. Wymaga szczegółowej analizy i zastanowienia fakt, dlaczego kwota w tej wysokości powstała, dlaczego Rzeczpospolita Polska dźwiga ten wielki ciężar i czy w stosunku do wysokości tej kwoty, wydawanej przez Państwo Polskie, zainteresowani obywatele, tj. przede wszystkim emeryci, otrzymują dostateczne zaopatrzenia emerytalne.</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#PWagner">W dyskusji, jaka przez wiele lat toczy się w tej Izbie i na łamach prasy i wśród zainteresowanych obywateli, widzimy właśnie zawsze te dwa biegunowe stanowiska. 432 miliony — kwota niewątpliwie duża i każdy chciałby widzieć tę kwotę w wydatkach inwestycyjnych, w wydatkach tych, które by mnożyły nasze dobro materialne, które by przyczyniły się do rozwoju gospodarczego Polski; niemniej jednak musimy pamiętać, że istnieją pewne zobowiązania wobec obywateli, zobowiązania zarówno prawne jak i moralne. Dlatego w rozpatrywaniu tego problemu należy zachowań głęboki umiar i zbadać to zagadnienie, o ile to się da, jak najuczciwiej i jak najrzetelniej. 185 milionów zł wynosi 16 część budżetu, zaś około 111 milionów 17 część budżetu, przeznaczona na wypłatę rent dla inwalidów wojennych i uczestników walk o niepodległość, razem 297 milionów. Pozostała kwota w wysokości około 135 milionów, to są wydatki na emerytury, wypłacane w ramach planów finansowo - gospodarczych przez przedsiębiorstwa państwowe, przez Ministerstwo Komunikacji, Poczt i Telegrafów, Lasy Państwowe, Monopole, wreszcie Państwowy Zakład Emerytalny.</u>
+ <u xml:id="u-76.2" who="#PWagner">Zagadnienie emerytalne łączy się bardzo ściśle ze sprawą ustawy uposażeniowej. Ustawa uposażeniowa jest tą podstawą obliczeniową, od której według zasad prawa emerytalnego oblicza się wysokość zaopatrzenia dla urzędnika państwowego czy dla zawodowego wojskowego, gdy po ukończeniu swej pracy zawodowej przechodzi w stan spoczynku. Ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym została uchwalona w grudniu 1923 r., w dwa miesiące po pierwszej ustawie uposażeniowej, uchwalonej przez ówczesny Sejm w październiku 1923 r. Ówczesny Sejm uchwalił te dwie ustawy w okresie, gdy ocena ciężarów, jakie z tych ustaw wynikną, była trudna, bo w okresie dewaluacji ówczesnej waluty, w okresie spadku marki, z dnia na dzień tracącej swoją wartość. Ponadto pierwowzorem tych dwóch ustaw były ustawy b. monarchii austriacko-węgierskiej. Nie., starano się stworzyć własnego typu ustawy polskiej, szukano wzorów i to wzorowanie się na tym pierwowzorze austriackim do dnia dzisiejszego znaczy swoje ujemne ślady. Ponadto do tej kopii b. ustawodawstwa austriackiego dołączyły się inne pretensje obywateli na tle budzącego się u nas ruchu społecznego, ruchu ochrony praw zawodowych. Dlatego obydwie te ustawy dały maksymum tego, co Państwo pracownikowi dać może, a mogę nawet powiedzieć i to śmiało, że dały więcej, niż Państwo dać może. Ustawy te miały charakter wybitnie społeczny i stworzyły stan, który po upływie 15 lat wykazuje dość poważne braki i który do dnia dzisiejszego jeszcze nie został naprawiony lub o ile został naprawiony, to w sposób niewłaściwy, gdyż z jednej krańcowości przeszliśmy w drugą. Ustawa z dnia 11 października 1923 r. o uposażeniu urzędników państwowych przewidywała szczeblowanie, idące tak daleko, że pracownik państwowy, który doszedł do szczebla g lub szczebla nawet h, pobierający równocześnie na wielką rodzinę dodatek rodzinny, pobierał zaopatrzenie wyższe niż urzędnik szczebla a, znajdujący się w grupie służbowej niejednokrotnie o 3 stopnie wyższej. Praktycznie powiem, że woźny w X stopniu pobierał zaopatrzenie wyższe od urzędnika państwowego w VII stopniu, mającego wykształcenie uniwersyteckie. Uznać należy prawa pracownika z każdej grupy, uznać należy prawo każdego pracownika do minimum egzystencji, niemniej jednak w hierarchii urzędniczej musi być wymierzone uposażenie w stosunku proporcjonalnym i właściwym do wartości pracy dostarczonej przez pracownika. Natomiast dekret P. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 października 1933 r., wprowadzający nowe stawki uposażeniowe z dniem 1 lutego 1934 r., to druga krańcowość, to zbytnie podwyższenie poborów urzędników wyższych stopni przy odebraniu minimum egzystencji pracownikom najniższych stopni. Skreślenie dodatku rodzinnego ze względów naszej polityki społecznej również było pociągnięciem niewłaściwym.</u>
+ <u xml:id="u-76.3" who="#PWagner">Proszę Panów, słusznie w Wysokiej Izbie toczyła się i toczy dyskusja na ten temat, ale na przeszkodzie realnego załatwienia tego wielkiego zagadnienia stoją względy budżetowe. I dlatego wszyscy obrońcy świata pracy winni o tym pamiętać. Łatwo bowiem być obrońcą świata pracy, świata urzędniczego, jeżeli się w tej obronie tylko mówi jednostronnie o krzywdzie, a zapomina się o możliwościach Państwa, zapomina się o naszych warunkach budżetowych, o tym, jak Minister Skarbu, a wraz z nim cała Rzeczpospolita Polska walczyć musi o równowagę budżetową. I jeżeli p. Wicepremier Kwiatkowski był tym Ministrem Skarbu, który w pierwszych dniach swego urzędowania, bo w r. 1935, zajął już zdecydowane stanowisko wobec dekretu, który się ukazał na kilka dni przed rozpoczęciem jego urzędowania, i od razu się oświadczył po stronie emerytów i właśnie dzięki temu stanowisku doszła do skutku nowelizacja ustawy emerytalnej, uchylająca tę niewłaściwą zaliczalność służby z czasów zaborczych, to jest to dowód, że Rząd, a przede wszystkim szafarz naszego Skarbu Państwa nie korzysta z art. 59 Konstytucji, lecz jeżeli nie może w szerszym zakresie uwzględnić najsłuszniejszych nawet postulatów emerytów, to widocznie istnieją po temu poważne przyczyny natury budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-76.4" who="#PWagner">Proszę Panów, gdy mówię o tym zagadnieniu, o zaopatrzeniu emerytalnym, to chciałbym Wysokiej Izbie mimo spóźnionej pory podać kilka danych porównawczych, jak przedstawiają się te prawa emerytalne w czterech największych państwach Europy.</u>
+ <u xml:id="u-76.5" who="#PWagner">Italia. Prawo do emerytury otrzymuje pracownik państwowy po 40 latach służby. Najwyższy wymiar emerytury, to nie 100%, to 4/5 przeciętnej uposażenia, wypłacanego w ostatnim trzechleciu. Prawo do emerytury zdobywa np. pracownik nie po 15, lecz dopiero po 20 latach służby.</u>
+ <u xml:id="u-76.6" who="#PWagner">Anglia. W Anglii ustawy emerytalnej zasadniczej nie ma. Ministerstwa wydają odpowiednie zarządzenia. Prawo do zaopatrzeń emerytalnych jest prawem zwyczajowym. Kiedy otrzymuje zaopatrzenie emerytalne urzędnik wielkiego imperium brytyjskiego? Proszę Wysokiej Izby, dopiero po ukończeniu 60 roku życia, a tylko w razie, gdy jest nieuleczalnie chory na chorobę psychiczną lub fizyczną, może otrzymać je w terminie wcześniejszym. Ile wynosi wymiar tej starczej emerytury w Anglii, w tym bogatym państwie? Urzędnik otrzymuje za każdy przesłużony rok 1/80 ostatniego rocznego swego uposażenia i ponadto jednorazową odprawę w wysokości 1/30 uposażenia rocznego. Jeżeli więc np. urzędnik pracował lat 30, otrzymuje 30/30, czyli 100% zaopatrzenia rocznego jako odprawę i 30/80 jako emeryturę.</u>
+ <u xml:id="u-76.7" who="#PWagner">Francja, ów kraj demokracji, Francja, ów kraj, w którym rzekomo interesy świata pracy były i są najlepiej reprezentowane. Ustawa francuska daje prawo do emerytury po 10 latach, o ile jest to połączone z niezdolnością do pracy zarobkowej. Okres służby we Francji przewidziany jest na lat 30 i oblicza się emeryturę w ten sposób, że za pierwszych lat 10 liczy się 50%, zaś na każdy rok następny 1/70 przeciętnej ostatniego trzechlecia służby. Jeżeli więc 50%, to jest 35/70, zaś każdy rok następny w ciągu lat 20 — 1/70, to dochodzimy po 20 latach do 55/70, czyli 68 % zaopatrzenia i to nie zaopatrzenia otrzymywanego w chwili przejścia w stan spoczynku, tylko przeciętnej ostatniego trzechlecia.</u>
+ <u xml:id="u-76.8" who="#PWagner">Jeżeli idzie o Rzeszę Niemiecką, nie mam danych o ostatnich nowelach, wprowadzonych przez Hitlera. Podaję dane na podstawie ustawy, która obowiązywała w Rzeszy Niemieckiej przed objęciem władzy przez Adolfa Hitlera. Niemiecka ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym jeszcze z czasów monarchii, zatwierdzona następnie za czasów konstytucji weimarskiej, przewiduje 40-letni okres służby, licząc 2% za każdy rok służby. Maksymum emerytury wynosi więc 80%, a nie 100%.</u>
+ <u xml:id="u-76.9" who="#PWagner">Jeżeli dałem to porównanie, to po to, ażeby obywatele zainteresowani — emeryci i nie tylko emeryci, ale wszyscy w czynnej służbie urzędnicy państwowi i zawodowi wojskowi wiedzieli, że prawo emerytalne polskie nie jest złe, że nie jest prawem krzywdzącym, że nie jest tylko tą koniecznością budżetową, która odbija się tylko na nich, a nie odbija się na innych warstwach społecznych. A jeżeli suma gotówkowa, przypadająca do wypłaty w wykonaniu tego prawa emerytalnego, jest niedostateczna, to wada nie leży w prawie emerytalnym jako takim, lecz w ustawodawstwie uposażeniowym. I dlatego, proszę Wysokiej Izby, nie należy przy poszczególnych resortach, jak to miało miejsce przy budżecie Ministerstwa Komunikacji, uderzać w poszczególnego ministra, bo nie on ponosi za to odpowiedzialność, lecz należy problem uposażeniowy potraktować jako poważne zagadnienie, które musi rozwiązać Rząd jako całość, które musi rozwiązać Izba, które musi rozwiązać cały świat pracy. Ale jeszcze raz podkreślam, tegoroczna akcja organizacji urzędniczych pod względem słusznego upominania się o swoje prawa nie była w swej formie całkowicie uzasadniona, bo — jeszcze raz podkreślam — gdyby nie było tej dobrej woli w Rządzie, to zrozumiałbym wówczas ten energiczny protest. Skoro jednak rokrocznie zmniejsza się stawki podatku Specjalnego lub zwalnia się coraz szersze grupy od tego podatku specjalnego, skoro wzrastają wydatki na emerytury, skóro zmniejsza się opłatę emerytalną z 4% na 3%, skoro się widzi równocześnie na horyzoncie naszej polityki gospodarczej te Wielkie, naprawdę olbrzymie wysiłki, to każdy trzeźwy i lojalnie myślący obywatel musi uznać dobrą wolę Rządu i to szczere zainteresowanie się Izb ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-76.10" who="#PWagner">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli idzie o zagadnienie emerytalne, to ono w Polsce niewątpliwie dlatego jest tak krytykowane, że w okresie kryzysu był szereg nowel, które psuły konstrukcję ustawy i zależnie od tego, jakim był pomysł rządu w danej chwili, czy w 1932, czy w 1933, czy w 1935 r., wyrywano pewne poszczególne uprawnienia, ażeby doraźnie zmniejszyć wydatki na ten cel. I dlatego stworzyła się ta nierówność, dlatego mamy dzisiaj emerytów urzędników sprzed 1934 roku i po 1934 roku. Gdybyśmy chcieli to zagadnienie rozwiązać, to nie tylko należało by, proszę Wysokiej Izby, uchwalić nową rozsądną ustawę, ale należało by zrewidować tych ponad 100.000 dekretów emerytalnych i ponownie rozpatrzyć uprawnienia każdego poszczególnego emeryta. Jest kwestią dyskusji, czy ta praca dałaby rezultaty, czy nie, niemniej byłaby to praca bardzo poważna. W każdym jednak razie, aby wydatki na emerytury, wynoszące w części 16, którą referuję, 185 milionów, nie narastały, należy zbadać ponadto inne elementy niż te, o których dotychczas mówiłem, a mianowicie czy przyrost liczby emerytów jest normalny, czy przyrost ten jest jeszcze zbyt duży.</u>
+ <u xml:id="u-76.11" who="#PWagner">Przyrost roczny, który podany jest w objaśnieniach do preliminarza budżetowego, który Panowie Posłowie znają, jest mniejszy, ale niemniej jeszcze jest zbyt duży. Dlaczego jest zbyt duży? Zaciekawi nas to. Mianowicie dane statystyczne za okres od 1933 r. po rok 1938 wykazują, że w stan spoczynku przechodzi przed pełną wysługą emerytalną, przed ukończeniem 55 roku życia aż 70%. Dlaczego przechodzą w stan spoczynku w młodszym wieku? Mówi się: z powodu złego stanu zdrowia. I pytam się wobec tego, bo na to nie otrzymałem jako sprawozdawca odpowiedzi, czy naprawdę wśród pracowników państwowych jest tak zły stan zdrowia? Wobec tego należało by się nad tym problemem zastanowić — pracowników państwowych nie może dopracować do swego pełnego czasokresu pracy. Przyczyna tego tkwi w polityce personalnej, albo, powiem otwarcie, w spekulacji pewnych jednostek, które chcą iść wcześniej na emeryturę, gdyż trafia się im albo inna posada, albo po prostu mają takie ogólne warunki życiowe, np. mężatki, że nie chcą pracować do pełnego czasokresu swej służby. Proszę Wysokiej Izby, nie mam danych, aby stwierdzić i przeanalizować to poważne zagadnienie, że 70% pracowników w tym okresie przeszło w terminie wcześniejszym w stan spoczynku i to w okresie tym, gdy już Rada Ministrów objęła nadzór nad polityką personalną. Dlatego jako sprawozdawca proszę Rząd i apeluję do Rządu, ażeby problem ten był zbadany, gdyż nadmierny przyrost emerytów będzie powodował dalszy wzrost wydatków, będzie zagadnienie to czynił tym trudniejszym zarówno pod względem budżetowym, jak i społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-76.12" who="#PWagner">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli jeszcze raz podkreślam, że zaledwie 20% pracowników przeszło w stan spoczynku przy pełnej wysłudze emerytalnej, to ten stan nie jest normalny. Przecież pojęcie emeryta, to pojęcie starego człowieka, który ukończywszy lat 60 czy więcej, idzie na spożywanie tego panis bene merentium. Ten stan wymaga korekty w zasadniczych i to należy nie tylko do Ministerstwa Skarbu, które raczej zbiera wypadkowe polityki personalnej, polityki materiałem ludzkim we wszystkich resortach, ale zagadnienie to należy do wszystkich resortów i musi być pozytywnie w najbliższym czasie rozwiązane, o ile budżet ten z roku na rok nie ma nadmiernie wzrastać.</u>
+ <u xml:id="u-76.13" who="#PWagner">Proszę Wysokiej Izby, wyjaśniłem w sprawozdaniu moim najważniejsze problemy. Niezależnie od tych zagadnień istnieje szereg postulatów. Uważam, że postulaty te nie mogą być dorywczo uwzględnione, że trzeba je traktować, o ile są słuszne, na linii właśnie tej, o której mówiłem, na tej długiej fali możliwości budżetowych, na linii tej, gdy wreszcie prawo uposażeniowe i emerytalne zreformujemy we właściwym kierunku i we właściwy sposób.</u>
+ <u xml:id="u-76.14" who="#PWagner">Muszę jednak na zakończenie podać do wiadomości Wysokiej Izby, że wpłynęły na moje ręce jako sprawozdawcy dwie rezolucje: jedna rezolucja zgłoszona przez p. gen. Żeligowskiego, p. ks. Lubelskiego i innych posłów, domagających się, aby Rząd wystąpił z projektem nowelizacji ustawy emerytalnej w tym kierunku, by maksymum uposażenia emerytalnego nie przekraczało 1.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-76.15" who="#PWagner">Odpowiem, że wniosek ten w moim skromnym przekonaniu nie jest wnioskiem zasadniczym. Być może, że w bezkrytycznych szerokich dołach będzie popularny, może przysporzy wnioskodawcom trochę popularności, nie przeczę, ale stawianie cyfry wobec pewnych uprawnień, pewnego systemu obliczeniowego, który jest strukturą ustawodawstwa emerytalnego, pod względem kodyfikacyjnym byłoby rzeczą niespotykaną w ustawodawstwie emerytalnym. Poza tym zbadałem tę sprawę — tych szczęśliwych emerytów mamy zaledwie czterdzieści kilka osób. Być może, że wśród tych czterdziestu kilku osób jest kilku, powiedzmy, szczęściarzy, którzy na zakończenie swej kariery otrzymali stopień trzeci czy inny, dający im prawo do wyższej emerytury. Jednakże jeżeli idzie o ogół tej nielicznej grupy, pobierającej to zaopatrzenie, muszę stwierdzić z całą odpowiedzialnością, że są to ludzie zasług. I dlatego uważam, że sprawa ta obecnie jest przedwczesna, że może być ona załatwiona, ale wtedy dopiero, gdy przystąpimy do generalnej rewizji ustawodawstwa zaopatrzeniowego. Dlatego tej rezolucji za aktualną w chwili obecnej nie uważam.</u>
+ <u xml:id="u-76.16" who="#PWagner">(Przewodnictwo</u>
+ <u xml:id="u-76.17" who="#komentarz">obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-76.18" who="#PWagner">P. poseł Machalica zgłosił rezolucję inną, dotyczącą Zaolzia. Mianowicie dnia 19 listopada 1938 r. ukazał się dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przyznający prawo do zaopatrzenia emerytalnego wszystkim kwalifikowanym, jak mówi ustawa, obywatelom ziem odzyskanych przez Rzeczpospolitą Polską z terenów, należących dawniej do Republiki Czeskosłowackiej. W ustawie tej mamy dwie zasady, co do których emeryci z Zaolzia zgłaszają swe roszczenia. Mianowicie przewiduje się 75%, a nie 100% zaopatrzenia, wypłacanego przez byłe państwo Czeskosłowackie i że 100 koron czeskich przeliczono według ich zdania zbyt nisko, bo na 6 zł 25 gr. Ustawa w art. 3 w ust. (3) daje prawo p. Ministrowi Skarbu przyznawania pełnej wysokości, tj. 100% zaopatrzenia emerytalnego. I ja, uznając słuszność tego postulatu tych rodaków, którzy znaleźli się dzisiaj jako szczęśliwi obywatele w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, uważam, że te postulaty należy uwzględnić.</u>
+ <u xml:id="u-76.19" who="#PWagner">Zachodzi pytanie, czy istnieje konieczność nowelizowania ustawy, czy p. Minister Skarbu wykona postanowienie ust. (3) art. 3 dobrowolnie bez zmiany ustawy. Mam to głębokie przekonanie, że życzliwość Rządu dla naszych rodaków ze Śląska Cieszyńskiego, Śląska Zaolziańskiego jest rzeczą bezsporną, ale niemniej, aby zaznaczyć, że Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dba o ich los, jako sprawozdawca wypowiadam się za tą rezolucją.</u>
+ <u xml:id="u-76.20" who="#PWagner">Oświetliwszy Wysokiej Izbie problem emerytalny na tle naszej dzisiejszej sytuacji budżetowej i jego rozwój, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie 16 części budżetu według brzmienia projektu rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-76.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-77.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Jaworski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#PJaworski">Wysoka Izbo! Jeżeli bym miał się oprzeć na referacie p. sprawozdawcy posła Wagnera, to oczywiście należało by przyjąć fakt, że nie ma co rozprawiać nad zagadniem emerytalnym, bo sytuacja według referatu jest taka, iż sprawa ta na dłuższy czas powinna być w ogóle spod dyskusji wyjęta. Oczywiście, w świetle cyfr, w świetle faktów sprawa przedstawia się nieco inaczej, a przede wszystkim jest fakt, że emeryci państwowi, emeryci przedsiębiorstw państwowych znajdują się w sytuacji bez wyjścia. I to właśnie jest może najważniejszym momentem, skłaniającym pracowników w czynnej służbie czy pracowniczych posłów, ażeby sprawom emerytalnym choćby chwilę czasu i choćby parę minut poświęcili.</u>
+ <u xml:id="u-78.1" who="#PJaworski">Ma p. poseł Wagner zupełną rację, że mamy w Polsce 73.954 emerytów, wdów i sierot z administracji cywilnej, 21.209 osób z wojska, 28.743 z Polskich Kolei Państwowych, 11.184 z Polskiej Poczty i 7.398 osób z Monopoli, razem 202.488 emerytów, wdów i sierot. I ja stwierdzam, że niewątpliwie jest to bardzo wysoka cyfra, ale, proszę Wysokiej Izby, może p. poseł Wagner miał zupełną rację, iż wspomniał w kilku słowach, skąd narosła taka wysoka cyfra. Nie winą jest tych nieszczęśliwców, że ich tylu jest, a winy trzeba się dopatrywać w systemie, który w tym wypadku niewątpliwie parę lat wstecz święcił triumfy. Proszę Wysokiej Izby, jeżeli Weźmiemy cyfrę wydatku budżetowego na cele emerytur, to istotnie przekracza ona 300 milionów zł, ale jeżeli natomiast rozparcelujemy tę wysoką cyfrę na emerytów, na wdowy i sieroty, to wyniknie z tego, że przeciętnie wypadnie na każdego z nich po 123 zł. Trzeba wziąć jeszcze pod uwagę rozpiętość emerytur, a stwierdzimy fakt niezaprzeczony, że znajduje się dziesiątki tysięcy emerytów, wdów i sierot, którzy nie pobierają więcej, jak od 30 do 120 zł miesięcznie. Pytam tedy, czy można z tak szczupłych zaopatrzeń zapłacić wszystkie wydatki domowe i życiowe? Nie, nie można. Oczywiście emeryci, wdowy i sieroty zdają sobie również z tego sprawę, że sytuacja Państwa jest ciężka, że w budżecie, który rozpatrujemy i nad którym obradujemy, nic nie da się dla nich osiągnąć, jestem i ja również tego zdania, ale skoro tak jest, to pragnę przynajmniej mieć tę pewność, że te emerytury będą wzięte w najbliższej przyszłości pod uwagę i że ta sytuacja ciężka, sytuacja bez wyjścia, w jakiej emeryci się dzisiaj znajdują, ulegnie polepszeniu, ulegnie zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-78.2" who="#PJaworski">I dlatego pozwalam sobie oświadczyć, że nie żądam jakichkolwiek zmian w obecnych cyfrach budżetowych, że zgodzę się w tym wypadku z referentem, ale pragnąłbym przynajmniej zwrócić się z uprzejmą prośbą do Pana Ministra, ażeby załatwiono naprędce, tzn. dziś, najskromniejsze postulaty, które nie wymagają żadnego wyższego wydatku materialnego.</u>
+ <u xml:id="u-78.3" who="#PJaworski">Zdaję sobie sprawę, że postulaty, które bym powinien wysunąć w imieniu tych najbiedniejszych emerytów, zdążają do podwyższenia emerytur do stawek z r. 1923, do zwrotu 8%, które się potrąca emerytom tzw. zaborczym, do zniesienia całkowitego podatku specjalnego, do zniesienia tych tymczasowych 4% opłat. Wiem o tym, że to są rzeczy niemożliwe. A zatem przedstawiam tylko te drobne sprawy, co do których mam nadzieje, że znajdą przychylne przyjęcie i zostaną częściowo zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-78.4" who="#PJaworski">Po pierwsze proszę o powołanie wszystkich emerytów, o których tu był łaskaw wspomnieć również i p. referent, którzy nie mają 55 lat życia, z powrotem do czynnej służby; po drugie przyznanie opieki lekarskiej wszystkim emerytom i ich rodzinom; po trzecie udzielenie ulg przy opłatach szkolnych dzieciom emerytów — jest ich niewiele; po czwarte wypłacenie zaopatrzeń za pośrednictwem P.K.O. To są te najważniejsze sprawy, które nie wymagają wydatków, a mogą być jednak życzliwie potraktowane. Sądzę, że będą one potraktowane życzliwie i o to najuprzejmiej Pana Ministra Skarbu proszę.</u>
+ <u xml:id="u-78.5" who="#PJaworski">Wysoka Izbo! Jeżeli bym jeszcze miał jedną sprawę, to była ona też wspomniana przez p. referenta, tj. ażeby poważnie zastanowiono się nad reformą uposażeń, a przede wszystkim nad sprawą minimum i maksymum emerytur.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Rudnicki.</u>
+ <u xml:id="u-79.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#PRudnicki">Wysoki Sejmie! P. sprawozdawca działu 16 — Emerytur przedstawił nam, oczywiście w zarysie, uprawnienia emerytalne w niektórych państwach. Muszę stwierdzić, że p. referent ograniczył się, względnie wybrał te państwa, w których, uprawnienia emerytalne są na ogół niekorzystne. Zdaje mi się, że należało by wspomnieć i o tych państwach, gdzie uprawnienia emerytalne są o wiele korzystniejsze, aniżeli we Włoszech faszystowskich dobrodziejskich, w Anglii nawet i w wielu innych państwach.</u>
+ <u xml:id="u-80.1" who="#komentarz">(Głos: Może w Rosji.)</u>
+ <u xml:id="u-80.2" who="#PRudnicki">Niech Pan Kolega pojedzie tam i zbada. Ja tam nie byłem, nie miałem możności. Może Pan Kolega nas zapozna. Trzeba zwrócić uwagę i na ten moment jeszcze, że w tych państwach, które p. sprawozdawca wymienił, a w szczególności w Anglii położenie urzędnika w służbie czynnej jest bez wątpienia lepsze aniżeli u nas. Jest notorycznie znanym faktem, że angielscy urzędnicy przyjeżdżają własnymi samochodami do biur. A u nas poza tymi, którzy korzystają z samochodów służbowych na najwyższych stanowiskach, nie znam takiego urzędnika, który by do służby własnym samochodem mógł kiedykolwiek przyjechać. To są zresztą fakty bezsprzecznie znane.</u>
+ <u xml:id="u-80.3" who="#PRudnicki">Jeżeli chodzi o zagadnienie emerytalne w Polsce, to muszę stwierdzić jedno, że pracownicy państwowi nigdy nie zgodzą się z tym poglądem ustawicznie lansowanym, że emerytura to dar z łaski. Przepraszam, pracownicy państwowi płacili na fundusze emerytalne, po roku 1934 oświadczono im, że nie będą płacić, ale za to nie zmniejsza się im poborów. A więc nie jest to dar z łaski, tylko nabyta renta, nie innego.</u>
+ <u xml:id="u-80.4" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, dowodem tego, jak organizacje pracownicze zapatrywały się na zagadnienie emerytalne, jest to, że przed laty około dwunastu ówczesna komisja porozumiewawcza związków wystąpiła z inicjatywą utworzenia państwowego urzędu względnie funduszu emerytalnego, instytucji, do której będą przelewane składki; instytucja ta będzie się rządziła autonomicznie przez przedstawicieli pracodawców i ubezpieczonych. Nie chcieliśmy łaski. I niewątpliwie wyszlibyśmy na tym lepiej. Postulat nasz nie został uwzględniony. Urzędnicy nie są wcale za tym, żeby sprawa emerytalna z biegiem lat uległa takiemu zaognieniu. P. sprawozdawca podał szereg danych, mianowicie na emerytury pracowników państwowych i wojskowych, objętych częścią 16 budżetu, preliminuje się 185.250.000 zł, na emerytów przedsiębiorstw państwowych i monopolów łącznie 136 milionów, razem 321 milionów, z rentami inwalidzkimi w wysokości 211 milionów, to daje 432 miliony zł. Oczywiście w stosunku do naszego budżetu jest to suma olbrzymia, ale trzeba oprzeć się na pewnych tylko cyfrach, pewnych faktach, które są tu wystarczająco wymowne.</u>
+ <u xml:id="u-80.5" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, w budżecie na rok 1924/25 emerytury kosztowały łącznie w części 16 budżetu 33 miliony zł, w budżecie na rok 1937/38 już 165.750.000 zł, a więc pięciokrotny wzrost wydatków. A trzeba wziąć jeszcze pod uwagę inną statystykę, a mianowicie emerytów ze służby polskiej prócz odziedziczonych po zaborcach mieliśmy w styczniu 1926 r. 9.247, ale już w lipcu 1937 r. 37.518, czterokrotny wzrost, a 1 lipca 1938 r. 41.445. Widzimy, że jeżeli chodzi o okres między 1926 r. a 1935 r., to tzw. produkcja emerytów jest taka, jakiej nie spotykamy nigdzie. P. Minister Skarbu na Komisji Budżetowej mówił, że Polska jest krajem małych cyfr. Odpowiada to produkcji ilości jej kilometrów bitych gościńców, dróg kolejowych itp. P. Minister Skarbu nie wziął pod uwagę produkcji emerytów, bo tutaj Polska jest krajem wielkich cyfr. Proszę mi wskazać którekolwiek z państw, w którym by produkcja emerytów osiągnęła takie oszałamiające wprost wyniki, żeby w krótkim czasie z 9.247 skoczyć na 37.518. A kto temu winien? P. referent budżetowy tego działu zadaje pytanie i biada nad tym, że statystyka wykazuje, że nieomal 80% emerytów mamy takich, którzy nie osiągnęli 60 roku życia. Tak jest, słusznie! Kto temu winien? W każdym razie nie ci emeryci. Takich, którzy istotnie wskutek złego stanu zdrowia proszą się na emeryturę, jest znikomo mała ilość. Ci wszyscy, którzy znajdują się tak wcześnie na emeryturze, są gwałtem wyrzucani.</u>
+ <u xml:id="u-80.6" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, jeżeli chodzi teraz o emerytów wojskowych, to mamy jeszcze większe skoki, bo w budżecie na rok 1927/28 mieliśmy 1.216 emerytów ze służby polskiej, 1 lipca 1935 r. już 12.593, a więc 9-krotny wzrost, a 1 lipca 1938 r. 15.300. Zauważyć się daje, że od 1935 r. do chwili obecnej ilość emerytów wzrosła mniej więcej o około 1.000 emerytów służby cywilnej i około 1.000 emerytów wojskowych i ponad jakie 1.000 emerytów z przedsiębiorstw, a więc mniej więcej produkcja roczna emerytów polskich wynosi jakieś trzy tysiące kilkaset osób. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że ta produkcja jest jednak zbyt silna. Tempo tej produkcji powinno bezwzględnie ustać i trzeba dążyć do tego, żeby ustało. Słyszymy o tym, że w Prezydium Rady Ministrów jest specjalne biuro, przez które przejść musi każda emerytura. Nie wiem, jakimi kryteriami tam się powodują, ale odnoszę to wrażenie z praktyki, jako przedstawiciel związku pracowników pocztowych mogę stwierdzić, że jednak to biuro przy Prezydium Rady Ministrów nie jest tym wielkim hamulcem, bo pensjonuje się jednak ponad potrzebę, pensjonuje się wbrew interesom instytucyj poszczególnych i Skarbu Państwa i wbrew woli zainteresowanych pracowników. Naprodukowano u nas przede wszystkim, jak już miałem zaszczyt wspomnieć, w tych latach za sławnej ery BBWR niesłychane ilości emerytów. Wyrzucano po prostu najlepszych urzędników dlatego tylko, że byli niewygodni poszczególnym menerom prowincjonalnym, albo mieli porachunki z nimi, albo jakieś inne rzeczy, wylatywali ze służby najbardziej wartościowi urzędnicy, tj. tacy, którzy nie byli służalcami, mieli poczucie godności osobistej i nie dawali się użyć, jak ta płachta, na wszystkie strony, jak to mówią — „chudomu wicher dujet”. On miał swoje przekonania dla siebie i tych przekonań się trzymał oczywiście nie szedł zgłaszać od razu akcesu i nie kłaniał się zbyt nisko różnym wielkościom, więc cóż — poszedł na komisję. I teraz, proszę Wysokiego Sejmu, płacimy wszyscy, przede wszystkim Skarb Państwa płaci te wszystkie weksle, wystawione przez Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, za tę radosną twórczość BBWR, za tę wielką działalność, za to wszystko płaci się i płacić się będzie jeszcze wiele i wiele lat. I nie wolno dzisiaj winić emerytów, nie wolno brać ich przede wszystkim na stół operacyjny i dokonywać na nich wiwisekcji, na tych, którzy się już bronić nie mogą, bo między nimi jest wielu ludzi, pozbawionych zupełnie możności obrony.</u>
+ <u xml:id="u-80.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-80.8" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, jak dzisiaj w administracji zapatrują się na to zagadnienie pensjonowania, to z mojej praktyki jako prezes związku przytoczę jeden bardzo charakterystyczny wypadek. W jednym z urzędów lwowskiej dyrekcji poczty zostaje w 1938 r. od razu coś 8 urzędników powołanych na komisję lekarską. Oczywiście krzyk, lament. Między nimi są tacy, którzy mają po 50 lat, 52, 53, wszyscy przyszli do mnie z lamentem jako do preze- są związku: Ratuj! ratuj od czegóż jesteś prezesem! No oczywiście poszedłem do dyrekcji, przedstawiłem sprawę, użyłem wszelkich argumentów, powiedziałem: Przecież oni mają dzieci w szkołach, idąc na emerytury zmniejszy się ich uposażenie; wszystko wyczerpałem, wreszcie użyłem ostatniego argumentu, mówiąc: Przecież to się obciąża Skarb Państwa niepotrzebnie, po cóż? Na swoje argumenty otrzymałem odpowiedź: Na każdego takiego spensjonowanego otrzymamy dwóch po 100 zł. Wtedy powiedziałem: Dobrze, ale emeryturę trzeba płacić, odpowiedziano mi: Głupstwo, to z innego paragrafu już, z paragrafu emerytur, tam mamy dosyć pieniędzy, ale tu w wydatkach osobowych nam brakuje, to my tych spensjonujemy, to jest całkiem inny paragraf. To są fakty, Panie Ministrze, konkretne, ja tu mogę służyć Panu Ministrowi nazwiskami konkretnymi, że tak się dzieje. Pomimo moich argumentów, pomimo moich wysiłków, niestety, nikogo nie uratowałem, dzisiaj są wszyscy na emeryturze — 50 lat, 54. Ci ludzie mogli po 6, po 7 lat jeszcze pracować i nie obciążaliby Skarbu Państwa. Oświadczam z mojej praktyki, gdyż jestem już 20 lat prezesem i działaczem związku, że nie mam zaufania do bezstronności komisji lekarskich. Odnoszę to głębokie przeświadczenie, że komisje lekarskie to czysto administracyjne organa, że decyzja mieści się już w tym akcie władzy, która kieruje na komisję, tam już między wierszami on czyta: chcą go spuścić, dobra, 50% trzeba, zrobi się. A jak się robi z niektórymi chorymi, którzy sami proszą się, bo są rzeczywiście chorzy? Znam taki wypadek z praktyki, gdyż spotkałem się z nim może przed dwoma laty. Rzeczywiście pewien urzędnik był bardzo chory, na pierwszej komisji dostaje 95%, a więc prawo doliczenia. Władza zakłada protest i żąda przedstawienia sprawy drugiej komisji lekarskiej odwoławczej. Komisja odwoławcza uznaje wszystkie te wady, które pierwsza stwierdziła, ale tylko 94%, jeden procent urywa, żeby nie dać tych 10 %. A może to była pomyłka w sumowaniu, ale nie, okazało się, że sumowanie było dobre. 1% komisja odwoławcza urwała. Jeżeli takie dowody są, to trzeba stwierdzić, że komisje lekarskie nie stoją na wysokości zadania, moim zdaniem dlatego, że to są urzędnicy. To nie są komisje lekarskie niezależne, które by się kierowały swoją wolą i które by rozumiały, w czym tkwi istotny interes Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-80.9" who="#PRudnicki">Proszę Wysokiego Sejmu, p. sprawozdawca w swym referacie wyjaśnia również częściowo, co jest powodem, że ilość emerytów w ciągu ostatnich 14 lat wzrosła o 140%, ale wydatki na emeryturę wzrosły aż o 500%. Stwierdzam, że prócz tych przyczyn, których już nie będę omawiał z braku czasu, a o których wspominał p. sprawozdawca, w dużej mierze wpłynęła tu ustawa tzw. — „jędrzejewiczowska”. Musimy zdać sobie z tego sprawę. Jak długo ta ustawa — „jędrzejewiczowska” obowiązuje? 5 lat. Teraz przybywają emeryci, jakby ich to nazwać — — „krezusowi”, tj. po 3.000, po 2.000, po 1.500. I takich emerytów będzie coraz więcej przybywało i nawet może się zdarzyć, że stan emerytów pod względem ilościowym będzie mniejszy, ale jeżeli chodzi o koszt, to koszt ten będzie wzrastał, bo tych emerytów, którzy otrzymują emerytury idące w tysiące złotych, będzie przybywało i oczywiście to zaważy na globalnej sumie emerytur.</u>
+ <u xml:id="u-80.10" who="#PRudnicki">I dlatego nasz wniosek, który zgłosiliśmy o ustalenie maksymalnej emerytury do 1.000 zł, ma może znaczenie moralne. Bijemy na alarm, że tu trzeba bezwzględnie wkroczyć. Poza tym zdajemy sobie sprawę, że to nie rozwiązuje zagadnienia emerytalnego, gdyż do niego trzeba podejść wszechstronnie. P. sprawozdawca nadmienia również, że emerytów, zatrudnionych w służbie państwowej i samorządowej, jest 2.500. Otóż dalej na stronie 83 preliminarza budżetowego podano, że przeciętna wysokość emerytury wynosi 203 zł. Więc przyjmuję tylko te dane i stwierdzam, że tu już jest ponad 6 milionów zł, które płaci się tym, co są na innych posadach i pobierają emerytury. Jeżeli weźmiemy pod uwagę emerytów z przedsiębiorstw i monopolów, których będzie tylko 1.000, to tutaj już mamy 10 milionów zł, które przy odpowiedniej rewizji ustawy byłyby zaoszczędzone. Dalej gdybyśmy wzięli pod uwagę również ograniczenie emerytur do 1.000 zł emerytów, zatrudnionych w służbie cywilnej, i następnie emerytów, zatrudnionych również w przedsiębiorstwach prywatnych, którzy zarabiają dużo, wreszcie powołując na powrót do służby młodych emerytów, to wszystko łącznie mogłoby dać oszczędności co najmniej 50 milionów zł. Można by wobec tego przystąpić do należytego uregulowania zagadnienia emerytalnego i to zagadnienie nie byłoby tym, że Minister Skarbu bije ciągle na alarm i zwraca uwagę na grożące niebezpieczeństwo. Przy takim uregulowaniu tego zagadnienia, sądzę, nie byłoby trudności w uwzględnieniu tych postulatów, których realizacji domagają się emeryci, a więc uchylenia tych czterech świadczeń w nowym roku budżetowym: 3% daniny z zaliczeniem pełnej obliczalności służby zaborczej, co w budżecie figuruje jako dochód 3.100.000 zł, 8% podatku od emerytów zaborczych, jako dochód tego figuruje 400.000 zł, dalej 8% opłaty, jaką płacą emeryci spensjonowani w 1934 r. Ile z tego jest wpływu, w budżecie nie jest uwidocznione. Dalej emeryci domagają się uchylenia podatku specjalnego, zgodnie zresztą z postulatami pracowników czynnej służby, pomocy lekarskiej dla wszystkich w ogóle emerytów na warunkach, jak dla pracowników czynnej służby, ulg kolejowych dla żon, ulg w opłatach szkolnych dla dzieci i sierot po emerytach, analogicznie jak to przysługuje pracownikom służby czynnej. Te postulaty są możliwe do realizacji, nie byłyby zbytnim ciężarem, jak powiadam, przy odpowiednim podejściu do zagadnienia emerytalnego.</u>
+ <u xml:id="u-80.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-80.12" who="#PRudnicki">To zagadnienie nie będzie tym, że trzeba będzie bić na alarm, ale trzeba podejść do niego z silną wiarą, z dobrą, zdecydowaną wolą uregulowania tego zagadnienia właśnie na tej płaszczyźnie tak, jak pozwoliłem sobie w tych kilku rzutach nadmienić.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#Marszalek">P. Machalica ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#PMachalica">Wysoki Sejmie! W związku z dyskusją nad preliminarzem budżetowym Emerytur i Zaopatrzeń, pozwalam sobie zabrać głos w sprawie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskanych tzw. ziemiach Zaolziańskich, będących w rzeczywistości przed zaborem czeskim, tak jak i obecnie, częściami powiatu cieszyńskiego i frysztackiego. Czynię zaś to jako najbliższy sąsiad tych ziem Zaolziańskich, albowiem okręgiem moim jest Cieszyn- Bielsko.</u>
+ <u xml:id="u-82.1" who="#PMachalica">Po odzyskaniu tych ziem wypłacono najpierw emerytom względnie ich rodzinom zaliczki na poczet należnych im zaopatrzeń, a dopiero dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 listopada 1938 r. unormował ten problem, postanawiając w art. 3 ust. 1 zaopatrzenie w wysokości 75% zaopatrzenia emerytalnego, przyznanego im przez władze czeskosłowackie w walucie czeskiej przed dniem 1 października 1938 r. Przeliczenie na walutę polską nastąpiło według brzmienia art. 1 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 października 1938 r., tzn. w relacji 100 koron czeskich równa się 16 zł.</u>
+ <u xml:id="u-82.2" who="#PMachalica">Jaka jest rzeczywistość tego dekretu? Okazuje się, że emeryci tej samej kategorii i tego samego stopnia służbowego w polskiej części woj. śląskiego, a więc tych samych powiatów Cieszyn i Frysztat, pobierają zaopatrzenie znacznie większe niż ich koledzy na Zaolziu, nawet wówczas gdyby ci ostatni pobierali zaopatrzenie 100 %. I tak np. nauczyciel VI st. służbowego na wschodnim Śląsku otrzymuje netto 489 zł 60 gr, jego kolega zaś na Zaolziu 280 zł 50 gr. Nauczyciel w VII stopniu służbowym w pierwszym wypadku 370 zł, na Zaolziu około 250 zł. Przy niższych grupach funkcjonariuszów państwowych, zwłaszcza zaś u rodzin po zmarłych emerytach zaopatrzenie obecne spada do kwot, nie wystarczających nieraz na najskromniejsze utrzymanie. Wynikają z tego powszechne żale i narzekania, iż dotknięci dekretem emerytalnym funkcjonariusze otrzymywali już od rządu czeskosłowackiego, względnie mieli otrzymywać 100% zaopatrzenie i nie mogą znaleźć względnie zrozumieć przyczyny, dla której stracili 25% emerytury. Z drugiej strony należy sobie uprzytomnić, że w razie przejścia pracownika w ciągu 20-lecia zaboru do służby polskiej korzystałby on obecnie z zaopatrzenia, przysługującego w polskiej części woj. śląskiego. Ale ludzie ci w poczuciu obowiązku narodowego pozostali na swych ciężkich posterunkach w Czechosłowacji i nie powinni z tego powodu po odzyskaniu wolności żadną miarą być gorzej traktowani od swych kolegów na wschód od Olzy.</u>
+ <u xml:id="u-82.3" who="#PMachalica">Wprawdzie wspomniany dekret Prezydenta Rzeczypospolitej przewiduje w art. 3, że w wypadkach uwzględnienia godnych Minister Skarbu może podnieść uposażenie emerytalne na wniosek wojewody śląskiego do 100% wysokości. Ale chodzi 6 to, że emeryci, o których mowa, nabyli już poprzednio pełne prawo do zaopatrzenia na podstawie wpłaconych składek emerytalnych i słusznie mogą się spodziewać, iż w korzystaniu z tego prawa, nie będą robione żadne wyjątki. Ponieważ jednak wskutek niekorzystnego przewalutowania, jak już poprzednio podniesiono, nawet wymiar 100% zaopatrzenia mógłby być dla tych emerytów niekorzystny w porównaniu do stosunków w polskiej części Śląska, przeto słuszne jest, aby w wypadkach uwzględnienia godnych Minister Skarbu mógł na wniosek wojewody śląskiego podnieść to zaopatrzenie do normy reszty województwa śląskiego. Byłaby to więc zmiana art. 3 ust. (3) p. 1) dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-82.4" who="#PMachalica">W duchu tych rozważań zgłaszam po uzgodnieniu z p. referentem budżetu Emerytur i Zaopatrzeń następującą rezolucję z prośbą o jej uchwalenie:</u>
+ <u xml:id="u-82.5" who="#PMachalica">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się do Rządu z prośbą o jak najrychlejsze przedłożenie projektu ustawy o zmianie art. 3 ust. (1) i (3) dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 90, poz. 615) w tym sensie, że osoby wymienione w ust. (1) tego artykułu otrzymają zaopatrzenie emerytalne w wysokości pełnego wymiaru zaopatrzenia, przyznanego im przez władze republiki Czeskosłowackiej po przeliczeniu należytości na walutę polską. W wypadkach tych, gdy tak przyznane zaopatrzenie emerytalne będzie niższe, niż zaopatrzenie emerytalne osób tej samej grupy uposażeniowej na podstawie przepisów, obowiązujących w innych częściach województwa śląskiego, w przypadkach, zasługujących na szczególne uwzględnienie, będzie Minister Skarbu na wniosek właściwej władzy naczelnej (wojewody śląskiego) władny podwyższyć zaopatrzenia do wymiaru zaopatrzenia emerytalnego, obowiązującego w tych innych częściach województwa śląskiego.” Wysoka Izbo! Zdajemy sobie sprawę i wyrażamy głębokie przekonanie, że dekret emerytalny dla Zaolzia był wynikiem najlepszych chęci i głębokiej troski o jak najszybsze uregulowanie prawne problemu emerytalnego dla naszych rodaków z Zaolzia. Gdy jednak kilkomiesięczna praktyka wykazała, że wskutek ustabilizowania się na terenach odzyskanych sytuacji gospodarczej o szczególnie wysokim poziomie dekret ten wymaga pewnej korektury, to nie należy wątpić, że i Wysoki Rząd w słusznym zrozumieniu tej sytuacji do wykonania tej korektury przystąpi, o co zanoszę gorącą prośbę.</u>
+ <u xml:id="u-82.6" who="#PMachalica">Proszę Wysoką Izbę o uchwalenie zgłoszonej rezolucji, a z tego miejsca pozwalam sobie bardzo serdecznie podziękować Panu Referentowi, który nadzwyczaj przychylnie odniósł się do zgłoszonej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-82.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#Marszalek">Nikt więcej do głosu nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-83.1" who="#Marszalek">Głos ma p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#PWagner">Wysoka Izbo! Nawiązując do przemówień, wygłoszonych przed chwilą w sprawie problemu emerytalnego, pragnę wyjaśnić kilka spraw. Przede wszystkim, chciałbym się przeciwstawić krytyce p. posła Rudnickiego, dotyczącej polityki personalnej w wojsku. Przed 9 laty z tej trybuny broniłem tej polityki, tych decyzji Marszałka Józefa Piłsudskiego, przeciw którym z pobudek politycznych występowali liczni posłowie ze stronnictw opozycyjnych. Chodziło właśnie o te zwolnienia w wojsku. Dziś po 9 latach z prawdziwą radością stwierdzam, że decyzja Marszałka Józefa Piłsudskiego dała nam niezmiernie wielkie korzyści. Dzięki temu, że element rezerwowy, który przypadkiem stał się kadrą zawodowych oficerów czy podoficerów, gdyż byli to oficerowie rezerwy, którzy odbywali służbę w czasie wojny, musiał być zastąpiony młodym elementem, musiało więc nastąpić jednorazowe odmłodzenie armii. Wyniki tej decyzji Marszałka Józefa Piłsudskiego są widoczne: mamy armię młodą, doskonale wyszkolny, duchem zwycięstwa przepojony młody korpus oficerski naszej armii. Dlatego, Panie Pośle Rudnicki, uważam, że wracać do tych rzeczy, które Pan przeczytał w stenogramach sprzed 9 lat, nie czas i nie pora. To jest wydatek, który się w budżecie emerytalnym stanowczo opłacił.</u>
+ <u xml:id="u-84.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-84.2" who="#PWagner">Proszę Panów, jeżeli krytykuje się nadmierne zwolnienia urzędników, to dlatego, że nie nastąpiły one w jednym czasie i rzeczowo, jak to zrobił Marszałek Józef Piłsudski w wojsku. Mielibyśmy wówczas usprawniony i własny polski aparat państwowy. Nie mielibyśmy jeszcze tego typu c. k. urzędników, którzy rozumują kategoriami sprzed wieku, a konieczną jest rzeczą, abyśmy w jak najkrótszym czasie mieli urzędnika z własnej szkoły państwowej, który by rozumował nie starymi kategoriami, lecz który by rozumiał interes Państwa z pełnym odczuciem, a nie tylko powoływał się na — „paragraf” jak to niestety leży we krwi tej starej generacji urzędniczej.</u>
+ <u xml:id="u-84.3" who="#PWagner">I muszę z prawdziwym zadowoleniem stwierdzić, że właśnie w Ministerstwie Oświaty mamy to odmłodzenie, bo tylko 12% nauczycieli mamy w wieku ponad lat 50. W tym Ministerstwie, choć były dość liczne przeniesienia w stan spoczynku, jednak odbyło się to jednorazowo.</u>
+ <u xml:id="u-84.4" who="#PWagner">Gdy mówię o tym przyroście emerytów, to, Panie Kolego Rudnicki, ja sam poruszyłem to zagadnienie, nie czekając, aż je dyskusja wydobędzie na wierzch, bo mnie ono jednakowo boli, tylko chodzi o to, żebyśmy do tego problemu podchodzili obiektywnie, żebyśmy krytykując nawet Rząd, w tej krytyce nie posuwali się za daleko poza granice słuszności.</u>
+ <u xml:id="u-84.5" who="#PWagner">Przy okazji chcę wspomnieć, że właśnie w roku ubiegłym znowelizowana w art. 9 ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym przewiduje wyższą granicę niezdolności, uprawniającą do przeniesienia pracownika państwowego w stan spoczynku. Mam nadzieję, że to zmniejszy nam również ten przyrost emerytów i dlatego apeluję, aby granica ta była przez komisje lekarskie przestrzegana.</u>
+ <u xml:id="u-84.6" who="#PWagner">P. poseł Rudnicki nawiązał do mojego referatu, mianowicie wskazał na to, że 5-krotnie wzrosły wydatki na emerytury w porównaniu z 1924 rokiem. W tym wypadku będę jak zawsze obiektywnym i przyznam się, że zrobiłem pomyłkę. Mam odwagę to stwierdzić, chociaż sprawozdanie jest już wydrukowane. Pomyłka moja polega na tym, że wziąłem cały rok 1924 budżetowy, a tymczasem okazuje się, że zapomniałem o tym, że był to rok, w którym były dwie waluty — marka polska i złoty polski. I te 33 miliony, to nie jest wydatek za cały rok budżetowy, tylko za pół roku, czyli jeżeli mamy wzrost wydatków, to nie 5-krotny, ale jest on mniej więcej 3-krotny w ciągu tych 15 lat. Ale dlaczego p. poseł Rudnicki nie zwrócił uwagi na inną rzecz, mianowicie piszę w swoim sprawozdaniu, że liczba emerytów w 1924 r. była 40.000, dziś wynosi 95.000, czyli liczba ta wzrosła, jak podaję, o 140%. Nie sam przyrost więc jest przyczyną wzrostu wydatków państwowych, tylko przyczyną wzrostu wydatków państwowych jest przeciętna wysokość zaopatrzenia emerytalnego przypadająca na głowę. Pan Kolega próbował to zwalić na tych szczęśliwych, biorących 3.000 zł emerytury. Oświadczam, że takich osób w Państwie Polskim nie ma, najwyższa emerytura wypłacona wynosi 2.100 zł. Są emerytury 1.500, 1.200 zł. Jeszcze raz powiadam, i to tylko 47 osób. Nie wolno tego mówić, jeszcze raz powtarzam, wobec tej Wysokiej Izby dla celów demagogicznych. Proszę Wysokiej Izby, zapewniam Pana Posła Rudnickiego, że ja do tych tysiączłotowych nie należę, mam tylko 300 zł emerytury.</u>
+ <u xml:id="u-84.7" who="#komentarz">(P. Rudnicki: Ja Pana nie wymieniłem.)</u>
+ <u xml:id="u-84.8" who="#PWagner">Ale nie wolno z tego robić kwestii zbyt mocnej, Panie Kolego, bo przecież musimy szanować pewne zasady hierarchii. I jeżeli ktoś przez szereg lat był premierem, dźwigał odpowiedzialność za losy Państwa, sterał i zniszczył swoje zdrowie, to Pan mu potem odmówi prawa do emerytury trochę wyższej? Sam powiedziałem, że sprzeciwiam się ludziom koniunktury, ale niemniej w ustawodawstwie musi być przewidziana odpowiednia emerytura dla tych ludzi, którzy pracowali na wysokich odpowiedzialnych stanowiskach. Tyle chciałem odpowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-84.9" who="#PWagner">Zapewniam jeszcze raz tych kolegów, którzy zabierali głos, których intencje były dobre, ale którzy nie objęli całokształtu zagadnienia w swych przemówieniach, że zagadnienie emerytalne w chwili obecnej może frapować tylko pod względem wysokości kwot budżetowych, bo o ile idzie o położenie emerytów, to rok bieżący jest dla nich w każdym razie dużo lepszy niż sytuacja przed dwoma laty. I podatek specjalny został zniesiony dla uposażeń do 200 zł i z 4% przeszło się na opłatę 3%. Widzimy w każdym razie, że ich sytuacja, ich — „pula”, że się tak wyrażę, domowa nie zmniejszyła się w tym roku, ale ta pula, chociaż słabo, jednak wzrosła. Nawet i te 5 zł miesięcznie, które emeryt od 1 kwietnia otrzyma, Panie Kolego, to nie uprawnia do posuwania się z narzekaniem zbyt daleko.</u>
+ <u xml:id="u-84.10" who="#PWagner">Wszyscy musimy bronić świata pracy, jeszcze raz jednak podkreślam, w sposób rzeczowy, poważny i na płaszczyźnie tej — „rzeczywistej rzeczywistości” gospodarczej Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#Marszalek">Przechodzimy do następnego punktu porządku dziennego, do części 17 — Renty inwalidzkie i pensje osób zasłużonych.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Wagner ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#PWagner">Wysoka Izbo! Gdy mam omówić 17 część budżetu pt. — „Renty inwalidzkie i pensje osób zasłużonych”, chcę również pokrótce przedstawić historię wysokości tego budżetu w ciągu ostatnich kilkunastu lat.</u>
+ <u xml:id="u-86.1" who="#PWagner">Ustawa o zaopatrzeniu inwalidzkim z dnia 18marca 1921 r. weszła w życie dopiero w r. 1924. Z roku na rok w latach następnych wzrastają wydatki wskutek zgłaszania się inwalidów wojennych, wdów i sierot, mających uprawnienie do tego zaopatrzenia. Gdy została uchwalona ustawa z dnia 7 marca 1929 r. o dodatkowej rejestracji inwalidów wojennych, wydatki te w r. 1931 dochodzą do dużej kwoty 163.500.000 zł. W tym czasie kryzys nakłada na tę część budżetu swoje znamię, gdyż zaopatrzenia inwalidzkie, wdowie i sieroce były kilkatrotnie obniżane. Ustawą z dnia 17 marca 1932 r., następnie rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolite z dnia 28 października 1933 r. i rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 listopada 1935 roku zaopatrzenia inwalidzkie były obniżane i kwota wynosząca w roku 1931, jak wspomniałem, 163.500.000 zł znacznie spadła. Czas to był bardzo trudny dla byłych żołnierzy, którym zaopatrzenia bądź zmniejszono, bądź też wielkiej ich liczbie zaopatrzenia te zawieszono. Jednakże z prawdziwym zadowoleniem mogą stwierdzić, że rzesze inwalidów wojennych w Polsce, wynoszące 165.000 osób, oraz liczne rzesze wdów zrozumiały te potrzeby Państwa i dlatego o poprawę swego bytu upominały się i upominają się do dnia dzisiejszego w sposób godny i poważny, w pełnym zrozumieniu możliwości płatniczych Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-86.2" who="#PWagner">P. Wicepremier Kwiatkowski, który, objąwszy tekę Ministra Skarbu, zażądał od nas w listopadzie 1935 r. też pewnej ofiary na rzecz równowagi budżetowej, gdy tylko koniunktura poprawiła się w r. 1937, wyraził zgodę na nowelizację ustawy o zaopatrzeniu inwalidzkim, a następnie na ponowną nowelizację w r. 1938. Dzięki tym nowelizacjom została uchylona 10% obniżka zaopatrzeń inwalidzkich i z dniem 1 października 1939 r. inwalidzi wojenni pod względem wysokości zaopatrzeń wrócą do norm z dnia 1 kwietnia 1936 r.</u>
+ <u xml:id="u-86.3" who="#PWagner">Zaopatrzenie inwalidzkie to nie tylko likwidacja zobowiązań wobec tych, którym historia dała zaszczyt walczyć o niepodległość w przełomowych chwilach dziejowych we wszystkich armiach, ale zawsze o tę samą wspólną sprawę polską; zaopatrzenie inwalidzkie to problem, który wymaga również rozpatrzenia i zorganizowania na płaszczyźnie pogotowia wojennego. Wszyscy życzymy sobie wraz z całym światem pokoju. Niemniej jednak musimy traktować to zagadnienie poważnie pod względem organizacji szpitalnictwa, protezowania oraz przygotowania całego aparatu, który by miał przejąć opiekę nad inwalidami wojennymi, gdyby ten problem miał się powtórzyć w najbliższych latach naszej historii. Z tego też względu jest rzeczą wskazaną, aby opieka nad inwalidami wojennymi była skoncentrowana w jednym resorcie, obecny podział na dwa resorty jest nieuzasadniony i chociaż od wielu lat upominam się o to bezskutecznie, niemniej dzisiaj postulat ten powtarzam.</u>
+ <u xml:id="u-86.4" who="#PWagner">Oprócz inwalidów wojennych, na podstawie 17 części budżetu pobierają zaopatrzenie uczestnicy walk o niepodległość, byli skazańcy polityczni i jeszcze nieliczni sędziwi starcy weterani z 1863 roku i pozostałe po nich wdowy. Ta kwota nie jest wielka. Jest ona symbolicznym aktem wdzięczności Rzeczypospolitej Polskiej i Narodu Polskiego wobec tych wszystkich żołnierzy, którzy od roku 1863 aż po 2 listopada 1938 r., aż po Zaolzie swój zaszczytny obowiązek wobec Ojczyzny spełnili.</u>
+ <u xml:id="u-86.5" who="#PWagner">Proszę Wysokiego Sejmu, przed nami jest jeszcze wiele do załatwienia w dziedzinie tych zobowiązań i dlatego muszę poruszyć sprawę ochotników. Zgłoszony został wniosek do laski marszałkowskiej o krzyżu i medalu ochotniczym. Projekt tej ustawy przewiduje pewne uprawnienia dla tych, którzy to odznaczenie otrzymają, o ile ustawa ta zostanie uchwalona przez Wysoką Izbę. Jeżeli o tym wspominam, to dlatego, aby podkreślić nie tylko materialne uprawnienia wszystkich tych, którzy jako żołnierze walczyli o Polskę, ale w tym celu, ażeby Sejm, jako przedstawicielstwo Narodu Polskiego, zawsze podkreślał, że Naród Polski o swoich żołnierzy, byłych, teraźniejszych i przyszłych obrońców, zawsze nie tylko się troszczy, lecz również i miłością ich darzy.</u>
+ <u xml:id="u-86.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-87.1" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Nie mam zamiaru dużo czasu zajmować Wysokiej Izbie, dlatego stylem telegraficznym poruszę tylko jedną, ale ważną kwestię.</u>
+ <u xml:id="u-88.1" who="#PksPadacz">Ustawa z dnia 25 marca 1933 roku o orderze wojennym Virtuti Militari w art. 15 mówi: — „Organizację zgromadzenia kawalerów, szczegółową organizację i działalność kapituły, szczegóły postępowania przy nadawaniu orderu, oraz organizację i tryb postępowania sądu honorowego unormuje statut, który będzie ogłoszony w Monitorze Polskim”; Wysoka Izbo! W obecnej chwili, gdy obywatele naszego Państwa coraz więcej się organizują i gdy konsolidacja na każdym polu szybko postępuje, jest rzeczą konieczną, by zgromadzenie kawalerów orderu wojennego Virtuti Militari jak najszybciej powstało i by statut, o którym mówi art. 15, był w piśmie urzędowym ogłoszony.</u>
+ <u xml:id="u-88.2" who="#PksPadacz">Nie będę szczegółowo motywował tej konieczności, zaznaczę tylko, że ci, którzy nie wahali się życia w ofierze za Ojczyznę złożyć, bohaterskich czynów dokonywać, znacznie więcej dla Polski uczynią wówczas, gdy będą mogli wspólnie się zbierać i przygotowywać siebie i innych do nowych, wielkich i szczytnych zadań dla dobra katolickiej Polski mocarstwowej, w przyszłości da Bóg kierowniczki politycznej ludów całej Słowiańszczyzny. Do zadań tego zgromadzenia należałaby również ewentualna pomoc materialna, okazywana niezamożnym dzieciom lub wdowom po zmarłych kawalerach orderu wojennego Virtuti Militari. Liczba zaś tych kawalerów z roku na rok poważnie się zmniejsza i obecnie jest ich tylko około 5.700. Na terenie Sejmu jest 30 kawalerów Virtuti Militari. Bez wątpienia wszyscy oni oraz inni w kraju się znajdujący, pragnęliby, by ten związek braterski, o którym mówię, w najbliższym czasie stał się faktem. Zapytuję Pana Posła Referenta tego działu budżetu, czy posiada i jakie mianowicie informacje w tej kwestii, która wszystkich kawalerów orderu wojennego Virtuti Militari oraz innych odznaczonych wielce interesuje, chcielibyśmy bowiem realizować hasło: W jedności siła.</u>
+ <u xml:id="u-88.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Nawrócki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#PNawrocki">Wysoka Izbo! W r. 1932 znowelizowano ustawę o zaopatrzeniu inwalidzkim przez dodanie osobnego przepisu art. 69, w którym pod różnymi kautelami przyznano prawo do zaopatrzenia inwalidzkiego również żołnierzom armii ukraińskiej za uszkodzenia podczas walk polsko-ukraińskich. Odnośny projekt ustawy podczas debaty sejmowej był przedmiotem gwałtownych ataków pewnego odłamu społeczeństwa polskiego, który nie chciał czy nie umiał zrozumieć, jak można przeciwnikowi wojennemu z wczoraj przyznawać choćby najmniejsze zaopatrzenie za uszkodzenia, nabyte właśnie podczas walk polsko-ukraińskich. Drugi odłam społeczeństwa polskiego, powołując się na rycerskość, popierał ten projekt. A były także takie głosy, jak głos p. generała posła Żeligowskiego, który domagał się, by inwalidom b. żołnierzom armii ukraińskiej przyznano te same prawa, jakie przyznaje się Polakom- żołnierzom armii polskiej Ustawę uchwalono Przyznano prawo do renty inwalidzkiej tylko ciężko poszkodowanym inwalidom od 45 % wzywż. Od tej chwili sporo upłynęło czasu. I jakaż praktyka? Praktyka wykazała, co następuje. Wszystkich inwalidów ukraińskich, b. żołnierzy armii ukraińskiej, zarejestrowanych w Ukraińskim Towarzystwie Pomocy Inwalidom, jest ponad 2.500, w tym ciężko poszkodowanych ponad 500, a przyznano renty wszystkiego około 70 inwalidom.</u>
+ <u xml:id="u-90.1" who="#PNawrocki">Jakiż powód takiego rezultatu przy tak szczytnej intencji? Dlaczego unicestwiono intencję Sejmu i Rządu w tej sprawie? Tu nasuwa się pytanie, po co było uchwalać taką ustawę, która właściwie nie powinna była być uchwaloną dla kilkudziesięciu inwalidów. Powód tego leży w postępowaniu władz. Niektóre władze rozumieją lojalność w ten sposób, że domagają się od inwalidów b. żołnierzy armii ukraińskiej zmiany przekonań politycznych. Niekiedy, w szczególności dzieje się to w powiecie sanockim i innych, domaga się władza od inwalidów, ażeby stwierdzali zaświadczeniem, że ich przymusowo ściągnięto do armii ukraińskiej, że oni nie dobrowolnie wstępowali do armii ukraińskiej. Obliczanie dochodowości, co ma wielki wpływ przy ustalaniu, przy wypłatach rent, odbywa się w ten sposób często, że dochodzi to aż do paradoksów. Weźmy taki wypadek: Jednemu kolporterowi gazet odmówiono renty, uzasadniając to tym, że ma wystarczające źródło zarobków ze sprzedaży gazet. Przy stwierdzaniu związku przyczynowego między uszkodzeniem a służbą wojskową bardzo często żąda się od inwalidów zaświadczenia, albo świadectwa Polaka, tak, jakby żołnierz z jednej strony frontu mógł bezpośrednio widzieć, jak był ranny żołnierz z drugiej strony frontu, i to nawet znać go z nazwiska, z miejscowości i z urodzenia.</u>
+ <u xml:id="u-90.2" who="#PNawrocki">Taka jest i była praktyka, a tymczasem podczas sejmowej debaty budżetowej padło nawet zdanie, że ten przepis art. 69, który tak skąpo przyznaję prawo do zaopatrzenia, w praktyce prawie niewykonywany, należy uchylić do czasu, dopóki ukraińskie społeczeństwo nie zmieni swego stanowiska do Państwa i Narodu Polskiego. Nie będę przekonywał tego, który tak powiedział. Chciałem tylko jedno z tego miejsca, z tej wysokiej trybuny stwierdzić, chciałem zmienić przekonanie pewnego odłamu społeczeństwa polskiego, które jest przekonane, że jest to jakiś wielki akt łaski, chciałem przekonać, że było to tylko naturalne, zwyczajne rozwiązanie sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-90.3" who="#PNawrocki">Wysoka Izbo! Francja, zwycięska Francja w wojnie światowej już nazajutrz prawie po zwycięstwie swoim, po inkorporowaniu Alzacji do ziem francuskich uregulowały zaopatrzenie inwalidzkie, przyznając wszystkim, a więc także Niemcom, którzy walczyli przeciw Francji, z którymi się krwawili na zachodzie, pełne prawo, równe z Francuzami prawo do zaopatrzenia. To samo działo się w Anglii, kiedy Anglia zwyciężywszy Boerów nadała im również pełne prawo do zaopatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-90.4" who="#PNawrocki">Stawianie kwestii w ten sposób, że to ma być jakaś koncesja, którą można dowolnie dawać i odbierać, którą można handlować, jest dla mnie zupełnie niezrozumiałe i co najważniejsze, podrywa szczytną intencję tych, którzy ten projekt uchwalali. A wreszcie jest to również, musimy to tak uważać, szachowanie nas w tej dziedzinie, która nie jest wcale polityczna.</u>
+ <u xml:id="u-90.5" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#Marszalek">Dyskusja jest wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-91.1" who="#Marszalek">Czy Pan Referent chce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-91.2" who="#komentarz">(P. Wagner: Czy Pan Marszałek pozwoli, że z miejsca odpowiem?)</u>
+ <u xml:id="u-91.3" who="#Marszalek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#PWagner">Wysoka Izbo! W odpowiedzi na zapytanie p. ks. Padacza oznajmiam, że kapituła orderu Virtuti Militari jeszcze wprawdzie nie ogłosiła statutu, przewidzianego ustawą o tym orderze, jednakże biuro kapituły orderu Virtuti Militari założyło ewidencję wszystkich odznaczonych i opiekuje się tymi odznaczonymi. Spełniając życzenie ks. posła, zwrócę się do biura kapituły orderu Virtuti Militari w sprawie statutu.</u>
+ <u xml:id="u-92.1" who="#PWagner">W odpowiedzi na przemówienie p. Nawróckiego oświadczam, że już kilkakrotnie w Komisji Budżetowej sprawę tę wyjaśniałem i w roku bieżącym również i dlatego podtrzymuję moje stanowisko, jakie w roku bieżącym zająłem w odpowiedzi na postawienie sprawy przez p. Celewicza. To proszę przyjąć do wiadomości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#Marszalek">Dyskusja jest wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-93.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-93.2" who="#Marszalek">a) o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach (druk nr 83) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej;</u>
+ <u xml:id="u-93.3" who="#Marszalek">b) o likwidacji Kasy Emerytalnej dla robotników kolei państwowych w b. dzielnicy pruskiej (druk nr 84) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Komunikacyjnej;</u>
+ <u xml:id="u-93.4" who="#Marszalek">c) o popieraniu melioracyj wodnych dla potrzeb rolnictwa (druk nr 85) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-93.5" who="#Marszalek">Jeżeli nie będzie sprzeciwu, będę uważał propozycje moje za przyjęte. Sprzeciwu nie słyszę. Projekty te przekażę panom przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-93.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-93.7" who="#Marszalek">a) Juliusza Dudzińskiego w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczyposplitej z dn. 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu zrzeszeń wolnomularskich (druk nr 78);</u>
+ <u xml:id="u-93.8" who="#Marszalek">b) dr Stefana Barana w sprawie zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 27 października 1933 r. o prawie o notariacie (druk nr 79) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-93.9" who="#Marszalek">Jeżeli nie będzie sprzeciwu, będę uważał propozycje moje za przyjęte. Sprzeciwu nie słyszę. Projekty te przekażę panom przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-93.10" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-93.11" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektu ustawy, złożonego przez posła.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#SekretarzpFrackiewicz">Projekt ustawy, złożony przez posła Franciszka</u>
+ <u xml:id="u-94.1" who="#SekretarzpFrackiewicz">Szymańskiego, o zmianie ustawy o przeznaczeniu wpływów z kar pieniężnych na akcję kulturalno - oświatową i opiekuńczą na rzecz robotników (Dz. U. R. P. Nr 32, poz. 724).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#Marszalek">Projekt ten przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-95.1" who="#Marszalek">Interpelacyj nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-95.2" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Sejmu odbędzie się w poniedziałek dn. 20 lutego. Obiecywałem, iż w poniedziałki posiedzenia rozpoczynać się będą o godz. 10, gdyż pociągi nieco później przychodzą. Czy Panowie życzą sobie, aby zatrzymać tę godzinę 10?</u>
+ <u xml:id="u-95.3" who="#komentarz">(Głosy: Tak.)</u>
+ <u xml:id="u-95.4" who="#Marszalek">Wobec tego zaczniemy w poniedziałek o godz. 10.</u>
+ <u xml:id="u-95.5" who="#Marszalek">Porządek dzienny poniedziałkowego posiedzenia proponuję następujący:</u>
+ <u xml:id="u-95.6" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej propozycji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#SekretarzpFrackiewicz">(czyta): 1. Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druk nr 100) — rozprawa szczegółowa nad częścią 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-96.1" who="#SekretarzpFrackiewicz">2. Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-96.2" who="#SekretarzpFrackiewicz">a)o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (druk nr 87);</u>
+ <u xml:id="u-96.3" who="#SekretarzpFrackiewicz">b)o wycofaniu urzędów, ludności i mienia z zagrożonych obszarów Państwa (druk nr 88), c)o komunikacjach w służbie obrony Państwa (druk nr 89);</u>
+ <u xml:id="u-96.4" who="#SekretarzpFrackiewicz">d)o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry (druk nr 93).</u>
+ <u xml:id="u-96.5" who="#SekretarzpFrackiewicz">3. Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-96.6" who="#SekretarzpFrackiewicz">a)Stanisława Jóźwiaka w sprawie zmiany niektórych postanowień ustawy z dnia 24 października 1919 r. o zmianie nazwisk (druk nr 94);</u>
+ <u xml:id="u-96.7" who="#SekretarzpFrackiewicz">b)Stanisława Jóźwiaka o rekwizycji lokali na cele handlowe i przemysłowe dla ludności polskiej (druk nr 95);</u>
+ <u xml:id="u-96.8" who="#SekretarzpFrackiewicz">c)inż. Stanisława Chmielińskiego o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (druk nr 77);</u>
+ <u xml:id="u-96.9" who="#SekretarzpFrackiewicz">d)Władysława Koniecznego o uprawnieniach osób, ubezpieczonych na zasadzie IV księgi ordynacji ubezpieczeniowej, utraconych przed wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym (druk nr 96).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-97.1" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-97.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00013-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00013-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..8795a23
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00013-01/header.xml
@@ -0,0 +1,154 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00013-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>13 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>13 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">13</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-20</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski" role="speaker">
+ <persName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego p. Świętosławski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="P" role="speaker">
+ <persName>P.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PAlfredMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Alfred Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaran" role="speaker">
+ <persName>P. Baran</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PChmielinski" role="speaker">
+ <persName>P. Chmieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCieplak" role="speaker">
+ <persName>P. Cieplak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDeryng" role="speaker">
+ <persName>P. Deryng</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDobkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Dobkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Dudkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PEkert" role="speaker">
+ <persName>P. Ekert</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGebethner" role="speaker">
+ <persName>P. Gebethner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJahodaZoltowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jahoda-Żółtowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJankowski" role="speaker">
+ <persName>P. Jankowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozefMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Józef Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKosidlo" role="speaker">
+ <persName>P. Kosidło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrzyszton" role="speaker">
+ <persName>P. Krzysztoń</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksGrochowski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Grochowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksLubelski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Lubelski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLepecki" role="speaker">
+ <persName>P. Lepecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLyszczak" role="speaker">
+ <persName>P. Łyszczak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMachalica" role="speaker">
+ <persName>P. Machalica</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMalinowski" role="speaker">
+ <persName>P. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMilewski" role="speaker">
+ <persName>P. Milewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PNowara" role="speaker">
+ <persName>P. Nowara</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSeidenman" role="speaker">
+ <persName>P. Seidenman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkrypnyk" role="speaker">
+ <persName>P. Skrypnyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStarzewski" role="speaker">
+ <persName>P. Starzewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PStoch" role="speaker">
+ <persName>P. Stoch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzumanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szumański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWelykanowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wełykanowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWnek" role="speaker">
+ <persName>P. Wnęk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWydra" role="speaker">
+ <persName>P. Wydra</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekMudryj" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekWenda" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Wenda</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00013-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..c9846a1
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,965 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 13 posiedzenia w dniu 20 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski">Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski*.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieńs</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">ki.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Ferek</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">-Błeszyńs</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski">ki.*</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#MarszalekSenatuBoguslawMiedzinski">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp.: Orlański i Skrypnyk. Protokół i listę mówców prowadzi p. Skrypnyk.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Protokół 12 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie pp.: Antonowicz, Boluch, Czarnek, Dobrowolski, Putek, Roztefc, Sarnecki, Szczytt-Niemirowicz, Szumowski, Śleszyński i Wenda.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopów posłom: Jóźwiakowi, Karśnickiemu, Krupskiemu, Łobodzińskiemu, Nowakowi, Burzyńskiemu i Wójcikowi na 1 dzień, Pyszce i Sowińskiemu na 2 dni, Rudzińskiemu, Witwickiemu i Trzeciakowi na 3 dni.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">P. poseł Pikulski prosi Izbę o udzielenie urlopu na 8 dni.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopów udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40. — rozprawa szczegółowa nad częścią 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Stahl ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#P">Stahl: Wysoka Izbo! 400.000.000 zł budżetu Ministerstwa Oświaty to co do swojej wielkości druga z kolei pozycja w naszym budżecie państwowym. Suma tych 400.000.000 zł to z punktu widzenia środków materialnych, jakimi dysponuje nasze Państwo, kwota bardzo poważna i z dużym wysiłkiem na cele oświatowe wydzielona. Ale z drugiej strony — z punktu widzenia naszych potrzeb w dziedzinie oświaty, z punktu widzenia zaniedbań i zacofania po długim okresie niewoli, z punktu widzenia szczególnego naporu potrzeb wychowawczych narodu, posiadającego silny przyrost naturalny i duży procent młodzieży w wieku, podlegającym pracom wychowawczym — jest to suma niewątpliwie mała, wymagająca wydatnego z roku na rok powiększania. Jeśli jednak nie stać nas na większy wysiłek ilościowy i finansowy w budżecie, to tym większą uwagę musimy zwracać na stronę jakościową, na sposób zużycia tych sum, na właściwe i dobre metody wychowawcze i na dobry, konsekwentny kierunek wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#P">Zagadnieniom kierunku wychowania, zasadniczej linii ogólnej i naczelnym wytycznym procesów wychowawczych poświęcę kilka uwag ogólnych, rozwijając główne myśli, które znalazły swój wyraz w rozprawie komisyjnej. Wszakże wychowanie, to nie tylko suma większa lub mniejsza wiadomości podanych młodemu umysłowi, ale sprawa ich odpowiedniego doboru i ugrupowania. Wychowanie to nie tylko kształcenie umysłu, ale również charakteru i całej psychiki dorastających pokoleń. Wychowanie to wprowadzanie coraz nowych, nadchodzących pokoleń w żywy nurt życia narodowego, wychowanie to proces, w którym ludzie dojrzali, patrzący w przyszłość, świadomi swoich celów, ożywieni silną wiarą w swoje ideały, torują drogę młodym umysłom jako przewodnicy. Wola ich, jasna myśl i poczucie słuszności wskazywanego kierunku to warunek dobrych rezultatów wychowawczych, podstawa ich autorytetu, i zasadniczy fundament całego procesu wychowawczego. Wychowanie to nie obserwacja spontanicznie rozwijających się procesów, wychowywać to nie znaczy tylko dostarczać wiadomości o świecie i patrzeć, jak pod ich wpływem rozwija się młoda świadomość. Wychowywać — to znaczy kształtować psychikę i szczepić dorobek własnej dojrzałej świadomości. Praca wychowawcza to postawa czynna wychowawstwa, to dzieło myśli, ale także woli i wiary w cele, którym się służy.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#P">Podkreśliłem już w rozprawie komisji, że obok religii i rodziny czasy nowożytne wysunęły, jako czynnik poważny, obarczony odpowiedzialnością za oświatę i wychowanie, również i organizację państwową. Okres powojenny rozszerzył jeszcze bardzo znacznie rolę Państwa w tym zakresie. Jeśli chodzi o dziedzinę budżetu, rola ta wyraża się w znacznie powiększonych i stale powiększających się kwotach na oświatę, asygnowanych przez wszystkie państwa. P. Minister Świętosławski w swoim przemówieniu na komisji sejmowej był łaskaw podać interesujące cyfry, charakterystyczne dla tej zwiększającej się coraz bardziej ingerencji Państwa w sprawy wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#P">Na czym ta ingerencja polega? W czym się wyraża? Do jakiej roli poczuwają się w tym zakresie organizacje państwowe wszystkich narodów? Nie ulega wątpliwości, że chodzi tu nie tyle o mechaniczną sumę wiadomości o świecie, ani o bierny nadzór nad toczącym się procesem podnoszenia się poziomu oświaty, ile o urabianie pojęć, o kształtowanie psychiki i przygotowanie nowych pokoleń każdego z narodów do tej roli, jaką wyznaczyły im na bieżący okres dzieje, historycznej roli każdego z narodów, na przyszłość. Rządy wszystkich państw odczuły zwiększoną odpowiedzialność swoją i zwiększone obowiązki niewątpliwie i z tej także przyczyny, że przeżywamy epokę bardzo głębokich przeobrażeń duchowych, gwałtownych wstrząsów, intensywnej — „walki napowietrznej”, walki duchowej, która się o byt i przyszłość każdego z narodów toczy. Można stwierdzić z całą stanowczością, że mamy tutaj do czynienia ze zjawiskiem wtórnym, dokonywującym się w dziedzinie pojęć, teorii i idei w stosunku do tych przemian, rewolucyj i przeobrażeń rzeczywistych, które zrodziły się w ogniu wojny światowej i po jej zakończeniu.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#P">Jeśli chodzi o idee i teorie, decydujące o kierunku wychowania, to przewagę mają zawsze tę spośród nich, które nabrały już form sprecyzowanych i autorytatywnych i które znalazły szeroki wyraz w całej literaturze. W tym sensie każda rzetelna praca wychowawcza walczyć musi z natury rzeczy z tendencjami konserwatywnymi pojęć dawniej ustalonych. Konserwatyzm ten zaznacza się ze szczególną siłą po momentach przełomu, a więc w takim właśnie okresie, jaki przeżywamy obecnie. Na to zjawisko zwróciłem uwagę w komisji, mówiąc o wpływach pokolenia najstarszego na najmłodsze.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#P">Tę wszystkie przyczyny zdają się tłumaczyć nam wszechstronnie zwiększoną ingerencję państw w sprawy wychowania. Stare, przedwojenne pojęcia mają znacznie więcej praw obywatelstwa w literaturze, w umysłowości, zwłaszcza najstarszego pokolenia, niż w życiu i w stosunku do życia, do przyszłości. I te właśnie konieczności życia i tocząca się z niesłychaną zaciętością walka narodów o nową prawdę tego życia i o jego ideały zmuszają wszystkie narody do włożenia zwiększonego wysiłku w pracę wychowawczą. Przestarzałe pojęcia, teorie i ideały trzeba zastąpić nowymi, tymi, które byłyby już — „nasze, i z tego, dzisiaj dojrzałego i świadomego swoich celów, pokolenia.” Z tej sytuacji, z tego momentu dziejowego wypływa źródło kryzysu wychowawczego, który przeżywamy i który — trzeba to stwierdzić — przeżywamy zbyt długo. W tym kryzysie organizacje państwowe, nie będąc przecież jakimś mechanizmem, nałożonym na życie narodu, ale najbardziej organicznym, kierowniczym i przodującym wytworem każdego narodu, muszą odgrywać rolę czynną, muszą kierować wielkimi procesami wychowawczymi, tym bardziej że chodzi tu zarazem o wielką rywalizację sił psychicznych i twórczości duchowej pomiędzy narodami, tym bardziej że w tym okresie niesłychanego napięcia niebezpieczeństw wojennych chodzi tu również o psychiczną mobilizację obronną, więc o idee, które by zapewniły narodowi prężność, gotowość do walki i ofiary na rzecz najwyższych celów narodu.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#P">Zdajemy sobie wszyscy sprawę z napięcia i mocy tych prądów, które przenikają dzisiaj całą Europę. Świadomi jesteśmy dobrze tego, jakie są następstwa naszego położenia geograficznego pomiędzy Niemcami a Rosją, także w dziedzinie myśli i całego życia duchowego. Jest dla nas wszystkich niewzruszoną wytyczną zasada — „jednolicie zorganizowanej woli narodu”, wypowiedziana przez Naczelnego Wodza, konieczna jako kierunek istotnej niezależności i siły obronnej Państwa. Gdy myślimy o tej zasadzie, zdajemy sobie doskonale sprawę, że jednolita, silna wola narodu wiązać się musi z pojęciami uporządkowanymi, poddanymi naczelnej zasadzie samodzielności i wielkości narodu, że musi mieć ona za podstawę niezachwianą wiarę w przyszłość narodu i w słuszność tej drogi, po której naród kroczy. Jest więc rzeczą jasną i oczywistą, że z naczelnych prawd naszego życia narodowego wypływać muszą również zasadnicze wskazania dla naszych prac wychowawczych, czyli dla ogólnego kierunku wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#P">Jeśli zastanawiamy się nad rzeczywistością, z którą mamy do czynienia w tym zakresie w życiu wszystkich narodów europejskich, o czym mówiłem poprzednio, to niewątpliwie sytuacja polska przedstawia się nam w barwach o tyle bardziej jaskrawych, o ile głębszy przełom dokonał się w minionym okresie w życiu narodu polskiego. Okres powojenny dla Polski — to nie tylko nowość problemów społecznych, gospodarczych, moralnych i politycznych, podobnie, jak u wszystkich innych narodów europejskich, ale to jeszcze nowość zadań narodu, który odzyskał swoje państwo. To nowość problemów, wynikających już nie z walki z państwem zaborczym, lecz z faktu odzyskania własnej organizacji państwowej, jako organizacji prawnych środków dla własnych celów, jako wyrazu suwerenności i największego dobra narodowego, nad którego rozwojem musimy pracować.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#P">Dwadzieścia lat już minęło od czasu odzyskania niepodległości i od czasu ukończenia zamieszek wojennych. Ale — jak powiedziałem poprzednio — w świecie pojęć, idei i literatury mamy jeszcze wciąż do czynienia z ideami czasów minionych, z ideami świata przedwojennego i okresu niewoli. Nie jest to zresztą dziwne o tyle, że okres ten pozostawił w spadku dziedzictwo wspaniałe, pojęcia sugestywne i precyzyjnie rozwinięte teorie atrakcyjne, które pozostawiły niezatarte ślady w umysłowości. Niemniej przerzucenie tych pojęć, o ile były one związane z walką i celami epoki minionej, na pokolenie najmłodsze, byłoby cofnięciem się wstecz i złą mobilizacją psychiczną dla tych celów, przed którymi stoimy dzisiaj. Stoczona więc być musi energiczna walka z tym dziedzictwem, które osłabia i paraliżuje, które utrudnia i opóźnia nasz marsz ku przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#P">A jakżeż często spotykamy się dziś jeszcze z głęboko zakorzenionymi ideami starego materializmu, tego materializmu, który, sprowadzając wszystko do zjawisk organicznych albo ekonomicznych, staje się w dzisiejszej epoce trudności gospodarczych nauczycielem pesymizmu i zawiści klasowej. Jakżeż często spotykamy się z bratnią materializmowi doktryną deterministyczną, która umie jedynie pouczać o nieuchronnych koniecznościach życia i czyniąc z człowieka jedynie ich niewolnika i podkopując jego wiarę w siły moralne, paraliżuje rozmach życia i utrudnia walkę z przeciwnościami. Bo wszakże bez wiary w moc własnej woli człowiek zatraca najważniejszą cechę swojej istoty, traci najważniejsze źródło swoich sił twórczych. Jakżeż często spotykamy się z nieuleczalnymi liberałami, pełnymi optymistycznej wiary w dobroczynne możliwości niezorganizowanego hierarchicznie życia społecznego! Jak duża jest siła inercji, trzymającej przy życiu te pojęcia odziedziczone po okresie, gdy twórczość przodujących jednostek wyrażała się w buncie przeciwko więzom społecznym i przeciw władzy skostniałej kiedyś monarchii dynastycznej. Jakżeż szczególnie silne i zakorzenione są te pojęcia w Polsce, która przez długie stulecia żyła buntem przeciw władzy obcej i nienawiścią do organizacji państwowej, jako do mechanizmu obcego, kładącego się jarzmem niewoli na żywym i twórczym organizmie narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#P">Niechęć do organizacji państwowej spotykamy również i w tych doktrynach przedwojennych, które przybierały pozory nowoczesności, chociaż pod tymi pozorami, jak pod zagraniczną szminką, kryje się przestarzała, liberalistyczna i pozytywistyczna doktryna. Klasycznym przykładem takiej kompozycji jest nacjonalizm przedwojenny, którego duży wysiłek wychowawczy i osiągnięty dzięki temu wpływ na młode pokolenia jest faktem powszechnie znanym. Liberalistyczna i anarchistyczna postawa tego nacjonalizmu wyraża się dobitnie w klasycznej formule narodu przeciwstawionego Państwu i partii, konkurującej w imię tego hasła z organizacją państwową. Tak pojęta idea narodowa staje się ośrodkiem z jednej strony dobrych instynktów źle skierowanych, a z drugiej strony siłą atrakcyjną dla całego zespołu odruchów nienawiści, warcholstwa i negacji. Mamy więc do czynienia w tym punkcie z najbardziej szkodliwą syntezą złych i dobrych elementów, oddanych w całości na służbę złej sprawy. Kompozycja ideowa tego rodzaju, to najszkodliwsza przeszkoda na drodze, którą należało by obrać.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#P">Cała ta rzeczywistość pojęć świata idei stoi jeszcze dziś przed nami żywa i obecna w świecie idei, mającym znaczenie dla procesów wychowawczych, przezwyciężona w formach naszego życia państwowego, cofająca się i coraz słabsza w życiu społecznym i gospodarczym, zachowuje jeszcze swoje znaczenie w życiu umysłowym, a przez to i wychowawczym.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#P">W ten sposób w 20 lat po odzyskaniu niepodległości państwowej toczyć musimy w dalszym ciągu walkę o niepodległość i narodową indywidualność nowoczesnej myśli polskiej, czyli o świat pojęć, idei i ducha. Wiele sił sprzecznych, przeciwnych sobie nawzajem sprzęgło się, aby cofnąć nas wstecz, w świat pojęć starych, dziś już bezużytecznych. Ale kapitulacja przed tym sprzysiężeniem byłaby tragiczną klęską i załamaniem się tego pochodu, który prowadzi Polskę na coraz wyższe szczeble siły i spoistości państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#P">Walka wydana starym pojęciom, groźnym dla naszej przyszłości, musi być wygrana. W walce tej niewątpliwie kierownicza rola przypada Państwu, jako emanacji przodujących sił narodu i jako czynnikowi, który dysponuje odpowiednimi środkami. Walka ta jest tym trudniejsza, a rola Państwa tym bardziej odpowiedzialna i tym bardziej musi ona być czynna, że nie prowadzimy jej w odosobnieniu i w izolacji od narodów innych. Toczą ją również narody, sąsiadujące z nami. I one posługują się aparatem swojej organizacji państwowej. Wszystkie atakują się nawzajem i walczą o przewagę swoich systemów ideowych. W tej walce nawet najbardziej nowoczesne idee zagraniczne, bezkrytycznie przyjmowane, stają się u nas w istocie rzeczy sprzymierzeńcami pojęć przestarzałych, a zarazem i pierwiastków słabszych, niezdolnych do samodzielnej twórczości, albo jeszcze do niej niedojrzałych.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#P">W tej walce między narodami Polska nie może być — „pawiem i papugą”, czy bezbronną ofiarą, jakby była pozbawiona własnej indywidualności narodowej, ani też jakimś biernym obserwatorem, jakby sama nie była podmiotem swoich własnych dziejów i nie posiadała własnych twórczych myśli. W walce tej, do której narody stanęły uzbrojone od stóp do głów we wszystkie środki, jakie im władza państwowa daje do dyspozycji, nie możemy być osłabieni ani lenistwem myśli, ani biernością czynnika państwowego. Do walki tej tym śmielej możemy stawać, że dobrze jesteśmy do niej przez życie i dzieła minionego okresu przygotowani.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#P">W Państwie naszym, zbudowanym własnymi siłami, zorganizowanym według własnej myśli w wielkiej tradycji Józefa Piłsudskiego, jest dość siły, byśmy mogli stworzyć z niej nienaruszalny fundament wielkich ambicyj narodowych i czerpać bogactwo zasadniczych wskazań idei wychowawczych.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#P">Nie łudźmy się, żeśmy w dziedzinie pojęć i idei posunęli się naprzód w stosunku do wielkich dokonań okresu bezpośrednio minionego. Wręcz przeciwnie, nie tylko nie umieliśmy jeszcze za nimi myślą naszą nadążyć, ale grozi nam cofnięcie się wstecz, jeśli nie utrzymamy się na wytkniętej drodze i nie będziemy się trzymać stale zasad sformułowanych ostatnio przez Marszałka Śmigłego-Rydza.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#P">Cały ten zakres pojęć, o których mówiłem dość obszernie, nie jest tylko polityką, jeśli jednak ktoś to tak nazwać zechce — to jest to polityką, której znaczenie dla wychowania narodowego każdy przyzna. Prawda ta nie była kwestionowana w ciągu dotychczasowych debat, prowadzonych na terenie komisyjnym naszych Izb ustawodawczych, i wszyscy głos zabierający brali te zjawiska pod uwagę. Istniała jedynie różnica poglądów co do tego, jaką postawę należy wobec tych zjawisk zajmować.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#P">P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ze swojej strony scharakteryzował również na komisji sejmowej w swoim powtórnym przemówieniu ten wir prądów międzynarodowych, które przenikają umysłowość naszej młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#P">Sprawa ta ma znaczenie dla całego programu szkolnego i jest ważnym problemem zasadniczego kierunku wychowania. Kwestia tego kierunku zaznacza się wyraźnie i bezpośrednio w dziedzinie, którą nasze ustawy z lat 1932 i 1933 o ustroju szkolnictwa określają jako wychowanie społeczno-obywatelskie, a którego konieczność w odniesieniu do szkół wszystkich rodzajów podkreślają.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#P">Jeśli poświęciłem tak obszerny wywód tym problemom, to uczyniłem to z tej przyczyny, że według mojego głębokiego przekonania sprawa ta jest niezmiernie ważna, a wyjaśnianie jej przyczyni się niewątpliwie do posunięcia naprzód pod względem jakościowym naszych prac wychowawczych. Uczyniłem to również dlatego, że jako sprawozdawca komisji uważałem za swój obowiązek wysunąć na czoło sprawę natury najbardziej ogólnej i jej właśnie poświęcić wiele uwagi w przekonaniu, że analiza ta może się przyczynić do oświetlenia zjawisk.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#P">Sprawa ogólnego kierunku wychowania, zjawiska, jakie na tym tle obserwujemy, niepomyślna atmosfera, która pod tym względem panuje, cały ten problem jest skomplikowany, trudny do rozwiązania. Rozwiązanie go wymagać będzie niewątpliwie olbrzymiego wysiłku i bardzo dużego nakładu myśli i pracy. Dobre rezultaty z pewnością nie dadzą się osiągnąć bardzo rychło. Walka pojęć, idei, teoryj i systemów myślenia nie toczy się szybko, z dnia na dzień. Nie jest to rzeczą dziwną, że nieraz trwa ona w świecie idei dużo dłużej, że rozgrywa się później znacznie, niż w dziedzinie form życia i rzeczywistości. Niemniej powtarzam: walka ta musi być podjęta, musi być prowadzona z wielkim nakładem energii i wiary, wysiłku umysłowego i moralnego. Idee przodujące, zwycięskie w życiu i w umysłowości grup przodujących historycznemu rozwojowi, rozprowadzone być muszą w dziedzinie pojęć wychowawczych i systemów doktrynalnych, muszą toczyć walkę w dziedzinie sztuki i literatury, muszą przeniknąć wszystkie dziedziny świadomości narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#P">Jeśli w pierwszej części mojego przemówienia rozwinąłem i rozszerzyłem pewne myśli, zawarte w sprawozdaniu komisyjnym, będące wynikiem rozpraw komisyjnych, to w części drugiej — korzystając z tego, że drukowane sprawozdanie pozwoliło zapoznać się Wysokiej Izbie z kwestiami bardziej szczegółowymi i z cyframi preliminarza budżetowego — będę się streszczał, przedstawiając tylko punkty najważniejsze, zmiany i rezolucje, przyjęte w Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#P">Jeszcze tylko w zakończeniu do mojego przemówienia pozwolę sobie powrócić do kilku problemów ogólnych i rozwinąć niektóre myśli.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#P">W trzecim dziale budżetu resortu Oświaty, mianowicie dotyczącym Wyznań Religijnych, w komisji przeprowadzone zostały następujące poprawki: w § 10, odnoszącym się do wyznania katolickiego, zwiększono kredyt o 300.000 zł. Stało się to w następstwie wniosku komisji celem powiększenia ilości etatów katolickich obrządku łacińskiego na tych terenach, na których istnieje pod tym względem szczególne upośledzenie wiernych tego obrządku w stosunku do ludności innej. W tej kwocie 300.000 ma nastąpić również uwzględnienie postulatów, wysuniętych przez p. Sowińskiego, w odniesieniu do postulatów seminarium duchownego w Częstochowie.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#P">Prócz tej poprawki, wysuniętej przez komisje, podwyższono kredyty § 11 na wyznanie ewangelickie o 50.000, zgodnie z postulatem Rządu, celem pokrycia zwiększonych wydatków, koniecznych ze względu na przyłączenie Śląska Zaolziańskiego. W następstwie zmian, wypływających z unormowania stosunku Państwa Polskiego do autokefalicznego Kościoła prawosławnego, w myśl dekretu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z listopada roku ubiegłego, wynikła konieczność podwyższenia kredytów w § 12, mianowicie na wyznanie prawosławne, o kwotę 1.104.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#P">Omówienie całokształtu stosunków religijnych doprowadziło do wniosku, że sytuacja w tej dziedzinie kształtuje się przeważnie pomyślnie. Stwierdzono polepszanie się wzajemnych stosunków pomiędzy władzami państwowymi i polskim duchowieństwem katolickim, podkreślając postępujące wyrobienie obywatelskie kleru i rosnące zrozumienie obowiązków wobec Państwa. Do osiągnięć pozytywnych zaliczyć też należy niewątpliwie wspomniane wyżej unormowanie stosunków prawosławia, co znalazło wyraz w grudniowym dekrecie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. Należy wyrazić nadzieję, że jest to wkroczenie w nowy i coraz pomyślniejszy etap rozwoju tych stosunków.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#P">Z rezolucyj, przyjętych przez komisję, dwie stoją w związku z tą dziedziną życia, która dotyczy działu wyznań religijnych. I tak przyjęto rezolucję, która wzywa Rząd, aby w wykonaniu ustawy z r. 1921 wstawił do budżetu lat następnych odpowiednie sumy na budowę świątyni pod wezwaniem „Opatrzności Bożej” w takiej wysokości, aby na 25-lecie odrodzonej Polski budowa była ukończona.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#P">Prócz tego przyjęto rezolucję, wzywającą Rząd do zrównania wysokości wynagrodzenia katechetów wszystkich wyznań za lekcje religii w szkołach publicznych z wynagrodzeniami, wypłacanymi za godziny innych przedmiotów.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#P">W szkolnictwie ogólnokształcącym główną troską, która była przedmiotem rozważań komisji, jest sprawa rozwoju szkolnictwa powszechnego, czyli walki z analfabetyzmem oraz z analfabetyzmem powrotnym, a w szczególności sprawy: powiększenia ilości etatów, budowy szkół, sytuacji materialnej nauczyciela, wreszcie spraw oświaty pozaszkolnej i dokształcania poborowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#P">Jeśli chodzi o ilość etatów, to — jak wiadomo — budżet niniejszy, formalnie nie przewidując nowych etatów, realnie preliminuje kredyty na uruchomienie 2.000 nowych, które wbrew preliminarzowi roku ubiegłego nie zostały w roku bieżącym uruchomione. Z tym samym mamy do czynienia, jeśli chodzi o nowe etaty w innych działach szkolnictwa, gdzie realną ich podwyżką na rok następny będzie tylko rekompensatą i uzupełnieniem tego, co nie zostało dokonane w roku bieżącym.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#P">Komisja wysunęła dalej idące wnioski w tym kierunku, domagając się zwiększenia ilości etatów, w szczególności zaś o 1.000 w szkolnictwie powszechnym, ale, niestety, z ogólnych względów budżetowych nie udało się uzyskać na to zgody Rządu. Jest to fakt niewątpliwie niepomyślny i hamujący postęp walki z analfabetyzmem w myśl planu, zakreślonego przed kilku laty. Tak samo nie została podwyższona kwota kredytów, przeznaczonych na pracę dokształcającą, w szczególności wśród przedpoborowych, który to dział, jak wiadomo, stanowi bardzo ważny odcinek naszej walki z analfabetyzmem pierwotnym, a także, niestety, tak częstym analfabetyzmem wtórnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#P">Doceniając w całej pełni trudną sytuację materialną całego nauczycielstwa, której stan budżetowy nie pozwala bezpośrednio poprawić, sformułowano jednak pogląd, że ustawa uposażeniowa w odniesieniu do nauczycielstwa wymaga reformy i uchwalono rezolucję, wzywającą Rząd:</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#P">1) do rozpatrzenia sytuacji materialnej nauczycielstwa w duchu jej poprawy, zwłaszcza jeżeli chodzi o uposażenie grupy XI, 2) do wypłacenia nauczycielstwu zaległego dodatku mieszkaniowego najpóźniej w roku budżetowym 1940/41, 3) do powiększenia kwot, potrzebnych w wypadkach zachorowania nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#P">Prócz tych rezolucyj, dotyczących sytuacji materialnej nauczycielstwa, komisja wysunęła postulat uporządkowania sprawy opłat szkolnych w oparciu o przepisy ustawy konstytucyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#P">Także i w szkolnictwie zawodowym preliminarz przewiduje zwyżkę około miliona złotych, przeznaczoną na nowe etaty nauczycielskie, które nie zostały uruchomione w ciągu roku bieżącego. I tutaj wnioski komisji, które szły w kierunku dalej idącego powiększania etatów w szkołach zawodowych i rolniczych, nie zostały, niestety, uwzględnione. Jednomyślna opinia komisji wyraziła się w podkreśleniu niezmiernie ważnej roli szkolnictwa zawodowego, jaką dział ten ma do spełnienia w doniosłych procesach społecznych i gospodarczych, odbywających się w łonie naszego narodu. Uprzemysłowienie kraju, konieczność dostarczania coraz większych zastępów fachowców dla rozwijających się dziedzin życia, cały tak pożądany proces przebudowy strukturalnej społeczeństwa polskiego wymaga nieodzownie intensywnego rozwoju szkolnictwa zawodowego. Rozprawa komisyjna, stwierdzając poważne dokonania dotychczasowe w tym zakresie, podkreśliła konieczność dalszej intensywnej pracy w tym kierunku. Do najważniejszych momentów należy tutaj sprawa kwalifikowanych sił nauczycielskich. Jeśli również w innych działach szkolnictwa notujemy objaw zmniejszonego napływu kandydatów do zawodu nauczycielskiego, czy też odpływu jednostek aktywniejszych do innych zawodów, to zjawisko to — tak dla szkolnictwa ujemne — szczególne ma znaczenie w szkolnictwie zawodowym. Nauczyciel-fachowiec musi niewątpliwie mieć dobre warunki materialne, aby można go było utrzymać przy pracy pedagogicznej. Specjalne normy uposażeń, w tym zakresie stosowane, mogą się okazać niewystarczające.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#P">Jednym ze źródeł dochodów, przeznaczonych na szkolnictwo zawodowe, jest specjalny podatek celowy, obracany na — „fundusz na rzecz szkół zawodowych”. W związku z tym komisja powzięła rezolucję następującej treści: — „Z uwagi na podstawowe znaczenie szkolnictwa zawodowego dla rozwoju i unarodowienia życia gospodarczego, Sejm wzywa Rząd do nieobracania wpływów z funduszu na szkolnictwo zawodowe, stanowiącego podatek celowy, na żadne inne cele, prócz tych, na jakie są przeznaczone”.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#P">W związku z tą rezolucją dokonano zmiany w ustawie skarbowej, co jest już Wysokiej Izbie wiadome ze sprawozdania generalnego. Mianowicie w art. 6 w punkcie b II dodano punkt, upoważniający do zwiększania wydatków na fundusz szkół zawodowych w miarę uzyskiwania nadwyżek dochodów z wymienionych tam części budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#P">Wiele uwagi poświęciła komisja także zawodowemu szkolnictwu rolniczemu, stwierdzając jego niewystarczający na potrzeby naszego rolnictwa stan i niejednolite rozmieszczenie. Wysunięte w związku z tym postulaty budżetowe nie doznały, niestety, uwzględnienia.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#P">W dyskusji, odnoszącej się do szkolnictwa ogólnokształcącego, padły również uwagi ogólne, dotyczące naszego ustroju szkolnego, ustalonego przed kilku laty, i wprowadzanej w życie reformy. W związku z tym chciałbym podkreślić ponownie konieczność trzymania się raz obranej drogi i konsekwentnego wykonywania przepisów ustawy i nakreślonego planu.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#P">Przy rozważaniu i omawianiu bilansu lat minionych przeważają głosy przesadnego krytycyzmu, milczeniem natomiast pomija się oczywisty dorobek i pozytywne zdobycze dokonanej reformy, do której zaliczyć należy w pierwszym rzędzie rozwój szkolnictwa zawodowego, którego potrzebę i doniosłą, pozytywną rolę ocenia zgodnie cała opinia. Mówiąc o tym problemie trzeba podkreślić z naciskiem, że atmosfera negatywnej krytyki, pesymizmu, wątpliwości i hasła nawrotu do form dawnych i nieaktualnych, a odziedziczonych po zaborcach, nie sprzyjają wcale pracy wychowawczej. Jest to atmosfera defetyzmu, która nie przyczynia się bynajmniej do właściwej postawy nauczyciela. Nie jest zwłaszcza dobrze, gdy zorganizowane środowiska stają się ogniskami takich nastrojów.</u>
+ <u xml:id="u-4.41" who="#P">Omawiając budżet działu 6, czyli szkolnictwa wyższego, komisja zwróciła szczególną uwagę na problem młodych, wybitnych sił naukowych. Problem ten wiąże się z jednej strony ze sprawą widoków, jakie otwierają się przed młodymi naukowcami w pracach teoretycznych i uniwersyteckich, z drugiej strony z możliwościami przejścia od pracy naukowej do zawodów innych. Chodzi o to, aby zatrzymać ten odpływ sił, których nadmiaru bynajmniej nie posiadamy, by urealnić młodym naukowcom widoki na objęcie katedry lub znalezienie innej możliwości pracy naukowej. Chodzi wreszcie o to, by pomocniczym siłom naukowym poprawić już obecnie warunki materialne bytu. Wysunięty w tym kierunku wniosek ze strony komisji został częściowo przez Rząd zaakceptowany. Wyrazem tego jest podwyższenie o 100.000 kredytów działu 6 rozdział 1, § 1, celem poprawy uposażenia młodych, wybitnych pomocniczych sił naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.42" who="#P">Jeśli chodzi o katedry uniwersyteckie, to preliminarz niniejszy nie przewiduje wprawdzie kreowania katedr nowych, ale posiadamy przeszło 100 katedr nieobsadzonych. Równocześnie posiadamy przeszło 500 docentów, czyli wykwalifikowanych kandydatów do ich objęcia. Przyszłość nauki, a zarazem postulaty młodszych sił naukowych wymagają przyśpieszenia i ułatwienia procesu obsadzania nowych katedr. Jeśli chodzi o sprawę katedr uniwersyteckich, poruszono również w rozprawie komisyjnej postulat utworzenia nowej katedry antropologii, która to nauka od czasów przedwojennych rozporządza w Polsce tylko dwiema katedrami. Żądano także przywrócenia katedry budownictwa wiejskiego na Politechnice Warszawskiej.</u>
+ <u xml:id="u-4.43" who="#P">Wśród rezolucyj, dotyczących działu nauki i szkolnictwa wyższego, wymienić należy uchwałę, dotyczącą poparcia postulatów kulturalnych Wilna. Komisja przyjęła rezolucję następującej treści: — „Ze względu na rozpoczynającą się po 20-letniej przerwie wymianę dóbr kulturalnych między Polską a Litwą, Sejm wzywa Rząd, aby w ramach kredytów przewidzianych na naukę, sztukę, prace konserwatorskie, biblioteki, archiwa itp. potrzeby Wilna, jako najpoważniejszego ośrodka kultury zachodniej na ziemiach północno-wschodnich, były wzięte pod specjalną uwagę”.</u>
+ <u xml:id="u-4.44" who="#P">Sprawa wychowania fizycznego przedstawia się w ten sposób, że budżet tego wychowania, czyli 7.400.000 zł, niewątpliwie nie może nas zadowalać z punktu widzenia tych postulatów, jakie stawia nam w tym zakresie obronność Państwa i nowoczesny pogląd na rolę kultury fizycznej człowieka. Sytuacja budżetowa jest pod tym względem bardzo niepomyślna, nie wykazuje tendencji do poprawy. W stosunku do budżetu roku bieżącego preliminarz przewiduje nieznaczną podwyżkę 50.000 zł. Charakterystyczny obraz rozwoju tej dziedziny wychowania daje nam zestawienie porównawcze z jednej strony roku 1928, roku wysokiej koniunktury budżetowej, a zarazem początkowego okresu działalności w tym kierunku, a z drugiej strony cyfry budżetu preliminowanego, a także stan ilościowy jednostek objętych wychowaniem fizycznym. Budżet w r. 1928 wynosił przeszło 10.000.000 zł przy stanie ćwiczących 364.000, podczas gdy obecna cyfra około 7.000.000 zł obejmuje 1.200.000 zł ćwiczących oraz znacznie rozbudowane urządzenia sportowe. Z dokładnych obliczeń wynika, że w r. 1928 na jednego ćwiczącego wypadło 28 zł, a obecnie zaledwie 6 zł. Biorąc pod uwagę ogromne znaczenie wychowania fizycznego dla tak poważnej dziedziny, jaką jest obronność Państwa, trzeba podkreślić z naciskiem ważność znalezienia odpowiednich środków finansowych na jej intensywne prowadzenie. Było by rzeczą pożądaną, aby praca inwestycyjna w tym zakresie poparta została nadzwyczajną dotacją z planu inwestycyjnego i poparta była intensywnie przez samorządy i akcję społeczną. Wreszcie należy zwrócić uwagę na konieczność intensywnego rozszerzenia akcji wychowania fizycznego na teren wsi i objęcia nią ludności włościańskiej i robotniczej. Baczniejsza uwaga i zwiększona pomoc na kulturę fizyczną i sportową młodzieży akademickiej byłaby również bardzo pożądana i przyniosłaby niewątpliwie dodatnie rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-4.45" who="#P">Przedmiotem rozważań komisji była także sprawa budownictwa szkolnego. Sprawa ta jest niezmiernie istotna dla rozwoju naszego szkolnictwa, posiada głębokie znaczenie we wszystkich jego działach — od najniższych do najwyższych szczebli. Ponieważ budownictwo państwowe finansowane jest z funduszów inwestycyjnych w myśl planu zawartego w odrębnej ustawie, przeto właściwym terenem rozprawy była Komisja Inwestycyjna. Ponieważ jednakże komisja powzięła już w tym zakresie pewne uchwały, a wiąże się to bezpośrednio ze sprawami dziś omawianymi, przeto poinformuję Wysoką Izbę o tym, co w tym zakresie postanowiono.</u>
+ <u xml:id="u-4.46" who="#P">Mianowicie w myśl wniosku Komisji Inwestycyjnej w odnośnym projekcie ustawy wydzielono specjalną pozycję z punktu 2 g ze szczególnym przeznaczeniem na budownictwo szkolne, zwłaszcza szkół zawodowych. Z kwoty 50.000.000 zł wydzielono na ten cel sumę 24.000.000 zł. Biorąc pod uwagę, że w roku 1937 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego otrzymało w myśl ustawy inwestycyjnej 3.200.000 zł na budownictwo, a w roku budżetowym bieżącym blisko 8.000.000 zł, suma 24.000.000 zł na trzy lata następne pozwala się liczyć z niezmniejszonym tempem budownictwa szkolnego. Podkreślając ten fakt trudno nie zwrócić uwagi, że mamy w tym zakresie ogromne zaniedbania i braki, które muszą być w szybkim tempie uzupełnione.</u>
+ <u xml:id="u-4.47" who="#P">Mówiąc o budownictwie szkolnym niepodobna nie zwrócić uwagi na stan naszych archiwów, które powodują niejednokrotnie marnowanie się bardzo cennych materiałów. Należy wyrazić nadzieję, że preliminowane w planie inwestycyjnym sumy pozwolą i tutaj zapobiec najgroźniejszym niedomaganiom, Jedna z poprawek zmierzających do podniesienia budżetu, a przyjętych przez Rząd, dotyczy Wydziału Sztuki, a mianowicie rozdziału 2, § 11, gdzie zwiększono kredyt o 100.000 zł na muzykę. Komisja wysunęła ten postulat, biorąc pod uwagę szczególnie szczupłe środki, przewidziane na ten cel w naszym budżecie. Jeżeli cały ten budżet działu 7 przedstawia się w cyfrach bardzo skromnych, to pozycje przewidziane na muzykę, czyli cała działalność Państwa w tym zakresie, została uznana za szczególnie niewystarczającą i nieproporcjonalną do potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-4.48" who="#P">Sprawa budżetu sztuki zasługuje w ogóle na specjalne rozważenie. Budżet ten w okresie przed kryzysem był blisko dwukrotnie większy od obecnego, następnie pomimo ogólnego wzrostu sum budżetowych nie powiększał się równolegle. Sprawa twórczości artystycznej nie może być niewątpliwie traktowana jako jakiś luksus, ale stoi w ścisłym związku z ogólnym poziomem kultury, należy integralnie do czynników jej podnoszenia i rozpowszechniania.</u>
+ <u xml:id="u-4.49" who="#P">Postulat powiększenia tych kredytów zwrócił uwagę komisji na całość budżetu i sumy wydawane na cele kulturalne przez inne resorty. Komisja uchwaliła rezolucje, z których jedna domaga się w przyszłym preliminarzu powiększenia kredytów tego działu przez ich przesunięcie z innych resortów, w których mają one podobne przeznaczenie, oraz częściową przynajmniej koncentrację tych kredytów w budżecie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-4.50" who="#P">Druga rezolucja wzywa rząd, aby przy układaniu preliminarza budżetowego na rok 1940/41 uwzględnił wydatki na cele sztuki w stopniu odpowiadającym jej wartości państwowej i społecznej, a także i godności mocarstwowej Państwa Polskiego. Preliminarz wydatków na sztukę winien umożliwić nie tylko doraźną pomoc dla instytucji elitarnych oraz o charakterze reprezentacyjnym, ale przede wszystkim upowszechnienie dóbr kulturalnych wśród najszerszych warstw społeczeństwa, ugruntowanie i rozwój sztuki rdzennie polskiej, wegetującej dziś skutkiem niedoceniania jej roli w życiu wielkiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-4.51" who="#P">Prócz sprawy szczupłości i koncentracji kredytów na działalność popierania twórczości artystycznej przez Państwo uwagę komisji zajęła również sprawa ogólnego kierunku tej ingerencji Państwa. Zgodnie z ogólną tendencją, zaznaczoną w toku rozprawy, wysunięto również i w tym zakresie postulat popierania prądów i idei nowoczesnych, oddziaływujących w duchu konstruktywnym, zgodnie z kierunkiem dążeń narodowych. Postulat ten wysunięto w szczególności w odniesieniu do tych teatrów, na których prowadzenie posiada wpływ resort oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-4.52" who="#P">Na zakończenie przejdę do zagadnień, poruszonych w końcowej części sprawozdania komisji, a związanych z tymi problemami, które w dzisiejszym moim przemówieniu poruszyłem obszernie na wstępie.</u>
+ <u xml:id="u-4.53" who="#P">Chodzi o sprawę zasad i ogólnego kierunku wychowania o tyle, o ile one wiążą się ze spo-łeczno-obywatelską dziedziną wychowania, zgodnie z określeniem, którego używają nasze ustawy o ustroju szkolnictwa. Temu działowi naszych prac wychowawczych, sytuacji konkretnej, jaka istnieje w tej dziedzinie wychowania narodowego, oraz powszechnie znanym objawom niepomyślnym poświęcono wiele uwagi w rozprawach komisji. Zjawiska tej dziedziny są najbardziej uchwytnym i bezpośrednim rezultatem, którym mierzyć możemy sytuację z punktu widzenia postulatów konsekwentnego i głęboko pomyślanego kierunku wychowania. Zjawiska niepomyślne, a powszechnie znane, zaznaczają się najsilniej w sposób najbardziej jaskrawy w środowiskach uniwersyteckich. Równocześnie, co stwierdzić należy z niepokojem, wykazują one niewątpliwie tendencje do rozszerzania się na inne działy szkolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.54" who="#P">Wszechstronna i obiektywna analiza wykazuje dwie główne przyczyny tych chorobliwych zjawisk. Z jednej strony stwierdzić należy niedostatecznie pogłębioną i konsekwentną działalność władz oświatowych w odniesieniu do sfery ogólnych pojęć w życiu narodowym i w obowiązkach wobec Państwa — z drugiej strony istnienie w tym zakresie równocześnie systematycznie zorganizowanych wpływów niektórych grup partyjnych, reprezentujących przeważnie przestarzały, przedwojenny świat pojęć. Brak z jednej strony dobrze zorganizowanego i z energią prowadzonego działania pozytywnego, z drugiej strony oddziaływanie w tym samym zakresie czynników ujemnych — musi sprowadzać złe skutki tym bardziej, że — jak wiadomo powszechnie i co zostało potwierdzone również w komisji przez p. Ministra — żyjemy w okresie bardzo dużej siły atrakcyjnej prądów ideowo politycznych oraz bardzo silnej infiltracji ich w nasze życie umysłowe, również ze środowisk zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-4.55" who="#P">Zarządzenie komisyjne podkreśla, że szczególnie słabym punktem stosowanej metody wychowawczej jest brak konsekwentnego systemu i jednolitego sposobu postępowania podczas całego przebiegu okresu wychowawczego. Nie jest właściwą rzeczą rezygnować z oddziaływania na atmosferę ideową w okresie studiów akademickich, kiedy właśnie w tym okresie sprawy społeczno-polityczne posiadają dla młodzieży tego wieku największe siły atrakcyjne. Od szkolnictwa powszechnego poprzez średnie aż do wyższego stosować by należało jednolitą i konsekwentną metodę postępowania, nie zapominając o tym, że wychowujemy przecież tę samą dojrzewającą młodzież, przechodzącą stopniowo z niższego szczebla na wyższy. Zamiast tej pożądanej jednolitości i konsekwencji mamy do czynienia z bardzo nieskoordynowanym i głębiej nieufundowanym odziaływaniem na terenie szkół powszechnych, i średnich, a następnie z zupełną rezygnacją z wszelkiego wpływu na terenie szkół wyższych. Ponieważ zaś lukę tę wypełnia na tym terenie wspomniane wychowanie partyjne, systematycznie i dobrze zorganizowane, przeto mamy w praktyce do czynienia z przejściem na tym szczeblu nie tyle w próżnię, co pod wpływy zupełnie odmienne i przeciwnie skierowane, a tym poważniejsze, że oddziaływujące szkodliwymi wprawdzie, ale konsekwentnymi i skutecznymi metodami.</u>
+ <u xml:id="u-4.56" who="#P">Cała ta linia załamań i zygzaków wymaga niewątpliwie wyprostowania. W tym celu sformułowano kilka zasadniczych postulatów. Streszczę je tutaj w krótkości:</u>
+ <u xml:id="u-4.57" who="#P">1) Aktywniejsza postawa państwowych władz oświatowych w tym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-4.58" who="#P">2)Zrewidowanie stosunku do tej kategorii idei, którę określa się jako polityczne. Można tutaj iść dwiema drogami, które byłyby konsekwentne. Albo uznawszy, że idee polityczne nie powinny oddziaływać na młodzież, należało by skutecznie ją od nich odseparować, albo też — skoro nie można tego uczynić przez środki negatywne, skoro młodzież ulega zorganizowanej propagandzie ideologii, którą się uważa za przestarzałą i szkodliwą — należało by działać pozytywnie przez dostarczenie jej ze swojej strony zdrowej i atrakcyjnej treści ideowej. Należy wreszcie zastanowić się nad tym, czy pewne idee, które określamy jako polityczne, nie posiadają głębszego znaczenia wychowawczego, czy nie należą organicznie do procesów wychowawczych, którym Państwo powinno poświęcać uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-4.59" who="#P">3) Wychowanie powinno być traktowane jako całość, dotycząca całego okresu kształtowania psychiki młodzieży, poprzez wszystkie szczeble.</u>
+ <u xml:id="u-4.60" who="#P">4) Sprawa wychowania młodych pokoleń w dzisiejszym okresie posiada szczególne znaczenie z punktu widzenia tego zagadnienia, któremu poświęciłem obszerniejsze uwagi u wstępu przemówienia dzisiejszego, a co krócej zaznaczyłem w komisji.</u>
+ <u xml:id="u-4.61" who="#P">Faktem jest, że na wychowanie najmłodszych pokoleń wywiera wpływ przeważnie pokolenie najstarsze. Zjawisko to jest równoległe do tego faktu, że idee i doktryny bardziej konkretnie sprecyzowane i rozpowszechnione w literaturze, a więc zwykle dotyczące okresu minionego, posiadają przewagę w odniesieniu do pracy wychowawczej. Po okresach przełomu zjawisko to łączyć się może z uprzywilejowanym działaniem pojęć wstecznych i zacofanych.</u>
+ <u xml:id="u-4.62" who="#P">5) W związku z tą sytuacją powiedziano w ostatnim ze sformułowanych punktów: — „Pokolenie, które walczyło o Polskę i w którego duszach pod naczelnym kierownictwem Józefa Piłsudskiego dokonało się zasadnicze przetopienie przedwojennych doktryn przeróżnych barw i kierunków, reprezentujących miniony przedwojenny świat pojęć, niechaj przekaże swoje dziedzictwo pokoleniom, które dojrzewają. Dziedzictwo to, które było zasobem realnych czynów i ofiar, znajduje obecnie wyraz w uporządkowanym systemie idei. Sądzę, że kapitał pojęć i zasad Obozu Zjednoczenia Narodowego jest wyrazem ideologii, której sformułowanie będzie miało znaczenie również dla zasadniczych wytycznych wychowania obywatelskiego młodzieży”.</u>
+ <u xml:id="u-4.63" who="#P">Na zakończenie jeszcze kilka uwag ogólnych, jakie nasuwają się w związku z całą dyskusją o młodzieży, a w szczególności z problemami wychowania partyjnego i jego skutków. Można się spotkać z poglądami lekceważącymi to zjawisko. Powiada się na przykład, że — „wychowanie to obejmuje tylko nieliczną mniejszość młodzieży, że w skutek tego nie tworzy problemu poważnego”. Poglądy te nie wydają mi się słuszne. Najpierw dlatego, że o życiu każdego środowiska decyduje zawsze liczebna mniejszość, powtóre z tej przyczyny, że instrumentem oddziaływania partii jest wprawdzie w każdym środowisku tylko liczebna mniejszość, ale oddziaływanie to polega zarówno na zorganizowanym panowaniu tej mniejszości jak i — co ważniejsze — na decydującym wpływie tej mniejszości na ogólną atmosferę działania. Trzeba stwierdzić, że w tej sytuacji nawet te grupy, które nie są bezpośrednio organami partii, zachowują w stosunku do niej postawę defensywną i stanowią w ten sposób tylko dalszą sferę wpływów.</u>
+ <u xml:id="u-4.64" who="#P">Cała ta sytuacja nie może ulec zmianie bez zasadniczego przeciwstawienia się i rozprawienia się ze szkołą wychowania partyjnego. Grupy reprezentujące myśl nowoczesną muszą stoczyć walkę z grupami partyjnymi.</u>
+ <u xml:id="u-4.65" who="#P">Oprócz tego można się spotkać z uwagami krytycznymi jeszcze innej natury. — „Mamy przecież do czynienia — powiada się — z młodzieżą, głoszącą nacjonalizm, hasła narodowe, ideę narodową, a to przecież wszystko są hasła zdrowe i mogące tylko wzbudzać sympatie”. Otóż w tym właśnie leży sedno rzeczy, największe niebezpieczeństwo i szkodliwość wychowania partyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-4.66" who="#P">Dla nikogo przecież nie ulega wątpliwości, że miłość ojczyzny i instynkt narodowy, tak silny w całym społeczeństwie polskim i tak żywy w młodych pokoleniach, to bezcenna siła twórcza, zasadniczy współczynnik tych wielkich prac nad podniesieniem Polski we wszystkich dziedzinach i obronieniem jej przed niebezpieczeństwami, które mamy do wypełnienia. Ale im ważniejsza jest ta siła, im większa wartość tego instynktu zdolnego do wielkiego wysiłku narodowego w dzisiejszych czasach, tym większą zbrodnią jest marnowanie go i przez nadawanie złego kierunku przekuwanie tego instynktu na element destrukcyjny, a w najlepszym razie bierny. Wierzę niezłomnie w siłę instynktu narodowego w twórczą moc miłości Ojczyzny w młodych pokoleniach, wierzę, że siła ta jest stokrotnie większa od paraliżujących tendencyj liberalnych, klasowych i międzynarodowych. Ale właśnie dzięki temu za najszkodliwszą robotę uważam to wszystko, co w imię fałszywych haseł narodowych marnuje te instynkty i próbuje z nich uczynić siłę przeciwstawiającą się dzisiejszej Polsce —</u>
+ <u xml:id="u-4.67" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-4.68" who="#P">realnym i konkretnym pracom dojrzałego, dzisiaj pokolenia nad podniesieniem siły Państwa. A jest to wypaczenie instynktu narodowego i marnowanie jego dynamiki, jeśli w imię narodu polskiego kieruje się go przeciwko Państwu Polskiemu. Jest to zatruwanie tego instynktu, jeśli zamiast rozwijać poczucie własnej siły i wiary w przyszłość, poucza się go, że Polska jest narodem o przetrąconym kręgosłupie moralnym. Jest to marnowanie instynktu narodowego, jeśli się go topi w wielkich słowach, a nie uczy realnych i pozytywnych czynów.</u>
+ <u xml:id="u-4.69" who="#P">Jest to gubienie indywidualności narodowej, jeśli instynkt ten wprowadza się w orbitę nacjonalizmów obcych, odwracając go od Wielkiego Bohatera własnego narodu, torując drogę do serc młodzieży wodzom i zwycięzcom obcym. Jest to obniżanie roli tego instynktu narodowego i ambicyj narodowych, jeśli się go kieruje na drogę uczuć obronnych, nienawistnych a rozpalających zarzewie walk wewnętrznych, wbrew oczywistym interesom narodu polskiego jako odpowiedzialnego gospodarza i organizatora Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.70" who="#P">Polska idea narodowa dzisiaj — to idea prawnego i suwerennego władania na naszym obszarze państwowym, a nie walk wszystkich ze wszystkimi. Nie ma kompromisu pomiędzy tymi dwiema zasadniczo sprzecznymi postawami uczuć narodowych. Im potężniejsza jest moc, im ważniejsza rola tych uczuć w w życiu współczesnym — tym ważniejsze jest zwycięstwo postawy czynnej i pierwiastków twórczych.</u>
+ <u xml:id="u-4.71" who="#P">Naród polski jest odpowiedzialny za swoje dzieje, rozwijać musi swoje Państwo po długim stuleciu niewoli, w okresie wielkich wstrząsów duchowych, w obliczu wielkich niebezpieczeństw. W tej sytuacji jego postawa moralna, a zwłaszcza duch młodych pokoleń — to kapitalne warunki przezwyciężenia niebezpieczeństw i utrwalenia potęgi państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-4.72" who="#P">Kończąc wnoszę o przyjęcie budżetu z poprawkami komisji.</u>
+ <u xml:id="u-4.73" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wysoki Sejmie! W przemówieniu moim chciałbym pominąć wszystkie zagadnienia poruszone w sprawozdaniach przedstawionych Radzie Oświecenia oraz w moim przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu. Aby udostępnić te materiały, poleciłem rozesłać odpowiednie druki wszystkim pp. posłom. Na podstawie więc tych danych każdy z panów mógł się zapoznać szczegółowo ze wszystkimi zagadnieniami oświatowymi, które go interesowały,</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Chciałbym natomiast poruszyć zagadnienia natury bardziej ogólnej. Na podstawie badań przeprowadzonych nad względnym wzrostem budżetów oświatowych szeregu państw mogłem stwierdzić, że na ogół państwa te podzielić można na trzy grupy. Do jednej należy olbrzymia więksżość państw europejskich, których budżety w dobie pokryzysowej wykazują bardzo znaczne procentowe przyrosty sum wydawanych na rozwój oświaty, szkolnictwa, nauki i sztuki. Coroczne bowiem przyrosty wahają się około 9 —13% w odniesieniu do budżetu minimalnego przyjętego za 100%. Do drugiej grupy należą państwa o mniejszym procentowym wzroście budżetu oświatowego, wyrażającym się w wysokości od 3% do 9% rocznie. Wreszcie do trzeciej grupy, o której na Komisji Budżetowej nie wspominałem, należą nieliczne państwa o mniejszym przyroście budżetu oświatowego. Polską należy do państw, które zaliczyłem do drugiej grupy, posiada bowiem w okresie pokryzysowym przeciętny przyrost roczny, zbliżający się do dolnej granicy 3%.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Istnieje wiele przyczyn, które sprawiają, że w przeżywanym okresie rozwoju życia gospodarczego Polski nie możemy uzyskiwać większych sum na realizację powszechności nauczania, na rozwój szkolnictwa ogólnokształcącego i zawodowego, na dokształcanie młodzieży dorastającej i dorosłych, wreszcie na rozwój nauki, literatury i sztuki, na które to działy pracy naszej nie mogliśmy uzyskać w ogóle jakiegokolwiek dostrzegalnego zwiększenia kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Uważałem za konieczne przeprowadzić porównanie tempa rozwojowego szkolnictwa w Polsce z tempem jego rozwoju w innych krajach. Z danych tych bowiem wynika, że dla należytego przygotowania młodego pokolenia do nowoczesnych warunków życia zbiorowego wydawane są obecnie olbrzymie sumy. Szkolnictwo rozwija się w wielu krajach w tempie, nie mającym w historii precedensów. Jest to fakt dla nas szczególnie ważny, gdyż procentowo mamy w Polsce więcej młodzieży aniżeli w większości państw. Powinniśmy też zdawać sobie sprawę, że w latach najbliższych czeka nas konieczność dokonywania jeszcze większych wysiłków aniżeli te, na którę stać nas w okresie, gdy koncentrujemy cały nasz wysiłek na uprzemysłowienie i wzmocnienie ekonomiczne naszego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Niski poziom naszego budżetu przy jednoczesnym bardzo poważnym wzroście potrzeb znalazł bardzo wyraźne odbicie w dyskusji prowadzonej na Komisji Budżetowej Sejmu. Wszyscy bowiem mówcy bez wyjątku wskazywali na rażące braki środków materialnych oraz na konieczność powiększenia kredytów na różne działy szkolnictwa, na popieranie nauki, literatury i sztuki. Domagano się również powiększenia kredytów celem wzmożenia pracy duszpasterskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Jednomyślność wypowiadanych opinii wynika z tego, że zarówno Izby ustawodawcze jak też szerokie rzesze społeczeństwa zdają sobie dokładnie sprawę ze stanu, w jakim się znajduje całokształt zagadnień oświatowych i kulturalnych. Ze swej strony uważałem za konieczne przedstawić istotny stan rzeczy. Udostępniłem cały materiał rzeczowy, a we własnych wystąpieniach usiłowałem przedstawić obiektywnie szereg najważniejszych problemów oświatowych u nas i za granicą, aby wytworzyć jasny pogląd na zadania, które mamy rozwiązywać na tak ważnym odcinku pracy w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Chodziło mi również o to, aby materiał rzeczowy nie dawał pola do wyciągania wniosków zbyt pospiesznych, mogących niejednokrotnie robić wrażenie ulegania demagogii. Może nie będę w błędzie, jeżeli powiem, że nie tylko oświatowcy ale szersze koła społeczeństwa po zapoznaniu się z dostarczonymi źródłami zmieniali dość radykalnie sposób analizowania zagadnień oświatowych, stosując właściwe metody do oceny zjawisk i wynikających z nich konsekwencyj. Ułatwia to znacznie dyskusję nad zagadnieniami oświatowymi, a w przyszłości, gdy możliwości budżetowe wzrastać będą z roku na rok, przyczyni się również do należytego ich rozwiązywania.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">W odpowiedzi na liczne pytania pp. członków Komisji Budżetowej, zmuszony byłem dać odpowiedź ogólną, a mianowicie: globalne powiększenie tegoroczne budżetu o 23.000.000 zł zawierało w sobie tak wiele sum opancerzonych, że wbrew pierwotnemu zamierzeniu nie mogłem dokonać podziału tej sumy pomiędzy różne działy naszego resortu, domagające się od dawna wydatnego powiększenia kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wspomniałem, że w sumie globalnej 23.000.000 zł znajdują się bardzo znaczne obciążenia, wynikające z wypłacania dodatków mieszkaniowych dla nauczycieli szkół powszechnych, oraz kredyty, przeznaczone na awanse nauczycieli. Te ostatnie na pozór są dość znaczne, mimo że powiększają pozycję płac zaledwie o 1,93%.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wyraziłem też nadzieję, że sytuacja może ulec w roku przyszłym zmianie na lepsze, gdyż łatwiej będzie dokonać odpowiedniej repartycji ogólnego wzrostu budżetu oświatowego pomiędzy różne działy resortu oświaty, w tym czasie bowiem przejmiemy już w olbrzymiej większości wypłacanie dodatku mieszkaniowego, a sumy przeznaczone na awanse nauczycieli będą stosunkowo mniejsze.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Na tych uwagach chciałbym poprzestać, jeżeli chodzi o analizę naszego budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Jeżeli chodzi o zakres prac naszych w dziedzinie wyznań religijnych, to na czoło wysuwa się pomyślne rozwiązanie sprawy układu o ziemiach pounickich, zawartego w myśl porozumienia pomiędzy J. E. ks. kardynałem Hlondem, jako przedstawicielem Stolicy Apostołskiej, a mną, działającym z ramienia Rządu. Inne sprawy omawiane są przez nas w przyjaznej atmosferze, rokującej pomyślne ich załatwienie.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Do ważnych posunięć należy unormowanie stosunku prawnego polskiego autokefalicznego Kościoła prawosławnego do państwa. Dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej w tej sprawie stwarza zdrowe podstawy dla tego Kościoła, obejmującego czteromilionową rzeszę wiernych.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Nieco więcej miejsca chciałbym poświęcić przeglądowi polityki ogólnej w zakresie zagadnień oświatowych i szkolnych oraz osiągniętych przez nas wyników. Chcę przy tym cofnąć się nieco wstecz.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">W przeciągu trzech lat ostatnich życie polityczne i gospodarcze Polski przechodziło szereg zmian dość głębokich, znajdujących odbicie w nastrojach i podejściu ideologicznym do rozwiązywania problemów, które powstawały bądź to pod wpływem wypadków wewnętrznych, bądź też zewnętrznych. Fakt ten odbijał się w sposób najbardziej bezpośredni na pracy mego resortu, gdyż każdy uświadamia sobie jasno, że Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego opiera się w swej pracy na olbrzymiej, bo przeszło 100.000 masie jednostek o wysokim poziomie wykształcenia, a więc na elemencie, który przeżywa najżywiej i najgłębiej wielkie przeobrażenia ideologiczne i polityczne. Trzeba też pamiętać, że wielotysięczna armia nauczycieli i duszpasterzy, rozsiana jednolicie po całym kraju, dociera do najbardziej zapadłych kątów i wszędzie działa aktywnie na otaczające środowisko. A przecież zadania i obowiązki ciążące na tej armii są olbrzymie. Nauczyciel powinien nie tylko nauczać, ale być wychowawcą sześciomilionowej rzeszy młodzieży, stanowiącej 18% ogółu ludności. Duszpasterze zaś mają obowiązek dbać o rozwój uczuć religijnych wielomilionowej masy obywateli oraz wytężyć wszystkie siły w pracy nad podniesieniem jej poziomu moralnego.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Praca ta zarówno nauczycieli jak i duszpasterzy może przynieść wyniki pozytywne, jeśli inne czynniki współwychowujące, a zwłaszcza rodzina, zgodnie z nimi współdziałają.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Nic więc dziwnego, że wszelkie wstrząsy, załamania ideologiczne, waśnie i spory przekonaniowe, wszelkie zakłócenia w życiu zbiorowym, a zwłaszcza powstające tu i ówdzie zbiorowe psychozy, odbijają się niekorzystnie na pracy tej wielotysięcznej rzeszy ludzi, niosących w znacznym stopniu odpowiedzialność nie tylko za poziom intelektualny, ale przede wszystkim za oblicze moralne narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Gdybyśmy zechcieli sięgnąć pamięcią do nastrojów sprzed dwóch lub trzech lat ostatnich, gdybyśmy chcieli przypomnieć sobie namiętne przemówienia i artykuły w pismach o różnych kierunkach politycznych, gdybyśmy mieli w pamięci uprzedzenia, animozje, które zatruwały atmosferę wszędzie tam, gdzie duchowieństwo i nauczycielstwo powinno było pracować we wzajemnej zgodzie i porozumieniu, musielibyśmy przyjść do przekonania, że przebyliśmy już szczęśliwie drogę długą i uciążliwą, która niejednemu wydawała się wówczas nie do przebycia. Każdy bezstronny obserwator życia zbiorowego powinien przyznać, że w wielu dziedzinach znajdujemy się w stanie psychicznego i uczuciowego spacyfikowania nastrojów, że doszliśmy do znacznego uspokojenia chorobliwego podniecenia tych wszystkich, których praca staje się efektywną i pożyteczną tylko wtedy, gdy odbywa się w warunkach spokoju i wzajemnego zaufania.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Złożyło się na to wiele przyczyn. Przede wszystkim więc olbrzymi wpływ wywarł apel Marszałka Rydza-Śmigłego, nawołującego do konsolidacji sił dla celów obrony kraju oraz dla ogólnego postępu duchowego i materialnego Rzeczypospolitej. W deklaracji lutowej sformułowane zostały jasno i niedwuznacznie podstawy tego, co zwiemy polską racją stanu.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Każdy, kto zna stosunki panujące u nas, zdawał sobie dobrze sprawę, że od przyjęcia tych założeń ideologicznych, których słuszności żaden Polak kwestionować nie może, do zgromadzenia wszystkich przy wspólnym stole obrad dzieli nas przestrzeń olbrzymia.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Nie bylibyśmy indywidualistami, noszącymi w sobie skłonność do uporczywego uchylania się od akcji zbiorowej i jeszcze uporczywszej niechęci podporządkowywania się woli, usiłującej, jakże słusznie, narzucić nam nowe formy akcji zjednoczenia sił, gdybyśmy odrazu bez przeciwstawiania się wszyscy stanęli we wspólnym zgodnym szeregu.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Znając życie polskie i istniejące predyspozycje i uprzedzenia psychiczne narodu polskiego i jego partyjnych przewódców, każdy musiał sobie zdawać sprawę, że natychmiast powstaną wielkie opory, przeciwdziałające akcji zjednoczenia narodowego. Istotnie opory te ujawniły się już nazajutrz po ogłoszeniu deklaracji lutowej. Działają one z niesłabnącą dotychczas siłą ze strony tych wszystkich, którzy uprzednio wciągnięci byli do akcji wąskiego partyjnictwa. Mimo to nikt chyba nie zaprzeczy, że w umysłach jednostek, a także w zbiorowej psychice szerokich mas społeczeństwa akcja zjednoczeniowa poczyniła olbrzymie postępy. Bezstronny obserwator naszego życia przyzna to z pewnością, że fakt jasnego sformułowania podstaw ideologicznych polskiej racji stanu stworzył naturalne, sprzyjające podłoże do psychicznej konsolidacji społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Ogromną rolę w tym procesie odegrały także wielkie wydarzenia dziejowe, które dwukrotnie z tak wielkim napięciem uczuć przeżyło w ubiegłym roku całe polskie społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Praca Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zmierzała konsekwentnie do spacyfikowania nastrojów i wytworzenia takiego wzajemnego zaufania, aby rzeczowe omawianie ze wszystkimi czynnikami, wchodzącymi tu w grę, stało się możliwe. Wydaje mi się, że postawiony przeze mnie cel został osiągnięty.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">W terenie ustały spory i zatargi nauczycielstwa z duchowieństwem, a wytworzona atmosfera daje podstawę do twierdzenia, że wszelkie incydenty likwidowane będą rychło przez bezpośrednie porozumienie decydujących czynników.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Zresztą wystarczy przejrzeć stenogramy przemówień w poprzednich Izbach ustawodawczych lub zapoznać się z licznymi artykułami w prasie, aby zdać sobie sprawę z tego, jak wielkie odprężenie psychiczne nastąpiło w całym społeczeństwie na omawianym odcinku naszego życia.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Przebieg obrad tegorocznej Rady Oświecenia, na której przemawiali przedstawiciele duchowieństwa, nauki, różnych organizacyj społecznych i samorządowych oraz różnych stowarzyszeń nauczycielskich, dał mi podstawę do stwierdzenia, że gdy chodzi o omawianie zagadnień oświatowych, przejawia się coraz bardziej obiektywizm połączony z rzetelną troską o najlepsze ich rozwiązanie.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Przechodzę do dalszego rozpatrzenia sytuacji politycznej na odcinku oświatowym. Na Komisji Budżetowej p. poseł Stahl zainicjował dyskusję, mającą na celu analizę metod wychowawczych, stosowanych przez Ministerstwo w szkolnictwie. Podkreślał też konieczność czynnego oddziaływania wychowawczego na młodzież akademicką przez resort oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">O zagadnieniach wychowawczych mówiłem niejednokrotnie, zwłaszcza na plenum Sejmu w roku zeszłym poświęciłem temu tematowi niemal całe swoje przemówienie. Chcę jednak powrócić raz jeszcze do tego problemu głównie dlatego, że w roku ostatnim poczyniłem poważne kroki celem gruntownego przejrzenia materiału nauczania.</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Chodziło mi o odpowiedź na kapitalne pytanie, czy materiał nauczania w szkołach daje podstawę do tego, aby młodzież polska mogła otrzymać należyte wychowanie narodowe. Chcę bowiem upewnić się jako kierownik resortu odpowiedzialny za wychowanie młodzieży, że wyzyskujemy w pracy szkolnej wszystkie środki ku temu, aby rozbudzić w młodzieży całą skalę uczuć patriotycznych, na których zdoła ona w dalszym swym życiu oprzeć linię postępowania nie tylko wówczas, gdy będzie szło o dalszy rozwój duchowy i materialny Polski, ale także, gdy przyjdzie chwila wymagająca ofiary krwi w walce o nienaruszalność granic Polski, o jej byt.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Przecież nikt kwestionować nie będzie, że jeżeli chodzi o Polaków, to wymagamy i wymagać będziemy zawsze od nich o wiele więcej jako od tych, którzy decydują i decydować będą nie tylko o losach kraju, lecz również o spoistości wewnętrznej państwa. Młode to pokolenie powinno wzrastać w przekonaniu, że na nim również ciążyć będzie w znacznym stopniu odpowiedzialność za wytwarzanie atmosfery, która by przyczyniła się do właściwego stosunku reszty obywateli Rzeczypospolitej do podstawowych zagadnień polskiej racji stanu. Fakt cen wystarcza, aby uświadomić sobie, jak wielką odpowiedzialność ponosimy za opracowanie należytych metod wychowania młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">W chwili odrodzenia Polski i ustalenia jej granic nie mieliśmy jasno zarysowanego poglądu na całość poruszonego tu problemu. Zagadnienie to dojrzewało stopniowo i wyrastało w świadomości obywateli Rzeczypospolitej w ciągu lat dwudziestu naszego niepodległego bytu w nieustannym ogniu wstrząsów i przeobrażeń, jakim ulegaliśmy sami oraz jakim ulegała nieustannie cała Europa.</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Komplikowało się ono wszędzie wskutek gwałtownych prądów nacjonalistycznych, nurtujących w wielu państwach we wszystkich grupach narodowych, zarówno w tych, które tworzą w danym państwie niemal jednolity blok narodowościowy, jak też tych, które zamieszkują teren etnograficzny mieszany. Nie możemy przecież uznać, że podstawy nowoczesnego wychowania młodzieży zostały gdziekolwiek bądź na świecie ustalone, należycie wyjaśnione, a zwłaszcza doświadczalnie sprawdzone.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Żyjemy w warunkach tak szybkich przeobrażeń ideologicznych i uczuciowych, poczynione doświadczenia realizowane są od tak niedawna, że sąd o ostatecznych efektach stosowanych metod może być wydany dopiero po upływie dłuższego czasu. Mylą się ci, co sądzą, że jest inaczej. Dlatego też stoję na stanowisku, że mając przed sobą problemat narodowego wychowania młodzieży polskiej, musimy kroczyć własną drogą, unikać dróg pozornie łatwych, frazeologii doprowadzającej do szkodliwego uczuciowego przesytu, natomiast systematycznie i wytrwale dążyć do najlepszego rozwiązania tego zagadnienia z uwzględnieniem podłoża historycznego.</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Opierając się na założeniach, co do których miałem sposobność wypowiadać się niejednokrotnie,. posuwałem się w obranym przez siebie kierunku krok za krokiem. Omówiłem potrzebę wychowania narodowego młodzieży polskiej na zjeździe kuratorów, te same zagadnienia poruszałem na siedmiu zjazdach inspektorów w okręgach szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Od dłuższego czasu opracowywałem reformę organizacji i pracy instruktorów ministerialnych, których wydzieliłem w osobny zespół współpracujący z Wydziałem Programowym. Na jednym z pierwszych posiedzeń zespołu instruktorów osobiście wyłożyłem, jak rozumiem ich zadania i w pierwszym rzędzie poleciłem opracowanie odpowiedzi na pytanie, czy istniejące podręczniki są należytą pomocą wychowawcom, aby mogli zapewnić młodzieży polskiej pełnię wychowania narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Niezależnie od tego poleciłem specjalistom: poloniście i historykowi przeprowadzić szczegółowe badanie tego zagadnienia w zakresie programów szkoły powszechnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Niezależnie od tego wydałem szereg poleceń, mających na celu praktyczne rozwiązanie poruszonego tu zagadnienia tam, gdzie natychmiastowe ich wykonanie było konieczne.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Pragnę też mocno podkreślić, że w działalności wychowawczej szkoły niezwykle doniosłą rolę odgrywa przysposobienie wojskowe, które niezależnie od organizowanych hufców szkolnych, obejmujących młodzież starszą, ogarnia swym wpływem wychowawczym całą pracę szkoły, zarówno dydaktyczną, jak i wychowawczą w ścisłym tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Szczególnie wielkie znaczenie w dziedzinie wychowawczej, a zwłaszcza w dziele wychowania młodzieży na dzielnych obrońców ojczyzny ma wychowanie fizyczne, czemu dałem ostatnio wyraz w zasadniczym zarządzeniu — „o głównych założeniach wychowania fizycznego.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Przekonaliśmy się też w roku ubiegłym dwukrotnie, że gdy Polska przeżywała poważne chwile dziejowe, cała młodzież szkolna młodsza, dorastająca i studiująca na uczelniach akademickich, wykazała gorący patriotyzm i całkowitą gotowość do ofiary krwi w służbie Rzeczypospolitej. Powinniśmy z tego być dumni świadczy to bowiem o tym, że praca wychowawcza, prowadzona przez dom rodzinny oraz zespół nauczycielski w szkole, zapewnia należyty rozwój uczuć największego przywiązania do Ojczyzny. Fakt ten posiada olbrzymie znaczenie polityczne, Jeżeli bowiem chodzi o obronę militarną kraju, możemy stwierdzić, że zarówno ogół narodu, jak ci, którzy mu w przyszłości przewodzić będą, są zdolni do najwyższych uniesień patriotycznych i gotowi do największych ofiar na rzecz Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Słuchając tego niejeden z panów zapyta, gdzież więc leży źródło niepokoju, dlaczego sprawa stosunków, panujących na uczelniach akademickich, wraca ciągle na porządek dzienny dyskusji politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-6.42" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Muszę stwierdzić z całą otwartością, że powodów do niepokoju mamy wiele. Istotnie, nieliczna stosunkowo grupa młodzieży zarażona jest skrajnym nacjonalizmem. Za pomocą aktów gwałtu, przemocy, napadów, niekiedy krwawych rozpraw dąży ona do zanarchizowania życia na uczelniach akademickich. Ruchy te zaczęły przybierać charakter systematyczny już przed kilku laty. W roku ubiegłym ucichły niemal zupełnie i życie akedemickie we wszystkich uczelniach z wyjątkiem Lwowa upłynęło w spokoju i intensywnej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.43" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">W roku zaś szkolnym bieżącym rozpoczęły się ponownie napady bojówek we Lwowie, w których wyniku dwóch zranionych i pobitych studentów Żydów zakończyło życie. Zakłócenia mniej gwałtowne miały miejsce na uniwersytecie warszawskim, po zawieszeniu zaś przed świętami wykładów na czas jakiś życie akademickie w Warszawie wróciło w chwili obecnej do normy. Natomiast rozruchy, opór stawiany władzy bezpieczeństwa we Lwowie nie ustawały do czasów ostatnich.</u>
+ <u xml:id="u-6.44" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Należy stwierdzić, że są to zjawiska typowe nie tylko dla naszego życia, charakteryzujące nasilenie skrajnego i niebezpiecznego dla państwa ruchu ultranacjonalistycznego, dążącego do systematycznego zakłócania porządku, szerzenia anarchii, nastrojów defetystycznych, stosującego akty gwałtu.</u>
+ <u xml:id="u-6.45" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Istniejące grupy skrajnych nacjonalistów opierają się na agitacji i taniej demagogii, liczą na rozbudzenie stanu emocjonalnego swych sympatyków, a gdy na terenie danym działają jednocześnie dwie organizacje podobnego kierunku, przelicytowują się wzajemnie celem wykazania, że właśnie to ugrupowanie, a nie tamto jest bardziej aktywne lub w poglądach bardziej skrajne.</u>
+ <u xml:id="u-6.46" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Zaznaczyć muszę z żalem, że stan największego napięcia wytworzył się, niestety, we Lwowie, w mieście najbardziej drogim sercu każdego z nas, gdzie każdy chciałby widzieć wszystkich Polaków zjednoczonych we wspólnej idei systematycznej pracy nad rozwojem tej odwiecznie polskiej ziemi. Z bólem patrzymy na to, gdy dla utrzymania ładu i porządku przeciwko polskiej młodzieży akademickiej występować muszą polskie władze bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.47" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Tkwi w tym głęboka tragedia, że ci, co by napewno bez Wahania krew za Polskę przelali, dają łatwy posłuch wszystkim plotkom i bredniom, opierającym się na defetyzmie najgorszego gatunku. Zresztą uzasadniona wiara, że ta sama młodzież, która urządza napady i zakłóca życie w uczelniach akademickich, nie będzie się wahać w razie potrzeby oddać swego życia Polsce, stwarza niewątpliwie w szerokich warstwach społeczeństwa atmosferę pobłażania dla gwałcicieli prawa i szerzycieli anarchii na uczelniach akademickich. Jednakże jestem przekonany, że w niedługim czasie nastąpi otrzeźwienie i wytworzy się powszechny negatywny stosunek do tego rodzaju ekscesów. Wówczas wytworzą się istotnie sprzyjające warunki do pacyfikacji stosunków na uczelniach akademickich, tak zresztą, jak zdołaliśmy osiągnąć uspokojenie na innych odcinkach pracy naszego resortu. Idąc tą wypróbowaną drogą, osiągniemy zwycięstwo moralne i polityczne prędzej i skuteczniej, aniżeli stosując inne metody, które by nie doprowadziły ani do pacyfikacji, ani do przeobrażeń psychicznych, korzystnych dla państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.48" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Zanim ten proces postępujący stopniowo nastąpi, oświadczam, że będę wyzyskiwać w pełni swoje uprawnienia, aby wywierać jak największy wpływ, by zwalczyć anarchię i bezkarność i aby położyć kres rozruchom akademickim; tolerancja bowiem nie może być stosowana tam, gdzie wchodzi w grę dobro publiczne.</u>
+ <u xml:id="u-6.49" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wywodów poprzednich nie stosuję do całej młodzieży akademickiej. Jeśli bowiem o ogół chodzi, zaznaczę, że z roku na rok praca nad wychowaniem młodzieży w duchu dla nas pożądanym czyni postępy. Polega ona na przysposobieniu młodzieży do obrony kraju oraz na zbliżeniu jej do życia praktycznego. Zetknięcie to prędko doprowadza do otrzeźwienia i do odróżnienia tego, co jest pustym frazesem i demagogią, a co pracą konkretną dla rozwoju Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.50" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Dlatego też przypisuję wielkie znaczenie przebywania młodzieży w Hufcach Pracy przed wstąpieniem do uczelni oraz ćwiczeniom w Legii Akademickiej i wszelkiej pracy w terenie, zwłaszcza w czasie feryj letnich na praktykach wakacyjnych oraz na innych pracach terenowych. Jest to konkretna praca wychowawcza, prowadzona w szkołach akademickich. Dawać będzie ona efekty tym większe, im więcej młodzieży brać w niej będzie udział.</u>
+ <u xml:id="u-6.51" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wysoka Izbo! Debata budżetowa daje zwykle sposobność do generalnego przeglądu ogólnego rozwoju naszego życia. Składało się ono z wielu elementów i dlatego nie łatwo się zdobyć na najogólniejszą syntezę zjawisk i bezstronną ocenę przebytej drogi rozwojowej. Z obowiązku kierownika resortu oświaty muszę nieustannie do tej myśli powracać i opierając się na sygnałach, otrzymywanych z terenu, obejmującego tak liczną rzeszę inteligencji, usiłuję przeprowadzić syntezę stanu naszego życia współczesnego. Będziemy zapewne wszyscy zgodni, że od chwili zgonu Józefa Piłsudskiego, kiedy to naród przeżywał moment największego załamania wewnętrznego, przebyliśmy pomyślnie bardzo znaczny odcinek drogi naszego rozwoju. Dotyczy to nie tylko uregulowania finansów, ożywienia życia gospodarczego, lecz w stopniu nie mniejszym głębokich przeobrażeń życia psychicznego i przeżyć zbiorowych, składających się łącznie na to, co nazywamy postępem duchowym narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.52" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Walczymy wciąż o lepsze jutro, a że tu i ówdzie mamy trudności do pokonania, na to odpowiem krótko: takie jest prawo życia. Zwalczać tę trudności będziemy systematycznie, budując dalej — „mocną, zwartą i potężną Polskę”.</u>
+ <u xml:id="u-6.53" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Lepecki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PLepecki">Wysoki Sejmie! Zabierając głos po referacie p. sprawozdawcy i po świetnym przemówieniu p. Ministra Oświaty w imieniu Obozu Zjednoczenia Narodowego w sprawach, związanych z preliminarzem budżetowym Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zacznę od określenia naszego stosunku do spraw, wchodzących w zakres działania tego resortu, oczywiście tylko w najogólniejszym rozumieniu.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PLepecki">Mamy w pamięci apel Naczelnego Wodza, mamy w pamięci wielkie Ij nię wytyczne naszej pracy, ustalonej w deklaracji lutowej O.Z.N. i wypowiedziach osobistości kierowniczych naszego Obozu z p. Szefem Obozu na czele. Trzeba, żebyśmy sobie w pełni uświadomili, że głównym podstawowym tworzywem wszelkich poczynań w zakresie wzmożenia obronności Polski, jej prężności gospodarczej, kulturalnej i politycznej, a więc i podniesienia jej potencjału we wszystkich tych zakresach — jest człowiek. Wszystkie plany państwowe, czy chodzi w nich o racjonalne wyzyskanie środków i zasobów materialnych czy moralnych, czy dotyczą pracy ludzkiej na wsi czy w mieście, zawczą pracy ludzkiej na wsi czy w mieście, zawsze będą realizowane przez człowieka. Zagadnienie najbardziej racjonalnego wyzyskania pracy ludzkiej, jej najlepszego zorganizowania, zabezpieczenia jej maksymalnej wydajności i uchronienia przed marnotrawstwem będzie zawsze leżało u podstaw wszelkiego planu państwowego wraz ze świadomością, że najistotniejszym źródłem bogactw kraju jest człowiek i jego praca.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PLepecki">W dobitny sposób przedstawił tę sprawę p. Wicepremier Kwiatkowski, który w swoim przemówieniu na plenum Sejmu w 1938 r. oświadczył: — „Czyż nie jest jasne, że na czołowym miejscu w programie polskim musimy ustawić człowieka? Nie możemy górować nad wieloma innymi narodami produkcją węgla, nafty, stali czy cukru, ani nawet produkcją zbożową. Gdy chcemy jakikolwiek z tych produktów w świecie sprzedać, musimy najczęściej do tego dopłacać. Dopiero, gdy z materiałem zwiążemy najwyższą sumę pracy ludzkiej, stajemy się bezkonkurencyjni wobec całego świata, nawet wówczas, gdy w stosunku do warunków polskich bardzo dobrze zapłacimy za tę pracę. Niedoli indywidualnych człowieka w Polsce — mówi dalej p. Wicepremier Kwiatkowski — jest bezmiar. Rozpraszając się na szczegóły, nie ruszymy sprawy z miejsca. Musimy atakować całość tego zagadnienia. Pragniemy innej pozycji materialnej i społecznej dla człowieka pracującego. Ale w pracy wszystko znaczy kwalifikacja. Więc też wielkością w narodzie i społeczeństwie ma się stać nie dyletant, ale fachowiec rolnik robociarz, inteligent.”</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Wenda.)</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PLepecki">Gdy przeglądamy budżet Ministerstwa Oświaty i Wyznań Religijnych, musimy sobie uprzytomnić dobrze, że za barierą liczb i zestawień kryją się nie rzeczy, nie świat przedmiotów materialnych, ale żywe indywidualności ludzkie. Zmiana tej czy innej kolumny, to nie tylko redukcja zaopatrzenia, ale jakże często okrojenie ducha, odrzucenie poza nawias świadomego życia obywatelskiego kadry ludzkiej, której uprawnienia nie są niższe od reszty społeczeństwa. Śledzenie oschłych pozycyj buchalteryjnych w dziedzinie oświatowej stanie się kiedyś dla historyka źródłem dociekań na temat żywotności najdonioślejszych elementów naszej psychiki zbiorowej. Jest rzeczą naturalną, że dziedzina, w której przedmiotem zainteresowania jest świadomość zbiorowa, wymaga szczególnie wyraźnego uświadomienia celów i zadań. W przeciwnym razie jakże łatwo o zgubienie sensu pracy oświatowej, o potraktowanie jej jako zdawkowego urzędowania, tak sprzecznego z jej istotą. Nie można formować w sposób celowy rozwoju myśli i życia emocjonalnego społeczeństwa, jeśli nie zostaną określone wytyczne, które przeistoczą tę pracę w wysiłek świadomy i skoordynowany. Pamiętać należy, że w przeciwieństwie do innych dziedzin życia zmiana systemu oświatowego rozciąga się na długie lata, że np. przygotowanie sił fachowych o właściwych kwalifikacjach, które musi wyprzedzać posunięcia gospodarcze, daje się osiągnąć jedynie po długotrwałym przygotowaniu. Wzgląd ten nakazuje ze szczególną uwagą śledzić zasady ogólne, na których opiera się działalność oświatowo- wychowawcza Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#PLepecki">Wiele się dziś mówi i pisze o szerokim zasięgu prac oświatowych, o ich powszechności i skali odziaływania. Wystarczy powołać się na to, że każdy obywatel pozostaje albo winien pozostawać co najmniej 7, w wielu wypadkach do 16 i więcej lat w sferze systematycznego oddziaływania oświatowego i wychowawczego co jest najlepszą ilustracją olbrzymiej wagi państwowej tego oddziaływania. Jakość tej pracy rozstrzyga o wartości poszczególnych obywateli. Dlatego też Obóz nasz szczególnie żywo interesuje się pracami Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdyż są to prace, których wynik w pierwszym rzędzie decydować będzie o powodzeniu na szeregu innych odcinków. W hierarchii potrzeb państwowych, które zaspokojone być muszą w sposób nieodzowny i nie ulegający kwestionowaniu, potrzeby istotne Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego stoją dla nas na pierwszym planie zaraz po tych, które są związane z bezpośrednią gotowością bojową i obronnością kraju. Z tego stanowiska spróbuję spojrzeć na sprawy w związku z przedłożonym preliminarzem budżetowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PLepecki">Zacznę od spraw wychowania. Jesteśmy przecież krajem, gdzie pierwsze Ministerstwo Oświaty zostało nazwane Komisją Edukacji Narodowej. Zresztą i dla nas będzie ono zawsze nie tylko Ministerstwem Oświecenia Publicznego, ale i wychowania publicznego — i nie tylko publicznego, ale i narodowego. Podjęta przez O.Z.N. akcja zjednoczenia jest jednocześnie głęboko pojętą akcją wychowawczą. Stąd wynika nasza wrażliwość na wszelkie perturbacje wychowawcze, które są wyraźnym wskaźnikiem stanu zapalnego, chorobowego na zaatakowanych odcinkach. Jesteśmy zgodni z p. kolegą Stahlem w analizie i diagnozie stanu wychowania młodzieży. Zgodność ta zwalnia mnie od szczegółowego rozważania tej bardzo doniosłej dla całości interesów Państwa sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#PLepecki">Dążąc do siły i potęgi Polski, nie możemy zdawkowo traktować sprawy nauki. Promieniująca z pracowni naukowych myśl twórcza przekształca jednostki i całe społeczeństwa, waży na losach państw i narodów, decyduje nieraz o ich rozwoju i upadku. Kto nie jest w stanie wzbudzić w sobie bezinteresownego kultu dla tej szczytnej dziedziny twórczości człowieka, jaką jest nauka, niech zważy na jej doniosłość praktyczną, niech sobie uzmysłowi np., że imponujące wyniki niemieckiego planu czteroletniego w poszczególnych działach życia Trzeciej Rzeszy zostały osiągnięte przez skoordynowaną pracę nauki z kierownictwem państwa. W tej dziedzinie należy życzyć inicjatorowi Rady Nauk ścisłych i stosowanych powodzenia w niesłychanie doniosłej i bardzo celowej z punktu widzenia interesów Państwa pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#PLepecki">Koniecznym i nieodzownym warunkiem rozwoju nauki jest atmosfera spokoju i porządku na uczelniach wyższych. Mimo starań p. Ministra, mimo przysługujących mu uprawnień, ład i spokój — jak to zresztą stwierdził sam p. Minister — nie został zachowany. Poruszam te sprawy jeszcze raz dlatego na tym miejscu, że prócz szkód natury moralnej, niedostatecznie może docenianych w społeczeństwie, anarchia na wyższych uczelniach pociąga za sobą obniżenie poziomu wychowanków, opóźnianie się studentów w studiach oraz — co jest rzeczą niezmiernie ważną — powoduje mniejszy napływ sił wykwalifikowanych, fachowych do życia gospodarczego i kulturalnego. Wymownie o tym świadczy spadek liczby dyplomów (mimo rosnącej liczby studentów) w r. 1937/38 o 574 czyli 9 % w stosunku do r. 1935/36. ściśle z tym związany jest fakt, że w r. 1937/38 opuściła państwowe szkoły akademickie duża liczba studentów ze studiami nie ukończonymi, przeważnie z powodu odmówienia im, jako spóźnionym w studiach, pomocy materialnej. Wiedząc, jak wielkie sumy pochłania wykształcenie jednego słuchacza wyższej uczelni, możemy z całą pewnością wynikłe z anarchii szkody materialne obliczyć na wiele milionów. Brak ładu i spokoju na wyższych uczelniach odbija się także, jak to już wspomniałem, i na czasie trwania studiów, które się w Polsce niepomiernie przedłużają. Sięgają one powyżej 6, a, jak to wynika z przemówienia p. sen. Bartla, przeciętnie na Politechnice Lwowskiej trwają fantastyczną liczbę — powyżej 13 lat, co jest wielką stratą dla Państwa, społeczeństwa i samej młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#PLepecki">I tu należało by się zastanowić, czy obserwowana w chwili obecnej niewątpliwa pacyfikacja na odcinku wychowawczym w szkolnictwie wyższym może stanowić zapowiedź trwałego uspokojenia. Mam pod tym względem poważne obawy. Trudno wyobrazić sobie, żeby raptem cała, niejednokrotnie bardzo starannie, bardzo perfidnie przygotowywana, akcja rozruchowa na terenie szkół wyższych, ot tak, ni z tego ni z owego została zahamowana. Niewątpliwie te ogniska zapalne istnieją i niewątpliwie — obym był złym prorokiem — przejawiają się wcześniej czy później. Oczywiście trudno tutaj jest winić wyłącznie resort Ministerstwa Oświaty, jeżeli chodzi o zachowanie spokoju na wyższych uczelniach. Sprawa faktów, które niejednokrotnie budzą głębokie przerażenie, głęboki wstyd, jest sprawą całego Rządu i społeczeństwa. Fakt, że np. na wiecu akademickim we Lwowie nad zebranymi powiewał sztandar zielony z ręką i mieczem, że w głosach, które odzywały się na tym wiecu, było wyraźnie podniesione, że zbliża się moment, w którym ten sztandar ma zastąpić sztandar państwowy na Zamku w Warszawie. Przejawy te z punktu widzenia państwowego są niesłychanie groźne, należy przewidywać, że jeżeli tego rodzaju argumentacja i tego rodzaju głosy są przez młodzież wypowiadane, to ci, którzy te rzeczy wypowiadają, niewątpliwie tak łatwo z tego swego dynamizmu rezygnować nie będą. Jest to już sprawa nie tylko Ministerstwa Oświaty, lecz sprawa całego Rządu, od którego należy oczekiwać wyraźnej postawy, wyraźnej akcji w kierunku pohamowania i ukrócenia tej niesłychanej zupełnie rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#PLepecki">Z kolei poruszę tylko w najogólniejszym rzucie sprawę szkolnictwa zawodowego, tak niesłychanie ważnego z punktu widzenia tez Obozu Zjednoczenia Narodowego. Skoro Obóz Zjednoczenia Narodowego rzucił hasło uzdrowienia struktury demograficznej Państwa, przesunięcia ogromnych rzesz obywateli ze wsi do miast, skoro rzucił hasło uprzemysłowienia kraju — sprawa sił fachowych wysuwa się bardzo mocno na czoło problemów. Gdybyśmy w związku z tym przeszli do spraw szkolnictwa zawodowego, możemy tylko unissono z p. Ministrem pukać do kies Państwa, będziemy to jednak robili znacznie mocniej, bo jeszcze bardziej niż p. Minister jesteśmy zmartwieni i wprost zatrwożeni stanem rzeczy w tej dziedzinie. Jesteśmy w gruncie rzeczy zgodni z p. Ministrem w ocenie szkolnictwa zawodowego. Może należało by tylko w tym czy w innym miejscu postawić jakieś specjalne akcenty. Gdy np. p. Minister analizuje „paradoksalny”, jak go sam nazywa , wniosek z tabeli statystycznej, że w ciągu czterolecia 1935/36— 1938/39 liczba uczniów i uczenie w szkołach zawodowych wzrosła o 56% (typ zasadniczy i przysposobienia zawodowego) i o 43% (szkoły dokształcające), a sumy przeznaczone na to szkolnictwo o 6%, to wyjaśnia, jak to było możliwe. W zakończeniu jednakże konkluzja jest tego rodzaju — — „mimo to lokale szkół, urządzenia techniczne, pomoce naukowe przedstawiają taki stan, że natychmiastowa pomoc jest konieczna dla utrzymania normalnego toku pracy w szkole”, i to w szkole już istniejącej, a więc nie dla koniecznej rozbudowy szkolnictwa. Jest to już wyraźne i całkowicie usprawiedliwione uderzenie na alarm.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#PLepecki">Należy stwierdzić, że poza szkolnictwem handlowym względnie tanim, jeżeli chodzi o koszty organizacyjne i eksploatacyjne, a stąd obsługiwanym w lwiej części przez inicjatywę prywatną, która wyręcza na tym polu resort państwowy, stan szkolnictwa zawodowego wymaga bardzo intensywnej pracy nad jego rozwojem, ażeby doprowadzić do tej właściwej proporcji pomiędzy zamiarami gospodarczymi a tempem przyrostu sił fachowych. Trudno mówić serio o kierowaniu młodzieży na drogę zawodową, kiedy od progów jednej tylko uczelni mechanicznej w Warszawie odchodzi około 350 kandydatów spośród 500, którzy zdali do niej egzamin. Odeszli z braku miejsca, z dosłownego braku miejsca, gdyż przyjęci ledwie mogą pracować w przeładowanym lokalu. Nie jest to oczywiście stosunek miarodajny dla całości zagadnienia w Państwie. Ale jasną jest rzeczą, że tylko nieznaczna część młodzieży, pragnącej się kształcić zawodowo w kierunku najbardziej dla Państwa potrzebnym — uzdolnionej odpowiednio, jak to stwierdzają wyniki egzaminów, przy których egzaminatorzy potrafią odrzucić 2/3 lub 3/4 zdających — może spełnić swe pragnienia, zgodne z potrzebami Państwa. Nadmierny wzrost uczniów w szkołach ogólnokształcących, sprzeczny zupełnie z założeniami dokonanej reformy szkolnictwa, jest głównym skutkiem tego braku ujścia dla nich w szkolnictwie zawodowym.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#PLepecki">Skoro p. Minister konstatuje — cytuję ze sprawozdania — jak — „groźnie rzecz się przedstawia, jeśli chodzi o nauczycieli szkół średnich”, to odnieść to trzeba przede wszystkim do szkolnictwa zawodowego, które pod tym względem przedstawia się bardzo smutnie. Stwierdza to i p. Minister, uważając, że — „w szkolnictwie zawodowym kapitalnym zagadnieniem jest sprawa nie tylko doboru personelu nauczycielskiego, ale i zatrzymanie obecnego, że szkolnictwu zawodowemu może grozić załamanie z powodu braku pedagogów-fachowców, jeżeli uposażenie nauczycieli nie ulegnie poważnej poprawie”. W tym miejscu należało by tylko położyć może mocniejszy akcent na słowach — „może grozić”.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#PLepecki">Wreszcie dotknę sprawy szkolnictwa powszechnego. Doceniamy w pełni wysiłki p. Ministra w sprawie rozbudowy tego szkolnictwa. Niemniej stwierdzić musimy, również zgodnie ze zdaniem p. Ministra, że stan rzeczy w tej dziedzinie usprawiedliwia alarmowanie opinii publicznej, które znajduje swój wyraz tak w prasie, jak i w przemówieniach na zjazdach oświatowców. Poprawy nie kwestionuje nikt, chodzi o wzmożenie jej tempa.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#PLepecki">Wiemy, że mury szkół powszechnych nie mogą pomieścić wszystkich dzieci. Wiemy, że odpływ dzieci ze szkoły przed upływem obowiązku szkolnego jest bardzo duży, że przeładowanie klas utrudnia w wysokim stopniu naukę, że wysoki procent szkół niżej zorganizowanych utrudnia pogłębienie wiedzy. Wiemy, że nauczyciel w dusznych, przeładowanych klasach choruje, zużywa się i traci ochotę do pracy. Rezultatem tego stanu jest znaczny procent analfabetów pierwotnych i wtórnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#PLepecki">A jaka jest przydatność analfabety, chociażby tylko z punktu widzenia przygotowania do obrony kraju, jest rzeczą oczywistą. A przecież szkoła powszechna razem ze szkołami zawodowymi i kursami ma być czynnikiem istotnym przy kształtowaniu struktury demokratycznej polskiej. Musimy dać szanse wsi, musimy jej umożliwić wejście w procesy kulturalne i gospodarcze. Wiem, że jesteśmy w tej ocenie całkowicie zgodni z Ministerstwem Oświaty, ale mówiąc o tych rzeczach winniśmy podkreślić, zaakcentować wagę, jaką z punktu widzenia tez Obozu Zjednoczenia Narodowego do tej sprawy należy przywiązywać. Zważmy jeszcze jedną rzecz: znajdujemy się w tej chwili w stosunkowo korzystnym położeniu, mianowicie znajdujemy się w okresie, kiedy fala przyrostu młodzieżowego będzie stopniowo zmniejszać się. W roku 1941 czy 1942 oczekujemy minimalnego przyrostu dzieci, ale po okresie 1941—1942 należy spodziewać się nowej fali przyrostu młodzieży; oczywiście wówczas sytuacja pod względem obsłużenia specjalnie szkoły powszechnej przedstawiać się będzie znacznie groźniej. Po roku tym zaobserwujemy zjawisko występujące dziś na terenie szkoły średniej, do której dopływ właśnie w okresie dużych przyrostów rocznych dzieci jest zahamowany. Lecz, gdy tam, w szkole średniej, rok ten przeszedł stosunkowo gładko — znów cytuję p. Ministra — wzrost liczby uczniów w klasach pierwszych jest mniejszy w gimnazjach państwowych o 28% aniżeli w prywatnych (o 96%), dlatego że temu zaradziła inicjatywa prywatno-społeczna, to w szkolnictwie powszechnym taki ratunek będzie bardzo trudny.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#PLepecki">Kończę na tych paru ogólnych uwagach w związku z budżetem Ministerstwa Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Deryng.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PDeryng">Wysoka Izbo! Problem kultury narodowej możemy rozpatrywać: z punktu widzenia jej tworzenia i pogłębiania bądź też z punktu widzenia jej oddziaływania i rozprzestrzeniania na najszersze warstwy ludności. W pierwszym wypadku będzie chodziło o pionową organizację przy uwzględnieniu najwyższych wartości kulturalnych; w tym pojęciu wysunie się na plan pierwszy zarówno zagadnienie pogłębienia kultury, jak i organizacja jej źródeł. W drugim wypadku, gdy chodzi o popularyzację kultury wszerz, poziomo dla najszerszych warstw ludności, przeważać będą zagadnienia oświatowe i wychowawcze. Niewątpliwie problem kultury narodowej, oświaty i wychowania wymaga uwzględnienia obu tych aspektów, o których wspomniałem. Tylko wtedy kultura skutecznie oddziaływać może na najszersze warstwy ludności, gdy równolegle z rozszerzaniem zasięgu kultury pogłębia się jej treść i źródła. Jej wartość i treść wyrastać musi z najgłębszych podstaw życia, psychiki i potrzeb narodu. Tylko taka kultura posiada dynamikę zdolną przetwarzać wartości indywidualne na rzecz dobra zbiorowego w myśl wskazań nowej Konstytucji, że twórczość jednostki jest dźwignią życia zbiorowego. W ten sposób atrakcyjność i dynamizm kultury polskiej zależą w prostej linii od wysiłku i pracy włożonej w jej tworzenie. Istnieje prosty związek pomiędzy twórczością naukową i artystyczną a możliwościami realizacyjnymi największych zamierzeń narodowych i państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PDeryng">Pełnia bytu narodowego, pełnia możliwości państwowych leży u źródeł twórczości intelektualnej i emocjonalnej, kierowanej wolą budowy wielkości Państwa. Realizacji owej, pełni bytu narodowego w zakresie kultury, oświaty i wychowania domagać się musimy i ową pełnię realizować będziemy. Realizacja ta przepojona być musi jedną myślą kierowniczą, mającą za cel i wskazanie interes narodu polskiego i Państwa. Musi ona opierać się o zdecydowaną wolę przeprowadzenia tego programu przez cały aparat, stojący do dyspozycji w dziele oświaty i wychowania. Musi wprzęgnąć w harmonijny rytm pracy wychowawczej ucznia, profesora i studenta, administrację szkolną i nauczyciela, książkę, podręcznik i warsztaty pracy naukowej, musi wciągnąć i człowieka, który z owych podręczników, pomocy naukowych i warsztatów wykuwa wielkie dzieło kultury narodowej. Nie ma zagadnienia, nie ma problemu, który mógłby być rozwiązany wyłącznie środkami materialnego oddziaływania, środkami techniki i formy. Zawsze i wszędzie decyduje żywa treść człowieka, jego twórczość, jego intelekt, jego wola i wiara w działalność, którą przedsiębierze. Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Oświaty na te właśnie problemy kieruje naszą uwagę. Organizacja nauki, oświaty i wychowania wymaga pełnego napięcia woli, czynu, który by dał pełnię dynamiki bytu narodowego, który by — wbrew wszystkim i mimo najcięższych warunków materialnych, z jakimi walczy szkoła, nauczyciel i młodzież — realizował jasno i twardo postulaty, jakie nam stawia moc i obronność Państwa. Pomimo braków w zakresie środków materialnych, gdy w najcięższych warunkach ofiarnie pracuje nauczyciel, wychowawca i uczony, gdy tak dużo trzeba uczynić dla podniesienia poziomu oświaty, gdy do dnia dzisiejszego odczuwamy skutki działania sił rozkładowych, użytych niegdyś przeciwko naszej narodowej jedności i mocy przez państwa zaborcze, gdy jesteśmy świadkami najgłębszych i groźnych przemian ideologicznych i społecznych, ścierających się prądów, o których mówił sprawozdawca p. Stahl — zdobyć się musimy jednak na pełnię wysiłku dla stworzenia własnych najwyższych wartości twórczych, dokonać musimy tego, by pełnia sił naszej młodzieży zużytkowana została dla dobra narodu i Państwa. Musimy wypracować ideał wychowania, zgodny z naszymi narodowymi potrzebami, ideał oparty i wyrastający z najwyższych wartości katolicyzmu, ideał wyrastający z naszej rzeczywistości, z naszej tradycji, z naszej własnej wartości kulturalnej, ideał wychowania nie związany z abstrakcyjnymi nieaktualnymi już dzisiaj, a jakże często szkodliwymi doktrynami ubiegłego stulecia, opartymi o materialistyczny i kapitalistyczny światopogląd. Wypracować musimy ideał wychowania nie wiązany także z modnymi prądami obcego naszej kulturze i psychice totalizmu.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PDeryng">Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Oświaty toczyć się może bądź w zakresie popularyzowania i rozprzestrzeniania kultury, organizowania oświaty szkolnej i pozaszkolnej, bądź dotykać może źródeł wiedzy i sztuki, źródeł twórczości, a więc tych elementów, które stanowić mają treść nauki, oświaty i wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PDeryng">Pozwolę sobie zająć się rolą sztuki w tworzeniu kultury narodowej, zagadnieniem rozwoju nauki na wyższych uczelniach wraz z łączącym się z tym zagadnieniem przysposobieniem młodych sił naukowych oraz materialnych warunków ich pracy.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#PDeryng">W okresie wymagającym od narodu natężenia wszystkich sił twórczych, w okresie odbudowywania pełnego bytu narodowego i państwowego, szczególniej baczną uwagą i troską należy otoczyć naukę polską, i to otoczyć ją w ten sposób, by konieczności życia i praktyki nie podcinały samych źródeł wiedzy. Ilustrując ten postulat, stwierdzić na przykład wypada, że aczkolwiek organizowanie przemysłu, zwłaszcza związanego z obronnością Państwa, wymaga powołania do tego przemysłu najtęższych sił fachowych, to jednak proces odpływu młodych sił naukowych do przemysłu musi być właśnie w imię owej obronności zharmonizowany z potrzebami nauki i jej przyszłością.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PDeryng">Warunki pracy naukowej na politechnikach muszą być tego rodzaju, aby pozwoliły młodym naukowcom pozostać przy ich warsztatach pracy naukowej, zapewniając im choćby minimum warunków egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PDeryng">Nie tylko jednak w dziedzinie techniki warunki pracy powodują odpływ sił naukowych, utrudniając obsadę stanowisk asystentów, adiunktów, docentów czy wreszcie nawet i katedr profesorskich. Podobnie jest i w innych dziedzinach życia — wzmożone jego tempo powoduje większą atrakcyjność stosowania wiedzy aniżeli jej tworzenia. Tak na przykład na wydziałach prawa atrakcyjność zawodów praktycznych powoduje poważny odpływ młodzieży prawniczej od studiów teoretycznych i badań naukowych — a właśnie na tych wydziałach zachodzi nagląca potrzeba zwiększenia kadr asystentów, którzy by pracą w seminariach i ćwiczeniami związali większe rzesze młodzieży uczącej się z przeznaczonymi dla niej wykładami i nauką prawa.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#PDeryng">Poważne zwiększenie ilości etatów asystenckich na wyższych uczelniach postulatem nie tylko lepszej organizacji nauczania, lecz także — a może przede wszystkim — jest formą zapewnienia dopływu nauce polskiej młodych siły naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PDeryng">Brak młodych sił naukowych da się stwierdzić niemal we wszystkich dziedzinach wiedzy. I tak nawet na wydziałach teologicznych ogólna liczba docentów ledwie by mogła zaspokoić zapotrzebowanie — z tym jednakże, że nie ma zupełnie kwalifikowanych sił naukowych w zakresie teologii pastoralnej. Na wydziałach prawnych sytuacja jest jeszcze gorsza. Brak jest zupełny kandydatów na prawo rzymskie, prawo cywilne i postępowanie cywilne. W zakresie nauk humanistycznych brak jest historyków filozofii, brak językoznawców porównawczych i filologów, języków nowożytnych: germanistyki i romanistyki. Na wydziałach matematyczno - przyrodniczych braki dają się zauważyć w zakresie chemii nieorganicznej i mineralogii. Nauki lekarskie posiadają na ogół odpowiednią liczbą docentów, często jednakże są to pracownicy, którzy uzyskawszy tytuł docenta poświęcili się prywatnej praktyce, nie kontynuując działalności naukowej. Dotkliwszy jeszcze brak daje się odczuwać specjalistów w zakresie medycyny sądowej i stomatologii. W naukach handlowych przejawia się brak przedstawicieli technologii, nauki o organizacji przedsiębiorstw, nauki o handlu. Studia rolnicze i leśne nie posiadają w odpowiedniej liczbie docentów w zakresie inżynierii leśnej, ochrony lasu i technologii rolnictwa. Na politechnikach jest duży brak specjalistów w poszczególnych dziedzinach, przede wszystkim w zakresie technologii mechanicznej, geometrii wykreślnej, dźwigów, maszynoznawstwa, miernictwa, wodociągów.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#PDeryng">Tylko poważna liczba pracujących i współzawodniczących na polu naukowym młodych sił naukowych, w oparciu o ogniska badań naukowych, jakimi są poszczególne katedry, stworzyć może pomyślną atmosferę dla rozwoju nauki polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#PDeryng">Wiąże się z tym, choć tylko pośrednio, zagadnienie odpowiedniej sytuacji materialnej wszystkich pracowników naukowych. Niewątpliwie podnietą do pracy naukowej pozostanie zawsze i wszędzie dążenie do poznania prawdy, skłonność i potrzeba oddania się twórczym badaniom, których w żadnym wypadku perspektywa korzyści materialnych zastąpić nie może. Niemniej praca naukowa i badawcza wymaga takich warunków materialnych i zapewnienia bytu, aby troski dnia codziennego nie odrywały badacza od jego warsztatu pracy. Dotyczy to zwłaszcza owych nieprawdopodobnie niskich i szczupłych w swej liczbie etatów asystenckich, jak również drobnych sum wypłacanych miesięcznie z ryczałtów, pozostających w dyspozycji uczelni, które w żadnym wypadku nie mogą zapewnić pomocniczym siłom naukowym nawet minimum egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#PDeryng">Celem związania młodych sił naukowych należało by wstawić do przyszłego budżetu kwotę 252.000 zł na 100 sił asystenckich ryczałtowych, z wynagrodzeniem według IX stopnia płac. Wobec tego, że mamy w Polsce 59 jednostek organizacyjnych — wydziałów, oddziałów i studiów — nie jest to bynajmniej cyfra za duża. Ponadto było by rzeczą wskazaną wstawić do przyszłego budżetu 300.000 zł na dodatki naukowe dla wybitniejszych pomocniczych sił naukowych. Przyjmując 100 zł jako wysokość miesięczną takiego dodatku, mogłoby go otrzymać około 250 osób, co w stosunku do ogólnej liczby pomocniczych sił naukowych, asystentów i adiunktów w liczbie 1.156 osób, daje tylko 22,3% ogółu pomocniczych sił naukowych, które by z tych dodatkowych sum mogły korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#PDeryng">Problem sytuacji materialnej musi być rozwiązany. Dotyczyć musi on także poprawy bytu materialnego szerokich rzesz wychowawców i nauczycieli szkół powszechnych i średnich.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#PDeryng">Organizacja nauki na wyższych uczelniach wymaga ponadto szczegółowej pieczy i uwagi w zakresie właściwej dotacji dla zakładów naukowych odpowiednich sum na pomoce naukowe, jak instrumenty, laboratoria, biblioteki i pracownie, które warunkują skuteczność wszelkiej pracy naukowej, odpowiednich sum przeznaczonych na konserwację i rozbudowę pomieszczeń i gmachów wyższych uczelni.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#PDeryng">Tak np. wysuwa się na plan pierwszy dotacja na rzecz Uniwersytetu Jagiellońskiego, gmachu Biblioteki tegoż Uniwersytetu i Kolegium Nowodworskiego, które to gmachy zostały obecnie opróżnione wobec wybudowania nowego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej, a które winny być w sposób zasadniczy odremontowane i zakonserwowane, tak aby te jedne ż najstarszych zabytków budownictwa świeckiego w Polsce nie były narażone na zniszczenie.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#PDeryng">Na atmosferę nauki i pracy, w której służbie pozostają wyższe uczelnie, składa się nie tylko wysiłek profesorów i pomocniczych sił naukowych, lecz także młodzież akademicka, która w myśl tradycyj uniwersyteckich tworzy wraz z profesorami ową — „universitas akademica” ową korporację, której celem jest nauka i studia. Dla tych to wyłącznie najdostojniejszych celów otoczyła tradycja wyższe uczelnie szczególną opieką, a prawo dało im szczególne przywileje.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#PDeryng">Natomiast w zakresie życia ideowo-politycznego młodzieży wysuwa się na plan pierwszy konieczność związania dynamicznych jej sił z palącymi i niecierpiącymi zwłoki zadaniami narodowymi i państwowymi, których rozwiązania domaga się współczesność polska. Dynamiczne, pożyteczne dla Państwa siły młodzieży, tkwiące w bardziej lub mniej skrajnych programach ideowych, winny znaleźć jedynie właściwe ujście w realizacji konkretnych zadań i prac narodowego życia Polski.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#PDeryng">Poza tym jednak i przede wszystkim pamiętać należy, iż ostatecznym celem i treścią okresu studiów akademickich jest zyskanie zasobów wiedzy, umożliwiających pełnienie zadań, do których życie i praktyka powoływać będzie następnie młodzież.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#PDeryng">Niedobrze się dzieje, gdy zaszczytniej jest odnieść zwycięstwo przy pomocy demagogii wiecowej, aniżeli zdać egzamin, zasługując na dobre wyniki rzetelną pracą i przygotowaniem. Niedobrze się dzieje, gdy ci wszyscy, którzy bezpośrednio lub pośrednio korzystają z ofiarności społeczeństwa, nie doceniają dobrodziejstwa okresu życia, przeznaczonego wyłącznie na zdobycie potrzebnej wiedzy. Jeżeli jako państwo i społeczeństwo jesteśmy biedni, jeśli tak wielki ogrom pracy w dziedzinie kultury i dorobku materialnego nas czeka, to niepowetowaną szkodą dla Państwa i narodu polskiego jest każdy rok, każdy dzień, nieledwie każda godzina utraconych studiów.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#PDeryng">Podchodząc do zagadnienia z punktu widzenia ogólnego interesu narodowego, stwierdzić wypada, że przedłużanie czasu studiów, z jakichkolwiek bądź powodów wynikało by ono, kładzie się wielkim ciężarem na życie narodu. Z tego punktu widzenia obojętne jest, czy chodzi o jednostkę zamożną, czerpiącą z funduszów rodziców, czy też o jednostkę niezamożną, która korzysta z ofiarności grosza publicznego. I w pierwszym i w drugim wypadku opóźnienie chwili, w której jednostka z biorącej staje się jednostką społecznie twórczą, musi powodować daleko idące straty energii narodowej. Z tego też punktu widzenia wszelkie zbędne przeciążanie młodzieży wiadomościami, których opanowanie nie jest konieczne dla ogólnego poziomu jej wiadomości i intelektualnego rozwoju, należy uznać za szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#PDeryng">Z żalem należy stwierdzić, że coraz to słabszym życiem wegetują organizacje studenckie, mające na celu pogłębienie wiadomości naukowych. Z żalem należy podnieść, że poziom materialny młodzieży polskiej ulega tak nieprawdopodobnemu obniżeniu, że naprawdę nieliczne wyjątki tylko mogą pozwolić sobie na luksus studiów bez konieczności równoczesnego zarobkowania. Stan ten należy uznać za objaw bardzo niezdrowy i ogromnie niepokojący. Nadwerężanie młodych sił nadmierną pracą kończenia studiów i równoczesnego zarobkowania prowadzi do osłabienia wydajności pracy przyszłych inżynierów, lekarzy, pracowników, przemysłowców i handlowców.</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#PDeryng">Skutecznie zaradzić temu stanowi rzeczy może jedynie najdalej posunięta ofiarność społeczeństwa, która musi przyjąć na siebie formę pomocy kierowanej troską o dobro nauki. Do pomocy tej winien mieć prawo każdy, kto, nie mając środków na studia, wykazuje zdolności gwarantujące, że studia te odbyć może i dla pożytku narodu i Państwa odbyć je powinien. Niesłuszne natomiast byłoby rozwiązywanie tego problemu w ten sposób, aby każda uzasadniona czy nieuzasadniona ambicja ukończenia wyższych studiów miała być zaspokojona.</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#PDeryng">Z punktu widzenia interesów Państwa większą wartość mają niewątpliwie ludzie dobrze przygotowani fachowo i zawodowo, choćby wyższych studiów nie posiadali, niż ci, którzy nadmiernym wysiłkiem swego intelektu i niewspółmiernym wysiłkiem swych możliwości materialnych, z trudem i biedą, często ustępstwem z wymogów egzaminacyjnych kończą wyższe studia.</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#PDeryng">Osobnym zagadnieniem w kształceniu wyższym młodzieży jest problem ułatwienia studiów młodzieży wiejskiej. Młodzież ta jako niezamożna ma szczególne opory do przezwyciężenia. Obowiązkiem Państwa jest trudności te łagodzić, spiesząc z wydajną pomocą stypendialną dla młodzieży pochodzącej ze wsi, a odznaczającej się wybitnymi zdolnościami. Problem ten wiąże się z dalszym zagadnieniem powrotu młodych fachowców z wyższym wykształceniem na polską wieś, gdzie żywioł ten mógłby z kolei szerzyć kulturę i podnosić poziom materialnego bytu wsi. Oczywiście, zagadnienie to nie da się rozwiązać prostymi środkami, jednakże konieczne jest, ażeby ambicją młodego człowieka nie było wyłącznie utrzymanie się w wielkim mieście, choćby w najnędzniejszych warunkach materialnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#PDeryng">Obok zwiększenia wydajności pomocy społeczeństwa domagać się musimy rozszerzenia pomocy stypendialnej ze strony Państwa. Wydaje się rzeczą słuszną, aby przynajmniej część stypendiów była bezzwrotna, tak by w zamian za stypendium bezzwrotne można było wymagać od studenta pracy w zakładach naukowych w szerszym zakresie, związać go w ten sposób ż potrzebami nauki.</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#PDeryng">Przechodząc do zagadnień sztuki i jej możliwości rozwojowych, a zwłaszcza warunków materialnych, wśród których ma się ona rozwijać, wyrazić należy poważny niepokój i troskę.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#PDeryng">Sztuka i nauka stoją na straży kultury polskiej, one mają dorzucać nowe wartości do jej skarbnicy. Twórczością swoją sztuka i nauka wpływają na treść i oblicze kultury narodu. Sztuka jest najlepszym i najcenniejszym elementem, budującym jedność wielkiego narodu na wewnątrz, a także najpewniejszym czynnikiem propagandy na zewnątrz, gruntującym w stosunkach międzynarodowych pozycję państwa. Sztuka wreszcie, przetworzona na dobra materialne, odgrywa nader poważną rolę w życiu gospodarczym narodów. Stąd wypada wysunąć szereg postulatów w zakresie organizacji, przepisów prawnych i konieczności budżetowych na najbliższą przyszłość, zwłaszcza w zakresie sztuk plastycznych. Postulaty te dały by się sprowadzić do 8 najważniejszych punktów: 1) zorganizowania na zasadach samorządu zawodowego artystów z uwzględnieniem jednakże szczególnych warunków i możliwości rozwojowych sztuki; 2) przedstawienie przez Rząd projektu ustawy o wydzielaniu z kosztorysów budowli państwowych, komunalnych i prywatnych o specjalnym przeznaczeniu pewnego, choćby niewielkiego procentu, przeznaczonego na cele prac plastyki związanej z architekturą; 3) przeprowadzenie i poparcie akcji budowania pracowni dla artystów; 4) podniesienie znaczne i wydajne sum budżetowych przeznaczonych na Fundusz Kultury Narodowej; 5) poważne wzmocnienie Funduszu Zbiorów Państwowych; 6) przyznanie kredytów na wykup dzieł, wywiezionych za granicę; 7) podwyższenie budżetów szkolnictwa artystycznego; 8) subsydiowanie warsztatów i pracowni wykonawczych, celem poparcia polskiego przemysłu artystycznego, który by mógł znaleźć rynki zbytu za granicą.</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#PDeryng">Kończąc pozwolę sobie wyrazić głęboką wiarę, że wspólny wysiłek dla podniesienia poziomu kultury i oświaty narodowej, wzmocnienia, pogłębienia i wyzyskania wszystkich źródeł twórczości sztuki i nauki rozwinąć może i musi pełnię dziejowej dynamiki narodu polskiego, wiążąc wysiłki Naczelnego Wodza wzmożenia obronności kraju w jedną wielką harmonijną całość zjednoczenia narodowego sił gospodarczych i obronnych z twórczymi możliwościami kultury polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Lubelski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PksLubelski">Wysoki Sejmie! Zabierając głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, chcę najpierw przypomnieć, że w Polsce jest 75% ludności należącej do Kościoła katolickiego, w tym przeszło 60% ludności należącej do obrządku łacińskiego. Jest więc Polska co do liczby wyznawców Kościoła katolickiego krajem i państwem katolickim, ponieważ przeważająca większość jej ludności należy do Kościoła katolickiego, do Kościoła, który z jej historią zrósł się od blisko tysiąca lat i który w ciężkich latach niewoli stał się ostoją jej bytu niepodległego. I dlatego też w czasach zaborczych, zwłaszcza pod zaborem rosyjskim, Kościół katolicki był synoninem polskości: każdy Polak uchodził za katolika, a katolik uchodził za Polaka, chociaż nie przeczę, że i w innych wyznaniach byli dobrzy Polacy, zasłużeni dla sprawy polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PksLubelski">Chcę tutaj podkreślić, że my, księża katoliccy, przypominamy ustawicznie wiernym, że obowiązkiem katolików jest pełnić gorliwie i sumiennie swoje obowiązki wobec Państwa i Narodu, że nie może być dobrym katolikiem ten, kto nie jest dobrym Polakiem, dobrym obywatelem swego Państwa. Podnosimy z uznaniem, że w Polsce, w ojczyźnie naszej i w Państwie naszym, przeciwnie jak u naszych sąsiadów ze wschodu i zachodu, Kościół katolicki nie doznaje prześladowania, ale owszem, ma wolność swobodnego rozwoju, a Rząd współpracuje z czynnikami kościelnymi dla dobra wspólnej nam drogiej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PksLubelski">Podnosimy także, że bohaterska nasza armia nie tylko broni granic Państwa Polskiego, ale broni także cywilizacji i kultury chrześcijańskiej, broni Kościoła katolickiego i pełni wielką rolę przedmurza chrześcijaństwa. Dlatego też Kościół katolicki, dzięki tej współpracy z Państwem, rozwija się, zakreśla coraz szersze kręgi swojej działalności dla dobra wspólnej, drogiej nam sprawy. Ale mimo tych ważnych, dodatnich stron, nie brak także i pewnych niedomagań w naszym życiu religijnym.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#PksLubelski">Takim niedomaganiem jest jeszcze to, że szczytne hasła religii Chrystusowej, szczytne hasła etyki katolickiej nie przeniknęły jeszcze w całej pełni do naszego życia publicznego, do naszego życia państwowego. Takim niedomaganiem, taką bolączką jest fakt, że nasze życie rodzinne rozbijają coraz liczniejsze w pewnych sferach rozwody, a co za tym idzie — także apostazje, odstępstwa od Kościoła katolickiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PksLubelski">Niektóre pociągnięcia Wysokiego Rządu także budzą zastrzeżenia w społeczeństwie katolickim. Takie zastrzeżenia budził dekret o uregulowaniu stosunku wyznania protestanckiego do Państwa Polskiego. W ubiegłym roku wydany został dekret o uregulowaniu stosunku polskiego autokefalicznego Kościoła prawosławnego do Państwa Polskiego. Wiemy, że ten dekret był potrzebny, konieczny, ale w tym dekrecie są pewne rzeczy, które budzą zastrzeżenia ze strony społeczeństwa katolickiego. Pomijam uprzywilejowanie w pewnych punktach Cerkwi prawosławnej w porównaniu do Kościoła katolickiego. Np. konsystorze prawosławne na mocy tego dekretu dostawać będą znacznie większe uposażenia niż konsystorze Kościoła katolickiego. Pomijam fakt, że na mocy tego dekretu będą brali uposażenia państwowe diakoni i psalmiści, podczas gdy katoliccy organiści i katolicka służba kościelna nie dostaje żadnego uposażenia. Pomijam fakt, że dla niewielkiej liczby prawosławnych kapelanów wojskowych zadekretowane zostało ustanowienie osobnego biskupa polowego prawosławnego. Ale muszę podkreślić, że duże zastrzeżenia co do tego dekretu wywołał zwłaszcza art. 3, który Cerkwi prawosławnej przyznaję takie uprzywilejowanie, jakiego nie miała ona nawet w państwie prawosławnym, za czasów carskich, mimo że była Cerkwią panującą.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#PksLubelski">W społeczeństwie katolickim budzi się obawa, żeby właśnie ten Kościół prawosławny — w razie jakiegoś konfliktu nieprzewidzianego między Państwem a Kościołem — nie stał się polskim kościołem narodowym. Wiem od przedstawiciela Ministerstwa Wyznań Religijnych, że takich zamiarów i takich tendencyj nie było, ale chcę tutaj podkreślić, że te obawy w społeczeństwie katolickim istnieją i że dano tym obawom wyraz w pismach katolickich. Jestem głęboko przekonany zresztą, że chociażby takie intencje były, to one nigdy nie będą zrealizowane, bo naród polski był i jest i będzie narodem katolickim Polonia semper est et erit fidelis! Wielki Polak, Stanisław Szczepanowski, powiedział: — „Polska albo będzie katolicką, albo jej nie będzie. Mam to głębokie przekonanie, że Polska będzie i będzie zawsze katolicką.” Z innych bolączek kościelnych chcę tu podnieść, że duchowieństwo parafialne z wielką niecierpliwością oczekuje wydania rozporządzenia wykonawczego do ustawy o świadczeniach na rzecz Kościoła katolickiego. Skutkiem braku tego rozporządzenia wykonawczego nie tylko niszczeją budynki kościelne, nie tylko niszczeją kościoły, nieraz bardzo cenne zabytki architektury polskiej, ale także i duchowieństwo katolickie narażone jest na wiele przykrości, na wiele procesów, zwłaszcza z ubezpieczalniami i z Powszechnym Zakładem Ubezpieczeń, które domagają się składek od samego duchowieństwa, mimo że to nie jest rzecz osobista poszczególnych duchownych. Uważam także, że należało by spełnić votum pierwszego Sejmu ustawodawczego i jak najrychlej przystąpić do budowy kościoła Opatrzności Bożej, tak samo jak pomyśleć o rozbudowie względnie o wybudowaniu — jeśli już nie wspaniałej bazyliki morskiej w Gdyni, która jest naszą chlubą i dumą i do której przyjeżdżają Polacy z całej Polski — to przynajmniej jakiegoś większego kościoła, bo obecnie w tym mieście, liczącym blisko 120.000 katolików, nie ma żadnego większego kościoła, tak że nabożeństwa odprawiają się teraz po domach prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#PksLubelski">Dużo zamieszania w dziedzinie religijnej wywołują najrozmaitsze sekty, które zwłaszcza na naszych kresach wschodnich mnożą się bez liku. Nie wspominam już o sekcie mariawickiej, która się stała przed kilku laty gniazdem rozpusty, nie wspominam o polskim kościele narodowym, czy o hodurowcach, ale chcę wspomnieć o takich sektach, jak: metodyści, baptyści, anabaptyści, badacze Pisma Świętego, które to sekty są bardzo często agenturami obcych sił, wrogich Polsce i jako takie wprowadzają rozprzężenie w nasze życie religijne, rodzinne i społeczne. Uważam, że czas najwyższy zabrać się do ich likwidacji. Zwłaszcza szkodliwy wpływ pod tym względem wywierają po wsiach naszych — „badacze Pisma Świętego”, którzy głoszą, że wszystkie rządy i ustroje są dziełem szatana.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#PksLubelski">Przechodząc do spraw szkolnych chcę podkreślić, że w ostatnich latach za kierownictwa obecnego p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dużo pod tym względem zmieniło się na lepsze, ale jeszcze mamy przeszło 500.000 dzieci, które nie mają wstępu do szkoły. Jeszcze przeważającym typem szkoły powszechnej po wsiach jest 1-klasowa szkoła powszechna, która daje minimum oświaty, po skończeniu której bardzo często powraca się do analfabetyzmu. Chcę podkreślić, że Polska jest drugim z rzędu krajem, gdzie największe obciążenie przypada na nauczyciela. Chcę podkreślić, że w Polsce brak jeszcze 40.000 izb szkolnych dla szkoły powszechnej. Nie wiem do czego byśmy doszli, gdyby nie Towarzystwo Popierania Budowy Szkół Powszechnych. Chcę podkreślić, że coraz więcej młodzieży ma zamknięty dostęp do szkolnictwa średniego, że w coraz trudniejszych warunkach znajduje się szkolnictwo średnie prywatne, które właśnie ratuje sytuację w szkolnictwie średnim. Sytuacja jest naprawdę poważna i dla Państwa groźna. Jeżeli chcemy być narodem wielkim i potężnym, to każde dziecko w Polsce musi mieć dostęp do szkoły, musimy wypowiedzieć stanowczą walkę wszelkiej ciemnocie i analfabetyzmowi. Jeszcze w roku 1866 w Sejmie galicyjskim wołał zacny poseł dr Dietl: — „Panowie, pieniądze, które wydajecie na oświatę, nie są wydane, lecz wypożyczone, bo oświata to najrzetelniejszy dłużnik: ona rodzi wolność, moralność i zamożność, wynagrodzi z lichwą pieniądze wypożyczone”.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#PksLubelski">Wiem, jak są trudne warunki gospodarcze naszego Państwa, ale naprawdę jeżeli się zastanowimy, to problem oświaty powszechnej jest niemniej ważny od problemu obronności Państwa i od problemu inwestycyj gospodarczych. Muszą się także zmienić warunki pracy i płacy nauczyciela. Pod tym względem stosunki przedstawiają się wprost groźnie. Przeszło 15.000 nauczycieli dostaje zaledwie 130 zł miesięcznie, a są siły nauczycielskie płatne od godziny, które mają jeszcze niższe wynagrodzenie. Postulaty nauczycielstwa w tym względzie — tak nauczycielstwa szkół powszechnych, jak i nauczycielstwa szkół średnich — uważam za zupełnie słuszne i sprawiedliwe i całkowicie się z nimi solidaryzuję.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#PksLubelski">Chcę także jeszcze raz podnieść z tej wysokiej trybuny kwestię zniesienia lub zmniejszenia opłat dla młodzieży niezamożnej — tak w szkołach średnich jak i w szkołach akademickich. Obecnie, jak tu już wspominałem, wskutek tych wysokich opłat młodzież uboższa ma zamknięty dostęp, do szkół średnich i do szkół akademickich. Uważam także, że nie jest rzeczą dobrą, że te taksy administracyjne obraca się na cele bezpośrednio ze szkolnictwem średnim i akademickim nic nie mające wspólnego, np. że z taks administracyjnych 83.000 przeznacza się na Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej, że z tych taks administracyjnych daje się 18.000 subwencji organizacji młodzieży — „Straż Przednia”, chociaż inne organizacje nic nie dostają, że z taks administracyjnych młodzieży akademickiej kupuje się auta dla rektorów uniwersytetów, jak to miało miejsce w Krakowie lub w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#PksLubelski">Pod względem charakteru ideowego szkoły z przyjemnością stwierdzam, że w ostatnich czasach nastąpiła na tym odcinku znaczna poprawa. P. Minister Oświaty był łaskaw kilkakrotnie w dosadnych i pięknych słowach podkreślić znaczenie wychowania religijnego. Także wydał zarządzenie o korelacji nauki religii z innymi przedmiotami świeckimi. Jesteśmy mu za to wdzięczni. Muszę także stwierdzić, że u władz szkolnych widzimy nastawienie bardziej życzliwe dla wychowania religijnego.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#PksLubelski">Z przyjemnością także podkreślam, co już, podniósł p. Minister Oświaty, że w ostatnich czasach nie było większych zatargów między nauczycielstwem a duchowieństwem, pracującym w szkołach. Nauczycielstwo i duchowieństwo ma ten sam materiał. Jedni bez drugich nic nie zdziałają. Wyrażam przekonanie, że współpraca nauczycielstwa z duchowieństwem jeszcze się pogłębi, zwłaszcza jeżeli dekret rozwiązujący loże masońskie, które w pewnych okresach taki decydujący wpływ wywierały na nasze szkolnictwo, będzie w całej pełni zastosowany i jeśli nie tylko loże masońskie, ale także ich przybudówki będą zlikwidowane.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#PksLubelski">Chcę jeszcze zaznaczyć, że społeczeństwo katolickie w myśl encykliki niedawno zmarłego papieża Piusa XI: — „O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży” i w myśl uchwał pierwszego Synodu Plenarnego w odrodzonej Ojczyźnie naszej, odbytego w Częstochowie w obecności przedstawiciela Rządu — p. Ministra Oświaty, domaga się w Polsce zaprowadzenia szkoły wyznaniowej, to jest takiej, w której polskie dzieci katolickie byłyby uczone przez polskich katolickich nauczycieli w duchu katolickim. Domaga się także społeczeństwo, ażeby w szkołach tak dokształcających, jak i w zawodowych, a nie tylko w szkołach ogólnokształcących, były przynajmniej dwie godziny religii tygodniowo i ażeby nie łączono klas na naukę religii, o ile się ich nie łączy na inne przedmioty.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#PksLubelski">Prosimy także bardzo Pana Ministra, ażeby zdając sobie sprawę z wielkiego znaczenia wychowania religijnego zaprowadził katedrę pedagogiki katolickiej, ponieważ obecnie w całej Polsce nie ma na uniwersytetach ani jednej katedry pedagogiki katolickiej. Są katedry pedagogiki, ale opartej na poglądzie naturalistycznym. Jeżeli chcemy naprawdę, ażeby w polskiej szkole katolickiej było wychowanie religijne i ażeby ono było podstawą decydującą o charakterze naszej młodzieży, to musimy się domagać, ażeby na wydziałach filozoficznych, w liceach pedagogicznych, w instytutach pedagogicznych i pedagogiach uczono pedagogiki katolickiej.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#PksLubelski">Chcę także opiece Wysokiego Rządu, specjalnie p. Ministra Oświaty, polecić polskie szkolnictwo za granicą. Wiemy dobrze wszyscy, że polska szkoła, polska ochronka i kościół z kapłanem polskim — to dla. naszych rodaków bastion narodowości polskiej, to najskuteczniejszy środek przed wynarodowieniem, to powstrzymanie tych 8 milionów naszych rodaków, żyjących nieraz z konieczności na obczyźnie, przed odstępstwem od narodu i od Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#PksLubelski">Chcę także polecić p. Ministrowi sprawy katolickich uniwersytetów ludowych, które coraz częściej Powstają teraz w naszej ojczyźnie, ażeby przeciwdziałać niektórym uniwersytetom ludowym, które przy pomocy subwencyj państwowych prowadzą nieraz bardzo destrukcyjną robotę.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#PksLubelski">W związku z przemówieniami w sprawie młodzieży akademickiej muszę podkreślić, że potępiam wszystkie ekscesy i wszystkie objawy anarchii, niezgodne z etyką katolicką i niezgodne z interesem Państwa. Chcę jednak zaznaczyć, że wśród tej młodzieży akademickiej większość jest pełna zapału i entuzjazmu dla sprawy polskiej, dla sprawy Państwa Polskiego, że ta młodzież, gdyby zaszła potrzeba — co zresztą podkreślił tutaj p. Minister Oświaty — jak jeden mąż stanie w obronie Ojczyzny. Porównywano na posiedzeniu komisji senackiej obecną młodzież akademicką z młodzieżą przedwojenną. Jest wielka różnica. Przedwojenna młodzież akademicka w wielkiej części była przeważnie młodzieżą nastrojoną socjalistycznie i ateistycznie. Dzisiejsza jest katolicka i narodowa. Jeżeli robiła awantury — a robiła je także, tak jak i dzisiejsza młodzież — to robiła je przeciwko księdzu Zimmermanowi, ażeby go nie dopuścić do wykładów, dlatego że był księdzem, robiła przeciwko profesorom, którzy mieli opinię profesorów katolickich, robiła w obronie prof. Wakrmunda.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#komentarz">(Głos: Przeciwko państwom zaborczym.)</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#PksLubelski">Stwierdzam, że nie jest ta młodzież taka zła, jak to tutaj i następnie na Komisjach Budżetowych w Sejmie i w Senacie przedstawiono.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#komentarz">(Głos: Wszyscy nie, tylko endecka młodzież.)</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#PksLubelski">Muszę także podkreślić, że jeżeli chcemy zmienić nastawienie ideowe, polityczne młodzieży, to droga do tego prowadzi nie przez przymusowe zarządzenia, ponieważ wszelki gwałt, zwłaszcza dokonany na młodzieży, gwałtem się odciska.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#PksLubelski">Wreszcie chcę podkreślić, że duchowieństwo katolickie nie jest bynajmniej przeciwne Przysposobieniu Wojskowemu. Owszem, całą duszą popiera to przysposobienie. W ostatnich czasach w — „Gazecie Kościelnej”, organie duchowieństwa katolickiego, były dwa entuzjastyczne artykuły w kwestii Przysposobienia Wojskowego. Ja osobiście mam to zdanie, że cała młodzież dorosła powinna należeć do Przysposobienia Wojskowego przymusowo. Następnie muszę zaznaczyć, że najsilniejsza, najliczniejsza i moralnie najbardziej zdrowa organizacja, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, z centralą w Poznaniu, od kilku lat doprasza się o przywrócenie jej Przysposobienia Wojskowego, które przed kilku laty zostało odebrane. Jeżeli były tu i ówdzie pewne nieporozumienia, to dlatego, że w organizacji, która prowadziła i prowadzi to Przysposobienie Wojskowe, były nieraz niewłaściwe metody postępowania. Cała praca, co zresztą przyznają i przyznawali mi ci, którzy prowadzą i zajmują się tym przysposobieniem, w niektórych okolicach polegała tylko na zabawach i festynach, kończących się często pijaństwem i rozpustą. I dlatego też, gdy to minęło, Bogu dzięki, gdy nastały lepsze czasy, całe duchowieństwo odnosi się z jak największą życzliwością do sprawy Przysposobienia Wojskowego i prosi odnośne czynniki, ażeby to Przysposobienie Wojskowe było rozciągnięte także i na Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#PksLubelski">Mogą wstąpić do Strzelca.)</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#PksLubelski">Jeden z posłów zaznaczył tutaj, że jeżeli chcemy mieć wielką i potężną Polskę, to musimy mieć silny skarb i musimy mieć potężną armię. Uwaga zupełnie słuszna. Ja chcę dodać, że jeżeli chcemy, ażeby Polska była trwale wielka i potężna, to musimy mieć także tężyznę moralną, tężyznę duchową, musimy mieć wielkie, silne charaktery, a te daje oświata i religia.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Grochowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PksGrochowski">Wysoka Izbo! Przypadło mi w udziale przemawiać zaraz po koledze, który wiele poruszył zagadnień, wiele zagadnień naświetlił; chciałbym więc dopełnić i uzupełnić te rzeczy, które tutaj pobieżnie zostały poruszone. Słuchając głębokiego przemówienia p. referenta budżetu Ministerstwa Oświecenia Publicznego dr Stahla, słuchając głębokiego przemówienia Pana Ministra Oświecenia Publicznego, słyszałem zgodne z rzeczywistością życzenia i przesłanki, że wszędzie potrzebny jest człowiek — człowiek, na pojęcie którego składa się cały splot praw i obowiązków harmonijnie z sobą powiązanych, bez zgrzytów i odchyleń, stanowiący choć wielobarwny, ale jednolity zespół. Od tak pojętego człowieka zależy powodzenie tych przejawów życia, które on reprezentuje, którym nadaje kierunek, które w nim właśnie znajdują swoje ucieleśnienie, swój zewnętrzny wyraz. I w tym celu wszystkie władze i siły jednostkowe i zbiorowe, rzeczywista zgoda i pozorne sprzeczności muszą zlać się w jedną bryłę.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#PksGrochowski">Takie monolity wybijają się na czoło i prowadzą skutecznie swoje otoczenie do wytkniętych celów, jednocześnie wyciskając swoje piętno na tymże otoczeniu. Nie potrzebujemy szukać wzorów obcych, stać już nas na to, byśmy swoimi wzorami innym służyli. Wychowanie pokolenia, w którego rękach przekazana spuścizna nie tylko nie zmarnieje, ale wzrośnie i stężeje , to dzieło wielkiego geniusza, który umie dokonać nie tylko doboru jednostek, ale i doboru tych metod wychowania, tego wspólnego języka porozumienia i zrozumienia. I w tym kierunku wielkość Marszałka Piłsudskiego jest bezsporna.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#PksGrochowski">Różnorodne przejawy ludzkiego życia muszą mieć jednak wspólną więź, harmonizującą wszystkie, nawet pozorne sprzeczności, nadającą im jeden wspólny koloryt. Minęły czasy, kiedy człowiekowi pierwotnemu wystarczyła maczuga w obronie swoich zdobyczy; nowoczesne państwo wychowanie swoich obywateli musi oprzeć na przesłankach bardzo wysokich, głębokich, sięgających od kolebki aż do grobu, dających rękojmię, że w razie próby nie zawiodą. Ten fundament wspólny, ta więź, ten łańcuch, wiążący wszystkie władze w człowieku — to religia, Do naszej polskiej duszy — by wzięła ją w swoje władanie, stała się koniecznością jej, stała się tą samą polską duszą — najbardziej i jedynie pasuje religia chrześcijańska, która potrafi wychować takiego obywatela, jakiego Państwu potrzeba, jakiego widzimy w onych obrazach: hetmana z różańcem w ręku, wydającego rozkazy garstce swoich żołnierzy, rycerstwo, idące z wiarą w bój o świętość swoich ideałów, czy ks. Skorupkę, idącego z krzyżem w ręku na czele młodocianego pułku przeciw tym, co nieśli zagładę wolności i ideałom narodu. Inne wychowanie z duszą polską nie harmonizuje, spacza ją i obezwładnia. Toteż wskazania najwyższego nauczyciela Kościoła w encyklice o chrześcijańskim wychowaniu, słowa skierowane do całego świata chrześcijańskiego są jakby wyłącznie do nas skierowane — są prawdziwe i bliskie. Pozwolę sobie je tutaj przeczytać: — „Sztuka wychowania polega na urobieniu człowieka, jakim być powinien, jak powinien postępować w tym ziemskim życiu, żeby osiągnąć cel, dla którego został stworzony, Nie może być pełnego i doskonałego wychowania, jak tylko chrześcijańskie, którego przedmiotem jest cały człowiek, duch złączony z ciałem w jednej naturze wszystkimi swoimi władzami przyrodzonymi i nadprzyrodzonymi. I właśnie dlatego chrześcijańskie wychowanie obejmuje cały zakres życia ludzkiego: fizycznego i duchowego, intelektualnego, moralnego, indywidualnego, rodzinnego i społecznego, nie iżby je w jakiśkolwiek sposób umniejszyć, ale żeby je podnieść, nim pokierować i udoskonalić wedle przykładu i nauki Chrystusa”.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#PksGrochowski">Widzimy stąd, że wychowanie chrześcijańskie obejmuje zakres wpływów rodziny, szkoły i państwa, zharmonizawnych na podstawie nauki Chrystusowej i Kościoła dla wytworzenia pełnowartościowego człowieka. Nie leży w zakresie mojego przemówienia rola rodziny w wychowaniu człowieka. Państwo w osobach Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza daje przykład chrześcijańskiego wychowania żołnierza, którego cały naród kocha, któremu ufa i bezpiecznym pod jego opieką się czuje — bo taki żołnierz nie zawiedzie.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#PksGrochowski">Pragnę rzeczowo zająć się sprawą wychowania przez szkołę, która w imieniu rodziny, Państwa i Kościoła prowadzić ma zastępczo przez pewien czasokres dzieło formowania człowieka na zasadach chrześcijańskich.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#PksGrochowski">Na mocy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 114 i konkordatu, tj. zgodnej woli Kościoła i Państwa, art. 13, określono zasadę i zakres nauczania religii katolickiej w szkole polskiej. Po przyłączeniu do zasadniczych umów, rozporządzeń wykonawczych i charakterze międzynarodowym ustaw i zarządzeń Rządu Polskiego i Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego stworzone zostały takie warunki, które pozwalają stwierdzić z zadowoleniem, że większa część postulatów katolickich znalazła w nich już swój wyraz. A mianowicie: wszystkie w Państwie szkoły publiczne i samorządowe, z wyjątkiem akademickich, wszystkie szkoły prywatne, korzystające z zasiłków Państwa i samorządów, wszystkie szkoły, posiadające prawa szkół państwowych i samorządowych, obowiązane są prowadzić naukę religii, praktyki religijne, zasady wychowania religijno-moralnego, duszpasterstwo szkolne i religijne organizacje młodzieży przez obopólny układ dopuszczone według programów i podręczników uzgodnionych, w określonej liczbie godzin i przez nauczycieli duchownych i świeckich, posiadających odpowiednie kwalifikacje. Doniosłym zarządzeniem Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 1935 r. nakazano wychowawcom zastosowanie zgodności treści nauki wszystkich przedmiotów z nauką religii katolickiej. Z powyższych zarządzeń widać zdecydowaną wolę Rządu polskiego wychowania młodzieży katolickiej przez szkołę w duchu religijno-moralnym, zgodnie z zasadami Kościoła katolickiego. A jednak w praktyce słyszy się wiele skarg i narzekań, że szkoła nie idzie w myśl życzeń rodziców i zarządzeń Państwa, że istnieje wiele sprzeczności między prawem a rzeczywistością, między słowami a czynami, co wszystko przeciwdziała lub opóźnia realizowanie zdecydowanej woli w tym kierunku Państwa. Nie będę przytaczał przykładów, bo one tylko drażnią, są na ogół szkodliwe, w ogólnej tak doniosłej sprawie wyrazić jedynie muszę zdecydowaną wolę współpracy w wychowaniu rodziny, szkoły, Państwa i Kościoła, wyrazić muszę zdecydowaną wolę tych milionów katolików, że jedyną formą wychowania zadowalającego jest szkoła o jednolitym składzie wychowawców i wychowanków, o jednolitym, głębokim, jasnym, bez sprzeczności światopoglądzie, dającym pewność właściwej drogi, bez rozterek i wątpliwości. Te drobne niedociągnięcia, ten brak etatów katechetów, to uposażenie rzeczywiście proletariackie za godziny nadliczbowe z biegiem czasu przy tej woli i przy tej linii postępowania będą usunięte. Jednak jest pewien mankament w ustawodawstwie polskim, który stoi w sprzeczności z zasadami katolickimi. Tym mankamentem jest statut o szkole koedukacyjnej, dopuszczającej zaledwie w niektórych wypadkach oddzielną szkołę dla chłopców i oddzielną dla dziewcząt. Ścieranie się światopoglądu psychologów, pedagogów co do pożytków i szkód w tym kierunku znalazło swój wyraz na Międzynarodowym Kongresie Wychowania Moralnego w Krakowie w 1934 r., gdzie znakomita większość uznała jednak, że bilans strat jest większy niż bilans zysków, płynących z koedukacji. Koedukacja ta ma potrójny wyraz, potrójne oblicze: koedukacja różnopłciowa, koedukacja różnojęzyczna i koedukacja różnowyznaniowa. Co do koedukacji, to nie tylko mamy do czynienia ze ścieraniem się poglądów psychologów i pedagogów, ale ustalił się jednomyślny pogląd moralistów: że jest to myślowa, i płciową, i języczna, i wyznaniowa pornografia. Synod plenarny episkopatu polskiego w § 122, dając wyraz trosce o wychowanie młodzieży, przeciwstawia się koedukacji nie tylko różnopłciowej, ale przede wszystkim różnowyznaniowej, stawiając sprawę i kwestię jasno, że dzieci katolickie razem z dziećmi żydowskimi nie mogą się uczyć wspólnie, nie ze względu na jakiś wybujały rasizm, tylko ze względu na inne podłoże etyczne, na inny rozwój umysłowy i na inne przesłanki myślowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#PksGrochowski">Encyklika najwyższego nauczyciela chrześcijaństwa o chrześcijańskim wychowaniu młodzieży tak powiada: — „Za zdradliwy i dla chrześcijańskiego wychowania niebezpieczny należy uważać system tzw. koedukacji”. Dla katolików ten argument jest argumentem ostatecznym.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#PksGrochowski">P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w tej sprawie wydał 2 okólniki: z 30 października 1936 r. i 10 marca 1937 r., w których zaleca dużą ostrożność w wprowadzaniu koedukacji wszędzie tam, gdzie tego nie zachodzi potrzeba. Dalej poleca, aby podwładne mu władze starały się tam, gdzie się da, likwidować te rzeczy. Przykładów podawać nie będę. Dałem je na posiedzeniu Komisji Budżetowej. Zresztą z zadowoleniem stwierdzić muszę, że p. Minister Oświecenia Publicznego w rozmowie ze mną zgodził się na przesłankę, że koedukacja od klasy 5 szkoły powszechnej wzwyż powinna być usunięta że szkół polskich.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#PksGrochowski">Chciałbym specjalnie zwrócić uwagę Wysokiej Izby i p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na reprezentowane przeze mnie w Sejmie okolice nadgraniczne Prus Wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#PksGrochowski">Dopiero w ostatnim roku ujawniła się ze strony kuratora Okręgu Szkolnego Warszawskiego pewna troska, z wielkim pietyzmem i pieczołowitością, może nawet z ujmą dla innych regionów polskich, otoczył p. kurator opieką swoją to pogranicze.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#PksGrochowski">Kto by z lotu ptaka obserwował różnicę zewnętrznej kultury, ten doprawdy ogromnie by się zasmucił, widząc tę różnicę, dzielącą nas przez kordon tylko, przez rów graniczny. Z tamtej strony widnieją piękne budynki szkół, u nas to nadgranicze było prawie całkowicie bez szkół, a jeśli były jakieś szkoły, to się mieściły w kurnych chatach, może najgorszych ze wszystkich. Zakres 5 km w tym roku dzięki wielkim wysiłkom miejscowego społeczeństwa i opiece kuratora, oczywiście za zgodą i wskazaniami p. Ministra, został w części uregulowany. W tym roku ma się posunąć dalej o 5 km i tak aż do wykonania planu całego nadgranicza, obejmującego przestrzeń powiatów nadgranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#PksGrochowski">Ale to same budynki. Troska o dobór odpowiednich wychowawców tak samo jest troską Ministra Oświecenia Publicznego. Ale, proszę Panów, jeśli się od kogoś więcej wymaga, to trzeba mu więcej dać. Dlatego też z całym naciskiem chciałbym tutaj podnieść konieczność pewnych kulturalnych pomocy dla nauczycielstwa powiatów nadgranicznych w postaci choćby prenumeraty na koszt Ministerstwa tych naukowych czasopism i książek, które pozwolą nauczycielstwu utrzymać się na poziomie bez wydatków z własnej mizernej pensji.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#PksGrochowski">Dalej wyrażam nadzieję, że pan Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego szczególną troską otoczy właśnie sprawy duszpasterstwa religijnego na pograniczu naszym Prus Wschodnich, gdzie rzeczywiście tak się składa, że na trasie wiodącej od granicy ku stolicy zamiast świątyń, które by biły w oczy swoją wspaniałością, ze względu na ich przeznaczenie, widzimy jakieś zapadłe, drewniane, ponure, tak jak i koloryt całego biednego nadgranicza, świątyńki. Trzeba by tam było otoczyć naprawdę wielką troską te rzeczy, by zrównać nas pod względem kultury z kulturą za barierą graniczną. Jesteśmy przedzieleni tylko rowem granicznym z bracią mazurską, która — ośmielę się tutaj twierdzić — gdyby była miała kulturę katolicką i kościoły katolickie, to w dniu dzisiejszym znalazłaby się tutaj w tej Izbie, debatując razem z nami nad sprawami ogólnopolskimi.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#PksGrochowski">Nadzieje katolików na zrealizowanie zasadniczych postulatów szkoły wyznaniowej i zharmonizowanie wszystkich czynników wychowawczych przez obecny Rząd i Parlament są wielkie.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#PksGrochowski">Ktoś poruszył tutaj agitacyjne cztery słowa: że — „Sejm — to ordynacja nowa”. Ja pozwoliłem sobie ułożyć dwuwiersz, który — oby się rozszedł na całą Polskę — kiedy się rozejdzie, jako rzeczywistość już, to pozwoli całemu narodowi polskiemu, katolickiemu, zjednoczyć się przy przywódcach. A dwuwiersz jest taki: — „Polska szkoła wyznaniowa — to robota ozonowa^”^.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Starzewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PStarzewski">Wysoki Sejmie! Zamierzam mówić o tzw. sprawie pacyfikacji stosunków w naszych szkołach akademickich, która to sprawa dzisiaj już w dyskusji była niejednokrotnie poruszana.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PStarzewski">Powracam do tej sprawy dlatego, że pojawiły się w tej dziedzinie pewne koncepcje, na które trudno mi się zgodzić. Koncepcje te idą mianowicie w kierunku nie tylko wskrzeszenia polityki, zdawałoby się, już pokonanej przez samo życie, uznanej przez opinię miarodajną za szkodliwą i przynoszącą tylko ujemne wyniki. Koncepcje te starają się jak gdyby wyjść poza granicę, którą nawet reforma z 1933 r. uznała za nieprzekraczalną. Nieprzekraczalną dlatego, że zakreśla te granice zarówno dobre zrozumienie psychologii młodzieży, jej potrzeb i rozwoju młodego pokolenia, naszej inteligencji, jak również troska o zdrowie moralne i wyrobienie w tym pokoleniu owej podstawowej zasady świadomości obywatelskiej, którą stworzy odrzucenie metod nielegalnego działania w publicznym życiu.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PStarzewski">Nie da się zaprzeczyć, że młodzież akademicka potrzebuje dyscypliny. Jednakowoż w nie mniejszym stopniu potrzebuje także i bardzo znacznej dozy swobody. W tym bowiem tylko klimacie może w każdej jednostce wyrobić się zdolność samodzielniejszego myślenia, może wytworzyć się w niej ideologia, oparta na własnym, głębokim przekonaniu i na osobistym doświadczeniu. W końcu zaś może wzmóc się w każdej jednostce owa autodyscyplina, wyrastająca organicznie ze zmagań się człowieka z otaczającym go światem, ze zderzenia się z innymi ludźmi, dążącymi do odrębnych celów.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PStarzewski">Jest rzeczą oczywistą, że młodzież nie może być pozostawiona wyłącznie tylko sobie, że musi ona być poddawana bodźcom, sprzyjającym rozwijaniu się w niej cech społecznie pożądanych. Nie można zapominać jednak o tym, że w naszym Państwie działają liczne, bardzo wydajne źródła tych właśnie bodźców. Nie będę tutaj rozwodził się nad źródłami, które mieszczą się w okresie wychowywania młodzieży poprzedzającym jej studia uniwersyteckie. Chcę zaakcentować jednak, że właśnie w tym czacie studiów uniwersyteckich, w tym okresie swojego życia młodzież przechodzi jeszcze przez inną szkołę, mianowicie przez służbę wojskową. A ta służba jest dla niej wysoką szkołą ducha i cnót obywatelskich. Przecież w zasadzie każdy student uniwersytecki musi odbyć tę twardą, ale znakomicie i wysoce celowo prowadzoną szkołę, każdy w niej krzepi ducha i ciało, umacnia poczucie obowiązku i odpowiedzialności, umacnia w sobie gotowość do poświęceń dla najwyższych zbiorowych wartości. Właśnie ta szkoła wojskowa przynosi studentom właściwą dyscyplinę i karność, uczy ich poświęcenia i ofiary karnej, zbiorowej. Teren uniwersytecki ma jednak inne zadanie. Jest właśnie tym terenem, który powinien zaspokajać ową drugą potrzebę rozwoju młodej inteligencji, to znaczy potrzebę swobody. Spartańskie systemy, wprowadzone na uniwersytecie, hamując umysłowe i moralne dojrzewanie młodzieży, prowadziłyby do wyników społecznie ujemnych. Być może, że potrafiłyby zszeregować słabszych w zwarte bloki, ale bloki ociężałe i podległe prawu inercji. Natomiast silnych i bardziej indywidualnych niewątpliwie musiałyby popchnąć do konspiracji. W konspiracji zaś lęgnie się doktrynerstwo, gwałt, odwrócenie etycznych probieży. W konspiracji wypaczają się umysły i charaktery, a może hawet cenne indywidualne wartości znajdują ujście w poczynaniach nieodpowiedzialnych, w akcji samowolnej i anarchicznej. Takie właśnie rezultaty dawał system krańcowy silnej ręki w różnych państwach, w państwach, które właśnie na takim systemie chciały budować przyszłość swoją i swojego społeczeństwa. Państwa te wycieńczały się tylko i powoli dezorganizowały, wykopując przepaść pomiędzy reżimem a narastającym pokoleniem. Młodzież to żywioł, któremu nie wolno odbierać jego przyrodzonego prawa do swobodnego wyżycia się, oczywiście w ramach cywilizowanych form. Oddziaływanie na tę wrażliwość, dynamiczność bezpośrednio realnymi metodami jest, oczywiście, możliwe i jest obowiązkiem. Jednakowoż nie można wyobrażać sobie, by nazbyt już proste, jednokierunkowe metody były zdolne ciężki i trudny ten problem rozwiązać. Koncepcje, o których mówię, wierzące w skuteczność zakazów i ograniczeń, starają się wywalczyć uznanie przede wszystkim argumentem konieczności szybkiego i energicznego zlikwidowania niepokoju, który występuje sporadycznie na pewnych uczelniach. Niepokojom tym towarzyszą niekiedy zjawiska o postaci wręcz przestępczej. Wiadomo jednakowoż powszechnie, że niepokoje owe są dziełem względnie nielicznych grup, co prawda dobrze zorganizowanych, ruchliwych i zdecydowanych na wszystko. Grupy te nie skupiają dookoła siebie większej liczby zwolenników, nie wciągają w obręb swoich poczynań poważniejszych odłamów młodzieży. Jednakowoż działają, wywołują zaburzenia, niepokoje, wywołują zahamowanie normalnej pracy, zatruwają atmosferę spokoju, jaka powinna na uczelniach panować.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PStarzewski">I te ekscesy muszą być niewątpliwie ukrócone, muszą być ścigane z całą surowością. Sprawcy tych ekscesów muszą ponosić zawsze pełne skutki swojej przestępczej działalności.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#komentarz">(P. Sommerstein: Trzeba wyśledzić.)</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PStarzewski">Trzeba je umieć wyśledzić. Współpraca wszystkich czynników ładu i porządku, bo właśnie to wyśledzenie jest tylko przy tego rodzaju współpracy możliwe, musi być zorganizowana odpowiednio. Należy wszelkimi środkami rozbudzić przekonanie, że metody bezprawia i gwałtu nie mogą liczyć na współczucie u nikogo, nie mogą liczyć na pobłażliwość, przekonanie, że ten kto sięga do tego rodzaju metod, sam wyrzuca siebie poza nawias społeczności akademickiej i wypowiada wojnę tej społeczności, że tego rodzaju metody w końcu nie mogą dać żadnego wyniku dlatego, że kalają może nawet słuszną sprawę i opóźniają tylko jej realizację. Należy przeto domagać się od właściwych władz wzmożenia czujności, wzmożenia stanowczej energii w ściganiu awanturników, burzących spokój w świątyniach nauki. Należy życzyć sobie, by cała opinia publiczna zjednoczyła się w potępieniu anarchizujących życie studentów poczynań. Należy też pragnąć, by wśród samej młodzieży wzmocniły się i wzrosły ośrodki konstrukcyjnej myśli państwowej, ośrodki zdolne współdziałać z władzami akademickimi w obronie godności szkoły i dobrego obyczaju w stosunkach akademickich. Tutaj właśnie, na tym polu należy spodziewać się rozwinięcia przez nasz obóz intensywnej i skutecznej akcji. Nie można jednak liczyć na rzeczywistą poprawę i uzdrowienie sytuacji po środkach, które w istocie swej — po zanalizowaniu — okazują się raczej negatywne i godzące w naturalne warunki rozwoju ogółu naszej studiującej młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PStarzewski">Z faktu istnienia wśród młodzieży garści szkodników nie można przecież wyprowadzać wniosków, że należy wszystkich studentów poddać reżimowi stanu wyjątkowego. Z równą słusznością można było by domagać się zamknięcia na przykład stowarzyszeń samopomocowych dlatego, że, niestety, zdarzają się w tych stowarzyszeniach różnego rodzaju nadużycia.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#PStarzewski">Nasza młodzież, której olbrzymia część pracuje w nader ciężkich warunkach materialnych, by moc się kształcić, zdobywa się nieraz na heroiczne wprost wysiłki — ta młodzież nie tylko nie solidaryzuje się z wzniecającymi niepokoje, ale odczuwa każde zmącenie porządku studiów po prostu jako własną klęskę. Pracuje ona intensywnie i pragnie dla swojej pracy odpowiednich warunków.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PStarzewski">Jednak fachowe studia czy troska o zapewnienie sobie materialnego bytu nie wyczerpują całej energii młodzieży i nie zaspokajają jej wszystkich aspiracyj. Ta młodzież, oczywiście, interesuje się żywo światem, w którym nie za długo przyjdzie jej żyć i działać, ta młodzież zajmuje stanowisko wobec rozgrywających się w tym świecie zdarzeń, reaguje na ścierające się w tym świecie prądy ideowe, społeczne, polityczne — nie żyje przecież w izolacji: było by źle, gdyby zachowywała się obojętnie wobec trosk, bólów, dążności i walk swojego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#PStarzewski">Wyrazem właśnie tych zainteresowań, tych społecznych przeżyć młodzieży są stowarzyszenia ideowe. W nich to właśnie, w tych stowarzyszeniach chcą niektórzy widzieć najgroźniejsze niebezpieczeństwo. Czy te stowarzyszenia naprawdę są tak niebezpieczne, jak to starają się nam przedstawić? Przyznaję, że niektóre z nich opierają się na założeniach doktrynalnych, niekoniecznie odpowiadających tym postulatom, jakie my, członkowie Obozu, uznajemy za jedynie zbawienne i zdrowe, a które prowadzą ku wewnętrznej sile, wzmożeniu zwartości i potędze naszego narodu. Te obce nam doktryny, oczywiście, nie kwestionują podstaw naszego państwowego bytu dlatego że tego rodzaju tendencje nie znalazłyby drogi do serc naszej młodzieży, jednakże doktryny te przeczą zasadzie na przykład solidarności narodowej, te doktryny wyznaczają zbyt wielkie miejsca hasłom, płynącym z interesów klasowych, hołdują nieraz różnego rodzaju radykalizmom. Niewątpliwie jednak nawet w związkach, opartych na tak obcych nam ideowych podstawach — nawet w tych związkach prowadzi się pracę poważną, wytrawia się poglądy, z których z pewnością odpadnie z czasem owa łupina młodzieńczego doktrynerstwa. Studiuje się w tych związkach na serio pewne problemy życia zbiorowego i stara się pogłębić zrozumienie tych problemów, zwraca się młodzieńczy zapał ku sprawom ogólnym i przemyśliwa nad rozwiązywaniem tych spraw. Zaś przez baczne śledzenie aktualnych konkretnych procesów społecznych uczy się w tych związkach realistycznego ujmowania kwestyj, wyrabia zmysł możliwości praktycznych. Sam miałem nieraz sposobność, jako kurator szeregu związków, obserwować w stowarzyszeniach ideowych, jaki dodatni wpływ na moich pupilów wywierał czynny udział w tych stowarzyszeniach. Stawali się dojrzalsi, bardziej zrównoważeni, zdolni do ogarnięcia szerszych horyzontów społecznych. To swoje pewne wyrobienie zawdzięczali właśnie w znacznej mierze owym jak gdyby seminarium życia publicznego prowadzonym przez samą młodzież. Oczywiście, że nie wszystko w tych stowarzyszeniach jest układne, grzeczne i posłuszne. Młode wino zaczyna fermentować niekiedy nazbyt intensywnie, ale nawet pewne wykolejenia jeszcze na dłuższą falę wywierają skutek pedagogiczny dodatni, dlatego że uczą rozwagi, ostrożności, obliczania następstw, konieczności wzięcia odpowiedzialności za te następstwa. W swojej praktyce miałem szereg przykrych wypadków z braku dyscypliny wśród młodzieży, czy też z powodu chwytania się jakichś środków dla osiągnięcia swoich celów, środków niezupełnie legalnych. Ale widziałem, że po pewnym czasie, gdy spostrzegli się, że te rzeczy nie prowadzą do celu, wyrabiało się w nich poczucie odpowiedzialności za to, co się robi, i zrozumienie większej skuteczności legalnego działania.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#PStarzewski">Przyznaję, że na niektóre z tych warsztatów politycznego rozwoju naszej młodzieży często uzyskują wpływ i to wpływ wysoce ujemny postronne siły, że niektóre z tych młodzieżowych związków dostają się pod komendę stronnictw politycznych, dają się tym stronnictwom wyzyskiwać dla partyjnych celów, pozwalają pchać się tym stronnictwom ku niebezpiecznym akcjom.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#PStarzewski">Jak wszyscy, tak i ja ubolewam nad tym i widzę wszystkie złe strony tego zjawiska. Pozwolę sobie jednak zauważyć, że z tych kontaktów dość rzadko wyrastają trwalsze więzy, przeciwnie — młodzież wynosi z tych kontaktów raczej rozczarowania na dalszą drogę życia, traci na ich skutek pewne złudzenia, wyzwala się spod czaru różnych frazesów i mamiących haseł, zdobywa krytyczne spojrzenie i zdolność rozróżniania prawdziwych wartości. Muszę zwrócić uwagę na to, że nawet owe stowarzyszenia, pozostające pod — przyznaję — najzupełniej ujemnymi wpływami, że nawet i te stowarzyszenia posiadają jeszcze jedną wielką zaletę, a tą zaletą jest to, że te stowarzyszenia są legalne i jawne, że działają pod kontrola władz uniwersyteckich i przed tymi władzami odpowiadają.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#komentarz">(P. Stahl: Pan mówi o rzeczywistości urojonej, Panie Pośle!)</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#PStarzewski">Nie, ja mówię to, co obserwowałem w Krakowie. Proszę Pana, ja nie sprawdzałem, jak jest w innych miastach, ja mówię to, co tu się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#komentarz">(P. Stahl: Wszędzie na uniwersytetach tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#PStarzewski">Nie, w Krakowie tego nie mą. Te stowarzyszenia działają pod kontrolą.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#komentarz">(P. Stahl: Pan nie zna stosunków wśród młodzieży.)</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#PStarzewski">Znam, bo jestem kuratorem kilku stowarzyszeń, nie tych, które są bardziej ruchliwe, nie. Ale takich ekcesów w Krakowie nie ma, jakie się gdzie indziej zdarzają. I działają rzeczywiście te stowarzyszenia pod kontrolą władz uniwersyteckich i odpowiadają przed tymi władzami. I właśnie te władze uniwersyteckie posiadają chyba — obiektywnie rzecz biorąc — najwyższe kwalifikacje do regulowania spraw młodzieżowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#komentarz">(P. Stahl: Rezultaty świadczą o tym!)</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#PStarzewski">Jak gdzie.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#komentarz">(P. Stahl: Wszędzie tak samo.)</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#PStarzewski">Proszę Pana, jeżeli ja operuję rzeczywistością urojoną, to pozwolę sobie zauważyć, że i Pan Kolega także. I Pan ma inaczej ukształtowaną rzeczywistość, a dla innych jest ona urojona. Otóż mówię o tych władzach akademickich. Twierdzę, że w ciele profesorskim nie wszystkie jednostki może są dojrzałe do tego, żeby kierować młodzieżą, są niektórzy ludzie poddani namiętnościom politycznym — nawet znakomici uczeni, ale w sprawach publicznych są niezrównoważeni, nie wyrobieni; ludzie ci może do tej wielkiej misji kierowania, a przynajmniej wywierania wpływu na młodzież nie nadają się. Ale muszę zauważyć, że właśnie te jednostki nie dostają się do władz uniwersyteckich. Przeciwnie, we władzach uniwersyteckich zasiadają ludzie wyrobieni, ludzie mogący i umiejący najczęściej zdobyć sobie wpływ na młodzież. Na wielu uczelniach (może być, że nie na wszystkich, nie chcę krytykować innych, przede wszystkim jako punkt wyjścia biorę te stosunki, które znam) umieją oni znaleźć najwłaściwszą drogę do młodzieży, to jest drogę wzajemnego porozumienia, wytwarzającego nastrój zaufania i dobrej woli. Tą drogą oddziaływują oni na młodzież skupioną w stowarzyszeniach ideowych, tą drogą może nie zawsze udaje się im sparaliżować zupełnie postronne, ujemne wpływy, ale przynajmniej zyskują możność przeciwważenia tych wpływów. Jak to widzimy, na kilku wszechnicach rzeczywiście udało się zrównoważenie tych złych wpływów osiągnąć.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#PStarzewski">Na innych uczelniach, na których stosunki doszły już do takiego zaostrzenia, że władze nie mogą czy nie czują się na siłach wywierać wpływ na poczynania młodzieży — tam władze powinny zdobyć się przynajmniej na energię represyjną i na pełne wyzysanie tych środków, które istniejąca ustawa do rąk im oddaje.</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#PStarzewski">Wszelkie jednak wysiłki władz akademickich będą tym owocniejsze, im wyższy będzie ich autorytet wśród młodzieży i w społeczeństwie. Niechże tylko ten autorytet będzie podtrzymywany, niech nie będzie usiłowań osłabiania tego autorytetu w oczach społeczeństwa i w oczach młodzieży samej, niech nic nie nadwyrężą przeświadczenia studentów, że to władze akademickie stanowią bezpośrednią zwierzchność, że one są w ich sprawach najbardziej miarodajne.</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#PStarzewski">Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pod wytrawnym obecnym kierownictwem obrało jedynie słuszną i celową drogę podtrzymywania autorytetu władz akademickich drogą współdziałania z tymi władzami, wstrzymywania się od ingerowania wprost i na własną rękę w sprawy, które mogą być załatwione przez same uniwersytety i które w kompetencji tych uniwersytetów leżą. Jednakowoż szczerby, sprawione metodą postępowania z 1934 r., nie zostały jeszcze zupełnie wyrównane. Nie zostały jeszcze naprawione wszystkie błędne posunięcia tamtych czasów, utrzymują się jeszcze pewne przeżytki, nie licujące z obecną linią, przeżytki, opóźniające odbudowę pełnego autorytetu władz akademickich, przeżytki hamujące w pewnej mierze akcję tych władz i osłabiające ich wpływ na młodzież.</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#PStarzewski">Niechaj mi wolno będzie wyrazić nadzieję, że te przeszkody i niedomagania zostaną usunięte. Umacniają mnie w tym przeświadczeniu słowa, wypowiedziane przez p. Ministra na Komisji Budżetowej, że nie można czynić analogii między tym, co się dzieje u nas, a tym, co się dzieje w państwach totalnych. Odrzucenie zaś totalistycznych metod musi się logicznie wiązać ze staraniem o podniesienie wagi i uintensywnienie oddziaływania autorytetów moralnych, którymi przede wszystkim na naszych uczelniach są władze akademickie.</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#PStarzewski">Marszałek: Głos ma p. Gebetner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PGebethner">Wysoka Izbo! Jedną z najpoważniejszych spraw, która stała się tematem licznych dyskusyj oraz tematem wielu artykułów prasowych, jest sprawa przeprowadzonej reformy szkolnictwa, która została ustalona ustawą z dn. 11 marca 1932 r.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PGebethner">Dotychczasowe rezultaty reformy były szczegółowo rozpatrywane i obserwowane przez nasze życie gospodarcze. W związku z tym stwierdzić muszę, iż przeprowadzona reforma dała wyniki pozytywne. Dlatego też musimy raz jeszcze i to stanowczo podkreślić, że wszelka zmiana w zasadach powyższej reformy byłaby dla naszego życia gospodarczego szkodliwa i że należało by wszelkie dyskusje na ten temat w ogóle wykluczyć.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#PGebethner">Naturalnie, są niedociągnięcia, i to nawet na niektórych odcinkach poważne, które ujawniły się dopiero po wprowadzeniu tej reformy, zwłaszcza że właściwa reforma została ukończona dopiero w roku bieżącym i że dopiero w roku bieżącym II klasa licealna kończy i pierwsi wychowańcy tych klas zdają maturę. Dlatego też błędy trzeba bezwzględnie poprawiać, lecz samej zasady ruszać nie należy.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#PGebethner">Dzięki tej reformie, która stworzyła zamknięte cykle wykształcenia, zostało zahamowane w bardzo silnym stopniu wychodzenie młodzieży ze szkół i wchodzenie w życie z nieukończonym wykształceniem. Najważniejszym jest fakt, iż reforma ta dała możność rozbudowy naszego szkolnictwa zawodowego. Nasze szkolnictwo zawodowe, które składa się z podstawowych 4-ch części: szkolnictwa rolniczego, szkolnictwa przemysłowego, szkolnictwa handlowego i szkolnictwa gospodarstwa domowego, stanowi ten cały cykl najpoważniejszych zagadnień, które w obecnym momencie odgrywają tak wielką rolę w naszym życiu. Jakby w przewidywaniu konieczności przebudowania psychiki całego naszego społeczeństwa w odniesieniu do pracy zawodowej opracowano ten bardzo szeroki plan szkół zawodowych. Studia były prowadzone bardzo długo, trwały 6 lat; samo przeprowadzenie reformy zostało dokonane w ciągu 3 lat. Studia te były prowadzone w ścisłej współpracy z całym życiem gospodarczym. Wiemy, jak Izby Przemysłowo — Handlowe współpracował z tym całym zagadnieniem, jak szkoły zawodowe zostały dostosowane do potrzeb życia i jak szeroko było przepracowywane zagadnienie: jakich wychowanków potrzebuje nasze życie gospodarcze. Zasadniczo są dwa poziomy tych szkół — szkoły zawodowe i kursy dokształcające. Wszystkie te zagadnienia rozwijają się stale i stopniowo, z coraz większym pędem.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#PGebethner">Ilość młodzieży już obecnie wynosi w szkołach zawodowych 102.000, na kursach dokształcających 125.000. W ciągu ostatnich 5-ciu lat podwoiła się już liczba uczniów w szkołach zawodowych, lecz mimo wszystko ilość ta nie wystarcza. Dzisiejsze tempo i potrzeba inwestyj stwarza konieczność jak najszybszego przeszkolenia młodzieży. Jeżeli chcemy przeprowadzić szerokie plany podniesienia naszej gospodarki narodowej i kulturalnej, to musimy przy pomocy zreformowanej i w swoich zarysach już ugruntowanej szkoły zawodowej przygotować odpowiednią ilość młodzieży, która będzie mogła te zadania wykonać. Nawet gdybyśmy mieli dostateczne kredyty, gdyby te kredyty w 100% pokryły nasze zamiary, to nasze plany byłyby absolutnie niewykonalne, gdybyśmy nie mieli wyszkolonych i to odpowiednio wyszkolonych pracowników. Natomiast przy odpowiednim zespole ludzi, nawet przy niewystarczającej ilości pieniędzy, możemy osiągnąć wielkie rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#PGebethner">Brak fachowców odczuwamy w każdej dziedzinie. Rozpocznę od najważniejszej, tj. od dziedziny rolniczej, która odczuwa tak wielkie braki. Tu zagadnienie szkół wymaga największego skupienia uwagi; te szkoły muszą być najszerzej opracowane i to możliwie w jak najszybszym czasie — zwłaszcza niższe szkoły przysposobienia rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#PGebethner">Jeżeli Weźmiemy obecne plany rozbudowy C.O.P., rozbudowy naszego handlu — wszędzie odczuwamy wielkie braki. Odczuwamy wielkie braki w dziedzinie rzemiosła, w dziedzinie handlu. Nie będę wyliczał tych rzeczy, gdyż każdy, kto się stykał z życiem gospodarczym, widzi te niedociągnięcia. Lecz widzimy w tej dziedzinie i poprawę, idącą naprzód w postępie geometrycznym, widzimy, jak wyraźnie zaczynają się dotychczasowe luki zapełniać.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#PGebethner">Poruszę jeszcze jeden odcinek, który względnie mało jest przygotowany. Jest to kwestia szkół gospodarstwa kobiecego. Musimy zdać sobie jasno sprawę z faktu, że praca kobiety w domu to też jest zawód. Jak wskazują przeprowadzone obliczenia, przez ręce naszych matek, naszych żon, naszych gospodyń domowych przechodzi blisko 8 miliardów zł, a więc prawie czterokrotny budżet państwowy. Musimy wziąć pod uwagę, jaką rolę mogą odegrać racjonalnie prowadzone drobne gospodarstwa domowe. Ta najmniejsza komórka naszego życia społecznego jest podstawą tych wszystkich wielkich zagadnień i wielkich planów, które właśnie tutaj są tak często poruszane. Śmiejemy się często z gospodyń niemieckich, które na najdrobniejszym odcinku oszczędzają. Jeżeli my sami zrewidujemy nasze życie, to zobaczymy, co w tej dziedzinie można by było oszczędzić i jakie bogactwa narodowe tkwią tutaj jeszcze, zwłaszcza jeżeli dotkniemy roli gospodyni na wsi, która właściwie stanowi ośrodek życia. Nie możemy zapominać, że i zagadnienia kulturalne koncentrują się głównie w rękach kobiet, że rola kobiety może właśnie być punktem wyjścia dla rozwoju całego naszego życia kulturalnego. Przygotowanie gospodarcze kobiet to odcinek, na który musimy zwrócić specjalną uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#PGebethner">Jeszcze jedno zagadnienie, może najważniejsze. Nasi wychowankowie szkół zawodowych i kursów dokształcających muszą mieć bardzo wysokie poczucie obywatelskie, dlatego też wychowanie obywatelskie powinno być specjalnie właśnie w tych szkołach mocno i wyraźnie podkreślone. Linia musi być bardzo zdecydowana. Jeśli nasze szkoły zawodowe będą posiadały silną i zdecydowaną linię wychowania obywatelskiego, to dadzą te wielkie rezultaty, których od nich oczekujemy. Bez racjonalnie i mocno postawionych szkół zawodowych nie możemy oczekiwać, żeby nasze wielkie plany inwestycyjne i dalsze nasze plany rozwojowe mogły być zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Zanim przerwę posiedzenie, chcę Panów poinformować, że mamy w obecnej chwili zapisanych do głosu 40 posłów. Gdyby każdy z nich chciał wyczerpać swój kontyngent czasu nawet po ograniczeniu czasu przemówień do 15 minut, to obrady trwałyby jeszcze 10 godzin, a ponieważ wznowimy posiedzenie o godzinie 16, skończylibyśmy zatem o godzinie 2-ej w nocy, nie licząc przemówienia p. referenta, W tym stanie rzeczy nie pozostaje mi nic innego, jak tylko apelować do Panów Posłów, ażeby każdy z zapisanych mówców zechciał się zastanowić, czy rzeczywiście ma do poruszenia taką kwestię, która jeszcze przez kogoś innego nie była poruszona. Gdyby zaś przekonał się, że temat już był poruszony — żeby zechciał raczej powstrzymać się od zabierania głosu. Nie to bowiem jest ważne, żeby posłowie mówili, ale to jest ważne, co będą mówili.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#Marszalek">Odraczam posiedzenie do godziny 16.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 53 do godz. 16 m. 5.)</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#Marszalek">Głos ma p. Budzanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Pan Minister mówił o wielkiej roli współpracy rodziców ze szkołą. Tak, wychowanie dzieci to obowiązek rodziców, od którego nikt uwolnić ich nie może. Jest to nie tylko prawo, ale i obowiązek, powtarzam. Już od pierwszych chwil życia rodzice, a zwłaszcza matka wychowuje dziecko religijnie, moralnie, rozwija je pod względem fizycznym, kształci w nim ducha obywatelskiego. Ta rola matki najpiękniej uznana została przez Wielkiego Marszałka, który serce swoje kazał złożyć u stóp Swojej Matki. Państwo nasze do dnia dzisiejszego nie dało należytego wyrazu zasłudze matek swoich najlepszych synów, a i dzisiaj uznanie i odznaczenia często otrzymują — „furie społeczne”, zaniedbujące swoje obowiązki rodzinne, a zapomniana jest matka — kapłanka ogniska domowego. Ze względu na dobro Państwa, uzdrowienie i podniesienie walącego się dzisiaj często w gruzy życia rodzinnego wskazane było by, by odznaczenia otrzymywali nie tylko mężczyźni i nie tylko tzw. społeczniczki, ale by doceniony był wysiłek matek, wychowujących dla dobra Państwa dobrych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PBudzanowski">W nowej ordynacji wyborczej nie może święcić triumfu krzywda matek, która tak raziła w dotychczasowej ordynacji wyborczej do Senatu. Wracam do myśli swej zasadniczej: życie rodzinne musi znaleźć w Polsce należne sobie miejsce, bo spełnia ono, jako podstawowa komórka wychowania, ogromnie ważną dla Państwa rolę.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#PBudzanowski">Mylą się także ci, co chcieliby tylko w ręce administracji oddać sprawę wychowania młodego pokolenia. Rodzice mają prawo i obowiązek wychowywać młode pokolenie, a nauczycielstwo głośno woła o współpracę. — „Pomagajcie rodzice, a i my wam pomagać będziemy. Może łatwiej wtedy zwalczymy zło, które różnymi drogami wciska się do życia młodzieży”.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#PBudzanowski">Zapowiedziana w ustawie o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym organizacja komitetów szkolnych musi się stać zasadniczą formą współpracy rodziców ze szkołą w dziedzinie wychowania młodzieży, opartego na założeniach ideowych naszej Konstytucji i naszej ustawy o ustroju szkolnictwa. Ale to nie jest i nie może być podporządkowaniem szkolnictwa czynnikowi administracyjnemu. Rozwój pracy oświatowej niewątpliwie przyczyni się do rozwoju wewnętrznych stosunków kraju w kierunku pozytywnym dla Państwa. Pozytywny rozwój uczuć patriotycznych wraz z prawdziwą religijnością przetworzyć mogą duszę obywatela, dysponowanego do odegrania dziejowej roli, do której Polska jest przeznaczona.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#PBudzanowski">W tej chwili pragnę podkreślić sprawę, o której wspomniał tylko p. ks. Lubelski, sprawę niezmiernie ważną dla rozwoju gospodaczego naszego życia parafialnego. Jest to sprawa egzekwowania świadczeń na rzecz parafii katolickich. Takie prawo egzekwowania posiadają gminy żydowskie, takie prawo egzekwowania posiadają inne wyznania, natomiast nie posiadają go parafie katolickie.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#PBudzanowski">Dużo było by spraw do poruszenia z dziedziny oświaty i szkolnictwa, ale już dzisiaj p.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#PBudzanowski">referent i moi przedmówcy poruszyli cały szereg zagadnień, których ja omawiać nie będę. Natomiast chciałbym w tej chwili parę słów powiedzieć na temat, który miałem już zaszczyt omawiać na posiedzeniu Komisji Budżetowej. Mianowicie zgłosiłem tam wniosek ze względu na rolę do spełnienia której powołana została Polska Akademia Literatury, o podniesienie dotacji na rzecz literatury o 20.000 zł. Wniosek ten widocznie przez przeoczenie nie był głosowany. Po uzgodnieniu tej sprawy z p. przewodniczącym zespołu oświatowego O. Z. N. i po uzyskaniu zgody p. Wiceministra Skarbu zgłaszam dzisiaj rezolucję: — „Ze względu na rolę, do spełnienia której powołana jest Polska Akademia Literatury, oraz na obecne ciężkie jej warunki gospodarcze, Sejm wzywa Rząd do podniesienia dotacji na rzecz Polskiej Akademii Literatury do 80.000 zł.” Wysoka Izbo! Jeszcze jedną sprawę chciałem w tej chwili poruszyć. Mianowicie w dniu 13 lutego miało miejsce w Krakowie bardzo przykre zajście. W auli uniwersyteckiej jeden z tamtejszych profesorów, prof. Konopczyński, wypowiedział się o niezmiernie ważnej dla nas sprawie w sposób, który uchybia solidnie myślącemu, uczciwemu obywatelowi Polski. Powiedział tam m.in.: — „Dmowski objął kierownictwo i nadał rozpęd wszystkim czynom. Nie poprowadził Narodu ani na posadzki ugody, ani na sklepy monopolowe i kasy rządowe walki rewolucyjnej”.</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#PBudzanowski">Koledzy Posłowie! Takie wyrażenie trzeba z tej wysokiej trybuny napiętnować. Walka, którą prowadził Wódz Narodu w czasach niewoli, dążąc do odzyskania niepodległości, ta walka rewolucyjna przeciwko zaborcy to była walka o niepodległość Polski.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#PBudzanowski">Dziś Rzeczpospolita wszystkich swych synów, którzy życie swoje składali w tej walce o niepodległość, odznacza najwyższymi odznaczeniami — Krzyżami Niepodległości z Mieczami. Tymczasem polski profesor-historyk fałszuje fakty i czyni niesmaczne aluzje. Ten polski profesor Konopczyński musi w tej chwili spotkać się z należytą odprawą.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#PBudzanowski">Nie chcę więcej o tej sprawie mówić.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Proszę Panów o ograniczanie czasu swoich przemówień do 15 minut.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Dudkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PDudkiewicz">Wysoki Sejmie! Budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na rok 1939/40 jest większy od budżetu z roku ubiegłego o 23 miln. zł. Mimo tego wzrostu ciężka sytuacja w szkolnictwie nie ulegnie poprawie, albowiem większa część tych 23 milionów zł pójdzie na podwyższenie poborów nauczycielskich w związku z automatycznym awansem i na dodatek mieszkaniowy, przejęty przez Państwo od samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#PDudkiewicz">Nie widzimy w ogóle w budżecie na rok 1939/40 powiększenia pozycji na nowe etaty nauczycielskie, na zastępstwa za chorych nauczycieli wstawiono kwotę niewspółmiernie małą, a na budownictwo szkolne wstawiono kwotę symboliczną 50.000 zł. Natomiast nie widzimy pieniędzy na walkę z kryzysem szkolnym. Budżet ten jest więc, jak i w latach ubiegłych, budżetem jedynie wegetatywnym, sytuacja jest bardzo ciężka, jeżeli nie katastrofalna.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#PDudkiewicz">P. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z okazji otwarcia nowego roku szkolnego określił sytuację w szkolnictwie jako „ostry kryzys”.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#PDudkiewicz">Wysoki Sejmie! Pragnąłbym w swym przemówieniu unaocznić to pojęcie i wskazać, że nie zamyka się ono w kategoriach statystycznych, jak zwykle u nas się ilustruje kryzys szkolny. Kryzys szkolny oznacza przede wszystkim niedorozwój intelektualnych i moralnych sił w społeczeństwie. Na temat kryzysu szkolnego tak wiele się mówi i pisze od lat, że już słabo reagujemy na fakty z tej dziedziny, że przyzwyczailiśmy się niejako do tragicznego stanu naszego szkolnictwa i do konwencjonalnego biadania na ten temat.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#PDudkiewicz">Dla zaostrzenia wrażliwości Wysokiej Izby pozwolę sobie chwilę mówić na temat kryzysu szkolnego, wychodząc poza granice samej oświaty. Gdyby ktoś rzucił pytanie, czy wolno nam na jakimkolwiek odcinku zaniedbać sprawy obronności Państwa, to ze wszystkich stron padłaby stanowcza i kategoryczna odpowiedź — nie. Nie wiem, czy w całym społeczeństwie polskim ugruntowana jest ta prawda, że oświata jest jednym z zasadniczych elementów obronności. Ale nie śmiałbym wątpić, iż dla osób, stojących na czele społeczeństwa, prawda ta nie wymaga ponownego stwierdzenia. Oświata jest obecnie jedną z form uzbrojenia nowoczesnej armii, dziś bowiem decyduje o wartości żołnierza jego głowa a nie mięśnie. Pytam więc, czy wolno na odcinku oświaty zaniedbywać sprawę obrony Państwa? I tu stajemy w obliczu zdumiewającego paradoksu: nie wolno, ale się zaniedbuje. Różnie można przedstawić obraz tego zaniedbania. Nie będę tu przytaczał liczb, jak to się w takich wypadkach zwykle czyni. Zbadajmy tylko szanse życiowe dziesięciorga małych, przypadkowo zebranych dzieci. Gdybyśmy po kolei zapytali każde z tych dzieci, czym chce być w przyszłości, na pewno żadne z nich nie odpowie nam, że chce być — „analfabetą”. Niestety, w Polsce dzieci podlegają dziesiątkowaniu — co dziesiąte dziecko nie ma miejsca w szkole. Startuje dziewięcioro — takie jest pierwsze prawo kryzysu — z tych dziewięciorga dzieci troje znajduje miejsce w wiejskiej szkole pierwszego stopnia, dwoje w wiejskiej szkole drugiego stopnia, a zaledwie czworo szczęśliwych wybrańców losu znajduje miejsce w szkole trzeciego stopnia. Czworo — na dziesięcioro. To jest drugie prawo kryzysu. Jeżeli Weźmiemy pod uwagę, że szkoły pierwszego i drugiego stopnia są to szkoły wiejskie, że wojsko przyjmuje do szkół podoficerskich tylko absolwentów szkół trzeciego stopnia, że do służby kolejowej i straży kolejowej, według oświadczenia p. Ministra Komunikacji tu na plenum Sejmu, przyjmuje się tylko absolwentów szkół trzeciego stopnia, że rzemieślnicy na naukę przyjmują również tylko absolwentów szkół trzeciego stopnia — to uprzytomnimy sobie tragedię młodego pokolenia wiejskiego, które dusi się na wsi —drogę do miasta ma zamkniętą. Droga bowiem ze wsi do miasta prowadzi przez szkołę wysoko zorganizowaną. Tu trzeba zdemaskować perfidię pewnych grup społeczno - politycznych w Polsce, które umizgając się do ludności wiejskiej, ukazują jej miraże życia w mieście, a jednocześnie z uporem zwalczają szkołę wyżej zorganizowaną, która to szkoła jedynie wydaje paszport ze wsi do miasta. Nie przesadzę, gdy powiem, że łatwiej inteligent da sobie radę w dżungli niż analfabeta w mieście. W poprzedniej symplifikacji statystycznej stwierdziliśmy, że w Polsce z dziesięciorga dzieci jedno pozostało poza szkołą, pięcioro znalazło się w szkole pierwszego i drugiego stopnia, a zaledwie czworo znalazło miejsce w szkole stopnia trzeciego. Ale i z tych dziewięciorga, które dostały się do szkoły, gdy obserwujemy ich szanse szkolne, widzimy, że w ciągu 11 lat życia jedno kończy edukację, a w ciągu lat 13 już w szkole brakuje trojga. Finiszuje więc tylko sześcioro, z tych jedno albo dwoje w szkole trzeciego stopnia. Reszta to maruderzy w biegu do oświaty, których czeka nieuchronne scalenie się kulturalne — z tym ich kolegą, który w ogóle szkoły nie widział. To jest trzecie prawo kryzysu szkolnego — analfabetyzm powrotny.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#PDudkiewicz">Wysoka Izbo! Uprzytomnijmy sobie, że w przykładzie naszym każde z dziesięciorga dzieci reprezentuje faktycznie 1/2 miliona dzieci w Polsce. Więc 1/2 miliona — „rodowitych” analfabetów i miliony analfabetów powrotnych wchodzą już w życie i będą stanowiły przyszłość narodu. Nie przewiduję zbyt wielkiego awansu wszystkiej młodzieży w Polsce, ale konieczność państwowa wymaga, aby wszystka młodzież doprowadzona była do takiego momentu, kiedy będzie mogła się stać pozytywnie czynnym, twórczym obywatelem.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#PDudkiewicz">Pozwoliłem sobie zainteresować Wysoką Izbę jednym z najbardziej palących elementów, składającym się na kryzys szkolny w Polsce. Prócz tego są jeszcze inne nie mniej wymowne. Nie mamy planowo opracowanej sieci szkolnej, która by uwzględniała społeczno - gospodarczą strukturę naszego kraju, a wskutek tego niejednokrotnie na wielkich połaciach Polski nie ma szkół wyżej zorganizowanych, nie ma szkół zawodowych, nie ma szkół średnich ogólnokształcących. Nie mamy szkół specjalnych, dlatego też nie ma możności zastosowywania odpowiednich metod wychowawczych dla pewnego typu młodzieży. Wciąż odczuwamy dotkliwy brak budynków szkolnych. P. Minister oświadczył na posiedzeniu Komisji Budżetowej w dniu 26 stycznia, że brakuje nam w tej chwili 40.000 izb. Czyli że warunki pracy dzieci i nauczycielstwa są w większości wypadków nieodpowiednie, bardzo często wprost tragiczne. Co więcej — poza akcją Towarzystwa Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych nie mamy żadnego systemu, ani planu finansowego w odniesieniu do budownictwa szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#PDudkiewicz">Bogata jest już literatura na temat warunków pracy i stanu szkół. Nie dalej jak w styczniu br. felietonista Zygmunt Nowakowski na łamach Ilustrowanego Kuriera Codziennego melduje p. Ministrowi Oświaty, co widział na Orawie, na izbę o powierzchni podłogi 25 m²^ ^przypada 79 dzieci, są zaś wsie, jak: Chyżne, Lipnica Wielka, Lipnica Mała, Jabłonka, Podsarnie, Zubrzyca, Piekielnik itd., gdzie na 1 salę o 20-metrowej powierzchni przypada 85 dzieci, a gdzieniegdzie 92. Jakże odbywa się tam nauka? A no, przy 5°C. — „Daję słowo — pisze Nowakowski że mówię prawdę, jak na świętej spowiedzi. To przeciętna temperatura zimowa w dwóch szkołach w Chyżnym, gdzie są tylko pojedyncze okna, a w Lipnicy Wielkiej także nie było prawie nigdy powyżej 5°C. Brudem jednak i zaniedbaniem bije Chyżne wszelkie rekordy. W sali można urządzić istne grzybobranie. Smród zaś panuje nieopisany. Mamy dziwić się, że dzieci dostają torsji, skoro i ja po minucie wizji lokalnej uległem chorobie morskiej. Dziś jeszcze po upływie dwóch tygodni słabo mi się robi na wspomnienie tego zaduchu, tego grzyba. Po ścianach dosłownie leje się woda, podłoga zbutwiała doszczętnie, a wszystko przy temperaturze 5°C powyżej zera. Ktoś przecież musi być za to odpowiedzialny” — kończy felietonista.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#PDudkiewicz">Ale jakoś nikt nie poczuł się odpowiedzialny, prócz nauczycieli, członków ogniska Związku Nauczycielstwa Polskiego w Kuryłowiczach na Wileńszczyźnie, którzy spośród siebie zebrali 11 zł 50 gr i za pośrednictwem — „Głosu Nauczycielskiego” przesłali je dla szkół orawskich.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#PDudkiewicz">Sprawa pomocy naukowych, których na podstawie ustawy z r. 1922 winno dostarczać do szkół Państwo, została przekazana inicjatywie nauczycielskiej. Wreszcie cały ciężar skutków tego wszystkiego, o czym wyżej powiedziałem, zepchnięto na barki nauczycielstwa. Ładując do klas tyle dzieci, ile tylko wejdzie, prawie tak jak do autobusu, ograniczono także ilość godzin nauki dla dzieci, a zwiększono ilość godzin pracy nauczycielskiej. Włożono na nauczyciela moralny obowiązek dokształcania dorosłych i młodzieży pozaszkolnej. Wymaga się organizowania rozmaitych imprez, zbiórek i uroczystości. Wreszcie zmniejszono tak wydatnie uposażenie nauczycielstwa, że do rodzin nauczycielskich weszła bieda, dosłownie ciężka, dokuczliwa, beznadziejna bieda. Słyszeliśmy, Wysoka Izbo, że na przestrzeni 5 lat zaawansowało 34.000 nauczycieli. W tej chwili w budżecie na rok 1939/40 na ogólną liczbę 76.000 nauczycieli pobierać będzie w 1939/40 r. poniżej 200 złotych miesięcznie ponad 54.000 nauczycieli mimo tych awansów na przestrzeni 5 lat. Nie dość na tym, że te ciężkie roboty dały możliwie maksymalne wyniki, zaostrzone zostały wymagania i usprawniony nadzór. Wyciska się nauczycieli jak cytrynę, zapominając o tym, że rabunkowa gospodarka w dziedzinie sił ludzkich więcej przynosi szkody niż pożytku. Już od kilku lat nauczycielstwo coraz bardziej choruje, sanatoria dla gruźlików sygnalizują ogromny wzrost wypadków ciężkich.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#PDudkiewicz">Ten stan rzeczy w szkolnictwie zmusza mnie do powtórzenia pytań: czy wolno nam przejść nad sytuacją szkolnictwa do porządku dziennego, czy wolno nam pogodzić się bezradnością p. Ministra Oświaty, czy wolno nam zgodzić się na plan inwestycyjny p. Wicepremiera, który dopiero za 6 lat znajdzie pieniądze na oświatę? Czy wreszcie szkoła i oświata są równorzędnie tak ważną dziedziną jak armia, a jeżeli tak, to dlaczego nikt nie ujawnia równorzędnego dla spraw tych zainteresowania?</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#PDudkiewicz">Niestety, zdaję sobie sprawę, że moje pytania brzmią tragicznie, ale powiedzmy sobie tutaj otwarcie, że nasz stosunek do oświaty jest w wielu wypadkach zakłamany. Mówi się wszędzie i pisze się wszędzie, że szkoła i oświata to podstawy potęgi, dobrobytu, mocarstwowości, a równocześnie pokutuje zmora historycznej już kpiny: Polska się nie zawali. Czy nie taką wymowę ma zamiar inwestowania oświaty za 6 lat? Czy nie zdajemy sobie sprawy, że okres 6 łat przy obecnym tempie życia to nie tylko 6 obrotów ziemi dookoła słońca, ale to może być bardzo wielka ilość przemian na ziemi. Przyjmijmy jednak, że się nic więcej na ziemi nie stanie, tylko słońce 6 razy w przestworzach się obróci. Ale i wtedy, proszę Panów, 6-lecie ugoru kultury polskiej odbije się na przyszłości deficytem nie do wyrównania.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#PDudkiewicz">Już dziś jesteśmy świadkami ucieczki najlepszych sił intelektualnych od warsztatu pracy oświatowo-szkolnej i naukowej. Szkole powszechnej grozi feminizacja. Szkoły zawodowe odczuwają dotkliwy brak specjalistów, którzy wolą pracę w przemyśle niż w szkole. W pedagogiach grozi brak sił nauczycielskich wyrobionych naukowo, w szkołach wyższych i akademickich profesorowie nie mogą obsadzać stanowisk asystenckich.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#PDudkiewicz">Wszystko to, co powiedziałem, może nie jest jednak takie ważne, skoro pełnej świadomości zła towarzyszy bezład i obojętność czynników decydujących. Na przykład p. generał Skwarczyński, szef rządzącej partii politycznej, w ostatnim swoim przemówieniu nie uważał za stosowne ani słowem, określić stosunku Obozu do oświaty. Oto jest tragiczna i specyficzna atmosfera kryzysu szkolnego w Polsce. Obawiam się, że jeżeli z tych bezdroży nie zejdziemy, to za kilka lat w europejskim kulturalnym koncercie będziemy mogli grać, ale tylko na bębnie.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#PDudkiewicz">Tragiczna sytuacja szkolnictwa powszechnego domaga się od Rządu realnego ustosunkowania się do potrzeb szkolnictwa W Polsce w postaci wielkiego planu oświatowego, obejmującego całokształt zagadnień Oświatowych — przede wszystkim budownictwa szkolnego, którego nie rozwiąże ani Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych, ani samorząd, ani normalny budżet Państwa. Zagadnienie to musi być rozwiązane na podstawie długoletniego kredytu inwestycyjnego. Należy jak najprędzej zmniejszyć ilość dzieci w klasie przez powiększenie liczby etatów nauczycielskich przynajmniej do 100.000. Należy szybko zlikwidować szkoły pierwszego i drugiego stopnia na rzecz szkół stopnia trzeciego. Należy szybko zorganizować klasy i szkoły specjalne dla dzieci trudnych do prowadzenia, dla dzieci opóźnionych i upośledzonych umysłowo. Należy zorganizować niższe szkoły zawodowe dla młodzieży od 14 do 18 roku życia. Należy jak najprędzej przeprowadzić radykalną rewizję ustawy uposażeniowej.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#PDudkiewicz">Wysoka Izbo! W konkluzji moich wywodów mam zaszczyt prosić o uchwalenie następującej rezolucji:</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#PDudkiewicz">„Sejm Rzeczypospolitej, uznając oświatę za istotny czynnik obrony Państwa, wzywa Rząd do niezwłocznego podjęcia planowej i systematycznej akcji przeciwdziałającej kryzysowi szkolnemu i do przesunięcia części kredytów inwestycyjnych na rzecz szkolnictwa.”</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wełykanowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PWelykanowicz">Wysoki Sejmie! Już na posiedzeniu Państwowej Rady. Oświecenia Publicznego w dniu 30 listopada 1938 r. miałem zaszczyt wypowiedzieć swój pogląd na całość prac Ministerstwa Oświaty i zwrócić uwagę na potrzebę rozwiązania problemu szkolnego dla mniejszości narodowych, a szczególnie dla narodu ukraińskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Już wówczas podkreśliłem dodatnie wyniki prac Ministerstwa w rozbudowie administracji szkolnej i w organizacji szkolnictwa w ogólności. Również ze szczególnym naciskiem zwróciłem uwagę na fakt, że dotacje ze Skarbu Państwa na cele oświatowe są za małe w stosunku do rzeczywistych potrzeb. Pozwoliłem sobie wówczas na porównanie, że oświata i bezpieczeństwo Państwa stoją na równi, gdyż żołnierz najlepiej nawet uzbrojony i odżywiony nie sprosta swemu zadaniu, gdy nie ma należytej kultury i oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PWelykanowicz">W dzisiejszej debacie budżetowej pragnę poruszyć 3 zagadnienia, które uważam za najważniejsze z dziedziny Ministerstwa Oświaty, a mianowicie: szkolnictwo powszechne, szkolnictwo zawodowe i oświatę pozaszkolną.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PWelykanowicz">Co do szkolnictwa powszechnego, to powstaje pewien paradoks. Brak 40.000 izb szkolnych, pół miliona dzieci jest poza szkołą, a równocześnie mówi się o braku nauczycieli wówczas, kiedy 6.500 nauczycieli bezrobotnych oczekuje zatrudnienia. Uważam, że do budowy szkół trzeba wysiłków nie tylko samych władz szkolnych, ale całego społeczeństwa. Tu w kierunku zdobycia funduszów zachodzić może pewna pomyłka czy nieporozumienie, bo przerzuca się całość ciężaru wyłącznie na samorządy gminne i na Towarzystwo Popierania Budowy Publicznych Szkół Powszechnych, co jest mniej więcej łataniną. Należy wydać jakąś specjalną ustawę, która by dała możność samorządowi w porozumieniu ze Skarbem Państwa na kilka lat rozłożyć preliminarze na budowę szkół i w ten sposób z roku na rok iść naprzód w załatwieniu tego ciężkiego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#PWelykanowicz">Drugą rzeczą w dziedzinie szkolnictwa powszechnego jest sprawa upowszechnienia nauczania. Jest faktem, że bardzo wiele dzieci nie znajduje miejsca w murach szkolnych. Ażeby ten problem rozwiązać, należało by liczyć się z pewnymi trudnościami terytorialnymi i trudnościami materialnymi. Uważam, że są tutaj dwie drogi, któreby należało już dzisiaj zastosować. Należy stworzyć instytucję nauczycieli wędrownych na sposób szwedzki lub czeski, którzy by specjalnie w okolicach podgórskich, w okolicach, gdzie trudny jest dostęp dziatwy do szkoły, mogli systemem domowego nauczania wypełnić właśnie te luki, które powstają przez niemożność wykonania nauki w szkolnictwie powszechnym.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#komentarz">(Głos: Aby robić politykę!)</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#PWelykanowicz">To zależy od nauczyciela, którego Pan tam przeznaczy.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#PWelykanowicz">Proszę Wysokiej Izby! Drugą rzeczą, która ulży sprawie upowszechnienia nauczania powszechnego, to jest sprawa nauczania domowego. Od lat siedmiu istnieje ustawa o ustroju szkolnym i od lat siedmiu nie jest załatwiona sprawa domowego nauczania, która się mieści w tej ustawie, nie jest załatwiona wskutek tego, że dotychczas brak rozporządzenia wykonawczego p. Ministra do samej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#PWelykanowicz">Tam, gdzie rodzice mogliby we własnym zakresie przeprowadzić ten najniższy stopień nauczania, byłoby bardzo wskazane ten sposób domowego nauczania wprowadzić.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#PWelykanowicz">Jeżeli chodzi o szkolnictwo średnie, to ustawa o ustroju szkolnym, która uchwalona była w 1932 r., spotkała się z naszej strony z wyraźnym protestem i niezgodą. Uważamy, że podstawą szkolnictwa średniego powinnaby być jednak pełna 8-letnia szkoła średnia, oparta raczej na szkole powszechnej trzeciego stopnia. O ile chodzi o licea, to miałyby one rację bytu tylko jako licea zawodowe po ukończeniu pełnej szkoły średniej ogólnokształcącej.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#PWelykanowicz">Jako pierwszorzędne zagadnienie dzisiaj wysuwa się sprawa szkoły zawodowej. W obecnych czasach rolnictwo, które stanowi 70% ludności, już nie może wystarczyć na utrzymanie rodzin, już nie może młodzież wiejska podołać w zdobyciu warsztatów pracy; dlatego też musi oglądać się za innymi środkami do życia. Tutaj powstaje pytanie, czy należy tej młodzieży pomóc w zdobyciu warsztatów pracy w przemyśle, handlu i rzemiośle, czy zostawić ją własnemu losowi. Uważam, że Ministerstwo Oświaty ma tu bardzo wiele do powiedzenia i właśnie przez forytowanie szkół zawodowych, przez rozszerzenie ich sieci pod każdym względem spowoduje polepszenie sytuacji społecznej, gdyż szkoły zawodowe uzupełnią te braki, które odczuwa całe społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#PWelykanowicz">Nie będę dłużej zatrzymywał się nad sprawą szkolnictwa wyższego, uważam, że już dzisiaj samo życie narzuca nam pewne pytania. Młodzież coraz bardziej odwraca się od tzw. wydziałów humanistycznych i prawniczych i coraz wyraźniej garnie się do wydziałów zawodowych, szczególnie takich jak medycyna, farmaceutyka, technika itp. Nie wiem, czy nie było by wskazane teraz przystąpić do redukcji pewnych wydziałów, że tak powiem- teoretycznych, a poszerzenia wydziałów takich, jak lekarski, dentystyczny czy techniczny, gdzie młodzież mogłaby bezpośrednio znaleźć praktyczny sposób do życia.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#PWelykanowicz">Bardzo ważną rzeczą w dziedzinie szkolnictwa powszechnego i wychowania człowieka jest nauczyciel. Nauczyciel dobry, nauczyciel z wielkimi walorami charakteru i duszy to kowal, który wykuwa późniejsze społeczeństwo. Każde zaniedbanie nauczyciela w wychowaniu dziecka odbija się bardzo silnie na późniejszym obywatelu. I dlatego też przy doborze nauczycieli powinno się zwracać ogromną uwagę na jego wartości moralne i intelektualne. Nauczyciel powinien być wolny zwłaszcza od wszelkich namiętności politycznych i narodowościowych. Dlatego też na ten dział natury społecznej zwracamy specjalną uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#PWelykanowicz">Trzeba temu nauczycielowi przyjść z pomocą, stworzyć taką pragmatykę, która by tego nauczyciela nie wprowadzała w pewne kłopoty czy to rodzinne, czy osobiste. Należy mu dać większą swobodę ruchu w jego pracach, należy go zaopatrzyć materialnie. Od jakich 2 czy 3 lat, od kiedy zaszła istotna zmiana w departamencie personalnym Ministerstwa Oświaty, trzeba stwierdzić sprawiedliwie, że nie ma już tych dokuczliwych szykan nauczycielstwa, jednakowoż w ostatnich miesiącach zaczyna Ministerstwo Oświaty stosować przenoszenie nauczycieli w tzw. stan nieczynny. O ile to się dzieje z nauczycielem, który ukończył 15 lat służby, to jeszcze nie jest to takie groźne: człowiek ten przejdzie na emeryturę. Ale co zrobić z taką nauczycielką, jak ta, której sprawie niedawno miałem zaszczyt interweniować w Ministerstwie, jak panna Czajkowska czy Szymczykówna, która ma 7 lub 8 lat służby, odznacza się niezwykłą inteligencją i sumiennością w pracy, a została przeniesiona w stan nieczynny i po 6 miesiącach zwolniona? Gdzie indziej już taka nauczycielka pracować nie może, pozbawiona jest całkowicie możności egzystencji. Tego rodzaju praktyki nie powinny mieć miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#PWelykanowicz">Jeszcze jedna sprawa, dotycząca nauczycielstwa, to sprawa dodatku mieszkaniowego. Już o tym była mowa, nie będę się nad nią dłużej zatrzymywał. Ale zaszedł jeden ciekawy wypadek: nie dość, że Ministerstwo Oświaty nie wypłaciło na czas tych dodatków nauczycielstwu, to teraz jeszcze dostają niektórzy z nauczycieli pisma, że termin trzyletni zobowiązania władzy wobec nauczyciela minął i nastąpiło przedawnienie, więc nie należy tego dodatku wypłacać. Uważam, że takie rozporządzenie nie jest w porządku, że ono opiera się na — że tak powiem — sztuczkach prawnych, które pozbawiają człowieka możności zaspokojenia jego słusznych pretensji.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#PWelykanowicz">Wysoka Izbo! Chociaż większą część przemówienia przeznaczyłem na omówienie spraw ogólnych, to jednak muszę zająć się i sprawą szkolnictwa dla mniejszości narodowych, a szczególnie sprawą szkolnictwa dla Ukraińców — Przed trzema dniami — „Kurier Poranny” w sprawozdaniu z Sejmu o dyskusji nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej w związku z moim przemówieniem użył określenia, że — „przemówienia posłów ukraińskich o krzywdach, to prawdziwa zmora.” Na to nie ma rady. Jak długo żyć będziemy razem w jednym Państwie, jak długo położenie Ukraińców się nie poprawi, tak długo ta zmora trwać będzie, gdyż o tym stanie każdy prawy Ukrainiec musi mówić broniąc prawa swego narodu. Na pewno każdy z nas wołałby prawić komuś komplementy, o ile by tylko mógł znaleźć po temu dane.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#PWelykanowicz">Gdy przez lat 20 szkolnictwo i oświata polska rozwinęły się bardzo poważnie, szkolnictwo ukraińskie cofnęło się na całej linii, doszło prawie do zupełnego zaniku. Zupełnie zlikwidowano nasze zawiązki szkolnictwa wyższego, zlikwidowano seminaria nauczycielskie, zlikwidowano gimnazjum państwowe w Tarnopolu — jedyne na całe Podole, wreszcie szkolnictwo powszechne z 3.600 doszło do 450, według oficjalnej statystyki szkół z językiem wykładowym ukraińskim i to przeważnie niżej zorganizowanych. Istnieje paręset szkół tzw. utrakwistycznych, jednak są to właściwie szkoły polskie, gdzie większość przedmiotów wykładana jest w języku polskim. Gdy dodamy, że przeważnie w tych szkołach uczy nauczycielstwo polskie, nie mające kwalifikacji do nauczania języka ukraińskiego, to jasną jest rzeczą, że te szkoły bardzo mało kultywują naukę i kulturę ukraińską. Oczywista utrakwizm uważam za szkodliwy, za uciążliwy i dla dziecka i dla nauczyciela, ale jeżeli chodzi o tych kilka przedmiotów, które powinny być wykładane w języku ukraińskim, to i to, gdy nauczyciel samowolnie tego nie wykonuje, jest także stratą dla kultury ukraińskiej. Największe szkody i straty wniosła w szkolnictwo ukraińskie ustawa tzw. leks Grabski z r. 1924. O tej ustawie mówiliśmy już niejednokrotnie, nie będę nią dłużej zajmować się dzisiaj. Chcę tylko podnieść jeden fakt, że prócz ustawy tej wyszły rozmaite rozporządzenia wykonawcze pp. Ministrów. Ostatnio obecni p. Minister Oświaty dnia 25 listopada 1938 r. wydał rozporządzenie wykonawcze, na mocy którego określa się, że rodzice mają prawo upominać się o zmianę języka wykładowego tylko co lat siedem; o ile ten termin minie, znowu muszą czekać drugich lat siedem, aby mogli dochodzić swych praw rodzicielskich żądając szkoły ojczystej dla swego dziecka. Uważam, że to rozporządzenie nie jest szczęśliwe. Sama ustawa jest antykonstytucyjną, a to rozporządzenie jeszcze jej antykonstytucyjność wzmacnia.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#PWelykanowicz">Przystępuję do szkolnictwa średniego.</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#PWelykanowicz">Sprawa liceów. Uważam fakt, że nie istnieje ani jedno liceum pedagogiczne, ani pedagogium z językiem wykładowym ukraińskim, za ogromną pomyłkę. Na 53 klas pierwszych z 1771 uczniami i na 48 klas drugich z 1539 uczniami, na 26 pierwszych kursów i 27 drugich kursów pedagogiów nie ma ani jednego kursu z językiem wykładowym ukraińskim. Uważam, że pozbawienie Ukraińców szkoły dla kształcenia nauczycieli do szkół z językiem wykładowym ukraińskim jest pewnego rodzaju wskazówką, że władze szkolne nie mają zamiaru organizować szkół z językiem wykładowym ukraińskim, skoro nie widzą potrzeby organizowania szkół dla wychowania nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#PWelykanowicz">Druga rzecz jest z dziedziny personalnej — sprawa nauczycieli narodowości ukraińskiej. Dotychczas w niektórych gazetach pisało się o zalewie nauczycielstwa ukraińskiego w szkolnictwie polskim. Jak to wygląda w praktyce — niech mówią cyfry: na 72.163 nauczycieli szkół powszechnych mamy tylko 4.000 nauczycieli Ukraińców.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#komentarz">(Przerywanie.)</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#PWelykanowicz">To nie jest nawet 20% czy 15% na Pański rachunek. Cyfra ta jednak zupełnie nie odpowiada faktycznemu zapotrzebowaniu. Do tego jeszcze 1.000 nauczycieli znajduje się na kresach zachodnich Rzeczypospolitej. Uważam, że tu należy wprowadzić pewną korekturę, bo jeżeli na 11.000 kandydatów na nauczycieli, zamianowanych w ostatnich 3 latach, przyjęto na służbę zaledwie 400 Ukraińców, to ten stosunek nie odpowiada ani ilości społeczeństwa ukraińskiego, ani ilości nauczycielstwa. A jednak na 6.500 bezrobotnych około 2.000 nauczycieli narodowości ukraińskiej czeka na warsztaty pracy. Uważam także, że tych 1.000 nauczycieli, którzy znajdują się na ziemiach zachodnich, tak na życzenie ludności polskiej, jak i sfer nauczycielskich, jak też na życzenie ludności ukraińskiej należało by co rychlej przesunąć na kresy wschodnie, gdzie mogliby pracować dla dobra i szkoły i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#PWelykanowicz">Proszę Wysokiej Izby, polityka w szkołach wyższych jest wysoce dla narodu ukraińskiego niekorzystna. Nie przyjmuje się dotychczas młodzieży ukraińskiej na wyższe studia w tej ilości, jak to powinno mieć miejsce, mimo iż zajęliśmy przed trzema laty bardzo lojalne stanowisko w stosunku do ustawy o szkołach akademickich, głosowaliśmy za autonomią akademicką, za podniesieniem autorytetu profesorów. Jednak te same kolegia profesorskie czynią wszystko, ażeby młodzieży ukraińskiej nie dopuścić przede wszystkim na studia wyzwolone, jak medycyna, farmaceutyka i dentystyka. To już jest pewnego rodzaju system, który odsuwa młodzież ukraińską od warsztatów pracy.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#PWelykanowicz">W preliminarzu budżetowym znajdują się poważne kwoty na popieranie nauki i sztuki, natomiast nie znajduje się tych kwot na popieranie nauki i sztuki ukraińskiej. Mamy we Lwowie Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki, które obejmuje niezwykle wielki zakres prac: muzeum, biblioteka, archiwum, wydawnictwa naukowe, które przynoszą zaszczyt nie tylko ludności ukraińskiej, nie tylko społeczeństwu naszemu, ale także i Państwu. To Towarzystwo dostaje zaledwie 1.000 zł miesięcznie subwencji, co nie wystarcza nawet na pokrycie jednego wydawnictwa. Uważam, że podniesienie tej kwoty przynajmniej do 2.000 nie uszczupliłoby Skarbu Państwa, a w pracy naukowej mogłoby przynieść bardzo poważne korzyści. Tak samo istnieje Instytut Muzyczny im. Łysienki, który dotychczas nigdy nie korzystał z subwencji, a który wyciąga na powierzchnię życia różne talenty muzyczne i śpiewacze. Należało by także temu Instytutowi przyjść z pewną pomocą pieniężną.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#PWelykanowicz">Wysoka Izbo! W sprawie rozwiązania problemu ukraińskiego w szkolnictwie nie wystarczą półśrodki. Tu wysuwa się na czoło projekt jednego wielkiego Polaka, a mianowicie profesora, b. prezydenta Rady Szkolnej Krajowej, Fryderyka Zolla. On właśnie twierdził, że tylko samorząd i autonomia narodowościowa może rozwiązać ten ciężki problem i usunąć te wielkie tarcia, jakie istnieją między społeczeństwem polskim a ukraińskim, między młodzieżą jedną i drugą. Uważam że zrealizowanie tej idei nie byłoby szkodliwe dla państwowości polskiej, a byłoby bardzo pożyteczne dla społeczeństwa ukraińskiego. O sprawie tej rozmawiał on i z Wielkim Marszałkiem, który na zakończenie, potwierdzając jego zdanie, powiedział: Bagnetami możemy walczyć ale na bagnetach siedzieć nie można. I ja też, Wysoko Izbo, sądzę, że dzisiaj, kiedy żyjemy w ścieraniu się dwóch wielkich prądów społecznych, a mianowicie komunizmu i nacjonalizmu, powinniśmy stawać po stronie tej drugiej wielkiej idei, która nie przeszkadza we wzajemnej współpracy, a która, gdy będzie prowadzona sumiennie i uczciwie po obu stronach, to na pewno tym obydwum stronom przyniesie tylko wielki pożytek. My Ukraińcy stoimy na stanowisku właśnie tej drugiej idei — narodowościowej, pożytecznej dla wszystkich narodowości i będziemy zawsze walczyć, będziemy stać po stronie tych, którzy walczą o prawo rozwoju, kultury i nauki rodzimej.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Ekert.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PEkert">Wysoka Izbo! Zagadnieniem, które na terenie Małopolski posiada duże znaczenie, jest kwestia współżycia dwóch narodowości — narodowości polskiej i ruskiej: To zagadnienie odbija się także i w dziale oświaty, albowiem resort oświaty organizując szkolnictwo musi zagadnienie narodowościowe brać pod uwagę i odpowiednio je w swoich zarządzeniach i organizacji szkolnictwa uwzględniać. Muszę powiedzieć, że wysuwane zagadnienie ukraińskie nie ma jednolitego ustalonego znaczenia wśród społeczeństwa. Rozmaicie bywa ono rozumiane. Dlatego na tę stronę teraz zwrócę uwagę, jako na rzecz, która jest fundamentem organizacji szkolnictwa w Małopolsce wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#PEkert">Chodzi o nomenklaturę. Jeżeli mówimy o nomenklaturze, to i tutaj panuje pewnego rodzaju chaos, trzeba bowiem rozumieć, że wyraz — „Rusini” i „ruski” jest terminem bardzo dawnym. Chodząc do szkoły i ucząc się języka ruskiego, tego właśnie terminu używałem, bo tego terminu używał ruski nauczyciel. Trzeba zrozumieć, że wyraz — „ukraiński” ma znaczenie podwójne, raz oznacza mieszkańców, którzy nie są moskalami, z drugiej strony oznacza pewną warstwę, która poczuwa się do tworzenia jednego wielkiego państwa ukraińskiego, obejmującego całe południe, a więc Ukrainę południową i Małopolskę wschodnią. Jednak, jeżeli uczono nas w szkole, jeżeli uczyłem się u nauczyciela ruskiego wyrazu — „ruski” i „Rusini”, uważam, że nie ma przeszkody, ażebym tego wyrazu mógł używać.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#PEkert">Jeżeli chodzi o pojęcie rozwoju kulturalnego, narodowego warstwy ruskiej, to trzeba się jednak temu przyjrzeć i stwierdzić, jak wielki jest zasięg tego pojęcia. Jeżeli sięgniemy do historii ziem południowo-wschodnich, to stwierdzimy, że historia tych ziem w okresie panowania polskiego po zajęciu ich przez Kazimierza Wielkiego nie wykazuje tego rozwoju ludności ruskiej czy narodu ruskiego, przeciwnie, można powiedzieć, że historia ziem południowo-wschodnich to jest historia Polski samej. Jeżeli chodzi o historię Rusi, to można stwierdzić, że czy wystąpienie Chmielnickiego, który wprawdzie opierając się na podłożu socjalnym, jednak chwycił pewne momenty polityczne, czy historia Doroszenki, który starał się stworzyć Ukrainę niezależną od Polski, czy historia Mazepy, czy historia Petlury są tam na tym terenie dowodami pewnej myśli politycznej ukraińskiej, jeżeli natomiast chodzi o województwa południowo-wschodnie, to tam jakiegokolwiek momentu historycznego narodowego nie spotkamy. A dalej trzeba powiedzieć, że w czasie panowania austriackiego ziemie te były poddawane wpływom postronnym i że im ulegały. Bo przecież Austria starała się wytworzyć typ Rusina, który by występował przeciwko Polakom, a równocześnie Rosja starała się wytworzyć typ rusofila, który będzie poczuwał się do łączności z nią. I te wpływy zewnętrzne i dalej działają, bo po Austrii nastąpił spadkobierca. Zapytam: Czy Państwo Polskie, które jest gospodarzem i właścicielem tych ziem, ma być pozbawione możności regulowania stosunków miejscowych tam, gdzie to z taką swobodą robili inni? I dlatego trzeba stwierdzić, że fizjonomia narodowościowa tej strony, jeżeli chodzi o fizjonomię ukraińską, sprecyzowaną nie jest.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PEkert">Jeżeli chodzi o wpływy kościelne unii, to możemy z historii stwierdzić, że unia, a więc obecnie wyznanie greckokatolickie, w historii Polski ściśle związane było z Polską, ponieważ zdajemy sobie sprawę, że walka między unią a dyzunią to była walka pomiędzy Polską a Moskwą. Unia oznaczała łączność z Polską. Jeżeli dzieje się dzisiaj inaczej, to dlatego, że w ostatnich czasach Kościół grecki stał się zależny od polityki ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#PEkert">Patrząc od strony kultury tych ziem za czasów panowania polskiego, to przecież tam rozwijała się kultura polska. Do niedawnych czasów inteligencja greckokatolicka uważała się za Polaków, mówiła po polsku. To samo było z księżmi, którzy prowadzili domy po polsku. Ten nowy kierunek, kierunek nacjonalistyczny, jest historią lat ostatnich.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#PEkert">Jeżeli zatem tak jest, jeżeli szukając tego dorobku narodowości ukraińskiej na ziemiach południowo-wschodnich w historii długich lat go nie znajdujemy, to w takim razie trzeba powiedzieć, że Państwo, mając obowiązek dawania obywatelom możności pielęgnowania swego języka i kultury, dawać jej jednak w tym zakresie, jak to Ukraińcy wysuwają, nie jest obowiązane. Mówię zdania, wypowiadane w terenie. Muszę stwierdzić, że pojęcie rozwoju kulturalnego, narodowego, społecznego Ukraińców, wysuwane w Małopolsce wschodniej, przekracza granice województw południowo-wschodnich, obejmując swą treścią rozwój kulturalny, historyczny Ukrainy nad Dnieprem; istnieje tendencja, ażeby tę kulturę przesuwać na ziemie południowo-wschodnie. Czyż zdajemy sobie sprawę z tego, że rozwój kultury ukraińskiej ma siedzibę swoją w Kijowszczyźnie, jeżeli chodzi o wielkiego poetę Szewczenkę i działaczy Ostomarowa, Kulisza i kilku osławionych innych, o których uczyłem się w szkole? Tam jest siedziba ruchu ukraińskiego i siedziba największego poety ukraińskiego Szewczenki. Jeżeli chodzi o historię, jak powiedziałem, to takie próby historyczne ukraińskie rozgrywały się nad Dnieprem, a nie w województwach południowo-wschodnich. Przypomnę z historii jeden fakt: kiedy Chmielnicki oblegał Lwów, to przeciw niemu walczyli mieszczanie, mimo tego że łączył ich podobny obrządek. Dlatego też co do kultury społeczeństwa polskiego w Małopolsce wschodniej muszę stwierdzić, że na Państwie naszym nie ciąży obowiązek rozbudowy tej kultury ukraińskiej, która przechodzi granice naszego Państwa i która ma granice poza naszym Państwem. Jest obowiązkiem tych Ukraińców, którzy mieszkają nad Dnieprem, rozwijać tam tę kulturę polityczną i narodową.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#PEkert">Jednak Państwo nasze, wierne swoim tradycjom tolerancyjnym, daje opiekę językowi i religii. I w tym zakresie nasze szkolnictwo postulatów ruskich pielęgnowania religii, pielęgnowania języka wcale nie neguje.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#PEkert">Podnoszę, proszę Państwa, zasadniczą kwestię pojęcia kultury narodowej i politycznej, a podnoszę ją dlatego, ażeby wreszcie raz sprostować błędne pojęcie, jakoby siedziba ruchu ukraińskiego była tu. Siedziba ta jest nie tu, lecz zupełnie gdzie indziej. Powiedział p. Witwicki na jednym z zebrań, że Polacy zdradzają Ukraińców, bo wyrzekają się myśli tworzenia państwa ukraińskiego za Zbruczem. Nie uważam, ażebyśmy my mogli publicznie te rzeczy mocno wentylować albo o nich decydować. Uważam, że nie wyrzekając się swojej opinii, społeczeństwo musi patrzeć na naszą dyplomację. Niechże Ministerstwo Spraw Zagranicznych w tej sprawie także swe zdanie wypowie; dopiero potem moglibyśmy o tym mówić. O tym, jakobyśmy zaniedbali sprawę ukraińską przez zaniechanie myśli budowy państwa ukraińskiego poza naszymi granicami, o tym dyskutować będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#PEkert">Jeżeli chodzi o postawę naszego szkolnictwa w Państwie Polskim, to musimy powiedzieć, że jest obowiązkiem każdego obywatela w Polsce, bez względu na wyznanie, poznanie kultury polskiej, języka polskiego dlatego, ponieważ z takiego obywatela Państwo może mieć pożytek i takiemu obywatelowi w Państwie jest dobrze. Obywatel, który tej kultury, tego języka nie zna, ma trudne życie w Państwie. Dlatego uważam, że podstawą wyjściową tutaj jest wykonanie obowiązku, żeby każdy obywatel znał kulturę i język polski.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#PEkert">I dlatego też chcę powiedzieć, że w Małopolsce wschodniej pewną tolerancję w okresach mieszanych mamy w szkolnictwie utrakwistycznym dwujęzycznym. Rzecz zrozumiała: w wioskach, gdzie jest ludność jedna i druga, trudno budować dwa szkolnictwa, rozbudowywać i budować dwie szkoły; względy materialne na to nie pozwalaja. Następnie trzeba powiedzieć, że ta ludność, która mieszka tam od dawnych czasów obok siebie, żyła przedtem spokojnie i dobrze jest, ażeby dzieci tej ludności w jednej klasie obok siebie siedziały. Dlatego też nie ulega wątpliwości, że szkoła utrakwistyczna jest poważnym postulatem szkolnictwa powszechnego na terenie Małopolski wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#PEkert">Proszę Panów, mówiąc o zagadnieniu ukraińskim w związku ze szkolnictwem, chcę stwierdzić jedna rzecz: mianowicie charakter ludności w Małopolsce wschodniej to jest charakter mieszany. Mianowicie w 80% można powiedzieć, że ludność miejscowa ma tak mieszanych przodków ze strony tak ojca, jak i matki, że bardzo często taki obywatel nie może zdecydować się na to, do jakiej narodowości należy. Nie uważam tego stanu za klęskę, uważam, że ludność o takiej mieszanej tradycji jest bardziej pojednawczo nastawiona. Uważam, że ustosunkowanie się tej ludności do Państwa jest lojalne, wierne, jest prostsze może niż gdzie indziej. Stwierdzam, że typu ukraińskiego, wybitnie określonego i wyłącznego w Małopolsce wschodniej jest bardzo niewiele.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#PEkert">Jeżeli chodzi o stosunki w Małopolsce wschodniej, dotknę jeszcze zagadnienia szlachty zagrodowej, o której tutaj poprzednio wspominano. Zasadniczym określeniem tego zagadnienia jest to, że jest ono nawskroś uczciwe. Tego wyrazu — „uczciwy” używam dlatego, ponieważ dla każdego społecznika, który traktuje sprawę swoją poważnie, moment uczciwości odgrywa wielką rolę. I zagadnienie to właśnie nazywam uczciwym.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#PEkert">U nas ta szlachta była związana dawniej z Państwem Polskim i uważała się za szlachtę polską. Pamiętam sam i spotykam się także z dowodami, że żyją jeszcze między tą szlachtą ludzie, którzy mają modlitewniki polskie i z tych modlitewników się modlą. Dawniej modlono się po polsku, sfery oświecone używały języka polskiego i w cerkwi także.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#PEkert">Jeżeli my, działacze miejscowi, mówimy, że szlachta polska, szlachta zagrodowa ma wracać do Macierzy polskiej, to dlatego, żeśmy zaniedbali ją w okresie lat kilkunastu, kiedy Ukraińcy wzięli ich pod swoje wpływy. Uważam, że jeżeli człowiek mówi: — „Moi przodkowie byli szlachtą polską i przy Państwie Polskim stali, wobec tego i moim obowiązkiem jest przy Państwie Polskim stać, jak moi przodkowie” — to tego rodzaju rozumowanie jest zupełnie uczciwe. Że ono jest niewygodne dla innych, to inna sprawa. A jednak jest oho uczciwe, Jeżeli chodzi o kształtowanie fizjonomii województw południowo-wschodnich, posiada ono ogromne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#PEkert">Przejdę od zagadnień ogólnonarodowych do zagadnień drobniejszych, do zagadnień szczegółowych. Kolega Wełykanowicz skarżył się, że nauczycielstwo ukraińskie nie jest respektowane, jak być powinno, jest traktowane niesprawiedliwie, jak twierdzi.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#PEkert">Otóż, proszę Panów, jeżeli chodzi o zagadnienie nauczycielstwa, muszę powiedzieć, że jest duży procent nauczycieli Rusinów, którzy zdając sobie sprawę z tego, że są funkcjonariuszami Państwa Polskiego spełniają dobrze swe obowiązki. Ale jest duży procent nauczycieli i nauczycielek takich, które mimo tego, że służą Państwu Polskiemu, tej służby należycie nie wykonywują. Jeżeli zatem są wypadki takie, że następują przeniesienia, to takie rzeczy są najzupełniej słuszne. My, Polacy, ze swojej strony poza tym musimy stwierdzić, że Ministerstwo w stosunku do nauczycieli i nauczycielek ukraińskich w wielu wypadkach postępuje za liberalnie, że są skargi na to. I my mamy powody do skarżenia się. Dlatego może nie Panowie, ale w większym stopniu Polacy w Małopolsce wschodniej mają powody do skarżenia się, że działalność nauczycieli narodowości ruskiej nie zawsze jest taka, jaką być powinna.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Dobkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PDobkowski">Wysoka Izbo! Sprawa, którą chcę poruszyć, związana jest z wychowaniem młodzieży, a szczególnie z wychowaniem młodzieży szkół średnich. Początkowo miałem zamiar w ogóle rozważać te sprawy na płaszczyźnie ideologicznej, ponieważ jednak czas jest ograniczony, przejdę do omówienia pewnych metod, które są jednym z bardzo ważnych warunków, ułatwiających wychowanie w szkołach średnich. Metodą tą jest włożenie młodzieży do ręki odpowiedniej książki, odpowiedniej gazety, odpowiedniego pisma. Programy szkolne są tak opracowane, żeby młodzież przede wszystkim brała czynny udział w opracowywaniu zagadnień, wysuwanych przez program. Jedynie wtedy może ona brać w tej pracy czynny udział, gdy materiał dostanie do ręki.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PDobkowski">Pomijam trudności, na jakie napotyka kształcenie w zakresie szkół średnich ze zmobilizowaniem tego materiału książkowego, który dotychczas jest niesłychanie znikomy. Weźmy pod uwagę dzisiejsze starsze klasy licealne — uczą się one w ogóle w niesłychanie trudnych warunkach, bo muszą po prostu przechodzić nieraz tortury w tym sensie, że muszą wertować olbrzymie dzieła, aby wynaleźć jakiś ustęp, zakreślony przez nauczyciela, albo po prostu samemu dojść do ładu z całym danym dziełem. Jest to nieraz syzyfowa praca — niejednokrotnie niewspółmierna do rezultatów. Taki młody umysł nierzadko bywa mało przygotowany do takich gruntownych studiów, więc eo ipso gubi się w chaosie najrozmaitszych myśli. Stąd wniosek: Ministerstwo powinno bezwzględnie większy nacisk położyć na to, ażeby przyśpieszyć realizację wydawnictw dostosowanych do programów. Jeżeli przejdzie jeszcze rok i jeszcze rok w takich warunkach, to będą to bądź co bądź lata zmarnowane. Już mamy co najmniej dwa lata zmarnowane — dzisiejsza klasa II licealna nie osiągnęła na pewno tego poziomu, jaki osiągnąć powinną. To nie uderza w program, ale uderza w te warunki, w jakich się młodzież kształci.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#PDobkowski">Otóż w związku z książką rozumiem oczywiście finansowe trudności Ministerstwa. Nie widzę tu złej woli, widzę jedynie nieco niedostateczne może nasilenie, nieco niedostateczne może zwrócenie uwagi na temat, potraktowany jak gdyby troszkę drugorzędnie.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PDobkowski">Proszę Państwa, tu się nastręcza bardzo ważna rzecz. Przed kilkoma minutami jeden z naszych kolegów tu, z tego miejsca zgłosił rezolucję, ażeby na jedną z organizacyj polskich, tzw. PAL, Ministerstwo asygnowało o 20.000 zł więcej, aniżeli dotychczas było preliminowane w budżecie. Ponieważ to jest argumentowane popieraniem kultury, sądzę, że nikt z nas nie ośmieliłby się nawet występować przeciwko komuś, kto ma za zadanie szerzenie kultury polskiej. Otóż zapytam tylko o jedno. Damy zamiast 60.000—80.000. Ja się na to osobiście zgadzam, gdyż o ile chodzi o samą ideologię, nie jestem jej przeciwny. Chodzi mi tylko o to, czy to stare przysłowie polskie: — „Ja płacę, ja wymagam” — ma tu rację bytu, czy nie? Płacę 80.000 komuś, kto ma, oczywiście, za to mi odpłacie. W przeciwnym razie lepiej to użyć na wydanie jakiegoś podręcznika pożytecznego dla kształcenia młodzieży. Tymczasem dorobek tej instytucji, która ma otrzymać dotacje państwowe, pozwolę sobie określić jako niewiele większy od zera — przynajmniej jak dotychczas. Zaznaczam, że absolutnie nie atakuję wartości literackich i naukowych samych członków Akademii Literatury, gdyż mam dla nich uznanie nie tylko za ich patriotyczne, oczywiście, wielkie zasługi, jak p. Prezesa Sieroszewskiego, ale i za wielkie wartości literackie każdego po kolei członka. Ale biorę samą organizację. Czy tę ideę, którą kiedyś w naród rzucił Żeromski, ażeby stworzyć taki zespół ludzi, który by zajął się literaturą najnowszą, który by nadał jej kierunek, który by tę literaturę pchnął do właściwej pracy twórczej nad wychowaniem młodego pokolenia — ta właśnie Akademia Literatury wprowadza w życie i w ten sposób spełnia swój obowiązek? Uważam, że nie jest rolą akademików poprawianie zadań szkolnych. Od tego jestem ja, nauczyciel gimnazjum, i cały szereg innych. Od tego jesteśmy my, fachowcy, na tym poziomie my damy sobie radę. Nam nie potrzeba akademików literatury w VIII klasie gimnazjum, pojawiających zadania klasowe i dających za to odznaczenia młodzieży. My to sobie zrobimy sami i p. Minister, sądzę, jeżeli nas mianował, to nasze poprawianie może również przyjąć jako normalną, wystarczającą opinię na to, żeby kogoś za dobrą pracę nad językiem polskim nagrodzić. Nie trzeba natomiast skupiać całego wysiłku wielkich mędrców naszych i wielkich artystów słowa, żeby poprawiać bazgroty uczniów, którzy jeszcze nie mają dostatecznego wyrobienia literackiego. Na to siedzi p. Kaden Bandrowski, powiedzmy, czy też ktoś inny — bardzo przepraszam, nie specjalnie do niego, oczywiście, strzelam, ale daję jako przykład — na to siedzi twórca godziny całe, powiedzmy, w jakimś kuratorium, by poprawiać bazgroty uczniowskie! To nie jest zadanie Akademii Literatury! Sądzę, że na to dawać 80.000, żeby potem z nich diety za poprawianie bazgrot płacić — to nie ma sensu. Te rzeczy zrobią kuratorzy wspaniale. Zresztą p. Petrykowski był inicjatorem tej sprawy, wiem, że świetnie się orientuje i da sobie całkowicie radę ze swoim sztabem nauczycielskim. Tymczasem my, nauczyciele, takiej rzeczy, oczywiście, pod miano popierania kultury nie podciągamy. Uważam, że to jest za duże obniżanie tego, co nazywamy Akademią Literatury.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#PDobkowski">Proszę Panów, proszę mi powiedzieć, czy my mamy dzisiaj choć jednego pisarza, choć jednego — proszę podać wyraźnie — który jest w Akademii Literatury, by mógł być uznany jako sztandarowy nasz pisarz, a którego ze względu na twórczość można by było podciągnąć, powiedzmy, pod sztandarowe miano wyraziciela naszej dzisiejszej idei rzeczywistości polskiej. Tam można wynaleźć kawałeczki, wierszyki, ustępy, specjalnie wtykane w podręczniki — dobrze płatne nota bene, to panowie twórcy podręczników wiedzą, prawda? Ale proszę Panów poza tym twórczość, w której by się odbiła ideowa postawa państwowa, nie istnieje, A ja sądziłbym, że to jest zadanie panów akademików literatury, by siebie mogli tak zwekslować, a sądziłbym, że to nie jest hańbą wielką, jak się pisarz — powiedzmy — nagnie nawet do pewnych zagadnień państwowej konieczności, aby dziś nurtujące życie Polski sprawy znalazły odbicie w artystycznych obrazach słowa pisanego. To wcale nie przeszkadza jedno drugiemu, gdy niezależność twórcy jako artysty pójdzie na usługi budujących wielkość państwa prądów. Mogłaby P.A.L. postąpić inaczej, to jest młode elementy twórcze tak zorganizować, żeby one istotnie twórczością swoją odpowiadały tym zadaniom, jakie my wysuwamy. Proszę państwa, jest Obóz Zjednoczenia Narodowego. Proszę mi pokazać, który z pisarzy akademików reprezentuje myśl Obozu.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#komentarz">(Głos: Goetel.)</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#PDobkowski">Przeciwnie — pan Goetel w tym oto oświadczeniu opowiedział się jako faszysta. Proszę — faszysta! Jest tutaj oświadczenie jego oficjalne: — „Jestem faszystą — przyznaję się. I to proszę podać do stenogramu.” Cudownie, a przecież zdaje się Obóz nie jest faszystowski, bo tu panowie wszyscy opowiadają się przeciw totalizmowi.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#komentarz">(Wesołość. P. Stoch przerywa.)</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#PDobkowski">A, pan poseł Stoch twierdzi, że jest totalistą. Proszę bardzo, proszę bardzo.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#komentarz">(Wesołość. Głos: A to Pan dowcipny.)</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#PDobkowski">Jest oto pierwszy totalista w Sejmie. Ale pan Goetel opowiedział się, że jest faszystą, więc ja jako członek Obozu nie chcę się zgodzić z tym, że pan Goetel jest wyrazicielem idei Obozu, bo nie jestem faszystą. Proszę panów, mimo to, że znaleźliśmy dzięki Panów podpowiedzi tę jedną osobę p. Goetla, która szuka drogi do naszych idei, nie mogę się zgodzić, by Akademia Literatury była dlatego subsydiowana, że pan Goetel na własną rękę uprawia i do tego faszyzm.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#PDobkowski">Otóż proszę Panów! Głosuję za przyznaniem 100.000 nawet! Idę nawet tak daleko — na kulturę trzeba mieć szeroką rękę, jest naszym obowiązkiem kulturę tę popierać. Słusznie powiedział p. Wełykanowicz — „na bagnetach trudno siedzieć”, można nimi najwyżej walczyć. Panie kochany, to jest bardzo ważna sprawa, zgadzam się z Panem w tej sprawie, że obok bagnetów trzeba umieścić i co innego, tylko gdy się daje, proszę Pana, trzeba wiedzieć, za co się płaci. Całą tę swoją przemowę kieruję nie przeciwko samej zasadzie istnienia danej instytucji, nie przeciwko kredytom dla niej wyznaczonym, ale apeluję stad do panów członków Akademii Literatury, którzy oczywiście się o tym dowiedzą, by byli tak łaskawi — już tak delikatnie mówię: łaskawi — pokazać swoje oblicze ideowe w takim sensie, żeby Rząd, który współpracuje z Obozem Zjednoczenia Narodowego, miał z tej literatury pożytek wychowawczy. Nie lubię nic owijać w bawełnę. Mówię zupełnie wyraźnie, że Rząd, współpracujący z Obozem Zjednoczenia Narodowego, powinien mieć z literatury pożytek wychowawczy a nie książki, w których panoszy się pornografia, no bo to, co nasze pisarki piszą szczególniej o kobietach</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#komentarz">(Oklaski, Wesołość.), to nie jest wychowawcze. Dopóki mężczyzna pisał o kobiecie, to przynajmniej widział w niej anioła, jak Mickiewicz w Maryli (Oklaski.), a jak zaczęła pisać o swej płci pani Kuncewiczowa i wywaliła nam tomy, to wiemy tylko tyle, że kobieta jest istotą taką, że nie daj Boże! Z kobietą piszącą o kobiecie lepiej nie mieć do czynienia.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#PDobkowski">(Wesołość.)* Powiem więcej — pani Gojawiczyńskiej wszystkie dziewczęta idą na ulicę, a nie daj nam Boże taki ideał wszczepiać w młodzież z — „Dziewcząt z Nowolipek”, interpretowanych w klasie VIII. Niewiele młodzież nauczymy, a już na pewno źle ją wychowamy. Ja sobie nie wyobrażam sytuacji, jak mnie dziewczyna-uczennica zapyta: — „A któraż to dziewczyna z tych bohaterek powieści nie pójdzie na ulicę?” Bo ostatecznie tak się kończą tragicznie prawie wszystkie ich żywoty. Taka zmora w literaturze nie daje nam wielkich możliwości wychowawczych.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#PDobkowski">Boję się, ażebym nie za długo mówił. Chcę dodać tylko: apeluję do Izby, ażeby zechciała poprzeć tę wysoce pożyteczną w założeniu instytucję, ale musimy nałożyć na nią obowiązek. Trzeba, żeby Akademia Literatury w swoich założeniach nie uważała za swój główny obowiązek, powiedzmy, dzielenie włosa na cząsteczki przez pana Irzykowskiego w swej skądinąd wysokowartościowej pracy, której zresztą żaden młodzieniec nie przeczyta, bo to jest za trudne; lub, powiedzmy, dawanie młodzieży typów pana Bandrowskiego, którzy nie wiedzą, czy być w Zagłębiu komunistą, czy, powiedzmy, masło robić z Mateuszem Bigdą. W tych grubych księgach robi się w maśle, ale i często w pornografii. Więc konkretnie: żądam, ażeby oblicze Akademii wyraźnie było zaznaczone. Akademia Literatury powinna być bezwzględnie z ducha współczesna, bo tego chciał Żeromski. Ale ten sam Żeromski chciał oderwać młodzież od starych ideałów w literaturze. Uczymy młodzież na bardzo przestarzałych materiałach, podanych wprawdzie w obrazach pięknych, w obrazach cudownych — bo literatura to jest najpiękniejszy sposób podania rzeczy nieraz trudnych do zrozumienia, ale mimo to uczyć musimy na sprawach już dalekich. Stąd wniosek moi ego przemówienia: Akademia Literatury powinna nareszcie zdobyć się na państwowo-twórczy gest i albo przewekslować swoich starszych członków, albo zorganizować koło siebie naprawdę młodych, twórczych, silnych i bojowych pisarzy, którzy by oddali się bez reszty idei, jaka rzucamy w naród i w świat. Chcemy tworzyć Polskę dla Polski złożonej z polskich dzieci no polsku wychowanych, ale w tym duchu, jaki wielkim wiatrem wieje dziś w Polsce. A literatura powinną dać nam te materiały do kształcenia. Nic więcej od niej nie chcemy. Resztę zrobimy sami.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Krzysztoń.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PKrzyszton">Wysoka Izbo! Chciałbym przy preliminarzu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powiedzieć parę słów o kwotach preliminowanych w dziale 3 w 10 str. 463 preliminarza, załącznik 20 i 21. Więc proszę Wysokiej Izby, jeżeli chodzi o obrządek rzymskokatolicki, to według preliminarza jest wiernych 22.516.000. Dotacja Skarbu Państwa dla wiernych tego wyznania wynosi 16.442.000. Jest dzięki temu utrzymywanych 11.921 etatów, 21 diecezyj i 518 parafij.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#PKrzyszton">Jeżeli chodzi o obrządek greckokatolicki, to na wiernych 3.353.000 dotacja Skarbu Państwa wynosi 3.313.405 zł, utrzymuje się tą dotacją 2.231 etatów, 4 diecezje i 1983 parafie. Wydatek Skarbu Państwa na głowę odnośnego wyznania rzymskokatolickiego wynosi 73 grosze. Wydatek ten sam w wyznaniu greckokatolickim wynosi 96 groszy. Gdyby w tym samym stosunku Skarb Państwa dotował każdego wiernego rzymskokatolika, jak dotuje wiernego grekokatolika, wydatek ogólny na wyznanie rzymskokatolickie musiałby wzrosnąć o 5.180.000 zł. Na jeden etat rzymskokatolicki przypada wiernych 1900, na jeden etat greckokatolicki przypada wiernych 1550. Utrzymanie jednego etatu rzymskokatolickiego kosztuje Skarb Państwa 1380 zł, a utrzymanie jednego etatu greckokatolickiego kosztuje Skarb Państwa 1490 zł. Jedna parafia rzymskokatolicka wypada na 4490 wiernych, jedna parafia greckokatolicka na 1740 wiernych. A wreszcie jedna parafia rzymskokatolicka na ziemiach południowo-wschodnich przypada na 87,2 km², a jedna parafia greckokatolicka wypada pa 29 km². To mówią cyfry. Stan faktyczny na ziemiach południowo-wschodnich jest taki, że w każdej niemal wsi, nawet najmniejszej, istnieje cerkiew, natomiast parafia rzymskokatolicka obejmuje kilka, a nawet nieraz kilkanaście osad. Rezultat zaś tego jest taki, że na przestrzeni kilku dziesiątków lat odsetek ludności polskiej znacznie się zmniejszył, że obecnie ludność polska rzymskokatolicka oddalona od kościoła parafialnego albo nie modli się wcale, albo się modli nie w swoim kościele. Wprawdzie w ostatnich latach dzięki zabiegom ordynariuszy rzymskokatolickich i ofiarności wiernych zwiększa się ilość kościołów i kaplic rzymskokatolickich na tych ziemiach, ale nowe parafie nie mogą być erygowane przez ordynariuszy wobec braku etatów. Mógłbym przytoczyć bardzo dużo kościołów już wybudowanych od paru lat, w których jeszcze parafie z tego powodu nie zostały erygowane.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#PKrzyszton">Powiększenie parafii rzymskokatolickich na ziemiach południowo-wschodnich może walnie przyczynić się także do zgodniejszego współżycia obu bratnich narodów, gdyż w miarę zwiększania się ilości parafii rzymskokatolickich zwiększać się będzie tym samym ilość urzędów metrykalnych rzymskokatolickich. Śmiem więc przypuszczać, że w przyszłości ilość procesów, wytaczanych obecnie proboszczom greckokatolickim, jako urzędnikom stanu cywilnego, o kradzież dusz i ruszczenie polskich nazwisk, może się znacznie zmniejszyć.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#PKrzyszton">W związku z kreowaniem nowych etatów pozostaje także kwestia dopływu młodzieży do szkół gimnazjalnych i licealnych. O tej kwestii nie będą mówił, ponieważ szereg mówców już poruszyło ją przy innych budżetach, a nie ulega wątpliwości, że i przy tym budżecie ta sprawa będzie jeszcze kilkakrotnie poruszona, a mianowicie że syn chłopa i syn robotnika musi mieć dostęp do najwyższych studiów. Nam, Polakom z ziem południowo-wschodnich, chodzi zwłaszcza o to, ażeby specjalną opieką otoczona została młodzież, która garnie się do małych seminariów i do seminariów duchownych. Dziś, o ile chodzi o seminaria duchowne, to nauka niestety nie jest bezpłatna, tak jak i pobyt kleryka w seminarium nie jest bezpłatny, jak to miało miejsce za czasów zaborczych. Dziś rodzina przy wstąpieniu kleryka do seminarium musi albo z góry uiścić, albo dać gwarancję na zapłatę kwoty 500 do 600 zł. Wobec tego, że utrzymanie kleryka kosztuje przeciętnie około 120 zł każdego ordynariusza, a Skarb Państwa w myśl konkordatu dopłaca jedynie na ten etat 50 zł, nie kształci się w Polsce tylu kleryków, ilu kształcić się powinno. Jest sytuacja taka, że w tej chwili w seminarium lwowskim kształci się 135 kleryków zamiast 210. Społeczeństwo Małopolski wschodniej z wielką radością przyjmie niezawodnie do wiadomości fakt, że na skutek dyskusji w Komisji Budżetowej na wniosek p. referenta za zgodą p. Ministra Oświaty i za zgodą p. Ministra Skarbu dotacja dla wyznania rzymskokatolickiego zostanie podwyższona o zł 300.000. Musimy jednak zwrócić uwagę i musimy zwrócić się z apelem do Rządu, że kwota ta jest niedostateczna i że w przyszłych latach pozycja ta, zwłaszcza na cele duchowieństwa rzymskokatolickiego we wschodniej Małopolsce, musi być znacznie podwyższona.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#PKrzyszton">Przy tej sposobności, chciałbym jeszcze poruszyć wysuwany przez ludność ziem południowo-wschodnich postulat ujednostajnienia kalendarza. Nie będę rozwodził się na ten temat bardzo szeroko, ponieważ poseł Żyborski w poprzednim Sejmie przedłożył w tej kwestii uzasadniony referat, zakończony odpowiednią rezolucją. A również i w obecnym Sejmie ks. poseł Lubelski złożył w związku z tą sprawą interpelacje, wykazując wielkie niedogodności z racji istnienia dwóch kalendarzy i wielkie korzyści z ujednostajnienia kalendarza.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#PKrzyszton">Również chciałbym zwrócić uwagę, że tamtejsza ludność podkreśla bardzo silnie konieczność ujednostajnienia alfabetu na ziemiach południowo- wschodnich. Nie zapominajmy, że alfabet łaciński dla ludności ruskiej w b. Galicji zniósł austriacki prezydent ministrów Schmerling w 1861 roku. Najwyższy czas, aby klin wbity między oba narody przez zaborcę został usunięty. Nie potrzebuję dodawać, ile zyskałaby młodzież na tych ziemiach, ucząc się jednego tylko alfabetu. Sądzę, że prędzej zapanuje zgoda między oboma narodami, gdy usuniemy te zapory, które nas dzielą.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#PKrzyszton">A teraz, proszę Wysokiego Sejmu, jeszcze jedną sprawę chciałbym poruszyć, mianowicie sprawę Polaków greckokatolickiego wyznania na ziemiach południowo-wschodnich. Spis z roku 1931 wykazuje 430.000 Polaków greckokatolików. Cyfra ta wynosi 13% wiernych kościoła greckokatolickiego, a 7% niemal ludności na tym obszarze. Ludność ta miała za rządów zaborców zapewnioną opiekę duszpasterską w języku polskim i w cerkwi i w szkole ze strony duchownych Polaków greckokatolickiego wyznania, o czym świadczą wydawane do tej ludności w języku polskim listy pasterskie biskupów greckokatolickich. Listy te wydaje również obecny metropolita lwowski Andrzej Szeptycki, początkowo jako biskup stanisławowski, później jako metropolita lwowski.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#PKrzyszton">Tu chciałbym zająć uwagę Wysokiej Izby jednym tylko listem, mianowicie listem pasterskim Andrzeja Szeptyckiego do Polaków obrządku greckokatolickiego, wydanym w Żółkwi, w drukarni OO. Bazylianów w 1904 r. W liście tym pisze metropolita o powodach, jakie skłaniają go do napisania tego listu, wychodzi z założenia, że uświęconą praktyką Kościoła katolickiego i odwiecznym zwyczajem apostolskim jest głosić ludziom Ewangelię w ich języku. Od dawna pragnął odezwać się do Polaków greckokatolików polskim listem pasterskim, ale obowiązki duszpasterskie wstrzymywały go i nie pozwoliły mu tego zrobić. — „Dłużej jednak nie mogę już milczeć, zanadto mnie męczy myśl, że między tymi, nad którymi mamy obowiązek pracować, są wierni, którzy mogliby uważać się za opuszczonych przez swą władzę duchowną, gdyby ich biskup nigdy nie przemówił do nich w ich mowie. Zanadto dobrze rozumiem niebezpieczeństwo takiego położenia, niebezpieczeństwo tym większe, im łatwiej swego biskupa Rusina mogliby podejrzewać, chociażby najniesłuszniej, o brak życzliwości i miłości dla polskiego narodu”. A dalej: — „Biskup nie może w pracy apostolskiej mieszać Ewangelii Chrystusowej z ludzkimi, choćby najlepszymi zasadami politycznymi albo narodowymi. Ja tego pragnę i tego od kapłanów moich diecyzyj domagam się, by zawsze wszystkie wasze potrzeby duchowe zaspokajali, by w nauce, w spowiedziach, w mowie do was się stosowali, nie żądając od was, byście się ruskiego języka uczyli, by ich rozumieć. W waszych przekonaniach patriotycznych mogę was tylko utwierdzić, o ile patriotyzm jest chrześcijańską miłością Ojczyzny i z miłości Boga i bliźnich pochodzi. Chrześcijanin bowiem obowiązany jest miłować Ojczyznę i dbać o dobro swego narodu.” Po r. 1904 śliczne te zasady, wypowiedziane w liście pasterskim, idą w niepamięć. Cerkiew greckokatolicka zaczyna się powoli racjonalizować. Tendencja ta znajduje pełny wyraz w pokoju brzeskim w 1918 r., w którym to roku 4 ordynariuszy greckokatolickich wydaje nowy list pasterski, w którym zrywa z całą kulturą zachodu i odnośnie do swego obrządku chce nawiązać do dawnych czasów bizantyjskich, do VIII i IX wieku, w którym Kościół greckokatolicki zostaje uznany za cerkiew narodową ukraińską i zostaje podjęta walka bezwzględna z innymi kierunkami, a więc i z polskością w Cerkwi greckokatolickiej. Żąda się od księży greckokatolickich, instytuowanych na probostwa, podpisania deklaracji, że do tego kierunku, będą się bezwzględnie stosować. Są oni odpowiedzialni nie tylko za swoje czyny, ale za swoje rodziny i za swoich domowników. A podpisanie tej deklaracji uważane jest jako pierwsze kanoniczne upomnienie, zgodnie z postanowieniem dekretu konsystorskiego kongregacji — „Maksima Cura”. Rozpoczyna się gehenna księży grekokatolików narodowości polskiej względnie Rusinów, którzy tendencyj nacjonalistycznych ukraińskich uznać nie chcą. Sypią się na nich upomnienia, sypią się kary, przenosi się ich z miejsca na miejsce, z kiepskiej posady na jeszcze gorszą nie mogą się zagospodarować, nie mogą kształcić dzieci. Nieprawomyślnym dodają administratorów, którzy mają ich nadzorować, zdawać biskupom sprawozdania i którzy zabierają wszystkie dochody. Jeszcze dziś we wsi Jawora pow. turczańskiego diecezji przemyskiej żyje brat prałata księdza Stojałowskiego, ks. Jan Stojałowski, 82-letni starzec, złożony chorobą, obarczony liczną rodziną, w skrajnej nędzy, który nie ma żadnych dochodów, bo je zabiera administrator.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#komentarz">(P. Wełykanowicz: Jego syn.)</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#PKrzyszton">To może w ostatnich czasach, w ostatnich czasach zwrócił się on do Prezydenta Rzeczypospolitej o zaopatrzenie w drodze łaski.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#PKrzyszton">Długo ludność polska greckokatolickiego wyznania...</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#komentarz">(Marszałek daje znak świetlny.)</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#PKrzyszton">Już kończę, Panie Marszałku. ...znosiła cierpliwie te wszystkie upośledzenia, mając nadzieję, że prędzej czy później nadejdzie czas, gdy jej słuszne postulaty zostaną wysłuchane. I właśnie w 1937 r. zawiązał się już w Krakowie komitet inteligencji polskiej greckokatolickiego wyznania, który wydaje — „Głos Greko-Katolika” i który zwrócił się z apelem do ordynariuszy greckokatolickich, prosząc, aby te wszystkie postulaty, które były spełnione za czasów zaborczych, zostały uwzględnione przez Cerkiew greckokatolicką w Państwie Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#PKrzyszton">Proszę Wysokiej Izby! Dziś, kiedy Marszałek Rydz-Śmigły żąda od nas dźwigania Polski wzwyż, w tym marszu ku Polsce mocarstwowej nie może iść z nami rzesza półmilionowa Polaków smutnych, Polaków cierpiących, bo nie mających odpowiedniej opieki religijnej. Dlatego apeluję do Wysokiego Rządu Rzeczypospolitej, ażeby nawet drogą zmiany konkordatu wziął tę ludność w swoją opiekę.</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Szymanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#PSzymanowski">Wysoki Sejmie! Ukazał się dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 18 listopada ub. roku o stosunku Państwa do polskiego autokefalicznego Kościoła prawosławnego. Dekret normuje stosunek Państwa do kościoła na wszystkich odcinkach życia. Dekret ten znosi stan tymczasowości, jaki dotychczas w tych stosunkach istniał. Ale nie na tym polega największa waga dekretu. Ważne jest przede wszystkim to, że dekret nawiązuje do najświetniejszej tradycji Rzeczypospolitej. Jeżeli chodzi o przekrój historyczny stosunku Państwa do Kościoła prawosławnego, to przez cały szereg lat ścierały się dwa poglądy na ten stosunek. Pierwszy pogląd reprezentowała metropolia kijowska. Polegał on na tym, że uznawano system porządku prawnego, zakreślający wyraźne granice ingerencji państwa w sprawy kościoła i pozostawiający w tych granicach nietykalność praw kościelnych. Drugi kierunek, reprezentowany przez metropolię moskiewską, polegał na systemie prawnym, uznającym nieograniczoną możliwość ingerencji i nieograniczone podporządkowanie interesów kościoła interesom państwa. Ten drugi kierunek konsekwentnie przeprowadzany w Rosji, w całym przeciągu dziejów doprowadził do tego, że sprawy Kościoła prawosławnego w Rosji zostały podporządkowane nie tyle państwu i narodowi, ile tronowi carskiemu, z czego wypłynęły następnie wszystkie smutne konsekwencje. Kierunek pierwszy, reprezentowany, jak wspomniałem, przez metropolię kijowską, przyczynił się do świetnego rozkwitu Kościoła prawosławnego w Polsce, zapoczątkowanego pamiętnym dyplomem króla Władysława IV z 15 marca 1633 roku, i doprowadził przez wszystkie załamania się do odrodzenia Kościoła prawosławnego razem z Rzecząpospolitą. Przy tym należy podkreślić, że w dekrecie z 18 listopada 1938 r. nastąpił nowy znamienny zwrot, mianowicie uznana została organizacyjna niezależność kościoła w odróżnieniu od tego, że w wieku XVII, mimo to, jak jak wspomniałem, że Kościół prawosławny osiągnął szczyt swego rozwoju, to organizacyjnie podporządkowany był patriarsze Carogrodu. I jeszcze pragnę zwrócić uwagę na jedną najważniejszą okoliczność: dekret z 18 listopada 1938 r. ustala i podkreśla kardynalną zasadę powszechnego Kościoła prawosławnego, mianowicie zasadę soborowości.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#PSzymanowski">A więc Kościół prawosławny, mianowicie ten jego odłam, który byt swój organizował i rozwijał na ideologii metropolii kijowskiej, który losy swe i nadzieje związał z Rzecząpospolitą, który z nią przetrwał wszystkie upadki, doczekał się razem z nią odrodzenia, które nastąpiło w dniu 18 listopada 1938 r. Dlatego, proszę Wysokiej Izby, dekret ten jest wydarzeniem epokowym. Toteż pozwalam sobie w imieniu szerokich rzesz ludności prawosławnej złożyć z tego miejsca Panu Prezydentowi Rzeczypospolitej i Wysokiemu Rządowi wyrazy prawdziwego uznania i wdzięczności.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#PSzymanowski">Wysoka Izbo! Dekret z 18 listopada, jak i każdy akt ustawodawczy, jest formą. Wszystko zależy od tego, jaka treść będzie włożona w tę formę. Wszystko zależy od tego, jak ten dekret będzie wykonany. Dekret, jak i każdy akt ustawodawczy, ma swoje światła i cienie. Dziś pragnę nie dotykać cieni, jeżeli one są. Dziś nie chcę przykładać do rzeczy tak wielkiej, jaką niewątpliwie jest dekret, miary małej.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#PSzymanowski">Pragnę przyłożyć miarę długosiężną.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#PSzymanowski">W sesji ubiegłej miałem zaszczyt z tego miejsca mówić o polskiej doktrynie państwowej. Wskazywałem, że naturalną drogą ekspansji Polski jest wschód. Wskazywałem na to, że przyrodzonym powołaniem Polski jest zorganizować rodzinę narodów słowiańskich i tej rodzinie przewodzić. Rosja dziś przeżywa ciężki kryzys, i to kryzys nie tylko ustrojowy, ale ciężki kryzys duchowy. Tam wizerunek Boga w duszy ludzkiej jest wypalany żywym ogniem. Tam wiara Chrystusowa powróciła do swego najszczytniejszego, ale zarazem do najcięższego okresu, do okresu apostolskiego. Tam ofiary i praktyki religijne odbywają się w katakumbach, w jaskiniach leśnych i górskich. Tam Kościół prawosławny przechodzi swoje ciężkie odkupienie. Niewątpliwie kiedyś nastąpi zmiana. Nie wchodzę, w to, kiedy i na jakiej drodze to się stanie. Ale wydaje mi się, że na tę zmianę musi być przygotowany polski Kościół prawosławny. Polski Kościół prawosławny powinien się przysposobić na to, że gdy życie w Rosji powróci do normalnych warunków, żeby mieć na ten czas przygotowane zastępy kleru prawosławnego od najwyższych w hierarchii godności do najniższych, ażeby ten kler poniósł na wschód drogą naturalnej ekspansji polskiej, na niezmierzone obszary Rosji, myśl polska i świetną tradycję polską. Wówczas dekret z 18 listopada 1938 r. osiągnie swój pełny i właściwy cel.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Przy omawianiu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nie wystarcza zająć się wyprowadzaniem wniosków z suchych cyfr preliminarza budżetowego, ale należy zastanowić się nad wszystkimi tymi kwestiami, które dotyczą działalności Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#PksPadacz">Najpierw zajmę się sprawozdaniami p. referenta, wygłoszonymi na Komisji Budżetowej i na plenum Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#PksPadacz">P. referent w swoim sprawozdaniu, rozdanym wszystkim posłom, w dziale „Wyznania Religijne” mówi, że duchowieństwo katolickie zasadniczo odnosiło się przychylnie do wychowania fizycznego, a mimo to wysuwa pewne zastrzeżenia. Otóż miałem już sposobność na Komisji Budżetowej zaznaczyć, że zastrzeżenia p. referenta są niewłaściwe, bo jeżeli czasem duchowieństwo katolickie odnosiło się do wychowania fizycznego z niechęcią, to opierała się ona na podstawach bardzo mocnych, często bowiem ćwiczenia odbywały się w niedzielę, w czasie nabożeństw, kiedy katolicy obowiązani sa być na Mszy św. Dlatego też duszpasterze domagali się odpowiedniego uregulowania czasu tych ćwiczeń. A zatem nie sprzeciwiali się samej zasadzie, chodziło tylko o okoliczność zewnętrzną.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#PksPadacz">Tak samo sądzę, że wyrażenie p. referenta co do obrządku bizantyjsko-słowiańskiego, że jest on z punktu widzenia interesów państwowych szkodliwy dla Państwa, jest niewłaściwe, bowiem biskupi polscy nigdy by na to nie pozwolili, żeby jakikolwiek obrządek działał w myśl zasad, które by szkodziły Państwu. Biskupi polscy składają przysięgę i stosownie do niej czynią to, co jest dobre i korzystne dla Kościoła i dla Państwa Polskiego. Następnie zaznaczałem, że niektórzy księża obrządku bizantyjsko-słowiańskiego wysyłają młodzież ze swoich parafii do miast polskich, nawet do Warszawy i kształcą ją, żeby potem, wróciwszy na swoje tereny, młodzież ta pracowała w myśl zasad katolickich i polskich.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#PksPadacz">Następnie p. referent, jak również i p. Minister zechcieli zająć się kwestią wychowania młodzieży. P. Minister zaznaczył, że na podłożu historycznym należy wychowywać polską młodzież. Słusznie. Sądzę bowiem, że skoro w dobie przedwojennej dążyliśmy do Polski niepodległej, że ona była naszym ideałem, to obecnie młodzież polska powinna mieć ideał Polski wielkiej, mocarstwowej, tej Polski katolickiej, która ma zająć pierwsze miejsce wśród innych narodów słowiańszczyzny wraz z innymi narodami, które będą chciały do bloku słowiańskiego się dołączyć. Jest to znana nam idea Jagiellońska i tę właśnie ideę należy podtrzymywać i pielęgnować.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#PksPadacz">Przejdę teraz do terenu szkół wyższych. I na Komisji Budżetowej i na plenum Sejmu mówiono o młodzieży akademickiej. Uczyniono jej szereg zarzutów. Znam dobrze młodzież akademicką, bo wśród niej pracuję, jako duszpasterz i jako naczelny kapelan Legii Akademickich w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#PksPadacz">Otóż sama młodzież akademicka przyznaje, że niekiedy jest zbyt porywcza, ale słusznie tu zaznaczono, że zawsze tak było i będzie. Sam p. poseł referent przypomina sobie swoje czasy akademickie, gdy wykazał dużą dozę porywczości.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#komentarz">(P.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#PksPadacz">Stahl: Owszem.)</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#PksPadacz">W takim razie zgadzamy się, że młodzież powinna być porywczą. Teraz zwróćmy uwagę na pewne niedociągnięcia, mówiąc delikatnie, na terenie szkół wyższych. Jak wiemy, sprawa żydowska odgrywa tu bardzo poważną rolę. Dopóki w Sejmie tej sprawy nie załatwimy, dopóki Rząd polski odpowiednio nie zareaguje, dopóty będzie się ona odbijała na terenie akademickim. Następnie młodzież akademicka twierdzi, że nie należy do niej się zwracać ciągle urzędowo; pragnie, żeby jej okazać serce, żeby i panowie rektorowie szkół wyższych i władze ministerialne odnosiły się do niej z tym przekonaniem, że nie chce ona tylko manifestować, ale ma zamiar pracować, i to solidnie pracować.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#PksPadacz">Chciałbym teraz poruszyć sprawę reformy studiów na wyższych uczelniach. Jeżeli młodzież akademicka często manifestuje, to dlatego, że widocznie ma dość dużo czasu, szczególnie, jak mówią, na wydziałach prawnych. Należało by przeto, żeby na wydziałach prawnych przeprowadzić reformę studiów w tym zakresie, by bliższy utrzymywano kontakt z młodzieżą akademicką, jak to zresztą i p. referent i p. Minister zaznaczyli. Profesorowie powinni szukać tego kontaktu. Osiągnie się go wtedy, kiedy ćwiczenia obowiązkowe będą wprowadzone na wszystkich semestrach, a następnie, jeżeli będzie mianowanych więcej sił profesorskich i pomocniczych, bo właśnie dzięki nim ten pożądany kontakt nawiąże się. Jeżeli zaś będzie więcej sił profesorskich, to będzie można przygotować grunt pod założenie nowych wyższych uczelni. Mam tu na myśli takie miasta jak Katowice, Łódź, Toruń. W tej chwili ze względów budżetowych nie można myśleć o zakładaniu nowych wyższych uczelni, ale powinniśmy sięgać myślą w przyszłość. Jeżeli jeszcze wrócimy do zagadnienia reformy studiów prawniczych, to na ten temat do chwili obecnej ukazał się już szereg prac, z których najlepsza jest praca p. Bohdana Winiarskiego, profesora Uniwersytetu Poznańskiego, pt. „Zagadnienia organizacji studiów prawniczych”. Ta praca znana jest również p. Ministrowi i sądzę, że przy opracowywaniu reformy studiów na terenie uniwersytetów warto by szczególnie uwzględnić projekt p. Winiarskiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#PksPadacz">Co się tyczy szkół średnich i powszechnych, to panowie posłowie, pracujący jako nauczyciele, sprawę nauczania i wychowania w tych szkołach wyjaśnili lub też wyjaśnią. Zaznaczę tylko, że z punktu widzenia nauki katolickiej należało by zacząć likwidować koedukację, o której tu dziś rano obszernie mówiono. Cyfry, jakie otrzymaliśmy w drodze półurzędowej terenu kuratorium krakowskiego, są naprawdę zastraszające. Wykazują one, do czego doprowadza koedukacja. Jeżeli chodzi o teren szkół powszechnych to jeszcze warto by dodać, że przedstawienia filmowe dla dzieci bardzo często są niewłaściwe, na co rodzice na konferencjach się skarżą. Przed chwilą paru panów posłów wspominało tu o książce — „Dziewczęta z Nowolipek”. Istnieje także i film osnuty na tle tej książki. Całkiem niewłaściwie postępują władze szkolne, że na terenie szkół powszechnych pozwalają wyświetlać filmy tego rodzaju. Domagają się też rodzice i księża prefekci, żeby radio na terenie szkół średnich i powszechnych uwzględniało więcej momentów moralnych i religijnych.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#PksPadacz">P. Minister kilka razy już mówił o wychowaniu moralnym i religijnym. Na pierwszy plan wysuwa się tu problem, którego rozwiązania domagają się rodzice katoliccy, a mianowicie, żeby dzieci katolickie uczyli katolicy. Domagają się, o czym rano również była mowa, żeby nauczyciele żydowscy uczyli żydowskie dzieci, a dzieci katolickie — nauczyciele katolicy.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.15" who="#PksPadacz">Ziemie zachodnie, szczególnie Górny Śląsk, domagają się szkoły wyznaniowej. W tej sprawie zresztą ma jeszcze przemawiać jeden z posłów.</u>
+ <u xml:id="u-33.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.17" who="#PksPadacz">Wysoka Izbo! Przy okazji jeszcze zaznaczę, że nie można tolerować w szkołach autorów nie Polaków, propagujących pojęcia, które nie odpowiadają w tej chwili interesom katolickiej Polski. Zwrócę uwagę na artykuły w — „Polsce Zbrojnej”, która bije na alarm, że w szkołach poleca się autorów, którzy głoszą takie zdania jak np.: — „Rżnij karabinem o bruk ulicy”, albo też: — „Odrzućcie tornister, pas i ładownicę, że śpiewem wyjdźcie na ulicę”... czy też coś podobnego. Są to autorowie znani, nie wymieniam tutaj nazwisk, żeby nie robić im propagandy. Sądzę, że p. Minister szybko zlikwiduję tych autorów w szkołach. Także i przez radio nie powinno się nadawać ich literackich wyczynów.</u>
+ <u xml:id="u-33.18" who="#PksPadacz">Istnieje jeszcze jedno bardzo ważne zagadnienie, poruszane wielokrotnie przez pp. posłów z grona nauczycielskiego — sytuacja materialna nauczycielstwa. Tej sprawy jednak nie będę omawiał, bo inni pp. posłowie jeszcze raz mają tę kwestię tu poruszyć, Zaznaczę tylko, że z katolickiego punktu widzenia jest rzeczą bardzo słuszną, żeby nauczycielstwo — jak zresztą i wszyscy urzędnicy — otrzymywało dodatki rodzinne. Według danych statystycznych, od tej chwili gdy dodatki rodzinne zostały zniesione, ilość dzieci w rodzinach zaczyna się zmniejszać. Jest rzeczą przeto bardzo słuszną, żeby te dodatki ze względów i moralnych i państwowych były przywrócone. Posłowie otrzymują szereg listów, w których różni obywatele, zdając sobie sprawę z sytuacji kraju, proponują, żeby te dodatki byłv różne, zależnie od ilości dzieci w rodzinach. Mógłbym tu odczytać list w tej sprawie, ale mój czas już się kończy, wobec tego przy innej okazji może Panowie Posłowie zechcą posłuchać.</u>
+ <u xml:id="u-33.19" who="#komentarz">(Głos: W bufecie.)</u>
+ <u xml:id="u-33.20" who="#PksPadacz">— Ja tam nie piję, chyba, że napój bezalkoholowy!</u>
+ <u xml:id="u-33.21" who="#PksPadacz">Jeszcze, ponieważ mam minutę czasu, chciałem poruszyć sprawę oświaty pozaszkolnej. Na terenach województw południowych i zachodnich oświata pozaszkolną dawniej zajmowały się specjalne stowarzyszenia. W tej chwili polityka Ministerstwa idzie no innej linii: wyznaczono mianowicie specjalnych nauczycieli, którzy zajmują się szerzeniem oświaty wśród dorosłych.</u>
+ <u xml:id="u-33.22" who="#PksPadacz">Otóż ze względów budżetowych i społecznych było by dobrze, aby samo społeczeństwo polskie przyczyniało się do szerzenia oświaty pozaszkolnej. Jest rzeczą zatem całkiem właściwą, by Ministerstwo tym stowarzyszeniom, które dawniej na tym polu ofiarnie pracowały, przywróciło ich uprawnienia i umożliwiło im działalność.</u>
+ <u xml:id="u-33.23" who="#PksPadacz">Biblioteki szkół wieczorowych w Warszawie zawierają zbyt mało książek treści religijnej. Książa prefekci w tej sprawie już zwracali się do Ministerstwa. Dobrze było by, aby p. Minister wydał odpowiedni okólnik, który by tę sprawę pozytywnie unormował.</u>
+ <u xml:id="u-33.24" who="#PksPadacz">Kończąc pragnę zaznaczyć, że mimo zastrzeżeń czy też naszych pragnień w sferze oświaty w Polsce i działalności Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, w ciągu 20 lat niepodległego bytu Rzeczypospolitej Polskiej na polu szkolnictwa wykazaliśmy bardzo wielką energię, świadczącą, że Polska jest tym Państwem, które ma przed sobą jasną i promienną przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-33.25" who="#PksPadacz">Za ten wielki efekt i za obfite plony na polu szkolnictwa należy się wdzięczność naszemu nauczycielstwu.</u>
+ <u xml:id="u-33.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Seidenman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PSeidenman">Wysoka Izbo! Gdy p. Minister Oświecenia Publicznego na Komisji Budżetowej w dniu 26 stycznia br. mówił, że szkolnictwo dla mniejszości jest przedmiotem stałej uwagi Ministerstwa, że stałym dążeniem władz szkolnych było i jest zaspokojenie słusznych i istotnych potrzeb mniejszości w zakresie szkolnictwa, to przypuszczam, że nie miał wówczas na myśli mniejszości żydowskiej, albowiem gdyby miał to na myśli, łatwo by mógł sam skonstatować, że ani jednej szkoły publicznej mniejszościowej żydowskiej nie ma dotychczas i że takiej dotychczas nie było. A wówczas nie powiedziałby prawdopodobnie tego, co powiedział.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#PSeidenman">To szkolnictwo mniejszościowe czy też ściśle religijne, czy z językiem wykładowym żydowskim, czy hebrajskim, to całe szkolnictwo jest utrzymywane prywatnie przez społeczeństwo żydowskie z własnych jego funduszów, co społeczeństwo żydowskie kosztuje ogromne pieniądze, o czym już miałem sposobność nadmienić przy omawianiu budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej. Jedynym wyjątkiem w tej dziedzinie jest tylko szkoła średnia zawodowa, to jest instytut dla nauczycieli — państwowe seminarium dla nauczycieli religii, o którym oddzielnie będę mówił.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#PSeidenman">Pewnego rodzaju zastępstwem tych szkół mniejszościowych są szkoły powszechne, przeznaczone specjalnie dla dzieci żydowskich, w których nie odbywają się lekcje w dnie sobotnie, a odbywają się w niedziele. Otóż jakaż jest sytuacja w tych szkołach? W szkołach tych prowadzi się, nazywając rzecz po imieniu, zwyczajną eksterminacyjną politykę w stosunku do nauczycieli Żydów, którzy w pierwszym rzędzie powołani są oczywiście do wykładania w szkołach, do których uczęszczają tylko dzieci żydowskie. Dzieje się. to mianowicie w ten sposób, że pewne stanowiska, zwłaszcza stanowiska kierownicze, które otwierają się w takiej szkole, przydzielane są nauczycielom chrześcijanom. Coraz więcej nauczycieli chrześcijan zajmuje miejsca nauczycieli Żydów w szkołach powszechnych dla dzieci żydowskich. Coraz mniej jest w nich nauczycieli Żydów. I jakiż jest rezultat? Taki, że w szkołach tych z konieczności istnieje pięciodniowy tydzień szkolny. Szkoła jest nieczynna w sobotę ze względów religijnych, ze względu na dzieci i nieczynna w niedzielę ze względu na nauczycieli chrześcijan. Tak jest istotnie, nie wiem tylko, z jakiego punktu widzenia można by ten stan rzeczy usprawiedliwić. Konsekwencją tego jest fakt, że coraz mniej nauczycieli Żydów zajętych jest nawet w tych szkołach, a tym samym nauczycieli Żydów w ogóle stale ubywa. Jeżeli w szkołach dla dzieci żydowskich ogółem uczy się dzieci około 300.000, to — biorąc normalnie po 70 dzieci na jednego nauczyciela — powinno być zatrudnionych w okrągłych liczbach około 5.000 nauczycieli Żydów, a jest ich zatrudnionych wszystkiego około 1800. Nadto kształcenie żydowskich nauczycieli w zakładach szkolących nauczycieli jest minimalne. I tak: jeżeli w liceach publicznych kształcących się jest 1.673 w roku szkolnym 1936/37, to wśród nich Żydów jest 18. Jeżeli w pedagogiach jest kształcących się 1.081 w tym samym roku, to wśród nich Żydów jest 48. Jeżeli zważyć, że większość nauczycieli Żydów, jak widać ze statystyki, pracuje w szkolnictwie prywatnym, to z tego wynika, że w szkołach publicznych dla dzieci nauczycieli żydowskich miejsca nie ma. Procent nauczycieli Żydów, pracujących w szkolnictwie prywatnym, w stosunku do tych, którzy pracują w szkolnictwie publicznym, ma się jak 33 do 64, czyli że 6% wszystkich nauczycieli pracuje w szkolnictwie prywatnym.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#PSeidenman">Osobną rubrykę stanowią nauczyciele religii mojżeszowej, mający pełne kwalifikacje jako wychowankowie tego seminarium, o którym wspominałem. W referacie wypracowanym i nam tu rozesłanym, a także i z tych wynurzeń, które mieliśmy sposobność tutaj słyszeć, słusznie stwierdzono, że rodzina w pewnym zakresie i religia w swoim zakresie są czynnikami podstawowymi wychowania dzieci. W zupełności to stanowisko podzielam. Jeżeli tak jest, to dlaczego z nauką religii mojżeszowej dla dzieci w szkołach ogólnych istnieje tego rodzaju stan rzeczy? Sytuacja tych nauczycieli jest taka, że pracując po lat 8, pobierając po złotówce za godzinę — zarabiają od 70 do 80 złotych miesięcznie, tracąc jednocześnie wszystkie święta, tracąc ferie, tracąc zarobek z racji zamknięcia szkoły z tego lub owego powodu. I ta głodowa pensja też nie jest regularnie wypłacana, przeważnie z opóźnieniem miesięcznym a czasami dwu- i trzy miesięcznym. Od lat 8 nie ma w ogóle nowych etatów. Mało tego, zwolnione etaty przydzielane są nie nauczycielom religii mojżeszowej, a nauczycielom przedmiotów ogólnych. Po pewnym czasie, ponieważ prowadzi się eksterminację nauczycieli Żydów, o której mówiłem, te same etaty przechodzą na nauczycieli chrześcijan. Wytwarza się taki stan paradoksalny, że godziny i etaty, przeznaczone dla nauczycieli religii mojżeszowej, przechodzą oczywiście na inne przedmioty, na nauczycieli nie Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#PSeidenman">Przy 30 godzinach wykładowych taki nauczyciel powinien otrzymać normalny kontrakt. Kontrakt to jest droga do etatu. Cóż się dzieje? Oto przydzielają nauczycielowi nie 30 godzin, ale 26, powiedzmy 28 godzin po to, aby mu nie dać kontraktu. A jeżeli już ktoś otrzyma tę 30 godzin — tę sakramentalną cyfrę godzin — to wówczas bierze się od niego zobowiązanie, że po otrzymaniu 30 godzin nie będzie żądał kontraktu. Jeżeli do tego dodać jeszcze, że przy 30 godzinach taki nauczyciel ma opracować 15 klas, od 800 do 900 dzieci, po 60 dzieci w jednej izbie, to zrozumiecie Panowie Posłowie pracę, warunki pracy i warunki przyszłości tych rzeczywiście białych murzynów. Jeżeli zaś już są etatowi nauczyciele, to są tacy, którzy całe lata, po kilkanaście nieraz lat, do dziś dnia nawet nie mają stabilizacji, nie mają żadnych awansów. Nadto ci, którzy muszą uzupełnić swoje kwalifikacje, zupełnie nie są dopuszczani do egzaminów kwalifikacyjnych. Z wielkim zadowoleniem przyjąłem dziś oświadczenie p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, że sprawa wynagrodzenia, uposażenia i pracy nauczycieli religii w szkołach ogólnych dla wszystkich wyznań będzie w zasadzie przychylnie dla nich uregulowana, na co ta kategoria ludzi czeka z wielką niecierpliwością.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#PSeidenman">Jeżeli mowa o szkolnictwie zawodowym, to na str. 6 sprawozdania widać, że chyba nie cała suma, przewidziana na cele szkolnictwa zawodowego, jest używana zgodnie ze swym przeznaczeniem. Nie ma odpowiedzi na pytanie nasuwające się samo przez się, na co w takim razie te pieniądze są zużywane. A ludność żydowska musi być specjalnie zainteresowana w tej odpowiedzi na to pytanie, dlatego że przecież opłaty na szkolnictwo zawodowe są pobierane automatycznie przy świadectwach handlowych i przemysłowych. W pierwszych uczestniczy ludność żydowska w około 60%, w drugich w około 30%, czyli przeciętnie w 45 %. I mimo to, mimo bardzo znacznego udziału cyfrowego społeczeństwa żydowskiego we wpływach na to szkolnictwo zawodowe, przyjęcie ucznia Żyda do ogólnej publicznej, w ogóle do jakiejkolwiek szkoły zawodowej w społeczeństwie żydowskim uchodzi po prostu za wielką wygraną na loterii. Jeżeli chodzi o szkolnictwo zawodowe, to jest ono, jak powiedziałem, na gruncie żydowskim utrzymywane ze środków samego społeczeństwa żydowskiego, oczywiście w stopniu wyraźnie niedostatecznym. Szkoły średnie zawodowe, utrzymywane w większych miastach, jak w Warszawie, Łodzi, Białymstoku — zdaje się powstały jeszcze lat kilkadziesiąt temu. Sprawa przeszkolenia zawodowego, przeszkolenia techniczno - zawodowego młodzieży żydowskiej, to co dzisiaj się nazywa przewarstwowieniem ludności żydowskiej — została zapoczątkowana już kilkadziesiąt lat temu również przez społeczeństwo żydowskie. Jeżeli dzisiaj rozmaici „rozwiązywacze” kwestii żydowskiej odkryli jakoby konieczność tego przewarstwowienia i przekształcenia, to doprawdy wynikło to tylko z nieznajomości tych spraw.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#PSeidenman">Jeżeli wziąć pozaszkolne przeszkolenie zawodowe młodzieży, to w tej dziedzinie absolutnie żadnego udziału ludność żydowska nie bierze, pomimo tych wszystkich ciągle powtarzanych ciężkich zarzutów co do anormalnej struktury ekonomicznej społeczeństwa żydowskiego, pomimo zdawało by się powszechnie uznanej konieczności tego rodzaju przekształcenia. I w tej chwili, w tym czasie, kiedy ja tu tę sprawę omawiam, mamy na przykład kilka tysięcy młodzieży, którą szkolimy zawodowo, ucząc ją bądź rzemiosła technicznego, bądź pracy na roli w fermach rolniczych. Jest to młodzież, która jest przeznaczona przede wszystkim na emigrację do Palestyny, młodzież, która niekiedy przerywa swoje kształcenie w innych szkołach, pracuje o półchłodzie, o półgłodzie, nie mając absolutnie żadnej pomocy ze strony publicznej, licząc wyłącznie i jedynie na pomoc w miarę zaofiarowanych środków przez samo społeczeństwo żydowskie. Świetna ta młodzież, która pracuje z wielkim poświęceniem, w zupełności zasługuje na uwagę i na względy ze strony Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, boć to jest przecież ta robota, do której ciągle jesteśmy powoływani i nawoływani.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#PSeidenman">Przechodząc wreszcie do szkolnictwa wyższego, przeczytam oświadczenie p. Ministra na Państwowej Radzie Oświecenia Publicznego z dnia 20 listopada ub. r., a mianowicie: — „W warunkach naszych ograniczenia przyjmowania studentów wynikają raczej z braku miejsc w pracowniach, kreślarniach, klinikach lub seminariach, a nie z powodu chęci zmniejszania liczby studiujących”. Czytając to zarazem przypominam sobie, że w Warszawie np. w tym roku nie przyjęto ani jednego Żyda na wydziały: weterynaryjny i farmaceutyczny, w Poznaniu — nie ma co mówić, tam już od lat nie ma ani jednego Żyda, w Krakowie w tym roku nie przyjęto ani jednego studenta Żyda na medycynę i wydział farmaceutyczny, we Lwowie nie przyjęto ani jednego studenta Żyda na wydział mechaniczny Politechniki i na Akademię Weterynaryjną. Tymczasem na bardzo gościnnym i bardzo interesującym przyjęciu w ubiegłym tygodniu u p. Ministra Opieki Społecznej dowiedziałem się z referatu dyrektora Departamentu Zdrowia, że w Polsce jest niemal katastrofalny brak lekarzy, któremu nie zaradzi tylko zamierzone otwarcie nowego wydziału lekarskiego w Łodzi, nie zaradzi rozszerzenie wydziałów lekarskich istniejących w uniwersytetach, lecz trzeba będzie utworzyć nowe wydziały lekarskie. W tej chwili, jak słyszałem, jest przeszło 300 wakansów w zakładach Ministerstwa Opieki Społecznej i około 3.000 wolnych miejsc wszędzie w kraju, gdzie brak lekarzy. Jednocześnie stwierdzam, że są setki nostryfikantów, którzy nie przyjęci w ojczyźnie na wyższe uczelnie, uzyskali wykształcenie za granicami Państwa, powrócili tutaj i chcą nostryfikować swoje dyplomy, chcą uzyskać tym samym możność pracy. Tym nostryfikantom wyznacza się terminy dalekie, nieraz na kilka lat, tych nostryfikantów usuwa się ze szpitali, gdzie chcieliby pracować bezpłatnie, i gdzie rzeczywiście bezpłatnie pracują, w celu uzupełnienia swego wykształcenia. Muszę zaznaczyć, że mimo wszystko co się słyszy, mimo wszystko co się czyta, to są jednak rzeczy, których absolutnie zrozumieć nie możną. Słyszałem tego rodzaju zdanie, nie tu w Sejmie, ale poza Sejmem, na jakimś poważnym zebraniu, słyszałem tego rodzaju opinię: — „Jeżeli zryw gospodarczy do rozwoju gospodarczego w Polsce ma być taki, że mają w nim wziąć udział również Żydzi, to nie chcemy tego zrywu i tego rozwoju...” Słyszałem to na jednym z zebrań przedwyborczych O. Z. N. No, to można jeszcze jako tako zrozumieć. Ale jak można zrozumieć tego rodzaju powiedzenie: Niech chory będzie bez opieki lekarskiej, niech raczej nie ma żadnej pomocy, niż ma mieć pomoc lekarza Żyda? Proszę Panów Posłów, tego rodzaju powiedzenie absolutnie w zdrowo myślącej głowie pomieścić się nie może.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#PSeidenman">Stan obecny na wyższych uczelniach, o którym tutaj już tyle mówiono, wykazuje, że pod tym względem, proszę Wysokiej Izby, od roku ubiegłego, trawestując przysłowie, można powiedzieć, że — „nic się nie zmieniło, jeno ku bezprawiu mocno pochyliło”. Nie ma żadnej wątpliwości, że od zeszłego roku stan rzeczy znacznie się pogorszył. Jak to określił kolega Sommerstein na posiedzeniu Komisji Budżetowej, właściwie mówiąc: najgorzej jest mieć rację. W zeszłym roku uprzedzał, że taki stan rzeczy biernie tolerowany musi doprowadzić do wydarzeń i skutków znacznie silniejszych i mocniejszych. Okazało się, że tak właśnie dziś jest i ten rachunek my sami dziś musimy płacić. Nie chcę, proszę Wysokiej Izby, wdawać się w bardzo może interesujący spór pomiędzy p. referentem a p. Ministrem, czy słuszniejsze jest humanistyczne czy przyrodnicze podejście do tego problemu, ale wydaje mi się, że nie na tym polega istota sprawy. Istota rzeczy polega raczej na tym, czy jest wskazane podejście profesorskie, czy też polityczne do tej sprawy, podejście p. Ministra, czy też podejście p. referenta. Jeżeli zważyć, że p. Minister w swoim oświadczeniu i we wszystkich innych oświadczeniach stwierdza, że ta część młodzieży, która doprowadza do ekscesów, jest znaczną mniejszością wśród ogółu młodzieży, i że my dobrze wiemy, że tak jest, bo my dalecy jesteśmy od tego, żeby w ogóle młodzież polską o te sprawy oskarżać — to tym bardziej nasuwa się pytanie: Więc dlaczego Rząd Rzeczypospolitej nie może z taką garstką sobie poradzić? Przecież my wiemy, jesteśmy o tym głęboko przekonani — mówił o tym i p. referent, i p. Minister o tym też wspomniał — że poza tą małą garstką młodzieży są jednak inne zakulisowe ręce, które mają jakieś inne cele, jakieś inne dążenia, inne żądania. Stwierdzam, że tak jest istotnie, jak twierdził p. referent. Czyli, że kwestia ta nie należy do kategorii spraw czysto wychowawczych, lecz do kategorii spraw bezpieczeństwa publicznego. Spokoju w nauce i bezpieczeństwa osobistego żądają nasi akademicy, którzy godnie bronią swego prawa do tej pracy i nauki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Stoch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PStoch">Skrócenie terminu dyskusji zmusza mnie do tego, żeby tylko wspomnieć o pewnych bolączkach, które zauważyłem i które dadzą się usunąć przy dobrej woli.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#PStoch">Przede wszystkim co do nauczycielstwa. Są wypadki tego rodzaju, że nauczyciel zaangażowany normalnie parę miesięcy musi czekać na wypłacenie mu gaży. Okres ten przeciąga się nieraz nawet do 6 miesięcy. To już wyjątek, jeżeli po pierwszym miesiącu otrzymuje gażę. Mam wrażenie, że te niedociągnięcia przy pewnej staranności łatwo usunąć się dadzą.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#PStoch">Wspomnę tylko i zaakcentuję — uważam bowiem, że jest to zbyt ważna kwestia, aby ją można było pominąć — kwestię szkolnictwa wiejskiego. Akcentuję, że załatwienie sprawy wsi i nieskrępowanego dopływu ludności wiejskiej do szkół wyższych jest konieczne, od tego uzależniam powodzenie prac nad spolszczeniem naszych środowisk kulturalnych i nad spotęgowaniem naszego życia.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#PStoch">Ważniejsze jeszcze kwestie to kwestie ducha, dotychczas nieporuszane, których jednak lekceważyć i pominąć nie można. Mianowicie uważam, że dużym błędem strukturalnym w budowie naszego szkolnictwa było zlekceważenie ducha antycznego. Ta droga, po której idziemy, musi być uważana za stopniowe i- powolne likwidowanie wpływów antycznych. Nie będę powoływał się na moje własne zdanie, cytuję pogląd bardzo wybitnego uczonego, dr Klingera, prof. Uniwersytetu Poznańskiego, który w tej materii wypowiada się następująco: — „Antyk, jak uczy nas doświadczenie historyczne, zawsze i wszędzie krył w sobie jakąś tajemniczą potęgę, z jednej strony budzenia i pielęgnowania uczucia narodowego, z drugiej zaś pogłębiania i bogacenia życia wewnętrznego poszczególnych jednostek. Ktokolwiek powątpiewa o prawdzie ostatniego twierdzenia, ten raczy przypomnieć sobie powszechnie znany fakt, że wiek humanizmu, czasy, kiedy mozolnie spod pyłu wieków wydobywano starożytność grecko-rzymską, stał się ważnym czynnikiem życia duchowego ludzkości, był epoką zupełnie wyjątkowego rozkwitu i rozrostu indywidualizmu. Nadto chcę uzupełnić to przypomnienie informacją, że bogactwo indywidualnie kształtowanych charakterów tak w Grecji, jak we wczesnej historii Rzymu staje się cechą znamienną rzymskiej inteligencji od początku II w. przed Chrystusem, to jest po przeniknięciu surowej duszy Rzymu elementem kultury greckiej.”</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#PStoch">Cytuję ten głos prof. Klingerą, żeby przypomnieć, że okres czasu, kiedy myśmy podlegali wpływom kultury grecko-rzymskiej, był okresem najświetniejszym. Studia grecko-łacińskie dały nam Złoty Wiek literatury. Później zaniechanie tej sztuki, a przejście do łaciny spaczyło zupełnie nasze wykształcenie i doprowadziło do ciemnoty. Później okres Szkoły Konarskiego i szkoły Komisji Edukacyjnej, nie znający greki, nie przyczyniły się do dźwignięcia z upadku oświaty, dźwignięcie to nastąpiło dopiero za czasów szkoły Adama Czartoryskiego, który idąc śladami neohumanizmu niemieckiego, wsparty przez znakomitego uczonego Groddecka, potrafił dźwignąć szkolnictwo z powrotem na wysoki poziom. Przypomnę i powołam się ną fakty, że w latach 1830 — 1848 Księstwo Poznańskie, gdzie właśnie oparto się na kierunku neohumanizmu, ta dzielnica była bodaj najbardziej oświecona ze wszystkich dzielnic polskich. Przypomnę, że pedagodzy stamtąd, jak Węclewski, Majewski, ks. Kazimierz Morawski i Ćwikliński, dali podstawy do odrodzenia klasycyzmu w Małopolsce. A przecież ten klasycyzm w Małopolsce, niezależnie od aprobaty kierunku politycznego, dał tak znakomitą szkołę, jak szkoła historyczna krakowska; wpływy tej szkoły, wpływy tego kierunku bezsprzecznie dały się odczuć zarówno na działalności Matejki, na działalności Wyspiańskiego, jak i w podniesieniu w ogóle kultury Małopolski.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#PStoch">Więc mimo tego, że nastrój i kierunek obecnych czasów jest inny, że potrzeba chleba amerykanizuje nasze życie, to jednak nie jest głosem zbytecznym nawoływanie do tego, żebyśmy ducha nie zatracili. Kontynuowanie tej kultury grecko-rzymskiej jest nieodzowne, jeżeli nie teraz, to w przyszłości z pewnością da się to odczuć. W jaki sposób nasza struktura szkoły do tego się odniosła? Otóż na wstępie wysunę twierdzenie, że jest tylko pozór zachowania pewnego kontaktu z kulturą dawniejszą, antyczną.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#PStoch">W gimnazjach uczy się tylko łaciny i to od II półrocza I klasy gimnazjalnej. Greki w ogóle się nie uczy. W liceach zaś właściwie tylko licea klasyczne mają łacinę i grekę, bo w liceach humanistycznych przez system egzaminów, mimo iż łacina jest obowiązująca, właściwie uczniowie mogą jej nie zdawać. Obowiązku więc dokładnego uczenia się łaciny nie ma. Do tego należy dodać, że Ministerstwo traktuje sprawę języków antycznych ubocznie. Do innych dziedzin został utworzony instruktorat specjalny, który koordynuje współdziałanie prowincjonalne, od szeregu zaś lat, według informacji, które otrzymałem, takiego instruktoratu dla języków antycznych nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#PStoch">W całej Polsce obecnie wytworzyła się taka sytuacja, że licea klasyczne, które kontynuują jutrzymują ten kontakt z wiedzą antyczną, mają zaledwie 1.200 uczniów, podczas gdy licea humanistyczne mają około 19.000. Chociaż pod naporem danej chwili, powiedziałbym, pod naporem czy to rodziców, czy też młodzieży, która szuka przede wszystkim dla siebie zarobku, stosunki tak się ułożyły, to jednak nie powinno to zamykać nam oczu na te sprawy. Rzeczą społeczeństwa i Ministerstwa, które dalej patrzy, jest czuwać nad tym, ażeby niezależnie od koniunktur chwilowych zapewnić należyte oddziaływanie kultury prawdziwie wyższej.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#PStoch">Poza tym do błędów strukturalnych zaliczę również i samą konstrukcję i podział liceów, jaki został przeprowadzony. Mianowicie są 4 typy liceów ogólnokształcących. Pod tym Względem pedagodzy twierdzą, że zaledwie 2 licea, mianowicie licea klasyczne i licea matematyczno-fizyczne mają dostateczną i najlepszą podstawę dydaktyczną, bo pierwsze oparte są na znajomości języków, drugie na znajomości matematyki. Tymczasem już humanistyczne licea mają podstawę dość wątpliwą, bo języki łączą się tam z matematyką; zaś licea przyrodnicze, nawet i w sferach ministerialnych, są zdyskwalifikowane jako produkt nieudany, bo za podstawę dydaktyczną mają opis (geografię i przyrodę). Więc zwrócenie uwagi na te rzeczy, mimo że się niektórym panom może struktura obecna podobać, mam wrażenie, że nie jest uwagą straconą.</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#PStoch">Następnie, proszę Panów, błędem programowo-wychowawczym jest kwestia programu i stosunek do programu. Sytuacja jest znana, to wszyscy konstatujemy. Na komisji senackiej wybitni pedagodzy ilustrowali swoje spostrzeżenia rażącymi przykładami, że młodzież po skończeniu szkół licealnych posiada nadzwyczaj skromny zapas wiedzy. Skąd to się bierze? Z jednej strony dzieci są przepracowane, rodzice patrzą bezsilnie na udrękę i na pracę swoich dzieci; pedagodzy również stwierdzają, że materiał jest w niektórych wypadkach tak ogromny, że wprost trudny do opracowania. Więc stąd taki rezultat, jak wspomniał prof. Bartel, że na politechnice uczniowie zaskoczeni są pytaniami, kto to jest Galileusz, Poincare, co to jest akwaforta. Przed wojną w szkolnictwie małopolskim wybitny pedagog, na którego powołano się dzisiaj w przemówieniu, prof. Zoll po mianowaniu go wiceprezydentem rady szkolnej krajowej, tak sformułował swój stosunek do kwestii nauczania: — „Nort multa sed multum”. Poszedł nie wszerz, tylko w głąb. Nic tedy dziwnego, że przy tym systemie nauki ten system żłobił głębokie bruzdy w świadomości ucznia. Obecnie system zaś jest odwrotny — multa a nie multum. Toteż ta wiedza, którą przyswaja sobie uczeń, jest tak powierzchowną, tak cienką warstwą, że łatwo zanika pod naporem świeżo w ogromnej ilości ładowanych wiadomości innych. Nic więc dziwnego, że wytwarza się chaos i możliwe są takie braki, jakie konstatowano, które uniemożliwiają po prostu dalszą pracę i dalsze kształcenie ucznia. System i tendencje organizatorów wychodziły z tego założenia, że przez wprowadzenie bardzo obfitego materiału uczniowie słabsi będą odpadać, do wyższych zaś szkół dochodzić będą tylko uczniowie zdolniejsi. Tymczasem nie liczono się z faktem, że ta warstwa miejska, która głównie dostarcza kontyngentu do szkół, dołoży tyle wysiłku czy to przez pomoce szkolne, czy w inny sposób, że jednak nie dopuści do zdeklasowania swojej progenitury. Rezultat jest taki, że odpadki cyfrowe uczniów, nie dochodzących do szkół wyższych, mam wrażenie, że procentowo nie są większe albo nie znacznie większe od tych odpadków, które i dawniej, w dawniejszym systemie były rejestrowane. I uczeń dochodzi jednak do szkół wyższych mimo tego, że przez wiedzę nabytą nie posiada kwalifikacji, by mógł w tej szkole wyższej się znajdować.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#PStoch">Błędem, który określę jako błąd programowy, są następujące zjawiska, nie przeze mnie, tylko przez organa, przez instytucje powołane do tego, przez instytucje szkolne czy nauczycielskie stwierdzone.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#komentarz">(Głos: Jakie?)</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#PStoch">Stowarzyszenie Chrześcijańsko-Narodowego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych zgłosiło pewne postulaty, a więc stwierdziło, że to, czego ono żąda, nie jest jeszcze dokonane. Zgłosiło mianowicie postulaty, domagające się zmiany programu nauki w tym kierunku, by młodzież polska przyswajała sobie w szkole najcenniejsze wartości tradycji i kultury polskiej, by wzrastała w głębokim poczuciu solidarności narodowej i bezwzględnej karności wobec nakazu obowiązku narodowego; by była przeniknięta bohaterskim duchem rycerstwa polskiego, a jednocześnie by umiała dążyć energicznie do wydźwignięciu i usamodzielnienia narodu polskiego pod względem gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#PStoch">Oczywiście, podręczniki takie mogą opracować jedynie ludzie, którzy takim duchem są przesiąknięci. A jakiż duch panuje, jakie dotychczas obowiązywały podręczniki? P. Minister dzisiaj wspomniał, że zlecił, aby przedstawiono mu wszystkie podręczniki, by mógł się przekonać, czy odpowiadają one tym tendencjom, które on głosi. Otóż dla wiadomości p. Ministra komunikuję na podstawie informacji, które otrzymałem ze źródeł powołanych, że istnieje dotychczas i obowiązuje podręcznik Falskiego dla I klasy szkół powszechnych, w którym to podręczniku ani razu nie są użyte wyrazu: Bóg, papież, Wielkanoc, choinka i w ogóle tego rodzaju wyrazy, które mają dla dziecka swoistą moc psychiczną. Sądzę, że tego rodzaju podręczniki stoją w wyraźnej kolizji z enuncjacjami p. Ministra i z tymi tendencjami, które zarówno dzisiaj, jak i w okólnikach niejednokrotnie deklarował.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#PStoch">Istnieje temat, który przede wszystkim boli dlatego, że zahacza o problemy natury politycznej. Chodzi mi tutaj o walkę młodzieży. Zdobycie młodzieży, specjalnie młodzieży uniwersyteckiej, jest nadzwyczaj cennym instrumentem zarówno dla akcji, jak po prostu dla zobrazowania, że coraz liczniejsze sfery, specjalnie inteligencji, garną się do kierunków, deklarowanych przez Obóz Zjednoczenia Narodowego. Pod tym względem starajmy się kwestię tę postawić zupełnie jasno, nie używajmy żadnych powiedzeń, które zaciemniają rzeczywistość i nie znajdują zrozumienia. Najgorsza sytuacja jest wtedy, kiedy dwaj przeciwnicy mówią do siebie językiem dla siebie niezrozumiałym, jeżeli argumenty każdej ze stron spływają bez śladu, nie zahaczają się, wątpliwości najmniejszej nie budzą. Specjalnie argumenty, które były używane przez referenta, spływają w ten sposób po mnie. Nacjonalizm miał już rozmaite nazwy, od nacjonalizmu zoologicznego do nacjonalizmu wybujałego, a wreszcie do nacjonalizmu starego. Tymczasem ten nacjonalizm tkwi silnie w dalszym ciągu i nie ma najmniejszego zamiaru ustępować. Tkwi mocno, bo jest przeświadczony, że walczy o dobrą sprawę, odnosi nawet sukcesy. Bo przecież co się stało? Od r. 1934, kiedy zaczęła się walka nacjonalizmu, przyjmuje się postulaty w każdej dziedzinie przez ten nacjonalizm głoszone i realizuje się w oświecie i na uniwersytecie nasze postulaty. Niesłuszne, krzywdzące, wręcz śmieszne jest twierdzenie, że były jakieś inspiracje zagraniczne. Jak mi powiedzą, że mnie inspiruje zagranica albo że masoneria ma jakiś na mnie wpływ, to ja z całym spokojem i z całym humorem mogę na to odpowiedzieć wzruszeniem ramion. W swoim czasie pracowało się z niektórymi ludźmi, którzy dzisiaj odmiennego są zdania, lecz wówczas ten nacjonalizm, który ja dzisiaj wyznaję, dla nich był normalny. I dopiero wtedy, kiedy przyszły represje rozeszliśmy się: ja zostałem przy nacjonalizmie tzw. zoologicznym</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#komentarz">(Wesołość.),</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#PStoch">a oni poszli do — „nacjonalizmu przyzwoitego”, który się cieszył względami, a może nawet różnymi korzyściami.</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#PStoch">Jeżeli więc nastąpi realizacja tych postulatów, które młodzież zupełnie słusznie zgłasza, jeżeli nastąpi separacja od Żydów, to nie trzeba będzie ani policji, ani administracji, ani represji, wtedy będzie na uniwersytetach spokojnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Proszę Panów, ponieważ mówcy zaczynają się już nieco powtarzać i wobec tego, że jest jeszcze zapisanych więcej niż 20 mówców, proszę Panów o ograniczenie czasu przemówień do 10 minut.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Cieplak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#PCieplak">Wysoka Izbo! Pragnę moje przemówienie rozpocząć od tematu, który w społeczeństwie polskim budzi tyle uwagi i zainteresowania, a który i w tej Izbie był słusznie szeroko dyskutowany, bo społeczeństwo i młodzież muszą wiedzieć, jakie stanowisko w tej sprawie zajmuje ta Wysoka Izba. Mianowicie chcę omówić sprawę młodzieży akademickiej.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#PCieplak">Zgadzam się z przemówieniami p. Ministra i referenta p. Stahla, że młodzież nasza jest dobra i patriotyczna. Chcę dodać, że większość naszej młodzieży akademickiej chce się uczyć, nade wszystko się uczyć. Jeśli tu piętnujemy to, co jest potępienia godne — i znowu podkreślić trzeba, że wszyscy mówcy w tej Wysokiej Izbie zgadzali się, że to jest potępienia godne — to jest to dziełem szczupłej garstki agitatorów. Chcę podkreślić, że agitatorzy ci sprzeniewierzyli się tym wszystkim tradycjom młodzieży z przeszłości, z których historia nasza jest dumna. Sprzeniewierzyli się młodzieży filareckiej i tej z 1831 i tej z 1863 r. Bo hasłem tamtej młodzieży z przeszłości było: — „Dalej z posad bryło świata, nowymi cię pchniemy tory”, a przywódcy tej młodzieży awanturującej się dają się prowadzić przez starych menerów politycznych, o których by można rzec z Micwiczem: — „Chylą ku ziemi poradlone czoło, takie widzą świata koło, jakie tępymi zakreślą oczy”. Jest wielka między tamtymi a tymi różnica. Pan Minister wspomniał o rezultatach, jakie osiągają narody w dziedzinie wychowania i wykształcenia. Dogonić te narody jest naszym najbardziej pierwszorzędnym obowiązkiem.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#PCieplak">Jeśli te awantury na uniwersytetach mają na imię — „kwestia żydowska”, to młodzież musi się przecież dowiedzieć o tym, że kwestię tę w sposób poważny, w sposób najbardziej właściwy, ale też i najbardziej kulturalny chce załatwić większość dzisiejszego społeczeństwa. Przypomnieć trzeba, że przecież najcięższe problemy rozwiązywała Polska, do problemów mniejszościowych włącznie, właśnie w czasie i w epoce swojej największej siły. Wielkie problemy mniejszościowe rozwiązywała Polska Zygmuntów, Jagiellonów i Batorych, ale były to również czasy najwyższej kultury i wzorowej rządności Polski.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#PCieplak">A czasy anarchii i awantur to były właśnie czasy schyłku i upadku Polski. Tak było w historii — a przecież nasza historia to najlepsza magistra vite. Niestety, wydaje mi się, że młodzież nasza wielokrotnie od historii się odwraca. Nie mam czasu na omówienie tego tematu. Ale wydaje mi się, że nauka historii nie jest w naszej szkole tak postawiona, aby była istotnie nauczycielką życia.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#PCieplak">Niezmiernie pocieszającym w społeczeństwie jest objaw ogromnego pędu oświatowego na wsi. Przeżywający najcięższy kryzys, nieraz głodujący rolnik jakżeż zwiększa i natęża swoją energię, kiedy przychodzi sprawa budowy szkoły w jego wsi. Ten pęd oświatowy na wsi jest również nie obcy młodzieży wiejskiej, młodemu pokoleniu wiejskiemu. Fakt, że tak ogromna większość dzieci wiejskich kończy na szkole nisko zorganizowanej, jest zjawiskiem bardzo niepokojącym. Będzie tylko frazesem słowo o mocarstwowości polskiej, dopóki fala powrotnego analfabetyzmu zalewa w dalszym ciągu nasze wsie. Pan, Panie Ministrze, który z taką wnikliwością przepracowuje trudne tematy i problemy, widzi niewątpliwie, ile to dzisiaj dzieci szkolnych ze wsi, dzieci bardzo pilnych i zdolnych, odchodzi od szkoły miejskiej, od gimnazjum i szkoły zawodowej — z tego powodu, że nie ma środków materialnych, aby się tam znaleźć. Brak środków, kryzys rolniczy, paraliżuje te wielkie i tak bardzo uzasadnione tęsknoty. Statystyka szkolna notuje jakże wielkie ilości dzieci wiejskich, które codziennie po 12 do 20 km przechodzą, aby tylko ukończyć szkołę średnią. Dlatego też sądzę, że problem zbudowania odpowiedniej ilości internatów, które są pierwszorzędnym instrumentem pracy wychowawczej i państwowej, jest niewątpliwie problemem bardzo ważnym. Łączy się z nim również problem zwielokrotnienia stypendiów, funduszu stypendialnego w Ministerstwie Oświaty i w przyszłym budżecie. Sądzę, że i Pan Minister uzna ten problem za bardzo palący i za bardzo wdzięczne zadanie ze stanowiska zwiększenia dla Państwa nowego i bardzo zdrowego narybku kulturalnego.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#PCieplak">Jako poseł ziemi łódzkiej pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na ogromne upośledzenie Łodzi, szczególnie w dziedzinie szkolnictwa średniego. Już samo porównanie z ilością szkół średnich w innych miastach świadczy, jak dalece jest wielkie to upośledzenie. Ilustracją te go niech będzie taki obraz: Kraków ma 200 tysięcy ludności — 12 szkół średnich państwowych, Lwów ma 250 tysięcy — 15, Poznań — 7, Tarnów — 4 i Łódź — również 4. Zważywszy, że do szkół średnich łódzkich uczęszcza nie tylko młodzież z miasta, ale również w wielkim promieniu z powiatów, okaże się, że liczba tych szkół jest naprawdę najmniejsza w skali ogólnopolskiej.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#PCieplak">Na Komisji Budżetowej Senatu protestowano przeciwko kreowaniu wydziału medycznego w Łodzi. Rzekomo z racji fachowej. Nie wchodząc w merytoryczną polemikę z tym stanowiskiem, pragnę tylko zwrócić uwagę na bardzo rażące upośledzenie Łodzi na tym odcinku. Przecież jest to największe po Warszawie miasto polskie, jedyne z wielkich miast, które nie ma uniwersytetu, żadnej szkoły wyższej. Wiem, że Łódź wykazuje ogromne chęci do daleko idącej ofiarności. Wiem, że ofiarność ta byłaby niewątpliwie realizowana i ułatwiłaby Rządowi najrychlejsze i pomyślne załatwienie tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#PCieplak">Na zakończenie chcę z tej wysokiej trybuny wyrazić radość ze wzrastającej i coraz bardziej harmonijnej współpracy Kościoła katolickiego z Ministerstwem Oświaty. I pragnę stwierdzić jako praktyk, że tam na dole w szkole polskiej między zadaniami, które reprezentuje Kościół, a zadaniami, które wypełnia szkoła, jest również coraz większa harmonia i coraz większe, najżyczliwsze porozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-39.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Nowara.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#PNowara">Wysoki Sejmie! Pragnę podnieść z tej wysokiej trybuny jedno zagadnienie, które w całokształcie prac programowych jest bardzo aktualne. Podstawą głębokiej naszej troski o wzmożenie potencjału narodowego i potencjału obronnego jest mobilizacja psychiczna szerokich mas społecznych, a przede wszystkim młodzieży, młodzieży w przeważnej; swojej części robotniczej i chłopskiej małorolnej, która żyje w trudnych warunkach bytu. Przenikają do niej odgłosy ulicy i przenikają do niej wielokrotnie sensacje brukowe. Młodzież pozbawiona pracy, trwająca w wiecznym impasie tymczasowości, w większej części przeważnie zdolna i przedsiębiorcza jest przez to często raczej zgorzkniała niż radosna, raczej zniechęcona niż zdobywcza. Chłopak, który ukończy szkołę powszechną, najczęściej długo oczekuje na pracę — płynie dzień po dniu i wiotczeją jego mięśnie, jałowieje mózg i wola, życie gdzieś rozłazi się po zaułkach ulic. I dlatego trzeba wzmóc, koniecznie wzmóc aktywność i siły tego młodego pokolenia, twórcy jutrzejszej rzeczywistości polskiej. Myślę, że najpiękniejsze byłoby tutaj wychowanie od najmłodszych lat w duchu szlachetnego polskiego militaryzmu, tej siły zdobywczej, twórczej, podporządkowanej; sprawom słusznym i sprawom sprawiedliwym. Problem ten w formie przysposobienia wojskowego w Polsce wprowadził i zaktualizował jej Wielki Budowniczy Marszałek Józef Piłsudski, powołując do tej pracy Związek Strzelecki, jako pierwowzór tych prac, które dzisiaj są skoncentrowane w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Nasz Naczelny Wódz, Marszałek Edward Śmigły Rydz tak wnikliwie ten problem ujął w jednym wskazaniu, w jednym ze swoich przemówień: — „Trzeba, żeby w Polsce każde dziecko, ucząc się pierwszych słów pacierza, uczyło się kochać ideę żołnierską”.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#PNowara">Prace Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego są bardzo pozytywne. Jak wynika ze sprawozdań Komisji Budżetowej o budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych, prace te są z roku na rok doskonalsze. Jak piszę w sprawozdaniu p. płk. Pikusa, prace przysposobienia wojskowego młodzieży pozaszkolnej są skoncentrowane w organizacji Związku Strzeleckiego, organizacji, która się skrystalizowała jako paramilitarna, całkowicie apolityczna, całkowicie podporządkowana wojsku. Że praca ta się tak rozwija, zawdzięczamy to korpusowi oficerów i podoficerów, zawdzięczamy i wielkiej rzeszy tych pracowników i działaczy w organizacjach paramilitarnych, którzy ochoczo swój trud spełniają. I z tej wysokiej trybuny należy się im za to największe podziękowanie i słowa uznania.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#PNowara">Że rozwój prac przysposobienia wojskowego jest pozytywny, zawdzięczamy to także doskonałym programom, kreślonym przez Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Główną Komendę Związku Strzeleckiego, którę dzisiaj już służą za wzór państwom ościennym. Należy tu na marginesie wspomnieć, że w Polsce przysposobienie wojskowe było wprowadzone jako w jednym z pierwszych krajów. Nie mniej jednak i tutaj jest konieczny wzmożony wysiłek reorganizacyjny, który by ułatwił wciągnięcie do tej pracy większej rzeszy młodzieży i nadał jej wzmocnione tętno. Jesteśmy w tym szczęśliwym położeniu, że nie potrzebujemy przymusu, który dużo kosztuje, że prace prowadzimy na zasadach służb ochotniczych. Młodzież lubi armię, naród czci i kocha wojsko, a społeczeństwo bardzo chętnie oddaje młodzież do prac przysposobienia wojskowego. Chodziło by tylko tutaj o szereg ułatwień, które by pracę wzmogły, nadały jej większe tempo i rozszerzyły. A mianowicie żeby praca przysposobienia wojskowego wydała należyte rezultaty, musi być prowadzona na szerokiej płaszczyźnie młodzieży chłopskiej i robotniczej, stanowiącej trzon społeczny w Polsce. Musi ona być rozpoczęta w wieku, kiedy chłopak wykazuje po temu największą ochotę, to jest w wieku lat 12 do 14. Skoro Związek Strzelecki ukształtował się jako organizacja paramilitarna, całkowicie oddana do dyspozycji wojska, całkowicie apolityczna, organizacja o charakterze swoiście polskim i narodowym, myślę, że nic nie stoi na przeszkodzie, żeby w jak najszybszym czasie tej organizacji nadać charakter wyższej użyteczności i żeby p. Minister ułatwił młodzieży szkolnej należenie do organizacji. Oczywiście tej, która się ochoczo do szeregów zgłosi.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#PNowara">Druga prośba, którą z tej wysokiej trybuny zaniósłbym pod adresem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to sprawa pomocy dla Związku Strzeleckiego w zakresie wychowania obywatelskiego. Ta pomoc jest konieczna, o ile zważymy, jak wielkich prac w okresie 1938 r., bo z tego właśnie roku mam sprawozdanie, dokonał Związek Strzelecki. Ze sprawozdania tego wynika, że prowadzi on ponad 8.000 świetlic, około 4.000 bibliotek, 500 zespołów muzycznych, około 2.000 zespołów śpiewaczych, 3.000 teatralnych, ponad 1.000 zespołów dobrego czytania książki, tyleż sekcyj samokształceniowych. W ciągu tego roku zorganizowano około 27.000 przedstawień amatorskich, obchodów i uroczystości narodowych, ponad 4.300 wycieczek, wykonano ponad 5.300 czynów zbiorowych. Wszystkie te prace potrzebują fachowych sił instruktorskich. W uznaniu tej potrzeby Ministerstwo w 1934 i 1935 r. przydzieliło kilkunastu nauczycieli odpowiednio przeszkolonych i do tych prac przygotowanych. Ale w następnych latach powstała konieczność zwrotu należności za zastępstwa. W r. 1933 na skutek rozrostu organizacyjnego, organizacja nie była w możności pokrycia tych sum, dlatego też została pozbawiona tych fachowych doskonałych na różnych szczeblach pracujących sił nauczycielskich. Zanoszę tu prośbę, by wobec dzisiejszej struktury organizacyjnej i wobec swojej apolityczności mógł związek tę pomoc przynajmniej w rozmiarach lat 1934 i 1935 otrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#PNowara">Z tym problemem wiąże się jeszcze jedno zagadnienie: fakt, że praca przysposobienia wojskowego jest prowadzona w odległych bardzo zakątkach Rzeczypospolitej, należy zawdzięczać w dużej mierze nauczycielstwu, które w trudnych warunkach własnej egzystencji, przeciążone pracą zawodową, znajduje jednak dostatecznie dużo czasu, by oddać się ochoczo pracy przysposobienia wojskowego. Należy im się za to ogromna wdzięczność, o ile już nie rekompensata. Należało by tę atmosferę wdzięczności i zachęcania w tym kierunku tworzyć już w liceach i utrzymywać ją nadal w czasie dalszej pracy zawodowej.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Wenda.)</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#PNowara">Chciałbym w końcu parę słów poświęcić sportowi. Praca przysposobienia wojskowego, żeby wydała należyte rezultaty, musi zacząć się od sportu, musi być prowadzona w oparciu o sport, bo on młodzież pociąga i skupia. Na tej płaszczyźnie sportowej młodzieży daje się ujście nadmiernym jej popędom — z popędem bojowym na czele, tak niezwykle ważnym dla egzystencji gatunku, ważnym i w życiu społecznym, ale jednocześnie tak niebezpiecznym, gdy nie jest ujęty w należyte i korzystne dla społeczeństwa karby. I dlatego sport to nie tylko zagadnienie zdrowotne, militarne, ale i socjalne. Stwierdzić należy, że poziom kultury podnosi się, ale wyniki naszych zespołów reprezentacyjnych, które przecież mają być bodźcem dla rozwinięcia tej pracy wychowania fizycznego, nie stoją w odpowiednim stosunku do naszych ambicyj społecznych i do takiego stanowiska, jakie byśmy chcieli pod każdym względem na płaszczyźnie mocarstwowości zająć. I wydają mi się tutaj słuszne następujące postulaty: wzmóc inwestycje sportowe na wielką skalę, pomóc stowarzyszeniom sportowym i związkom sportowym przez odciążenie ich od nadmiernych obciążeń fiskalnych, aby Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego wzmógł ingerencję w przygotowaniu zespołów reprezentacyjnych. Ułatwić Związkowi Strzeleckiemu i organizacjom Przysposobienia Wojskowego pracę na wsi, by sport umasowić przez wciągnięcie do niej w jak najszerszym zakresie młodzieży wiejskiej. Możliwie dopuścić do klubów i stowarzyszeń sportowych młodzież starszą, szkolną, by wniosła ona trzy niesłychanie ważne elementy: przede wszystkim element inteligencji, który w sportach zespołowych ma olbrzymie znaczenie; następnie element zawodniczy, bowiem akurat okres 19, 20 lat, kiedy młodzież studiuje, jest okresem najlepszym dla zawodników; i wreszcie młodzież ta pobrawszy pewne nauki w zakresie sportu w szkole stanowiłaby żywioł przodujący w sporcie pozaszkolnym. I te ujemne strony, te minusy, które by młodzież w zetknięciu z klubami sportowymi odniosła, byłyby pokryte tymi wielkimi korzyściami, jakie masy młodzieży sportowej osiągnęłyby przez zetknięcie z młodzieżą szkolną.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#PNowara">Sądzę, że przedstawione przeze mnie ułatwienia, zależne wyłącznie od stanowiska p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wzmogłyby niewątpliwie prace przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego, czynników tak wyraźnie zwiększających potencjał zbrojny Państwa, którego wielkość jest przecież największą troską tej Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Antonowicz.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#WicemarszalekWenda">P. Antonowicz: Wysoka Izbo! Kolega poseł Gebetner w swoim przemówieniu, jako przedstawiciel środowiska gospodarczego, podkreślił przypuszczalne pozytywne wyniki reformy szkolnictwa zawodowego. Pokreślił również, że dzięki współpracy z życiem gospodarczym, dzięki nastawieniu szkolnictwa zawodowego na ściśle określone funkcje w przemyśle, handlu czy rzemiośle istnieje busola, której może się trzymać szkolnictwo zawodowe w przygotowywaniu młodzieży do życia praktycznego. Ja jako członek szkoły zawodowej, jako ten, który lat kilkanaście już temu sygnalizował konieczność reformy szkolnictwa zawodowego, szczerze się cieszę z opinii wypowiedzianej przez przedstawiciela środowiska życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#WicemarszalekWenda">Od szeregu lat pracując w życiu społeczno-gospodarczym, stwierdzam, że tam czekają z otwartymi ramionami na młodych, istotnie i rzeczowo przygotowanych absolwentów, niepomiernie potrzebnych na terenie prac społeczno-gospodarczych. Ale jednocześnie nasuwają się poważne wątpliwości, że w obecnych warunkach, w jakich pracuje szkolnictwo zawodowe, szkoła zawodowa nie wywiąże się z włożonych na nią zadań.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#WicemarszalekWenda">Wysoka Izbo! Z analizy warunków naszego szkolnictwa, przeprowadzonej w przemówieniu p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu, wynika, że liczba uczniów szkół zawodowych typu zasadniczego w okresie ostatnich trzech lat wzrosła o 56%, w szkołach dokształcających o 43%, a sumy przeznaczone w budżecie państwowym na ich utrzymanie zaledwie o 6%. Podkreślam — 6%. Rzeczą zrozumiałą jest, że wobec olbrzymiego przyrostu młodzieży, zwiększenia ilości szkół zawodowych i jednoczesnego znikomego stosunku do tych potrzeb zwiększenia środków pieniężnych, szkolnictwo zawodowe znalazło się w sytuacji wprost katastrofalnej. Stanęło ono w bardzo licznych wypadkach wobec braku pomieszczeń na pracownie, warsztaty, sale wykładowe, wobec braku pomocy naukowych, a przede wszystkim braku nauczycieli-specjalistów, którzy odchodzą od źle płatnych stanowisk w szkolnictwie zawodowym do przemysłu i handlu, gdzie otrzymują wprost zawrotne sumy w stosunku do swych poprzednich zarobków. Nierzadkie są wypadki zamykania budynków z powodu niebezpieczeństwa zawalenia się. Są szkoły zawodowe, których urządzenia warsztatowe i pomoce naukowe nie odpowiadają obecnym warunkom technicznym przedsiębiorstw przemysłowych, co oczywiście obniża wartość zawodową młodzieży. Z braku dopływu młodych sił nauczycielskich, znajdujących znacznie lepsze zarobki w przemyśle i handlu, zatrzymywani są w pracy na terenie szkół zawodowych nauczyciele- instruktorzy, nawet w wieku ponad lat 65. Nasuwa się pytanie, czy ludzie w tym wieku, najczęściej schorowani, pracujący w nieodpowiednich warunkach technicznych, mogą oddziaływać na młodzież z potrzebną energią, z dynamiką, o której tak dużo mówimy w dobie obecnej.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#WicemarszalekWenda">W rozpatrywanym obecnie budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego suma na szkolnictwo zawodowe dokształcające została w porównaniu z r. 1938/39 zmniejszona o zł 800.000, tj. o blisko 33%. Spowodować to musi zamknięcie części istniejących szkół, pomimo wzrastającej liczby młodzieży pragnącej dokształcać się zawodowo — i to akurat w momencie, kiedy ustawa z dn. 29 marca 1937 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających zawodowych nakłada z dniem 1 kwietnia 1939 r. na Skarb Państwa obowiązek udziału w kosztach przysposobienia zawodowego młodzieży wiejskiej, mającej przejść do miast.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#WicemarszalekWenda">Wysoka Izbo! Szkolnictwo zawodowe nie jest zjawiskiem naszego życia państwowego i społecznego, które można traktować oderwanie lub pozostawić samemu sobie. Przeciwnie: wiąże się ono ściśle z podniesieniem armii pod względem technicznym, uprzemysłowieniem kraju, nastawieniem rolnictwa na właściwą produkcję, unarodowieniem handlu i rzemiosła, pokryciem kraju siecią instytucji spółdzielczych. Komu przekażemy owoce tytanicznych nieraz wysiłków, jakie czyni obecne pokolenie w zakresie życia gospodarczego, jeśli szkolnictwo zawodowe postawimy w warunkach uniemożliwiających wywiązanie się z ciążących na nim obowiązków?</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#WicemarszalekWenda">Wysoki Sejmie! Szkolnictwo zawodowe jest dziedziną naszego życia, wymagającą już w chwili obecnej skupienia dużego wysiłku organizacyjnego i nakładu materialnego. Według obliczeń Instytutu Spraw Społecznych do r. 1949, a więc przez lat 10, corocznie 300 tysięcy młodzieży sięgać będzie bezskutecznie po pracę, jeśli nie rozwiążemy pozytywnie problemu przysposobienia jej we właściwy sposób do pracy zawodowej. Stoimy wobec konieczności pokrycia kraju siecią poradni umożliwiających młodym ludziom dobór zawodu, odpowiadającego ich uzdolnieniom, warunkom fizycznym i psychicznym. Stoimy przed koniecznością zorganizowania w miastach dużej ilości burs dla młodzieży wiejskiej, bez których akcja przysposobienia jej zawodowego do życia w mieście nie da żadnych wyników. Musimy w drodze rozporządzeń nakłonić właścicieli przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych do przyjmowania młodych ludzi i rozciągania opieki nad ich dokształceniem zawodowym. Musimy wreszcie zorganizować akcję pomocy kredytowej w stosunku do tych młodych zawodowców, którzy dojrzeli do samodzielnego prowadzenia przedsiębiorstw rzemieślniczych, handlowych, czy drobnego przemysłu. Jest to zagadnienie o szczególnie doniosłym znaczeniu dla propagowanej obecnie akcji unarodowienia życia gospodarczego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#WicemarszalekWenda">Wysoki Sejmie! Jak wynika z analizy omawianego obecnie budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — sytuacja materialna szkolnictwa zawodowego jest bardzo zła. Widzę pewne możliwości dostarczenia szkolnictwu zawodowemu środków materialnych w drodze przyznania w planie inwestycyjnym kredytu na cele budownictwa warsztatów, pracowni i innych gmachów szkolnych, w drodze wydania przez p. Ministra Skarbu zarządzenia wypłacenia na cele szkolnictwa zawodowego niesłusznie zatrzymanych wpływów, przekraczających kwotę zł 3.000.000, osiągniętych z dodatku od świadectw przemysłowych na cele szkolnictwa zawodowego, na podstawie art. 43 ustawy z dnia 15 lipca 1925 r. o państwowym podatku przemysłowym.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#WicemarszalekWenda">Sprawa przyznania w planie inwestycyjnym kredytu na cele budownictwa szkół zawodowych jest na drodze do pozytywnego załatwienia, gdyż Komisja Inwestycyjna kredyt ten uchwaliła. Sądzę, że Wysoki Sejm uchwałę tę aprobuje, dając tym wyraz zrozumieniu potrzeb szkolnictwa zawodowego i uznaniu dla stanowiska Komisji Inwestycyjnej oraz p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, który jako Minister Skarbu wyraził zgodę na wniesienie odpowiedniej poprawki. Zatrzymanie przez Ministerstwo Skarbu należnej szkolnictwu zawodowemu, olbrzymiej jak na jego warunki kwoty, traktuję jako przykre nieporozumienie, które musi ulec pomyślnemu rozwikłaniu.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#WicemarszalekWenda">Wysoki Sejmie! O szkolnictwie zawodowym zbyt mało i cicho mówi się w Polsce. Jest to niestety zjawisko pospolite, że opinia społeczna nie dostrzega bardzo często niebezpieczeństw o zasadniczym znaczeniu. Musi często nastąpić jakiś wstrząs, poważne załamanie, by opinia społeczna zwróciła uwagę na ten odcinek życia, a nawet podniosła żałosny alarm. Źle będzie, jeśli ta sytuacja powstanie w odniesieniu do szkolnictwa zawodowego, a więc aparatu bardzo precyzyjnego, dostarczającego młodych zawodowców do wielu działów życia gospodarczego. Źle będzie z marszem równym krokiem tych, którzy mają realizować plany gospodarcze, jeśli do pracy stanie młodzież przygotowana do zawodów w ciasnych i nieodpowiednich budynkach warsztatowych o przestarzałych maszynach i niedostatecznych pomocach naukowych. Gorzej będzie jeszcze, jeśli tej młodzieży w ogóle nie wystarczy, gdyż szkoły zawodowe w obecnych warunkach nie będą mogły i pod względem liczbowym sprostać zapotrzebowaniu wchodzącego w silny rozrost życia gospodarczego. Wejdziemy wówczas prawdopodobnie na drogę tworzenia kadr dyletantów, przeszkolonych na krótkoterminowych kursach, których praca przeważnie nieodpowiednia ciążyć będzie na gospodarce narodowej poprzez cały ciąg ich zawodowego działania.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#WicemarszalekWenda">Wysoka Izbo! Wypowiedziane przeze mnie spostrzeżenia nie są skierowane pod adresem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, które czyni olbrzymie wysiłki, by szkolnictwo zawodowe postawić na wysokości zadania. Uwagi swe, zaczerpnięte bezpośrednio z życia, traktuję jako sygnały alarmujące Wysoki Sejm, Rząd i całą opinię o niebezpieczeństwie załamania idei stawiania na człowieka, tego najważniejszego czynnika w marszu o zdobycie silnej gospodarczo Polski.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#komentarz">(Huczne Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Alfred Milewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#PAlfredMilewski">Wysoka Izbo! Poprowadzić Panów muszę w innym zupełnie kierunku, bo na wieś polską. Problemu walki z analfabetyzmem i powszechnego dokształcania młodzieży i tzw. przedpoborowych nie rozwiąże inicjatywa społeczna różnych organizacji, których niezliczona ilość i różne kierunki organizacyjne, polityczne i wychowawcze wprowadzają co najmniej chaos w życie młodzieży i nie dają wyników pozytywnych.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#PAlfredMilewski">Przerost organizacji, ciężkie warunki życiowe, praca mężatek w urzędach, fabrykach, wielkie rozdrobnienie gospodarstw rolnych, zakładanie nowych karłowatych gospodarstw — zmuszają rodziców do zarobkowania poza gospodarstwem. Wytwarza to warunki w wysokim stopniu nie sprzyjające dobremu wychowaniu nieletnich i młodocianych. W obecnych czasach przerostu organizacyjnego ani rodzice, ani dzieci nie mają wolnych niedziel, a nawet i wieczorów, które należało by poświęcić życiu rodzinnemu i religijnemu. Brak opieki rodzicielskiej nad młodzieżą sprzyja dziczeniu jej i wytwarza warunki, sprzyjające wzrostowi przestępczości. Przestępczość wśród małoletnich i młodzieży wzrasta. Danych statystycznych o przestępczości z braku czasu przytaczać nie mogę. Wyżej jednak powiedziałem, że problemu dokształcania młodzieży nie rozwiąże inicjatywa organizacji społecznych. Powracam do tego zagadnienia, a zwłaszcza do organizacji młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#PAlfredMilewski">Na terenie Państwa działają 4 większe organizacje młodzieży — o organizacjach wyższej użyteczności publicznej mówić nie będę. Są to:</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#PAlfredMilewski">1)Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, 2) Związek Młodej Polski, 3) Centralny Związek Młodej Wsi — „Siew” i 4) Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej czyli — „Wici”. Przeprowadźmy analizę prac i kierunku wychowawczego tych organizacji. Rozważmy obiektywnie, czy organizacje te pracują i wychowują młodzież w kierunku naszej zasadniczej polskiej idei obrony narodowej, czy wychowują młodzież w idei harmonijnego sąsiedzkiego współżycia wszystkich warstw społecznych i grup zawodowych, czy dążą do wieliminowania z życia codziennego wszelkiej demagogii, nienawiści klasowej i grupowego egoizmu, czy wychowują młodzież w tradycyjnych naszych ideałach narodowych, opartych na nierozerwalnych węzłach z religią i etyką chrześcijańską, czy wychowują młodzież w ideałach bezinteresownej obywatelskiej prący na rzecz dobra powszechnego i odpowiedzialności za losy narodu i Państwa. Odpowiedź pozostawiam społeczeństwu. Cytuję fakty:</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#PAlfredMilewski">1) Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży. Znaczek symboliczny: Orzeł i litery związku.^ ^Praca prowadzona jest pod kątem wychowania katolickiego i przysposobienia gospodarczego. Członek czyta książki polecone, słucha odczytów ks. patrona lub wygłasza sam odczyty pod tegoż opieką i kontrolą. Prowadzi przysposobienie rolnicze, uprawia sporty. Koła męskie i żeńskie pracują oddzielnie.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#PAlfredMilewski">2) Związek Młodej Polski. Organizacja społeczno-polityczna. Symboliczny znaczek: Orzeł legionowy miecz Chrobrego, barwy narodowe. Organizacja oparta na ideologii Obozu Zjednoczenia Narodowego, skupiająca ruch młodonarodowy. Głosi hasła narodowo-chrześcjańskie. W praktyce realizuje unarodowienie życia gospodarczego, kulturalnego i duchowego, dąży do uspołecznienia pracy i do zdrowych stosunków agrarnych, dąży do pełni władania narodu polskiego w swoim Państwie. Pracę opiera wyłącznie na własnych metodach, nie mających nic wspólnego z zagranicznymi systemami Związek Młodej Polski nie głosi wcale totalizmu, a jedynie wymaga podporządkowania całego życia gospodarczego interesowi narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#PAlfredMilewski">3) Centralny Związek Młodej Wsi — „Siew”. Powstał w 1928 r. z rozłamu organizacji pod nazwą — „Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej”, która była sekcją Centralnego Związku Kółek Rolniczych. Znaczek symboliczny: kłosy, sierp i książka. Organizacja ta nie obejmuje młodzieży miejskiej i zagadnień związanych z całokształtem życia gospodarczego i kulturalnego Państwa. Na tym kongresie Centralnego Związku Młodej Wsi w czerwcu 1937 r., na którym ojcem chrzestnym sztandaru został Marszałek Edward Śmigły Rydz, ogłoszono deklarację ideową, którą całe społeczeństwo polskie bez zastrzeżeń przyjęło i przyjąć mogło. Lecz już w grudniu 1937 r. na walnym zjeździe zaistniały pożałowania godne fakty i wystąpienia opisane w — „Młodej Wsi” Nr 5 z 1938 r., a sprawca tych wystąpień, kierowniczka i wychowawczyni dziewcząt, Halina Brzóskówna nadal pracuje w tej organizacji. Dalszy fakt: prezes wojewódzkiego Centralnego Związku Młodej Wsi w Brześciu p. Kazimierz Grochowski piszę artykuł do — „Wsi Poleskiej”. Artykuł ten zostaje skonfiskowany, bo oddaje treść książki wydanej przez Komintern, tłumaczonej na język polski i wydanej w dwóch wydaniach pod tytułem — „Taszkent miasto chleba” i drugie wydanie dla młodzieży pod tytułem — „Dwaj chłopcy”. Treść artykułu gloryfikuje stosunki sowieckie. Z tych dwóch faktów nie można uogólniać całokształtu pracy tej organizacji, tylko dziwne się wydaje tolerowanie takich wystąpień przez zarząd główny.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#PAlfredMilewski">Przechodzę do czwartego związku. Związek Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej — „Wici”. Powstaje również z rozłamu Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej w r. 1928. Światopogląd silnie lewicowo-radykalny. Z pracy w terenie — stwierdzam fakty: Władysław Sobień prezes — „Wici” w Tuczępach powiat Jarosław został z polecenia prokuratora osadzony w wiezieniu za bluźnierstwo. W gromadzie Siedleczka, powiat Przeworsk, koło urządza przedstawienie. w którym między innymi występuje osoba Stalina. W rezultacie Stalin zostaje obrany wodzem. W gromadzie Studzianka, powiat Przeworsk, usunięto ze świetlicy krzyż i obraz Matki Boskiej. W Przeworsku podczas dni Zaolziańskich na zebraniu rolniczym, uchwalającym rezolucję popierającą poczynania Rządu, obecnych na zebraniu siedmiu młodych — „wiciarzy”^ ^demonstracyjnie opuszcza salę.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#PAlfredMilewski">Oto krótka charakterystyka tych 4 większych organizacyj młodzieżowych, organizacyj pobierających subwencje ze Skarbu Państwa i subwencje z funduszów samorządowych. Ile i od kogo, nie mogłem jeszcze stwierdzić, wiem jednak, że Ministerstwo Rolnictwa specjalnie wspomaga Centralny Związek Młodej Wsi.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#PAlfredMilewski">A teraz zastanówmy się nad kierunkiem i rezultatami wychowania młodzieży wiejskiej w uniwersytetach ludowych. Chodzi mi specjalnie o naświetlenie stosunków w uniwersytecie ludowym w Gaci powiat Przeworsk. Miesięcznik — „Praca Oświatowa” Nr 6 z 1938 roku zamieszcza artykuł p. Jędrzeja Czerniaka, traktujący o programie uniwersytetu ludowego. W artykule tym autor zaznacza, że co się tyczy programu naukowego na uniwersytecie ludowym, to niepodobna ustalać jakiegokolwiek szablonu, bo tego uniwersytet ludowy nie znosi. Program zależy głównie od nauczyciela: na co go osobiście stać, a w części zależy i od zespołu słuchaczy: co mogą oni przyjąć i przetrawić. Tyle artykuł. Nie ulega wątpliwości, że wybór materiału i sposób jego przeprowadzenia zależy od kierownika danego uniwersytetu. Musi więc to być osoba ciesząca się zaufaniem ośrodka głównego, który winien nadawać wytyczny kierunek naszej polskiej narodowej oświacie, a więc Ministra Oświecenia Publicznego, a w naszej nieskoordynowanej polskiej rzeczywistości oświatowej — musi być osobą cieszącą się pełnym zaufaniem Ministra Rolnictwa. Z naszego rolniczego punktu widzenia osoba kierownika uniwersytetu ludowego w Gaci nie może zasługiwać na zaufanie p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#PAlfredMilewski">Cytuję głosy ludności powiatów Przeworsk, Jarosław, Łańcut, a nawet i Limanowa, dotyczące uniwersytetu ludowego w Gaci, kierowanego przez państwa Solarzów. Oto one: Z ust uczniów uniwersytetu ludowego w Gaci jak i absolwentów tego uniwersytetu nie schodzą słowa — „o wolnej miłości”. Do kościoła nie uczęszczają i twierdzą, że należy kościoły przemienić na domy ludowe, a przez to wprowadzić — „wyższą kulturę”. Dalej: Czas aby ścieżki prowadzące do kościołów zarosły, księża przestali nauczać, wtedy nastąpi ogólna poprawa. Przed dwoma tygodniami doszło na uniwersytecie w Gaci do silnej bijatyki między uczniami zwolennikami kierunku wolnomyślicielskiego i ich przeciwnikami. Liczne nadużycia, przywłaszczenia i przestępstwa, popełnione przez byłych wychowanków, można stwierdzić w wyżej wymienionych starostwach, a zwłaszcza w gminie Markowa powiat Przeworsk. Niesłychane wystąpienie uczniów uniwersytetu ludowego w Gaci podczas wycieczki do Niedźwiedzia powiat Limanowa pod przewodnictwem p. Dej- worka opisuje — „Dzwon kościelny” w numerze 29 z 1938 roku, którego to artykułu z braku czasu tutaj przeczytać nie mogę. Sprawa została skierowana do prokuratora.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#PAlfredMilewski">Kultura umysłowa nie może być oderwana od poziomu kultury gospodarczej. Związek obu dziedzin jest ścisły, bo chociaż rozwój życia gospodarczego jest zawsze uzależniony od stopnia rozwoju oświaty i kultury duchowej społeczeństwa, to jednak kultura może się rozwijać jedynie na wartościach ekonomicznych. Dlatego uważam, że czynniki miarodajne muszą głęboko zastanowić się nad tym, czy należało by te tak bardzo szczupłe środki, jakimi dysponujemy, zużywać w taki sposób, aby kultura duchowa była ściśle łączona z przygotowaniem zawodowo-gospodarczym młodzieży polskiej. Tym samym unikniemy niebezpiecznych przerostów, które na skutek jednostronnej akcji dają się zauważyć.</u>
+ <u xml:id="u-43.12" who="#PAlfredMilewski">Powracam do pierwotnego punktu wyjścia. Wynika z tego, co powiedziałem, że organizacje społeczne, a zwłaszcza organizacje młodzieży, nie rozwiążą problemu dokształcania młodzieży, a zwłaszcza walki z analfabetyzmem. Tu musi działać przemyślany od podstaw, budujący na realnych przesłankach system wyszkoleniowy, oparty o przymus i odpowiednie środki materialne, który winien być wprowadzony przede wszystkim tam, gdzie szerzy się największy analfabetyzm. Rozwiązać to zagadnienie może tylko Państwo przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a zwłaszcza przez wydział oświaty pozaszkolnej, ale po gruntownym zreorganizowaniu personalnym tego wydziału. Powrócę do tego tematu później. Z referentem godzę się, że Państwo musi nadać zdecydowany, jasny kierunek wychowaniu młodzieży. W dzisiejszych czasach światopogląd, który Państwo przez swoje organa, a więc i przez oświatę pozaszkolną winno zaszczepić, inny być nie może, jak tylko narodowo-państwowy, oparty na etyce chrześcijańskiej. Budzenie wiary w naród, w jego nieśmiertelne wartości, jego misję dziejową, budzenie czynnej postawy nacjonalistycznej i chrześcijańskiej — to nakaz chwili. Prąd ten musi przeniknąć wszystkie dziedziny życia państwowego, a w pierwszym rzędzie wydział oświaty pozaszkolnej. Ale wydawane od szeregu lat okólniki i rozporządzenia pp. Ministrów napotykają w realizacji na jakieś dziwne przeszkody po drodze do szkół i świetlic, ulegają wyraźnemu spaczeniu. Panuje jakiś zamęt światopoglądowy. Te przeszkody zaczynają się już pod bokiem p. Ministra Oświaty, zwłaszcza właśnie w wydziale oświaty pozaszkolnej. Błędem jest twierdzenie, że na oświatę pozaszkolną w Polsce nie ma pieniędzy. Pieniędzy na oświatę pozaszkolną idzie stosunkowo wiele i można by za nie niewątpliwie więcej zrobić, niż robi się obecnie. Wydział oświaty pozaszkolnej w Ministerstwie, który kieruje tymi pracami, nie umiał i nie potrafił ująć i skoordynować prac oświaty pozaszkolnej. Dziś, niestety, mamy taki stan, że prawie wszystkie Ministerstwa prowadzą oświatę pozaszkolną we własnym zakresie. Jedną i tę samą robotę prowadzą różne Ministerstwa, każde na swoją rękę, swoimi ludźmi i swoimi metodami. Wydział oświaty pozaszkolnej nie spełnił zupełnie swego zadania. Odnosi się wrażenie, że nie interes narodu i Państwa Polskiego, nie rozporządzenia p. Ministra Oświecenia Publicznego kierują tymi pracami, lecz jakieś jakby nieuchwytne ośrodki dyspozycyjne. A fundusze, którymi wydział dysponuje, idą na subsydiowanie instytucyj ściśle od wydziału oświaty pozaszkolnej zależnych i na wydatki personalne pracowników wydziału, który tworzy towarzystwo wzajemnej adoracji.</u>
+ <u xml:id="u-43.13" who="#PAlfredMilewski">To, co się na wsi robi w dziedzinie oświaty pozaszkolnej, jest zasługą w pierwszym rzędzie instruktorów i nauczycieli mimo tego, że ich wynagrodzenie jest bardzo małe. Wykonują oni kosztem odpoczynku i zdrowia ciężką swoją i odpowiedzialną pracę, by podnieść poziom kulturalny wsi i w ten sposób dźwignąć potęgę Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-43.14" who="#PAlfredMilewski">Kończąc podkreślam: trzeba raz wreszcie uporządkować akcję oświatową. 1) Pieniądze płynące na cele oświatowe z różnych resortów muszą być skupione i kierowane przez jeden ośrodek. 2) Należy opracować wytyczne oświaty szkolnej i pozaszkolnej, wychowaniu młodzieży polskiej nadać jasny, wyraźny kierunek o światopoglądzie narodowo-państwowym, opartym na etyce chrześcijańskiej. 3) Polak uznawać może tylko jeden ośrodek dyspozycyjny, tj. osobę Wodza Narodu, Drugiego Marszałka Polski Odrodzonej. 4) Niegodne jest, aby w wolnej i niepodległej, mocarstwowej Polsce wolny Polak oddawał się dobrowolnie w niewolę międzynarodowych organizacyj. 5) Naród polski jest gospodarzem Rzeczypospolitej, dlatego też całe życie gospodarcze winno być podporządkowane jego interesowi.</u>
+ <u xml:id="u-43.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Wydra.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#PWydra">Wysoki Sejmie! O ważności zadania nauczyciela, zwłaszcza nauczyciela szkoły powszechnej, mówić nie potrzeba. Zakres i kierunek pracy szkolnej, a częściowo także i pozaszkolnej, wyznaczają temu nauczycielowi przepisy prawno-służbowe, środowisko, a ostatecznie jego uzdolnienia i jego zainteresowania. Realizację tych zadań umożliwiają korzystne warunki materialne, no i oczywiście odpowiednia atmosfera moralna.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#PWydra">Mówiono już dzisiaj dość długo na temat uposażeń nauczycielstwa. Chciałbym podkreślić z całym naciskiem, że obecnie obowiązująca ustawa uposażeniowa, tzw. ustawa — „jędrzejewiczowska”,„ jest zła, jest niesprawiedliwa, jest niemoralna, bo godzi przede wszystkim w nauczycielstwo. Dla porównania przytoczę tylko, że nauczyciel pobiera uposażenie niższe od kaprala. Cyfry: kapral — 137 zł, nauczyciel — 130 zł, żonaty kapral 167 zł, żonaty nauczyciel też 130 zł. Ja nie przeczę, rozumiemy, zresztą wszyscy, że praca wojska jest nadzwyczaj trudna, zresztą sami jesteśmy żołnierzami, ale takie zestawienie uposażenia kaprala i nauczyciela na niekorzyść nauczyciela jest jakimś przykrym nieporozumieniem. Dlatego też nauczycielstwo szkół powszechnych domaga się uposażenia od IX grupy uposażeniowej do VI, nauczycielstwo szkół średnich od VIII do V. Dodam jeszcze, że Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zalega z wypłatą najrozmaitszych dodatków, i to od szeregu lat. Zgłosiłem na Komisji Budżetowej pewne rezolucje, które jednakowoż nie zostały przyjęte. Otóż jedna z tych rezolucyj dotyczy wypłacenia zaległego dodatku mieszkaniowego za czas od 1 czerwca 1924 do 31 marca 1931 r. Częściowo ten dodatek został wypłacony, ale wielu nauczycieli dodatku tego dotychczas jeszcze nie otrzymało. Komisja przyjęła tę rezolucję. Natomiast nie przyjęła rezolucji w sprawie awansu nauczycieli. Rezolucja ta była treści następującej: — „Sejm wzywa Rząd do zniesienia postanowień tych paragrafów Działu IV (rozdział 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1933 r. Dz. U. R. P. Nr 102, poz. 781) według których nauczyciele zaszeregowani z dniem 1 lutego 1934 r. do grup bezpośrednio niższych od posiadanych w dniu 1 stycznia 1934 r. awansują do następnych grup później, aniżeli przewidują przepisy rozdziału 3 Dział I”. To jest co prawda dość skomplikowana treść, o co tutaj jednak chodzi? Wyjaśnię na przykładzie: W dniu 1 lutego 1934 r. było dwóch nauczycieli, którzy mieli równą ilość lat służby i równe kwalifikacje, powiedzmy, że byli w VIII grupie uposażeniowej. Jeden z nich został zaszeregowany do IX grupy, a drugi pozostał w VIII. Na jakiej podstawie, nie wiadomo, bo to zależało od swobodnego uznania władz szkolnych. Jeżeli mieli równe warunki pracy, równe kwalifikacje, a zostali różnie zaszeregowani, to ta dowolność zaszeregowania świadczy jednak o pewnej niesprawiedliwości. I otóż teraz ta niesprawiedliwość będzie w dalszym ciągu się powtarzać, bo ten, który został przesunięty do grupy niższej, będzie w dalszym ciągu później awansował. Jest to niesprawiedliwość, którą należy usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#PWydra">Tak samo domaga się załatwienia sprawa dodatku mieszkaniowego dla nauczycielek mężatek. Nie będę już innych spraw uposażeniowych poruszał, wspomnę tylko, że jeżeli uposażenie w ogóle już jest niskie, to nie można go jeszcze pogarszać. Jeżeli już mówię o tych sprawach uposażeniowych, dotknę uposażenia pracowników inspektoratu i sekretarzy w szkołach średnich. Pierwsi daremnie czekają od lat kilku czy kilkunastu nawet na awans, drudzy daremnie czekają na unormowanie stosunków prawno-służbowych. Jest to tak przykra sytuacja, że gorszej trudno sobie wyobrazić. Kilka lat pracuje człowiek jako sekretarz szkoły średniej i naprawdę nie ma uregulowanego stosunku prawno-służbowego. Otóż tak wygląda sytuacja materialna nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#PWydra">O tym, w jakich warunkach nauczyciele pracują, mówiono także już po części, więc dotknę tylko krótko tego zagadnienia. Wiadomo, jakie jest przeciążenie nauczycieli szkół powszechnych uczniami. Otóż Polska kroczy na czele tego przeciążenia, tylko Grecja nas przewyższa, tam na 1 nauczyciela wypada 63,9 uczni a w Polsce — 61,7, względnie 61. Z innych państw zacytuję tutaj Włochy, które mają 44,6, Niemcy 39,9. Oczywiście, że takie przeciążenie klas i tym samym przeciążenie nauczyciela musi odbić się odpowiednio na jakości jego pracy.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#PWydra">Dodam do tego jeszcze brak wyposażenia szkół w pomoce naukowe, do czego jest zobowiązane Państwo. Nauczyciele i kierownicy mają bardzo dużo przykrości, bo władze szkolne domagają się od kierownika zaopatrywania szkół w pomoce naukowe. Mało tego, dochodzi do procesów dyscyplinarnych na tym tle, właśnie dlatego, że władze szkolne, które są zobowiązane do dostarczania tych pomocy naukowych, odpowiedzialnym za to czynią nauczyciela lub kierownika szkoły. To bardzo przykre nieporozumienie, Panie Ministrze, a jednakowoż do tego rodzaju spraw dochodzi. Jeżeli uposażenie jest nadzwyczaj niskie, jeżeli warunki pracy są nadzwyczaj trudne, to jasne jest, że wydajność pracy cierpi na tym. Dlatego tak pedagogicznie biorąc, właściwie można by mówić o fikcji nauczania i wychowania. Bo trudno mówić o właściwym nauczaniu i wychowaniu w klasie, która liczy 60 czy 80 uczniów. Trudno mówić o właściwym nauczaniu i właściwym oddziaływaniu wychowawczym w takich warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#PWydra">A teraz chcę mówić o drugim czynniku, mianowicie o atmosferze moralnej. Otóż jasne jest, że chcąc oddziaływać wychowawczo na kogokolwiek, trzeba mieć jakiś autorytet. Jakim autorytetem dysponuje nauczyciel? Autorytetem funkcji? Nie. Nauczyciel za 130 zł, o wykształceniu, które nie daje prawa do studiowania na uczelniach wyższych (nie wiadomo, czy to jest właściwie wykształcenie średnie czy też nie), nie jest autorytetem funkcji. Autorytetem tradycji też nie dysponuje, bo z pewnością nie pochodzi z rodów arystokratycznych. Pozostaje mu więc ten trzeci autorytet — autorytet walorów osobistych. Może to najbardziej wartościowy autorytet, ale nadzwyczaj trudny i nie dla każdego osiągalny.</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#PWydra">Wielką bolączką jest dwutorowość w kształceniu nauczycieli. Niewątpliwie są różne poglądy na ten temat. My jednakowoż, jako nauczyciele, nie chcielibyśmy tej dwutorowości, nie chcielibyśmy, żeby były te różne rodzaje nauczycieli w szkolnictwie powszechnym: nauczyciele z wykształceniem licealnym, nauczyciele z ukończonym pedagogium, nauczyciele z wyższym kursem nauczycielskim, z instytutem, z wykształceniem uniwersyteckim itd. Chcielibyśmy, żeby tej różnorodności nie było, bo to oczywiście ujemnie musi się odbić na stosunkach wewnętrzno - szkolnych. Dlatego domagamy się kształcenia nauczycieli w zakładach wyższych. Wyższa szkoła pedagogiczna o trzech latach nauki mogłaby odpowiednio wywiązać się ze swego zadania.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#PWydra">Jeszcze jedno zagadnienie poruszę, mianowicie chodzi o umożliwienie nauczycielom studiów na uniwersytetach. Przeczytam tutaj opinię, zgłoszoną w imieniu zorganizowanego nauczycielstwa na posiedzeniu Państwowej Rady Oświecenia Publicznego: — „Problem urzeczywistnienia nauczycieli jako słuchaczy zwyczajnych w uczelniach akademickich jest ciągle ujmowany zbyt formalistycznie i nieżyciowo. Oto zachodzą takie wypadki, że np. nauczyciel, który kończył z odznaczeniem seminarium nauczycielskie, Wyższy Kurs Nauczycielski (jednoroczny), Instytut Nauczycielski (dwuletni) i wykonał w Instytucie pracę dyplomową pod kierunkiem profesora szkoły akademickiej, ocenioną prawie jako pracę na poziomie doktorskim, mający 12 lat pracy szkolnej i wybitne kwalifikacje władz szkolnych, nie został przyjęty ani wpisany w poczet słuchaczy zwyczajnych na pierwszy rok uniwersytetu na pedagogikę. Takie zjawisko samo za siebie mówi. Brak unormowania tych praw ma przykre konsekwencje natury moralnej i praktycznej dla nauczycieli; wywołuje to w sferach nauczycielskich poczucie niższości oraz małej wartości zawodu nauczycielskiego”.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#PWydra">Chcę poruszyć jeszcze inną dwutorowość w szkolnictwie. Być może, że ja tego nie rozumiem, być może, że tak jest w rzeczywistości. Mianowicie jest taka sytuacja — w szkolnictwie mamy nauczycieli, którzy mają swoje przepisy prawno-służbowe, swoją pragmatykę, i mamy administrację szkolną, która podlega innym przepisom prąwno-służbowym, czyli dwupienność władz. Porównajmy to np. z wojskowością, tam tego nie ma. W wojskowości są różne funkcje, mamy dowódców, mamy komendantów, mamy kierowników, ale wszyscy podlegają jednakowym przepisom prawno-służbowym. Tutaj jest inaczej. Zdaje mi się, że ta sprawa także wymaga rozpatrzenia i odpowiedniego załatwienia. Nie będę się rozwodził nad biurokracją i pewną modą w szkolnictwie. To jest nadzwyczaj przykre dlatego, że każdy wizytator czy inspektor wprowadza po prostu pewne mody. Jeżeli zaś nauczyciel chce cieszyć się względami u swoich przełożonych, hołduje tej modzie. A więc raz robią ogródki szkolne, a raz gabinety fizykalne, a raz znowu co innego, to są rzeczy nieprzemyślane i nieobliczone na dalszą metę. Dla ilustracji przytoczę taki fakt. Przychodzi administracja szkolna, lustruje ogródek szkolny i orzeka, że grządki są za wysokie. Dlaczego? Powinny mieć 5 cm wysokości. Kierownik szkoły, spryciarz, powiada:</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#PWydra">„A ja czytałem, że mają mieć 6 cm”. — „Nie, 5 cm mają mieć”. To nie jest zagadnienie pedagogiczne. A najgorzej, jak administratorzy oceniają zagadnienia pedagogiczne. Bo przecież — co innego jest pedagogiczny punkt widzenia, a co innego administracyjny. Przytoczę przykład. Mówimy ogromnie dużo o drugoroczności. Na pewnej konferencji nauczycielskiej wizytator czyni zarzut kierownikowi szkoły, że za dużo ma drugorocznych. Ten mu odpowiada, że wystarczy wydać zarządzenie, że nie ma być drugoroczności i Wszystkich uczniów przesuwać do wyższych klas, a w ten sposób uporamy się z zagadnieniem drugoroczności. Administracyjnie można to tak załatwić, ale zupełnie co innego będzie załatwienie tej sprawy w sposób pedagogiczny.</u>
+ <u xml:id="u-45.11" who="#PWydra">Dotykam sprawy podporządkowania władz szkolnych administracji ogólnej. Mnie się wydaje, żeśmy już załatwili tę sprawę przez zespolenie samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym. Dlatego uważam, że o dalszym podporządkowaniu w tej chwili już nie może być mowy. Dlaczego? Zgódźmy się z tym, że administracja ogólna, jako czynnik wybitnie polityczny, musi realizować przede wszystkim politykę dnia bieżącego. To jest zadanie władzy administracyjnej, jako władzy przede wszystkim politycznej. Szkoła wprawdzie musi uwzględniać potrzeby dnia dzisiejszego, ale nie może iść wyłącznie i wybitnie w tym kierunku. Dlatego uważam, że podporządkowanie władz szkolnych władzy administracji ogólnej byłoby połączone z ogromną szkodą dla szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-45.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-45.13" who="#PWydra">Dla przykładu tylko zacytuję jedną drobną rzecz, która świadczy już o takim wewnętrznym podporządkowaniu. Mianowicie władza szkolna (inspektor szkolny) w miejscowości N pisze do kierownika pewnej szkoły: — „W odpowiedzi na pismo Pana z dnia..., w którym prosi Pan o odwołanie zarzutów, postawionych Panu w piśmie moim do Kuratorium dnia 3 listopada .... roku, donoszę, że odwołać opinii zamieszczonej w tym piśmie nie mogę, ponieważ, jak Panu powiedziałem, opinia ta została ustalona na konferencji z miejscowym starostą p. Dr I. Była ona w 90% opinią jego, więc tylko on może swoją opinię zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-45.14" who="#komentarz">(Zaznaczam, że była to opinia inspektora szkolnego wysłana do Kuratorium o kierowniku szkoły.)</u>
+ <u xml:id="u-45.15" who="#PWydra">Ja, z mej strony mogę tylko Panu pisemnie powtórzyć to, co ustnie powiedziałem, że przekonałem się, że opinia ta nie była słuszna, co chętnie na żądanie Kuratorium oświadczę”. Podkreślam, że miało to bardzo przykre konsekwencje dla tego nauczyciela.</u>
+ <u xml:id="u-45.16" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#WicemarszalekWenda">Proszę Pana o trzymanie się tematu i streszczanie się.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#PWydra">Chciałbym teraz jeszcze krótko odpowiedzieć p. Stochowi, który poruszał tutaj sprawę nauczania religii, a właściwie elementarza Falskiego. Mnie się wydaje, że to jest operowanie tanimi frazesami. Ja przytoczę tylko dla porównania taki fakt. Otóż urzędowałem jako burmistrz kilka lat. Zmieniła się ochroniarka w ochronce, w przedszkolu, mianowicie przyszła wykwalifikowana siostra zakonnica. Przychodzą do mnie dwie matki i powiadają: — „Panie burmistrzu, Panie kierowniku, niech Pan tę siostrę zwolni, bo ona nie uczy naszych dzieci pacierza”. — „Jakto, przecież to siostra zakonnica! A czego to ona nie uczy?” — „Nie uczy Wierzę w Boga (chodziło o trzy i czteroletnie dzieci), nie uczy Dziesięciorga Przykazań”. Poczynam tłumaczyć, jakie są kierunki pedagogiczne, jak to się te sprawy dzisiaj traktuje, a matki mi odpowiadają: — „E, Pan też taki dobry, jak ta siostra”. Tak mogły mówić proste kobiety, nie znając nowoczesnych metod nauczania i wychowania. Ale mnie się zdaje, że od posła Stocha można więcej wymagać niż od prostych babinek.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#PWydra">P. Stoch wypowiedział zarzuty, a nie czekał, aż mu ktoś na te zarzuty odpowie. Otóż chciałem zapytać nieobecnego w tej chwili p. Stocha, który może to sobie zresztą przeczytać w stenogramie: Czy w pierwszej klasie szkoły powszechnej obowiązuje nauka religii, czy nie? Chciałem zapytać p. Stocha, czy tam odmawia się modlitwy, a więc wymawia się te wyrazy: Bóg, modlitwa i pacierz, czy też nie? Chciałem przypomnieć p. Stochowi, ponieważ popisywał się tutaj erudycją ogromną, że w szkołach jezuickich na naukę religii przeznaczano jedną godzinę tylko. Dlaczego? Bo przecież nie chodzi o to, ile godzin się przeznaczy, tylko w jakim duchu prowadzi się tę naukę. Otóż trzeba przyznać, że u nas w Polsce prowadzą tę naukę religii nie tylko katecheci, lecz i nauczyciele świeccy. Ksiądz biskup w Poznaniu czy gdziekolwiek nie pyta, do jakiej organizacji nauczycielskiej nauczyciel należy, tylko udziela mu tego zezwolenia na podstawie poważniejszych kryteriów. Uważam, że p. Stoch winien był wiedzieć o takich sprawach. Jeżeli nie wiedział, powinien był się przedtem przekonać. Jeżeli zaś wiedział i mimo to postawił takie zarzuty, to widocznie miał uboczne cele.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#PWydra">Jeszcze jedną rzecz: mianowicie sprawa rodziny. Poruszył już tu tę kwestię kolega Budzanowski. Chciałem podkreślić, że dzisiaj naprawdę następuje rozkład rodziny i ze względów gospodarczych i ze względów na pewną modę, modę — życia ułatwionego. Wszak wiadomo, że w warstwach tak zwanych — „wyższych” rzadko spotyka się matkę z dzieckiem, natomiast częściej spotyka się panią z pieskiem.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#PWydra">Dlaczego mówię o tym zagadnieniu rodziny? Dlatego że, jak słusznie kolega Budzanowski podkreślił, w rodzinie odbywa się ten najcudniejszy i najistotniejszy problem wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Jahoda- Żółtowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#PJahodaZoltowski">Wysoka Izbo! Budżet, który dzisiaj rozpatrujemy, poza wojskiem, jest najważniejszym budżetem w administracji państwowej, bez przedsiębiorstw naturalnie. Jego wydatki pochłaniają przede wszystkim płace, bo na około 400 milionów płace te wynoszą 317 milionów. Inne wydatki tegoż Ministerstwa, poza rzeczowymi, wynoszą zaledwie 40 milionów, z czego 7 milionów — na wychowanie fizyczne i około 7 milionów — na Fundusz opłat studenckich, tak że na właściwe potrzeby kulturalne pozostaje Panu Ministrowi około 26 milionów zaledwie, czyli około 1% całego budżetu państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#PJahodaZoltowski">Że pozycje kulturalnych wydatków winny wzrosnąć, rozumiemy wszyscy. Na Komisji Budżetowej bardzo silnie to było podkreślane. W dzisiejszych warunkach bardzo trudno mówić o rozwoju kultury. Zagadnienie to było poruszane już przez jednego z moich przedmówców. Wymaga ono swoistego klimatu, to jest zamożności społeczeństwa lub licznych mecenasów. Jednego i drugiego nie posiadamy, takim więc mecenasem w naszych warunkach musi być samo Państwo. W takich też warunkach istniejące już ogniska kultury otoczyć trzeba specjalną pieczołowitością. Jednym z takich ognisk w kraju, a mamy ich niewiele, jest Kraków, który jest bezsprzecznie ogniskiem najstarszym. Niestety, takiej opieki, jakiej że wymagać by tu należało, w budżecie nie widzę, ale nie widzę także, aby miało to się dziać z winy Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#PJahodaZoltowski">Nasuwa się wobec tego pytanie, czy w naszych warunkach finansowych celowy jest wysiłek tworzenia coraz nowych ośrodków i źródeł czy to kultury, czy nauki. Istniejące, mam głębokie przekonanie, wystarczą na pewno, gdy im tylko zapewnić odpowiednie warunki. Mówiono i dzisiaj i poprzednio o projektach nowych ognisk, słyszeliśmy o usiłowaniach stworzenia takiego centrum w Łodzi, w Katowicach, Toruniu. Zamiary chwalebne, bo one tworzą właśnie nowe ogniska wiedzy, lecz czy nie bardziej celowe byłoby skoncentrowanie tych środków, jakimi dzisiaj dysponujemy, na wypróbowanych a starych uczelniach?</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#PJahodaZoltowski">Nauka i kultura wymaga odpowiedniego klimatu całego otoczenia, a hodować ją łatwiej tam, gdzie istnieją warunki normalne, na które składają się niekiedy całe wieki. Kraków ma dziś przed sobą nowe, specjalne zadanie, nową jak gdyby misję nawet do spełnienia. Choć dawną misję spełniał szczytnie, dziś musi podjąć tę nową, zmuszony położeniem geograficznym. Znajduje się między dwoma ośrodkami kultury, ale tylko gospodarczo-materialnej — między Śląskiem a tworzącym się Centralnym Okręgiem Przemysłowym. Aby centra te powiązać, nie wystarczy jedynie gospodarczy program, nie wystarczą nowe środki komunikacyjne, trzeba jeszcze czegoś więcej, więźby ducha i głębokiej kultury.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#PJahodaZoltowski">I tutaj moim obowiązkiem jest przypomnieć Wysokiej Izbie o potrzebach tych wielkich; kuźni wiedzy i wykształcenia zawodowego, o które poprzednio przychodziło nam walczyć, jako przedstawicielom Krakowa. A więc w pierwszym rzędzie prastary Uniwersytet Jagielloński, którego wiekowe mury nie mogą już dawno pomieścić słuchaczy w szeregu budynków i który to Uniwersytet wynajmuje lokale na mieście, płacąc duże kwoty dzierżawne. Dla wzniesienia wielkiej, nadzwyczaj potrzebnej sali, auditorium maksymum czeka dzisiaj Uniwersytet na zezwolenie Rządu, by mógł zrealizować pewną pożyczkę pod zapis, jaki posiada na ten cel. Z Funduszu Inwestycyjnego mają wpłynąć wprawdzie kwoty na dokończenie Kliniki Laryngologicznej, o którą również walczyliśmy, ale o dalszym zaspokojeniu potrzeb nie wiemy nic. Czeka jeszcze kuchnia kliniczna, dokończenie Kliniki Ginekologicznej itd. Gmach Biblioteki Jagiellońskiej — tej największej skarbnicy naszej — gotów powinien być w czerwcu br. według finansowych planów, jeśli się jednak przegląda plan naszego budżetu, to w § 10 o pomocach naukowych brak jest pozycji 140.000 zł, które się muszą znaleźć i to zaraz na wewnętrzne urządzenie gmachu, bo przecież do pustych sal starych ksiąg wnieść nie można. A 30.000 zł potrzeba ponadto na same koszta przeniesienia. Wszakże będą przenoszone wiekowe foliały i bezcenne rękopisy. Nie dopuści chyba i Wysoki Rząd i p. Minister, by uroczystości 500-lecia Gutenberga zastały zbiory inkunabułów i najcenniejszych rękopisów w wilgotnych jeszcze murach dawnej Alma Matej Jagiellońskiej. Te mury czekają również na odnowienie i stosowne użycie dla nauki polskiej. Z bólem prawdziwym słuchałem dzisiaj żywej przemowy p. Dobkowskiego na temat uposażenia Polskiej Akademii Literatury i wyników tego uposażenia, porównując przeznaczone kwoty, o których usłyszeliśmy, z tymi, jakie posiada Polska Akademia Umiejętności, i porównując jednocześnie zadania, jakie ona spełnia dla nauki i dla naszej kultury.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#PJahodaZoltowski">Wreszcie szkolnictwo zawodowe, wychowujące w dawnym 100-letnim Instytucie Technicznym w Krakowie zastępy młodych fachowców, którzy zasilają Śląsk, Centralny Okręg Przemysłowy i całą Polskę, czyż otrzymało dużo? Wybudowano zaledwie jedno skrzydło, czekają jeszcze na hale maszyn i dalsze skrzydła.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#PJahodaZoltowski">A w końcu jeszcze jeden problem, który w dniu hołdu Prezydjów nowych Izb Parlamentu naszego pamięci Wielkiego Marszałka przedstawiono Panom Marszałkom Senatu i Sejmu, a który znalazł u nich zrozumienie — to gmach Muzeum Narodowego. Powstał on, ale tylko dzięki składkom samego społeczeństwa krakowskiego w kwocie 2,5 miliona zł. Ze strony Rządu nie otrzymaliśmy jeszcze jednej cegiełki, choćby symbolicznej, tylko Pan Prezydent Rzeczypospolitej, jak i laty ubiegłymi, i w tym roku o tej budowie nie zapomniał, za co Kraków wdzięczny Mu jest. Ale Kraków niepłonną żywi nadzieję, że Pan Minister zdoła w tym roku poprzeć razem z nami, przy ustalaniu szczegółów w Funduszu Inwestycyjnym odnośnie budowli, ten słuszny postulat podwawelskiej stolicy, na którego dokończenie potrzeba jeszcze półtora miliona złotych.</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#PJahodaZoltowski">Na tle tych rozważań o rozpraszaniu naszych środków finansowych przy tworzeniu nowych ognisk wiedzy jako przedstawiciel rzemiosła muszę podnieść jeszcze zagadnienie leżące w tej samej płaszczyźnie rozważań, a odnoszące się do szkolnictwa zawodowego, o którym tutaj tak obszernie i głęboko mówił właśnie niedawno jeden z kolegów. Jestem mu serdecznie wdzięczny za takie ujęcie tego tematu. Zdaje mi się, że gdy brak środków pieniężnych, to może można by odłożyć na później ewentualnie pewne tworzenie cieplarnianych warunków dla drobnego tylko odsetka młodzieży w specjalnych gimnazjach i liceach, bez równoczesnego podjęcia śmiałego planu udostępnienia tym wielkim pozostałym rzeszom młodzieży praktycznych podstaw przygotowania do zawodu. Również może pewnej rozwagi wymagałby wielki wysiłek w formie opieki nad młodzieżą starszą, po 18 roku życia, w słusznej zresztą trosce o przysposobienie jej do pracy i zawodu, ale bez równoczesnego podjęcia wielkiej akcji przysposobienia do zawodu i pracy młodzieży po ukończeniu już szkoły powszechnej. Dzieje się to właśnie wtedy, gdy z przerażeniem obserwujemy dziesiątki tysięcy tej młodzieży w wieku przedpoborowym, nie posiadającej żadnego przygotowania zawodowego, a co gorsza, nie zaprawionej do żadnej pracy. W zawodach, nie wymagających kosztownej nauki i dużego kapitału zakładowego, jak szewstwo, krawiectwo wiejskie, widzimy przeludnienie, rozwielmożniło się tam chałupnictwo i idące w ślad za tym obniżenie zarobków, ale też i obniżenie nauki i obniżenie wiadomości fachowych. To samo dzieje się także i w rzemiosłach, w których system chałupniczy wyrzucił tę biedną młodzież poza granice samoistnego warsztatu rzemieślniczego.</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#PJahodaZoltowski">Do tej właśnie młodzieży samorzutnie rozwiązującej problem dostępu do zawodu i pracy nie trafiają czynniki ani opiekuńcze, ani regulujące higienę pracy, czy system nauki, czy wreszcie korzystanie z dokształcenia zawodowego. Chałupnik — niewolnik XX wieku jest poza nawiasem wpływu dobrodziejstw ustaw socjalnych, albowiem w większości wypadków jest równie nieuchwytny, jak warsztat, w którym pracuje. I ta młodzież w tych warsztatach chałupniczych, jak i młodzież, opuszczająca z nadmiaru rąk do pracy swoje wioski rodzinne, nie jest i nie może być ostoją uprzemysłowienia kraju. Z niepokojem dlatego stwierdzam, że w okresie polepszenia warunków gospodarczych istnieje zapotrzebowanie pewnych nowych rzemieślników, ale przeszkolenia i możności ich kształcenia nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#PJahodaZoltowski">Podkreślam raz jeszcze, jak to uczyniłem na jednym z poprzednich posiedzeń, że takie właśnie warunki taniej, dostępnej nauki stwarza dla tej młodzieży tylko samoistny i samodzielny warsztat rzemieślniczy. Nie zastąpią ich natomiast, niestety, zbyt kosztowne gimnazja i licea zawodowe, które mogą służyć jedynie jako ośrodki pewnych metod szkolenia zawodowego. Nie znamy państwa, w którym by przygotowanie zawodowe było całkowicie przerzucone tylko na te szkoły zawodowe. Zresztą sam p. Minister Oświecenia Publicznego stwierdził w swoim przemówieniu na posiedzeniu Rady Oświecenia Publicznego w listopadzie 1938 r., że państwa, w których Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zdołało zbadać statystyki, rozszerzyły bardzo u siebie sieć szkół dokształcających zawodowych, dostosowując sposób, program i nauczanie do osobliwości struktury gospodarczej danego kraju. Potwierdza to także życie, gdyż gimnazja zawodowe istniejące obecnie, szczególnie odnośnie do niektórych rzemiosł, jak np. metalowe, nie zdołały objąć całokształtu młodzieży zgłaszającej się, najwyżej mogły to uczynić w jakich 18 — 20% Reszta została poza szkołą. W tych warunkach jedyne wyjście można tylko widzieć w oparciu wykształcenia zawodowego na warsztacie rzemieślniczym i dokształcającej szkole zawodowej.</u>
+ <u xml:id="u-49.11" who="#PJahodaZoltowski">Jeżeli słyszeliśmy dzisiaj tutaj tyle o szkolnictwie zawodowym, to ja pozwolę sobie wyjąć z niego jedną jeszcze ważniejszą pozycję, mianowicie tylko samo szkolnictwo dokształcające. Słyszeliśmy dzisiaj o tych tragicznych cyfrach budżetu, o tych 3 milionach, których brak Ministerstwu Oświaty, słyszeliśmy także o cyfrze 800.000 zł, o którą w obecnym budżecie jest niższa pozycja szkolnictwa dokształcającego niż w roku ubiegłym. Wszakże cyfra młodzieży wzrosła kolosalnie, wszakże zapotrzebowanie sal i zapotrzebowanie nauczycieli wzrasta również. Gdzież szukać pokrycia tych godzin, jakie potrzebne są dla tej młodzieży, która stoi przed drzwiami szkoły? Dlatego, Panie Ministrze, zwracam się imieniem całego rzemiosła z gorącą prośbą — w myśl i tych wywodów, które słyszeliśmy poprzednio ze strony kol. Antonowicza, i w myśl intencji i przekonania całego rzemiosła, że tylko ze szkołą dokształcającą może ono w całości oddać pełnowartościowy element społeczeństwu — ażeby te zapowiedzi, które p. Minister podkreślał i pa Radzie Oświecenia, to zrozumienie, jakiemu dał wyraz w swoim przemówieniu, by one w rezultacie, wspólnie z naszymi wywodami i wspólnie z naszymi wysiłkami zdołały w budżecie podnieść te kwoty, które dla szkolnictwa dokształcającego są dziś tak niezbędne.</u>
+ <u xml:id="u-49.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Józef Milewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#PJozefMilewski">Wysoka Izbo! Polski świat pracy najemnej przywiązuje do problemów oświatowych wagę co najmniej tak wielką, jak do problemu ochrony pracy, jak do problemu ubezpieczeń społecznych, tj. zabezpieczenia na starość. Obserwując z uwagą budżet i usiłowania Ministerstwa Oświaty, musimy jednak dojść do tego smutnego przekonania, że na odcinku oświatowym nie tylko nie idziemy naprzód, ale cofamy się w tył. Jeżeli przyjmiemy i uznamy zasadę, że kto nie idzie naprzód, ten się cofa, to z tego stanowiska oceniając budżet Ministerstwa Oświaty musimy powiedzieć, że określenie, iż budżet jest wegetacyjnym, jest zbyt delikatne. Trzeba nazwać wyraźnie i po męsku ten budżet dewastacyjnym, dewastacyjnym w rozumieniu tych osiągnięć, które na odcinku oświatowym już zostały dokonane, względnie powinny być na przestrzeni tego czasokresu dokonane, rozważając problem oświaty w płaszczyźnie potrzeb narastających rzeczowych i w płaszczyźnie narastających zastępów młodzieży, z których dzisiaj już pół miliona jest poza granicami szkoły powszechnej. Jeżeli pójdziemy dalej tym wąskim korytem, to niedługo tej młodzieży pozbawionej elementarnego nauczania w Polsce będzie troszkę więcej.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#PJozefMilewski">Jeżeli p. Minister Oświaty na Państwowej Radzie Oświecenia Publicznego był łaskaw określić stan obecny szkolnictwa jako stan ostrego kryzysu, to niewątpliwie ja zmuszony jestem podtrzymać to określenie, które przed chwilą wymieniłem. Starając się nie być gołosłownym, pozwolę sobie zilustrować ten stan rzeczy na odcinku wielkich skupisk robotniczo-pracowniczych, na odcinku świata pracy najemnej i pod kątem tych potrzeb, jakie człowiek pracy wysuwa pod adresem oświaty powszechnej.</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#PJozefMilewski">Otóż jeżeli przeciętny obywatel Państwa Polskiego żąda od szkolnictwa powszechnego, ażeby miało dobrą organizację, ustalony poziom, odpowiednie siły fachowe, wreszcie żeby stało na pewnym poziomie moralno-wychowawczym, to człowiek pracy z uwagi na swoje warunki musi temu szkolnictwu postawić znacznie większe wymagania. Dopóki stopa życiowa robotnika i pracownika umysłowego w Polsce nie ustabilizuje się na poziomie realnych potrzeb, dopóki będą robotnicy zarabiający od 12—14 zł tygodniowo, a pracownicy po 100—120 zł, to dopóty obok kwestii nauczania będzie jeszcze wynikała, jako ostra potrzeba, kwestia pomieszczenia w szkole, kwestia dożywiania, wreszcie kwestia zasiłkowania ubogich dzieci uczęszczających do szkoły w podręczniki szkolne, a nawet, powiedzmy, w odzież potrzebną do szkoły. Musimy stwierdzić, że poza wydatkami personalnymi, które w budżecie zwiększyły się o 23 miliony z tytułu ustawowych awansów, że poza problemem personalnym, który w budżecie nie znajduje rozwiązania, bo liczby etatów nauczycielskich, zahamowanej w zeszłym roku o blisko 2.000, w budżecie obecnym nie zwiększa się ani o 1 dalszy etat, że niezrealizowana liczba etatów w szkołach średnich ma być zrealizowana, ale nie wiadomo czy będzie, bo nie widać środków w budżecie — poza tymi problemami jeszcze występuje kwestia budownictwa, kwestia dożywiania, wreszcie zapewnienia wypoczynku dzieciom niezamożnym, dziatwie robotniczej.</u>
+ <u xml:id="u-51.3" who="#PJozefMilewski">Otóż na tym odcinku Ministerstwo Oświaty nie ujawniło żadnych poczynań, które by zasługiwały tutaj na rozważanie. Te dziedziny zostały całkowicie pozostawione inicjatywie prywatnej. Dość wspomnieć, że w tak typowym mieście w środowisku pracowniczo-robotniczym, jakim jest Łódź, drugie miasto w Polsce — liczące 700.000 osób, miasto o niezwykłej strukturze, gdzie ogromna, zdecydowana większość to źle sytuowani ludzie pracy, gdzie obok wielkich fortun, obok życia w skali pałacowej jest nędza i poddasze dla przygniatającej większości obywateli — że nawet i tam te problemy nie zostały, jak nigdzie zresztą, zrealizowane. Wprawdzie na terenie Łodzi istnieje przymus szkolny, jednakże trzeba się obawiać, że w warunkach obecnych, w warunkach takiego a nie innego budżetu szkolnictwa przymus ten — mimo bohaterstwa nauczycieli i wysiłku zarządu miejskiego, mimo pomocy ludnością która istnieje w formie składek dobrowolnych, w formie imprez i wreszcie pomocy w jakiejkolwiek innej formie — że ten przymus szkolny może się w Łodzi również załamać. To byłby tylko problem jednego z wielkich skupisk robotniczych, który by naświetlał w sposób ostry, jak ta historia wygląda.</u>
+ <u xml:id="u-51.4" who="#PJozefMilewski">Mnie się wydaje, Panie Ministrze, że jeżeli na odcinku oświaty w Polsce nie zajdzie jakaś zdecydowana zmiana, jeżeli zamiast budżetu zwyczajnego, który na przestrzeni całego preliminarza nie daje najmniejszego powodu do przypuszczeń, żeby coś się miało zmienić na lepsze, nie potrafimy sięgnąć do środków nadzwyczajnych, do budżetu inwestycyjnego i to nie za lat sześć, ale już dziś, już niedługo dojdziemy do tego, że poza szkołą powszechną będziemy musieli zacząć od sytuacji, jaka była dobra 25 lat temu, to znaczy od sprawy tak zwanego domowego nauczania, które tylko tym się będzie różnić od nauczania domowego w roku 1905, że nie będzie tajne, ale będzie w wolnej Polsce. Ale przecież to nie jest problem dla świata pracy, żeby na tym poziomie, żeby w takich warunkach realizować zagadnienie hierarchicznie drugie co do ważności, poza obronnością Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-51.5" who="#PJozefMilewski">Wszyscy odpowiedzialni kierownicy nawy państwowej polskiej wielokrotnie stwierdzali, że to zagadnienie poza obronnością jest drugie z kolei co do ważności, ale jeszcze nikt tej zasady nie próbował zrealizować. Właśnie tutaj może więcej niż gdzie indziej ta niezrozumiała, wprost niesamowita rozpiętość między słowami a wykonaniem daje się bardzo dobitnie, bardzo wyraźnie odczuć.</u>
+ <u xml:id="u-51.6" who="#PJozefMilewski">Jednakże byłbym niesprawiedliwy, gdybym nie przyznał, że Ministerstwo Oświaty próbowało realizować tzw. mały program oświatowy. Próbowało w miarę narastających potrzeb zaspokoić te potrzeby wzrostem etatów szkolnych, próbowało rozwiązać problem katastrofalnego przeludnienia izb szkolnych, przeludnienia, które sprowadza wartość wysiłków nauczyciela prawie do zera. Bo jeżeli ktoś z Panów kiedy widział zatłoczoną izbę szkolną, gdzie ponad 60 dzieci mieści się w warunkach częstokroć daleko odbiegających od wymagań współczesnych, ten zrozumie, że nauczyciel choćby najlepszy, choćby najbardziej ofiarny niewiele w tych warunkach może zdziałać. A wymagają od niego wiele. Wymagają przede wszystkim rodzice, którzy posyłają dziecko do szkoły, którzy nie mając możliwości dania dodatkowej pomocy naukowej temu dziecku, chcieliby, ażeby szkoła dała mu nie tylko wychowanie, ale wykształcenie i opiekę. Ci rodzice mają słuszność, bo ich warunki bytu nie pozwalają na inne rozwiązanie tego problemu. Jednakże, jak powiedziałem, ten mały plan oświatowy załamał się wskutek braku środków już w roku ubiegłym, w roku bieżącym zaś nie widzimy już nawet próby realizowania tego programu, prawdopodobnie również z braku środków.</u>
+ <u xml:id="u-51.7" who="#PJozefMilewski">Wobec tego pozwolę sobie podtrzymać rezolucję wniesioną przeze mnie na Komisji Budżetowej Sejmu, rezolucję treści następującej: Stwierdzając katastrofalną sytuację szkolnictwa i oświaty w Polsce, zagrażającą obronności Państwa i przyszłemu rozwojowi kultury narodowej, niemożność należytego zaspokojenia potrzeb oświatowych normalnymi środkami budżetowymi — Sejm wzywa Rząd do natychmiastowego podjęcia prac nad ułożeniem wielkiego planu oświatowego, obejmującego wszystkie dziedziny oświaty publicznej. Plan ten ustalać powinien kolejność wykonania zadań, których rozwiązanie niezbędne jest dla całkowitego zaspokojenia potrzeb oświatowych Polski wskazywać środki, przy których pomocy zadania te będą zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-51.8" who="#PJozefMilewski">Istnieją w ustawie skarbowej odpowiednie rezolucje i wnioski, które pozwalają ewentualnie realną nadwyżkę dochodów nad wydatkami zużywać na wiele, zresztą bardzo poważnych, celów natury państwowej, a więc: na spłatę długów państwowych, na potrzeby wojska, na policję, na K. O. P., na dopłaty na rzecz banków państwowych z tytułu konwersji pożyczek, wreszcie na subwencje udzielane przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu. Jest bardzo charakterystyczne dla pojęcia hierarchii potrzeb oświatowych, że nic się tam nie mówi o tym, by część ewentualnych nadwyżek zużyć na potrzeby oświaty. W związku z tym pozwolę sobie podtrzymać drugą moją rezolucję: — „W celu umożliwienia choć częściowej poprawy sytuacji szkolnictwa, przede wszystkim powszechnego, w miarę polepszenia się sytuacji budżetowej Państwa, Sejm postanawia zmienić brzmienie ust. B. I. art. 6 ustawy skarbowej na okres od 1 kwietnia 1939 do 31 marca 1940 w sposób następujący: w ustępie wymienionym ustawy skarbowej po lit. e) dodaje się literę f) — „w części 13 we wszystkich paragrafach działów 4, 5, 6 rozdz. I i dział 7 rozdz. 1”. Tyle było by, jeżeli chodzi o kwestię oświatową.</u>
+ <u xml:id="u-51.9" who="#PJozefMilewski">Ograniczony co do czasu, w krótkim przemówieniu chcę jeszcze w paru lapidarnych skrótach nakreślić sytuację pracownika oświatowego w Polsce. Na ten temat tutaj już bardzo wiele się mówiło. Roli nauczyciela podkreślać nie potrzebuję. Reprezentuję warstwy pracownicze polskie, które doskonale doceniają niezmierny trud, ofiarność, nieraz bohaterstwo nauczyciela, który jest niejednokrotnie jedynym bastionem polskości, krzewicielem kultury, zwłaszcza w ośrodkach mniejszych, oddalonych od skupień kulturalnych. Praca w takich warunkach jest naprawdę poświęceniem, które winno być ocenione. Czy nauczyciel otrzymuje za to należyty ekwiwalent bodajże w postaci materialnej? Już stwierdziliśmy, że nie. Jeżeli chodzi o środki materialne, ponieważ to się wiąże z budżetem, wiemy już, dlaczego te rzeczy w tej chwili nie mogą być w granicach postulatów nauczycielskich, według zdania Wysokiego Rządu, urealnione. Ale są jeszcze inne problemy, są warunki pracy nauczyciela i o tym chcę mówić.</u>
+ <u xml:id="u-51.10" who="#PJozefMilewski">Chyba w obecnych warunkach w Polsce i według dzisiejszego układu sił społecznych, reprezentowanych w tej Izbie, nie potrzeba nikogo przekonywać o tym, że kwestia rodziny jest rzeczą arcyważną w Polsce. Natomiast w resorcie oświaty zasada ta nie jest honorowana, nie jest honorowana dlatego, że w obecnej chwili przeszło 1.500 małżeństw nauczycielskich jest rozłączonych, pracuje w ośrodkach oddalonych nieraz o kilkadziesiąt kilometrów. Mimo starań tych ludzi Ministerstwo Oświaty w ramach dostatecznych tego problemu nie realizuje. Wobec tego podtrzymuję swoją rezolucję: Sejm wzywa Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do bardziej energicznej akcji w celu połączenia małżeństw nauczycielskich.</u>
+ <u xml:id="u-51.11" who="#PJozefMilewski">Jeszcze jeden problem: przeludnienie klas, przeciążenie pracą nauczyciela. Sam charakter zawodu nauczycielskiego sprawia, że bardzo wielka ilość tych ludzi we wczesnym stosunkowo wieku choruje. Brak zastępstw w dostatecznej ilości, pokrywanych z kredytów państwowych, nie pozwala tego problemu rozwiązać. I stąd znowu podtrzymuję jedną z dalszych moich rezolucyj zgłoszonych na Komisji Oświatowej: — „Sejm wzywa Rząd do zwiększenia kredytów na zastępstwa za chorych nauczycieli”.</u>
+ <u xml:id="u-51.12" who="#PJozefMilewski">A teraz ostatni problem. Tak się ostatnio układają warunki...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszalek">Nie mamy czasu na ostatnie warunki, Panie Pośle. Trzeba było ten problem skończyć przed tym, zanim czas upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#PMilewski">Jeszcze jedna minuta, Panie Marszałku.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#PMilewski">Marszałek: Jedna, dobrze, ale ja będę pilnował, żeby to była tylko jedna.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#PMilewski">Dobrze. Na przestrzeni ostatnich lat rzeczą nagminną, bolączką nauczycielstwa jest kwestia przenoszenia dla dobra służby. Było by wszystko w porządku, gdyby istotnie masowość tych przeniesień w ostatnich latach nie narażają Skarbu Państwa na znaczne, niepotrzebne wydatki. Przenoszeni nauczyciele na podstawie art. 51 ustawy o stosunkach służbowych mieli możność bronić się przed zarzutami im stawianymi, które w konsekwencji powodują przeniesienie. Mimo wszystkie pozory Związek Nauczycielstwa, wreszcie i opinia publiczna posiada dostateczną ilość dowodów, żeby zakwalifikować w dużej części te przeniesienia jako przeniesienia na tle politycznym i przekonaniowym.</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#PMilewski">Istnieje jeszcze jedna kategoria pracowników, którą tu już kolega Wydra poruszył, kategoria pracowników administracyjnych, wynagradzanych z ryczałtu, którzy domagają się tylko nadania etatu, zwyżki wynagrodzenia, zapewnienia awansu i ubezpieczenia emerytalnego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Malinowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#PMalinowski">Wysoka Izbo! Pozwolę sobie rzucić smutne refleksje na temat szkolnictwa powszechnego i zawodowego w szczególności na Pomorzu. Stan bowiem szkolnictwa na wsi, jako czynnika najbardziej powołanego do poddźwignięcia kulturalnego i gospodarczego wsi, przedstawia się fatalnie. Mimo że wieś garnie się do oświaty, nie docenia się tego faktu i utrudnia się młodzieży wiejskiej marsz nie tylko do wyższych stanowisk, ale do handlu jak i rzemiosła. Wysunięcie zasady, że do przyjęcia do służby państwowej, a nawet do osiągnięcia stopnia podoficerskiego w wojsku, posterunkowego policji, listonosza na poczcie względnie czeladnika w rzemiośle, trzeba wykazać się świadectwem ukończonej 7-klasowej szkoły powszechnej, domaga się jak najszybszego udostępnienia szkoły powszechnej III stopnia ogółowi młodzieży wiejskiej. Według statystyki Pomorze ma na 1454 szkół I stopnia tylko 269 II stopnia, a III stopnia tylko 108 szkół. Ten nikły procent uniemożliwia młodzieży nie tylko kończenie szkół średnich, ale także tamuje dostęp do handlu i rzemiosła, mającego tak chlubną tradycję polską na ziemi pomorskiej. Zanim jednak udostępni się szkoły III stopnia ludności wiejskiej, co w naszej rzeczywistości gospodarczej jest utrudnione, powinno się zmienić ustawę w kierunku dopuszczenia młodzieży wiejskiej do handlu i rzemiosła już po ukończeniu 4 oddziałów szkoły powszechnej. W sprawie szkół średnich uważam, że powinny być one jak najbardziej dostępne dla młodzieży wiejskiej przez zmniejszenie rygorów egzaminacyjnych przy zdawaniu wstępnym, a raczej powinno się badać zdolności młodzieży wiejskiej, a nie wiadomości zdobyte na wsi w niżej zorganizowanej szkole powszechnej. Również za wysokie opłaty tak egzaminacyjne, jak i czesne winny ulec obniżce. Z punktu widzenia interesu wsi pomorskiej należy założyć względnie przenieść ze stolicy do Torunia jedną ze szkół wyższych, przez co odciąży się Warszawę, przesyconą ogniskami wiedzy i kultury, a stworzy się nowe ognisko naukowe, w którym może wieś rozwijać właściwości kulturalne rejonu pomorskiego.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#PMalinowski">Mam na myśli założenie ewentualnie nowej akademii handlu zamorskiego. Domy akademickie winny być tak rozbudowane, aby młodzież wiejska mogła znaleźć pokój w cenie 8 do 10 zł.</u>
+ <u xml:id="u-55.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-55.3" who="#PMalinowski">Następnym zagadnieniem bardzo ważnym dla wsi jest rozwój szkół rolniczych, a specjalnie rozwój szkół dla gospodyń wiejskich, boć one głównie opiekują się hodowlą, na której opiera się nasz bilans handlowy. Uniwersytety wiejskie to również ważny czynnik w formowaniu kultury młodego pokolenia. Już dawno powinniśmy mieć zrealizowaną ustawę o dwóch szkołach rolniczych, jednej męskiej, a jednej żeńskiej w każdym powiecie. Okazuje się, że nawet w naszym województwie zachodnim daleko nam jeszcze do tego ideału. Woj. pomorskie na 23 powiaty posiada zaledwie 9 szkół rolniczych męskich typu ludowego, z czego jedna z językiem wykładowym niemieckim, oraz 4 żeńskie, 2 półroczne i 2 wędrowne. Ogólna frekwencja w tych szkołach w roku szkolnym bieżącym wynosi około 750 uczniów i uczennic. Ilość zgłoszeń przewyższała 1.000, jednak z powodu braku miejsc nie można było tej młodzieży rolniczej przyjąć. Wypływa stąd wyraźna potrzeba zagęszczenia sieci szkół rolniczych na Pomorzu. Już w bieżącym roku sfery rolnicze przystępują do realizacji tych potrzeb, jednak czynimy starania, żeby Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wstawiło jeszcze do tegorocznego budżetu etaty 3 kierowników i 6 nauczycieli, dalej koszty urządzenia nowych szkół i ustawowego pokrycia części kosztów, tj. 25% sumy kosztorysowej budowanych gmachów szkolnych w Chełmży i Inowrocławiu, co wynosi około 50.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-55.4" who="#PMalinowski">Natomiast już dzisiaj prosimy, żeby w przyszłym roku sprawa zagęszczenia sieci szkół rolniczych na Pomorzu była uwzględniona w dalszym ciągu, wobec czego istniejącą liczbę należy uzupełnić czterema nowymi szkołami.</u>
+ <u xml:id="u-55.5" who="#PMalinowski">Dalej pomoce naukowe u nas na ziemiach zachodnich są niedostateczne w szkołach powszechnych. Jeżeli mapy polityczne Europy posiadało na terenie województwa poznańskiego 1.670 szkół, co wynosi 72%, to na terenie Pomorza, tego okna na świat, zaledwie w 617 szkołach, tj. w 46%, dzieci oglądały mapę polityczną Europy. Stąd wypływają wnioski: 1) stwierdzić należy, że reforma szkolnictwa powszechnego przyniosła województwom zachodnim szkody głębokie. Trzeba zwiększyć po wsiach ilość szkół III stopnia. 2) Trzeba wybić ludziom z głowy fałszywe mniemanie, iż województwa zachodnie przez rządy zaborcze zostały należycie wyposażone w dziedzinie budownictwa szkolnego. Rezultatem tego mniemania jest bowiem fakt, że między rokiem 1932 a 1936 przybyło nam na Pomorzu tylko 10 własnych izb szkolnych. Toteż wołam o nowe budynki szkolne.</u>
+ <u xml:id="u-55.6" who="#PMalinowski">Smutne refleksje nasuwają się, gdy się widzi, że tak znaczny odsetek dziatwy wiejskiej odcięty jest nie tylko od gimnazjów, ale także od rzemiosła i zawodowej służby wojskowej. Czy młodzież ta ma powiększyć rzeszę niewykwalifikowanych robotników, zdolnych tylko do łopaty? Taka oświata nie dokona cudu.</u>
+ <u xml:id="u-55.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Głowacki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#PGlowacki">Wysoki Sejmie! Nie chciałbym, aby dyskusja nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pominęła milczeniem jedno bardzo ważne zagadnienie, a mianowicie szkolnictwo dla mniejszości niemieckiej w Polsce. Pragnę, choćby fragmentarycznie, zwrócić uwagę Wysokiej Izby na tę dziedzinę.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#PGlowacki">Waga tego zagadnienia wynika nie tylko z wielkiej liczby szkół niemieckich w Polsce, ale także z troski, aby szkolnictwo niemieckie rozwijało się w Polsce zgodnie z postulatami naszej racji państwowej. Według danych, jakie otrzymałem, posiadamy w Polsce w szkolnictwie powszechnym około 667 jednostek szkolnych, mamy bowiem 355 szkół publicznych i 234 szkoły prywatne, poza tym jeszcze 78 szkół powszechnych z językiem wykładowym niemieckim. W szkolnictwie średnim posiadamy w Polsce 2 gimnazja niemieckie i 2 licea niemieckie publiczne oraz 12 gimnazjów i 10 liceów prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-57.2" who="#PGlowacki">Wymieniając te liczby, nie sposób pominąć tutaj milczeniem stanu szkolnictwa polskiego w Niemczech, aby sobie uświadomić, w jak niesłychanej dysproporcji jest to szkolnictwo w stosunku do potrzeb ludności polskiej w Niemczech. Mamy bowiem w Niemczech tylko około 64 szkół powszechnych, z czego tylko 9 szkół publicznych i 55 szkół prywatnych, a tylko 2 szkoły średnie.</u>
+ <u xml:id="u-57.3" who="#PGlowacki">Z porównania tych cyfr wynika, że szkolnictwo niemieckie w Polsce rozwija się swobodnie, że potrzeby ludności niemieckiej w Polsce pod tym względem zaspokajane są w zupełnie zadowalający sposób. Natomiast w żadnym wypadku nie możemy tutaj powiedzieć, by oświatowe potrzeby ludności polskiej w Niemczech były odpowiednio zaspokajane.</u>
+ <u xml:id="u-57.4" who="#PGlowacki">Powracając do szkolnictwa dla mniejszości niemieckiej w Polsce, należy podkreślić, że ustawa o ustroju szkolnictwa w Polsce właściwie uregulowała tylko sprawę szkolnictwa polskiego. W zakresie szkolnictwa mniejszościowego z braku dostatecznych norm wytworzył się taki stan, który powoduje, że czynniki niemieckie niejednokrotnie spoza granic Polski mają na życie i ducha niemieckiej szkoły mniejszościowej wpływ decydujący, że starają się szkołę mniejszościową utrzymać jak najdalej od wpływów polskich. Uwydatnia się to w dwu kierunkach: 1) w rozciąganiu opieki nad szkołami publicznymi i nad nauczycielami, 2) w zabiegach, zmierzających do skupiania młodzieży raczej w szkołach prywatnych niż w szkołach publicznych niemieckich.</u>
+ <u xml:id="u-57.5" who="#PGlowacki">Te objawy widzimy w szkolnictwie mniejszości niemieckiej nie tylko w dzielnicach zachodnich, ale widzimy je i wszędzie tam, gdzie tylko istnieje czynnik niemiecki na ziemiach polskich. W tych warunkach publiczne szkolnictwo niemieckie rozwija się słabo, natomiast szkolnictwo prywatne wykazuje silną tendencję rozwojową. Trzeba uważać za anomalię fakt, że dotychczas jeszcze istnieją u nas szkoły prywatne na podstawie zarządzeń z czasów przedwojennych, które nie otrzymały koncesji na podstawie ustawy o szkołach prywatnych z r. 1932, można by więc powiedzieć, że istnieją one właściwie nielegalnie. Taką prywatną szkołę ewangelicką z niemieckim językiem wykładowym posiadamy np: w powiecie tłumackim w Nowej Wsi.</u>
+ <u xml:id="u-57.6" who="#PGlowacki">Nauka języka polskiego w prywatnych szkołach niemieckich udzielana jest w zakresie wyraźnie, według mego zdania, niewystarczającym. Niewystarczającym z tego powodu, że nie przyczynia się ona do opanowania go przez dzieci, ani do utrzymania go zgodnie z wytycznymi programu nauczania na odpowiedniej wyżynie jako obowiązkowego przedmiotu nauki. W rezultacie w wielu szkołach dzieci nie rozumieją najprostszego zdania po polsku; zdarza się niejednokrotnie, że i nauczyciel nie zna dobrze języka polskiego. Niedopuszczalne jest również, aby — jak to się dzieje w niektórych szkołach — dzieci ewangelików Polaków pobierały naukę religii po niemiecku. Z całą stanowczością musimy przeciwstawić się temu, aby do szkół niemieckich uczęszczały, tak jak się w niektórych wypadkach dzieje, dzieci pochodzenia polskiego. Objawy te stwierdzamy nie tylko w dzielnicach zachodnich, chociaż tam wypadki te wyglądają szczególnie niepokojąco, gdyż zdarzają się bardzo często i występują na terenie pasa pogranicznego, ale widzimy je także w innych stronach Polski, a mianowicie w Małopolsce wschodniej.</u>
+ <u xml:id="u-57.7" who="#PGlowacki">Jest rzeczą niedopuszczalną, aby szkoły niemieckie o charakterze wyznaniowym obejmowały dzieci innego wyznania. Tego rodzaju działalność szkół niemieckich jest wyraźnie sprzeczna z ich statutem, winna ona stać się podstawą do rewizji udzielonych praw koncesyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-57.8" who="#PGlowacki">Kilka słów chciałbym jeszcze poświęcić sprawie podręczników w Polsce. Jeżeli chodzi o podręczniki, to nie tylko szkoły prywatne, ale nawet publiczne posługują się podręcznikami, wydawanymi poza granicami Państwa Polskiego lub wydawanymi w Polsce, lecz przez firmy niemieckie, znane ze swojego wrogiego ustosunkowania się do państwowości polskiej. Jak mnie informowano, zachodzą takie wypadki, że w szkołach publicznych dzieci uczą się niejednokrotnie z elementarza, wydanego we Wrocławiu w wydawnictwie — „Ferdynand Hirt”. Jest mianowicie taki elementarz — „Neue Schireiblese- jubel”, który nie jest zatwierdzony przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Ja uważam, że te elementarze powinny zniknąć ze szkoły powszechnej, tym więcej że istnieje elementarz niemiecki wydany przez Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych. Stwierdzić wobec tego należy, że wydawanie podręczników i książek szkolnych dla szkół niemieckich powinno w całości być ujęte przez Państwo. Jest rzeczą niedopuszczalną, by dzieci szkół niemieckich używały podręczników i książek szkolnych wydawanych przez wydawnictwa wrogo nastawione do Państwa Polskiego i by dochody z tych wydawnictw dla szkół niemieckich w Polsce szły na agitację antypolską.</u>
+ <u xml:id="u-57.9" who="#PGlowacki">Organizacje niemieckie zaopatrują także szkoły niemieckie prywatne, a nawet i publiczne w książki do bibliotek, które są dobierane z wyjątkową starannością. Książek polskich w bibliotekach prywatnych szkół niemieckich bądź nie ma wcale, bądź są to książki o małej wartości, czasem nawet broszury reklamowe, trzymane w bibliotekach niemieckich tylko dlatego, ażeby były na pokaz na wypadek, gdyby inspektor szkolny zainteresował się zawartością biblioteki szkolnej. Znajdziemy więc w takich bibliotekach rozmaite reklamowe książeczki o takim charakterze jak np. — „Cukier krzepi”, ale nie znajdziemy wydawnictw poważnych, chociażby naszych klasyków polskich i innych poważnych wydawnictw.</u>
+ <u xml:id="u-57.10" who="#PGlowacki">Wobec takich poczynań stwierdzić należy, że Państwo Polskie nie może zrzec się wpływu wychowawczego na część swoich obywateli. Staje się palącą koniecznością poddanie prywatnego szkolnictwa niemieckiego ścisłej kontroli Państwa przez rozciągnięcie na obszar całego Państwa przepisów ustawy śląskiej z r. 1937 o szkołach prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-57.11" who="#PGlowacki">Pragnę również tutaj jeszcze króciutko, Panie Marszałku, zwrócić uwagę na instytucję nauczycieli wędrownych. To wędrowne nauczycielstwo niemieckie zajmuje się nie tylko pracą kulturalno-oświatową, dociera do poszczególnych rodzin niemieckich, przeprowadzą szczegółowy rejestr wszystkich Niemców na danych terenach, sięga nawet do rodzin polsko-ewangelickich. Instytucja nauczycieli wędrownych, obejmująca początkowo tylko województwa zachodnie, dzisiaj ogarnia teren całej Polski, sięgając do najdrobniejszych grup niemieckich kolonistów nawet na Polesiu. Wobec rozmiarów działalności nauczyciela wędrownego, która przecież grozi stale z tej strony interesom Polski, sprawa nauczycieli wędrownych powinna być przez władze ujęta i szczegółowo uregulowana.</u>
+ <u xml:id="u-57.12" who="#PGlowacki">Jak najszybszego uregulowania wymaga także sprawa organizacji Kościoła augsburskiego i helweckiego wyznania w Małopolsce. Ewangelicy ze Śląska i Krakowa przyłączyli się wprawdzie po odzyskaniu niepodległości do Warszawy, jednakże reszta ewangelików w Małopolsce pod wpływem pastora Zöcklera ze Stanisławowa, korzystając z tego, że Rząd Polski nie sięgnął po prawa, jakie w odniesieniu do Kościoła wyznania augsburskiego i helweckiego przysługiwały w b. Galicji rządowi austriackiemu, usamodzielniła się, stwarzając osobną superintendenturę, na czele której stanął pastor Zöckler. Związał się on jak najsilniej z Kościołem unijnym w Wielkopolsce i na Pomorzu i utworzył stopniowo z Kościoła wyznania augsburskiego i helweckiego główne oparcie dla niemczyzny w Małopolsce. Chcę tutaj przytoczyć na przykład takie wypadki, że portrety Zöcklera rozpowszechniane są dość szeroko w szkołach powszechnych na terenie wschodniej Małopolski, a wpływ Zöcklera ze Stanisławowa sięga nawet do dzielnic zachodnich, do woj. poznańskiego i pomorskiego. Osobliwością sui generis jest fakt istnienia na terenie województwa stanisławowskiego specjalnego inspektora dla spraw szkolnictwa niemieckiego, oczywiście z ramienia Zöcklera, którego popularnie nazywają tam Schulratem.</u>
+ <u xml:id="u-57.13" who="#PGlowacki">Poruszając tych kilka zagadnień i fragmentów ze szkolnictwa niemieckiego, chciałbym zwrócić uwagę na ten problem i chciałbym, ażeby Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ten problem zrewidowało i uporządkowało wyłącznie w interesie państwowym Polski.</u>
+ <u xml:id="u-57.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Wnęk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#PWnek">Wysoki Sejmie! Jako trzydziestemu z rzędu pozostało mi tylko parę myśli do wypowiedzenia. P. sprawozdawca budżetu Ministerstwa Oświaty w swoim wnikliwym, wszechstronnie i gruntownie przepracowanym referacie umieścił między innymi zdanie takie: — „Należy stosować taką zasadę, aby uczniowie zdolni, pracowici, utalentowani mieli możność studiowania bez względu na warstwę, z której pochodzą, i zasoby materialne rodziców. Jest rzeczą zwłaszcza szczególnie ważną, aby uzdolnione żywioły wiejskie miały możność kształcenia się i zasilania sobą warstwy przodującej społeczeństwa”.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#PWnek">Zasada najsłuszniejsza w świecie, ale jak się przedstawia możność jej realizacji? Według Rocznika Statystycznego w r. 1937 mieliśmy szkół powszechnych w ogóle w Państwie 27.234, z tego szkół I-go i Ij -go stopnia tylko na wsi było 22.717, co wynosi 83,4% całego szkolnictwa. Jeżeli chodzi o miasta, to w tym samym czasie było 138 szkół I-go i Ij -go stopnia, czyli 0,5%, przy ludności wiejskiej 73%. Toteż zaledwie 21 % młodzieży szkolnej wiejskiej w r. 1935 ukończyło szkołę IJI-go stopnia. Oczywiście, że tylko znikomy odsetek młodzieży wiejskiej w takim układzie rzeczy może dostać się do szkół średnich i szkół wyższych, nie mówiąc już o braku środków materialnych, które na to nie pozwalają. Nie jest to zgodne z zasadą, że należy wciągać do aktywnej roli kulturalnej w życiu narodu szerokie warstwy społeczeństwa. Wprawdzie był taki czas na początku reformowania szkolnictwa obecnego, że p. dr Kuchta w jednej ze swoich prac o młodzieży wiejskiej napisał, że brak jej terminów i pojęć, że w porównaniu z młodzieżą inną ma nikłą wyobraźnię, że cechuje ją słabszy rozwój intelektualny i moralny. Jako przedstawiciel przede wszystkim ludności wiejskiej, znając młodzież wiejską muszę zaświadczyć, że tak nie jest. Młodzież wiejska może mieć mniejszy zasób terminów i pojęć, ale jeżeli chodzi o jej uzdolnienia in nucę, o jej potencjalność, jeżeli chodzi o pewne umiłowania, a przede wszystkim o fundamentalne umiłowanie ziemi ojczystej, bo od małego dziecka, kiedy bosą stopą po tej ziemi chodzi i kiedy kładzie się na tę gołą ziemię nieraz rezonansuje z duszą tej ziemi, to ta młodzież w bojach o niepodległość potrafiła życie oddawać za strzechę słomianą, za parę zagonów i za kilka wierzb starych, bo jak w mikrokosmosie—na wsi koncentrowała się jej miłość do ziemi ojczystej. Młodzież ta, jeżeli weźmiemy ją od strony wzmocnienia obronności Państwa, jest młodzieżą wysoce wartościową. Dlatego też należałaby się jej specjalna piecza. Wiem, nie mamy na to środków finansowych, jak to przekonaliśmy się już na Komisji Budżetowej, ale mimo to ja bym ośmielił się wnieść skromną prośbę do Pana Ministra Oświaty, aby w przyszłym budżecie był łaskaw uwzględnić przynajmniej 2 pozycje: 250.000 zł na akcję biblioteczną i przydzielić po 2 etaty do uniwersytetów ludowych. Jeżeli w granicach szkolnictwa powszechnego nie możemy zaspokoić potrzeb młodzieży wiejskiej, to przynajmniej w zakresie nauczania pozaszkolnego wyrównajmy tę ogromną różnicę pomiędzy wsią a miastem. Powinna bowiem bezwzględnie powstać sieć bibliotek powiatowych i gminnych z dewizą: przynajmniej jedna książka na 5 mieszkańców! Samorząd terytorialny na te cele wydaje koło miliona złotych rocznie, więc czwarta część tego niech by wpłynęła od Ministerstwa Oświaty. Wieś, a szczególnie wieś kresowa — ja jestem przedstawicielem wsi wołyńskiej — jest bardzo smutna. Przestrzenie duże, zwłaszcza przy chutorowym systemie budowania się, brak domów ludowych, brak książki; młodzież jest skazana oczywiście na pewnego rodzaju zdziczenie i powrotny analfabetyzm. Pieniądze na to wydane nie zostaną zmarnowane, opłacą się sowicie, bo wzmocnią potencjał obronności Państwa, zaspokoją naturalne potrzeby duszy i serca wieśniaka.</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Szumański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#PSzumanski">Wysoki Sejmie! Jako poseł ziemi wileńskiej poruszę przed Wysokim Sejmem te zagadnienia z zakresu kształcenia zawodowego, które najbardziej interesują rzemiosło. Nauka rzemiosła tylko wówczas odpowiada wszelkim wymogom życia praktycznego, gdy praktyczna nauka w warsztacie rzemieślniczym uzupełniana jest należytym poziomem nauki w szkołach dokształcających zawodowych. Konieczne więc jest, by szkolnictwo dokształcające zawodowe dotrzymało kroku postępowi nauki zawodu w warsztatach rzemieślniczych. Z przykrością jednak muszę stwierdzić, że szkolnictwo dokształcające zawodowe w obrębie kuratorium okręgu szkolnego i izby rzemieślniczej w Wilnie niezupełnie odpowiada tym wymogom. Przede wszystkim ilość czynnych szkół na naszym terenie jest stanowczo za mała — na 11.497 warsztatów rzemieślniczych posiadamy zaledwie 8 szkół dokształcających zawodowych, w tym 6 publicznych i 2 prywatne. Z przeliczenia wynika, że na 1 szkołę dokształcającą zawodową przypada 1.437 samoistnych i samodzielnych warsztatów rzemieślniczych, co jest stanowczo za mało. Muszę podkreślić, że istniejące szkoły dokształcające zawodowe na terenie wileńskim usiłują sprostać zadaniu, jakie na nie wkłada życie praktyczne, i w miarę obecnie posiadanych środków osiągają stosunkowo dobre wyniki. Warunki jednak, w których te 8 szkół zmuszone są pracować, w znacznym stopniu utrudniają korzystanie z istniejących możliwości. Szkoły te walczą stale z trudnościami materialnymi: 6 szkół zawodowych dokształcających subsydiuje częściowo kuratorium okręgu szkolnego wileńskiego, częściowo zarządy miejskie, które niestety same walczą z trudnościami, wynikającymi z własnego zadłużenia, na skutek czego bardzo nieregularnie zasilają w fundusze wymienione szkoły publiczne.</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#PSzumanski">Nauczyciel, który chętnie pracuje w tej szkole, otrzymuje bardzo nieregularnie pensję i często pobory wypłacane są z kilkudniowym opóźnieniem. W tym stanie rzeczy wiele żywotnych sił nauczycielstwa ginie w walce o byt, miast by siły te w pełni były wykorzystane na kształcenie uczniów. Nieregularne zasilanie w dostateczne środki materialne znajduje swój wyraz w braku najniezbędniejszych pomocy naukowych. Szkoły dokształcające zawodowe na terenie wileńskim rzadko posiadają biblioteki, rzadko też prenumerują pisma fachowe i dysponują technicznymi środkami naukowymi, bez których wydajność pracy szkoły i nauczyciela, pomimo najszczerszych chęci zainteresowanych, nie osiąga tych wyżyn, do których sumienny wysiłek prowadzić powinien.</u>
+ <u xml:id="u-61.2" who="#PSzumanski">Wszystkie szkoły publiczne dokształcające zawodowe nie posiadają ani jednego nauczyciela szkół zawodowych, 17 nauczycieli szkół zawodowych, którzy wykładają w wileńskim szkolnictwie dokształcającym zawodowym, pracuje wyłącznie w prywatnym szkolnictwie, w prywatnej szkole dokształcającej zawodowej Instytutu Rzemieślniczego w Wilnie i w szkole w Wilejce.</u>
+ <u xml:id="u-61.3" who="#PSzumanski">Cały ciężar nauki w publicznych szkołach dokształcających zawodowych spoczywa głównie na. barkach nauczycieli szkół ogólnokształcących, którzy pomimo najszczerszych chęci i dobrej woli nie wnoszą db szkolnictwa zawodowego atmosfery warsztatu rzemieślniczego i atmosfery zawodu. W tym stanie rzeczy należy bić na alarm i prosić zainteresowane resorty, by opieka resortowa nad szkolnictwem zawodowym na kresach znalazła swój Wyraz w rozbudowie sieci szkolnej szkół dokształcających, która jest stanowczo za mała. I sąsiednie połacie ziem kresowych odczuwają podobne braki. Ilość warsztatów rzemieślniczych, przypadających na jedną szkołę dokształcającą zawodową, wynosiła w r. 1936/37 w województwie poleskim 1,632 na jedną szkołę. Również w województwie kieleckim, które posiadało w r. 1936/37 — 28 szkół dokształcających zawodowych na 46,072 warsztatów, odczuwa się brak dostatecznie rozwiniętej sieci szkolnej, gdyż na każdą szkołę przypada 1.645 warsztatów.</u>
+ <u xml:id="u-61.4" who="#PSzumanski">Zachodzi przy tym pytanie, jaki byłby właściwy stosunek ilości warsztatów rzemieślniczych do szkół zawodowych. Jako przykład należytego nasilenia szkół dokształcających zawodowych powinno służyć województwo poznańskie, gdzie na każdą szkołę przypada 253 warsztaty rzemieślnicze, województwo krakowskie, gdzie na każdą szkołę dokształcającą przypada 277 warsztatów rzemieślniczych, i województwo śląskie, gdzie na każdą szkołę przypada 296 warsztatów. Należy dążyć do najszybszego zlikwidowania takiego stanu rzeczy, w którym 12.146 warsztatów rzemieślniczych na Śląsku rozporządza 41 szkołami dokształcającymi zawodowymi, gdy wszystkie województwa wschodnie w r. 1936 posiadały razem na 46.613 warsztatów tylko 38 szkół dokształcających zawodowych.</u>
+ <u xml:id="u-61.5" who="#PSzumanski">Zdaję sobie sprawę, że zagęszczenie dokształcających szkół zawodowych, tak niezbędne dla ziem województw północno-wschodnich, wymaga takich środków materialnych, na które nie stać będzie w najbliższych latach naszego Państwa. Jednakże mając na uwadze konieczność należytego rozwinięcia tego problemu widzę możliwości pomocy rzemiosłu przez umożliwienie stworzenia jak największej ilości specjalnych krótkoterminowych kursów zawodowych. Mam tu na myśli tak kursy zastępujące dokształcające szkoły zawodowe, jak kursy dokształcania zawodowego dla właścicieli warsztatów i czeladzi. Na ten cel środki powinny się znaleźć. Z tego miejsca apeluję do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, by większe niż dotąd środki przeznaczył na krótkoterminowe kursy zawodowe.</u>
+ <u xml:id="u-61.6" who="#PSzumanski">Życzliwość centralnych organów władz pragnęlibyśmy odczuć realnie w formie opieki, która by wyrażała się szybkim rozrostem szkół i kursów przystosowanych do potrzeb kresów, które przecież ostatnio zwłaszcza są na ustach wszystkich.</u>
+ <u xml:id="u-61.7" who="#PSzumanski">Miło mi jest przy tym stwierdzić, że na terenie Wilna bezpośredni kontakt i współpraca samorządu gospodarczego rzemiosła i organizacji rzemieślniczych z kuratorium szkolnym kształtuje się tak pomyślnie, że dzięki należytemu zrozumieniu potrzeb prywatne szkolnictwo dokształcające zawodowe w Wilnie obejmuje 799 uczniów.</u>
+ <u xml:id="u-61.8" who="#PSzumanski">Rzemiosło wschodnich ziem kresowych zdaje sobie sprawę z roli jaką powinno odegrać na kresach i nie uchyla się od obowiązku współdziałania z rzeczową akcją podniesienia stanu rzemieślniczego polskiego, pragnie tylko, by odnośne resorty przyszły mu z pomocą. Wspólnym wysiłkiem dźwigniemy rzemiosło i stan gospodarczy kresów wschodnich do poziomu, do którego ziemie te, jako przyblakłe, lecz niemniej cenne perły korony ziem polskich, i jako bastiony kultury polskiej mają prawo.</u>
+ <u xml:id="u-61.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Kosidło.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#PKosidlo">Wysoki Sejmie! Zabierając głos w tak ważnej bardzo sprawie, jak resort Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, nie mogę pominąć faktu, iż budżet tego resortu został na r. 1939/40 powiększony na 23 miliony zł.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#PKosidlo">Lwią część podwyżki, a mianowicie 15 milionów, pochłania szkolnictwo ogólnokształcące w związku z automatycznym awansem nauczycieli szkół powszechnych i średnich, wzrostem wydatków na dodatki mieszkaniowe dla nauczycielstwa i faktycznym podwyższeniem liczby etatów w szkołach powszechnych, co szczególnie witamy z zadowoleniem, chociaż, jak mówi sam sprawozdawca p. dr Stahl, ilość ta nie zaspokaja bynajmniej potrzeb ani też nie realizuje zasadniczego planu, który w tym zakresie został zakreślony.</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#PKosidlo">Mocno wierzymy w to, że Wołyń, jako jedna z dzielnic Rzeczypospolitej Polskiej najmocniej upośledzona i zacofana pod każdym względem — co jest skutkiem polityki zaborczej Rosji — w roku przyszłym (1939/40) dostanie odpowiednią ilość etatów nauczycielskich dla częściowego wypełnienia ogromnej luki w tej dziedzinie. Znam obwody szkolne, gdzie mieszka na terenie takiego obwodu ponad 200 dzieci w wieku szkolnym, a do szkoły uczęszcza tylko połowa, druga zaś połowa wcale nie pobiera nauki. Jeżeli do tego dodamy nienormalne warunki, w jakich nauczycielstwo obecnie pracuje na Wołyniu, jak: brak pomocy szkolnych, sale szkolne o małej powierzchni, często nie odpowiadające przepisom i wymogom szkolnym, przeładowanie klas, brak po wsiach szkół trzeciego stopnia, to nie możemy dziwić się, że i obecnie stwierdza się jeszcze stosunkowo niski poziom nauczania.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#PKosidlo">Odczuwa się również absolutny brak podręczników w języku ukraińskim dla starszych klas szkoły powszechnej II i III stopnia, zaś w szkole I stopnia dziecko z konieczności powtarza 2 lata w oddziale III i 3 lata w oddziale IV ten sam podręcznik, wtedy kiedy z innych przedmiotów przechodzi kurs A, B i C. Traktowanie w ten sposób tego przedmiotu wytwarza poczucie głębokiego poniżenia i upośledzenia narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-63.4" who="#PKosidlo">Nie możemy się zgodzić z twierdzeniem, które tu słyszeliśmy niedawno, że dzieci dostateczną znajomość rodzimego języka wynoszą z domu i język ten rzekomo jest zbędny w szkole. Jest to sprzeczne z programem ministerialnym, który przewiduje na terenach mieszanych taką samą ilość godzin języka innego, w zależności od terenu, jak i polskiego, a ponadto jest to sprzeczne z zasadami pedagogicznymi. Przeszkadza to także harmonijnej współpracy i realizacji wielkich postulatów wychowawczych.</u>
+ <u xml:id="u-63.5" who="#PKosidlo">Wiemy, że na terenach mieszanych stwierdzić możemy nieraz ścieranie się nieuzasadnionych dwóch koncepcyj wręcz krańcowo różnych. Mówiąc na ten temat p. Karlikowski Walenty w swym przemówieniu powiedział: — „Widoczne jest jednak, że obydwie koncepcje krańcowe, choćby zbyt ekscentryczne, nie wytrzymują prób życia i w życiu tym nie znajdują uzasadnienia”. Słusznie to podkreślił. Musimy dołożyć wszelkich starań, ażeby podobne starcia i koncepcje na Wołyniu miejsca nie miały. Osiągniemy to jedynie wtedy, gdy na prawach i zasadach Konstytucji wzajemnie szanować będziemy zwyczaje, tradycję, język i kulturę narodową. W wielkiej mierze zależy to od Was, bracia Polacy.</u>
+ <u xml:id="u-63.6" who="#PKosidlo">Dla ilustracji poruszonego tematu przytoczę tu słowa ś. p. Marszałka Piłsudskiego: — „Polska ma przed sobą wielką pracę. Polska, ta wyśniona, wymarzona, ma wszystkie zewnętrzne cechy, którymi my, wychowani w niewoli, cieszyć się możemy. Idzie o to, aby kraj nasz zrozumiał, że swoboda to nie jest kaprys, że swoboda to nie jest — „mnie wszystko wolno, a drugiemu nic”. Z takiej jedynie ustępliwości wzajemnej, z takiego jedynie szanowania wzajemnego, z takiej jedynie umiejętności podawania do wspólnej pracy dłoni wszystkim, wypływa moc w chwilach trudnych i w chwilach kryzysów państwowych.” Jak Polacy, tak i Ukraińcy, którzy wierzą w wielką ideę Marszałka Piłsudskiego, w ideę współżycia dwóch bratnich narodów, powinni śmiało stać w szeregu, mocno ścisnąć sobie ręce i wziąć się do uczciwej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-63.7" who="#PKosidlo">To, co było powiedziane tu przed paru dniami: Na Wołyniu mogą być tylko Polacy albo nie-Polacy — właśnie godzi w tę wielką ideę. My powinniśmy uznać, że na Wołyniu żyli, żyją i żyć będą odwiecznie Polacy i Ukraińcy, obywatele wspólnego Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-63.8" who="#PKosidlo">Oddaję tu głos młodzieży, która w swych życiorysach, umieszczonych w książce — „Młode Pokolenie Chłopów”, swój stosunek do Państwa Polskiego wyraża w ten sposób. Jeden z nich pisze: — „Polska jest wspólną naszą własnością i jednocześnie naszą opiekunką tak w potrzebach materialnych, jak i w potrzebach duchowych”. A drugi mówi: — „Polska to kraj oparty na chłopach. Do narodowości Państwa Polskiego wchodzi i inna narodowość — ukraińska — która wspólne ma cele i dążenia w życiu.</u>
+ <u xml:id="u-63.9" who="#PKosidlo">Wychodząc z założenia, iż równolegle z poznawaniem kultury polskiej dziecko w szkole winno poznawać i kulturę swego narodu, trzeba stwierdzić, iż Wołyń wymaga specjalnego typu nauczyciela, przygotowanego do tego terenu. Oczywiście, iż najlepszym nauczycielem na terenie mieszanym będzie nauczyciel, pochodzący z tego terenu ze społeczeństwa polskiego lub ukraińskiego. Takiemu bowiem nauczycielowi jest znana psychika tamtejsza i istotne potrzeby rozwoju kultury obydwóch narodów. Zatrudnienie nauczyciela miejscowego pochodzenia wytwarza wśród społeczeństwa momenty wzajemnego poszanowania do siebie, a Państwu zapewnia powagę.</u>
+ <u xml:id="u-63.10" who="#PKosidlo">Jakże często spotykamy w życiu wręcz odwrotne zjawisko. Iluż to nauczycieli w szkołach powszechnych na Wołyniu wykłada język ukraiński nie znając go. Ten nienormalny stan ujemnie wpływa na psychikę dziecka, hamując jednocześnie należyte wyrobienie szacunku do kultury polskiej, obniża zarazem ogólny poziom nauczania. Nauczyciel na wsi w tych warunkach, jakie są na Wołyniu, winien być często nauczycielem i dorosłych. Znowu tu powołam się na głos młodzieży. W życiorysie, umieszczonym w książce wspomnianej już przeze mnie znalazłem słowa: — „Uważam, że w najbardziej ciemnej wsi ludzie potrafią ocenić człowieka uczonego (tak pisze o nauczycielu), jeżeli on również każdego uważa jako człowieka — taki człowiek zdobędzie szacunek i zaufanie. Natomiast jeżeli ów człowiek drugich nie uważa, liczy za ludzi drugiej kategorii, to niech nie żąda od nich szacunku, bo go nie otrzyma.” Nie mamy na Wołyniu specjalnego zakładu naukowego, który by przygotowywał takiego nauczyciela, mimo że specyficzne warunki wołyńskie tego wymagają.</u>
+ <u xml:id="u-63.11" who="#PKosidlo">Jeszcze parę słów o czytelnictwie. Czytelnictwo na Wołyniu stoi na bardzo niskim stopniu. Mam przed sobą tabelę sprawozdawczą z akcji czytelnictwa na Wołyniu, z której przytoczę parę danych. W r. 1929 jedna książka przypadała na 45 mieszkańców, a 1 czytelnik na 103 mieszkańców. Sytuacja ta obecnie nieco się zmieniła: jedna książka wypada na 35 mieszkańców, a 1 czytelnik na 39 mieszkańców. Jednak i ten stan nie zaspokaja pilnych i piekących potrzeb Wołynia. Młodzież wychodząca ze szkoły wykazuje ogromny pęd do wiedzy, pęd do kształcenia się. Brak bibliotek po wsiach wykorzystują różni agitatorzy, nasycając młodzież lekturą nielegalną lub zgoła bezwartościową. Nic dziwnego, że na Wołyniu można i teraz spotkać czytelnika z książką w ręku: — „Bitwa ruskich z kabardincami”, lub — „Bowa Korolewicz”. Taką lekturą żywi się obecnie młodzież. Stan ten należy unormować jak najrychlej przez wydanie specjalnej ustawy bibliotecznej. W bibliotekach różnego typu i książka ukraińska musi znaleźć odpowiednie miejsce, co także w znacznej mierze przyczyni się do podniesienia na Wołyniu poziomu czytelnictwa i równocześnie podniesie ogólny poziom czytelnictwa w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-63.12" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Wenda.)</u>
+ <u xml:id="u-63.13" who="#PKosidlo">Z powodu ograniczenia czasu nie mogę omówić stanu szkolnictwa zawodowego i średniego na Wołyniu. Stwierdzam jedynie, że na Wołyniu odczuwa się brak szkół zawodowych i rolniczych. W szkołach średnich, w gimnazjach nauczanie języka ukraińskiego zepchnięte zostało do roli przedmiotu nadobowiązkowego. Jest to dla lojalnego względem Państwa Polskiego narodu ukraińskiego na Wołyniu krzywda. Lojalność swoją w stosunku do Państwa Polskiego naród ukraiński Wołynia wykazał już niejednokrotnie — nie słowem, lecz czynem.</u>
+ <u xml:id="u-63.14" who="#PKosidlo">Pozwolę sobie zakończyć słowami Marszałka Piłsudskiego, który w dniu 9 stycznia powiedział w Równem: — „My, Polacy, wiemy po sobie dobrze, jakie to skutki za sobą pociąga, jak niedaleko prowadzi, jak niewielkie rezultaty osiąga (nieuczciwa polityka kresowa). Jeżeli na całym świecie panuje nieuczciwość w polityce kresowej, ja chciałbym, by nasza polityka kresowa była polityką uczciwą.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#WicemarszalekWenda">Głos ma p. Jankowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#PJankowski">Wysoka Izbo! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Oświaty nie mogę, oczywiście, w sposób bodaj najbardziej pobieżny, dotknąć tych wszystkich bolączek, które się wiążą z zagadnieniem wychowania i wykształcenia młodego pokolenia w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#PJankowski">W pracy oświatowej wiele jest jeszcze dzisiaj mankamentów. Największym bodaj z nich jest niski stopień organizacyjny szkół powszechnych. Temat ten nie jest nowy ani obcy, poruszany był już dzisiaj w tej Wysokiej Izbie. Niemniej uważam za swój obowiązek poruszyć go jeszcze raz i poruszać dalej tak długo, aż zło nie ustąpi.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#PJankowski">W kuratorium wołyńskim było na 1 października 1937 r. 1,008 szkół pierwszego stopnia, 201 drugiego, a tylko 115 stopnia trzeciego. W naszych warunkach pracy szkolnej na wsi przy braku pomocy szkolnych, a szczególnie przy niedostatecznej ciągle kontynuacji szkoły, jaką jest oświata pozaszkolna, szkoła jednoklasowa w dużej mierze — to powrotni analfabeci. Wychowankowie szkół II stopnia — to w naszych warunkach może już nie analfabeci powrotni, ale przeważnie analfabeci społeczni. Pragnę więc podnieść publicznie raz jeszcze, że całe społeczeństwo oczekuje stałego powiększania ilości szkół wysoko zorganizowanych, które by mogły obywatela do życia przygotować tak, jak tego wymaga Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#PJankowski">Zestawmy dwie liczby: 512.000 dzieci w Państwie w wieku szkolnym jest poza szkołą, nawet poza tą mizerną jednoklasówką, a na jednego nauczyciela przypada przeciętnie w całym Państwie ponad 61 dzieci. Wszyscy znamy dokładnie niemal warunki pracy nauczycielstwa wiejskiego. Jest to praca najczęściej oparta wyłącznie o te wartości, jakie sam nauczyciel dać może. Brak podręczników, brak pomocy szkolnej, brak najczęściej budynku szkolnego i przy tym nieprawdopodobna wprost liczba dzieci w szkole na jednego nauczyciela, dochodzącą na Wołyniu w niektórych wypadkach do 100 — wszystko to nie są warunki zdrowe, nie są warunki normalne. Istniejący stan rzeczy nie może trwać nadal, jeżeli interes społeczny ma na tym nie ucierpieć. Stąd też postulat następny: stałe zwiększanie etatów nauczycielskich. Doceniam dotychczasowy wysiłek Rządu a w szczególności p. Ministra Oświaty, zdaję sobie sprawę z trudności finansowych, ale wszystko to nie zwalnia mnie od obowiązku stwierdzenia, że to, co oświata uzyskała w ciągu lat ostatnich, jest jeszcze wciąż w stosunku do potrzeb niemal znikome.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#Marszalek">Uprzejmie proszę o nie czytanie, lecz wygłaszanie przemówienia, Ja już kilka razy o to prosiłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#PJankowski">Gdy jeszcze przed paru laty młody człowiek z wykształceniem nauczycielskim był w sytuacji prawie że beznadziejnej, bo kuratoria były przepełnione dużą ilością podań, o tyle dziś nauczycieli szkół powszechnych zaczyna być brak. A liczba uczniów w zakładach kształcenia nauczycieli coraz bardziej maleje. Przyczyna tego nie jest dla nas zagadką. Kandydatów do pracy nauczycielskiej, w warunkach niemal prymitywnych, za 130 zł brutto, jest coraz mniej. Nauczyciel na wsi jest człowiekiem, którym stoją wszystkie organizacje społeczne, który ma być czynnikiem inicjatywy, który ma nie tylko uczyć dzieci, lecz urabiać i wychowywać dorosłych. Zadania są wielkie i różnorakie, bardzo nawet zaszczytne, ale ekwiwalent w postaci opieki nad nauczycielem jest minimalny. Weźmy chociażby pod uwagę pomoc lekarską dla nauczycielstwa wiejskiego, która obraca się niemal w sferze teorii. Wymaga się od człowieka pracy, a za mało się dba o jego zdrowie i siły do tej właśnie pracy. Uregulowania domaga się także sprawa zastępców z powodu zwiększającej się stale liczby chorych nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#PJankowski">Sprawa budownictwa szkolnego na Wołyniu domaga się szybkiego rozwiązania. Dochodzi tutaj wprost do paradoksów. Północny Wołyń, który ma tyle lasów przeważnie państwowych, nie ma dostatecznej ilości drzewa na budowę szkół. Nowych, specjalnie w tym celu zbudowanych gmachów szkolnych nie mają nawet miasta powiatowe. Wojewódzkie miasto Łuck nie posiada ani jednego gmachu szkolnego, budowanego specjalnie dla szkoły powszechnej. Fakty te mówią same za siebie.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#PJankowski">W zakresie oświaty pozaszkolnej daje się odczuwać brak dokształcenia ogólnego i zawodowego młodzieży w wieku od lat 14 do lat 18. Sprawa oświaty pozaszkolnej w Polsce jest szczególnie doniosła i szczególnie skomplikowana. Szczególnie ciężka sytuacja jest w chwili obecnej, jeśli chodzi o bibliotekarstwo. Istnieją organizacje nierzadko o świetnej i chlubnej przeszłości przedwojennej, które nie mogą sprostać nowym wymaganiom, stworzonym przez warunki niepodległego bytu. Od wielu lat czekamy na ustawę biblioteczną, która by unormowała sprawę czytelnictwa, opierając biblioteki publiczne o czynnik stały, jakim jest samorząd terytorialny. Apeluję do Pana Ministra Oświaty o jak najszybsze uporządkowanie spraw oświaty pozaszkolnej, szczególnie na terenie organizacyj społecznych, oraz o wniesienie do ciał ustawodawczych projektu rządowego ustawy bibliotecznej.</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#PJankowski">Szkolnictwo średnie na Wołyniu odczuwa brak gimnazjów państwowych w miastach powiatowych. Na otwarcie gimnazjów państwowych czeka powiat kostopolski i powiat lubomelski. Sprawa jest pilna. Istniejące gimnazja państwowe w innych miastach powiatowych są przepełnione. Gimnazjów prywatnych jest zbyt mało a wpisy są zbyt wysokie, aby umożliwić korzystanie z nich szerokim warstwom i dużej ilości dzieci, szczególniej dzieci rolników. Z zakładów kształcenia nauczycieli posiadamy na Wołyniu jedynie Pedagogium w Krzemieńcu i Liceum Pedagogiczne w Ostrogu. To ostatnie nosi nazwę Liceum Męskie, a kształci 54 dziewcząt i 18 chłopców.</u>
+ <u xml:id="u-67.4" who="#PJankowski">W dziale szkolnictwa zawodowego najistotniejszymi dla naszego terenu są szkoły rolnicze. Obok szkoły średniej rolniczej w Białokrynicy, którą trzeba by było nie tylko utrzymać, ale i rozszerzyć, każdy powiat otrzymać winien 11-miesięczne szkoły przysposobienia rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-67.5" who="#PJankowski">Ilość szkół rzemieślniczych na Wołyniu męskich i żeńskich jest niedostateczna, mimo że potrzeby wskutek nowych prądów społecznych się zwiększają. Istniejące szkoły handlowe, w większości zresztą prywatne, nie spełniają tych zadań, jakie nakłada na nie konieczność przejęcia handlu na Wołyniu w ręce polskie. Kształcą one prawie wyłącznie urzędników, a nie kupców. Procent absolwentów szkół, zajmujących się handlem, jest minimalny. Wychowanie w szkołach handlowych nie osiągnęło jeszcze tego stopnia demokratyzacji, by zdołało przekonać ucznia, że handlu wstydzić się lie potrzebuje.</u>
+ <u xml:id="u-67.6" who="#PJankowski">Praca oświatowa na Wołyniu w szkołach i poza szkołami posiada jeszcze szereg innych mankamentów i to bardzo poważnych. Nie pracujemy w warunkach łatwych. Stwierdzić jednak muszę na forum publicznym, że praca ta mimo wszystko daje wyniki, coraz mniej jest działania niezespolonego, niezwiązanego z całością prac państwowych. Nauczycielstwo, któremu tutaj główną zasługę przypisać należy, pracuje w ścisłym kontakcie z władzami szkolnymi, administracją ogólna i wojskiem, a w szczególności z Korpusem Ochrony Pogranicza. W powiązaniu z całością prac, prowadzonych przez Państwo i społeczeństwo w różnych dziedzinach, przestrzegając zasady ciągłości podjętej roboty, nauczycielstwo wołyńskie pracuje usilnie, spełniając swoje najważniejsze i najbardziej zaszczytne zadanie — ucząc młodzież ziemi wołyńskiej kochać Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-67.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-67.8" who="#PJankowski">Marszałek: Głos ma p. Skrypnyk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#PSkrypnyk">Wysoka Izbo! Dnia 16 lutego większość tej Izby przez usta swego najwybitniejszego przedstawiciela ujawniła swój stosunek do zagadnienia ukraińskiego, w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#PSkrypnyk">Z tym stanowiskiem Obozu Zjednoczenia Narodowego, który stanowi większość tej Wysokiej Izby, my niestety nie możemy się zgodzić przede wszystkim dlatego, że według naszego głębokiego przekonania sprzeczne ono jest z art. 1 obowiązującej Konstytucji. Dał temu wyraz p. Celewicz w swoim oświadczeniu z 16 lutego. Stanowisko zajęte przez p. Celewicza w tej kwestii jest stanowiskiem wszystkich zasiadających w tej Wysokiej Izbie przedstawicieli ludności ukraińskiej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-68.2" who="#PSkrypnyk">Nie potrzebuję chyba tłumaczyć, dlaczego tak stanowczo i kategorycznie sprzeciwiamy się i protestujemy przeciwko zapowiedzi ostatecznego zepchnięcia kilku milionów obywateli narodowości ukraińskiej do roli obywateli drugiej kategorii, do roli środka, który ma użyźnić glebę pod eksperymenty, które według naszego głębokiego przekonania, w swoich skutkach dla Rzeczypospolitej będą szkodliwe, a dla ludności ukraińskiej tragiczne.</u>
+ <u xml:id="u-68.3" who="#PSkrypnyk">Nie możemy nie reagować jeszcze i z tego powodu, że milczące przez nas przyjęcie tej zapowiedzi spotkałoby się z pogardą i wstrętem do nas tych synów narodu polskiego i ukraińskiego, którzy w zgodnym współdziałaniu wszystkich obywateli bez różnicy wyznania i narodowości, we wzajemnym poszanowaniu dobrze pojętych żywotnych interesów obu narodów widzą jedyną drogę do wielkości i mocarstwowości Rzeczypospolitej, do pomyślnego jutra narodu polskiego i ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-68.4" who="#PSkrypnyk">Ze swej strony pragnę jeszcze stwierdzić, że dążenie do pozbawienia ludności ukraińskiej odpowiedzialności za dobro Rzeczypospolitej jest sprzeczne ze stanowiskiem zorganizowanego społeczeństwa ukraińskiego, które dobro Rzeczypospolitej uważa również za swoje dobro, za dobro wspólne. Wypływa to z najgłębiej pojętej narodowej racji ukraińskiej oraz żywotnych interesów ludności ukraińskiej, obywateli Rzeczypospolitej. Dnia 16 lutego spotkał nadto posłów ukraińskich zarzut, że wszystkie bez wyjątku wystąpienia przedstawicieli ludności ukraińskiej na obecnej sesji noszą charakter prawie że perfidnej demonstracji.</u>
+ <u xml:id="u-68.5" who="#PSkrypnyk">Ze smutkiem muszę stwierdzić, że twierdzenie to jest co najmniej niesłuszne. Wypływa ono prawdopodobnie ze wzmagającej się z dnia na dzień psychozy antiukraińskiej, która każe z góry negować wszystko co idzie od Ukraińca. Stąd logicznie płynie niechęć już nie tylko do uważnego przeczytania stenogramu, ale nawet do zadania sobie trudu spokojnego wysłuchania przemówienia posła Ukraińca. Trudno oczywiście, aby w tej atmosferze reakcja na wystąpienia posłów ukraińskich była inna od tej, z jaką się tu spotykamy.</u>
+ <u xml:id="u-68.6" who="#PSkrypnyk">A szkoda, bo nawet ze sprawozdań sejmowych uważny czytelnik potrafi dostrzec i wyczuć w przemówieniach posłów ukraińskich głęboką i szczerą troskę o losy naszego wspólnego Państwa — Rzeczypospolitej Polskiej, wyczuć cały tragizm tej części inteligencji ukraińskiej, która reprezentując ideę polsko-ukraińskiego zbliżenia nie słowem lecz czynem szerzyła tę ideę wśród własnego społeczeństwa, jednocząc przy niej setki tysięcy ludzi, wyczuć tragizm położenia tej części społeczeństwa ukraińskiego, która obecnie nie może wytłumaczyć tym setkom tysięcy ludzi, dlaczego wyciągnięta przez społeczeństwo ukraińskie Wołynia dłoń zawisła w powietrzu, dlaczego mnożą się fakty, które świadczą o systematycznym działaniu pewnej części społeczeństwa polskiego w kierunku wynarodowienia ludności ukraińskiej, dlaczego już nawet instytucje państwowe robią różnice w odniesieniu do obywatela Ukraińca, dlaczego Polaków, głoszących ideę zbliżenia polsko-ukraińskiego, nazywają dzisiaj — „zdrajcami”, dlaczego z roku na rok zmniejsza się liczba szkół, w których wykłada się język ukraiński, dlaczego dzieci ukraińskie zaczynają się już uczyć religii w języku polskim, dlaczego jeszcze do niedawna z ust najwyższych przedstawicieli Rzeczypospolitej słyszeliśmy, że jesteśmy współgospodarzami Państwa, a obecnie spychają nas do roli fornalów, dlaczego po śmierci Wielkiego Marszałka tak nagle wszystko się zmienia.</u>
+ <u xml:id="u-68.7" who="#PSkrypnyk">Dlaczego? — pytają nas. A my z tym zapytaniem zwróciliśmy się do Was, autorytatywnych przedstawicieli narodu polskiego. W odpowiedzi nieraz słyszeliśmy: — „Nie ma narodu ukraińskiego”.</u>
+ <u xml:id="u-68.8" who="#PSkrypnyk">Kiedy my, przedstawiciele ludności ukraińskiej Wołynia, w poczuciu wielkiej odpowiedzialności, ciążącej na nas, ostrzegaliśmy społeczeństwo polskie przed niebezpieczeństwem, które stanęło tam nad wschodnią granicą Rzeczypospolitej, Panowie odpowiadali: — „Nie demonstrujcie”. Kiedy nasza duma i świadomość narodowa narażone są nieustannie na jawne i ukryte ataki, zmierzające do wynarodowienia, do zniszczenia warunków nawet rozwoju kulturalnego, a na dowód przytaczaliśmy powszechnie znane fakty, które potwierdzały, że Ministerstwo Oświaty uległo antiukraińskiej psychozie, co wyraża się już w systematycznej likwidacji nauczania nawet języka ukraińskiego w szkołach powszechnych, wówczas z autorytatywnych ust posła Chmielińskiego, sekretarza sekcji narodowościowej grupy parlamentarnej Obozu Zjednoczenia Narodowego usłyszeliśmy nie sprostowanie naszych dowodów, a wyjaśnienie dlaczego stan przez nas stwierdzony rzeczywiście istnieje. P. Chmieliński powiedział, iż dzieje się to dlatego, cytuję dokładnie ze stenogramu, „że dzieci, które z domu dostateczną znajomość języka rodzimego wynoszą, muszą się uczyć przede wszystkim języka polskiego”. Czy to nie jest dostatecznym dowodem dążenia do wstrzymania rozwoju kulturalnego ludności ukraińskiej Wołynia oraz jej wynarodowienia? Znamy wagę oświadczeń posłów Obozu Zjednoczenia Narodowego, których każde wystąpienie jest aprobowane przez władze klubowe, dlatego też przywiązujemy do nich ogromne znaczenie, ponieważ stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego, jako obozu rządowego, ma bezpośredni wpływ na postępowanie administracji w terenie. Toteż nic dziwnego, że po tych oświadczeniach społeczeństwo ukraińskie ze strachem patrzy w najbliższą przyszłość. Mechaniczne niszczenie przejawów zewnętrznych życia ukraińskiego, wzmagające się z dnia na dzień, budzi w społeczeństwie ukraińskim zrozumiały niepokój, w sercach rozpacz i ból. Lecz z tym nikt się nie liczy.</u>
+ <u xml:id="u-68.9" who="#PSkrypnyk">Zamknęliście seminarium duchowne w Krzemieńcu, zlikwidowaliście ukraińskie gimnazjum prywatne w Krzemieńcu — i jakież skutki? Setki dzieci ukraińskich z Wołynia wyjechało mą studia do zakładów naukowych, położonych na terenie woj. południowo-wschodnich, we Lwowie itd., obciążając budżety rodziców, wywołując rozgoryczenie w społeczeństwie. W tym miejscu pytam, czy to my, przedstawiciele ludności ukraińskiej Wołynia, szukamy natchnienia w atmosferze politycznej b. Galicji, czy kto inny kieruje naszą uwagę w tym kierunku i kto? Pytam dlatego, że podobne pytanie zostało skierowane do mnie. Pytam jeszcze, czy polityka negacji potrzeb duchowych i kulturalnych społeczeństwa ukraińskiego, to jest dziedziny najbardziej delikatnej, przyczynia się do upaństwowienia szerokich mas ludności oraz związania ich z Rzecząpospolitą?</u>
+ <u xml:id="u-68.10" who="#PSkrypnyk">Twierdzę stanowczo, że przyczynia się ona do niszczenia wielkiego dorobku pracy czynników polskich i ukraińskich na Wołyniu, do niszczenia dorobku, stworzonego w epoce Wielkiego Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-68.11" who="#PSkrypnyk">Brak czasu nie pozwala mi omówić sprawy młodzieży ukraińskiej, która obecnie ma utrudniony dostęp do wyższych uczelni, a do niektórych wydziałów zupełnie nie jest dopuszczana. Toteż przejdę do dziedziny religijnej; wielkiego znaczenia Kościoła chrześcijańskiego w życiu społeczeństwa nie potrzebuję udowadniać. W końcu r. 1938 nastąpiło wreszcie uregulowanie stosunku prawnego Kościoła prawosławnego w Polsce. Niewątpliwie akt ten stanowi bardzo ważne zdarzenie, gdyż po raz pierwszy w dziejach Rzeczypospolitej został prawnie uregulowany stosunek Państwa do Kościoła prawosławnego. Niestety, akt ten jest dokumentem jednostronnym, ponieważ zaniechano wykonania zawartych w orędziu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 30 maja 1930 r. etapów, a mianowicie zwołania soboru generalnego, poprzedzonego zebraniem przedsoborowym.</u>
+ <u xml:id="u-68.12" who="#PSkrypnyk">20 lat bezprawia oraz wypadki w życiu Kościoła prawosławnego, które poprzedziły wydanie dekretu z r. 1938, sprawiły, że Kościół prawosławny w Polsce znajduje się obecnie w stanie całkowitej ruiny organizacyjnej. Wątpimy też, czy przy pomocy nowych form ustrojowych uda się podnieść organizację Kościoła prawosławnego do tego poziomu, ażeby mógł on spełnić swoją rolę, bowiem dekret z r. 1938 zupełnie neguje moment narodowy, który w życiu każdej organizacji społecznej w czasach dzisiejszych, a tym bardziej tak powszechnej, jaką jest organizacja kościelna, odgrywa decydującą rolę i to tym bardziej, jeśli kościół pragnie dotrzeć do dusz swoich wiernych oraz skutecznie szerzyć i wzmacniać w sercach swoich wiernych zasady etyki i moralności chrześcijańskiej. Negując potrzeby narodowe swych wiernych kościół z góry skazuje siebie na rozłam wewnętrzny, kopie przepaść między wiernymi a duchowieństwem i hierarchią.</u>
+ <u xml:id="u-68.13" who="#PSkrypnyk">Słusznie powiedział p. Szymanowski, który stwierdził, że dekret z 18 listopada 1938 r. ma swoje cienie ofaz że skutki jego działania uzależnione są od tego, jak ten dekret będzie zrozumiany i stosowany przez wykonawców. Otóż zjawiska, jakie się mnożą już po wydaniu dekretu z dn. 18 listopada 1938 r., zaczynają niepokoić i przekonywać społeczeństwo ukraińskie Wołynia o dążeniu pewnych czynników do wykorzystania Kościoła prawosławnego dla akcji antiukraińskiej. A oto są dowody.</u>
+ <u xml:id="u-68.14" who="#PSkrypnyk">Z chwilą wydania dekretu zabroniono dalszego wydawania przez konsystorze, a specjalnie przez konsystorz wołyński, wydawnictw religijnych w języku ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-68.15" who="#PSkrypnyk">Pod presją władze diecezjalne zakazały na Wołyniu odprawiania nabożeństw w języku ukraińskim i to w kilkuset parafiach naraz. Proszę sobie wyobrazić, jakie to nastroje wywołuje. Mnożą się wypadki, kiedy duchowni zmuszeni są do wykładów religii w języku nie macierzystym dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-68.16" who="#PSkrypnyk">Mnożą się wypadki wysiedlenia poza granice Wołynia księży Ukraińców, dobrych obywateli. Młodzież ukraińska nie może studiować teologii prawosławnej, pozbawia się ją pomocy, którą łatwo otrzymują ci, którzy deklarują się jako Polacy. Cóż to znaczy? Czyżby to i Kościół prawosławny miał być wykorzystany dla celów ubocznych? Czy odpowiedzi na to należy szukać w powiedzeniu p. Jankowskiego z Wołynia, który powiedział w zeszłym tygodniu z tej wysokiej trybuny: — „Na Wołyniu mogą być tylko Polacy”? Jeśli w tych warunkach sugeruje się nam, że wybór środków do porozumienia ze społeczeństwem polskim zależny jest od nas, to proszę Panów, w poczuciu głębokiej odpowiedzialności i w poczuciu wielkiego znaczenia ślubowania, złożonego w tej Wysokiej Izbie, stwierdzam, że my jesteśmy pozbawieni możności wybierania środków, my możemy jedynie protestować przeciwko tym dążeniom.</u>
+ <u xml:id="u-68.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Baran.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#PBaran">Wysoka Izbo! Reformatorem niepowszedniej miary w dzisiejszej dyskusji okazał się p. Krzysztoń. Reformatorem tej miary, że jego tezy wchodzą głęboko w życie kulturalne i religijne organizacji i narodu ukraińskiego i jego greckokatolickiej Cerkwi. Żąda on mianowicie zmiany alfabetu, zmiany kalendarza i nowej organizacji greckokatolickiej Cerkwi. Sprawy poruszone przez niego są ważne, ale nie nowe. Nie są nowe przede wszystkim: sprawa alfabetu i sprawa kalendarza.</u>
+ <u xml:id="u-70.1" who="#PBaran">Sprawa alfabetu jest wspólną sprawą słowian wschodnich i południowych. Jest to nie cyrylica, jak powszechnie u Polaków mniemają, jest to alfabet zwany słowiańskim. Nim posługują się Rosjanie, Bułgarzy, Serbowie i część Białorusinów. I zawsze w historii naszej i obecnie tym alfabetem posługujemy się i my.</u>
+ <u xml:id="u-70.2" who="#PBaran">Żądanie zmiany alfabetu słowiańskiego na łaciński wypłynęło na porządek dzienny w Galicji w r. 1848 49, gdy namiestnikiem Galicji po raz pierwszy był Polak, Agenor hr. Gołuchowski. On starał się wprowadzić alfabet łaciński, zrobił nawet osobną ankietę w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-70.3" who="#PBaran">Ankieta, w całości złożona z ówczesnych Ukraińców, oświadczyła się przeciw wprowadzeniu alfabetu łacińskiego. Tę myśl hr. Gołuchowskiego ostatecznie zarzucono i od lat 60-ych po dzień dzisiejszy do tej sprawy nikt nie wracał. Poruszono ją dopiero dzisiaj, porusza się tę sprawę sporadycznie tu i ówdzie w prasie polskiej. Na te wszystkie pytania, podniesione w sprawie alfabetu, odpowiem oświadczeniem względnie zdaniem wielkiego pisarza polskiego, a równocześnie wielkiego przyjaciela narodu ukraińskiego, Władysława Orkana. Senator Rzeczypospolitej, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Bohdan Łepki, napisał zarys literacki pod tytułem — „Trzy portrety”. Między tymi trzema portretami jest bardzo sympatyczny portret Władysława Orkana, przyjaciela osobistego prof. Lepkiego. Między innymi po dano tam rozmowę na temat alfabetu. Orkan powiedział w tej sprawie tak: — „Mówią moi ziomkowie, żebyście alfabet zmienili (jak obecnie proponuje p. Krzysztoń). Jeśli ich posłuchacie, wtedy powiedzą, że nie rozumieją samego języka itd. Tu trzeba dobrej woli i ja ją mam.” I właśnie ten wielki pisarz polski Władysław Orkan, z rodu góral, sam się nauczył języka ukraińskiego i językiem tym władał.</u>
+ <u xml:id="u-70.4" who="#PBaran">Sam alfabet łaciński zupełnie nie zmieni tego, co jest obecnie w polskim społeczeństwie, a mianowicie nieznajomości naszych stosunków, nieznajomości naszego języka. Bo nawet wprowadzenie alfabetu łacińskiego musiałoby za sobą pociągnąć cały szereg nowych graficznych znaków, jakich nie zna alfabet polski, dlatego że są dźwięki w języku ukraińskim takie, jakich nie zna język polski. I to zupełnie nie zbliżyłoby narodu ukraińskiego do polskiego, przeciwnie, byłoby przyczyną nowej waśni. Ja wierzę w to, że pomysł p. Krzysztonia dziełem się nie stanie.</u>
+ <u xml:id="u-70.5" who="#PBaran">Poruszę sprawę drugą, sprawę kalendarza. I ta sprawa nie jest nową. Jeszcze w czasie wojny światowej biskup stanisławowski ks. Chomyszyn na terenie swojej diecezji wprowadził kalendarz gregoriański zamiast kalendarza juliańskiego. Próba ta nie udała się.</u>
+ <u xml:id="u-70.6" who="#PBaran">Cyfra może odpowiadać oficjalnej statystyce wyznaniowej, nie odpowiada jednak rzeczywistej statystyce narodowościowej. W roku 1921 i 1931 przeprowadzono spis ludności w ten sposóbcie cały szereg wsi czysto ukraińskich, gdzie mieszkają sami wyłącznie, tylko grekokatolicy, zapisano jako narodowość polską. Jako przykład klasyczny podam Panom wieś Proszowa w powiecie tarnopolskim, wieś, która liczy więcej jak 1.500 mieszkańców, kulturalnie wysoko stojąca, narodowo zupełnie uświadomiona, w której istnieje cały szereg instytucyj ukraińskich. Nie było w niej w roku 1921 i 1931 ani jednej instytucji polskiej, bo w tym czasie oprócz kilku ludzi wyznania rzymskokatolickiego, zajętych na folwarku, ludzi innego wyznania prócz greckokatolickiego tam nie było. Cała wieś więc, przeszło 1.500 ludzi, prócz rodziny księdza Łopatyńskiego, zmarłego przed dwoma miesiącami, i jego służby w liczbie 12 osób, wszystkich zapisano wyłącznie jako Polaków. Takich wypadków na terenie powiatu tarnopolskiego, na terenie powiatów: trembowelskiego, zbaraskiego, skałackiego i innych — były tysiące. To miało też skutek praktyczny. Ustawa językowa o szkolnictwie powiada, że szkoły mniejszościowe, a więc i ukraińskie, mogą być założone tylko w tych gromadach, gdzie mieszka najmniej 25% ludności ukraińskiej. Znamy wypadki z praktyki, gdzie prawie stuprocentowa ludność greckokatolicka zapisana była jako ludność polska. Ta gromada, ta wieś szkoły ukraińskiej otrzymać nie może. Protesty żadne nie pomagają, bo władze wyższe — kuratorium i Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powołują się na fakt, że w tej gromadzie nie ma 25% ludności ukraińskiej. Więc cyfra ta, gdyby nawet była prawdziwa statystycznie, w większości jest cyfrą fikcyjną. Każdy, kto zna stosunki, panujące we wschodniej Galicji na wsi i w mniejszych miasteczkach, wie o tym dobrze,</u>
+ <u xml:id="u-70.7" who="#komentarz">(Głos: Nie ma Galicji!)</u>
+ <u xml:id="u-70.8" who="#PBaran">że prawie każdy, kto jest obrządku greckokatolickiego, używa języka ukraińskiego. W sprawie kreowania osobnego biskupstwa greckokatolickiego dla Polaków byłaby zgoda tylko wtedy, gdyby równocześnie kreowano biskupstwo rzymskokatolickie dla wyznawców rzymskokatolickiego Kościoła narodowości ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-70.9" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-70.10" who="#PBaran">Proszę Panów</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, czas upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#PBaran">W tej chwili kończę, Panie Marszałku.</u>
+ <u xml:id="u-72.1" who="#PBaran">Polska była wtedy wielką i potężną, gdy była w niej tolerancja religijna. Gdy tej tolerancji nie było, Polska chyliła się ku upadkowi. Tolerancja religijna wieku XVI stworzyła. Unię Lubelską. Nietolerancja i prześladowania religijne wieku XVII i XVIII przyczyniły się do upadku Polski.</u>
+ <u xml:id="u-72.2" who="#PBaran">Kończę tym, co powiedział członek soboru w Konstancy w roku 1414 Paweł Włodkowic, rektor akademii krakowskiej, wbrew doktrynie i praktykom średniowiecza — fides eks necessitate esse non debet — wiara nie może być z przymusu. Zasadę tę zna też i polska Konstytucja marcowa w art. Il, 113 i 115. Gdyby te postanowienia, które znajdują się w cytowanych artykułach, były rzeczywistością, gdyby tolerancja religijna faktycznie panowała, wówczas nie było by walki, jaka obecnie istnieje, byłaby możność...</u>
+ <u xml:id="u-72.3" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#Marszalek">Proszę kończyć, Panie Pośle!</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#PBaran">...wtedy byłaby możność mówienia o zbliżeniu narodu ukraińskiego z narodem polskim.</u>
+ <u xml:id="u-74.1" who="#komentarz">(Przerywania. Wrzawa.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, nie ma Pan już głosu.</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#Marszalek">Głos ma p. Łyszczak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#PLyszczak">Wysoki Sejmie! Na tle działalności Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pragnę omówić jedno z najistotniejszych zagadnień rzemiosła, którego znaczenie nareszcie doczekało się uznania. Dowodem tego są ostatnie przemówienia kierowników resortu przemysłu i oświaty. Dlatego korzystam, by poruszyć sprawę nauki rzemiosła, traktowaną nie pod kątem widzenia zakresu działania poszczególnych resortów, lecz jako całość.</u>
+ <u xml:id="u-76.1" who="#PLyszczak">Nie potrzebuję dowodzić, że najliczniejsze kadry fachowców, sumiennie przygotowanych do realnej pracy w określonych zawodach w warsztatach rzemieślniczych i fabrycznych, wywodzą się z praktycznej nauki zawodu w warsztatach rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-76.2" who="#PLyszczak">Powszechnie uznano już fakt, że najwłaściwszym miejscem nauki zawodu, najlepszą szkołą rzemiosła jest warsztat rzemieślniczy, którego dotychczas jeszcze nie zdołano niczym innym zastąpić. Na tym tle zagadnienie nauki zawodu w szkole życia, w warsztacie rzemieślniczym, współdziałającym z szkołą dokształcającą zawodową, i zagadnienie właściwej opieki nad tą najwłaściwszą formą kształcenia zawodowego dla zawodów rzemieślniczych i pokrewnych staje się zagadnieniem kapitalnym. Od jakości i ilości należycie przygotowanego narybku fachowego w dużym stopniu zależy bowiem nie tylko postęp techniczny i organizacyjny samego rzemiosła, lecz również tempo uprzemysłowienia kraju oraz potencjał obrony Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, który opiera się przecież zarówno na armii, władającej bronią, jak i na armii przygotowującej tę broń, którą przyszła wojna pochłonie w wielkich ilościach.</u>
+ <u xml:id="u-76.3" who="#PLyszczak">Przy tym chcę nadmienić, że właściwie w innych państwach ościennych rzemiosło wykwalifikowane pracuje w 75% w warsztatach wojskowych. Jesteśmy jednak świadkami, zdaniem moim, nienaturalnych warunków, jakie powstały w rzeczywistości, gdyż nauka zawodu traktowana jest jako całość i podporządkowana nie jednemu, lecz trzem resortom ministerialnym. Uczeń i naukodawca posiada u nas trzech opiekunów, z których każdy ciągnie w innym kierunku. Aczkolwiek prawo przemysłowe wyraźnie przekazuje naukę zawodu Ministerstwu Przemysłu i Handlu, jako temu resortowi, który z urzędu czuwa nad kształtowaniem się warunków ekonomicznych w naszym kraju, to jednak druga część integralna nauki zawodu — dokształcenie zawodowe podporządkowane jest innym przepisom Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Do tego dochodzi jeszcze Ministerstwo Opieki Społecznej, które również skraca naukę zawodu w zakresie naturalnych praw naukodawcy i ojca.</u>
+ <u xml:id="u-76.4" who="#PLyszczak">Ministerstwo Przemysłu i Handlu słusznie traktuje warsztat rzemieślniczy jako jedną z podstawowych komórek ustrojowych naszego życia gospodarczego i stara się w tym kierunku pomóc rzemieślnikowi w spełnieniu doniosłej roli, jaką rzemiosło w gospodarce narodowej ma do spełnienia. Ministerstwo Oświecenia Publicznego, nastawione zgodnie z najistotniejszą podstawą istnienia tego resortu na oświecenie publiczne, z natury rzeczy musi zaniedbać w pewnym stopniu stronę gospodarczą i zapatrywać się na dokształcanie zawodowe jako na pewnego rodzaju oświatę pozaszkolną. Znajduje to swój wyraz w niedostatecznym rozwoju szkół dokształcających zawodowych. Ministerstwo Opieki Społecznej dużym wysiłkiem i wielkim nakładem materialnym roztacza opiekę społeczną nad uczniem terminatorem, traktując przy tym ucznia terminatora na równi z innymi pracownikami najemnymi. Traktuje się majstra, który kształci ucznia, jako zwykłego pracodawcę, zapominając o tym, że majster naukodawca nie tylko jest pracodawcą, lecz przyjmuje na siebie dużą część obowiązków ojca i nauczyciela, który nie tylko zatrudnia ucznia terminatora, nie tylko go kształci, lecz również go wychowuje.</u>
+ <u xml:id="u-76.5" who="#PLyszczak">W tym stanie rzeczy dążenie Ministerstwa Przemysłu i Handlu do uwielokrotnienia ilości uczniów, kształcących się w warsztatach rzemieślniczych, w praktyce napotyka na trudności, znajdujące swe źródło w działalności Ministerstwa Oświecenia Publicznego i Ministerstwa Opieki Społecznej, które nie zawsze rozumieją istotne potrzeby drobnego rzemieślnika.</u>
+ <u xml:id="u-76.6" who="#PLyszczak">Wysoka Izbo! Pragnę skierować uwagę Wysokiej Izby na konieczność scentralizowania wszystkich zagadnień, związanych z nauką zawodu, w jednym resorcie i to w resorcie, który ma pod opieką życie gospodarcze jako całość integralną. Część tej całości stanowi rzemiosło, które powstaje przecież i zbudowane jest na praktycznej nauce zawodu w warsztatach rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-76.7" who="#PLyszczak">Odnoszę się z całym uznaniem do działalności Ministerstwa Oświecenia Publicznego, które nie szczędzi wysiłków, by sprostać zadaniu, jakie życie gospodarcze stawia w stosunku do szkół dokształcających zawodowych. Nie mogę jednak nie zauważyć, że w ogromie zadań, jakie tyczą się tego resortu oświaty publicznej, problem dokształcania pomimo najszczerszych chęci kierownictwa oświaty ginie wśród innych zagadnień szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-76.8" who="#PLyszczak">Z całym respektem odnoszę się również do idealizmu i dobrych, szczerych chęci organów Ministerstwa Opieki Społecznej, które jednak w swej przesadnej troskliwości o dobro ucznia terminatora, wypływającej niewątpliwie z pewnego fanatyzmu ideologicznego — kurczą rynek pracy.</u>
+ <u xml:id="u-76.9" who="#PLyszczak">W tych warunkach prosiłbym centralne władze państwowe, by usprawniły opiekę nad nauką rzemiosła w ten sposób, by powierzyły wszystkie zagadnienia, związane z nauką zawodu w warsztatach rzemieślniczych i fabrycznych i z jego integralną częścią — dokształcaniem zawodowym i douczaniem fachowców, jednemu tylko resortowi.</u>
+ <u xml:id="u-76.10" who="#PLyszczak">Reorganizacja opieki nad nauką zawodu winna iść również w kierunku zapewnienia większego wpływu samorządowi gospodarczemu rzemiosła, powołanemu konstytucyjnie do reprezentowania i opieki nad rzemiosłem. W zagadnieniach kształcenia zawodowego izby rzemieślnicze i ich związek winny mieć duży wpływ na kształtowanie się norm prawnych i warunków praktycznej nauki zawodu w warsztatach rzemieślniczych i fabrycznych, na dokształcanie i douczanie zawodowe.</u>
+ <u xml:id="u-76.11" who="#PLyszczak">Jeżeli scentralizujemy zagadnienie przygotowania fachowców w zakresie rzemiosła w jednym resorcie, to wówczas niewątpliwie rzemiosło łatwiej porozumie się w wielu kwestiach, które dziś nie są jeszcze należycie rozwiązane. Mam tu na uwadze między innymi ograniczenie wieku przy nauce zawodu. Spotykamy tu paradoksalną sytuację: z jednej strony ustawodawstwo, wywodzące się z Ministerstwa Opieki Społecznej, zabrania przyjmowania uczniów do nauki przed ukończeniem 15 roku życia, podczas gdy do nauki tego samego zawodu, lecz zorganizowanego metodą szkolną szkół zawodowych wolno przyjąć ucznia młodszego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#Marszalek">Czas upłynął, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#PLyszczak">Zaraz kończę, Panie Marszałku. Jedno jeszcze poruszę, mianowicie należało by przede wszystkim budować bursy dla rzemiosła, w tym celu, by młodzież ze sfer robotniczych i ze sfer małorolnych przyciągnąć do miast, by tam znalazła ona pomieszczenie, odpowiednią opiekę i wychowanie.</u>
+ <u xml:id="u-78.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Machalica.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#PMachalica">Wysoki Sejmie! Pragnę jeszcze — mam wrażenie, że już na koniec — zająć parę chwil Wysokiemu Sejmowi sprawą w preliminarzu budżetowym Ministerstwa Oświaty zajmującą wprawdzie mało miejsca, ale — jak odnosimy wszyscy wrażenie — ważną ogromnie dla szerokich warstw ludności wiejskiej. To jest sprawa szkolnictwa rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-80.1" who="#komentarz">(Głos: O tym była już mowa.)</u>
+ <u xml:id="u-80.2" who="#PMachalica">powiem tylko króciutko. Szkolnictwo to — jest to prawda bezsprzecznie uznana — jest pierwszorzędnej wagi dla ekonomicznego i kulturalnego podniesienia wsi polskiej. Ciała ustawodawcze już w pierwszym okresie odzyskania niepodległości uznały tę prawdę, skoro pierwszy Sejm Rzeczypospolitej kładł podwaliny pod wielki w przyszłości gmach szkolnictwa rolniczego przez ustawę z dnia 9 lipca 1920 r. Na tę to ustawy powołuje się także preliminarz budżetowy Ministerstwa Oświaty. Dlatego musimy porównać to, co postanawia ta ustawa, z tym, co się dotychczas, po 20-letnim okresie w tym kierunku zrobiło, względnie z tym, co obecnie przewiduje preliminarz budżetowy. Wiadomo, że ustawa przewiduje istnienie na każdy powiat dwóch szkół: jednej żeńskiej, jednej męskiej, czyli że w przyszłym roku licząc istniejące powiaty powinno już być blisko 500 szkół, przeznaczonych dla użytku drobnego rolnictwa. Tymczasem według preliminarza budżetowego dnia 1 maja 1938 było tych szkół niższych 139 i 26 kursów wędrownych, w roku 1938/39 — 147 i 32 kursy wędrowne, na r. 1939/40 przewiduje się 148 szkół i 34 kursy wędrowne. Oczywiście wykazem tym nie są ^o^bjęte szkoły średniego typu, których jest 18. Widzimy więc, że dalecy jesteśmy jeszcze od osiągnięcia tego, czego chciał ustawodawca w r. 1920.</u>
+ <u xml:id="u-80.3" who="#PMachalica">Jeżeli o tym mówię, to w tym celu, ażeby zapewnić Wysoki Rząd i zapewnić Pana Ministra Oświaty, że i tutaj z tej wysokiej trybuny odzywają się głosy, że musimy uzyskać większe niż dotychczas fundusze ze Skarbu Państwa na rozbudowę szkolnictwa rolniczego dla użytku wsi w myśl ustawy z r. 1920. Dotychczasowe bowiem na to świadczenia i preliminowane sumy są naprawdę zbyt małe w stosunku do rzeczywistych potrzeb, jak też i w stosunku do blisko 400 miln. budżetu Ministerstwa Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-80.4" who="#PMachalica">Oczywiście, ciężar utrzymania szkół rolniczych nie może spoczywać tylko na barkach Państwa. Musi także brać w tym udział samorząd terytorialny, samorząd rolniczy i dobrowolne organizacje rolnicze. Na tej płaszczyźnie stanęły i sfery rolnicze na ostatnich naradach Związku Izb i Organizacji Rolniczych. Jeżeli wysiłki będą tak wszechstronnie pojęte, to na pewno zrobimy w przyszłości większy krok naprzód. Budżet w pojedyńczych paragrafach nie przewiduje (już się skracam) większych pozycji w porównaniu do roku zeszłego i to uważam za pewne niedociągnięcie. Oczywiście p. Minister — wiemy o tym — czyni heroiczne wysiłki, ażeby uzyskać większe fundusze, lecz niestety, jak słyszeliśmy z ust p. sprawozdawcy, w tym roku rzecz ta się nie udała. Miejmy nadzieję, a raczej pewność, że przy poparciu Wysokiej Izby p. Ministrowi Oświaty uda się w przyszłości większe fundusze na ten cel zdobyć.</u>
+ <u xml:id="u-80.5" who="#PMachalica">Jeszcze parę słów chciałem poświęcić sprawom nauczycielstwa szkół rolniczych. Sytuacja prawno-służbowa tego nauczycielstwa jest uregulowana rozporządzeniem Rady Ministrów dn. 19 grudnia 1933 r., dzięki któremu szkoły rolnicze zostały podciągnięte pod dział — „szkoły zawodowe”. Jednakowoż interpretacja niektórych postanowień tego rozporządzenia, zwłaszcza mam na myśli § 40, mówiący o dodatkach służbowych, wychodzi w niektórych wypadkach na niekorzyść nauczycielstwa. Mam tu na myśli dodatki służbowe za czynności nauczycielstwa przy warsztatach szkolnych i w charakterze kierowników i wychowawców internatów szkolnych. Dochodzą mnie skargi ze strony nauczycielstwa, że z tego tytułu nie otrzymują dodatków służbowych. Mnie się wydaje, że skoro szkoły rolnicze posiadają gospodarstwa szkolne, które mają różne działy, to te właśnie działy są warsztatami tych szkół rolniczych, gdzie nauczycielstwo jest zajęte dużo poza nauką lekcyjną, a przy tym każda szkoła ma internat szkolny. Uważeni, że jednak te dodatki służbowe nauczycielstwu się należą, zwracam się więc z gorącym apelem do Pana Ministra, ażeby zechciał łaskawie te postulaty nauczycielstwa, od szeregu lat wysuwane, w miarę możności uwzględnić.</u>
+ <u xml:id="u-80.6" who="#PMachalica">Dalej jeszcze chciałem poruszyć jedną ważną sprawę, mianowicie kwestię zaliczenia łat służby w prywatnych szkołach rolniczych polskich w czasach zaborczych. I tutaj również martwy paragraf nie pozwala nieraz na uwzględnienie tej służby w polskich szkołach rolniczych w czasach zaborów. Mam wrażenie, że właśnie tą służba zasługuje na wyróżnienie i na odznaczenie, tym bardziej więc na zaliczenie jej do lat służby i emerytury.</u>
+ <u xml:id="u-80.7" who="#PMachalica">Oczywiście, szkoły rolnicze, choćby nawet ich było 500, nie spełnią jeszcze swojego zadania przeszkolenia całej młodzieży wiejskiej, której corocznie około 200.000 dorasta; mam wrażenie, że choćby wszystko było wykonane tak, jak to ustawa z r. 1920 przewiduje, moglibyśmy przeszkolić może zaledwie jakieś 10% tej młodzieży. Wynika więc z tego konieczność przeprowadzenia masowego kształcenia młodzieży wiejskiej przez oświatę pozaszkolną. Jako formę najwłaściwszą masowego kształcenia młodzieży wiejskiej na odcinku rolniczym uznaliśmy i Uznajemy przede wszystkim przysposobienie rolnicze, które jednakowoż musi pracować ściśle ze szkolnictwem rolniczym tak przez grono nauczycielskie, jak też i przez wymianę wzajemną młodzieży z przysposobienia rolniczego do szkół rolniczych i ze szkół rolniczych do przysposobienia rolniczego na przodowników zespołów.</u>
+ <u xml:id="u-80.8" who="#PMachalica">Dalej krystalizuje się obecnie i dojrzewa sprawa dokształcania młodzieży wsi w powszechnych szkołach rolniczych. Jest to bardzo ciekawy problem, który w innych krajach, wiem o tym, np. w Czechosłowacji był wykonany z dobrym rezultatem. Przekonałem się o tym na Zaolziu, gdzie mogłem przyjrzyć się tym sprawom. Mogę tylko wyrazić największą radość, że p. Minister był łaskaw zainteresować się tą sprawą i pomyśleć o sposobach przeprowadzenia jej w przyszłości. Dalej jeszcze jedna rzecz: mianowicie kwestia opieki nad starszą młodzieżą rolniczą, to znaczy taką, która skończyła przysposobienie rolnicze czy szkołę rolniczą. Młodzież ta nie chce być pozbawiona dalszej opieki, gdy wchodzi w życie, gdy zaczyna gospodarować na warsztatach ojcowskich.</u>
+ <u xml:id="u-80.9" who="#PMachalica">Widzimy więc, że jest tu cały łańcuch, którego ogniwami są: przysposobienie rolnicze, opieka nad młodzieżą starszą, dokształcanie w szkołach powszechnych rolniczych, sprawa kultury wsi i szkoły rolnicze. Wszystkie te rzeczy muszą być wykonywane w pewnej koordynacji, według pewnego wielkiego, jednolitego planu na przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-80.10" who="#PMachalica">Ten stan, jaki jest dziś, że sprawy te są prowadzone przez dwa Ministerstwa, nie wydaje mi się doskonały, dlatego logicznie nasuwa się wniosek, czy nie należało by pomyśleć, ażeby wszystkie sprawy oświaty i kultury wsi były zespolone w jednym Ministerstwie jako osobny departament.</u>
+ <u xml:id="u-80.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wysoki Sejmie! Dyskusja przeprowadzona w obu komisjach Izb ustawodawczych, jako też w przemówieniach na dzisiejszym posiedzeniu świadczy, jak żywo interesują Panów sprawy oświatowe. Dziękuję Panom za nią najserdeczniej. Przestudiujemy całość i będziemy usiłowali postulaty Panów w miarę możności uwzględnić. Bolą Panów braki budżetowe resortu oświaty, niepokoi niskie uposażenie personelu nauczycielskiego, a stąd płynie również obawa, że w czasie najbliższym może zabraknąć kandydatów do stanu nauczycielskiego. Poruszali Panowie również sprawę niedostatecznego rozwoju nauki, sztuki i literatury. Przede wszystkim jednak w przemówieniach Panów górowała troska o należyte wychowanie młodzieży i niepokoiły niejednego niedociągnięcia w szkolnictwie. Wspominali Panowie o niedostatecznym przygotowaniu młodzieży w szkołach średnich do studiów wyższych. Oczywiście, niedomagania te wykryć łatwo, zwłaszcza gdy się weźmie pod uwagę, że corocznie kończy szkołę kilkanaście tysięcy młodzieży, można więc łatwo stwierdzić u tego lub innego absolwenta braki w jego wykształceniu ogólnym. Jednakże tam, gdzie w grę wchodzą wielkie liczby, przy ocenie należy brać pod uwagę osiągnięcia średnie, a zwłaszcza wyniki ostateczne pracy resortu.</u>
+ <u xml:id="u-82.1" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Śmiem twierdzić, że wyniki te nie są złe. Świadczą o tym postępy, obserwowane na wszystkich odcinkach rozwoju duchowego i materialnego Polski. Mógłbym przytoczyć cały szereg osiągnięć i to w dziedzinach bardzo różnorodnych, w których Polska zdołała zająć jedno z przodujących miejsc.</u>
+ <u xml:id="u-82.2" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Istotnie w czasie rekordowo krótkim, bo obejmującym zaledwie lat 20 naszego niepodległego bytu, mimo bardzo nikłe środki finansowe, osiągnęliśmy wspaniałe wyniki na wielu polach rozwoju nauki, literatury, sztuki i techniki. Posuwamy się naprzód krokami znacznie prędszymi, niż się to niejednemu wydaje.</u>
+ <u xml:id="u-82.3" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Kilka przykładów wystarczy, aby to zobrazować. W ciągu lat kilkunastu rozwinęliśmy i postawiliśmy na wysokim poziomie techniki współczesnej szereg gałęzi przemysłu, jak: metalurgię, obróbkę metali, konstrukcję maszyn, radiofonię, różne dziedziny przemysłu chemicznego, elektrotechnikę. Rozwinęliśmy niemal od podstaw przemysł kauczukowy i fabrykację płatowców. W obu dziedzinach osiągnęliśmy wyniki, przewyższające zdobycze innych państw. Dość przyjrzeć się dorobkowi osiągniętemu w dziedzinie rozwoju naszych miast, a zwłaszcza stolicy, aby się przekonać o postępie, który został dokonany rękami polskiego robotnika dzięki twórczości architektów i inżynierów polskich. Mogłem stwierdzić osobiście, że jeżeli chodzi o młodych uczonych, kandydatów do stanu profesorskiego, wyjeżdżających do pracowni zagranicznych, to pracownicy ci są tam cenieni niezmiernie wysoko. Niejednokrotnie biją tam rekordy efektów, uzyskanych w prowadzonych badaniach naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-82.4" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Życie intelektualne, literatura, sztuki plastyczne, kompozytorstwo muzyczne rozwija się stale, mimo że każdy, pracujący w tej dziedzinie, w walce z niedostatkiem i brakiem pomocy materialnej ma do pokonania wielokrotnie większe trudności, aniżeli przeciętny adept nauki, sztuki i literatury w dowolnym kraju europejskim, bogatszym od naszego.</u>
+ <u xml:id="u-82.5" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Cały ten rozwój nie byłby możliwy, gdyby szkoła nasza dawała złe przygotowanie, a młodzież nasza nie odznaczała się zaletami wyjątkowej wytrwałości, hartu i zdolności.</u>
+ <u xml:id="u-82.6" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Nie jestem wcale optymistą, ale oceniam trzeźwo rzeczywisty nieustanny postęp naszej nauki oraz kultury duchowej i materialnej narodu.</u>
+ <u xml:id="u-82.7" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Spójrzmy głębiej w nasze życie i zaprzestańmy uogólniań i utyskiwań na zauważone braki lub niedociągnięcia.</u>
+ <u xml:id="u-82.8" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Jestem przekonany, że Wysoka Izba tego pesymizmu nie podziela.</u>
+ <u xml:id="u-82.9" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Walczmy z usterkami, usuwajmy dostrzeżone braki, ale patrzmy z pogodą w naszą przyszłość i miejmy ufność, że praca stutysięcznej armii naszych nauczycieli, wychowawców, uczonych i artystów, współpracując z całym narodem, stwarza rzetelne podstawy do dalszego, wielkiego rozwoju Polski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#Marszalek">Dyskusja jest wyczerpana. Głos ma p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#P">Stahl: Godzę się zupełnie z p. Ministrem, że w patrzeniu na naszą rzeczywistość i w patrzeniu na wszystkie najtrudniejsze problemy oświatowe nie należy być pesymistą. Przeciwnie: należy patrzeć z wiarą w przyszłość, nawet jeśli wiara — że postulaty słuszne i idee słuszne zostaną zrealizowane — połączona jest zarazem z przeświadczeniem, że realizacja ta będzie wymagała trudnej, ciężkiej walki pokonywania bardzo ciężkich oporów.</u>
+ <u xml:id="u-84.1" who="#P">Jeśli chodzi o moją rolę jako sprawozdawcy, to odnośnie do całej dyskusji mam mało tematu do polemiki, niewiele do wyjaśnienia i wskutek tego przemówienie moje będzie krótkie. Na ogół dyskusja rozwijała zasadnicze linie tego stanowiska, które zajęła komisja i które miałem zaszczyt referować w moim sprawozdaniu. Niewiele było punktów, z którymi będę zmuszony polemizować, niewiele kwestii, które będę wyjaśniał. Będę mówił w możliwie zwięzłym stylu.</u>
+ <u xml:id="u-84.2" who="#P">Zwrócono uwagę na bardzo ważną sprawę kształcenia przedpoborowych. Istotnie sprawie tej należy się szczególna uwaga. Akcja jest prowadzona od lat kilku, od r. 1933, władze wojskowe zwracają na nią szczególną uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-84.3" who="#P">Praca ta dała już duże rezultaty, nadzwyczajnie się rozwinęła. W tym roku działa około 12.000 kursów, około 200.000 młodzieży przedpoborowej podlega pracom dokształcającym. Dzieje się to według zasady i hasła rzuconego przez p. Premiera: — „Nie ma analfabetów w wojsku”. Sprawa ta jest niezmiernie doniosła. Trzeba stwierdzić, że, niestety, kredyty w wysokości 300.000 zł, które przewiduje w tym roku preliminarz budżetowy, są zbyt małe, tym bardziej że, jak wiadomo, praca ta jest w dużym stopniu prowadzona zupełnie bezpłatnie i ofiarnie. Nie chodzi już tylko o podwyższenie kredytów w tym celu, ażeby ta praca choć częściowo i minimalnie mogła być honorowana, ale dlatego przede wszystkim, że zachodzi konieczność dostarczenia pewnych pomocniczych materiałów, zwłaszcza tam, gdzie ludność jest bardzo biedna, a kredyty, którymi Rząd na ten cel dysponuje, są zbyt szczupłe. Na przyszłość należy więc niewątpliwie podkreślić postulat, ażeby kredyty te mogły ulec zwiększeniu, a cała praca mogła toczyć się dalej w szybszym tempie.</u>
+ <u xml:id="u-84.4" who="#P">P. poseł Budzanowski był łaskaw tutaj wyrazić nieuzasadniony, według mojego zdania, żal, jakoby komisja w sposób jakiś nieformalny czy też lekceważący potraktowała jego postulat podwyższenia kredytów na Polską Akademię Literatury. P. Budzanowski postawił wniosek o podwyższenie kredytów. Wniosek ten zgodnie z postanowieniami naszej Konstytucji musi uzyskać aprobatę Rządu. Otóż wniosek ten aprobaty nie uzyskał, wskutek tego stał się nieaktualny.</u>
+ <u xml:id="u-84.5" who="#P">P. poseł Milewski wspomniał o postulacie sięgnięcia, jeżeli chodzi o potrzeby szkolnictwa, do budżetu inwestycyjnego. Pan Poseł, zdaje się, nie zwrócił uwagi na to, o czym informowałem Wysoką Izbę, że Komisja Inwestycyjna wzięła pod uwagę ten postulat i faworyzując szczególnie właśnie resort oświaty, wydzieliła na cele budownictwa szkolnego z ogólnej globalnej sumy 50 milionów zł sumę 24 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-84.6" who="#P">Od tych problemów budżetowych przejdę jeszcze do kilku problemów ogólnych, natury raczej polemicznej.</u>
+ <u xml:id="u-84.7" who="#P">Ks. poseł Lubelski był łaskaw poświęcić dość dużo uwagi sprawom młodzieży. Niezupełnie godzę się z jego uwagami — zwłaszcza jedna uwaga uderzyła mnie jako niesprawiedliwa. Poseł ks. Lubelski przeprowadził porównanie pomiędzy stanowiskiem, pomiędzy rolą młodzieży przedwojennej i obecnej, przeciwstawiał niezmiernie dodatnią rolę młodzieży obecnej temu, co robiła młodzież w okresie przedwojennym. Ujemnie się wyrażał o ideologii, ujemnie się wyrażał o tych zamieszkach, zaburzeniach i demonstracjach, które przez młodzież tę w czasach przedwojennych były urządzane. Jestem o tyle tutaj bezstronny, bo nie zaliczam się ani do młodźieży obecnej, ani też nie pamiętam dobrze czasów uniwersyteckich przedwojennych, bo wtedy jeszcze było mi dość daleko, bardzo daleko do uniwersytetu.</u>
+ <u xml:id="u-84.8" who="#P">Ale jedno wiem, że młodzież przedwojenna, jakiekolwiek wyznawała idee, to przecież kiedy przyszła wielka wojna i kiedy stało się realne hasło walki o niepodległość, młodzież akademicka przedwojenna spełniła chyba doskonale swe zadanie i bez względu na rozmaite idee, którym służyła, poszła walczyć o Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-84.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-84.10" who="#P">W ten sposób ważniejszy niż słowami — bo ważniejsze jest świadczyć czynem, niż głosić największe i najwspanialsze słowa — dała dowód, że idea walki czynnej, idea walki w imię ideałów ojczystych była jej drogą i była jej własnością.</u>
+ <u xml:id="u-84.11" who="#P">Jeszcze jedna rzecz, jeśli chodzi o te zaburzenia. Ks. Poseł wymienił tu jakąś demonstrację przeciwko ks. Zimmermanowi. Być może, że była demonstracja, ale my wiemy przede wszystkim, że młodzież przedwojenna demonstrowała przeciw państwom zaborczym. Jeśli mamy tu porównanie: z jednej strony demonstracje młodzieży dzisiejszej przeciwko Państwu własnemu i z drugiej strony demonstracje młodzieży przedwojennej przeciwko państwom zaborczym, no to chyba wolimy te demonstracje młodzieży przedwojennej.</u>
+ <u xml:id="u-84.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-84.13" who="#P">Kiedy p. Starzewski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, wypowiadał swoje poglądy na zagadnienie młodzieży uniwersyteckiej i kiedy stawał tutaj jako szermierz idei liberalnych, nie mogłem się powstrzymać od przerwania w pewnym momencie i powiedziałem mu: — „Panie Pośle, to rzeczywistość urojona, o której Pan mówi”. Nie ma tutaj, zdaje mi się, p. posła Starzewskiego, ale niemniej odpowiem mu. Odpowiem mu dlatego, że ja zanim zdecydowałem się na to, ażeby mu powiedzieć o tej rzeczywistości urojonej, bardzo długo myślałem i słuchałem jego przemówienia, a ponieważ po każdym niemal jego zdaniu ta myśl o „rzeczywistości urojonej” powracała do mnie, więc w końcu, nie mogłem się powstrzymać i przerwałem mu.</u>
+ <u xml:id="u-84.14" who="#P">Otóż na czym polega ta rzeczywistość urojona? Przede wszystkim p. Starzewski mówił z wielkim entuzjazmem o klimacie swobody, koniecznym dla życia uniwersyteckiego, jakby się domagał, ażeby ten klimat swobody dzisiaj panujący na uniwersytetach był utrzymany jako jakieś — „sacro sanctum”, bardzo cenne i nienaruszalne. Otóż, pomijając już to, że trzeba być jakimś specjalnym smakoszem swobody dla swobody, ażeby się entuzjazmować tego rodzaju używaniem swobód, to uważam przede wszystkim twierdzenie, jakoby w obecnych, dzisiejszych stosunkach panował na uniwersytetach klimat swobody, za rzeczywistość urojoną. Czy to jest klimat swobody? Czy terror stosowany przez poszczególne grupy, terror partyjno-polityczny na uniwersytecie, czy akty gwałtu, czy najrozmaitsze te fakty, które oceniamy jako ujemne zjawisko i złą atmosferę dla studiów akademickich, czy to mamy nazwać klimatem swobody, którego należało by bronić? To jest rzeczywistość urojona — pierwsza.</u>
+ <u xml:id="u-84.15" who="#P">Druga — p. prof. Starzewski mówił, że młodzież to jest przecież żywioł, to jest żywioł, na który nie można oddziaływać, któremu trzeba się przypatrywać i obserwować, jak ten żywioł działa. Nie zgadzam się z tym. To nieprawda! Przede wszystkim wiemy to doskonale, że spontaniczność tych wszystkich zjawisk w życiu uniwersyteckim, o którym mówimy, że ta cała spontaniczność jest fikcją. To jest dzieło pewnej systematycznie zorganizowanej akcji, to dzieło czyjegoś wychowania. Ktoś — i to bynajmniej nie młody, tylko ludzie starsi wpoili to młodzieży, zorganizowali, kierują tym, jak swoim instrumentem dla swoich celów. To nie jest akcja spontaniczna młodzieży. Bardzo często spotykam się ze zdaniem, że ja w tym, co mówię o sprawach młodzieży, atakuję młodzież. Broń Boże! Ja tylko twierdzę, że młodzież jest przedmiotem wychowania partyjnego. Ja bronię, ja chcę właśnie obronić młodzież przed złymi wpływami, przed złym wychowaniem. To druga rzeczywistość urojona — jakoby to były zjawiska spontaniczne. To nie są zjawiska spontaniczne, to są zjawiska zorganizowane, i ten, kto je organizuje, nie uważa młodzieży za jakiś żywioł, za jakieś tabu, którego nie można dotykać, tylko wie o co mu chodzi i umie to zorganizować. Pogląd ten wynika z mojej zasadniczej tezy o istocie wychowania.</u>
+ <u xml:id="u-84.16" who="#P">Jeszcze jedna rzeczywistość urojona — trzecia już — p. prof. Starzewskiego. Powiedział on w ten sposób, przestrzegając przed jakimiś, zresztą przez nikogo nie sprecyzowanymi ani zapowiedzianymi aktami, w tym czy innym kierunku mającymi nastąpić, czy przed jakąś polityką, a broniąc się przed zasadą postawy czynnej Państwa wobec zjawisk wychowawczych — powiedział: Panowie, jeśli wkroczycie na tę drogę, to może nas spotkać nieszczęście, możemy dojść do tego, że rozwiną się w życiu naszej młodzieży konspiracje. Panie Pośle Starzewski nieobecny tutaj, to już po raz trzeci rzeczywistość urojona: one nie potrzebują się rozwijać, one już istnieją. Stoi to w związku z pewnymi poglądami dość rozpowszechnionymi, jeśli chodzi o ludzi wyznających idee liberalne, a najzupełniej błędnymi, jakoby w ustroju liberalnym nie kwitły konspiracje, a w ustrojach hierarchicznie zorganizowanych, w ustrojach, w których autorytet władzy jest szanowany, jakoby w tych ustrojach konspiracje się rozwijały. Nieprawda! Nieprawda! Właśnie wręcz przeciwnie. Jeśli Weźmiemy życie Polski, to na tym odcinku, gdzie mamy w stosunku do hierarchicznie, autorytatywnie jednak zorganizowanego państwa oazę wolności i liberalizmu, tam właśnie najsilniej doszły do głosu konspiracje. Mówię o szkołach akademickich i o tej oazie wolności, którą daje autonomia w uniwersytetach.</u>
+ <u xml:id="u-84.17" who="#P">Zresztą czy to jest zjawisko tylko nasze i dzisiejsze? Gdybyśmy wzięli historycznie, to bodajże właśnie epoka liberalizmu — to epoka rozkwitu rozmaitych mafij. Jeśli Weźmiemy dzisiejsze państwa — nie chcę obrażać żadnego z mocarstw zaprzyjaźnionych — ale bodajże właśnie tam, gdzie mamy ustrój liberalizmu parlamentarnego, tam jest najwięcej mafij i tam mafie mają najwięcej do powiedzenia. Mnie się wydaje, że hierarchiczny ustrój, ustrój, w którym jest szanowany autorytet, w którym jest zasada odpowiedzialności osobistej i poszanowania prawa, ten ustrój najmniej sprzyja rozwojowi wszelkich tajnych organizacyj. Tak więc wygląda ta rzeczywistość urojona po raz pierwszy, drugi i trzeci p. prof. dra Starzewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-84.18" who="#P">Jeszcze chciałbym kilka zupełnie krótkich słów powiedzieć w związku z tym, co już mówiłem poprzednio. Często powiada się, że moje stanowisko jest atakiem na młodzież. Ja, broń Boże, nie chcę się bronić przed tym, że w ogóle kogoś atakuję. Wydaje mi się, że w życiu politycznym trzeba atakować i ja atakuję często i na wiele bardzo stron, i nie dlatego mówię to, ażeby się bronić. Chodzi o to, kogo atakuję. W sprawach młodzieży ja atakuję wychowanie partyjne, ja atakuję wpływy na młodzież. Nie atakuję samej młodzieży, co wynika z mojego zasadniczego poglądu, że młodzież jest nieodpowiedzialnym czynnikiem, niesamodzielnym czynnikiem. I dlatego sama zasada mojego poglądu już wyklucza atak na młodzież. Ja atakuję tych, którzy źle wychowują młodzież. Niektórzy Panowie mówią o mnie tak, jakbym ja nawoływał do represji. Bynajmniej, ja uważam, że polityka liberalizmu, która pozwala na rozkrzewianie się przyczyn, która pozwala na genezę zjawisk, ona właśnie zmusza później do represji i dlatego właśnie prof. Starzewski musiał równocześnie w swoim przemówieniu z wielkim szacunkiem wypowiadać się o koniecznych represjach. Moja zasada jest inna, ja uważam, że trzeba sięgnąć do przyczyn, że trzeba zamiast złego wychowania młodzieży dać dobre wychowanie i wtedy nie będzie trzeba uciekać się do represji.</u>
+ <u xml:id="u-84.19" who="#P">Na zakończenie jeszcze jedna sprawa: przesadza się w podkreślaniu autonomiczności zjawisk życia młodzieży. Młodzież jest częścią narodu, i to częścią ani nie najbardziej samodzielną, ani nie jakąś autonomiczną. Popatrzmy na życie każdej rodziny, popatrzmy na stosunek każdego z nas do młodzieży, popatrzmy na nasze życie w młodości. Czy człowiek do dwudziestego któregoś roku życia stanowi jakąś wyspę wyodrębnioną? Nie, jest obiektem w dużo wyższym stopniu niż człowiek dojrzały. Nie ma zjawiska autonomiczności młodzieży, nie ma jakiegoś rezerwatu młodzieży, jest rezerwat autonomii akademickiej, która tworzy pewną oazę i wyspę w konsekwentnym ustroju naszego Państwa. A skoro młodzież jest integralną częścią narodu, dlaczegóż mamy sobie powiadać w ten sposób, kiedy posiadamy jakąś ideę, którą uważamy za słuszną, którą głosimy w społeczeństwie — z młodzieżą jest inaczej, do niej z tą ideą iść nie możemy, bo tu się zaczyna jakiś żywioł, do którego nie ma dostępu. To jest fikcja, to jest nieprawda. W wyższym stopniu niż do człowieka dojrzałego można i trzeba iść do młodzieży ze swoją ideą.</u>
+ <u xml:id="u-84.20" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie. Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#Marszalek">Zakończyliśmy dyskusję nad częścią 13 preliminarza budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw: a) o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (druk nr 87), b) o wycofaniu urzędów, ludności i mienia z zagrożonych obszarów Państwa (druk nr 88), c) o komunikacjach w służbie obrony Państwa (druk nr 89) — propanuję projekty te odesłać do Komisji Wojskowej. Dalej d) o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry (druk nr 93) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Skarbowej. Jeżeli nie usłyszę innych propozycyj, będę uważał, że propozycje te zostały przyjęte. Innych propozycyj nie ma, zatem projekty te będą odesłane do wymienionych wyżej komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-85.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów. Zanim przystąpimy do tego punktu porządku dziennego, muszę zakomunikować, że w projektach ustaw, zgłoszonych przez pp. posłów Jóźwiaka i Władysława Konecznego pod literą a i b punktu 3 dzisiejszego porządku dziennego, umieszczono omyłkowo w drukach nr 94, 95 i 96 podpis p. posła Hilarego Tarnawskiego zamiast podpisu p. posła Mieczysława Malinowskiego. W związku z tym, proszę Panów Posłów, celem uniknięcia na przyszłość ewentualnych pomyłek, by przy składaniu wniosków dołączano wykaz nazwisk posłów popierających wniosek, sporządzony pismem maszynowym, oraz by podpisy były możliwie czytelne.</u>
+ <u xml:id="u-85.3" who="#Marszalek">Zgłoszone projekty, mianowicie projekt p. Stanisława Jóźwiaka w sprawie zmiany niektórych postanowień ustawy z dn. 24 października 1919 r. w przedmiocie zmiany nazwisk, dalej wniosek p. Stanisława Jóźwiaka o rekwizycji lokali na cele handlowe i przemysłowe dla ludności polskiej, następnie projekt p. inż. Stanisława Chmielińskiego o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarach sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie — proponuję odesłać do Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-85.4" who="#Marszalek">Wniosek p. Władysława Konecznego o uprawnieniach osób, ubezpieczonych na zasadzie IV księgi ordynacji ubezpieczeniowej, utraconych przed wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym — proponuję odesłać do Komisji Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-85.5" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwów, przekazuję te projekty przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-85.6" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie. Do osobistych sprostowań zgłosili się pp. Chmieliński i Krzysztoń.</u>
+ <u xml:id="u-85.7" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. Chmielińskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#PChmielinski">P. poseł Skrypnyk prawdopodobnie zapomniał o tym, że i ja mogę być w posiadaniu stenogramu własnego przemówienia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, to nie jest sprostowanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#PChmielinski">P. Skrypnyk urwał zdanie, opuścił jedno słowo, przez co przeinaczył myśl moją. Zdanie to brzmi: Ludność sama prosi o jednolitą szkołę państwową na Wołyniu, by dzieci, które z domu i szkoły — to właśnie słowo zostało opuszczone — dostateczną znajomość języka rodzimego wynoszą, mogły się uczyć przede wszystkim języka polskiego i tego języka pragną.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#Marszalek">P. poseł Krzysztoń ma głos do sprostowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#PKrzyszton">Wysoka Izbo! Wobec twierdzenia p. posła Barana, jakobym w mym przemówieniu odnośnie Polaków greckokatolickiego wyznania żądał utworzenia nowego biskupstwa greckokatolickiego dla Polaków tegoż obrządku, oświadczam, że żądania takiego nie postawiłem, natomiast twierdziłem, iż Polacy greckokatolickiego wyznania zwrócili się z apelem do swych ordynariuszy, z prośbą o takie respektowanie języka polskiego w cerkwi i szkole, jakie istniało za czasów zaboru austriackiego, co stwierdza zresztą list pasterski Metropolity Szeptyckiego do Polaków obrządku greckokatolickiego z 1904 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Sejmu odbędzie się jutro, to jest we wtorek 21 lutego, o godz. 9 z następującym porządkiem dziennym: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej na rok 1939/40 — rozprawa szczegółowa nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-91.1" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-91.2" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-91.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22 min. 50.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00014-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00014-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..944d043
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00014-01/header.xml
@@ -0,0 +1,184 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00014-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>14 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>14 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">14</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-21</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski" role="speaker">
+ <persName>Minister Rolnictwa i Reform Rolnych p. Poniatowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaranski" role="speaker">
+ <persName>P. Barański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBardzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Bardziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBartsch" role="speaker">
+ <persName>P. Bartsch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBoluch" role="speaker">
+ <persName>P. Boluch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBura" role="speaker">
+ <persName>P. Bura</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PChmielinski" role="speaker">
+ <persName>P. Chmieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PChrzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Chrzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Dudziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJozwiak" role="speaker">
+ <persName>P. Jóźwiak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKarsnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Karśnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKienc" role="speaker">
+ <persName>P. Kieńć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKlimczuk" role="speaker">
+ <persName>P. Klimczuk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKlimek" role="speaker">
+ <persName>P. Klimek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKonieczny" role="speaker">
+ <persName>P. Konieczny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrengelewski" role="speaker">
+ <persName>P. Krengelewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKrupski" role="speaker">
+ <persName>P. Krupski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksSandecki" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Sandecki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKwapisiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Kwapisiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLechnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Lechnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMachalica" role="speaker">
+ <persName>P. Machalica</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMachlejd" role="speaker">
+ <persName>P. Machlejd</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMalinowski" role="speaker">
+ <persName>P. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMarcinkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Marcinkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMystkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Mystkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstafin" role="speaker">
+ <persName>P. Ostafin</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPikusa" role="speaker">
+ <persName>P. Pikusa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPiotrowski" role="speaker">
+ <persName>P. Piotrowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPotaczek" role="speaker">
+ <persName>P. Potaczek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSanojca" role="speaker">
+ <persName>P. Sanojca</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzczyttNiemirowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Szczytt Niemirowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzumowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szumowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzwed" role="speaker">
+ <persName>P. Szwed</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSwiecicki" role="speaker">
+ <persName>P. Święcicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTarnawski" role="speaker">
+ <persName>P. Tarnawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrebicki" role="speaker">
+ <persName>P. Trębicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWieczorkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Wieczorkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWrobel" role="speaker">
+ <persName>P. Wróbel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWroblewski" role="speaker">
+ <persName>P. Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZarzycki" role="speaker">
+ <persName>P. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZieleskiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Zieleśkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZeligowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żeligowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZukiel" role="speaker">
+ <persName>P. Żukiel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZyborski" role="speaker">
+ <persName>P. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpWadowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Wadowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekJedynak" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Jedynak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekMudryj" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Mudryj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00014-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..95a84af
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,1020 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 14 posiedzenia w dniu 21 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Minister Rolnictwa i Reform Rolnych</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Juliusz Poniatowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krz</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">emieński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski i Michał Wierusz Kowalski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokół</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">u listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 14.)</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Sosiński i Wadowski, Protokół i listę mówców prowadzi p. Sosiński, Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Protokół 13 posiedzenia uważam za przyjęty, ponieważ nie zgłoszono przeciw niemu sprzeciwów.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej — rozprawa szczegółowa nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych, Sprawozdawca p. Ostafin ma głos,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#POstafin">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa, rozpatrując budżet Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, zajęła się zagadnieniami, które w dzisiejszej dobie ciężkiego położenia wsi są najwięcej aktualne. Na czoło spraw wysunęła się kwestia przeludnienia wsi i jej niski poziom oświaty ogólnej i zawodowej i ściśle z tym związany szereg braków w zakresie organizacji produkcji i zbytu, następnie zróżnicowana i wymagająca dalszego uporządkowania struktura agrarna, wreszcie potrzeba stworzenia opłacalności rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#POstafin">Wśród elementów, decydujących o opłacalności produkcji i osiągnięciu na tej drodze pewnych sukcesów w kierunku polepszenia obecnej sytuacji wsi, na pierwszy plan wybija się zagadnienie kosztów produkcji, a następnie kwestia cen artykułów rolniczych. Na koszta produkcji ma pewien wpływ sam rolnik, czy to indywidualnie jako kierownik warsztatu, czy też przez dobrowolne zrzeszenia rolnicze, lub przez samorządy. Ponadto wiele może na nie oddziaływać sam Rząd, czy to przez popieranie produkcji za pośrednictwem organizacji rolniczych i samorządu, czy też bezpośrednio poprzez oświatę, kredyty, politykę oddłużeniową, politykę potanienia artykułów nabywanych przez rolnika i przede wszystkim przez wszelkiego typu zabiegi agrarne.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#POstafin">Potrzeby dodatkowego zarobkowania na wsi poruszył w dyskusji p. Żyborski, wysuwając sprawę chałupnictwa jako specjalny problem, który winien być jak najrychlej rozpatrzony i uporządkowany, zwłaszcza na terenach o silnym rozdrobnieniu gospodarstw i przy wielkim zagęszczeniu ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#POstafin">Bardzo wiele miejsca poświęcono oddłużeniu rolnictwa i potrzebie odbudowy kredytu rolniczego, przy czym zgłoszono szereg tez, opracowanych przez Obóz Zjednoczenia Narodowego, Kredyty rolnicze są w wielu gospodarstwach narzędziem intensyfikacji. Bez kredytu nie można nieraz gospodarstwa rozwinąć. Drobny rolnik, który jest równocześnie przedsiębiorcą, kapitalistą i robotnikiem, zaciera przez to granice między znaczeniem kapitału a znaczeniem pracy, niemniej jednak tego kapitału w formie kredytu bardzo często potrzebuje i to na najrozmaitsze cele z jego gospodarowaniem związane.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#POstafin">Badania Instytutu Puławskiego, przeprowadzone w 900 gospodarstwach włościańskich, wykazują, że wieś potrzebuje najwięcej kredytu na nasiona i pasze, dalej na cele prywatne, potem na budynki, na spożycie i nawozy sztuczne, wreszcie na spłatę uciążliwych długów. Na cele prywatne i na spożycie najwięcej biorą pożyczek gospodarstwa drobne, do 5 ha wynoszące, widać więc, że te gospodarstwa muszą ubocznie zarabiać, a nadto jeszcze ciężko przechodzą przednówek.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#POstafin">Kredyty budowlane są na wsi bardzo małe. Budownictwo wiejskie, o którym mówił p. Szwed, jest w stanie opłakanym. Kredyty budowlane uruchomiono dla rolnictwa dopiero od r. 1936 i wynoszą one zaledwie do 600 zł na gospodarstwo, wykazując już w swym założeniu, że są przeznaczone na dobudowę i naprawę starych budynków. Inaczej natomiast wygląda kredyt budowlany dla miast. Za lata 1924—1938 udzielono kredytów na budynki miejskie na sumę 770 miln. zł, z czego ¾ poszło na 3- i więcej pokojowe mieszkania. Popieranie budownictwa miejskiego uwzględniało tylko potrzeby mieszkaniowe i zużycie materiałów przemysłowych, było więc wyraźnie nastawione na popieranie przemysłu. Małych mieszkań w miastach z tych kredytów nie budowano. O ile w mieście kredyty budowlane stanowią najlepszą podstawę do kapitalizacji oszczędnościowej, to na wsi, w gospodarstwie rolnym budynki są ściśle związane z produkcją i warunkują jej rozwój i siłę potencjalną. Na wsi tym samym kredyty budowlane służą do podniesienia dochodu społecznego najbiedniejszej i najbardziej gospodarczo bitej warstwy obywateli Państwa. Wieś, która ma większość 1-izbowych mieszkań, bo aż 51,4% wobec 36,5% w miastach, uzyskała, licząc dopiero od r. 1936, zaledwie 13.300.000 zł kredytu budowlanego, nie licząc pomocy z Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#POstafin">Kredyty na spłaty rodzinne mają również bardzo wielkie znaczenie. W wielu wypadkach mogą one powstrzymywać podział gospodarstw i przeciwdziałać dalszemu ich rozdrabnianiu.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#POstafin">Kredyty dla rolnictwa winny być niskoprocentowe i średnio względnie długoterminowo. Rolnictwo nie łatwo znosi kredyt krótkoterminowy. Mieliśmy na to dowody, kiedy kredyty krótkoterminowe i wysokoprocentowe, stosowane na cele budowlane w okresie wysokiej koniunktury rolniczej, pogłębiły w dobie kryzysu załamanie się rolnictwa i pociągnęły za sobą potrzebę oddłużenia, które do tej pory jest jeszcze sprawą otwartą.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#POstafin">Innego typu są kredyty na inwestycje dla usprawnienia obrotu rolniczego. Kredyty te w warunkach polskich, przy słabych zdolnościach kapitałowych rolnictwa, muszą mieć na razie charakter dotacyj z funduszów publicznych. Inwestycje te, których potrzebę i znaczenie uzasadniałem w referacie i o których wspominało wielu mówców, potraktowane są po macoszemu. Nie można rozwinąć eksportu, nie można należycie zaopatrzyć rynku wewnętrznego, nie mówiąc o obronnym znaczeniu tych inwestycyj, na co nacisk położył p. Browiński, jeżeli się nie stworzy dostatecznej sieci tych wszystkich instytucyj, które do przechowania czy uszlachetnienia produkcji zmierzają. Instytucje te są najwięcej rentowne, podnoszą niebywale dochód społeczny rolnictwa. Dzięki nim można usuwać z rynku wewnętrznego nadmierne pośrednictwo, można rozłożyć podaż w stosunku do popytu, co ma niewątpliwy wpływ na cenę, a przede wszystkim można uszlachetnić produkt. Bez różnego rodzaju spichrzów, elewatorów, chłodni i przetwórni nie można gospodarować w dzisiejszych czasach. Tymczasem na te inwestycje zmniejsza się kredyt w budżecie i przeznacza się na nie w planie inwestycyjnym minimalne kwoty.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#POstafin">Przechodząc do kwestii cen artykułów rolnych i ich wpływu na opłacalność, to była ona już w samym referacie ujęta, Na cenę oddziaływują u nas przede wszystkim rynki zagraniczne, a następnie rynek wewnętrzny, ponadto w bardzo wielkiej mierze wpływa na nią stosunek polityki przemysłu skartelizowanego do rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#POstafin">Polska, będąc krajem rolniczym, skazanym na eksport, jest w cenach zależna od zagranicy. Na rynki obce winniśmy wysyłać jednak te produkty, które mają tam wysoką cenę i na które pojemność rynku światowego jest duża. Ze zbożem, a szczególnie z żytem na rynkach światowych nam jest ciasno, natomiast możemy tam zmieścić dużą ilość artykułów hodowlanych, na których produkowanie Polska, mająca ogromną przewagę drobnych gospodarstw chłopskich, jest szczególnie predestynowana. Nie znaczy to, byśmy ograniczali produkcję roślinną, o co były wypowiadane obawy, ale przeciwnie, rozwój hodowli i przerabianie w gospodarstwach produktów roślinnych na zwierzęce podniesie produkcję roślinną. Przez stosowanie znacznej ilości nawozów naturalnych podniesiemy sprawność naszych słabszych gleb i nawet przy produkcji zbożowej siłą rzeczy następować będzie przejście z uprawy żyta na uprawę pszenicy. Na rynkach światowych dochodzimy z pszenicą zaledwie do 0,9% obrotów światowych, a najczęściej nas tam z pszenicą w ogóle nie ma. Województwa zachodnie, które mimo niekorzystnych warunków mają lepiej rozwiniętą hodowlę, uprawiają pszenicę, a nawet buraki cukrowe na stosunkowo gorszych glebach dzięki dużemu stosowaniu ilości obornika. Przy produkcji hodowlanej areał żyta będzie się zmniejszał na korzyść areału pszenicy, co jest objawem tylko dodatnim.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#POstafin">Jeśli chodzi o stosunek przemysłu skartelizowanego do rolnictwa, to temu zagadnieniu poświęcono tak w referacie, jak i w dyskusji sporo miejsca. Mimo to wracam jeszcze do tego tematu, gdyż polityka kartelowa i ceny kartelowe są nieszczęściem rolnictwa i nieszczęściem Polski. Nie chodzi o walkę z kartelami, o rozbicie karteli, lecz o wpływ na zmianę ich polityki. W tym kierunku nie tylko nic się nie robi, ale nadal pod wpływem panującego hasła — „wszystko dla uprzemysłowienia kraju” polityce kartelowej zostawia się zupełną swobodę działania, stwarza się dla niej jak najbardziej koniunkturalne warunki. Ta opiekuńcza polityka prokartelowa powoduje taką sytuację, że nie tylko nie likwiduje się starych, zamortyzowanych warsztatów przemysłowych, produkujących za drogo, ale się je popiera. Pozwala się rozbudowywać nowe warsztaty bez jakiejkolwiek kalkulacji, nieoględnie, skazując je w wielu wypadkach na opiekę Rządu, względnie ratowanie się wysoką ceną. Gdy do tego dodać w niejednym wypadku egoistyczną politykę karteli, kolidującą z interesem Państwa — o czym pouczyć nas może choćby tabela strajków w przemyśle włókienniczym, wyciągnięta z Małego Rocznika Statystycznego— dojść można do wniosku, że to, co jest, winno się jak najrychlej zmienić. Walka z polityką kartelową musi się rozegrać, leży to w interesie Państwa. Przemysł musi pamiętać o tym, że podstawą dla jego rozwoju jest przede wszystkim chłonność rynku wewnętrznego. Przy niskich cenach artykułów rolniczych, które u nas nigdy zbyt wysokie nie będą, ceny artykułów przemysłowych muszą spaść.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#POstafin">W związku z zapowiedzią, daną na komisji, chciałbym kilka słów poświęcić zagadnieniu surowców pochodzenia rolniczego, mających bardzo doniosłe znaczenie tak ze względu na nasz bilans handlowy, jak i na wypadek ewentualnych konfliktów zbrojnych, tj. tłuszczom i artykułom włókienniczym. Częściowo poruszył tę sprawę na komisji p. Krupski.</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#POstafin">Zapotrzebowanie na przemysłowe surowce tłuszczowe w Polsce jest zaledwie w — ⅓ pokrywane przez krajową produkcję. W r. 1937 wartość sprowadzonych surowców tłuszczowych wynosiła 26 milionów zł. Przy tłuszczach jadalnych, tj. maśle i smalcu, mamy obecnie nadwyżki wywozowe, a niedawny był jednak czas, kiedy na naszym rynku wewnętrznym panował smalec amerykański. Od szeregu lat, dzięki prowadzonej polityce preferencyjnej dla tłuszczów krajowych w sensie ograniczenia przywozu, ochrony celnej i kontyngentowej, jak i dzięki popieraniu produkcji krajowej, przywóz tłuszczów i surowców zmniejszył się ze 100.000 ton jednostek tłuszczowych w r. 1929 do 47.000 ton w r. 1935 i na tym poziomie się ustabilizował, mimo stałego wzrostu zapotrzebowania krajowego. Nastąpiło w tych surowcach oderwanie się cen krajowych od światowych. I tak na rynkach światowych w grudniu ubiegłego roku łój kosztował 47 do 69 gr. za 1 kg, w Polsce natomiast 90 gr do 1 zł. Siemię lniane kosztowało w świecie wtedy 26,30 zł za centnar, w Polsce natomiast 50 zł, rzepak w świecie 28,30 zł za centnar, w Polsce 45 zł za centnar metryczny. W styczniu br. krajowe ceny na te artykuły jeszcze znacznie wzrosły.</u>
+ <u xml:id="u-4.14" who="#POstafin">Obszar uprawy oleistych wzrasta w Polsce z roku na rok. I tak w r. 1936 było obsianych lnem 133,400 ha, w 1937 r. 145,600 ha, konopiami w r, 1936 — 33,700 ha, w r, 1937—34.200 ha, rzepakiem i rzepikiem w 1936 r, — 55,600 ha, w 1937 r. — 59,300 ha. Obecnie wytworzona sytuacja stwarza dla rolnictwa korzystną koniunkturę w zakresie produkcji nasion oleistych, których zbyt ułatwiło powstanie Centrali Obrotu Nasionami Oleistymi.</u>
+ <u xml:id="u-4.15" who="#POstafin">Jeśli chodzi o len i konopie, to te rośliny dostarczają jeszcze cennego włókna. O ile do uprawy konopi nadają się żyzne południowo-wschodnie tereny Polski, to dla uprawy lnu predestynowane są gleby gorsze północno-wschodnie, względnie podkarpackie. W produkcji lnu Polska po Rosji jest druga na świecie co do obszaru. Produkuje jednak włókna mało, gdyż plon z 1 ha wynosi zaledwie 2,3 q, gdy Łotwa i Litwa produkują 3 q z ha, Jugosławia 5 q, a Belgia nawet 11 q. Z 38.000 ton włókna lnianego przeznaczono w r. 1936 do przerobu przemysłowego zaledwie 7.000 ton, na eksport 22.000 ton, a na zużycie na wsi 9.000 ton. W r. 1936 przemysłowe spożycie włókna lnianego wzrosło, wynosiło już bowiem 11.000 ton i nadal ma tendencję zwyżkową.</u>
+ <u xml:id="u-4.16" who="#POstafin">Znaczną ilość włókna eksportowego tłumaczy się brakiem zrozumienia jego wartości na użycie do materiałów takich, jak worki, o które od dłuższego czasu toczy się spór między rolnictwem a przemysłem. Usunięcie z rynku krajowego worków jutowych winno być jak najrychlej dokonane. Dzięki interwencji władz wojskowych zużycie włókna konopnego i lnianego posunęło się znacznie naprzód, posunie się niewątpliwie jeszcze więcej, jeśli przemysł tkacki zastosuje do tkanin bawełnianych domieszkę kotoniny z lnu i konopi. Życzenie p. Krupskiego, by z opłat od importowanej bawełny stworzyć fundusz na popieranie materiałów lnianych i lnianych kotoninowych, zasługuje na uwzględnienie. Z uznaniem należy podnieść wybudowanie zakładów lniarskich w Nowowilejce dzięki pomocy Rządu i wprowadzenie tam systemu mechanicznego odpaździerzania, tzw. dekortykatorów.</u>
+ <u xml:id="u-4.17" who="#POstafin">Uprawa lnu i konopi ma ogromne znaczenie dla kraju nie tylko ze względu na cenny surowiec tłuszczowy i włókienniczy, ale również dlatego, że wymaga aż 124 dni roboczych na 1 ha, gdy zboże wymaga zaledwie 41 dni roboczych na 1 ha, daje zatrudnienie biednej ludności wiejskiej i przyczynia się do rozładowania bezrobocia na wsi w okolicach o dużym przeludnieniu i kiepskiej glebie.</u>
+ <u xml:id="u-4.18" who="#POstafin">Odrębne zagadnienie w zakresie surowców włókienniczych stanowi wełna i złączony z nią chów owiec, który u nas na ogół stoi bardzo nisko. Od szeregu lat przy wybitnym poparciu wojska czynione są duże wysiłki, by chów owiec należycie rozwinąć i by jeśli nie w całości, to przynajmniej w bardzo znacznej części ograniczyć przywóz wełny i wyrobów wełnianych, za które płacimy rocznie duże sumy. W r. 1936 przywieźliśmy ich za 117.170.000 zł, wywożąc zaledwie za 24.500.000 zł, czyli płaciliśmy za nie netto 72.760.000 zł. Jest to w naszym bilansie handlowym ogromny wydatek. Rozwojowi hodowli owiec stoi na przeszkodzie jej niska opłacalność, spowodowana brakiem odpowiedniego materiału hodowlanego dla poszczególnych rejonów Polski, mała wydajność wełny naszych owiec i trudność wprowadzenia na rynek mięsny baraniny. Bodaj czy ta trzecia przyczyna nie jest najważniejsza, Polska ma około 3.025.000 sztuk owiec, z których 50% przypada na woj. wschodnie, 22% na centralne, 16% na południowe i 12% na zachodnie. Ta ilość owiec daje wełny, łącznie z kożuchową, wszystkiego około 4.100.000 kg, gdy import wełny wynosi rocznie 30 milionów kg. Wełny krajowej mamy zaledwie 12% ogólnego spożycia i z tego na tkaniny włókiennicze idzie, a reszta tj. 8½% na kożuchy i na własne potrzeby wsi. Większość owiec krajowych, to wrzosówki, dające nie tylko mało wełny, ale wełnę grubą, kożuchową, niechętnie braną przez przemysł. W Polsce strzyż daje około 1½ kg wełny z jednej owcy rocznie, z czego na wrzosówki przypada mniej więcej 1 kg, a na owce szlachetne 2—2½kg na sztukę. Wełna krajowa nie może wytrzymać konkurencji z zagraniczną tak co do jakości, jak i co do ceny. Dlatego zagadnienie owczarstwa jest tym, któremu już wiele wysiłków poświęcono.</u>
+ <u xml:id="u-4.19" who="#POstafin">Preferencja dla produkcji wełny krajowej polegała do niedawna na ustanowieniu dla przemysłu obowiązku stosowania 60% domieszki wełny krajowej do wszystkich materiałów, dostarczanych instytucjom rządowym i samorządowym. Fabryki były zobowiązane do przedstawiania świadectw krajowego pochodzenia wełny na 60% surowca, zużytego na te dostawy. W rezultacie zarządzenie to nie dało należytego skutku, gdyż zamiast wzrostu zakupu wełny krajowej rozwinął się handel świadectwami krajowego pochodzenia wełny, czemu wreszcie musiano kres położyć. Handel świadectwami zamiast wełną krajową wywołał w latach 1937 i 1938 powstanie dużych stocków wełny krajowej, co świadczyło o popełnionych nadużyciach, gdyż wełna ta winna być rok rocznie zdejmowana w całości z rynku.</u>
+ <u xml:id="u-4.20" who="#POstafin">Ostatecznie niedawno ustalono zupełnie inną zasadę popierania wełny krajowej, mianowicie uzyskanie zezwolenia na przywóz wełny zagranicznej uzależnione będzie od nabycia przez firmy odpowiedniego kontyngentu wełny krajowej, nabywanej na aukcjach w Poznaniu, w Białymstoku i Łodzi, a dostarczanej tylko przez rolników i ich organizacje, następnie przez spółdzielnie, jak również przez firmy handlowe, upoważniane przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu, jeśli poddadzą się kontroli ksiąg handlowych co do płacenia cen za wełnę, nabywaną od rolników. Najważniejsze to to, że cena wełny krajowej musi być wyższa od światowej cif porty polskie o 25%. Takie zarządzenie przyczyni się niewątpliwie do rozwoju hodowli owiec i przystosowania wełny krajowej do wymagań przemysłu tak na odcinku sortymentów, jak i terminów dostawy.</u>
+ <u xml:id="u-4.21" who="#POstafin">Drugim ważnym produktem owczarskim obok wełny jest baranina. Konsumcję mięsa baraniego wprowadzono do armii, przy pomocy premii zaczęto nadto eksportować baraninę do Francji, wreszcie wszczęto propagandę spożycia baraniny na rynku wewnętrznym, wszystko to jednak idzie bardzo wolno, gdyż trudno przełamać uprzedzenie ludności miejskiej do tego rodzaju mięsa. W porównaniu z Anglią i Francją jemy bardzo małe ilości baraniny. I tak: Anglia spożywa mięsa rocznie na głowę mieszkańca 25,6 kg, w tym baraniny 13,3 kg, Francja 8 kg mięsa, w tym baraniny 3,3 kg, Polska zaledwie 1½ kg mięsa na głowę mieszkańca, a w tym 0,3 kg baraniny.</u>
+ <u xml:id="u-4.22" who="#POstafin">Jeśli w Anglii, kraju o wysokiej kulturze rolniczej, chów owiec jest bardzo rozwinięty i my musimy stamtąd wełnę sprowadzać, to dlatego właśnie, że jest tam wysoka konsumpcją baraniny.</u>
+ <u xml:id="u-4.23" who="#POstafin">Wspomnieć jeszcze chcę o innym włóknie naturalnym, jakim jest włókno jedwabnicze. Na polu jedwabnictwa rozpoczęto u nas pracę 10 lat temu, niewiele jednak to zagadnienie posunęło się naprzód. Nie można powiedzieć, by w tym dziale produkcji nie dało się u nas osiągnąć poważniejszych wyników. Propaganda uprawy morwy i hodowli jedwabników winna być na nowo podjęta, a niewątpliwie uzyskamy znaczne rezultaty i przy tym biedna ludność wiejska w tym dziale produkcji znajdzie i zatrudnienie i zarobek.</u>
+ <u xml:id="u-4.24" who="#POstafin">Chcąc wyczerpać zagadnienie artykułów włókienniczych, za które płacimy rok rocznie za granicą 200 miln. zł, poruszyć jeszcze muszę sprawę tzw. włókien sztucznych, które w dzisiejszych czasach, nawet w tak wybrednych i bogatych w surowiec krajach, jak Anglia, Francja czy Włochy, są stosowane i to nie jako namiastka. Są to przede wszystkim włókna cięte kazeinowe, tzw. lanital i acetylocelulozowe, wreszcie włókna wiskozowe, tzw. sztuczny jedwab. Fabrykacja lanitalu, do którego produkcji jako surowiec służy mleko, już jest w Polsce rozpoczęta. Wyrób włókien acetylocelulozowych może się rozwinąć przy równoczesnym rozwoju gorzelnictwa i przemysłu celulozowego, gdyż surowcem dla nich jest w 60% spirytus względnie jego pochodne, a w 40% celuloza. Spirytus może być zastąpiony pochodnymi acetylenu, uzyskiwanego z naszych naturalnych gazów ziemnych. Wszystkie te surowce możemy mieć w kraju w dostatecznej ilości. Nadmienię, że w Centralnym Okręgu Przemysłowym niezadługo rozpocznie się wyrób sztucznego kauczuku z pochodnych spirytusu jako surowca, co dla rolnictwa również nie jest bez znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-4.25" who="#POstafin">Przy umiejętnej, oszczędnej i planowej gospodarce surowcami krajowymi możemy na odcinku włókienniczym zaspokoić nasze potrzeby w ogromnym procencie, zachowując wielkie sumy gotówki dla gospodarki narodowej. Zamiast wywozić pieniądze za granicę na materiały włókiennicze, możemy je w ten sposób częściowo przekazać czy to zubożałemu rolnictwu za surowce, czy też robotnikom za pracę, zatrudniając ich w nowej gałęzi przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-4.26" who="#POstafin">Podczas debat na komisji była wysunięta koncepcja wprowadzenia polityki sztywnych cen zbożowych w formie monopolu zbożowego. Z tego względu chcę o tym wspomnieć w paru słowach.</u>
+ <u xml:id="u-4.27" who="#POstafin">Jest rzeczą zrozumiałą, że w dzisiejszej sytuacji rolnictwa szuka się różnych sposobów wybrnięcia z ciężkiego położenia przez oparcie się na wzorach już gdzie indziej stosowanych. W Niemczech, gdzie powstał tzw. urząd wyżywienia Rzeszy, regulujący produkcję rolną, wyznaczając nawet kontyngenty upraw, plan przemiałów, plan zakupów, zreglamentowano całe rolnictwo i tam ceny są zjawiskiem nie tyle gospodarczym, ile politycznym. Centralny związek zbożowy, jaki tam utworzono jeszcze w roku 1934, nie usztywnił jednak cen na wszystko, lecz wprowadził tzw. ceny stałe na zboże, mąkę i chleb, ceny rozpięte na buraki cukrowe, chmiel i inne artykuły i ceny wytyczne na warzywa. Ponadto są jeszcze i rejonowe i sezonowe różnice cen. Niemcy są podzielone przez urząd wyżywienia Rzeszy na 11 rejonów. Inne są tam ceny ustalane po żniwach, inne są ustalane w późnej jesieni, a jeszcze inne na przednówku. Wszelkie koszty i straty, czy to koszt przemiału, czy składki na fundusz wyrównawczy i administracyjny, czy straty spowodowane przez wyschnięcie, przez rozkurz w młynach itp., rozplanowano tam szczegółowo i uregulowano. Monopolu zbożowego w Niemczech jednak nie utworzono. Niemcy są krajem importerskim i na odcinku rolnictwa zupełnie odmiennym niż Polska.</u>
+ <u xml:id="u-4.28" who="#POstafin">W Czechosłowacji istnieje monopol zbożowy i ten system wielu ludzi w Polsce zaleca. Czeskosłowacką spółka zbożowa istnieje też od roku 1934 jako kartel zbożowy, mający wyłączność zakupu i sprzedaży zboża, ustalający ceny zboża co miesiąc wyższe o 20 punktów, jak gdyby premiując je za przechowanie, co umożliwia równomierną podaż. Zakup zboża przez komisjonerów tej spółki dokonywał się przy pomocy zbożowych listów zastawnych, na podkład których Bank Narodowy w Pradze wydawał pożyczki w wysokości, zależnej od rodzaju zboża sprzedawanego oraz od czasu i miejsca sprzedaży. Czechosłowacja nie była jednak krajem rolniczo-eksporterskim — mam na myśli byłą Czechosłowację — np. żyta wcale nie wywoziła. Lokowała na rynkach obcych tylko jęczmień i pszenicę. Miała nadto zorganizowaną narodową spółdzielczość rolniczą, zorganizowane dobrze młynarstwo i doświadczonych zorganizowanych kupców zbożowych.</u>
+ <u xml:id="u-4.29" who="#POstafin">W warunkach polskich, gdzie eksportujemy głównie żyto, nie mając na nie wielu odbiorców w świecie, zakup zbóż po ustalonej cenie musiałby obejmować każdą ilość tych zbóż, rzuconą na rynek czy to z przeznaczeniem na wywóz, czy też na spożycie wewnętrzne. Nadwyżkę ponad zapotrzebowanie wewnętrzne musiałby monopol z rynku usunąć przez sprzedaż za granicę, do czego, by rozłożyć podaż i uniknąć strat, potrzebowałby dużej ilości magazynów na przechowanie. Musiałaby zajść potrzeba ogromnych kapitałów obrotowych i dużej ilości śpichrzów. Z kolei potrzebny byłby wielki aparat handlowy wykwalifikowany, zorganizowanie młynarstwa, a wreszcie fundusz na pokrywanie strat, spowodowanych wywozem, tj. różnicą ceny na rynkach światowych a w kraju, i innymi operacjami. Monopol w Polsce musiałby powstać na wszystkie artykuły rolne, bo trudno pomyśleć, by mógł się on ograniczyć do żyta względnie do zbóż i by specjalnie żyto względnie zboża uprzywilejowywał. Wtedy bowiem ograniczono by w kraju spożycie zbóż przy równoczesnym zwiększeniu ich produkcji, co zmusiłoby monopol do rzucania większych ilości na rynek, i tak już ciasny w przyjmowaniu żyta względnie zbóż, i to spowodowałoby niewątpliwie dalsze obniżanie wartości tego artykułu na rynku międzynarodowym.</u>
+ <u xml:id="u-4.30" who="#POstafin">Nie chcę tej sprawy szeroko omawiać, nie chcę jej też a limine odrzucać, wymaga ona przepracowania i dyskusji na innym forum. Zdaje mi się jednak, po rozważeniu stosunków polskich, że wprowadzenie monopolu zbożowego byłoby u nas niepożądane i mogłoby się fatalnie odbić na rolnictwie i jego rozwoju Można by kwestionować czy monopol pomógłby rolnictwu, utrzymując ceny sztywne na stopniu opłacalnym. Jugosławia w krótkiej próbie zrezygnowała z monopolu zbożowego. Myśmy mieli Państwowe Zakłady Przemysłowo-Zbożowe, które przez sporo lat prowadziły dosyć kosztowną politykę interwencyjną w handlu zbożem, a rolnictwo w sumie niewiele na tym skorzystało. W rezultacie Państwowe Zakłady Przemysłowo-Zbożowe przekazały swą działalność handlową Związkowi Gospodarczemu Spółdzielni Rolniczo-Handlowych. Królestwo Węgier, które jest państwem wybitnie rolniczym, znajdującym się w korzystniejszych warunkach od Polski, monopolu zbożowego nie wprowadziło i ustaliło ceny za 1 q pszenicy w wysokości 20 pengö na rynku wewnętrznym drogą różnych złożonych zabiegów, jak premii, premii dodatkowych, ulgowych taryf przewozowych, clearingu z Niemcami, Włochami i Szwajcarią, uzależniając się tym samym w dużej mierze od Niemiec na odcinku towarów przemysłowych. Zobowiązania Węgier wobec Niemiec na dostawę pszenicy dotyczą z górą 2,5 miliona centnarów tego zboża. Cena clearingowa z Niemcami wynosi również 20 pengö na Węgrzech. Na opłacalność węgierskiego rolnictwa największy wpływ wywiera jednak polityka kontroli przemysłu i handlu przez powołanie specjalnie wyposażonego w pełnomocnictwa komisarza kontroli cen przemysłowych i handlowych, który reguluje kalkulacje przemysłu i handlu i nie dopuszcza do żerowania tej gałęzi produkcji na rolnictwie. Raczej wzór węgierski niż czechosłowacki warto by w Polsce przepracować i ewentualnie wykorzystać.</u>
+ <u xml:id="u-4.31" who="#POstafin">W Polsce w ogóle ogólna polityka gospodarcza, więc i rolnicza musi być nastawiona i uregulowana na długą metę. Mieliśmy już różne eksperymenty w latach powojennych i w dobie kryzysu. Do tej wichrowatości przez nieoględnie stosowanie dalszych nowych eksperymentów wracać nie powinniśmy, bo inaczej załamiemy rolnictwo, a z nim osłabimy Państwo, bo przecież rolnictwo to trzon Państwa. Rolnictwo, oparte o przyrodę, nie znosi działania skokami, lecz wymaga długofalowego planu i równomiernego działania rozwojowego we wszystkich kierunkach wzdłuż, wszerz i w głąb. Improwizacji rolnictwo nie znosi. Planowa praca dla dobra rolnictwa, wsi i masy chłopskiej, będącej rdzeniem narodu, jest wyraźnie wytyczona na przyszłość przez obecnego Ministra Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.32" who="#POstafin">Przechodzę do Lasów Państwowych. Lasy Państwowe, które w budżecie tegorocznym preliminują wpłatę do Skarbu Państwa w wysokości 61 miln, zł, nie wiadomo, jak to zresztą wyraziłem obawę na komisji, czy będą w stanie uiścić tę kwotę w budżecie na rok przyszły, gdyż w roku bieżącym rynek drzewny jest dosyć chwiejny. Na rynku wewnętrznym ceny drewna krągłego w porównaniu z rokiem ubiegłym spadły już o około 30%, a ze względu na znaczną podaż można liczyć się z jeszcze dalszym spadkiem. Przyczyną tej sytuacji jest niewątpliwie zmniejszenie się eksportu drewna od przedsiębiorstw prywatnych, spowodowane załamaniem się gdańskiego rynku drzewnego, gdzie wskutek polityki socjaino-narodowej wiele eksporterskich firm drzewnych żydowskich przestało istnieć. Cały eksport drewna z polskich lasów prywatnych szedł przez Gdańsk jako tzw. „drewno gdańskie”. Obecnie nadmiar drewna idzie na rynek wewnętrzny i zaczyna na nim dotkliwie ciążyć, powodując obniżkę cen. Same Lasy Państwowe w bieżącym roku muszą ulokować na rynku drzewnym około 2,5 miliona m³ drewna, nie mogąc tego drewna przerobić we własnych zakładach, które już pracują w 100% swej zdolności przetwórczej. Toteż, by zwiększyć eksport, należało by przeprowadzić dalsze uszlachetnienie przerobu drewna, co wiąże się z potrzebą dalszych inwestycyj, które by przez uprzemysłowienie mogły podnieść wartość produktu, a tym samym zwiększyć dochodowość gospodarstwa leśnego i wpłatę Lasów Państwowych do Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.33" who="#POstafin">Zaznaczę jeszcze, że zakłady przemysłowe Lasów Państwowych nie są samodzielnymi przedsiębiorstwami, gdyż na własne ryzyko obcego surowca ani nie kupują, ani nie przerabiają w celu sprzedaży z zyskiem. Są one tylko warsztatami, służącymi do podniesienia ceny surowca drogą przerobu. Toteż kalkulacja wartości uzyskanego drewna odbywa się w Lasach Państwowych dopiero po ustaleniu ceny za towar cif port i w zależności od tej ceny.</u>
+ <u xml:id="u-4.34" who="#POstafin">W interesie gospodarstwa narodowego i Skarbu Państwa leży, by drewno w ogóle było przetwarzane na półfabrykaty i fabrykaty więcej cenne, a nie przeznaczane przede wszystkim na opał, na co idzie aż 70% drewna użytkowego w Polsce. Z tego też względu poświęciłem w referacie dużo miejsca zwróceniu uwagi na przerób chemiczny i mechaniczno-przetwórczy drewna, omawiając potrzebę rozwoju przemysłu celulozowego w Polsce, w lasach państwowych w szczególności. W związku z tym wniosłem rezolucję, przyjętą przez Komisję Budżetową, następującej treści: — „Sejm wzywa Rząd do poczynienia inwestycji, służących do racjonalnej przeróbki drewna, przede wszystkim w kierunku przeróbki chemicznej i mechaniczno-przetwórczej.” Przy olbrzymich zapasach węgla, a stosunkowo małej lesistości, wynoszącej u nas zaledwie 21,8% obszaru kraju, co nas stawia na 14 miejscu w Europie, a przy porównaniu powierzchni lasów, przypadającej na jednego mieszkańca, nawet aż na 16 miejscu, winniśmy las ze szczególną pieczołowitością szanować i drewno w najlepszy sposób wyzyskiwać. Tymczasem prowadzimy na tym odcinku gospodarkę podobną do kolonialnej, wywożąc surowiec lub mało cenny półfabrykat, a przywożąc na to miejsce duże ilości produktów drzewnych, bo aż 23.418 ton celulozy i miazgi drzewnej i 2.325 ton papieru w roku 1937.</u>
+ <u xml:id="u-4.35" who="#POstafin">Lasy w Polsce wynoszą łącznie około 8.513.600 ha, z czego na Lasy Państwowe przypada około 3.358.600 ha, to jest około 40%, na lasy prywatne 5.135.000, to jest 60%. W obszarze lasów prywatnych mieści się około 800.000 ha drobnych lasów włościańskich, których obszar ulega ciągłej zmienności z tendencją kurczenia się powierzchni. Z biegiem czasu obszar tych lasów znacznie się zmniejszy, a wtedy z powierzchnią lesistości w Państwie spadniemy poniżej 20% lub nawet na 17%, tym więcej, że i większe lasy prywatne mimo ochrony drogą wyrębu i niezupełnych zalesień zrębów też stale pomniejszają swój stan posiadania. Wylesienie Polski mogłoby doprowadzić do katastrofalnych następstw, jakie już widzimy dzisiaj na przykładzie Stanów Zjednoczonych czy Australii, a nawet i na własnym terenie przy obserwowaniu gwałtownych powodzi rzek górskich. Przed wytrzebieniem lasów powodzie te nie miały miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-4.36" who="#POstafin">W gospodarce Lasów Państwowych kwestia wylesienia nie istnieje, przeciwnie widzi się nawet stale powiększający się obszar nowych zalesień obserwuje się również stały przyrost obszaru ogólnego w drodze nabywania lasów z rąk prywatnej własności, co uznać należy za objaw zdrowy i właściwy. Skoncentrowanie lasu w jednym reku i w jednej administracji na dużych kompleksach potrafi go nie tylko uchronić przed wyniszczeniem, ale i ułatwi jego zagospodarowanie. Stąd rozumieć można tendencję upaństwowienia lasów w Polsce, jaka była w pierwszych latach o uzyskaniu niepodległości, stąd zrozumiałe jest, że małe państwa, jak np. Litwa, w swym państwowym i narodowym interesie lasy swoje upaństwowiła. U nas proces przechodzenia lasów prywatnych w ręce państwowe trwa i niewątpliwie samorzutnie trwać będzie. Jest to proces zdrowy i naturalny. Jak naturalny jest w rolnictwie proces przechodzenia ziemi z większej własności do drobniejszej, tak samo naturalny jest proces odwrotny w gospodarce leśnej i od tego trudno się będzie uchronić.</u>
+ <u xml:id="u-4.37" who="#POstafin">Niezależnie od tego Ministerstwo Rolnictwa powinno się więcej zająć gospodarką w lasach prywatnych, nie poprzestając na ochronie lasów, będącej jak gdyby policyjnym nadzorem nad eksploatacją. Winno ono roztoczyć nad nimi większą opiekę, szczególnie nad lasami drobnej własności i lasami samorządu gminnego. Na tym odcinku są duże braki. Jak potrzebne są opieka i doradztwo dla lasów prywatnych, choćby na odcinku zalesień i hodowli, jakie to ma znaczenie na terenach piaszczystych czy górskich, uzasadniać nie potrzebuję. Mam głębokie przekonanie, że niedostateczny obecny stan obowiązków Ministerstwa Rolnictwa na tym odcinku ulegnie w najbliższym czasie poprawie, tym więcej, że wydział leśnictwa i jego rozbudowa znalazły należyte zrozumienie u obecnego Ministra Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.38" who="#POstafin">Na zakończenie chciałbym jeszcze Wysokiej Izbie podać trzy błędy drukarskie, które się wkradły do sprawozdania komisji. Mianowicie na str. 1 w szpalcie drugiej jest — „73 osoby”, a ma być — „83 osoby”. Na str. 10 w szpalcie drugiej cyfrę wywozu 888.000 należy zastąpić cyfrą 988.000, a cyfrę 985.000 cyfrą 785.000. Następnie na stronie 22 w szpalcie pierwszej wyraz — „sulfatowej” należy zastąpić wyrazem „sulfitowej”.</u>
+ <u xml:id="u-4.39" who="#POstafin">Proszę Wysoką Izbę o przyjęcie części 12 budżetu Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.40" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Lechnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PLechnicki">Wysoki Sejmie! Szczęśliwym zbiegiem okoliczności mam zaszczyt mówić w imieniu działaczy wiejskich Obozu Zjednoczenia Narodowego w dniu, kiedy upływa dwuletnia rocznica od ogłoszenia deklaracji ideowej, stanowiącej niejako nasz rozkaz mobilizacyjny. Dostaliśmy wówczas rozkaz zorganizowania jednolicie kierowanej woli narodu i szukania drogi wyjścia do wyzwolenia sił moralnych i twórczych społeczeństwa. Będę więc dziś mówił nie tylko na tematy gospodarcze, lecz i polityczne.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#PLechnicki">Podstawową cechą życia ludności wiejskiej jest dążenie do trzeźwości ocen i realności żądań. Otóż jeśli chcieć snuć horoskopy, jak będzie się układała przyszłość najbliższych lat i tempo rozwoju wsi naszej, to należy odważnie spojrzeć prawdzie w oczy i stwierdzić, że tempo to będzie zapewne ulegało zahamowaniu w związku z przebiegiem światowej koniunktury rolniczej, która, jak słusznie to przewidział p. referent generalny budżetu, nie zapowiada się pomyślnie, jeśli chodzi o perspektywy najbliższych lat. Należy się liczyć raczej z niskim poziomem cen światowych artykułów rolniczych, a wobec niemożności oderwania cen polskich od cen światowych rolnictwo polskie musi się liczyć w najbliższych latach z cenami raczej bardzo umiarkowanymi. Ponadto zgodnie z jednolitą i zwartą postawą całego narodu rolnictwo polskie rozumie, iż okres najbliższych lat, to okres dodatkowych wielkich świadczeń na rzecz dozbrojenia kraju i że w związku z tą nadrzędną koniecznością cały szereg słusznych postulatów i pilnych potrzeb musi ulec odroczeniu, bo naród tylko kosztem dodatkowej pracy i dodatkowego wyrzeczenia się może spełnić zadania, które mu narzuca rozwój sytuacji politycznej. Jest to zjawisko o sile nadrzędnej. Rolnicy domagają się jednak, by świadomość tej prawdy była udziałem całego społeczeństwa i aby z tych ocen wychodziły zasadnicze decyzje w planowaniu gospodarstwem polskim, jako też by wysiłek na dozbrojenie był rozłożony równomiernie i aby nikt z obywateli nie mógł się uchylić od udziału w wysiłku całego społeczeństwa. Toteż z wyjątkową surowością będzie wiejska ludność śledziła, czy w praktycznym wyrazie polityki bieżącej zasada równomierności będzie stosowana bezwzględnie i bez reszty i czy nie znajdą się tacy, którzy, jak to było zresztą podczas wojny, na ofiarach całego narodu bogacić się będą.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#PLechnicki">Z tych ocen wynikają dwa, jakże proste, założenia praktycznego działania.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#PLechnicki">Aby dozbroić się wszechstronnie, naród polski musi pracować coraz intensywniej i coraz bardziej nowocześnie. A jednocześnie musi wydać zdecydowaną walkę wszelkiemu marnotrawstwu i wszelkiej samowolnej dyspozycji, nie liczącej się z praktyczną sytuacją lat, które przeżywamy.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#PLechnicki">Toteż hasło intensyfikacji pracy na wsi, stworzenia warunków, by opłacało się pracować lepiej i więcej, musi być w praktycznych dyspozycjach realizowane bez reszty. Niestety, dotychczasowa polityka Polski niepodległej nie potrafiła stworzyć warunków dla intensywnej pracy na wsi. I wbrew wszelkim enuncjacjom urzędowego optymizmu stwierdzamy, że w okresie ostatniego 10-lecia wieś polska rozwijała swe siły produkcyjne wolniej od rolnictwa innych krajów Europy, jakkolwiek naturalne warunki pozwalały na dynamikę rozwoju znacznie szybszą.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#PLechnicki">W ramach krótkiego przemówienia nie mogę cytować szeregu wskaźników i cyfr, które udowadniają to moje twierdzenie, a które w swoim czasie zawarłem w artykułach i pracach ogólnie dostępnych. W 1920 r. p. Wicepremier Kwiatkowski jako najpilniejsze zadanie postawił problem doprowadzenia produkcji rolnej w całej Polsce do poziomu, który miało Poznańskie i Pomorze przed wojną. W rezultacie produkcja Poznańskiego i Pomorza cofnęła się, reszta kraju uczyniła stosunkowo małe postępy.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#PLechnicki">A jakież jest największe marnotrawstwo w gospodarstwie polskim? Jest rzeczą udowodnioną, że we wsi polskiej próżnuje lub pracuje nieprodukcyjnie kilka milionów ludzi. Marnują się niejako codziennie miliony robotniko-dniówek, które zsumowane stanowią miliardy w okresie ostatnich lat.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#PLechnicki">Uruchomienie tych sił jest łatwe, gdyż 1)nie potrzebują one odrazu nadmiernych jednorazowych nakładów kapitałowych, nie potrzebują budowy kosztownych osiedli, wielkich instalacyj fabrycznych, którę w mieście wymagają co najmniej od 5 do 10 tysięcy zł dla zatrudnienia dodatkowo jednego robotnika w przemyśle. 2) Siły te mają najpotężniejszy naturalny dynamizm, dynamizm małych potrzeb w walce o przydział pracy. Jeśli Instytut Puławski podaje, że chłop zamożniejszy na własnym gospodarstwie przeciętnie otrzymuje za dzień przepracowany z wliczeniem naturalii, pobranych z gospodarstwa, gr 56 w r. 1935, to za jakże skromne wynagrodzenie dodatkowe można by zatrudnić te miliony, o których mówiłem poprzednio! A weźmy dla przykładu stawkę dzienną 80 gr, to odrazu zwiększa się dochód społeczny Polski o olbrzymią sumę ponad miliarda zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#PLechnicki">Polityka gospodarcza niepodległej Polski stoi bezradna wobec tego zagadnienia, którego rozwiązanie na pewno jest kluczem dla procesów zdrowego dynamizmu rozwojowego sił polskich. Zaznaczam, że wszystkie państwa bałtyckie, które mają te same warunki rolnictwa, te same ceny za artykuły, problem ten rozwiązały bez reszty. Ani Litwa, która jeszcze przed paru laty miała emigrację rolniczą i która posiada ten sam przyrost naturalny, co Polska, ani Łotwa, ani Estonia, ani Finlandia nie mają bezrobocia na wsi. Wprost przeciwnie, we wszystkich tych krajach najbardziej naglącą bolączką wsi jest brak sił roboczych, które kraje te muszą sprowadzać z Polski w coraz to większych ilościach.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#PLechnicki">Marnotrawstwo to nasze musi się skończyć, polityka gospodarcza musi znaleźć drogi dla uruchomienia i wyzyskania wielkiego kapitału sił pracy wiejskiej. Należy odważnie i bez reszty postawić program podwojenia produkcji wiejskiej w okresie najbliższego dziesięciolecia. Muszą być stworzone warunki i usunięte przeszkody, hamujące rozwój wsi.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#PLechnicki">Sceptycy na pewno odrazu powiedzą, że jakżeż podwajać produkcję wsi, kiedy już dziś nie możemy uporać się z nadwyżkami tej produkcji. Tym sceptykom odpowiem, że problem ten musi być i będzie rozwiązany, podobnie jak go rozwiązały wszystkie kraje rolnicze, które zintensyfikowały swoją produkcję powojenną.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#PLechnicki">Co zrobić z nadwyżkami? Przytoczę tu wypowiedziane przed paru dniami słowa prezesa Mystkowskiego, który, mówiąc o stosunkach w okręgu rolnym białostockim, stwierdził, że w największej mleczami jego okręgu, gdyby każde dziecko chłopskie z terenu obsługiwanego przez tę mleczarnię otrzymało na cały dzień taki mały krążek masła, jaki jest wydzielany do bułki w bufecie sejmowym, to trzeba by jeszcze dokupić masła dla jego okolicy.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#PLechnicki">Gdyby mi kazano powiedzieć, co można poprawić w życiu wsi polskiej jeszcze w naszym pokoleniu w ciągu 10—15 lat, czy można np. z polskiej wsi drewnianej uczynić wieś murowaną, powiedziałbym, że nie można. Gdyby mnie zapytano, czy można znaleźć środki na szybki rozwój koniecznych melioracji i ulepszeń produkcyjnych, powiedziałbym, że tylko powoli proces ten rozwijać się będzie. Ale na pewno i w krótkim czasie można osiągnąć to, by wieś przestała być głodna i fizycznie niedorozwinięta.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#PLechnicki">A jakież są praktyczne drogi działania w obecnych realnych warunkach, o których mówiłem na wstępie? Polska niepodległa nie miała organicznie związanego planu rozwoju rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#PLechnicki">Szereg moich kolegów będzie poruszał poszczególne fragmenty, związane z bieżącymi potrzebami rolnictwa, jest jednak parę założeń generalnych, o których pragnę powiedzieć słów parę.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#PLechnicki">Myśl zasadnicza i wyjściowa, to konieczność utrzymania kosztów intensywnej produkcji w Polsce na poziomie kosztów państw rolniczych europejskich, pracujących na rynek światowy, usunięcie tej dysproporcji, która stanowi, że koszta intensyfikacji pracy rolniczej w Polsce są najwyższe z całej Europy.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#PLechnicki">Oprócz przyśpieszenia tempa tych prac, o których byliśmy poinformowani na konferencjach w Ministerstwie Rolnictwa, a więc prac agrarnych, zwłaszcza melioracji i komasacji, urządzeń dla organizacji i zbytu itd., muszą być poddane gruntownej rewizji dyspozycje na następujących 4 odcinkach:</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#PLechnicki">1) Zagadnienie poziomu cen przemysłowych. Rolnicy to zagadnienie traktują bez demagogii i z należytym umiarem. Stoją oni jednak bez reszty na stanowisku, sformułowanym przed paru miesiącami w tej sprawie przez n. Wicepremiera Kwiatkowskiego, gdy mówił: — „Gdybym miał odpowiedzieć na pytanie, na jakim czynniku oparł się rozwój roku 1937, który uważam za bardzo dobry, to na pierwszym miejscu wymieniłbym poważne zwarcie się nożyc cen. Jeżeli te przymknięte w latach 1937 i 1938 nożyce cen miałyby się ponownie rozewrzeć, to musiałoby to wywrzeć bezpośredni wpływ na dalsze kształtowanie się elementu rozwoju koniunktury gospodarczej.” Nie wracalibyśmy do tej sprawy, gdyby w dotychczasowych deklaracjach Rządu sprawa ta, jeśli chodzi o praktyczny program działania, nie została, jak dotychczas, całkowicie przemilczana. Poziom cen przemysłowych w Polsce jest dziś najwyższy z całego kontynentu europejskiego. Grają dziś poza ceną kartelową renty kontyngentowe, dewizowe itd. Musimy przeto domagać się od Rządu jasnej odpowiedzi, jaki jest program działania w tej dziedzinie na najbliższe miesiące. Nie podzielamy i podzielać nie będziemy nigdy stanowiska, że przez nadmierny poziom cen przyśpiesza się tempo uprzemysłowienia kraju. Domagamy się dostosowania cen polskich do przeciętnego poziomu cen artykułów własnej produkcji w krajach europejskich.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#PLechnicki">Przy zajmowaniu Zaolzia jaskrawo uwydatniło się, że ceny artykułów przemysłowych produkcji czeskosłowackiej były o 25—40% niższe od polskich. W dziale tym rolnictwo przywiązuje zupełnie wyjątkową doniosłość do problemu cen nawozów sztucznych stoimy bowiem bez reszty na stanowisku p. Wicepremiera, że zaniedbanie sprawy azotowej, sprawy nawozów sztucznych musi nieuchronnie prowadzić do osłabienia gospodarczego, jeśli nie do zachwiania bytem Państwa. Stan, że w tej dziedzinie cofnęliśmy się nawet w stosunku do okresu przedwojennego, że wykazaliśmy najwyższy zanik stosowania nawozów sztucznych z wszystkich krajów Europy, wymaga radykalnej zmiany polityki na tym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#PLechnicki">Ograniczone będą możliwości dostarczenia rolnikowi w najbliższych latach kapitału inwestycyjnego taniego. Dwie rzeczy jednak nawet w dzisiejszych trudnych czasach może Państwo rolnictwu zabezpieczyć jako zabieg powszechny a nie indywidualny: dobre ziarno i tanie nawozy sztuczne. Przywiązuję do tych spraw wyjątkowe znaczenie, nie rozwijam ich jednak, gdyż wiem, że będą poruszone w formie konkretnych postulatów w toku dzisiejszej dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#PLechnicki">2) Drugim zagadnieniem jest polityka dyspozycji na rynku finansowym i kredytowym. Rozumiemy, że pierwsza hipoteka na tym rynku to hipoteka dozbrojenia, wiemy również, iż z pozostałych sum dyspozycja musi dawać wyraźną preferencje dla potrzeb usprawnienia produkcji. W tym założeniu wiemy, że nowa obrabiarka, nowy komin fabryczny mogą mieć pierwszeństwo przed bardzo nawet pilnymi potrzebami rolnictwa. Jednakże rolnik nigdy nie zrozumie tych dyspozycyj, które uprzywilejowują konsumcyjne potrzeby luksusowego budownictwa, tak jak nie zrozumie np. motywów, dla których właśnie w tych czasach może się znaleźć olbrzymia suma, przeznaczona na Powszechną Wystawę w Warszawie, o ile równocześnie nie można zdobyć paruset tysięcy na roboty melioracyjne wzdłuż granicy polsko-niemieckiej w tych gminach, gdzie nędza i śmiertelność dzieci są najwyższe w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#PLechnicki">Toteż rolnictwo zgłasza konkretny postulat, aby z sum wszystkich — i to podkreślam z naciskiem: wszystkich — dysponowanych i kontrolowanych przez Państwo, po potrąceniu sum na dozbrojenie, komunikacje i elektryfikacjo co najmniej 50% szło na potrzeby produkcyjne rolnictwa. W dziedzinie kredytowej domagamy się opieki Rządu nad zdezorganizowanym aparatem kredytowym wiejskim i wycofania P. K. O. z drobnych urzędów pocztowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#PLechnicki">Wreszcie dwa słowa w sprawie oddłużenia. Sprawa ta ma podwójny charakter: charakter niejako moralny, gdy się opowiada o demoralizacji płatniczej wsi polskiej. Tym, którzy to głoszą, pragnę odpowiedzieć, że chłop polski pozostał nadal doskonałym płatnikiem. Co do starych długów, to przytoczę przykład, który cytował mi wczoraj p. poseł Bardziński. W jego wsi chłop nabył w 1930 r. rasową krowę za 800 zł. Na kupno zapożyczył się w miejscowej kasie. Obecnie przyprowadził dwie pięknie odchowane krowy, prosił o przyjęcie na zaspokojenie długu. Ponadto w międzyczasie wpłacił ponad 200 zł procentów. Kasa mu odpowiedziała, że obecnie cena krowy spadła z 800 zł na 200 zł i że go zwolni z obligu, jeżeli przyprowadzi nie dwie, lecz cztery krowy. Wszystkie państwa rolnicze zrozumiały tę najprostszą prawdę, zawartą w tym przykładzie i doceniły doniosłość szybkiego procesu dostosowawczego, aby starymi długami nie niszczyć procesów odbudowy koniecznego kredytu.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#PLechnicki">3) Trzecie zagadnienie, to aktywna polityka, walcząca o międzynarodowy przydział pracy dla rolnictwa polskiego. Problem ten staje się naczelnym postulatem naszej polityki traktatowej i handlowej. Szereg przywilejów musi ulec rewizji na rzecz postulatów polskich. Cyfry obrotów międzynarodowych Polski muszą w najbliższym dziesięcioleciu wykazać przynajmniej tę samą dynamikę, co wykazały obroty Litwy łub Finlandii w ubiegłym okresie.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#PLechnicki">4) Wreszcie polityka cen, która była przedmiotem bardzo gruntownej analizy i wyczerpujących informacyj ze strony p. Ministra Rolnictwa. Do ocen tam zawartych muszę dodać postulat nieustępliwego doskonalenia metod walki o opłacalne ceny, a zwłaszcza postulat szukania dróg do stabilizacji cen na dłuższy okres. Zagadnienie to zostało szczęśliwie rozwiązane przez szereg państw.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#PLechnicki">Rolnicy skupieni w szeregach Obozu Zjednoczenia Narodowego uważają proces aktywizacji produkcyjnej wsi za postulat nie tylko wiejski, lecz za nadrzędną i najpilniejszą konieczność Państwa Polskiego i warunek jego rozwoju. Daję wyraz przekonaniu, że polityka, która tego zagadnienia nie rozwiąże, będzie polityką na krótką metę i nie wyprowadzi gospodarstwa społecznego z zastoju.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#PLechnicki">Na tle tych zagadnień pozostały mi do poruszenia dwie jeszcze sprawy: 1) stosunek do przemysłu, 2) stosunek do świata pracy i miast.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#PLechnicki">Najistotniejszym zagadnieniem Polski współczesnej jest przyśpieszenie zmian strukturalnych poprzez procesy uprzymysłowienia i urbanizacji. Dowodzić tego nie potrzeba, wszyscy rolnicy bez reszty ten postulat już znają i uznają. Różnice ujawniają się jedynie co do wyboru dróg i metod działania.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#PLechnicki">Jest metoda, którą bym nazwał wschodnią, metoda, po której szła Rosja carska, oparta o elitę rządzącą i międzynarodową finansjerę, droga, która przez wyniszczenie i zastój wsi widziała drogę rozwoju przemysłu. Wiemy, dokąd ta droga doprowadziła Rosję. Najzaciętszy wróg Polski, ale jednocześnie wielki mąż stanu, Stołypin, który zrozumiał po wypadkach 1906 r., że kontynuowanie tej drogi prowadzi wprost do załamania, człowiek, który z wielką odwagą chciał sprawę wsi postawić na porządku dziennym jako zagadnienie najpilniejsze, zginął z ręki skrytobójczej. Zresztą było już za późno, katastrofa była nieunikniona.</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#PLechnicki">50 dostojnych panów z Lewiatana, których zresztą zasługi w pierwszym okresie odbudowy przemysłu oceniamy zawsze, wychowanych w szkole petersburskich karteli, chce Polskę uprzemysławiać metodą i receptą wschodnią. Rolnictwo polskie uważa tę drogę za zgubną.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#PLechnicki">Jest druga droga, droga, którą szły narody wolne, gdzie obok bogacącego się i prężnego w swej dynamice produkcyjnej farmera amerykańskiego narastał wielki przemysł nowoczesny. W tej harmonii rozwojowej rolnictwa i przemysłu odbyły się procesy uprzemysłowienia w krajach o najrozmaitszej strukturze gospodarczej, tak w Niemczech, jak w Finlandii itd. Uważamy, że ta droga jest jedyną, która doprowadzi Polskę do istotnego i zdrowego uprzemysłowienia, dając narastającemu przemysłowi rynek zbytu w pracującej i bogacącej się wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#PLechnicki">Wreszcie stosunek do świata pracy. Obóz Zjednoczenia Narodowego ma tę łatwość, że bez reszty przedkłada wszystkie swoje rachunki i całość swoich ocen światu pracy do wglądu. Obóz Zjednoczenia Narodowego nie ma nigdzie tajnych konti separati.</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#PLechnicki">A my rolnicy z Obozu Zjednoczenia Narodowego stwierdzamy najprostsze prawdy: U że wieś polska żywi najtaniej miasta polskie z wszystkich rolników Europy i 2) że pracą najniepewniejszą w całym gospodarstwie społecznym polskim jest praca chłopa na własnym warsztacie, który, będąc najgorzej chyba uposażonym pracownikiem w Państwie, za całodzienną nieograniczoną niczym pracę otrzymuje 56 groszy.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#PLechnicki">I dlatego wieś nie zrozumie, dlaczego no. w roku zeszłym podwyższono w Mościcach o 8,3% płace, które nie były obniżane od 1930 r., że zwolniono ponadto pracowników z podatku specjalnego, a gdy wieś przyszła o obniżkę cen saletry, to oświadczono im, że wobec podwyżki płac nie może być mowy o poważniejszej obniżce cen saletry. Takich przykładów moglibyśmy cytować więcej. Zdaje się, że musi być utrzymana pewna równowaga, chociażby niedoskonała, między pracą na wsi a w mieście.</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#PLechnicki">Wieś o tych sprawach mówi raczej niechętnie, wieś się nie zwraca przeciw pracownikowi miejskiemu, wieś chce jedynie, by istniało zrozumienie potrzeby walki powszechnej o właściwy poziom cen przemysłowych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#PLechnicki">Wreszcie niezrozumiałe jest, dlaczego świat pracy w Polsce nie idzie zdecydowanie za świetnymi rezultatami proletariatu np. finlandzkiego, gdzie dzięki własnej organizacji gospodarczo-spółdzielczej robotnik finlandzki, mając niższe płace niż polski, żyje na stopie życiowej niepomiernie wyższej.</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#PLechnicki">Nadmieniam z naciskiem, że nie chcę być źle zrozumiany, nie występuję tu przeciw jakiejkolwiek normie płac czy ubezpieczeń obecnie obowiązujących, stwierdzam jedynie, że świat pracy powinien być w równej mierze zainteresowany w walce o uwzględnienie również potrzeb wsi przez obniżenie cen przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#PLechnicki">Kończę na tym uwagi moje co do zagadnień społeczno-gospodarczych. Przechodzę do zagadnień politycznych dotyczących wsi.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#PLechnicki">Jesteśmy wychowani w twardej szkole realizmu politycznego. Toteż w praktycznym działaniu naszym na najbliższy okres wychodzimy z następujących ocen zasadniczych:</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#PLechnicki">1) W okresie ostatnich lat toczy się u naszych granic wojna bez wojny. Niebezpieczeństwa, idące z zewnątrz, mogą w każdej chwili postawić Rzeczpospolitą niespodziewanie przed koniecznością akcji i czynu. Rozwój sytuacji, jakeśmy to powiedzieli poprzednio, wymagać będzie od narodu nowych wysiłków i nowych wyrzeczeń. Czasy są wyjątkowe i wyjątkowych wymagają działań.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#PLechnicki">Rozumiemy również, że koniecznością jest, zgodnie zresztą z wskazaniami najwyższych autorytetów w Państwie, aby polskie życie wewnętrzne własnymi drogami starało się przejść ten okres historii. Chcemy za wszelką cenę uniknąć tych metod politycznych, które są stosowane na wschód, na zachód i na południe od granic Rzeczypospolitej. Wierzymy w instynkt wolności i wielkości Narodu Polskiego. Ale jednocześnie rozumiemy, że nadrzędną koniecznością najbliższych lat jest koncentracja władzy. Dlatego też przeciwstawiamy się z całą bezwzględnością i do końca wszelkim próbom podważenia porządku, który pozostawił nam w testamencie Józef Piłsudski.</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#PLechnicki">2) Widzimy w najbliższych latach wyjątkową doniosłość politycznej postawy wsi polskiej. Uważamy, że właśnie w tym okresie wieś polska ma do spełnienia wyjątkowo odpowiedzialne zadanie dziejowe. W naszej bowiem strukturze społeczno-gospodarczej i narodowościowej miasta nasze w najbliższych latach muszą stać się polem głębokich przemian strukturalnych, które z konieczności będą wywoływały szereg napięć i trudności. Nawet najbardziej sprawna biurokracja tym zadaniom sama podołać nie może. I dlatego postawa polityczna wielkich rzesz Judu wiejskiego jest na najbliższe Jata najistotniejszym czynnikiem równowagi politycznej kraju.</u>
+ <u xml:id="u-6.42" who="#PLechnicki">Przywiązując więc do politycznej postawy wsi wyjątkową dziejową doniosłość, Obóz Zjednoczenia Narodowego dążyć będzie do wzmożenia poczucia odpowiedzialności ludności wiejskiej za losy narodu oraz jej roli i znaczenia w Państwie. Rolnik, zwłaszcza chłop polski w ramach Obozu Zjednoczenia Narodowego, uzyska istotny wpływ na bieg rzeczy w Polsce, realizowany przez odpowiedzialny udział w pracach gminy, powiatu, województwa i w centralnych pracach państwowych oraz w samorządzie rolniczym i spółdzielczym. Szczególnie troskliwie traktować będziemy zagadnienia wzajemnego zrozumienia i współpracy między każdorazowym rządem a zorganizowaną politycznie wsią. Dziejowa konieczność rządów mocnych i skutecznych, zwalczających każdą anarchię, zapewniających ład, porządek, sprawiedliwość, bezpieczeństwo i rozwój Państwa, jest również podstawowym warunkiem rozwoju wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.43" who="#PLechnicki">Toteż w spełnianiu tych zadań Obóz Zjednoczenia Narodowego przywiązuje wyjątkową doniosłość do stworzenia warunków dla rozwoju zastępów niezależnej inteligencji wiejskiej. Niezależna, związana pracą swoją bezpośrednio i na stałe z wsią, inteligencja wiejska, przede wszystkim chłopska, musi objąć kierownictwo w pracy politycznej na wsi. Jest zagadnieniem wyjątkowej wagi znalezienie dróg, aby inteligencja niezależna nie emigrowała masowo ze wsi, jak to się dzieje obecnie. Obóz Zjednoczenia Narodowego przeciwstawia się walce klasowej. Toteż widzi wielkie i twórcze zadania dla inteligencji niezależnej, gospodarującej na wsi od pokoleń na własnych warsztatach rolnych, żąda jednak dla tej inteligencji nawiązania do szczytnych tradycyj przeszłości Andrzeja Zamojskiego czy patrona Jackowskiego, domaga się natomiast odwrócenia się bez reszty od praktyk lat ostatnich, które charakteryzowała współpraca tej inteligencji ze sferami kartelowymi i sferami obcych kapitałów w Polsce. Obóz Zjednoczenia Narodowego wie, że jest jeden tylko program rozwoju wsi, to jest najszersza koncentracja wszystkich sił ideowych i społecznych na wsi. Dał wyraz temu chociażby w postawie, jaką zajął przy ostatnich wyborach, a zwłaszcza samorządowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.44" who="#PLechnicki">Wieś w niepodległej Polsce dosyć zapłaciła za drobne kłótnie i drugorzędne swary, za swoje rozbicie i brak siły politycznej. Wierzymy, że najbliższy okres przyniesie dalszy zdrowy proces koniecznej konsolidacji wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.45" who="#PLechnicki">Wreszcie widzimy z radością, że narasta na wsi młode, prężne, wychowane przez szkołę i wojsko, pokolenie młodzieży wiejskiej. Rozumiemy, że młodzież — i to nie tylko dlatego, że jest młoda — ma prawo poszukiwać oblicza własnego, oblicza nowych pokoleń Polski Niepodległej. Żądamy jedynie, żeby jasno patrzyła w rzeczywistość polityczną, jaka otacza granice Rzeczypospolitej, i żeby bez reszty odcięła się od wpływów — „gasnącego świata”, który nie ma że powrócić jako rzeczywistość polityczna w naszym kraju.</u>
+ <u xml:id="u-6.46" who="#PLechnicki">O. Z. N. jest Obozem, który nie zaciemnia mrzonkami rzeczywistości. O. Z. N. jest Obozem czynu i walki. Ludności wiejskiej stawiamy odważnie przed oczy surową świadomość trudności, w jakich żyć będziemy w najbliższych latach. Jednocześnie szanujemy i doceniamy pełnię radosnej prawdy narastających na wsi w tempie przyśpieszonym młodych sił Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-6.47" who="#PLechnicki">Obóz Zjednoczenia Narodowego wie jednak, że dla walki potrzebna jest siła. Wsi polskiej zaś chcemy dać możność zorganizowania w szeregach Obozu tego rodzaju pozytywnej siły politycznej, której dotychczas rozbita politycznie wieś ta nie posiadała.</u>
+ <u xml:id="u-6.48" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Mystkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PMystkowski">Wysoka Izbo! Po długim kryzysie, jaki rolnictwo polskie przeżywało, a z nim i całe życie gospodarcze Państwa, bo to się w Polsce ściśle wiąże z sobą, w r. 1936 zarysowała się pewna poprawa, przychód gotówkowy z jednego ha w stosunku do r. 1935 znacznie wzrósł. Złożyło się na to wiele elementów, a przede wszystkim to, że ceny na produkty rolne podniosły się znacznie. Zmniejszył się przy tym nacisk śruby podatkowej, ukrócono orgie lichwy kredytowej, jakich historia rolnictwa nie zna, bo w kredycie prywatnym czy w kredycie zorganizowanym stopa procentowa dochodziła do 24% w stosunku rocznym i to było sankcjonowane prawem, a było to wtedy, gdy rolnictwo dźwigało się z ruin i zgliszcz wojennych. Państwo prowadziło politykę, zupełnie zresztą słuszną, uważam, wzmożonego tempa intensyfikacji rolnictwa ze względu na obronność, ze względu na wyżywienie szybko przez przyrost naturalny wzmagającego się liczebnie narodu. Państwo udzielało różnych kredytów celowych na melioracje, na powiększanie gospodarstw przez dokupno ziemi, na zakładanie sadów, na zaopatrywanie gospodarstw w narzędzia i maszyny, na kupno nawozów sztucznych, które nie zawsze przynosiły korzyść, bo nieraz były stosowane tam, gdzie trzeba było najpierw uregulować wilgotność roli. Objawy tej nieśmiałej poprawy ustąpiły miejsca ponownemu załamaniu się. W porównaniu z r. 1936 rok 1937 przyniósł mniejszy przychód gotówkowy na jeden ha, pogłowie inwentarza spada wskutek posuchy, jaka wielką część kraju w tamtym roku dotknęła, zadłużenie wzrasta, wpływy podatkowe maleją, następuje wycofywanie wkładów oszczędnościowych z kas wiejskich, a sytuacja staje się już poważną, gdy w r. 1938 ceny zbóż załamują się, kiedy upływa okres karencyjny w spłacie zadłużeń rolniczych, a przychód gotówkowy zarówno w poszczególnych gospodarstwach, jak i w ogólnym dochodzie rolniczym maleje. Rolnictwo polskie wykazało duże wyrobienie i karność, gdy po żniwach w 1938 r. organizacje rolnicze wezwały rolników do wstrzymania się z podażą zbóż na rynek, przewidując wyższe ceny w późniejszym okresie. Powstrzymanie się to nie mogło jednak trwać długo. Nacisk śruby podatkowej w listopadzie, terminy płatności, wynikające ze starych zadłużeń, i inne potrzeby przedzimowe w gospodarstwach dały podaż bardzo intensywną, która i do dziś jeszcze trwa, utrudniając opanowanie sytuacji. A sytuacja dziś istotnie jest ciężka. Uważam, że czas najwyższy podejść po męsku do tego zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PMystkowski">Zbiegają się tu dwa niekorzystne dla rolnictwa zjawiska: nieopłacalność produkcji rolniczej i spłata starych zobowiązań. Dla mnie jest rzeczą jasną, że albo jest opłacalność i istnieje wówczas możność spłacania zadłużeń, albo nie ma opłacalności i trudno spłacać zadłużenia. Cudów w tym wypadku nie ma. Jeżeli jest inaczej, to tworzą się zaległości, które w przyszłości będą musiały być skreślane z fikcyjnych nieraz już dzisiaj bilansów instytucyj finansowych, albo też przez zjadanie substancji majątkowej. Jeżeli w gospodarstwach większych to zagadnienie jeszcze nie jest tragedią, bo przez częściową parcelację można przynajmniej część majątku uratować, to nie do pomyślenia to jest w gospodarstwach małych, gdy dla licznej nieraz rodziny zagadnienie to stanowi być albo nie być, gdy czeka ją nieraz torba żebracza i nic ponadto.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PMystkowski">Potrzeby miast, trudne położenie pracowników państwowych i samorządowych, nędza świata pracy, to wszystko jest prawdą, temu nikt nie ma zamiaru przeczyć, ale gdy tam chodzi o poprawę istniejącego stanu rzeczy, to w warunkach wsi chodzi o utrzymanie tego, co jest. Jeżeli nie rozwiążemy sprawy opłacalności w rolnictwie, jeżeli nie zatrzymamy natychmiast aparatu egzekucyjnego, aby spokojnie siąść i przepracować to zagadnienie, tj. zagadnienie oddłużenia i opłacalności, jeśli pozwolimy na dalszy bieg rzeczy tak, jak one się obecnie układają, to doczekamy się znów Zielonych Tygodni, zjazdów, delegacyj, a w końcu już zobojętnienia rolnika na wszystko i żartu nieraz z jego strony. A to wtedy będzie groźne. Dziś jeszcze, kiedy rolnik upomina się o lepszą cenę za swe produkty i domaga się załatwienia oddłużenia, czas jeszcze na załatwienie sprawy. Gorzej będzie, gdy rolnictwo przestanie o tym mówić, a wszak do tego zmierzamy.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PMystkowski">W latach dobrej koniunktury rolnictwo zaciągnęło dla swych warsztatów w różnej postaci wiele kredytów. Kryzys właśnie udało się przetrwać dzięki możności skonsumowania tych pożyczonych kapitałów. Rolnictwo z poprzedniego kryzysu wyszło z klęską finansową, ale zdolność produkcyjna została zachowana. Obecnie nadchodzący kryzys byłby możliwy do przetrwania tylko drogą skonsumowania i tak już bardzo skromnych, najkonieczniejszych resztek kapitałów obrotowych, jakie rolnictwu pozostały. Jest to równoznaczne z przekreśleniem na szereg lat zdolności produkcyjnej rolnictwa, co nie leży w interesie ani rolnictwa, ani Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PMystkowski">Przechodząc do omówienia polityki Ministerstwa Rolnictwa, muszę z całą obiektywnością stwierdzić, że jest ona w całej rozciągłości na długiej fali słuszna i celowa. Zarówno przebudowa ustroju rolnego poprzez parcelację w granicach dotychczas obowiązującej ustawy, jak wzmożenie tempa komasacji i melioracji podstawowych, usprawnienie obrotu artykułami rolniczymi, wszystko to wpływa dodatnio na stosunki wiejskie. Łagodząc położenie, jednocześnie stwarza podstawę do dalszego, na długą metę obliczonego planu intensyfikacji rolnictwa, uszlachetnienia produkcji zapewniając większą opłacalność gospodarstw. W warunkach polskiej rzeczywistości tymi środkami, jakimi rozporządza Ministerstwo, dokonano rzeczy dużych. Jakie ma znaczenie upełnorolnienie gospodarstwa karłowatego przez do-kupno gruntu z parcelacji, przy jednoczesnym skomasowaniu parceli, rozrzuconych nieraz w kilkudziesięciu miejscach, nie potrzebuję uzasadniać. Dopiero wtedy, gdy się wyraźnie zakreśli świeżo zaoraną skibą granice nowej kolonii, rolnik poczuwa się właścicielem i panem swego kawałka roli. A z jakim zapałem chwyci się pracy, pracy ciężkiej i znojnej, nie oglądając się, czy mu przynosi w rezultacie zyski czy stratę, niech posłuży fakt, który przytoczę. Znam wypadek, gdzie na świeżo zaznaczonej kolonii ojciec z dorosłym synem tak się chwycili pracy oczyszczenia pola z kamieni, że syn z przepracowania umarł. To nie odosobniony wypadek, a nie spotykany w innych zawodach. Jakże wobec tego wyglądają insynuacje, rozsiewane w prasie nieprzychylnej wsi, w których mowa, że nie warto dążyć do wzmożenia dochodu rolnika, bo będzie on zużyty na pijaństwo! Pochodzi to na pewno więcej ze złej woli, niż z nieznajomości rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#PMystkowski">Prowadzenie podstawowych robót melioracyjnych przy dużym wysiłku samych zainteresowanych rolników w postaci zorganizowanego szarwarku pozwala na zamianę bagien bezużytecznych na piękne zielone użytki, a nierzadko na pola uprawne. Jakby nowe lądy wynurzają się z wody, które choć w części zapobiegają brakowi ziemi, jaki dziś odczuwa wieś, wieś młoda, dorastająca.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PMystkowski">A dalej uzbrojenie aparatu skupu, obrotu artykułami rolnymi, jakież to ma wielkie znaczenie dla podniesienia dochodowości w rolnictwie i znaczenie ogólnopaństwowe! Na tym polu są wielkie wysiłki samej społeczności rolniczej i niemałe już zdobycze. Dla przykładu przytoczę organizację mleczarstwa. Tam, gdzie rolnicy uchwycili w swe ręce organizację przerobu i handlu mlekiem, w przeważającym odsetku są rezultaty dodatnie. Jest tam jeszcze bardzo wiele braków, ale wiele już dokonano. Porządkowanie przemysłu mleczarskiego pochłonęło i będzie jeszcze pochłaniało znaczne sumy. Ażeby te sumy nie zostały stracone, trzeba zmienić obecną ustawę mleczarską. Projekt zmiany ustawy mam zamiar wnieść do laski marszałkowskiej jeszcze na obecnej sesji. Trzeba zapewnić zainwestowanym zakładom mleczarskim możność amortyzacji kapitału i dalszego doskonalenia tego przemysłu. Trzeba dać możność Ministerstwu Rolnictwa ochrony zakładów już istniejących przed szkodliwą konkurencją, czyli trzeba uzależnić powstawanie nowych zakładów w przemyśle mleczarskim od zasadniczej potrzeby i celowości. W żadnym bowiem przemyśle i handlu konkurencja nie wyradza się tak szybko w konkurencję szkodliwą, jak właśnie w przemyśle i handlu mleczarskim. Muszą się tu znaleźć śmielsze pociągnięcia, nie pozwólmy, by nas zdystansowały inne narody, jak to niedawno słyszeliśmy, mój przedmówca to powiedział, nawet mała Litwa.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#PMystkowski">Naporu rolnictwa zorganizowanego przez spółdzielczość na inne dziedziny handlu i przemysłu dziś już nic nie powstrzyma. Rolnictwo będzie brało w swe ręce coraz nowe gałęzie przemysłu i handlu i to jest zdrowy, naturalny, skuteczny sposób unarodowienia handlu i przemysłu w Polsce. I taką zasadę wyznaje Obóz Zjednoczenia Narodowego. Powstają rolnicze cukrownie, które acz nieśmiało, stawiają jednak pierwsze kroki już dosyć mocno. Powstają rolnicze przetwórnie mięsne i placówki handlowe, które dopominają się rewizji stanu posiadania w rozdziale kontyngentów eksportowych. Ta rewizja przyjść musi i to nie połowiczna, lecz gruntowna.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#PMystkowski">A zagadnienie elewatorów zbożowych, budowy gorzelń rolniczych, budowy przetwórni owocarskich i szereg innych potrzeb, które życie nasuwa, domagają się rozwiązania. Wieś sama tych zagadnień nie rozwiąże. Wieś, wyczerpana z kapitału, nie jest zdolna dać wiele poza pracą. Pomoc ta przyjść musi z zewnątrz i musi przyjść szybko. Jeżeli stwierdzamy zgodnie, że opłacalność zbóż jest pod znakiem zapytania, jeżeli napotykamy na coraz większe trudności z ulokowaniem naszych nadwyżek zbożowych na rynkach światowych, jeżeli możemy nasze nadwyżki przerobić na spirytus względnie przestawić się na inną produkcję, to musimy właśnie uzbroić się w potrzebne do tego aparaty. A jak jest istotnie? Kredyt na cele usprawnienia obrotów artykułami rolnymi z roku na rok maleje. Z 7,5 miliona na 5 milionów, a w budżecie, nad którym dyskutujemy, ogranicza się do 3,5 miliona zł. Jestem w posiadaniu zestawienia cyfrowego zapotrzebowania kredytów na ten cel na rok bieżący. Cyfra ta sięga skromnej sumy 3 milionów zł. To jest jedno tylko województwo, a zgłoszeń będzie więcej, bo obecnie zgłoszenia te jeszcze napływają. Dlatego też wniosłem na Komisji Budżetowej o zwiększenie pozycji w części 12 budżetu dział 3 § 20 — „Subwencje i pożyczki na inwestycje, związane z usprawnieniem obrotu artykułami rolniczymi” — do skromnej kwoty 7,5 miliona. Wniosek ten nie uzyskał aprobaty Rządu. Na te cele mają być użyte środki z Państwowego Funduszu Inwestycyjnego według planu pierwszej trzylatki. W planie tym przewiduje się 15 milionów na 3 lata, czyli 5 milionów na 1 rok. Wobec potrzeb, jakie są w tej dziedzinie, jest to kroplą w morzu. W ten sposób potrzeb nie zaspokoimy i trudno mówić wtedy o opłacalności rolnictwa nawet na długiej fali. Dlatego też uważam, że jeżeli nic można było podnieść kredytów na ten cel w normalnym budżecie Ministerstwa Rolnictwa, to większe sumy muszą się znaleźć w Funduszu Inwestycyjnym, oczywiście poza budownictwem szkolnym, kosztem innych działów, jak np. budownictwa państwowego. Aczkolwiek i ono jest potrzebne, to jednak winno iść w kolejności po potrzebach uprzemysłowienia rolnictwa. Tu hierarchia potrzeb winna być zachowana. Tak jak jest prawdą, że wytworzenie ośrodków o wysokiej intensywności gospodarczej ułatwia ogólny postęp przez oddziaływanie tych ośrodków na tereny sąsiednie, tak samo jest prawdą, że utrzymanie tych ośrodków przy braku możności zagospodarowania otaczających je obszarów jest niemożliwe. Jeśli na zaspokojenie potrzeb wsi nie stanie pieniędzy, to tworzonym ośrodkom przemysłowym zabraknie oddechu, bo procesy wyrównawcze biegną nie tylko z góry na dół, ale również i z dołu do góry. Choćbyśmy uprzemysłowili Polskę, to jeśli nie oprzemy tego przemysłu na surowcu krajowym i jeśli nie wytworzymy warunków na wsi, która będzie mogła korzystać i konsumować produkty przemysłu w całej swej masie liczebnej, sprawy nie ruszymy z miejsca. Co znaczy dla przemysłu kupująca wieś, niech świadczy ten wypadek, że gdy Ministerstwo znalazło stosunkowo małą sumę w budżecie ubiegłego roku, bo sięgającą tylko 500.000 zł, na potanienie siewników, to fabryki nie nastarczyły produkować, a wieś z całym zapałem rzucała się, ażeby się w te tak pożyteczne narzędzia zaopatrzyć. I to samo byłoby z innymi narzędziami i maszynami, gdyby cena odpowiadała sile nabywczej wsi i gdyby ta siła nabywcza w rzeczywistości istniała. Nie będzie wówczas bezrobocia w mieście, 70% ludności wprowadzi się w orbitrę konsumenta, tej ludności, która dziś znajduje się poza wszelkim obrotem. Wieś z całym spokojem, cierpliwie, z całym zaparciem się czeka na polepszenie swej doli, rozumiejąc, że Państwo jest na dorobku, że potrzeby związane bezpośrednio z obroną są wielkie i muszą być stawiane na pierwszym planie. Zgadzam się z moim przedmówcą, że — „armaty i kominy”, a dodam jeszcze, że do armaty zdrowy kanonier i dobry koń — to jest uzupełnienie właściwe. Toteż niebezpiecznie jest i niesłusznie pozwalać na pewne przerosty i brak zachowania kolejności potrzeb zaspokajanych z funduszów publicznych, kiedy na wsi na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb brak środków.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#PMystkowski">Pragnę tu jeszcze poruszyć sprawę, o której się wiele mówi i pisze, sprawę organizacji rolnictwa według różnych nowych projektów. Sądzę, że czas po temu nie jest odpowiedni i wieś do tego zagadnienia ustosunkowuje się nieprzychylnie, rozumując, moim zdaniem słusznie, że najpierw trzeba rozwiązać sprawę opłacalności produkcji rolnej, rozwiązać i załatwić sprawę oddłużenia, szczególniej w gospodarstwach kategorii A załatwić ją jak najprędzej, a tymczasem wstrzymać wszelkie kroki egzekucyjne do czasu załatwienia tej tak pałającej sprawy; następnie przystąpić do szerszego planu inwestycyjnego w rolnictwie, wzmóc tempo przebudowy ustroju rolnego, odbudować tani, dostępny kredyt, podnieść stan szkolnictwa i oświaty na wsi, te bowiem zagadnienia dziś obchodzą wieś i są przez wieś uważane za zagadnienia kluczowe, od nich zależy podniesienie się jakościowe i ilościowe produkcji, uzdrowienie warsztatów rolnych, unowocześnienie rolnictwa i podniesienie poziomu człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#PMystkowski">Wieś interesuje się zagadnieniami, które by mogły ją wyprowadzić powoli z ciężkiej sytuacji. Zbyt wolny, według zdania wielu, proces dobrowolnego zrzeszania się rolników ma swoją przyczynę nie w niechęci rolników do organizowania się, lecz naprawdę w trudnych warunkach życia. Kryzys, który załamał wiele placówek spółdzielczych, brak prawie kompletny do niedawna szkół spółdzielczych, co również było w wielu wypadkach przyczyną załamania się spółdzielni, to wszystko nie sprzyjało silniejszemu rozwojowi spółdzielczości, a mimo to spółdzielczość rozrasta się, skupiając dzisiaj 2 miliony rolników. W samej spółdzielczości mleczarskiej jest zorganizowanych ponad ½ miliona gospodarstw. Jest to poważne zdanie egzaminu organizacyjnego i stosunkowo szybkiego, jak na nasze warunki, uspołecznienia się wsi. Nie mniej widoczny jest rozwój organizacji na odcinku kółek rolniczych, kół gospodyń wiejskich i kół młodzieży wiejskiej. Na tym odcinku wieś zorganizowała przeszło 1.100.000 gospodarzy w województwach centralnych i wschodnich. Razem na wsi jest ponad 52.000 ognisk terenowych i przeszło 3 miliony członków.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#PMystkowski">Jedną z przyczyn niechętnego ustosunkowania się wsi do zagadnienia głębszych przemian w organizacji rolnictwa jest ten właśnie postęp na odcinku uspołeczniania i uspółdzielczania się wsi. Wieś polska, wieś zorganizowana wierzy w swój, przez siebie wypracowany system organizacji i ma poważne obawy, żeby projekty przemian nie powstrzymały tego rozrostu i nie zniszczyły dorobku z takim trudem i mozołem zdobytego.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Dudziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Kiedy się bada nastroje społeczeństwa w odniesieniu do rolnictwa, kiedy się wysłuchuje dyskusji sejmowej czy to w komisji, czy na plenum, wtedy się widzi, że dzięki Bogu wytworzył się już na te sprawy wspólny pogląd całego narodu. Czy to rolnik, czy kupiec, oficer, urzędnik czy przemysłowiec, wszyscy dzisiaj są już tego zdania, że nie może być mowy o zmontowaniu gospodarstwa narodowego bez opłacalności w rolnictwie, bez zdrowego, produkcyjnego warsztatu rolnego, który w wielkiej mierze ma się przyczynić do zmiany chorej struktury gospodarczej na zdrową.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PDudzinski">Niech mi wolno będzie na poparcie tej tezy przytoczyć kilka przykładów. Otóż prezes Obozu Zjednoczenia Narodowego p. gen.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PDudzinski">Skwarczyński w debacie generalnej między innymi oświadczył: — „Granicą zaspokojenia potrzeb Państwa są jego możliwości materialne, drugą linię graniczną zakreślają konieczności państwowe, a koniecznościami tymi są inwestycje gospodarcze, związane z obronnością kraju, rozładowanie bezrobocia i rozwiązanie sprawy przeludnienia wsi, podniesienie stopy życiowej ludności do minimalnego chociażby poziomu kulturalnego i higieny przez osiągnięcie należytej opłacalności rolnictwa oraz spolszczenie handlu i przemysłu i rzemiosła.” A co mówi referent? — „Istotnym rdzeniem polskiego rolnictwa musi być gospodarstwo nie folwarczne, lecz indywidualne, zdrowe, scalone, urządzone i produkcyjne gospodarstwo włościańskie, przynoszące właścicielowi opłacalność.” A gdy się rozmawia z kupcem czy rzemieślnikiem w miasteczku, to powiadają oni, że ich dobrobyt związany jest z dobrobytem rolnictwa. I coraz częściej powtarza się u nas na zachodzie stare niemieckie przysłowie: — „Gdy rolnik ma pieniądze, ma je cały świat”. A gdy się znowu rozmawia z oficerami, pracującymi w komisjach poborowych lub szkolącymi rekruta, to powiadają oni, że są zastraszeni objawem karlenia i cherlactwa obecnych kontygentów rekruta ze wsi. Wbrew założeniu, wbrew ustalonemu od wieków porządkowi świata powiadają oni, że rekrut z miasta jest zdrowszy, lepiej fizycznie rozwinięty niż rekrut wiejski. I nie można tego zjawiska tłumaczyć tylko tym, że jest to rocznik wojenny, bo przecież ten sam rekrut, gdy się go odżywi, nabiera rumieńców życia i zdrowia. Nie tylko zatem nędza dzieciństwa, lecz i obecna nędza na wsi odbija się ca jego wyglądzie. Woła zatem armia wielkim głosem o poprawę losu, o opłacalność dla rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PDudzinski">A zapytajcie lekarza powiatowego. Skarżyć się będzie na gruźlicę, która u nas na zachodzie szerzy się zastraszająco wśród młodzieży wskutek złego odżywiania, bratku przyodziewku lub niehigienicznego mieszkania. Czy w ten sposób obronność nasza nie jest najbardziej zagrożona? Czy nie należy na równi z uzbrojeniem zadbać przede wszystkim o człowieka? Jest on przecież podstawowym i decydującym czynnikiem obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#PDudzinski">Drugi czynnik to odpowiedni stan pogotowia gospodarstwa narodowego, to jego możliwości wyposażenia armii w sprzęt techniczny i zaopatrzenia Państwa podczas wojny. Aby temu zadaniu sprostać, należy już podczas pokoju postawić na odpowiednim poziomie zarówno rolnictwo jak i przemysł. Budujemy właśnie nasz przemysł obronny i można się spotkać z bardzo niepokojącym zdaniem, dotyczącym podstaw organizacji tego przemysłu, o czym już wspominał p. pos. Lechnicki. Otóż przemysł można montować dwojakim sposobem: albo tak, jak to ma miejsce w Japonii, na nędzy rolnika i robotnika stworzyć warunki nieosiągalnych przez nikogo innego niskich kosztów produkcji i wyrobami tego przemysłu zalać cały świat poza własnym krajem, kraj własny bowiem nie ma ich za co kupić, choć są tak bezmiernie tanie; albo też budować przemysł na chłonności rynku wewnętrznego przez równomierne, jednoczesne podnoszenie innych gałęzi gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PDudzinski">W warunkach polskich przemysł można postawić na nogi tylko na rozbudowie rynku wewnętrznego, którego chłonność nie ma granic pod warunkiem, że opłacalność produkcji rolniczej będzie zapewniona. I tu trzeba ciągle i w kółko powtarzać: bez opłacalności w rolnictwie nie będzie rozbudowy przemysłu, bo dopiero w oparciu o rynki wewnętrzne rozbudowany przemysł może się pokusić o opanowanie rynków zagranicznych. Sądzę, że ten drugi sposób jest daleko lepszy i jedyny, ponieważ dążąc do harmonijnego rozwoju całości gospodarstwa narodowego, stwarza odpowiednie warunki bytowania dla człowieka wsi, która jest głównym rezerwuarem materiału ludzkiego nie tylko dla armii, lecz również i dla miasta.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PDudzinski">Wysoka Izbo! Sądzę, że nie od rzeczy będzie stwierdzić publicznie, stwierdzić jak najbardziej kategorycznie, że system japoński jest u nas niemożliwy do zastosowania, ponieważ wymagałby ze względów konkurencyjnych obniżenia kosztów produkcji poniżej japońskich, co w naszych geograficznych i klimatycznych warunkach jest niemożliwe. Nie możemy bowiem żyć garścią ryżu, chodzić prawie nago, mieszkać w papierowych domach, mając tuż obok przez granicę jaskrawy przykład, że ten sam problem można załatwić inaczej, bez niepotrzebnych ofiar. Gdybyśmy chcieli u nas zastosować system japoński, rewolucja rozsadziłaby nas od wewnątrz. W naszych warunkach zatem możemy oprzeć rozwój naszego przemysłu tylko na rynku wewnętrznym.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#PDudzinski">Rolnictwo polskie wobec tego musi być nie tylko wielkim producentem, ale i wielkim konsumentem. Słuszność tego twierdzenia poświadcza przedstawiciel przemysłu, główny referent budżetu inż. Sowiński, gdy mówi w swoim referacie: — „Przemysł, żeby miał zdrowe warunki rozwoju, musi mieć zapewnione rynki zbytu. Już przy obecnym słabym uprzemysłowieniu mamy nadwyżki produkcyjne, które tylko z trudem lokujemy na rynkach zagranicznych. Możliwość powiększania konsumcji na naszym rynku wewnętrznym jest olbrzymia, ale tempo uprzemysłowienia nie może przewyższać tempa wzrostu chłonności tego rynku wewnętrznego.” A jakież są możliwości chłonne rolnictwa obecnie? Powiada generalny referent: — „W okresie ostatnich 10 lat przeciętny zarobek rolnika u nas wynosił na 1 dzień pracy 52 grosze”. Cóż pomoże tego rodzaju twierdzenie przedstawiciela przemysłu, skoro obrońca z urzędu interesów rolnictwa jest innego zdania! Na zakończenie debaty nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa oświadczył on bowiem dnia 22 lutego 1938 r.: — „Było by nieuczciwością kultywować złudzenie, że w krótkim czasie może być radykalnie inaczej. Ta radykalna przemiana może być osiągnięta nie wcześniej, niż osiągniemy poważniejsze sukcesy na drodze przemysłowej. A uzyskamy poważniejsze sukcesy na drodze przemysłowej, jak powiększymy chłonność rynku rolniczego, powiada przemysłowiec inż. Sowiński, generalny referent budżetu. Wysoki Sejmie! Jak widzimy wytworzyło się pewnego rodzaju błędne koło. Przemysł woła o rozwój rolnictwa, rolnictwo o rozwój przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PDudzinski">I dziwić się potem, że przy takim stanowisku Ministerstwa sumy przeznaczone na rozwój rolnictwa wynoszą 5% wszystkich sum inwestycyjnych, że są długoterminowe kredyty dla Żydów na budowę kamienic w Warszawie, ale nie ma kredytów na spłaty rodzinne. Nie dziw zatem, że chociaż konsumcją nawozów się powiększa w dwójnasób, to jednak cena prawie nie drgnie i jest w dwójnasób większa niż w Niemczech przy wyższych cenach na zboże. Nie można się dziwić zdaniu tych chłopów, o których mówił p. gen. Żeligowski, że gdyby przemysłowiec był ministrem rolnictwa, prędzej uzyskalibyśmy zapewne opłacalność, prędzej znaleźlibyśmy zrozumienie konieczności oddłużenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#PDudzinski">Zapewne może niejeden w tej Wysokiej Izbie powie, że za brak opłacalności nie można winić tylko Rządu, bo opłacalność jest wypadkową wielu czynników. Takiego zdania jest na przykład referent budżetu Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych p. poseł Ostafin. Mówi on bowiem w swym referacie, iż na opłacalność składają się: po pierwsze dobra struktura warsztatów, po drugie umiejętność właściciela, po trzecie dobra uprawa i melioracje, po czwarte wysokość zbiorów z ha, po piąte polityka Rządu. Po spełnieniu tych pierwszych czterech czynników, mówi p. referent, przy tej samej polityce Rządu nastanie w rolnictwie opłacalność.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#PDudzinski">Postarajmy się ustalić, czy tak jest w rzeczywistości, ewentualnie w jakim stosunku wpływają na opłacalność te cztery warunki, a w jakim ten piąty warunek, polityka Rządu. Otóż tak się szczęśliwie składa, że dzielnice zachodnie odpowiadają prawie w 100% tym czterem warunkom, bo mają najlepszą strukturę warsztatów, umiejętność gospodarowania, znają się na dobrej uprawie, na melioracjach, umieją wyprodukować wysokie zbiory z hektara i mimo wykonania tych wszystkich warunków najboleśniej odczuwają kryzys. Stąd chyba wynik jasny, że musi szwankować wybitnie czynnik piąty, polityka Rządu. Tej prawdy niczym nie można zasłonić. Stąd chyba wynik jasny, że nie można łudzić nikogo nadzieją osiągnięcia opłacalności przez intensyfikację. Przeciwnie, trzeba każdemu powiedzieć, że im większa intensyfikacja, tym większa nieopłacalność przy tego rodzaju polityce.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#PDudzinski">Że tak jest a nie inaczej, to znowu dwa przykłady. Referent twierdzi, że nie ma opłacalności w produkcji zboża, ponieważ jest mała wydajność z hektara. Ustalając górną granicę kosztów produkcji na 1 ha na 190 zł przy naszej produkcji 12 q z ha, wyprowadza koszt własny na 16 zł. Jak widzimy, jest gruba nieopłacalność. Gdybyśmy natomiast produkowali przeciętnie po 15 q z ha, to koszt wyniósłby jego zdaniem około 12 zł, czyli byłby na granicy opłacalności. Referent jednak zapomniał o jednym, że nie da się wyprodukować dalszych trzech kwintali bez dodatkowych kosztów, że trzeba się będzie uciec przecież do pomocy sztucznych nawozów, których nikt darmo nie dostaje, albo też do lepszej uprawy i lepszych narzędzi, które również kosztują. Czyli, że w tym wypadku rachunek p. referenta obraca się przeciw niemu.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#PDudzinski">Pisze p. referent również w swym referacie, że gdyby nam się udało podnieść wydajność krowy z przeciętnej obecnej, to znaczy z 1.500 litrów rocznie do 2,500 litrów rocznie, to koszt własny litra mleka zmniejszyłby się z 16,2 grosza na 12,56 gr. Otóż niejednemu z nas udało się podwyższyć wydajność krowy do 2.500 litrów. Cóż jednak, kiedy, jak sam p. referent twierdzi, koszt własny litra w tych warunkach wynosi 12,56 grosza, a otrzymuje za litr 9 do 10 groszy, czyli mniej niż wynoszą koszty produkcji. Zgodzę się jednak z p. referentem, że gdyby rozbudować rynek wewnętrzny, to efekt dochodowości w tej dziedzinie byłby daleko większy. Zwiększenie chłonności rynku jest jednak uzależnione od odpowiedniej polityki inwestycyjnej Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#PDudzinski">Słusznie również żali się p. referent, że stosunek ilościowy rolników do konsumentów miejskich jest nieodpowiedni, bo wynosi zamiast jak 1 do 2 tylko 1 do 0,35. Ale stąd dochodzimy do kapitalnego zagadnienia zmiany struktury naszego gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#PDudzinski">Zmiana struktury. Nim przystąpimy do niej, trzeba sobie najpierw uprzytomnić, jak wygląda naprawdę stan obecny i co chcemy przez reformę uzyskać, jaki ma być idealny warsztat rolny, do którego uzyskania będziemy dążyli. Uprzytomnijmy sobie przede wszystkim, jak wygląda nasza rzeczywistość.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#PDudzinski">Otóż, jak stwierdza p. referent, na 100 ha gruntów obliczeniowych zatrudnionych jest w rolnictwie w Danii 37,7 osób, a w Polsce 83,4 osób, w województwach zachodnich natomiast tylko 48 osób. Jeśli przeprowadzimy porównanie z Niemcami, gdzie na 100 ha mamy 50 osób, to przekonamy się, że struktura rolna województw zachodnich jest zupełnie zdrowa. Nie jest wprawdzie taka, jak w Danii, lecz jest lepsza niż w Niemczech. W innych natomiast województwach, a specjalnie na Polesiu i w Małopolsce, jest daleko gorzej, bo mamy 86 i 73 osób na 100 ha. Ale mówi p. referent dalej, że mamy w Polsce gospodarstw rolnych poniżej 2 ha 25.500, z czego prawie połowa w Małopolsce, gospodarstw od 2 do 5 ha 38,2%, z czego w Małopolsce 25%.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#PDudzinski">Otóż dobrze by było, gdybyśmy raz nareszcie ustali, kto jest rolnikiem. Wiemy dobrze, kogo mamy nazwać krawcem, szewcem czy rymarzem, nie wiemy natomiast, kogo nazywać rolnikiem. Nikomu nawet nie przyszłoby na myśl nazywać szewcem czy krawcem kogoś, kto sam sobie wylata buty lub ubranie, ale nazywamy rolnikiem właściciela kawałka ziemi, który go nawet nie jest w stanie wyżywić. Otóż moim zdaniem, tak jak krawcem czy szewcem nazywamy człowieka, który szyje ubranie lub buty dla innych i dane rzemiosło jest jedynym jego źródłem utrzymania, tak rolnikiem można nazwać tylko tego właściciela, którego warsztat jest w możności przynajmniej tylko wykarmić swego właściciela i jego rodzinę.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#PDudzinski">Jednym słowem dolną granicą gospodarstwa rolnego winno być gospodarstwo samowystarczalne; wszystko, co poniżej, jest czym kto chce — osadą robotniczą, osadą rzemieślniczą, w każdym razie nigdy warsztatem rolnika. I tam większe zainteresowanie winien mieć Minister Opieki Społecznej wraz z Ministrem Przemysłu i Handlu niż Minister Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#PDudzinski">Dla tych robotników, siedzących na wsi, jeśli ich całkowicie nie można ulokować w przemyśle, to należy przez doprowadzenie prądu elektrycznego i wstawienie obrabiarek stworzyć na koszt Państwa potężne chałupnictwo, które przyniesie korzyść wszystkim, zamiast unieszczęśliwiać tych ludzi działkami ziemi, na których ani umrzeć, ani wyżyć nie są w stanie. Wtedy pozostałe warsztaty rolne będzie daleko łatwiej uporządkować. I tu musi być stosowana zarówno parcelacja wielkich, jak i komasacja małych warsztatów, by dojść do tego ideału, jaki chcemy osiągnąć.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#PDudzinski">Jakiż to ma być ten ideał? Otóż ideał zależy od celu, który sobie postawimy. Jeśli nadal w mieście ma się panoszyć Żyd w handlu, rzemiośle i w przemyśle, a Polak ma być tylko wyrobnikiem, to wtedy ideałem może być ideał p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych — gospodarstwo jednokonne samowystarczalne. Ale jeżeli chcemy unarodowienia miast, to nasze idealne gospodarstwo rolne produkować musi poza mlekiem i świniami jeszcze odpowiedniego kalibru człowieka, który by mógł iść do miasta nie jako proletariusz, lecz jako kupiec, rzemieślnik czy urzędnik; jeśli chcemy, żeby gospodarstwa były niepodzielne, żeby cały przyrost naturalny odpływał do miast, wtedy naszym ideałem będzie silne gospodarstwo włościańskie parokonne, a na ziemiach ciężkich trzykonne, gospodarstwo w pełni produkcyjne, mające możność kapitalizowania.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#PDudzinski">Otóż z całym poczuciem odpowiedzialności za swoje słowa mogę oświadczyć, że nie tylko rolnictwo małe czy duże, lecz całe społeczeństwo ziem zachodnich żąda i żądać będzie takich właśnie silnych gospodarstw włościańskich i o takie gospodarstwa walczyć będzie do upadłego. Rozumie ono bowiem dobrze, że tylko takie gospodarstwa umożliwią unarodowienie miast i stworzą w przyszłości ich dobrobyt przy odpowiedniej polityce opłacalności. Gospodarstwa małe, zaledwie samowystarczalne, są grobem nie tylko dla ich właścicieli, ale również i dla miast, dla rzemiosła, handlu i przemysłu. Takie gospodarstwa są ze wszech miar szkodliwe, bo uniemożliwiają szybkie uprzemysłowienie Państwa, są bowiem pozbawione większych możliwości konsumowania wyrobów przemysłu. Takie osady są jedynie pożądane przez Żydów, w ich to bowiem interesie leży, aby przyrost naturalny pozostał na wsi, ażeby parcie elementu wiejskiego na ich stan posiadania było minimalne i aby na chorym organizmie było można bezkarnie żerować.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#PDudzinski">Na zadokumentowanie mego oświadczenia przytoczę Wysokiej Izbie ustęp ze sprawozdania z kongresu międzynarodowego żydowstwa z roku 1938. Otóż opisując sytuację żydowstwa w Polsce, piszę sprawozdawca: — „Państwa zamiast używać nadliczbowej energii do tworzenia nowych możliwości pracy, zakładając nowe gałęzie gospodarcze, uważają za rzecz prostszą odbierać Żydom ich zakres działania, który dotychczas do nich należał... W Polsce ewolucja ta komplikuje się wskutek tego, że kryzys rolniczy pcha ku miastom masy chłopskie, które, aby móc żyć, próbują szczęścia w handlu, nie zastanowiwszy się uprzednio nad tym.</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#PDudzinski">Główne lekarstwo byłoby w energicznej reformie rolnej, tak samo jak w ulepszeniu metod produkcji ziemiopłodów w gospodarstwach prymitywnych. Ale interesy polityczne w połączeniu ze zbyt ciasnymi zapatrywaniami ekonomicznymi przeszkadzają w przyjęciu tego rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#PDudzinski">Nigdy w historii dylemat nie był tak jasny, tak widoczny, tak ostry; albo chłopi zgłodniali i zrozpaczeni rzucą się na ziemian i po zrealizowaniu rewolucji agrarnej stworzą warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne konieczne dla rozwoju kraju, albo się dadzą pociągnąć do pogromu Żydów.” Otóż z tego wynika jasno, że kto zamiast dążyć do unarodowienia miast przez stwarzanie gospodarstw produkcyjnych chce zatrzymać większość przyrostu naturalnego na wsi i dąży do stwarzania gospodarstw małych, zaledwie samowystarczalnych, ten świadomie czy podświadomie pracuje w interesie żydostwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#PDudzinski">Społeczeństwo ziem zachodnich nigdy się na tego rodzaju politykę nie zgodzi. Nie zgadza się ono również z zapatrywaniami p. Ministra, wygłoszonymi na konferencji w sprawie Instytutu Kultury Wsi, na której p. Minister był łaskaw oświadczyć: — „Przechodzimy od — „wczoraj”, w którym jednostkowe izolowane gospodarstwo mogło sobie w życiu radzić, do nowego etapu, w którym w olbrzymiej większości wypadków potrzeby nie samego gospodarstwa, ale materialne i moralne potrzeby rodziny nadal zaspokajane być nie mogą inaczej, jak przez wykrzesanie siły zbiorowej, którą można tylko we współdziałaniu z otoczeniem stworzyć. Jasno, głośno powiadamy, że oto w takim etapie stoimy.” A ponieważ to oświadczenie dla wielu mogło być niezrozumiałe, w dalszym przemówieniu p. Minister wyjaśnia: — „To jest nic innego, jak równoczesne pogrzebanie mniemań wczorajszych, mniemań, które polegały wręcz na rozwijaniu ideologii odrębnego, tak silnego samodzielnego gospodarstwa, powiedzmy gburskiego, które może nie dbać o całe otoczenie, które sobie zawsze poradzi.” Stąd wniosek jasny, że ideałem p. Ministra jest nie silne gospodarstwo włościańskie, które zawsze sobie da radę, lecz zbiorowisko gospodarstw indywidualnie słabych, które będą mocne siłą swej organizacji.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#PDudzinski">Społeczeństwo ziem zachodnich ocenia to w ten sposób, że idziemy pełną parą do kołchozów, a na to żadną miarą zgodzić się nie może. To powiedzenie p. Ministra wyjaśnia nam wiele rzeczy — i brak odpowiednich kredytów na spłaty rodzinne, i okólnik zabraniający udzielania tych kredytów gospodarstwom powyżej 15 ha. Zdrowa struktura gospodarcza ziem zachodnich to dla p. Ministra jest — „wczoraj”, do pogrzebania tego — „wczoraj” p. Minister dąży. Stąd te małe jednokonne osady na naszych ziemiach i te drewniane — „domki z kart” z drewna, sprowadzonego gdzieś aż ze Wschodnich Karpat, chociaż cegielnie nasze stoją bezczynnie. Zginąć musi nie tylko gbur, lecz i mieszczuch, kupiec czy rzemieślnik, a na ich miejsce przyjdzie działanie w zespole.</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#PDudzinski">Zrozumiałe są dla nas te wszystkie nieudolne poczynania w sprawie opłacalności w rolnictwie, którą nawet mała Litwa załatwiła, a my załatwić nie jesteśmy w stanie, i to nieraz złośliwe niszczenie prosperujących warsztatów zasłużonych dla Polski ludzi. Zrozumiałym się staje i ten absurd gospodarczy, tkwiący w zadłużaniu przez Państwo ponad 100% gospodarstw zaledwie samowystarczalnych, a zatem nie będących w stanie kapitalizować, a więc i spłacać długów. Jego przeznaczeniem jest, ażeby samo nie mogło sobie dać rady, aby zatęskniło za działaniem w zespole.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#PDudzinski">Zrozumiały jest wtedy również i ten kierunek wychowania młodzieży wiejskiej w uniwersytecie ludowym w Gaci, kierunek mocno liberalny i bezwyznaniowy. Zrozumiały jest również i ten przytułek, dany wielkiemu mistrzowi Wielkiej Loży Narodowej Polskiej i zebraniu masonów w Naczelnej Dyrekcji Lasów. Jeśli tak postawimy sprawę, to trzeba przyznać, że wszystko rozwija się planowo i sam p. Minister nie przypuszcza nawet, ilu już gburów poszło z torbami i ilu jeszcze pójdzie. Oto sąsiad mój z prawej strony, który z Prus Wschodnich przyszedł do polskiej Ojczyzny i z gospodarstwa o obszarze 45 ha, które wymienił z Niemcem ze stratą dla siebie, przywiózł jeszcze sporą sumę pieniędzy, dziś już wypsiał ostatecznie, sprzedał gospodarstwo i nie będąc w stanie popłacić wszystkich długów, pędzony wyrokami tuła się po krewnych. Sąsiad z lewej, nie mogąc nigdzie uzyskać kredytu na spłaty rodzinne, sprzedał swe gospodarstwo dyrektorowi banku i kupił inne. Przy okazji Skarb się z nim podzielił gotówką, bo w myśl ustawy stemplowej, sporządzonej przez p. Achillesa Rosenkranza, płaci się około 10% ad valorem, co czyni dość znaczny odsetek, jeśli chodzi o posiadaną gotówkę. Sąsiad mój z przeciwka w braku kredytów na spłaty rodzinne, ma bowiem aż 20 ha, oderznął swemu szwagrowi bez zezwolenia urzędu ziemskiego 5 ha, aby się miał gdzie żywić. Ma się rozumieć nie uzyska on ani swego numeru hipotecznego, ani wyłączenia z długów, ani podziałów podatków; za rok, dwa kłonica będzie w robocie. Z dalszych sąsiadów jeden właściciel 45 ha dobrej pszenno-buraczanej ziemi ze względu na spłaty rodzinne ma już tylko 3 krowy, a miał 15, i nie ma czym siać. Sąsiad jego przez miedzę, chociaż ma 75 ha pierwszorzędnej ziemi i młóci więcej niż norma niemiecka, bo 28 q żyta z ha, wskutek spłat rodzinnych nie ma czym siać, a komornik jest codziennym u niego gościem. I tak dalej i tak dalej.</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#PDudzinski">Jeśli Pan Minister nie wierzy, proszę ze stenogramem mego przemówienia przyjechać do mnie, obwiozę Pana incognito, a przekona się Pan, że rzeczywistość jest jeszcze smutniejsza. Zawiozę Pana Ministra do sąsiedniego miasteczka, zobaczy Pan puste sklepy, usłyszy Pan Minister skargi polskiego kupca, który chociaż Polak, który, jak twierdzą, nie potrafi handlować, jednak potrafił doprowadzić do tego, że w zeszłym tygodniu miejscowy — „Sokół” wykupił bóżnicę na salę sportową, bo ostatnia rodzina żydowska wyjechała z miasteczka. A wszystko dlatego, że okolica składa się z samych gburskich gospodarstw, tych z — „wczoraj”, skazanych dziś na wymarcie.</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Społeczeństwo zachodnie wytrzyma i ten stan rzeczy, ale nigdy się nie pogodzi z tym, żeby silne gospodarstwo rolne miało być „wczoraj” i było skazane na zagładę. Dla nas wczoraj, jak słusznie zaznaczył p. płk Wenda, to walka klas, to kołchoz. Silne gospodarstwo rolne, silny polski stan średni, a wszystko oparte na indywidualnym władaniu — to dla nas nie — „wczoraj”, tylko promienne jutro. Dla nas wczoraj to bezwyznaniowość, to obojętny, a czasem nawet wrogi stosunek do religii i Kościoła, dziś natomiast wierzymy, bo widzimy, że między pogańskimi Niemcami a bezbożną żydowską Rosją uratować nas może tylko gorący nacjonalizm oparty na religii katolickiej i dlatego zwalczać będziemy na każdym kroku tego rodzaju wychowanie, jak w uniwersytecie ludowym w Gaci. Zdrowy instynkt narodu się budzi. Przejdzie on obok tych, którzy go nie wyczuwają, tkwiąc z przekonaniami w przeszłości, — „we wczoraj”.</u>
+ <u xml:id="u-10.30" who="#PDudzinski">Wysoki Sejmie! Cenię wielką pracowitość p. Ministra Poniatowskiego, jego upór w realizowaniu swego programu, twierdzę jednak, że program ten nie wystarcza, a w wielu wypadkach jest nawet szkodliwy. Przyjął się taki od czasów rządów Marszałka Piłsudskiego zwyczaj, że budżet się daje Państwu, nie Ministrowi, wobec czego oświadczam, że będę głosował za budżetem. Nie mogę również postawić wniosku o votum nieufności, bo w dzisiejszym układzie stosunków wniosek ten prawdopodobnie by upadł i w ten sposób jeszcze by wzmocnił p. Ministra Poniatowskiego, a tego chciałbym uniknąć. Dlatego też ograniczam się do oświadczenia, że społeczeństwo, które mam zaszczyt reprezentować, nie ma zaufania do polityki p. Ministra Poniatowskiego, a co za tym idzie, i do jego osoby na stanowisku Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.31" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Żeligowski.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszalek">Głos ma p. Wróblewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PWroblewski">Wysoka Izbo! Jak w roku ubiegłym, tak i w tym roku jako rolnik stwierdzić muszę, że w globalnym budżecie Państwa budżet Ministerstwa Rolnictwa, jak my rolnicy twierdzimy, jest zbyt mały jak na państwo o takiej strukturze, jak Polska. Jak widzimy ze sprawozdania kolegi referenta Ostafina na stronie 15, Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej w swych własnych przypisach ma 39.100.000, dotacja ze Skarbu Państwa zmniejszona została z 6.000.000 zł na 2.400.000 zł. Przejmuje to nas poprostu trwogą, bo szczególnie my, rolnicy ziem zachodnich, jesteśmy świadkami największej przebudowy ustroju rolnego, gdzie rok rocznie powstają setki gospodarstw, i widzimy, że jednakowoż właścicielom na tych gospodarstwach nie powodzi się zbyt dobrze. Nie chcę wchodzić w strukturę tych gospodarstw, w ich wielkość itd., jednakowoż stwierdzić muszę, że coś tam jest nie w porządku, jeżeli od właściciela tego gospodarstwa, słabego finansowo, żąda się zbyt wysokich cen i to nie tylko od niego, ale jeszcze od jego przyszłego pokolenia. Stwierdzić musimy, że zapłata za tę ziemię w sześćdziesiąt kilka lat czy pięćdziesiąt kilka lat, przez dwie generacje, jest wprost zbytnim ciężarem; jesteśmy świadkami, że przez narost członków rodziny zawsze ta pierwsza generacja jest tą, która wzmacnia szeregi proletariackie. Przy wyliczeniu takim widzimy, że jednak właściciel na tym gospodarstwie zapłacić musi za osadę niejednokrotnie przy najniższej kalkulacji 370 q za 1 ha, a niekiedy 400 q. Naturalnie jest tu po prostu błędna polityka, która dzisiaj może dokonywa się z konieczności, że niejednokrotnie poprzez reformę rolną trzeba załatwiać opiekę społeczną, że wpuszcza się na gospodarstwo człowieka, który niejednokrotnie przynosi tylko 10% ceny wartości danego gospodarstwa, a 90% wartości tego gospodarstwa jest sumą dłużną, której on przy najlepszej koniunkturze nie jest w stanie nigdy zamortyzować i oprocentować. Mam wrażenie, że będzie tu trzeba pomyśleć o uzdrowieniu tego stanu rzeczy, bo inaczej z każdym rokiem czy co parę lat będziemy mieli kandydatów do oddłużenia, dlatego że za lat 25 przy naroście członków rodziny powstanie problem wyposażenia dzieci, a tu przyszłej generacji trzeba będzie przekazać 10% tego zadłużenia, jakie na tej osadzie jeszcze ciąży.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PWroblewski">Zdaniem moim, tak jak wszyscy rolnicy ziem zachodnich na to patrzymy, koszt Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej będzie musiał być podwojony przy wprowadzaniu właścicieli na te gospodarstwa, żeby byli w stanie w ciągu przynajmniej 25 lat wypłacić się ze swych długów, względnie trzeba będzie żądać, żeby wpłacali większą kwotę, co w warunkach polskich jest niemożliwe. Najsłuszniejszy wysuwamy postulat, żeby gospodarstwo mogło być w całości zapłacone w ciągu 25 lat.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PWroblewski">A teraz, proszę Panów, jedna rzecz, która u nas na terenie ziem zachodnich budzi duże wątpliwości i duże zastrzeżenia. Wczoraj kolega p. Głowacki przy budżecie Ministerstwa Oświaty poruszył bardzo ważny problem szkolnictwa niemieckiego na terenie ziem zachodnich. Ja jako rolnik chcę poruszyć ten niezdrowy stan posiadania ziemi, jaki do dzisiaj mamy pod względem narodowościowym na terenie województw zachodnich. Proszę Panów, na terenie ziem zachodnich do dzisiaj mamy niestety powiaty, w których jeszcze w przybliżeniu 50% stanu posiadania ziemi jest w rękach nie polskich. Jest jeden z takich powiatów południowo-zachodnich, powiat rawicki, gdzie jeszcze 11 właścicieli posiada 35.000 ha, co stanowi 51% własności ziemskiej na terenie tego powiatu. Wysoka Izbo! O ile popatrzymy się w ogóle na skład struktury gospodarstw, to jesteśmy świadkami, że w szeregu powiatów przygranicznych, jak Chodzież, Ścianków, Rawicz, Nowy Tomyśl i in. gospodarstwa w ręku Niemców od 1 do 50 ha stanowią jeszcze, jak w Nowym Tomyślu, 49%, w powiecie obornickim 94%, w powiecie inowrocławskim 56%, w powiecie bydgoskim 60%, w powiecie Czarkowskim 62%. Taki procent ziemi posiadają tam Niemcy, właściciele gospodarstw do 50 ha. Teraz co do gospodarstw powyżej 50 ha mamy zjawiska, że w pow. bydgoskim jest 39% ziemi, w powiecie inowrocławskim 38%, w pow. czarnkowskim 42%, w pow. rawickim, o którym wspomniałem, 51 %, w pow. nowotomyskim 39% ziemi dotychczas w rękach niepolskich.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Mudryj.)</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PWroblewski">W roku obecnym widzimy, że w wykazie imiennym jakoś się ten stosunek zmienia, ale jesteśmy świadkami jeszcze, że gospodarstwa niepolskie, które były jeszcze w wykazie imiennym w r. 1936, dotychczas nie są rozparcelowane. Nie wiem, czy ta rzecz leży poza władzami Ministerstwa Rolnictwa, poza zasięgiem Ministra Rolnictwa, ale jesteśmy świadkami, że są nietknięte, gdy warsztaty polskie zostały w całości rozparcelowane, gdy niejednokrotnie słyszymy np. w pociągach, że Niemcy dzisiejszy wykaz imienny lekceważą. Sam byłem w tych dniach świadkiem powiedzenia, że: jakoś to obejdziemy, jakoś się wymigamy.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#PWroblewski">Apeluję z tego miejsca, przedstawiając ten stan groźny, jaki jest na ziemiach zachodnich, do Pana Ministra, żeby to nadal miejsca nie miało, bo jest to żywotny po prostu interes sfer posiadających polskich i w ogóle wszystkich Polaków, skoro stan gospodarstw w posiadaniu niemieckim jest dużo zdrowszy, bo tam gospodarstwa karłowate prawie nie istnieją. Ta ekspansja, ta intensywność, ta dynamika niemiecka jest silna, np. w takim powiecie nowotomyskim czy chodzieskim, w stosunku do Polaków, którzy siedzą na gospodarstwach karłowatych; własność niemiecka przeważnie jest w owej zdrowej strukturze, wszędzie ponad 15, ponad 20 ha i to pociąga za sobą także ten wysoki stan szkolnictwa, o którym mówił wczoraj kol. Głowacki.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#PWroblewski">Gorzej to jeszcze wygląda, proszę Panów, w spółdzielczości przetwórczej, o ile chodzi o mleczarstwo. Mleczarnie spółdzielcze sięgają grubo ponad 60%, jeśli chodzi o narodowość, na korzyść właścicieli Niemców. A są zjawiska takie, że gdy po 7, po 10 właścicieli Niemców tworzy spółkę, to 80% produktów, przetwarzanych w tych mleczarniach, jest pochodzenia polskiego, a 20% pochodzenia niemieckiego. Ten stan rzeczy jest wprost już katastrofalny.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#PWroblewski">Teraz ten sam objaw z zeszłego roku, że spółdzielnie kredytowe, banki kredytowe prawie leżą, a widzimy, że wszystkie Kreditvereiny operują pieniędzmi, nie wiem skąd, ale operują pieniędzmi i chwytają niewspółmierną ilość członków; wpisy na hipotekach gospodarstw polskich poprzez niemieckie spółdzielnie są dzisiaj zjawiskiem codziennym.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#PWroblewski">Stan ten jest bardzo smutny i apeluję do Pana Ministra Rolnictwa, żeby pod względem stanu posiadania na terenie ziem zachodnich nastąpiła jak najprędzej zmiana.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Szczytt Niemirowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PSzczyttNiemirowicz">Wysoki Sejmie! P. Minister Poniatowski w swych przemówieniach nejednokrotnie bardzo silnie podkreślał, że działanie jednostronne nie może posunąć naprzód rolnictwa, gdyż tylko działanie powszechne może dać jakikolwiek efekt. Oczywiście słuszność tej zasady nie podlega najmniejszej dyskusji. W dzisiejszym swoim przemówieniu chcę dotknąć jednego tylko odcinka tego działania powszechnego dla podniesienia rolnictwa, a mianowicie sprawy melioracji, która w referacie sprawozdawcy tylko zlekka została dotknięta.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#PSzczyttNiemirowicz">Gdyby Polska była krajem o jednolitej strukturze rolnej, ustalenie planu melioracyjnego, sposobów działania i kolejności nie byłoby rzeczą trudną. Jednakże przy naszych tak rażących kontrastach zagadnienie melioracji posiada jakby dwa aspekty: skasowanie nieużytków, wydobywanie jakby z nicości nowych hektarów użytkowych ziemi, a powtóre podnoszenie wartości produkcyjnej już istniejącego produkującego hektara, to jest jakby rozszerzenie areału wgłąb. Tu już istnieją warunki intensyfikacji produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#PSzczyttNiemirowicz">Jeśli mamy takie dysproporcje w zagęszczeniu ludności rolniczej, gdy w jednym wypadku mamy ludności rolniczej 17 osób na 1 km kw., a w drugim 98, i zarazem w tym pierwszym wypadku, przy tym, zdawało by się, bardzo rzadkim zaludnieniu mamy na 1 km kw., czyli na 100 ha gruntów ornych, 215 osób, a z drugiej strony przy tym stosunkowo gęstym zadudnieniu mamy 125 osób, to te dwa aspekty melioracji nabierają szczególniejszego znaczenia i szczególniejszej wymowy. Dlatego też podział kwot, wydawanych na melioracje podstawowe, nie może się opierać na kluczu dzielnicowym czy grupy województw. Jeżeli p. Wiceminister Krawulski na posiedzeniu Komisji Inwestycyjnej dnia 15 lutego powiedział, że z 91 milionów, wydanych na melioracje podstawowe, 20 milionów otrzymały województwa wschodnie, to biorąc pod uwagę przytoczone argumenty nie tylko nie widzę w tym uprzywilejowania, lecz widzę raczej pewne upośledzenie tych województw.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#PSzczyttNiemirowicz">Skoro mam zaszczyt odpowiadać p. Wiceministrowi, to pozwolę sobie na małą dygresję od tematu. P. Wiceminister na wspomnianej komisji powiedział — cytuję według stenogramu: — „Efektem pracy Ministerstwa jest podniesienie produkcji rolnej na terenie wschodnich województw. Produkcja 4 zbóż wzrosła w całej Polsce w stosunku do okresu przedwojennego o 15%, a w województwach wschodnich o 38%. Produkcja ziemniaków w stosunku do przedwojennej podniosła się w całym Państwie o 39,4 %, a w województwach wschodnich o 155,8%.” Wysoka Izbo! Nie kwestionuję tych cyfr, dotyczących globalnej produkcji, ale pragnę im nadać trochę inne oświetlenie. Otóż głód ziemi ornej, zmniejszenie powierzchni leśnej, likwidacja serwitutów, zmiana sposobu użytkowania ziemi, nieustanne dzielenie gospodarstw spowodowały branie pod pług terenów, nie zawsze nadających się do uprawy. Stan gruntów ornych — biorę tylko województwo nowogródzkie i poleskie, z województwa wileńskiego nie mogłem wziąć statystyki, ponieważ tam podane są tylko 4 powiaty, więc nie dałoby to pełnego obrazu — wyrażony w r. 1921 liczbą 100, ma w r. 1931 wskaźnik 142, przy przedwojennym wskaźniku 124. Ten przyrost w stosunku do przedwojennego stanu liczbowego gruntów ornych nie jest zupełnie zdrowy. Należy rozróżniać zdrowy wzrost od akromegalii. Jeżeli chodzi o wydajność z 1 ha czterech głównych zbóż, przyjmując ich wydajność w r. 1921 za 100, to wynosi ona w latach 1933-1937 dla województwa poleskiego zaledwie 94, dla województwa nowogródzkiego 106; dla ziemniaków te liczby wynoszą: dla województwa poleskiego 135, dla nowogródzkiego 113.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#PSzczyttNiemirowicz">Tak się przedstawia inna statystyka, również zaczerpnięta z oficjalnych źródeł. Osobiście nie lubię operować bronią statystyki i na swoje usprawiedliwienie muszę dodać, że nie ja pierwszy zacząłem. Oczywiście, gdy p. Minister przedstawi trzecią statystykę, będę musiał szukać czwartej, żeby znowu rozwiać legendę o uprzywilejowaniu specjalnym ziem województw wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#PSzczyttNiemirowicz">Po tej dygresji wracam do tematu zasadniczego. Otóż jeżeli będziemy mieli na widoku wyniki gospodarcze, a raczej przyszłe zmiany pod wpływem dokonanych zabiegów technicznych, pamiętać musimy zawsze, że te zabiegi są dokonywane nie na gruntach — „niczyich”, lecz na żywym organizmie gospodarczym, jakim jest wieś. Melioracja, jeśli można użyć tego porównania, jest zabiegiem chirurgicznym, który może dać zbawienne skutki tylko wtedy, gdy dokonany jest po zbadaniu stanu i potrzeb pacjenta. Jeżeli czasami w lecznictwie używa się staroświeckiej zasady ut aliquid fieri videatur — aby się zdawało, że coś się dzieje — to w melioracji w żaden sposób do tego dopuścić nie można. Sporządzenie projektu musi być poprzedzone dokładnym zbadaniem warunków gospodarczych wsi, jej dążeń i jej możliwości. Nie chcę przez to powiedzieć, że przed sporządzeniem projektu melioracji mają być przeprowadzone specjalne studia naukowe i dopiero na tej podstawie wydawane decyzje. To przypominałoby tego filozofa, który wpadł do dołu i dyskutuje o jakości sznura podanego mu do ratunku. Tego nie mam na myśli. Chciałbym tylko, żeby melioracja nie była traktowana szablonowo, żeby nie była identyfikowana z odwodnieniem i mechanicznym odprowadzeniem wody, często bardzo potrzebnej. Zdaje mi się, że meliorator musi dokładnie uprzytomnić sobie, jakie zmiany w gospodarczym zużytkowaniu gruntów zajdą po dokonaniu melioracji. Stąd wypływać powinien projekt półszczegółowych czy półpodstawowych melioracji, gdzie wszystkie możliwości i potrzeby gospodarcze wsi powinny być wzięte pod uwagę. Przy gruntach mineralnych sprawa jest oczywiście łatwiejsza, duże komplikacje zachodzą dopiero przy gruntach torfowych. Tu jakość torfu odgrywa pierwszorzędną rolę i ludność zdaje sobie z tego dokładnie sprawę. Tym też można tłumaczyć słabsze stosunkowo postępy w zagospodarowaniu łąk w województwie wileńskim, a znacznie lepsze rezultaty osiągnięte na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#PSzczyttNiemirowicz">W bardzo ciekawych danych w interesującym referacie, jakiśmy usłyszeli w Ministerstwie Rolnictwa, p. głównego inspektora Zakaszewskiego, zwraca uwagę to, że wyniki przeprowadzonych melioracji i zadania na bliższą i dalszą przyszłość, wszystko to jest wykazane i podane w kilometrach przekopanych rowów i w metrach sześciennych wykopanej ziemi. Są to niewątpliwie bardzo ważne wskaźniki pomocnicze, obrazujące koszt, wysiłek prowadzonych robót i ich stan, ale żadnym sposobem nie mogą służyć jako miara gospodarczych skutków przeprowadzonego zabiegu. Jako przykład mogę podać, co następuje. Przeprowadzenie robót na gruntach mineralnych o dużym spadku naturalnym, dającym duży zasięg terenowy, wymaga stosunkowo niedużego wykopu i odwrotnie, melioracja torfowiska położonego nisko, o małym spadku, będzie wymagała wielkiego nakładu, będzie dość kosztowna i sama przez się jeszcze efektu nie daje, może tylko służyć za podstawę do dalszych prac w kierunku intensywnego zagospodarowania, nie zawsze zresztą możliwego. Jestem wielkim zwolennikiem intensywnego zagospodarowania łąk, obserwowałem wielokrotnie wspaniałe wyniki tej akcji, muszę jednak zaznaczyć, że nie można traktować łąk jako czegoś odrębnego łąka stanowi jeden z elementów całości gospodarstwa i muszą być do niej stosowane ogólne prawa i zasady organizacji gospodarczej. Wyprodukowanie we własnym zakresie w gospodarstwie taniego białka pozostanie zawsze kapitalnym problemem gospodarczym, decydującym często o opłacalności produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#PSzczyttNiemirowicz">Należy jednak wziąć pod uwagę, że z kredytów, udzielanych przez Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej, może być zagospodarowany tylko pewien odsetek meliorowanych łąk i cała akcja powinna być traktowana jako akcja pionierska. Udanie się jej będzie zależeć od ogólnych warunków opłacalności w rolnictwie, a przede wszystkim od cen nawozów sztucznych. Musimy stwierdzić dalej, że wszelki postęp w gospodarstwie, a takim postępem niewątpliwie jest sprawa intensywnego zagospodarowania łąk, wciąga te gospodarstwa w orbitę gospodarstw o charakterze wymiennym, a więc takich gospodarstw, gdzie prawa kapitalistyczne obowiązują. Skoro tak jest, to nawet przy najniższym szacunku wartości pracy musimy mieć pewność, że pozostałe składniki nie dadzą wyników negatywnych, to znaczy takich wyników, że nawożenie przestanie się opłacać, a wyprodukowane białko w sianie może być droższe od kupnego. W takim razie może się stać rzecz zupełnie prawdopodobna, że tak świetnie dotąd rozwijająca się akcją zagospodarowania łąk może się chwilowo zatrzymać w swym wzroście, oczywiście w razie dalszego pogarszania się warunków opłacalności w rolnictwie. Uwaga personelu instruktorskiego skierowana być powinna na niedopuszczenie do zmarnowania osiągniętych wyników oraz na zabiegi pielęgnacyjne i normowanie racjonalnych stosunków wodnych.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#PSzczyttNiemirowicz">Przejdę teraz do spraw poleskich, omawiając je tylko w bardzo ogólnych zarysach. Dla nas oczywiście sprawa melioracji ma specjalne znaczenie, zupełnie inne niż dla pozostałych województw. Na wstępie muszę zaznaczyć, że na Polesiu około 90% robót scaleniowych wymaga przeprowadzenia studiów melioracyjnych, a co najmniej 65% gruntów scaleniowych wymaga już prac melioracyjnych. Proszę to porównać z innymi dzielnicami. Widzimy dalej dużą dysproporcję przy scalaniu między ilością przeprowadzonych studiów i sporządzonych projektów a ilością wykonanych prac na gruncie, których wykonuje się na Polesiu zaledwie 12 — 15%. Wskutek tego wiele melioracji pozostaje na papierze i jest dysproporcja zupełna między postępem scalenia a melioracją. Jakie są tego przyczyny? Oczywiście przyczyną najgłówniejszą jest przydzielanie zbyt szczupłych środków, szczególnie z Państwowego Funduszu Melioracyjnego; następnie brak personelu technicznego, niskie płace, co powoduje ucieczkę lepszych sił z Polesia, zrażonych ciężkimi warunkami pracy.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#PSzczyttNiemirowicz">Otóż zmiany tych warunków domagamy się od Pana Ministra. Jaki jest stosunek prac melioracyjnych na Polesiu, to ilustruje tablica, którą mam zaszczyt Wysokiej Izbie przedłożyć, gdzie jest wskazane, że w stosunku do ilości terenów, potrzebujących osuszenia, które wynoszą 1.740.000 ha, osuszone jest 45.000 ha. Następnie tereny, potrzebujące zagospodarowania wynoszą 1.797.000 ha, a zagospodarowanych jest zaledwie 3.000. Podane przeze mnie na wstępie wyjaśnienia, dotyczące przeludnienia, uzasadniają konieczność zharmonizowania prac scaleniowych z melioracyjnymi, gdyż dotychczasowy stan rzeczy nie może istnieć dalej.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#PSzczyttNiemirowicz">Należy stwierdzić, że melioracja Polesia nie wymaga wielkich planów generalnych, jak to stwierdził w swej pracy p. naczelnik Rychłowski, lecz może być dokonywana stopniowo poszczególnymi rejonami, obejmującymi jedną lub więcej zlewni. Z braku czasu nie mogę rozwinąć szczegółowo tego tematu, oczywiście można by wygłosić cały odczyt o melioracji Polesia, chcę jednakże choć parę słów powiedzieć o realnych korzyściach gospodarczych, płynących dla Państwa z akcji zagospodarowania i skolonizowania zmelioryzowanych terenów.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#PSzczyttNiemirowicz">Chcę Wysokiej Izbie podać kilka cyfr, ilustrujących różnicę w obrotach gotówkowych między nowopowstałym gospodarstwem na zmeliorowanych torfach a gospodarstwem sąsiednim, pozostającym w warunkach prymitywnych. Dla porównania wziąłem średnią z 10 badanych przeze mnie gospodarstw w Staniewiczach, w obiekcie, który jest zmeliorowany i skolonizowany, oraz gospodarstwo w tym samym powiecie badane przez Instytut Puławski. Oto są te cyfry.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#PSzczyttNiemirowicz">Przychody rolnicze na 1 ha w r. 1933, w roku najgłębszego kryzysu, w Staniewiczach zł 97,40, w gospodarstwie prymitywnym, zbadanym przez Instytut Puławski, zł 24,80. Rozchody gotówkowe na 1 ha w Staniewiczach zł 48.89, w gospodarstwie prymitywnym zł 5,50. Wydatki roczne na osobę dorosłą w gospodarstwie w Staniewiczach zł 227,31, w czym wyroby monopolowe 51,73, w gospodarstwie prymitywnym obok — ogólne roczne wydatki gotówkowe na osobę dorosłą 27,80, w czym na wyroby monopolowe 2,90, jest to oczywiście tylko sól.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#PSzczyttNiemirowicz">Więc zestawienie to aż nadto wyraźnie mówi o korzyściach czysto fiskalnych Państwa, nie mówię o innych, powstałych wskutek wzmożonej konsumcji i jest jednym z argumentów, obalających twierdzenie o rzekomej nierentowności nakładów na cele melioracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#PSzczyttNiemirowicz">Ze względów prestiżowych uważam za konieczne zakończenie prac w Staniewiczach, by stworzyć kompleks jednolity 6.000 ha skolonizowanych bagien, którym Polska mogłaby się chlubić.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#PSzczyttNiemirowicz">Przechodzę teraz do sprawy, która może dla drobnego rolnictwa na Polesiu Jest sprawą najważniejszą. Chcę z tego miejsca oświadczyć kategorycznie, że sprawa obronności Państwa jest dla nas postulatem, który zawsze stawiamy na pierwszym miejscu; podkreślamy to w każdej okoliczności i wszędzie. Uważam jednak, że szybkie zakończenie i rozwiązanie tego splotu fatalnych stosunków agrarnych, w jakich znajduje się ludność wschodniego Polesia, jest również zagadnieniem obronności naszych granic. Uważam dalej, że obowiązkiem p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych jest takie postawienie sprawy w ramach międzyministerialnego porozumienia, aby stworzyć możliwość wniesienia ustawy o rekompensatach z tytułu ograniczeń na rzecz obronności Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Pikusa.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Piotrowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PPiotrowski">Wysoki Sejmie! Stosunek świata rolniczego do świata przemysłowego jest zbyt oddalony, jeżeli chodzi o dochód społeczny, jest strasznie i okropnie nierównomierny. Zrozumiałe jest, że kraje rolnicze, które ze znacznym opóźnieniem historycznym w stosunku do przodujących krajów przemysłowych świata przystępują do rozbudowy rodzimego przemysłu, chcąc osiągnąć postawiony cel, zmuszone są do ochrony nowopowstającego przemysłu wysokimi barierami celnymi i do pogodzenia się z tym. iż ceny szeregu artykułów przemysłowych układać się będą znacznie wyżej od cen światowych. Dlatego też niesłuszne jest zestawianie cen artykułów przemysłowych na świecie i u nas i bezpłodne jest wydziwianie, że nasze ceny są o tyle a tyle procent wyższe od światowych. Wszyscy bowiem wiemy dobrze, że tak jest i że jeszcze długi czas tak być musi. Nie znaczy to bynajmniej, abym sądził, iż każda wysokość obowiązujących obecnie stawek celnych jest słuszna i bezwzględnie konieczna. Wprost przeciwnie, skłonny jestem twierdzić, że nasza taryfa celna jest za mało elastyczna, że bardzo często ustanawia się wysoką stawkę celną dla artykułów przemysłowych, których produkcja w kraju jest bądź dopiero zamierzona, bądź zaspokaja aktualnie tylko znikomą część zapotrzebowania rynku. W innych znów wypadkach utrzymuje się nadal równie wysoką stawkę celną, jak dawniej, chociaż chroniony przemysł już okrzepł i mógłby próbować swych sił w mniej uprzywilejowanych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PPiotrowski">Wypowiadając się jednak przeciw takiej niewłaściwej ochronie celnej naszego powstającego przemysłu, zdaję sobie sprawę, że na ogół ochrona ta jest historyczną koniecznością i że my, konsumenci, będziemy musieli jej koszta jeszcze dość długo ponosić. Chodzi tylko o to, kto w jakim stopniu ponosić je będzie. Chodzi o uzasadniony rozkład tego ciężaru, jaki na nasze barki ochrona naszego przemysłu nakłada. Jeżeli bowiem rolnictwo znajduje się w tym położeniu, jakie obserwujemy w obecnym roku gospodarczym i jakie niestety zapowiada się na lata następne, to trzeba sobie jasno uświadomić, że rolnictwo powinno w dźwiganiu ciężaru, płynącego z ochrony celnej naszego przemysłu, uczestniczyć w stopniu niższym niż konsumenci miejscy.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PPiotrowski">Blagą nędzną i oszustwem jest pogląd, którego głosicielem stał się ostatnio lewiatański — „Kurier Polski”, ze jedyną drogą przyjścia z pomocą rolnictwu to zwyżka cen rolniczych. Jedyną widocznie dlatego, że nierealną, bo bardzo trudną do przeprowadzenia. Trzeba nielada bezczelności, aby w czasie, kiedy cena za kwintal żyta u nas jest o 5 zł wyższa niż cena żyta polskiego np. w Antwerpii, pisać, że na odcinku cen rolniczych nic się nie dzieje. Tak jak gdyby oderwanie się naszej wewnętrznej ceny żyta o zł 5 na kwintalu, czyli o prawie 60% od ceny światowej, nie było w roku, w którym żyto wywozimy bardzo znacznym osiągnięciem, pociągającym nielada ofiary Skarbu Państwa, producenta a także i konsumenta miejskiego, do pewnego stopnia obciążonego opłatami przemiałowymi. Chcę z tej trybuny stwierdzić publicznie, że premia od kwintala żyta 60% w stosunku do ceny krajowej, to chyba dość, że nie może ona rosnąć w nieskończoność w czasie, gdy rolnik w wielu wypadkach nie dojada. Trzeba szukać innej drogi. Uważam, że dopóki nie minie przynajmniej najostrzejsza fala kryzysu produkcji zbożowej, który ogarnął obecnie świat z siłą dotychczas nieznaną, nie należy się łudzić, aby polskie rolnictwo w tych artykułach rolniczych, które musimy eksportować, mogło osiągnąć, poza wyjątkami, znacznie wyższy poziom cen, niż w tej chwili osiągamy. I dlatego tylko ten, kto chce nędzy wsi polskiej, może stroić się w piórka przyjaźni i wołać o dużo wyższy poziom cen rolniczych jak o coś realnego i natychmiast osiągalnego. Może to zresztą jest wołanie zapobiegawcze. Nie darmo przoduje w nim — „Kurier Polski”, organ wielkoprzemysłowy, drżąc, widać, o to, aby nie dopuścić do wołania o zniżkę cen przemysłowych, które w stosunku do r. 1928 obniżyły się ze 100 tylko na 66, a ceny artykułów rolniczych w stosunku do tego samego roku 1928 spadły ze 100 na 44. Widać, że różnica spadku jest bardzo duża na niekorzyść rolnictwa i nie widać konkretnych możliwości choćby powolnego dźwigania naszego rolnictwa z ciężkiego położenia na najbliższy czas. Przeciwnie należy się obawiać, że zwyżka dochodów rolniczych w jednej gałęzi nie zrównoważy zniżki w innych i że ten rok będzie w sumie gorszy niż rok ubiegły. I dlatego musi się rozlec wołanie wsi o zniżkę tej pozycji wydatkowej, która obejmuje więcej niż połowę jej wydatków, t.j. pozycji wydatków na artykuły przemysłowe potrzebne rolnictwu, a wynoszące 1.300 milionów zł w r. 1937 według ostrożnego szacunku. Pozycja podatków, pozycja wydatków na usługi świadczone rolnictwu, pozycja obsługi długów w sumie nie stanowią tak wielkiej kwoty, jak ta, którą rolnicy wydają na artykuły przemysłowe, świadcząc na rzecz przemysłu, a nic za to nie mają. Jeżeliby chodziło chociaż o odciążenie bezrobocia wsi, o zatrudnienie w przemyśle ludności, nie mającej zajęcia na wsi, to tego nie widzimy, gdyż przemysł od 1928 do 1938 wzmógł się i rozwinął o 20%, a zatrudnienie zaledwie sięga stanu tegoż roku 1928. Widzimy, że bezrobocie jest w dużej mierze jeszcze w mieście i że wieś na dłuższą metę nie będzie mogła lokować w przemyśle rąk, które tej pracy chcą.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PPiotrowski">Dlatego też sądzę, że zamiast rozwodzić się szeroko nad samym zagadnieniem t.zw. nożyc cen rolniczych i przemysłowych i roztaczać bezpłodne żale rolnicze na ten temat, należy właśnie z tej trybuny stwierdzić, że do czasu wyraźnej zwyżki cen rolniczych rolnictwo musi otrzymać dla siebie szereg najistotniejszych artykułów przemysłowych po cenach o wiele niższych niż obecnie. Zamiast szumnego hasła generalnego obniżenia cen przez rozwiązanie karteli, w którego realizację, na podstawie dotychczasowych doświadczeń, nie wierzę, wysuwam tezę przeprowadzenia za pomocą środków, będących do dyspozycji Rządu, znacznej obniżki cen szeregu artykułów przemysłowych, używanych wyłącznie albo w olbrzymiej części przez rolnictwo. Czy to jest realne? Niewątpliwie, nie można żądać od przemysłu zniżki cen maszyn rolniczych, skoro ten przemysł poniósł niedawno ciężkie konsekwencje w związku z oddłużeniem rolnictwa, ale mimo to ceny maszyn rolniczych można obniżyć, żądając od ciężkiego przemysłu, który dostarcza przemysłowi maszyn rolniczych surowców, obniżenia ceny węgla i wyrobów hutniczych, przez co przemysł maszyn rolniczych obniżyłby koszta produkcji tych maszyn. A sądzę, że obecne położenie przemysłu węglowego i hutniczego jest takie, iż dostarczanie tej ilości węgla i wyrobów hutniczych po cenie eksportowej nie Zachwieje jego istnienia. Tu i owdzie będzie potrzebne może przesunięcie wpływów z jednych źródeł dochodu Państwa na inne. Cena soli, węgla, nawozów, nafty, cukru musi być bezwzględnie obniżona i to znacznie i zmniejszone wpływy Państwa z tego źródła mogą być zastąpione zwiększeniem wpływów z innych źródeł. Czy w związku ze zwiększonym stanem zatrudnienia w miastach i związanym z tym wzrostem ilości wypłacalnych lokatorów nie należało by podnieść podatku od nieruchomości?</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PPiotrowski">Nie mogę rzucić, rzecz prosta, konkretnego planu, w jaki sposób obniżyć ceny artykułów przemysłowych, używanych przez wieś, w tej wysokości, aby wieś naprawdę to odczuła. Sądzę, że Ministerstwo Rolnictwa, że Pan Minister w swym resorcie nie miałby dość siły i kompetencji do załatwienia poruszonych przeze mnie spraw. Sądzę, że należy to do obowiązku i zadań całego Rządu i z wielkim zadowoleniem słuchałem oświadczenia Szefa Obozu Zjednoczenia Narodowego p. generała Skwarczyńskiego, jak deklarował w imieniu swoim i w imieniu Obozu gotowość współpracy z Rządem dla przepracowania ciężkiego zagadnienia opłacalności w rolnictwie. Jeżeliby Rząd chciał w tej pracy pomocy rolnictwa, wiem, że istniejące samorządy, organizacje rolnicze i działacze społeczni nie poskąpią mu realnej swej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PPiotrowski">To, co powiedziałem przykładowo o obniżce artykułów przemysłowych, zużywanych przez wieś, miało tylko na celu wykazać, że projekt obniżenia artykułów przemysłowych zużywanych przez wieś jest wykonalny. Przyznaję, że nie łatwy, ale jedynie na tej drodze możną owocnie odciążyć dotkniętą światowym kryzysem zbożowym wieś z części haraczu, płaconego przez wieś na rzecz rozbudowy rodzimego przemysłu, ogólna bowiem obniżka cen przemysłowych w Polsce stanęłaby, poza konkretnymi a licznymi jednak, jak sądzę, przerostami, w sprzeczności ze zrozumiałą koniecznością przepłacania przez nas, w porównaniu z światem, artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PPiotrowski">Sądzę, że tylko przez przyłączenie się do moich tez można naprawdę na dziś realnie pomóc wsi w jej ciężkim położeniu. Wszystko inne, prócz trudnego problemu oddłużenia, jest mydleniem oczu, by naprawdę poza ładnymi słowami zbiedzonej wsi nic nie dać.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekMudryj">Głos ma p. Trębicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PTrebicki">Wysoki Sejmie! Gdy przemawia się przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, trudno nie poruszyć sprawy tzw. reformy rolnej, która jest bodaj najistotniejszym problemem dla wsi polskiej, a która, chociaż powstała równocześnie z odrodzeniem Państwa Polskiego, do dnia dzisiejszego rozwiązana nie jest, aczkolwiek stanowiła przedmiot tylu walk, tylu zawiedzionych nadziei i tylu, że tak powiem, przemian, jakie w życiu narodu polskiego spowodowała. Nie jest ona ostatecznie załatwiona, a zdaje mi się, że dla uzdrowienia całokształtu stosunków wsi polskiej winna być definitywnie i w jak najkrótszym czasie załatwiona z uwagi na to, że stanowiąc otwartą pozycję, przynosi nam ten nie załatwiony problem w chwili obecnej same straty.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#PTrebicki">Znaczna część ziemi, która przecież stanowiła i generalnie ujmując sprawę stanowi do dnia dzisiejszego najpoważniejszy aktyw naszego gospodarstwa narodowego, jest wciąż elementem płynnym, elementem o niewiadomym w dniu jutrzejszym gospodarzu, elementem o niewiadomej, jaki obiekt gospodarczy jutro stanowić będzie i jaką strukturę społeczną narodowi polskiemu nada. Ta niepewność decyduje o tym, że rolnik, żądny tej ziemi, czeka na nią nie zwracając swych pożądań w innym kierunku, w kierunku opanowywania tych dziedzin życia gospodarczego, które na niego czekają, a które w tej chwili w rękach niepolskich się znajdują.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#PTrebicki">Jeżeli chodzi o właścicieli tych gospodarstw, które podlegają ustawie o reformie rolnej, to ci ludzie również nie inwestują, powiedziałbym, zachowują się biernie wobec swego gospodarstwa, co jest znowu elementem ujemnym, o ile chodzi o całość naszej gospodarki narodowej, bo nie wiedzą kiedy, ile i w jakich warunkach te nadwyżki, wynikające z ustawy o reformie rolnej, zostaną im odebrane.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PTrebicki">Trzeba z tym stanem rzeczy natychmiast i radykalnie skończyć. Trzeba ustawę o reformie rolnej wprowadzić w życie natychmiast, pozostały zapas ziemi, wynoszący, jak podają cyfry statystyki, około 800.000 ha, rozdysponować natychmiast na powiększenie karłowatych gospodarstw, dla doprowadzenia ich do stanu, który by nie tylko umożliwiał im produkcję, która dziś niejednokrotnie jest naprawdę produkcją głodową, lecz zarazem stworzył nam dodatkowe kadry konsumentów, odbiorców naszej produkcji przemysłowej. Równolegle z tym winna ukazać się ustawa o niepodzielności gospodarstw, która by ostatecznie zadecydowała o obliczu strukturalnym wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#PTrebicki">Osobiście głęboko wierzę, że tego rodzaju ustawa samoczynnie doprowadzi do dalszego uzdrowienia naszej struktury rolnej przez samoczynne powiększanie gospodarstw do obszaru, który umożliwi właścicielowi sposób życia, godny Państwa o ambicjach mocarstwowych i godny członka wielkiego narodu polskiego. Osobiście rozumiem, że przez radykalne załatwienie sprawy, o której mówię, usuniemy widmo, które w tej chwili na horyzoncie się ukazuje, t.j. widmo kolektywizacji wsi polskiej, bo fakt rozdrabniania się gospodarstw, który w tej chwili masowo ma miejsce, w konsekwencji musi doprowadzić do pewnych form gospodarczych, które zdolne będą pokryć zapotrzebowanie narodu jako całości. Likwidując problem z reformą rolną związany, stwarzamy naturalne warunki ekspansji elementu wiejskiego do miast, gdzie szukać on będzie zatrudnienia w handlu, rzemiośle, w wolnych zawodach, które dzisiaj znajdują się w rękach ludności żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#PTrebicki">Celem polityki agrarnej jako takiej musi być zdrowy warsztat pracy, przystosowany nie tylko do produkcji roślinnej czy zwierzęcej, lecz i do konsumcji artykułów przemysłowych. W tych warunkach powstanie uprzemysłowienie kraju, zdolne zatrudnić znaczną część ludności, zbędnej na terenie wsi. Oczywiście w dużej mierze przyczynić się może do tego opłacalność w rolnictwie, której to sprawie również kilka słów chciałbym poświęcić.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#PTrebicki">Jeśli mowa o opłacalności w rolnictwie, to trzeba stwierdzić, że sprawa ta jest najrozmaiciej oświetlana. Jeśli zestawimy szereg cyfr, które podaje nam Rocznik Statystyczny, to możemy dojść do przekonania, że nadprodukcja podstawowych zbóż w Polsce nie przekracza, przeciętnie biorąc 5%, przy przeludnieniu wsi wynoszącym w tej chwili około 8 milionów ludności. Ta cyfra jest sporna, jednakże jest prawdopodobnie bliska prawdy, bo około tej cyfry jednak oscylują dane z różnych źródeł, gdy się przy tym uwzględni masę bezrobotnych, którzy mieszkają na wsi. A przecież realizacja planu inwestycyjnego, który wciąga w orbitę życia gospodarczego coraz to nowe masy jednostek w tej chwili gospodarczo biernych, musi spowodować, że te stosunkowo niewielkie nadwyżki zbożowe będą skonsumowane. Z faktem tym musimy się liczyć, musimy się liczyć z tym, że zatrudnienie ludzi, danie im zarobku umożliwi im nabywanie wytworów produkcji roślinnej czy zwierzęcej, zdejmując tym samym nadwyżki z rynku. Na poparcie tego twierdzenia można przytoczyć dane, powiedzmy, z r. 1928, kiedy eksport żyta z Polski wynosił zaledwie 7.000 ton. Jeśli przerzucimy nasze rozumowanie na następne lata, lata przesilenia gospodarczego w Polsce, to eksport żyta, chociaż w międzyczasie dużo ludzi Polsce przybyło, przekraczał rokrocznie 200.000 ton. I jeżeli znowu zastanowimy się nad r. 1937, który był rokiem względnej koniunktury dla rolnictwa, to znowu widzimy radykalny spadek eksportu zbóż do około 70.000 ton. A zatem widzimy, że zagadnienie nadprodukcji zbóż, które stawia się dzisiaj w płaszczyźnie ściśle związanej z opłacalnością w rolnictwie, nie powinno decydować o tej opłacalności, bo nadprodukcja ta jest, że tak powiem, zjawiskiem koniunkturalnym, zjawiskiem, związanym z naszą gospodarką wewnętrzną, która, jak obserwujemy dzisiaj, bardzo szybko i bardzo radykalnie zmierza do uporządkowania stosunków związanych z zatrudnieniem ludności w Polsce, a co za tym idzie ze zdjęciem z rynku nadwyżek zbożowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#PTrebicki">Toteż pozwolę sobie postawić tezę, że zagadnienie opłacalności w rolnictwie w Polsce jest zagadnieniem o charakterze raczej organizacyjnym, aniżeli jakimkolwiek innym, i zagadnienie to przez wprowadzenie monopolu zbożowego, czy na jakiejkolwiek innej drodze organizacyjnej rozwiązane być musi i rozwiązane być powinno. Powinno ono być rozwiązane nie tylko ze względów gospodarczych, ale i ze względów innych. Pozwolę sobie twierdzić, że stosunek rolnika w Polsce do ziemi wynika nie tylko z interesu jako takiego, lecz jest to stosunek, powiedziałbym, emocjonalny, jest to stosunek nacechowany miłością , przywiązaniem do ziemi i dzięki może temu pierwiastkowi naród polski był w stanie w sposób zwarty i zdecydowany przetrwać niejeden zawód, jaki go w ciągu jego tysiącletniej historii spotykał. Właśnie to przywiązanie do ziemi, to przywiązanie do zagona ojczystego powoduje, że emigracja nasza czy to kontynentalna, czy zamorska wciąż czuje się nieodłącznie związaną ze swą macierzą, nieodłącznie związaną z zagonem ojczystymi. Sytuacja, w jakiej rolnictwo w chwili obecnej się znajduje, powoduje ochłodzenie tego stosunku rolnika do jego zagonu ojczystego, bo w wyniku właśnie nieopłacalności, w wyniku stwarzania nienormalnych warunków egzystencji dla posiadacza zagonu i jego rodziny rodzi się właśnie to ochłodzenie i eliminowanie tego niesłychanie cennego pierwiastka przywiązania Polaka do ziemi, jaki cechował i w tej chwili cechuje jeszcze nasz naród. To jest ten moment psychiczny, który również należy wziąć pod uwagę, decydując się na śmiałe posunięcia przy wprowadzeniu opłacalności do produkcji roślinnej czy zwierzęcej.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#PTrebicki">Prawdopodobnie następni mówcy będą mówili o zbycie, o przetwórstwie, o kredycie, o kapitalizacji wiejskiej, o której tak pięknie i tak głęboko mówił p. minister Lechnicki, dlatego ja pozwalam sobie korzystając z tego, że jestem przy głosie, zwrócić się do Pana Ministra wobec Wysokiej Izby i oznajmić mu, że w tej chwili sytuacja osadnictwa kresowego w wyniku właśnie tych wszystkich zjawisk gospodarczych, w jakich między innymi i gospodarstwo żyje, jest nad' wyraz ciężka, że osadnictwo to wymaga w tej chwili dość radykalnego podejścia do rozwiązania tych trudności, w jakich się ono znajduje. Bo jeżeli zważymy, że tymi osadnikami są byli żołnierze frontowi, że tym ludziom źle się powodzi i co za tym idzie, nie mają oni możności w tej chwili kształcenia i należytego wychowania swych dorastających dzieci, to zdaje mi się, że jest to tak ważny problem, że będzie on musiał być rozwiązany. Toteż apeluję do Pana Ministra i proszę go, ażeby z uwagi na to, że jest to problem specjalny, był on w sposób specjalny rozwiązany.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#PTrebicki">Jestem posłem kresowej ziemi poleskiej i jako taki z goryczą w sercu patrzę na setki tysięcy hektarów ziemi, bezużytecznie w tej chwili leżącej, stanowiącej bagna, nie przynoszącej właściwie nikomu żadnej korzyści, które czekają w tej chwili na wysiłek mózgu polskiego technika i na pracę rąk ludzkich, ażeby zamienić się na kwitnące łąki, ażeby stworzyć dodatkowe wartości, które w znakomity sposób mogą powiększyć nasz dochód społeczny, w znakomity sposób mogą przyczynić się do uaktywnienia naszego bilansu handlowego. Niemniej ważną jest to rzeczą choćby z punktu widzenia wpojenia w miejscową ludność poleską wiary, że naród polski stać na wielką inwestycję, na wielką rzecz, jaką niewątpliwie będzie zmeliorowanie przeszło półtora miliona hetarów bezużytecznych w tej chwili bagien poleskich.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Szumowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PSzumowski">Wysoka Izbo! Nie mogę pominąć faktu, który dość wyraźnie rzuca się w oczy, że w tak szczegółowej dyskusji, jaka się odbywała i na Komisji Budżetowej i obecnie na plenum, gdzie poruszane są wszystkie przejawy życia naszego gospodarczego i niedomagania, stosunkowo mało się mówi o spółdzielczości jako o tym czynniku, który tam na dole odgrywa dominującą rolę w dążeniu do osiągnięcia niepodległości gospodarczej. A tyle mamy na tym polu niedociągnięć, tak mocno odczuwa się brak skoordynowanego działania Rządu, że doprawdy nad tak ważnym problemem w generalnej debacie budżetowej nie można przejść do porządku dziennego. Dlatego też zabrałem głos, ażeby specjalnie podkreślić, iż wieś polska, szczególnie drobny rolnik rozumie to jednak doskonale i daje temu wyraz w powoływaniu do życia coraz większych ilości placówek spółdzielczych. Wieś polska na tym odcinku gospodarczym całkowicie prześcignęła miasto. Jeżeli możemy stwierdzić dzisiaj, że ruch spółdzielczy ma swoją dynamikę i coraz zdrowsze podstawy, to objaw ten tylko na terenie wsi możemy zauważyć. Konieczność samoobrony przed wyzyskiem zmusza rolnika drobnego, mimo nawet przykrych doświadczeń, do organizowania się i obrony własnych interesów.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#PSzumowski">Wysoka Izbo! Mówię o spółdzielczości przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa dlatego, że resort ten w miarę swych możliwości okazuje najbardziej konkretnie pomoc i opiekę temu ruchowi. Nominalnie spółdzielczość jest przy Ministerstwie Skarbu, jednakże rozwojem i działalnością spółdzielczości zainteresowane są wszystkie niemal resorty ministerialne, a więc przede wszystkim Ministerstwo Rolnictwa, Przemysłu i Handlu, Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Opieki Społecznej. Stan ten jest niewłaściwy i utrudnia w wysokim stopniu zdrowy rozwój ruchu spółdzielczego. Spółdzielczość całkowicie winna być pod opieką Ministerstwa Rolnictwa, względnie z uwagi, iż zagadnienie to w Polsce jest bardzo ważne, powinno być oddzielne ministerstwo spółdzielczości, tak jak to jest w innych państwach.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#PSzumowski">Wysoka Izbo! W kilku cyfrach pozwolę sobie przypomnieć stan spółdzielczości w Polsce. Była tu już o tym mowa, ale chcę to specjalnie podkreślić. Spółdzielni rolniczych różnego typu mamy około 6.000. Kapitały własne w tych spółdzielniach wynoszą około 70 milionów. Spółdzielnie te zrzeszają około 2 milionów członków rolnictwa. Ponieważ powszechnie głowa rodziny, właściciel gospodarstwa jest członkiem spółdzielni, więc ilość zrzeszonych członków stanowi taką ilość gospodarstw, w 90% drobno-rolnych, a więc przeszło połowa drobnych gospodarstw w Polsce jest zrzeszonych w spółdzielczości. Nie będę mówił o konkurencji komunalnych kas oszczędności i gminnych z kasami Stefczyka, o ruchu spółdzielczym mleczarskim, gdyż oba te typy są dość zdrowe i z wielkim pożytkiem się rozwijają. Chcę trochę uwagi poświęcić spółdzielniom rolniczo-handlowym, najtrudniejszym w prowadzeniu, a jakże potrzebnym ze względu na doniosłą rolę, jaką odgrywają! Spółdzielni tych mamy w Polsce 228, zrzeszających 64.000 członków. W tej dziedzinie w ubiegłym roku dzięki inicjatywie i wybitnemu współdziałaniu p. Ministra Rolnictwa został dokonany poważny krok naprzód przez zorganizowanie na terenie 9 województw jednej silnej centrali na miejsce byłego — „Storolu” i Biura Zleceń w Warszawie, a mianowicie Związku Gospodarczego. Centrala ta powstała w wybitnie niesprzyjających warunkach, kiedy w wielu wypadkach spółdzielczość sama z zastrzeżeniem na nią się patrzyła. A jednak centrala ta dzisiaj po 8 miesiącach dokonała już obrotów na około 50 milionów zł i stanowi istotnie niezbędną placówkę dla zrzeszonych spółdzielni rolniczo- handlowych. Takich centrali w Polsce jest 4. Należy podkreślić, iż silna finansowo i dobrze prowadzona centrala jest poważnym motorem w rozwoju spółdzielni rolniczo-handlowych.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#PSzumowski">Jeżeli dziś całe rolnictwo w Polsce jednym wielkim głosem woła o opłacalność pracy na swych warsztatach, to zmierzając do osiągnięcia tego celu nie można na wstępie pominąć obsługi handlowej rolnictwa, usunięcia olbrzymiej rozpiętości między ceną, którą otrzymuje rolnik za swój produkt, a tą, którą płaci konsument za tenże produkt w stanie przerobionym lub pierwotnym. Wiadomo, iż cena płacona przez konsumenta jest wyższa od ceny płaconej rolnikowi producentowi.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#PSzumowski">Musimy stwierdzić, iż nasz handel prywatny — nie mówię o województwach zachodnich — stoi na jak najniższym poziomie i w olbrzymiej swej większości jest w obcym ręku. Handel prywatny artykułami rolniczymi nie przebiera w środkach, na swój sposób jest dobrze zorganizowany i konkurencyjnie jest bardzo silny. Skutecznym przeciwstawieniem się temu handlowi prywatnemu może być tylko spółdzielczość rolniczo-handlowa. I tutaj polskie kupiectwo i przemysł winny raczej współdziałać aniżeli przeszkadzać w rozwoju, bo wyrąbywania tych pierwszych dróg, stwarzających pionierów handlu polskiego w naszych warunkach, może dokonać tylko spółdzielczość. Bez pionierskiej pracy (spółdzielczości w obrocie artykułami rolniczymi nie unarodowimy handlu.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#PSzumowski">Najlepszy przykład mamy tu w dzielnicy zachodniej, gdzie lat temu 50 stan handlu był niemal identycznie podobny do naszego dzisiaj, i jak mówią właśnie działacze tego terenu, najpierw przez spółdzielczość dobrze zorganizowaną zaczęto wypierać szkodliwych handlarzy prywatnych i dzięki tej spółdzielczości stworzyło się zdrowe polskie kupiectwo.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#PSzumowski">Wysoka Izbo! Ze względu na czas ograniczony chcę skonkretyzować swoje wywody. Wszelkim spółdzielcom i uświadomionym działaczom rolnikom jest rzeczą znaną, iż właśnie najgroźniejszym dla spółdzielczości w zakresie konkurencyjności zagadnieniem jest nieuczciwość prywatnych pośredników. Ci prywatni pośrednicy wyzyskują rolników, nie umiejących dość precyzyjnie odróżnić towarów lepszych od gorszych. Na drobnych oszustwach, fałszowaniu nawozów sztucznych, pasz, nasion cierpi rolnictwo i spółdzielczość. Rolnicy przepłacają nabywane środki produkcji, choć często są zadowoleni z niższej ceny, a często zwabieni tymi niskimi cenami kierują swoje zakupy do pośredników prywatnych, a nie do spółdzielni, przeważnie nie zdając sobie sprawy z tego, że ze względu na lepszą jakość towarów wyższa cena, zapłacona spółdzielni, jest istotnie znacznie niższa.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#PSzumowski">Drugim ważnym zagadnieniem przy nabywaniu nawozów, nasion i pasz jest kwestia doradztwa fachowego w zakresie używania tych środków produkcji. Mimo różnych kursów, prelekcji, propagandy itp. akcji właściwą chwilą dla udzielenia praktycznych rad np. co do wyboru, ilości i stosowanych nawozów sztucznych jest jednak chwila zakupu tych nawozów. To uczciwe doradztwo mogą zapewnić rolnikom spółdzielnie i niektórzy chrześcijańscy kupcy. Ogromna większość innych pośredników nie umie i nie chce uczciwie informować rolników. Toteż z tego względu w interesie drobnego rolnictwa i spółdzielczości leży wprowadzenie ustawy o koncesjonowaniu handlu niektórymi artykułami rolniczymi, a przede wszystkim nawozami sztucznymi, paszami i nasionami.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#PSzumowski">Mimo dość szybkiego rozwoju w ostatnich czasach spółdzielczości w ogóle, a spółdzielczości rolniczo-handlowej w szczególności, rozwój ten nie jest taki szybki, jak być powinien wobec tendencji społeczeństwa rolniczego do organizowania się w spółdzielniach. Szereg organizacyjnych zagadnień nie jest we właściwy sposób rozwiązany. Związki rewizyjne i centrale gospodarcze muszą uzyskać znacznie większą ingerencję na obsadzanie personelu w spółdzielniach i muszą okazać znacznie więcej inicjatywy w kształceniu kandydatów na kierowników spółdzielni, gdyż mimo wielu braków zagadnienie trudności w znalezieniu odpowiedniego kierownika nadal jest dominujące w spółdzielczości rolniczo-hadlowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#PSzumowski">Chociaż wiele się mówi o opiece nad spółdzielczością, pomoc Rządu jest słaba, a przede wszystkim nie jest rozwiązane zagadnienie racjonalnego finansowania spółdzielni rolniczo-handlowych i ich central. Nie jest w tym celu odpowiednio aprowidowana Centralna Kasa Spółek Rolniczych, choć nie skrępowana ze względu na środki jej działalności, bo Ministerstwo Skarbu raczej faworyzuje Państwowy Bank Rolny, Choć w ostatnich latach dużo zrobiono w kierunku nawiązania bezpośrednich stosunków między rolnictwem a wojskiem w zakresie dostaw, jednak na niektórych terenach sprawa ta nadal kuleje. Rozwój spółdzielni rolniczo-handlowych pozwoli na wprowadzenie zasady, iż wojsko nie powinno w ogóle nabywać produktów rolniczych od pośredników prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#PSzumowski">Pirzy obecnym systemie kontyngentów importowych i eksportowych w wielu wypadkach istnieje tak zwana renta kontyngentowa, która tylko wtedy może się dostać do rąk rolnika, jeśli kontyngenty dla rolnictwa będą wykonywane przez spółdzielczość. I dlatego też co najmniej 3/4 kontyngentów importowych na nasiona, paszę itp., oraz co najmniej 3/4 kontyngentów eksportowych na zboże i nasiona winny być oddawane do wykonania centralom spółdzielczości rolniczo-handlowej.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#PSzumowski">Wreszcie problem inwestycyjny, jak budowa elewatorów, chłodni i różnych przetwórni spółdzielczych jest przecież kapitalnym zagadnieniem, łączącym się z aprowizacją kraju w razie wojny oraz dalszym rozwojem spółdzielczości. Sumy, jakie na ten cel Ministerstwo przeznacza, nawet w minimalnej części nie pokryją tego olbrzymiego zapotrzebowania. Nie będę mówił już o formalnościach, jakie są przy uzyskiwaniu kredytów inwestycyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#PSzumowski">Wysoka Izbo! Nie mogę nie powiedzieć kilku słów o zagadnieniu interwencji zbożowej. Rolnicy są zniechęceni tym faktem, że wszystkie niemal systemy oddziaływania na utrzymanie odpowiedniego poziomu cen zbóż są zawodne. Rolnikom nie zależy na tym, jakie będą stosowane systemy, aby zapewnić tę opłacalność produkcji zbożowej, chodzi im o to, żeby ceny zbóż były mniej więcej stałe, aby każdy rolnik mógł w racjonalny sposób organizować swe gospodarstwo. Mówiąc o stałych cenach, oczywiście uwzględnić trzeba różnice cen zimą, wiosną i jesienią, które w Polsce powinny być zawsze bardzo duże, aby zachęcić rolników do magazynowania zboża u siebie, co znacznie ułatwi składowanie rezerw wobec braku odpowiedniej sieci elewatorów zbożowych.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#PSzumowski">Ażeby jednak zapewnić rolnictwu stały poziom cen, trzeba jednak wprowadzić monopol zbożowy, wszystkie bowiem inne środki tej stałości nie gwarantują. Toteż idea wprowadzenia monopolu zaczyna być coraz bardziej popularną i dlatego jest obowiązkiem odnośnych władz wszechstronne zbadanie tego problemu. Z punktu widzenia Państwa wprowadzenie monopolu umożliwiłoby racjonalną organizację przygotowania obronności kraju w zakresie aprowizacji. Monopol zbożowy przyśpieszyłby też unarodowienie handlu zbożem.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#PSzumowski">Analizując szczegóły koncepcji monopolów zbożowych za granicą i porównując warunki zagraniczne z polskimi, stwierdzić trzeba, iż realizacja monopolu zbożowego może u nas napotkać na różne trudności, wśród których najpoważniejsze są: brak odpowiedniej sieci elewatorów zbożowych oraz brak kapitałów, które zapewniłyby konsekwentne, planowe aż do końca przeprowadzenie zasad monopolu zbożowego. Toteż wniosek, zmierzający do natychmiastowego wprowadzenia w życie monopolu zbożowego, byłby przedwczesny. Jednakże sprawa zapewnienia rentowności rolnictwu, a monopol zapewniłby tę rentowność, jest na tyle poważna, aby kwestia szczegółowych badań i przygotowań do wprowadzenia monopolu zbożowego w Polsce stała się powszechną troską Rządu i zorganizowanego społeczeństwa rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#PSzumowski">W pracach analitycznych nad wprowadzeniem monopolu zbożowego należało by w jak największej mierze opierać się na stosunkach czechosłowackich, tam bowiem monopol potrafił zorganizować właściwą sieć pośredników, zużytkowując w tym celu przede wszystkim spółdzielczość rolniczo-handlową i kupiectwo prywatne, młynarstwo oraz spółdzielczość konsumencką.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#PSzumowski">Wysoka Izbo! Niewątpliwie nikt nie zaprzeczy, iż problem spółdzielczy w Polsce jest bardzo ważny. Obóz Zjednoczenia Narodowego w działalności terenowej zagadnienie spółdzielczości stawia na jednym z naczelnych miejsc w konstruktywnej pracy komórek organizacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#PSzumowski">Reasumując apeluję do Wysokiego Rządu o bardziej wydatną, skoordynowaną akcję w działalności i rozwoju spółdzielczości rolniczej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Barański.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PBaranski">Wysoka Izbo! Jako jedyny leśnik w tej Wysokiej Izbie, będę mówił o leśnictwie; ponieważ jednak na warsztacie naszych prac jest nowelizacja ustawy o ochronie lasów, która da nam okazję do wymiany poglądów na temat lasów prywatnych, przeto dla skrócenia zajmę się tylko sprawą lasów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#PBaranski">Temat ten ma już w tych murach swoją tradycję, stanowił on niekiedy najciekawszy punkt dyskusji budżetowej, nic więc dziwnego, że wiele z dyskutowanych tu kwestii uregulowane zostało w praktyce w lasach państwowych w sposób właściwy; niektóre znowu problemy znalazły aprobatę i sankcję zarówno Sejmu, jak i Najwyższej Izby Kontroli mimo początkowych sporów.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#PBaranski">Pragnąc oczyścić przedpole dla swoich wywodów, stwierdzę od razu, jakie sprawy według mnie są już dziś bezsporne. Nie kwestionuje się więc na ogół, że poziom gospodarczy i administracyjny w lasach państwowych jest wyższy, aniżeli przeciętnie w lasach prywatnych. Przyjmuję do wiadomości replikę p. Ministra na moje przemówienie na Komisji Budżetowej, że wyjaśnione definitywnie jest zagadnienie prawa lasów państwowych do przeróbki drewna, do prowadzenia przemysłu drzewnego we własnym zarządzie, czego zresztą bynajmniej nie kwestionowałem, sprawę tę bowiem przesądził art. 14 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji lasów państwowych, stwierdzający, że — „lasy państwowe mogą prowadzić przemysłowy przerób drewna w rozmiarach, jakie będą potrzebne dla zapewnienia rentowności państwowego gospodarstwa leśnego”. Artykuł ten nie został zakwestionowany i zmieniony, jakkolwiek poprzedni parlament przeprowadził bardzo ostrą krytykę tego dekretu i dokonał właściwie jego nowelizacji. Co więcej, wyłoniona wtedy podkomisja leśna, w której o ile wiem, przewodniczył p. poseł Dudziński, wyraźnie stwierdziła, że nie ma za złe prowadzenia przez Państwo zakładów przemysłowych, dopuszcza nawet przejściową ich deficytowość, chce tylko wiedzieć prawdę, jakie deficyty są i jakiej sięgają wysokości. Nawet tego rodzaju instytucja, którą można tu scharakteryzować jako stronniczą, jak komisja do zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych, w gruncie rzeczy nic innego nie stwierdziła, jak również to samo, co powiedziałem przed chwilą, że przedsiębiorstwa państwowe mogą prowadzić tartaki; nie postawiła wniosku o likwidację państwowych zakładów przemysłowo-drzewnych, postawiła jednak szereg tez, jak te tartaki powinny być prowadzone, i skonstatowała ich wybitną deficytowość.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#PBaranski">Ale są jeszcze kwestie sporne i bynajmniej nie zamknięte w tej sprawie. Czy państwowa przedsiębiorczość drzewna odpowiada drugiej części art. 14 dekretu, że jest tylko środkiem do zapewnienia rentowności lasów państwowych? Czy istotnie przez to, że Państwo prowadzi tartak, czy też będzie prowadziło fabrykę celulozy, jak to czytał p. referent, rentowność lasów państwowych się zwiększa, bo tylko to jest uzasadnieniem prowadzenia przez Państwo przemysłu drzewnego. Otóż ta rzecz nie może być uważana za bezsporną, bo sam p. Minister w poprzednich debatach uznawał, że lasy państwowe płacą ciągle jeszcze frycowe na odcinku swej działalności przemysłowej i eksportowej, a Najwyższa Izba Kontroli, na którą zresztą p. referent w jednym miejscu się powołuje, w innych miejscach najwyraźniej w świecie, analizując rentowność tartaków państwowych, dochodzi do wniosku, że absolutnie nie mogłoby to być uznane za pokrywające się z tezą, że tartaki państwowe wzmagają rentowność lasów państwowych. Gdy jakiekolwiek komisje czy społeczne, czy gospodarcze, działające na zewnątrz Sejmu, dotykały się tej sprawy, zawsze dochodziły do wniosków, pokrywających się raczej z tą tezą Najwyższej Izby Kontroli, aniżeli z tezą odmienną. Cyfrom, bilansom i statystyce, przedstawionym przez Lasy Państwowe, przeciwstawić można inne wcale wiarygodne cyfry, spór trwa w całej pełni i nie zanosi się na to, ażeby w toku dzisiejszej dyskusji czy przy innej okazji znalazła już ostateczny wyraz opinia w tej sprawie.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#PBaranski">Co do mnie osobiście, to reprezentuję pogląd, że Lasy Państwowe mogłyby ze swego przemysłu wyciągnąć przy innym do niego podejściu o wiele większe sumy aniżeli obecnie, a jeżeli tego nie są w stanie dokonać, powinny pozwolić przerabiać drewno temu, kto to potrafi, niekoniecznie Żydom, jak to było powiedziane, bo bardzo wielu byłoby reflektantów Polaków na drewno z lasów państwowych przy innej, korzystniejszej dla Skarbu sprzedaży. Chociaż p. Minister stwierdził, że nie ma komu drewna sprzedać, twierdzę, że tak nie jest, bardzo jest wielu dziś reflektantów, każdy za odpowiednią, właściwą i bardzo korzystną dla Lasów Państwowych cenę mógłby to drzewo kupić i na dalszą metę można by rozbudować przemysł drzewny prywatny, o ile by ta baza surowcowa dostępna dla przemysłu polskiego istniała. Oczywiście łatwo to mówić, trudniej udowodnić. Niestety jestem w tym położeniu, że mogę tylko powoływać się na przykłady, że tę rzecz kto inny rozwiązuje, czy za granicą, czy u nas w kraju, ale udowodnić to zupełnie wiarogodne można by tylko przez wprowadzenie w życie pewnych tez, pewnej reorganizacji tartacznictwa państwowego, czego oczywiście ja zrobić nie mogę. Sądzę jednak, że Dyrekcja Naczelna Lasów Państwowych oczywiście bardzo łatwo mogłaby się przekonać o słuszności tej tezy.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#PBaranski">Drugą sporną kwestią jest kwestia ustroju Lasów Państwowych, która aczkolwiek zafiksowana w dekrecie, nie jest jednomyślnie oceniana. Na przykład czy jest słuszne, aby jedynym czynnikiem, referującym odpowiedzialnemu za nie Ministrowi sprawę dochodowości i przeciwstawny jej problem ochrony lasów państwowych, sprawę etatów rębnych, był ten sam Dyrektor Naczelny Lasów Państwowych i aby przedsiębiorstwo Lasów Państwowych było jednocześnie czynnikiem decydującym w państwowej polityce drzewnej, podmiotem, a nie przedmiotem.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#PBaranski">Nie ma więc obawy wyczerpania tematu do dyskusji nad Lasami Państwowymi ani w tej, ani w przyszłych dyskusjach budżetowych. Nie sądzę jednak, ażeby jedyną naszą ambicją miała być troska o to, by nie wyschło źródło interesujących debat leśnych w parlamencie. Uważam, że stokrotnie ważniejsze jest staranie się o stworzenie takich warunków, aby nie trzeba już mówić o krytyce Lasów Państwowych, czy o sporach między Lasami Państwowymi a przemysłem prywatnym; ostatnio przecież nawet mówi się o rozdzwięku między dotychczasowymi sojusznikami, lasami państwowymi a prywatnymi.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#PBaranski">Obóz Zjednoczenia Narodowego, mający w tej Izbie większość i pragnący zaprząc wszystkie siły działające w społeczeństwie i Państwie w służbę tegoż Państwa i najważniejszego dziś problemu, jego obrony, Obóz ten musi mieć ambicję zakończenia tego rozdziału historii naszej gospodarki leśnej, którego cechą było czynienie wzajemne sobie złośliwości przez poszczególne jej działy, wzajemne paraliżowanie sobie zamierzeń, brak wspólnego celu, który zgodnie, skoordynowanym wysiłkiem byłby realizowany. Czy taki cel się znajdzie? Oczywiście nikt nie będzie twierdził, że osiągnęliśmy już szczyt rozwojowy naszego leśnictwa, że mamy nadmiar kapitałów, które koniecznie muszą rzucać się do obsługiwania jednych i tych samych dziedzin, gdy tymczasem inne pozostają nieobsadzone.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#PBaranski">Nie zgadzam się z p. referentem co do jego poglądu na akcję inwestycyjną w przemyśle drzewnym, będę z nim polemizował, ale rację miał on, wskazując na możliwość znacznej poprawy sytuacji na tym odcinku, co nie da się zrobić inaczej, jak przez uzgodnioną akcję wszystkich czynników, działających w gospodarce leśnej. Obóz nasz ma tu zresztą już wyrobiony pogląd na cele i metody. Cele określone są w tezach rolniczych Rady Naczelnej z dnia 13 sierpnia ubiegłego roku. Znajduje się wśród nich także problem uprzemysłowienia gospodarki leśnej. Metody rozpracowane są w uchwale Rady Naczelnej o programie inwestycyjnym, stwierdzającej wyraźnie, jaka jest hierarchia celów w państwowej polityce inwestycyjnej i jaki jest podział pracy na tym polu między inicjatywą państwową, samorządową i prywatną.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#PBaranski">Tutaj na marginesie stwierdzam, że nie można na odcinku inwestycyjnym uznawać istnienia Lasów Państwowych jako podmiotu inwestującego. Istnieje tylko właściciel lasów państwowych, Państwo i nie czemu innemu, jak potrzebom Państwa musi być podporządkowana inicjatywa inwestycyjna Lasów Państwowych. Jeżeli przeto Państwo uzna, że mu trzeba pieniędzy na okręty wojenne, szkoły, drogi, oddłużenie rolnictwa, podwyżkę płac urzędniczych, zwiększenie etatów nauczycielskich, to nawet mimo istnienia art. 14 dekretu o lasach państwowych nie może być wyżej od tamtych potrzeb stawiany problem budowy tartaków w lasach państwowych, a sumy będące na ten cel do dyspozycji winny być zużyte na powiększenie wpłaty do Skarbu Państwa. Jeżeliby zaszedł taki wypadek, a zdaje się nam , że przebieg dyskusji budżetowej nie pozwala mieć różnych poglądów na ten temat, to znowu jest zadaniem Państwa postarać się o to, ażeby zgodnie z tezami inwestycyjnymi Obozu potrzeby przeróbki drewna przecież były przez kogoś obsłużone i oczywiście z braku tej inicjatywy państwowej przez tę część dochodu społecznego, która pozostaje wolna po pobraniu z niego podatków i świadczeń publicznych. I tutaj nie może Państwo kaprysić w tej sytuacji, w jakiej się znajdujemy, czy do tego celu zaprzęgnie kapitał ziemiański, indywidualny, kartelowy czy spółdzielczy, oczywiście z preferencją dla kapitału polskiego. Każda siła twórcza musi być wyzyskana, każdy musi mieć wskazane miejsce. Dalszym zadaniem państwowej polityki będzie zapewnienie, że wskutek takiego uregulowania sprawy przerobu drewna nastąpi nie spadek, lecz wzrost dochodowości. Może zresztą będzie uznana inna kolejność, że Państwo ma budować tartaki czy fabryki celulozy, a potem dopiero drogi i szkoły. Ale i wtedy państwowa polityka musi zająć się problemem umożliwienia racjonalnego zluzowania tych kapitałów prywatnych, które dzisiaj na tym odcinku pracują, gdyż nie można sobie pozwolić na zmarnowanie ani jednego tysiąca złotych już pracującego i zainwestowanego, bo przecież wiemy, jak kolosalnie brak nam kapitału. Na pewno zaś nie może być tolerowany taki stan rzeczy, że na przykład hasło industrializacyjne lasów państwowych jest jedynie hasłem niezrealizowanym, bo realizacja jego nie jest możliwa wskutek sytuacji budżetowej lub kredytowej Państwa, a z drugiej strony samo istnienie tego hasła działa odstraszająco na inicjatywę prywatną, która nie chce się zdecydować na inwestowanie w chwili, gdy wisi nad nią miecz Damoklesa tej konkurencji państwowej, która oczywiście jest w warunkach zupełnie innych aniżeli produkcja prywatna. Dzisiejszy stan i dzisiejsze niedoinwestowanie przemysłu drzewnego, na które słusznie uwagę zwrócił referent, w dużej mierze temu właśnie zjawisku należy przypisać.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#PBaranski">I na właściwym tropie jest referent, proponując, aby — „ściśle fachowa rada przemysłu drzewnego zajęła się opracowaniem planowego jego rozwoju”. Planowość jest czerwoną płachtą dla niektórych sfer, ale nawet niezbyt udatny plan, wykonywany konsekwentnie, uznany przez wszystkie czynniki za obowiązujący, lepszym będzie, niż dzisiejsza rzekoma swoboda, dająca w konsekwencji bezwład, wzajemne paraliżowanie zamierzeń, nieodzownych dla celów ogólnopaństwowych. Wprawdzie istnieje powołana w 1934 roku przez Komitet Ekonomiczny Ministrów Rada Gospodarki Drzewnej, jednocząca wszystkie czynniki, działające w gospodarce leśnej i drzewnej, która właśnie miała to zadanie spełnić, niestety rada ta od dłuższego czasu jest nieczynna, może i słusznie, bo metody i rezultaty pracy jej jako całości i poszczególnych jej części składowych nie rokowały nadziei spełnienia przez nią swego zadania.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#PBaranski">Obecnie dyskutuje się w różnych środowiskach kwestia zespołów branżowych, samorządu branżowego, nowej organizacji poszczególnych dziedzin produkcji. Obóz nasz zajmuje się i tą kwestią. Nie przesądzając formy, w jakiej idea ta się skrystalizuje, należy awizować możliwość rozwiązania zagadnienia współpracy wszystkich form leśnictwa i przemysłu drzewnego wewnątrz takiej organizacji. Zwolennicy prywatnej inicjatywy, gdyby nawet przerazili się, że Lasy Państwowe przy takiej organizacji uzyskają groźną supremację, powinni się uspokoić, gdyż wtedy Lasy Państwowe będą musiały przejąć na siebie odpowiedzialność za całość gospodarki leśnej i drzewnej w Polsce, od której to odpowiedzialności dzisiaj Lasy Państwowe są wolne, jakolwiek już dziś de facto wywierają decydujący wpływ na całą tę gospodarkę.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#PBaranski">W przyszłym tygodniu Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego zajmie się sprawą rozpracowania tez przemysłowych. Sądzę, że po ich uchwaleniu będzie okazja zastanowienia się nad możliwością przystosowania ich do problemu leśnego w Polsce i sądzę, że również p. Minister nie zechce odmówić rozważań na ten temat, o ile by te tezy mogły stanowić właściwą platformę do rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#PBaranski">A teraz na zakończenie jeszcze parę słów na temat wywodów p. referenta o zaniedbaniach inwestycyjnych w przemyśle chemicznym. Ujmujący był sposób, w jaki p. referent starał się bić na alarm w tej sprawie i szukać środków zaradczych. Punkt wyjścia był zupełnie słuszny; jak największą oszczędność w gospodarce surowcowej, jak najwszechstronniejszy przemysł, to przecież ideał, do którego wszyscy muszą dążyć. Niestety, niektóre przesłanki rozumowania p. referenta, doprowadzające do odkrycia bardzo szerokich perspektyw zwiększenia naszego dochodu społecznego w tej dziedzinie, nie są ścisłe. Przykładowo kilka spraw. Więc teza, że marnujemy 70% produkcji drewna w piecach zamiast spalać węgiel, a drzewo przetwarzać na celulozę. Osobiście mogłem doliczyć się tylko 50 — 60% spalanej produkcji drzewa w Polsce, a ponadto sprawdziłem, że odsetek ten w Niemczech, klasycznym kraju oszczędności surowcowej, wspaniałego przemysłu chemicznego, nieprawdopodobnych namiastek, bardzo niewiele ustępuje naszym cyfrom. Dlaczego? Czy i w Niemczech, powiedzmy, istnieje sabotaż rozbudowy przemysłu celulozowego? Nie, tylko że produkcja drzewa opałowego, zwłaszcza odpadków opałowych, powstałych przy wyrobie ciosu i tarcicy, nie nadaje się, nie może być po prostu ze względów technicznych zgromadzona w jednym miejscu po to, aby ją poddać chemicznej przeróbce, bo chemiczna przeróbka musi operować wielkimi masami.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#PBaranski">Jeżeli chodzi o drugą cyfrę, na której p. referent opiera swe rozumowanie, że w r. 1936 przywieźliśmy aż za 19.109.000 zł papieru i wyrobów papierowych, to istotnie tak jest, ale równocześnie eksportowaliśmy tych artykułów za 8 milionów zł, a w owych 19 milionach mieści się import surowców papierniczych, w tym i import celulozy, przyznany krajom, z którymi zawieramy traktaty handlowe, ze względu na równowagę bilansu handlowego, import właściwego papieru, a w tym również i tego rodzaju rzeczy nie mające nic wspólnego z przemysłem celulozowym, jak, powiedzmy, pergamin, papier bezdrzewny, papiery światłoczułe, szablony krawieckie i malarskie i wreszcie za 6.284.000 zł import książek, dzienników, obrazów, map, nut, fotografii itp. Więc nie wiem, czy w ogóle import książek i nut jest rzeczą straszną, ale choćby uznać, że tak jest, to przecież przeciwdziałać temu przez rozbudowę własnego przemysłu celulozowego nie sposób, na to są inne środki. Więc nie można używać tej cyfry jako argumentu, wskazującego na konieczność rozbudowy przemysłu celulozowego, bo zresztą istnieją tysiące innych argumentów tę samą rzecz udowadniających.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#PBaranski">Ale nie o to chodzi. Przemysł powinien być, jest i będzie rozbudowywany, tylko nie w myśl tezy p. referenta przez — „tego, kto chce, byłe by je tylko stawiał”. Tym bardziej, że cytrę tu wymienioną, te 40 miln. zł należało by zwielokrotnić do 150 miln. zł, bo tylko tego rodzaju sumą można opanować to zadanie, jakie tam jest nakreślone. Więc te olbrzymie inwestycje w przemyśle chemiczno-drzewnym muszą też podlegać ogólnemu planowi i polityce inwestycyjnej w Państwie Polskim, w ramach tego planu i podziału pracy, o którym mówimy. Wątpię czy Państwo, mające do zaspokojenia tyle olbrzymich potrzeb, o których w tej sali się codziennie słyszy, specjalnie zwróci swą działalność inwestycyjną na odcinek, do którego obsługi musi i może dostać, i zresztą bez większego wysiłku dostanie, wolne kapitały z rynku prywatnego, które stopniową rozbudowę przemysłu celulozowego załatwiają w tempie już dzisiaj o wiele szybszym, aniżeli Państwo może nadążyć w zaspokajaniu bezspornie do niego należących potrzeb inwestycyjnych drogowych, obronnych, komunikacyjnych, szkolnych, energetycznych, podstawowych urządzeń rolnych itd. Istotnie nie jest osiągnięty ideał w rozbudowie przemysłu celulozowego, bo może on być jeszcze dwu i trzykrotnie większy, ale z tego nie wynika, że tę rzecz musi robić Państwo, dlatego że Państwo ma zbyt mało środków na cele, które wyłącznie do niego należą i w których nikt inny Państwa zastąpić nie może, Budownictwo drogowe, szkolne itd. załatwiane jest przez Państwo w jeszcze mniejszych odsetkach, aniżeli rozbudowa przemysłu prywatnego, przemysłu celulozowego przez kapitał prywatny.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#PBaranski">Moim zdaniem, najwyższy czas jest skończyć z łatwizną, że każdą potrzebę, jaka się wyłania w polskiej rzeczywistości, gospodarczą czy społeczną odsyła się li tylko pod adresem Skarbu Państwa do budżetu albo do planu inwestycyjnego. Wiemy zresztą, że wzywanie Rządu do rozbudowy przemysłu celulozowego w rezolucji jest strzałem w próżnię, skoro ani w budżecie, ani w trzyletnim planie inwestycyjnym nie uchwala się — i słusznie — temu Rządowi ani złotówki na ten ceł.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#PBaranski">Nie kto inny, jak my, jak Obóz Zjednoczenia Narodowego, musimy mieć ambicję wprzągnięcia w akcję przebudowy gospodarczej kraju wszystkich sił całego społeczeństwa, całego dochodu społecznego, tak jak to ma miejsce wszędzie tam, gdzie dokonywają się wielkie rzeczy: we Włoszech, Niemczech, Japonii, a także w Anglii i Ameryce. Tam przecież nie państwo rozwiązuje te rzeczy, lecz społeczeństwo jako całość, To jest problem piekielnie trudny, tysiąckroć trudniejszy, aniżeli wezwanie Rządu do załatwienia jakiejś rzeczy, ale tym niemniej musi być dokonany nie przez kogo innego, jak przez nas, w granicach naszych tez, jakie sobie postawiliśmy w naszej działalności, jakie na naszym odcinku możemy rozwinąć. I dlatego, zgadzając się z p. referentem co do punktu wyjścia, ale nie zgadzając się co do wniosku, zgłosiłem rezolucję mniejszości, nie po to, aby starać się ją przeforsować w Wysokiej Izbie, tylko po to, ażeby starać się dojść do wspólnego języka ewentualnie z rezolucją większości, w takiej formie zredagowanej, ażeby mogła załatwić i sprawę konieczności rozbudowy przemysłu celulozowego i nie przesądzać, że w tej sytuacji, jaka jest dzisiaj, przede wszystkim kapitał publiczny jest do tego powołany, bo tak nie jest i z całą odpowiedzialnością twierdzę, że można załatwić sprawę rozbudowy przemysłu celulozowego, nie uszczuplając tych minimalnych środków, jakie Skarb Państwa na inne, wyłącznie do niego należące cele w tej chwili posiada.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Pikusa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PPikusa">Wysoki Sejmie! Gruntowna poprawa położenia wsi nastąpi niewątpliwie wtedy, gdy dokona się gruntowna przebudowa życia gospodarczego Polski, zbyt bowiem zależne jest rolnictwo od ogólnego położenia gospodarczego całego Państwa. Z tego powodu zarówno uzdrowienie stosunków wiejskich, jak i specjalnie przywrócenie opłacalności wytwórczości rolnej przekracza możliwości jednego resortu Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, a zależy od całej działalności Rządu. Jeżeli stwierdzam, że rozwój wsi i gospodarstwa wiejskiego wymaga wydatnej i stałej pomocy rządowej, to nie znaczy to bynajmniej, by rolnicy sami mieli czekać biernie na tę poprawę, przeciwnie, trzeba z całym naciskiem podkreślić, że bardzo wiele zależy od czynnej postawy i od planowej pracy samych rolników.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#PPikusa">Jednym z głównych warunków rozwoju wsi i gospodarstwa wiejskiego jest racjonalna organizacja rolnictwa. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że sama organizacja rolnictwa, nawet idealnie pomyślana, nie zapewni ani doraźnych korzyści w krótkim czasie, ani też nie sprawi żadnych cudów na terenie wiejskim. Organizacja bowiem to nie cel, lecz środek, instrument działania. Organizacja powinna stworzyć lepsze warunki pracy dla rolników na wsi, oraz lepsze warunki oddziaływania dla czynników rządowych na terenie wiejskim. Mamy w Polsce przeszło 4 miliony gospodarstw wiejskich. Gdy chcemy szerokie masy ludności wiejskiej zaktywizować, włączyć do procesów gospodarczych, oraz podnieść ludność wiejską na wyższy poziom bytowania materialnego i kultury, to musimy trafić do tych szerokich mas ludności wiejskiej, musimy zapewnić sobie możność szerokiego i głębokiego wnikania i oddziaływania na stosunki wiejskie. Zależy to przede wszystkim od racjonalnej organizacji rolnictwa. Tymczasem, jaki jest dzisiejszy stan organizacji naszego rolnictwa? Dziś, po 20 latach istnienia odrodzonego Państwa Polskiego, nie doprowadziliśmy do konsolidacji naszego rolnictwa, jest ono rozbite, rozproszkowane, podzielone na organizacje dzielnicowe, a nawet organizacje klasowe. I tak na terenie 9 województw środkowych i wschodnich działa Centralne Towarzystwo Organizacji Kółek Rolniczych, na terenie 4 województw południowych działa znowu Małopolskie Towarzystwo Rolnicze w Krakowie, w woj. poznańskim mamy Wielkopolskie Towarzystwo Kółek Rolniczych, w woj. pomorskim Pomorskie Towarzystwo Rolnicze. Woj. śląskie ma aż 2 organizacje rolnicze, mianowicie Śląski Związek Kółek Rolniczych w Katowicach i Towarzystwo Rolnicze w Cieszynie. Niewątpliwie dobrowolne organizacje rolnicze mają niejednokrotnie duże wyniki pracy i dużą żywotność, ale przypatrzmy się, jaki jest ich zasięg w terenie. Otóż średnio w całej Polsce było zorganizowanych w kółkach rolniczych w r. 1937 tylko 267.000 rolników, czyli 11% ogółu rolników, jest to więc nieco więcej niż 1/10 część całej warstwy rolniczej. W ciągu trzech ubiegłych lat, a mianowicie w r, 1935, 1936 i 1937 ilość zorganizowanych rolników wzrosła zaledwie o 42.000, a więc o ilość stosunkowo skromną. Przy tym tempie rozwoju będziemy musieli czekać jeszcze niewątpliwie kilkadziesiąt lat, ażeby nareszcie doprowadzić do jakiejś racjonalnej organizacji rolnictwa, która by obejmowała ogól rolników. Tymczasem na to nie mamy czasu. Najwyższy stan organizacji wykazuje woj, pomorskie, gdzie w organizacjach kółek rolniczych jest 43% rolników. Następnie idzie woj. śląskie, gdzie jest 40%, i poznańskie, gdzie jest 36%. Najniższy stan organizacji rolnictwa mamy w województwach wschodnich i tak: woj. poleskie tylko 2% rolników, nowogródzkie 2,5%, a białostockie 3,5%. Już te cyfry świadczą o jaskrawych niedomaganiach naszego życia wiejskiego. Również w spółdzielczości rolniczej widzimy szkodliwe rozbicie. I tak, dziś działają na wsi dwie organizacje spółdzielcze, mianowicie Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych, który należy do Związku Izb i Organizacyj Rolniczych, oraz Związek Spożywców — „Społem”, który, jak wiadomo, ma specjalne nastawienie społeczne. Konkurencja między tymi dwoma organizacjami spożywczymi na wsi wywołuje bardzo niepożądane objawy.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#PPikusa">Prócz rozproszkowania dobrowolnych organizacyj rolniczych, widzimy dalsze zło w tym, że te organizacje są bardzo często nadużywane do celów politycznych i demagogicznych. Nie trzeba wykazywać, że wprowadzanie momentów partyjnych, a nawet tylko klasowych do organizacyj rolniczych i spółdzielczych utrudnia w wysokim stopniu konsolidację rolnictwa i uzdrowienie stosunków wiejskich. Organizacje rolnicze i spółdzielcze nie powinny być w żadnym wypadku terenem rozgrywek politycznych i nie powinny służyć do przemycania pewnych haseł politycznych, lecz powinny się oddawać wyłącznie pracy społeczno-gospodarczej i kulturalnej, co niewątpliwie doprowadzi do zjednoczenia całego społeczeństwa rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#PPikusa">Od kilku lat istnieje w Polsce samorząd rolniczy w postaci izb rolniczych, okazuje on jednak poważne niedomagania. Najpierw jest on zbyt oderwany od terenu, nie ma kontaktu z rolnikami, kończy się bowiem na szczeblu wojewódzkim. Następnie popadł on w szkodliwy biurokratyzm, właśnie wynikający z tego oderwania od terenu, wreszcie został poplątany z organizacjami dobrowolnymi. Związek Izb i Organizacyj Rolniczych to mezalians szkodliwy dla rozwoju rolnictwa. Ten mezalians zaciera zupełnie zasadę odpowiedzialności za wspólną pracę. Jeżeli bowiem ten związek źle działa, to nie wiadomo kogo obarczyć odpowiedzialnością, czy samorząd rolniczy, czy organizacje dobrowolne. Zresztą jest to jedyny wypadek w naszym życiu społeczno-gospodarczym pomieszania tych dwóch zupełnie różnych pionów organizacji publicznej. Przy tym pomieszaniu Ministerstwo Reform Rolnych, powołane do nadzoru nad samorządem rolniczym, musi odczuwać duże trudności w wykonywaniu tej funkcji nadzorczej. Dotychczasowy samorząd rolniczy, zepchnięty do roli organu opiniodawczego, nie odgrywa i odegrać nie może żadnej poważniejszej roli w naszym życiu rolniczym.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#PPikusa">Wreszcie ostatnia bolączka w organizacji rolnictwa to brak podstaw finansowych zarówno dla samorządu rolniczego jak i dla organizacyj dobrowolnych. Rozbicie organizacyj dobrowolnych powoduje nie Tylko marnotrawstwo energii społecznej, ale i marnotrawstwo środków finansowych, które przeważnie idą na wydatki, związane z personelem biurowym. Izby rolnicze znowu mają zbyt mały i nierównomierny udział we wpływach podatkowych. I tak np. w województwach wschodnich udział ten wynosi zaledwie 20% ogólnej sumy wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#PPikusa">Ten dotkliwy brak środków finansowych wywołał zjawisko bardzo ujemne, mianowicie stałą i nadmierną zależność od subwencyj rządowych, udzielanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych. Subwencje doraźne można jeszcze uznać za objaw pożądany w akcji społecznej, ale subwencje stosowane w sposób stały, stosowane jako system, demoralizują obie strony: i tego, który daje subwencję, i tego, który ją bierze. Musiały się z tego powodu te subwencje stać narzędziem pewnej celowej polityki, która nie zawsze zmierzała do zadań czysto gospodarczej i społecznej natury. Jeżeli dziś Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych stało się w ogromnym stopniu ministerstwem subwencyj, to należy to uznać za objaw niepożądany.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#PPikusa">Mam wrażenie, że wszyscy odczuwamy potrzebę dobrej organizacji naszego rolnictwa. Racjonalna organizacja rolnictwa powinna ułatwić zaktywizowanie wsi polskiej, wykorzystanie wszystkich sił drzemiących w naszej ludności wiejskiej oraz przygotowanie rolnictwa do zadań obronnych.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#PPikusa">Podkreślić należy, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, w którego programie prac zawsze figurowało na pierwszym miejscu rolnictwo, przywiązuje wielką wagę do zagadnienia racjonalnej organizacji rolnictwa. Już w lecie ubiegłego roku zostały opracowane i uchwalone przez Radę Naczelną Obozu Zjednoczenia Narodowego tezy zasadnicze, tyczące się organizacji rolnictwa. Również i Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych uznało za niezbędne wprowadzenie lepszej organizacji rolnictwa, a przede wszystkim rozdzielenie samorządu rolniczego od organizacyj dobrowolnych. Sądzę więc, że w najbliższym czasie będzie opracowany projekt ustawy o nowej organizacji rolnictwa. Dlatego chciałbym obecnie zastanowić się nad szczegółami tej projektowanej organizacji.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#PPikusa">Chciałbym tylko w krótkich słowach przedstawić ogólne zasady racjonalnej organizacji rolnictwa, ponieważ w tej sprawie panuje duże nieporozumienie.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#PPikusa">Otóż nowa organizacja rolnictwa opierać się będzie głównie na dwóch pionach: na samorządzie rolniczym i na organizacjach dobrowolnych. Wbrew więc temu, co piszę pewien odłam prasy, nowa organizacja rolnictwa nie ma nic wspólnego z tendencjami totalistycznymi, samorząd bowiem rolniczy ma swoje oparcie w Konstytucji kwietniowej. Chcemy tylko rozszerzyć ten samorząd rolniczy przez stworzenie Związku Izb Rolniczych na górze, oraz przez stworzenie na szczeblu powiatu osobnego organu rolniczego, który by podlegał izbie rolniczej w województwie. Powiatowy organ rolniczy miałby oparcie w gminie w postaci komisji rolnej. Następnie należy dać samorządowi rolniczemu większy, a co ważniejsze, zupełnie samodzielny zakres działania. Jeżeli nowa organizacja rolnictwa ma mieć żywotność, ma mieć siłę przyciągającą dla rolników, to musi otrzymać samodzielny zakres działania, musi wiedzieć, za co odpowiada w swej pracy i musi mieć większy udział w przygotowaniu i rozstrzyganiu spraw rolniczych, zasadniczych dla naszego życia wiejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#PPikusa">Gdy mowa o samorządzie rolniczym, to trzeba by poruszyć sprawę przymusu. Oczywiście samorząd rolniczy musi być oparty na zasadzie powszechności i tylko w tym znaczeniu można mówić o przymusie. Przecież przymus istnieje w każdej formie samorządu gospodarczego i taki sam przymus, bynajmniej nie większy, będzie oczywiście obowiązywał w przyszłej organizacji rolnictwa. Względy gospodarcze i obronne wymagają tego, ażeby uporządkować naszą wytwórczość rolną i przetwórczość płodów rolnych. Ale ta planowość, wyrażająca się głównie w organizacji wytwórczości, nie może oczywiście polegać na tym, ażeby narzucać każdemu rolnikowi to, co ma uprawiać i co hodować. Takiej niewoli gospodarczej oczywiście nikt nie może przewidywać, bo to byłby czynnik niedopuszczalny w naszym życiu społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#PPikusa">Drugim pionem mają być organizacje dobrowolne. Nowa więc organizacja rolnictwa nie idzie w tym kierunku, ażeby likwidować organizacje dobrowolne, lecz chce podzielić pracę nad podniesieniem wsi polskiej między samorząd rolniczy a organizacje dobrowolne. Przy tym podziale organizacje dobrowolne będą miały całą pracę społeczną, a następnie organizację wymiany wytworów rolnych, zwłaszcza w formie spółdzielczej, oraz organizację poszczególnych działów wytwórczości i przetwórczości rolnej. Widzimy więc z tego, że pracy nie braknie organizacjom dobrowolnym, że praca ta będzie mogła pobudzić ambicje organizacyj dobrowolnych, ale nie będzie szkodliwego dublowania tych spraw w dwóch pionach. Jeżeli chodzi o harmonizację pracy w samorządzie rolniczym i w organizacjach dobrowolnych, to tę harmonizację będzie realizowało Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych, jako organ nadrzędny.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#PPikusa">Wreszcie kilka słów jeszcze o stronie finansowej. Nowy samorząd rolniczy musi oczywiście mieć samodzielne środki finansowe, które by mu pozwoliły rozwijać normalną działalność na terenie rolniczym. Sprawa tych środków łączy się oczywiście z ostatecznym uporządkowaniem finansów komunalnych. Można dziś podkreślić, że ta nowa organizacja rolnicza nie powinna pociągać za sobą nowego obciążenia dla rolników w postaci podatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#PPikusa">Tak by się ogólnie przedstawiała organizacja rolnictwa, projektowana przez Obóz Zjednoczenia Narodowego. Jej wprowadzenie musi być oczywiście stopniowe i starannie przygotowane. Podkreślić należy, że nowa organizacja rolnictwa spowoduje niewątpliwie konieczność uporządkowania i konsolidacji organizacji dobrowolnych. Wprowadzenie nowej organizacji rolnictwa będzie niewątpliwie bardzo ważnym czynnikiem postępu i rozwoju wsi i gospodarstwa wiejskiego oraz stworzy korzystne warunki do zjednoczenia społeczeństwa rolniczego, dziś gospodarczo rozbitego i politycznie rozdartego. W ten sposób będzie postawiony pierwszy pionierski niewątpliwie pion nowej organizacji życia gospodarczego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#PPikusa">Drugim pionem tej organizacji będzie obecnie przygotowywany projekt organizacyj samorządowych związków przemysłowych. W ten sposób będziemy dochodzili etapami do gruntownej przebudowy naszego życia gospodarczego i społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Jóźwiak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#PJozwiak">Wysoki Sejmie! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, chciałem przede wszystkim zwrócić uwagę Wysokiej Izbie na ustosunkowanie się tego Ministerstwa do polskiego handlu i przemysłu w Wielkopolsce. I z góry muszę powiedzieć, że Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych faworyzuje jeden kierunek i, jak słusznie jeden z moich szanownych przedmówców powiedział, pierwotny kierunek dystrybucyj gospodarczych i handlu, tj. spółdzielnie. Drugiego kierunku, indywidualnego handlu polskiego, który według słów p. Ministra Romana ma być podstawą, fundamentem całej gospodarki polskiej, po prostu nie popiera, a nawet zachodzą wypadki, że się to indywidualne kupiectwo zwalcza.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#PJozwiak">Nie chcę być tu gołosłownym i przytoczę Wysokiej Izbie kilka wypadków. W Lesznie była fabryka lnu. Właściciel pan Nowakowski, człowiek, który całe życie swoje poświęcił, ażeby rozpowszechnić w Wielkopolsce plantację lnu, miał nieszczęście, że spaliła mu się fabryka. Gdy przyszedł do Ministerstwa Reform Rolnych o pomoc finansową, to powiedziano mu: Pomoc damy, ale nie Panu, tylko spółdzielni.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.) I fakt jest faktem, proszę Panów, że ten samodzielny kupiec, który był całe życie kupcem, musiał na końcu swego życia stworzyć spółdzielnię, żeby nie zginąć z horyzontu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#PJozwiak">(Głos: Został kierownikiem spółdzielni.)* Wolę być indywidualnym kupcem, niż urzędnikiem spółdzielni, Panie Kolego. Bo z urzędnika spółdzielni może się wyrobić indywidualny, samodzielny kupiec, ale nie odwrotnie, nie może iść samodzielny kupiec na urzędnika spółdzielni. Ta sprawa zresztą była poruszana zeszłego roku na Kongresie Kupiectwa Polskiego i doznała tam dostatecznego oświetlenia.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#PJozwiak">Drugi wypadek. Firma Czajka w Kościanie, która zajmuje się specjalnie przerabianiem owoców i wprowadziła na rynek te przetwory ku zadowoleniu konsumenta polskiego, gdy się zwróciła do Ministerstwa Reform Rolnych, odmówiono jej, nie dostała pożyczki. Gdy w Wągrowcu spaliły się tartaki i młyny wągrowiec- kie, które specjalnie zajmowały się wyrobem przetworów rolniczych, wyrabiały płatki owsiane i różne inne rzeczy, które w Polsce tylko wyrabiają niepolskie firmy, Ministerstwo Reform Rolnych odmówiło też pożyczki temu towarzystwu akcyjnemu. Uważam, że jednak musi być w Rządzie pewna koordynacja, nie może p. Minister Roman coś innego mówić, nie może p. Minister Reform Rolnych nie udzielać poparcia tam, gdzie to poparcie jest faktycznie potrzebne. My w Wielkopolsce nie potrzebujemy subwencyj, chcemy uczciwych pożyczek, które chcemy z oprocentowaniem oddać. To jest nasze stanowisko.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos:</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#PJozwiak">A potem oddłużenie, co?)</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#PJozwiak">Wysoki Sejmie! Drugi problem, który nasuwa bardzo poważne wątpliwości, to jest parcelacja ziemi w Wielkopolsce, i tu musimy stwierdzić, że parcelacja, uprawiana przez Ministerstwo Reform Rolnych, nie jest po myśli społeczeństwa wielkopolskiego, daleko odbiega ona od zdrowych zasad parcelacji. Zamiast tworzyć silne gospodarczo jednostki, tworzy się proletariat wsi. Niepożądane zjawisko! I zamiast te osady oddawać rolnikom wielkopolskim — nie chcę tu uchodzić za separatystę, chcę tylko stwierdzić fakt, że te osady po większej części oddaje się rolnikom z innych dzielnic Polski. A pytam się Wysokiej Izby, gdzie ten chłop wielkopolski ma się podziać, czy ma iść jako emigrant do obcych państw, jako robotnik sezonowy, tym więcej, że w innych dzielnicach Polski też mu się nie przydziela ziemi? Chłop wielkopolski chętnie poszedłby do Małopolski, lecz nie może się tam osiedlić, chłop wielkopolski chętnie poszedłby na kresy, ale tam nie ma ziemi dla niego. Ten problem chłopa wielkopolskiego jest problemem obrony granicy i nie możemy w Wielkopolsce tolerować parcelacji, która stworzy element gospodarczo słaby i nie przygotowany do oporu na różne zakusy sąsiada z zachodniej strony.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#PJozwiak">Jeszcze jedno musimy stwierdzić. Parcelacja majątków, znajdujących się w rękach obcych, idzie zbyt powoli. Muszę stwierdzić z trybuny sejmowej, że właśnie wielkie majątki, znajdujące się w rękach obcych, to są irredenty, siedliska tych, którzy patrzą, ażeby wziąć co im się zdaje, że do nich należy. I dlatego uważani za konieczność państwową zlikwidowanie tych majątków w jak najkrótszym czasie.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#PJozwiak">Nie mogę się natomiast zgodzić, żeby parcelowano majątki polskie uprzemysłowione, które mają swój cel gospodarczy, których właściciele okazali, że umieją na swoim warsztacie gospodarzyć. My w Wielkopolsce nie chcemy, żeby był proletariat, chcemy, żeby chłop był bogaty, bo jeżeli będzie chłop bogaty, to będzie miasto bogate, to będzie Polska bogata.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#PJozwiak">Nie mogę tu tego stanowiska p. Ministra Reform Rolnych zrozumieć tym więcej, że przecież, jak wyczytuję w uwagach Najwyższej Izby Kontroli, samo Ministerstwo Reform Rolnych względnie Dyrekcja Lasów Państwowych faworyzuje nadmiernie pośrednictwo. Chcę tu zwrócić Wysokiej Izbie uwagę, że np. spółka akcyjna — „Paget” pobiera 28,4% w niektórych wypadkach za pośrednictwo drzewem, że Najwyższa Izba Kontroli w sprawozdaniu ubolewa nad tym i wskazuje p. Ministrowi, że to jest niewskazane.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#PJozwiak">Dalej chciałem tu Wysokiej Izbie wskazać, że fundusze państwowe w tym Ministerstwie Reform Rolnych nie będą tak gospodarowane, jakby się to należało od gospodarki groszem publicznym. Na każdym groszu publicznym tkwi pot i łza i ciężki trud płatnika i przy wydawaniu grosza publicznego trzeba bezwzględnie tę okoliczność przede wszystkim brać pod uwagę. I muszę tu stwierdzić, że według sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli Ministerstwo w niektórych wypadkach wydawało lekkomyślnie kilka milionów. Zacytuję tu sprawę zawarcia przez Ministerstwo niekorzystnych dla Skarbu Państwa umów na prace przy obwałowaniu Wisły w górnym i środkowym biegu — w woj. krakowskim, lwowskim i kieleckim, co było poruszone w okresie ubiegłym, w sprawozdaniu za r. 1936/37. Kontrola pracy nie usprawiedliwiła tak wygórowanych cen, na podstawie których oddano te prace przedsiębiorcom, przy czym nadpłaty te, zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, wynoszą kilka milionów złotych. Kilka milionów złotych, to bardzo ciężki trud, żeby dziś ze społeczeństwa polskiego wydobyć. Jak wydano te pieniądze? Wydano je przedsiębiorcom obcym, wydano je Żydom, Prennom. Jaki był stosunek cen robót, które wykonywały we własnym zakresie urzędy wojewódzkie? Jeżeli urząd wojewódzki te prace we własnym zakresie robił, to koszt wynosił za m³ od 79 gr do 1,32 zł. Przy 1 milionie subwencji zatrudniono przeszło 2.000 bezrobotnych. Roboty te oddano Prennom i panowie Prennowie wzięli sobie za te same roboty 1,82 zł i 2,52 zł za m³, a w niektórych wypadkach 2,71 zł do 2,84 zł. Uważam, że ten wydatek nie był celowy i chciałbym prosić Pana Ministra Reform Rolnych, żeby winni za takie wykonanie robót byli pociągnięci do odpowiedzialności, gdyż to jest marnotrawienie grosza publicznego, Wreszcie poruszę tutaj jeden pasus, najwięcej szkodliwy może w tej całej umowie. Otóż w umowie tej przyznano pp. Prennom, pomimo ustaw dewizowych, prawo do wywiezienia pieniędzy za granicę. Powołuję się tu także — to nie jest mój wymysł — na uwagi Izby Kontroli.</u>
+ <u xml:id="u-26.12" who="#komentarz">(Głos: Dlaczego to jest w budżecie Ministerstwa Rolnictwa?)</u>
+ <u xml:id="u-26.13" who="#PJozwiak">Ja się też dziwiłem, dlaczego p. Minister Rolnictwa zajmuje się robotami regulacji Wisły, no, ale tak czytam, więc tak musi być, dlaczego — nie wiem. Warunki przetargowe postanawiają, że potwierdzenia dłużne mogą być wystawione w walucie zagranicznej za zgodą Ministerstwa Skarbu, w umowie nadto dodano cele i lokaty przez firmy zagraniczne. Ja uważam, że umieszczenie dla przedsiębiorcy przy robotach publicznych takich warunków w umowie sprzeciwia się polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-26.14" who="#PJozwiak">Chciałem poruszyć tu jeszcze jedno zagadnienie, mianowicie etatyzm, który coraz więcej rozpowszechnia się w Ministerstwie Rolnictwa. Mieliśmy w Wielkopolsce hodowlę owiec, ja sam handluję surową wełną od 16 lat, więc mogę w tej dziedzinie coś powiedzieć. Hodowla się rozwijała, przyszły świadectwa, zmuszono chłopa do chodzenia po wójtach, opłacania tych świadectw. Naturalny wynik — hodowla owiec padła, bo cóż? Chłop nie straci całego dnia, żeby iść do wójta, opłacić świadectwo i potem dostać za wełnę kilka groszy. To chłopu się nie opłaci.</u>
+ <u xml:id="u-26.15" who="#PJozwiak">I cóż, przedemną leży projekt instytutu wełnoznawczego, który to projekt przewiduje po prostu groteskowe formy przy zakupie wełny. Przeczytam tylko jeden ustęp Wysokiej Izbie: Bezpośrednio po pobraniu każda przeciętna próba będzie zważona z dokładnością do ½ grama — do ½ grama wełnę ważyć! — równocześnie będzie ważona cała partia wełny. Więc każdy, kto chce wełnę kupić, mógłby kupić tylko z analizą istytutu wełnoznawczego. Mnie się zdaje, Wysoka Izbo, że jeżeli pójdziemy po tej drodze dalej, to musimy zrobić instytut jajoznawczy, masłoznawczy, ubranioznawczy, i nic nie można kupić, każdy, kto idzie na rynek, musi przecież znać się. Mnie się wydaje, że skoro fabryki wysyłają swoich przedstawicieli na kupno surowców, to oni będą mieli większe pojęcie o tym, jaki gatunek towaru chcą kupić, niż instytut wełnoznawczy. Mnie się zdaje, że niech ten instytut wełnoznawczy pracuje nad normalizacją hodowli owiec, nad standaryzacją hodowli owiec w Polsce, ale niech się nie miesza do spraw handlowych, niech te sprawy handlowe zostawi targom wełny, zostawi kupcom, interesantom, którzy chcą wełnę kupić.</u>
+ <u xml:id="u-26.16" who="#PJozwiak">I jeszcze jedno zagadnienie. Wspomniałem o tym, że się parceluje u nas zdrowe majątki polskie, stwierdzam jednak, że dzisiejszym programem parcelacyjnym p. Ministra nie są objęte majątki żydowskie w tej mierze, jak to być powinno. Stwierdzam np., że w powiecie nowo przyłączonym do województwa poznańskiego, w pow. konińskim, znajduje się 3.113 ha większej własności ziemskiej w posiadaniu Żydów. Mniejsze obszary są także w pow. kaliskim, w pow. kolskim i w pow. rawickim. Zdaje mi się, że nim zaczniemy Polaków parcelować, to musimy najpierw te majątki rozparcelować, którę są w rękach obcych.</u>
+ <u xml:id="u-26.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-26.18" who="#PJozwiak">Zresztą to nie jest nowość, Wysoka Izbo! Tę zasadę przeprowadziła Estonia, tę zasadę przeprowadziła Łotwa, nawet na naszą niekorzyść, tę zasadę przeprowadził nasz sojusznik — Rumunia. I Co? Nic im nie zrobili, bo ich interes tego wymaga. Czy mamy być liberalniejsi od nich? ja uważam, że nie. I przede wszystkim muszę tu Pana Ministra prosić, żeby te majątki były rozparcelowane.</u>
+ <u xml:id="u-26.19" who="#PJozwiak">Na koniec, Wysoka Izbo, chciałbym poddać pod rozwagę Wysokiej Izby opinię o działalności Ministerstwa Reform Rolnych. Nam się zdaje, przynajmniej mnie jako kupcowi się zdaje, że jeżeli ja jako kupiec prowadzę 5 lat interes deficytowo, to muszę albo konkurs ogłosić, albo ten interes komuś innemu odprzedać. Nie ma rady na to. Jeżeli p. Minister Reform Rolnych przez 5 lat nie mógł przywrócić rolnictwu opłacalności, nie mógł założyć zdrowych podstaw dla rolnictwa polskiego — jestem kupcem, a nie politykiem, mówię tylko ze stanowiska kupieckiego — to mnie się zdaje, że takie zapatrywanie jest tylko logiczne i zgodne z życiem.</u>
+ <u xml:id="u-26.20" who="#PJozwiak">Wysoka Izbo! Z okazji pierwszego czytania budżetu powiedział p. generał Żeligowski, że rolnictwo ma dwie niańki, jedną — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, drugą — Ministerstwo Reform Rolnych. A mnie się zdaje, Panie Kolego, że rolnictwu potrzebna jest przede wszystkim mamka, która go nakarmi i to pełnymi piersiami. Nić widzę innego rozwoju rolnictwa. Nie niańki mogą dziecko nakarmić</u>
+ <u xml:id="u-26.21" who="#komentarz">(Oklaski.), tylko mamka — tak mi mój głupi chłopski rozum mówi. Nie znam się na teoriach, nie znam się na doktrynach, mogę poważać p. Ministra Poniatowskiego jako człowieka, bardzo poważać, jako tego, który od swojej ideologii przez przeciąg 20 lat nie odstąpił ani na jotę, ale tym niemniej muszę stwierdzić, że jego ideologia dla społeczeństwa wielkopolskiego jest szkodliwa.</u>
+ <u xml:id="u-26.22" who="#PJozwiak">(Przerywania.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Bardziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#PBardzinski">Wysoka Izbo! Chciałbym przede wszystkim zwrócić uwagę na organizację zbytu produktów rolnych. Niektórzy moi przedmówcy już tu podnosili to zagadnienie i wtrącili, że ośrodkiem zbytu organizacji produktów rolnych mą być spółdzielczość. Sądzę, że to zagadnienie jest rzeczywiście najważniejsze i wciąż się obracamy około niego, mając na myśli podniesienie cen tych produktów. Żebyśmy najlepiej obecnie chcieli zorganizować zbyt produktów naszych rolniczych, to przede wszystkim musielibyśmy sobie powiedzieć, że samorząd rolniczy musi jednak jakimś sposobem przekonać dzisiejszego drobnego rolnika, żebyśmy nie mieli tylu gatunków naszych zbóż i poszczególnych płodów, bo w każdej wiosce, ile jest gospodarstw rolnych, tyle jest gatunków zbóż i różnych innych płodów. I to samo już nam przeszkadza w zbywaniu tych produktów, Choćbyśmy chcieli wyzyskać tu spółdzielczość, to i ta spółdzielczość nie da rady w żaden sposób, jeżeli sami rolnicy nie pomyślą o tym. Zagadnienie to jest rzeczywiście poważne. Należało by w pierwszym rzędzie, nim wysuniemy żądania do władz państwowych, do Rządu, do Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, zajrzeć sobie samym we własny umysł, czy nie my, rolnicy, musimy się przyznać do pewnego zastoju w kierunku gospodarki naszej. W ciągu 20 lat niepodległości Polski na tym tle bardzo mało się posunęliśmy i wciąż wymagamy tylko, żeby Rząd to wszystko zrobił, Rząd ma dużo rzeczy do załatwienia, ale musimy zwrócić uwagę, że o to rolnictwo i o ten zbyt produktów rolnych wszyscy się kłócą, że mamy wszystkich przyjaciół za sobą, i w tej Wysokiej Izbie, sądzę, ani jednego z nas nie ma, który by przeciw rolnictwu coś powiedział. Znaczy to, że wszyscy myślą o rolnictwie, wszyscy są przyjaciółmi rolnictwa, a, niestety, rolnictwo jest najwięcej upośledzone. Czyli spełnia się przysłowie, że wśród najszczerszych przyjaciół psy zająca zjadły. Sądzę, że nie należy wszystkiego opierać na władzach państwowych, lecz trzeba sobie samemu zdać sprawę z tego, co myśmy powinni robić. I dopóty wieś z nędzy nie wyjdzie, dopóki sama nie pomyśli o swych zagadnieniach. I ta nasza prasa, zamiast rozpolitykowywania, gdyby się podporządkowała i zaczęła wychowywać społeczeństwo w kierunku gospodarczym, to spełniłaby czyn obywatelski.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#PBardzinski">Ale, niestety, umysły nasze są przejedzone polityką tylko, bo historia 20-lecia tak rzeczywiście podziałała, żeśmy nie mieli możności pomyśleć o zagadnieniach gospodarczych, tylko wszyscy nas nastawiali na zagadnienia polityczne. I rzeczywiście dzisiaj jest kwestia tego rodzaju, że nie jesteśmy przygotowani do rozwiązania żadnego zagadnienia rolniczego, jeśli chodzi o to, jak powiedziałem, żeby był zbyt dla produktów rolnych i ujednolicenie gatunków zboża i różnych płodów rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#PBardzinski">Specjalnie też trzeba zwrócić uwagę na zagadnienie mleczarstwa. Mleczarstwo w ostatnich latach bardzo się posunęło naprzód, dzięki właśnie nie komu innemu, tylko dzięki trosce Ministerstwa Rolnictwa, bo o tej gałęzi produkcji zaczęło myśleć i doprowadziło ją do dzisiejszego stanu. To jednak jeszcze za mało, ponieważ przyznamy wszyscy, że produkt mleczny, a szczególnie tłuszcz, jakim jest masło, które ma duży zbyt za granicą, powinien być postawiony na odpowiednim poziomie. Tę sprawę należało by już dziś odpowiednio postawić. Do tego czasu był wielki chaos, niejednokrotnie w jednej wsi były dwie mleczarnie. Dzisiaj doszliśmy do tego, że jednak mimo chaosu, mimo krzyku, mamy podział na okręgi i te okręgi mogą świadomie już przeprowadzać organizację zbytu nabiału. Ponieważ każda spółdzielnia ma statut który obowiązuje każdego spółdzielcę - dostawcę mleka, to w tym statucie jeszcze powinno być, że każdy dostawca mleka musi podlegać kontroli obór, musi utrzymać krowę czysto i musi ją odżywiać tak, jak wskazuje nauka i doświadczenie. Musimy w tym kierunku iść, jeżeli mamy zamiar nadal to nasze masło eksportować.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#PBardzinski">Zarazem trzeba pomyśleć i o tym, że dawno już wyszła ustawa o obrocie nabiału, która nas obowiązuje od 1932 r., czy coś podobnego, nie pamiętam w tej chwili, a wciąż się boimy tę ustawę wprowadzić w życie. Wciąż się boimy i powiadamy sobie, że dobrowolność wszystko za nas zrobi, dobrowolne organizacje zrobią, dobrowolni członkowie zrobią, dobrowolnie rolnicy to wprowadzą. Niestety, to się nie da zrobić. I sądzę, że również należało by pomyśleć o tym, że ta ustawa o obrocie nabiałem, która powinna być wprowadzona, przyczyniłaby się rzeczywiście do lepszego zbytu produktów. Nie możemy stawiać w ten sposób sprawy, że dalej taka sprzedaż nabiału, gdy kobieta nosi w bańce nabiał do miasta, ta sprzedaż przedpotopowa może istnieć, i że nie należy tu tego zagadnienia ruszać, bo ludność, która nie jest przygotowana do tego, będzie nam urągać itd. Jeżeli to zagadnienie rolnicze związane jest z ogólnopaństwowymi zagadnieniami, a wymaga pewnego ulepszenia, to miejmy odwagę powiedzieć, że trzeba to zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#PBardzinski">Jeśli chodzi o ogólny zbyt produktów rolnych, to rzeczywiście, jak jeden z przedmówców powiedział, i. ja to samo powtórzę, jedynym sposobem przeprowadzenia tego zbytu jest spółdzielczość. Chociaż się panom przedstawicielom dzielnicy poznańskiej to nie podoba, to ja jestem zdania, że całość Rzeczypospolitej Polskiej, że drobne rolnictwo pójdzie na to, że drogą spółdzielczą musi załatwiać cały zbyt produktów rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#PBardzinski">I tu by należało indywidualny handel natychmiast wyrugować. Zarazem wszelkie spółki akcyjne również należało by wyrugować. Na zbyt produktów rolnych musi mieć rolnik sam oko i sam pilnować tego, bo dzisiaj właśnie na produktach rolnych uczą się handlu wszyscy. I gdziekolwiek zajrzymy, czy do hal targowych w Warszawie, czy w jakimkolwiek innym mieście, to widzimy, że wszyscy handlują produktami rolnymi, czyli wszyscy się uczą golić brody na chłopskim produkcie rolnym. I to jest nieszczęście. Musi sam chłop zrozumieć, że spółdzielczość mu jest potrzebna. Jednak musimy z przykrością powiedzieć, że przeciętny obywatel wsi jeszcze nie zna idei spółdzielczości, chociaż spółdzielczość sto lat już jednak na naszym terenie istnieje.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#PBardzinski">Jednocześnie należało by, jak to już jeden z przedmówców powiedział, jakiś ład wprowadzić do samej spółdzielczości w Polsce. Mamy kilka związków spółdzielczych; jestem spółdzielcą i nie mam zamiaru nikogo krytykować, ale mam prawo żądać od każdej instytucji spółdzielczej, żeby na terenie spółdzielczości polskiej nie było współzawodnictwa, lecz współdziałanie, A to współzawodnictwo jednak jest, jak już jeden z przedmówców powiedział, jest kłótnia dzisiaj na wsi między — „Społem” a instytucjami rolniczo-handlowymi spółdzielczymi, Otóż tej kłótni nie powinno być, Rada spółdzielcza przy Ministerstwie Skarbu — może niepotrzebnie w tej chwili poruszam to zagadnienie, gdyż należało by je poruszyć przy Ministerstwie Skarbu, ale sądzę, że w prace Ministerstwa Rolnictwa właściwie wchodzi ta spółdzielczość — to jednak ta Rada Spółdzielcza, która jest, nie powinna tylko być stróżem ustawy spółdzielczej, lecz jednocześnie nadawać kierunek spółdzielczy w Polsce, spowodować, by wszystkie instytucje spółdzielcze na terenie Rzeczypospolitej Polskiej mogły stworzyć pewną unię spółdzielczą, która by wyłoniła z siebie radę naczelną, a rada ta powinna decydować i o zagadnieniu zbytu produktów rolnych, i o zaopatrzeniu konsumentów w produkty spożywcze, i o wszelkich innych sprawach handlowych w życiu rolniczym. Wtenczas byśmy rozumieli, że spółdzielczość nie jest po to, by kłócić społeczeństwo. Przeciętny obywatel, jak już mówiłem, nie zna spółdzielczości i już dzisiaj wynikają te niepotrzebne targi, do kogo iść, czy do Związku Spółdzielni rolniczo-handlowych, czy do związku — „Społem”. I jedna i druga instytucja ma wielką zasługę, i jednej i drugiej tępić nie wolno, ale i jedną i drugą trzeba przynaglać, żeby się dogadały, a tym się przyczynią do dobra ogólnego.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#PBardzinski">Jeśli chodzi o zbyt produktów rolnych, to czy nie należało by jednak pomyśleć o zagadnieniu takim, jak jarmarki po naszych małych miasteczkach, czy właściwie te jarmarki nam się przyczyniają do zbytu naszych produktów, czy nie. Jestem przekonany, że jarmark w naszych małych miasteczkach jest właśnie przeszkodą zbytu produktów rolnych, dlatego, że jak kilkudziesięciu chłopów od razu zawiezie na jarmark kilkadziesiąt metrów żyta, to stwarza się wielką podaż i kupcy się najwyżej mogą pośmiać i odprawić tych rolników do domu z powrotem ze zbożem, albo za bezcen wykupić to zboże od nich. Więc jarmarki w moim pojęciu nie maja żadnego uzasadnienia, żeby mogły istnieć w Polsce, To zagadnienie powinno być przedyskutowane, Sądzę, że drobny rolnik jest na tym poszkodowany; ileż on czasu musi tracić, jeżeli weźmie 1 czy 2 metry żyta i cały dzień zmarnuje, jedzie po ciężkiej drodze, później idzie do karczmy jeszcze w dodatku i traci niepotrzebnie grosz. Nie dość, że tanio sprzedał, a niejednokrotnie nie sprzedał i jeszcze musi z tego coś stracić. Czy to naprawdę opłacalny sposób zbytu produktów? Więc jarmarki wcale nie przyczyniają się w Polsce do dobrobytu. Jarmarki służą tylko specjalnie kupcom, którzy są przyzwyczajeni co tydzień prawie jeździć sobie z jarmarku na jarmark. Chłopu jako tako świadomemu jarmark jest zbyteczny i chłop powinien dążyć w tym kierunku do zbycia produktów, żeby albo u siebie w swojej zagrodzie sprzedać, albo zawieźć do spółdzielni. To jest jedyny sposób zbytu produktów rolnych, nigdy na rynek ze swym produktem nie wychodzić i świadomie podaży nie tworzyć, nie obniżać ceny produktów rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#PBardzinski">Jest już pewna ustawa, raczej rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej, by sprzedawać wszystko na wagę, przeważnie inwentarz żywy. Niestety, nie wszystkie miasteczka te wagi posiadają, chociaż ustawa je obowiązuje, a nawet i te, które posiadają, też nie mają żadnego nadzoru w tym kierunku, i jakkolwiek waga na tym rynku jest, to jednak kupuje się na oko. I kupno na oko powinno być ścigane przez władze, bo tutaj to kupno na oko krzywdzi tylko najbardziej nieświadomego rolnika i nie powinno się w ogóle dopuszczać, żeby sprzedaż się odbywała w ten sposób.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#PBardzinski">Następnie jest zagadnienie zbytu jaj. I tu trzeba wyraźnie sobie powiedzieć, że jaja powinno się sprzedawać na wagę. Mówimy, żeby rolnicy więcej produkowali, żeby więcej kur posiadali. Ten, kto jest hodowcą kur, stara się o to, żeby miał o ile możności dobre jajko, duże jajko. Jajko to waży 7 deka, ale obok niego sąsiad, który ma stary gatunek, który wydaje jajka o 4-ch deka, sprzedąje na sztuki po 5 groszy. Czy w takim razie temu hodowcy się opłaci w ten sposób...</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#komentarz">(Głos: Na wagę sprzedąje się już dawno.)</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#PBardzinski">Nic podobnego, na wsi nikt na wagę nie kupuje i przekupki, którę zbierają po wsi te jajka i noszą do miasta, również na wagę nie sprzedają. A teraz czyżby nie należało i o tym pomyśleć, byśmy mieli, jeśli chodzi o gwarancję świeżości, stemplowane jajka? Czyśmy je widzieli? Ja przynajmniej jeszcze na naszym polskim rynku stemplowanego jajka nie widziałem. Czy to zagadnienie nie powinno również być przemyślane? Wpłynęło by to również na podniesienie ceny i sprawności handlu tego produktu.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#PBardzinski">To by było tyle co do naszych, że tak powiem, rolniczych obowiązków. A teraz sądzę, że Ministerstwo Rolnictwa, a właściwie cały Rząd powinien przyjść z pomocą spółdzielczości w następującej sprawie. Stoję na stanowisku, że w każdym powiatowym mieście powinna stanąć spółdzielnia rolniczo-handlowa. Alle nie wszystkie te spółdzielnie są w stanie budować swoje magazyny i w dodatku nie mają gdzie, bo placów nie mają. A Państwo jednak ma w każdym prawie mieście pewną ilość placów, szczególnie przy torach kolejowych. Czyżby nie należało z prośbą wystąpić tu do p. Ministra Rolnictwa, by był łaskaw na Radzie Ministrów tę sprawę podjąć, żeby Ministerstwo Skarbu poszło tym spółdzielniom na rękę, po najtańszych cenach oddało im do eksploatacji taki plac? Bo przecież jest to zagadnienie sprawy ogólnej, sprawy państwowej i ta spółdzielnia stopniowo by sobie ten plac spłaciła, ale miałaby możność, żeby się pobudować przy linii kolejowej, gdzie by sobie żeberko mogła przeciągnąć i miała możność sprawnego zbytu swych towarów.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#PBardzinski">Trzeba na jedno jeszcze zwrócić uwagę. Ponieważ dopiero są zapoczątkowane szkoły spółdzielcze, to i tutaj Państwo musi iść w tym kierunku, żeby szkolnictwo spółdzielcze czym prędzej rozwinąć i rozwinąć je na podłożu takim, żeby wiejscy synowie, w ogóle wiejska młodzież miała możność kończenia tych szkół. I słusznie tu już ktoś z przedmówców powiedział, że nie mamy ludzi przygotowanych do kierownictwa spółdzielni, nie mamy nawet ludzi przygotowanych na zwyczajnego sklepowego, jeżeli jest sklep spółdzielczy gdzieś w wiosce. Pod tym względem jesteśmy ubodzy, bo myśmy przez 20 lat nie myśleli, co nam będzie w życiu potrzebne, myśmy się nie zastanawiali nad tym, a dziś przychodzimy do zagadnienia, że jeszcze w żadnej dziedzinie nie jesteśmy przygotowani, żeby objąć to w swoje ręce wziąć i poprowadzić jak należy. Więc tu jest duża nasza wina, bo w innych dziedzinach idą i kształcą się, ale tam gdzie chodzi o to, żeby się kształcić dla dobra ruchu rolniczego, to, niestety, nie mamy wielu zwolenników.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#PBardzinski">Chciałbym jeszcze na koniec zwrócić uwagę jak już słusznie i sam referent w swoim referacie poruszył i przedmówcy poruszali, na import niektórych towarów do kraju. Rzeczywiście ten import dzisiaj wygląda już dość przyzwoicie w stosunku do tego, jak to było przed laty. Ten import zatamował się dopiero w ostatnich 2, 3 latach, ale dawniej ten import właśnie rolnictwo polskie zgubił. Był czas, że się bano w Polsce, żeby czasem miasta nie poumierały z głodu, to importowano całą masą, całą siłą właśnie nie co innego, jak zboże i wtenczas już nie dopuszczano rolnika do tego, żeby mógł przynajmniej troszkę inaczej gospodarczo wyglądać. Mówiono tu o wełnie i o odpadkach, o bawełnie i innych surowcach. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że jesteśmy krajem rolniczym, a mamy prawie 6 milionów krów i bije się moc tych sztuk rocznie, a skór surowych, niestety, nie wysyłamy sprowadzamy je z zagranicy za 18 milionów zł, sądzę, że jest to również nasza wina, że nasze skóry nie idą na eksport, bo nie nadają się na wyrób, bo nie umiemy hodowli tej prowadzić jak należy, nie umiemy chodzić koło inwentarza jak należy, a sprowadzamy później skóry takie, jakie są nam potrzebne. Przecież ta dziedzina do nas rolników należy, żebyśmy się nad nią zastanawiali.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#PBardzinski">Jeśli chodzi o owoce i jagody, my owoce i jagody sprowadzamy z zagranicy, a nasze jagody w sezonie letnim zbierania jagód idą za granicę. Czy byśmy nie mogli się zastanowić nad tym, żeby jagody u siebie na soki przerabiać, a nie wysyłać za granicę, gdzie angielski robotnik dopiero butelkę z angielskiego piasku zrobi i soki wytworzy, a my z powrotem do kraju je przywozimy. Swoje jagody w surowym stanie wysyłamy, nie umiemy zatrudnić ludzi. Np. w mojej okolicy dziennie dwa wagony ładuje się jagód czarnych w sezonie ich zbierania. Więc i nad tą dziedziną powinniśmy się zastanowić.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#PBardzinski">Rzeczywiście był taki czas, żeśmy i grzyby sprowadzali z zagranicy i krochmal, i zioła lecznicze; sprowadzaliśmy i sprowadzamy, zdaje się, jeszcze szczecinę, a nasze rzeźnie szczecinę do kanałów wrzucają, bo nikomu się nad tym zagadnieniem nie chce zastanowić. Szczecina jest potrzebna dla szczotkarstwa itd., ale nas to nie obchodzi, bo my gotową przywieziemy sobie z zagranicy i kupimy. Sprowadzamy jelita, nawet takie rzeczy, chociaż tak mało mięsa i wędlin zjadamy. Np. jelit sprowadziliśmy w 1936 r. za 3.650.000 zł, sprowadzaliśmy nawet kopyta końskie, rogi bydlęce z zagranicy. Więc my, świadomi rolnicy, takie rzeczy, które psy włóczą po wszystkich częściach zagród czyściciela, musimy aż z zagranicy sprowadzać? Czyż to nie świadczy o niedołęstwie gospodarczym u nas? Sprowadzaliśmy liny i powrozy, chociaż jesteśmy krajem rolniczym, mamy len i konopie. Ta dziedzina jest już obecnie opanowana.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#PBardzinski">A teraz wezmę na koniec zagadnienie zbytu produktu takiego, jak pierze. Pierza wysyłamy za granicę za 6.200.000 zł rocznie i pierze to wysyłamy w surowym stanie. Narzekamy, że nie mamy zajęcia dla rąk ludzkich, nie mamy pracy dla nich, a pierze za 6.200.000 zł wysyłamy w surowym stanie za granicę i ta dziedzina przez nikogo z Polaków nie jest opanowana i nad tą dziedziną, zdaje mi się, nikt się nie zastanowił. Musimy niejednokrotnie dla biednych zbierać na różne zapomogi zimowe, a pierza w Polsce nie ma kto podrzeć! I powiadamy, że się dobrze rządzimy! Przecież to jest zagadnienie rolnicze. Jeżeli kobieta ma pierze, to powinna wiedzieć, gdzie je oddać należy, komu je sprzedać, za jaką cenę i żeby ońo poszło nie w surowym stanie za granicę, lecz żeby dało tu zatrudnienie ludziom.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#PBardzinski">A dalej jeszcze zwrócę uwagę na import ryżu. Do dziś dnia ryż jeszcze przychodzi do Polski, chociaż go bardzo mało już dziś przychodzi. bo był czas, że ryżu w ciągu 4 lat sprowadziliśmy za 165.804.000 zł i tak się nasze polskie żołądki przystosowały do tego, że bez tego ryżu, ani gadania, nie można się obejść. Czy tu właśnie również prasa nie powinna kształcić obywatela, szczególnie gospodyni domu w mieście? Czyż naprawdę od tej naszej wiejskiej kaszy umrzeć można i tylko musi być ryż koniecznie?</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#PBardzinski">Czyż tu się nie należy nad tym zagadnieniem zastanowić? Jeżeliby prasa poszła w kierunku wychowania obywatela w kierunku zagadnień gospodarczych, to byśmy się nie spotykali z takimi kwiatkami, że całymi milionami za granicę wysyłamy swoją krwawicę. Otóż tu bym apelował do prasy, żeby zamiast oczerniać nieraz najuczciwszych ludzi, zajęła się obywatelskim wychowaniem gospodarczym, a wtenczas uzdrowimy życie gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-28.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godziny 16.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 12 do godz. 16 min. 15.)</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#Marszalek">Głos ma p. Sanojca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#PSanojca">Wysoki Sejmie! Gadają sobie ludzie, że za dużo zapisało się mówców do Ministerstwa Rolnictwa. Zawsze w każdym Sejmie, a jestem przecież starym posłem, Ministerstwo Rolnictwa cieszyło się dużą frekwencją mówców, a cieszyło się dlatego, że i wyborców - chłopów jest najwięcej i rolnictwo każdy kocha. Nawet kolega handlowiec, jeden z posłów, nomina sunt odiosa, wprawdzie nam mówił, że my rolnicy potrzebujemy mamki, ale zapomniał, że to o nas kiedyś śpiewali, że jesteśmy tymi, którzy Was wszystkich karmimy i za wszystkich Was cierpimy. A ten przedmówca też zapomniał, że jest z Poznania, a ma przedsiębiorstwo w Zakopanem; (Wesołość.) niech on nie żałuje chłopu z Małopolski, że przyjechał na Pomorze czy do Poznańskiego i dostał parę morgów.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#PSanojca">Jeżeli chodzi o opłacalność rolnictwa, to, proszę szanownych Panów, zdaje mi się, że trzeba raz nareszcie zdjąć okulary i popatrzeć się na Polskę otwartymi oczyma. Tego nikt nie zmieni, że 2 miln, gospodarstw jest niżej 5 ha. Jeżeli mamy zaledwie 800.000 ha na rozparcelowanie, to jest to zawracanie głowy. Jak to jeden z posłów powiedział, każdy może być gburem. Gburem może być, ale gospodarzem nie.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#PSanojca">Niemniej jeżeli ten sam poseł kol. Dudziński powiedział, że tam były takie piękne gospodarstwa, z których jedno z prawa zbankrutowało, drugie z lewa też, trzecie na przeciwko 45 ha miało 3 krowy, a teraz nie ma — to ja sobie myślę: O la Boga, cóż to? Gospodarstwo na 45 ha, a tylko 3 krowy? (Wesołość. Głos: 15 ha.) Ja słyszałem 45 ha, 3 krowy i 4 psy. Jest na czym pojechać.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#PSanojca">Bo jeżeli gospodarstwo ma się opłacać, to nawet u nas, w Małopolsce, trzeba mieć więcej, dużo więcej. I dlatego, proszę Panów, zapisałem się do głosu, ażeby tak trochę polać zimnej wody na te rozpalone głowy.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#komentarz">(Wesołość )</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#PSanojca">Gdy temu lat 20 podniosłem sprawę wywłaszczenia ziemi bez odszkodowania, to wielu z mówców krzyczało, że Sanojca to bolszewik. A teraz powiadacie: Na gwałt parcelować, jak nie ma. 20 lat temu było 10 milionów ha ziemi, można było zrobić, proszę Panów, milion gospodarstw 10-morgowych. Wtedy mogła być parcelacja, a dzisiaj co? Dziś jest inne zagadnienie, zagadnienie uprzemysłowienia kraju. Bezwzględnie to jest prawda i na tę prawdę otwórzcie oczy. A Wy ani rusz. I dlatego się zapisałem do głosu, że taki jest u nas zaciekły, twardy, nieprzejednany naród, nawet w Sejmie, nawet pośród sprawozdawców sejmowych. Niby nikt nie jest przyjacielem kartelów, ale ciekaw jestem, któż wreszcie powie — czekałem na to — aby na cztery wiatry rozpędzić kartele. Walczyć z kartelami to tak, jakby walczyć z wiatrakami, niech się dalej kręcą i dalej pracuś. I jakoś nic nie słyszę, proszę Panów, żeby z tymi kartelami miano zrobić koniec. A gdy kolega referent postawił sprawę realnie i powiada: uprzemysłowienie lasów to 500 miln. zł rocznie, fabryki celulozy i papieru, to kolosalne zagadnienie — to skreślono to nawet ze sprawozdań w gazetach.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#PSanojca">Czytam i patrzę, czy choć jest coś o tych papierniach i o tych fabrykach celulozy. Jakoś ani rusz.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#PSanojca">A cóż zrobiono prywatnie? Jestem dobroduszny człowiek, ale tak sobie myślę: przecież u nas Małopolsce wschodniej sprzedali ziemianie w wolnej sprzedaży 250.000 ha w ręce kolegów sąsiadów. Otrzymali porządne dolary, sprzedawali po 300 dolarów złotych za morgę, ale licząc hektar po 2.000 zł, co najmniej 500 miln. zł otrzymali ziemianie na rękę. A gdzież prywatni właściciele lasów zbudowali jedną chemiczną fabrykę? Gdzie zbudowali jedna fabrykę celulozy? Gdzie zbudowali cokolwiek za te wielkie pieniądze? I dzisiaj po 20 latach, jakże mam wierzyć, że nie mając już co sprzedawać, założą oni tę fabrykę celulozy? Zdaje mi się, że może ja założyć Państwo. I to jest wielka racja, chociaż nie wszystkim ona przemawia do przekonania, bo to jest nowa rzecz, mądra, zdrowa. Ile żyta trzeba wywieźć za bezcen, ażeby kupić ten papier za granicą? Proszę o tym pomyśleć, bo to jest poważne zagadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#PSanojca">Następnie muszę wypowiedzieć w ogóle taką zasadę: Przecież wiecie doskonale, Wy, którzy macie pole i zboże, że są interwencje, że niby się interweniuje, że jest podatek przemiałowy i 3 zł od 12 zł, więc 25% płaci się od obrotu zbożowego. To niby jest wielka suma, a żyto spadło na 12 zł; a owies nie spadł, chociaż nie ma interwencji. A cóżby się stało, gdyby tak wcale nie interweniować? Proszę Panów, powiedzmy, że w Amsterdamie wzięli 9 zł, no, to byśmy chłopi stracili po 3 zł na 1 metrze. A iluż to chłopów 2-morgowych i 5-morgowych ma więcej, jak 20 m żyta na sprzedaż? Nie ulegajmy demagogii. 20 m po 3 zł, więc 60 zł straty. A gdyby tak tylko raz na tydzień chłop pojechał ze zbożem i powiózł czy kamień, czy drzewo, czy węgiel, czy co innego i wziął tylko 10 zł, to na rok jest nie 50, nie 60, lecz 520 zł. Najmniejszy, proszę Panów, pod miastem tak samo, na 1½ mordze, jeżeli to jest gospodarstwo ogrodnicze, ma dużo większy dochód, niż gospodarstwo 10-hektarowe, nawet nie na Pińszczyźnie, tylko w Wielkopolsce. To nie jest zależne od obszaru, tylko zależy od typu gospodarstwa. Całkiem inaczej wydaje morga truskawek, całkiem inaczej kwiaty, a całkiem inaczej kartofle; i proszę Panów, zupełnie inaczej kalkuluje się gospodarstwo podmiejskie, zupełnie inaczej w przemysłowym ośrodku, a zupełnie inaczej daleko od wszelkich centrów. I też muszę zwrócić się do Rządu, że zapanowała u nas taka jakaś, bo ja wiem, przesada. Lwów ma bekoniarnię, Jarosław ma bekoniarnię, Dębica ma bekoniarnię, Lublin ma bekoniarnię, Tarnów ma bekoniarnię, pięć bekoniarni już jest i mówią, że jeszcze jedną bekoniarnię buduje C. O. P. Pytam się, czyż tym fabrykom nie trzeba będzie świeżego mięsa? Jeżeli z tego terenu, który jest przemysłowym okręgiem, wyciągniemy no. świnie na eksport, to co zostanie na zbyt dla ludzi, którzy tam mieszkają? To ja z Kołomyi mam wysyłać surowiec, a koło Dębicy czy gdzie indziej mają pracować na eksport? Te tereny są najwięcej konsumcyjne, najwięcej potrzebują mięsa. Ja z Kołomyi mam jarzyny wieźć do C. O. P-u., a w Sandomierzu założyli fabrykę przetworów jarzynowych? Jeszcze niech założą fabrykę przetworów owocowych.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#PSanojca">To samo jest z celulozą. Dobrze — Nadworna. Gaz jest na miejscu, las jest na miejscu, naokoło świerki. Mówiłem to już na komisji, sam widziałem, jak po 3, po 4 razy strugano świerczynę na eksport jako papierówkę. A już 20 lat wydobywamy gaz i nie wiadomo, co z tym gazem robić, i nie wiadomo, co z papierówką robić, i nie wiadomo, co z pieniędzmi robić, ale fabryki celulozy do tej pory nikt nie założył, A w Kutach czy nie jest to samo? Brzegi Czeremoszu dolnego są pokryte lasem. Są i takie miejscowości inne, Otóż tam, gdzie jest surowiec — jak głosi nauka ekonomii, jak mówią wszystkie narody — tam, gdzie jest surowiec, tam, gdzie jest opał, powinny być fabryki. I oto specjalnie zwracam na to uwagę, że Szwecja, Finlandia, jak to wynika z referatu, mają wielokrotnie większą produkcję celulozy, a sprowadzają węgiel. U nas jest wszystko na miejscu, to my gadamy i bujamy sobie na różne tematy, I jeszcze jak bujamy, proszę Panów, sami siebie bujamy</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#komentarz">(Przerywania.),</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#PSanojca">Ministra bujamy, proszę Panów, i wszystkich co się da na około!</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#PSanojca">Proszę Panów, bezwzględnie prawda jest jedna, że najbardziej opłacalne gospodarstwo jest wtedy, kiedy człowiek szanuje przepisy ekonomiczne. To trudno i darmo, właśnie na Pokuciu powinna być papiernia. Tam, gdzie jest nadmiar żyta, tam powinny być gorzelnie, a tam, gdzie jest papierówka i gdzie jest gaz, tam powinny być wielkie zakłady papiernicze. Wiem, że gdyby w naszych stronach powstały 2 fabryki celulozy i jedna papieru, byłoby bezrobocie zlikwidowane na szereg lat.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#PSanojca">To samo jest w ogóle z przemysłem. Przemysłowcy dzisiaj wymyślają na kartele i zwracają się do Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Zapraszam wszystkich Kolegów, przeciwników karteli, uderzcie raz w te kartele, niech się rozlecą, niech będą jedne szanse, bo z jednej strony jest zorganizowany kapitał, a z drugiej strony zdeptane słowo.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#PSanojca">Bo tak jest.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#PSanojca">Jeśli mówicie Panowie o tym oddłużeniu, faktycznie tak być nie może. Kto jest ten zadłużony? To jest jeden człowiek. Kto jest ten, któremu ma się zabrać pieniądze? To albo jest ten, który ma spłatę w rodzinie, albo jest kooperatywa, albo jakiś inny rolnik, albo też jakaś kasa spółdzielcza, albo też Bank Rolny, proszę Panów. I jeżeli zabiorę kapitał od tych wszystkich instytucyj, to albo zniszczę chłopską rodzinę, albo zniszczę chłopską kasę, albo zniszczę chłopską spółdzielczość, albo w ogóle zniszczę kredyt i podkopie całą podstawę bytu nowoczesnego gospodarstwa rolnika. I, proszę Panów, z tej racji co 3 lata oddłużenie ze skreśleniem kapitału, to jest absurd ekonomiczny. A tymczasem wymagamy od Ministra: pomoc dajcie nam, rodacy, żeby można było złe gospodarstwo zlikwidować. Przepraszam, likwidować nie można , jesteśmy w ciężkich warunkach, ale niemniej możemy wymagać nie pomocy, za tym nie chce przemawiać, nie chcę żeby Rząd biegł z pomocą, jestem z tych, co chcą zdobywać, uważam, że my chłopi winniśmy zdobywać, myśmy winni iść naprzód, a Ministerstwo powinno nam nie pomagać, tylko dać nam szanse zwycięstwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#PSanojca">Nie można produkcji rolnej opierać na żebractwie, tak samo jak w kupiectwie. Chłop czy żebrak? Kupiec czy żebrak? Ciągle się słyszy wołanie o pomoc. To jest żebractwo, to nie jest żadna ekonomia. Ja się podejmuję przeprowadzić plebiscyt wśród chłopów i twierdzę, że na żebractwo żaden gospodarz w Polsce nie pójdzie. Jemu trudno, on chce taniego kredytu, ale nie chce darowania pieniędzy. Ja się zakładam o nie wiem jakie pieniądze, że jednego chłopa nie znajdę, żebym z nim pogadał rozumnie, ażeby powiedział, że chce zrujnowania kredytu rolnego. I proszę Panów, z tej racji w naszym gospodarstwie musi być zastosowany jakiś system, zgodny z racjonalną gospodarką, jaka jest uznana w całej nauce ekonomii, a nie jakieś wymysły co raz to inne, dlatego aby samemu sobie się podobać.</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#PSanojca">Proszę Panów, to samo co się tyczy gospodarki chłopskiej, tyczy się także spekulantów. Ta rzecz musi się skończyć. Samo narzekanie na Żydów nic nie pomoże. Samym narzekaniem na Żydów nie przetransportujemy chłopów do miast, ale jeżeli macie dziecko chłopskie, dajcie je do szkoły handlowej, do gimnazjum kupieckiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#komentarz">(Głos: Skąd chłoń na to weźmie?)</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#PSanojca">A o to chodzi, proszę Pana. Jak chłop ma zapłacić w jakimś mieście mieszkanie, jak trzeba opłacić te wielkie szkolne opłaty, to gdzie chłop kilkumorgowy może swoje dziecko poprowadzić na to stanowisko do miasta? A potem jeszcze urządzić sklep, a gdzież można bez własnego kapitału rzucić się do jakiegokolwiek handlu? A jakimś żebractwem do handlu się nie pójdzie.</u>
+ <u xml:id="u-30.23" who="#PSanojca">I, proszę Panów, to nie jest zagadnienie takie proste. Wczoraj cały dzień słuchałem, a jakoś nie usłyszałem nic takiego, co by chłopu otworzyło drogę do zdobycia wykształcenia. Ciągle jest jeszcze mowa o hiperprodukcję inteligencji, a nie macie ludzi w kooperatywach, nie macie ludzi w handlu, nie macie ludzi na całym szeregu stanowisk. Do dzisiejszego dnia wysokie opłaty duszą chłopa i nie dopuszczają jego dzieci do szkoły, Z tym musimy zerwać. Samo wzdychanie do wyrzucania Żydów, samo wzdychanie do stworzenia handlu polskiego nie wystarczy, to jest rzecz, która potrzebuje nie tylko przygotowania naukowego i kapitału. Te rzeczy musimy stworzyć, ale nie drogą narzekań, nie drogą gadania, tylko trzeba chłopu umożliwić właśnie zdobycie tego nowego fachu.</u>
+ <u xml:id="u-30.24" who="#komentarz">(Głos: Prosimy o projekt.)</u>
+ <u xml:id="u-30.25" who="#PSanojca">Proszę Panów, projekt jest jeden i ten sam do spełnienia: Mniej gadać, a więcej się zabrać do roboty, (Wesołość.)* Tak jest, a więcej zabrać się do roboty. Co będzie, jak się zarwie kredyt rolny, jak się będzie ciągle szerzyło defetyzm, jak się na każdym kroku będzie żebrało i jak żadnemu ministrowi nie da się szansy zwycięstwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.26" who="#PSanojca">Mnie się zdaje, że o. Minister Poniatowski jest jednym z ministrów bardzo twórczych, a dzisiaj mu kilku ludzi powiedziało: Puść Pan ten cały interes na handel, siadaj Pan i czekaj Pan.</u>
+ <u xml:id="u-30.27" who="#komentarz">(Wesołość}</u>
+ <u xml:id="u-30.28" who="#PSanojca">Jeżeli w Wysokiej Izbie tego rodzaju propozycje są robione w sposób, moim zdaniem, dosyć taki sobie, to moi Panowie, jak stoi to wszystko? To jest najlepsza miara, jaka jest przyszłość przed rolnictwem, przed tym Rządem i przed nami wszystkimi. To jest świadectwo ubóstwa dla całego naszego systemu gospodarczego, jeżeli chodzi o odcinek chłopski. Tak nie można załatwić zagadnienia, w którym jest 70% ludności, w którym jest męka i męczarnia. Tak nie można, proszę Panów, z tym trzeba zerwać.</u>
+ <u xml:id="u-30.29" who="#PSanojca">Trzeba, żeby ludzie wiedzieli, że na parcelację tak dużo liczyć nie ma co. Jeżeli chodzi o parcelację, to trzeba najpierw dać tylko tym, którzy naprawdę nie mają. Nie tym, którzy jako kupcy zrobili pieniądze spekulacją na tym czy na owym, nie tym, którzy mogą kupić 40 morgów, tylko tym, którzy mogą kupić parę morgów.</u>
+ <u xml:id="u-30.30" who="#PSanojca">Następnie trzeba Rząd poprzeć w jego wielkiej pracy nad uprzemysłowieniem Polski. Czy kto należy do naszego O. Z. N., czy jest poza O. Z. N. wszystko jedno, to jest robota, która wprowadza przewrót do naszego gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.31" who="#komentarz">(Głos: Wszystko to się robi.)</u>
+ <u xml:id="u-30.32" who="#PSanojca">Ale nie krytykujcie Ministra. (Wesołość}* Nie przechwalajcie się tym, że przez jakiekolwiek 5-minutowe krzyczenie z trybuny cokolwiek się zmieni. Nie w tym jest rzecz, tylko trzeba wysilić się i kapitalizację wewnętrzną rzucić na wielkie fabryki.</u>
+ <u xml:id="u-30.33" who="#PSanojca">Twierdzę, że nawet to, co zbieramy z przemiału, to raczej należy dać na fabryki celulozy, a nie dawać pośrednikom i agentom. Raczej dać, proszę Panów, na fabrykę celulozy. Jeżeli są inwestycje i pożyczka inwestycyjna, to raczej dać na dokończenie przemysłu drzewnego, aniżeli na wiele innych rzeczy. Są takie rzeczy, jak drogi, takie rzeczy, jak szkoły, które my wszyscy powinniśmy zrobić swoimi rękami swoimi opłatami, a to, co jest uprzemysłowieniem, co jest mobilizacją gospodarczą, to trzeba zrobić tymi środkami, które się pożyczy drogą wewnętrznych czy zewnętrznych pożyczek.</u>
+ <u xml:id="u-30.34" who="#PSanojca">I, proszę Panów, zresztą jest to dewiza dzisiejszego Rządu i naszego Obozu, to nas wszystkich łączy, trzeba się skoncentrować na wysiłek nie rozstrzelony, tylko na akcję planową. Ta akcja planowa to właśnie jedno z największych zagadnień, ażeby przez uprzemysłowienie kraju doprowadzić do opłacalności rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-30.35" who="#komentarz">(Głos: A kto będzie kupował? Może Kołomyja?)</u>
+ <u xml:id="u-30.36" who="#PSanojca">Proszę Pana, Kołomyja znajduje się w najgorszym położeniu. W najlepszym położeniu Wy, Panowie, jesteście, macie największy areał, najbardziej uprzemysłowione rolnictwo i najlepszą przeszłość ekonomiczną. Jeżeli od Was do Kołomyi przyjedzie koniec, to ja jego popieram; jak od nas do Was przyjedzie biedny chłop, Wy wytykacie go palcami.</u>
+ <u xml:id="u-30.37" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-30.38" who="#PSanojca">Tak jest. Dziś wytykano to z trybuny, dziś słyszeliśmy kolegę Jóźwiaka. I, proszę Panów, z tej przyczyny oto u nas jest upadek gospodarczy, uniemożliwia się wykonanie planu gospodarczego. Bo jak każdy z nas obsiądzie Ministra, ten żebrze o to, ten o tamto, ów o owo, a wszyscy razem robią wielki krzyk, to wykoleja, proszę Panów, człowieka najlepszego. I dlatego apeluje do Was, Koledzy, jesteście młodymi posłami (Wesołość), ja też jestem młodym jeszcze posłem (Wesołość), chcemy pokazać, że coś chcemy zrobić (Wesołość), chcemy pokazać, proszę Panów, ale wierzcie mi, że największy sukces nasz w tej pracy będzie, jeżeli damy p. Ministrowi Poniatowskiemu sankcję do wykonania jego programu rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-30.39" who="#komentarz">(Głos: Bujać, to my, a nie nas.)</u>
+ <u xml:id="u-30.40" who="#PSanojca">Proszę Pana, ja takich jak Pan bujaczy dawno widziałem. (Wesołość}*</u>
+ <u xml:id="u-30.41" who="#PSanojca">Proszę Panów, bezwzględnie dzisiaj gospodarczymi ministrami sa dwaj ludzie, to jest Minister i Wicepremier Kwiatkowski, który łącznie z Ministrem Przemysłu i Handlu robi jeden dział pracy, a Minister Poniatowski robi drugi dział pracy. Nie wiem, który ważniejszy. Jako rolnik też nie powiem kto, bo dzisiaj zdaje mi się, że ten nowy koń, który się nazywa i uprzemysłowieniem rolnictwa i uprzemysłowieniem kraju, więcej potrafi zrobić nawet od słynnego hasła ekonomicznego. Ze wsi płynie nadmiar ludności do miast, do nowych fabryk. Każda nowa fabryka to nie tylko zajęcie dla rąk, to rynek zbytu dla rolników, dla rolnictwa, proszę Panów. I dlatego musimy my, chłopi, z całej siły popierać uprzemysłowienie Polski i przez reorganizację naszego gospodarstwa doprowadzić do jego większej wydajności,</u>
+ <u xml:id="u-30.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Proszę Panów, mamy jeszcze zapisanych do głosu 35 mówców. Zwracam się do Panów ponownie z apelem, aby nie powtarzali tego, co powiedzieli już inni przed nimi.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#Marszalek">Proszę o ograniczanie czasu trwania swoich przemówień do 15 minut, ale proszę nie uważać tego za czas obowiązkowy. Jeżeli ktoś skończy wcześniej, to przez to przyśpieszy koniec dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#Marszalek">Głos ma p. Wieczorkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#PWieczorkiewicz">Wysoki Sejmie! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, chciałbym zwrócić uwagę na jeden moment poważny w naszym gospodarstwie społecznym, jak również na jego reformę. Przed chwilką na tej sali zaczynało być zanadto wesoło. Słyszeliśmy, p. Sanojca już to powiedział, że do dyskusji nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa zapisało się dużo mówców, ale uważam, że nie po to, ażebyśmy operowali frazesami, nie po to, żebyśmy do zagadnienia rolnictwa podchodzili z żartami, bo jest to za poważna chwila, lecz żebyśmy się naprawdę uczciwie, po polsku zastanowili wspólnie całym naszym polskim wysiłkiem, swoimi właśnie polskimi myślami nad polepszeniem bytu powszechnego w Polsce. (</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#komentarz">Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Jedynak.)</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#PWieczorkiewicz">Nie możemy się tu rozpraszać. Polska jest jedną wielką rodziną, toteż nie może być mowy o różniczkowaniu jej członków, uprzywilejowaniu pewnych warstw społecznych kosztem drugich. Tak pod względem gospodarczym, jak i społecznym musimy wytężyć wszystkie siły, aby wyrównanie w ogólnym państwowym aparacie gospodarczym w imię dobra powszechnego jak najrychlej powstało.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#PWieczorkiewicz">20 lat minęło ciężkiej i odpowiedzialnej pracy i nie mogę powiedzieć, żeby nic nie zrobiono. Właśnie dużo zrobiono w każdej dziedzinie życia gospodarczego, a można było zrobić o wiele więcej, gdyby była zgoda narodowa i pełne zrozumienie w naszym społeczeństwie między poszczególnymi stanami. Lecz, niestety, były siły nie państwowotwórcze, które uważały i uważają za stosowne, by do tego porozumienia i zjednoczenia gospodarczego w Polsce nie dopuścić i wszczepiać nienawiść w tę wielką polską rodzinę do tego stopnia, że nawet do dziś dnia istnieją jeszcze między nami niczym nie uzasadnione i szkodliwe dla życia polskiego i gospodarczego różnice dzielnicowe, a co gorsza, różnice międzystanowe. A przecież jesteśmy z jednej rodziny i jednym mówimy językiem. Rolnictwo w Polsce dobrze zdaje sobie sprawę, że dobrobyt świata pracy, że dobrobyt rzemiosła i kupiectwa to dobrobyt także rolnictwa. Tylko czas najwyższy, ażebyśmy przestali żyć w tych warunkach rozbicia gospodarczego i żebyśmy doszli do rezultatów, jakich od nas nasz interes narodowy wymaga. Tylko naród 'związany w jedną organiczną całość może być zdolny do stworzenia wielkich rzeczy. Z tymi wadami w imię dobra powszechnego całego społeczeństwa polskiego należy raz nareszcie skończyć. Nikt nie zaprzeczy, że we wsi polskiej jest źle, lecz nie będzie lepiej, dopóki wspólnymi siłami tak Rządu, jak i wszystkich warstw społeczeństwa polskiego nie odbudujemy schorzałego warsztatu rolniczego, jeżeli nie podniesiemy tego warsztatu rolniczego do minimum opłacalności. My, rolnicy, musimy przy energicznej pomocy Rządu całego wraz z całym społeczeństwem polskim skupić się gospodarczo i naprawić pewne błędy gospodarki 20-lecia. Bierzemy jednak te weksle po trochu, wszystkie warstwy społeczeństwa polskiego, na siebie.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#PWieczorkiewicz">Wysoka Izbo! Ze względu na międzynarodowe stosunki handlowe powinniśmy wprowadzić taryfę minimalną na produkty rolne, co będzie, moim zdaniem, dla Państwa i społeczeństwa polskiego z korzyścią. Rolnictwo polskie uniezależni się od niepewnej koniunktury, która stale jest zła, i zapewni z jednej strony stałą konsumcję przemysłowi polskiemu, zaś z drugiej zahamuje wyrzucanie z pracy tych tysięcy ludzi i tuczenie się jednych kosztem drugich. Przez wprowadzenie taryfy cen w rolnictwie położymy kres nie tylko ciągłym wahaniom cen u nas, ale również uwolnimy się od niepewnej giełdy międzynarodowej, która nam stale szkodzi. Wprowadzenie taryfy cen minimalnych na produkty rolne będzie przeciwstawieniem się całkiem naturalnym cenom kartelowym przemysłu. Eksportować musimy i to jak najwięcej, ale przeważnie powinniśmy eksportować do tych państw, wobec których mamy swoje zobowiązania długów państwowych, które, moim zdaniem, spłacać powinniśmy tym środkiem płatniczym, na jaki nas w Polsce stać. Złota nie mamy, więc płaćmy towarem za towar, więc płaćmy tym towarem, na jaki nas stać i jaki możemy eksportować.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#PWieczorkiewicz">Zdajemy sobie sprawę, że przesilenie gospodarcze i upadek rolnictwa jest skutkiem spadku cen rolniczych poniżej kosztów produkcji. Ceny produktów rolnych na rynkach światowych nie pokrywają kosztów produkcji rolnej, skutkiem czego każde państwo musi starać się o podniesienie cen produktów rolnych na własnym rynku wewnętrznym do poziomu naturalnej opłacalności, gdyż jest to konieczny warunek utrzymania produkcji przemysłowej. Produkcja zaś przemysłowa, moim zdaniem, bez konsumcji warstwy społecznej tak licznej, jaką jest w Polsce rolnictwo i świat pracy, nie potrafi na długą metę utrzymać się przy życiu. To jeden problem.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#PWieczorkiewicz">Drugi problem, który przyczyni się poważnie do oddłużenia wsi, to danie tej wsi długiego i taniego kredytu na spłaty familijne. I tu bym właśnie zwrócił się z gorącym apelem do Pana Ministra Rolnictwa, ażeby jednak wytężył wszelkie siły i przy pomocy całego Rządu poważnie zwrócił uwagę na to zagadnienie, gdyż z doświadczenia śmiem stwierdzić, że kredyt w formie tych 4 milionów, w jakiej to wysokości był przyznawany przez ostatnie czasy, poważnie przyczynił się właśnie do całego szeregu zagadnień w dziedzinie oddłużenia częściowego wsi. O tym kredycie na spłaty familijne marzy całe społeczeństwo rolnicze. Właśnie prosiłbym, ażeby jednak od tak poważnego zagadnienia nie odchodzić, i w przyszłości, jeżeli już nie można w tym roku, starać się stworzyć kredyt przynajmniej 10 milionów rocznie na spłaty rodzinne i po prostu na ruszenie tej akcji. Kredyt ten, jak powiedziałem, podniesie wieś z kryzysu gospodarczego i uratuje cały szereg warsztatów małorolnych.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#PWieczorkiewicz">A trzeci problem, także ważny, to mianowicie obniżenie do 30% na 1 q ceny nawozów sztucznych azotowych. Jest to zagadnienie, które, moim zdaniem, można zrealizować, bo przecież ten azot wytwarzamy w Polsce, przecież doskonale sobie z tego zdajemy sprawę, że właśnie to obniżenie cen nawozów wydatnie przyczyni się do obniżenia kosztów produkcji rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#PWieczorkiewicz">Widzimy, że mimo wysiłków Rządu i organizacji tak rolniczych jak i społecznych, warstwy społeczne są niezadowolone. A śmiem twierdzić, że tylko przez całkowite rozwiązanie problemu podniesienia cen rolnictwa do minimum opłacalności rozwiążemy kwestię dobrobytu powszechnego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Kieńć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#PKienc">Wysoki Sejmie! Na marginesie dzisiejszej debaty nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych chcę chociaż w ogólnych zarysach zobrazować szkodliwą działalność karteli i trustów dla naszego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#PKienc">Wiemy dobrze, iż zasadniczym celem, do którego dąży skoncentrowany w porozumieniach kartelowych kapitał, jest osiągnięcie największego zysku przez usunięcie konkurencji. Kapitał ten nie liczy się ani z dążeniami naszego narodu, ani z jego interesami. Dla koncernów i trustów Polska jest tylko wyzyskiwanym konsumentem, a działalność niemal wszystkich karteli w Polsce idzie nie w kierunku korektury istniejących braków organizacyjnych, lecz raczej przez swoją politykę idzie w kierunku dezorganizacji naszego życia. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego za r. 1933 dochód społeczny, konsumowany rocznie przez żyjących z zysku, wynosił 2.400 zł na głowę, pracowników umysłowych 1.320 zł, drobnego mieszczaństwa 540 zł, robotników pozarolnych 420 i włościan i robotników rolnych, których mamy 63% ogółu ludności — 240 zł. Przy czym według obliczeń Instytutu Puławskiego z tej sumy około 35% idzie na zakup wyrobów skartelizowanych, nie mówiąc już o artykułach zmonopolizowanych.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#PKienc">Dzisiaj sytuacja rolnika nie jest lepsza. Aczkolwiek dochód społeczny w cyfrze globalnej wzrósł, będzie większy niż przytoczyłem i konsumcją oczywiście będzie większa, to jednak dla rolnika dochód ten zmniejszył się, a zatem i konsumcją tego dochodu społecznego również się zmniejszyła, a to ze względu na rozpiętość cen, płaconych przez rolnika za wyroby przemysłowe, zwłaszcza skartelizowane, i cen, jakie otrzymuje za swoje artykuły, które sprzedaje.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#PKienc">Najlepiej to nam zobrazuje, jeżeli porównamy wskaźnik cen hurtowych na artykuły płacone przez rolnika i cen, które otrzymuje rolnik za swoje artykuły. Jeżeli weźmiemy r. 1928 za 100, to w r. 1933 wskaźnik mamy dla artykułów przemysłowych 72,6, dla rolnictwa 42,6. W r. 1934 dla przemysłu 70,3, dla rolnictwa 37, w r. 1935 dla przemysłu 66,3, dla artykułów rolnych 35,8, w r. 1936 dla przemysłu 64.6,dla rolnictwa 38,7, w r. 1937 dla przemysłu 66,1 i dla rolnictwa 49,2 i w 1938 r. dla przemysłu wskaźnik ten wynosi 66,4 dla rolnictwa 44,4. Widzimy, że wskaźnik na artykuły przemysłowe jest niemal 1,5 rany. Otóż, jak widać z przytoczonych liczb, rolnicze. Ale wracam do tych cyfr, które przytoczyłem, cyfr charakteryzujących, w jakiej wysokości jest konsumowany dochód społeczny. Otóż jak widać z przytoczonych liczb, rolnicy, stanowiący warstwę najliczniejszą, konsumują dochód społeczny, obliczony na głowę ludności, najmniejszy, natomiast za wyroby przemysłowe przeważnie skartelizowane muszą płacić znacznie wiecęj, niż płacili na przykład w r. 1913/14. Zobaczymy to. porównując ceny na niektóre artykuły przemysłowe w kilogramach wieprza żywej wagi. Jeżeli w 1913/14 roku rolnik za pług żelazny musiał płacić 23 kg wieprza żywej wagi, to w 1934/35 musi już płacić 61,7 kg wieprza żywej wagi, w 1938 nieco spada, jest już około 40 kg. Za garnki emaliowane. 10 sztuk, w 1913/14 roku płaci 10,5, w 1934/35 r. 39,1. a w 1938 r. około 25. Za nici nr 50, 10 szpulek — 2,9 kg, w 1934 r. 10.7. w 1938 r. 7,6. Za cukier 10 kg odpowiednio 7,8. 22, 3, 12, 5, za mydło 10 kg 8,7, w r. 1934 — 21,4, w 1938 r. 17, 9. Za kamasze 1 parę — jeżeli w 1913/14 r. musiał płacić 13,4, to w 1934 r. 43,1 w 1938 r. 31,1. Z tego zestawienia widzimy, jak wyroby przemysłowe, a zwłaszcza skartelizowane, z wyjątkiem kamaszy, podskoczyły w cenie o 100 do 300%, a nawet i więcej. Niektóre artykuły skartelizowane są dzisiaj dla rolnika niedostępne; do takich artykułów zaliczam artykuły pierwszej potrzeby, jak cukier, mydło, naftę itd. Na każdym niemal dworcu widzimy napis „Cukier krzepi”, ale kogo? Wieśniaka, zwłaszcza naszego na kresach, na pewno nie krzepi, bo on cukru spożywa bardzo mało. Dla niego artykuł ten jest dostępny dwa razy do roku, na Wielkanoc i Boże Narodzenie, przy czym jeżeli kupuje, to za 10, 20 groszy. I, proszę Wysokiej Izby, te napisy — „Cukier krzepi” to ironia dzisiaj wobec Judu wiejskiego lub bezrobotnego proletariusza miejskiego, który pobiera kilka złotych zasiłku tygodniowo. Toteż nic dziwnego, że spożycie cukru, artykułu pierwszej potrzeby, w roku 1934 wynosiło u nas 8,4 na głowę ludności, przy czym na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej to spożycie wynosiło około 4 kg na głowę ludności, gdy w Anglii 49,3 kg na głowę ludności, we Francji 24, w Niemczech 19,1, w Czecho-Słowacji 18,1. Dzisiaj ten stosunek nieco się poprawił, bo dla Polski przeciętnie wynosi około 11 kg, ale w Polsce biedny obywatel musi płacić za 1 kg cukru zł 1 lub 1,05, gdy bogaty Anglik płaci 45 gr, Francuz 35 gr za 1 kg, Szwajcar 41, Belg 48 gr.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#PKienc">Proszę Wysokiej Izby, statystyka podaje, że w roku 1932/33 spożycie cukru wewnątrz kraju wynosiło — będę przytaczał cyfry według Iwasiewicza, bo chyba nikt go nie posądzi o jakąś tendencję antykartelową. Otóż według Iwasiewicza spożycie wewnątrz kraju w 1932/33 roku wynosiło 283.450 ton, gdy tymczasem według G. U. S. w roku 1933 wywieźliśmy za granicę 113.892 tony po 16.5 grosza za 1 kg, w 1933/34 wywieźliśmy 100.782 tony po 12,7 gr za 1 kg, w 1934/35 r. po 12.3 gr za 1 kg, w 1936 roku po 11,7 za 1 kg. w 1937 r. wywieźliśmy 52.164 ton po 16.5 za 1 kg. w 1938 r., mam dane tylko za 11 miesięcy, w którym to czasie wywieziono 84.606 ton po 15 gr za 1 kg. Jeśli porównamy np. sumę, uzyskaną w roku 1936/37 ze sprzedaży cukru wewnątrz kraju z sumą uzyskaną z eksportu za granicę, to ostatnia wynosi 4,47% sumy, którą uzyskaliśmy ze sprzedaży cukru wewnątrz kraju. Czyż warto, proszę Wysokiej Izby, pozbawiać tak wielką ilość obywateli, przeważnie najbiedniejszych, możności korzystania z takiego artykułu pierwszej potrzeby, jakim jest cukier, ażeby przerzucać na społeczeństwo polskie cały ciężar eksportu, żeby móc wywozić cukier za granice po 11,7 lub 15 gr za 1 kg? Jeżeliby kto starał się udowodnić mi, że będą tu potrzebne 8 lub 12-milionowe dewizy rocznie dla Skarbu Państwa Polskiego, to sądzę, że nie zrekompensują one strat poniesionych na zdrowiu przez szeroki ogół ludności wiejskiej. A ponadto wysoka cena cukru działa hamująco i na rozwój przetwórstwa owocowego, przez co także godzi w rolnika, który nie może zbywać owoców po cenie wyższej. Jest rzeczą zrozumiałą, dlaczego w latach ubiegłych na ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej płacono za 1 kg jabłek 5 gr. Drogi cukier powoduje właśnie, że przetwórstwo owocowe stoi u nas na martwym punkcie, gdy ta gałęź za granica zajmuje bardzo poczesne miejsce. A szkoda, bo rozwój przetwórstwa owocowego, obok dania rolnikowi możności uzyskania wyższej ceny za owoce, dałby możność zarobku w tym przemyśle dziesiątkom tysięcy bezrobotnych pracowników rolnych, którzy dzisiaj nie mają możności zarobić na kilogram soli lub litr nafty. Wobec tych faktów, zdaniem moim, p. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych, jako przedstawiciel Rządu, powinien wszelkimi dostępnymi mu środkami dążyć i wpłynąć pośrednio przez Rząd, ażeby przemysł cukrowniczy, nie zrywając zresztą umów międzynarodowych, oparł swój rozwój wyłącznie o rynek wewnętrzny przez konsumcję rolników, a także przez przetwórstwo owocowe. Może to tylko nastąpić drogą stopniowego obniżenia ceny cukru do 80 względnie 65 gr za 1 kg, a dla przetwórstwa owocowego 45 względnie 50 gr za 1 kg.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#PKienc">Zwiększenie spożycia cukru zwiększyłoby areał pod burakami cukrowymi do 300.000 ha, co dałoby większe wpływy rolnictwu o dodatkowe 100 milionów zł rocznie. Taka polityka odbiłaby się bardzo dodatnio na rolnictwie pod każdym względem.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#PKienc">Co zaś do krajowych surowców oleistych, to wprawdzie czynniki gospodarcze prowadzą co do nich politykę preferencyjną, jednak import egzotycznych nasion i olejów rośnie. Oto cyfry. W r. 1937 przywieziono nasion i kopry 453.954 q za 18.320.000 zł, zaś w ciągu 11 miesięcy 1938 r. przywieziono już 550.261 q za 19.813.000 zł. Toteż na tym odcinku nie widać skutków polityki preferencyjnej, która by dała duże korzyści dla drobnego rolnika, szczególnie w województwach północno-i południowo — wschodnich, stanowiących dziś główne ośrodki produkcji lnu i rzepaku. Tymczasem kartel tłuszczowy ustosunkował się do krajowych olejów wybitnie niechętnie, motywując swe stanowisko nie tylko wysoką ceną, ale rzekomo małą ich przydatnością do przetwórstwa ze względu na ciekłą konsystencję. Dzięki jednak naciskowi odpowiednich czynników powstały utwardzalnie, ale powstały nie tam, gdzie mamy ośrodki produkcji lnu i rzepaku, lecz w Gdyni, w Gdańsku, w Katowicach. Samo już rozmieszczenie tych utwardzalń wskazuje, że nie są nastawione na wodoryzowanie tłuszczów krajowych, lecz importerskich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Proszę kończyć, bo czas upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#PKienc">I taka polityka dysponentów tłuszczowych wybitnie działa na niekorzyść rolnictwa, nie mówiąc już o kapitalnym znaczeniu tej gałęzi przemysłu dla obronności Państwa. Chociaż import zarówno nasion oleistych, jak i tłuszczowych zwiększa się, to jednak ceny surowców są zbyt wygórowane, przez co w Polsce biedny obywatel musi płacić za 1 kg mydła dwa razy drożej niż bogaty Anglik. Gdy dodamy do tego takie kwiatki, że np. na 8 fabryk skartelizowanych w kartelu naczyń emaliowanych tylko 3 są czynne, a 5 pobiera postojowe, idące w setki tysięcy złotych rocznie, to podatek kartelowy obok podatku państwowego i podatku samorządowego dotkliwie daje się odczuwać nie tylko rolnikowi, ale i inwestorowi, bo hamuje inwestycje na szerszą skalę. Jako przykład może posłużyć nam kartel cementowy, który przed rozwiązaniem pobierał za 100 kg cementu loco parytet stacja kolejowa Łazy 7.75, po rozwiązaniu kartelu dzisiaj te same 100 kg kosztuje 3.40, ale natomiast....</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Panie Pośle, proszę kończyć, czas upłynął.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#PKienc">Już kończę. ...produkcja zwiększyła się z 400.000 ton na 1.700.000 ton. To właśnie nam wskazuje, że my, rolnicy, musimy szczególnie zająć zdecydowane stanowisko przeciw wszelkim kartelom. Kartele muszą być rozwiązane, oczywiście, z wyjątkiem mających znaczenie kluczowe dla Państwa Polskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Święcicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#PSwiecicki">Wysoka Izbo! Jestem rolnikiem z zawodu i z zamiłowania. Gdyśmy otrzymali druki preliminarzy budżetowych, z ciekawością zacząłem studiować dział rolnictwa. Chciałem zorientować się, które kierunki produkcji rolnej Ministerstwo popiera i w jakim stopniu, które organizacje są zdaniem Ministerstwa najbardziej powołane do wykonania zadań, podjętych w celu podniesienia produkcji, jak terenowo podzielono pracę między województwa itd. W preliminarzu budżetowym potrzebnych cyfr nie znalazłem. Myślałem więc, że może kol. referent otrzyma te dane i nam je w swym referacie przedstawi. I znowu spotkał mię zawód. A przecież po to tu jesteśmy, aby po zaznajomieniu się ze stanem pracy i z zamiarami poszczególnych resortów wydać sąd o nich w imieniu społeczeństwa. Sąd ten winien być wykorzystany w wyniku dyskusji jako ewentualna korekta sądów kierownictwa resortu.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#PSwiecicki">Pragnę poruszyć z tego miejsca zagadnienie nie nowe, zagadnienie, które ze względu na coroczną aktualność nabiera charakteru punktu specjalnie obolałego w budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, chcę mówić o systemie budżetowania w resorcie dziś rozpatrywanym, systemie, który przez brak wyraźnego rozdysponowania funduszów nadaje specjalny wyraz sumom w budżecie wymienionym. Sumy te nabierają przez to wszelkich cech funduszu dyspozycyjnego p. Ministra. Stwierdzić należy, że w ciągu kilku lat prowadzenia resortu rolnictwa przez p. Ministra sumy te stanowiły średnio około 30% wydatków zwyczajnych, co nadawało całemu budżetowi charakter wybitnie dyspozycyjny. Podważa to ogromnie podstawową zasadę budżetowania, zasadę ścisłego określenia wydatków i ich jawności. Przez tajność budżetowania parlament traci możność korzystania ze swego zasadniczego uprawnienia, mianowicie ujawnienia poglądów szerokich warstw społecznych na takie lub inne ujęcie zadań, wytkniętych przez kierownictwo resortu. W ten sposób cała działalność Rządu na odcinku rolniczym wymyka się spod kontroli czynnika, który zatwierdzając budżet staje się zań odpowiedzialnym. Nie mamy zupełnie pojęcia, kto z subwencyj Ministerstwa Rolnictwa będzie korzystał i w jakim stopniu. A przecież, jak powiedziałem, p. Minister prowadzi omawiany dziś resort od kilku już lat i posiada niewątpliwie sprecyzowany pogląd, ile i która organizacja powinna dla swych przeznaczeń gospodarczo - rolniczych otrzymać, jak również, ile i która izba rolnicza potrzebuje subwencji dla wykonania zadań ogólnych czy też specjalnie w danym okręgu nasilonych.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#PSwiecicki">Organizacje rolnicze winny być kuźnicą kierunków i opinii rolnictwa polskiego. Nurtujące w społeczeństwie rolniczym poglądy winny być w tych organizacjach wychwytywane i przekazywane jako cenny materiał dla odtworzenia przewodniej myśli. Myśl ta powinna kształtować się jednak niezależnie i dlatego byt organizacji nie powinien znajdować się wobec ciągłej możliwości otrzymania lub utraty zasiłków państwowych. Gdyby rolnictwo nasze pracowało w harmonii, gdyby nie było poważniejszych różnic, dzielących społeczeństwo wiejskie, wówczas system dyspozycyjności budżetu nie budziłby bardziej zasadniczych obaw. Ale wobec kompletnego rozbicia i chaosu, w jakim znajduje się nasze życie społeczne w rolnictwie, wobec niesłychanej ilości wpływów politycznych, kulturalnych i socjalnych zastanowić się musimy poważnie, czy możemy tak skonstruowany budżet oddać do wykonania, zwłaszcza że kierownictwo Ministerstwa nie zachowuje w rozgrywkach na terenie rolniczym stanowiska neutralnego. P. Minister wypowiada się i zajmuje zdecydowane stanowisko w procesach, nie mających częstokroć nic wspólnego z charakterem gospodarczym jego resortu. Daje się zauważyć wyraźne skierowanie sympatii p. Ministra w stronę programu, reprezentującego tylko jedną dróżkę w pracy nad zdobywaniem coraz to wyższych poziomów rozwoju kultury wsi, przy jednoczesnym negliżowaniu innych programów, równie szerokich, a bodaj bardziej bliskich sercom polskim, opierających się na tradycjach przede wszystkim katolickich. Od lat widzimy p. Ministra na tle popieranego przezeń kierunku, na tle organizacji — „Wici”, Młodej Wsi i Związku Młodzieży Wołyńskiej; nie udało nam się nigdy zaobserwować p. Ministra na terenie organizacji młodzieżowych katolickich czy Młodej Polski, która też przecież reprezentowana jest przez dzieci wsi polskiej. Nasuwa się przy tym uporczywe pytanie, czy te najsilniejsze pod względem liczebnym organizacje wiejskie korzystają z kredytów ministerialnych i w jakim stopniu.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#PSwiecicki">Na niedzielnej uroczystości młodzieżowej przemawiał p. Minister i mówił nawet słowa kochania. Po p. Ministrze przemawiali panowie: prezes PAL Wacław Sieroszewski, prezes C.T.R. senator Malski, przedstawicieli „Społem”, przedstawiciel związku spółdzielni p. Gliński, Związku Nauczycielstwa Polskiego p. Nowicki, Legionu Młodzieży Polskiej p. Mrozowicki, Związku Młodzieży Wołyńskiej p. Banach. Przytaczam ten skład, by dać Wysokiej Izbie przykład, że zarówno ta organizacja, na której terenie uroczystość się odbywała, jak i naczelni mówcy reprezentują jeden tylko kierunek, Niestety nie najszerszy, myśli rolniczej. Uważam, że koncentrowanie sympatii i lokowanie programu na zbyt wąskim odcinku organizacyjnym nie działa zbyt uspokajająco na społeczeństwo rolnicze.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#PSwiecicki">Ta wyłączność w dysponowaniu uczuciami p. Ministra spowodowała niejednokrotnie już rozdzwięki w organizacjach rolniczych. Pozwolę sobie wspomnieć rozgrywki przy przechodzeniu powiatowych organizacji rolniczych do terenów przyłączonych do Pomorza i Poznańskiego. Nie chcę poruszać już zadrażnień z terenu woj. białostockiego i śląskiego. Wobec tej wyłączności mam prawo przewidywać, nie mogąc z braku danych tego stwierdzić, że dotuje się organizacje bez uwzględnienia zarówno oceny ich pracy przez społeczeństwo jak i ich siły liczebnej.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#PSwiecicki">Subwencjonuje się nieraz również pewne poczynania raczej ideowe czy wychowawcze izb gospodarczych. Wiemy doskonale, że na wsi istnieje szereg organizacyj, nie będących wyrazem właściwych, w pojęciu przytłaczającej większości społeczeństwa rolniczego, zainteresowań rozwojowych wsi, organizacyj, przeciwstawiających niejednokrotnie kultowi religii i zdecydowanemu stanowisku narodowemu hasła wolno- myślicielskie. Wieś jest poważnie zaniepokojona, czy nie zachodzi okoliczność zasilania tych organizacyj ze źródeł państwowych. Szereg uniwersytetów ludowych szerzy poglądy, które niewątpliwie nie uzyskały aprobaty p. Ministra, i korzysta jednocześnie z dotacyj państwowych. Inne znowuż są tej pomocy pozbawione, chociaż istnieją dla tych samych zadań i działalność ich nie nasuwa społeczeństwu żadnych obaw.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#PSwiecicki">Wieś polska podnosi się, podnosi się niesłychanie szybko, wkrótce zajmie należne jej stanowisko, ale proces rozwoju wsi spotęgowałby się niesłychanie, gdyby pomoc państwowa nie ograniczała się do tak wąskiego odcinka, a rozszerzyła się na całą płaszczyznę, wykorzystując przy tym naturalne koryto rozwojowe katolickie i narodowe.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#PSwiecicki">Wysoka Izbo! Podałem szereg obaw, które w obiektywnej obserwacji pracy resortu narodzić się mogły. Nie wątpię, że p. Minister obawy te w znacznej mierze rozwiać może, będąc w posiadaniu cyfr porównawczych. Apeluję zatem do Pana Ministra, aby zechciał uspokoić nas informując, ile i która izba otrzymała i na jakie cele, jak również w jakim stopniu i która organizacja dobrowolna korzysta z dotacji oraz jakie poruczono jej zadanie. Interesują nas również bardzo cyfry, związane z poczynaniami resortu rolnictwa w sprawie osiągnięcia stanu opłacalności produkcji rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Głos ma p. Krupski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#PKrupski">Wysoka Izbo! Ze względu na przeciążenie naszej dzisiejszej dyskusji dużą ilością mówców, wybrałem tylko pewne zagadnienie odcinkowe, które pragnę tu poruszyć, ja ko zagadnienie obchodzące olbrzymią dziedzinę rodzimej produkcji, a w szczególności nasze ziemie wschodnie, biorące niepośledni, lecz bardzo wybitny udział w tej produkcji. Mam tu na myśli nasze surowce krajowe — len i konopie. Pragnę z dużym zadowoleniem stwierdzić, że nasz kolega referent budżetu podjął parę momentów, podkreślonych przeze mnie z zakresu tych zagadnień w rozprawie na Komisji Budżetowej, i uwypuklił je jako te, które mają doniosłe znaczenie z punktu widzenia naszego gospodarstwa rolnego. Pragnę dorzucić do tego kilka cyfr i wyciągnąć z nich pewien wniosek dodatkowy do tych, które kolega referent był łaskaw podkreślić.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#PKrupski">Przede wszystkim chcę zilustrować, że w ogólnej powierzchni upraw lnianych w Polsce w roku ostatnim 148½ tysiąca hektarów na ziemiach północno-wschodnich partycypujemy w bardzo dużym udziale, mianowicie w woj. wileńskim mamy pod uprawą lnianą ponad 40.000 ha, w województwie nowogródzkim 22.000 ha, woj. białostockie ma 17.000 ha, łącznie na 148½ tysiąca ha w Polsce 79.000 ha, czyli ponad 53% ogólnego obszaru zasiewu lnu, produkują trzy województwa północno-wschodnie. Żeby jeszcze bardziej podkreślić znaczenie tej dziedziny dla tych ziem, pragnę tu zacytować, że ooroty włóknem Imanym, zarejestrowane na giełdzie zbożowo-towarowej wileńskiej w ostatnim roku 1938, wyniosły około 44 milionów zł, a obroty siemieniem 15 miln., łącznie około 60 miln., co stanowi 73% ogólnej sumy obrotów tej giełdy w roku 1938. Wreszcie należy wziąć pod uwagę, że rolnicy producenci lnu na tych terenach w tymże roku 1938 uzyskali ze sprzedaży siemienia, włókna i płótna samodziałowego lnianego w woj. wileńskim 12 miln., w nowogródzkim 8 miln. i w białostockim 5 miln. Okrągło w przybliżeniu 25 miln. zł wpływu warsztatom rolnym ta dziedzina rodzimej produkcji dała za rok jeden w trzech naszych województwach.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#PKrupski">Podobne znaczenie mają ze względu na warunki klimatyczne i glebowe dla województw południowo-wschodnich konopie, których uprawa ogólna nie jest jeszcze tak znaczna w Polsce, sięga ona 33,5 tysięcy ha.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#PKrupski">Pragnę tu podkreślić, że niezależnie od tych dobrodziejstw uprawy te dla rolnictwa, zwłaszcza rolnictwa drobnego, mają duże znaczenie społeczne, a to ze względu na to, że przy uprawach tego rodzaju zatrudnia się znacznie większą ilość rąk roboczych, aniżeli przy uprawach zbożowych, mianowicie ilość ta wyraża się cyfrą mniej więcej 124 ludzi na 1 ha, co jest ilością trzykrotną w stosunku do upraw zbożowych. Wreszcie przeróbka domowa włókna, wyprodukowanego z 1 ha, pochłania ponad 900, do 1000 dni pracy. Te cyfry świadczą, jak duże mą to znaczenie dla związania nadmiaru rąk roboczych, zwłaszcza w drobnych gospodarstwach przy licznych rodzinach, w tej dziedzinie rodzimej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#PKrupski">Nie ma obawy, żebyśmy prowadząc propagandę za wzrostem powierzchni upraw, popadli w przerosty, gdyż jak dość dokładnie przeprowadzone doświadczenia i badania stwierdzają, na to, żeby nasycić rodzimy przemysł włókienniczy w zupełności włóknem krajowym, trzeba by podnieść te uprawy z obecnych mniej więcej 150.000 ha prawie na 500.000. Istotnie lata minione stwierdziły dość znaczny stopniowy wzrost i potęgowanie się tych upraw. Natomiast ostatnie lata od 1935 do 1938 świadczą, że na tym odcinku przyrostu powierzchni upraw następuje raczej zahamowanie. Bo jeśli w 1935 r. wzrost powierzchni w stosunku do roku poprzedniego wyraził się cyfrą 20%, to w 1936 i 1937 r. stanowił tylko 7%, a w 1938 r. w odniesieniu do poprzedniego ten wzrost wyraził się niecałymi 2%. To w odniesieniu do lnu, a w odniesieniu do konopi ostatni rok wykazuje nawet pewne skurczenie, wyrażające się niewielkim spadkiem o 1½%. Otóż przyczyny należy szukać z jednej strony w spadku możliwości eksportowych, który ostatnio nastąpił, a z drugiej strony w ciągle jeszcze niedostatecznie przyjaznym nastawieniu rodzimego przemysłu włókienniczego do przetwarzania włókna i surowca krajowego.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#PKrupski">Jeżeli chodzi o eksport, to tutaj widzimy następujący spadek: w 1936 r. eksportowaliśmy lnu 21.000 ton, w 1937 r. już tylko 16.000, a w 1938 r. eksport nasz wyraził się cyfrą poniżej 11.000 ton. To zjawisko następuje, chociaż duży nasz rywal na odcinku zaopatrywania zachodniej Europy w surowiec włóknisty lniany, Rosja sowiecka, raczej znacznie zmniejszył swój eksport, więc zdawało by się, że nasze możliwości wzrastają. Tym niemniej z drugiej strony przyszło docenienie przez państwa zachodnie i zwiększenie zainteresowania się u nich rodzimą produkcją tych gałęzi i to właśnie jest głównym powodem, dlaczego nasz eksport do Europy zachodniej maleje. Tam powierzchnia własnych upraw roślin włóknistych w ciągu ostatnich lat 6 wzrosła pięciokrotnie. I to jest zjawisko, którę hamuje nasz eksport. A więc jaki stąd wniosek? Wniosek taki, że przede wszystkim należy zwrócić baczną i usilną uwagę na nasz własny rynek wewnętrzny, na przetwarzanie tego surowca krajowego przez własny rodzimy przemysł włókienniczy i oparcie, tego przemysłu coraz bardziej, stopniowo, ale zdecydowanie z roku na rok o włókno własne, rodzime, krajowe. Z tym się musi wiązać i zagadnienie naszej wewnętrznej polityki gospodarczej i przede wszystkim nastawienie zdecydowane czynnika państwowego w tej polityce. Należy konsekwentnie i z pewnymi rygorami stopniowo stosować hamowanie importu surowców obcych, bawełny i juty, a nacisk położyć na stopniowe zwiększanie stosowania surowca krajowego przez przemysł włókienniczy krajowy. Jako tezy dla osiągnięcia tego celu należy wysunąć z jednej strony nie tylko ograniczanie stopniowe, ale nawet obłożenie pewnymi, chociażby nieznacznymi, opłatami importu bawełny i juty na poziomie, powiedzmy, 5—10% ad valorem i użycie tych opłat na preferencje i na premie wewnętrzne dla zachęty przemysłu fabrycznego rodzimego, na dopłaty, na obniżenie cen wyrobów tego przemysłu i spopularyzowanie bądź przerobów czysto lnianych, bądź przerobów z domieszką kotoniny. Wreszcie dla zachęty przemysłu naszego do dostosowania swych urządzeń, gdyż tłumaczy się on nieraz, że nie są one dostatecznie dostosowane do przerobu włókna krajowego, należało by wprowadzić bezcłowy przywóz maszyn przędzalnianych, maszyn zresztą bardziej udoskonalonych niż te, którymi przemysł nasz obecnie dysponuje, co będzie dla niego zachętą. I wreszcie — rygorystyczne przestrzeganie już częściowo wprowadzonego przymusu stosowania kotoniny. A na to, żeby Rząd mógł skutecznie te wszystkie środki stosować, należy wprowadzić w konsekwencji dla tych celów ramową ustawę, która by normowała zagadnienie krajowych surowców włókienniczych i przewidywała przymus stosowania włókna krajowego. Ustawa ta musiałaby jako tezę zasadniczą dać Radzie Ministrów prawo nakładania na instytucje państwowe i na wszelkie instytucje prawa publicznego obowiązku chociażby częściowego używania wyrobów włókienniczych, produkowanych w całości lub w części z krajowych surowców, i ewentualnie dać pełnomocnictwo p. Ministrowi Przemysłu i Handlu, który by z niego korzystał w porozumieniu z naszym resortowym Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych w celu nakładania na poszczególne gałęzie przemysłu obowiązku wyłącznego albo częściowego stosowania krajowych surowców włókienniczych w stanie ich czystym względnie wyrobów z tych surowców. To są pewne tezy ogólne do tej ustawy ramowej. Dlatego sądzę, że w porozumieniu z moimi kolegami, reprezentującymi przede wszystkim ziemie wschodnie, po omówieniu i odpowiednim przygotowaniu zgłosimy projekt odnośnej ustawy ramowej do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wysoka Izbo! Dzisiejsza debata budżetowa toczyła się wokół punktu głównego —stosunku polityki Państwa do rolnictwa w całości gospodarki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Chciałbym przeto dokonać pewnego przeglądu stanowisk reprezentowanych w dyskusji, zarówno zbieżnych z poglądami Rządu, jak i nieco odimiennych.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wydaje mi się, że w obecnej polskiej rzeczywistości zachodzi już dzisiaj daleko posunięta identyczność ocen, wyrażająca się w tym, że nasz szczególnie archaiczny, jak na Europę, układ ludnościowy traktujemy jako główną przyczynę naszych niedomagań. Zdajemy sobie z tego sprawę, że rozwój rynku wewnętrznego nie może być poczytywany za normalny dla rolnictwa wówczas, gdy ilość osób produkujących w rolnictwie jest niepomiernie większa, niż tych członków społeczeństwa, których rolnictwo ma żywić. Zdajemy sobie z tego sprawę, że niezwykłe rozdrobnienie stanu posiadania gospodarstw rolnych, niezwykłe, dalej jeszcze trwające, zagęszczanie ludności rolniczej wskazuje na wyraźne niedomagania w rozwoju gospodarstwa narodowego w tym sensie, że inne działy gospodarstwa niedostatecznie silnie zabierają ze wsi nadwyżki ludnościowe. Zdajemy sobie z tego sprawę, że nasze potrzeby samodzielności gospodarczej, nasze potrzeby obronności Państwa skłaniają w sposób jak najbardziej stanowczy do rozwoju przemysłu. Koncentrujemy tedy uwagę na tym doborze środków, które by mogły przyśpieszyć rozwój miast i przemysłu, które by mogły przybliżyć strukturę całości gospodarstwa narodowego Polski do tego układu, jaki na zachodzie uważamy już za układ stabilizowany.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Nie ma przeto różnic ani między Rządem i Sejmem, ani między ludźmi już to pracującymi w zakresie ekonomicznym czy w zakresie politycznym co do oceny najbardziej podstawowych braków naszego gospodarstwa narodowego. Co więcej, wydaje mi się, że istnieje również daleko posunięta zgodność co do tego, że przemiany te nie mogą się dokonywać w sposób bezwzględny i bez pewnego umiaru.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Szukając owego umiaru Rząd, podobnie jak inne środowiska myślące o przyszłości Polski, daje wyraz tym swoim zamierzeniom w konkretnych planach, którymi są oczywiście budżet i ustawa inwestycyjna, przeznaczając nagromadzone przez siebie środki w pierwszym rzędzie, jak to barwnie p. poseł Lechnicki powiedział, na armaty, na kominy, zaś w dalszym rzędzie na potrzeby rolnicze, I oto zdaje mi się, że o ile podstawowe zasady uważać można za zasady ustalone, o tyle zagadnienie, w czym leży właściwy dla stosunków polskich odpowiedni umiar, staje się zagadnieniem spornym. I p. poseł Lechnicki, jeżeli nie oceniam błędnie jego wywodów, zdawał się twierdzić, że w tych konkretnych propozycjach Rządu umiar należyty nie jest zachowany. Przesunięcie nastąpiło z pokrzywdzeniem rolnictwa i przesunięcie to odbije się niekorzystnie.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Izba i jej posłowie wypowiadają się dwojako: w tekstach przemówień, w swoich zwrotach do Rządu i w swoich uchwałach. Sądzę, że nie ma Rządu, który by nie cenił bardziej wypowiedzi Izby w uchwałach niż w słowach. Sądzę, że dotychczasowy bieg rzeczy zdaje się potwierdzać mniemanie, że Izby uznają słuszność poczynań Rządu, gdyż w tym, co jest najważniejsze — w głosowaniu całość reprezentacji wypowiada się jednakowo pozytywnie w stosunku do zamierzeń Rządu w zakresie rolnictwa. Sądzę, że budżet tegoroczny bardzo przypomina poprzednie i w dalszym ciągu daje wyraz przeświadczeniu, że nie ma żadnej cudownej metody pracy, która by pozwalała załatwić całość zagadnienia rolniczego w Polsce. Mamy szereg dziejowych zaniedbań, mamy szereg niedomagań gospodarstwa narodowego, mamy szereg spraw, które muszą być w pewnej równomiernej ciągłości obok siebie kontynuowane, i nic się pod tym względem nie da zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wcale się nie wstydzę tego, co mi przypomniał pos. Dudziński, że w zeszłym roku na zakończenie debaty powiedziałem, że się nie należy spodziewać bliskich i radykalnych przeobrażeń w stanie rolnictwa. Wprawdzie bowiem poprzez długą, ciężką i systematyczną pracę możemy dojść do tego, aby rozwinąć nasze gospodarstwa na podobieństwo gospodarstw zachodniej Europy, nie przeskoczymy jednak żadnego etapu, nic się nie da ominąć, nic się nie da pozornie załatać. Szereg działań musi być uskuteczniany równocześnie.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Chcę tylko jedno sygnalizować: w latach poprzednich z pewną dozą słuszności przebijała się troska, iż stan przygotowania umysłowego wsi polskiej do podjęcia pracy bardziej intensywnej i bardziej umiejętnej jest tak niski, że stwarzane możliwości gospodarcze nie będą wykorzystane i że trzeba nacisk główny kłaść na podniesienie ogólnej kultury, albowiem bez tego wszystkie inne wysiłki zostaną zmarnowane. Otóż dziś mogę stwierdzić, że stan przygotowania umysłowego awansuje na wsi krokami olbrzymimi i że dużo mniej niż dawniej można mieć obaw o to, że stworzone warunki materialne nie będą przez wieś wykorzystywane. Akcentuję to wyraźnie. Nie chcę przez to powiedzieć, że stała się już zbędną praca nad podniesieniem poziomu ludzi pracujących w rolnictwie, broń Boże, chcę przez to tylko powiedzieć, że możemy dzisiaj kłaść nacisk coraz większy na odpowiednie przygotowanie warunków materialnych, albowiem zdolność ich wykorzystania niewątpliwie kolosalnie w Polsce już wzrosła. Jesteśmy świadkami olbrzymich przeobrażeń na wsi, jesteśmy świadkami tego, że ta warstwa, która uczestniczyła w sposób raczej bierny w życiu narodu polskiego, staje się warstwą czynną, że to młode pokolenie, które już w Polsce nowej, w Polsce niepodległej wyrosło i do życia się przygotowywało, obejmuje już w wielu wypadkach czołowe miejsca w pracy rolniczej. Młodzi kierownicy powiatowych organizacyj rolniczych, nie mówiąc już o poszczególnych kółkach i spółdzielniach, wysuwają się na czoło i dają nam jaskrawy przejaw Lego, że idzie młode pokolenie zwartą już ławą i że wolno na nie liczyć w sposób niepomiernie większy, niż to było możliwe wczoraj.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Ta nasza rzeczywistość bywa niekiedy jeszcze w sposób jaskrawym zaprzeczana. Słyszeliśmy dzisiaj przemówienie p. Dudzińskiego. Oddawał się rozważaniom i marzeniom na temat, jakby to było dobrze, gdyby w Polsce większość gospodarstw stanowiły gospodarstwa ponad 15 ha, owe pełne samodzielności i energii warsztaty. Wolno p. posłowi tego rodzaju marzeniom się oddawać; ja, jako skromny sługa Państwa, nie mam na ło czasu, ja muszę o tym pamiętać, że tego rodzaju warsztatów jest w Polsce 4%</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">130.000 na 3,5 miliona gospodarstw. Twarda rzeczywistość przywołuje do konieczności pracy w tych warunkach, jakie mamy.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Oto te ponad 3 miliony gospodarstw są inne i nasz sposób działania trzeba do tej inności dostosować. To nie znaczy, że pozostałe gospodarstwa można pozostawić na boku, trzeba z nimi współpracować i na ich podkładzie tę lepszą przyszłość Polski wydobywać. I dlatego sądzę, że nie tylko można się nie wstydzić, ale trzeba to właśnie przypominać, że te właśnie słabe gospodarstwa, stanowiące olbrzymią większość, dźwigają się, organizują swoje punkty przerobu, zbytu czy zakupu.</u>
+ <u xml:id="u-44.12" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Na pewno jest zupełnie fałszywym i złośliwym insynuowanie, że nawoływanie do zbiorowości wysiłku kryje w sobie tendencję do kolektywizacji, do zatarcia prywatnej własności. To jest przecież pomawianie, które należałoby raczej pozostawić owym różnym brukowcom na podobieństwo — „Merkuriuszów” itd. Działanie zbiorowe, zjednoczenie swego małego, szczupłego kapitału w jednostki większe, które pozwalają podnosić poważniejsze zadania, to działanie znajduje swój wyraz w pierwszym rzędzie w spółdzielczości. I dlatego nigdy się nie waham oświadczyć, że spółdzielczość ma we mnie starego i zdecydowanego przyjaciela.</u>
+ <u xml:id="u-44.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-44.14" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">W dyspozycji kredytami inwestycyjnymi, kredytami szczególnie uprzywilejowanymi, nie jesteśmy w stanie obsłużyć w dostatecznej mierze nawet spółdzielczości. Muszę Panom zakomunikować, iż zachodzą nawet tak jaskrawe wypadki opóźniania się naszych inwestycyj, że sygnalizują mi ostatnio, iż w niektórych okolicach dostawa mleka do spółdzielni staje się przywilejem, bo niedostatecznie zainwestowane spółdzielnie, napotkawszy w ostatnich latach rozrost produkcji mleka, nie są w stanie odebrać tego mleka i przerobić, bo ich skala urządzeń nie pozwala na odebranie tej ilości mleka. Otóż wydaje mi się, że właśnie tego rodzaju zakłady, tego rodzaju poczynania winny z owego uprzywilejowanego kredytu państwowego korzystać w pierwszej mierze. I uważam to za na wskroś naturalne i ani na chwilę się tym nie gorszę, że te kilka osób prywatnych, które chciały z tego bardzo specjalnego kredytu korzystać na odbudowę swoich prywatnych przedsiębiorstw, spotkała odmowa.</u>
+ <u xml:id="u-44.15" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">P. Dudziński podniósł, że należy patrzeć z ubolewaniem ze strony dzielnicy zachodniej na te osady, które oddawane są w ręce gospodarzy z innych dzielnic. Zdajmy sobie sprawę ze skali tego osadnictwa. Co roku tworzonych jest w tej parcelacji państwowej około 500 osad z Małopolski na terenie Poznańskiego i Pomorza. Ponadto zabudowanych jest 1500 osad, które służą miejscowej ludności, a więc służbie folwarcznej i nabywcom spomiędzy małorolnych gospodarzy na terenie Poznańskiego i Pomorza.</u>
+ <u xml:id="u-44.16" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">A więc zaledwie około czwartej części ziemi parcelowanej tam przez Rząd idzie na osady dla Małopolan. Nie sądzę, abym miał prawo głos p. posła Dudzińskiego uważać za głos dzielnicy zachodniej- Nie chcę w ten sposób o dzielnicy zachodniej myśleć, aby się broniła przed tym, że część niewielka ziemi tam parcelowanej zostaje użyta na polepszenie losu ludności z najbardziej przeludnionej dzielnicy, jaką jest Małopolska.</u>
+ <u xml:id="u-44.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-44.18" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wypowiadano także troskę o stan narodowy posiadania ziemi na terenie dzielnic zachodnich i wschodnich. Sądzę, Wysoka Izbo, że jestem tutaj zwolniony od wyjaśnień, albowiem coroczne wykazy imienne dają pod tym względem wyraźną odpowiedź. Wydaje mi się również, że i zacieśnienie nadzoru państwowego nad parcelacją prywatną dało pod tym względem konieczne i pożądane rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-44.19" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">P. poseł Jóźwiak podniósł tutaj sprawę, na którą oczywiście muszę być niezwykle wrażliwy. Powiedział, że gospodarka organów Ministerstwa nie jest gospodarką należycie prowadzoną, jest marnotrawną gospodarką groszem publicznym. Oparł to na ustępie sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli, dotyczącego obwałowania rzeki Wisły. Chcę najprzód stwierdzić, że jeżeli chodzi o stan faktyczny, to podział owych części wałów na przedsiębiorstwa wykonywujące prace kredytowe był tej natury, że pokaźną cząstkę tych robót podjęło tzw. Krajowe Towarzystwo Melioracyjne, prowadzone właściwie przez Bank Rolny. Praca Towarzystwa Melioracyjnego, a więc praca wykonywana właściwie przez instytucje państwowe, była przez Ministerstwo traktowana jako miernik tego, co można i co trzeba przedsiębiorstwom zapłacić, aby były w stanie kredytowo pracę wykonywać. Prace te były oddane innym przedsiębiorstwom na warunkach bardzo bliskich do tych, jakie dostało owo Towarzystwo Melioracyjne. Kontrolowaliśmy po upływie paru lat, jakie były zarobki Krajowego Towarzystwa. Miało to przedsiębiorstwo od 7 do 12% zysku w różnych latach tej pracy. Nie sądzę przeto, aby tamte przedsiębiorstwa mogły osiągnąć wiele więcej, może cokolwiek więcej. Ale na pewno jest fałszywym twierdzenie, że przedsiębiorstwa prywatne zyskały jakieś szczególnie rentowne dostawy. Nadto porównanie kosztowności tej pracy z pracą, dokonywaną poprzednio we własnym zakresie przez organy Ministerstwa Rolnictwa, prowadzi do stwierdzenia, że przy uwzględnieniu znacznie podrożonej robocizny prace ziemne są wykonywane w tej samej cenie, przy tym są wykonywane na kredyt. A więc to, co zyskuje to przedsiębiorstwo na sprawności, działając prawdopodobnie sprawniej, niż działa urząd, to musi jednak włożyć w obsługę kapitałów, albowiem zapłata następuje w kolejnych czterech latach po wykonaniu pracy. Jest już oczywistym błędem i czymś zupełnie dla mnie niezrozumiałym taki ustęp przemówienia p- posła Jóźwiaka, który cytuję według stenogramu: — „w innym przypadku przyznano przedsiębiorcom prawo do wywiezienia pieniędzy za granicę, lekceważąc sobie postanowienia ustawy dewizowej”. Zdumiewam się, jak można przyznanie przez Skarb prawa wydania skryptów dłużnych przedsiębiorcom z tym, by te skrypty dłużne mogli umieścić oni za granicą, a zatem by mogli uzyskać kredyt w pieniądzu zagranicznym do wykonania pracy w Polsce, identyfikować z wywozem dewiz z Polski. To rzeczywiście jest nadzwyczajne. I dlatego wybaczą mi Panowie, że zatrzymuję uwagę Izby dłużej nad tym przemówieniem, ale przecież to są słowa, które idą w świat, które mówią o tym, że Ministerstwo Rolnictwa lekceważy sobie postanowienia ustawy dewizowej, a. chodzi o nic innego, jak o sprowadzenie kapitału zagranicznego do pracy w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-44.20" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Co do poruszonej też przez p. Jóźwiaka sprawy rzekomych nadużyć ze strony urzędników, muszę stwierdzić, że przeprowadzone zostało szczegółowe i formalne postępowanie dyscyplinarne, w rezultacie którego istotnie 2 urzędników zostało ukaranych za pewne niedomagania techniczne w przygotowaniach pracy, jednak dochodzenie utwierdziło mnie w przekonaniu, że nie ma mowy o żadnym nadużyciu, o żadnym przekupstwie i że rezultat umowy po dawnemu mogę oceniać jako rezultat dla Skarbu korzystny.</u>
+ <u xml:id="u-44.21" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Nie mogę jeszcze pominąć przemówienia p. posła Święcickiego, dotyczącego struktury budżetu Ministerstwa Rolnictwa. Nazwał on ten budżet budżetem subwencyjnym, a zatem i dyspozycyjnym, Chciałbym wyrazom tym nadać pewne ścisłe znaczenie. Dyspozycyjnym jest budżet taki, w którym się nie ma obowiązku wykazywać, na co się zużywa pieniądze. Panowie — sądzę — dostatecznie dokładnie z budżetem Ministerstwa Rolnictwa się zapoznali i zapewne mi nie zaprzeczą, że jeżeli chodzi o ujawnienie, na co są przeznaczone poszczególne sumy, to dokładność jest chyba bardzo daleko posunięta. Nie ma tam tylko wymienienia, kto te pozycje otrzymuje. A więc jeżeli traktujemy dział, powiedzmy, przysposobienia rolniczego czy dział zagospodarowania łąk, czy dział stacji doświadczalnych, czy dział zasiłków na hodowlę bydła czy nierogacizny, to w sposób dostatecznie szczegółowy zobrazowane to jest w poszczególnych pozycjach — jakiego rodzaju prace mamy na celu, co będzie robione za te pieniądze, za jakie pieniądze będą brani instruktorzy, a które pieniądze służą na kredyty rzeczowe. Natomiast nie ma specyfikacji, ile ma dostać poszczególna izba, ile ma dostać poszczególna organizacja.</u>
+ <u xml:id="u-44.22" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wychodzę z założenia, że budżet właśnie jest po to, by przewidywał, co ma być robione. Czy nastąpi przesunięcie między poszczególnymi izbami, tak jak to miało miejsce już w roku zeszłym na skutek zmiany granic administracyjnych, czy nastąpi szczególne zasilenie izby, która w ciągu roku znajdzie się w trudnościach wobec niedopisania jej własnych środków budżetowych, to sądzę jest rzeczą drugorzędną. Rzeczą główną jest to, na co te pieniądze są przeznaczone. I pod tym względem chciałbym jak najbardziej kategorycznie stwierdzić, że tego zarzutu nie mogę przyjąć w stosunku do budżetu Ministerstwa Rolnictwa. Szafowanie tym twierdzeniem, że subwencje obejmują prawie trzecią część, jest przecież daleko idącą luźnością rozumowania. Sumuje się w tych subwencjach takie pozycje, jak kwota ogólna 12 i pół miliona złotych na popieranie eksportu produktów rolniczych. To jest kwota, która nie może być ani specyfikowana, ani nie może podlegać wyszczególnieniu, kto ją otrzymuje. Oczywiście otrzymują ją eksporterzy, ale nigdy preliminarz państwowy nie może przewidzieć szczegółów ani stawek pomocy, ani osób, którym ta pomoc będzie dana. Zsumowanie takich 12 i pół miliona razem ze skromnymi pozycjami pomocy izbom i organizacjom rolniczym, które wszystkie razem nie przekraczają 4 milionów zł, to na pewno jest sumowanie, które daje fałszywy obraz rzeczywistości. Przy takim sposobie interpelacji również mogą uchodzić za pozycję subwencyjną kredyty na inwestycje. Panowie wiedzą doskonale, że w owych inwestycjach mamy ściśle przygotowany program, przeznaczony na rozwój mleczarstwa, na rozwój spichrzy i magazynów zbożowych, na rozwój chłodni i innych przedsiębiorstw i oczywiście nigdy nie da się z góry przewidzieć, która z przygotowywanych inwestycji jest już dojrzała technicznie do tego, by przyjść do niej z pomocą państwową.</u>
+ <u xml:id="u-44.23" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Podobnie nie sądzę, aby Ministerstwo Rolnictwa mogło być obarczone zarzutem jakiejś tendencyjności przy pomocach oświatowych, dokonywanych na rzecz rozwoju kulturalnego wsi. Panowie wiedzą, że zasadniczo działy oświatowe należą do Ministerstwa Oświaty, że i w tych poczynaniach, w których uboczny udział bierze Ministerstwo Rolnictwa, podstawowe działania spełnia Ministerstwo Oświaty. A więc np. w uniwersytetach wiejskich mamy tego rodzaju udział w pracy, że Ministerstwo Oświaty daje etaty nauczycielskie, a więc główną pomoc tym placówkom, które uważa za słuszne podtrzymywać z punktu widzenia państwowego, my zaś — Ministerstwo Rolnictwa — pomagamy w zagospodarowaniu się już to przez ułatwienia w uzyskaniu ośrodków państwowych, na których się rozwijają te instytucje, już to przez pomoc pieniężną w przystosowaniu budynków i urządzeń do tego celu. Nasze pomoce oświatowe są istotnie nad wyraz skromniutkie, nasze pomoce oświatowe w biblioteczkach zawodowych i biblioteczkach rolniczych, nasze pomoce w rozmaitych kursach, w urządzeniach uniwersytetów wiejskich są charakteru jawnego i wszystkie mogą być Panom okazane i gdyby zainteresowanie Panów sięgało tych rzeczy, to oczywiście na komisji byłbym te sprawy wyliczył.</u>
+ <u xml:id="u-44.24" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Na zakończenie chciałbym stwierdzić, że w polityce Ministerstwa Rolnictwa, polegającej na równomierności wysiłków na wszystkich odcinkach działania, wysiłek skierowany dla osiągnięcia opłacalności rolnictwa, skoncentrowany na polityce cen i na polityce kosztów produkcji, jest wysiłkiem głównym. Podawane były Panom na komisji liczby ilustrujące, w jakiej mierze ta pomoc jest przez Państwo świadczona. Wyraża się ona dziesiątkami milionów, jeżeli chodzi o pomoce związane z artykułami roślinnymi, i sięga kilkunastu milionów, jeżeli chodzi o artykuły zwierzęce. Oba te rodzaje pomocy muszą być utrzymywane, oba te rodzaje pomocy na pewno mogłyby być jeszcze znacznie skuteczniej, oszczędniej i z lepszym wynikiem stosowane, gdybyśmy stali technicznie lepiej. Oba te rodzaje pomocy bardzo ściśle się wiążą i z naszą polityką inwestycyjną. Sądzę, że jedynie słuszną jest teza nierozłączności pracy tych gałęzi pomocy i dawania w dalszym ciągu wyrazu temu, że tylko przez koordynację różnostronnych wysiłków możemy dojść do pożądanych efektów.</u>
+ <u xml:id="u-44.25" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">W zakresie inwestycyj na pewno z punktu widzenia gospodarki narodowej bardzo interesującym problemem są inwestycje dotyczące surowca drzewnego.</u>
+ <u xml:id="u-44.26" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Rezolucji posła Ostafina przeciwstawił p. poseł Barański twierdzenie, że inwestycje w przemyśle drzewnym winny być wykonywane przez gospodarstwo prywatne. Nie umiem sobie odpowiedzieć, co spowodowało tak daleko idącą zmianę poglądów p. posła Barańskiego. Tak jeszcze niedawno, w latach 1928—1930, gdy komisja specjalna pracowała nad tymi inwestycjami — p. poseł Barański brał w tym udział — ustalono tezy, że przemysł celulozowy winien być utworzony wewnątrz lasów państwowych. Jeszcze w r. 1934 w czasopiśmie — „Drzewo” inż. Władysław Barański zamieścił artykuł, w którym twierdzi: — „Rozbudowa krajowego przemysłu celulozowego, mimo że jest naogół kosztowna, jest od szeregu lat przedmiotem różnych ofert, studiów, pertraktacyj, które jakoś nie mogą sprawy ruszyć z martwego punktu. Wskazane było by energiczniejsze zajęcie się tym problemem. Zachodzi pytanie, czy nie było by właściwszym obrócenie tych sum na rozbudowę przemysłu celulozowego niż na przemysł mechaniczny, który, jak wspomnieliśmy, znajduje się w nadmiarze. Brak fabryk celulozy jest dla ogólnych interesów kraju i dla komercjalnych interesów lasów o wiele większym złem niż nieprawidłowa dyslokacja tartaków i usunięcie tej właśnie anomalii winno być celem inwestycyjnej działalności zarówno Państwa, jak i kapitału prywatnego.” Nie zdaje mi się, aby zaszło cokolwiek w rozwoju gospodarstwa polskiego, co powinno byłoby to stanowisko zmienić. Zapewne, że można i trzeba liczyć się z możliwościami pieniężnymi, czy gospodarstwo państwowe jest w stanie dokonać tych inwestycyj, czy nie, ale sądzę, że nie można się wahać co do tego, że było by pożądane, gdyby tego rodzaju inwestycje, zmniejszające przywóz i rozwijające przerób naszego surowca, ruszyć mogły.</u>
+ <u xml:id="u-44.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Karśnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#PKarsnicki">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przemawiać po p. Ministrze Rolnictwa, ale oświadczyć muszę, że w dalszym ciągu utrzymywać będę, że wszelkie programy, które mają się przyjąć, muszą, jak to już praktyka życia wykazała, wypływać z duszy społeczeństwa, muszą emanować, nie mogą być obce, nie można o nie walki ze społeczeństwem toczyć. Przykładów przecież takich mamy tyle, w ostatnich czasach wszystkie te wielkie programy Hitlera czy Mussoliniego trafiły na grunt tak podatny 'dlatego, że odpowiadały duchowi danego narodu. I to stwierdzimy w każdym programie, czy rolniczym, czy państwowym każdego innego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#PKarsnicki">A przecież, Wysoka Izbo, obserwując rozwój ludzkości jako takiej, historię powstawania narodów i państw, nie możemy nie zwrócić uwagi na zasadnicze, dominujące, rzucające się tak w oczy fakty, które towarzyszyły rozwojowi ludzkości. Najpierw łączenie się w mniejsze skupiska, rody, plemiona wywołane było przez ideę zakorzenioną, tkwiącą w każdym człowieku, stworzenia sobie dobrobytu, ideę zbogacenia się. To był ten motor, łączący ludzi. Potem przyszła druga idea, zabezpieczenia sobie bytu, zabezpieczenia tych nagromadzonych bogactw, idea bezpieczeństwa. Potem jeszcze zapanował pierwiastek moralny, który przyszedł z nauką Chrystusa, obejmujący ideę miłości bliźniego, i na tym było oparte łączenie się ludzi. A w ostatnim stuleciu i w czasach obecnych obserwujemy czwartą epokę zarówno w życiu człowieka jako takiego, jak i w życiu narodów i państw, gdzie dominuje idea wolności, wyzwolenia się człowieka, górowania nad otoczeniem, panowania jednych narodów nad innymi.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#PKarsnicki">Weszliśmy teraz w piątą epokę, która w tych czterech poprzednich ma jakby warkocz poczwórny, aby zaprząc owe wszystkie idee do współpracy i stworzyć piątą, która by odpowiadała duchowi czasu obecnego, która by stworzyła tę wielką potęgę, która ma państwo podciągnąć wzwyż.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#PKarsnicki">Zrealizowanie tej idei widzę w Obozie Zjednoczenia Narodowego. Obóz Zjednoczenia Narodowego przez rzucenie haseł: zapewnienia dobrobytu, obronności Państwa, zapewnienia dobrobytu moralnego przez oparcie go o zasady religii, przez zapewnienie wolności jednostki i jej twórczości, przy dopilnowaniu, aby ta twórczość służyła całości jako takiej, to właśnie stanowi to, co w tych czterech epokach rozwoju ludzkości widać. Rzucone hasło obrony wtedy, kiedy ono już samorzutnie przychodziło w tych narodach dawnych, kiedy trzeba było tych nagromadzonych bogactw bronić, to nie jest niczym innym, jak tym stworzeniem dobrobytu, dla którego obrony tym bardziej naród stwarzać będzie te wielkie warunki obrony.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#PKarsnicki">A rolnictwo polskie? Rolnictwo polskie, zagadnienie rolnicze w Polsce to nie zagadnienie ściśle rolnicze, to zagadnienie ogólnopaństwowe, bo z tym się łączy i rozwój przemysłu, stworzenie dla niego rynku zbytu, bo w Polsce jedynie rolnictwo może być rynkiem zbytu czy dla przemysłu, czy dla rzemiosła, czy dla rozwoju handlu i w ogóle dla podnoszenia całego Państwa wzwyż.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#PKarsnicki">Fałszywa droga, po której szliśmy od początku powstania państwowości, odzyskania niepodległości naszej — pchania wszystkiego w przemysł bez tworzenia mu naturalnych warunków rozwojowych przez stworzenie rynku odbiorczego, mści się do dziś dnia. Ale dzisiaj nadal mówimy, biadolimy nad tym rolnictwem, kiwamy głowami litośnie, ale czynów, efektów tej pracy i tego biadolenia nie widać.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#PKarsnicki">Rolnictwo nie powinno polegać na żadnych okazywanych mu współczuciach, a tylko zacząć wierzyć we własny wysiłek, bo rolnictwo stanowi potęgę największą w Państwie, stanowi jedyny kapitał narodowy, będący prawie w 96% w rękach polskich, i ma ono prawo domagania się stworzenia dla niego takich warunków rozwojowych, które by nie tylko jemu, ale Państwu całemu stworzyły ten należny mu dobrobyt, możliwość kulturalnego rozwoju, możliwość rozwoju Państwa nie sztucznie, lecz na organicznych, przyrodzonych podstawach.</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#PKarsnicki">Przemysł nasz, słyszymy często, że jest za duży dla nas, ale gdyby konsumcja w Polsce była chociaż nie na tym najwyższym poziomie, jaki państwa kulturalne u siebie mają, ale na mniej niż średnim, to ten wielki chociażby przemysł włókienniczy łódzki według ściśle wyliczonych danych musiałby pracować na trzy zmiany, by potrzebom Polski sprostać.</u>
+ <u xml:id="u-46.9" who="#PKarsnicki">To, cośmy dzisiaj słyszeli, co p. poseł Lechnicki mówił o tym maśle, to przecież jest tylko potwierdzeniem tego, że zacznijmy od konsumcji, od jej wzmożenia, a wtedy nie będzie za dużo ani przemysłu, ani wytworów wszystkich, których wytwarzamy obecnie za dużo, przeciwnie może ich być za mało.</u>
+ <u xml:id="u-46.10" who="#PKarsnicki">Świat pracy. Inteligencja pracująca, pracownicy fizyczni, jakkolwiek nie rozumieją dobrze, że polepszenie ich bytu zależy przede wszystkim od polepszenia się stanu rolnictwa w Polsce, to jednak udają, że to rozumieją w pewnych chwilach. Np. gdy chodziło o ustawę przemiałową, zajmowali stanowisko zupełnie inne, wrogie wszelkim poczynaniam, dążącym do polepszenia stanu rolnictwa. A przecież, Wysoka Izbo, weźmy chociażby ostatni rok, emigrację naszą sezonową do Niemiec. Ci robotnicy, którzy stamtąd wracali, którzy przynosili te poważne sumy zarobione przez sezon i akordowo pracując, oświadczali, że po 20 marek potrafią tam zarabiać i wytwarza się u nich takie jakieś dziwne patrzenie na te stosunki polskie. Marzą oni tylko, żeby znowu gdzieś wiemigrować, bo przecież w Polsce cóż on zarobić może? 10 razy mniej, albo coś w tym rodzaju. I ten kompleks niższości dla Państwa Polskiego, który w nich się wytwarza, to imponowanie im obcej techniki, obcych urządzeń, to przecież jest niepokojące i nic dodatniego dla. organizmu państwowego naszego nie stwarza.</u>
+ <u xml:id="u-46.11" who="#PKarsnicki">A czy rolnictwo, które siłami najemnymi posiłkować się musi, zmuszone do płacenia tak niskich stawek robotnikom, nie wołałoby łąk samo płacić, jak te inne państwa, które są w stanie to uczynić? No, ale cóż, w Niemczech żyto kosztuje trzydzieści parę złotych.</u>
+ <u xml:id="u-46.12" who="#PKarsnicki">Wysoka Izbo! To wszystko są rzeczy smutne, to jest to biadolenie, które ciągle słyszymy, ale musimy wreszcie przestać biadolić i stworzyć tę realną siłę, której się społeczeństwo od nas spodziewa, które społeczeństwo dzisiaj w Obozie Zjednoczenia Narodowego widzi, ażeby wyjść z tego stanu rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-46.13" who="#PKarsnicki">Ostatnio miałem szereg zebrań w terenie, prosili mnie rolnicy z mego terenu, bym oświadczył przed Wysoką Izbą, bym zakomunikował p. Ministrowi Rolnictwa, że źle im bardzo, że są bardzo zainteresowani wysokością cen zbóż, że nieprawdą jest jakoby ich miały obchodzić tylko ceny artykułów hodowlanych, a tylko większe folwarki czy większe gospodarstwa były zainteresowane ceną zbóż. Wszyscy, mniejsi i więksi, mówią, że w cenach zboża są zainteresowani. Polecili mi, żebym tu przedstawił ich wniosek, jak oni sobie wyobrażają tę naprawę stosunków. Powiadają, że ponieważ pp. Ministrowie, biorąc pobory w stałej walucie, nie bardzo rozumieją widocznie tę biedę wsi, należy pp. Ministrom przydzielić po majątku ziemskim, ażeby zamiast poborów dochody z majątków ziemskich, nawet niezagrożonych reformą rolną, służyły im zamiast pensji, którą biorą,</u>
+ <u xml:id="u-46.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-46.15" who="#PKarsnicki">że wtedy zrozumieją, co to jest to życie rolnicze i z jakimi trudnościami rolnik walczyć musi. W Polsce zrozumienia tego rolnictwo nie ma i nie ma znajomości, znajomości naprawdę gruntownej problemu rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-46.16" who="#PKarsnicki">Wysoka Izbo! Opieranie się na cenach światowych i kalkulowanie na nich przez niektórych z moich szanownych przedmówców musi polegać na czystym nieporozumieniu. Ceny światowe w niczym nie ilustrują cen, jakie dane państwo, to czy inne, osiąga za swą produkcję zbożową. To są ceny, osiągane przez państwa eksportujące, które nadwyżki swe wyrzucają poza granicę swego kraju, ażeby cenę wewnątrz kraju utrzymać zupełnie inną, wysoką, oderwaną zupełnie od ceny światowej. I wszelkie kalkulacje, opierające się na cenach światowych, które są cenami sztucznymi, u nas przecież nie mogą mieć miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-46.17" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ <u xml:id="u-46.18" who="#PKarsnicki">Jest jednak prawdą niezbitą, że na deficytowej gospodarce długo nie wytrzymamy, że mając już w tak ogromnej większości w zachodniej i centralnej Polsce gospodarstwa intensywne, gospodarstwa z tą przeszłością, która ciąży zresztą dzisiaj na nich, upodobniane zupełnie do warsztatów przemysłowych, które dzisiaj ledwie wegetują, musimy sobie powiedzieć, że stoimy przed wielką niewiadomą, do czego idziemy i do czego dojdzie. Jedno jest pewne, że deficytem daleko zajść nie można.</u>
+ <u xml:id="u-46.19" who="#PKarsnicki">Bezwzględnie przyznać trzeba, że Ministerstwo Rolnictwa realizuje pewien program, że Minister Rolnictwa konsekwentnie przeprowadza pewne postulaty, że dużo się dobrego dla wsi robi, ale również stwierdzić trzeba to, od czego zacząłem, że ten program widocznie ma braki w swej konstrukcji. Ten program nie przyjął się w szerokich masach rolnictwa dlatego, że jest obcy rolnictwu, że robi się dużo, ale robi się na pewnych rozmaitych odcinkach po kramarsku, a nam trzeba wielkiego programu, wielkiego rolniczego programu, bo żyjemy w czasach takich, że nie można tak wolnym tempem żyć, gdzie trzeba decydować się, realizować rzeczy wielkie i prędko, bo czas ucieka, czasu na to może już nie być. I rolnictwo, które żyje ciągle w tej nadziei i tą nadzieją się żywi, widzi dziś w Obozie Zjednoczenia Narodowego, że Obóz ten potrafi wytworzyć z siebie tę siłę, która oparta o całość rolnictwa, potrafi dla niego tę lepszą przyszłość wywalczyć.</u>
+ <u xml:id="u-46.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Żeligowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#PZeligowski">Wysoka Izbo! Będę mówił o gromadach i gminach. Na świecie zbankrutowały systemy filozoficzne, metody ekonomiczne. Każdy naród musiał z głębi swego ducha wysnuć formułę bytu, formułę swego rozwoju. Widzimy narody, z których każdy inaczej tę formułę wykonywa. A my, naród rolniczy, jaka jest nasza formuła? Jak my ją wykonujemy? Czy u nas jest ta formuła? Widzimy u Włochów system korporacyjny, inaczej u Niemców, inaczej u Francuzów, inaczej w Sowietach. Ta formuła przecież musi u nas być, a więc jaka ona jest? Szczególnie ta formuła musi być dlatego, że na scenę występują masy ludowe. Nie są one przygotowane, mają wiele wad, o których z taką goryczą nam mówił p. Aleksander Świętochowski w swej pracy, w swej — „Historii chłopów”. A więc ta formuła szczególnie teraz u nas musi być. A więc jaka?</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#PZeligowski">Jesteśmy opóźnieni w rozwoju. Dzielnica poznańska prawdopodobnie wyprzedziła dzielnice wschodnie o 100 lat. A więc, jeżeli istnieje takie zróżniczkowanie, to jakaż formuła bytu narodu rolniczego polskiego musi być? Skąd ta formuła musi być wzięta? Czy musi ona być wyrozumowana, na czym musi się ona opierać? Ta formuła musi być wzięła z psychiki narodu, z instynktów tego narodu, z całej przeszłości długiej i z przyszłości, z tego wszystkiego musi się wyłonić formuła bytu i rozwoju narodu.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#PZeligowski">Jeżeli jesteśmy narodem rolniczym, jeżeli przeszło 80% pracuje na roli, to znaczy, ta formuła musi wyłonić się z psychiki narodu rolniczego i ta formuła istnieje. Ta formuła oczywiście nie jest składnikiem tylko tej wielkiej formuły bytu narodu, ale jest według mnie bezwzględnie najważniejsza, to jest samorząd gospodarczy gromad i gmin. Czy to jest oderwana jakaś formuła? Nie, tkwi ona głęboko w życiu i psychice narodu, sięga tysiąca lat. Wiemy, że najświetniejszy okres Polski był oparty na gminowładztwie, potem wszystko się zniekształciło i obecnie, kiedy, powtarzam, wszystkie narody szukają swej formuły i ją znajdują, to i my musimy do niej wrócić.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#PZeligowski">Samorząd gospodarczy gromad i gmin. Czy on u nas istnieje? Nie. Gmina i gromada u nas istnieje, ale samorząd nie istnieje. Samorząd jest wszędzie, samorząd ma przemysł, samorząd ma handel, samorząd ma rzemiosło, samorząd ma sztuka i literatura. A gminy, a ludzie? Czemu nie mają? Bo przecież samorząd ten wynieśli oni z mroków historii, ho przetrwali wszystko, co było. Sięgnijmy bardzo daleko, do wędrówek ludów. Jedni szli z zachodu na wschód, drudzy ze wschodu na zachód, a ludy słowiańskie trwały na miejscu, wrośnięte w ziemię z pługiem, wszystko przetrwały. Jak szarańcza z różnych stron się wokół nich gromadzili, niszczyli je, a one tkwiły na miejscu mimo wszystko i przetrwały. A jaka była u nich forma rządów? Była praca wspólna, oparta na samorządzie, na rodach. I raptem obecnie wszyscy mają samorząd od najdrobniejszych zrzeszeń ludzkich, a nie mają go gospodarze, apostołowie tego samorządu. Bo czy istnieje samorząd w gromadzie i gminie? Nie, nie ma żadnego. U nas samorząd kończy się na tzw. samorządzie terytorialnym powiatowym. A więc powiatowy samorząd, a w dole, a w gminach, a w gromadach co mamy? Trzeba wiedzieć, że jesteśmy jakby podzieleni na 3 części. Pierwsza to Poznańskie i Pomorze, tam inna zupełnie struktura, a więc tam jest powiat i organizacje dobrowolne; druga w województwach centralnych, prawie to samo, a trzecia w województwach wschodnich, które nie mają nic. Jak tam się kształtuje życie ludzkie, jakże tam ludzie żyją, nie mając nawet samorządu, jaka jest u nich gospodarka? Otóż tam nie ma żadnej gospodarki. A więc powstaje cała gama potrzeb ludzkich i podniesienie rolnictwa, i spółdzielczość, i budownictwo, cały szereg spraw, ale one jakby nie istniały, bo nie ma samorządu. Moglibyśmy powiedzieć tak: no, trudno, nie mamy dziś samorządu, ale jutro on już może być, a więc czekamy. Otóż dzieje się gorzej dlatego, że zamiast samorządu powstaje inny typ pracy, powstaje tzw. praca organizacjami dobrowolnymi.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#PZeligowski">(Przed chwilą przemawiał p. Minister Rolnictwa i niestety, nie usłyszeliśmy z ust jego słów w rodzaju — „gmina”, — „gromada”. A to jest styl drobnego rolnictwa, to jest organizacja najmocniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#PZeligowski">Otóż cóż jest zamiast samorządu? Zamiast samorządu są organizacje dobrowolne. Czy mogą one zastąpić samorząd? Nie mogą, bo samorząd to wielka szkoła ludowa, to przygotowanie ludzi do służby państwowej, to szkoła charakterów, to powstawanie opinii na dole. Tam młodzież, tam ludzie dają się poznać, kto ile wart, tam ludzie przyzwyczajają się widzieć, szanować ludzi, tam ludzie muszą rwać się do pracy. A jednak nie ma tam nic, zamiast tego są organizacje dobrowolne, które dobrowolnymi nazywają się tylko wskutek jakiejś wielkiej pomyłki, ponieważ są to wszystko organizacje płatne, to są organizacje utrzymywane na koszt Państwa za podatkowe pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#PZeligowski">Otóż zdaje mi się, że największym błędem teraźniejszości jest to, że zapoznaliśmy styl gospodarczy mas ludowych. Ciągle one chodzą samopas, nikt się nimi nie opiekuje. Mówię o naszych kresach, ale mam wrażenie, że to samo z wyjątkiem województw zachodnich jest wszędzie.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#PZeligowski">Więc powtarzam, żeby było tylko to, że jeszcze samorząd ten nie istnieje, ale może już powstać jutro. Nie, cała nasza polityka skierowana jest do tego, żeby nigdy on nie powstał. Zdaje się, że jest to największe niebezpieczeństwo dla Polski dlatego, że gdzież obywatel przygotuje się, gdzie masy ludowe, na jakim tle mogą się przygotować, ażeby potem pełnić rolę obywatela uświadomionego? Tylko na gruncie samorządu najmniejszych jednostek. Nam mówią: A przecież w Poznańskiem nie ma takiej gospodarki. Dlatego, że tam 100 lat trwa ten stan i jeżeliby dzisiaj Poznańskie zaczęło żyć na nowo, to musiałoby zacząć od gospodarki gromadzkiej i gminnej, bo nie ma innej drogi.</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#PZeligowski">Rolnictwo ma szereg bolączek, a więc i nieopłacalność gospodarki i zadłużenie, o którym tak dużo tu już mówiono. Nie powtarzam tego, ale zdaje mi się, że sam styl organizacyjny jest może najważniejszy, bo Polska, nie mająca tego, jest bez żadnego oblicza. Skoncentrowało się wszystko na górze, wszystko jest scentralizowane, nawet organizacjami rolniczymi rządzą wszyscy z centrali, a w dole jest bezruch, niemal cmentarz gospodarczy. I tu jest niebezpieczeństwo, bo masy ludowe nie mają gdzie się przygotować do dalszego życia.</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#PZeligowski">Streszczam więc jeszcze to, co powiedziałem. Na świecie zbankrutowały idee wszelkiego rodzaju i systemy filozoficzne i ekonomiczne, narody same tworzą nowe formy życia i rozwoju. My, aczkolwiek jesteśmy narodem wybitnie rolniczym, tej formuły bytu swojego nie mamy, a co jeszcze gorsze, chcemy wytworzyć formułę szkodliwą, złą, czyli chcemy przekreślić samorząd gromad i gmin, a zamiast tego zrobić jakiś skok w niepewność, oprzeć wszystko na organizacjach, które fałszywie nazywamy dobrowolnymi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszalek">Panie Pośle, bardzo przepraszam, to są niesłychanie interesujące rzeczy, ale Pan Poseł miał głos z rana i wtedy mógłbym był udzielić pół godziny czasu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#PZeligowski">Już kończę. Tylko wtedy, jeżeli całe życie mas rolniczych oprzemy na samorządzie, usłyszymy to, co nazywamy głosem ziemi, obecnie my go nie słyszymy — i to, co nazywamy chłopskim rozumem, którego czasami już odczuwamy konieczność.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#PZeligowski">A więc jeżelibym miał postawić rezolucję, to w tym sensie: Wstrzymać wszelkie prace organizacyjne na terenie Ministerstwa Rolnictwa aż do czasu, kiedy wejdą do Sejmu masy ludowe, czyli chłopi. Samorząd gospodarczy gromad i gmin otoczyć największą troską, a natomiast zaprzestać subsydiowania tzw. organizacji dobrowolnych. Prowadzić pracę nad oddłużeniem rolnictwa i zapoczątkować prace o dominującym charakterze dla narodu rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wróbel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#PWrobel">Wysoka Izbo! Bardzo dużo dzisiaj wysłuchaliśmy różnych tematów i wiele ciekawych uwag, w jak ciężkiej sytuacji znalazło się rolnictwo. Zasadniczą rzeczą jest przywrócenie opłacalności w rolnictwie. Nie będę o tym długo mówił, chcę tylko zwrócić uwagę na to jako na rzecz ważną w chwili, gdy rolnictwo w razie nieszczęścia wojny, w razie obrony Państwa winno z całą stanowczością być gotowe do tego zadania, winno wykazać gotowość bojową. Na zjeździe gospodarczym działaczy społecznych organizacji rolniczych w Warszawie usłyszeliśmy referat p. Wiceministra Wierusz-Kowalskiego. Z ciekawością wszyscy wysłuchali zastraszającej wieści, że stan rolnictwa polskiego jest niezadowalający. Toteż Obóz Zjednoczenia Narodowego przede wszystkim musi wziąć pod uwagę stan, jaki zaistniał. Rolnictwo polskie, które spełniło wielkie zadanie w odbudowie Państwa, w odbudowie rolnictwa zrujnowanego przez wojnę światową, dzisiaj niestety przeżywa bodaj największy kryzys w życiu gospodarczym naszego Państwa i skutkiem tego właśnie stan tej bojowości rolnictwa jest rzeczą zastraszającą.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#PWrobel">Nie odbudujemy rolnictwa bez przywrócenia opłacalności, a co najważniejsze, przede wszystkim zwrócić trzeba uwagę na to, że obywateli rolników jest w Państwie 70% i na nich głównie oprze się Państwo w razie nieszczęścia, w razie jakiegoś konfliktu, który nie wiadomo skąd dzisiaj może zaistnieć. Wszak wiemy dobrze, że żyjemy w czasach, gdzie jest wielki wyścig zbrojeń wszystkich narodów i ta niepewność musi bezwzględnie u nas zająć pierwsze miejsce. Obóz Zjednoczenia Narodowego w swych tezach postawił przede wszystkim obronność Państwa i gotowość bojową. Jesteśmy na 5 miejscu jako państwo militarne, mamy chlubną armię, cieszymy się, jesteśmy szczęśliwym narodem, że właśnie mamy ten zdrowy materiał ludzki, ale jednak jest zastraszającą rzeczą, że gospodarczo stoimy jeszcze bardzo daleko, bo na 16 miejscu. Toteż rolnictwo polskie, a przede wszystkim drobne rolnictwo, musi z tego impasu bezwzględnie znaleźć drogę wyjścia i trzeba tu zwrócić baczną uwagę na te największe trudności, przez jakie dziś rolnictwo przechodzi.</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#PWrobel">Mam tu przed sobą wykaz, przysłany mi przez tych najnieszczęśliwszych, o których bardzo dużo mówiliśmy, tych zadłużonych rolników, których gospodarstwa, z przykrością trzeba to stwierdzić, zostały przejęte przez Państwowy Bank Rolny. Oto ta niewspółmierność, niesprawiedliwość w dziedzinie kredytu zorganizowanego, w traktowaniu tych, którzy tylko z winy koniunktury znaleźli się w tym położeniu. Tych nieszczęśliwców jednak Państwo winno wziąć pod opiekę i w obronę. 50 takich z dwóch tylko kolonii zwraca się wprost z wielkim apelem, ażeby ich ratować, gdyż jak wykaz tutaj opiewa, wystarczy przytoczyć tylko cyfry, nie z winy własnej, nie ze złej gospodarki i złego prowadzenia warsztatu pracy, ale z winy koniunktury zostali pokrzywdzeni. Tej rzeczy nie można pomijać. Wszak są to obywatele, którzy zawsze i wszędzie okazywali wielkie zasługi dla całości Państwa i narodu. Przytoczę taki jeden przykład. Na 15 morgach rolnik, który nabył po 3.000 zł przeszło morgę ziemi, zapłacił właścicielowi parcelowanego majątku 34.700 zł. Dostał w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego 14.800 zł, spłacił temuż Bankowi dotychczas 4.100, winien długów prywatnych 700 zł, jego gospodarstwo jest warte 17.000 i cała ta działka dziś przeszła na własność Banku Rolnego. To jest wielka krzywda, o pomstę wołająca do Boga, tego biedaka, który stracił całe 34.000 zł, dane prywatnemu właścicielowi. Wyobrażam sobie, że jednak w tych wszystkich debatach, tak w debacie generalnej, jak i przy poszczególnych budżetach naszych resortów ministerialnych, jakie się toczyły, zresztą w oświadczeniu p. Wicepremiera Kwiatkowskiego nie usłyszeliśmy możliwości innych, poza przyjściem tylko z kredytami, które mają być nisko oprocentowane i na dłuższy okres. Oddłużenie jednak stanęło na martwym punkcie. Zdaje mi się, że jeżeli znalazły się pieniądze czy to na oddłużenie samorządu, czy na jakieś inne gwałtowne i konieczne potrzeby w Państwie, to muszą się znaleźć również środki w jakiejkolwiek formie, by tym najbardziej nieszczęśliwym przyjść z pomocą, gdyż są to ludzie, którzy dzisiaj są w skrajnej nędzy i nie mogą znaleźć żadnych sposobów wyjścia z trudnej sytuacji, w jakiej się znaleźli.</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#PWrobel">Proszę Wysokiej Izby, zwróciłem uwagę na wstępie, że co do obronności Państwa obywatel-rolnik, ten drobny rolnik nie tylko jest najzdrowszym żołnierzem w obronie, ale jest i żywicielem i trzeba mu dać możliwe warunki egzystencji, które będą tym walorem jego życia, że jednak będzie się on czuł obywatelem na równi z innymi obywatelami. Słyszeliśmy wiele przykładów, że mimo wielkiego wysiłku ta rozpiętość jest tak szalenie wielka w dochodach społecznych, że przecież, jak powiedział słusznie referent, zaledwie pięćdziesiąt parę groszy rolnik może dziennie zapracować, za swą ciężką pracę ma takie tylko zyski. Zdajemy sobie całkowicie sprawę z trudności, zdajemy sobie sprawę, że uprzemysłowienie kraju może ten stan polepszyć, jednak w dzisiejszych czasach rolnictwo polskie nie może być kopciuszkiem, gdyż musi spełnić wielkie zadanie. Mamy zupełnie inne warunki i inne zadanie, niż rolnictwo czy to jakiegoś małego państwa, czy zachodnich narodów, gdyż jesteśmy gospodarczo słabi, zniszczeni wojną światową, a z drugiej strony narażeni na niebezpieczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#PWrobel">Wierzę mocno, że rolnik polski, a przede wszystkim drobny rolnik, taki cierpliwy, zwycięży i te trudności, ale z tej wysokiej trybuny niech mi będzie wolno stwierdzić istotny stan rzeczy. Otóż ten stan rzeczywisty, jakkolwiek moi przedmówcy-koledzy poruszali to wyraźnie, jakoś nie znajduje zrozumienia wśród innych klas naszego narodu, nawet wśród czynników miarodajnych. Rzeczywistość jest zupełnie odmienna, aniżeli my tu niejednokrotnie sobie wyobrażamy. Drobni rolnicy w myśl znów statystycznych danych, jak słusznie w referacie było stwierdzone przez p. Wiceministra Wierusz-Kowalskiego, kosztem własnego żołądka zmuszeni są wyrzucać produkt na rynek, obniżając spożycie produktów rolnych przez siebie i własną rodzinę i nic dziwnego, że według obliczeń statystycznych rolnik spożywa 3 kg mięsa na rok. To jest obywatel, który niestety nie może sobie pozwolić na więcej, bo jego egzystencja jest zależna od warunków jego pracy. Przecież musi on mieć to minimum możliwości w gotówce, która konieczna jest dla utrzymania jego rodziny, wychowania dzieci. To jest tragiczne, lecz istotne i prawdziwe i na to trzeba zwrócić uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#PWrobel">Kończąc wierzę mocno, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, który w myśl hasła sprawiedliwości społecznej odezwał się do szerokich mas, znajdzie na to rozwiązanie i drogę i obywatel, który ma spełnić zadania wobec Państwa i narodu, będzie wówczas wartościowym i patriotycznym, gdy znajdzie możliwe warunki egzystencji, które przede wszystkim zabezpieczą jego byt, zabezpieczą jego codzienne trudne położenie w utrzymaniu własnym i rodziny.</u>
+ <u xml:id="u-52.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Żukiel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#PZukiel">Wysoki Sejmie! P. poseł Sanojca w swym przemówieniu wskazał nam na naszą rzeczywistość, między innymi podkreślił, że gadamy, gadamy, planujemy i wreszcie przekreślamy. Okres obecny jest okresem planowania prac zarówno w Rządzie, jak i w samorządach, okres obecny jest również okresem układania budżetów i na popieranie rolnictwa. I tak wszyscy jesteśmy zgodni i jednej jesteśmy myśli: zawsze i wszędzie podkreślamy i stawiamy rolnictwo na pierwszym planie. Tak jest w Sejmie, taki stan rzeczy jest również i w samorządzie. Kończy się jednak na tym, że najważniejsze sprawy w budżecie państwowym, jak również i w budżetach samorządu zostają zwykle pomijane. I tak w budżecie Ministerstwa Rolnictwa w roku obecnym została skreślona jedna z ważnych pozycji, mianowicie na inwestycje, na zorganizowanie obrotu produktami rolnymi.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#PZukiel">Zło jest tym większe w terenie, że częstokroć układanie planu pracy, jak również układanie budżetu uzależnia się od kilku jednostek, którym sprawa podniesienia umiejętności gospodarowania nie leży głęboko na sercu i dlatego też częstokroć budżety gminne nie zostają uchwalane po myśli szerokich mas drobnego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#PZukiel">Samorządy terytorialne umiejętność gospodarowania przekazują i przekazywały do tej pory na terenie Wileńszczyzny organizacjom dobrowolnym. Jeżeli sobie wyobrazimy, że przed r. 1926 istniał stan taki na Wileńszczyźnie, że instruktor czy też nauczyciel nie mógł pokazać się na wsi, albowiem na większym zebraniu obrzucano go tynkiem, to dziś dzięki intensywnej pracy naszego Rządu, dzięki powołaniu dobrowolnych organizacji do współpracy, dzięki ludziom dobrej woli ten stan rzeczy zmienił się na lepsze. Organizacje dobrowolne przeniknęły głęboko i dzisiaj istnieją tam, jak wspominał i p. generał Żeligowski, w gromadzie. Organizacje rolnicze nie tylko podnoszą umiejętność gospodarowania, ale zarazem wychowują na dobrych, prawych obywateli rolników na kresach.</u>
+ <u xml:id="u-54.3" who="#PZukiel">Chcę podkreślić jedno: na kilku posiedzeniach komisji słyszałem, że do organizacji rolniczych wkradła się polityka, że politykę trzeba zwalczać, że wskutek demagogii uprawianej w organizacjach dobrowolnych ucieka element inteligentny z organizacji. Proszę Wysokiego Sejmu, kto z ludzi inteligentnych jest zaawansowany w pracy społecznej w dobrowolnych organizacjach na wsi? Nauczyciel, instruktor i chłop biedny, który przez 8 lat został przez niego wykształcony i wychowany tak, że dzisiaj objął ster w swoje ręce zarówno w spółdzielczości jak i w radach gminnych, a więc zajął należne mu stanowisko w społeczeństwie. To prawdopodobnie nie podobało się wielu jednostkom, ludziom słabego charakteru i ci w tym prawdopodobnie upatrują politykę i dlatego właśnie chcą uważać, że organizacje dobrowolne zajmują się polityką i dlatego nie należy w przyszłości subsydiować organizacyj dobrowolnych.</u>
+ <u xml:id="u-54.4" who="#PZukiel">Jeżeli sobie wyobrazimy, że na kresach brak czasopism, jeżeli sobie wyobrazimy, że na kresach brak bibliotek, jeżeli sobie wyobrazimy, że na kresach stale sieje się agitację wrogą, to, proszę Wysokiego Sejmu, odpowiedź stanie się jasną: że tylko instruktor i nauczyciel jest tym inteligentnym człowiekiem, o twardym charakterze, który nie boi się tzw. demagogii i który tę organizację postawił na wysokości zadania, dzięki czemu dzisiaj kresy nasze wychowały obywateli dzielnych i lojalnych, ustosunkowanych lojalnie do wszelkich poczynań naszego Rządu. Jeżeli sobie przypomnimy chwile, kiedyśmy zdobywali Zaolzie, to, proszę Wysokiego Sejmu, dzielny nasz KOP-ista, wszakże ten KOP-ista to syn chłopa, on się nie przeraził tych szeregów, tych czołgów, tego żelaza bolszewickiego, które się zbliżało do naszych granic, a on wpół odwrócony półgębkiem pluł z pogardą na tych ludzi. Więc takich trzeba nam wychować synów chłopskich, a takich synów chłopskich wychować może i wychowa jedynie organizacja dobrowolna. Nie przeczę, że może w Poznańskiem, że może gdzieś w innych dzielnicach, gdzie kultura jest znacznie wyżej postawiona, tam dobrowolna organizacja nie potrzebuje już subsydiowania. Na kresach cofnięcie subsydium dla dobrowolnych organizacji rolniczych będzie równoznaczne z cofnięciem tej pracy, z cofnięciem kultury, z cofnięciem wszystkich wysiłków dzisiejszego społeczeństwa do stanu pierwotnego.</u>
+ <u xml:id="u-54.5" who="#PZukiel">Słyszałem również zdanie na jednym z posiedzeń Komisji Budżetowej, że trzeba skreślić pozycję na uniwersytety ludowe. Proszę Wysokiego Sejmu, nie znam uniwersytetu ludowego w Gaci, natomiast znam uniwersytet na Wileńszczyźnie w Brodiszu, znam wiele uniwersytetów innych i stwierdzam z całą stanowczością, że te uniwersytety wychowują młodzież na dzielnych, o twardym charakterze obywateli Rzeczypospolitej, obywateli, na których w przyszłości Państwo nasze będzie się mogło oprzeć, obywateli, którzy, jak ten dzielny KOP-ista, będą strzegli naszych granic. Tam polityki nie ma. Uważam, że niesłuszne jest skreślanie w budżetach pozycyj na uniwersytety ludowe, a odwrotnie, trzeba wniknąć raczej i zreformować te uniwersytety, jeżeli gdzieś tam polityka się zakradła. Bierzmy przykład z Danii, gdzie sam miałem możność rok temu obserwować stosunki. W Danii istnieje kilkaset uniwersytetów, u nas uniwersytetów takich istnieje kilkanaście. Wychowanie młodzieży ja bym postawił na pierwszym planie. Jaką wychowamy młodzież, takie będzie również społeczeństwo późniejsze, starsze, i takie społeczeństwo późniejsze będzie musiało podołać swym zadaniom.</u>
+ <u xml:id="u-54.6" who="#PZukiel">Oprócz wychowania czysto zawodowego, a mianowicie wprowadzenia tzw. przysposobienia rolniczego, zadaniem organizacyj młodzieży jest również szkolenie i hartowanie jej ducha. Po krótce się streszczę. Na Wileńszczyźnie wyniki ogromne osiągnęliśmy dzięki organizacjom młodzieży i dzięki organizacjom dobrowolnym.</u>
+ <u xml:id="u-54.7" who="#PZukiel">I wyrażam obawę, czy stworzenie innej organizacji samorządowej, która rzekomo ma upowszechnić podniesienie umiejętności i kultury wsi, nie załamie dotychczasowych wyników, jakieśmy osiągnęli, bo stworzenie dodatkowej organizacji powstrzyma subsydiowanie dobrowolnych organizacyj, przy czym upowszechnienie jej będzie takie, jak zamiana byka na indyka. Wyobraźmy sobie, że w tej chwili w Polsce istnieje w organizacjach rolniczych 790.000 zorganizowanych ludzi, ludzi świadomych swych celów, natomiast samorząd, jeżeli podsumować wszystkich radnych, to okaże się, że ma 800.000 radnych. Więc, proszę Wysokiego Sejmu, zdaje mi się, że dobrowolne organizacje, zwłaszcza na ziemiach wschodnich, spełniają to upowszechnienie, bo tam drogą naśladownictwa kultura przenika do najdalej odległego zakątku.</u>
+ <u xml:id="u-54.8" who="#PZukiel">Organizacje rolnicze, jak i organizacje młodzieżowe mają za zadanie oprócz wychowania obywatelskiego również i sprawę organizacji zbytu. W tej materii zostały zorganizowane spółdzielnie mleczarskie, rolniczo — handlowe i inne. Jako tako podnieśliśmy kulturę rolną na kresach, ale do tej pory nie zdołaliśmy osiągnąć tego, cobyśmy chcieli i cobyśmy mogli należycie rozwiązać, a mianowicie w tej chwili jednym z ważnych czynników jest kwestia t.zw. samoopłacalności. Samo społeczeństwo tej sprawy nie rozstrzygnie i wielu już posłów zabierało głos w tej sprawie, między innymi poseł ziemi wileńskiej p. Rudziński na jednej z komisyj podał myśl stworzenia t.zw. koncesjonowania obrotu ziemiopłodami. I ja w tej chwili, kończąc swe przemówienie, apeluję do Wysokiej Izby, ażeby sprawę obrotu produktami rolnymi zechciała rozważyć pod kątem widzenia koncesjonowania.</u>
+ <u xml:id="u-54.9" who="#PZukiel">Drugą niemniej ważną sprawą, tyczącą się całości Polski, jak również i kresów, jest sprawa zadłużenia rolnictwa. Sprawa zadłużenia rolnictwa, zdajemy sobie sprawę, nie może być rozwiązana na tle budżetów przez umarzanie, przez bonifikowanie, natomiast zdaje mi się, że sprawa ta jest możliwa do rozwiązania na drodze obniżenia oprocentowania dotychczasowych kredytów skonwertowanych, jak również udzielenia tanich kredytów nowych.</u>
+ <u xml:id="u-54.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. ks. Sandecki,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#PksSandecki">Wysoka Izbo! W licznych przemówieniach członków Wysokiego Rządu i pp. posłów z tej wysokiej trybuny przebija się wielka troska o zdrowie moralne i fizyczne narodu. Przytoczę choćby tylko parę słów z przemówienia p. Ministra Opieki Społecznej. — „Walka z chorobami społecznymi, a w szczególności z gruźlicą, i kwestia mieszkaniowa, wszystko to są zagadnienia pierwszorzędnej wagi dla podniesienia stanu zdrowotności ogólnej, zarówno fizycznej jak i moralnej”. Mówił także wiele o stanie zdrowotności ludności w Polsce p. poseł</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#PksSandecki">Mystkowski, p. ks. Grochowski i inni. P. Minister Opieki Społecznej w swym przemówieniu stwierdził na podstawie statystyki, że 14% dzieci umiera w pierwszym roku. Jako duszpasterz mogę z terenu swej parafii na podstawie 25- lełniej pracy i doświadczenia stwierdzić, że w ostatnich latach zmniejsza się nie tylko liczba urodzeń, ale, jak stwierdziłem w mojej parafii, zgony przewyższają urodzenia. Czemu się to dzieje? Różne są przyczyny, ale zdaje mi się, że trzeba nam podkreślić mocno jedną bardzo ważną przyczynę, a tą jest, że ludność wiejska nie dojada, jak pięknie powiedział dzisiaj w swym przemówieniu p. poseł Lechnicki. Nie dojada dlatego, bo ceny produktów rolnych są tego rodzaju, że musi sobie od ust odjąć i dziecku nie dać, aby móc zdobyć potrzebne grosze na zapłacenie podatków, na zapłacenie choćby procentów od ciążących na nim długów.</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#PksSandecki">W swej praktyce w szkole robiłem takie doświadczenia przez kilka lat. Na początek roku pytam się dzieci — prowadzę taką statystykę — ile dziecko rano na śniadanie spożywa mleka. I doszedłem do takiego wyniku, że na 60 dzieci tylko 6 rano na śniadanie spożywa mleko, reszta ziemniaki, a dobrze jeżeli i suchy chleb. Nie potrzeba więc o tym mówić, że stan zdrowotności na wsi jest bardzo zły, trzeba koniecznie temu zaradzić.</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#PksSandecki">Uważam, że ważnym czynnikiem, który by się przyczynił do podniesienia stanu zdrowotności naszych wiosek, jest kwestia mieszkaniowa. Kwestia budowy nowych mieszkań na terenie miast jest już częściowo rozwiązywana, bo buduje się mieszkania dla urzędników, dla robotników— i słusznie. Ale wieś w znacznej mierze albo mało buduje, albo jeżeli buduje, to buduje na stary sposób i te mieszkania nie odpowiadają najprymitywniejszym wymaganiom higieny, Słuszną więc jest rzeczą, żeby w takich razach, kiedy wieśniak buduje nowy dom, wskazać mu, podać mu sposób i możność, ażeby dom ten wybudował tak, by był dostosowany do wymagań higieny. Ma to zwłaszcza wielkie znaczenie w okolicach podgórskich, letniskowych i uzdrowiskowych. Podkreśliłem ważność letnisk i uzdrowisk w swoim przemówieniu przy budżecie Ministerstwa Opieki Społecznej. Tu chcę w dalszym ciągu podkreślić, że ta sprawa i ze względu na poprawę bytu gospodarczego ludności w miejscowościach podgórskich ma doniosłe znaczenie, ale posunie się wówczas naprzód, gdy mieszkania odpowiednie będą przygotowane i do pewnego standardu według potrzeb regionalnych dostosowane. P. Premier tak wielki nacisk kładzie na zewnętrzny wygląd naszych osiedli — i słusznie, bo naprawdę gdy się przejeżdża przez nasze wioski, to istotnie ze smutkiem trzeba spoglądać, jak one są nieuporządkowane, jak wiele pod tym względem jest do zrobienia. I dlatego uważam, że było by bardzo wskazaną i pożądaną rzeczą, aby uruchomiono kredyt. Jest on wprawdzie już na budownictwo mieszkaniowe dla wsi, nie tyle może gotówkowy, ile raczej kredyt w postaci dostarczenia drzewa z Lasów Państwowych na kredyt po cenie zniżonej, jak to ma miejsce dla budowy szkół powszechnych. Wówczas można by także postawić tym pożyczkobiorcom żądanie, aby budując swe domy dostosowali je do wymogów takich, jakie odpowiednie czynniki stawiają. Budowa wzorowych i pięknych mieszkań, zwłaszcza w okolicach podgórskich i letniskowych, będzie jednym krokiem naprzód do podniesienia zdrowotności wsi.</u>
+ <u xml:id="u-56.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Boluch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#PBoluch">Wysoka Izbo! Już na komisji i w dzisiejszej debacie poruszono szereg bolączek, które nie dadzą się żadną miarą doraźnymi środkami usunąć. Bo ażeby usunąć przeludnienie wsi, trzeba czekać na uprzemysłowienie kraju, trzeba czekać na możliwości emigracji zarobkowej, sezonowej i osadniczej, trzeba w końcu czekać na możliwości odpływu ludności ze wsi do miasta. Oczywiście nim wszystko to nastąpi, potrwa to przynajmniej kilkanaście albo kilkadziesiąt lat. I to zagadnienie względnie rozwiązanie tych zagadnień wisi jak zmora nad rolnictwem.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#PBoluch">Dalszym zagadnieniem zasadniczym, bardzo ważnym dla rolnictwa, jest poprawa struktury rolnej. Wielu moich szanownych przedmówców dawało na tą sprawę różne recepty. Do tej sprawy wrócę później. Jednakowoż o ile chodzi o problem odpływu ludności do miast, to zagadnienie to jeszcze najprędzej da się ruszyć z miejsca, ale trzeba koniecznie uregulować, bodaj w części, w stosunku do potrzeb kwestię kredytu na spłaty rodzinne, oraz przygotowania kandydatów do zawodów rzemieślniczych i kupieckich po miastach.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#PBoluch">Proszę Wysokiej Izby, zagadnienie, które przed chwilą poruszyłem, zmiany struktury rolnej jest prawie beznadziejne, bo zapas ziemi jest tak skromny — mam tu na myśli południowo-wschodnie województwa — mimo dotychczasowych praktyk nawet jest za skromny, żeby bodaj w części strukturę rolną poprawić. Sprawa ta jest stałe i wiecznie aktualna i p. Minister w obecnej swej mowie był łaskaw słusznie stwierdzić, że jego zadaniem jest opieka nad tymi drobnymi gospodarstwami, których jest w Polsce ponad trzy miliony. Słuszna zasada, ale o ile chodzi o nasze tereny, to śmiem stwierdzić, że opieki nad tymi drobnymi gospodarstwami u nas absolutnie nie ma. Jak zaznaczyłem, później postaram się Wysokiej Izbie wykazać przykładami i odpowiednim oświetleniem tę całą sytuację.</u>
+ <u xml:id="u-58.3" who="#PBoluch">Mówiło się też dużo o poprawie opłacalności w rolnictwie, o podwyższeniu produkcji, o różnostronności tej produkcji. Uważam, że aby tę rzecz bodaj w części osiągnąć, trzeba usunąć jedną najważniejszą przeszkodę, jaka właśnie nie dopuszcza do zaistnienia dobrego stanu rzeczy względnie do podwyższenia produkcji i do podwyższenia opłacalności gospodarstw. Trzeba usunąć przede wszystkim brak oświaty rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-58.4" who="#PBoluch">I tu Wysoka Izba zgodzi się ze mną, że oświata rolnicza w Państwie stoi na bardzo niskim poziomie, że przyczyną tego są właśnie ciężkie materialne stosunki w rolnictwie. Bo proszę sobie przedstawić rolnika, jak to moi szanowni przedmówcy już dokładnie zilustrowali, w jakim stanie on żyje. A gdy chodzi o tereny południowo-wschodnie, gdzie jest ponad 60% karłowatych gospodarstw, gdzie jest dwa razy tyle procentowo rolników na 100 ha, bo w Poznańskim jest 40 ludzi, a u nas ponad 80 na 100 ha, tam, gdzie idzie ta walka o kawałek suchego chleba, tam, gdzie każdemu rolnikowi nie daje spać zmora głodowej śmierci dla dzieci i dla rodziny, czy można tam znaleźć ochotę do oświaty? Czy ma on czas na oświatę, czy w końcu ma on grosz na książki rolnicze, na gazety rolnicze? To są problemy, które trzeba naprzód w jakiś sposób rozwiązać. Bo, jak słusznie powiedział jeden z szanownych przedmówców, jest to koło zaczarowane: z której strony bierzemy się do regulowania spraw rolniczych, czy na odcinku oświatowym, czy na odcinku gospodarczym, to zawsze brakuje tego, co według naszego mniemania powinno być później załatwione. Rzeczy te wymagają kolosalnej analizy, kolosalnego zastanowienia, bo rzeczy te uregulowane być muszą.</u>
+ <u xml:id="u-58.5" who="#PBoluch">Proszę Wysokiej Izby, mówi się też dużo o pracy samorządu rolniczego, o pracy dobrowolnych organizacyj rolniczych. Słusznie, ale gdzież one mają fundusze na utrzymanie tych licznych potrzebnych agronomów i instruktorów i całego aparatu, który wymaga bezwzględnie dużo pieniędzy? To zagadnienie musi być rozwiązane. Zubożeni członkowie dobrowolnych organizacyj nie mają nawet pieniędzy na składki, z drugiej strony nie ma kredytów i funduszów dla tych organizacyj, żeby mogły wzmóc swoją pracę tak konieczną w terenie, tak konieczną przy takiej strukturze i przy takiej niskiej oświacie rolniczej. Niestety, tak jest. Niestety, nie widzi się tej opieki, specjalnie dla tych dobrowolnych organizacyj, które na pewno pracę swoją popchnęłyby prędko naprzód, bo mają zaufanie u mas, mają członków spośród tych mas.</u>
+ <u xml:id="u-58.6" who="#PBoluch">Nie pomogą tu doraźne dotychczasowe zarządzenia. Są to takie zastrzyki, które może chwilowo działają jak morfina, ale nie działają na dłuższą metę, na dłuższej fali. Wiemy przecież, że kredyty zbożowe musi się spłacić w ciągu 4 czy 5 miesięcy. Ani ustawa przemiałowa, ani ustawa oddłużeniowa, połowiczna zresztą, nie doprowadziła do żadnego pozytywnego skutku, bo nie zdały egzaminu życiowego. I tu właśnie ciąży na wszystkich decydujących czynnikach poważny obowiązek i odpowiedzialność przed przyszłością, żeby zapełnić tę lukę, jaka powstaje do chwili zaistnienia warunków podniesienia rolnictwa, to znaczy między obecnym czasem, a okresem za kilkanaście czy kilkadziesiąt lat, kiedy nastąpi odpowiednie uprzemysłowienie kraju, a więc możliwość odpływu do miast, możliwość emigracji sezonowej i osadniczej.</u>
+ <u xml:id="u-58.7" who="#PBoluch">Przyznam się, że widzę możliwości wyszukania radykalnego lekarstwa, ale nie słyszałem ani od p. Ministra, ani od szanownych przedmówców, jak zaradzić w tym czasie przejściowym, żeby już nie podnieść rolnictwo, ale zapewnić mu skromną wegetację.</u>
+ <u xml:id="u-58.8" who="#PBoluch">Proszę Wysokiej Izby, słyszeliśmy tu narzekania panów z Wielkopolski, słyszeliśmy protesty, że sprowadza się kolonistów spoza tej dzielnicy i słyszeliśmy od p. Ministra usprawiedliwienie, moim zdaniem trochę słuszne</u>
+ <u xml:id="u-58.9" who="#komentarz">(Głos:</u>
+ <u xml:id="u-58.10" who="#PBoluch">Całkiem słuszne), bo p. Minister powiedział, że zapas ziemi i struktura rolna w Poznańskiem jest tego rodzaju, że 25% zapasu można bez szkody dla poznańskiego rolnictwa przeznaczyć na parcelację między osadników z innych dzielnic.</u>
+ <u xml:id="u-58.11" who="#PBoluch">Jakże ukraińskie i polskie rolnictwo, zamieszkałe stale w trzech południowo wschodnich województwach, byłoby szczęśliwe, gdyby u nas panował taki stan tak co do struktury, jak i zapasu ziemi i metod przeprowadzenia parcelacji. Proszę Wysokiej Izby, ogólnie znaną jest rzeczą, że najlepiej pod względem gospodarczym, pod względem kultury rolnej, struktury rolnej i największego zapasu ziemi jest w Poznańskiem. Z drugiej strony najmniejszy zapas ziemi, największy procent, bo ponad 60% gospodarstw karłowatych, niezdolnych do życia, mimo największej intensyfikacji i różnorodności produkcji, mamy w województwach południowo-wschodnich. Jest tam straszna pauperyzacja, przeludnienie, marnują się setki tysięcy bezrobotnych chałupników i bezrolnych, grzęźniemy w błocie, nie mamy sieci kolejowej; wielkie oddalenie od środków przemysłowych, a więc od źródeł, gdzie się dostarcza zboże i skąd się sprowadza produkty przemysłowe, pociąga za sobą najniższą cenę zboża, bo oczywista rzecz, resztę pochłaniają koszty transportu, które również powodują najwyższe ceny produktów przemysłowych. Taki niestety jest stan. Tu panowie koledzy z południowo-wschodnich województw — widzę, że niektórzy kiwają głowami — godzą się ze mną, I proszę Wysokiej Izby, chociaż jest taki smutny stan, chociaż tereny te nie mogą być nigdy obiektem kolonizacji, sprowadzono jeszcze innych nędzarzy na 3 i 5 ha działki, bo obecnie na takie się parceluje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Panie Pośle, czas Pana upłynął, proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#PBoluch">Proszę Pana Marszałka o przedłużenie czasu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Proszę skończyć, już jest 20 minut. Daję Panu minutę czasu i proszę kończyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#PBoluch">Proszę bardzo. Mimo tego wszystkiego, proszę Wysokiej Izby, konstatuję, że nie uwzględnia się zupełnie miejscowej ludności, a specjalnie ludności ukraińskiej, robi się kolosalne przeszkody i jeden fakt p. Ministrowi do wiadomości podam, ilustrujący metody parcelacyjne. We wsi Monasterka, powiatu borszczowskiego, niedawno delegaci tej wsi przyszli piechotą 120 km do województwa tarnopolskiego i prosili, żeby im chociaż po kawałku tej ziemi sprzedano, gdyż dotąd byli fornalami. A. p. Minister tutaj był łaskaw zaznaczyć, że wydał specjalne zarządzenie w tym kierunku, aby służba folwarczna przy parcelacji była uwzględniana. Prośby tych delegatów nie uwzględniono dlatego, że to są Ukraińcy</u>
+ <u xml:id="u-62.1" who="#komentarz">(Przerywania.), bo przecież trzymają się niezdrowego hasła: Ani piędzi ziemi Ukraińcom.</u>
+ <u xml:id="u-62.2" who="#PBoluch">(Przerywania.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Panie Pośle, czas już minął. Proszę kończyć.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#komentarz">(P. Szumowski: Panie Marszałku, ja bym proponował ograniczenie czasu przemówień jeszcze o 5 minut.)</u>
+ <u xml:id="u-63.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Do 10 minut? Dobrze, przyjmuję ten wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-63.3" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Chmieliński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#PChmielinski">Wysoki Sejmie! Z okazji debat nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych pragnę syntetycznie ująć parę postulatów względnie dezyderatów, prosząc Pana Ministra o ich rozważenie.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-64.2" who="#PChmielinski">Prawodawstwo agrarne. W miarę postępu przebudowy ustroju rolnego narasta ilość zagadnień, a więc ustaw, przepisów, rozporządzeń, często następnie nowelizowanych. Prawo, dotyczące tęgo samego zagadnienia, a więc w danym razie przebudowy względnie utrwalenia przebudowanego ustroju rolnego, musi stanowić pewną zharmonizowaną całość, a nie szereg oderwanych przepisów. Obecnie trzeba być istotnym specem, aby znać dokładnie treść obowiązujących przepisów. A wszak ustawy wydaje się dla rozpowszechnienia wśród szerokich mas obywateli, a nie tylko specjalistów. Wniosek: konieczna jest kodyfikacja prawa agrarnego w Polsce. W moim zrozumieniu sprawa ta łączy się z potrzebą wprowadzenia katedr ustawodawstwa agrarnego w niektórych wyższych zakładach naukowych, co najmniej wprowadzenia wykładów do szkół rolniczych, melioracyjnych i mierniczych.</u>
+ <u xml:id="u-64.3" who="#PChmielinski">Dla wyczerpania tego zagadnienia na płaszczyźnie ogólnoprawnej pozwolę sobie wyrazić dość powszechny zresztą pogląd, że ustawodawstwo ogólne Państwa niedostatecznie dostosowane jest do przeciętnego poziomu umysłowego ludności. Dla przykładu wezmę art. 113 i 114 kodeksu zobowiązań, które przewidują, że nieumiejący czytać może zawierać umowy i wyrażać swoją wolę tylko w formie aktu notarialnego. Jak w ramach tych przepisów mają żyć ziemie wschodnie przy tak znacznym analfabetyzmie przedwojennego pokolenia. Wniosek:</u>
+ <u xml:id="u-64.4" who="#PChmielinski">prawo, które wkracza w życie wsi, musi być dostosowane do poziomu szerokich warstw rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-64.5" who="#PChmielinski">Przy przenoszeniu tytułu własności według dotychczasowych przepisów obowiązuje zawarcie aktu kupna-sprzedaży u notariusza, a następnie ujawnienie go w hipotece. Czynność więc dwukrotna i podwójne koszta, które są wysokie. Rezultat — drobni rolnicy, szczególnie województw wschodnich unikają transakcji na gruncie prawa i zawierają umowy przyrzeczenia kupna - sprzedaży w kancelariach notarialnych, uważając te transakcje za ostatecznie zakończone. Dotyczy to nieruchomości wszelkiego typu, nie wyłączając parcelacji powojennej i wypadków, gdzie z tytułu należności na rzecz Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej czy też Państwowego Banku Rolnego sprzedaż działek bez zgody odnośnych urzędów czy instytucyj jest niedozwolona. W ten sposób poważny odsetek zawieranych transakcyj ucieka spod kontroli władz państwowych. Wniosek: potrzebne jest ustawowe zakazanie notariuszom sporządzania przedwstępnych umów kupna-sprzedaży i powołania w miastach powiatowych przy sądach grodzkich instytucyj, które by załatwiały całkowicie sprawę obrotu ziemią drobnej własności.</u>
+ <u xml:id="u-64.6" who="#PChmielinski">Zagadnienia finansowo-rolne. Nie należy ukrywać, że obecna sytuacja finansowa w rolnictwie jest krytyczna, zwłaszcza występuje ona jaskrawo na tych terenach, które nie mają warunków dla uprawy buraka cukrowego, tytoniu, bądź też roślin oleistych, najlepiej w rolnictwie się rentujących. O nieopłacalności w rolnictwie i jej elementach mówili moi przedmówcy, uzasadnili to źródłowo i dlatego tego tematu poruszać nie zamierzam. Chcę jednak zwrócić uwagę na jedno z najkapitalniejszych zagadnień naszego rolnictwa, niedostatecznie doceniane przez czynniki rządowe. Nie można powiedzieć, że oddłużenie rolnictwa zostało zakończone, skoro ograniczono się do dekretów finansowo-rolnych w zakresie uporządkowania długów rolniczych, zastosowania kilkakrotnie moratorium do spłat kapitałowych i skreślenia pewnych, nawet poważnych sum z aktywów Państwowego Banku Rolnego i z Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej. Stwierdzić należy, że zmniejszenie ciężaru długów faktycznie odczuli tylko ci rolnicy, którzy uzyskali redukcję kapitału, a więc dłużnicy Państwowego Banku Rolnego i Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej. Inni uporządkowali swe zadłużenia w formie zawarcia układów konwersyjnych na Bank Akceptacyjny i uzyskali obniżkę procentów.</u>
+ <u xml:id="u-64.7" who="#PChmielinski">Reasumując należy wyprowadzić wniosek, że nie rolnictwo, lecz Państwo ponosi odpowiedzialność za politykę kredytową, dopuszczającą niespotykane nigdzie lichwiarskie procenty, za prokonsumencką politykę i za brak w ogóle rządowej polityki rolniczej przez lat 15 od chwili odzyskania niepodległości. Mam tu dane, na podstawie których mogę stwierdzić, że pożyczka w kwocie zł 100, zaciągnięta w roku 1924 w kredycie prywatnym przy procencie 4% miesięcznie i stopniowo się zmniejszającym do 1 % miesięcznie, urastała po latach 10 do kwoty złotych 1.111.80, a w kredycie zorganizowanym do zł 658.58, Problem zadłużenia istnieje, daje o sobie coraz bardziej znać, niszczy i coraz bardziej będzie niszczył gospodarstwa, gdyż w razie niemożności uregulowania dwóch rat Banku Akceptacyjnego układy będą rozwiązywane i będzie egzekwowany cały dług. Skoro problem istnieje, musi być rozwiązany. Przywrócenie opłacalności gospodarstwom rolnym przez osiągnięcie właściwych cen i zmniejszenie ciężarów przedkryzysowych jest niezbędnym warunkiem, aby rolnictwo było w stanie spełnić swe zadania podczas wojny.</u>
+ <u xml:id="u-64.8" who="#PChmielinski">Obecnie, z uwagi na powszechny termin płatności rat w rolnictwie, przypadający na 1 kwietnia, prosiłbym Pana Ministra w imieniu swych wyborców, a niezawodnie może i w imieniu innych obywateli Rzeczypospolitej, o moratorium dla spłat kapitałowych, przypadających na dzień 1 kwietnia rb.</u>
+ <u xml:id="u-64.9" who="#PChmielinski">Wysoki Sejmie! Proszę mi wybaczyć, że przechodzę obecnie do zagadnień mego terenu, ale Wołyń, jako zaplecze aprowizacyjne Centralnego Okręgu Przemysłowego, stanowi z nim jedną całość gospodarczą i choćby dlatego ma dla Państwa szczególne znaczenie. Drobna własność na Wołyniu, z wyjątkiem osadników wojskowych, cywilnych i pewnej liczby b. dzierżawców i czynszowników, nie posiada uregulowanych tytułów własności. Dotyczy to w szczególności posiadaczy gruntów nadziałowych i licznych gospodarstw, powstałych w różnym czasie z przedwojennej parcelacji prywatnej. Likwidacja tych spraw w formie aktów notarialnych następować nie może, bo posiadacze gruntów nie mogą wylegitymować się dowodami własności. Stan ten powoduje szereg procesów, które idą w pokolenia, rujnują strony, przy czym koszta przekraczają często wartość „spornych”^ ^obiektów. Nie potrzebuję uzasadniać, że zjawisko to jest niepożądane ze względów gospodarczych i społecznych. Wniosek: należy wydać przepisy, które uporządkują na Wołyniu dotychczasowy stan prawno-agrarny.</u>
+ <u xml:id="u-64.10" who="#PChmielinski">Wiadome jest powszechnie, że za akcją scaleniową nie podąża równomiernie regulacja tytułów własności w odniesieniu do gruntów, nie posiadających urządzonych ksiąg hipotecznych. Wniosek: zmienić ustawę scaleniową w tym sensie, by zatwierdzone rejestry były dowodami własności dla zapisanych w nich osób, przy czym osoby ewentualnie pominięte mogłyby dochodzić swych praw na drodze postępowania sądowego.</u>
+ <u xml:id="u-64.11" who="#PChmielinski">Z obowiązku poselskiego wobec swoich wyborców apeluję do Pana Ministra, by zadłużenia drobnego rolnictwa Wołynia w Wileńskim Banku Ziemskim mogły być przejęte przez Państwowy Bank Rolny dla skomasowania całości zadłużenia tego rolnictwa w jednej instytucji.</u>
+ <u xml:id="u-64.12" who="#PChmielinski">Pragniemy, by powstająca nowa wieś wołyńska przy przebudowie ustroju rolnego budowała się w sposób planowy, zgodnie z wymogami technicznymi, gospodarczymi i higieny. Prosimy o zwiększenie odnośnych kredytów dla Wołynia co najmniej o pół miliona zł, oraz o ustanowienie w urzędzie wojewódzkim odpowiedniej opieki i nadzoru nad budownictwem wiejskim.</u>
+ <u xml:id="u-64.13" who="#PChmielinski">Wreszcie Wołyńska Izba Rolnicza, zarówno jak i inne, ma tak mały udział w podatku gruntowym, że zaledwie jest zdolna pokrywać wydatki sztywne, a więc utrzymanie biura, personelu itp. Kwoty subwencyjne Ministerstwa względnie Funduszu Pracy idą poprzez Izbę, niejako przez stację przesyłkową, na ściśle określone cele. Brak natomiast środków na wszelką inicjatywę samorządu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-64.14" who="#PChmielinski">Pozwalam sobie zwrócić tu uwagę, że Wołyń ma wyjątkowo niedogodne warunki komunikacyjne, że połączenie z Centralnym Okręgiem Przemysłowym jest utrudnione z braku 45 km kolei między Łuckiem a Wojnicą i wszelkie ceny naszych artykułów, zbywanych na terenie wewnętrznym wołyńskim, są niższe o parę złotych na 1 q zboża niż na innych terenach Rzeczypospolitej. Prosimy więc Pana Ministra o wyjednanie zgody Rządu na podniesienie udziału izb rolniczych w podatku gruntowym.</u>
+ <u xml:id="u-64.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-64.16" who="#PChmielinski">Marszałek! Proszę Panów, wpłynął wniosek formalny o skrócenie czasu przemówień do 10 minut. Nie mogę tego zrobić bez zgody Izby i dlatego zapytuję Izbę, czy zgadza się na skrócenie czasu przemówień do 10 minut?</u>
+ <u xml:id="u-64.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-64.18" who="#PChmielinski">Nie słyszę sprzeciwu, w takim razie proszę następnych mówców, ażeby się ograniczali do 10 minut. Ale te 10 minut to nie jest minimalna granica, lecz maksymalna granica. Kto będzie mógł ograniczyć swe przemówienie do krótszego czasu, mam nadzieję że spotka się z uznaniem Wysokiej Izby, a to z powodu, że jesteśmy już wszyscy zmęczeni słuchaniem. Dłuższe przemówienia nie osiągają żadnego celu, albowiem pojemność, wrażliwość ludzka jest ograniczona i te przemówienia giną. Tak samo nadmierna długość tych przemówień nie będzie mogła być skonsumowana przez jutrzejszą prasę a zatem ograniczenie jest ze wszech miar celowe. Proszę zatem w miarę możności o streszczanie się.</u>
+ <u xml:id="u-64.19" who="#PChmielinski">Głos ma p. Krengelewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#PKrengelewski">Wysoki Sejmie! Ważnym zagadnieniem, o którym chcę przez kilka minut mówić, jest zmiana ustroju rolnego w Polsce. Zagadnieniem reformy rolnej zajmują się dzisiaj powołani i niepowołani, często dla celów ubocznych, którzy jakkolwiek nie posiadają żadnego prawnego interesu w parcelacji, jednakże domagają się radykalnego i szybkiego wykonania ustawy o reformie rolnej. Hasło szybkiego przeprowadzenia reformy rolnej jest więcej hasłem demagogicznym aniżeli rzeczowym. Osobiście stoję zasadniczo na stanowisku przeprowadzenia reformy rolnej i zmiany ustroju rolnego w Polsce, muszę się jednak wypowiedzieć przeciw nadużywaniu hasła reformy rolnej do agitacji demagogicznej. Parcelacja gruntów, chociaż celowa i konieczna, nie zaspokaja głodu ziemi, nie rozwiązuje zagadnienia przeludnienia wsi, nie likwiduje bezrobocia, a przeciwnie zwiększa bezrobocie, co wykażę w moim dalszym przemówieniu.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#PKrengelewski">Jestem przedstawicielem robotników rolnych, zorganizowanych w Związku Robotników Rolnych i Leśnych Zjednoczenia Zawodowego Polskiego i w imieniu tej wielkiej masy robotników rolnych muszę niestety wypowiedzieć moje krytyczne stanowisko przeciw dzisiejszemu sposobowi wykonywania reformy rolnej. Parcelacja majątków ziemskich pozbawia pracy i egzystencji wielkie liczby robotników rolnych i powiększa kadry bezrobotnych na wsi i w miastach. Przepisy ustawy o wykonaniu reformy rolnej przewidują, że przy każdej parcelacji z reguły winny być tworzone osady dla robotników rolnych, tracących pracę wskutek parcelacji. Przepisów tych, chociaż jeszcze obowiązują, jednakże przy tych parcelacjach się nie respektuje, a władze, mające nadzór nad wykonaniem tej ustawy, często to tolerują i patrzą przez palce na to, jak przy prywatnej parcelacji, jako też przy parcelacji Państwowego Banku Rolnego w różny sposób obchodzi się przepisy ustawy w tym kierunku, żeby nie przydzielać ziemi służbie folwarcznej. A gdy służba folwarczna prawie zawsze okazuje chęć nabycia ziemi, wtedy stawia się jej takie warunki, że ubiegający się o przydzielenie działki ziemi tracący pracę robotnik rolny musi zrezygnować z tego żądania. Przy parcelacji prywatnej, jak również przy parcelacji gruntów oddanych w komis Państwowemu Bankowi Rolnemu nie tylko żąda się wysokich wpłat tytułem zasiewów i obróbki, ale w dodatku daje się robotnikowi rolnemu ziemię najgorszej klasy. Zatwierdza się plany parcelacyjne często bez uwzględnienia słusznych interesów tracących pracę robotników rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#PKrengelewski">Wykonanie reformy rolnej, jak to już powiedziałem, nie tylko nie łagodzi głodu ziemi, ale pomnaża liczbę bezrobotnych. Dzieje się to przeważnie w Wielkopolsce i na Pomorzu, dokąd sprowadza się nabywców ziemi z innych dzielnic kraju, których przez to wcale nie odciąża się z przeludnienia. Przez to, rzecz zrozumiała, zwiększają się kadry bezrobotnych w województwach zachodnich. Takim sposobem wytwarza się niepotrzebne rozgoryczenie i niezadowolenie robotników rolnych, a ponadto obniża się poziom gospodarczy w tych dzielnicach.</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#PKrengelewski">Przemawiam nie przeciw reformie rolnej, nie przeciw parcelacji, lecz tylko przeciw sposobowi wykonywania tej ustawy i pozbawieniu tysięcy rodzin robotników rolnych możliwości życia, skazywaniu ich na wielką nędzę i biedę. A to nie leży przecież w interesie Państwa. Nie ma żadnej wątpliwości, że masy robotników rolnych, pozbawionych pracy z powodu parcelacji, z przyczyn od nich niezależnych, powiększają kadry bezrobotnych nie tylko na wsi, lecz i w miastach.</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#PKrengelewski">Ażeby nie być gołosłownym w moich twierdzeniach, przytoczę tu cyfry zebrane za pomocą ankiety przez Związek Robotników Rolnych i Leśnych.</u>
+ <u xml:id="u-65.5" who="#PKrengelewski">Według tej ankiety ustaliłem, iż z rozparcelowanych częściowo 37 majątków ziemskich w Wielkopolsce i na Pomorzu w okresie od 1930 do 1938 r., obejmujących przed parcelacją 22.417 ha, pracowało przed rozparcelowaniem tego obszaru 4.263 stałych robotników i 927 zatrudnionych dorywczo. Przypadał więc 1 robotnik na 5,04 ha. Z tych 37 folwarków rozparcelowano w latach od 1930 do 1938 r. 13.433 ha. Zwolniono z pracy z powodu parcelacji 2.412 robotników stałych i 473 robotników sezonowych. Z tej liczby zwolnionych otrzymało osady pełnorolne 113, a osady robotnicze 110, razem 223. Odprawy z art. 44 otrzymało 441 robotników, których należy również zaliczyć do bezrobotnych. Straciło zatem pracę z powodu parcelacji 2.189 robotników stałych. Z liczby 223 rodzin, które otrzymały osady, ich członkowie w liczbie 480 poszukują pracy i z tego 76 osób pracuje u właścicieli resztówek.</u>
+ <u xml:id="u-65.6" who="#PKrengelewski">Z tego, co powiedziałem, wynika, że w tym roku, w którym przeprowadzono częściowo parcelację, na tych 37 folwarkach, objętych naszą ankietą, straciło pracę z powodu parcelacji 2.189 robotników stałych. Na podstawie tej ankiety można było dalej ustalić, że już w pierwszym roku po parcelacji tych 37 folwarków straciło pracę dalszych 797 robotników, w drugim roku 408, a w trzecim już tylko 11. Na nierozparcelowanej części tych 37 folwarków, objętych ankietą, o obszarze łącznym 8.974 ha zatrudnia się obecnie 1.017 robotników stałych, przypada zatem, według obliczenia wspomnianej ankiety, 1 robotnik stały na 8,05 ha, poza tym zatrudnia się dorywczo 193 robotników. Zwyżka hektarów ziemi, przypadających na 1 robotnika zatrudnionego na pozostałej nierozpalcelowanej części ziemi, tłumaczy się tym, że resztówki obejmują łąki, ogrody, parki i nieużytki.</u>
+ <u xml:id="u-65.7" who="#PKrengelewski">Ciekawe teraz pytanie, gdzie podziała się liczba około 2.829 osób zwolnionych z powodu parcelacji z tych 37 folwarków objętych ankietą. Otóż mam tu również pewne liczby, którymi nie będę Wysokiej Izby nudził, bo liczby te nie rozwiążą dokładnie tego pytania, albowiem część robotników tą liczbą objętych znalazła pracę na innych folwarkach, spowodowała przez to zwolnienie podobnej liczby innych robotników. Należy więc przyjąć, że około 2.800 osób straciło pracę w tym krótkim stosunkowo czasie w tych 37 rozparcelowanych folwarkach.</u>
+ <u xml:id="u-65.8" who="#PKrengelewski">Dla przykładu dodam jeszcze, że w samej Wielkopolsce zarejestrowanych bezrobotnych robotników rolnych jest 12.000. I tu właśnie nasuwa się pytanie: gdzie sprawiedliwość, tytułem jakiej kary pozbawiono tych robotników egzystencji? Przecież robotnicy rolni są z tą ziemią związani, wierni swej ojczyźnie, obowiązki obywatelskie na nich nałożone spełniają i spełniać będą zawsze ochoczo, dali tego dowód za czasów zaborczych, potwierdzili to w końcu września 1938 r., bo zgłaszali się jako ochotnicy do Korpusu Zaolziańskiego, na miejscach publicznych składali uroczyste ślubowanie, że na rozkaz Wodza Armii Polskiej w walce o wolność gotowi są złożyć ofiarę krwi. Nie należy również zapominać o drobnych ofiarach, złożonych przez robotników rolnych z ich skromnych zarobków na Fundusz Obrony Narodowej. Z tego wynika, że robotnicy rolni niczym nie zasłużyli na pozbawienie ich dobrodziejstw ustawowych, a w szczególności dobrodziejstw ustawy o reformie rolnej. Przeciwnie, należy ich otoczyć opieką, umożliwić im nabycie ziemi, na której umierać pragną.</u>
+ <u xml:id="u-65.9" who="#PKrengelewski">Twierdzenie, że w miejsce tej liczby zwolnionych robotników rolnych nabyli osady inni ludzie i to nawet z innych dzielnic kraju, niczego nie dowodzi, faktem bowiem jest, jak to już wykazałem, że reforma rolna faworyzuje jednych a krzywdzi robotników rolnych. W imię sprawiedliwości społecznej przeciw tej krzywdzie muszę oponować. Zwracam się do Pana Ministra z apelem, by na taki stan rzeczy, krzywdzący robotników rolnych, zwrócił uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-65.10" who="#komentarz">(Marszalek daje sygnał świetlny, ze czas upłynął.)</u>
+ <u xml:id="u-65.11" who="#PKrengelewski">Panie Marszałku, już zaraz.</u>
+ <u xml:id="u-65.12" who="#PKrengelewski">Wysoki Sejmie! Na podstawie tych kilku cyfr starałem się wykazać, jaką krzywdą dla robotników rolnych jest sposób parcelacji gruntów. Nie żądam przywilejów, tylko równego traktowania robotników rolnych w obliczu prawa. Zdaje się, że nikt w tej Wysokiej Izbie nie zamierza krzywdzić robotników rolnych na odcinku parcelacji i by w przyszłości podobna krzywda się nie powtarzała, zwracam się do Pana Ministra z apelem: 1) Aby wydał zarządzenie do urzędów mu podwładnych, by pracodawcy, zwalniając robotników rolnych z powodu parcelacji, zwalniali tylko tych, którzy posiadają gotówkę na wpłaty. Obecnie dzieje się odwrotnie. Tego się zwalnia i przydziela mu się parcele, który nie posiada odpowiedniej gotówki. 2) By zwolnionym z pracy robotnikom rolnym z powodu parcelacji udzielano odpowiedniej pomocy finansowej z Państwowego Banku Rolnego. Obecnie są takie warunki, że ubiegający się o pomoc finansową często żądanym warunkom sprostać nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-65.13" who="#PKrengelewski">Mam głęboką wiarę, Wysoka Izbo, że Pan Minister uczyni w tej sprawie wszystko, co będzie w jego mocy. A gdy to nastąpi, wtedy robotnicy rolni nabiorą przekonania, że uczyniony został na tym odcinku pierwszy krok, który prowadzi do tak upragnionej sprawiedliwości społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-65.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Zarzycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#PZarzycki">Wysoka Izbo! Ceny artykułów roślinnych są bardzo niskie, hodowlanych zaledwie wystarczające, opłacalność gospodarki wiejskiej stoi pod zupełnym znakiem zapytania. Słyszeliśmy zapewnienia', że Rząd czyni wszystko w walce o ceny, ale dotąd rezultaty tej walki nie są dla nas korzystne. W tym stanie rzeczy wyrasta do rzędu bardzo ważkich zagadnień sprawa zmniejszenia strony rozchodowej gospodarstw wiejskich. Z pozycyj rozchodowych rolnik przywiązuje szczególną wagę do tych, które decydują o rozwoju jego warsztatu; na nich najbardziej niechętnie oszczędza. Jest to zarówno słuszne jak i zgodne z interesem Państwa, dla którego rozmiar produkcji rolnej nie jest rzeczą obojętną. Toteż wśród wielu zagadnień, poruszanych w dyskusji nad resortem Ministerstwa Rolnictwa, nie można zdaniem moim pozostawić w cieniu problemu konsumcji nawozów sztucznych, jako jednego z czynników podniesienia produkcji i przywrócenia opłacalności w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#PZarzycki">P. referent w dostarczonym nam sprawozdaniu Komisji Budżetowej między innymi stwierdza, że — „nie są wykorzystywane przez znaczną większość naszych rolników możliwości opłacalnego używania nawozów sztucznych, które nawet przy obecnych koniunkturach w wielu wypadkach stosować można i należy”. Śmiem twierdzić, że nawet przy obecnym niskim poziomie oświaty rolniczej w Polsce skuteczność używania nawozów pomocniczych jest już wśród szerokich rzesz rolników należycie doceniana i znana. Tylko zmienność cen na produkty rolne zbyt wielkie stwarza ryzyko, które hamuje jakikolwiek postęp w rolnictwie. Każdy spadek cen, przekraczający normalne wahania giełdowe, przekreśla wszelką kalkulację i uniemożliwia zakup nawozów sztucznych na rok następny.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#PZarzycki">Wyraźnym dowodem dla tego twierdzenia jest zużycie nawozów sztucznych. W 1929 r. zużyto 1.250.000 ton, w 1931/32 następuje spadek na 315.000 ton jako wynik załamania się cen na produkty rolne. Nagła poprawa tych cen w roku 1936/37 wywołuje znów silną reakcję w formie niespodziewanego wzrostu konsumcji, głównie saletry. Istnieje zatem ścisły związek między cenami zboża a konsumcją nawozów. Przy ukazaniu się bowiem chociażby iskierki nadziei polepszenia koniunktury rolnicy polscy bez żadnej specjalnej propagandy samorzutnie zwiększają zużycie nawozów, dążąc tym samym do podnoszenia plonu. W obecnej rzeczywistości, gdy w województwach zachodnich średnie nawożenie azotem wynosi 3,9 kg czystego azotu na 1 ha ziemi ornej, osiągając tym samym najwyższy stopień nawożenia azotowego w Polsce, a średnie zużycie azotu dla całego Państwa waha się między 1¼ a 1½ kg na ha, w sąsiadujących z nami Niemczech dochodzi ono do 20 kg na ha. I gdy uprzytomnimy sobie, że w naszych warunkach glebowych i klimatycznych właściwe i celowe zastosowanie 1 kg czystego azotu daje zwyżkę około 12 do 15 kg ziarna zbóż i około ca 30 kg słomy, wówczas przekonamy się, jak olbrzymie jeszcze możliwości zwiększenia produkcji ziarna posiadamy w Polsce, dla której konieczność wyżywienia szybko przyrastającej ludności z karlejących wskutek działów rodzinnych gospodarstw do tak poważnego urasta problemu. Już nie w interesie finansowym rolników, lecz w interesie ogólnego gospodarstwa krajowego musimy uznać obecny stan rzeczy za wysoce niebezpieczny, grożący obronności Państwa, bilansowi handlowemu, jak i rozwojowi przemysłu nawozowego.</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#PZarzycki">Paląca kwest ja zwiększenia konsumcji nawozów sztucznych nie jest do osiągnięcia w strefie dwóch tylko zainteresowań: przemysłu nawozowego i rolnictwa, jest ona zagadnieniem ogólnej polityki gospodarczej kraju. Od szeregu lat do dziś panuje w tej dziedzinie jakieś wyraźne nieporozumienie i poważna rozbieżność poglądów między rolnictwem a przemysłem nawozowym. Z jednej strony przedstawiciele tego przemysłu starają się udowodnić, że ceny nawozów sztucznych w Polsce nie są wygórowane i nawet przy dzisiejszej sytuacji na rynku produktów rolnych są dla gospodarza dostępne i opłacalne, z drugiej strony opinia rolnicza od góry do dołu uważa ceny nawozów pomocniczych za zbyt wysokie i niedostępne, dając temu wyraz na licznych zjazdach rolniczych oraz dokumentując to czynnie przez daleko posuniętą wstrzemięźliwość w ich nabywaniu i stosowaniu, Taki stan rzeczy uznany być musi za niepożądany i niepomyślny.</u>
+ <u xml:id="u-67.4" who="#PZarzycki">Decydującym czynnikiem w zakresie cen nawozów sztucznych w Polsce jest przemysł azotowy. Trzeba stwierdzić, że przemysł ten w ciągu 15 lat wykazał pewną tendencję do powolnego, ale stałego obniżania cen na swe produkty. Nie zadowala to jednak rolników, bo zniżka cen nawozów azotowych nie nadąża za zniżką cen artykułów produkcji rolnej, wobec czego celowość zastosowania tych nawozów, brana pod kątem widzenia ich opłacalności, pozostaje zawsze pod wielkim znakiem zapytania, Wykres wartości 1 kg azotu, wyrażonej nie w gotówce, lecz w kilogramach żyta, w latach od 1924 do 1939 podobny jest w swych ostrych liniach do wykresu meteorologicznego, odzwierciedlającego duże wahania temperatury i to w granicach bardzo szerokich, od 6,5 do 12 kg (w r. 1933/34) za 1 kg czystego azotu.</u>
+ <u xml:id="u-67.5" who="#PZarzycki">Skartelizowany przemysł superfosfatowy, którego produkcja jest znacznie prostsza, a tytn samym tańsza niż w przemyśle azotowym, mimo wzrostu konsumcji o dwa i pół raza w ostatnich pięciu latach, nie brał żadnego udziału w sprawiedliwym zrównoważeniu się cen. Dopiero po znacznym, jak stwierdza p. referent, wysiłku z trudem dało się obniżyć cenę superfosfatu o 9%, Czyż to rozwiązuje kwestię?</u>
+ <u xml:id="u-67.6" who="#PZarzycki">Tomasyna na import, której monopol ma Państwowy Bank Rolny, jest u nas dwa razy droższa niż w Belgii lub Francji. Toteż nic dziwnego, że jest postulatem drobnych zwłaszcza rolników, by za 1 q żyta otrzymywać mogli tak, jak ongiś przed wojną, dwa worki tego — „popiołu”.</u>
+ <u xml:id="u-67.7" who="#PZarzycki">Przemysł potasowy, prawie w 90% należący do Państwa, najwydatniej obniżył ceny swych nawozów. Należy tylko stanowczo dążyć do pomniejszenia kosztów przewozu, które przy kaimcie przekraczają nieraz 50% jego wartości.</u>
+ <u xml:id="u-67.8" who="#PZarzycki">Ogólnie biorąc, relacja cen wszystkich nawozów w Polsce w stosunku do zboża jest od dwóch do trzech razy gorsza dla rolników niż w sąsiednich krajach. Ponieważ nie ma nadziei na szybką i wydatną poprawę cen produktów rolnych, należy się zająć w szczególności obniżeniem ceny produktów, którymi rolnictwo posługiwać się musi.</u>
+ <u xml:id="u-67.9" who="#PZarzycki">Dotychczasowa polityka gospodarcza Rządu szła po tej linii, aby koszta produkcji rolnictwa ile możności nie wzrastały. Dziś jest to już niewystarczające. Jeśli ceny nawozów sztucznych utrzymują się na dzisiejszym poziomie, to przy obecnych cenach zbóż, choćby rolnik w pocie czoła i od świtu do nocy pracował, nie może być mowy o opłacalnej produkcji, a tym samym i o obsłudze długów oraz o ponoszeniu ciężarów finansowych na rzecz Państwa i samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-67.10" who="#PZarzycki">Klucz sytuacji znajduje się w znacznym stopniu w ręku czynników rządowych, których ingerencja w tę dziedzinę życia gospodarczego jest możliwa. Jestem osobiście przekonany, że: 1) zaniechanie deficytowej produkcji supertomasyny w państwowych fabrykach związków azotowych i wprowadzenie zamiast niej tańszej produkcji nowego nawozu fosforowego, dwufosfatu, następnie 2) wykorzystanie wprowadzonych udoskonaleń techniki produkcji związków azotowych, 3) znaczna obniżka cen prądu oraz 4) zwiększająca się co rok konsumcją nawozów pozwolić winny na oczekiwaną przez rolnictwo 30% obniżkę cen nawozów azotowych.</u>
+ <u xml:id="u-67.11" who="#PZarzycki">Polska musi mieć dużą produkcję azotu i azot tani, gdyż jest to składnik, którego zastosowanie na naszych z natury ubogich i po okresie kryzysu wygłodzonych glebach dać może kolosalne efekty w plonach.</u>
+ <u xml:id="u-67.12" who="#PZarzycki">Ponieważ prócz owych życiodajnych właściwości azot posiada również śmiercionośne cechy o charakterze obronnym, produkcji azotu nie należy, zdaniem moim, prowadzić tylko w ramach bilansu autonomicznych fabryk związków azotowych, lecz w kosztach związanych z utrzymaniem tych przedsiębiorstw o znaczeniu ogólnopaństwowym partycypować winien ogół obywateli, a nie wyłącznie rolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-67.13" who="#PZarzycki">Dotychczas wieś ponosi ciężar urbanizacji i uprzemysłowienia kraju. Słuszne więc żądanie, aby umożliwić ponoszenie tego wielkiego ciężaru, umożliwić opłacalny wysiłek i opłacalny plon. Nie będzie to zabieg charytatywny, ale celowy i rozumny zabieg gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-67.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Bura.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#PBura">Wysoki Sejmie! Zabierając głos w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia, chcę Wysokiej Izbie podać kilka uwag, dotyczących szeregu faktów i zjawisk, mających pośredni lub bezpośredni wpływ na bieg i rozwój życia gospodarczego Wołynia.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#PBura">Wołyń jest dzielnicą wybitnie rolniczą, prawie z najgorszymi warunkami komunikacyjnymi, bez przemysłu, z istotnym chaosem w handlu, z zaniedbaną oświatą szerokich mas rolniczych, czyli śmiało możemy zaryzykować twierdzenie, że rolnik wołyński daleko gorzej czuje się od rolnika z innych dzielnic Państwa. Obszar Wołynia stanowi 1/10 obszaru całego Państwa, wynosi to 3,5 miliona ha, z czego 2.207.000 ha ziemi uprawnej z dostateczną ilością opadów. Uboga północna część Wołynia, pokryta lasami, torfowiskami, moczarami, ma ziemi uprawnej, a do tęgo piaszczystej i bardzo lichej, mało. Ludność tej części o największym przyroście naturalnym, z najniższą kulturą, nie może wyżyć z roli szuka zarobków w bogatszych południowych powiatach. Ludność tej części Wołynia najwięcej narażona jest na wpływy antypaństwowe. Dla przecięcia tej destrukcyjnej i antypaństwowej działalności konieczne jest zatrudnienie najuboższych warstw w rozwijającym się przemyśle leśnym i innym, przyspieszenie osuszenia rozległych moczarów i bagien oraz rozpoczęcia systematycznej walki ze straszną i nie nadającą się do opisania ciemnotą ludzką.</u>
+ <u xml:id="u-69.2" who="#PBura">Południową część Wołynia ma gleby lössowe i czarnoziemy. Produkcja rolna ma charakter zbożowy. W ostatnich latach widoczna jest tendencja do rozwijania hodowli i sadownictwa. Gęstość zaludnienia tej części dosyć wysoka. Dochodzi bowiem do 88 na 1 km².</u>
+ <u xml:id="u-69.3" who="#PBura">Cała ludność Wołynia wynosi 2.100.000, z czego Polaków, zamieszkałych przeważnie w miastach, 350.000, i Ukraińców, zamieszkałych przeważnie na wsi, 1.5 miliona.</u>
+ <u xml:id="u-69.4" who="#PBura">Podkreślając niektóre właściwości północnej i południowej części Wołynia, z podaniem kilku danych statystycznych, chcę zgodzić się na porównanie Wołynia z Abisynią i nazwanie go spichlerzem Polski, tylko z zastrzeżeniem, te na kolonizację Wołyń z przytoczonych względów absolutnie się nie nadaje. Ten moment na dzień dzisiejszy jest ważny i niepokojący, a do tego jeszcze krępujące ruch parcelacyjny i obrót ziemią działanie ustawy, prawda tylko w powiatach przygranicznych, wytwarza na Wołyniu sytuację, nie sprzyjającą dalszemu rozwojowi twórczej polsko-ukraińskiej współpracy i przyczyniającą się do poważnego osłabienia naszych odpornych sił na różne wywrotowe działania na tak ważnym odcinku, jakim jest Wołyń. Apel nasz do wysokiego Rządu, aby 1 ha był wolny od działania tej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-69.5" who="#PBura">Natomiast przemysł i handel, stojący odłogiem na Wołyniu, czeka i na pieniądze i na speców. Nazwanie Wołynia spichlerzem Polski napełnia nas Wołyniaków dumą, a jednocześnie zobowiązuje nas do przyczyniania się, aby spichlerz i wewnątrz i zewnątrz odpowiadał tej nazwie. Czy rolnik wołyński może wykonać to zadanie? Odpowiem — tak. Ale przy dzisiejszym stanie organizacyjnym i kulturalnym praca ta będzie bardzo ciężka, bo jeżeli zorganizowany, o pewnej kulturze rolnik zachodnich dzielnic zbiera w roku dwa plony, to na Wołyniu można spotkać sporo rolników, zbierających też dwa plony, ale tylko w trzy lata. Prawda, że w porównaniu z rokiem 1920 na Wołyniu dużo zostało zrobione w dziedzinie podniesienia oświaty przez Rząd, przez samorząd, przez zorganizowane społeczeństwo, jednak dotychczas oświata szerokich mas rolniczych stoi na niskim poziomie.</u>
+ <u xml:id="u-69.6" who="#PBura">Szkolnictwo rolnicze co do ilości nie odpowiada istotnym potrzebom Wołynia, a zupełne zaniedbanie w tych szkołach mowy ukraińskiej pozbawia absolwentów tych szkół możności należytej instruktorskiej pracy wśród ludności ukraińskiej. To samo odnosi się do instruktorów rolnych, za mało jednego instruktora na 3 ogromne wołyńskie gminy. Sprowadzanie instruktorów z innych dzielnic, nie znających ani mowy ukraińskiej, ani zwyczajów miejscowych, traktujących swój pobyt na Wołyniu czasowo, nie sprzyja rozwojowi organizacji, a praca ich nie daje należytych wyników.</u>
+ <u xml:id="u-69.7" who="#PBura">Słów kilka o lasach wołyńskich. Stwierdzamy ogromną poprawę w gospodarstwie leśnym, ład i porządek widoczny. To wpływa dodatnio na Wołyniaka. Chcemy prosić Pana Ministra o ulżenie warunków nabywania budulca dla budowli wiejskich, przydzielanie lepszego materiału drzewnego dla rzemiosła wołyńskiego, prosimy, aby sprzedaż opału odbywała się w lesie, tam, gdzie opał złożony, żeby rolnik nie jeździł po nadleśnictwach i nie tracił całego dnia na samo nabycie kwitu. Prosimy również o podwyższenie płacy za roboty leśne, wiem, że za dniówkę przy sadzeniu drzewek płacą 80 groszy.</u>
+ <u xml:id="u-69.8" who="#PBura">Przechodząc z kolei do omówienia w krótkich słowach tak ważnej dla Wołynia i Państwa sprawy przebudowy ustroju rolnego, poczuwam się do obowiązku wyrazić serdeczne podziękowanie za dotychczasowe prace Wysokiego Rządu w tej dziedzinie. Wynik tych prac dość pokaźny. Pozwolę sobie Wysokiej Izbie podać kilka cyfr, dotyczących scalenia. Na dzień 1.X.1938 r. scalono 1.222 wsi na obszarze 1.281.000 ha, pozostaje do scalenia 819 wsi na obszarze 648.000 ha. Nie mniejszy efekt pracy stwierdzamy również przy likwidacji służebności i melioracji wraz z regulacją rzek i potoków. Praktyka dotychczasowa pokazała, że scalenie gruntów dało niespodziewany wprost efekt gospodarczy, należycie oceniony przez rolników Wołynia, czego dowodem jest fakt masowego dążenia miejscowej ludności do scalenia. Obok tego zrozumienia przez ludność miejscową korzyści, płynących ze scalenia gruntów, konstatujemy również doniosłe rezultaty polityczne, wyrażające się wzrostem zaufania i przywiązania do Państwa i zwiększeniem odporności na antypaństwową agitację w skomasowanych wsiach i rejonach.</u>
+ <u xml:id="u-69.9" who="#PBura">Kończąc tych kilka słów, zwracam się do Pana Ministra z gorącą prośbą o przyśpieszenie przebudowy ustroju rolnego przez zwiększenie kilkoma odpowiednimi siłami personelu referatu rolnego przy urzędzie wojewódzkim, o przychylne ustosunkowanie się do uprzemysłowienia Wołynia dla zatrudnienia bezrobotnej i małorolnej ludności, o obniżenie zadłużeń i udostępnienie taniego kredytu, obniżenie ceny na nawozy sztuczne i obniżenie taryf kolejowych, przyśpieszenie uregulowania hipotek i utworzenie powiatowej hipoteki.</u>
+ <u xml:id="u-69.10" who="#PBura">Uwzględnienie przez Pana Ministra naszych słusznych żądań da nam możność przekształcenia naszej obecnej rzeczywistości na Wołyniu na lepszą.</u>
+ <u xml:id="u-69.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Żyborski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#PZyborski">Wysoka Izbo! Znaczenie wniosku p. Ostafina możemy ocenić najlepiej, analizując chociażby tylko nasz bilans handlowy. I tak, jeżeli weźmiemy cyfry, dotyczące ostatniego roku, opracowane przez Urząd Statystyczny, tj. za rok 1937, to widzimy, że saldo naszego bilansu handlowego jest ujemne na kwotę 58.000.081 zł; równocześnie jednak musimy postawić sobie pytanie, dlaczego saldo naszego bilansu handlowego z krajami europejskimi było w tym roku dodatnie na kwotę 153.000.855, a saldo bilansu z krajami pozaeuropejskimi ujemne na kwotę 212.665.000. Mam wrażenie, że przyczyną tego chronicznie ujemnego bilansu handlowego z krajami pozaeuropejskimi jest niska wartość w stosunku do ciężaru eksportowanych z Polski towarów, czyli innymi słowy niski stopień uszlachetnienia produktów. Odnosi się to zwłaszcza do drewna, wyrobów z drewna i węgla, to jest dwóch największych pozycyj w naszym bilansie handlowym, które razem w r. 1937 stanowiły 32,2% wartości całego naszego eksportu, czyli blisko 1/3. Ogólna analiza naszego handlu zagranicznego nie wykazuje nam poprawy tego stanu, bo gdy w roku 1928 otrzymaliśmy w eksporcie średnią cenę za tonę towaru 122,80 zł, to w r. 1932 otrzymaliśmy już tylko 80,30, zaś w 1937 r. 79,70. Równocześnie płaciliśmy w imporcie średnio za tonę towaru w 1928 r. 650, w 1932 r. — 482, w 1937 r. — 340. A więc w imporcie płacimy stale cztero a nawet przeszło pięciokrotnie więcej za tonę towaru, aniżeli otrzymujemy za tonę w eksporcie.</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#PZyborski">Przy tego rodzaju strukturze naszego handlu zagranicznego nie możemy oczywiście choćby tylko zrównoważyć naszych bilansów handlowych z krajami Ameryki, Azji, Afryki i Oceanii, gdyż malowartościowy nasz towar nie wytrzymuje wysokich kosztów transportu na odległe rynki. Przykładowo możemy to wyjaśnić, wracając do poruszonego na Komisji Budżetowej tematu, dotyczącego znikomej w stosunku do zasobów surowcowych produkcji celulozy w Polsce. I tak np. jedna tona celulozy siarczynowej bielonej absorbuje w sobie około 4½ tony innych surowców, które wszystkie posiadamy w kraju i to w nadmiarze. Są to mianowicie: drzewo, węgiel, piryt, kamień wapienny i sól kuchenna. Jest rzeczą jasną, że wymienionych surowców nie możemy wywozić na odległe rynki zagraniczne w stanie nieprzerobionym, gdyż koszta transportu zabijają wszelką kalkulację kupiecką, zwłaszcza że objętość wymienionych surowców, liczonych na jedną tonę celulozy, jest około 7½ raza większa. Jedynie część wymienionych surowców możemy wywozić do najbliższych krajów europejskich, skąd po przerobieniu na bardziej uszlachetnione towary, zostają one bądź to zwrócone nam w formie celulozy, wyrobów papierniczych i innych, bądź też wyeksportowane na odległe rynki zagraniczne. A zatem sąsiedzi nasi z północy i zachodu pełnią jak gdyby rolę naszych pośredników handlowych.</u>
+ <u xml:id="u-71.2" who="#PZyborski">Rozpatrzmy jeszcze zagadnienie, czy niezrozumiała inercja nasza w dziedzinie uszlachetnienia przeróbki drewna może mieć uzasadnienie w wątpliwych na przyszłość podstawach rozwoju tego przemysłu. Miarodajną odpowiedź na postawione pytanie dadzą nam wskaźniki gospodarcze, dotyczące różnych dziedzin przemysłu w tych krajach, które w ostatnich latach rozwinęły u siebie w bardzo wysokim stopniu przerób chemiczny drewna. Rozpatrując wspomniane wskaźniki np. u naszego sąsiada z północy, tj. w Szwecji, widzimy, że wskaźniki gospodarcze dla przemysłu celulozowego, sporządzone na podstawie cen z r. 1913, są począwszy od r. 1921 stale najwyższe spośród wszystkich wskaźników gospodarczych tego kraju. W r. 1936 wskaźnik ten osiągnął cyfrę 287, gdy tymczasem wskaźnik produkcji tartacznej był w tymże roku na poziomie 104, to jest najniższy spośród wszystkich wskaźników życia gospodarczego Szwecji.</u>
+ <u xml:id="u-71.3" who="#PZyborski">Porównując cyfry bezwzględne, a nie wskaźniki gospodarcze, dostaniemy jeszcze wyraźniejszy obraz korzyści, jakie daje Szwecji wysoki stopień uszlachetnienia przeróbki drewna. Mianowicie gdy w r. 1913 wartość wyprodukowanej celulozy, miazgi drzewnej, dykty, skrzyń i wyrobów stolarskich stanowiła tylko 74% wartości produkcji tartacznej, to w r. 1936 była już przeszło dwukrotnie wyższa od wartości produkcji tartacznej, w czym sama tylko celuloza i miazga drzewna przewyższała wartość produkcji tartacznej przeszło półtora krotnie.</u>
+ <u xml:id="u-71.4" who="#PZyborski">W Polsce natomiast w r. 1936 wartość wyprodukowanej celulozy i miazgi drzewnej stanowiła 19,3% wartości produkcji tartacznej.</u>
+ <u xml:id="u-71.5" who="#PZyborski">Z przytoczonych cyfr widzimy, że wielkie gospodarstwo leśne, opierające się prawie wyłącznie na przerobie mechanicznym wyprodukowanego przez siebie surowca, jest w dzisiejszych czasach jak gdyby kaleką, któremu brak do pracy jednej ręki i chociażby on z wszystkich sił o chlebie i wodzie pracował od świtu do nocy, to nie da nigdy tych korzyści swemu pracodawcy, w tym znaczeniu Skarbowi Państwa, co zdrowy pracownik, który nie marnuje surowca przez swe kalectwo.</u>
+ <u xml:id="u-71.6" who="#PZyborski">światowe zużycie masy drzewnej, chemiczne i mechaniczne, wzrasta od r. 1920 przeszło o 740.000 ton rocznie. Zasoby surowca drzewnego w wielu krajach, należących do głównych producentów masy drzewnej, zużywane są prawie całkowicie i na dalszy wzrost produkcji nie można tam liczyć. Spożycie natomiast rośnie stale, gdyż masy drzewne są materiałem wyjściowym dla produktów pierwszej potrzeby i nic nie wskazuje na to, by mogły być nawet w dalekiej przyszłości zastąpione innymi i tańszymi materiałami.</u>
+ <u xml:id="u-71.7" who="#PZyborski">Na tle przeprowadzonych wywodów wniosek p. Ostafina należy uznać za jedno z bardzo ważnych ogniw naszego programu gospodarczego w skali ogólnopaństwowej. Ze względu na znaczenie tego ogniwa również i dla sprawy obrony Państwa zrealizowanie postawionego programu może oprzeć się również na naszym własnym wysiłku, to jest np. o kredyt banku emisyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-71.8" who="#PZyborski">Zamierzone obecnie w Polsce wzmożenie obiegu pieniężnego przez przyjęcie systemu emisji fiducjarnej nie da nam trwałego efektu, jeżeli nie będzie połączone z wielkim planem gospodarczym, w którym pierwsze miejsce winny zająć inwestycje przemysłowe, dające nam możność przerobu naszych marnowanych dotychczas surowców na towary wysoko wartościowe i nadające się tym samym do sprzedaży na odległych rynkach zagranicznych. Kredyty banku emisyjnego nie mogą ulec zamrożeniu chociażby w najbardziej potrzebnych inwestycjach. Obok hierarchii potrzeb musi być uwzględniona i hierarchia rentowności, bo da nam ona należyte krążenie środka obiegowego, który będzie dla nas tym cenniejszy, im więcej przysporzy nam równocześnie zdrowych dewiz zagranicznych, tj. takich, które zdobędziemy bez premiowania eksportu, tj. ofiar rynku wewnętrznego.</u>
+ <u xml:id="u-71.9" who="#PZyborski">A teraz weźmy pod uwagę rozwinięcie przemysłu drzewnego dla terenów Małopolski wschodniej. Przecież jednym z głównych bogactw Małopolski wschodniej jest drewno, które jednak nie jest należycie użytkowane, w konsekwencji czego gospodarstwo leśne i przemysł drzewny w dzielnicy południowej nie dają Polsce dochodów odpowiednich do obecnych możliwości handlowych, a to głównie z powodu znacznej odległości karpackich obszarów leśnych od naszego punktu wypadowego na rynki światowe, od portu gdyńskiego. Ażeby podnieść wartość tego drewna dla kraju, należy dążyć do całkowitego jego przerobu u źródeł surowca. Największym właścicielem w tym wypadku są właśnie Lasy Państwowe i one powinny przede wszystkim zająć się przeróbką drewna na cele eksportowe.</u>
+ <u xml:id="u-71.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Potaczek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#PPotaczek">Wysoka Izbo! Zainteresowanie całej wsi polskiej skupiło się na sprawie oddłużenia. Jest to rzecz zupełnie zrozumiała, bo przecież najważniejszym dla chłopa jest to, czy jutro będzie jeszcze pod dachem, czy też wyrzucony przez komornika znajdzie się pod płotem. Nie jest to rzecz bagatelna, skoro się zważy, że gdy tylko około 20% rolników będzie zadłużonych, to już dostaniemy sumę około 800.000 rodzin. Przychodzą też stale rolnicy ze wsi do nas posłów chłopskich i pytają, jak wygląda sprawa zadłużenia. Znane są wszystkim rezolucje organizacyj rolniczych, domagające się też oddłużenia. P. Minister Poniatowski był na ostatnim zjeździe Centralnego Towarzystwa Kółek Rolniczych i Organizacyj Rolniczych w Warszawie i dobrze wie, że sprawa oddłużenia wysunęła się na czoło. Skoro wie, że poprzez całą Polskę idzie doniosłe wołanie chłopów o wyzwolenie ich z niewoli, niewoli gorszej niż niewola egipska, to nie wolno nam przejść nad tym do porządku dziennego, nie możemy dłużej karmić rolnika pustymi hasłami w rodzaju — „Frontem do wsi”, kiedy on zawsze widzi, że się go tylko stawia „frontem do komornika”. Chłop polski znany jest z tego, że nie chce krzywdy niczyjej, ale chce również, ażeby i jego traktowano sprawiedliwie, nie po macoszemu. Kto każe chłopu, aby za pożyczone kilka lat temu 100 zł zapłacił dziś 1000 lub więcej, ten chce bez litości obedrzeć chłopa nie z siódmej skóry, lecz z ostatniej. Gdy wołamy o oddłużenie rolnictwa, to nam się w odpowiedzi mówi, że nie można kłaść banków. A na to może być tylko jedna odpowiedź: czy można kłaść chłopa, na którym się opiera przecież całe Państwo? Nie jestem ekonomistą, więc też nie będę się wdawał w to, czy wskutek oddłużenia banki się przewrócą, ale jestem pewny, że Państwo, opierające się na chłopie, nie będzie mocarstwem, gdy chłop się przewróci. To jest dla mnie takie jasne i oczywiste, jak dwa a dwa cztery.</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#komentarz">(Przewodnictwa obejmuje Wicemarszałek Jedynak.)</u>
+ <u xml:id="u-73.2" who="#PPotaczek">Często padają w tej sali słowa: Chłop polski za mało produkuje w porównaniu z niemieckim czy chociażby z czeskim. Trzeba koniecznie podnieść jego poziom oświaty, trzeba go nauczyć gospodarować. To wszystko prawda, to wszystko jest słuszne, nikt tylko nie chce pamiętać o tym, że ani w Niemczech, ani w Czechosłowacji, ani w Rumunii, ani w Jugosławii i Szwajcarii, ba, nawet w Australii nie trzyma się tak chłopa w niewoli zadłużenia, nie odbiera mu się ostatniej złotówki na zapłacenie wierzyciela jak u nas. Dawno już tam przeprowadzono oddłużenie i zapomniano o skutkach kryzysu.</u>
+ <u xml:id="u-73.3" who="#PPotaczek">My, którzy tak uparcie lubimy się powoływać na zagranicę i wychwalać wszystko, co tamtejsze, akurat w sprawie, która zasługuje na naśladownictwo, bo w sprawie oddłużenia wolimy postępować odwrotnie. Gdybym przemawiał w dyskusji nad budżetem p. Ministra Skarbu, to starałbym się bliżej uzasadnić, dlaczego u nas należy oddłużenie przeprowadzić; ponieważ przemawiam w dyskusji nad budżetem p. Ministra Rolnictwa, to zdaje mi się, że jest to całkowicie zbyteczne, bo przecież p. Minister Poniatowski otrzymuje co kwartał sprawozdania izb rolniczych o położeniu rolnictwa, otrzymuje memoriały dobrowolnych organizacyj rolniczych, wreszcie wyjeżdża w teren, rozmawia z rolnikami, jest więc p. Minister Poniatowski doskonale poinformowany o tym, jak wygląda sprawa na odcinku oddłużenia. To, co my posłowie wiemy, jest niewątpliwie tylko drobną częścią, tylko fragmentem tego wszystkiego, co napływa do p. Ministra. Na nas posłach, reprezentujących rolników, którzy wiedzą, co wieś boli, spoczywa obowiązek wołania o przyjście z pomocą, a o ileż większy obowiązek spoczywa na p. Ministrze Poniatowskim, który przecież odpowiedzialny jest za losy całego polskiego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-73.4" who="#PPotaczek">P. Minister Poniatowski oświadczył, że sprawa oddłużenia rolnictwa to sprawa Ministra Skarbu. Umył więc jak gdyby ręce przed opinią publiczną. Nie zdaje mi się, aby takie postawienie sprawy było właściwe. Nie ma takiej sprawy, obchodzącej rolnictwo, która by nie należała do p. Ministra Rolnictwa, a tylko do Ministra Skarbu. Cóż dopiero mówić o tak wielkiej sprawie, jak sprawa oddłużenia rolnictwa?</u>
+ <u xml:id="u-73.5" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-73.6" who="#PPotaczek">P. Minister Rolnictwa winien oświadczyć, czy znajduje się po tej stronie, po której są milionowe rzesze rolnicze, czy przeciw nim, czy też stoi z boku i słucha, jak inni mówią, a co najwyżej zarządzi, ażeby mu sporządzono statystykę, ile gospodarstw chłopskich zostało zlikwidowanych. Rozumiem, że p. Minister Rolnictwa jest w sprawie finansów zależny od Ministra Skarbu, ale to nie oznacza, aby p. Minister Rolnictwa był zwolniony od obowiązku oświadczenia, jakie jest jego stanowisko w sprawie zadłużenia. Apeluję do Pana Ministra Poniatowskiego, aby był łaskaw jasno nam powiedzieć, czy jest za oddłużeniem rolnictwa, czy też przeciw.</u>
+ <u xml:id="u-73.7" who="#komentarz">(Głos: Już to powiedział.)</u>
+ <u xml:id="u-73.8" who="#PPotaczek">A jeśli jest za oddłużeniem, to jak to oddłużenie zdaniem Pana Ministra winno wyglądać.</u>
+ <u xml:id="u-73.9" who="#PPotaczek">Na wsi mówi się czasem o p. Ministrze Poniatowskim, że jest chłopskim ministrem. Takie określenie zobowiązuje do wzajemności i przekreśla trafność przysłowia, że milczenie jest złotem. Milczenie p. Ministra Poniatowskiego w sprawie chłopskiej, bo taką jest sprawa oddłużenia, w czasie, kiedy przez całą Polskę idą wielkie krzyki rolnictwa, jest największym dla niego nieszczęściem.</u>
+ <u xml:id="u-73.10" who="#PPotaczek">Jeżeli zdecydowałem się wejść na wysoką trybunę i przemówić, to bynajmniej proszę mnie nie posądzać o chęć pomniejszenia działalności p. Ministra Rolnictwa, chodziło mi tylko o wyrównanie naszych rolniczych szeregów, aby były zwarte, chodziło mi o stwierdzenie w sprawie tak ważnej, jak oddłużenie, czy kroczy na ich czele p. Minister Poniatowski, czy też nie.</u>
+ <u xml:id="u-73.11" who="#PPotaczek">Panie Ministrze, chodzi tu właśnie o tę sprawę oddłużenia, chodzi o to, że nawet od nas z Podhala rokrocznie wyjeżdżają ludzie na osady. Ludzi tych dużo już jest zlicytowanych, inni są przeznaczeni do nowych licytacji. Więc chodzi mi o to, aby Pan Minister był łaskaw tymi ludźmi się zaopiekować, bo mienie ich zostanie sprzedane na licytacji a ziemie wykupią wrogie nam żywioły, jakimi są Żydzi.</u>
+ <u xml:id="u-73.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Zieleśkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#PZieleskiewicz">Wysoki Sejmie! Analizując polską rzeczywistość rolniczą, nie można nie zwrócić uwagi na politykę produkcji cukru, która obejmując całokształt spraw, związanych z uprawą buraków cukrowych, należy do łańcucha trudniejszych problemów gospodarczych, których rozwiązanie zapewni rolnictwu trwałe warunki opłacalności i intensywnej produkcji. Wpływ, jaki buraki cukrowe odgrywają w rolnictwie, wyraża się w szeregu takich momentów, jak podniesienie kultury gleby przez staranniejszą i dokładniejszą uprawę, podniesienie następczego plonu roślin kłosowych, uprawianych po burakach, powiększenie produkcji obornika poprzez zwiększenie ilości żywego inwentarza i poprzez zwiększanie dużej ilości taniej i stosunkowo dobrej paszy.</u>
+ <u xml:id="u-75.1" who="#PZieleskiewicz">Prof. Roemer w — „Handbuch des Zuckerrübenbaues”, badając gospodarstwa po wprowadzeniu do nich uprawy buraków cukrowych, wylicza następujące przeciętne zwyżki w 8 gospodarstwach z 1 ha: pszenicy 3,9 q, żyta 2 q, jęczmienia 3% q, owsa 1,3 q. Z prac polskich wyliczenia Janasza wykazują wzrost plonów roślin kłosowych w warsztatach, plantujących buraki, od 43% do 110%. Analizy liczbowe wyników rachunkowych większej i mniejszej własności woj. poznańskiego, dokonane przez dra Tilgnera, wykazują ogromną przewagę gospodarstw buraczanych nad zbożowymi. I tak np. mała własność poza zbożem uzyskuje ze sprzedaży innych produktów roślinnych tylko 20 do 30 zł z ha (są to dane z 1937 r.j. Taki sam mały warsztat z nastawieniem ziemniaczanym uzyskuje już 83 zł, a gospodarstwo buraczane 117 zł z ha. Te same analizy wykazują, że gospodarstwa buraczane mają daleko większą styczność z światem zewnętrznym; i tak np. warsztaty te mają wydatki na zakup produktów przemysłowych, na robociznę i na świadczenia wobec Państwa daleko wyższe, niż gospodarstwa o przewadze produkcji kłosowej.</u>
+ <u xml:id="u-75.2" who="#PZieleskiewicz">Nie mógłbym też pominąć znaczenia przemysłu cukrowniczego jako nabywcy wyrobów przemysłu metalowego, żelaznego, węglowego, wapiennego i lnianego (worki). Poza tym cukrownie zatrudniają około 60.000 ludzi podczas kampanii, a sama uprawa buraków cukrowych jeszcze większą ilość, stwarzając dodatni czynnik w walce z bezrobociem na wsi. Poza tym plantacje buraczane przyczyniają się w znacznym stopniu do wzmożenia ruchu transportowego. Rola buraków w dochodach Państwa poprzez wpływy z przemysłu cukrowniczego jest również znaczna. Wymienione walory upraw buraczanych uzupełnię podkreśleniem dużej wartości spożywczej cukru.</u>
+ <u xml:id="u-75.3" who="#PZieleskiewicz">Dzisiejsza dyskusja ma za zadanie dać ocenę dotychczasowych prac Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych i udzielić wskazówek na przyszłość. Okres, w którym żyjemy, nazwałbym okresem szukania dróg rozwojowych narodu i Państwa. Szukając tych dróg dla polskiego rolnictwa, nie możemy pominąć obok innych zagadnień, poruszonych przez pp. kolegów, zagadnienia rozszerzenia konsumcji wewnętrznej cukru, które może nam dać dalsze zwiększenie plantacyj buraków, a co za tym idzie, pewne przestawienie w dotychczasowej produkcji rolniczej i uwolnienie rynku od jednostronnej podaży żyta i konieczności finansowania eksportu tego produktu.</u>
+ <u xml:id="u-75.4" who="#PZieleskiewicz">Wysokość spożycia cukru w Polsce zależy: 1) od dochodu społecznego i 2) od ceny za jednostkę cukru. Ostatnie trzy lata w Polsce przyniosły zwyżkę spożycia z 3 milionów q na 4.300.000 q tylko dzięki wydatnej obniżce ceny, gdyż w wysokości dochodu nie nastąpiły zmiany. Rolnictwo polskie, nie mogąc w obecnych warunkach nieopłacalności liczyć na szybkie i wydatne zwiększenie swego dochodu, musi przeto dążyć do powiększenia konsumcji cukru przez dalszą głęboką obniżkę ceny. Trwałe, ale powolne efekty w uprzemysłowieniu kraju nie pozwalają liczyć na szybkie zmniejszenie bezrobocia i wydatną poprawę bytowania proletariatu zarówno miejskiego, jak i wiejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-75.5" who="#PZieleskiewicz">Pozyskanie tych mas, konsumujących dotychczas przemycaną sacharynę, dla spożycia cukru może nastąpić jedynie na drodze głębokiej zniżki ceny. Od grudnia 1935 r. detaliczna cena cukru w Polsce wynosi zł 100 za 100 kg. Kalkulacja ta wygląda następująco: cena loco cukrownia zł 51,50, Fundusz Pracy 50 gr, fundusz przewozowy 3,50 zł, fundusz eksportowy 2 zł, akcyza 37 zł, podatek obrotowy zł 1,27, opłaty stemplowe zł 0,22, koszta pośrednictwa 4,01 zł, razem zł 100. W tej kalkulacji akcyza wynosi z górą 70% ceny fabrycznej.</u>
+ <u xml:id="u-75.6" who="#PZieleskiewicz">Opłaty akcyzowe od cukru w różnych krajach Europy nie jednakowo obarczają konsumenta. Polska jest na szóstym miejscu w Europie co do tego ciężaru w przeliczeniu procentowym do ceny płaconej za cukier, ciężar ten wynosi 37%. Wyższy podatek spotykamy w Rosji 84,5%, w Holandii 69,4%, we Włoszech 61,8%, w Rumunii 48,3, na Węgrzech 38,1%. W pozostałych krajach podatek akcyzowy jest znacznie mniejszy, a są i takie kraje, w których to obciążenie w ogóle nie istnieje. W tych warunkach poważniejsze obniżenie ceny cukru na rynku krajowym, powiedzmy, do 80 gr za 1 kg, bez większej obniżki akcyzy jest niemożliwe. Chwilowe zmniejszenie się wpływów do Skarbu Państwa byłoby zrównoważone w następnym okresie wpływami ze znaczniejszej zwyżki konsumcji, zmniejszonymi dopłatami Skarbu Państwa do eksportu żyta oraz ożywieniem płatniczym rolników z innych tytułów, jak również zmniejszeniem się przemytu walut na zakup sacharyny. Partycypować w tej obniżce cen cukru winien również fundusz eksportowy, jak również cukrownictwo, które poprzez unowocześnienie fabrykacji i zwiększony przerób z 3 miln. q w roku 1935 do 4.300.000 w roku bieżącym zmniejszyło niewątpliwie swoje koszta wytwórcze.</u>
+ <u xml:id="u-75.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Machalica.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#PMachalica">Wysoka Izbo! W związku z dyskusją nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych pragnę poruszyć sprawę, związaną z działalnością tego resortu, co prawda tylko pośrednio w terenie. Mam na myśli liczne rzesze pracowników agronomii społecznej, zatrudnionych w samorządzie rolniczym i terytorialnym. Jest to element, który wykonuje plany Ministerstwa Rolnictwa, a w jakże trudnych najczęściej warunkach. Pracownik terenowy przemierza wzdłuż i wszerz powiaty Rzeczypospolitej i niesie w żmudnym trudzie ziarno oświaty, kultury i poradnictwa na naszą wieś, spragnioną realnej pracy gospodarczej i wdzięczną za każdy wysiłek rzetelny w tym względzie. Jeżeli jednak pragniemy ciągłości pracy i osiągnięcia jej wyników, to musimy dać tym pracownikom terenowym takie warunki bytu, które by ich do zawodu zdołały na stałe przywiązać i zapewnić im także po najdłuższej pracy godziwe warunki egzystencji wówczas, gdy siły ich już opuszczą. Stanowisko pracowników agronomii społecznej nie może być zależne od przypadkowości lub chwilowego zapatrywania w powiecie, w którym pracują.</u>
+ <u xml:id="u-77.1" who="#PMachalica">Analogiczne postulaty wysuwamy co do pracowników izb rolniczych, którym stałość stosunku służbowego i zagwarantowanie zaopatrzenia emerytalnego umożliwi wykonywanie ich obowiązków z uczuciem zadowolenia ze swego stosunku służbowego i będzie bodźcem do wydania z siebie maksymum sił i umiejętności zawodowej. Gd dłuższego już czasu jest na warsztacie w Ministerstwie Rolnictwa sprawa uregulowania stosunków prawno-służbowych personelu izb rolniczych i tu należy się Panu Ministrowi pełne uznanie, że tę bolączkę stara się usunąć w drodze ustawodawczej. Pozwalam sobie tylko także z tej wysokiej trybuny apelować o przyśpieszenie definitywnego załatwienia tej sprawy tak w interesie samorządu, jak i oczywiście słusznych żądań pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-77.2" who="#PMachalica">A teraz ważna sprawa z dziedziny osadnictwa. Wiadome są trudności dokonywania przez osadników przepisanych spłat z tytułu zadłużenia w bankach państwowych Jeżeli rolnik niezadłużony tylko z trudem wiąże koniec z końcem, a gdy kształci lub wyprawia z domu dzieci swoje, to nieraz musi się zadłużyć, to w jakim położeniu znajduje się zadłużony w Banku Rolnym lub w innej instytucji parcelacyjne osadnik. Oprócz ciężarów, jakie ma do pokonania każdy inny rolnik, ciąży na nim jeszcze konieczność spłaty półrocznej raty amortyzacyjnej, na którą w obawie egzekucji nieraz i część koniecznego w gospodarstwie dobytku musi sprzedać. Jeżeli tworzymy wskutek przebudowy ustroju rolnego nowe jednostki gospodarcze, to nie mogą być one źródłem dalszych trudności i trosk Rządu jako warsztaty rolne potrzebujące ciągle pomocy zasadniczej kapitałowej. Toteż polecało by się ustalić takie warunki spłaty z tytułu reszty ceny kupna, które by pozwoliły osadnikowi nie tylko wykonać obowiązki dłużnika wobec Skarbu Państwa, ale także wychować i zabezpieczyć swoją rodzinę. Nasuwa się wniosek o obniżenie odsetek od zadłużenia do 1% oraz rozłożenia rat na dłuższy okres czasu, niż to obecnie obowiązuje, celem ułatwienia w ten sposób ich spłaty.</u>
+ <u xml:id="u-77.3" who="#PMachalica">Odnośnie do parcelacji w woj. śląskim w związku z wygaśnięciem konwencji genewskiej oraz odzyskaniem ziem na Zaolziu wysuwa się postulat przydziału drobnych działek robotniczych i rzemieślniczych tylko tam, gdzie nabywca rzeczywiście znajdzie lub ma już pracę w przemyśle lub w rzemiośle. Poza tym Ministerstwo Rolnictwa, jesteśmy tego pewni, będzie tworzyło osady nieco większe, w warunkach śląskich najmniej 5 ha, jako mniej więcej samodzielne jednostki gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-77.4" who="#PMachalica">Co do Zaolzia należy nadmienić, że rząd czeski zdołał już w ciągu 20-lecia zaboru rozparcelować część majątków państwowych i prywatnych, szczególnie jednak z uwzględnieniem napływowego elementu czeskiego. W tym stanie rzeczy należy wysunąć postulat także z tej wysokiej trybuny sejmowej, żeby Rząd polski wykorzystał wszystkie swoje uprawnienia ustawodawcze, ażeby spowodować względnie zabezpieczyć powrót ziemi polskiej w ręce polskie.</u>
+ <u xml:id="u-77.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-77.6" who="#PMachalica">Jest to słuszny postulat ludności polskiej na Zaolziu i wyrażamy nadzieję i przekonanie, że także Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych w zakresie swych uprawnień i kompetencji spełni z pewnością w 100% ten postulat, mając do tego pełne poparcie społeczeństwa, a także, jestem tego pewny, tego Wysokiego Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-77.7" who="#komentarz">(Oklaski )</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Konieczny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#PKonieczny">Wysoki Sejmie! Na Komisji Budżetowej poruszyłem po raz pierwszy w Izbie ustawodawczej sprawę niskich płac robotniczych, stosowanych w Lasach Państwowych. Ponieważ sprawa ta nie znalazła należytego zrozumienia czynników miarodajnych, mających wpływ na ten resort Ministerstwa, jestem zniewolony poruszyć tę sprawę ponownie w tej Wysokiej Izbie, tym więcej że na moje konkretne fakty, które podałem, otrzymałem odpowiedź ogólnikową p. Ministra. Opierając się na autentycznych listach płac, które tu posiadam, powiedziałem, że w nadleśnictwie Osiek, pow. Inowrocław, dorosły mężczyzna i ojciec rodziny zarabia dziennie od 80 gr do 1 zł, natomiast w nadleśnictwie Miradz, pow. Mogilno, sprawa zarobków przedstawia się jeszcze gorzej, bo pełnowartościowy robotnik, ojciec rodziny zarabia w akordzie w kulturach leśnych po 17 gr za godzinę, przy wyróbce stempli po 10 gr za godzinę. Są wypadki, gdzie za 26 godzin zarobek wyniósł 1 zł 80 gr, czyli 7 gr za godzinę. Przy wywózce drzewa robotnik z własnym koniem zarabia na dzień 1 zł 20 gr, a samo utrzymanie konia kosztuje go 2 zł dziennie. Zabiegi robotników o podwyżkę płac nie odnoszą skutku, a często powodują szykanowanie tych robotników przez nadleśnictwo, u którego o podwyżkę płacy się upominają.</u>
+ <u xml:id="u-79.1" who="#PKonieczny">Stwierdzić ze smutkiem muszę, że zdarzają się jeszcze smutniejsze i gorsze wypadki, bo w odpowiedzi na sprawę, poruszoną przeze mnie w Komisji Budżetowej, jeden z robotników leśnych piszę w — „Dzienniku Ludowym”, wychodzącym w Poznaniu, że w jego okolicy jest jeszcze gorzej, gdyż w akordzie robotnikowi często płacą za dzień 38 groszy, co wypada niecałe 5 groszy na godzinę.</u>
+ <u xml:id="u-79.2" who="#PKonieczny">Przypuszczam, że p. Minister, odpowiadając mi na komisji, był źle poinformowany, sądzę też, że nie będę odosobniony w tej Wysokiej Izbie, jeżeli stanę po stronie pokrzywdzonych. Powołuję się przy tym na słowa szefa Obozu Zjednoczenia Narodowego gen. Skwarczyńskiego z dn. 11 lutego, który z tej trybuny właśnie mówił, że unormowane muszą być odpowiednio zarobki robotnicze. Pytam, czy te słowa również nie dotyczą Lasów Państwowych?</u>
+ <u xml:id="u-79.3" who="#PKonieczny">Mówię o tym obszerniej, bo wskazane przeze mnie przykłady mówią o tej wielkiej bolączce z całą wyrazistością i przerażającą prawdą, która musi dotrzeć do wszystkich panów kolegów, jak i do opinii publicznej. Przykłady te są zaprzeczeniem szczytnego hasła, któremu na imię sprawiedliwość społeczna, a które u góry nie jest dość słyszane i rozumiane.</u>
+ <u xml:id="u-79.4" who="#PKonieczny">Cieszyło by nas bardzo, gdyby p. Premier zechciał udać się w jednej ze swych podróży po kraju również na patrol do Lasów Państwowych na ziemiach zachodnich, jako że obecnie sam również jest posłem z Poznańskiego, i sam porozmawiał z tymi biedakami, o których obecnie wspominam, a na pewno stosunki rychło uległyby poprawie. Takie jest moje przekonanie, jak i wiara tych krzywdzonych ludzi.</u>
+ <u xml:id="u-79.5" who="#PKonieczny">Jak mię informowano, w nadleśnictwie Kostkowo zdarzył się taki wypadek, że robotnicy za ostatnie 3 lata nie otrzymali wypłaty za pracę poniesioną przy większych polowaniach, a nadleśniczy p. Walter zamiast zapłaty poczęstował 30 robotników 1 litrem wódki. I na tym się skończyło.</u>
+ <u xml:id="u-79.6" who="#PKonieczny">Mówię o tych sprawach, by w przyszłości bolączka ta była naprawiona i krzywda usunięta. Robotnik leśny bowiem jest najwięcej wyzyskiwany. Muszę tu przypomnieć słowa p. Ministra Opieki Społecznej, który powiedział, że trzeba zwrócić się frontem do człowieka pracy, że pracodawcy i pracownicy muszą nauczyć się zasiadać przy zawieraniu układów przy wspólnym stole. Pytam, gdzie jest zasada nic o nas bez nas. Niestety, słowa te nie dotarły do dyrekcji Lasów Państwowych. Nie przestaniemy domagać się wprowadzenia w życie układu zbiorowego pracy, opartego o to wielkie słowo, które często mamy na ustach, a którym jest sprawiedliwość społeczna. Nadszedł czas najwyższy, abyśmy wspólnie domagali się poprawy stosunków. Nikt nie potrafi mnie przekonać, że zachodzi konieczność państwowa, aby dyrekcje Lasów Państwowych, odrzucające tak poważne zyski, bo 61 miln. zł rocznie, były zniewolone jąkaś koniecznością do podtrzymywania i upierania się przy głodowych płacach robotników leśnych. Doświadczenie uczy nas, że sprawiedliwość była i będzie ostoją Państwa, mówię o tej prostej prawdzie — słuszności i sprawiedliwości chrześcijańskiej, aby ją wszyscy poznali, bo wyzyskiwanie robotnika jest robotą złą, która się mści na Państwie i na społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-79.7" who="#PKonieczny">Słyszeliśmy na Komisji Budżetowej, słyszymy także tu w tej Wysokiej Izbie, że wszyscy wołają o poprawę stosunków życia gospodarczego. Wołają o poprawę i oddłużenie rolnicy, wołają urzędnicy, robotnicy przemysłowi, poczyna też wołać i robotnik rolny i ten zapomniany przez wszystkich robotnik leśny, zatrudniony w Lasach Państwowych. I oni też chcą być słyszeni i wysłuchani. Jestem zdania, że nikt z obywateli, kochających swój kraj, nie powinien żądać tego, czego Państwo mu dać nie może i na co Państwo nie stać, bo jesteśmy narazie krajem biednym i dlatego w niesprzyjających warunkach dla dobra powszechnego powinni ponosić ofiary i zaciskać pasa wszyscy obywatele. Niech wielcy i zamożni oddają ze swego nadmiaru maluczkim dla wyrównania rażących różnic w dochodzie społecznym, a wtedy już będzie lepiej i znośniej żyć na świecie.</u>
+ <u xml:id="u-79.8" who="#PKonieczny">W deklaracji płk. Adama Koca, której wyrazicielem jest Obóz Zjednoczenia Narodowego, powiedziano: — „Wyciągamy ręce do zgody ponad mury i płoty”. Czy to nie ładne i nie piękne słowa? A przecież właśnie świat pracy nie chce i nie będzie się odgradzał zasiekiem drutów kolczastych, natomiast od reszty wielkiej społeczności odgradzają się nadal możni i ci wszyscy, którzy robotnika niemiłosiernie wyzyskują. Dlatego musimy ostro i głośno krytykować zło i na przyczyny największego zła wskazywać, aby popełniane błędy i rażąca niesprawiedliwość były naprawiane, bo tylko drogą naprawy zła popartej najlepszą wolą i konkretnymi czynami uda nam się cały naród prawdziwie zjednoczyć.</u>
+ <u xml:id="u-79.9" who="#PKonieczny">Oświadczam, że praw robotniczych będzie my nie tylko bronili, ale będziemy się starali, by już istniejące prawa były uzupełniane tak, ażeby ze zdobyczy wiedzy i postępu robotnik mógł korzystać na równi z innymi warstwami. Mam nadzieję, że nikt nie znajdzie się w tej Wysokiej Izbie, który by inaczej myślał i tym postulatom się sprzeciwiał. Będziemy domagali się, by drogą ustaw było zagwarantowane minimum płac stosownie do wysokości rzeczywistych kosztów utrzymania, a ciężary państwowe, aby były równomiernie rozkładane na wszystkich obywateli Państwa Polskiego, stosownie do ich dochodów Racz, Panie Ministrze, rzeknąć jedno słowo, wydać polecenie dyrekcjom Lasów Państwowych, by wyrównały niskie płace robotnikom i w przyszłości zawarły układy zbiorowe, a sprawa będzie naprawiona, bo inaczej głodowymi zarobkami zmusza się robotników do niemiłej sprawy kradzieży leśnych, czego sobie wszyscy nie życzymy.</u>
+ <u xml:id="u-79.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Klimczuk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#PKlimczuk">Wysoki Sejmie! Jako gospodarz rolnik z Polesia uważam za swój obowiązek podnieść sprawę, która dla uporządkowania stosunków rolnych w mojej okolicy jest najważniejsza i najbardziej pilna, podnoszona na wszystkich zebraniach. Jest to sprawa komasacji gruntów.</u>
+ <u xml:id="u-81.1" who="#PKlimczuk">Był czas, kiedy rolnik w Polsce nieufnie odnosił się do tej sprawy, obawiając się, że będzie pokrzywdzony przy nowym sposobie gospodarowania. Teraz sprawa ta zmieniła się zupełnie. Przykłady sąsiednich wsi zachęciły rolników do komasacji gruntów, której dobre skutki są już teraz dla wszystkich widoczne. Rolnik na Polesiu nie tylko posiada mało ziemi, lecz nie może z tego, co ma, korzystać z powodu jej rozdrobnienia i zabagnienia. Po uwłaszczeniu rodzina otrzymała u nas tzw. nadział, który średnio wynosił około 20 ha różnego rodzaju ziemi, w czym ziemi ornej bardzo często 4 — 5 ha. Nadział ten nie był położony w jednym, lecz rozrzucony w różnych kawałkach, często odległych od siebie o kilkanaście kilometrów, przy czym ilość tych kawałków dochodziła nawet do 30 — 40 kawałków. Obecnie po licznych podziałach ziemia ta jest w posiadaniu wielu rodzin, często nawet więcej niż 20. Jeżeli dodać do tego, że są tam polanki wśród lasu i wyspy wśród błot, to nic dziwnego, że rolnik często porzuca poszczególne kawałki, które leżą bez użytku. Taki stan rzeczy doprowadzi do zupełnej biedy i musi być skasowany.</u>
+ <u xml:id="u-81.2" who="#PKlimczuk">Urzędy przeprowadzają scalenie, ale chociaż dość dużo zrobiono, najgorsze wsie, położone w najtrudniejszych warunkach, pozostały w poprzednim stanie. Rozumiem, że zakończenie scalenia jest potrzebne wszędzie, i, jak to zapowiedział n. Minister za 10 lat będzie już całkowicie zakończone. Nie można jednak porównywać naszych warunków do innych dzielnic i dlatego zwracam się z prośba do Pana Ministra, żeby scalenie w wioskach najbiedniejszych przeprowadzone było jak najprędzej, dlatego że u nas scalenie to nie tylko ułatwienie gospodarowania, lecz danie jakoby nowej ziemi, której przed tym nie było. Małorolny przy scaleniu zapisuje się na ziemie gorsze i dalej położone, tak, żeby otrzymać więcej ziemi. Zamożniejsi gospodarze otrzymują ziemie lepsze w mniejszej ilości. Po zakończeniu prac urząd skarbowy na podstawie rejestru scaleniowego wymierza podatek gruntowy, a stąd i wszystkie inne według nowego posiadania, od ilości otrzymanych hektarów ziemi. Stąd Powstają takie okoliczności, że rolnik, który przed scaleniem posiadał 2 ha, a po scaleniu otrzymał 6 ha ziemi lichej jako równowartość poprzednio posiadanej, płacić musi 3 razy większy podatek, do tego dochodzą jeszcze opłaty za scalenie, które w stosunku do małej wartości nowej ziemi są wysokie. Sprawiedliwie by było, żeby po zakończeniu prac komisji kwalifikacyjnej wymiar podatku odbywał się według posiadanych części nadziału, tak jak było poprzednio przed scaleniem.</u>
+ <u xml:id="u-81.3" who="#PKlimczuk">Trzeba jeszcze wziąć pod uwagę, że scalenie u nas musi być prowadzone łącznie z melioracją i drogami. O tych rzeczach już mówił inny poseł z Polesia, chciałbym tylko zwrócić uwagę na to, że obciążenie szarwarkiem melioracyjnym przy scaleniu jest u nas znacznie wyższe niż gdzie indziej, a nie zwalniając ludności podczas scalenia od szarwarku drogowego gminnego, stwarza bardzo duże i często niewykonalne obciążenie.</u>
+ <u xml:id="u-81.4" who="#PKlimczuk">Jest jeszcze jedna sprawa, którą w tym miejscu chcę poruszyć. Serwituty pastwiskowe są u nas już w większości zlikwidowane, co jest z jednej strony rzeczą dobrą, jednak jeżeli scalenie nie było przeprowadzone jednocześnie, to likwidacja serwitutów więcej przyniosła szkody niż korzyści. Po otrzymaniu gruntów za serwitut wieś straciła już prawo pasania bydła, a tymczasem gospodarze silniejsi, z większą siłą roboczą i pociągową zaczęli otrzymane grunta, gdzie tylko można było, karczować, zaorywać, a przez to samo część ludności, pozbawiona zupełnie pastwiska, zwraca się ciągle ze skargami na wszystkie strony. Walka z tym na drodze sądowej nie daje żadnych rezultatów, gdyż właściwie nielegalni posiadacze są również członkami rady czy gromady. Jedynym wyjściem z tego położenia jest natychmiastowe przeprowadzenie scalenia.</u>
+ <u xml:id="u-81.5" who="#PKlimczuk">Przenoszenie budynków i dobre racjonalne budownictwo wiejskie po scaleniu wymaga środków. Kredyt udzielony na ten cel byłby wystarczający, gdyby nie bardzo wysoka cena na materiał drzewny, którą pobierają Lasy Państwowe od rolników, tak że rolnik po scaleniu stawia budynki takie liche, że nie nadają się ani na mieszkanie, ani na pomieszczenie dla bydła.</u>
+ <u xml:id="u-81.6" who="#PKlimczuk">Nie omówiłem wszystkich spraw, które dotyczą scalenia, tylko najważniejsze. Postęp rolniczy po scaleniu może być tylko wtedy, jeżeli będzie dostateczna ilość szkół zarówno powszechnych, jak i rolniczych i rzemieślniczych. Rozpoczęliśmy teraz budowę szkół-pomników Wielkiego Marszałka. Rzeczywiście będzie to pomnik trwały, dla nas drogi i przez wszystkich nas bardzo szanowany, gdyż przez oświatę najlepiej czcimy pamięć Wielkiego Budowniczego Polski, Rozpoczęliśmy budowę szkół, ale mamy wielkie trudności z ich zakończeniem, tak że w niektórych gminach może nawet zajść wstrzymanie dalszych robót. Są wypadki, że ludność poleska na tyle już zrozumiała potrzebę oświaty, że sama ofiarowuje cegłę, wapno, cement i inne rzeczy na budowę szkoły, a jednak budować jej nie można, gdyż samorządy odmawiają subsydiów z braku kredytów. Drzewo otrzymane z lasów państwowych na budowę szkół - pomników było bardzo drogie, bardzo trudno je było dostać i gatunek był niedobry, nie nadawał się na budowę solidnych szkół - pomników. Były wypadki, że wójt musiał otrzymane drzewo sprzedać na opał, a kupić gdzie indziej, ponosząc przy tym duże straty. Zwracam się z apelem, by przynajmniej należność za drzewo albo była przeszacowana według cen miejscowego rynku, albo w najgorszym razie rozłożona co najmniej na 10 lat bez procentu, co da możność gminom budowania nowych szkół.</u>
+ <u xml:id="u-81.7" who="#PKlimczuk">Na zakończenie zwracam się do Wysokiego Rządu z prośbą, by poruszone przeze mnie sprawy znalazły zrozumienie, gdyż tylko poprawa warunków wsi i oświata zapewnią Państwu żołnierza zdrowego fizycznie i moralnie, przywiązanego do swej Ojczyzny. My, Poleszucy, stanowimy część narodu polskiego, związani z Polską na śmierć i życie.</u>
+ <u xml:id="u-81.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Chrzanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#PChrzanowski">Wysoka Izbo! Słuchając dzisiejszych wszystkich wywodów oraz wysłuchawszy wywodów przedstawicieli Ministerstw należało by się z tym liczyć, że trzeba kilkuset milionów na zaspokojenie tych wszystkich słusznych żądań. A zatem trzeba, żeby Polska miała kopalnie złota, My te kopalnie posiadamy w postaci mięśni rąk i nóg oraz mózgów i tylko trzeba, byśmy wszyscy równo zaczęli kopać.</u>
+ <u xml:id="u-83.1" who="#PChrzanowski">Jeżeli chodzi o moje przemówienie, to chcę tylko dodać tu, bo uzyskałem zgodę, dwa punkty. Będę się mocno streszczał. Mianowicie chodzi o zdrowotność wsi i włóczęgostwo, jakie w niej panuje.</u>
+ <u xml:id="u-83.2" who="#PChrzanowski">Jeżeli chodzi o zdrowotność wsi, to było to już częściowo omówione, ale pozostał tu jeszcze jeden punkt, na który trzeba zwrócić ogromną uwagę. Ostatnimi czasy prawo ściga, że nie może dokonywać przy położnych posługi nie znająca się na tym tzw. babka wiejska, te czynności mają wykonywać osoby, znające się na tych rzeczach. Otóż co się dzieje? Takie panie z miasta przywieźć to bardzo trudno, bo drogo kosztuje. Dlatego też musimy iść po tej linii, żebyśmy wydali odpowiednią ustawę, że w każdej gminie musi się znaleźć akuszerka- społecznica, która nie tylko będzie od razu podejmowała to zdrowe dziecko, ale szanowała i zdrowe matki.</u>
+ <u xml:id="u-83.3" who="#PChrzanowski">Jeżeli chodzi o włóczęgostwo, to częściowo także już zostało omówione. Musimy koniecznie zdążać w tym kierunku, ażebyśmy wszystkich tych, co potrzebują opieki, ulokowali w przytułkach, żeby nam się po wsi nie włóczyli i nie roznosili różnych chorób i zawszenia. Jednocześnie z tym włóczęgostwem łączy się ostatnio ogromna plaga włóczenia się cyganów. Znowu trzeba będzie wydania może specjalnej ustawy, ażeby tę rzecz częściowo zahamować. Plaga cyganów dochodzi ostatnimi czasy do takiego stopnia, że trudno myśleć nawet o tym, żeby wsie, które mają po 10 czy po 15 osad, mogły sobie z tą plagą poradzić.</u>
+ <u xml:id="u-83.4" who="#PChrzanowski">Jeżeli chodzi o szereg innych zagadnień, zostały one tu już częściowo poruszone, Chciałbym tylko na zakończenie powiedzieć jedną rzecz. Ciągle się mówi i piszę, że stawiamy na człowieka. Skoro ten człowiek będzie oświecony i uspołeczniony, to wtedy dopiero będziemy mogli zacząć należycie wprowadzać w czyn te wszystkie zamierzenia, o które nam chodzi. A jeżeli chodzi nam o tego człowieka i o stawianie na człowieka, to przede wszystkim oświata na wsi, bo do dnia dzisiejszego w gminie bardzo często czteroklasowej szkoły nie ma. I wtedy dopiero możemy liczyć, że będziemy mieli tego obywatela, na którego Polska może liczyć.</u>
+ <u xml:id="u-83.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Bartsch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#PBartsch">Wysoka Izbo! Nie będę wchodził w meritum, czy osada ma być 8-hektarowa czy 15-hektarowa, bo to zwykle zależy od osoby, która na tej osadzie siedzi i w jakich warunkach ona rozpoczyna. Mam obok siebie 8-hektarowe osady, gdzie się bardzo dobrze wiedzie, bo zaczęli z pieniędzmi. Ale obok ktoś ma 20 ha i nie może dać sobie rady. Więc uważam, że sposób takiej krytyki jest za demagogiczny, jeżeli się z góry mówi, że mają być takie wielkie osady. Powinno to zależeć od tego, ile kto ma pieniędzy, to taką dużą dostanie osadę. Niemcy praktycznie to przeprowadzali. Mam obok siebie tak samo 8-hektarową osadę Niemca, który ma dwa konie, ma żniwiarkę, ma w ogóle wszystkie maszyny, jakie mu są potrzebne. I on utrzymuje te dwa konie i nie narzeka. Dlaczego więc dziś krytykujemy w ten sposób te rzeczy, co właściwie nie jest uzasadnione, jako krytyka specjalnie pod adresem Ministra Rolnictwa, który tej ustawy nie uchwalał.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#PBartsch">Chciałbym tylko, żeby był zrobiony wyjątek dla tych wszystkich, którym niegdyś przyrzeczono. Wysoka Izba się zgodzi na to, że odczytam rozkaz Ministra Spraw Wojskowych, załącznik do Dziennika Rozkazów nr 25/20: ,,Żołnierze! W dniu 15 lipca przyjął Sejm Ustawodawczy ustawę o wykonaniu reformy rolnej. Według tej ustawy będzie się tworzyć nowe gospodarstwa rolne po 15 ha oraz powiększać dotąd istniejące gospodarstwa małe do rozmiaru 23 ha. Cenę kupna gruntu stanowić będzie połowa przeciętnej ceny targowej, płacona za majątki o zbliżonym obszarze w danej okolicy (art. 13). Drugą połowę ceny wypłaci Państwo, jednak nie sprzedającym właścicielom, lecz do kasy inwalidów i żołnierzy i z sum w ten sposób uzyskanych zakupywać się będzie dla inwalidów polskich i żołnierzy, którzy odznaczyli się w walce z wrogiem, a nie mają swych pieniędzy na zakup własnego gospodarstwa, 15 ha gospodarstwa i te rozda się im bezpłatnie (art. 31).</u>
+ <u xml:id="u-85.2" who="#PBartsch">Inni inwalidzi i żołnierze armii polskiej będą mieć pierwszeństwo w nabywaniu roli, a Państwo udzieli im amortyzacyjnego kredytu (art. 32). Od dobrodziejstw tej ustawy wykluczeni będą dezerterzy i maruderzy.</u>
+ <u xml:id="u-85.3" who="#PBartsch">Rzeczpospolita hojnie wynagrodzi tych żołnierzy, którzy walcząc w jej obronie innym świecą przykładem odwagi i męstwa lub zdrowie Ojczyźnie w ofierze kładą.</u>
+ <u xml:id="u-85.4" who="#PBartsch">Przeczytać przed frontem oddziałów do kompanii, szwadronu i baterii włącznie.</u>
+ <u xml:id="u-85.5" who="#PBartsch">Minister Spraw Wojskowych, J. Leśniewski generał - porucznik. Warszawa, dnia 22 lipca 1920 r.” Jesteśmy przyzwyczajeni bardzo dużo gadać i na końcu nic z tego wszystkiego nie wyjdzie. Doły, które nas wybrały, miały do nas bardzo wielkie zaufanie, myślały, że dopomożemy im do ratowania się i że Minister Skarbu siedzi na tym wielkim worze pieniędzy, a daje tylko tam, gdzie jest najważniejsze. Przecież wiemy, że bez amunicji nie będzie wojska, i obrona bez amunicji jest niemożliwa. Jeżeli nie będziemy mieli amunicji, zginiemy wszyscy. Ale jest droga wyjścia z tego całego galimatiasu. Obok mojej wsi jest gospodarstwo, bo zwykle się mówi o danej okolicy, kupił w 1928 r. gospodarz 40 ha osadę, wpłacił 40.000 zł. Dawniejszy właściciel, który był finansowo silny, za te pieniądze kupił chałupę w moim mieście Węgrowcu i tak męczył swego dłużnika, że w zeszłym tygodniu za 14.000 wziął tę osadę dawniejszą z powrotem.</u>
+ <u xml:id="u-85.6" who="#PBartsch">Obok mnie w mojej wsi jest tak samo mały gospodarz, 54 morgi. W 1927 roku padły mu dwa konie, a tylko te dwa miał, zachorowała mu żona, podpisałem mu weksle na 2.000 zł. Tak się stało, że nie mógł płacić odsetek, poszło wszystko do protestu, koszta narastały, wystawił nowy weksel, w końcu zrobiło się z tego 6.000 zł. W poniedziałek miał iść sub hasta. Poprzedni właściciel, który stracił tą osadę, ma 11 dzieci. Powinniśmy mu pomóc w tej chwili. Uważam, że to powinno być dziś zaraz załatwione.</u>
+ <u xml:id="u-85.7" who="#PBartsch">Niech Pan Prezydent skorzysta z prawa ustawodawczego, niech będzie moratorium z góry wyznaczone trzyletnie. Musi być karencja, to Państwo nic nie będzie kosztowało. Państwo nie potrzebuje nic płacić. Dług musi być oprocentowany po 3%, bez spłaty kapitału. Bo jeżeli oprocentowanie prywatnego kapitału mogło być obniżone na 3%, to tak samo musi się znaleźć sposób uratowania całego rolnictwa. Nie powinno się tworzyć klas, nie powinno się tworzyć rolników kategoryj a, b, c, bo to nas szalenie drażni. Jeżeli mówimy o tym zjednoczeniu narodu, unikajmy wszelkich dróg, które by nas mogły rozłączyć. My zrobimy naszą robotę na prowincji, zjednoczymy się, ale niech dół widzi, że coś zrobiliśmy dla nich. Niech widzi to jak najszybciej.</u>
+ <u xml:id="u-85.8" who="#PBartsch">Chciałbym jeszcze może krótko poruszyć sprawę przymusowych organizacyj. Uważam, że młodzież od 16 do 20 roku powinna należeć do organizacji Przysposobienia Wojskowego i niech się nazywa Związek Strzelecki itp., uważam, że tam jest praca sumienna. Natomiast w organizacjach dobrowolnych — a to zabawki, a to flirty, i efekt jest bardzo marny, jeden przyjdzie, a drugi nie. Przysposobienie Wojskowe pracuje dobrze. Niech wojsko kontroluje tych komendantów P. W., bo tam siedzi cały sztab i on sobie wyszkoli ten materiał. Zamiast się wałęsać, upijać i rabować, niech smarkacz się uczy. Tam będzie nauka dobra, bo wojsko szkoli świetnie, nawet z analfabetów systemem wojskowym zrobi ludzi, którzy nauczą się w ciągu tych 2 lat pisać ładnie. Czytają, ciesząc się, że nie będą już potrzebowali pójść do popa, żeby im przeczytał i że już sam sobie napisze do narzeczonej list. Więc, uważam, to jest wychowanie najzdrowsze.</u>
+ <u xml:id="u-85.9" who="#PBartsch">Jeżeli chodzi o przymus w organizacjach rolniczych, to mamy takich maruderów, którzy siedzą na uboczu i nie wiem, czy by dziś było na czasie rozpocząć już organizacje przymusowe.</u>
+ <u xml:id="u-85.10" who="#PBartsch">Nie chciałbym mówić o oddłużeniu, bo uważam, że o oddłużeniu można mówić dopiero po 3 latach, bo każdy myśli, że mu z nieba będzie skapywało, że za darmo dostanie. Niech powiatowy urząd rozjemczy rozstrzygnie, kto ma mieć oddłużenie, jeżeli może dać sobie radę sam, niech da sobie radę, ale temu słabemu trzeba pomóc, żeby nie popadł w większe trudności, bo właśnie początkiem długów największego nędzarza są olbrzymie koszta sądowe, i na komornika, i na adwokata, i dlatego nie może on wybrnąć. Może być nawet warunek taki: będzie płacił regularnie swoje podatki — dobrze, jeżeli do końca roku nie zapłacił swych podatków, to upada dla niego wszelka ulga.</u>
+ <u xml:id="u-85.11" who="#PBartsch">Wychowa się w ten sposób dobrego obywatela i będzie on myślał, bo wiemy, że do myślenia rolnik nie bardzo ma ochotę. Wiemy, jak jest z książkami, chociaż są biblioteki, to tam czasem 20 razy na rok przeczyta książkę. Tu zmusimy wszystkich i każdy będzie musiał dopomóc. Pomoc w postaci nowych kredytów byłaby nową demoralizacją, bo wiemy z doświadczenia, jak to łatwo pieniądz pożyczyć i jak trudno go później oddać. W ten sposób to nie jest wychowywanie obywatela dobrego. To lekkie życie wtedy nas ukarało, bo niejeden z nas może sobie lekceważył, czy krowa kosztuje 500 zł czy 1.000 zł, jak kredyty dawano, to każdy brał w lewo, w prawo, a potem jak powiedziano: oddawać, to było ciężko. I przyszła koniunktura bardzo nieszczęśliwa, nikt się nie spodziewał, nawet góral się nie spodziewał takiej nagłej kalaputryny.</u>
+ <u xml:id="u-85.12" who="#PBartsch">Jestem przekonany, że Pan Prezydent Rzeczypospolitej skorzysta ze swego prawa i wyda jutro zarządzenie, że jest karencja trzyletnia i oprocentowanie do 3%.</u>
+ <u xml:id="u-85.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Marcinkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#PMarcinkowski">Wysoka Izbo! Prof. Bujak napisał kiedyś, że „historia gospodarcza Polski to przede wszystkim historia osadnictwa”. Jest w tych słowach dużo racji, istotnie bowiem sprawy osadnicze wysuwają się u nas na czoło. P. Minister Poniatowski jest tym, który ten materiał historyczny tworzy. Ponieważ materiał ten jest najbogatszy na ziemiach zachodnich, przeto jako poseł, reprezentujący te ziemie, chciałbym o nich kilka słów powiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-87.1" who="#PMarcinkowski">Problemu osadniczego na ziemiach zachodnich nie wyczerpuje tzw. parcelacja, mamy jeszcze bowiem na ziemiach zachodnich osadnictwo tak zwane poniemieckie, czyli osady rentowe. Mamy tych osadników rentowych w Wielkopolsce i na Pomorzu około 35.000, należności Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej od tych osadników wynoszą łącznie ca 187 milionów zł, a wpłaty czyli renty od tej sumy wynoszą rocznie 7 milionów zł. Jest to więc liczna kategoria rolników, nad których bolączkami nie można przejść do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-87.2" who="#PMarcinkowski">Postawię odrazu na wstępie pytanie, dlaczego to osadnicy tej kategorii czują się pokrzywdzeni i niezadowoleni, i postaram się dać na nie odpowiedź. Nie da się pełnej odpowiedzi bez sięgnięcia do przeszłości tych osadników.</u>
+ <u xml:id="u-87.3" who="#PMarcinkowski">Niemiecka Komisja Kolonizacyjna na walkę o posiadanie ziemi i wydarcie ziemi z rąk polskich wydała przeszło miliard marek niemieckich. Zrozumiała rzecz, że przez wykup i rozchodzenie się kapitału cena ziemi na terenach zachodnich szła w górę, a tym samym i obciążenie danych osad rentowych podnosiło się.</u>
+ <u xml:id="u-87.4" who="#PMarcinkowski">I gdy w r. 1887 wysokość renty na 1 ha wynosiła w markach niemieckich 7,79, to w r. 1910 wynosiła 19,75, a w 1917 r. 22,75, Tak więc im bardziej nieustępliwa i zacięta była postawa polskiego społeczeństwa w walce o ziemię, której to walki symbolem był Polak ś. p. Michał Drzymała, jak to już poprzednio wspomniałem, cena ziemi szła w górę. I co się stało po odzyskaniu niepodległości? Polacy masowo przystąpili do wykupu osad z rąk niemieckich, chcąc, aby jak najprędzej ta ziemia, którą Niemcy wydarli z rąk polskich, wróciła znowu do rąk Polaków, Ale to by nie było najważniejsze. Na osadach tych ciążyły renty, widoczne znaki walki z żywiołem polskim, które po kapitalizacji stanowią poważne sumy. Polacy przy nabywaniu osad przeważnie nie odliczali skapitalizowanej renty od ceny kupna, tylko płacili pełną wartość osady, byle tylko jak najprędzej pozbyć się Niemców z Wielkopolski i Pomorza. Z drugiej strony stosunki walutowe były u nas wówczas tak płynne, że i trudno było nawet ustalić rzeczywistą wartość renty. Dodajmy jeszcze do tego, że w ręce polskie przeszły w głównej mierze osady utworzone w ostatnich latach przed niepodległością, a więc tym samym najwięcej obciążone rentą, bo sprzedawali osady ci Niemcy, którzy w najpóźniejszych latach kolonizacji byli na terenie zachodnim i z terenem tej ziemi jak najmniej byli związani, starali się więc pozbyć swych osad, ażeby wracać tam, skąd przyszli. Nic też dziwnego, że pośród osadników panuje rozgoryczenie, że do dnia dzisiejszego nie została w sposób dostateczny naprawiona im krzywda, że do dnia dzisiejszego ciężary ich, których wysokość dyktowały warunki natężenia walki z polskością, nie zostały przez Rząd Państwa Polskiego dostatecznie dostosowane do obecnych ich możliwości płatniczych. Rozgoryczenie to jest zupełnie zrozumiałe, bo przecież obecne za wysokie obciążenie jest jakby karą za to, że starali się te ziemie wykupić z rąk Niemców. Po 20 latach niepodległości czas najwyższy krzywdę tę naprawić.</u>
+ <u xml:id="u-87.5" who="#PMarcinkowski">Nie można zaprzeczyć, że były kilkakrotnie podejmowane próby, ażeby tę rzecz zrealizować, nie postarano się jednak nigdy o pełne rozwiązanie sprawy. Obecnie jest w toku przeprowadzanie tzw, konsolidacji rent i wprawdzie p. Minister na zjeździe w Toruniu zapewnił, że będzie ona prawdziwym wybawieniem dla osadników kresowych, bo w rezultacie przyniesie pomniejszenie sum należnych o przeszło 30 milionów zł, jednak informacje te widocznie były mylne, albo mylnie p. Minister je otrzymał, Nie można bowiem mówić, że przy konsolidacji rent nastąpią automatycznie daleko idące skreślenia. Obniżenie sumy dłużnej jest wynikiem tego, że poprzedni dłużnik płacił, jedynie rentę, a obecnie po konsolidacji płacie będzie raty wraz z 3% odsetkami. Trzeba więc było o tyle obniżyć kapitał, aby można było wprowadzić oprocentowanie w wysokości 3%, którego przed tym nie było. Gdyby nie obniżono kapitału, a wprowadzono ponadto oprocentowanie w wysokości 3%, to wówczas osadnicy po konsolidacji mieliby dług o wiele wyższy niż przed konsolidacją. Tu więc leży klucz do rozwiązania owej tajemnicy obniżki renty o przeszło 30 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-87.6" who="#PMarcinkowski">Jest wprawdzie możliwość przyznania osadnikom pewnych ulg przy konsolidacji w razie obniżenia mnożnika kapitalizacyjnego przy rentach stałych na 15%. Jaki to da rezultat w sumie, trudno powiedzieć, bo odnośne wnioski dopiero są rozpatrywane przez poszczególne izby rolnicze.</u>
+ <u xml:id="u-87.7" who="#PMarcinkowski">Są również próby przyjścia z pomogą osadnikom tzw. anulacyjnym przez wykorzystanie art. 16 ustawy z dnia 20 października 1934 roku. Z informacyj jednak, które przenikają w terenie, podobno istotnie dla osadników tzw. anulacyjnych ulgi te będą wprowadzone. Dotąd jednak, śmiem twierdzić, w dołach jest rozgoryczenie wielkie, że sprawa ta dopiero późną jesienią została zarządzona i nie można przecież żądać od izby rolniczej, żeby 25.000, albo więcej wniosków mogła w 1 albo w 2 miesiące rozpatrzyć i p. Ministrowi do decyzji przesłać.</u>
+ <u xml:id="u-87.8" who="#PMarcinkowski">Wszystko, co tu w krótkości przedstawiłem, są to rzeczy p. Ministrowi znane już to od poszczególnych organizacyj, od poszczególnych posłów, od poszczególnych delegacyj. Nie dalej jak przed kilku dniami była w Ministerstwie delegacja kaszubska, która prosiła o wstrzymanie tych rent, która przedstawiała nam, że są ludzie wystawieni na licytację za zaległości tych rent.</u>
+ <u xml:id="u-87.9" who="#PMarcinkowski">Otóż, Wysoka Izbo, w imieniu tych 35.000 osadników rentowych zwracam się z uprzejmą prośbą do Pana Ministra i Rządu, żeby tę rzecz jak najprędzej załatwiono. Mamy przecież inną sprawę na zachodzie, o czym nie chcę Wysokiej Izbie wspominać, a jednak my, którzy mieszkamy na tej zachodniej granicy, mamy prawo i obowiązek wołać i przypominać, że nie wolno zapominać o osadnictwie na kresach zachodnich.</u>
+ <u xml:id="u-87.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#WicemarszalekJedynak">Głos ma p. Szwed.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#PSzwed">Wysoka Izbo! Chcę, pokrótce przedstawić warunki, w jakich mieszka ludność naszej wsi. Jeżeli Weźmiemy pod uwagę, że 70% ludności mieszka na wsi, a sprawa zdrowotności jest niesłychanie ważna dla obrony Państwa, to musimy zwrócić szczególnie baczną uwagę na warunki mieszkaniowe tej ludności. Na ogólną liczbę mieszkań w Polsce w 1931 r. 6.402.000 mamy na wsi 4.472.000 mieszkań, w miastach 1.930.000. Przeciętne zaludnienie w miastach wynosi na jedno mieszkanie 4,5 mieszkańca, natomiast na wsi wynosi już 5,2 mieszkańca, a więc przeciętne zaludnienie mieszkań na wsi jest o 15% większe niż w mieście. Z tych mieszkań na wsi więcej niż połowę mamy tylko jednoizbowych, mianowicie 51,4%, natomiast dwuizbowych mamy 35,4%, mieszkań zaś więcej niż dwuizbowych zostaje tylko 13,2%.</u>
+ <u xml:id="u-89.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-89.2" who="#PSzwed">Z cyfr tych widzimy, że w mieszkaniach jednoizbowych mieszka prawie połowa ludności wsi, bo 11.023.000, zaś w dwuizbowych prawie 9.000.000, czyli razem w mieszkaniach jedno i dwuizbowych mieszka 19.597.000 osób, czyli blisko 85% tej ludności. Muszę tu dodać, że szczególnie na ziemiach wschodnich prawie połowa mieszkań na wsi nie ma podłóg. I tak żyją całe pokolenia. Budynki, szczególnie na terenach wschodnich, wznoszone są w prymitywny sposób, co prowadzi do przemarzania ścian i pułapów w zimie. W takich mieszkaniach jednoizbowych panuje zawsze zaduch, bo tylko przez kilka miesięcy letnich wietrzone są one, gdy większość mieszkańców przenosi się ze spaniem do budynków gospodarskich. W tych warunkach łatwo o cherlactwo i zanik tężyzny fizycznej, szerzy się gruźlica i różne choroby zakaźne.</u>
+ <u xml:id="u-89.3" who="#PSzwed">Kapitał budowlany na 1 ha użytków rolnych przedstawia się bardzo różnie. Najlepiej w Poznańskiem, gdzie wypada 1049 zł, im dalej na wschód, tym ten kapitał zmniejsza się i dochodzi na ziemiach wschodnich do dwustu kilkudziesięciu zł na 1 ha. Wpływa na to i to, że w Poznańskiem jest więcej zabudowań ogniotrwałych, gdy w reszcie Polski przeważają zabudowania z drzewa. Jeżeli idzie o dorównanie poziomu budownictwa ziem centralnych, wschodnich i południowych do ziem Poznańskiego, to trzeba by w to zaangażować około 5 miliardów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-89.4" who="#PSzwed">Musimy wziąć pod uwagę, że corocznie w Polsce powstaje około 35.000 gospodarstw nowych z parcelacji i wskutek podziału gruntów. Scaleniu podlega i wymaga częściowej przebudowy około 100.000 gospodarstw rocznie. Skutkiem pożarów i klęsk ulega zniszczeniu około 25.000 gospodarstw, wreszcie skutkiem zniszczenia przez upływ czasu wymaga gruntownej przebudowy conajmniej 70.000 zagród. Widzimy więc, że koszt budownictwa na wsi waha się w cyfrach od 400 do 500 milionów zł rocznie. Te olbrzymie sumy inwestowane są w gospodarstwie narodowym najczęściej w sposób niezgodny z wymaganiami postępu rolniczego, z postulatami higieny i kultury mieszkaniowej, co przy bardzo ograniczonych możliwościach finansowych wsi prowadzi nieraz do dużego marnotrawstwa sił gospodarczych drobnego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-89.5" who="#PSzwed">Wiemy, że w Polsce przeważa drobne rolnictwo w olbrzymiej masie. 87% gospodarstw to gospodarstwa o wielkości przeciętnej 5 ha, bo są do 5 ha, i od 5 do 10 ha, a więc jeżeli przeciętna wynosi 5 ha, to widzimy, że tacy gospodarze nie są wprost w stanie podołać wszystkim wydatkom, związanym z budownictwem. Dlatego też spotykamy się z takim objawem, szczególniej na wschodzie, że ludzie wznoszą budynki mieszkalne czy gospodarskie przez szereg lat, po 5 lat i więcej. Szczególnie widzi się to w gospodarstwach skomasowanych, które muszą przenosić budynki, a koszt przeniesienia, koszt robocizny i uzupełnienia materiału, jak gwoździe itp. wynosi przeciętnie 500 zł. Są to sumy nieosiągalne dla olbrzymiej większości tych drobnych gospodarstw.</u>
+ <u xml:id="u-89.6" who="#PSzwed">Jeżeli idzie o pomoc kredytową, to jak tu już wspomniał p. referent, wyraża się ona w znikomych wprost sumach dla rolnictwa. Na 770 milionów zł kredytów ze źródeł publicznych, zużytych na budownictwo w Polsce, tylko 60 milionów w tym okresie czasu przypadło na budownictwo wiejskie, a więc zaledwie 8,5%. Na rok bieżący Ministerstwo Rolnictwa przewiduje z Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej na kredytowanie budownictwa wiejskiego 6½ miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-89.7" who="#PSzwed">Przemiana ustroju rolnego prowadzi do wielkich zmian w zabudowie osiedli wiejskich, nad czym nie ma odpowiedniej opieki i doradztwa technicznego, nie ma zdecydowanego poglądu, jak ma być prowadzona zabudowa nowych osiedli, w skupieniu czy w koloniach. Stąd widzimy szereg bezplanowo rozrzuconych i zbudowanych zagród, pozbawionych często wody w obrębie własnego gospodarstwa; gospodarstwa takie muszą przywozić wodę czasem z odległości 2 lub 3 km. Jaka to jest strata czasu i energii ludzkiej, nie trzeba chyba wspominać. Przyczyną tego stanu jest zupełny niemal brak fachowców, obeznanych z budownictwem na wsi, gdyż w wyższych i średnich szkołach technicznych nie ma w programie nauczania uwzględnionych potrzeb wsi pod tym względem, gdy dla potrzeb miasta w wydziałach architektury Politechniki Warszawskiej i Lwowskiej jest kilkanaście katedr projektowania.</u>
+ <u xml:id="u-89.8" who="#PSzwed">W tych tak ciężkich dla wsi warunkach bytowania budownictwo z materiałów jak najtańszych a jednak ogniotrwałych i znajdujących się prawie wszędzie, a więc budownictwo np. z pustaków betonowych, piaskowo-wapienne, glinobite itp., jest bardzo mało znane i propagowane, chociaż koszt budowy z takich materiałów jest trzy a nawet i osiem razy niższy od budowy z pełnego drzewa, a materiały te jako podstawowe są prawie w każdym gospodarstwie na miejscu i nie wymagają fachowej robocizny. Więc w tych warunkach małej dochodowości gospodarstw rolnych bardzo trudno rolnikom nabyć odpowiedni materiał, z drugiej strony dużo materiału tego marnuje się, szczególnie w lasach.</u>
+ <u xml:id="u-89.9" who="#PSzwed">Kończąc to niekompletne zobrazowanie stanu dzisiejszego budownictwa na wsi, wysuwam następujące postulaty pod adresem p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych. Należy podnieść pomoc kredytową z Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej i innych źródeł publicznych do 50 milionów zł rocznie, które to kredyty musiałyby być nisko oprocentowane i spłacane w ciągu 10 do 20 lat. Należy przeprowadzić w Lasach Państwowych sprzedaż drzewa budulcowego po cenach obniżonych dla drobnego rolnictwa na zabudowę i przebudowę; ścinanie i oczyszczanie drzewa mogą wykonać sami nabywcy rolnicy. Należy zaprowadzić sprzedaż drewna opałowego w dłużycach co najmniej 2-metrowych dla umożliwienia drobnych remontów, ogradzania zagród itp. użytków ubocznych. To samo można zrobić w lasach prywatnych przy wydawaniu pozwoleń na wyręby. Należy popierać budownictwo ogniotrwałe, a szczególnie nowych rodzajów: z pustaków betonowych, piaskowo-wapienne, glinobite itp. i zapewnić mu odpowiednie doradztwo techniczne. Należy otoczyć fachową opieką techniczną zabudowe osiedli i zagród z zachowaniem cech regionalnych i w tym celu utworzyć w politechnikach katedry budownictwa wiejskiego celem stworzenia odpowiedniej kadry architektów tego działu budownictwa w województwach i powiatach, jak również wprowadzić w średnich zakładach technicznych odpowiednie programy nauczania.</u>
+ <u xml:id="u-89.10" who="#PSzwed">Nie wątpię, że te środki zaradcze zmienią dotychczasowe zaniedbania i braki, przyczynią się do podniesienia poziomu kulturalnego wsi, jej dobrobytu i zdrowotności i wzmogą siły obronne i potęgę gospodarczą naszego Państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Malinowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#PMalinowski">Wysoka Izbo! Pragnę mówić o sprawach związanych z tzw. parcelacją polską. Gdy się mówi o tzw. parcelacji polskiej, to oczywiście na plan pierwszy wysuwają się momenty inne, niż natury finansowej, mamy bowiem do czynienia z reformą ustroju rolnego, która na długie lata zadecyduje , o kierunku naszego rozwoju. Błędy popełnione w tej dziedzinie nie dadzą się tak łatwo naprawić. Otóż są pewne błędy, co do których cała zachodnio-polska opinia rolnicza jest zgodna.</u>
+ <u xml:id="u-91.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-91.2" who="#PMalinowski">Na pierwszy plan wysuwa się sprawa wielkości osad. Osady dziś tworzone przy parcelacji są stanowczo za małe. Nie domagamy się bynajmniej, aby wszystkie osady były jednakowej wielkości, powiedzmy 15 ha, nam zależy na zróżnicowaniu pod względem wielkości gospodarstw. P. Minister jest przeciwny temu zróżnicowaniu i nakazuje tworzyć osady prawie jednego typu pod względem wielkości, a w każdym razie za małe. Rolnictwo zachodnio-polskie pragnie, aby było równane w górę, bo tylko wówczas możliwa jest rywalizacja i postęp, a tymczasem władze ministerialne czynią odwrotnie, równają jeśli już nie w dół, to w każdym razie na najniższym poziomie. Stawiam Panu Ministrowi pytanie, czy zadał sobie trud przeprowadzenia kalkulacji, czy posiadacz osady jest w stanie wykształcić swoje dzieci i usamodzielnić je, czy jest w stanie wysłać je do miasta, nie do łopaty, nie jako kandydatów po zasiłki dla bezrobotnych, lecz jako rzemieślników i kupców.</u>
+ <u xml:id="u-91.3" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-91.4" who="#PMalinowski">Dotychczas wieś zachodnio-polska wysyłała swych synów do miast jako rzemieślników czy kupców. My, którzy ją dobrze znamy, wiemy, że gdyby ojcowie nasi byli obdarowani w ten sposób ziemią, to nie mogliby dzieci usamodzielnić, wiemy, że dziś po miastach i miasteczkach pomorskich czy wielkopolskich nie siedzieliby synowie nasi, tylko leki i Moski. Dziś już na Pomorzu czy w Wielkopolsce nie trzeba walczyć z tym napływem żydowskim, bo Żydów tam nie ma, jednak tworzenie takich gospodarstw, które skazane są na wegetowanie i nie pozwalają właścicielom na odpowiednie wykształcenie zawodowe i usamodzielnienie dzieci, stwarza na wsi proletariat, stwarza na wsi zarzewie przyszłych rozruchów socjalnych. Z drugiej strony nie zapominajmy jednak o tym, że jakkolwiek Icków i Mośków nie ma w Wielkopolsce czy na Pomorzu, to za to jest inna mniejszość, wprawdzie liczbowo słaba, ale gospodarczo niezwykle mocna. Stara się ona uzależnić od siebie gospodarczo żywioł polski. Odwieczna walka Polaków z naporem germańskim nie straciła na ziemiach zachodnich nic ze swej aktualności. Aby w tej walce odnieść zwycięstwo, trzeba nam ludzi silnych, ludzi zadowolonych z swego losu, a nie słabych finansowo i podciętych moralnie przez biedę cherlaków.</u>
+ <u xml:id="u-91.5" who="#PMalinowski">Dalsza sprawa to wysokość obciążenia finansowego. Niejednokrotnie już z tej trybuny atakowano wysokość obciążenia finansowego osadnika i podawano w wątpliwość, czy osadnik jest w stanie je spłacić. Dla mnie nie ulega kwestii, że corocznie teraz stwarza się nam nowych kandydatów do oddłużenia. Osadnik, który przy wejściu na osadę prawie w 100% jest zadłużony, musi po upływie okresu t.zw. wolnych lat być kandydatem do oddłużenia. Taki stan rzeczy należy uznać za wysoce nienormalny. Jeśli natomiast chce się oddawać ziemię w ręce najsłabszych, to w takim razie niech się znajdą źródła finansowe do pokrycia wydatków na te cele, niech się przeprowadza parcelację subwencjonowaną. Po co dopiero za 3 czy 4 lata ma się osadnika oddłużać i skreślać mu część ceny kupna? Lepiej przecież od razu przyjść mu z pomocą. To jest chyba proste i logiczne. Nie bawmy się w ciuciubabkę, lecz wyciągnijmy od razu właściwy wniosek. Dziś naszych synów tylko w małym procencie uwzględnia się jako nowonabywców na osady z parcelacji, p. Minister Poniatowski chce bowiem rozładować przegrzany kocioł małopolski. Co w takim razie mają począć nasi synowie, którzy ziemię kochają i od lat zaprawieni są do gospodarowania na niej ? Apeluję do Pana Ministra, aby synowie wielkopolscy czy pomorscy nie byli traktowani przy podziale osad po macoszemu, jako obywatele drugiej klasy.</u>
+ <u xml:id="u-91.6" who="#PMalinowski">Na końcu roku ubiegłego p. Minister Zorganizował uroczystość poświęcenia nowozbudowanej wsi osadniczej pod Wronkami w Wielkopolsce i na tę uroczystość przybył Pan Prezydent Rzeczypospolitej. Pokazano Głowie Państwa wieś osadniczą, która była wsią na pokaz, a nie wsią przeciętną. Wiemy doskonale, jak Pan Prezydent Rzeczypospolitej interesuje się życiem wsi, jak docenia jej bolączki i potrzeby.</u>
+ <u xml:id="u-91.7" who="#PMalinowski">Jeśli wybiera się w teren, to po to tylko, aby bezpośrednio zetknąć się z faktycznym stanem wsi, poznać jej potrzeby. P. Minister oddaje złą przysługę wsi, skoro decyduje się pokazać Panu Prezydentowi to, co nie jest przeciętne. Szkoda, że p. Minister nie zdecydował się pokazać Panu Prezydentowi osadników w pow. wyżyskim czy chojnickim, którzy nie cieszą się już jak dzieci, że dostali osadę, nie wiedząc nawet dokładnie, ile ona kosztuje. Tam można by obejrzeć osadników, którzy przeżyli parę lat na osadzie i poznali, jaka ich czeka przyszłość, którzy poznali, co to jest egzekucja.</u>
+ <u xml:id="u-91.8" who="#PMalinowski">Poddałem ostrej krytyce dzieło parcelacji. Jest to zupełnie zrozumiałe, bo o im większą sprawę chodzi, im większa jest odpowiedzialność, tym ostrzejsza musi być krytyka. Wspomnę i o tym, że p. Minister w zeszłym roku był na zjeździe osadników w Toruniu. Przypominam sobie, że robił wymówki osadnikom, iż nie zajmują się budowaniem domów ludowych, nie zakładają burs dla swych dzieci po miastach, a za wiele uwagi poświęcają staraniu się o ulgi. Wielka szkoda, że p. Minister nie czekał, aż osadnicy odpowiedzą mu i wyszedł z sali. Byłby wówczas dowiedział się, że póki osadnicy uginać się będą pod ciężarem zadłużenia, dopóki będzie się odbywał bezlitosny proces krajania ziemi na zbyt małe kawałki, dopóty domy ludowe i bursy będą tylko marzeniem.</u>
+ <u xml:id="u-91.9" who="#PMalinowski">Jeżeli dodam wreszcie zagadnienie oddłużenia i przywrócenia opłacalności, to te 3 zagadnienia razem są palące i wymagają radykalnej zmiany. Rząd winien pod kątem prostym zawrócić z dotychczasowej drogi, którą prowadzi Państwo do pewnej zguby. Hasło — „kosztem rolnictwa wy dźwignąć przemysł” winno być zastąpione hasłem — „zamożne rolnictwo to rozwój przemysłu krajowego, to dobrobyt handlu, to siła i moc Państwa”.</u>
+ <u xml:id="u-91.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Kwapisiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#PKwapisiewicz">Wysoki Sejmie! W kilku przemówieniach p. Ministra Poniatowskiego zarówno na terenie Izb ustawodawczych jak i na zewnątrz znalazły się ustępy, poświęcone zagadnieniu hipotek włościańskich. Ostatnio w dyskusji dnia 4 lutego 1939 roku w Komisji Budżetowej oświadczył p. Minister co następuje: — „Łącznie ze sprawami agrarnymi słusznie podnoszono sprawę stanu posiadania i regulacji hipotek. Pod tym względem Rząd jest w toku zasadniczych opracowań, zdążających do tego, ażeby unikać dotychczasowych procesów, kiedy wywoływanie hipotek dla każdego nowo stworzonego gospodarstwa czy gospodarstwa skomasowanego łączyło się z tym, że nowoutworzone książki hipoteczne przez lat kilkanaście nie uczestniczyły w żadnych obrotach. Drożyzna dotychczasowa aktów powodowała to, że znaczne wydatki dokonane przez Rząd, wynoszące przeszło milion złotych, na ufundowanie około 50.000 ksiąg hipotecznych nie zostały połączone z wykorzystaniem tego stanu. Toteż sądzę, że należy wstrzymać się przed tym, aby obecnie wszystkim skomasowanym gospodarstwom fundować hipotekę, co kosztowałoby mniej więcej 13 milionów zł, a raczej należało by rozwiązać zagadnienie w ogóle regulacji stanu posiadania, przemiany dotychczasowego hipotecznego prawa.” Poza tym słyszy się twierdzenie, że obecna forma hipotek nie jest odpowiednia dla drobnych rolników, gdyż powoduje ich zadłużenie. Dlatego to sytuacja gospodarcza tych gospodarstw rolnych, które hipoteki nie posiadają, jest lepsza, jest pomyślniejsza od tych, które takie hipoteki posiadają. Szczególnie okazuje się to w Małopolsce, gdzie mimo hipoteki powszechnej me jest ona zgodna ze stanem panującym na gruncie, a zadłużenie jest ogromne, poruszone tu zagadnienie jest dla życia gospodarczego wsi szczególnie ważne i zapowiedz z miarodajnego [nieczytelne] zasadniczych projektów tak wielkiej reformy , jak przemiana dotychczasowego systemu hipotecznego na coś zupełnie innego, musi zwrócie na sienie szczególną uwagę. Jesteśmy w okresie opracowywania przez komisję Kodyfikacyjną projektów prawa rzeczowego wraz z przepisami o księgach wieczystych. Księgi wieczyste zostały uznane na całym świecie za najlepsze zabezpieczenie własności nieruchomości, nie wyłączając gospodarstw drobno włościańskich, a także jako podstawowy czynnik obrotu ziemią, która stanowi przecież najważniejsze dobro narodu. Przypuszczalnie słowa p. Ministra, o ile się nie mylę, należy rozumieć w ten sposób, iż rozwiązanie zagadnienia hipotek włościańskich nastąpi niezależnie od prac Komisji Kodyfikacyjnej, Gdyby tak było, to przedsięwzięcie takie, chociaż w najlepszych intencjach podjęte, należało by uznać za eksperyment ryzykowny. Zagadnienie hipoteki pod względem teoretycznym jest już dawno rozwiązane i na ten temat zasadniczych jakichś zmian trudno się spodziewać poza sprawą ustroju tych ksiąg. W Polsce zagadnienie to ma przeważnie charakter praktyczny. Powszechna hipoteka istnieje już na ziemiach polskich w dzielnicach popruskiej i po austriackiej, a hipoteka w b. Królestwie Polskim i na kresach obejmuje dzisiaj już wielką liczbę gospodarstw rolnych średnich i drobnych, tych mianowicie, które powstały w drodze parcelacji, komasacji lub korzystały z kredytów długoterminowych. Olbrzymia większość gospodarstw chłopskich nie posiada jeszcze hipoteki. Ewidencję tych gospodarstw prowadzi się na terenie b. Królestwa Polskiego w gminach, natomiast na ziemiach wschodnich przeważna większość gospodarstw pozbawiona jest nie tylko hipoteki, ale nawet tytułu własności, gdyż formalnie grunta te, tzw. nadziałowe, należą do gromad, a nie do poszczególnych włościan. Tu jest olbrzymie pole do pracy dla uporządkowania tych fatalnych z każdego punktu widzenia stosunków. Jest wprawdzie specjalna ustawa z roku 1927, do tego celu zmierzająca, ale czy z braku rozporządzenia wykonawczego, czy z innych przyczyn praktycznego rezultatu wcale nie dała.</u>
+ <u xml:id="u-93.1" who="#PKwapisiewicz">W tych warunkach problem hipoteki chłopskiej przedstawia się prosto. Oto należy dążyć przede wszystkim do tego, aby hipoteka stała się powszechną. Doskonałą okazją do postępu na tej drodze jest komasacja, przeprowadzana przez władze, dlatego wielką i przykrą niespodzianką jest twierdzenie, że okazja ta nie jest wykorzystana do tego celu i że powstały zaległości, których usunięcie, zdaniem p. Ministra, kosztować by miało aż 13 milionów. Muszą to zatem być olbrzymie zaległości, odpowiadające chyba 650.000 ksiąg wieczystych i takiejże ilości skomasowanych gospodarstw, skoro jak stwierdził p. Minister założenie 50.000 ksiąg wieczystych kosztowało milion zł. W takim obliczeniu kosztów są pewne niejasności. Choćby tego rodzaju obliczenie było ścisłe, rozłożenie ciężaru zaległości na lat kilka stanowiłoby już w tej mierze znaczną ulgę i byłoby krokiem naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-93.2" who="#PKwapisiewicz">Upowszechnienie hipoteki przewiduje Komisja Kodyfikacyjna w swym projekcie prawa rzeczowego. Wykonanie tego, a w szczególności założenie rejestrów gruntowych, wymaga oczywiście prac przygotowawczych. Wniesiony do poprzedniego Sejmu rządowy projekt ustawy o rejestrach gruntowych był właśnie dużym krokiem naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-93.3" who="#PKwapisiewicz">Przeciw systemowi hipoteki czy też zasadzie celowości hipotek dla chłopów wysunięty został zarzut, że w wielu wypadkach skutkiem drożyzny aktów i założenia ksiąg nowostworzone lub skomasowane gospodarstwa kilkanaście lat nie uczestniczyły w żadnych obrotach i posiadane przez nie hipoteki nie zostały wykorzystane. Nie jest to argumentacja przekonywająca. Hipoteka jest równoznaczna z uporządkowaniem stanu własności na gruncie, jest sprawdzianem podniesienia kultury prawnej na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-93.4" who="#PKwapisiewicz">Z przemówień w debacie sejmowej p. Wicemarszałka Długosza, p. posła Krupskiego i następnie w Senacie sen. Budzanowskiego, którzy domagali się stworzenia hipotek dla chłopów, wynika, że potrzeba i świadomość potrzeby tych hipotek istnieje, choćby dlatego, że umożliwiają one uzyskanie długo-lub średnio-terminowego kredytu dogodnego na cele inwestycyjne, na spłaty rodzinne itp. To, że chwilowo ktoś, komu przy komasacji założono księgę hipoteczną, nie potrzebuje kredytu, nie znaczy, żeby mu się ta księga nie przydała wtedy, kiedy tego kredytu będzie potrzebował, i wtedy kredyt ten będzie dla niego łatwo dostępnym dobrodziejstwem. Akcja hipoteczna nie może mieć charakteru doraźnego, lecz prowadzona być musi z dalekimi perspektywami. Skoro dzisiaj ze strony miarodajnej wysuwa się twierdzenie, że ciężką sytuację rolnictwa należy załatwić nie w drodze oddłużenia, lecz w drodze kredytu średnio- lub długoterminowego, gdzie zabezpieczenie hipoteczne jest wymagane, kwestia regulacji hipotek i głównie założenia hipotek równa się konieczności.</u>
+ <u xml:id="u-93.5" who="#PKwapisiewicz">Pewną sprzeczność w porównaniu z poprzednim zarzutem stanowi drugi zarzut, że hipoteka pogarsza warunki materialne chłopa, ułatwiając mu zadłużenie. Przykładem odstraszającym mają tu być rzekomo hipoteki w Małopolsce. Otóż zarzut taki pochodzić może tylko z tych czasów, kiedy istotnie łatwo było o kredyty, a różnego rodzaju pijawki narzucały się chłopom z towarami i pieniędzmi, ażeby ich później rujnować. Dziś te czasy należą do zamierzchłej przeszłości. Wojna, dewaluacja i ustawodawstwo oddłużeniowe zlikwidowały zupełnie te zapędy, a z drugiej strony wzrosło uświadomienie włościaństwa. Jeżeli istotnie były takie wypadki, że ludzie lekkomyślnie zaciągali długi, to trudno z tego powodu ogół włościan poddawać pewnego rodzaju kurateli i traktować ich jako osoby niezdolne do samodzielnego dobrego gospodarowania. Tak jak nie można przyznać słuszności rozumowaniu, że niedobrze jest, ażeby chłop nauczył się pisać, bo wtedy mu łatwo będzie zaciągać długi wekslowe, tak samo nie można twierdzić, że hipoteki są dla chłopa szkodliwe, gdyż ułatwiają mu zaciąganie długów. Jeżeli zaś przyjrzymy się hipotekom chłopskim, a w szczególności małopolskim, widzimy; że większość obciążeń w dzisiejszych hipotekach stanowią wierzytelności banków państwowych Banku Akceptacyjnego, Banku Rolnego, spółdzielni rolniczych, które stanowią t.zw. uporządkowany rynek kredytowy, a poza tym tylko wierzytelności innych włościan czy to z tytułu spłat, czy zobowiązań natury gospodarczej, a dla tego typu wierzycieli możność hipotecznego zabezpieczenia jest również dobrodziejstwem.</u>
+ <u xml:id="u-93.6" who="#PKwapisiewicz">W tym miejscu zauważyć należy, że opinia, jakoby hipoteki małopolskie były wadliwe i zupełnie bez praktycznej wartości dla chłopa, jest mylna. Niezgodności hipoteczne nie są winą samej hipoteki, lecz dawnej austriackiej zasady dopuszczającej obrót nieruchomościami bez żadnych formalności nawet w drodze umów ustnych. Od roku 1934, tj. od wprowadzenia prawa o notariacie, te rzeczy ustały, sytuacja uległa ogólnej poprawie, a ilość procesów o grunt wybitnie zmalała. Odwrotnie wszelkiego rodzaju projekty, mające na celu podważenie tej zasady, wywołują we wsi małopolskiej dezorientację, stan tymczasowości, co przeszkadza regulacji stanu hipotecznego.</u>
+ <u xml:id="u-93.7" who="#PKwapisiewicz">Jeżeli się podnosi kosztowność rzekomą zakładania hipotek, to ta sprawa może być uregulowana w drodze obniżenia kosztów bez przerabiania całego systemu hipotecznego. Dlatego też wydaje się bardziej celowym istniejące księgi hipoteczne uzupełniać, aniżeli wszystko od podstaw na nowo przerabiać bez koniecznej potrzeby. Mam wrażenie, że cała sprawa leży w kompetencji Komisji Kodyfikacyjnej, gdzie radzą nad nią najtęższe mózgi prawnicze. Z tego powodu było by bardzo pożyteczne, żeby Pan Minister Poniatowski zechciał łaskawie złożyć w tym przedmiocie dodatkowe wyjaśnienia dla usunięcia zaniepokojenia, wywołanego jego ostatnimi enuncjacjami, i o to proszę Pana Ministra.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Tarnawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#PTarnawski">Wysoki Sejmie! Ogromną sensację wywołały przed kilku laty opublikowane tzw. — „Pamiętniki Chłopów”. Był to, jak sobie Panowie zapewne przypominają, zbiór reportaży, rozmów i spisanych spostrzeżeń szeregu polskich chłopów z różnych województw zachodnich, a zwłaszcza centralnych. Te rewelacyjne pamiętniki wstrząsnęły opinię całej Polski, poruszyły najwyższe czynniki w Państwie. Ta uchwycona i utrwalona na papierze nędza ludzka była jedną z przyczyn, że tu właśnie wśród najbardziej wynędzniałych i wygłodniałych okolic poczęto wznosić Centralny Okręg Przemysłowy, przyniesiono w teren pieniądz i pracę. Ale nie ma jeszcze dotychczas publikacji o losie i życiu chłopów, tej najszerszej masy włościańskiej na wschodzie Państwa, na kresach, na podgórzu, na Polesiu. Nie ma wydawnictwa, które by się podjęło uchwycić i utrwalić dokumentalnie prawdziwy i niesfałszowany obraz bytowania tamtejszych mas ludowych. Gdyby się to stało, gdyby ogół polskiej opinii znał całą prawdę o tym, jak żyją szerokie masy chłopskie na wschodzie, byłby może niemniej wstrząśnięty, a przynajmniej wyzbyłby się niedorzecznego przekonania, że wschód Polski to kraj czarnej gleby, szerokich przestrzeni, gdzie można wysłać jeszcze tyle i tyle setek i tysięcy osadników, że jest to kraj mlekiem i miodem płynący. W rzeczywistości wschód nasz, ten, z którego pochodzę, który znam, z którego Judu jestem, żyje w ciężkiej nędzy. Jestem chłopem małorolnym, wyrosłem i zestarzałem się w chodzeniu za pługiem, w walce o to, jak z garści ziemi, którą ma przeciętny chłop na wschodzie, trudem i ciężkim znojem wydobyć tyle, ażeby z tego wyżywić siebie i rodzinę. Nie jest to wcale zadanie łatwe, a dla setek tysięcy chłopów jest niemal nierozwiązalne. Oto rzeczywistość na obszarze województw lwowskiego, stanisławowskiego, tarnopolskiego i wołyńskiego: 48% ludności włościańskiej — 650.000 rodzin — żyje na skrawkach ziemi od ½ do 2½ morgów pola. Przeciętna nasza chłopska rodzina na wschodzie liczy 5 do 7 osób. Jestem przekonany i wiem, że ani nawet 5% z obecnych tu Panów nie wyobraża sobie, bo nie jest w stanie sobie wyobrazić, jak można wyżywić 7-osobową rodzinę przez cały rok na 1 czy 1½ morgowym gospodarstwie. Jednak żyją u nas w ten sposób setki tysięcy rodzin, a raczej nie żyją, lecz wegetują, bo przecież życiem nazwać tego nie można. Takie karłowate gospodarstwo daje za mało produktów, aby żyć, ale daje tyle, żeby nie umrzeć. Tak oto istnienie tych mas nie jest ani życiem, ani śmiercią, cały wysiłek szerokich mas ludzkich idzie na walkę o przedłużenie tego swego już, jak mówię, nie życia, lecz najcięższego bytowania z dnia na dzień. W warunkach takiego istnienia nie ma ani miejsca, ani czasu, ani myśli, ani pieniędzy na takie rzeczy, jak społeczne czy kulturalne zainteresowania wyższego typu, nie ma miejsca ani czasu na książki rolnicze, na gazety itd., słowem na to wszystko, co jest już od dziesiątków lat rzeczą zrozumiałą dla chłopów europejskiego typu. Ale te 650.000 rodzin na karłowatych gospodarstwach mają bodaj ten jeden lub dwa morgi, bodaj kawałek ogrodu, bodaj taki punkt oparcia. Poza tym mamy u nas po wsiach około 200.000 rodzin, które w ogóle nie mają ani piędzi ziemi i są właśnie najzupełniejszym wiejskim proletariatem. To już nie trzeci, ale czwarty czy piąty stan społeczny, warstwa fornali i bezrolnych, wiejskich bezrobotnych, chałupników, najmitów, jak ich u nas nazywają — „barabów”, — „małachów”, — „batraków”. Jest ich milion, muszą żyć i wyżyć przy innych karłowatych gospodarstwach, przy dworach z okazynych robót i zajęć.</u>
+ <u xml:id="u-95.1" who="#PTarnawski">Jak żyją ci ludzie, jak pracują, czym się karmią? Ażeby żyć, idą pracować na pański łan po 12 i więcej godzin dziennie za 40—50 gr, dosłownie cały dzień za 40 —50 groszy. Takie wypadki mieliśmy w r. 1936 i 1937 w różnych okolicach woj. lwowskiego. Idą żąć za dwunasty i czternasty snop. Tylko obecni tu posłowie chłopi mogą ocenić, co to w praktyce znaczy. Podaż rąk do pracy jest olbrzymia, a zatem wartość pracy na wsi jest zupełnie zdewaluowana. Za co na zachodzie Państwa płaci się złotymi, u nas płaci się groszami lub ich ułamkami. Jak żyją? Kartoflami, wciąż od nowa i tak co dnia. Przez cały Boży rok kartoflami rano, w południe i wieczór. Mięso? Nie, tego nasza wieś nie używa i nie zaznaje. W najlepszym razie dostaje się tej chłopskiej rodzinie jakiś ochłap raz na Wielkanoc. Wieprz idzie do miasta, tak samo jak mleko. Chłopskie dzieci u nas mleka nie dostają. Mleko spożywa miasto, nie wieś, a sprzedawać je ona musi wobec nacisku podatków i innych potrzeb. A skutki? Mogłyby coś o tym powiedzieć komisje poborowe, kontyngent odrzucanego przez niezdolność do służby rekruta. Nasza ziemia, przysłowiowo niby mlekiem i miodem płynąca, ziemia obiecana, marzenie dla osadników i kolonistów wykazuje najwyższy stopień zagruźliczenia w całym Państwie, zwłaszcza wśród dzieci. W r. 1936 na 100 żywych urodzeń wypada 20% śmiertelności niemowląt wśród grekokatolików, a 14% wśród rzymskokatolików, t.zn. dwa razy tyle umiera dzieci ukraińskich co polskich.</u>
+ <u xml:id="u-95.2" who="#PTarnawski">Ale nie tylko mięsa mleka i masła nie używa nasza wieś. Nie używa nawet zapałek, nafty, świec, po nocach na Polesiu świeci się łuczywem, tak jak w średniowieczu. Nasza wieś pozostaje jesienią i zimą już o godzinie 4 w zupełnej ciemności, a co za tym oczywiście idzie, w ciemnocie umysłowej i kulturalnej. Nic się u nas w tym kierunku nie zmieniło od stuleci. Utopione w błocie wsie nie tylko nie stykają się z sobą, ale osobno dla siebie żyje każda zagroda, każda chata.</u>
+ <u xml:id="u-95.3" who="#PTarnawski">W tych warunkach masy są niezdolne do jakichś ogólniejszych uczuć, a jeśli się na nie zdobędą, to te uczucia z konieczności będą miały odcień ujemny, muszą być negatywne, a więc uczucie żalu, który wypływa z beznadziejności ich wegetacyjnego bytu, uczucie poniżenia, pokrzywdzenia, nieraz wręcz złości i nienawiści. Ta chłopska zbiedniała, zepchnięta głęboko w dół masa wyczuwa, że nikt nie dba o nią, że nikt się o nią nie troszczy, nikt jej nie pomaga. Życie w tych warunkach jest niezmiernie uciążliwe, wręcz beznadziejne. Tylko w tych warunkach powstało psychologicznie charakterystyczne ukraińskie powiedzenie: — „chaj hirsze, aby insze” — niech się dzieje cokolwiek chce, byleby się coś działo, byleby nie żyć tak dalej, jak się żyje obecnie. Stąd też ten grunt podatny dla podszeptów komunistycznej agentury, która obiecuje wszystko przeinaczyć, zmienić i poprawić.</u>
+ <u xml:id="u-95.4" who="#PTarnawski">Taka jest rzeczywistość. Ale chociaż wielu ludzi w Polsce zdaje sobie sprawę z tych rzeczy, nie tylko nie ma realnego wysiłku w kierunku poprawy tych stosunków, ale nawet nie ma cienia nadziei, że się Rząd zechce kiedykolwiek zająć pozytywnie tymi społecznymi zagadnieniami. Niech się jednak nikt nie dziwi, że z dalszego pogłębiania nędzy oraz przymusowego cofania się od kultury tych mas ludzkich wynikają na tym gruncie wcale nieprzyjemne zjawiska społeczne, z którymi walczy się przy pomocy KOP-u i policji, zamiast z nimi walczyć przy pomocy inwestycyj, kredytów, szkół i dążenia do wzmożenia produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-95.5" who="#PTarnawski">Marszałek: Głos ma p. Klimek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#PKlimek">Wysoki Sejmie! Zabierając głos jako przedstawiciel rolników wielkiego Pomorza, chciałbym w krótkich zarysach ogólnych przedstawić trudne położenie wsi pomorskiej oraz ludności z tą wsią związanej, wynikłe wskutek nieopłacalności warsztatów rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-96.1" who="#PKlimek">Otóż rolnictwo ziem zachodnich znajduje się obecnie w nadzwyczaj ciężkich warunkach gospodarczych, w warunkach większych anomalij, aniżeli to miało miejsce w latach najgorszego nasilenia kryzysu gospodarczego w Państwie naszym. Złożyły się na to 3 przyczyny natury wyższej, mianowicie klęska nieurodzaju wskutek chorób organicznych zbóż w r. 1936, katastrofalna klęska nieurodzaju zbóż i okopowych wskutek wymarznięcia i posuchy w r. 1937 oraz nienotowany dotychczas niski poziom cen zboża i artykułów zwierzęcych w bieżącym roku gospodarczym i łącznie z tym wzrastające z roku na rok zobowiązania płatnicze i stałe obciążenia warsztatów rolnych. W r. 1937 podwyższone zostały płace gotówkowe robotnikom rolnym, w r. 1938 podwyższono w znacznym stopniu składki inwalidzkie, w tym samym roku zapadła spłata kapitału pierwszych rat długów skonwertowanych i prywatnych. Urzędy skarbowe podwyższyły normy średniej dochodowości warsztatów rolnych nie prowadzących księgowości o przeszło 25%, wskutek czego wymiar podatku dochodowego mimo klęski nieurodzaju w ubiegłym roku gospodarczym został znacznie podwyższony. A ponieważ ceny produktów rolnych i zwierzęcych kształtują się w znacznej mierze poniżej kosztów ich produkcji, rolnictwo nie jest w możności podołać swym zobowiązaniom płatniczym i w tej chwili gromadzą się coraz większe zaległości płatnicze, doprowadzając wieś pomorską do rozpaczy i wtrącając ją w sytuację finansową bez wyjścia. Większa część warsztatów rolnych wyprzedała swe produkty po cenie nieopłacalnej już w okresie jesiennym, a to dla zaspokojenia zaległości płatniczych, nie mając obecnie do końca roku gospodarczego żadnych środków dochodowości. Sztywne obciążenia warsztatów rolnych z tytułu podatków, ubezpieczeń socjalnych, składek ubezpieczeniowych itp. — bez obsługi długów — kształtują się w ostatnim okresie kilkunastoletnim w przeliczeniu na żyto dla średniego gospodarstwa 50 ha jak następuje: w r. 1914 wynosiły one 30 q żyta, w r. 1928 — 60 q żyta, w roku bieżącym 130 q żyta. W takim samym stosunku na niekorzyść warsztatów rolnych kształtuje się również obsługa wszelkiego rodzaju długów rolniczych, a szczególnie długów z kredytu zorganizowanego. Ten stan rzeczy, istniejący na wsi, powoduje równocześnie zastój życia gospodarczego w miasteczkach pomorskich, wskutek czego rzemiosło, kupiectwo i handel polski znajdują się obecnie w nad wyraz trudnej sytuacji gospodarczej. Warsztaty rolne nie prowadzą żadnych inwestycyj, a stan liczebny stale zatrudnionych robotników rolnych ulega siłą rzeczy coraz większym ograniczeniom, co powoduje coraz większe nasilenie bezrobocia ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-96.2" who="#PKlimek">P. Minister Rolnictwa potwierdził na ostatnio odbytych konferencjach fakty nieopłacalności produktów roślinnych, wyrażając pogląd, że przestawienie warsztatów rolnych na produkcję zwierzęcą spowoduje opłacalność tych warsztatów. Z tym poglądem pogodzić się nie mogę, albowiem przy obecnych kosztach produkcji ceny na przetwory zwierzęce i nabiał są również za niskie i nieopłacalne. Zarazem uważam, że ograniczenie produkcji zbóż w obecnej sytuacji międzynarodowej jest niewskazane i prędzej czy później mogłoby mieć dla Państwa naszego skutki fatalne. Musimy mieć nadwyżki eksportowe zbóż i w latach normalnych musimy zboże, chociaż po cenach niższych, eksportować. Jednakże mimo nadwyżek produkcji zbożowej musimy znaleźć środki na przywrócenie opłacalności w rolnictwie. Godzę się z tym, że podstawą egzystencji drobnych warsztatów rolnych jest produkcja zwierzęca i dlatego w pierwszym rzędzie należy skierować cały wysiłek ku podwyższeniu cen przetworów zwierzęcych i nabiału, ale niemniejszą rolę w ogólnym bilansie dochodowym drobnego rolnika odgrywają również ceny produktów zbożowych i dla utrzymania równowagi gospodarczej oraz normalnych stosunków produkcji ceny jednych i drugich produktów winny kształtować się na jednakowym poziomie swej opłacalności.</u>
+ <u xml:id="u-96.3" who="#PKlimek">W ogólnym bilansie opłacalności produkcji zwierzęcej nad wyraz wielką rolę odgrywają ceny pasz treściwych, a szczególnie ceny ospy. Otóż mamy takie paradoksalne zjawisko, że w tej chwili otrzymujemy za 1 q żyta 14 zł, a płacimy za 1 q ospy 13,50 zł! Ten stan rzeczy jest dla nas, rolników, niemożliwy do zrozumienia i społeczeństwo wiejskie kładzie to na karb stosowania przez czynniki miarodajne błędnej polityki wywozowej co do przetworów młynarskich. Anormalne to zjawisko powoduje nieustanne rozgoryczenie i skargi wszystkich rolników, a szczególnie rolników, gospodarujących na drobnych warsztatach rolnych. Dlatego też zwracam się z tego miejsca z wielką prośbą do Pana Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych o usilne zwrócenie swej uwagi w kierunku usunięcia tych anomalij.</u>
+ <u xml:id="u-96.4" who="#PKlimek">Wysoka Izbo! Na wszystkich innych odcinkach życia gospodarczego w Państwie naszym jest opłacalność produkcji i opłacalność warsztatów pracy. Przemysłowiec nie sprzeda wyrobów swych poniżej kosztów ich wyprodukowania. Kupiec nie sprzeda swego towaru bez uzyskania godziwego, a częstokroć nawet i nadmiernego zarobku. Rzemieślnik nie odstawi pracy bez należytego skalkulowania wynagrodzenia za tę pracę, urzędnik ma zagwarantowaną dochodowość za włożoną przez siebie energię czy pracę. Na straży pracy i zarobków robotniczych stoją najrozmaitsze komisje z Ministerstwem Opieki Społecznej na czele. I słusznie, każdy obywatel winien mieć środki dochodowości i życia zapewnione i każde przedsiębiorstwo winno być rentowne. Jedynie, rzecz dziwna, rolnik ma być tym upośledzonym obywatelem, mimo swej liczebności i doniosłości w ogólnym organizmie Państwa, rzuconym, że tak powiem, poza nawias życia gospodarczego w Państwie. Jedynie rolnik ma pracować od świtu do późnej nocy bez należytego wynagrodzenia za swą pracę, jedynie rolnik ma wyprodukowane w pocie czoła produkty sprzedawać poniżej kosztów ich wyprodukowania. Jedynie rolnik jest skazany na powolne, lecz stałe zjadanie swego majątku i tym samym przymusowe niszczenie własnego warsztatu pracy.</u>
+ <u xml:id="u-96.5" who="#PKlimek">Jeżeli tego stanu rzeczy nie zmienimy, to rolnik jeden za drugim prędzej czy później stanie się nędzarzem, bankrutem, rolnikiem niewypłacalnym i w końcu warsztat jego pracy przejdzie w ręce nierolników, w ręce tych, którzy wskutek tych anormalnych stosunków nieopłacalności w rolnictwie dorabiają się majątku.</u>
+ <u xml:id="u-96.6" who="#PKlimek">Ten stan rzeczy musi być zmieniony. Jeżeli my, posłowie rolnicy, łącznie z Wysokim Rządem nie znajdziemy środków na przywrócenie opłacalności warsztatów rolnych, to nasza rola jako posłów w parlamencie Rzeczypospolitej powinna się natychmiast skończyć.</u>
+ <u xml:id="u-96.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-96.8" who="#PKlimek">Przecież w ostatnich wyborach do Izb ustawodawczych wieś polska oddawała głosy na nas, posłów rolników, w nadziei, że będziemy umieli złu zaradzić dopóki jeszcze czas, że będziemy umieli rozwiązać to największe zagadnienie osiągnięcia opłacalności w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-96.9" who="#PKlimek">Jeżeli dziś spojrzymy na wieś polską, to w tej chwili miliony rolników spogląda z trwogą na ten gmach sejmowy, wyciąga ręce błagalne ku nam posłom, wołając o wytężenie naszych mózgów, o pracę naszą w kierunku rozwiązania tej trapiącej nas zmory nieopłacalności w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-96.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-96.11" who="#PKlimek">Jest to, jak już wspomniałem, najważniejsze i pierwsze nasze zadanie!</u>
+ <u xml:id="u-96.12" who="#PKlimek">I nic nie przeszkadza, że tylu mówców tę sprawę porusza. Musimy krzyczeć i powtarzać ją tak długo, dopóki sprawa ta nie zostanie zrealizowana, albowiem od jej realizacji zależy byt materialny milionów ludzi, zależy właściwy rozwój przemysłu i handlu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-96.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-96.14" who="#PKlimek">Z chwilą przywrócenia opłacalności rolnik podoła swym zobowiązaniom płatniczym, będzie płacił podatki, będzie spłacał długi i moralnie będzie zrehabilitowany, gdyż obecnie wbrew wszelkim zasadom słuszności i etyki posądza się go o to, że jest opornym, złym płatnikiem i umyślnie krzywdzi wierzyciela, względnie nie ma poczucia obowiązku płacenia swemu Państwu podatków. Z chwilą uzyskania opłacalności warsztaty rolne zaczną inwestować, a ponieważ pod tym względem jest na wsi naszej głód wielki, więc ożywi się życie gospodarcze w całym kraju, a również trapiące nas w tej chwili bezrobocie ludności wiejskiej zostanie złagodzone. Obecnie kilka milionów robotników rolnych, będących większą część roku bez pracy, cierpi głód i żyje w skrajnej nędzy. Roboty publiczne są dla nich zamknięte, więc ci robotnicy cieszą się, jeżeli warsztaty rolne inwestują, jeżeli przechodzą do gospodarki intensywnej i tym samym dają im pracę, o którą oni wołają i krzyczą. A przecież wiemy z praktyki, że warsztat rolny intensywnie gospodarujący zatrudnia podwójną ilość robotników rolnych, więc tym samym kwestia przeludnienia wsi znalazłaby tu w pewnej mierze swe rozwiązanie.</u>
+ <u xml:id="u-96.15" who="#PKlimek">A zatem — powtarzam jeszcze raz — podstawą dobrobytu i potęgi Państwa naszego, podstawą rozwoju i ożywienia życia gospodarczego oraz rozbudowy przemysłu naszego, podstawą zwalczenia bezrobocia w Polsce jest przywrócenie opłacalności produkcji rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-96.16" who="#PKlimek">Wysoki Sejmie! Dotychczasowa kilkuletnia praktyka premiowania eksportu zbóż i przetworów zwierzęcych wykazała niezbicie, że zdołaliśmy poziom cen na rynku wewnętrznym oderwać wzwyż od poziomu cen rynków światowych i przeważnie ceny nasze kształtują się na poziomie wyższym od cen światowych o wysokość wypłacanych premii eksportowych. To zjawisko każe nam stwierdzić, że mamy możność podciągnięcia cen produktów rolnych do ich całkowitej opłacalności. A możliwość ta istnieje jedynie przez wprowadzenie odpowiednio wysokich premii eksportowych. Dlatego też premie eksportowe mają być ustalone w takiej wysokości, w jakiej by gwarantowały odpowiednio wysoki poziom cen na rynkach krajowych, chociażby premie te dla niektórych produktów wynosiły 100% ad valorem.</u>
+ <u xml:id="u-96.17" who="#PKlimek">Drugą zasadniczą rzeczą jest to, aby ustalenie wysokości premii nastąpiło wcześnie, aby eksporter mógł się wcześnie zorientować i wcześnie, jeszcze w okresie przedżniwnym, zawrzeć transakcje terminowych wywozów. Na premiowanie eksportu zbóż i przetworów zwierzęcych winniśmy przeznaczyć co najmniej 100 milionów zł. A celem zmobilizowania tej kwoty należy podwyższyć opłaty przemiałowe względnie nawet wprowadzić podatek od sprzedaży zbóż tak, ażeby Skarbu Państwa nie obciążać dalszymi wydatkami na ten cel.</u>
+ <u xml:id="u-96.18" who="#komentarz">(Głosy: No, właśnie.)</u>
+ <u xml:id="u-96.19" who="#PKlimek">Toteż apeluję do Pana Ministra o spowodowanie opracowania właściwej i na dłuższą metę zakrojonej polityki cen produktów rolnych i zwierzęcych w myśl wypowiedzeń szefa naszego Obozu p. generała Skwarczyńskiego na jednej z konferencyj Parlamentarnego Zespołu Rolnego Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-96.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#Marszalek">P. poseł Machlejd ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#PMachlejd">Wysoki Sejmie! Pozwalam sobie zabrać głos w imieniu ogrodnictwa polskiego, które mam zaszczyt reprezentować w tej Izbie. Przede wszystkim zaznaczyć muszę, że sprawy ogrodnicze są zagadnieniem, które obchodzi względnie obchodzić powinno nie tylko ogrodników, lecz wiąże się ściśle z najważniejszymi postulatami całej naszej gospodarki narodowej, a to dlatego, że ma kapitalne znaczenie dla rozstrzygnięcia zagadnienia demograficznego. Wiadomo nam wszystkim, że Polska dziś jest przeludniona, a z liczb, które nam podał p. poseł Ostafin w swym referacie, wynika, że na 1 ha produkcji rolnej wypada u nas prawie dwa razy tyle rąk roboczych, co w Niemczech lub innych krajach zachodnio-europejskich. Różnicę tę potęguje jeszcze fakt, że gospodarka rolna u nas jest mniej intensywna niż na zachodzie. Temu kolosalnemu przeludnieniu wsi należy przeciwdziałać nie tylko przez uprzemysłowienie kraju i emigrację do miast, lecz również przez wzmożenie intensywności eksploatacji ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-98.1" who="#PMachlejd">Jeśli spośród 21 milionów ludności rolniczej w ciągu najbliższych lat kilkunastu kitka milionów przesiedli się do miast, to przecież kilkanaście milionów na wsi pozostanie, a jeśli uwzględnimy przyrost naturalny w tym czasie, to okaże się, że ludność rolnicza zmniejszyła się tylko nieznacznie, a wieś będzie nadal przeludniona. Temu zaradzić może w dużej mierze ogrodnictwo, które jest sposobem najintensywniejszej eksploatacji ziemi. Hektar pod uprawą ogrodniczą daje zbiory 6 do 9 razy większe niż hektar pod uprawą rolną. W tym stanie rzeczy, o ile coraz liczniejsze rzesze ludności wiejskiej, szczególnie w pobliżu miast i okręgów przemysłowych, przechodzić będą z produkcji rolniczej na ogrodniczą, dobrobyt wsi zacznie wzrastać, a przeludnienia odczuwać nie będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-98.2" who="#PMachlejd">Tak więc pamiętać należy, że ogrodnictwo jest kapitalnym zagadnieniem, związanym z demografią naszego kraju. Toteż dla dobra gospodarki narodowej należy dążyć do rozwoju ogrodnictwa u nas w jak najszybszym tempie. Niestety jest to jednak bardzo utrudnione, a to z dwóch następujących względów: po pierwsze ogrodnicze warsztaty pracy są na ogół nieopłacalne, po drugie niedostateczne wynagrodzenia w ogrodnictwie mogą w przyszłości zniechęcić młodzież do poświęcania się temu zawodowi. Jeśli mimo to nasze ogrodnictwo nie upada, lecz rozwija się i okazuje nawet postęp, jest to wynik godnego naśladowania zamiłowania do zawodu i pełnej poświęcenia pracy naszych ogrodników.</u>
+ <u xml:id="u-98.3" who="#PMachlejd">Skoro ogrodnictwo odgrywa w życiu naszego kraju tak doniosłą rolę i rozwój jego decydująco może się przyczynić do dobrobytu wsi polskiej, to musimy zastanowić się, jakimi środkami zrealizować osiągnięcie naszego celu. A więc przede wszystkim ogrodnictwu polskiemu dają się we znaki trzej niebezpieczni konkurenci. Pierwszym niezdrowym konkurentem jest dzika produkcja nasion i drzewek, prawie zawsze malowartościowych. Konkurencja ta szkodzi producentom nasion i drzewek, gdyż zmusza ich niejednokrotnie do zniżenia cen niżej własnych kosztów produkcji, lecz jeszcze groźniejsza jest dla tych, którzy takie artykuły kupują, gdyż ze złych nasion mają złe warzywa, a ze złych drzewek—małowartościowe owoce i w rezultacie ponoszą straty. Zaradzić temu może ustawa szkółkarska i nasienna, która ureguluje należycie produkcję tych artykułów. Za granicą jest to już wprowadzone.</u>
+ <u xml:id="u-98.4" who="#PMachlejd">Drugim niezdrowym konkurentem jest Państwo i samorząd, o ile produkuje artykuły ogrodnicze lub zajmuje się ich sprzedażą. Zresztą nawet sfery rządowe stwierdziły, że szkółki powiatowe są deficytowe, nadto poziom ich produkcji jest bardzo niski. Również państwowe instytucje naukowe powinny zajmować się nie produkcją i sprzedażą, lecz wyłącznie doświadczalnictwem, tym bardziej że w zakresie doświadczalnictwa istnieje szereg palących problematów, których rozwiązanie będzie miało olbrzymie znaczenie dla dalszego i lepszego rozwoju techniki ogrodniczej.</u>
+ <u xml:id="u-98.5" who="#PMachlejd">Wreszcie trzecim niezdrowym konkurentem jest import płodów ogrodniczych z zagranicy. Mam tu na myśli przede wszystkim jabłka i pomidory. O ile gospodarczo uzasadniony jest przywóz takich artykułów, jak cytryny i pomarańcze, których Polska nie produkuje, a które mają specjalne właściwości odżywcze, to import jabłek do Polski powinien być bezwzględnie zabroniony ewentualnie utrudniony przez wyższe cła. Dotyczy to również pomidorów w określonych porach roku. Pamiętać musimy, że w ciągu ubiegłego roku importowaliśmy owoców z zagranicy za pi zeszło 30 milionów złotych. Zatem trzy pierwsze postulaty ogrodnicze — to unieszkodliwienie trzech wymienionych konkurentów. Czwartym postulatem ogrodnictwa są niskoprocentowe i długoterminowe kredyty. Ogrodnictwu bowiem brak nieraz kapitałów do poczynienia najniezbędniejszych inwestycyj, a ponieważ jest ono bardzo mało rentowne, przeto powinno korzystać z taniego kredytu państwowego, tym bardziej że spełnia doniosłą rolę w odżywianiu kraju. Szczególnie rola ta okaże się, jeśli stosunki pokojowe zmienią się na wojenne. Wtedy rola ogrodnictwa będzie prawdopodobnie doceniana powszechnie. Z zagadnieniem tym łączy się sprawa obniżenia kosztów produkcji w ogrodnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-98.6" who="#PMachlejd">Piątym postulatem jest to, by budżety na cele ogrodnicze zarówno Ministerstwa jak i izb rzemieślniczych były wydatnie podwyższone. Wówczas samorząd gospodarczy będzie w możności rozwinąć pracę na większą skalę. Obiło mi się o uszy, że jedna z izb rolniczych wydaje więcej na utrzymanie samochodu aniżeli na cele ogrodnictwa. To jest pewna dysproporcja.</u>
+ <u xml:id="u-98.7" who="#komentarz">(Głos: Która?)</u>
+ <u xml:id="u-98.8" who="#PMachlejd">W tej chwili nie mogę podać, ale po posiedzeniu chętnie służę.</u>
+ <u xml:id="u-98.9" who="#PMachlejd">Szóstym postulatem i to postulatem nie tylko pod adresem Sejmu i Rządu, lecz również izb rolniczych jak i całego społeczeństwa jest potrzeba należytej propagandy ogrodnictwa i artykułów ogrodniczych, a więc przede wszystkim propaganda spożycia owoców i warzyw, następnie propaganda ogrodnictwa z punktu widzenia zdobniczego.</u>
+ <u xml:id="u-98.10" who="#PMachlejd">Ogrodnicze szkoły zawodowe o poziomie wyższym, a nade wszystko średnim są niezbędnym czynnikiem, jeśli chodzi o postęp i rozwój ogrodnictwa. Ze sprawą tą łączy się udostępnienie praktyk zawodowych dla szerokich warstw młodzieży. Jest to siódmy i ostatni postulat.</u>
+ <u xml:id="u-98.11" who="#PMachlejd">Oto są główne postulaty ogrodnictwa, których zrealizowanie leży nie tylko w interesie sfer ogrodniczych, lecz całego społeczeństwa, gdyż rozwój i potęga ogrodnictwa przyczyni się wydatnie do podniesienia kultury i dobrobytu całego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-98.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Rolnictwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wysoka Izbo! P. poseł Malinowski pozwolił sobie na postawienie mi zarzutu, że w roku zeszłym, zapraszając Pana Prezydenta na poświęcenie świeżo zbudowanych osad, nadużyłem Jego zaufania, kierując Go do osad, które były wybrane wyjątkowo, które nie odpowiadały zupełnie przeciętnie naszemu budownictwu. Stwierdzam, że właśnie ten zarzut jest fałszywą i krzywdzącą mnie insynuacją, albowiem Panom wiadomo, że osady budowane przez Ministerstwo Rolnictwa są osadami standaryzowanymi, że identycznych osad na terenie Poznańskiego i Pomorza wybudowano w roku ostatnim 2.000, Panowie wiedzą dobrze, że można znaleźć osady i lepsze i gorsze, jeżeli chodzi o skalę ich zagospodarowania, natomiast wybierając na uroczystość poświęcenia to właśnie miejsce Ministerstwo kierowało się względem, że była w nim skupiona bardzo znaczna ilość kolonij, powstałych w 1935 i 1938 r. Jest rzeczą niewątpliwą, że osady na gruntach lepszych, na gruntach południowej części Poznańskiego lub Pomorza prezentowałyby się o wiele lepiej niż na tej części północnej. Oczywiście, że mogą być wyszukane również gorsze, jednak znalezienie osad zagospodarowanych lepiej nie przedstawiałoby trudności, zwłaszcza gdy tam budownictwo było w znacznej części reprezentowane przez osady z 1935 r., a więc o rozmiarze mniejszym i o nakładach Ministerstwa Rolnictwa mniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-100.1" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Traktuję przeto ten zarzut jako wolę bezsilnej złośliwości ludzi, nie chcących uznać słuszności tej pracy, która ma wielkie znaczenie dla Państwa zarówno w sensie narodowej przemiany stanu posiadania na terenie woj, poznańskiego i pomorskiego, jak i w sensie zagęszczenia siły rolnictwa polskiego na terenie, który ma bardzo dużo jeszcze ziem nadających się do kolonizacji.</u>
+ <u xml:id="u-100.2" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Chcę również odpowiedzieć p, posłowi Polaczkowi, który w sposób serdeczny i życzliwy zwracał się do mnie o to, abym powiedział, co myślę o oddłużeniu. P. Potaczkowi muszę przypomnieć, że jako poseł winien przecież o tym wiedzieć, że nie mogę się tu kierować ani moimi sympatiami, ani moimi antypatiami w stosunku do jakiegokolwiek zagadnienia, jestem tu tylko członkiem Rządu, który jedynie w sprawach ustalonych zabiera głos. Toteż w tej sprawie mógłbym powtórzyć to tylko, co stwierdziłem w Komisji Budżetowej Sejmu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#Marszalek">Lista mówców wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-101.1" who="#Marszalek">Głos ma jeszcze p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-102">
+ <u xml:id="u-102.0" who="#POstafin">Nie chcę zabierać wiele czasu, będę się starał w krótkich słowach Panom Posłom odpowiedzieć na niektóre sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-102.1" who="#POstafin">P. Karśnicki w swoim przemówieniu był łaskaw pamiętać o tym, że ceny światowe nie decydują o cenię w kraju. Odpowiem mu tylko w ten sposób, że w r. 1936/37 i 1938/39 właśnie ceny światowe decydowały o wysokiej cenie w poprzednim roku, a o niskiej cenie w następnym roku. Powiedział Pan w dalszym ciągu swego przemówienia, że program jest obcy rolnictwu. Otóż zaznaczyłem w swoim referacie dzisiaj, że właśnie p. Minister Rolnictwa ma bardzo głęboki i daleki program rolniczy, a Panu tylko odpowiem, że jeżeli chodzi o program hodowlany, program zbytu i przerobu artykułów hodowlanych, następnie jeśli chodzi o inwestycje uszlachetniające produkcję rolną, następnie jeśli chodzi o ochronę surowców krajowych, to te rzeczy zostały stworzone programowo w ostatnich latach. Następnie wspomniał Pan jeszcze na końcu swego przemówienia, że wielkie rzeczy trzeba prędko realizować. Mam wrażenie, że wręcz przeciwnie, wielkie rzeczy wymagania głębokiego przepracowania i zastanawiania się, a nie prędkiego realizowania bez zastanowienia się.</u>
+ <u xml:id="u-102.2" who="#POstafin">Jeżeli chodzi o przemówienie p. Jóźwiaka, to wspomniał on, że Lasy Państwowe faworyzują pośrednictwo i wymienił Paged. Z tego odniosłem wrażenie, że nawet nie wie, co to jest Paged, że to jest Polska Agencja Drzewna, przy pomocy której właśnie Lasy Państwowe przeprowadzają wszystkie operacje handlowe. A jest ta firma stworzona właśnie dlatego, że Lasy Państwowe przeprowadzają wszystkie operacje handlowe. Jest ta firma stworzona jako organ handlowy Lasów Państwowych dlatego, że Lasy Państwowe, jako przedsiębiorstwo państwowe, nie mogły wejść na rynek drzewny gdański, kiedy jeszcze rynku drzewnego w Gdyni nie było, gdyż w myśl umów z Gdańskiem w Gdańsku może być tylko Poczta Polska i Państwowe Koleje Polskie. Wspomniał jeszcze p. Jóźwiak, że woli być tym indywidualnym kupcem niż urzędnikiem spółdzielni, Na to już nie chcę mu odpowiedzieć, uważam bowiem odpowiedź za zbędną. Ale uderzyło mnie jeszcze jego zainteresowanie się owczarstwem. Wspomniał, że jest kupcem, który się zajmuje i zajmował handlem wełny, i opowiadając o tym, nadmienił m. in., że tak źle tam z tym handlem owczą wełną postępują, że ważą ją aż do ½ grama wagi. Takie odniosłem wrażenie. Przekonałem się, że zupełnie nie wie, co to jest handel wełną, i dziwię się, że on jako właściciel kawiarni czy restauracji bierze się do tego rodzaju handlu, tym bardziej jako Wielkopolanin, gdzie bądź co bądź zawodowo ludzie specjalizują się w pewnych dziedzinach tylko.</u>
+ <u xml:id="u-102.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-102.4" who="#POstafin">Otóż muszę mu powiedzieć, że właśnie ostatnio uporządkowano ten handel wełną w ten sposób, że z worka stukilowego wełny bierze się próbkę z wierzchu, ze środka i z dołu po pół kilo i z tego półtora kilo wybiera się zaledwie pół grama i oddaje się do instytutu wełnoznawczego na zbadanie. Bo o to chodzi, aby uchronić i przemysłowca i sprzedającego wełnę przed jakimikolwiek oszustwami, bo przecież wiadomo, że jak się wełnę surową sprzedaje, to ta wełna jest różna, ma masę zanieczyszczeń, przede wszystkim dużo tej tzw. lanoliny, tzn. tego tłuszczu owczego, którego nadmierna ilość jest dla przemysłowca niepożądana. A z drugiej strony, jeżeli ja dzisiaj w referacie wspomniałem o należytej podaży wełny tak co do sortymentów, jak i co do terminu dostawy dla przemysłu, to właśnie wspomniałem dlatego, że u nas wełnoznawstwo nie istnieje do tej pory i że ludzie nawet nie umieją strzyc owiec, nie wiedzą, jakie owca ma na sobie gatunki wełny, nie mówiąc już o tym, jakie gatunki wełny w ogóle istnieją. Oczywiście, przemysłowiec znowu, który musi odpowiednie artykuły wełniane. wyprodukować z tej wełny, broni się przed kiepskimi sortymentami wełny.</u>
+ <u xml:id="u-102.5" who="#POstafin">P. posłowi Dudzińskiemu odpowiem tylko, że kiedy obliczałem koszty produkcji na 1 ha i kiedy obliczałem wydajność z hektara, to użyłem tzw. górnej granicy i p. poseł w moim sprawozdaniu tę rzecz znajdzie. Wspomniałem o 190 zł kosztów produkcji na 1 ha według górnej granicy. Oczywiście jeżeli biorę górną granicę, to już nie potrzebuję fatygować się, żeby przy dodatkowym wzroście zboża na hektar jeszcze obliczać dodatkowe koszta przez dodawanie nawozów sztucznych czy dodatkowych kosztów uprawy. Tym samym kierowałem się przy obliczaniu produkcji mleka od krowy. Pominąłem nawet zupełnie paszę letnią jako tańszą, a wziąłem właśnie paszę droższą zimową w przecięciu całorocznym. Popełniłem tu nawet błąd obliczeniowy na niekorzyść rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-102.6" who="#POstafin">Jeżeli chodzi o wzmiankę, że struktura argarna na zachodzie jest zdrowa, a parcelacja ją tylko psuje — p. poseł postawił to w formie zarzutu, że nie wolno tej struktury psuć — to ja się zapytam, o czym zresztą p. Minister był łaskaw wspomnieć, co mamy z tym nadmiarem drobnorolniczej ludności z Małopolski czy z Kieleckiego zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-102.7" who="#POstafin">W dalszym ciągu p. poseł powiada, że ideałem będzie, jak chłop pójdzie do miasta na kupca, ale nie był łaskaw powiedzieć, w jaki sposób ma się to zrobić. Tego nie podał już. Następnie nie wiem, w jaki sposób p. poseł połączył małe gospodarstwa z żydowstwem. Wspomniał dosłownie w ten sposób, że w interesie Żydów leży, by gospodarstwa były drobne. Ja z obserwacji wiem, że przemysł właśnie w Polsce jest w wysokim stopniu zażydzony, a gospodarstwa drobno-włościańskie właśnie te osadnicze na Pomorzu — zresztą p. poseł wspominał mi o tym parę dni temu — właśnie są w słabym kontakcie z przemysłem, bo osadnik małopolski, który tam przyszedł, jest poniekąd samowystarczalny w artykułach nabywanych dla gospodarstwa. Sam p. Dudziński przede mną się wyraził: Od was tam przychodzą tacy ludzie, którzy sobie rzemień zrobią, orczyk zrobią, koło zrobią, okują konia, wszystko sami zrobią, nic nie dają zarobić przemysłowi. Skutkiem tego przemysł nic z nich nie korzysta i upada nasze rzemiosło, upada nasz przemysł, upada nasz handel dzięki właśnie waszym osadnikom. A tu nagle dzisiaj p. poseł łączy ich z Żydami.</u>
+ <u xml:id="u-102.8" who="#POstafin">Wreszcie wspomina p. Dudziński o tym, że należy ludność w Polsce podzielić na klasy jak gdyby — rolników, rzemieślników itd. i powiada, w którym miejscu powinna być ta dolna granica pojęcia zawodowego rolnika. Powiada, że powinna być na granicy opłacalnego indywidualnego i produkcyjnego gospodarstwa. Resztę spycha gdzieś w dół, nie mówiąc w jakiej klasie ten dół się powinien znaleźć, tylko używa takiego zwrotu, że ta reszta powinna nazywać się osadą, dajmy na to osadą rzemieślniczą czy osadą jakąś inną i odsyła właśnie tę biedotę drobno rolniczą do Ministerstwa Opieki Społecznej. Możliwe, że miał na myśli, że wszystkie małe gospodarstwa, które mają niespełna 2 ha, winny nazywać się osadami czy w ogóle gospodarstwami o typie nędzarzy czy czegoś takiego. Otóż ja i bardzo wielu kolegów pochodzimy z Małopolski, pochodzimy właśnie z tych drobnych, mniejszych niż dwuhektarowe nawet gospodarstw, które tam stanowią niemal 50%, jak to zresztą ze sprawozdania wynika, a mimo to Małopolska do Opieki Społecznej się nie zwraca i nie będzie się zwracała. I te gospodarstwa, chociaż spycha je kolega Dudziński na poziom jakichś osad nędzarzy, jednak przetrwały ciężkie chwile i przetrwają nadal i niewątpliwie nastąpi w Małopolsce w najbliższej przyszłości raczej skomasowanie tych gospodarstw aniżeli dalsze rozdrobnienie.</u>
+ <u xml:id="u-102.9" who="#POstafin">P. posłowi Barańskiemu chciałem tylko odpowiedzieć na jego zarzuty, jakoby gospodarka w Lasach Państwowych na odcinku tartacznictwa była deficytowa. Odpowiem mu krótko. Dzięki rozbudowie tartaków w Lasach Państwowych użytek drewna podniósł się od 1932 r. ogólnie z 41% na 68%, a w olsze, co cytowałem w referacie na podstawie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli Państwa, z 12% na 36%, w brzozie z 3% na 19,6%. Ta wielka zwyżka użytku drewna dowodzi, że właśnie tartacznictwo było potrzebne i było rentowne. Nie będę już wspominał, jak dalece przeróbka drewna podniosła wartość drzewa. P. poseł powiada, że Lasy Państwowe winny wyciągnąć więcej dochodu z drzewa. Zupełnie słuszne postawienie sprawy, ale żeby to uzyskać, to trzeba dalej inwestować w te warsztaty przetwórcze w Lasach Państwowych, a on właśnie się temu sprzeciwia. Sprzeciwia się nie tylko warsztatom tartacznym, ale nawet dalszemu uszlachetnianiu drewna w Lasach Państwowych, w fabrykach chemicznych czy mechaniczno-przetwórczych, np. wytwarzających te tzw. płyty spilśnione. P. poseł radzi, ażeby oddawać nadmiar drzewa tartakom prywatnym. Już p. Minister był łaskaw odpowiedzieć, że w swoim czasie zajmował wręcz odmienne zdanie.</u>
+ <u xml:id="u-102.10" who="#POstafin">Jeżeli chodzi o ustrój Lasów Państwowych, który jest regulowany dekretem Pana Prezydenta z września 1936 r., p. poseł stawia zarzut, że eksploatacja i ochrona w Lasach Państwowych jest w jednym ręku, Zapomina, że administracja Lasów Państwowych podlega pod każdym względem p. Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych i odpowiedzialny za Lasy Państwowe jest nie Dyrektor Naczelny Lasów Państwowych, tylko p. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-102.11" who="#komentarz">(Brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-102.12" who="#POstafin">Powiada p. poseł, że Lasy Państwowe nie są podmiotem, Państwo jest tutaj podmiotem i skutkiem tego Lasy Państwowe nie powinny się w dalszym ciągu uprzemysławiać. Na komisji poszedł dalej, bo doszedł do takiego rozumowania, że Lasy Państwowe winny drzewo sprzedawać na pniu, udowadniał, że się nie opłaca uszlachetnienie drewna, że przeróbka drewna w tartaku powoduje stratę 4 zł na 1 m³. Zapomina o tym, że Lasy Państwowe to gospodarstwo, że właśnie ten dekret Pana Prezydenta wymaga od tego gospodarstwa, ażeby ono było jak najwięcej rentowne, żeby jak największy dochód dawało i Minister Skarbu wymaga, żeby wpłata do Skarbu Państwa była jak najwyższa. I tego samego domaga się p. Barański, a z drugiej strony powiada, że nie wolno uszlachetniać tego drewna, raczej je sprzedawać na pniu. Nie wiem, jak on może jedno z drugim godzić. W art. 14 dekretu Pana Prezydenta wyraźnie napisano, że Lasy Państwowe mogą prowadzić przemysłowy przerób drewna i innych surowców własnych w rozmiarach, jakie będą potrzebne dla zapewnienia im rentowności gospodarstwa leśnego. Przerób ten podlega przepisom prawa przemysłowego i prowadzony będzie na zasadach kalkulacji handlowej z uwzględnieniem jego związku z gospodarstwem leśnym. Tę rzecz reguluje dekret i o tym dyskutować właściwie jest zbyteczne.</u>
+ <u xml:id="u-102.13" who="#POstafin">P. poseł rzucił frazes: planowość w gospodarowaniu. Rzecz zupełnie zrozumiała, ale właśnie dla tej planowości potrzeba w Lasach Państwowych inwestycyj, dlatego trzeba właśnie tartaków, dlatego trzeba fabryk celulozy, dlatego trzeba dalszej przeróbki, dlatego nie można się ograniczyć do siekiery i piły tak w Lasach Państwowych, jak w każdym wielkim gospodarstwie leśnym.</u>
+ <u xml:id="u-102.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-102.15" who="#POstafin">Jeżeli chodzi o przemysł celulozowy, któremu p. poseł się sprzeciwia na terenie Lasów Państwowych, mówiąc, że powinien być tu kapitał prywatny, że trzeba się tu zwrócić do czynnika społecznego, ażeby ten przemysł uruchomił, to czekamy na ten czynnik społeczny lat dwadzieścia i nie możemy się w żaden sposób doczekać, żeby ten czynnik społeczny, żeby ten kartel celulozowy w Polsce przystąpił do racjonalnej dalszej rozbudowy przemysłu celulozowego. Równocześnie troszczy się p. poseł o to, ażeby odżydzić przemysł, a ja podam tylko skład rady nadzorczej i zarządu jednej fabryki celulozowej w Polsce, mianowicie Kluczewskiej Fabryki Papieru i Celulozy. Rada nadzorcza: Ignacy Szwarcsztajn, Elżbieta Płótnikof, Natan Płótnikof, Szwarcsztajn, Jules Ramsejer i dla okrasy jeden katolik Antoni Radwan; Zarząd: Maurycy Szwarcsztajn, Michał Płótnikof, Grzegorz Płótnikof, Maksymilian Friede, Carl Duus, Michał Fuksiewicz. I to jest fabryka, za którą ktoś powinien odpowiadać w sądzie, proszę Panów, bo postawiona jest w Zagłębiu Dąbrowskim daleko od rzeki i wylewa ługi pocelulozowe na piaski, te piaski przesiąkają na gliny nieprzepuszczalne, ługi spływają do Przemszy i Przemsza, która po dokonaniu ciężkich i drogich inwestycyj powinna była dostarczać wody dla Górnego Śląska przez wodociąg w Maczkach, została zupełnie zatruta. I dzisiaj ta kluczewska fabryka zobowiązuje się milion złotych płacić odszkodowania Maczkom, które są zupełnie bezużyteczne. To jest właśnie ta inicjatywa prywatna w przemyśle celulozowym. Nie będę mówił o tym, że z Nadworny i z Huculszczyzny zwozi się z jednej strony surowiec do Włocławka, z drugiej zwozi się do Włocławka węgiel a markuje się, że się będzie w Hniżdiozowie pod Żydaczowem budowało fabrykę celulozy. Tej fabryki tam oni nie postawili i nie zamierzają postawić. Uważam, że jednak Lasy Państwowe są w tej chwili jedynym przedsiębiorstwem leśnym, które zdolne jest zdrową, dobrze skalkulowaną przetwórnię celulozową w Polsce wybudować. Nadmienię jeszcze, że przemysł celulozowy w Polsce jest budowany tylko przez przemysł szwedzki względnie przez przemysł niemiecki. A Szwedzi w Polsce pracują tylko za pośrednictwem jednego pana, który się nazywa Leon Szwarc i jest izraelitą. Na tym kończę.</u>
+ <u xml:id="u-102.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-103">
+ <u xml:id="u-103.0" who="#Marszalek">Dyskusja została zakończona. Na tym porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-103.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj, złożonych przez posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-104">
+ <u xml:id="u-104.0" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja, złożona przez p. Tadeusza Nowaka, do p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie wydania zarządzeń celem zwalczania masowego występowania szkodników drzew owocowych.</u>
+ <u xml:id="u-104.1" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja, złożona przez p. Edwarda Dudkiewicza do p. Ministra Przemysłu i Handlu oraz do o. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie działalności koncernu N. V. Philipsa w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-105">
+ <u xml:id="u-105.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-105.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro dn. 22 lutego o godz. 9 rano z następującym porządkiem dziennym.</u>
+ <u xml:id="u-105.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-105.3" who="#Marszalek">Sekretarz p. Wadowski (czyta):* 1. Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druk nr 100) — rozprawa szczegółowa nad częściami: Ministerstwo Przemysłu i Handlu, Długi Państwowe i Monopole.</u>
+ <u xml:id="u-105.4" who="#Marszalek">2. Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw: a) o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za dzielność (druk nr 104); b) o nadzorze nad niektórymi środkami żywienia zwierząt (druk nr 102).</u>
+ <u xml:id="u-105.5" who="#Marszalek">3. Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów: a) Józefa Ostafina o znoszeniu ordynacyj rodowych (druk nr 99), b) Franciszka Szymańskiego o zmianie ustawy o przeznaczeniu wpływów z kar pieniężnych na akcję kulturalno-oświatową i opiekuńczą na rzecz robotników (druk nr 103), c) Stanisława Jóźwiaka o zakazie delegowania urzędników państwowych na stanowiska dodatkowo wynagradzane (druk nr 101).</u>
+ <u xml:id="u-105.6" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-105.7" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-105.8" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 23 min. 20.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00015-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00015-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e5ef59b
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00015-01/header.xml
@@ -0,0 +1,40 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00015-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>15 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>15 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">15</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-22</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterPrzemysluiHandlupRoman" role="speaker">
+ <persName>Minister Przemysłu i Handlu p. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLechnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Lechnicki</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00015-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..1f85584
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,147 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 15 posiedzenia w dniu 22 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman.*</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Skarbu Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">i Mieczysław Sokołowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Żenczykowski i Żyborski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Marszalek">Protokół 14 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu sprzeciwu.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Czerwiński, Gdula, Klimczuk, Ostrowski, Roztek i Sikorski.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Schwarzbartowi, Tylmanowi i Wagnerowi na 1 dzień, Bartschowi, Krawczyńskiemu, Skotnickiemu i Szwedowi na 2 dni, Kosidle i Mincbergowi na 3 dni, Czarneckiemu i Roztkowi na 4 dni.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#Marszalek">Proszą Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych na 2 tygodnie posłowie Lipski i Stoch.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba tych urlopów udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druk nr 100) — rozprawa szczegółowa nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Lechnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PLechnicki">Wysoki Sejmie! Zanim przystąpię do krótkiego odzwierciedlenia przebiegu dyskusji w Komisji Budżetowej nad kapitalnym zagadnieniem, jakim jest zagadnienie naszej pozycji przemysłowej i handlowej, pragnę stwierdzić, że pewne ogólne założenia mojego referatu znalazły zgodną zasadniczo ocenę ze strony całości Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PLechnicki">Jest to fakt wielkiej wagi, gdyż wydaje mi się, że właśnie odnalezienie jednolitości ocen wyjściowych zasadniczych, jeśli chodzi o nasze bieżące zagadnienia w polityce społecznej gospodarczej, jest tym elementem i tą podstawą, która daje powód do optymizmu, że i w szczegółach, w praktycznym planie działania później pewne różnice, które się jeszcze zarysowują, zostaną usunięte.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PLechnicki">I dlatego nie od rzeczy będzie jeszcze raz w dwóch słowach przypomnieć te założenia generalne, które zresztą znajdują wyraz we wszystkich naszych ocenach, w całym przebiegu naszej wielkiej debaty budżetowej, to, że Państwo Polskie, naród polski został w przyśpieszonym tempie postawiony wobec nowych zadań dziejowych wymagających od niego i siły, i woli, i natężenia jego twórczości gospodarczej, ale jednocześnie w tym samym okresie musi z mozołem naprawiać wielkie niedociągnięcia strukturalne, które okres niewoli pozostawił w gospodarstwie polskim. Słowem, że przed całym naszym życiem gospodarczym, przy każdej jego ocenie, przy każdym szczególe i przy całości musi być nieodłączną ta świadomość większego wysiłku, skuteczniejszego poszukiwania dróg, aby nie tylko odrobić zaległości, ale dążyć do utrzymania tego tempa, które widzimy u sąsiadów i w nowoczesnym rozwoju gospodarczym całego świata. W debatach budżetowych znalazła wyraz ta prawda nadrzędna, że właśnie nasze pokolenie będzie musiało z wyjątkową surowością umieć odrzucać rzeczy potrzebne dla rzeczy niezbędnych. Wobec nawału zaniedbań dla ustalenia hierarchii celów rzeczy bardzo potrzebnych, rzeczy, które posiadają w pełni narody bogatsze, będzie musiała działać jednolita cenzura niejako całego społeczeństwa, zgodna cenzura, która będzie z hierarchii tych miliardowych potrzeb Polski odnajdywała, instynktem prawnym wiedziona, rzeczy najniezbędniejsze, rzeczy nieodzowne.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PLechnicki">A drugą taką prostą prawdą, która znalazła wyraz w debacie nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jest poszukiwanie dróg, żeby znaleźć metody, żeby w Polsce narodowi polskiemu danym było coraz mocniej, coraz opłacalniej, coraz intensywniej, coraz skuteczniej pracować. Na tym tle ujawniony został trzeci postulat, że muszą być zgodnie usunięte te hamulce, które w naszej może niedostatecznej jeszcze świadomości gospodarczej tamują prace gospodarcze, utrudniając zdrowy dynamizm, dynamizm zdobywczy, dynamizm narodu młodego.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#PLechnicki">Na tym tle wynika konstatacja, że musimy szukać dróg do twórczości człowieka gospodarczego w Polsce, człowieka gospodarującego na własne ryzyko i na własny rachunek, jak jest np. w rolnictwie, i który nie może przez te czy inne zmowy, te czy inne porozumienia lub doświadczenia, robione na cudzy rachunek, przerzucać swoich pomyłek w formie dodatkowego podatku na całe społeczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#PLechnicki">I wreszcie mówiliśmy o dysproporcjach, jakie istnieją w chwili obecnej, że to jest jedno z zagadnień bieżących konkretnych i że musi być troską Rządu znalezienie sposobu usunięcia tych dysproporcyj we wszystkich elementach naszego układu produkcyjnego, i że społeczeństwo musi tak samo zająć zgodną postawę co do tego, że te dysproporcje są hamującym czynnikiem w naszym rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#PLechnicki">Pierw^s^zą wspólną konstatacją — zresztą nie budzącą wątpliwości — jest, że polityka uprzemysłowienia, urbanizacji, polityka głębokich strukturalnych przemian, koniecznych przemian, musi dziś znaleźć całkowite zrozumienie w całym społeczeństwie, to że każda nowa obrabiarka, każdy nowy komin fabryczny jest naszym wspólnym dobrem i nadrzędną koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#PLechnicki">Jeśli chodzi o metody i drogi do przyśpieszenia tych koniecznych procesów, to uwydatnione zostało w dyskusji, że te zagadnienia mogą być rozwiązane strukturalnie, trwale i głęboko tylko poprzez procesy planu gospodarczego, harmonijnie ujmującego całość życia gospodarczego. Również od rolników padły słowa przestrogi, że nie wydaje im się, żeby stan obecny odpowiadał właśnie tym zasadom harmonii, natomiast w rozdziale dochodu społecznego zagadnienia aktywizacji produkcji rolnictwa może nie są jeszcze dostatecznie uwzględniane, a jest rzeczą nadrzędnej doniosłości, by równomiernie z nowym towarem przemysłowym, z nowym dorobkiem naszym produkcyjnym pogłębiał się rynek zbytu, pogłębiała się chłonność rynku, zwłaszcza wiejskiego, który stanowi w naszym układzie czynnik o dużych, dynamicznych możliwościach i dużej sile rozwojowej. Czynnik ten jednak jest zaniedbany w dziedzinie wielu spraw, które łatwo i skutecznie niewielkim nakładem mogłyby zaktywizować te wielkie drzemiące potencjalne siły nie- zużytkowanej dotychczas pracy na wsi. Ta pierwsza konstatacja dotyczyła więc harmonii w planie, harmonii w dokonaniu i harmonii w intensyfikacji pracy we wszystkich działach pracy gospodarstwa społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#PLechnicki">Dlatego tym silniej właśnie w tej dziedzinie zarysowała się konieczność dodatkowej walki o międzynarodowy przydział pracy. Wydaje nam się, że tutaj tak jest, jak to wczoraj w debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa jaskrawo nieomal ze wszystkich przemówień wynikło, że jest w Polsce dodatkowy rezerwuar pracy, który dla uruchomienia nie potrzebuje od razu wielkiego nakładu kapitałowego ani wielkich hal fabrycznych, kominów, obrabiarek, wymaga tylko troskliwej opieki Rządu. I gdybyśmy się spytali, dlaczego do tej rzeczy przywiązujemy tak wyjątkową wagę, to znowu skonstatowalibyśmy, że chodzi o dostosowanie warunków procesu produkcyjnego do przeciętnych warunków pracy konkurentów naszych na rynku światowym. Ten fakt, że chłop polski ma na własnym warsztacie 56 gr zarobku dziennie za całodzienną pracę i harówkę, świadczy, że walka o dodatkowy przydział na rynku międzynarodowym dla chłopa polskiego, dla wsi polskiej, dla warsztatów, dla rolnictwa polskiego jest zagadnieniem nadrzędnym i koniecznym. Te zaś rzeczy przecież tak bezpośrednio, codziennie w oczach naszych się łączą właśnie z zagadnieniem uprzemysłowienia. Ci z kolegów, którzy oglądaliby. wielkie i cudowne rzeczy zrobione w Centralnym Okręgu Przemysłowym i spytaliby się wówczas, skąd przyszły te maszyny i te obrabiarki, czy z Angli, czy z Ameryki, to dostaliby odpowiedź, że to chłop polski swoją pracą Państwu zafundował. Czy ostatnia umowa z Niemcami na 120 milionów za artykuły rolnicze polskie w zamian za maszyny dla rzemiosła, dla warsztatów polskich nie jest właśnie najwłaściwszą drogą solidarnego marszu wszystkich ludzi w Polsce ku uprzemysłowieniu i organizacji? I dlatego rozszerzenie tych możliwości, pogłębienie tych procesów jest koniecznością, że ten chłop polski, który wnosi w aporcie najtańszą pracę ze wszystkich prac w Europie, opłacanych na dniówkę, ma jednocześnie w innych elementach najwyższe koszty produkcji. I dlatego w rozszerzeniu przydziału i w walce o przydział międzynarodowej pracy dla narodu polskiego, dla wsi polskiej widzimy w tej chwili naczelne zadanie resortu, którego budżet mam zaszczyt referować. I tam tak samo ujawniły się znowu pewne dysproporcje cen, o których mówiłem, że niestety w dziedzinie naszej produkcji przemysłowej, mającej naturalnie inne trochę koszty produkcji w tych działach, gdzie ona dopiero powstaje, hamują one możliwości naszej konkurencji w handlu zagranicznym artykułami przemysłowymi. Jakżeż krzepiącym był podczas naszej wycieczki widok tych wielkich pak, w których konkurencyjnie wysyłaliśmy towary do Anglii z warsztatów, powstałych dopiero przed dwoma laty. I wydaje mi się, że to jest to drugie zagadnienie, dotyczące metod produkcji, procesów normalizacji i uporządkowania produkcji w Polsce, standaryzowania tej produkcji, gdyż są wielkie zaległości, i na tym odcinku musi być skoncentrowana uwaga zarówno Rządu jak i całego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#PLechnicki">Na marginesie tego zagadnienia trzeba stwierdzić, że dosyć powszechne są krytyczne uwagi co do metod administracji naszym handlem zagranicznym. Nie będę w te rzeczy wchodził szczegółowo, czy to jest rezultat zewnętrznego biegu wypadków, a mianowicie tych kontyngentów, kompensat, lasu przepisów, który z kupca-eksportera robi urzędnika administracyjnego, wydaje mi się jednak, że i w administracji handlu zagranicznego istnieje świadomość, że wystarczy przejrzeć metodę administracji, aby dostrzec te same błędy, co znalazło zresztą swój wyraz w powołaniu specjalnej komisji. W tej dziedzinie wysunęło się zagadnienie pewnych pomocy dla eksportu przemysłowego, wydaje mi się jednak, że i tam należy wyszukać jakieś bardziej nowoczesne formy, bo handel wymaga szybkiej decyzji i ustalenia warunków lepszych czy gorszych na długie miesiące naprzód, bo handel nie znosi ryzyka, które wynika z faktu, że musi akceptować tę czy inną ofertę w przeciągu 24 godzin, i nie znosi niepewności, czy dostanie decyzję ministerstwa akurat na tę partię oraz kiedy i w jakiej formie. Wydaje mi się, że handel polski traci w tej dziedzinie dużo doskonałych możliwości wskutek tego, że nie ma jeszcze doskonałych metod dostosowanych do nowych trudności znanych nam doskonale.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#PLechnicki">Trzecim punktem są dysproporcje ujawnione w dziedzinie cen, które winny być regulowane przez wyzyskanie wszystkich pozytywnych możliwości Państwa. Jeśli Państwo w tej chwili — czy to w związku z wielkimi zagadnieniami i wielkim wysiłkiem dozbrojenia, czy jakimkolwiek zabiegiem inwestycyjnym publicznym — ma możliwość planowania na parę lat, jakeśmy to już w formie trzyletniej ustawy inwestycyjnej uchwalili, to Państwo musi te możliwości wyzyskać w kierunku usunięcia dysproporcji w cenach. Musi dać plan zamówień, który pozwoli warsztatowi przez dwa czy trzy lata spokojnie pracować i pozwoli mu na pewne zabiegi reorganizacyjne, ale jednocześnie Państwo bardzo silnie musi stawiać właśnie problemat cen, problemat procesów dostosowawczych, które — chociażby przy zajęciu Zaolzia — wykazały, że nasze ceny podstawowe elementów inwestycyjnych są niepomiernie wyższe od cen w szeregu innych państw.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#PLechnicki">I to była ta trzecia konstatacja.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#PLechnicki">Czwarta konstatacja wyłoniła się z dyskusji nad zagadnieniem polityki inwestycyjnej, nad zagadnieniem podziału zadań inwestycyjnych między Państwem a prywatnym człowiekiem. W dyskusji, poza bardzo drobnymi odchyleniami, zgodzono się na podstawowe założenia, że Państwo powinno koncentrować swoje zadania inwestycyjne na ułatwieniu głębokich przemian strukturalnych, więc przede wszystkim na zagadnieniu komunikacji, najszerzej pojętej, elektryfikacji, gazyfikacji itd. Ale w Polsce o niedoinwestowanych warsztatach produkcji, w Polsce, która ma olbrzymie zaległości i gdzie prywatna siła gospodarcza, twórczy element ma olbrzymie trudności w znalezieniu środków na nowoczesne inwestowanie swego warsztatu, te zabiegi inwestycyjne Państwa powinny unikać lokat, które by prowadziły do bezpośredniej produkcji przez Państwo. Naturalnie, nie dotyczy to naszych zagadnień dozbrojeniowych. W tym najcięższym zadaniu każdego rządu, gdy ma do dyspozycji 100 zł wtedy, kiedy trzeba 1.000, i w rozdziale tych pieniędzy, wydaje nam się, że najtrudniejszym jest uchwycenie proporcji między dyspozycją inwestycyjną na potrzeby inwestowania strukturalnego a potrzebami alimentowania sił wytwórczych prywatnego warsztatu; chodzi o to, aby zawsze znaleźć bardzo czułą i bezpośrednią równowagę, zwłaszcza jeśli chodzi o średni warsztat przemysłowy, o rzemiosło. Nawiasem mówiąc, zagadnienie rzemiosła znalazło bardzo silne uwzględnienie w toku naszej dyskusji, jak również i w wielkiej mowie p. Ministra w Senacie.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#PLechnicki">I to jest zagadnienie czwarte.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#PLechnicki">Piąty problem, problem, który z żywiołową siłą znajduje obecnie swój wyraz w twórczych dążeniach narodu polskiego to jest zagadnienie unarodowienia dyspozycji gospodarczej w kraju. O ile w rolnictwie naród polski jest gospodarzem swoich dyspozycyj produkcyjnych, o tyle w bardzo wielu, niestety, w przeważnej ilości innych warsztatów pracy w Polsce ta dyspozycja — podstawowy warunek niezależności narodu — znalazła się przez bieg czy to pomyłek ojców naszych, czy przez bieg niezależnych od nas wypadków w rękach niepolskich. Zdajemy sobie jednocześnie sprawę, że tylko przez wielki hart, przez wielkie wyrzeczenie, przez wielkie skoncentrowanie wysiłków społeczeństwa to zagadnienie może być szczęśliwie rozwiązane i dlatego we wszystkich debatach wybił się problem typu człowieka w Polsce, człowieka, którego trzeba wychować nie w atmosferze cieplarnianej, nie w atmosferze gwarantującej mu z góry jakiś przydział pracy, ale jedynie w atmosferze, która doprowadzić potrafi do wielkich dokonań, w atmosferze walki i ryzyka gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#PLechnicki">I dlatego zarówno przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jak i Oświecenia Publicznego to zagadnienie fachowej siły polskiej w handlu, przemyśle, rzemiośle było tak bardzo mocno podkreślane. Zagadnienie niedoinwestowania człowieka w Polsce znalazło specjalnie bardzo silny wyraz w przemówieniach przedstawicieli rzemiosła, którzy twierdzili, że szereg możliwości dokształcenia, opartych o żywy warsztat, o żywego człowieka bywa niewyzyskany wskutek utrudnień, które są — powiedzmy — jako założenie słuszne, ale życiowo niepraktyczne.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#PLechnicki">W sprawie walki o człowieka, o spieszne doinwestowanie gospodarcze człowieka w Polsce opinia wszystkich przedstawicieli Komisji Budżetowej była jednolita.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#PLechnicki">Siódme zagadnienie to zagadnienie surowców. Z wielką uwagą komisja wysłuchała bardzo szczegółowego sprawozdania p. Ministra Przemysłu i Handlu na ten temat. Mówił on między innymi o naszych trudnościach, o skoncentrowanej woli właśnie w dziedzinie znalezienia pewnych dodatkowych baz surowcowych w naszym własnym gospodarstwie. Sygnalizował też trudności w dziedzinie wiertnictwa naftowego, a jednocześnie dał przegląd bardzo owocnych i skutecznych prac, które już zostały dokonane.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#PLechnicki">Zagadnienie surowców, zagadnienie uniezależnienia się w tej dziedzinie, uzupełnienia naszych możliwości twórczych, opartych na własnej naszej pracy, własnym geniuszu, zagadnienie ochrony wynalazcy polskiego i pomocy dla niego, które znalazło już wyraz w zapowiedzianej przez p. Ministra nowelizacji naszych norm, chroniących i ułatwiających twórczą myśl wynalazczą w Polsce, wydaje mi się, że są właściwie postawione i trafnie w hierarchii potrzeb zarysowują się zwiększenia budżetu właśnie w tym dziale.</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#PLechnicki">Sprawie ósmej, sprawie wspólnej nam wszystkim, mianowicie sprawie naszego dozbrojenia gospodarczego na morzu poświęcę słów parę tylko, gdyż w tej dziedzinie 20-letnią konsekwentna praca całego społeczeństwa związała nas z każdym nowym statkiem, idącym pod banderą polską na wielkie morza, związała nas z każdym nowym dźwigiem w Gdyni czy w Gdańsku, związała nas z każdym nowym dokonaniem, o czym zresztą społeczeństwo dobrze wie, gdyż te sprawy zna i odczuwa do głębi.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#PLechnicki">Chciałem tylko z tej dziedziny sygnalizować dwa pomyślne zjawiska, mianowicie że plan ustalony przez p. Ministra Przemysłu i Handlu, który ujmuje ten nasz plan dozbrojenia gospodarczego na morzu w 10-letnie ramy, jest zrealizowany z całą konsekwencją, z całą energią i że zjawiają się w roku ostatnim pierwsze jaskółki bardzo pomyślne i szczęśliwe, że i prywatna inicjatywa pionierska zaczyna się w tym kierunku przejawiać.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#PLechnicki">Wreszcie dziewiąte zagadnienie, które może jeszcze nie zostało całkowicie zgłębione, ale w każdym razie doprowadziło w komisji do dosyć zgodnych ustaleń, to zagadnienie konieczności dostosowania ram organizacyjnych naszej twórczości przemysłowej do nowych zadań, do nowych warunków działania. I tutaj muszą być podjęte bardzo głębokie i zgodne prace między czynnikami samorządowymi społeczeństwa a czynnikami zainteresowanymi, które muszą znaleźć jakąś praktyczną życiową formułę, aby naginała trud każdego obywatela do potrzeb w dziedzinie przemysłu i handlu, a z drugiej strony pozostawiała mu wielkie i samodzielne zadania, twórczość niekrępowaną, która jest motorem każdej działalności gospodarczej. Nie będę tutaj mówił o szczegółach, bo na pewno i Wysokie Izby i opinia kraju będą przez Rząd postawione przed tym zagadnieniem, które życie narzuca. Nie oddałbym w pełni przebiegu dyskusji w Komisji Budżetowej, gdybym już tylko w paru słowach nie podkreślił pozytywności tych ocen, optymizmu opartego na uznaniu wielkich osiągnięć politycznych ostatniego okresu, pomimo świadomości olbrzymich trudności. Wszyscyśmy zdawali sobie sprawę, że w okresie niepokoju, w okresie fermentu, strajków okupacyjnych czy demonstracyj politycznych nie mogło by być zorganizowanej woli narodu, przeciwstawiającej się szkodnictwu. Dlatego wydaje mi się, że i ten akcent musi być w moim sprawozdaniu położony, że właśnie w życiu gospodarczym polskim zwarta wola narodu zabezpieczenia ładu i porządku, stabilizacja, spokój, który znalazły swój wyraz w spadku zatargów i strajków, to jest element, który panował u nas, i że mimo trudności jemu właśnie zawdzięczamy pomyślny przebieg procesów uprzemysłowienia w ostatnich latach i że to musi być postawione społeczeństwu jako warunek wszelkiej pomyślności gospodarczej. Dlatego należy podkreślić, że skoncentrowana wola polityczna narodu musi znaleźć te formy, które zostały pogłębione, swobodne ale karne, w ramach Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#PLechnicki">Proszę Panów, chcę jeszcze jednym akcentem optymistycznym zakończyć moje sprawozdanie. Chcę powiedzieć, że tylko naród u schyłku jest zadowolony z tego, co jest, i tylko naród, który nie widzi swoich wielkich zadań w przyszłości, może bez zastrzeżeń chwalić rzeczywistość, w której żyje. Dlatego w dyskusji budżetowej była ta troska obywatelska, która objęła dążność do uchwycenia hamulców i trudności naszego życia, i chociaż znalazła ona swój wyraz w tych wszystkich budżetach, wyraz, zwłaszcza wczoraj, mocny, zdecydowany i zdaje się prawdzie odpowiadający w dziedzinie potrzeb rolnictwa, to jednocześnie ujawniły się i akcenty optymistyczne. Jeśli w ciągu 20 lat naszego gospodarowania na własny rachunek i na własną odpowiedzialność porównamy nasze dyspozycje, nasze założenia, nasze oceny w okresie poprzedniej lepszej koniunktury z lat 1928—29 ze stanem dzisiejszym, to narzuci nam się zupełnie bezstronna, obiektywna świadomość, żeśmy się bardzo dużo nauczyli, że to, co dysponujemy w dziedzinie grosza publicznego, w dziedzinie dyspozycji prywatnego człowieka w Polsce, to jest dzisiaj realne, przemyślane i odpowiada warunkom, w których żyjemy. Jeśli się spojrzy czy to w dziedzinie zadań elektryfikacyjnych na nieskoordynowane projekty sprzed 10 lat, czy na zbyt, jak na nasze warunki, luksusowe gmachy, gdy się zobaczy te czy inne dyspozycje prywatnego człowieka wówczas a dziś, to widzi się, że okres tego 20-lecia nie został zmarnowany. Okres tego 20-lecia zapewnia nas, że w tej dziedzinie przeszliśmy może najtrudniejszą, najkosztowniejszą drogę — drogę nauki na własnych błędach.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#PLechnicki">Niech mi będzie wolno dać wyraz tej szczęśliwej prawdzie, dojrzałości narodu polskiego do właściwych ocen gospodarczych. Niech mi wolno będzie na to zagadnienie położyć specjalny akcent, akcent zdrowego optymizmu.</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#PLechnicki">Przechodzę teraz do słów paru o samym budżecie. W drukowanym sprawozdaniu Panowie znajdą szczegółowe dane. Wydaje mi się, że będę zgodny z opinią całej komisji, jeśli powiem, że stwierdziła ona całkowitą słuszność projektowanych dyspozycyj wydatkowych, zwłaszcza zwiększenia dyspozycji na surowce, na badania w dziedzinie probierstwa, na zagadnienia nadzoru patentowego.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#PLechnicki">W dziale przedsiębiorstw i zakładów stwierdzamy znaczną poprawę gospodarki, która się uwydatniła w zamknięciach za przeszły rok i trwała dalej.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#PLechnicki">Tutaj wysuwa się zagadnienie, poruszane we wszystkich sprawozdaniach, polityki naszej w dziedzinie cen i zużycia nawozów sztucznych. Ujmuję to w formie krótkiej rezolucji:</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#PLechnicki">„Sejm wzywa Rząd do śpiesznego przedłożenia planu wydatnego zwiększenia zużycia nawozów sztucznych przez rolnictwo, a zwłaszcza drobne, z uwzględnieniem znacznej obniżki ich cen”.</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#PLechnicki">Dalej, jeśli chodzi o formalne dwie uwagi, to w sprawozdaniu drukowanym należy w punkcie 1 w ustępie 1 dodać — „przedsiębiorstwa skomercjalizowane, wydzielane z administracji państwowej Wreszcie za zgodą Rządu komisja przyjęła poprawkę o przesunięciu 100.000 zł z działu 1 budżetu do działu 3.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#PLechnicki">Niech mi wolno będzie jeszcze — jeśli Pan Marszałek pozwoli — poza tym budżetem poruszyć pewną sprawę, która z mojej strony wymaga wyjaśnienia.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#PLechnicki">Mam wrażenie, że zaszło pewne nieporozumienie. W odpowiedzi na moje dosyć generalne przemówienie z ust p. Ministra Rolnictwa — niestety nie mam oryginalnego stenogramu — padło oświadczenie, że znajduje pewną rozbieżność między ocenami, które referowałem przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, a moim przemówieniem przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa. Niestety, ja tych różnic nie widzę. Stwierdzam, że te wszystkie zagadnienia, które w związku z tematem wsi polskiej zostały w przemówieniu moim — politycznym raczej — podkreślone, znajdują swój wyraz tak samo i w tym sprawozdaniu, które uwydatnia je tylko może w innym ujęciu, bo rozumiem, że timbre sprawozdawcy budżetowego musi być inny niż timbre przemówienia politycznego przy budżecie. Konstatuję jeszcze te zasadnicze niedomagania, które według nas są hamulcem rozwoju wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#PLechnicki">W związku z tym wydaje mi się, że nie będzie przesadą, gdy się powołam na przemówienie ks. Sandeckiego, który mówił, że od lat jest prefektem w szkole i stwierdza, że na 60 dzieci w jego szkole tylko 6, wychodząc do szkoły często w połatanych butach, dostaje szklankę mleka na śniadanie — często jako całodzienne utrzymanie. Wydaje mi się, że postulaty rolników, żeby temu zagadnieniu była poświęcona specjalna uwaga, nie są wymaganiem cudu od kogokolwiek.</u>
+ <u xml:id="u-3.32" who="#PLechnicki">Śmiem twierdzić, że w tej dziedzinie — a mógłbym to udowodnić — są duże zaniedbania i że rolnictwo polskie może i ma prawo domagać się, żeby Rząd wynalazł drogi do tego, by dziecko w gminie ks. Sandeckiego w 20-tą rocznicę Niepodległości mogło dostać tę ćwiartkę litra mleka na śniadanie.</u>
+ <u xml:id="u-3.33" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Przemysłu i Handlu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Kierując się dotychczasowym zwyczajem oraz zgodnie z zapowiedzią, uczynioną na Komisji Budżetowej Wysokiej Izby, pragnę przedstawić w mym dzisiejszym przemówieniu przesłanki ogólne, które kierują pracami Ministerstwa Przemysłu i Handlu, innymi słowy, będę się starał syntetycznie ująć działalność tego resortu.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Zdawać by się mogło, że coroczne wygłaszanie takiej syntezy przez tego samego kierownika resortu, zwłaszcza mającego zaszczyt reprezentować dany odcinek działalności państwowej w tym samym Rządzie, jest rzeczą zbędną, gdyż z natury rzeczy ogólny kierunek postępowania, wyznawane doktryny i zasady, jak i sposób prowadzenia prac winny pozostawać te same.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Tak jest istotnie. Jeżeli więc ponownie zabieram głos z tej Wysokiej Trybuny, starając się ująć temat, który już dwukrotnie omawiałem, to nie dlatego, że chciałbym wprowadzić zmiany do dawniej głoszonych zasad, lecz głównie dlatego, że precyzowanie kierunków metod naszych prac przemysłowo - handlowych winno ulegać ciągłemu uzupełnianiu i pogłębianiu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Zresztą dynamizm zjawisk ogólnych i gospodarczych oraz rozwijająca się na tym tle wymiana poglądów w opinii publicznej dają corocznie wyjątkowo obfity materiał do rozwinięcia i uzupełnienia wyznawanych zasad i do skontrolowania dotychczasowego postępowania. Wreszcie, mając zaszczyt po raz pierwszy przemawiać na plenum tej Wysokiej Izby, sądzę, że właściwym będzie, abym przedstawił dziś ogólniejsze problemy, nie wyłączając tych, które stanowiły — choć może w innej formie — temat moich dawnych przemówień; natomiast do szczegółów, dotyczących działalności mego resortu, nie będę powracał, gdyż przedstawiłem je już w obecnej sesji na Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Jestem przekonany, że przytłaczająca większość tej Wysokiej Izby zgodzi się ze mną, gdy stwierdzę, że polityka gospodarcza, którą winniśmy prowadzić, musi być określana jako narodowa polityka gospodarcza.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Nie jest moim zadaniem kuszenie się o ścisłe naukowo zdefiniowanie tego pojęcia w ramach dzisiejszej naszej rzeczywistości; gdy jednak chodzi o praktyczne stosowanie wspomnianego systemu polityki gospodarczej, to możemy stwierdzić, iż ma ono w naszych warunkach dwa zasadnicze oblicza.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Przede wszystkim więc Państwo nasze, jak to nieraz stwierdziliśmy, posiada specjalne zadania, wyznaczone przez warunki strukturalne, a zwłaszcza ludnościowe, geopolityczne położenie, wreszcie przez lekcję własnej historii. Czynniki te dyktują nam niezbicie, że musimy prowadzić politykę gospodarczą, służącą własnym specyficznym celom, odrzucając obce doktryny, choćby były gdzie indziej najzupełniej uzasadnione i pożyteczne.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Drugie oblicze narodowej polityki gospodarczej wyrazić się musi w dążeniu do wciągnięcia jak najszerszych rzesz polskiego narodu do procesów gospodarczych, które naród nasz zaniedbał niegdyś, nie mogąc złamać tradycyjnych przesądów w przedrozbiorowej Polsce, bądź też których nie mógł urzeczywistnić w okresie późniejszym skutkiem przemocy i braku niezależnego bytu.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Jakież wnioski winniśmy wyciągnąć z powyższych założeń?</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Powiedziałem, że mamy własne specyficzne cele. Któż może zaprzeczyć, że jednym z najważniejszych takich celów, a więc jednym z najdonioślejszych problemów społeczno-gospodarczych, jaki wyłania się przed nami, to kwestia zatrudnienia w pracy twórczej nie tylko dzisiejszych bezrobotnych, lecz również corocznego przyrostu ludności. W mym końcowym przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu zaznaczyłem pomiędzy innymi, że zagadnienie to przywykliśmy zazwyczaj traktować ze społecznego punktu widzenia. Nie docenialiśmy jednak tego postulatu od strony gospodarczej i to — jak sądzę — głównie z winy dotychczasowych pojęć ekonomicznych, którym trudno rozstać się z traktowaniem pracy jako towaru, i które w razie niemożności wykorzystania we własnym Państwie pracy własnych rąk roboczych doradzają wywiezienie ich w drodze emigracji.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">W naszym natomiast zrozumieniu unieruchomiona lub nie wykorzystana odpowiednio praca rąk polskich stanowi poza złem społecznym zwykłą stratę ekonomiczną dla potęgi narodu i Państwa. Przyzwyczailiśmy się gorszyć, a nawet głośno potępiać marnowanie dla celów gospodarczych wszelkich czynników materialnych — urządzeń, przedmiotów, surowców, pieniędzy, ba, nawet odpadków, musimy więc tym bardziej wypowiedzieć stanowczą wojnę najgorszemu i najgroźniejszemu trwonieniu możliwości gospodarczych naszego narodu, jakim jest niewykorzystanie ludzkiej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Praca więc całego narodu Stanowić winna najważniejszy czynnik naszej twórczości gospodarczej, człowiek zaś w systemie gospodarki narodowej musi być uważany za cel gospodarczej działalności, a nie tylko jako dostawca rąk roboczych.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Analizując wszelkie możliwości właściwego rozwiązania tego problemu, spoglądając głębiej w panujące u nas stosunki, biorąc pod uwagę przeludnienie wsi i niedorozwój miast, zastanawiając się nad znikomą, w porównaniu do zagranicy, konsumcją wszystkich prawie artykułów na głowę mieszkańca w Polsce, musimy przyjść niezbicie do przekonania, że szeroko pojęty proces uprzemysłowienia — to najistotniejsze zagadnienie gospodarcze w systemie narodowej polityki gospodarczej. Jedynie uprzemysłowienie może trwale, stale i racjonalnie wprzęgać do pracy twórczej cały naród. Jedynie uprzemysłowienie pojęte jak najogólniej, a więc obejmujące tak handel, jak i rzemiosło i inne produkcyjne zajęcia, stanowi właściwy instrument dla poprawy struktury ludnościowej miasta, wsi zaś zapewnia naturalny, trwały i opłacalny zbyt dla produktów rolnych; nadto ono tylko rozwiązać może kapitalne zagadnienie opłacalności rolnictwa, pozwalając mu na naturalny proces intensyfikacji oraz w rezultacie uniezależniając go od zmienności kapryśnej koniunktury rynków zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">W ten sposób sprawa uprzemysłowienia winna stanowić punkt wyjścia dla zaspokojenia najistotniejszych potrzeb narodu i każdej jego jednostki.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Przechodząc teraz na ogólny grunt najważniejszych potrzeb Państwa, wypada przypomnieć, iż każdy z nas stwierdza z całą stanowczością, że zapewnienie odpowiedniego stopnia obronności naszego Państwa — to najważniejszy nasz postulat ogólny, konieczny wymóg naszej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">„Rozwiązujemy zagadnienie gospodarcze i społeczne — mówi deklaracja ideowo-polityczna Obozu Zjednoczenia Narodowego — wychodząc z naszej naczelnej idei, którą jest obronna siła i potęga Państwa.” Zadania tego nie wykonamy bez szybkiego, celowego uprzemysłowienia kraju oraz bez dostosowania istniejącego przemysłu do potrzeb obrony. Postulat ten jest obecnie tak oczywisty i tak — na szczęście — zrozumiały dla wszystkich, iż nie wymaga specjalnego uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Jeżeli więc zagadnienie to poruszyłem, to jedynie, by w konkluzji móc stwierdzić, że uprzemysłowienie — to nie tylko najniezbędniejszy czynnik dla uzyskania właściwego dynamizmu gospodarczego w naszym kraju oraz punkt wyjścia dla racjonalnego wykorzystania leżącej odłogiem i wciąż narastającej pracy rąk polskich, lecz również jedno z najważniejszych źródeł potęgi i siły Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Omówione ogólne postulaty wkładają na reprezentowane przeze mnie Ministerstwo obowiązek przestrzegania pewnych zasadniczych wytycznych przy wykonywaniu powierzonych mu zadań, w ramach posiadanych kompetencyj i istniejących warunków.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">O ile bowiem pewne naczelne idee — jak chwiałby postulat uprzemysłowienia Polski zyskują powszechne zrozumienie, to jednak na drodze do ich realizacji spotykamy najróżnorodniejsze i sprzeczne ze sobą rady i recepty.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Oto słyszymy niekiedy: — „Tak postępować mogą jedynie socjaliści”, — „tego można oczekiwać jedynie od wyznawców doktryny wolnego handlu”, — „prowadzi to nas do fatalnych skutków gospodarki etatystycznej”, „zbiurokratyzujemy w ten sposób życie gospodarcze, stworzymy totalizm”, „plany uprzemysłowienia to powiew najróżnorodniejszych obcych doktryn”... — oto epitety, rzucane nam niejednokrotnie, gdy podchodzimy do niektórych zagadnień, chcąc je rozwiązać w sposób dyktowany bezpośrednio lub pośrednio przez przytoczone ogólne założenia naszej polityki narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Oczywiście, przytoczone określenia nie mają głębszego uzasadnienia. Działanie nasze osądzam ze spokojem, jako zupełnie zgodne z cytowaną poprzednio deklaracją ideową Obozu Zjednoczenia Narodowego, która zawiera wyraźne, choć tylko ogólnie ujęte wytyczne, dotyczące ideologii gospodarczej. W szczególności należy przypomnieć i zacytować w związku z poruszoną sprawą następujące słowa tej deklaracji:</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">„Żyjemy w okresie przemian gospodarczych i społecznych. Jesteśmy w tej dobrej sytuacji, że nie przechodząc we własnym kraju doświadczeń, okupywanych tak często strumieniami krwi i ruiną kultury, możemy je osądzić na podstawie cudzych wyników.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Jakakolwiek oderwana od życia lub też jednej grupie a nie całości społeczeństwa służąca doktryna gospodarcza czy społeczna nie może być dla nas ani odpowiednia, ani pożyteczna.” W tym stanie rzeczy mogło by się wydawać, że nie warto się zajmować fałszywymi sądami o pewnych poczynaniach i ich rzekomo ukrytych celach, uważam jednak, że sprawa wymaga głębszego wyjaśnienia, zwłaszcza dlatego, iż przychylna atmosfera, która powinna panować dokoła idei uprzemysłowienia, atmosfera, którą nazwałem w jednym z dawnych mych przemówień wobec Wysokiej Izby moralną przesłanką, niezbędną dla uprzemysłowienia, może ucierpieć, gdy niejasności i wątpliwości krążą dookoła pewnych poczynań i wywołują nastrój niepewności.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Podstawowa myśl moja stanie się bardziej plastyczna, gdy przejdziemy do konkretniejszych spraw, związanych z działalnością Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Pośród zasad, które budzą stosunkowo wiele nieporozumień a nawet cierpkich uwag, znajduje się w chwili obecnej zasada planowania, która wiąże się z pojęciem tzw. gospodarki planowej. Przeciwnicy tej zasady twierdzą, że nie można wszystkiego przewidzieć w planie, że metoda taka prowadzić musi do zaniku przedsiębiorczości, która pozostawiona jedynie swobodnej grze sił gospodarczych, może wykazać właściwy dynamizm rozwojowy.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Innymi słowy, przeciwstawia się zazwyczaj zasadzie planowania starą, zasłużoną ekonomiczny doktryną liberalną, pod wpływem której powstał szereg wielkich gospodarczych potęg świata na przestrzeni XIX wieku.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Podkreślam, iż odnoszę się z całym należnym szacunkiem do tej czcigodnej doktryny, wyznaczając jej nie tylko honorowe miejsce w historii, lecz również posługując się nią w tych wypadkach i w tych granicach, w których może być ona dla nas pożyteczna.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">W ramach ustrojów, znajdujących się całkowicie pod wpływem omawianej doktryny, planowanie również istniało względnie istnieje, ale było ono domeną indywidualnego działania, indywidualnej przedsiębiorczości.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Jeżeli jednak chcemy, by naród nasz i Państwo, mające do odrobienia olbrzymie braki i zaniedbania, a dysponujące szczupłymi środkami, osiągnęły, i to możliwie najszybciej, te specyficzne cele, które — zdaje się — dostatecznie jasno sprecyzowałem na wstępie, to czy jest do pomyślenia, abyśmy mogli zrealizować tak kolosalne zadanie tylko w drodze automatyzmu gospodarczego, a więc bez planowania, bez ułożenia hierarchii zadań, bez skoncentrowania wysiłków na zadania najważniejsze i wreszcie bez zharmonizowania tak publicznych, jak prywatnych poczynań gospodarczych?</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Konieczność zatem planowego rozwiązywania naszych olbrzymich zadań gospodarczych wynika nie tylko z wielkiej odpowiedzialności Państwa z racji jego woli w kształtowaniu gospodarstwa narodowego, ale wypływa także z potrzeb samego życia gospodarczego, samej przedsiębiorczości prywatnej, dla której brak wyraźnie wytkniętych kierunków i zadań, w jakich ma się rozwijać działalność gospodarcza, a więc dezorientacja i obawa przed niespodziankami są wielkim hamulcem na drodze aktywizacji inicjatywy prywatnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Toteż w jednym z mych przemówień wyraziłem myśl na pozór paradoksalną, że dla życia gospodarczego, wymagającego stałości warunków, lepsza jest nawet mierna polityka przemysłowa, posiadająca jednak cechy stałości, niż zasadniczo dążące do udoskonalenia, lecz wciąż zmieniające istotne podstawy gospodarowania posunięcia organów polityki gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Dziś myśl tę powtarzam stwierdzając, że w zrozumieniu celów naszej polityki przemysłowo-handlowej i w pełnej świadomości warunków zewnętrznych, w jakich się znajdujemy, polityka, mająca posiadać cechy stałości, musi być oparta na odpowiednim planowaniu. Sądzę więc, że istota sporu pomiędzy obrońcami i przeciwnikami idei planowania sprowadza się w gruncie rzeczy do definicji omawianego pojęcia. Porozumienie się co do istoty zjawiska powinno doprowadzić do uzgodnienia stanowisk, oczywiście o ile nie używa się haseł walki z pewnymi przejawami planowania jedynie jako pretekstu dla zwalczania niektórych ogólnych założeń gospodarki narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Sądzę, że kilka przykładów, wziętych z praktycznego życia, tezę moją najlepiej uzasadni.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Zapytuję więc przede wszystkim, czy planowanie i to bardzo skrupulatne, posunięte w planach na najbliższe okresy możliwie do najdrobniejszych detali, a jednocześnie w liniach generalnych ustalone na możliwie dłuższe okresy, czy takie planowanie nie jest konieczne dla wszelkich inwestycyj państwowych?</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Postulat ten jest tak jasny i oczywisty, że nie wymaga głębszego uzasadnienia, szczególnie w naszym kraju tak słabo uzbrojonym w urządzenia niezbędne dla uprzemysłowienia, a zwłaszcza w urządzenia energetyczne i komunikacyjne. Dokonywanie tych inwestycyj według z góry przewidzianego planu zachęca i umożliwia projekty, chroni ich inicjatorów przed niespodziankami i pozwala im dostosować swe indywidualne plany do planów ogólnych. Im dalej przy tym posuwamy się naprzód, tym bardziej potrzebne stają się coraz szczegółowsze plany, posiadające coraz większy zasięg.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Każdy z nas, słusznie entuzjazmując się powstaniem C. O. P., musi zdać sobie sprawę z tego, jak wielkim nakładem planowej roboty poprzedzono to ogromne dzieło. Mam na myśli nie tylko to, co już zrobiono, lecz również dalszy rozwój gospodarczy tego okręgu, który winien się dokonać, jak sądzę, w dużej mierze siłami naszej prywatnej przedsiębiorczości. Wymaga to planowego postępowania, głównie dla usunięcia tak możliwych przy szybkim rozwoju przerostów lub niedociągnięć w różnych rodzajach i gałęziach powstającej wytwórczości.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Sądzę, że ci z pp. członków tej Wysokiej Izby, którzy zaznajomili się ze sprawozdaniem z działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu, które miałem zaszczyt wygłosić przed paru tygodniami na Komisji Budżetowej Sejmu, zgodzą się ze mną, że zasada planowania przewija się czerwoną nicią przez wszystkie, jakże różnorodne dziedziny działalności reprezentowanego przez mnie resortu, i myślę, że im bardziej zasada ta będzie pogłębiona, tym lepsze dawać będzie rezultaty.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Dla przykładu pozwolę sobie przypomnieć odcinek morski, który ujęty w ścisły plan, przy skromnych, jak na tak ważny cel, środkach finansowych, daje wyraźnie pozytywne rezultaty, a lepsze niż w innych państwach zagranicznych, nie stosujących zasady planowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Zdecydowany zatem plan, połączony z jasną i konsekwentną a jednocześnie czujną i realną polityką na danym odcinku, daje niezaprzeczenie pozytywne osiągnięcia i w konsekwencji wciąga do współpracy na morzu świeże siły w postaci inicjatywy prywatnej, o pojawieniu się której mówiłem w mym sprawozdaniu na Komisji Budżetowej Wysokiej Izby.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Podobne spostrzeżenia możemy uczynić również na odcinku energetycznym, tj. elektryfikacyjnym i gazyfikacyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Ale nie tylko prace Ministerstwa Przemysłu i Handlu związane z inwestycjami wymagają planowania. Wystarczy przypomnieć taki problem, jak surowcowy, któremu poświęciłem dosyć dużo miejsca we wspomnianym wyżej sprawozdaniu. Zapytuję w związku z tym, jak wyglądałoby życie gospodarcze, gdyby sprawa ta, prowadzona w myśl najżywotniejszych interesów Państwa, była załatwiana bez planu, a więc od wypadku do wypadku? Spowodowałoby to niewątpliwie chaos i zamieszanie, prowadzące na pewno do zaniku wszelkiego dynamizmu, a nawet do zastoju.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Podobnie przedstawia się sprawa z szeregiem przemysłów, które muszą posiadać dla swego rozwoju określony kierunek i zadanie, a więc plan pracy w ramach ogólnych zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Niezaprzeczalnym przy tym jest dla mnie pewnikiem, że takie plany działania nie mogą być narzucane jednostronnie od — „zielonego biurka”, czyli wyłącznie od strony czynnika urzędowego, choćby najbardziej kompetentnego. Życie gospodarcze jest bowiem zbyt skomplikowane, żeby na tej drodze można było spodziewać się pozytywnych osiągnięć. Plany rozwojowe w odniesieniu do pewnych grup działalności gospodarczej muszą zatem być układane w ścisłej kolaboracji z czynnikami gospodarczymi, związanymi z daną działalnością i świadomymi tak ogólnego znaczenia rozwoju danej dziedziny dla całokształtu gospodarstwa, jak i zamierzeń Państwa w tym zakresie.</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Poza tym zadaniem czynnika urzędowego winno być udzielanie ogólnych wskazówek wraz z pośrednim oddziaływaniem na rozwój stosunków, np. w postaci udzielania ulg podatkowych i innych, ęo zresztą ma już obecnie miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Tak uzasadniając potrzebę planowania gospodarczego, muszę się jednak zastrzec, iż w odniesieniu do prywatnej działalności gospodarczej bynajmniej nie rozumiem pod tą zasadą jakiejś dokładnej instrukcji dla poszczególnego przedsiębiorcy, jakichś szczegółowych wskazówek czy pouczeń itd., gdzie i kiedy np. ma zainstalować taką czy inną maszynę.</u>
+ <u xml:id="u-5.45" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Planowanie dziś jest tak potrzebne, że musi objąć również handel zagraniczny, który według dotychczasowych pojęć raczej powinienby pozostać domeną swobodnej gry sił gospodarczych, chociażby ujętych w pewne ramy celowej reglamentacji. Tymczasem tak nie jest. Właśnie dynamizm gospodarczy wymaga przewidywania, a więc planów importowo-eksportowych. Powołane na zasadzie szeregu umów polsko-zagranicznych, jak z Niemcami, Francją, Italią, Rumunią i innymi państwami, tzw. komisje rządowe mają za zadanie periodyczne układanie wspomnianych planów obrotu handlowego. Również wewnętrznie musimy sobie układać program importowy lub eksportowy na pewien ustalony okres czasu. Może przeciwnicy zasady planowania powiedzą, że są to zwykłe i znane z dawien dawna projekty zastosowania pewnych metod polityki handlowej w oparciu o przewidywania na przyszłość. Tak jednak nie jest, gdyż układanie szczegółów wymiany towarowej to nie tylko projekt użycia tej lub innej metody polityczno-handlowej, lecz zwykły plan gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-5.46" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Powracając obecnie do wspomnianego mego sprawozdania w Komisji Budżetowej, pragnę stwierdzić, że jeżeli można zrobić zarzut działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu pod kątem widzenia zasady planowości, to — zdaniem moim — tylko ten, że zasada ta jeszcze niedostatecznie wyraźnie występuje na niektórych odcinkach. Na zarzut taki odpowiedziałbym, że uważając zasadę planowania za konieczną jestem jednak jak najgłębiej przekonany, że trzeba ją przeprowadzać stopniowo i z wielką rozwagą, nie szczędząc przy tym sił dla głębokiego przestudiowania poszczególnych problemów, licząc się ze stanem faktycznym oraz działając w oparciu o właściwe ośrodki gospodarcze. Każdy bowiem plan zbyt pochopnie wprowadzony, choćby teoretycznie słuszny, ale nie liczący się z istotnym stanem rzeczy, może przynieść niepowetowane szkody życiu gospodarczemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.47" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Rozważanie, które przed chwilą przedstawiłem, względnie szczegóły gospodarczej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu, zawarte w mym sprawozdaniu w Komisji Budżetowej, wskazują, że planowanie gospodarcze na różnych odcinkach gospodarczych posiadać winno różnorodny zasięg i charakter. Nie jest ono jednolite i nie przewiduje, jak wyobrażają sobie niektórzy jego przeciwnicy, dokonywania wszystkiego na polecenie z góry, wedle jednolitego, nie ulegającego zmianie, mimo zmiany warunków, bardzo szczegółowego planu, opracowanego gdzieś w zaciszu biurokratycznych instytucyj.</u>
+ <u xml:id="u-5.48" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Dlatego też wydaje mi się wskazanym gospodarkę wynikającą z proponowanego tu systemu lepiej nazwać nie gospodarką planową, lecz np. gospodarką określonych kierunków, której istota polega na uzyskaniu właściwego kierunku rozwojowego w gospodarstwie narodowym w oparciu o szereg opracowanych planów.</u>
+ <u xml:id="u-5.49" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Sądzę jednak, że zupełnie zbędne byłoby spieranie się obecnie o terminy i jakąkolwiek nazwę wybierzemy — nie zmieni to w niczym faktu, że planowanie gospodarcze musi istnieć i rozwijać się w naszym systemie jako metoda konieczna dla osiągnięcia wytkniętych celów. Wszelkie próby podważania tej zasady uważam za niesłuszne, a nawet szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-5.50" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Przechodzę teraz do innej kwestii, powodującej niezliczone nieporozumienia i spory. Jest nią różnorodne pojmowanie tzw. autarkii.</u>
+ <u xml:id="u-5.51" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">P. poseł Lechnicki, referent budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, słusznie podkreślił w swym doskonałym i wszechstronnym referacie na Komisji Budżetowej znaczenie handlu zagranicznego i konieczność jego rozwoju dla całokształtu stanu gospodarczego Państwa. Wskazał on przy tym przykładowo na szereg państw, w których widzimy znacznie wyższy postęp w tym względzie, niż u nas na przestrzeni ostatnich lat 10.</u>
+ <u xml:id="u-5.52" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Dla mnie również niezaprzeczonym jest dogmatem, czemu już niejednokrotnie dałem wyraz, że rozwój gospodarczy, a w szczególności proces uprzemysłowienia wymaga równoległego rozwoju obrotów zagranicznych i na odwrót, że rozwój obrotów zagranicznych jest nieomylnym barometrem wzrostu produkcji wewnętrznej. Rezygnacja lub lekceważenie handlu zagranicznego byłoby niczym innym, jak rezygnacją lub lekceważeniem środków, które możemy uzyskać z kolaboracji z innymi państwami, środków niezbędnych dla ułatwienia i przysporzenia nowych wartości własnego rozwoju gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-5.53" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Państwo, rezygnujące z rozwoju swego handlu zagranicznego, stwarza warunki jakiejś dobrowolnej robinsonady, a pamiętajmy, że nawet słynny Robinson, któremu szereg lat samotnej pracy pozwolił osiągnąć najwyżej poziom życia ubogiego chłopa w jego ojczyźnie, musiał nieraz korzystać z pomocy, którą mu dawał świat zewnętrzny w postaci wyrzuconych na brzeg ładunków z rozbitych okrętów. Dla państwa nowoczesnego lekceważenie handlu zagranicznego oznacza lekceważenie własnych możliwości rozwoju i dobrobytu swych obywateli. I choć w odniesieniu do handlu całego świata zsumowanego razem nasze obroty polskie w ostatnim roku, tj. 1938, wyrażają się stosunkiem 1,08%, co jest prawie identyczne z rezultatem, osiągniętym w roku najlepszej koniunktury, tj. 1928, gdy stosunek ten wyniósł 1,09%, to tym niemniej nie mogę się nie zgodzić z p. referentem budżetu mego resortu, że lepsze wyniki, osiągnięte przez szereg państw europejskich, świadczą o istnieniu zasadniczej możliwości również w Polsce silniejszej dynamiki w tym względzie.</u>
+ <u xml:id="u-5.54" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Reprezentując powyższy pogląd, spotykam się niejednokrotnie z uwagą, mającą pozory słuszności, a polegającą na twierdzeniu, że skoro uprzemysławiamy Polskę, skoro stosujemy coraz intensywniej w przemyśle krajowe surowce lub ich namiastki, to rezultatem tego musi być zmniejszenie importu na danych odcinkach, prowadzące w rezultacie do zmniejszenia całego importu oraz zaniku eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-5.55" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Mniemanie powyższe jest z gruntu błędne. Życie bowiem gospodarcze to skomplikowana machina, której działanie nigdy się nie da wyjaśnić zwykłą arytmetyką. Tak samo w danym wypadku zastąpienie przywozu niektórych maszyn lub surowców przez produkcję krajową nie może powodować ipso facto globalnego zmniejszenia importu o sumę, odpowiadającą wartości wymienionych artykułów. Mogłoby to co najwyżej zdarzyć się w społeczeństwie statycznym. Dynamizm jednak, do którego dążymy i który w pewnym stopniu osiągamy dzięki uprzemysłowieniu, w żadnym razie nie może znieść takiego stanu rzeczy. Pochodzi to po prostu stąd, że chociaż na pewnych odcinkach uzyskujemy lub możemy uzyskać zmniejszenie importu, to jednak impuls gospodarczy, osiągnięty przez stworzenie nowych ośrodków gospodarczych w kraju, oraz związane z tym podniesienie dochodu społecznego stwarza nowe, dotychczas nie istniejące lub nieznane potrzeby gospodarcze ogólne i indywidualne, powodujące konieczność odpowiedniego zwiększenia importu. Specjalnie u nas nacisk na import staje się tak znaczny w okresie pomyślnej koniunktury, czyli wówczas, gdy idziemy naprzód w rozwoju gospodarczym, że wytwarza to ujemne saldo bilansu handlowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.56" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">W świetle powyższych stwierdzeń nasza tzw. autarkia to jedynie dążenie do jak najbardziej wszechstronnego rozwoju i do rozbudzenia wszystkich sił twórczych naszej ziemi i naszego narodu, a nie jakaś doktrynerska, sprzeczna ze zdrowym rozsądkiem gospodarczym walka z obrotem zagranicznym. Nie jest ona robinsonadą, lecz oparciem współpracy międzynarodowej o mocną i zdrową strukturę własnego gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.57" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Czyniąc powyższe spostrzeżenia, z całą stanowczością muszę podkreślić, że nie mogą one osłabić naszej dążności do takiego układania naszych możliwości gospodarczych, by w razie konieczności można było zastąpić w maksymalnym stopniu przywóz przez krajową produkcję; innymi słowy, dążeniem naszym jest osiąganie najwyższego stopnia potencjalnej samowystarczalności. W normalnych jednak czasach dążenie do zastąpienia wszystkiego całkowicie przez krajową wytwórczość, gdy ta z natury rzeczy nie może nie być wybitnie droższa i gorsza od zagranicznej, jest w zasadzie błędne i szkodliwe dla dynamizmu gospodarki narodowej; dodać przy tym należy, że polityka taka może zbytnio osłabić zapasy i podciąć eksport, działając w ten sposób ujemnie w pierwszej linii na żywotne interesy naszego rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.58" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">W tych warunkach mógłby ktoś zapytać, dlaczego tak wyraźnie w poszczególnych częściach mego przemówienia w Komisji Budżetowej, jak też w innych enuncjacjach rządowych, reprezentowane jest dążenie do rozwoju i powoływania nowej wytwórczości krajowej w trosce o bilans handlowy? Wyjaśnienie powyższego nie jest trudne, chodzi bowiem w danym wypadku po prostu o wyzwolenie sił dla nowych, silnie narastających potrzeb importowych. Dlatego również musimy coraz bardziej racjonalizować import. W związku z tym pragnę przestrzec przed zbyt pochopnym doradzaniem mechanicznych obcinań importu, który wydaje się być zbędny, gdyż na ogół nie prowadzi to do rezultatu z uwagi na istniejące dziś w różnych formach powiązanie importu z eksportem.</u>
+ <u xml:id="u-5.59" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Podobnie nie należy w czasach normalnych ubolewać nad wywiezieniem jakiegoś towaru, który w zasadzie może być zużytkowany w kraju; dotyczy to oczywiście korzystnych transakcyj eksportowych i takich towarów, w zakresie których przywóz nie przedstawia trudności.</u>
+ <u xml:id="u-5.60" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Skoro poddałem ogólnej analizie pewne zasady handlu zagranicznego, to nie mogę pominąć milczeniem sprawy eksportu, stanowiącego, jak wiadomo, sposób zapłaty za import oraz posiadającego również samoistne znaczenie gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-5.61" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">W dzisiejszej, przekraczającej wynalazczość merkantylizmu z XVI do XVIII wieku, zreglamentowanej na wszystkie sposoby, wymianie towarowej bardzo wiele czynników może oddziałać na możliwości rozwojowe ekspansji eksportowej. Należą tu przede wszystkim różnorodne środki ogólnej polityki, gospodarczej Państwa, których natężenie i rodzaj związane są z warunkami gospodarki światowej.</u>
+ <u xml:id="u-5.62" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Jesteśmy więc w tym wypadku związani z koniunkturą światową, której dodatnie lub ujemne działanie przenosi się na nasze gospodarstwo narodowe przez eksport.</u>
+ <u xml:id="u-5.63" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Eksport jest więc tą nicią, łączącą naszą gospodarkę z zagraniczną.</u>
+ <u xml:id="u-5.64" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Gdy pojemność rynków zagranicznych słabnie lub gdy polityka handlowa naszych poszczególnych partnerów wprowadza nowe przeszkody, stwarzające osłabienie tej pojemności specjalnie dla towarów zagranicznych — eksport nasz nie może napotkać dużych trudności, których przezwyciężenie nieraz przerasta siły zainteresowanych gałęzi naszej wytwórczości. Osłabienie prawie wszystkich rynków zagranicznych, zwłaszcza w pierwszej połowie r. 1938, spowodowało, rzecz prosta, takie trudności i odbiło się na wysokości naszego eksportu w roku ubiegłym. Sądzę, że minimalny spadek naszego eksportu, bo wyrażający się ½% w stosunku do 1937 r., jest bardzo nieznaczny w porównaniu ze spadkiem eksportu np. całej Europy, który za 10 miesięcy (cyfr rocznych jeszcze nie ma) spadł o przeszło 7%. Z chwilą, gdy od jesieni roku ubiegłego nasze rynki odbiorcze nieco się poprawiły, daje się zauważyć ponowne ożywienie naszej działalności eksportowej. Zdaje mi się, że mogę skonstatować, iż w obecnej chwili nie mamy objawów tzw. — „zmęczenia eksportowego” i że o ile koniunktura na naszych rynkach odbiorczych nie zawiedzie, istnieją poważne możliwości dalszego rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-5.65" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Musimy jednak pamiętać, że w stosunku do naszych potrzeb eksport polski wciąż jeszcze jest zbyt mało rozwinięty. Przecież wpływy z tego eksportu winny nam pokryć nie tylko wzrastające — jak wskazałem — potrzeby importowe, lecz i w dużej części inne nasze płatności za granicą. Dobrze jest, że nie ma obecnie — „zmęczenia eksportowego”; lecz dla osiągnięcia tego poziomu handlu zagranicznego, który jest nam potrzebny, aby zabezpieczyć przywóz surowców i instalacji dla naszego rozwijającego się przemysłu i aby zapewnić w dalszym ciągu normalny przydział dewiz na potrzeby finansowe gospodarstwa narodowego — powinniśmy stworzyć atmosferę przychylną nowego rodzaju — „entuzjazmu eksportowego”. Pragnę zapewnić polski świat gospodarczy, że resort mój wszystkimi środkami, które stoją do jego dyspozycji, planowo i konsekwentnie będzie dążył do ułatwienia mu działalności na odcinku eksportowym i że wymagam od wszystkich organów Ministerstwa, aby utrzymywały one w tej sprawie jak najściślejszy kontakt z zorganizowanymi sferami gospodarczymi.</u>
+ <u xml:id="u-5.66" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">A teraz po tych suchych, teoretycznych rozważaniach o handlu zagranicznym pozwolę sobie poruszyć temat bardziej żywy, animujący nas wszystkich, sądzę więc, że nikt nie wątpi, iż przystępuję do problemu karteli.</u>
+ <u xml:id="u-5.67" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Zagadnienie to jest zwłaszcza przedmiotem zainteresowań konsumentów wyrobów przemysłowych, dopatrujących się w kartelach przyczyny wszelkich trudności, połączonych z dostawą towaru, w szczególności z nadmiernie wysoką jego ceną. Również kupcy widzą w kartelach niepotrzebnego konkurenta, zagarniającego w swe ręce sprzedaż, która przy tym kurczy się z powodu wysokich cen, powodując zmniejszenie obrotów w detalu. Wreszcie ekonomiści, wykształceni na zasadach szkoły liberalnej, nie uznają karteli jako zjawiska, krępującego działanie najdostojniejszej i najkorzystniejszej, ich zdaniem, zasady wolnej, niczym nieskrępowanej konkurencji.</u>
+ <u xml:id="u-5.68" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Te liczne, słuszne czy niesłuszne narzekania, skargi i żale, wreszcie cierpkie i pogardliwe odgłosy opini publicznej na temat karteli powodują, że omawiany problem staje się prawdziwym utrapieniem Ministra Przemysłu i Handlu, jako organu nadzorującego te znienawidzone stwory. Przyznam się więc, że niejednokrotnie marzę o tym, by przyszedłszy jednego pięknego poranka do biura, nie zastać żadnej więcej sprawy kartelowej w związku ze zniknięciem z powierzchni naszej rzeczywistości wszelkich instytucyj tego rodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-5.69" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Snując takie marzenia, staje mi w pamięci opowieść, którą słyszałem z ust jednego z pierwszych mych szefów w polskiej służbie zagranicznej, który poprzednio pełnił obowiązki starosty w służbie austriackiej niedaleko Krakowa.</u>
+ <u xml:id="u-5.70" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">„Panie Kolego — rzekł mój szef — będąc onego czasu starostą, marzyłem, by przyszedłszy któregoś rana do biura, nie zastać ani jednego kawałka, zwłaszcza z kategorii najbardziej dokuczliwych ekshibitów. I cóż — ziściło się moje marzenie. Był to dzień, w którym moskale podsunęli się najbliżej pod Kraków, okupując większą część terytorium mego powiatu. Zupełna więc martwota i strach, które zaistniały wśród stron, dały mi możność nietroszczenia się znienawidzonym rodzajem kawałków.” Pamiętam więc opowieść-przestrogę mego dawnego szefa i ze wstydem odganiam od siebie myśl o zupełnym zniknięciu względnie o doszczętnym wytępieniu wszystkich nieprzyjemnych lub uciążliwych spraw, a tym samym karteli, w przekonaniu, iż nastanie takiego momentu byłoby, zwłaszcza w ramach dzisiejszych możności organizacyjnych, połączone z zamarciem wielu pożytecznych poczynań gospodarczych, bądź z zaniechaniem ze strachu niektórych konstrukcyjnych zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-5.71" who="#MinisterPrzemysluiHandlupRoman">Cóż więc należy robić, aby stępić lub unicestwić wszystkie ujemne strony karteli, pozostawiając tylko te, które mogą przynosić korzyść dla gospodarki narodowej?</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00018-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00018-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..6354e9f
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00018-01/header.xml
@@ -0,0 +1,43 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00018-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>18 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>18 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">18</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-27</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Sowiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpSosinski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Sosiński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00018-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..173d4f8
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,313 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">- Sprawozdanie Stenograficzne z 18 posiedzenia w dniu 27 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sł</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">awoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Wi</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">told Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Ś</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">więtosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakonieczników Klukowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Józef Kożuchowski i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose i Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 16 min. 20.)</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PodsekretarzeStanu">- - - - Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Sosiński i Wadowski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Wadowski.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Protokół 17 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu sprzeciwu.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Celewicz, Hankiewicz, Klimek, Lgocki, Malinowski, Nawrócki, Ostachowski, Perfecki, Piotrowski, Pisarek, Putek, Święcicki, Tarnawski, Tylman, Wróblewski i Zieleśkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Frąckiewiczowi, Grotowi, ks. Hofmanowi, Jóźwiakowi, Łobodzińskiemu, Matrasiowi, Pleszczyńskiemu, Trzeciakowi i Wnukowi na 1 dzień, Chrzanowskiemu i Marcinkowskiemu na 2 dni, Szymańskiemu zaś na 3 dni.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 1 porządku dziennego: Trzecie czytanie projektu ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 (druk nr 100) — sprawozdawca generalny p. Sowiński.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Czy Pan Sprawozdawca zabierze głos?</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#komentarz">(P. Sowiński:</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Nie, rezygnuję.)</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#Marszalek">W takim razie przystępujemy do głosowania. Głosować będziemy nad tekstem, który został już w drugim czytaniu uchwalony na posiedzeniu piątkowym.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939/40 został przez Sejm w trzech czytaniach uchwalony w terminie oznaczonym w Konstytucji.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#Marszalek">Przystępujemy teraz do głosowania nad rezolucjami Komisji Budżetowej i nad rezolucjami, zgłoszonymi podczas rozprawy na plenum do projektu budżetu na r. 1939/40. Rezolucje te są zamieszczone w drukach, mianowicie rezolucje, przyjęte przez Komisję Budżetową, są zamieszczone w druku nr 100 z uzasadnieniem, natomiast rezolucje, zgłoszone w czasie rozprawy, są wydrukowane w odbitce, załączonej do tego druku. Celem uniknięcia nieporozumień będzie odczytywany tekst zgłoszonych rezolu- cyj, jednakże tylko ich część rezolutywna, pomijając uzasadnienie. Będziemy je odczytywali i głosowali stosownie do poszczególnych części budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#Marszalek">Do części 1, 2 i 3 żadnych rezolucyj nie zgłoszono.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#Marszalek">Do części 4 zgłoszono jedną rezolucję, przyjętą przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SekretarzpSosinski">1) Sejm wzywa Rząd do wydatnego podwyższenia w dziale 4 — „Fundusz Kultury Narodowej” dotacji na popieranie nauki i sztuki — z nadwyżek budżetowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Do części 5 została zgłoszona jedna rezolucja, przyjęta przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SekretarzpSosinski">2) Sejm zwraca się do Ministra Spraw Zagranicznych o poczynienie starań w kierunku zawarcia konwencji międzynarodowej w sprawie zwalczania alkoholizmu.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SekretarzpSosinski">Marszałek: Kto jest za rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SekretarzpSosinski">Do części 6 żadnych rezolucyj nie zgłoszono.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SekretarzpSosinski">Do części 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — została zgłoszona w trakcie debat rezolucja p. Erdmana.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SekretarzpSosinski">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SekretarzpSosinski">Sekretarz p. Sosiński (czyta):* Sejm stwierdza konieczność zaniechania dalszego nakładania na związki samorządowe nowych obowiązków bez jednoczesnego udostępniania tym związkom nowych wystarczających źródeł dochodowych na pokrycie zwiększonych wydatków.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SekretarzpSosinski">Marszałek: Ponieważ rezolucja ta została zgłoszona w toku dyskusji, zapytuję Pana Generalnego Referenta, czy się zgadza na jej przegłosowanie? (P. Sowiński:* Zgadzam się.)</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SekretarzpSosinski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SekretarzpSosinski">Do części 8 — Ministerstwo Skarbu — zostały zgłoszone rezolucje komisji.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SekretarzpSosinski">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SekretarzpSosinski">3) Sejm wzywa Rząd do przystąpienia do stopniowej likwidacji udziałów Skarbu Państwa w przedsiębiorstwach mieszanych, w których udziały te nie przekraczają 50% kapitału udziałowego, oraz do złożenia na następnej sesji budżetowej sprawozdania z postępów powyższej akcji.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SekretarzpSosinski">4) Sejm wzywa Rząd, aby w ciągu roku wniósł do Sejmu projekt nowej ustawy uposażeniowej dla pracowników państwowych, która by uregulowała i poprawiła w sposób istotny obecne położenie materialne pracowników państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SekretarzpSosinski">5) Sejm wzywa Rząd do poczynienia takich zarządzeń, które by zapewniły w praktyce możliwie wydatne zużycie spirytusu do celów napędowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SekretarzpSosinski">6) Sejm wzywa Rząd do rewizji koncesji monopolowych w celu unarodowienia sprzedaży wyrobów monopolowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Rezolucje te zostały zgłoszone przez komisję, będziemy głosowali nad wszystkimi łącznie.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(P. Sommerstein: Panie Marszałku, proszę o oddzielne głosowanie nad ostatnią rezolucją, gdyż to są materie różne.)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">W takim razie będziemy głosować łącznie nad pierwszymi trzema rezolucjami, a nad czwartą — osobno.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za pierwszymi trzema rezolucjami, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucje zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#Marszalek">Kto jest za rezolucją czwartą, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja ta została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#Marszalek">Do tej samej części są rezolucje p. Pieniążka.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd, ażeby w jak najkrótszym czasie wydał zarządzenie, zwalniające drobnych rolników od podatku od nieruchomości w tych gminach i gromadach, które zostały wcielone do miast.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd, ażeby w jak najkrótszym czasie wydał zarządzenie wstrzymania licytacji dla drobnych gospodarstw rolnych do czasu uchwalenia ustawy oddłużeniowej przez ciała ustawodawcze.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SekretarzpSosinski">- - - - Marszałek: Zapytuję, jaki jest stosunek Pana Referenta Generalnego do tych rezolucyj?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PSowinski">Poruszone sprawy mogą być załatwione w innej drodze. To jest za poważne zagadnienie, aby można je było załatwić rezolucją. Dlatego też zajmuję negatywne stanowisko względem tych rezolucyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tych rezolucyj, zechce wstać. Stoi mniejszość. Rezolucje upadły.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszalek">Następnie w toku dyskusji została do tej samej części budżetu zgłoszona rezolucja przez p. ks. Lubelskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd, aby zwrócił się do Najwyższej Izby Kontroli o przeprowadzenie jeszcze w 1939 r. kontroli Pocztowej Kasy Oszczędności, Banku Gospodarstwa Krajowego i Państwowego Banku Rolnego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Proszę Pana Referenta Generalnego, aby zechciał wyrazić swój stosunek do tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PSowinski">Ta sprawa również nie może być załatwiona rezolucją. Jeżeli chodzi o kontrolę banków państwowych, podlegają one corocznie kontroli swoich organów rewizyjnych, przewidzianych statutem, zatem komisji rewizyjnej, powołanej przez Ministra Skarbu; ponadto podlegają nadzorowi Ministra Skarbu, wykonywanemu przez komisarza rządowego. Na podstawie rewizji w ten sposób dokonanej Minister Skarbu zatwierdza corocznie bilans i rachunek strat i zysków odnośnego banku państwowego. Kontrola całokształtu działalności przez N. I. K. jest dokonywana w wypadkach wyjątkowych i to jedynie na wniosek Rządu w myśl art. 3 ustawy o kontroli skarbowej, natomiast kredyty zlecone stale są kontrolowane przez N. I. K. bez żadnych ograniczeń. Poza tym informowałem się u p. Prezesa N. I. K., czy technicznie jest możliwe, aby w jednym roku wszystkie trzy bańki — nawet, gdyby była podstawa do tego — zostały skontrolowane, dostałem negatywną odpowiedź. Zagadnienie samo jest znane Najwyższej Izbie Kontroli. Mam przeświadczenie, że ta kontrola może będzie mogła być dokonywana, ale na innej drodze. Dlatego jestem, przeciwny tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem powyższej rezolucji, zechce wstać. Stoi mniejszość. Rezolucja została odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Do grupy C część 8 — Monopole — jest rezolucja p. Wnuka.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Marszalek">Sekretarz p. Sosiński (czyta): Sejm wzywa Rząd do przeznaczenia z sum obrotowych Monopolu Tytoniowego odpowiednich kwot na budowę magazynów fermentacyjnych dla surowca krajowego, których obecna pojemność jest niedostateczna.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Marszalek">Może Pan Referent zechce wyrazić swoje stanowisko odnośnie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PSowinski">Ustosunkowuję się do tej rezolucji pozytywnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszalek">Do części 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu — zgłoszone zostały dwie rezolucje pp. Lechnickiego i Wyszyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tych rezolucyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SekretarzpSosinski">Rezolucja p. Lechnickiego: Sejm wzywa Rząd do śpiesznego przedłożenia planu wydatnego zwiększenia zużycia nawozów sztucznych przez rolnictwo, zwłaszcza drobne, z uwzględnieniem znacznej obniżki ich cen.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SekretarzpSosinski">Rezolucja p. Wyszyńskiego: Sejm wzywa Rząd do przyjścia z pomocą przemysłowi naftowemu przez:</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SekretarzpSosinski">1)odpowiednią politykę cennikową, 2) pomoc kredytową ze strony Skarbu Państwa w formie utworzenia nowego lub rozszerzenia dotychczasowego funduszu wiertniczego, 3) ułatwienie akcji poszukiwawczej i, odciążenie przemysłu kopalnianego drogą odpowiedniego znowelizowania obowiązującej ustawy górniczo-naftowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tych rezolucyj?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PSowinski">Wypowiadam się za przyjęciem obu tych rezolucyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Nie widzę przeszkód do tego, żebyśmy głosowali nad obu tymi rezolucjami razem. Nie słyszę sprzeciwu. Głosujemy nad obu rezolucjami razem.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem obu rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucje przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do części 11—Ministerstwo Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji Komisji Budżetowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SekretarzpSosinski">7) Sejm wzywa Rząd, aby:</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SekretarzpSosinski">a) przedsiębiorstwo Polskie Koleje Państwowe przez usprawnienie gospodarki i wzmożone oszczędności w kosztach eksploatacyjnych umożliwiło zwiększenie wydatków na cele renowacyjne i inwestycyjne, b) przy układaniu budżetów w przyszłych latach stał na stanowisku zwalniania Polskich Kolei Państwowych od obowiązku wpłat nadwyżek wpływów nad rozchodami do Skarbu Państwa tak długo, póki stan urządzeń kolejowych nie zostanie doprowadzony do należytej normy.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SekretarzpSosinski">8) m wzywa Rząd do obrócenia w r. 1939 ewentualnej nadwyżki wpływów nad rozchodami P. K. P. ponad preliminowaną sumę 12 milionów złotych w pierwszej linii na renowację taboru.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SekretarzpSosinski">9) Sejm zwraca się do Rządu o przyśpieszenie budowy linii kolejowych Mława—Ostrołęka i Nowojelnia—Nowogródek, zgodnie z ustawą z dnia 26 marca 1935 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tych rezolucyj, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucje zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#Marszalek">Do tej samej części budżetu jest jeszcze rezolucja p. Sowy.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#Marszalek">- - - Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd, ażeby zajął się sprawą budowy linii kolejowej Podhajce—Monasterzyska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PSowinski">Wypowiadam się za jej przyjęciem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#Marszalek">Do części 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych — jest rezolucja Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzpSosinski">10) Sejm wzywa Rząd do poczynienia inwestycyj, służących do racjonalnej przeróbki drewna, przede wszystkim w kierunku przeróbki chemicznej i mechaniczno-przetwórczej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Marszalek">W toku dyskusji została zgłoszona przez p. Barańskiego rezolucja, pochłaniająca rezolucję mniejszości, zgłoszoną na Komisji Budżetowej. Rezolucja ta brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#Marszalek">Sejm wzywa Rząd do prowadzenia polityki, zmierzającej do wzmożenia procesów inwestycyjnych w dziedzinie racjonalnej przeróbki drewna chemicznej i mechanicznej.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PSowinski">Pozytywny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta. Przez to samo została pochłonięta rezolucja mniejszości.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszalek">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — zostały zgłoszone rezolucje komisji.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tych rezolucyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SekretarzpSosinski">11) Sejm wzywa Rząd:</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SekretarzpSosinski">a) do rozpatrzenia sytuacji materialnej nauczycielstwa w duchu jej poprawy, w szczególności gdy chodzi o uposażenia, grupy XI;</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SekretarzpSosinski">b) do uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych w możliwie najszerszej mierze, tak aby tempo prac, podjętych ostatnio w tym kierunku, nie zostało zahamowane;</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SekretarzpSosinski">c) do powiększenia w przyszłym preliminarzu kredytów Ministerstwa Oświaty działu 7 — „Sztuka”, a to przez przesunięcie kredytów, przeznaczonych na podobne cele w innych resortach i częściową przynajmniej ich koncentrację w Ministerstwie W. R. i O. P.;</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SekretarzpSosinski">d) do powiększenia w przyszłym preliminarzu kredytów na dział 9, a mianowicie w szczególności na oświatę pozaszkolną i wychowanie fizyczne młodzieży;</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SekretarzpSosinski">e) do rozważenia układu budżetu, w szczególności: 1) zagadnienia rozbicia działu 4. Szkolnictwo ogólnokształcące na dwa odrębne działy: szkolnictwa powszechnego i średniego, 2) włączenia do preliminarza budżetów terytorialnych poszczególnych kuratoriów, 3) zaniechania osobnych pozycji tzw. budżetu nadzwyczajnego w preliminarzu:</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SekretarzpSosinski">f) do rewizji ustawowej i uporządkowania sprawy opłat szkolnych w oparciu o przepisy ustawy konstytucyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SekretarzpSosinski">12) Sejm wzywa Rząd, aby przy układaniu preliminarza budżetowego na rok 1940/41 uwzględnił wydatki na cele sztuki w stopniu, odpowiadającym jej wartości państwowej i społecznej oraz godności mocarstwowej Państwa Polskiego. Preliminarz wydatków na sztukę winien umożliwić nie tylko doraźną pomoc dla instytucji elitarnych o charakterze reprezentacyjnym, ale przede wszystkim upowszechnienie dóbr kulturalnych wśród najszerszych sfer społeczeństwa oraz ugruntowanie i rozwój sztuki rdzennie polskiej, wegetującej dziś skutkiem niedoceniania jej roli w życiu wielkiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SekretarzpSosinski">13) Sejm wzywa Rząd do nieobracania wpływów z funduszu na szkolnictwo zawodowe, stanowiących podatek celowy, na żadne inne cele prócz tych, dla jakich są przeznaczone.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SekretarzpSosinski">14) Sejm wzywa Rząd, aby w ramach kredytów przewidzianych na naukę, sztukę, prace konserwatorskie, biblioteki, archiwa i t. p. — potrzeby Wilna, jako najpoważniejszego ośrodka kultury zachodniej na ziemiach północno-wschodnich, były wzięte pod specjalną uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#SekretarzpSosinski">15) Sejm wzywa Rząd do wypłacenia nauczycielstwu zaległego dodatku mieszkaniowego najpóźniej w roku budżetowym 1940/41.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SekretarzpSosinski">16) Sejm wzywa Rząd do zwiększenia kredytów na zastępstwa za chorych nauczycieli.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#SekretarzpSosinski">17) Sejm wzywa Rząd do zrównania wysokości wynagrodzenia katechetów wszelkich wyznań za udzielane przez nich lekcje religii w szkołach publicznych przynajmniej z wysokością wynagrodzeń, wypłacanych za inne przedmioty, wykładane w tychże szkołach.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#SekretarzpSosinski">18) Sejm wzywa Rząd, aby — stosownie do brzmienia ustawy z dnia 17 marca 1921 r. o wykonaniu ślubu, uczynionego przez Sejm Czteroletni — wstawił do budżetów lat następnych odpowiednie sumy na budowę świątyni pod wezwaniem — „Opatrzności Bożej” w takiej wysokości, aby na 25-lecie Odrodzonej Polski budowa była ukończona.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SekretarzpSosinski">19) Sejm wzywa Rząd do wstawienia kredytów potrzebnych na rozpoczęcie budowy internatu dla uczniów przy Państwowym Liceum Rolniczym z ruskim (ukraińskim) językiem wykładowym w Czernicy i utworzenia w tym liceum ewentualnie klas równorzędnych z polskim językiem wykładowym.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#SekretarzpSosinski">Marszałek: Te wszystkie rezolucje będziemy głosować en bloc. (P. Sommerstein:</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#komentarz">Proszę o odrębne głosowanie rezolucji 13 ze względu na motywy.) Chodzi o szkolnictwo zawodowe?</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#SekretarzpSosinski">(P. Sommerstein:* Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#SekretarzpSosinski">W takim razie głosujemy wszystkie rezolucje razem z wyjątkiem rezolucji 13.</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#SekretarzpSosinski">Kto jest za tymi rezolucjami, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucje zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-31.20" who="#SekretarzpSosinski">Przystępujemy do głosowania nad rezolucją, dotyczącą szkolnictwa zawodowego.</u>
+ <u xml:id="u-31.21" who="#SekretarzpSosinski">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-31.22" who="#SekretarzpSosinski">Do tej samej części jest rezolucja p. Dudkiewicza.</u>
+ <u xml:id="u-31.23" who="#SekretarzpSosinski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-31.24" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd do niezwłocznego podjęcia planowej i systematycznej akcji przeciwdziałającej kryzysowi szkolnemu i do przesunięcia części kredytów inwestycyjnych na rzecz szkolnictwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Jakie jest ustosunkowanie się Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszalek">- - - - P. Sowiński: Wypowiadam się za przyjęciem tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszalek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#Marszalek">Następnie przechodzimy de rezolucji p. J. Milewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd do natychmiastowego podjęcia prac nad ułożeniem wielkiego planu oświatowego, obejmującego wszystkie dziedziny oświaty publicznej. Plan ten ustalać powinien kolejność wykonania zadań, których rozwiązanie niezbędne jest dla całkowitego zaspokojenia potrzeb oświatowych Polski, i wskazywać środki, przy których pomocy zadania te będą zrealizowane.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PSowinski">Ta rezolucja jest zbyt ogólna i mówi o zadaniach Rządu. Jestem przeciwny tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi mniejszość. Rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszalek">Rezolucja 10 p. J. Milewskiego jest pochłonięta całkowicie przez 16 rezolucję komisyjną, która została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#Marszalek">Rezolucję 11 p. Milewskiego pozwoliłem sobie uzupełnić, bo ujęcie jej było niezrozumiałe, a mianowicie: Sejm wzywa Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do bardziej energicznej akcji w celu połączenia małżeństw.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#Marszalek">Chodzi oczywiście o małżeństwa nauczycieli szkół powszechnych, pracujących w różnych miejscowościach.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PSowinski">Pozytywny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że rezolucja ta jest przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do 12 rezolucji p. Milewskiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do ograniczenia przeniesienia nauczycieli dla dobra służby.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#Marszalek">- - - - P. Sowiński: Jestem przeciwny tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi mniejszość. Rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#Marszalek">Do części 14 zostały zgłoszone następujące rezolucje komisyjne.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tych rezolucyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SekretarzpSosinski">20) Sejm wzywa Rząd do rozbudowania aparatu inspekcji pracy.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SekretarzpSosinski">21) Sejm wzywa Rząd do uproszczenia formalności i spowodowania przyśpieszenia legalizacji układów zbiorowych pracy.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#SekretarzpSosinski">22) Sejm wzywa Rząd do niezwłocznego przywrócenia samorządu w ubezpieczeniach społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SekretarzpSosinski">23) Sejm wzywa Rząd do zmiany dotychczasowej nazwy Ministerstwa na Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Marszalek">Kto jest za tymi rezolucjami, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucje zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#Marszalek">Do części 15 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów — jest rezolucja komisyjna, którą ze względu na jej redakcję pozwoliłem sobie nieco zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Marszalek">24) Sejm wzywa Ministra Poczt i Telegrafów, aby w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu wywarł decydujący nacisk na wytwórców odbiorników radiowych i skłonił ich do produkcji sprzętu dobrego lecz taniego.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#Marszalek">Dalej jest rezolucja 13 p. Jaworowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#Marszalek">- - - Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd do poprawy płac niższych funkcjonariuszy i opłacanych ryczałtowo pracowników przedsiębiorstwa — „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” w uproszczonej drodze, to jest przyznania im wszystkim jednorazowych awansów o jedną grupę wyżej lub przez wprowadzenie miesięcznych zasiłków w wysokości od 20 do 40 zł., które wypłacać się będzie aż do zasadniczej reformy przepisów uposażeniowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#Marszalek">P. Sowiński: Wypowiadam się przeciw tej rezolucji. W ustawie skarbowej przyjęliśmy pewne poprawki, a p. Minister Poczt i Telegrafów zapowiedział dodatkowe świadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#Marszalek">Marszałek: Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi mniejszość. Rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#Marszalek">Do części 16—Emerytury i Zaopatrzenia— zgłoszone są dwie rezolucje. Pierwsza rezolucja p. Machalicy.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#Marszalek">- - - Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SekretarzpSosinski">Sejm wzywa Rząd do jak najrychlejszego przedłożenia projektu ustawy o zmianie art. 3 ust. (1) i (3) dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr. 90 poz. 615) w tym sensie, że osoby, wymienione w ust. (1) tego artykułu otrzymają zaopatrzenie emerytalne w wysokości pełnego wymiaru zaopatrzenia, przyznanego im przez władze republiki czeskosłowackiej po przeliczeniu należytości na walutę polską. W wypadkach tych, gdy tak przyznane zaopatrzenie emerytalne będzie niższe, niż zaopatrzenie emerytalne osób tej samej grupy uposażeniowej na podstawie przepisów, obowiązujących w innych częściach województwa śląskiego, w przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie — będzie Minister Skarbu na wniosek właściwej władzy naczelnej (wojewody śląskiego) władny podwyższyć zaopatrzenie do wymiaru zaopatrzenia emerytalnego, obowiązującego w tych innych częściach województwa śląskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#Marszalek">P. Sowiński: Pozytywny. Wypowiadam się za jej przyjęciem.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#Marszalek">Dalej jest rezolucja 15 p. Żeligowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#Marszalek">Sekretarz p. Sosiński (czyta):* Sejm wzywa Rząd do nowelizacji ustawy emerytalnej w kierunku obniżenia emerytur i zaopatrzeń ze Skarbu Rzeczypospolitej do maksymalnej wysokości zł. 1000 miesięcznie, z wyjątkiem emerytur dla Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i PP. Marszałków Polski.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#Marszalek">Jaki jest stosunek Pana Referenta do tej rezolucji?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#PSowinski">Jestem przeciwny załatwianiu tej sprawy w drodze rezolucji. Będziemy omawiali ustawę uposażeniową i przy debatach nad tą ustawą powrócimy do tej sprawy. Wypowiadam się dlatego przeciw tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi mniejszość. Rezolucja upadła.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszalek">W ten sposób wszystkie zgłoszone rezolucje zostały przegłosowane, a zatem ten punkt porządku dziennego został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#Marszalek">Propozycje moje co do skierowania projektów ustaw do komisyj, zechce Pan Sekretarz przeczytać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SekretarzpSosinski">a) o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane (druk nr 107) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Skarbowej;</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#SekretarzpSosinski">b) o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa (druk nr 121) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Wojskowej;</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#SekretarzpSosinski">c) o zasiłkach dla rodzin osób, odbywających czynną służbę wojskową (druk nr 116) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Administracyjno-Samorządowej;</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#SekretarzpSosinski">d) o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Ranku Rolnego (druk nr 108) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Skarbowej;</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#SekretarzpSosinski">e) o wystawach i targach gospodarczych oraz aukcjach (druk nr 118) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Przemysłowo-Handlowej;</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#SekretarzpSosinski">f) ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk nr 111), g) o ratyfikacji porozumienia między Polską i Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią (druk nr 112), h) o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską w sprawie przedłużenia układu płatniczego (druk nr 113), i) o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk nr 114), j) o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Wschodnią Urugwajską (druk nr 115), k) o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#SekretarzpSosinski">Rzecząpospolitą Polską i Republiką Argentyńską (druk nr 117), l) o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk nr 120), ł) o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk nr 119) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał propozycje moje za przyjęte. Nie ma innych propozycyj, projekty te przekażę pp. przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#Marszalek">a) Stefana Klimkiewicza o Wojennym Krzyżu i Medalu Ochotniczym (druk nr 97) — proponuję odesłać do Komisji Wojskowej;</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#Marszalek">b) Wacława Długosza o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 26 stycznia 1928 r. o kontroli ubezpieczeń (druk nr 110) — proponuję odesłać do Komisji Skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwów, projekty te przekażę pp. przewodniczącym tych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-50.5" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-50.6" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-50.7" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Sejmu odbędzie się we czwartek dnia 2 marca rb. o godz. 10 z porządkiem dziennym:</u>
+ <u xml:id="u-50.8" who="#Marszalek">Sprawozdanie Komisji Inwestycyjnej o rządowym projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1942 r. (druki nr 7 i 106).</u>
+ <u xml:id="u-50.9" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-50.10" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-50.11" who="#Marszalek">(Koniec</u>
+ <u xml:id="u-50.12" who="#komentarz">posiedzenia o godz. 16 min. 50.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00021-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00021-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..5538fc3
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00021-01/header.xml
@@ -0,0 +1,106 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00021-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>21 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>21 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">21</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-18</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaczkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Bączkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBoluch" role="speaker">
+ <persName>P. Boluch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PFilipski" role="speaker">
+ <persName>P. Filipski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PJablonski" role="speaker">
+ <persName>P. Jabłoński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKarsnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Karśnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKlimkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Klimkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKobosko" role="speaker">
+ <persName>P. Kobosko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksLubelski" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Lubelski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMystkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Mystkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POrlanski" role="speaker">
+ <persName>P. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSikorski" role="speaker">
+ <persName>P. Sikorski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzczepanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szczepański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWagner" role="speaker">
+ <persName>P. Wagner</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWroblewski" role="speaker">
+ <persName>P. Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWymyslowski" role="speaker">
+ <persName>P. Wymysłowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZimny" role="speaker">
+ <persName>P. Zimny</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZeligowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żeligowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen~.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZyborski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żyborski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDlugosz" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Długosz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekSurzynski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Surzyński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00021-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00021-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..201f779
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00021-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,545 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 21 posiedzenia w dniu 18 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obe</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">cni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">~Felicjan Sł</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">awoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski,</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Podsekretarze Stanu: w Prezydium Rady Ministrów Je</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#komentarz">rzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Bronisław Nakonieczników Klukowski, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">.</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 25.)</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#komentarz">(P. Żeligowski: Panie Marszałku, proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Za chwilę, Panie Pośle.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Żyborski i Sosiński. Protokół i listę mówców prowadzi p. Sosiński.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#komentarz">(Zwracając się do p. Żeligowskiego, który stojąc czeka na udzielenie mu głosu.)</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">Udzielę Panu Posłowi głosu w odpowiednim momencie.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Protokół 20 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Deryng, Kieńć, Kudelska, Ostachowski, Pisarek, Roztek, Sobczyk, Kruk, Sommerstein i Wawrzkowicz.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Augustyniakowi, Cieplakowi, ks. Hofmanowi, Mincbergowi, Sowińskiemu i Wichlińskiemu na 1 dzień, Kolbuszowi na 2 dni.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#Marszalek">Poseł Rataj czy k prosi Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego na 4 tygodnie.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopu tego udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu nadesłał mi pismo z dnia 9 marca rb. z zawiadomieniem o przyjęciu przez Senat bez zmian projektu ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską.</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#Marszalek">P. Prezes Rady Ministrów nadesłał mi przy pismach z dn. 9 i 11 marca rb. odpowiedzi na następujące interpelacje.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacje posłów:</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzpZyborski">Benedykta Kieńcia w sprawie anormalnego funkcjonowania Polskich Kolei Państwowych w okresie Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku, Stefana Nawróckiego w sprawie nieuzasadnionego rozwiązania zebrania poselskiego w Jaworowie przez zastępcę komendanta posterunku st. posterunkowego Laska w dniu 24 grudnia 1938 r., Stefana Nawróckiego w sprawie popełnienia szeregu nieprawidłowości, sprzecznych z prawem przy czynnościach przygotowawczych do wyborów miejskich w Jaworowie, Pawła Łysiaka w sprawie pobicia osób narodowości ukraińskiej przez uzbrojone oddziały na terenie gromady Synowódzko Niżne, pow. stryjskiego, dnia 31 października 1938 r., Hilarego Tarnawskiego w sprawie bezprawnego zabrania Stefanowi Hawiłejowi, gospodarzowi z Dydiowej, kwoty 720 zł przez żołnierza (kaprala) KOP-u przy rewizji w dniu 19 listopada 1938 r., Dymitra Wełykanowicza w sprawie zajść, jakie miały miejsce w październiku i listopadzie 1938 r. w powiecie brzeżańskim, woj. tarnopolskiego, Dymitra Wełykanowicza w sprawie zabicia młodego człowieka w Urmaniu, pow. brzeżańskiego i rzucenia granatów do mieszkania pp. Kramarczuków w Brzeżanach, Stefana Witwickiego w sprawie pobicia obywateli narodowości ukraińskiej w Dereżycach, Ułycznie i Gajach Wyżnych, pow. drohobyckiego, Jana Wójcika w sprawie ustawowego uregulowania stosunków służbowych pracowników samorządowych, ks. Józefa Lubelskiego w sprawie amnestii dla Wincentego Witosa i tow., skazanych w tzw. procesie brzeskim, Stefana Nawróckiego w sprawie pobicia i szykanowania więźniów politycznych narodowości ukraińskiej przez strażników więziennych w aresztach sądowych w Krakowcu, pow. Jaworów, Stefana Nawróckiego w sprawie naruszenia przepisów ustawy z 31 lipca 1924 r., dotyczącej prawa używania języka ukraińskiego we władzach i urzędach, oraz niewłaściwego zachowania się funkcjonariuszów P.K.P N. Trojanowskiego na stacji kolejowej w Mościskach oraz N. Króla, urzędnika ruchu w Przemyślu w dniu 21 listopada 1938 r., Stanisława Ratajczyka w sprawie zawierania układów zbiorowych pracy w samorządzie terytorialnym gmin miejskich woj. poznańskiego i pomorskiego, Stanisława Ratajczyka i innych w sprawie żydowskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Odpowiedzi te w odpisach zostaną doręczone pp. interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Zanim przystąpimy do porządku dziennego, uważam za swój obowiązek podzielić się z Wysoką Izbą pewnymi faktami.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Jesteśmy znowu świadkami wydarzeń historycznych, zmieniających mapę Europy.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Nie jest moją rzeczą omawianie zagadnień międzynarodowych. Skoro tylko układ szybko zmieniających się wypadków na to pozwoli, odpowiednie ich oświetlenie da nam p. Minister Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">Uważam natomiast za swój obowiązek wypowiedzenie z tego miejsca serdecznego pozdrowienia Parlamentowi Węgierskiemu i danie wyrazu wielkiemu zadowoleniu, z jakim witamy oczekiwany już od dawna fakt ustalenia wspólnej granicy z Państwem Węgierskim.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#Marszalek">Nawet, gdy granice nasze były rozdzielone, nie przestawały jednak łączyć nas węzły życzliwej przyjaźni. Odtąd znowu — jak przed wiekami — połączy nas także bezpośrednie sąsiedztwo.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#Marszalek">W ten sposób pogłębione zostaną naturalne stosunki pomiędzy naszymi Narodami, ożywią się przenikające nas serdeczne uczucia wzajemne, zacieśni się nasza współpraca dla dobra naszych krajów i dla pokoju świata.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#komentarz">(Huczne Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#komentarz">(Do p. Żeligowskiego.)</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#Marszalek">W jakiej sprawie Pan Poseł prosi o głos?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PZeligowski">W sprawie porządku dziennego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Żeligowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PZeligowski">Dwa bratnie słowiańskie narody, czeski i słowacki, tragicznie utraciły swój byt niepodległy. Sytuacja polityczna Państwa Polskiego stała się niebezpieczna. Wobec tego wnoszę o przerwanie dzisiejszego porządku dziennego i wezwanie Pana Premiera do oświadczenia, co zamierza przedsięwziąć dla natychmiastowego spotęgowania sił moralnych i materialnych Ojczyzny?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Kto jest za wnioskiem p. Żeligowskiego, zechce wstać. Stoi mniejszość, wniosek upadł.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Na pierwszym punkcie porządku dziennego mamy pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych (druk nr 142) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Budżetowej. Innej propozycji nie słyszę, uważam propozycję moją za przyjętą. Projekt ten przekażę p. przewodniczącemu Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Głowacki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PGlowacki">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie rządowy projekt ustawy o dodatkowych kredytach na r. 1938/39. Przedłożenie rządowe jest z kolei siódmą ustawą o dodatkowych kredytach, którą Wysoka Izba rozpatruje na rok budżetowy 1938/39. Poprzednie dodatkowe kredyty, przyjęte przez Izby ustawodawcze, zamykają się globalnie w kwocie 23.746.000 zł. Projekt ustawy, który w tej chwili rozpatrujemy, przewiduje dodatkowe kredyty Aa kwotę 39.350.559 zł. Będziemy zatem mieli w roku budżetowym 1938/39 zwiększonych wydatków na kwotę 63.096.559 zł. Ustawa skarbowa z dn. 29 marca 1938 r. upoważniła Rząd do czynienia wydatków na rok budżetowy 1938/39 ogółem do kwoty 2.474.935.000 zł. Przez dodatkowe kredyty zwiększyliśmy tę kwotę do 2.538.031.619 zł. Budżet za bieżący rok będzie zatem cokolwiek większy od preliminarza budżetowego na następny okres 1939/40.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Długosz.)</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PGlowacki">Zwiększenia kredytu, które przewiduje projekt ustawy, spowodowane są przede wszystkim kosztami, związanymi z przejmowaniem i zagospodarowaniem ziem odzyskanych w październiku i listopadzie ubiegłego roku.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PGlowacki">Poza tym w niektórych resortach administracji państwowej wydatki były preliminowane w niedostatecznej mierze i trzeba je było urealnić. W końcu okazała się konieczność pokrycia różnych zaległości w poprzednim okresie budżetowym. Ustawa zwiększa kredyty w następujących częściach budżetu, mianowicie: w części 6 Ministerstwo Spraw Wojskowych o sumę 9.190.000, w części 7 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych o sumę 6.773.026, w części 8 Ministerstwo Skarbu o 4.262.990, w części 9 Ministerstwo Sprawiedliwości o 6.035.000, w części 10 Ministerstwo Przemysłu i Handlu o sumę 10.700, w części 12 Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych o 133.283, w części 13 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o 8.600.000, w części 14 Ministerstwo Opieki Społecznej o 137.000, w części 16 Emerytury i Zaopatrzenia o sumę 3 milionów zł i w części 17 Renty inwalidzkie i pensje o 1.200.000.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#PGlowacki">Pewien niepokój wywołały w Komisji Budżetowej zwiększenia kredytów na emerytury, które i tak bardzo znacznie obciążają Skarb Państwa. Zwiększenia te tłumaczą się częściowo rozciągnięciem przepisów emerytalnych na Śląsk Cieszyński, częściowo zaś podwyższeniem zaopatrzeń emerytalnych przez nowelę do ustawy z dnia 12 marca 1938 r. Analogiczne uzasadnienie istnieje dla kredytów na renty inwalidzkie, które okazały się niewystarczające, raz z powodu przejęcia zaopatrzeń inwalidzkich na Śląsku Cieszyńskim, a po wtóre z powodu wykonywania noweli do ustawy o zaopatrzeniu inwalidzkim z dnia 31 marca 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PGlowacki">Wszystkie proponowane kredyty znajdują pokrycie w zwiększonych dochodach budżetowych. Największe pokrycie przypada na daniny publiczne, przy czym udział podatku przemysłowego wyraża się kwotą 13 miln, zł, podatku dochodowego kwotą 10 milionów zł, odsetki od zaległości, grzywny i kary — 5 milionów zł, podatek od piwa — 2 miliony zł i daniny publiczne, podatki zniesione — 1.201.000.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PGlowacki">Przedsiębiorstwa oraz zakłady państwowe dają również zwiększone wpłaty, mianowicie o kwotę 965.000 zł i nadania górnicze i naftowe o 1.035.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#PGlowacki">W grupie C — monopole dają wpłaty zwiększone o 6 milionów zł, z czego przypada na Monopol Tytoniowy — 2 miliony zł, na Monopol Spirytusowy — 4 miliony zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PGlowacki">Wszystkie te zwiększenia są realne, gdyż wpływy z danin publicznych wynosiły w stosunku do kwot preliminowanych za okres 11 miesięcy, to znaczy do dnia 1 marca br., ponad 100%. Jeżeli chodzi o Monopol Spirytusowy, to dał (do 1 marca) wpłatę do Skarbu Państwa już w wysokości ponad 97%, a Monopol Tytoniowy ponad 91%. Przy czym wpływy z monopoli, według doświadczeń z poprzednich okresów budżetowych, w ostatnim miesiącu, tj. marcu, zazwyczaj są największe. Wpłaty z przedsiębiorstw państwowych wpływają przeważnie już do 1 marca 1938 w kwotach zwiększonych przez ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#PGlowacki">Zwiększenie etatów osobowych, które przewiduje art. 3 projektu ustawy, z wyjątkiem jednego wypadku, który dotyczy Ministerstwa Opieki Społecznej, ma swoją przyczynę w kreowaniu nowych urzędów celnych na Śląsku Cieszyńskim i na granicy polsko-litewskiej.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#PGlowacki">W art. 5 ustawa wprowadza upoważnienie p. Ministra Skarbu do pokrycia obligacjami 4% pożyczki konsolidacyjnej zaległości z tytułu opłat ubezpieczeniowych i świadczeń na rzecz Państwowego Zakładu Emerytalnego w wysokości 9 milionów zł. Te zaległości powstały w ubiegłych latach w zarządzie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#PGlowacki">Komisja Budżetowa uzupełniła kredyty dodatkowe, przeznaczając zł 252.285 na spłatę ustawowych należności z r. 1936 dla samorządów wojewódzkich poznańskiego i pomorskiego oraz zł 100.000 na wykończenie gmachu gimnazjum polskiego im. Józefa Piłsudskiego w Gdańsku. Budowę tego gmachu rozpoczęto już przed kilku laty, przy czym w budynkach gimnazjalnych miałyby znaleźć pomieszczenie także różne polskie instytucje kulturalno-oświatowe, istniejące na terenie m. Gdańska. Kwota ta umożliwi wykończenie budowy gmachu.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#PGlowacki">Poza tym komisja wprowadziła po art. 3 nowy artykuł, upoważniający Ministra Skarbu do przenoszenia oszczędności z wszystkich paragrafów innych części budżetu na wszystkie paragrafy w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych, w części 16 — Emerytury i Zaopatrzenia i w części 17 — Renty inwalidzkie i pensje. W ten sposób ewentualne dalsze potrzeby na pokrycie emerytur i rent inwalidzkich powiększone w ustawie jedynie szacunkowo mogły znaleźć swoje załatwienie bez wniesienia jeszcze jednej czysto formalnej ustawy o dodatkowych kredytach. Równocześnie artykuł ten upoważnia do przelania na potrzeby wojska wszystkich innych oszczędności z innych części i paragrafów budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#PGlowacki">Pozostałe' poprawki mają charakter stylistyczny i redakcyjny.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#PGlowacki">Wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej o przyjęcie rządowego projektu ustawy z poprawkami, wprowadzonymi przez Komisję Budżetową i uwidocznionymi w druku nr 156.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekDlugosz">Do głosu nikt nie jest więcej zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekDlugosz">Do projektu nie zgłoszono wniosków mniejszości ani poprawek. Będziemy przeto głosowali nad całością ustawy. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszalekDlugosz">Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszalekDlugosz">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#WicemarszalekDlugosz">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych (druki nr 133 i 152) — sprawozdawca p. Wróblewski.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#WicemarszalekDlugosz">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PWroblewski">Wysoki Sejmie! Rządowy projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, ma na celu zrównanie stanowiska prawnego funkcjonariuszów, mianowanych na ziemiach odzyskanych, z sytuacją prawną, w jakiej znajdowali się funkcjonariusze z całego Państwa w chwili wstępowania służby polskiej ze służby zaborczej. Projekt używa pojęcia polskiej służby państwowej W jak najszerszym ujęciu, rozumiejąc przez nią państwową służbę cywilną, służbę nauczycielską, służbę w sądownictwie, służbę w policji państwowej itp. oraz obejmuje tym pojęciem również służbę w instytucjach państwowych, mających odrębną osobowość prawną. Wyłączenie pracowników przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe nastąpiło z tego powodu, że w dotychczasowych przepisach istnieją podstawy do unormowania w stosunku do tych pracowników zagadnień, objętych art. 2 do 6 projektu.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PWroblewski">Rządowy projekt ustawy normuje stosunki służbowe w polskiej służbie państwowej z tym zastrzeżeniem, że sposobu zaliczenia praw nabytych w służbie czesko-słowackiej się nie uszczupla, zalicza się służbę prywatną, tj. jak dla nauczycieli służbę w Polskiej Macierzy Szkolnej, w niektórych wypadkach służbę w instytucjach niepodległościowych, ale nie daje się korzystniejszych warunków niż te, jakie istniały w służbie państwowej polskiej dotychczas.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PWroblewski">W art. 2 ust. (2) mówi, że przepis ustępu (1) nie daje podstaw roszczeń o wypłatę różnicy między wynagrodzeniem za czas od dnia rzeczywistego objęcia obowiązków a uposażeniem, określonym w piśmie nominacyjnym. W tej sprawie komisja nie wprowadziła poprawki, ale ja pozwolę sobie zgłosić na ręce p. Marszałka rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#PWroblewski">„Sejm wzywa Rząd do zarządzenia, aby w przypadkach zasługujących na uwzględnienie osoby, które na ziemiach odzyskanych przez Polskę zostały przyjęte do służby państwowej względnie innej publiczno-prawnej służby, otrzymały w jakiejkolwiek bądź formie wynagrodzenie różnicy między faktycznym wynagrodzeniem, jakie otrzymały za czas od rzeczywistego objęcia obowiązków, a uposażeniem, określonym w piśmie nominacyjnym.” Komisja rozważyła projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 15 marca 1939 r. i oprócz poprawki stylistycznej do art. 10, przyjęła dwie poprawki merytoryczne:</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PWroblewski">1) w art. 3 w punkcie 1) poprawka, mająca na celu rozszerzenie uprawnień osób, które zgłosiły się do służby w Państwie Polskim, w kierunku zaliczenia im pełnego okresu służby, podlegającego zaliczeniu na podstawie przepisów, obowiązujących w Republice Czesko-Słowackiej w dniu 30 września 1938 roku i 2) odnośnie art. 10 poprawka, przedłużająca okres wnoszenia podań o przyjęcie do służby nauczycielskiej w Państwie Polskim do dnia 31 maja 1939 roku.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#PWroblewski">Wobec powyższego komisja wnosi: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy z druku nr 133 z wyżej przytoczonymi poprawkami i z rezolucją przeze mnie zgłoszoną.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania rezolucji. Treść tej rezolucji została Panom odczytana. Kto jest za przyjęciem rezolucji, zaproponowanej przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o rządowych projektach ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#Marszalek">a) o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego (druk nr 138), b) o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem — „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym (druk nr 139), c) o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych (druk nr 140), (druk sprawozdania nr 169) — sprawozdawca p. Sikorski.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PSikorski">Wysoka Izbo! Sprawozdanie Komisji Skarbowej zawiera umotywowanie ważniejszych zmian statutu Banku Polskiego oraz dwóch dalszych projektów ustaw, pozostających w ścisłym związku ze zmianami statutu naszej instytucji emisyjnej. Nie wchodząc przeto w szczegóły, pragnąłbym uwagę Wysokiej Izby skierować raczej na kilka podstawowych momentów, związanych z problemem reformy podstaw emisyjnych złotego polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#PSikorski">Referując plan inwestycyjny i budżet Ministerstwa Skarbu, pozwoliłem sobie zwrócić uwagę na doniosłe znaczenie dokonującej się odbudowy rynku pieniężnego w Polsce. Kamieniem węgielnym tej odbudowy, która wzmogła procesy oszczędnościowe i słabe jeszcze procesy kapitalizacyjne, jest stałość złotego polskiego. Pierwsze wiadomości o podejmowanych zmianach podstaw emisyjnych spowodowały więc zrozumiałe zainteresowanie całego społeczeństwa, wywołując częstokroć rozbieżne opinie, od przesadnych nadziei do zgoła nieuzasadnionych obaw.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#PSikorski">Problemy monetarne nie należą do zagadnień łatwych. Widocznie jednak nie tylko w Polsce nie brak taniej pomysłowości, skoro jeden ze współczesnych mężów stanu państwa sąsiedniego, mówiąc o problemach monetarnych, narzekał, że nastały czasy, w których mgliste, niewyraźne uczucia i luźne koncepcje mają pretensje, by stawać się światopoglądami, a wyświechtany frazes domaga się często, żeby go traktowano jako ścisłe pojęcie naukowe. Jeżeli się do tego doda, że słowom, zwłaszcza takim, jak deflacja i inflacja różne osoby nadają różną treść, to nie trudno zrozumieć, jak łatwo niesprawdzone pogłoski szerzą zamieszanie pojęć.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#PSikorski">Przedłożony cykl projektów ustaw reguluje zadłużenie Państwa w Banku Polskim i rozszerza podstawy emisyjne. Portfel wekslowy, który w wielkiej części był okupowany przez potrzeby państwowe, zostaje obecnie jak gdyby zwolniony i oddany życiu gospodarczemu, natomiast na krótkoterminowe potrzeby Państwa ustala się rozszerzone, lecz ograniczone ramy skupu biletów skarbowych. Powstaje więc dla życia gospodarczego dostateczna rezerwa emisyjna, której dotąd nie było.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#PSikorski">Zmianę statutu Banku Polskiego przygotowywano już od dłuższego czasu i sprawa podlegała gruntownym studiom. Reforma statutu banku emisyjnego w Polsce nie jest też bezprecedensową zmianą. W przeciągu ostatnich lat nastąpiły zasadnicze zmiany statutowe banków emisyjnych w szeregu państw z Anglią, Francją i Niemcami na czele. Przestudiowano też u nas wszystkie w innych państwach dokonywane zmiany. Tak samo jednak, jak unikano nieprzemyślanych eksperymentów, tak samo nie ograniczono się do mechanicznych naśladownictw, lecz korzystając z wypróbowanych już form, dostosowano je do polskich warunków i do polskich możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#PSikorski">W sprawozdaniu omówiłem podstawy nowego pokrycia emisyjnego, złożonego z emisji fiducjarnej i częściowego pokrycia złotem. Emisja fiducjarna nawet w swej górnej granicy jest znacznie niższa aniżeli nasz rzeczywisty obieg wraz z natychmiast płatnymi zobowiązaniami Banku Polskiego w ostatnich latach. Podwyższenie zaś pokrycia złotem pozostałego obiegu do 40% wyraźnie stawia tamę możliwości, inflacyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#PSikorski">Natomiast bezpodstawnym byłoby nazwanie statutowego rozszerzenia granic emisyjnych zabiegiem inflacyjnym. Jak wspomniałem, słowu temu nadaje się często różną treść. Niewątpliwie jednak zgodzą się wszyscy z tym, że inflacja to wyprzedzanie produkcji dóbr i obrotów gospodarczych przez produkcję środków płatniczych. Tymczasem wystarczy przyjrzeć się wzrostowi produkcji w 1937 i 1938 roku, ażeby skonstatować, że wzrost obiegu banknotów nie szedł w parze ze wzrostem wskaźników produkcyjnych, zwłaszcza w porównaniu ze wzrostem ruchu inwestycyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#PSikorski">Natomiast niewątpliwie dużo słuszności było w częściowym przypisywaniu kryzysu światowego, zwłaszcza w niektórych państwach, inflacji kredytowej, bowiem wykazywały one wzrost ludności o 7% do 10%, wzrost produkcji o 25 do 30%, a wzrost kredytów o 150 do 300%. Tymczasem u nas nawet przy zwiększonej granicy emisyjnej na pewno nadal jeszcze pozostanie silna ciasnota kredytowa.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#PSikorski">Generacja, która przeżyła nie tylko inflację, lecz katastrofalną hiperinflację, jeszcze żyje. Pamiętamy jeszcze ośmiocyfrowe sumy, płacone za 1 dolara, atmosferę wysokiej gorączki, podnieconej ulicy i sztuczne grynderki. Wiemy, że krótki okres wystarczył, ażeby zniszczyć od generacyj nagromadzone oszczędności. Kilkusetstronicowe dzieło prof. Tajlora o inflacji polskiej słusznie też stwierdza, że nie ma ofiar, których by nie należało ponieść dla uchronienia Polski od ponownej inflacji, a wielka ostrożność w sprawach budżetu państwowego i polityki pieniężnej to najlepsze środki zapobiegawcze. I dlatego cała nasza polityka równowagi budżetowej i polityka emisyjna o tych prawdach stale pamięta. Przecież cały sztywny rynek pieniężny, z którego czerpie Państwo dziś już nie na deficyty budżetowe, lecz na produktywne cele inwestycyjne, oparty jest na zaufaniu do złotego polskiego. Dlatego też troska o stałość wartości pieniądza naszego musi pozostać niezachwianą dążnością.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#PSikorski">Oczywiście, na siłę kupna pieniądza wpływają nie tylko oddziaływania ze strony pieniądza, lecz również ze strony procesów produkcyjnych i wymiany. Stąd też częstokroć mniej ważną jest sama polityka walutowa, jak raczej ogólnogospodarcza. Dotyczy to tak wewnętrznej polityki gospodarczej jednego państwa, jak i międzynarodowej polityki gospodarczej. Płynny układ monetarny dolara, funta i franka, od którego oczekiwano ogólnej stabilizacji walutowej w świecie, nie wstrzymał dalszych silnych wahań walutowych. Natomiast odejście Stanów Zjednoczonych od izolującego je protekcjonizmu i przyjęcie klauzuli największego uprzywilejowania jako nowej zasady traktatowej, praktycznie zapoczątkowanej z największą potęgą gospodarczą świata, może praktycznie dla układu walutowego mieć większe znaczenie, aniżeli sam układ walutowy.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#PSikorski">Anglia wyszła z ottawskiej izolacji, a Stany Zjednoczone usuwają bariery. Układ między tymi dwoma państwami jest nie tylko ich wewnętrznym zagadnieniem, lecz dotyczy całego świata. Stany Zjednoczone, jako po wojnie największy kapitalista świata, nie przyjmowały wskutek protekcjonizmu odsetek i spłat kapitałowych w towarach, lecz w złocie. Musiało to wywołać wielkie perturbacje u państw dłużniczych, do których także należała Polska.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#PSikorski">Będąc biednym dłużnikiem stale wykazujemy w obrotach naszych ze Stanami Zjednoczonymi bierne bilanse handlowe. P. Wicepremier tak w ekspose swoim w 1936 r., jak i w bieżącym roku wspominał o konieczności korektury zasadniczej myśli naszych traktatów handlowych celem zwiększenia ekspansji w handlu zagranicznym. Oczywiście zbudowanie takiej struktury handlu zagranicznego, ażebyśmy od strony bilansu płatniczego mieli silne oparcie walutowe, a nie osłabiające wpływy, nie zależy wyłącznie od naszej woli, lecz także od ogólnego układu wymiany międzynarodowej. Wypadki więc takie, jak zasadnicza zmiana polityki traktatowej Stanów Zjednoczonych, mają na układ ten bezpośredni decydujący wpływ, a pośredni również na politykę walutową różnych państw.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#PSikorski">O ile możemy pokrycie pewnego, dla obrotów wewnętrznych minimalnego obiegu regulować emisją fiducjarną, to nie należy sobie wyobrażać możliwości zupełnego odejścia od pokrycia złotem, jeśli podtrzymać chcemy współpracę z rynkami zagranicznymi. A przecież bez współpracy tej nawet największe dzisiejsze organizmy gospodarcze, z rozwiniętą produkcją zastępczą, nie mogą egzystować, o ile nie chcą się cofać w swoim rozwoju gospodarczym. Wystarczy chociażby wskazać na wysokie dopłaty przy wywozie zboża, ażeby zrozumieć, jak silnie i Polska uzależniona jest od kształtowania się warunków na zagranicznych rynkach.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#PSikorski">Podwójny rodzaj pokrycia banknotów Banku Polskiego emisją fiducjarną, a pozostałości przynajmniej w 40% złotem odpowiada podwójnej czynności, jaką pieniądz musi spełniać raz na rynku wewnętrznym, a drugi raz w stosunkach międzynarodowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#PSikorski">Bank Polski, będąc instytucją prywatną, stanowi, jak gdyby centralne ogniwo obrotu pieniężnego, regulującego nieomal całość życia gospodarczego i społecznego. W sprawozdaniu Budżetowym Ministerstwa Skarbu ilustrowałem cyframi 15-lecie dotychczasowej pracy Banku Polskiego, nie chciałbym więc powtarzać cyfr ilustrujących linię rozwojową. Natomiast chciałbym dać krótką charakterystykę przekroju działalności kredytowej Banku Polskiego w chwili obecnej. O ile w pierwszym okresie naszej niepodległości Bank Polski był głównym źródłem kredytowym życia gospodarczego, to w chwili obecnej stan ten zmienił się bardzo istotnie. Pomijając koniec roku ubiegłego, kiedy to banki prywatne na skutek wypadków wrześniowych wielką część swoich portfeli redyskontowały w Banku Polskim, wiemy, że udział Państwa w portfelu znacznie przekraczał 50% całego portfelu, a jeśli się do tego jeszcze doda blisko 150 miln. zł akceptów Banku Akceptacyjnego, to cały portfel płynnych weksli życia gospodarczego nie przekraczał — ⅓ portfelu. Obecnie stan ten ulegnie gruntownej naprawie, gdyż główną formą kredytów Banku Polskiego dla Skarbu Państwa będzie w przyszłości dyskont biletów skarbowych, a portfel wekslowy pozostawi się życiu gospodarczemu.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#PSikorski">Wysoki stan zadłużenia Państwa w Banku Polskim pozostanie jeszcze na dłuższy okres objawem niezbyt pożądanym, chociaż nieodosobnionym. Obecne zadłużenie narastało już od dłuższego czasu i nie jest ono wyłącznie skutkiem wzmożonej akcji inwestycyjnej. Jedną z najważniejszych rzeczy dla pieniądza jest równowaga w budżecie, a od tej strony Bankowi Polskiemu żadne zapotrzebowanie Skarbu nie grozi. Ujemne skutki zbytniego czerpania, zwłaszcza na wydatki konsumcyjne, można było obserwować we Francji, gdzie zadłużenie skarbu w banku emisyjnym doszło do 57 miliardów franków. Załamanie się franka, wzrost cen i płac oraz ogólne trudności gospodarcze były też dowodem, że jest to przykład, jak nie należy postępować.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#PSikorski">W Polsce nowe podstawy emisyjne dają dalsze środki na rozwinięcie prac inwestycyjnych do chwili znalezienia źródeł dostatecznego pokrycia. Jednorazowej transakcji konwersyj krótkoterminowych zobowiązań na kredyty długoterminowe nie można bowiem nieskończenie powtarzać, gdyż Bank Polski nie jest instytucją kredytu długoterminowego. Słusznie też powiedział p. Wicepremier na komisji, że w dziedzinie pieniądza nie tylko nie można robić rewolucyjnych pociągnięć, ale nawet każda nieostrożność mści się.</u>
+ <u xml:id="u-14.17" who="#PSikorski">Według nowego statutu może Skarb Państwa już poza portfelem wekslowym zadłużyć się w Banku Polskim do wysokości 1.065 miln, zł, do czego dojść może jeszcze dalszy kredyt w formie lokowania w Banku Polskim papierów państwowych w teoretycznie maksymalnej wysokości 200 miln. zł. Natomiast łączna suma udzielonych kredytów wahała się w roku ubiegłym od 687 miln. do 1.213 miln, zł w dniach wrześniowych. Siłą rzeczy więc muszą w przyszłości tak portfel wekslowy, jak inne formy kredytowe dla życia gospodarczego odgrywać większą niż dotąd rolę, ażeby uniknąć zbytniej jednostronności w kredytowym czerpaniu Państwa w instytucji emisyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.18" who="#PSikorski">Obecnie dostęp życia gospodarczego do Banku Polskiego prowadzi na ogół poprzez bardzo zmurszałą kładkę, bowiem poprzez banki prywatne. Podawcami weksli do Banku Polskiego są na ogół, gdyż w 90 %, banki. I tak do Banku Polskiego wpłynęło weksli na 31 stycznia 1938 roku w formie redyskonta bankowego 538.800.000, a w formie bezpośredniego redyskonta całego przemysłu, handlu i rolnictwa 51.000.000, czyli niespełna 10%. Na 31 stycznia bieżącego roku w formie redyskonta bankowego, to znaczy weksli podanych przez banki, 763,9 miln., a bezpośrednio przez rolnictwo, przemysł i handel 64,6 miln., czyli mniej niż 9 % ogólnego portfelu. A w powyższym redyskoncie bankowym mieści się przecież również większość 515 milionów zł wynoszącego zadłużenia państwowego. Wysokość redyskonta każdego banku stoi, oczywiście, w ścisłym stosunku do jego zdolności finansowych. Upadek bankowości prywatnej lub kurczenie się jej działalności zamyka życiu gospodarczemu automatycznie dostęp do Banku Polskiego. Zasada przyjmowania przez instytucję emisyjną tylko od banków weksli do redyskonta może być nawet teoretycznie słuszną, pod jednym jednakże warunkiem, że dane państwa posiadają silną i dobrze zorganizowaną bankowość prywatną. Niestety o Polsce nie można tego powiedzieć. Nie należy również o tym zapominać, że redyskontowanie bezpośrednie to 4½% kredyt, a redyskontowanie pośrednie przez banki to 8 i 9% kredyt.</u>
+ <u xml:id="u-14.19" who="#PSikorski">Drogość pośredniego redyskonta i stosunkowa szczupłość możliwości redyskontowych banków prywatnych, to dwie przyczyny, przemawiające za zwiększeniem bezpośredniego redyskonta życia gospodarczego w instytucji emisyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-14.20" who="#PSikorski">Natomiast ilość podawców z rolnictwa, przemysłu i handlu zmniejsza się systematycznie z roku na rok. O ile w roku 1930 bezpośrednimi podawcami do Banku Polskiego były jeszcze firmy w liczbie 1521, to w 1934 r. było ich 777, a w roku ubiegłym tylko 651.</u>
+ <u xml:id="u-14.21" who="#PSikorski">Niewątpliwie rola weksla maleje. Wpłynęły na to różne motywy, stale podkopujące i niszczące normalny rozwój kredytowy; nigdzie może tak silnie jak w Polsce nie znajduje złośliwy dłużnik podstaw prawnych do niewywiązywania się ze swych zobowiązań. Nie wszyscy dłużnicy kierują się złą wolą, lecz niewątpliwie często istniejąca zła wola znajduje zawsze dosyć podstaw prawnych do niepłacenia. Rola weksla może jednakże i wówczas maleć, jeśli utrudnia się tanie dyskonto dobrego materiału.</u>
+ <u xml:id="u-14.22" who="#PSikorski">Przy istnieniu silnego drenażu na cele państwowe nie znajduje życie gospodarcze środków kredytowych w dostatecznej mierze w bankowości państwowej. Natomiast przy tak słabej jak u nas bankowości prywatnej musi Bank Polski znaleźć zwiększony i bezpośredni kontakt z życiem gospodarczym. Inaczej bowiem będą aktywa Banku Polskiego tak samo jednostronnymi zobowiązaniami publicznymi wypełnione, jak dotąd się dzieje w ubezpieczeniach społecznych i bankach państwowych. Nie mam obawy o dobroć i płynność napływającego z życia gospodarczego materiału. P. Wicepremier słusznie bowiem przy debacie inwestycyjnej powiedział, że tam jest kredyt tani, gdzie do banku przychodzący klient ma intencję płacenia, a tam drogi, gdzie intencja co do płacenia nie jest wyraźna. To samo powiedziałbym o płynności portfelu Banku Polskiego. Tam materiał będzie dobry i płynny, gdzie kredytobiorca ma intencję spłacenia długu w trzech miesiącach, a tam będzie zamrożony, gdzie kredytobiorca z góry nosi się z zamiarem konwersji.</u>
+ <u xml:id="u-14.23" who="#PSikorski">Od dłuższego czasu przygotowywaną reformę podstaw emisyjnych złotego polskiego należy ocenić jako rzecz dodatnią. Monopol emisyjny, dany na z górą 15-letni okres, oraz tworzenie pewnej rezerwy emisyjnej tak na cele inwestycyjne, jak i życia gospodarczego daje poczucie trwałości i spokoju. Zwłaszcza, że konwersja 515 milionów złotych zamrożonych krótkoterminowych obligów na długoterminowe amortyzacyjne oczyszcza portfel, a zakaz zawarty w art. 55 odbierze poza biletami skarbowymi możność ukrytego czerpania przez Skarb Państwa, co razem wzięte wnosi momenty realności i szczerości do bilansu Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-14.24" who="#PSikorski">Reformę naszą poprzedzały analogiczne zmiany różnych nieraz najpotężniejszych instytucji emisyjnych, jak Banku Angielskiego i innych. Oczywiście, ustawy i statuty same nie wypełnią jeszcze życia, wiele zależeć będzie tak od kierownictwa instytucji emisyjnej, jak i od czynników rządowych, jednakże podstawy prawne, jakie stworzono, uznać należy za zdrowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.25" who="#PSikorski">Wnoszę imieniem komisji o przyjęcie trzech projektów ustaw (druki nr 138, 139 i 140) wraz z uwidocznionymi w sprawozdaniu drobnymi poprawkami.</u>
+ <u xml:id="u-14.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Będziemy głosowali nad każdą z tych ustaw osobno.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem — „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad trzecią ustawą z tej serii, nad projektem ustawy o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm wszystkie trzy projekty ustaw przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy, złożonym przez p. Stefana Klimkiewicza, o Wojennym Krzyżu i Medalu ochotniczym (druki nr 97 i 168).</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Kobosko ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PKobosko">Wysoki Sejmie! Jestem w tym szczęśliwym położeniu, że mogę przedstawić projekt ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę. Projekt powyższy daje przede wszystkim moralne zadowolenie tym wszystkim, którzy za przykładem swych ojców i dziadów, za przykładem swych starszych braci niepodległościowców chwycili za broń w 1918-20 roku, by swym wysiłkiem ugruntować niepodległość i definitywnie ustalić granice Rzeczypospolitej, wyrąbując je w krwawym trudzie i znoju.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PKobosko">Idea ochotnicza w społeczeństwie naszym jest dobrze znana i kultywowana nie od dziś. Zawsze, kiedy zagrażało nam niebezpieczeństwo, kiedy wróg stał u bram kraju i kiedy nadchodził czas, żeby go przepędzić, przemożny instynkt narodowy nakazywał nam łączyć się, aby wspólnymi siłami odeprzeć niebezpieczeństwo. Gdy ciężkie chmury zbierały się nad horyzontem pokojowym Europy, gdy cywilizacji groziła zagłada, gdy którykolwiek z bliskich nam duchem i kulturą narodów znajdował się w niebezpieczeństwie, wówczas Polak zawsze gotów był nie pod przymusem, lecz z własnej woli, ochotniczo w słusznej sprawie dać krew i życie. W historii świata imię niejednego Polaka zapisało się złotymi zgłoskami. Kości Polaków rozrzucone po pobojowiskach świadczą, że hasło pisane na sztandarach powstańczych — „Za Waszą i naszą wolność” nie było czczym frazesem.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PKobosko">Wysoki Sejmie! Bezpośrednio po utracie niepodległości, aż do czasu jej wywalczenia stawaliśmy do walki z wrogiem tylko ochotniczo. Ochotnikami byli uczestnicy powstań w latach 1830, 1848, 1863. Również ochotnikami byli członkowie organizacji bojowej P.P.S., Legioniści, Peowiacy i tylu innych żołnierzy Wielkiego Marszałka zgrupowanych wokół Niego i działających w myśl Jego rozkazu. Ostatnim bardzo ważnym etapem walk, związanych nie tyle z wywalczeniem niepodległości, ile z samym faktem jej utrwalenia i wytyczeniem granic Polski, był okres walk od 12 listopada 1918 roku do 18 października 1920 roku, walk zakończonych wspaniałym zwycięstwem nad nieprzyjacielem. Podczas tych walk szeroką strugą lała się także krew żołnierzy ochotników, która ostatecznie zadecydowała o bezspornym prawie do niepodległości naszej Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PKobosko">Rządy Rzeczypospolitej uznały za konieczne odznaczeniami i opieką wyróżnić tych obywateli, którzy przyczynili się do odzyskania niepodległości, nie żałując swej krwi, jak przedtem już pomyślały o tych, którzy okazali wyjątkowe bohaterstwo na polu bitwy lub dokonali wybitnych czynów wojennych, odznaczając ich wznowionym Krzyżem Virtuti Militari i nowym bojowym Krzyżem Walecznych. W 1930 r. wydano ustawę o Krzyżu Niepodległości i Medalu Niepodległości, a w 1937 r. ustawę o zapewnieniu pracy i zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego dla tych wszystkich, którzy wyróżnili się swoją pracą niepodległościową do dnia 11 listopada 1918 r.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PKobosko">Tym sposobem ochotnicy wojenni znaleźli się poza uprawnieniami objętymi powyższymi ustawami, chociaż w czasie od 11 listopada 1918 r. do 19 października 1920 r. trwały najcięższe walki okupione morzem krwi i tysiącami poległych. Był to okres bohaterstwa i poświęceń nie tylko ludzi w sile wieku, lecz także dzieci i starców, młodzieży i kobiet. Wysiłki tego ostatniego okresu miały charakter walki o utrzymanie już istniejącego bytu samodzielnego. Chociaż walkę prowadzono pod sztandarami wolnej Polski, wszyscy zdajemy sobie sprawę, że twórcą Ojczyzny w obecnych jej granicach był żołnierz, który walcząc krwawo usuwał z kraju nieprzyjaciela.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PKobosko">Ci wszyscy, którzy nie czekając żadnego rozkazu, zapatrzeni w czyn legionistów i peowiaków, w prostej linii ich duchowi spadkobiercy, natychmiast zgłosili się, by stać się żołnierzami Rzeczypospolitej, ci, których w 1918 r. niemal wyłącznie użyto do stworzenia armii narodowej, zasłużyli sobie na to wyróżnienie, równające ich prawie z niepodległościowcami. Wprawdzie na długiej liście bojowników o niepodległość byli oni najmłodszymi, lecz byli bojownikami, bez udziału których trudno sobie wyobrazić Polskę wolną w obecnych jej granicach.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PKobosko">Niechęć zagranicy do udzielania nam pomocy i głębokie przekonanie Wielkiego Marszałka, że przede wszystkim należy polegać na samym sobie, zmusiło Twórcę wojska polskiego do rozstrzygnięcia zagadnienia, na jakiej zasadzie oprzeć stworzenie wojska, na poborze czy też na zaciągu ochotniczym. Miał wprawdzie Marszałek wyborową i zaprawioną w bitwach kadrę legionistów i peowiaków, lecz było ich, jak na zadania ich czekające, za mało, a Polsce potrzebna była silna i potężna armia. Piłsudski wybrał zaciąg ochotniczy. Przeciwko natychmiastowemu poborowi przemawiały dwa względy: 1) brak gotowego aparatu administracyjnego i wojskowo-mobilizacyjnego, koniecznego dla przeprowadzenia tego zadania, 2) roczniki, podlegające pod pobór, zmobilizowane były przez państwa zaborcze. Powołanie do szeregów wojska narodowego żołnierzy znużonych długotrwałą wojną, zdemoralizowanych częściowo w tej służbie mogło się katastrofalnie odbić na wartości moralnej, a przez to samo i na sile nowotworzonego wojska. W takich warunkach zasadniczym czynnikiem, zapewniającym tworzącemu się wojsku siłę żywotną, o wysokim morale, mogli być tylko ochotnicy. Decyzja Naczelnego Wodza okazała się słuszna. Napływ młodzieży szkolnej, akademickiej, robotniczej i chłopskiej był duży. Częściowe powołanie jednego rocznika 1898 r. w dniu 15 stycznia 1919 r. i późniejsze uchwalenie przez Sejm poboru 6 roczników w dniu 7 marca 1919 r. nie zmieniło ochotniczego charakteru armii i nie zahamowało napływu ochotników z roczników starszych i młodszych.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#PKobosko">Nadszedł pamiętny rok 1920. Zdawało się, że armii czerwonej nie potrafi się oprzeć zmęczona forsownym odwrotem i przygnębiona armia nasza. Pamiętamy wszyscy, było dużo takich, co zwątpiwszy uciekali szukając schronienia w granicach innych państw, lub w najlepszym razie zajmujący nawet bardzo wysokie stanowiska w hierarchii naszej służby społecznej, zrzekali się ich, uciekając do Poznania, bojąc się odpowiedzialności. Niewątpliwie źle wpływali oni na psychikę społeczeństwa i tak już ogarniętego paniką. Naczelny Wódz, zdając sobie sprawę z nastrojów społeczeństwa, w imieniu Rady Obrony Państwa wydał odezwę, nawołującą do wstępowania w szeregi armii w obronie zagrożonej niepodległości. Odezwa ta spowodowała nowy napływ ochotników, idący w dziesiątki tysięcy. Ochotnicy ci wydatnie zasilili szeregi pułków, będących w akcji bojowej; stworzono samodzielną dywizję pod dowództwem płk. Koca i małopolskie oddziały armii ochotniczej. Zapał, z jakim przyszli nowi ochotnicy, wydatnie przyczynił się do podniesienia psychiki żołnierskiej i dopomógł do zwycięstwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PKobosko">Ochotnicy spełnili pokładane w nich nadzieje. W ciągu tych 20 lat niepodległości niejeden z tych, wówczas młodych chłopców, stracił dziś jako człowiek dojrzały siły i zdrowie. Niejednemu z nich trudno znaleźć pracę, bo większość przedsiębiorców szuka ludzi młodych i zdrowych. W uzasadnieniu nadmieniliśmy, że obecnie około 30.000 ochotników żyje w niedostatku, a nie zostali objęci ustawami o Krzyżu i Medalu Niepodległości i nie korzystają z dobrodziejstwa ustawy o zapewnieniu pracy i zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość. Nie tylko projektodawcy, lecz i Komisja Wojskowa zgodziła się na pogląd, że moment gotowości oddania życia za Ojczyznę i udokumentowanie tej gotowości zgłoszeniem się do szeregów wart jest podkreślenia i nagrody, chociaż ochotnicy, idąc do wojska, spełniają tylko swój obowiązek, ani przez chwilę nie myśląc o nagrodzie. Tym niemniej, w myśl szeroko pojętej sprawiedliwości społecznej, zgłoszony projekt ustawy ma na celu wyróżnienie ochotników wojennych i zapewnienie im pracy.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#PKobosko">Przystępując do omówienia samego projektu ustawy, muszę zaznaczyć, że uległ on w komisji poważnej zmianie, choć nie zasadniczej. Pierwotny projekt ustawy mówił wyraźnie o Wojennym Krzyżu i Medalu Ochotniczym; wobec przywiązania tytułu — „wojenny” tylko do Krzyża Virtuti Militari i Krzyża Walecznych, musiano przymiotnik powyższy skreślić zastępując go tytułem: o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę. Projekt pierwotny przewidywał wstążkę do Krzyża i Medalu o połączonych barwach Krzyża Virtuti Militari i Niepodległości. Wobec protestu Kapituły Krzyża Virtuti Militari i Komitetu Krzyża Niepodległości zdecydowaliśmy się na wstążkę o barwach biało-czerwonych. Poza tym artykuły 3 i 4 zostały przeredagowane celem udostępnienia powyższych odznaczeń najszerszym masom ochotniczym.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#PKobosko">Dla szybszego nadania powyższych odznaczeń zostało wprowadzone za zgodą Ministra Spraw Wojskowych nadawanie Krzyża Wojennego na wniosek Ministra Spraw Wojskowych i, co za tym idzie, wobec niezgodzenia się na Komitet Krzyża i Medalu Ochotniczego za Wojnę skreślono artykuły 11, 13, 14 i 15.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#PKobosko">Art. 8 i 9 wobec sprzeciwu Ministra Skarbu, który opierał się na ustawię konstytucyjnej, że nie można robić wydatków bez wskazania pokrycia, zostały skreślone, a po wyjaśnieniu delegata Ministerstwa Opieki Społecznej został wprowadzony art. 8 w brzmieniu, uchwalonym przez komisję. Ma to na celu zapewnienie pierwszeństwa przy obsadzaniu nowych placówek gospodarczych, a dotyczy zwłaszcza państwowych, samorządowych oraz innych, utrzymywanych przy pomocy funduszów publicznych, co nie jest bez znaczenia w obecnej koniunkturze gospodarczej i mam nadzieję, że na pewno przyczyni się do polepszenia losu ochotników i ich rodzin, oczywiście tych najbardziej pokrzywdzonych przez los, bo bezrobotnych. Po ostatecznym zakończeniu prac Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości i po ewentualnym zorientowaniu się, ilu jest bezrobotnych niepodległościowców, załączona rezolucja pozwoli w najkrótszym czasie zrównać ochotników z niepodległościowcami, co im się słusznie należy.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#PKobosko">W imieniu Komisji Wojskowej, jako inicjator powyższej ustawy, mam zaszczyt prosić Wysoki Sejm o uchwalenie tego projektu z poprawkami i załączoną rezolucję.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Wymysłowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PWymyslowski">Wysoki Sejmie! Mamy dwa projekty ustaw. Pierwszy, złożony przez p. Klimkiewicza i drugi, uchwalony przez Komisję Spraw Wojskowych. Pierwszy projekt był poparty przez większość zdrowo i patriotycznie myślącego społeczeństwa, aby tym ludziom, którzy z dobrej woli szli oddawać życie, przelewali krew...</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Głos: Z obowiązku.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#PWymyslowski">Z obowiązku, to może Pan Poseł szedł, ale inni szli nie z obowiązku, lecz z dobrej woli i oddawali krew i życie, nie pytając się wtedy, co Państwo za to im da. Obowiązkiem narodu i Państwa jest, aby tym ludziom dać przywilej pierwszeństwa w uzyskaniu pracy. To było intencją ustawy, złożonej przez p. Klimkiewicza.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PWymyslowski">A teraz będę, mówił o tej ustawie, którą komisja uchwaliła. Komisja Spraw Wojskowych uchwaliła ustawę o tytułe zgadzającym się z tytułem pierwszej ustawy, ale poza tym w treści swej zupełnie różną. Bo proszę się zastanowić nad art. 8 ustawy uchwalonej przez komisję: uzyskanie pierwszeństwa w pracy przy równych kwalifikacjach w nowopowstałych przedsiębiorstwach. Bójcie się Boga, czy to możliwe, żeby ci ludzie mieli czekać dopiero na pracę, kiedy powstanie nowe przedsiębiorstwo w Państwie Polskim?</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#komentarz">(Głos: Pan nie umie czytać, tam jest inaczej powiedziane.)</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#PWymyslowski">Możliwe, Panie Pośle, to niech Pan Poseł przeczyta lepiej. Ja, jako były żołnierz uważam, że tym ludziom, którzy bezinteresownie, bez żadnego nakazu, ze swojej woli nieprzymuszonej szli bronić i utrwalać granice Państwa Polskiego i bronić tych, którzy jak powiedział p. referent, uciekali wtedy za granicę na zachód, należy się coś więcej. Bo ci, którzy wtedy uciekali, dziś są w kraju i robią dalej interesy, a ci, którzy ich bronili, którzy utrwalali granice Państwa Polskiego, dziś nie mają kawałka chleba. Dlatego obowiązkiem Państwa i narodu jest, aby ich zabezpieczyć i dać im pierwszeństwo w uzyskaniu pracy. I dlatego zwracam się do Wysokiej Izby, aby przyjęła projekt pierwotny ustawy, wniesiony przez p. Klimkiewicza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głoś ma ks. Padacz.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Budzanowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Niewątpliwie to, co powiedział mój przedmówca, wypływa z głębokiego przekonania; uważa on słusznie, że należy się ochotnikom zabezpieczenie pracy. Ochotnikom należy się to i niewątpliwie każdy z nas to samo powie, co Kolega, że ochotnicy z wojny od 1918—1920 muszą znaleźć w społeczeństwie naszym odpowiednie uznanie. Powinni znaleźć i pracę, ale ustawa ze względu na warunki gospodarcze naszego Państwa nie mogła przewidzieć w tej chwili takich świadczeń, jakie by się ochotnikom słusznie należały. Głęboką troską otoczyć pragnęlibyśmy wszyscy tych, którzy gotowi byli złożyć życie swoje w ofierze dla Ojczyzny. Gotowiśmy im serce i duszę swoją oddać, boć to są najlepsi synowie Ojczyzny. Istotna różnica między służbą wojenną z przymusu a służbą ochotniczą jest niezmiernie wielka.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#PBudzanowski">W ustawie, w artykule, o którym Pan Kolega mówił, jest mowa o pierwszeństwie w pracy, zwłaszcza w zakładach gospodarczych, które będą powstawały. Słowo — „zwłaszcza” mówi o tym, że w zasadzie przy równych kwalifikacjach ochotnicy mają pierwszeństwo przy zatrudnianiu we wszystkich instytucjach gospodarczych, zwłaszcza jednak przy powstawaniu nowych jednostek gospodarczych muszą być bezwzględnie wzięci pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#komentarz">(P. Wymysłowski</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#PBudzanowski">Ustawa nie mówi — „bezwzględnie”.) Mówi jednak — „zwłaszcza”.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#komentarz">(P. Wymysłowski: To duża różnica.)</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#PBudzanowski">Ochotnicza służba wojenna wywodzi się z najgłębszych pokładów rycerskiej duszy polskiej, zawsze gotowej do poświęceń dla Ojczyzny. Idea służby rycerskiej w dawnej Polsce, idea, którą w czasie niewoli matki-Polki wpajały i wpoiły w serca dziecięce, mickiewiczowskie — — „Ja i Ojczyzna — to jedno” — najlepszy wyraz znalazły i zawsze znajdą w gotowości narodu naszego do ofiary rycerskiej na rzecz swego Państwa. W momentach ciężkich naród zawsze umie zdobyć się na wyrażenie jednolitej woli i wydobycie największego wspólnego wysiłku — w myśl zasady mickiewiczowskiej — — „Mierz siły na zamiary”. Wszystkie nasze wysiłki zbrojne w czasie niewoli i czyn naszego Wielkiego Marszałka są najlepszym tego przykładem. Walka z apacją, biernością, słabością i niewiarą we własne siły mogła być w ciężkich momentach przeprowadzona dzięki temu, że w rycerskich duszach narodu żyła idea gotowości ofiary dla Ojczyzny. Tę ideę i w wolnej Polsce utrzymać trzeba. Na zew Naczelnego Wodza i Naczelnika Państwa setki tysięcy ochotników stanęły do walki i przyczyniły się znakomicie do osiągnięcia zwycięstwa i ugruntowania niepodległości. I to właśnie chciałem tutaj szczególnie podkreślić.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#PBudzanowski">W pierwszym artykule ustawy mówi się o tym, że ochotnicy przyczynili się do ugruntowania niepodległości. Tę rolę ochotników Armii Polskiej najlepiej ocenił Wielki Marszałek w ostatnim swoim po wojnie rozkazie. W tej ocenie należy także szukać genezy projektu o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#PBudzanowski">Wystarczy pójść na miejsca walki z r. 1920, żeby przekonać się o tym, jak wielka była ofiara ochotników Armii Polskiej. Mogiły zbiorowe ochotników, kryjące w jednej mogile szczątki często kilkudziesięciu najlepszych synów Ojczyzny, skłonią każdego do pochylenia czoła i złożenia hołdu tym, co to ławę szkolną opuszczali dla śmierci wojennej, opuszczali żony i maleńkie dzieci i szli na ofiarę w myśl legionowej idei — „ofiarnego stosu”. Z tego — „ofiarnego stosu” wyrosło zwycięstwo i ugruntowanie niepodległości, wyrosła wiara w narodzie we własne siły — i to jest największa zasługa ochotników.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#PBudzanowski">Rok 1920 na zawsze pozostanie jasną i wielką sprawą, która mówi o tym, że naród sam sobie wywalczył niepodległość i nikomu obcemu jej nie zawdzięcza oraz że naród zawsze tę niepodległość własną swą wolą utrzyma.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#PBudzanowski">Ta zasługa musi znaleźć uznanie i jednolitą opinię Wysokiej Izby w postaci uchwalenia ustawy o Ochotniczym Krzyżu i Medalu za Wojnę, choćby ta ustawa nie w całości odpowiadała potrzebom materialnym ochotników. Uchwalenie tej ustawy będzie miało niewątpliwie wielkie znaczenie wychowawcze dla obecnego i przyszłych pokoleń. Krzyż i Medal Ochotniczy staną się symbolem wysokiej cnoty rycerskiej, której istnienie w duszach naszych i naszych dzieci umacniać będzie wiarę w siły narodu i wytwarzać będzie taki stan psychiczny, który pomnoży nasze siły i pozwoli przez uznanie dla idei ochotniczej i służby dla Ojczyzny, dla gotowości poświęcenia się wytworzyć w Polsce — „posąg z jednej bryły, a tak hartowny, że w gromach nie pęknie”.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Klimkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PKlimkiewicz">Wysoka Izbo! My, ochotnicy z lat 1918-20 przeżywamy w dniu dzisiejszym szereg zjawisk, jakże wymownie związanych z projektem ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, nad którym Wysoka Izba toczy debaty. Pierwsze zjawisko, tak miłe nam wszystkim, to dzień imienia Marszałka Śmigłego Rydza, którego ochotnicy obrali sobie za swego duchowego wodza. Drugie zjawisko to dwudziestolecie niepodległości Polski, kiedy to po dwudziestu latach na czułych wagach mamy dzisiaj ważyć każde drgnienie serc ochotników z lat 1918—20, jak to nakazał Wielki Marszałek w jednym ze swoich rozkazów. Trzecie zjawisko to hegemonia Niemiec na wschodzie, okrążająca pierścieniem ziemie Rzeczypospolitej Polskiej. Czwarte zjawisko groźne to psychoza strachu przed naszym sąsiadem z zachodu, jaka dziś opanowała Europę, w której niektóre państwa idą w niewolę, wywołując wśród nas ochotników najwyższą pogardę. Wreszcie piąte zjawisko to zdecydowana postawa ochotnika polskiego, który 20 lat temu złamał potęgę wschodu i nie lęka się dzisiaj potęgi zachodu.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#PKlimkiewicz">Zjawiska te wymownie świadczą, jak aktualną jest sprawa uchwalenia projektu Krzyża i Medalu Ochotniczego za Wojnę, o co w imieniu wszystkich ochotników mam zaszczyt prosić.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Głos ma p. Wagner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PWagner">Wysoka Izbo! Jako sprawozdawca 17 części budżetu pod tytułem — „Renty inwalidzkie i pensje osób zasłużonych od lat trzech domagałem się uwzględnienia tej grupy byłych żołnierzy, którym historia dała zaszczyt walczyć o granice i ugruntowanie naszej niepodległości, tj. ochotników wojska polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#PWagner">W 17 części budżetu znajdują się pozycje, które cyframi odpowiadają tym wielkim walorom ofiary żołnierskiej, złożonej jeszcze w 1863 r., w 1914, 1918—1921 i aż po dzień 2 października 1938 roku. Odznaczenie żołnierskie jest uznaniem przez naród i państwo zasług żołnierskich. Uznanie to ma swoją formę zewnętrzną w postaci Krzyża, który z dumą nosi były żołnierz na swej piersi.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#PWagner">Przed chwilą odezwały się tutaj głosy, czy pewne prawa materialne, łączące się z tym zaszczytnym odznaczeniem honorowym, są dostateczne. Nie chciałbym, aby w dzisiejszym dniu, gdy uchwalamy tę ustawę, Sejm zastanawiał się nad tym, czy prawa materialne, przywiązane do tego odznaczenia, są wystarczające czy też nie. Odznaczenie żołnierskie jest tym najdroższym dla każdego żołnierza dowodem spełnienia obowiązku żołnierskiego, więc o ile łączymy z tym odznaczeniem jakieś sprawy natury materialnej, to tylko w wyniku i na płaszczyźnie dzisiejszego kryzysu gospodarczego</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#PWagner">i nie chciałbym, aby w świadomości naszej, jako byłych żołnierzy, utrwaliła się wspólnota tego pojęcia na stałe. Ofiarność, gotowość śmierci na polu walki — oto są te idee i linie przewodnie każdego żołnierza. Żołnierz, który kocha i szanuje swoją tradycję żołnierską, nigdy nie będzie oceniał wartości odznaczenia według praw materialnych, Kolego Wymysłowski.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#komentarz">(Oklaski. P. Wymysłowski: Tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#PWagner">Chociaż życie jest twarde, chociaż bezrobocie panuje w szeregach byłych żołnierzy (P. Wymysłowski:* Wśród tych, którzy nie walczyli, nie panuje.), to jednak nie możemy tutaj tych rzeczy domagać się w tej formie, aby to wrażenie stwarzać. Ja nie chcę z Wami polemizować, Kolego, ja znam Waszą dobrą wolę i odczuwam Wasze żołnierskie serce, jako Wasz Kolega z szeregu, jako dzisiaj Wasz kolega tutaj na ławach poselskich. Chodzi tylko o to, ażebyśmy w dyskusji tych rzeczy nie łączyli i ażebyśmy nie tylko w drodze ustaw domagali się od społeczeństwa uznania tych praw moralnych, lecz żeby naród polski te prawa moralne uznawał nawet bez ustaw, z poczucia nie tylko wdzięczności, ale z poczucia tego zjednoczenia ideowego, które wszystkie warstwy społeczne polskie powinno w tej chwili objąć. W roku 1908 na jednym z pierwszych zjazdów Związku Walki Czynnej powiedział Wielki Marszałek Józef Piłsudski: — „Nie tylko w technice, nie tylko w zasobie sił materialnych, których nam jeszcze brak, ale w woli i w sile charakteru ducha naszego szukamy drogi do zwycięstwa”. Jeżeli te słowa, te wielce pamiętne słowa przypominam Wysokiej Izbie, to dlatego, że one były drogowskazem dla żołnierza legionowego, dla żołnierza wszystkich formacyj niepodległościowych i dla ochotnika wojsk polskich. Muszą one być drogowskazem dla wszystkich tych Polaków, którzy w każdej chwili staną na straży naszych granic. I ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym ma na celu nie to, o czym mógłby ktoś myśleć, t. j. tylko zaspokojenie czy ambicji, czy potrzeb materialnych tych, którzy obowiązek żołnierski spełnili, ale głównym jej celem jest przygotowanie młodego pokolenia dzisiejszego, jest wychowanie tego pokolenia, jest to głębokie przeświadczenie, że gdy zajdzie potrzeba, to nie tylko rozkaz mobilizacyjny powoła nas w szeregi, ale że na piersiach każdego Polaka będzie Krzyż Ochotniczy.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#PWagner">To jest ta nasza wielka siła narodowa i tę siłę należy nam rozwijać w tych czasach, gdy do serc słabych opinia próbuje pod pretekstem troski wtłoczyć jakieś, chociażby nawet słabe, poczucie strachu. Tak jak ono było nam obce na polach bitew czy to w szeregach legionowych, czy pod Lwowem, czy pod Górą Świętej Anny na Śląsku, czy pod Zbąszyniem, tak samo na każdym nowym polu walki chętnie każdy Polak da swoją ofiarę krwi.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#PWagner">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli dzisiaj tę ustawę uchwalamy w dniu tak dla nas uroczystym, w dniu imienin Naczelnego Wodza, to uchwalając tę ustawę powiedzmy całemu narodowi polskiemu, nie tylko tym, którzy na te krzyże czekają, ale całemu narodowi, że naród nasz wierny swej tysiącletniej tradycji, wierny tej idei, którą nam wskazał Wielki Marszałek Józef Piłsudski, a którą nam wskazuje Naczelny Wódz nasz Edward Śmigły Rydz, nie oglądając się na nagrody doczesne, na każdym posterunku swój obowiązek wobec Najjaśniejszej Rzeczypospolitej spełni, jak spełnialiśmy go kiedyś, gdyśmy byli w warunkach dużo cięższych. Dziś Polska mocarna, posiadająca doskonale wyćwiczoną armię, posiadająca własny przemysł wojenny, posiadająca dostęp do morza, dziś Polska te swoje wartości materialne opiera na wartościach żołnierza polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#PWagner">I dlatego ustawa niniejsza jest tym świętem oddania czci i hołdu dla ofiary, dla bohaterstwa żołnierza polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Lubelski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#PksLubelski">Wysoki Sejmie! W tych przełomowych czasach, kiedy rozstrzygają się losy Europy, a poniekąd i świata, kiedy karta tej Europy zmienia się prawie z dnia na dzień, my uchwalamy ustawę o Wojskowym Krzyżu i Medalu Ochotniczym. Chcemy przez tę ustawę uczcić tych, którzy na progu niepodległości Ojczyzny naszej poszli w bój, ażeby bronić tej zmartwychwstałej Ojczyzny naszej, ażeby wytyczyć granice, ażeby łączyć poszczególne części w jedną całość i ażeby bronić Polskę przed nową niewolą, przed nowym rozbiorem. I przypominają nam się te bohaterskie chwile z roku 1919 i 1920, kiedy to cały naród na wezwanie Naczelnego Wodza poszedł w bój o świętą, wielką sprawę niepodległości naszej Ojczyzny. Przypominają nam się dzisiaj i stają przed oczyma duszy naszej te szeregi czy chłopów, czy robotników, czy inteligentów, czy młodzieży akademickiej czy szkół średnich, którzy nie zważając na nic poszły walczyć o wielką świętą sprawę Ojczyzny, poszły bronić tego, eo Polakowi po Bogu najdroższe, bo Ojczyzny i Państwa swojego.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#PksLubelski">Dzisiejsza ustawa ma być aktem wdzięczności dla tych bohaterów naszych, ma być dla nich pewną satysfakcją moralną za trudy poniesione i ma być zachętą dla młodych pokoleń, ażeby za przykładem tych ochotników także poszły w bój, gdy Ojczyzna ich zawoła. A czasy dzisiaj poważne. Nad Europą ciągną czarne chmury, które, prawdopodobnie rozpętają się w wielką nawałnicę, wielkie grzmoty i gromy. I to niebezpieczeństwo także sięga i granic naszej Ojczyzny, sięga i naszego Państwa. Mam to głębokie przekonanie, że tak jak w r. 1919 i 1920 poszli nie tylko ci, którzy na mocy ustawy byli obowiązani iść w bój o wolność i niepodległość odrodzonego Państwa, ale poszli i z dobrej woli, poszli z poczucia nakazu obowiązku, tak samo i dziś, gdyby zaszła potrzeba, staną wszyscy pod rozkazem Naczelnego Wodza, ażeby bronić tego, co nam najdroższe, bronić tego, co zdobyte zostało krwią tylu pokoleń. I mam to głębokie przekonanie, że w narodzie naszym nie będzie takich, którzy bez wystrzału zrezygnują ze swojej niepodległości, ale że wszystko poświęcą, gdyby zaszła potrzeba, żeby utrzymać ten skarb, jakim jest wolność i niepodległość narodu.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#PksLubelski">A gdy to mówię, gdy składam z najgłębszego przekonania to oświadczenie i zapewnienie, chciałbym równocześnie, ażeby u nas, w Ojczyźnie naszej, wobec tych nadciągających burz i gromów nastało prawdziwe zjednoczenie, ażeby wciągnąć wszystkich do współpracy dla obrony najświętszych interesów naszej Ojczyzny. Bo chociaż Obóz uważa się za silny, to jednak ja muszę powiedzieć, że nie jest on jednak całym narodem i w czasie niebezpieczeństwa on nie wystarczy dla obrony naszego Państwa. Więc trzeba wciągnąć wszystkich. Z tym życzeniem zwracam się gorąco do Obozu Zjednoczenia Narodowego, ażeby wyciągnął bratnią dłoń do swoich rodaków</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#komentarz">(Głosy: Ile razy była ta dłoń wyciągnięta!), ażeby wspólnie poszli bronić najświętszych interesów naszych.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#PksLubelski">(Różne okrzyki.)*</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#PksLubelski">Marszałek: Dyskusja jest wyczerpana. Głos ma sprawozdawca p. poseł Kobosko.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(P. ks. Padacz: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#PksLubelski">Czy koniecznie? P. sprawozdawca zgodził się na Pański wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(P. ks. Padacz: Ale jeszcze inny chcę zgłosić.)</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#PksLubelski">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 października 1930 r. o Krzyżu i Medalu Niepodległości w art. 1 mówi: — „Ustanawia się Krzyż i Medal Niepodległości celem odznaczenia osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Ojczyzny w okresie przed wojną światową i podczas jej trwania oraz w czasie walk orężnych polskich w latach 1918—1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski”. Ustawa, nad którą teraz debatujemy, ma właśnie zapełnić tę lukę, to jest przewidzieć odznaczenia dla tych osób, które brały czynny udział w wojnie polsko-bolszewickiej, oraz na innych frontach, ale w każdym razie o ugruntowanie niepodległości Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#PksPadacz">Nikt zapewne nie będzie poddawał w wątpliwość faktu historycznego, że walki orężne o ugruntowanie niepodległości trwały od listopada 1918 r. do listopada 1920 r., a nawet wliczając do tych walk powstania śląskie — do września 1921 roku. Ten fakt historyczny znalazł swój wyraz w pierwszym projekcie ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, powiedziane bowiem było w tym projekcie, że na ramionach Krzyża ma być umieszczone „1918—1920”.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#PksPadacz">Związek b. Ochotników Armii Polskiej pragnąłby bardzo, żeby te dwie daty 1918— 1920 na Krzyżu i Medalu były uwidocznione. Dlatego pozwalam sobie mój wniosek Wysokiej Izbie przedstawić i prosić o uchwalenie.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#PksPadacz">Zaznaczam jeszcze, że na Komisji Wojskowej pozostawiłem do uznania tejże komisji określenie, czy ma być rok 1920, czy 1921, skoro wszakże komisja nie zajęła stanowiska, proponuję wstawić rok 1921.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#PksPadacz">Zwracam również uwagę Pana Posła Referenta, że przez niedopatrzenie w druku nr 160 nie jest podany nowy tytuł ustawy i dlatego stawiam drugi wniosek treści następującej: Tytuł ustawy brzmi: — „Ustawa o Krzyżu Ochotniczym i Medalu Ochotniczym za Wojnę”.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#PksPadacz">Korzystając z okazji stwierdzam, że ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę jest jedną z najbardziej słusznych, treścią jej bowiem jest uznanie, okazane ochotnikom wojennym z lat 1918—1921. Jak walczyli — świadczą zwycięstwa, świadczą krzyże na mogiłach tysięcy poległych żołnierzy, świadczą także Krzyże Virtuti Militari i Walecznych na piersiach wielu naszych ochotników. Nam już tak bardzo nie imponują Termopile, bo mamy swoich własnych bohaterów, mamy dzieci lwowskie — „Orlęta”, mamy dwunastoletnich żołnierzy obok siedemdziesięcioletnich ich dziadków. Nie ulega żadnej wątpliwości, że ma rację ten ochotnik, który piszę do jednego z członków Komisji Wojskowej: — „Czy możliwe byłoby zorganizowanie administracji państwowej i finansów, zwołanie Sejmu, zorganizowanie kadr wojskowych, gdyby na froncie i wewnątrz kraju zabrakło tych kilkudziesięciu tysięcy ochotników z r. 1918? Pierwszy pobór powszechny był zarządzony dopiero w marcu 1919 r. Oddziały armii generała Hallera przybyły na front dopiero w kwietniu i w maju 1919. Któż więc stworzył te pierwsze kadry wojska polskiego, które już od szeregu miesięcy staczały bohaterskie boje, znacząc przebyte drogi krwią i mogiłami?” Warto teraz rzucić okiem na karty historii.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#PksPadacz">Bolszewicki dowódca frontu) północnego Tuchaczewskij w rozkazie dziennym pisał: — „Wojska czerwonego sztandaru gotowe są walczyć aż do śmierci przeciw wojskom Białego Orła. Trzeba pomścić zbeszczeszczony Kijów i utopić rząd Piłsudskiego w krwi zgniecionego wojska polskiego. Droga światowego pożaru prowadzi przez trupa Polski.” Północne armie bolszewickie w sile 22 dywizji piechoty i kawalerii oraz 2 samodzielnych brygad ruszyły naprzód i zdawało się, że nikt im się oprzeć nie zdoła. Tenże sam Tuchaczewskij mówi, że pierwszy poważniejszy opór napotkał dopiero koło Łomży. Właśnie tu weszły w bój grupy ochotników, tu pierwszą walkę stoczył 205 pułk piechoty. Raporty dowódców z nieprzyjacielskich stwierdzają, że z niepokojem patrzyli na napływające na front pułki złożone z ochotników. Mimo to, jak mówi komunikat Sztabu Generalnego z 17 sierpnia 1920 roku, — „na północy, korzystając ze słabej obsady Pomorza, czołowe oddziały bolszewickie dotarły do Liczbarku i Działdowa, natrafiając wszędzie na żywy współudział ze strony ludności niemieckiej.” W obecnych przełomowych chwilach dobrze będzie, jeżeli sobie przypomnimy te słowa komunikatu...</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#PksPadacz">Dalsze dzieje stoją nam żywo przed oczyma. Wszystkie rodzaje broni walczyły z niezwykłym samozaparciem. I przyszło oczekiwane zwycięstwo. Wszystkie rodzaje broni spełniły swoje zadanie. Wśród żołnierzy walczących w pierwszych liniach byli ich kapelani wojskowi. Na kilkudziesięciu dwóch z nich poległo śmiercią bohaterską na froncie (ks. Skorupka i ks. Rozumkiewicz), a 5 zmarło z powodu ran i trudów wojennych. Nawet komunikaty wojenne wspominają o kapelanach wojskowych, np. 23 sierpnia 1920 r. komunikat Sztabu Generalnego mówi o bohaterskim zachowaniu się ks. kapelana pod Łomżą.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#PksPadacz">O zwycięskich walkach ochotniczych dochodzą nas liczne głosy. Np. dowódca frontu północnego o ochotnikach tak się wyraża: — „Wyrokom Bożym stało się zadość i przyszłość narodu uratowana. Sztandary Polski niepodległej znowu szumieć będą dumnie i głosić światu całemu, że naród nasz w obronie swojej zagrożonej kultury, swojej przyszłości umie wydobyć siły, które muszą uzyskać uznanie i szacunek wszystkich wolnych i kochających wolność narodów, a rzucić strach na wroga czyhającego na jego zgubę. Łaska Opatrzności, nieubłagana wola zwycięstwa narodu, który cały zjednoczony i ufny w słuszność swojej sprawy poparł nasze wysiłki, dały wam, żołnierze, moc do pokonania wroga.” — „Widziałem z radością i duma, jak stary żołnierz, w walce zaprawiony, szedł w bój obok pacholęcych ochotników, którzy w nagłej potrzebie usług dla kraju rzucili swoje książki, by z karabinem w dziecięcej dłoni dorównać staremu żołnierzowi; jak obok młodzieży walczyli poważni i doświadczeni obywatele społeczeństwa, którzy w chwili narodowego niebezpieczeństwa nowe siły do dźwigania broni i zapał do walki dali.” — „Prowadzili Was w bój oficerowie najmłodsi i najstarsi, wspólnie przelewali krew, dając wam wzór spełnienia obowiązku żołnierskiego i zagrzewając do wytrwania w ciężkich chwilach.” — „Wdzięczna potomność nigdy tego nie zapomni. Mające powstać staraniem oddziałów, które najwięcej strat na odcinku Warszawy poniosły, pomniki żołnierza-ochotnika świadczyć będą wobec przyszłych wieków o sile i wytrwałości żołnierza naszego.” Warto również dzisiaj przypomnieć słowa generała Wejganda, który opuszczając Polskę 24 sierpnia 1920 r. tak przemówił: — „Przysłany zostałem w imieniu Francji dla pomocy Naczelnemu Dowództwu. To, co się stało, jest wyłącznie polskim zwycięstwem. Oczywiście nie wszystko jeszcze spełnione, Czekają nas jeszcze ciężkie chwile, nas, to znaczy Francję i Polskę. Naród polski powinien być zjednoczony w poczuciu obrony Ojczyzny. Francja i Polska zawsze pójdą razem.” Dobrze było by obecnie Francuzom przypomnieć te słowa ich ówczesnego szefa sztabu generalnego.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#PksPadacz">Również dowódca grupy ochotniczej pułkownik Koc o ochotnikach w rozkazie dziennym tak się wyraża: — „Pamiętać Wam będzie Naród, żeście w obliczu klęski wykazali hart ducha, żeście w zmęczone wielomiesięczną walką na dalekich rubieżach Rzeczypospolitej szeregi polskiego żołnierza wnieśli otuchę i młodzieńczą wiarę w zwycięstwo, zapałem i silną wolą pokrywając braki wyszkolenia, starając się dorównać najlepszym polskim żołnierzom. Dziś ze spokojem i dumą oglądać się możecie poza siebie, bo za Wami ogromny szlak drogi pokonanej w krwawym trudzie wojennym” Tak samo Wódz Naczelny w ostatnim rozkazie dziękuje wszystkim żołnierzom, a więc i ochotnikom za ich bohaterskie czyny i obiecuje stosowną nagrodę.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#PksPadacz">O ile niepodległościowcy, w myśl słów Wodza Naczelnego i na podstawie późniejszych ustaw, uzyskali pierwszeństwo w otrzymywaniu pracy, o tyle ochotnicy z dobrodziejstw ustawy z 1937 r. nie korzystali. Z ankiety zaś przeprowadzonej w ubiegłym roku w Warszawie okazuje się, że ochotnicy nie domagali się jakichś nadzwyczajności, a żądali jedynie sprawiedliwego traktowania. Jeden z nich mówi, że służba ochotnicza w armii w 1920 r. była obowiązkiem narodowym każdego fizycznie do niej uzdolnionego Polaka; inny znów mówi, że materialną korzyścią, z jakiej ochotnicy powinni korzystać, jest to, że przy równych fachowych kwalifikacjach kandydatów do objęcia posady lub jakiegoś innego źródła zarobku słusznym jest udzielanie pierwszeństwa uczestnikowi walk w formacjach ochotniczych.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#PksPadacz">Bardzo dobrze się stało, że art. 7 dziś uchwalanej ustawy o Krzyżu Ochotniczym i Medalu Ochotniczym za Wojnę uwzględnia sprawę zatrudnienia ochotników Armii Polskiej. Rezolucja zaś Komisji Wojskowej powinna być jak najprędzej wprowadzona w czyn, co ze swej strony spowoduje, że zniechęcenie ogarniające niektórych b. ochotników ustąpi miejsca pogodnemu nastrojowi, tak koniecznemu w dzisiejszych poważnych chwilach. Ochotnicy dobrze pamiętają, kto zwyciężył pod Grunwaldem i kto poniósł klęskę na Psim Polu, ochotnicy gotowi są również w razie niebezpieczeństwa stanąć jeszcze raz do walki o całość Rzeczypospolitej i o każdą piędź ziemi. Jak trzeba, znów pójdziemy i znów katolickiej Polsce da Bóg zwycięstwo.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#PksPadacz">Marszałek: Dyskusja została wyczerpana. Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#komentarz">(P. Kobosko:</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#PksPadacz">Zrzekam się głosu, zgadzam się na poprawki ks. Padacza.)</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#PksPadacz">Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#PksPadacz">Pierwsza poprawka p. ks. Padacza dotyczy tytułu ustawy, aby brzmiał: — „Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę”. Kto z Panów jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi większość, poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#PksPadacz">Druga poprawka dotyczy art. 2 ustawy. Treść tej poprawki jest uwidoczniona w tekście, ale tam podane są lata — „1918—1920”, a ks. Padacz mówił obecnie o latach — „1918—1921”</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#komentarz">(P. Kobosko: Zgadzam się na 1921 r.)</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#PksPadacz">Więc należy to w ten sposób rozumieć. Kto jest za tymi poprawkami, zechce wstać. Stoi większość, poprawki zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#PksPadacz">Przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy wraz z tymi poprawkami. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu komisyjnym z poprawkami, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#komentarz">(P. Kobosko:</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#PksPadacz">Prosiłbym o przegłosowanie projektu ustawy w trzecim czytaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-27.24" who="#PksPadacz">Jest wniosek o przegłosowanie projektu ustawy w trzecim czytaniu. Czy Izba się zgadza?</u>
+ <u xml:id="u-27.25" who="#komentarz">(Głosy:</u>
+ <u xml:id="u-27.26" who="#PksPadacz">Prosimy.)</u>
+ <u xml:id="u-27.27" who="#PksPadacz">W takim razie przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-27.28" who="#PksPadacz">Jest jeszcze rezolucja komisji, umieszczona w druku nr 168. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-27.29" who="#PksPadacz">Do punktu 6 porządku dziennego wpłynął następujący wniosek, podpisany przez p. Prezesa Rady Ministrów: — „Z uwagi na konieczność uzgodnienia projektu ustawy w brzmieniu komisyjnym z poszczególnymi działami administracji, zarządzającymi przedsiębiorstwami państwowymi, Rząd prosi o odesłanie projektu ustawy z powrotem do Komisji Pracy”. Czy referent p. Żenczykowski zgadza się z tym wnioskiem?</u>
+ <u xml:id="u-27.30" who="#komentarz">(P. Żenczykowski: Zgadzam się.)</u>
+ <u xml:id="u-27.31" who="#PksPadacz">Proponuję zatem odesłanie powyższego projektu ustawy do Komisji Pracy. Poddaję ten wniosek pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-27.32" who="#PksPadacz">Kto jest za odesłaniem projektu ustawy z powrotem do komisji, zechce wstać. Stoi większość. A zatem projekt ustawy o wynagrodzeniu pracowników za dzień Święta Niepodległości zostanie odesłany do Komisji Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-27.33" who="#PksPadacz">Na dzisiejszym posiedzeniu został złożony przez p. Wicemarszałka Jedynaka i 37 osób projekt ustawy o częściowej karencji w zakresie długów rolniczych. W związku z tym wnioskiem wpłynął wniosek formalny o zastosowaniu do tego projektu ustawy skróconego postępowania w myśl art. 66 a) i c), tj. uwolnienie tego projektu ustawy od drukowania oraz wniesienie tej sprawy na porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia bez zachowania terminów zastrzeżonych w art. 37 regulaminu. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba ten wniosek formalny przyjęła. Sprzeciwu nie słyszę. Wobec tego uzupełniam dzisiejszy porządek dzienny nowym punktem: Pierwsze czytanie projektu ustawy, wniesionego przez p. Wicemarszałka Jedynaka i 37 osób, o częściowej karencji w zakresie długów rolniczych. Proponuję ten projekt odesłać do Komisji Rolnej. Nie słyszę sprzeciwu, projekt ten odsyłam do Komisji Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-27.34" who="#PksPadacz">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno - Samorządowej o rządowym projekcie ustawy o zasiłkach dla rodzin osób, odbywających czynną służbę wojskową (druki nr 116 i 147).</u>
+ <u xml:id="u-27.35" who="#PksPadacz">Głos ma sprawozdawca p. Filipski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#PFilipski">Wysoki Sejmie! Przystępując do zreferowania rządowego projektu ustawy (druk nr 116 i 147), pragnę na wstępie zaznaczyć, że w dotychczasowym ustawodawstwie polskim działają 3 ustawy, normujące pomoc Państwa rodzinom osób, odbywających służbę wojskową.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#PFilipski">Pierwszą jest ustawa z dn. 15 lipca 1920 r. o zabezpieczeniu bytu rodzinom osób pełniących ochotniczą lub obowiązkową służbę wojskową. Ustawa ta obok świadczeń pieniężnych gwarantowała trwałość stosunku pracodawcy do pracobiorcy w przedmiocie najmu usług, a ponadto dawała możność przełożonym gmin wiejskich nakładania świadczeń osobistych na wszystkich mieszkańców gminy na rzecz rodzin drobnych rolników pełniących służbę wojskową. Przytoczona ustawa, aczkolwiek nie została dotychczas uchylona, straciła jednak obecnie na swej aktualności.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#PFilipski">Następnie prawo do zasiłku rodzin rezerwistów, powołanych na ćwiczenia wojskowe, normuje ustawa z dn. 22 marca 1923 r. wraz ze zmianami, zawartymi w art. 2 ustawy z dn. 23 czerwca 1925 r. Również w tym przedmiocie działa rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 29 sierpnia 1927 r. oraz rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 19 września 1927 r. Wszystkie wymienione przepisy wraz z zasadniczą ustawą z dn. 22 marca 1923 r. dotyczą świadczeń Państwa na rzecz rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe, i wyrażają się w formie zasiłków pieniężnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#PFilipski">Trzecim z kolei przepisem prawnym w zakresie omawianego zagadnienia jest rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 6 marca 1928 r. o wojskowych zasiłkach wojennych. Rozporządzenie to z mocą ustawy obejmuje osoby, należące do rezerwy lub pospolitego ruszenia, oraz ochotników pełniących czynną służbę wojskową z tytułu mobilizacji.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#PFilipski">Analizując wszystkie przytoczone ustawy stwierdzamy, że pierwsza z nich dotyczyła okresu wojny bolszewickiej i miała specjalny charakter, druga obejmuje rezerwistów podczas ćwiczeń wojskowych w czasie pokoju, a trzecia normuje zasiłki wojenne w okresie mobilizacji i wojny.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Surzyński.)</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#PFilipski">Nowa ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym z dn. 9 kwietnia 1938 r. przewiduje obowiązek odbywania czynnej służby wojskowej w rezerwie, w pospolitym ruszeniu, w pomocniczej i uzupełniającej służbie wojskowej oraz na ćwiczeniach doskonalących. Rządowy projekt ustawy, będący przedmiotem rozważań Wysokiego Sejmu, dostosowany jest do potrzeb i wymogów wspomnianej ustawy z dn. 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Ustawa ta normować będzie w sposób jednolity kwestię zasiłków dla rodzin osób, które z mocy zacytowanej ustawy z dn. 9 kwietnia 1938 r. powołane być mogą do służby wojskowej zarówno w czasie pokoju, jak i na wypadek mobilizacji i wojny. Rzecz oczywista, że z dobrodziejstw tej ustawy korzystać będą mogły rodziny, których byt był zależny od pracy lub zarobku powołanych do służby czynnej żołnierzy.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#PFilipski">Konstrukcja projektowanej ustawy jest krótka i łatwa. Rozdział pierwszy mówi o prawie do zasiłku, rozdział 2 o powstaniu, czasie trwania i utraty prawa do zasiłku, rozdział 3 określa sposób zgłaszania prawa do zasiłku, rozdział 4 mówi o wypłacie zasiłków, zaś rozdział 5 określa władze i tryb postępowania, wreszcie rozdział 6 i ostatni uchyla wszystkie trzy przytoczone na wstępie dotychczas działające ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#PFilipski">Dodatnią cechą nowej ustawy jest jej zwięzłość i jasność, a wydanie jej jest pożądane nie tylko z punktu widzenia kodyfikacji dotychczasowych norm prawnych w tej dziedzinie, lecz również z punktu widzenia konieczności dostosowania jej do nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#PFilipski">Projektowana ustawa nie określa norm zasiłków oraz terminu ich wypłaty, a pozostawia to p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, który w porozumieniu z Ministrami Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych, Skarbu i Opieki Społecznej wyda w tym przedmiocie właściwe rozporządzenie. Również w sposób analogiczny będzie uregulowany tryb postępowania co do orzekania o prawie do zasiłku, asygnowania wypłat zasiłku, prowadzenia wykazów zasiłków przyznanych, wstrzymania wypłat i orzekania o obowiązku zwrotu niesłusznie pobranych zasiłków.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#PFilipski">Mówiąc o normach zasiłków, podaję dla orientacji dotychczasową ich wysokość. Według obecnie stosowanych norm wysokość zasiłku zależna jest od wielkości danej miejscowości, w której mieszka powołany żołnierz, i od liczby członków rodziny. Pod tym względem wszystkie miejscowości w Polsce dzielą się na trzy grupy: 1) do 5.000 mieszkańców, 2) od 5.000 do 25.000 mieszkańców i 3) ponad 25.000 mieszkańców. W miejscowościach, zaliczonych do pierwszej grupy, dotychczasowe zasiłki wynoszą dziennie: dla rodzin, składających się z 1 osoby— 60 gr, z 2 osób — 70 gr, z trzech i więcej osób — 80 gr. W miejscowościach, zaliczonych do drugiej grupy, tj. od 5.000 do 25.000 ludności, dla rodzin, składających się z 1 osoby — 70 gr, z 2 osób — 85 gr, z 3 i więcej — 1 zł. Dla pozostałych miejscowości, tj. ponad 25.000 ludności, rodzina żołnierza, składająca się z 1 osoby, otrzymuje dziennie 90 gr, z 2 osób — 1,10 zł, z 3 lub więcej —1,30 zł. Obszar W. M. Gdańska dzieli się na 2 grupy: miejscowości do 5000 i ponad 5000 ludności. W pierwszej grupie zasiłki wynoszą dla 1 osoby — 90 fen., dla 2 osób— 1 gulden 15 fen., dla 3 lub więcej — 1 gulden 45 fen. W drugiej grupie miejscowości zasiłki są wypłacane według następujących wysokości: dla 1 osoby 1 gulden 20 fen., dla 2 — 1 gulden 60 fen., dla 3 lub więcej — 2 guldeny.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#PFilipski">Komisja Administracyjno - Samorządowa wprowadziła do projektu rządowego dwie zasadnicze merytoryczne poprawki, a mianowicie: w art. 10 w ustępie 1 na końcu punktu 3 proponuje się dodać nowe zdanie: — „a pobrane z tego tytułu kwoty podlegają zwrotowi”. Poprawka ta wynika ze słusznej zasady, że nieprawnie pobrane sumy ze Skarbu Państwa powinny być zwrócone.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#PFilipski">W art. 11 druga poprawka w punkcie 7 po słowach — „z marynarki wojennej” proponuje się skreślić wyraz: — „prawomocnym wyrokiem sądu karnego”, a na to miejsce po słowie — „albo” dodać — „też na karę wydalenia z korpusu oficerskiego”. W ostatnim zdaniu tego punktu skreślić wyraz: „wydalenia”, a na to miejsce wstawić — „wykluczenia”. Proponowane do art. 11 poprawki wynikają stąd, że sądy wojskowe orzekają kary dodatkowe, wydalenia z wojska lub Marynarki Wojennej albo wydalenia z korpusu oficerskiego. Natomiast sądy honorowe oficerskie orzekają jako karę nie „wydalenia” z korpusu oficerskiego, bo to jest kara wymierzona przez karne sądy wojskowe, lecz karę — „wykluczenia” z korpusu oficerskiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#PFilipski">Prócz tych poprawek o charakterze merytorycznym Komisja Administracyjno-Samorządowa wprowadziła do projektu rządowego wiele poprawek stylistycznych. Wszystkie te poprawki uwidocznione są w rozesłanym Panom Posłom sprawozdaniu Komisji Administracyjno-Samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#PFilipski">Wysoki Sejmie! Ograniczyłem się do ogólnego scharakteryzowania przedłożonego projektu.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#PFilipski">Sądzę, że potrzeby uporządkowania i scalenia przepisów w zakresie pomocy ze strony Państwa rodzinom osób, oderwanych od ich zajęć w celu spełnienia obowiązku wojskowego, uzasadniać więcej nie potrzebuję. I dlatego wnoszę o przyjęcie projektu rządowego wraz ze zgłoszonymi poprawkami.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do głosowania. Do projektu nie zgłoszono wniosków mniejszości ani poprawek, przeto będziemy głosowali nad całością projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy teraz do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o sądach ubezpieczeń społecznych (druki nr 27 i 150) — sprawozdawca p. poseł Szczepański.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#WicemarszalekSurzynski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#PSzczepanski">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Prawniczej mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie sprawozdanie o rządowym projekcie ustawy o sądach ubezpieczeń społecznych. Ustawa niniejsza to owoc gruntownych prac Ministerstwa Opieki Społecznej i Ministerstwa Sprawiedliwości, wszechstronnej debaty w komisji, to wreszcie realizacja wielokrotnych zapowiedzi, zawartych w materialnych ustawach ubezpieczeniowych.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#PSzczepanski">Ustawa o ubezpieczeniu na wypadek choroby z 1920 roku przewidywała już powołanie do życia sądów ubezpieczeniowych. Dziś mamy uchwalić ustawę, zapewniającą jednolity wymiar sprawiedliwości w dziedzinie ubezpieczeń społecznych w całym Państwie. Ustawa ta jest przedmiotem oczekiwania szerokich sfer ubezpieczonych, składających się na pojęcie świata pracy w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#PSzczepanski">Instytucje ubezpieczeń społecznych spełniają zadania natury publicznej. Gromadzą kapitały, by móc spełniać te zadania. Zadania te to obowiązek wkroczenia w życie człowieka pracy, szczególniej w sytuacji, gdy został dotknięty wypadkiem losowym, gdy stał się inwalidą, wyrzuconym z udziału w organizmie pracy zbiorowej. Wkracza więc wtedy instytucja ubezpieczeniowa, udzielając bądź świadczeń w naturze, bądź w formie pieniężnej. Realizując te zadania instytucje ubezpieczeniowe wydają swe decyzje, w fazie wstępnej pociągając do obowiązku ubezpieczenia, w fazie końcowej — o udzielaniu lub odmowie świadczenia. Na tle tej działalności rodzą się spory, które rozstrzygnąć musi organ niezależny, będący poza nawiasem gospodarki ubezpieczeniowej.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#PSzczepanski">Liczba ubezpieczonych w powszechnym ubezpieczeniu społecznym wynosi około 4,5 miliona osób. Rencistów mamy około 465.000. Sporów w tej dziedzinie dotychczasowe organa rozstrzygały rocznie około 80.000.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#PSzczepanski">Orzecznictwo w tych sprawach nie było scalone. W województwach centralnych niektóre sprawy rozstrzygały specjalne sądy rozjemcze, włączone do ogólnego ustroju sądowego. Inne sprawy znów rozstrzygały wojewódzkie władze administracji ogólnej, a w ostatniej instancji Ministerstwo Opieki Społecznej; w województwach południowych — sądy rozjemcze, sądy polubowne specjalne, wojewódzkie władze administracji ogólnej; na obszarze województw zachodnich — wyższe urzędy ubezpieczeń i Trybunał Ubezpieczeń; na obszarze Śląska — wyższy urząd ubezpieczeń; wreszcie na całym obszarze w zakresie świadczeń ubezpieczenia chorobowego — komisje rozjemcze, na Górnym Śląsku — powiatowe urzędy ubezpieczeń, wyższy i wojewódzki urząd ubezpieczeń. Ponadto jeszcze istniały specjalne sądy, jak wyższy sąd rozjemczy dla spraw bractw górniczych, bracki sąd rozjemczy w Katowicach. Koroną tego barwnego ustroju orzeczniczego w dziedzinie ubezpieczeń społecznych był Najwyższy Trybunał Administracyjny, ale też tylko w tych sprawach, w których w ostatniej instancji orzekały bądź władze administracji ogólnej, bądź Ministerstwo Opieki Społecznej. Kontrolę Najwyższego Trybunału wyłączał w województwach zachodnich Trybunał Ubezpieczeń, w województwie śląskim — wojewódzki urząd ubezpieczeń. Natomiast orzecznictwo specjalnych sądów rozjemczych było ostateczne. Skutki tej sytuacji wyrażały się w niejednolitym orzecznictwie, dotyczącym tych samych sytuacji, tych samych pojęć prawnych, tych samych wreszcie rodzajów świadczeń w obrębie tego samego ubezpieczenia. Obywatel korzystający z ubezpieczeń społecznych nie miał jasnej drogi odwoławczej, nie miał też pewności, że spór jego szybko rozstrzygnięty będzie. Kierunek marszu o sprawiedliwość przez województwo, Ministerstwo i Najwyższy Trybunał Administracyjny w sprawach może nieraz drobnych, ale dla człowieka żywotnych, wskazywał drogę długą, odbywaną w ciągu lat paru. Szybki i ostateczny osąd w tych sprawach natury socjalnej był celem nieosiągalnym, powodował on dodatkową depopularyzację ubezpieczeń, spełniających ciężkie i odpowiedzialne zadania, nałożone na nie przez społeczeństwo. Temu stanowi rzeczy należało by położyć kres. Jednak rozstrzygnięcie tego problemu było niemożliwe bez organizacyjnego scalenia ubezpieczeń, bez ujednolicenia materialnych ustaw ubezpieczeniowych. Ostatnie lata przyniosły przecież doniosłe zmiany w tej dziedzinie. Proces ujednolicenia ubezpieczeń posunął się dzięki szeregowi ustaw mocno naprzód. Toteż można było przygotować ujednolicenie sądownictwa ubezpieczeniowego.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#PSzczepanski">Przedłożona ustawa realizuje postulat jedności prawnej systemu orzeczniczego w sprawach spornych na tle ubezpieczeń społecznych na obszarze całego Państwa. Pracownik ubezpieczony w Gdyni czy we Lwowie, Chorzowie czy Wilnie w razie sporu o swoje prawo do świadczenia będzie miał drogę tę samą do odwołania, te same sądy będą rozstrzygały jego skargę. Pracodawca pociągnięty do obowiązku ubezpieczenia swych pracowników, do wniesienia składek, mając swój zakład główny w jednym miejscu, a oddział fabryczny gdzie indziej, będzie podlegał tym samym instytucjom, gdy zechce, by one jako niezawisłe organa rozstrzygnęły o jego obowiązku w świetle prawa i prawidłowej wykładni. Świadomość w społeczeństwie, wśród pracowników i pracodawców, że ich prawa i obowiązki w ubezpieczeniach i na rzecz tych ubezpieczeń kontrolują sądy, musi wpłynąć dodatnio na stosunek do instytucji ubezpieczeniowej, do urządzeń publicznych, które i w tej dziedzinie zapewniają obywatelowi wymiar sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#PSzczepanski">Przedłożona ustawa tworzy dwuinstancyjne sądownictwo ubezpieczeń społecznych. Powołane zostają sądy okręgowe, które w zasadzie pomyślane są jako sądy na obszarze wojewódzkim, oraz Trybunał Ubezpieczeń Społecznych jako instancja kasacyjno-rewizyjna. Sądy okręgowe orzekać będą w składzie jednego sędziego państwowego oraz dwóch ławników, jeden z ramienia pracodawcy, drugi z ramienia pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#PSzczepanski">Udział ławników w sądach ubezpieczeń społecznych przewidziany jest w tym samym zakresie, co i w istniejących sądach pracy. Biorą więc ławnicy udział w wyrokowaniu na równi z sędzią państwowym. Uczestnictwo ławników w sądach ubezpieczeniowych realizuje postulat udziału społeczeństwa w sądownictwie. Udział ławników w tych sądach będzie miał szczególne znaczenie ze względu na subtelność sporów rozstrzyganych przez te sądy.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#PSzczepanski">W pewnych ściśle określonych wypadkach sądy będą orzekały jednoosobowo. Sądzić będzie wówczas sędzia państwowy bez udziału ławników. Przeważnie są to spory mniejszej wagi, jak o świadczenia ubezpieczenia chorobowego, o świadczenia dla członków rodziny pozostałych po osobach, które pobierały rentę, o zapomogi pośmiertne, zasiłki pogrzebowe itp. Należy nadmienić, że spory na tle świadczeń ubezpieczenia chorobowego są już uprzednio rozpoznawane przez komisje rozjemcze przy ubezpieczalniach. Komisje te badają roszczenia wyczerpująco i spór na tym tle dochodzi do sądu ubezpieczeniowego już jako drugiej instancji.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#PSzczepanski">Trybunał Ubezpieczeń z siedzibą w Warszawie jest instancją rewizyjną, kontrolującą orzeczenia sądów ubezpieczeniowych, jeżeli nastąpiło naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub nastąpiło pogwałcenie istotnych przepisów postępowania, pod warunkiem, że uchybienia te mogły wpłynąć stanowczo na wynik sprawy. Ponadto Trybunał będzie właściwy do sprostowania błędnego ustalenia niezdolności do zarobkowania, do wykonywania zawodu, błędnego ustalenia związku przyczynowego niezdolności albo śmierci z wypadkiem w zatrudnieniu lub chorobą zawodową, błędnej oceny stopnia niezdolności. Trybunałowi też przyznaje ustawa kompetencje nadzorcze w stosunku do okręgowych sądów ubezpieczeniowych. Zadaniem jego jest też wyjaśnianie przepisów prawnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#PSzczepanski">Ustawa o sądach ubezpieczeń społecznych powołuje do życia nieznaną dotychczas polskiemu ustawodawstwu instytucję rzecznika interesu publicznego. Instytucja rzecznika, konstruowana w projektach ustawodawczych, ma swe szczególne miejsce w nieistniejącym jeszcze u nas sądownictwie administracyjnym niższych instancyj, którego pierwszym wyrazem jest sądownictwo ubezpieczeniowe. Do zadań rzecznika będą należały prócz kompetencyj, wyliczonych w ustawie, dwa główne zadania: wnoszenie do sądów skarg na decyzje instytucyj ubezpieczeniowych, wnoszenie skarg w obronie ustawy na prawomocne orzeczenia okręgowego sądu. Pierwsze uprawnienie wyłącza dzisiejsze uprawnienia Ministra Opieki Społecznej do uchylania decyzji instytucyj ubezpieczeniowych. Skarga w obronie ustawy ma na celu zapewnienie orzecznictwu ubezpieczeniowemu jednolitej wykładni. Przy uwzględnieniu skargi w obronie ustawy orzeczenie Trybunału ma znaczenie jedynie teoretyczne, ustala jedynie uchybienia, natomiast uchyla orzeczenia sądowe tylko w razie niedopuszczalności postępowania przed sądami ubezpieczeń społecznych lub w przypadku, gdy orzekał sędzia lub ławnik wyłączony z mocy samego prawa.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#PSzczepanski">Postępowanie w sądzie okręgowym zaczyna się od wniesienia skargi do sądu na decyzję instytucji ubezpieczeniowej. Skargę tę należy złożyć w ciągu 2 miesięcy od otrzymania decyzji. Niezależnie od powyższego ustawa przewiduje również możność wniesienia skargi w szczególnym przypadku, jeżeli instytucja ubezpieczeniowa w ciągu 6 miesięcy nie wyda swej decyzji. Strona zainteresowana ma wtedy prawo złożyć skargę do sądu dołączając dowód, że zgłosiła swoje roszczenia do instytucji. Jest to tak zwana skarga na milczenie, będąca bardzo istotną obroną obywatela w postępowaniu administracyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#PSzczepanski">Instrumentem, wyjaśniającym w postępowaniu słuszność roszczenia, jest postępowanie dowodowe. Tutaj ustawa przyjmuje zasady kodeksu postępowania cywilnego. Przejęcie tych zasad nie jest atoli przejęciem ślepym, naśladowniczym, lecz dostosowanym do charakteru sporu. Charakter sporu, podstawy publiczne roszczenia nakazywały w postępowaniu przed sądami ubezpieczeniowymi zerwać z zasadą dwustronności, a rozszerzyć zasadę oficjalności, wzmocnić rolę sądu jako gospodarza sporu. Z tego też względu sąd z urzędu dąży do wyjaśnienia podstaw sporu, do wykrycia prawdy materialnej, posiada więc inicjatywę w zakreśleniu granic postępowania dowodowego, chociaż te uprawnienia sądu nie tamują inicjatywy stron w gromadzeniu materiału dowodowego. Zebrany materiał dowodowy sąd ocenia swobodnie, przy czym uwzględnia również dowody zebrane w postępowaniu przez instytucje ubezpieczeń społecznych. Wydając wyrok sąd może również orzec ponad żądanie skargi, ultra petitum, jak to mówią prawnicy między sobą. Będzie to miało miejsce między innymi, gdy strona żądać będzie pewnego świadczenia bez podstaw prawnych, mając natomiast prawo do innego świadczenia, sąd wtedy może orzec o przyznaniu tego innego świadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#PSzczepanski">Wykonanie orzeczeń sądowych następuje zasadniczo z chwilą prawomocności, natychmiastowa wykonalność zaś zachodzi wtedy, gdy sąd wyrokiem zatwierdza decyzję instytucji ubezpieczeń społecznych lub też gdy przyznaje skarżącemu prawo do świadczeń periodycznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#PSzczepanski">Jak już nadmieniłem wymiar sprawiedliwości będzie spoczywał w rękach czynnika obywatelskiego pod kierunkiem sędziów państwowych, Rozstrzygając sprawę sędzią sądu ubezpieczeniowego będzie związany swym sumieniem i przepisami prawa. Toteż prawa i obowiązki sędziów, ich uposażenie, odpowiedzialność dyscyplinarna, a więc wszystko to, co się składa na istotne elementy instytutu sędziowskiego, jest zbudowane na tych samych zasadach, z których korzystają sędziowie sądownictwa powszechnego. Korpus urzędniczy, zatrudniony w sekretariatach sądów ubezpieczeniowych, jest zrównany w swych prawach i obowiązkach z urzędnikami państwowymi.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#PSzczepanski">Komisja Prawnicza rozważała projekt ustawy o sądach ubezpieczeń społecznych i wyrazem tej pracy jest przedłożone sprawozdanie i zgłoszone poprawki. Komisja Prawnicza uznała słuszność zaproponowanej konstrukcji sądów ubezpieczeniowych, mając na oku te rozważania, przepracowane u progu prac przygotowawczych, które rozwijają możność różnolitego rozwiązania problemu organów orzekających w dziedzinie ubezpieczeń. W ostatecznym wyniku tych rozważań koncepcja odrębnych okręgowych sądów ubezpieczeniowych z jedną instancją wyższą — Trybunałem Ubezpieczeń wydaje się koncepcją najsłuszniejszą i najbardziej bliską tym celom, którym te sądy mają służyć. Wypowiadając się za fundamentami zaprojektowanego sądownictwa ubezpieczeniowego, komisja wprowadziła te poprawki, które nastręczały się z ponownego spojrzenia na większą kodyfikację, z perspektywy czasu od chwili jej opracowania.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#PSzczepanski">Wszystkie poprawki komisji omówione są w sprawozdaniu, a więc zwalnia mnie to od ich szczegółowego przedstawienia. Pozostaje przecież do omówienia jedna z zasadniczych poprawek, które komisja wprowadziła.</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#PSzczepanski">Oto według projektu rozpoznaniu sądów ubezpieczeniowych miały również ulec spory, powstałe na tle ubezpieczenia w funduszach zastępczych. Uzasadnienie do rządowego projektu rozważa cechy prywatno-prawne w stosunku ubezpieczeniowym pomiędzy ubezpieczonym a zastępczą instytucją ubezpieczeniową. Pogląd ten nie został podzielony przez komisję, która uważała za niewskazane sprowadzanie do wspólnego mianownika zjawisk, mających odrębną naturę. Sporne kwestie na tle świadczeń w instytucjach zastępczych tak dalece są związane z zasadami prawa cywilnego, że ostrożność ustawodawcza wskazywała komisji konieczność skreślenia w projekcie ustawy tych przepisów, które poddawały właściwości powszechnych sądów ubezpieczeniowych rozstrzyganie sporów na tle roszczeń do instytucji zastępczych. Nadal więc w tej dziedzinie będą orzekały dotychczasowe instancje.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#PSzczepanski">Koszty utrzymania sądów będzie ponosił Skarb Państwa. Częściowy zwrot kosztów Skarbowi Państwa będzie dokonywany przez instytucje ubezpieczeń społecznych, ustali to odpowiednie rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej, wydane w porozumieniu z Ministrami Sprawiedliwości i Skarbu. Przewiduje się jednak, że granica zwrotów osiągnie mniej więcej 75% ogólnych wydatków Skarbu Państwa na sądownictwo ubezpieczeniowe.</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#PSzczepanski">Uchwalając ustawę komisja zmieniła jej tytuł, ustalając go na — „Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych”. Komisja ustalając tę nazwę oparła się na przyjętej praktyce ustawodawczej, która dla większych kodyfikacyj wprowadziła termin — „prawo”.</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#PSzczepanski">Wysoka Izbo! Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych jest kodyfikacją prawa formalnego, kodyfikuje i ujednolica tę dziedzinę prawa, która się o to prosiła od lat kilkunastu. Jest to jednak kodyfikacja, która, chociaż formalna, jest ściśle związana z bardzo żywotnymi sprawami, z życiem człowieka pracy, z jednym z najważniejszych urządzeń socjalnych, jakimi są instytucje ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#PSzczepanski">Temat ubezpieczeń społecznych nie jest przedmiotem analizy w niniejszej ustawie. Temat ten wodziłby każdego na pokuszenie, wodził też na pokuszenie członków komisji. Nie chcę jednak tutaj rozszerzać tego tematu i nie będę mówił o problemie ubezpieczeń społecznych w całokształcie, o tym, co w nich jest złego, a co dobrego. Niesposób przecież pominąć głównych założeń ubezpieczeń społecznych. Są one przejawem opieki Państwa nad światem pracy, opieki, wyrównującej brak możności akumulacji przez świat pracy części dochodu społecznego jako rezerwy na wypadek niezdolności do pracy.</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#PSzczepanski">Wysoka Izbo! Obóz Zjednoczenia Narodowego umieścił na swych znakach organizacyjnych godła nacjonalizmu. Nacjonalizm ten jest nacjonalizmem szerokich warstw społecznych. I dla nacjonalizmu polskiego nie może być obojętną nędza którejkolwiek części narodu, spowodowana zbyt nierównomiernym podziałem dochodu społecznego. Nędza części narodu to nie tylko niesprawiedliwość społeczna, lecz zjawisko szkodliwe dla interesów narodu jako całości, gdyż osłabia prężność narodu i podrywa jego jedność. Podział dochodu społecznego winien być dokonany zgodnie z interesem narodu jako całości. Dochód społeczny bowiem jest własnością całego narodu, a nie pojedyńczych jednostek. Dlatego też ubezpieczenia społeczne w swych funkcjach istotnych spełniają część tych zadań, które stoją przed narodem jako całością, a których celem jest zmniejszenie dysproporcji w rozdziale dochodu społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-30.23" who="#PSzczepanski">Przedkładając Wysokiej Izbie w imieniu Komisji Prawniczej do uchwalenia prawo o sądach ubezpieczeń społecznych, niech mi danem będzie stwierdzić, że sądy ubezpieczeń społecznych, obok sądów pracy, stanowić będą drugą dziś brakującą kolumnę w gmachu wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie socjalnej. Obok pożytku prawnego, wynikającego z rosnącej wciąż jednolitości ustawodawstwa na terenie Państwa, działające sądy ubezpieczeniowe ujawnią drugi pożytek społeczny — szybki wymiar sprawiedliwości wśród tych sfer, wśród których lęk i nadzieja towarzyszą skardze sądowej, aż do uprawomocnienia się wyroków.</u>
+ <u xml:id="u-30.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do głosowania. Do projektu nie zgłoszono wniosków mniejszości ani poprawek. Będziemy przeto głosowali nad całością projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach (druki nr 83 i 149) — sprawozdawca poseł Orlański.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#WicemarszalekSurzynski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#POrlanski">Wysoka Izbo! Chcąc wzmóc potencjał gospodarczy naszego życia, koniecznym się staje wzmożenie operacji kredytowych. Dużą jednak przeszkodą w uzyskaniu kredytów jest brak realnego zabezpieczenia pożyczki. Zarówno Rząd, jak i Izby ustawodawcze w poprzednich kadencjach pomogły rolnictwu i przemysłowi drzewnemu do uzyskania kredytu przez wprowadzenie rejestru rolnego, zastawa rolnego i zastawu drzewnego. Obecnie pilną jest konieczność wprowadzenia takiego zastawu dla średniego i drobnego przemysłu oraz dla rzemiosła.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#POrlanski">Niezależnie od tego głównego celu, jakim jest przyjście z pomocą kredytową drobnemu przemysłowi i rzemiosłu, jest i drugi cel tej ustawy, również bardzo ważny — poparcie krajowej akcji inwestycyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#POrlanski">Ustawa ogranicza wprowadzenie rejestrowego zastawu jedynie do nowych nieużywanych maszyn i aparatów, natomiast nie wprowadza tego rejestrowego prawa zastawu dla maszyn starych. Wywołało to zarówno w Rządzie jak i na komisji pewną dyskusję. Niewątpliwie sprawa wymaga jeszcze bardzo gruntownych studiów i rozważań, uważamy jednak, że już dojrzałą i pilną jest sprawa wprowadzenia tego rejestru dla maszyn nowych i nieużywanych.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#POrlanski">Rejestrowe prawo zastawu może być ustanowione jedynie na rzecz sprzedawcy, który jest kupcem rejestrowym, albo na rzecz instytucji kredytowej, udzielającej pożyczki na zakup maszyn i aparatów. Otóż ograniczenie to jest wprowadzone w tym celu, ażeby wykluczyć często zdarzające się w naszym życiu gospodarczym rozmaite fikcyjne przedsiębiorstwa, które by specjalne fikcyjne zastawy wprowadzały. Oczywiście rzecz ta byłaby niezdrowa i dlatego komisja uważała, że wskazanym jest ograniczyć to prawo jedynie do kupca rejestrowego, który daje gwarancje solidności, jak również do instytucyj kredytowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#POrlanski">W tym celu, ażeby ustawa nie była tylko martwą literą, a znalazła odzwierciedlenie w życiu, było konieczne poświęcenie szczególnej uwagi prawom wierzyciela. I dlatego ustawa zawarowała szereg przywilejów, aby zachęcić krajowego polskiego kapitalistę do dania kredytu placówkom rzemieślniczym i placówkom drobnego przemysłu i handlu. Ustawa wprowadziła więc przywilej sprzedaży przedmiotów, na które zostało ustanowione rejestrowe prawo zastawu, bez potrzeby uzyskiwania wyroku sądowego.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#POrlanski">Następnie projektowaną ustawa wprowadziła sposób kontroli specjalnej tego, który daje kredyt, bądź kupcowi, bądź instytucji, nad sposobami użytkowania maszyny. Wreszcie ustawa wprowadziła odpowiedzialność solidarną osoby trzeciej wtedy, kiedy osoba trzecia zakupuje bez zgody tego, który udzielił pożyczki, od dłużnika maszyny i aparaty. Wreszcie wprowadziła ustawa przywilej pierwszeństwa zaspokojenia przed wszystkimi innymi przywilejami.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#POrlanski">Ostatnim wreszcie przywilejem jest specjalny tryb sprzedaży, stosowany przy zastawie handlowym. Odchylenia są jedynie co do ceny wywołania, które dają całkowitą gwarancję, że ten, który udziela pożyczki, nie będzie narażony na stratę, a w razie niedotrzymania warunków przez dłużnika będzie mógł uzyskać cały ekwiwalent pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#POrlanski">Ustawa wreszcie przewiduje, że umowa zastawnicza winna być zawarta na piśmie, a to w tym celu, żeby nie było niepotrzebnych długich procesów na tle treści samej umowy.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#POrlanski">Wreszcie, ażeby przyjść z ulgą drobnemu przemysłowi i rzemiosłu, trzeba było wprowadzić przywileje dla wierzyciela i trzeba było jeszcze wprowadzić zasadę pewności obrotu. Chodziło o to, ażeby przez wprowadzenie tej ustawy nie była utrącona zasada jawności, zasada pewności tych osób, które udzielają pożyczek nie na rejestrowy zastaw. I dlatego w art. 3, w którym jest powiedziane, że aparaty i maszyny wprowadzone do przedsiębiorstwa, wprowadzone do nieruchomości stają się nieruchomością z przeznaczenia, to jednakże w tym celu, ażeby zapewnić pewność hipoteki, wprowadzona została poprawka, która głosi, że jeżeli chodzi o nieruchomości hipotekowane, to maszyny, przedmioty i aparaty stają się nieruchomością z przeznaczenia tylko wówczas, jeżeli zostanie dokonana odpowiednia wzmianka w wykazie księgi hipotecznej.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#POrlanski">Komisja wprowadziła jedynie dwie merytoryczne poprawki.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#POrlanski">Pierwsza — zamiast dotychczasowego ust. (2) art. 3 wprowadziła ustęp nowy, który gwarantuje prawo hipotekowania osobie, udzielającej pożyczki na hipotekę.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#POrlanski">Druga jest do art. 26 — aby zamiast słów: — „dwóch rat”, napisać: — „dwóch kolejnych rat”. To jest warunek konieczny do wystawienia na licytację przedmiotu objętego rejestrowym prawem zastawu.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#POrlanski">Poza tym został wprowadzony szereg poprawek stylistycznych dla jasności i przejrzystości, w myśl życzeń wielokrotnie tutaj wyrażanych przez Wysoką Izbę. Jako sprawozdawca zostałem upoważniony do wprowadzenia tych poprawek stylistycznych. Prószę o ich przyjęcie z wyjątkiem poprawek stylistycznych do art. 9 i 18, o których skreślenie proszę w imieniu komisji, a to z uwagi, ażeby nie zaciemnić specjalnie tematu, ażeby ustępstwa na rzecz stylistyki nie przyniosły szkody z punktu widzenia interpretacji prawa. Również proponuję w art. 28 skreślenie słowa — „kupującemu”, a to dlatego, ażeby nie wprowadzić niejasności w interpretacji.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#POrlanski">Jestem przekonany, Wysoka Izbo, że przez uchwalenie tej tak pilnej ustawy robimy wielki krok w tym kierunku, ażeby realnie podciągnąć wzwyż zarówno drobny przemysł, jak również rzemiosło, które chcąc spełnić swoją rolę unarodowienia, dusi się w dzisiejszych warunkach, kiedy musi zaciągać niezdrowy kredyt u różnych pokątnych instytucyj i osób, a nie może uzyskać zdrowego kredytu na zasadach opłacalności.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#POrlanski">Mam zaszczyt prosić o przyjęcie przez Wysoką Izbę powyższego projektu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszalekSurzynski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do głosowania. Do projektu nie zgłoszono wniosków mniejszości ani poprawek. Będziemy przeto głosowali nad całością projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#WicemarszalekSurzynski">Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#WicemarszalekSurzynski">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o rządowym projekcie ustawy o zniesieniu służebności w województwach: krakowskim, lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i cieszyńskiej części województwa śląskiego (druki nr 81 i 146) — sprawozdawca p. Rączkowski.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#WicemarszalekSurzynski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#PBaczkowski">Wysoki Sejmie! Rządowy projekt ustawy o zniesieniu służebności dotyczy województw: krakowskiego, lwowskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego i części województwa śląskiego — ziemi cieszyńskiej. Prawa serwitutowe czyli służebności istnieją na tej ziemi od XVII wieku. W dawnych czasach prawo korzystania przez włościan z lasów, pastwisk i wód na potrzeby swych rodzin nazywano — „wolnością”. Prawo włościan do wykorzystania budulca, opału, wypasu z obszarów dworskich dawało możność życia rolnikom dlatego, że władanie ziemią orną należało do panujących — Kościoła i szlachty. Właściciele ziemi ściągali włościan z innych okolic na swe tereny i dawali im różne wolności, które były objęte umowami, a które włościanie przekazywali swym następcom.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#PBaczkowski">W b. zaborze austriackim przy zniesieniu poddaństwa i uwłaszczeniu włościan w latach 1848 i 1849 nie załatwiono w całości spraw rolnych, pominięto wówczas sprawy serwitutowe, znosząc jedynie zwyczaj wypasu wzajemnego po ugorach i ścierniskach. Wykonywanie uprawnień serwitutowych przez włościan powodowało spory między uprawnionymi a właścicielami majątków obciążonych o sposób wykonania i rozmiar uprawnień serwitutowych.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#PBaczkowski">W roku 1853 patentem cesarskim powołane zostają komisje: krajowa i miejscowe do przeprowadzenia regulacji i wykupu serwitutów.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#PBaczkowski">Ustawa krajowa w r. 1871 została wydana. Zatargi i skargi włościan w sprawie wykonywania serwitutów istnieją nadal. W r. 1861 w sejmie galicyjskim 13 posłów zgłosiło wniosek, by — „w imię doprowadzenia do społecznej zgody regulowano sprawy serwitutowe przez same zainteresowane strony w drodze przysięgłych sądów polubownych.” Do realizacji tych wniosków nie doszło i to nie z winy chłopów. W r. 1895 ustawą krajową zniesiono komisje serwitutowe, a ich kompetencje przekazane zostały władzom administracyjnym i sądowym.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#PBaczkowski">W b. zaborze pruskim serwituty zlikwidowano przy uwłaszczeniu włościan podczas prac scaleniowych i przy podziale wspólnot gruntowych. Na terenie województw centralnych i wschodnich pozostaje do likwidacji serwitutów około 1000 spraw, które są już zaczęte i zostaną za parę lat uregulowane. Służebności w województwach południowych zostały nieuregulowane.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#PBaczkowski">Zachodzi więc konieczność, tak ze względu na gospodarstwa leśne jak również i potrzeby włościańskiej ludności, zagadnienie serwitutowe rozwiązać zasadniczo przez likwidację. Przepisy prawne w tej dziedzinie są przestarzałe, zawierają niezwykle zawiłą i przewlekłą procedurę i nie ujmują zagadnień służebnościowych tak, jak tego wymagają obecne stosunki gospodarcze i socjalne wsi.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#PBaczkowski">Według obliczenia dra Józefa Buzka w roku 1900 obciążonych serwitutami uregulowanymi było w b. Galicji 113.015 ha lasów państwowych i 545.485 ha lasów prywatnych. Stan ten nie uległ do dziś dnia zasadniczej zmianie. Ilość obszarów, obciążonych serwitutami na terenie poszczególnych powiatów, oraz ilość gospodarstw uprawnionych są różnolite. Najwięcej serwitutów istnieje w lasach górskich i podgórskich, tak np. w powiecie żywieckim ma uprawnienia serwitutowe 7,240 gospodarstw w 52 gromadach, w powiecie wadowickim z częścią myślenickiego— 2.270 gospodarstw w 12 gromadach, w pow. bialskim — 3.280 gospodarstw w 30 gromadach, w powiecie chrzanowskim w majątku Mętków na obszarze 2.843 ha wykonuje uprawnienia serwitutowe 662 uprawnionych w 6 gromadach i toczą się tam spory. W majątku Jaworznickich Kopalni na obszarze 4.466 ha wykonuje uprawnienia 514 gospodarstw położonych w 6 gromadach.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#PBaczkowski">Powyższy stan uzasadnia potrzebę wydania ustawy i zlikwidowania zagadnienia służebności na obszarze województw południowych.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#PBaczkowski">Wedle danych, zebranych przez biuro okręgowego Urzędu Ziemskiego w Krakowie, ilość serwitutów na terenie województwa krakowskiego przedstawia się następująco: serwituty opałowe przysługują 18.921 gospodarstwom, położonym w 149 gromadach i obciążają 61.621 ha lasów, należących do 30 właścicieli; serwituty pastwiskowe przysługują gospodarstwom w 33 gromadach i obciążają 14.595 ha, należących do 20 właścicieli; serwituty poboru drzewa opałowego dla probostw i szkół w województwie krakowskim obciążają 71 majątków i przysługują 120 instytucjom. Poza tym istnieje jeszcze sprawa ciężarów i danin publicznych, ciążących na gruntach włościańskich.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#PBaczkowski">W województwie lwowskim obciążone są serwitutami 42 majątki w 66 miejscowościach, w województwie stanisławowskim 25 majątków w 83 miejscowościach, w województwie tarnopolskim sprawy serwitutowe nie istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#PBaczkowski">Projekt ustawy o zniesieniu służebności w Małopolsce i Cieszyńskiem jest koniecznym uzupełnieniem ustawodawstwa regulacji ustroju rolnego i najpilniejszą sprawą załatwienia spornych spraw wspólnot, która w obecnej sytuacji politycznej w przeciwstawieniu do czasów zaborczych przyczyni się do likwidacji spornych spraw na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#PBaczkowski">Rząd austriacki, wydając ustawę z okazji uwłaszczenia chłopów, nie miał interesu uporządkowania tej sprawy, gdyż spory między wsią a większą własnością były mu na rękę ze względów politycznych. W wolnej Polsce, dążącej do sprawiedliwego i słusznego uregulowania sprawy, zasady ustawy z r. 1853 o regulacji służebności są nie do utrzymania. Chodzi rzeczywiście o ogromny obszar 658.490 ha obciążony służebnościami poboru drzewa i paszy. Załatwienie służebności zlikwiduje raz na zawsze tysiące sporów, wyłaniających się przy okazji korzystania z prawa poboru drzewa i paszy na gruntach obcych.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#PBaczkowski">Projekt ustawy przyjmuje jako datę 1 styczeń 1909 r., a więc w myśl zasad ustawy cywilnej, która przyjmowała nabycie służebności już po upływie 30 lat. Data ta ułatwi bardzo ustalenie prawa własności do służebności, z wyjątkiem spraw uregulowanych dokumentami.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#PBaczkowski">Wynagrodzenie za służebności ustala się w wysokości 30-krotnej rocznej wartości znoszonych służebności.</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#PBaczkowski">Zasady znoszenia istniejących służebności są racjonalne, albowiem ustalają wynagrodzenie za służebności w zasadzie w naturze, tj. w gruncie, a w wyjątkowych tylko wypadkach (art. 18) w gotówce, gdzie wydzielenie ekwiwalentu w naturze nie odpowiadałoby celowi. Zasady przyjmują przydział gruntu z nierucho mości obciążonych na rzecz uprawnionych w działkach oddzielonych fizycznie, a także tylko wyjątkowo w częściach idealnych, np. przy lasach ochronnych, gdzie wchodzą w grę interesy obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#PBaczkowski">Ogromnym ułatwieniem jest postanowienie art. 16, który umożliwia bezciężarowe wydzielenie gruntów, przyznanych tytułem wynagrodzenia za służebności, chociażby na całej majętności obciążonej figurowały długi hipoteczne.</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#PBaczkowski">Gdyby w toku regulacji służebności okazało się, że gotówka, przypadająca do wypłaty uprawnionym, mogłaby być korzystnie użyta np. na melioracje gruntów uprawnionych lub kupno gruntów, wówczas władza może ułożyć gotówkę w depozycie Banku Rolnego. Pieniądze te mogą być w interesie wszystkich uprawnionych korzystniej użyte niż małe sumy gotówkowe, które w gospodarstwie małorolnym zginą bez widocznego efektu.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#PBaczkowski">W postępowaniu wybór przedstawicieli może być dokonany Jakże przy obecności przedstawiciela władzy, przeprowadzającej likwidację służebności, a nie tylko w obecności sołtysa z uwagi na konieczność przyspieszenia postępowania i uniknięcia niepotrzebnych zażaleń.</u>
+ <u xml:id="u-34.18" who="#PBaczkowski">Rozdział ustawy, traktujący o postępowaniu umownym, jest najbardziej celowy, umożliwia bowiem w najkrótszej drodze likwidowanie służebności przez możność zawarcia umowy w drodze aktu prywatnego, przez co odpadają uprawnionym wysokie koszta aktów notarialnych, umowa taka podlega zatwierdzeniu władzy przeprowadzającej likwidację, a więc zapobiega jakimkolwiek nadużyciom, uniemożliwia wykorzystanie uprawnionych, przeważnie drobnych rolników, nie znających. dokładnie przepisów, a także postanowienie art. 29 pkt. 6) umożliwia władzy sporządzenie dokumentów pomiarowych.</u>
+ <u xml:id="u-34.19" who="#PBaczkowski">Postępowanie przymusowe wszczyna się na wniosek uczestników zależnie od uznania władz, jeżeli przynajmniej ¼ uprawnionych występuje z wnioskiem; zaś w trybie - przymusowym z urzędu wszczyna się postępowanie przymusowe w wypadkach przebudowy ustroju rolnego przy wykonywaniu melioracji, a także — co będzie najczęstszym powodem — przy zatwierdzaniu planu zagospodarowania lasów na wniosek władz ochrony lasów.</u>
+ <u xml:id="u-34.20" who="#PBaczkowski">Korzystnym jest postanowienie art. 32, które ma znieść wszelkie służebności, obciążające majętność służebną na rzecz gospodarstw w całej wsi.</u>
+ <u xml:id="u-34.21" who="#PBaczkowski">Postanowienie art. 34 upraszcza postępowanie, jeżeli ani dokumentami hipotecznymi, ani innymi nie można ustalić rozmiaru służebności. Wówczas ustala się je w drodze zeznań stron i świadków wedle normy przeciętnego rzeczywistego wykonywania służebności w latach 1906, 1907, 1908, a w razie zachodzącej np. sprzeczności w zeznaniach, przysługuje władzy prawo (art. 41) zaprzysiężenia świadków, aby ustalenia uprawnień żadna ze stron nie mogła kwestionować.</u>
+ <u xml:id="u-34.22" who="#PBaczkowski">Umożliwia się obu stronom delegowanie biegłych do komisyj szacunkowych; jeżeli strony nie skorzystają z delegowania biegłych, oszacowanie przeprowadza władza, ewentualnie po przybraniu biegłych z urzędu.</u>
+ <u xml:id="u-34.23" who="#PBaczkowski">Znacznym uproszczeniem likwidacji służebności są postanowienia rozdziału o wykonaniu orzeczeń, a zwłaszcza art. 44 i 43, co do wprowadzenia uczestników w posiadanie gruntów wydzielonych, co do zarządzenia przez władze sporządzenia dowodów pomiarowych, oraz że orzeczenie takie stanowi tytuł własności hipotecznej na rzecz uprawnionych, że stanowi podstawę do wykreślenia zlikwidowanej służebności, a ponadto tytuł do wpisu prawa zastawu zabezpieczającego ekwiwalent ustalony w gotówce na nieruchomości służebnej. Oszczędzi to chłopom dużo kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-34.24" who="#PBaczkowski">Wartość służebności ustala się na podstawie cen rynkowych w latach 1937 i 1938. Art. 37 pkt.</u>
+ <u xml:id="u-34.25" who="#PBaczkowski">2) daje możność Ministerstwu Rolnictwa i Reform Rolnych wyznaczenia w drodze rozporządzenia innego czasokresu. To jest potrzebne, gdyby na wypadek spadku czy wzrostu wartości służebności, gruntów i drzewa przyjęty w ustawie czasokres był nieodpowiedni.</u>
+ <u xml:id="u-34.26" who="#PBaczkowski">Wynagrodzenie za służebności indywidualne wydziela się oddzielnie dla każdego uprawnionego w zasadzie w naturze w odrębnych kawałkach. Trudniejszy jest podział przy wydzielaniu części nieruchomości służebnych na wspólną własność, jednak dotychczasowa praktyka wykazuje, że przepis art. 12 pkt. 2) jest najbardziej słuszny, że dzieli się wynagrodzenie, a mianowicie: połowę wartości wynagrodzenia dzieli się pomiędzy uprawnionych w równych częściach, zaś drugą połowę w stosunku do posiadanego przez każdego z uprawnionych obszaru, korzystającego ze służebności.</u>
+ <u xml:id="u-34.27" who="#PBaczkowski">Z uwagi na przepis art. 50 co do uchwały uczestników o podziale wynagrodzenia za służebności, koniecznym jest — jak już poprzednio wspomniano — wybór przedstawicieli uczestników, odpowiadających zadaniu, albo też nominacja ich przez władze.</u>
+ <u xml:id="u-34.28" who="#PBaczkowski">Zamianę gruntów przeprowadza się w sposób przewidziany poprzednio dla umów między stronami, albo też wedle już obowiązującego przepisu o prostowaniu granic leśnych.</u>
+ <u xml:id="u-34.29" who="#PBaczkowski">Słusznym jest, że wszystkie czynności przygotowawcze i przedwstępne należą do zakresu działalności starostwa oraz że najważniejsze czynności z uwagi na konieczność rozstrzygania szeregu skomplikowanych kwestyj prawnych i spornych zastrzeżono do decyzji wojewódzkich komisji ziemskich, jak: ustalanie rozmiarów służebności w wypadkach, gdy nie ma orzeczeń i dokumentów hipotecznych, ustalanie granic gruntów wydzielonych ze służebności, zatwierdzanie projektów zniesienia służebności i zatwierdzanie umów o zamianie gruntów. Wszelkie te sprawy zostaną zakończone według nowej ustawy, co ujednostajni i przyśpieszy ich sposób postępowania, nie burzy jednak ten przepis już zawartych umów.</u>
+ <u xml:id="u-34.30" who="#PBaczkowski">Na przyszłość żadne służebności nie powstaną, bo ustawa przewiduje talkowe li tylko w drodze umowy i to zatwierdzonej przez władze, przy czym każda z tych służebności może być zlikwidowana, a przeciwne zastrzeżenia umowne ustawa uważa z góry za nieważne.</u>
+ <u xml:id="u-34.31" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-34.32" who="#PBaczkowski">Wysoki Sejmie! Komisja rozważyła powyższy projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 9 marca 1939 roku i przyjęła go z drobnymi poprawkami merytorycznymi i stylistycznymi. Jednakże w druku nr 146 opuszczono poprawkę, którą komisja przyjęła, mianowicie do art. 49, że po wyrazach „w art. 12” należy dodać wyrazy — „lub 14”. Następnie w druku nr 146 nie umieszczono wniosku mniejszości p. Bolucha do art. 4. Mianowicie p. Boluch wnosi poprawkę, żeby zamiast — „trzydziestokrotny” było „pięćdziesięciokrotny”. Proszę Panów, komisja wniosku tego nie uchwaliła, ustosunkowała się doń negatywnie, co ja czynię również jako referent komisji.</u>
+ <u xml:id="u-34.33" who="#PBaczkowski">Wobec powyższego komisja wnosi: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy w druku nr 81 z poprawkami według druku nr 146.</u>
+ <u xml:id="u-34.34" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Boluch.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#PBoluch">Wysoki Sejmie! Do projektu ustawy o zniesieniu służebności pozwoliłem sobie na komisji postawić poprawkę do art. 4, żeby przy likwidacji serwitutu ustalić jako ekwiwalent za jego zniesienie nie 30-krotną wartość, ale 50-krotną. Brałem bowiem pod uwagę specyficzne stosunki gospodarcze na terenach, gdzie serwituty istnieją, a specjalnie na terenach podgórskich, na najuboższych terenach, gdzie wykonywanie prawa serwitutu decyduje o istnieniu ubogiej ludności. Kto zna te stosunki, musi mojej poprawce przyznać rację, albowiem ludność ta swoją minimalną egzystencję uzupełnia w czasie żniw masową wewnętrzną emigracją na doły, ażeby za czternasty snop zarobić i wyżyć przez zimę, a później drugim warunkiem istnienia tej ubogiej ludności jest właśnie prawo wykonywania seritutów — prawo pobierania drzewa z lasu, a dalej prawo wypasu bydła itd. Zdawało by się, że 30-krotna wartość rocznego używania serwitutów może wystarczyć na zaspokojenie potrzeb, jednakowoż znając te specyficzne warunki gospodarcze, jestem głęboko przekonany, że ta równowartość 30-krotna zlikwidowanych serwitutów nawet do połowy nie zaspokoi tych praw i tych korzyści, jakie ludność dziś posiada. Formalnie sprawie stanie się zadość, faktycznie jednak ludność będzie grubo pokrzywdzona.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#PBoluch">Proszę Wysokiej Izby, zdaję sobie dokładnie sprawę, że wprowadzenie w życie tej ustawy natrafi na kolosalne trudności na terenach podgórskich, gdzie gleba i ilość karłowatych gospodarstw są zastraszające. Nie ulega wątpliwości, że w tym wypadku musimy pójść po linii interesów najuboższej ludności. Wprawdzie na posiedzeniu komisji miałem zwolenników mojej koncepcji, niestety później, ze względu na sprzeciw, mam wrażenie, czynników rządowych tych zwolenników już dzisiaj nie mam. Jednak proszę Wysoką Izbę przy tej bardzo ważnej gospodarczej sprawie mieć na uwadze to, że ludność zostałaby nieodpowiednio wynagrodzona za utratę uprawnień, które w wielkiej mierze decydują o jej egzystencj i dlatego proszę Wysoką Izbę o przyjęcie mojej poprawki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Karśnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#PKarsnicki">Pozwolę sobie, Wysoka Izbo, zgłosić poprawkę do art. 25 ust. (1). Poprawka nie jest merytoryczna, nie zmienia w niczym treści ustawy, tylko jaśniej precyzuje, o co w tym artykule chodzi, ponieważ przez małe nieporozumienie ta sprawa została przez poprawki wniesione na komisji zaciemniona. Brzmienie mojej poprawki jest następujące: — „Art. 25 (1) Władza wyznacza zastępcę:</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#PKarsnicki">1) dla osób zamieszkałych poza obszarem gminy, objętej postępowaniem, przewidzianym w ustawie niniejszej, które nie wzięły udziału w zebraniu, dotyczącym wyboru przedstawicieli;</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#PKarsnicki">2) dla osób niezdolnych do działań prawnych oraz nieobjętych mas spadkowych, jeżeli nie mają przedstawiciela ustawowego.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Głos ma p. referent.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#PBaczkowski">Do poprawki kol. Karśnickiego przychylam się, natomiast nie mogę zgodzić się na poprawkę p. Bolucha ze względu na to, że została ona odrzucona na Komisji Rolnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszalek">Dyskusja została wyczerpana. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#Marszalek">Będziemy głosowali najpierw nad zgłoszonymi poprawkami. Przede wszystkim nad poprawką, która przed chwilą została zgłoszona przez p. Karśnickiego i zaakceptowana przez p. referenta. Nie będę odczytywał Panom treści tej poprawki, ponieważ przed chwilą została odczytana. Kto z Panów jest za przyjęciem tej poprawki zechce wstać. Stoi większość, poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#Marszalek">Następnie jest poprawka p. Bolucha. Również nie będę jej odczytywał, ponieważ jest ona Panom znana. Kto jest za przyjęciem tej poprawki, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#Marszalek">Wobec tego przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, z poprawkami uwidocznionymi przez p. referenta w trakcie jego referatu oraz z przyjętą obecnie poprawką p. Karśnickiego. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w tym brzmieniu, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#komentarz">(P. Karśnicki:</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#Marszalek">Proszę o trzecie czytanie.)</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#Marszalek">Jest wniosek o przystąpienie do trzeciego czytania. Kto z Panów jest za przystąpieniem do trzeciego czytania? Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#Marszalek">Przystępujemy wobec tego do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem ustawy zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm ustawę przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o rządowym projekcie ustawy o nadzorze nad niektórymi środkami żywienia zwierząt (druki nr 102 i 145).</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Mystkowski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#PMystkowski">Wysoka Izbo! Przedłożony rządowy projekt ustawy o nadzorze nad niektórymi środkami żywienia zwierząt był przedmiotem obrad Komisji Rolnej w dniu 10 marca r. b., nie wymaga on specjalnego uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#PMystkowski">Polska, jako kraj wybitnie rolniczy, o przygniatającej większości gospodarstw drobnych, dla których hodowla stanowi i stanowić będzie w przyszłości poważne źródło dochodu, a i dla gospodarstw większych dochód z hodowli wyraża się poważną pozycją w ogólnym przychodzie gotówkowym — musi doceniać znaczenie, jakie ma dla hodowli stosowanie pasz treściwych.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#PMystkowski">Wystarczy przytoczyć cyfry pogłowia i przyrostu inwentarza żywego w Polsce za lata 1929 — 1937 w tej najpoważniejszej gałęzi hodowli, jaką jest hodowla bydła rogatego i trzody, ażeby się przekonać o jej doniosłości. W r. 1929 liczono w Polsce 9.057.000 sztuk bydła rogatego, w czym krów 5.969.000, a w r. 1937 10.568.000, z czego krów 7.048.000 sztuk. W pierwszym wypadku stosunek krów do ogólnego pogłowia wynosił 65,8%, a w drugim 67,6% W r. 1929 stan pogłowia trzody wynosił 4.829.000, a w r. 1937 — 7.690.000 sztuk.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#PMystkowski">Każdy rolnik w Polsce rozumie, że bez stosowania pasz treściwych nie można osiągnąć wysokiej mleczności larów, która by przynosiła, jeżeli nie opłacalność, to przynajmniej zmniejszała straty (według ścisłych wyliczeń dziś takie wypadki istnieją).</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#PMystkowski">Nie będą nużył Wysokiej Izby cyframi, ale wiemy, że wydajność mleka od krowy w Polsce daleko odbiega od przeciętnej w państwach zachodniej Europy, względnie w państwach skandynawskich. Przytoczę tylko cyfrę przerobionego mleka w zakładach mleczarskich w roku ostatnim, za jaki cyfry posiadam, to jest rok 1937. Cyfra ta wynosi 1.446.000.000 litrów, co licząc po 12 gr czyni kwotę 173,5 miln, zł, nie uwzględniając konsumcji samego mleka. Więc w ogólnym dochodzie społecznym cyfra ta wynosi pokaźną pozycję.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#PMystkowski">Chcąc zwiększyć dochód w tej gałęzi produkcji rolniczej, a do tego zmierza zarówno Ministerstwo Rolnictwa, jak organizację rolnicze, należy dążyć do większej przeciętnej wydajności mleka od krów. Da się to osiągnąć -przez stosowanie pasz treściwych w szerszym niż dotychczas zakresie. Wysiłki izb, organizacyj i spółdzielni rolniczych idą w tym kierunku i uzyskano już nie małe osiągnięcia, stosuje się np. z dobrym wynikiem przy wielu mleczarniach doradztwo żywieniowe.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#PMystkowski">Produkcja pasz treściwych w Polsce. Omówię tylko te najwięcej znane i najszerzej stosowane, jak otręby i makuchy. Otrąb produkujemy około 1 miliona ton oraz około 26.000 ton wszelkiego rodzaju makuchów. Ilość ta nie zostaje w kraju zużytkowana i stale i systematycznie jest wywożona. Jedynie w r. 1937, w roku ogólnego nieurodzaju pasz, przywóz był większy od wywozu. Oczywiście nie trzeba uzasadniać, że wywożenie pasz jest dla kraju niekorzystne, bowiem lepiej było by pasze te wywozić w postaci przerobionej na masło lub inne produkty hodowlane. Wywożenie paszy treściwej z kraju po stosunkowo niskiej cenie powoduje to, że nasi sąsiedzi, mając możność nabywania tanich pasz, z powodzeniem konkurują na światowych rynkach z produktami hodowlanymi, wywożonymi przez nas. Ażeby rolnik mógł stosować w większych niż dotychczas rozmiarach pasze treściwe, musi być pewien, że kupuje towar, który nie zawiera szkodliwych dla zdrowia zwierząt domieszek. Jak się rzecz obecnie w naszych warunkach przedstawia? Niestety, obecny stan obrotu paszami treściwymi nie daje nabywcy żadnej gwarancji pod tym względem i jeżeli sam nie zainteresuje się specjalnie ich jakością, co jest niezmiernie trudne w praktyce wobec obecnie obowiązujących ustaw, bardzo często kupuje towar malowartościowy, bardzo często fałszowany różnymi domieszkami, jeżeli już nie szkodliwymi dla zdrowia zwierząt, to malowartościowymi.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#PMystkowski">Dla ilustracji, posługując się oficjalnymi enuncjacjami (odbitka ze sprawozdania Wielkopolskiej Izby Rolniczej z trzech lat 1936, 1937, 1938), przytoczę pewne cyfry: Na podstawie analiz, wykonanych w pracowniach tejże Izby, zawartość białka surowego, tego najwięcej wartościowego składnika, za który się w paszy płaci i którego się poszukuje, wahały się jak następuje: śrót słonecznikowy pd 15,94% do 34,87%, śrót sojowy od 19,40% do 48,20%, makuchy lniane od 26,93% do 42,50%, makuchy słonecznikowe od 19,00% do 51,10%. Cyfry te mówią same za siebie, nie potrzebują bliższych wyjaśnień.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#PMystkowski">Jak można namawiać rolnika do stosowania pasz treściwych, podając mu kalkulację według teoretycznych obliczeń, kiedy w rzeczywistości pasze te nie zawierają tej ilości danych składników i w kalkulacji rzeczywistej inaczej wypada końcowy wynik? Rolnik, nie widząc dodatniego efektu, zraża się do tego rodzaju inowacji, sam ich nie stosuje i sąsiadom swoim odradza.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#PMystkowski">W wyżej wymienionych sprawozdaniach czytamy: — „Przy ospach pszennych, a specjalnie żytnich nie widać poprawy, raczej nawet pogorszenie. Ospy były zanieczyszczone, brudne, w dwóch wypadkach z nadmierną ilością kąkolu, oraz w licznych próbach zawierały chwasty nie zmielone, aż do kilkudziesięciu tysięcy w jednym kilogramie. Zawartość piasku była również nadmierna. Ilość osp żytnich z piaskiem ponad 1% wynosiła 25% badanych prób, osp pszennych 6% i jęczmiennych 10%, zawartość piasku w dwóch próbach wynosiła 10 i 20 %. Zawartość tłuszczów i białka surowego waha się w makuchach w bardzo szerokich granicach i wymaga ściślejszego określenia gatunku i wartości makuchów”.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#PMystkowski">Dalej w sprawozdaniu za rok 1937/38 czytamy: — „Na 186 prób ospy było dobrych osp 153, prób średnich o pewnej wartości domieszek obcych było 29, które wywołały zastrzeżenia przede wszystkim jako pasza dla koni, i 34 próby niezdatne jako pasza dla koni i bydła, przeważnie zawierające za wielkie ilości piasku, 18% osp zawierało nadmierną ilość piasku ponad 1%, 9 prób zawierało 2 do 3% piasku, 13 prób 3 do 5% i 3 próby bardzo znaczne ilości — 7,6, 10,7 i 24,8 % piasku. Próby te należało określić jako próby sfałszowane. Jedna próba ospy żytniej zawiera 34% kredy”. To według oficjalnych stwierdzeń na zachodzie Polski, gdzie przemysł i handel stoi na wyższym poziomie, a co się dzieje w centralnej Polsce i na wschodzie? Nie mam cyfr, nie mam porównań, nie mam wyników analizy, ale z własnej obserwacji twierdzę, że dzieją się tam rzeczy daleko gorsze.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#PMystkowski">Wszystko to wskazuje na konieczność ustawowego uregulowania zagadnienia. Nie możemy liczyć na to, że nabywca sam potrafi się obronić, żądając analizy paszy przed jej nabyciem, w najlepszym bowiem razie uchroni się przed nabyciem paszy złej lub zepsutej, jeżeli to da się wzrokiem określić. Nawet w razie ujawnienia świadomego fałszowania pasz w obecnych warunkach, pociągnięcie fałszerza do odpowiedzialności było trudne, albo w ogóle w praktyce niewykonalne.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#PMystkowski">W ostatnich czasach coraz częściej pojawiają się na rynku tzw. mieszanki pasz treściwych. Stosowanie tych pasz z punktu widzenia nauki jest bardzo wskazane. Jednak nabywca najczęściej nie wie, jakie składniki nabywa w danej mieszance, co utrudnia mu zorientowanie się w istotnej wartości nabywanej paszy.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#PMystkowski">Trzeba jednak przyznać, że i obecnie są w handlu pasze dobrej jakości, są również dobre mieszanki, wyrabiane przez solidne firmy, ale obok nich pojawiają się także mieszanki malowartościowe lub fałszowane.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#PMystkowski">Specjalną pozycję w handlu paszami stanowią tzw. dodatki do pasz. O tych wszystkich tajemnicach, cudownych środkach w tymże sprawozdaniu czytamy: „Tak zwane dodatki do pasz są dalszą bolączką na rynku pasz. Zbadane próby (orion, tuczyk itp.) były przeważnie mieszankami kredy, soli i trójfosforamu wapnia, czasem z domieszką środków aromatycznych i dietetycznych. Cena tych dodatków w stosunku do rzeczywistej wartości użytkowej była nadmierna. Sprawa fabrykacji tych dodatków, które są sprzedawane przeważnie w handlu domokrążnym, wymaga specjalnego uregulowania”.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#PMystkowski">Bardzo często czytamy w prasie rolniczej różne ogłoszenia, polecające te właśnie tajemnicze środki, które mają przynosić jakieś nadzwyczajne skutki. Nabywanie ich wobec braku jakiejkolwiek kontroli prócz straty nic rolnikowi nie przyniesie. Stwierdzono, że wyrobem tych specyfików zajmują się ludzie bez fachowego przygotowania; w jednym wypadku stwierdzono, że bezrobotny robotnik (założył sobie taką wytwórnię tych środków.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#PMystkowski">Zatem usunięcie tych braków przez stworzenie należytej kontroli nad jakością pasz, znajdujących się w handlu, jest zadaniem przedłożonej ustawy, która da możność odpowiednim czynnikom uregulowania nienormalnych stosunków, dotychczas panujących w tej dziedzinie. Dziwić się tu raczej i ubolewać należy, że sprawa ta nie znalazła inicjatywy i rozwiązania w poprzednich kadencjach Izb ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-42.17" who="#PMystkowski">Dlatego też wnoszę: Wysoka Izba uchwalić raczy przedłożony projekt ustawy z poprawkami komisji.</u>
+ <u xml:id="u-42.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.19" who="#PMystkowski">Marszałek; Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-42.20" who="#PMystkowski">Kto z Panów Posłów jest za projektem ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez referenta, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-42.21" who="#PMystkowski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-42.22" who="#PMystkowski">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o rządowym projekcie ustawy o likwidacji Kasy Emerytalnej dla robotników kolei państwowych w b. dzielnicy pruskiej (druki nr 84 i 136).</u>
+ <u xml:id="u-42.23" who="#PMystkowski">Sprawozdawca p. Jabłoński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#PJablonski">Wysoki Sejmie! Przypadł mi w udziale zaszczyt złożenia sprawozdania Komisji Komunikacyjnej o rządowym projekcie ustawy o likwidacji Kasy Emerytalnej dla robotników kolei państwowych w b. dzielnicy pruskiej. Niewątpliwie likwidacja tej kasy jest koniecznością. Na tę konieczność składa się kilka zasadniczych przyczyn. Pierwszą przyczyną jest dążenie, ażeby w końcu zunifikować ustawodawstwo socjalne emerytalne na polskich kolejach państwowych, ażeby zatrzeć ślady niewoli i usunąć to wszystko, co nam jeszcze tę niewolę przypomina, stwarzać swoje własne ustawodawstwo polskie. Drugą przyczyną niemniej zasadniczej natury jest zahamowanie przypływu nowych członków do tej kasy przez wprowadzenie w życie ustawy scaleniowej w roku 1934.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#PJablonski">Zanim przystąpię do oświetlenia tych dwóch powodów, pozwolę sobie zwrócić uwagę, że historia Kasy Emerytalnej, o której dziś jest mowa, jest dość szczegółowo wyjaśniona w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy z podaniem źródeł i podstaw prawnych jej powstania i dotychczasowego istnienia. Do tych wyjaśnień pragnę dodać, że powołanie takiej właśnie instytucji w Niemczech w swoim czasie było koniecznością, ponieważ do uprawnień emerytalnych ze skarbu państwa byli uprawnieni tylko tzw. urzędnicy kolejowi, natomiast pracownicy o charakterze robotniczym tych uprawnień nie mieli i dlatego dla tej właśnie kategorii pracowników stworzona została ta kasa.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#PJablonski">Kasa ta w swoim czasie rozwijała się bardzo dobrze, gromadziła ogromne rezerwy pieniężne i lokowała je przeważnie w nieruchomościach. Możliwość gromadzenia tych funduszów leżała i w tym, że wówczas nikogo przymusowo na emeryturę nie wysyłano. Robotnik był wykorzystywany do ostatecznych granic i mógł pracować tak długo, jak tylko chciał. Stawiano go z jednego posterunku na drugi, prawie aż do samej śmierci i dlatego też wypłaty tych rent były wówczas nie tak wysokie, jak obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#PJablonski">Kasa, nosząca nazwę — „Pensionskase für die Arbeiter der Preussisch-Hassischen Eisenbahngemeinschaft” z siedzibą w Berlinie, oczywiście obejmowała także terytoria obecnych województw zachodnich i z chwilą objęcia tych terenów, przez władze polskie nie zahamowano działalności tej kasy, raczej z trzech obwodów poprzedniej kasy niemieckiej stworzona została obecnie jeszcze istniejąca Kasa Emerytalna dla robotników kolei państwowych z siedzibą w Poznaniu. I stan ten dotychczas istnieje.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#PJablonski">Jeżeli chodzi o działalność i rozwój kasy już za czasów polskich, tej, która ma siedzibę w Poznaniu, to trzeba powiedzieć, że ta kasa w początkowym swoim stadium rozwijała się świetnie, aczkolwiek w r. 1919 rozpoczęła gospodarkę, że tak powiem, od zera. Zaczęła od zera dlatego, że przecież nagromadzone kapitały gotówkowe zniwelowała i zniszczyła zupełnie dewaluacja marki niemieckiej, natomiast rezerwy ulokowane w nieruchomościach pozostały przeważnie po tamtej stronie granicy, tzn. w Niemczech, bo na terenach polskich kasa niemiecka nic nie inwestowała. Wielka ilość członków, jaką Kasa Emerytalna w pierwszym swoim stadium miała, umożliwiała jednak wywiązywanie się jej ze wszystkich świadczeń obowiązkowych, a nawet mimo to, że o gromadzeniu rezerw ze składek wpłacanych przez tak samo szybko dewaluujące się marki polskie nie było wówczas mowy. Kasa Emerytalna już wtenczas nabywała niektóre nieruchomości, zabezpieczając sobie w ten sposób rezerwy.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#PJablonski">Właściwa gospodarka finansowa rozpoczęła się dopiero z chwilą, kiedy została ustabilizowana waluta polska, kiedy został w Polsce wprowadzony jako pieniądz złoty polski.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#PJablonski">Toteż Kasa Emerytalna, wtedy jeszcze nie będąc bardzo obarczoną świadczeniami rentowymi, mogła te rezerwy lokować w nieruchomościach, a lokowanie to odbywało się przede wszystkim w ten sposób, że Kasa Emerytalna rozpoczęła budowę wielkich domów mieszkalnych czy to w samym Poznaniu, czy to w Toruniu, Bydgoszczy, w Gdyni, w każdym razie w tych ośrodkach, gdzie był największy głód mieszkaniowy. Poza tym Kasa Emerytalna stworzyła wzorowo urządzony, według najnowszych wymogów techniki wyposażony Zakład Przyrodoleczniczy w Miłowodach i wielkie sanatorium dla płucno chorych w Chodzieży. Taką była jej działalność wtedy, kiedy Kasa Emerytalna niczym nie była krępowana. Mogła wówczas wywiązywać się bieżąco z świadczeń obowiązkowych, zgromadzić potrzebne rezerwy, ale ponadto jeszcze możliwym było uruchomienie bardzo poważnych kwot na świadczenia tzw. nadobowiązkowe, a mianowicie leczenie chorych, tworzenie kolonii, półkolonii dla dzieci, dożywianie tych dzieci, szerokie stosowanie profilaktyki itp.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#PJablonski">Rozwój w tym kierunku najlepiej ilustruje sprawozdanie kasy, które powiada, że w r. 1924, a więc w pierwszym roku zasadniczo zdrowej gospodarki, Kasa Emerytalna na wspomniane świadczenia nadobowiązkowe wypłaciła z oddziału A. kwotę 36.858 zł, z oddziału B. 5.468 zł. Kwoty te stale wzrastały i doszły w r. 1928 w oddziale A. do 366.359 zł, a w oddziale B. do 136.117 zł. Oba oddziały wypłaciły więc w r. 1928 tylko na same świadczenia nadobowiązkowe, bez zapomóg gotówkowych, kwotę przeszło pół miliona złotych. Do tego wypłacono jeszcze zapomóg gotówkowych w r. 1924 — 66.350 zł, a w r. 1928 — 213.480 zł. Cyfry te najlepiej bodajże ilustrują rozwój kasy. Niestety, od r.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#PJablonski">1929zaznacza się stałe zmniejszanie się tych kwot i dochodzi w r. 1934 już znów do zera. Wszelkie nadobowiązkowe świadczenia kasa wówczas już musiała zlikwidować, zaprzestać, ponieważ gospodarka finansowa była coraz gorsza.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#PJablonski">Ten niekorzystny objaw nie jest jednak skutkiem wadliwej gospodarki kasy, to trzeba tu podkreślić, tylko spowodowany został właśnie wprowadzaniem w życie innych ustaw polskich, a przede wszystkim śmiertelnym ciosem dla Kasy Emerytalnej było wprowadzenie w r. 1934 ustawy scaleniowej, która w zupełności zahamowała dopływ nowych członków, i oczywiście wtenczas finansowa gospodarka kasy musiała z konieczności się załamać.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#PJablonski">Wspomnę teraz o jednym z powodów, które na początku wymieniłem, a które bodajże są zasadniczym momentem, dlaczego należy zlikwidować Kasę Emerytalną dla robotników kolejowych w Poznaniu.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#PJablonski">Otóż ustawodawstwo polskie poszło zupełnie w innym kierunku, mianowicie na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 3.IX.1926 r. nieetatowi pracownicy kolejowi, posiadający publiczno-prawny stosunek służbowy, otrzymali uprawnienia emerytalne, zbliżone do uprawnień pracowników etatowych. Począwszy zaś od 1 sierpnia 1932 r. pracownicy nieetatowi zostali pod względem uprawnień emerytalnych zrównani z pracownikami etatowymi i podlegają już tym samym przepisom emerytalnym, co i pracownicy etatowi.</u>
+ <u xml:id="u-43.12" who="#PJablonski">Powstała w ten sposób znaczna rozbieżność w uprawnieniach emerytalnych pracowników nieetatowych w trzech województwach zachodnich a resztą Polski, oczywiście z krzywdą dla tych ostatnich.</u>
+ <u xml:id="u-43.13" who="#PJablonski">Dla zobrazowania tego anormalnego stanu rzeczy przytoczę parę przykładów. Otóż pracownik nieetatowy w b. zaborze rosyjskim czy w Małopolsce uzyskiwał prawo do zaopatrzenia emerytalnego już po 15 latach wysługi emerytalnej bez względu na wiek, a w razie zwolnienia go ze służby z powodu niezdolności do pracy, już po 5 latach i to bez względu na stopień niezdolności. Taki sam pracownik w b. zaborze pruskim mógł uzyskać rentę starczą dopiero po osiągnięciu 65 lat życia, lub na Górnym Śląsku 60 lat, a rentę inwalidzką dopiero przy utracie zdolności do zarobkowania ponad 66%%.</u>
+ <u xml:id="u-43.14" who="#PJablonski">Drugie porównanie: przy ustalaniu procentu niezdolności do zarobkowania działy się rzeczy często dla nas, zwykłych śmiertelników, niezrozumiałe, a wynikające z tego, że pragmatyka służbowa, obowiązująca wszystkich pracowników na całym obszarze Rzeczypospolitej, nie harmonizowała z przepisami Kasy Emerytalnej, która swoje statuty i przepisy odziedziczyła od zaborców. Np. pracownik nieetatowy został powołany przed komisję lekarską, badany i uznany jako niezdolny do służby kolejowej. Oczywiście władze kolejowe mają swoich własnych lekarzy, swoje komisje lekarskie, które orzekają ostatecznie i zarząd kolei ma prawo i obowiązek zwolnić pracownika ze służby kolejowej z chwilą, kiedy te komisje lekarskie orzekną jego niezdolność. Ale to orzeczenie najzupełniej do niczego nie zobowiązywało zarządu Kasy Emerytalnej, bo Kasa Emerytalna miała swoich własnych lekarzy zaufania, i np. jeżeli komisja lekarska, składająca się z kilku osób, orzekła, że z powodu głuchoty czy przytępionego słuchu pracownik na służbie kolejowej być nie może, to lekarz Kasy Emerytalnej orzekał, że ten człowiek wprawdzie jest głuchy, ale poza tym jest zupełnie zdrów i może pracować i utrata jego zdolności zarobkowania wynosi co najwyżej 20—25%, a tymczasem komisja kolejowa orzekła zupełnie coś innego. Takie wypadki zdarzały się dość często i obie strony były w porządku. Władza kolejowa była w porządku, bo postąpiła w myśl przepisów pragmatycznych, zarząd Kasy Emerytalnej był w porządku, bo nie wymierzał renty pracownikowi, ponieważ lekarz Kasy Emerytalnej orzekł, że nie ma on jeszcze 66⅔%niezdolności do zarobkowania. I taki człowiek po 30, a nawet często po 30 kilku latach pracy i służby na kolei i po tyluż latach ubezpieczenia wychodzi ze służby bez zaopatrzenia. Oczywiście, że taki stan rzeczy istnieć nadal nie powinien i nie może, nawet powiem, że w ostatnich latach Ministerstwo Komunikacji musiało się tą sprawą zainteresować o tyle, ażeby orzeczenia lekarzy kasowych nie były sprzeczne z orzeczeniami komisyj lekarskich, funkcjonujących przy poszczególnych dyrekcjach, Trzeci moment, który tu wchodził w grę, także bardzo ciężko zaważył na tym, ażeby się domagać zlikwidowania tej kasy. Otóż, pracownik nieetatowy w Aleksandrowie, przypuśćmy, zostaje zwolniony ze służby kolejowej, wychodzi ze służby i już następnego miesiąca ma wymiar swojego zaopatrzenia emerytalnego. Taki sam pracownik w Toruniu czy Poznaniu nic nie ma, bo on dopiero musi postawić wniosek o wymiar renty, potem następuje szereg formalności, jak badanie lekarskie przez lekarza zaufanego, jak zbieranie wszystkich dowodów ile lat i gdzie był ubezpieczony tak, że ta cała procedura przy najbardziej dogodnych warunkach trwa jednak do 6 miesięcy. A jeżeli taki pracownik pracował w różnych okolicach, w różnych częściach Rzeszy Niemieckiej przed wojną, przed wejściem w życie przepisów, które tu obowiązują, to trzeba było te dowody zbierać po całej Rzeszy, i wtedy taki człowiek czekał nieraz 2, 3 lata na to, aby mu wymierzyć tę rentę, którą on sobie zasłużył i zapłacił.</u>
+ <u xml:id="u-43.15" who="#PJablonski">Takie same przykrości dotyczyły także zaopatrzenia wdowiego, bo wdowa po pracowniku kolejowym tak samo podlegała badaniu lekarskiemu przez lekarza z kasy i tak samo wymagana była, jeżeli chodzi o rentę z oddziału A, utrata sił do zarobkowania co najmniej w 66⅔%. Jednym z najbardziej drastycznych powodów pokrzywdzenia pracowników w b. dzielnicy pruskiej jest jeszcze i to, że wszyscy pracownicy z Polskich Kolei Państwowych, którzy idą na emeryturę, mają prawo do bezpłatnej opieki lekarskiej. Natomiast pracownikom w b. (dzielnicy pruskiej tego uprawnienia się odmawia. Ministerstwo Komunikacji tłumaczy się tym, że oni nie otrzymują zaopatrzenia ze Skarbu Państwa, bo otrzymują to zaopatrzenie z Kasy Emerytalnej, która jest tworem samodzielnym, i to nie jest to samo, jakby pobierali emeryturę ze Skarbu Państwa. I dlatego ci ludzie pod tym względem są ogromnie pokrzywdzeni. Tych kilka przykładów już wystarczy, ażeby przekonać Wysoką Izbę o konieczności zlikwidowania tego pozostałego po zaborcach tworu.</u>
+ <u xml:id="u-43.16" who="#PJablonski">Otóż jeżeli teraz chodzi o powód finansowej natury, to, jak już wspomniałem na wstępie, wprowadzenie w życie ustawy scaleniowej w r. 1934 zamknęło dopływ nowych członków do kasy i oczywiście musiało się to skończyć katastrofą. Ujemny ten stosunek odnośnie do dochodów i rozchodów, będzie w dalszym ciągu trwał ii będzie się pogłębiał, bo jeżeli już obecnie Kasa Emerytalna oddział B więcej wypłaca, aniżeli wpływa składek, to taki sam los spotka w najbliższej przyszłości oddział A i wtedy w ogóle kasa będzie deficytowa, a nagromadzone rezerwy bardzo szybko by stopniały. Ten ujemny stosunek właśnie w r. 1939 będzie się przedstawiał w ten sposób, że rozchody kasy będą wynosiły okrągło 9 milionów zł, a dochody tylko około 7 milionów, różnica 2 miliony zł.</u>
+ <u xml:id="u-43.17" who="#PJablonski">W r. 1928 Kasa Emerytalna miała blisko 49.000 członków. Ilość ta zmniejszyła się do r.</u>
+ <u xml:id="u-43.18" who="#PJablonski">1937 na 26.300, a w r. 1939 wynosić będzie zaledwie około 22.000 członków. Oczywiście, że dochodowość sama przez się tłumaczy się tym kolosalnym spadkiem ilości członków kasy. Ale poza tym gwałtowny wzrost rentobiorców tłumaczyć należy także i tym, że na kolei w b. zaborze pruskim w latach od 1919 do 1921 przyszli przeważnie już ludzie w grubo średnim wieku. Młodzież poszła na wojnę, starsi musieli objąć służbę kolejową, bo Niemcy, jak wiadomo, gremialnie opuścili kolej, chcąc tym samym sparaliżować ruch kolejowy na Pomorzu i przez to zadokumentować, że Polska nie potrafi gospodarzyć, że trzeba jednak to Pomorze oddać Niemcom. I dzięki właśnie napływowi dość dobrze przygotowanego materiału ludzkiego, czy to rzemieślników, czy innych, którzy jako Polacy nie mieli możności służenia na kolei w b. zaborze pruskim, ta kolej ani na jedną chwilę nie stanęła, i myśmy wykazali, że potrafimy się doskonale obejść bez Niemców i nikt ich o powrót na polskie koleje nie prosił. Ale, jak powiadam, to byli już ludzie w wieku grubo średnim i teraz właśnie dochodzą do tego wieku, kiedy są zupełnie wyczerpani i powinni przechodzić na emeryturę. I tak jak wtedy masowo na Polskie Koleje Państwowe przyszli, tak teraz oczywiście masowo z tej kolei odchodzą.</u>
+ <u xml:id="u-43.19" who="#PJablonski">Toteż, proszę Wysokiej Izby, wobec takiego stanu rzeczy trudno myśleć o tym, ażeby Kasa Emerytalna doczekała się takiej chwili, kiedy zrównoważy się przyrost nowych rentobiorców z tymi, którzy będą do tej kasy napływać. Bo jak już powiedziano, napływ jest zahamowany, a liczyć na osiągnięcie równowagi przez wymieranie starszych roczników Kasa Emerytalna nie może.</u>
+ <u xml:id="u-43.20" who="#PJablonski">Wziąwszy wszystkie te okoliczności pod uwagę, likwidacja Kasy Emerytalnej jest nieuniknioną.</u>
+ <u xml:id="u-43.21" who="#PJablonski">Przedłożony rządowy projekt ustawy o jej likwidacji dąży do unifikacji stanu prawnego, zróżniczkowanego dotychczas wskutek odmiennych ustawodawstw w b. państwach zaborczych. Najwyższy już czas, abyśmy już z tymi przepisami b. zaborców nareszcie skończyli i żeby pracownicy tego samego warsztatu pracy byli objęci jednolitymi przepisami i jednolite mieli uprawnienia.</u>
+ <u xml:id="u-43.22" who="#PJablonski">Wymieniony rządowy projekt zachowuje przy wszystkich walorach, o których już wspominałem, nabyte prawa ubezpieczonych i rencistów, a w szczególności przewiduje przejęcie wypłaty wszystkich rent płynnych przez Polskie Koleje Państwowe w dotychczasowej wysokości. Co zaś do pracowników w czynnej służbie nastąpiłby podział stosownie do rodzaju stosunku służbowego, który się przedstawia jak następuje: W dniu 31 października 1928 r. w Kasie Emerytalnej było ubezpieczonych 19.180 pracowników stałych, których stosunek służbowy jest publiczno-prawny, 5.340 pracowników umownych, których stosunek służbowy jest prywatno-prawny, i w końcu 246 pracowników Państwowego Zarządu Wodnego. Otóż to także pozostałość po zaborcach, bo pracownicy dróg wodnych należeli do jednej kasy z pracownikami kolejowymi. Na podstawie art. 6 projektu ustawy pracownicy stali zostaliby z dniem likwidacji Kasy Emerytalnej objęci kolejowymi przepisami emerytalnymi z zachowaniem zaliczalności okresu ubezpieczenia w Kasie Emerytalnej. Natomiast pracownicy umowni o prywatno-prawnym stosunku służbowym, pracownicy Państwowego Zarządu Wodnego przeszliby do ubezpieczenia powszechnego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Jak wiadomo, Kasa Emerytalna, która się składa z dwóch od-, działów, daje prawo, jeżeli Weźmiemy obie renty z oddziałów A i B, mniej więcej takie samo, jak przepisy emerytalne dla pracowników kolejowych w reszcie Polski. Natomiast ubezpieczenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych równa się mniej więcej tej rencie, jaką wypłaca dotychczas oddział A Kasy Emerytalnej. Wobec tego pracownikom, którzy przechodzą do ubezpieczenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, zachowano na podstawie art. 11 projektu prawo do renty dodatkowej z oddziału B w takiej wysokości, do której mieli prawo w dniu likwidacji kasy, z tym, że prawo to będzie mogło być zrealizowane na warunkach przewidzianych w statucie kasy, lecz bez konieczności podtrzymywania ubezpieczenia w dniu likwidacji kasy. Tym zaś spośród ubezpieczonych, przechodzących do ubezpieczenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, którzy w dniu likwidacji nie osiągną pełnych 5 lat ubezpieczenia w oddziale B, a warunek ten jest wymagany do otrzymania renty z tego oddziału, zostałyby zwrócone składki wraz z oprocentowaniem w wysokości 4,5 %.</u>
+ <u xml:id="u-43.23" who="#PJablonski">Ubezpieczeni odnoszą się pozytywnie do zlikwidowania kasy. O tym nie potrzebuję Wysokiego Sejmu zapewniać, wyliczywszy poprzednio wszystkie różnice na minus tamtejszych pracowników. Oni naprawdę z wielkim zadowoleniem przyjmują wiadomość, że nareszcie władze polskie przystępują do likwidowania tych pozostałości pozaborczych. Niemniej podnoszą jedną sprawę, a mianowicie: jeżeli chodzi o wypłacanie z oddziału A, to pracownicy w byłej dzielnicy pruskiej otrzymywali rentę' nie tylko za czas służby kolejowej, ale ponieważ w b. zaborze pruskim obowiązywało ubezpieczenie już dawniej, więc otrzymują tam także rentę za wszystkie lata ubezpieczone przed służbą na kolei. Oczywiście, to jest kwestia, którą trzeba będzie osobno rozpatrzyć, bo tej sprawy, moim zdaniem i zdaniem Rządu, tą ustawą objąć nie można.</u>
+ <u xml:id="u-43.24" who="#PJablonski">Z uwagi na należyte i wszechstronne opracowanie projektu ustawy o likwidacji Kasy Emerytalnej nie wnoszę do projektu żadnych poprawek, prosząc Wysoki Sejm o przyjęcie projektu rządowego z poprawkami, przyjętymi przez komisję, oraz o uchwalenie rezolucji, również przyjętej przez komisję. Poprawki i rezolucja są umieszczone w druku nr 136, co mi zaoszczędza odczytywania ich. Odczytywanie tych poprawek jest o tyle niepotrzebne, ponieważ są to w znacznej mierze poprawki stylistyczne.</u>
+ <u xml:id="u-43.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Zimny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#PZimny">Wysoki Sejmie! Na Komisji Komunikacyjnej wniosłem poprawki do projektu rządowego ustawy o likwidacji Kasy Emerytalnej dla robotników Kolei Państwowych w b. dzielnicy pruskiej, a mianowicie: do art. 2, który brzmi, że — „Kasa Emerytalna ulega likwidacji z dniem 31 grudnia 1939 r., z dniem tym wygasają wszelkie uprawnienia z tytułu ubezpieczenia w Kasie Emerytalnej, z wyjątkiem uprawnień, Wynikających z zastosowania ustawy niniejszej oraz emerytalnych przepisów kolejowych”. dodaje się na końcu zdanie: — „jak również z uprawnień, wynikających z tytułu opłacania składek w polskich zakładach ubezpieczeń społecznych w okresie pracy innej aniżeli na P.K.P. i wskutek tego niezaliczalnych do kolejowej wysługi emerytalnej, jak wreszcie z uprawnień, wynikających z obowiązku zaliczenia opłaconych składkami do niemieckich instytucji ubezpieczeniowych okresów pracy innej aniżeli kolejowej, zgodnie z oświadczeniem rządowym z dnia 25 maja 1923 r. (Dz. U. R. P. nr 70, poz. 550) oraz z konwencją górnośląską z dn. 15 maja 1922 r.)”.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#PZimny">Utrata nabytych praw z tytułu ubezpieczenia w okresie pracy nie kolejowej tak w Niemczech, jak i w Państwie Polskim byłaby krzywdzącą i niczym nieuzasadnioną, ponadto zaś o ile chodzi o ubezpieczenie niemieckie, było by sprzeczne z zobowiązaniami przyjętymi w tym kierunku przez nasz Rząd w konwencji górnośląskiej. Ponadto zauważyć należy, że w porozumieniu polsko-niemieckim z dnia 29 maja 1937 r. Polska zgodziła się dobrowolnie na przedłużenie obowiązków, wynikających z art. 186 pkt. 3 i 3-a powyższej konwencji.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#PZimny">Wnoszę tę poprawkę dlatego, że w b. zaborze pruskim istnieje przymusowe ubezpieczenie, które się mieści w oddziale A Kasy Emerytalnej, ubezpieczenie, które pracownicy płacili przez szereg lat. Dlatego też przy likwidacji Kasy Emerytalnej gdyby poprawka ta nie została przyjęta, ubezpieczeni traciliby całe lata przymusowego ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#PZimny">Następnie do art. 6, który brzmi: — „Pracownicy P.K.P. — z wyjątkiem zatrudnionych na podstawie umowy o pracę — obowiązkowo ubezpieczeni w Kasie Emerytalnej w dniu 31 grudnia 1939 r., objęci zostają z dniem 1 stycznia 1940 r. emerytalnymi przepisami kolejowymi”, wniosłem poprawkę, aby dodać: — „przy czym zaopatrzenie emerytalne tych pracowników, jeżeli w chwili zwolnienia ze służby pobierają uposażenie według 5 lub 6 kategorii płacy, jako też zaopatrzenie pozostałych członków ich rodzin nie będzie wymierzone w kwocie niższej niż łączna kwota świadczeń rentowych, do jakich mieliby prawo z Oddziału A i B na warunkach, obowiązujących Kasę Emerytalną w dniu 31 grudnia 1939 r.”.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#PZimny">Uzasadniam to tym, że ci pracownicy, którzy pobierają płacę V i VI kategorii, to są najniższe płace na kolei (VI — 100 zł miesięcznie, V—125 zł), uzyskaliby z braku projektowanego zastrzeżenia na zasadzie rozporządzenia Rady Ministrów z 28 stycznia 1934 r. (Dz. U. R. P. Nr 9 poz. 74) niższe zaopatrzenie emerytalne, zwłaszcza zaopatrzenie członków rodzin, niż łączne świadczenia z oddziału A i B Kasy Emerytalnej, do jakich mieliby prawo na podstawie statutu kas emerytalnych.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#PZimny">Pracownik taki w obecnej chwili a nawet i dwa lata później jeszcze pobierałby zaopatrzenie emerytalne niższe o jakieś 20 zł miesięcznie. A jeżeli chodzi o rodziny i sieroty po pracownikach, to mogą zachodzić różnice kolosalne do 50 i nieraz więcej procent.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#PZimny">Dlatego też stawiam wniosek, ażeby Wysoka Izba raczyła uchwalić poprawki mniejszości Komisji Komunikacyjnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Będziemy głosowali przede wszystkim nad poprawkami mniejszości. Treść tych poprawek jest Panom znana, przede wszystkim z druku nr 136, a następnie z wygłoszonego przed chwilą przemówienia p. Zimnego.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#Marszalek">Pierwsza poprawka jest do art. 2. Kto jest za poprawką p. Zimnego do art. 2, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#Marszalek">Druga poprawka p. Zimnego do art. 8. Kto jest za poprawką p. Zimnego do art. 6, zechce wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad ustawą w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję. Kto jest za całością projektu ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w trzech czytaniach przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#Marszalek">Jednocześnie jest zgłoszona przez komisję rezolucja. Odczytywać tej rezolucji nie będę, ponieważ Panowie mają ją w druku. Kto jest za przyjęciem zgłoszonej przez komisję rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#Marszalek">Porządek dzienny został wyczerpany. Mam zamiar zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektów ustaw, złożonych przez pp. posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SekretarzpZyborski">Projekt ustawy, złożony przez p. inż. Antoniego Machalicę, w sprawie zmiany dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. Nr 90, poz. 615).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszalek">Projekt ten przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonych interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Pełeńskiego do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w sprawie konfiskaty we Lwowie odezwy wszystkich politycznych partii ukraińskich, dotyczącej niemożności nabycia ziemi przy parcelacji przez rolników narodowości ukraińskiej, zamieszczonej w dzienniku — „Diło” we Lwowie z dnia 7 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Tarnawskiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie napadu oddziału zbrojnego w dniu 10 marca 1939 r. na domy Andrzeja i Eliasza Unickich w Komarnikach, pow. Turka woj. lwowskiego, zniszczenia portretu Szewczenki, pobicia obecnych i wybicia okien w miejscowej czytelni — „Proświty”.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja pp. Koniecznego, Ratajczyka i Krengelewskiego do p. Premiera i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Opieki Społecznej w sprawie robotników rolnych, polskich emigrantów, zatrudnionych na terenie wolnego miasta Gdańska.</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja pp. Ratajczyka, Koniecznego i Krengelewskiego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie stoczni gdańskiej.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja pp. Barana i Skrypnyka do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zmuszania terrorem i represjami mieszkańców religii prawosławnej wsi Majdan Nowy i Majdan Stary gminy Sól oraz wsi Biszcza gminy tejże nazwy pow. Biłgorajskiego woj. lubelskiego do przejścia na religię rzymskokatolicką.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja p. Antonowicza do p. Wicepremiera i Ministra Skarbu w sprawie emigracji sezonowych robotników rolnych do Niemiec.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Sejmu odbędzie się w środę, dnia 22 marca, o godz. 9 rano. O porządku dziennym tego posiedzenia będą Panowie Posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 17.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00023-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00023-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..dfb96e4
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00023-01/header.xml
@@ -0,0 +1,49 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00023-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>23 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>23 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">23</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-05-05</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterSprawZagranicznychpBeck" role="speaker">
+ <persName>Minister Spraw Zagranicznych p. Beck</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZenczykowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żenczykowski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00023-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00023-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..3260b26
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00023-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,170 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 23 posiedzenia w dniu 5 maja 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Obecni">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Obecni">Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.*</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Obecni">Ministrowie: Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck, Minister Spraw</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#Obecni">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakonieczników Klukowski, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#komentarz">gen.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">Janusz Julian Głuchowski i gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Józef Kożuchowski i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Seweryn Maciszewski, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski i Michał Wierusz Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose i Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 15.)</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Dnia 25 marca rb. otrzymałem od p. Prezesa Rady Ministrów następujące zarządzenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(czyta):</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">„Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o odroczeniu sesji zwyczajnej Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Na podstawie art. 12 pkt. c) ustawy konstytucyjnej odraczam z dniem 27 marca 1939 r. sesję zwyczajną Sejmu na dni trzydzieści.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Warszawa, dnia 25 marca 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Termin odroczenia sesji upłynął w dniu 27 kwietnia rb.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Matraś i Żenczykowski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Matraś.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">Protokół 22 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#Marszalek">Przed porządkiem dziennym udzielam głosu p. Ministrowi Spraw Zagranicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">(powitany przez Izbę hucznymi i długotrwałymi oklaskami): Wysoka Izbo! Korzystam z zebrania parlamentu, ażeby uzupełnić pewne luki w mojej pracy, jakie miały miejsce w ostatnich miesiącach. Bieg wydarzeń międzynarodowych uzasadniałby może więcej wypowiedzeń Ministra Spraw Zagranicznych, niż moje jedyne ekspose w Komisji Spraw Zagranicznych Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Z drugiej strony ten właśnie szybki bieg wydarzeń skłaniał mnie do odraczania deklaracji publicznej do czasu, w którym główne zagadnienia naszej polityki przyjmą bardziej dojrzałą formę.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Konsekwencje, wynikające z osłabienia zbiorowych instytucyj międzynarodowych i z głębokiej rewizji metod pracy między państwami, które zresztą niejednokrotnie w Izbach sygnalizowałem, spowodowały otwarcie całego szeregu nowych problemów w różnych częściach świata. Proces ten i jego skutki dotarły w szeregu ostatnich miesięcy aż do granic Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">To, co najogólniej o tym zjawisku można powiedzieć, streszczam w określeniu, że stosunki między poszczególnymi państwami nabrały bardziej indywidualnego charakteru, więcej własnego oblicza. Osłabione zostały normy ogólne. Po prostu rozmawia się coraz to bardziej bezpośrednio od państwa do państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Jeśli o nas chodzi — zaszły wydarzenia bardzo poważne. Z jednymi państwami kontakt nasz stał się głębszy i łatwiejszy, w innych wypadkach powstały poważne trudności. Biorąc rzeczy chronologicznie mam tu na myśli w pierwszej linii naszą umowę ze Zjednoczonym Królestwem, z Anglią.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#komentarz">(Huczne brawa i oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Po kilkakrotnych kontaktach w drodze dyplomatycznej, które miały na celu określenie zakresu i celu naszych przyszłych stosunków, doszliśmy przy okazji mej wizyty w Londynie do bezpośredniej umowy opartej o zasadę wzajemnej pomocy w razie zagrożenia bezpośredniego lub pośredniego niezależności jednego z naszych państw. Formuła umowy znana jest Panom z deklaracji premiera Neville Chamberlaina z dnia 6 kwietnia, deklaracji, której tekst został uzgodniony i winien być uważany za układ zawarty między obydwoma rządami. Uważam za swój obowiązek dodać tu, że sposób i forma wyczerpujących rozmów przeprowadzonych w Londynie dodają umowie wartości szczególnej. Pragnąłbym, ażeby polska opinia publiczna wiedziała, że spotkałem ze strony angielskich mężów stanu nie tylko głębokie zrozumienie ogólnych zagadnień polityki europejskiej, ale taki stosunek do naszego Państwa, który pozwolił mi z całą otwartością i zaufaniem przedyskutować wszystkie istotne zagadnienia bez niedomówień i wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Szybkie ustalenie zasady współpracy angielsko-polskiej możliwe było przede wszystkim dlatego, że wyjaśniliśmy sobie wyraźnie, iż intencje obu rządów są zgodne w podstawowych zagadnieniach europejskich: na pewno ani Anglia, ani Polska nie żywią zamiarów agresywnych w stosunku do nikogo, lecz również stanowczo stoją na gruncie respektu pewnych podstawowych zasad postępowania w życiu międzynarodowym.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Równoległe deklaracje kierowników polityki francuskiej stwierdzają, że jesteśmy zgodni między Paryżem i Warszawą co do tego, że skuteczność działania naszego obronnego układu nie tylko nie może być osłabiona przez zmianę koniunktury międzynarodowej, lecz przeciwnie — że układ ten stanowić powinien jeden z najistotniejszych czynników w strukturze politycznej Europy.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Porozumienie polsko - angielskie przyjął pan Kanclerz Rzeszy Niemieckiej za pretekst do jednostronnego uznania za nie istniejący układu, który pan Kanclerz Rzeszy zawarł z nami w r. 1934.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Zanim przejdę do dzisiejszego stadium tej sprawy, pozwolą mi Panowie na krótki rys historyczny.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Fakt, że miałem zaszczyt brać udział w zawarciu i wykonywaniu tego układu, nakłada na mnie obowiązek jego analizy. W 1934 roku układ z 1934 r. był wydarzeniem wielkiej miary. Była to próba dania jakiegoś lepszego biegu historii między dwoma wielkimi narodami, próba wyjścia z niezdrowej atmosfery codziennych zgrzytów i szerszych wrogich zamierzeń, w kierunku wzniesienia się ponad narosłe od wieków animozje, w kierunku stworzenia głębokich podstaw wzajemnego poszanowania. Próba sprzeciwienia się złemu, jest zawsze najpiękniejszą możliwością działalności politycznej.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Polityka polska w najbardziej krytycznych momentach ostatnich czasów wykazała respekt dla tej zasady.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Pod tym kątem widzenia, proszę Panów, zerwanie tego układu nie jest rzeczą mało znaczącą. Natomiast każdy układ jest tyle wart, ile są warte konsekwencje, które z niego wynikają. I jeśli polityka i postępowanie partnera od zasady układu odbiega, to po jego osłabieniu czy zniknięciu nie mamy powodu nosić żałoby.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#komentarz">(Huczne brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Układ polsko-niemiecki z 1934 r. był układem o wzajemnym szacunku i dobrym sąsiedztwie i jako taki wniósł pozytywną wartość do życia naszego Państwa, do życia Niemiec i do życia całej Europy. Z chwilą jednak, kiedy ujawniły się tendencje, ażeby interpretować go bądź to jako ograniczenie swobody naszej polityki, bądź to jako motyw do żądania od nas jednostronnych, a niezgodnych z naszymi żywotnymi interesami koncesyj — stracił swój prawdziwy charakter.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Przejdźmy teraz do sytuacji aktualnej. Rzesza Niemiecka sam fakt porozumienia polsko-angielskiego przyjęła za motyw zerwania układu z 1934 r. Ze strony niemieckiej podnoszono takie czy inne obiekcje natury jurydycznej. Jurystów pozwolę sobie odesłać do tekstu naszej odpowiedzi na memorandum niemieckie, która dziś jeszcze będzie rządowi niemieckiemu doręczona. Nie chciałbym również zatrzymywać Panów dłużej nad dyplomatycznymi formami tego wydarzenia, ale pewna dziedzina ma tu swój specyficzny wyraz.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Rząd Rzeszy, jak to wynika z tekstu memorandum niemieckiego, powziął swą decyzję na podstawie informacyj prasowych, nie badając opinii ani rządu angielskiego, ani Rządu Polskiego co do charakteru zawartego porozumienia. Trudne to nie było, gdyż bezpośrednio po powrocie z Londynu okazałem gotowość przyjęcia ambasadora Rzeszy, który do dnia dzisiejszego z tej sposobności nie skorzystał.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Dlaczego ta okoliczność jest ważna? Dla najprościej rozumującego człowieka jest jasne, że nie charakter, cel i ramy układu polsko-angielskiego decydowały, tylko sam fakt, że taki układ został zawarty. A to znów jest ważne dla oceny intencji polityki Rzeszy, bo jeśli wbrew poprzednim oświadczeniom rząd Rzeszy interpretował deklarację o nieagresji, zawartą z Polską w 1934 r., jako chęć izolacji Polski i uniemożliwienia naszemu Państwu normalnej, przyjaznej współpracy z państwami zachodnimi — to interpretację taką odrzucilibyśmy zawsze sami.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe brawa.)</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Wysoka Izbo! Ażeby sytuację należycie ocenić, trzeba sobie przede wszystkim postawić pytanie, o co właściwie chodzi? Bez tego pytania i naszej na nie odpowiedzi nie możemy właściwie ocenić istoty oświadczeń niemieckich w stosunku do spraw Polskę obchodzących.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">O naszym stosunku do zachodu mówiłem już uprzednio. Pozostaje zagadnienie propozycji niemieckiej co do przyszłości Wolnego Miasta Gdańska, komunikacji Rzeszy z Prusami Wschodnimi przez nasze województwo pomorskie i dodatkowych tematów poruszonych jako sprawy interesujące wspólnie Polskę i Niemcy.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Zbadajmy tedy te zagadnienia po kolei.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Jeśli chodzi o Gdańsk, to najpierw kilka uwag ogólnych. Wolne Miasto Gdańsk nie zostało wymyślone w traktacie wersalskim.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Jest zjawiskiem istniejącym od wielu wieków i jako wynik, właściwie biorąc, jeśli się czynnik emocjonalny odrzuci, pozytywnego skrzyżowania spraw polskich i niemieckich. Niemieccy kupcy w Gdańsku zapewnili rozwój i dobrobyt tego miasta dzięki handlowi zamorskiemu Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-6.31" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Nie tylko rozwój, ale i racja bytu tego miasta wynikały z tego, że leży ono u ujścia jedynej wielkiej naszej rzeki, co w przeszłości decydowało, a na głównym szlaku wodnym i kolejowym łączącym nas dziś z Bałtykiem. To jest prawda, której żadne nowe formuły zatrzeć nie zdołają. Ludność Gdańska jest obecnie w swej dominującej większości niemiecka, jej egzystencja i dobrobyt zależą natomiast od potencjału ekonomicznego Polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.32" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Jakież z tego wyciągnęliśmy my konsekwencje? Staliśmy i stoimy zdecydowanie na platformie praw i interesów naszego morskiego handlu i naszej morskiej polityki w Gdańsku. Szukając rozwiązań rozsądnych i pojednawczych, świadomie nie usiłowaliśmy wywierać żadnego nacisku na swobodny rozwój narodowy, ideowy i kulturalny niemieckiej ludności w Wolnym Mieście.</u>
+ <u xml:id="u-6.33" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Nie będę przedłużał mego przemówienia cytowaniem przykładów. Są one dostatecznie znane wszystkim, co się tą sprawą w jakikolwiek sposób zajmowali. Ale z chwilą, kiedy po tylokrotnych wypowiedzeniach się niemieckich mężów stanu, którzy respektowali nasze stanowisko i wyrażali opinię, że — „to prowincjonalne miasto nie będzie przedmiotem sporu między Polską a Niemcami”</u>
+ <u xml:id="u-6.34" who="#komentarz">(Głosy: Słuchajcie), słyszę żądanie aneksji Gdańska do Rzeszy, z chwilą, kiedy na naszą propozycję, złożoną dnia 26 marca wspólnego gwarantowania istnienia i praw Wolnego Miasta nie otrzymuję odpowiedzi, a natomiast dowiaduję się następnie, że została ona uznana za odrzucenie rokowań — to muszę sobie postawić pytanie, o co właściwie chodzi? Czy o swobodę ludności niemieckiej Gdańska, która nie jest zagrożona, czy o sprawy prestiżowe — czy też o odepchnięcie Polski od Bałtyku, od którego Polska odepchnąć się nie da.</u>
+ <u xml:id="u-6.35" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">(Huczne i długotrwałe brawa i oklaski.)*</u>
+ <u xml:id="u-6.36" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Te same rozważania odnoszą się do komunikacji przez nasze województwo pomorskie. Nalegam na to słowo — „województwo pomorskie”. Słowo — „korytarz” jest sztucznym wymysłem</u>
+ <u xml:id="u-6.37" who="#komentarz">(Oklaski), chodzi tu bowiem o odwieczną polską ziemię, mającą znikomy procent osadników niemieckich.</u>
+ <u xml:id="u-6.38" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">(Oklaski.)*</u>
+ <u xml:id="u-6.39" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Daliśmy Rzeszy Niemieckiej wszelkie ułatwienia w komunikacji kolejowej, pozwoliliśmy obywatelom tego' państwa przejeżdżać bez trudności celnych czy paszportowych z Rzeszy do Prus Wschodnich. Zaproponowaliśmy rozważenie analogicznych ułatwień w komunikacji samochodowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.40" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">I tu znowu zjawia się pytanie, o co właściwie chodzi?</u>
+ <u xml:id="u-6.41" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Nie mamy żadnego interesu szkodzić obywatelom Rzeszy w komunikacji z ich wschodnią prowincją. Nie mamy natomiast żadnego powodu umniejszać naszej suwerenności na naszym własnym terytorium.</u>
+ <u xml:id="u-6.42" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.43" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">W pierwszej i w drugiej sprawie, to jest w sprawie przyszłości Gdańska i komunikacji przez Pomorzę, chodzi ciągle o koncesje jednostronne, których rząd Rzeszy wydaje się od nas domagać. Szanujące się państwo nie czyni koncesji jednostronnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.44" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.45" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Gdzież jest zatem ta wzajemność? W propozycjaęh niemieckich wygląda to dość mglisto. Pan Kanclerz Rzeszy w swej mowie wspomniał o potrójnym kondominium w Słowacji. Zmuszony jestem stwierdzić, że tę propozycję usłyszałem po faz pierwszy w mowie pana Kanclerza z dnia 28 kwietnia.</u>
+ <u xml:id="u-6.46" who="#komentarz">(Śmiechy.)</u>
+ <u xml:id="u-6.47" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">W niektórych poprzedź nich rozmowach czynione były tylko aluzje, że w razie dojścia do ogólnego układu sprawa Słowacji mogłaby być omówiona. Nie szukaliśmy pogłębienia tego rodzaju rozmów, ponieważ nie mamy zwyczaju handlować cudzymi interesami.</u>
+ <u xml:id="u-6.48" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.49" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Podobnie propozycja przedłużenia paktu nieagresji na 25 lat nie była nam w ostatnich rozmowach w żadnej konkretnej formie przedstawiona.</u>
+ <u xml:id="u-6.50" who="#komentarz">(Poruszenie.)</u>
+ <u xml:id="u-6.51" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Tu także były nieoficjalne aluzje, pochodzące zresztą od wybitnych przedstawicieli rządu Rzeszy. Ale, proszę Panów, w takich rozmowach bywały także różne inne aluzje, sięgające dużo dalej i szerzej niż omawiane tematy. Rezerwuję sobie prawo, w razie potrzeby, powrócenia do tego tematu.</u>
+ <u xml:id="u-6.52" who="#komentarz">(Poruszenie i śmiechy.)</u>
+ <u xml:id="u-6.53" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">W mowie swej pan Kanclerz Rzeszy jako koncesję ze swej strony proponuje uznanie i przyjęcie definitywne istniejącej między Polską a Niemcami granicy.</u>
+ <u xml:id="u-6.54" who="#komentarz">(Śmiechy i okrzyki.)</u>
+ <u xml:id="u-6.55" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Muszę skonstatować, że chodziłoby tu o uznanie naszej de jure i de facto bezspornej własności (Huczne oklaski.),* więc co zatem idzie ta propozycja również nie może zmienić mojej tezy, że dezyderaty niemieckie w sprawie Gdańska i autostrady pozostają żądaniami jednostronnymi.</u>
+ <u xml:id="u-6.56" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">W świetle tych wyjaśnień Wysoka Izba oczekuje zapewne odę mnie, i słusznie, odpowiedzi na ostatni pasus niemieckiego memorandum, który mówi: — „Gdyby Rząd Polski przywiązywał do tego wagę, by doszło do nowego umownego uregulowania stosunków polsko-niemieckich, to rząd niemiecki jest do tego gotów”. Wydaje mi się, że merytorycznie określiłem już nasze stanowisko;</u>
+ <u xml:id="u-6.57" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Dla porządku zrobię resume.</u>
+ <u xml:id="u-6.58" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Motywem dla zawarcia takiego układu byłoby słowo — „pokój”, którę pan Kanclerz Rzeszy z naciskiem w swym przemówieniu wymieniał.</u>
+ <u xml:id="u-6.59" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Pokój jest na pewno celem ciężkiej i wytężonej pracy dyplomacji polskiej. Po to, aby to słowo miało realną wartość, potrzebne są dwa warunki: 1) pokojowe zamiary, 2) pokojowe metody postępowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.60" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.61" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Jeśli tymi dwoma warunkami rząd Rzeszy istotnie się kieruje w stosunku do naszego kraju, wszelkie rozmowy, respektujące oczywiście wymienione przeze mnie poprzednio zasady, są możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-6.62" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Gdyby do takich rozmów doszło — to Rząd Polski swoim zwyczajem traktować będzie zagadnienie rzeczowo, licząc się z doświadczeniami ostatnich czasów</u>
+ <u xml:id="u-6.63" who="#komentarz">(Śmiechy i okrzyki.),</u>
+ <u xml:id="u-6.64" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">lecz nie odmawiając swej najlepszej woli.</u>
+ <u xml:id="u-6.65" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona w wojnach, na pewno na okres pokoju zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata, ma swoją cenę wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę.</u>
+ <u xml:id="u-6.66" who="#komentarz">(Huczne oklaski i okrzyki.)</u>
+ <u xml:id="u-6.67" who="#MinisterSprawZagranicznychpBeck">Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna: tą rzeczą jest honor.</u>
+ <u xml:id="u-6.68" who="#komentarz">(Długotrwale brawa i niemilknące oklaski. Posłowie wstają. Okrzyki: Niech żyje Prezydent Rzeczypospolitej! Niech żyje Wódz Naczelny! Niech żyje Minister Beck! Posłowie i członkowie Rządu składają gratulacje Ministrowi Beckowi.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Powszechne oklaski, jakimi Izba odpowiedziała na oświadczenie p. Ministra Spraw Zagranicznych, stanowią dowód, że Sejm przyjmuje do wiadomości treść tego oświadczenia</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">i podziela zawarte w nim twierdzenia i postulaty i że ze swej strony w granicach swych konstytucyjnych uprawnień udzieli im całkowitego poparcia.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#komentarz">(Izba ponownie wstaje. P. Skwarczyński: Niech żyje Prezydent Rzeczypospolitej! Niech żyje Wódz Naczelny! Niech żyje Armia! Izba powtarza ten okrzyk.)</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę na 15 minut.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 11 min. 44 do godz. 12 min. 12.)</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#Marszalek">a) o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów (druk nr 199) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej;</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#Marszalek">b) o zmianie niektórych przepisów w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych, włączonych do województwa śląskiego (druk nr 191) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Pracy;</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#Marszalek">c) o zmianie niektórych przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych (druk nr 190), d) o wykonywaniu pracy na rachunek grzywny (druk nr 193) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Prawniczej;</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#Marszalek">e) o pokrywaniu kosztów leczenia w szpitalach publicznych (druk nr 192) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej;</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#Marszalek">f) o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druk nr 194), g) o ratyfikacji umowy między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką w sprawie granicznego odcinka rzeki Drwęcy (druk nr 195), h) o ratyfikacji umowy dodatkowej do umowy gospodarczej między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druk nr 196), i) o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Estonią (druk nr 197) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę innych propozycyj, będę uważał propozycje te za przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#Marszalek">Innych propozycyj nie ma, projekty te przekażę pp. przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#Marszalek">a) Jana Łobodzińskiego o zmianie ustawy z dnia 2 łipca 1937 r. o zapewnieniu pracy i o zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego (druk nr 186) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Pracy, b) inż. Stanisława Chmielińskiego w sprawie zmiany przepisów, wprowadzających prawo o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (druk nr 185) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej, c) Franciszka Bartczaka o niepodzielnych gospodarstwach wiejskich (druk nr 187) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Rolnej, d) inż. Władysław Barańskiego o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o izbach przemysłowo - handlowych (druk nr 188) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Przemysłowo-Handlowej, e) Józefa Kruka o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o dochodzeniu roszczeń pieniężnych i egzekucyj należności pieniężnych, opartych na tytułach prywatno-prawnych, przypadających od związków komunalnych (druk nr 189) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Administracyjno-Samorządowej.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#Marszalek">Innych propozycyj nie ma, projekty te przekażę pp. przewodniczącym wymienionych komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na r. 1938/39 (druki nr 171 i 198).</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Głowacki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#PGlowacki">Wysoko Izbo! Mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie projekt ustawy o dodatkowych kredytach za rok budżetowy 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#PGlowacki">Projekt ustawy przewiduje zwiększenie wydatków w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych — a mianowicie w dziale 1 par. 2 o kwotę zł 2 miliony.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#PGlowacki">Projektowany kredyt posiada ten sam charakter, jaki nosiły poprzednio uchwalone dodatkowe kredyty na cele wojskowe. Jest on więc związany z wypadkami politycznymi, które wzięły swój początek we wrześniu i październiku ubiegłego roku i doprowadziły do odzyskania ziemi za Olzą. Zgodnie z dwiema poprzednio uchwalonymi ustawami kredyty dodatkowe na potrzeby wojska w roku budżetowym 1938/39 osiągną ogółem kwotę 26 milionów zł, jeżeli zaś uwzględnimy wszystkie kredyty, przyznane przez Izby ustawodawcze za r. 1938/39, to z przedłożoną ustawą osiągną one kwotę 65.096.500 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#PGlowacki">Na pokrycie projektowanych wydatków przewiduje ustawa zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 2 miliony zł. Zwiększenie to jest najzupełniej realne tym więcej, że mamy już poza sobą okres budżetowy i rzeczywiste wpływy budżetowe są nam dokładnie znane. Wpływy z podatku dochodowego wyniosły za ubiegły rok budżetowy ogółem 343.109.000 zł. Przewyższyły one zatem bardzo znacznie pierwotne przewidywania budżetowe, sięgające kwoty zł 295 milionów. Po uwzględnieniu zwiększenia na pokrycie obecnie projektowanego kredytu dodatkowego w kwocie 2 milionów zł, ogólna suma wpływów z podatku dochodowego, przewidywanych na r. 1938/39, wyniesie 308.500.000. Mamy zatem nadwyżkę na kwotę przeszło 35 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#PGlowacki">Na marginesie mego referatu pragnę również podnieść, że dzięki sprzyjającym okolicznościom koniunkturalnym wpływy z podatków bezpośrednich, a także wpłaty z Monopoli Państwowych umożliwiły naszej gospodarce budżetowej w roku ubiegłym nie tylko pokrycie wszystkich nowych i nieprzewidzianych potrzeb, ale także pokrycie niedoboru innych części budżetowych, które, jak np. wpływy z przedsiębiorstw państwowych, zawiodły bardzo znacznie. Wpłaciły one bowiem zaledwie 64,8% kwot preliminowanych. Polskie Koleje Państwowe dokonały bowiem wpłaty 7 milionów zamiast 42 milionów, Lasy Państwowe zamiast 58.700.000 tylko 47.200.000, a także Polska Poczta, Telefon i Telegraf zamiast 32 milionów tylko 28 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#PGlowacki">Ten ubytek pokryły zwiększone wpływy z podatków bezpośrednich i zwiększone wpłaty z Monopoli Państwowych. Podatków bezpośrednich wpłynęło w r. 1938/39 ogółem 829.489.000 zł zamiast preliminowanych pierwotnie 751.510.000 zł, a więc jest nadwyżka blisko 78 milionów zł. Monopole Państwowe wpłaciły do Skarbu Państwa zamiast pierwotnie preliminowanych 692.200.000 zł przeszło 721 milionów, a więc nadwyżkę około 29 milionów. W ten sposób nadzwyczaj trudny do opanowania rok budżetowy 1938/39 zamknęliśmy dzięki oględnej gospodarce Ministerstwa Skarbu małą nadwyżką 11 milionów zł i co najważniejsze, zdołaliśmy utrzymać budżet zrównoważony.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#PGlowacki">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, ogłoszonym w druku nr 171.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zaproponowanego przez komisję, zechce wstać. Stoi większość, projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Jahodę-Żółtowskiego i towarzyszy, o przedłużeniu kadencji izb rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Jahodę- Żółtowskiego i towarzyszy, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o izbach rzemieślniczych i ich związku.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Jurkowskiego, o przysposobieniu dzieci opuszczonych.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SekretarzpZenczykowski">Projekt ustawy, złożony przez p. Górskiego, o dobrach, których Kościół katolicki został pozbawiony przez Rosję, Austrię i Prusy, a które są w posiadaniu związków samorządowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Projekty te przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszalek">Odczytanie interpelacyj odkładam do następnego posiedzenia.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 22.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00024-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00024-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..70cd24b
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00024-01/header.xml
@@ -0,0 +1,49 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00024-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>24 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>24 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">24</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-05-09</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBrowinski" role="speaker">
+ <persName>P. Browiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSkwarczynski" role="speaker">
+ <persName>P. Skwarczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpZyborski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Żyborski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00024-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00024-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..14d6579
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00024-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,127 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 24 posiedzenia w dniu 9 maja 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Ministrowie">Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">Świętosławski,</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Ministrowie">Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#komentarz">,</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Seweryn Maciszewski.*</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 5)</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Frąckiewicz i Żyborski. Protokół i listę mówców prowadzi p. Frąckiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Protokół 23 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Kondysar i Szymański.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu posłom: Lepeckiemu na 3, a Gebetnerowi na 4 dni.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">Proszą Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych posłowie: Marcinkowski na 8 dni, Witwicki na 1 miesiąc, Szumański zaś do końca sesji bieżącej.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwu, uważam, że Izba urlopów tych udzieliła.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu zawiadomił mnie pismami z dni 21 i 25 marca rb. o przyjęciu przez Senat bez zmian następujących projektów ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tych projektów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SekretarzpZyborski">Projekty ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SekretarzpZyborski">o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane, o dodatkowych kredytach na rok 1938/39, o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego, o zmianie ustawy o wypuszczeniu biletów skarbowych, o pożyczkach premiowych, o ustanowieniu prawa zabudowy oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych, położonych w obrębie gmin, w których znajdują się polskie porty morskie, o zmianie ustawy o oddaniu — „Francusko- Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu”, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe-Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej, o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem — „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym, a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym, o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych, o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, o wycofaniu urzędów, ludności i mienia z zagrożonych obszarów Państwa, o komunikacjach w służbie obrony Państwa, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa, o zasiłkach dla rodzin osób, odbywających czynną służbę wojskową, o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym, o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych, o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego, o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych, o ratyfikacji:</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SekretarzpZyborski">porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską w sprawie przedłużenia układu płatniczego, porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne, porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy, porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią, konwencji weterynaryjnej między Polską a Łotwą, konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją, traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Argentyńską, traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską i Republiką Wschodnią Urugwajską, protokółu taryfowego między Polską a Litwą, układu handlowego między Polską a Litwą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem odpowiedzi na następujące interpelacje.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SekretarzpZyborski">Odpowiedzi na interpelacje posłów, otrzymane dnia 24 marca rb.:</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SekretarzpZyborski">dr Stefana Barana w sprawie zmuszania prawosławnych w gromadzie Mołotków, gminy Białozórka, powiatu krzemienieckiego województwa wołyńskiego, przez miejscowe dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza do zmiany wyznania prawosławnego na wyznanie rzymskokatolickie, Henryka Chrzanowskiego w sprawie zniesienia posterunku policji państwowej w gminie Szelków Nowy, pow. Maków Mazowiecki, ks. dr Józefa Lubelskiego w sprawie powszechnego zaprowadzenia w Państwie Polskim kalendarza gregoriańskiego;</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SekretarzpZyborski">otrzymane dnia 25 marca rb.:</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SekretarzpZyborski">ks. dr Józefa Lubelskiego w sprawie nieobsadzenia ambasady przy Stolicy Apostołskiej, Antoniego Wawrzkowicza w sprawie przyjścia z pomocą materialną pracownikom państwowym i samorządowym m. Rzeszowa, Niska i Mielca, otrzymaną dnia 27 kwietnia rb.:</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SekretarzpZyborski">Franciszka Jaworskiego w sprawie katastrofalnego braku mieszkań dla kolejarzy w C. O. P., a szczególniej w obrębie Rozwadowa i Stalowej Woli i w sprawie zwalczania spekulacji mieszkaniowej oraz żywnościowej, otrzymane dnia 28 kwietnia rb.:</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SekretarzpZyborski">Edwarda Dudkiewicza w sprawie wykrycia sprawców bombowego zamachu na lokal Związku Nauczycielstwa Polskiego — okręg w Łodzi, Genadiusza Szymanowskiego i Jana Łobodzińskiego w sprawie stanu dróg kołowych w obrębie uzdrowiska Szczawnica, dr Józefa Putka w sprawie uporządkowania przystanków kolejowych na terenie powiatu wadowickiego dr Józefa Putka w sprawie emigracji zarobkowej do Niemiec, Edwarda Dudkiewicza w sprawie dodatku na mieszkanie dla nauczycielek zamężnych.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SekretarzpZyborski">Tadeusza Nowaka w sprawie wydania zarządzeń celem zwalczania masowego występowania szkodników drzew owocowych, Zenobiusza Pełeńskiego w sprawie karania przez starostwo powiatowe w Nadwórnej woj. stanisławowskiego stron narodowości ukraińskiej obywateli Państwa Polskiego za wypełnienie kart meldunkowych w języku ukraińskim, otrzymane dnia 29 kwietni a rb.:</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SekretarzpZyborski">Antoniego Wawrzkowicza w sprawie wydzielenia gromad gminy zbiorowej Wiśniowa z powiatu krośnieńskiego i przyłączenia ich do powiatu rzeszowskiego, tudzież o pozostawienie ich przy sądzie grodzkim w Strzyżowie, Emanuela Tomasa w sprawie zwolnienia od opłat stemplowych kas pogrzebowych na terenie województwa śląskiego, dr Józefa Putka w sprawie wysłania obywatela Edwarda Fiołka do miejsca odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Dymitra Wełykanowicza w sprawie zajść, jakie miały miejsce w Żałoźcach, pow. Zborów woj. tarnopolskie, oraz listu otwartego pobitych 63 obywateli do Pana Premiera, Mariana Cieplaka w sprawie wykładni art. 3 ust. (2) ustawy o należnościach gmin z tytułu rozliczenia z właścicielami zniesionych obszarów dworskich, Lucjana Żeligowskiego w sprawie zwiększenia liczby gromad wiejskich w województwie wileńskim, Władysława Klimka i innych w sprawie wadliwych zabudowań osad z parcelacji rządowej na Pomorzu w latach 1935/36, Hilarego Tarnawskiego w sprawie zbrojnego najścia na dom greckokatolickiego proboszcza ks. Oresta Tustanowicza w Koinarnikach, pow. Turka woj. lwowskiego, w dniu 16 lutego 1939 r., mgr Stefana Nawróckiego w sprawie ciężkiego pobicia 17 włościan wsi Czołhyń, pow. Jaworów, w tym 7 kobiet w wieku 50—65 lat oraz dwoje dzieci w wieku 8—15 lat, przez oddział policji państwowej w dniu 28 lutego 1939 r., Franciszka Długiewicza w sprawie wydania w drodze rozporządzenia statutu o przymusowych strażach pożarnych, Henryka Chrzanowskiego w sprawie urzędów rozjemczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">Odpowiedzi te zostały doręczone w odpisach posłom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszalek">a) o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk nr 200), b) o dodatkowych kredytach na rok 1939/40 (druk nr 201).</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#Marszalek">Proponuję projekty te odesłać do Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwu, odeślę projekty te p. przewodniczącemu Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw, złożonych przez posłów:</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#Marszalek">a) Eugeniusza Jurkowskiego o przysposobieniu dzieci opuszczonych (druk nr 206) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej;</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#Marszalek">b) dr Roberta Jahodę-Żółtowskiego o przedłużeniu kadencji izb rzemieślniczych (druk nr 204), oraz c) dr Roberta Jahodę-Żółtowskiego o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. o izbach rzemieślniczych i ich związku (druk nr 205) — proponuję projekty te odesłać do Komisji Przemysłowo- Handlowej;</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#Marszalek">d) Franciszka Górskiego o dobrach, których Kościół katolicki został pozbawiony przez Rosję, Austrię i Prusy, a które są w posiadaniu związków samorządowych — projekt ten proponuję odesłać do Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#Marszalek">Nie słyszę sprzeciwu, przekażę projekty te pp. przewodniczącym odpowiednich komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o rządowym projekcie ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów (druki nr 199 i 208) — sprawozdawca p. Browiński.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#Marszalek">P. Browiński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PBrowinski">Wysoka Izbo! Jestem w tym szczęśliwym położeniu, że referat wygłoszony na komisji, uzasadniający potrzebę uchwalenia pełnomocnictw dla Rządu, jest znany Wysokiej Izbie, tak jak znane jest przemówienie p. Wicepremiera. Dlatego też w dzisiejszym moim referacie mam zamiar podkreślić raczej momenty natury politycznej, poprzedzając je jedynie krótkimi uwagami natury prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PBrowinski">Wniosek rządowy opiera się na pkt. 1 art. 55 Konstytucji, który przewiduje wydawanie dekretów przez Prezydenta Rzeczypospolitej na podstawie delegacji ustawowych. Przepis ten wyklucza jedynie zmianę Konstytucji jako nie podlegającą dekretom. Przy tej sposobności przypominam, że w przeciwstawieniu do poprzedniej Konstytucji dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej nie wymagają w myśl art. 49 i 57 ratyfikacji ciał ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PBrowinski">Poprzedni Sejm udzielał trzykrotnie pełnomocnictw Rządowi w celu dania mu możności przeprowadzenia akcji zrównoważenia budżetu oraz usunięcia skutków kryzysu gospodarczego. Ostatnie pełnomocnictwo, udzielone 2 lipca 1936, obejmowało już zagadnienia obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#PBrowinski">Nawet kraje klasycznego parlamentaryzmu uciekają się obecnie do tego środka udzielania pełnomocnictw rządom swoim w celu regulowania dekretami pewnych zagadnień pilnych, wywołanych obecną sytuacją polityczną. I tak: Norwegia, Belgia i Francja udzieliły takich pełnomocnictw swoim rządom. Parlament francuski w roku ubiegłym udzielił dwukrotnie pełnomocnictw, których zadaniem było wydawanie dekretów w celu uzdrowienia sytuacji gospodarczej i sytuacji finansowej. Ostatni dekret, udzielony w marcu bieżącego roku z ważnością do listopada 1939, jest niesłychanie szeroki. Obejmuje on wszystkie zagadnienia, które związane są z obroną kraju. Dlatego też na podstawie tego dekretu rząd francuski reguluje nie tylko sprawy gospodarcze, ale także zagadnienia administracyjne, zagadnienia związane z handlem, przemysłem, z ochroną pracy, słowem wszystkie sprawy, które mają jakikolwiek związek ze wzmocnieniem kraju dla celów obrony.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#PBrowinski">Wniosek nasz nie idzie tak daleko. Dotyczy on zagadnień gospodarczych, finansowych i zagadnień obrony kraju. Prócz tego ograniczenia, które wynika z treści samego przedłożenia rządowego, istnieją ograniczenia zawarte w przemówieniu p. Wicepremiera, które jest Wysokiej Izbie znane. W myśl tego ograniczenia, które zdeklarował sam Rząd, dekrety dotyczyć będą tylko spraw pilnych lub też spraw takich, które ze względu na swój charakter nie mogą iść normalną drogą ustawodawczą.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#PBrowinski">W tym stanie rzeczy w sumieniu naszym nie może powstać żadna wątpliwość, że pełnomocnictw tego rodzaju należy Rządowi udzielić. Zachodzi tylko jeszcze pytanie, czy ten właśnie Rząd zasługuje na tak szerokie pełnomocnictwa, czy zasługuje na to, ażeby parlament zrezygnował ze swoich zasadniczych uprawnień na długi okres czasu? Dla uzasadnienia tego właśnie, tj. potrzeby wyrażenia zaufania, potrzeby udzielenia pełnomocnictw, przypomnę okres ostatnich tygodni, który był okresem pewnego rodzaju próby, jaką przeżył nie tylko parlament, ale całe nasze społeczeństwo. W tym okresie próby społeczeństwo nie tylko nie ugięło się przed zagadnieniami, które narzuciły mu się nie z winy naszego Państwa ani naszej polityki, ale w tym właśnie czasie społeczeństwo dało do dyspozycji Rządu swoje środki finansowe, ażeby wesprzeć jego działanie.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#PBrowinski">Ekspose p. Ministra Spraw Zagranicznych wygłoszone przed paroma dniami w tej Izbie, dowiodło, że to zaufanie, którego społeczeństwo udzieliło Rządowi, było zupełnie uzasadnione. Przekonaliśmy się i widzimy dzisiaj jasno, że słusznie i we właściwej porze zostały dokonane te zarządzenia, które podjęto, że w porze właściwej powiedziano nam o tym wszystkim, a zatem przekonaliśmy się, że w tym okresie próby tak rządzący jak i rządzeni zdali dobrze egzamin. Dlatego z tak wielkim entuzjazmem wysłuchaliśmy przemówienia p. Ministra Spraw Zagranicznych i wyraziliśmy radość z tego powodu, że ster Państwa spoczywa w dobrych i pewnych rękach. Dalszą podstawą zaufania, jakie posiadamy do sfer kierowniczych Państwa, jest przekonanie, że Wódz Naczelny we właściwym momencie powie „baczność!” i we właściwym momencie powie — „maszerować!”.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#PBrowinski">Dlatego z pełnym zaufaniem możemy udzielić Rządowi pełnomocnictw.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#PBrowinski">Chcę podkreślić jeszcze jeden moment. Konstytucja nasza nosi na sobie piętno wielkości jej Twórcy. Władza Pana Prezydenta Rzeczypospolitej ujęta jest w sposób jasny i wielki. Prezydent Rzeczypospolitej nie jest krępowany formułkami prawnymi, a jest odpowiedzialny wobec Boga i wobec historii. Te wysokie kryteria będą niewątpliwie sprawdzianem i punktem wyjścia dla działania Rządu. Dlatego też oddając część swoich uprawnień Rządowi, Sejm przypomina mu swoje oświadczenie, że nie chce rezygnować z odpowiedzialności historycznej za losy Państwa i pragnie, ażeby Rząd posiadając pełnomocnictwa stale o tym pamiętał.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#PBrowinski">Przeglądając sub specie wielkiej chwili diariusze sejmów poprzednich, spostrzegamy z radością, że wielką drogę przebyliśmy w tym czasie. Uczyniliśmy wielki skok w organizacji naszego Państwa i w naszym stosunku do niego. Konstytucja poprzednia nie znała instytucji pełnomocnictw, zazdrosna o sejmowładztwo. Kiedy rząd Władysława Grabskiego domagał się pełnomocnictw, koniecznych dla stworzenia podstaw finansowych gospodarki państwowej, trzeba było uciekać się do sztucznej interpretacji przepisów konstytucyjnych. Nowela z 1926 r. częściowo wyrównała ten brak w Konstytucji, ale dopiero nowa Konstytucja jest pod tym względem zupełnie zadowalająca, wystarczająca na chwile wyjątkowe, w jakich się znajdujemy. Nowa Konstytucja bowiem normuje hierarchię władz w sposób prosty, daje możność dostosowania się do sytuacyj trudnych, wymagających wielkiego wysiłku i szybkiego działania.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#PBrowinski">Stojąc w obliczu tych historycznych zadań widzimy, że w każdej dziedzinie naszego życia narodowego i państwowego opieramy się na dorobku Wielkiego Marszałka. Dzięki Niemu przebyliśmy tę wielką drogę, pozostawiając na niej odrzucone stare formułki i stare przesądy. Dzięki Niemu mamy ideologię wiary we własne siły narodu, a nie ideologię ślepego zaufania w pisane traktaty. Traktat jest tak długo silny, jak długo silne są czynniki, które go powołały do życia. I u nas głoszono, że traktat jest fundamentem bytu Państwa, że traktat jest jego wystarczającą tarczą obronną. Wbrew temu głosił Józef Piłsudski, że fundamentem państwa jest siła narodu, a tarczą obronną jest jego siła zbrojna. Dzięki Niemu nie zapanowała u nas ideologia, której tak tragiczne wyniki widzieliśmy niedawno. W ten sposób Józef Piłsudski — wychowawca dał treść ideową, a Józef Piłsudski — twórca prawa dał formę prawną naszemu Państwu.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#PBrowinski">Nowa Konstytucja, dziś organicznie związana z naszą ideologią polityczną, jest instrumentem mocnym, konsekwentnym i życiowo elastycznym.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#PBrowinski">Komisja Prawnicza opierając się na przepisach tej Konstytucji i zgodnie z jej duchem stawia wniosek przyjęcia projektu rządowego bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#PBrowinski">Sejm wotując pełnomocnictwa nie tylko pragnie ułatwić Rządowi jego pracę, ale także pragnie dać wyraz gotowości całego społeczeństwa podjęcia wszelkich wysiłków, mających na celu obronę Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Skwarczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PSkwarczynski">Wysoka Izbo! Zgłoszony projekt ustawy o pełnomocnictwach jest wywołany nadzwyczajną sytuacją międzynarodową, w jakiej się obecnie świat znajduje. Całe społeczeństwo dobrze tę sytuację rozumie. Rozumie to, że w czasach takiej sytuacji nie słów, ale pracy i czynów potrzeba.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PSkwarczynski">Sądzę, że damy wyraz temu nastrojowi społeczeństwa, gdy przyjmiemy proponowaną ustawę bez dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Nikt więcej do głosu nie jest zapisany. Dyskusję zamykam. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoją wszyscy. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoją wszyscy. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy jednomyślnie przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#Marszalek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie projektu ustawy, złożonego przez posła.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzpZyborski">Projekt ustawy, złożony przez posła Bolesława Wnuka, i sprawie umów nabycia nieruchomości sporządzonych na imię osób podstawionych oraz o wykupie majątków, sprzedanych z powodu ograniczeń narodowości polskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Projekt ten przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja posłów Hilarego Tarnawskiego i Stefana Nawróckiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zabicia dwóch obywateli narodowości ukraińskiej i ciężkiego pobicia kilkunastu, mieszkańców wsi Polana powiat Dobromil, oraz ciężkiego pobicia kilkunastu obywateli narodowości ukraińskiej, mieszkańców wsi Grodowice pow. Dobromil w dniu 11 kwietnia 1939 r. przez funkcjonariuszy Policji Państwowej z Chyrowa.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SekretarzpZyborski">Interpelacja posła Hilarego Tarnawskiego do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie spalenia przez żołnierzy Obrony Narodowej biblioteki Czytelni — „Proświty” w Libuchorze, powiat Turka nad Stryjem, woj. lwowskie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia Sejmu będą Panowie Posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 11 min. 30.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00025-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00025-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..2806cfe
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00025-01/header.xml
@@ -0,0 +1,70 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00025-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>25 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>25 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">25</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-05-16</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PAntonowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Antonowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDudrewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Dudrewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PPankiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Pankiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSikorski" role="speaker">
+ <persName>P. Sikorski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzczyttNiemirowicz" role="speaker">
+ <persName>P. Szczytt Niemirowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZieleskiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Zieleśkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZeligowski" role="speaker">
+ <persName>P. Żeligowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpOrlanski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Orlański</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00025-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00025-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..50de3cd
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00025-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,255 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 25 posiedzenia w dniu 16 maja 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski,*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Minister Rolnictwa i Reform Rolnych J</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">uliusz Poniatowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Janusz Julian Głuchowski i gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStanu">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają posłowie Wadowski i Orlański. Protokół i listę mówców prowadzi p. Wadowski.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Protokół 24 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Bartuś, Janicki, Kondysar, Krzysztoń, Ostafin i Piotrowski.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Proszą Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych posłowie: Rudnicki na 2 tygodnie, Bohusz-Szyszko na 3 tygodnie, Bartuś zaś na 6 tygodni. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopów tych udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu zawiadomił mnie pismem z dnia 11 maja o przyjęciu przez Senat bez zmian następujących projektów ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych projektów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SekretarzpOrlanski">Projekty ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SekretarzpOrlanski">o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów;</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SekretarzpOrlanski">o dodatkowym kredycie na rok 1938/39; o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność;</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SekretarzpOrlanski">o Polskiej Akademii Nauk Technicznych; o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń;</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SekretarzpOrlanski">o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry; o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach;</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SekretarzpOrlanski">o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki, oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">P. Prezes Rady Ministrów nadesłał mi przy pismach z dnia 8 maja rb. odpowiedzi na następujące interpelacje.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SekretarzpOrlanski">Odpowiedzi na interpelacje posłów:</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SekretarzpOrlanski">dr Stefana Barana w sprawie masowego systematycznego niedoręczania adresatom przez miejscowe placówki pocztowe na terenie dyrekcji okręgu poczt i telegrafów w Lublinie, a w szczególności na Wołyniu i Chełmszczyźnie, czasopism i druków ukraińskich legalnie wydanych i scenzurowanych.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SekretarzpOrlanski">Edwarda Dutkiewicza w sprawie działalności koncernu N. V. Philipsa w Polsce;</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SekretarzpOrlanski">Antoniego Wawrzkowicza w sprawie gospodarki władz kahalnych gminy żydowskiej w Rzeszowie;</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SekretarzpOrlanski">inż. Mieczysława Wyszyńskiego w sprawie przerwy w przyznaniu ulg dla wierceń poszukiwawczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">Odpowiedzi te zostały w odpisach doręczone pp. interpelantom.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PZeligowski">Proszę o głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">W jakiej sprawie?</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszalek">P. Żeligowski: W sprawie uczczenia pamięci b. Marszałka Sejmu płk. Walerego Sławka.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszalek">Tego dziś nie mamy na porządku dziennym. Może Pan będzie łaskaw zgłosić odpowiedni wniosek, to go umieszczę na porządku dziennym.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#Marszalek">a) o Wojskowej Szkole Głównej Inżynierii (druk nr 209) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Wojskowej;</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#Marszalek">b) o uprawnieniach Państwowego Instytutu Geologicznego w zakresie prac górniczych i terenowych (druk nr 218) — proponuję projekt ten odesłać do Komisji Przemysłowo-Handlowej.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#Marszalek">Innych propozycyj nie ma. Uważam przeto moje propozycje za przyjęte. Projekty te przekażę pp. przewodniczącym odpowiednich komisji.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektu ustawy, złożonego przez p. Bolesława Wnuka, w sprawie umów nabycia nieruchomości, sporządzonych na imię osób podstawionych, oraz o wykupie majątków, sprzedanych z powodu ograniczeń narodowości polskiej (druk nr 210) proponuję projekt ten odesłać do Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#Marszalek">Innej propozycji nie ma. Uważam moją propozycję za przyjętą. Projekt przekażę p. przewodniczącemu Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druki nr 200 i 216).</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Głowacki ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PGlowacki">Wysoka Izbo! Projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39, który mam zaszczyt referować Wysokiej Izbie, przewiduje w budżecie na rok 1938/39 zwiększenie wydatków zwyczajnych w grupie B w części 15 — Ministerstwo Poczt i Telegrafów — o kwotę ogółem 10.000.000 zł. Kredyt ten ma być przeznaczony na rozszerzenie płac i świadczeń osobowych w urzędach pocztowych i urzędach telefoniczno-telegraficznych o kwotę 3.055.180 zł na rozbudowę agencyj pocztowych i pośrednictwa na kwotę 1.165.000 zł, na koszty utrzymania ruchu i urządzeń telefoniczno-telegraficznych o kwotę 4.439.820 zł i w końcu na zwiększenie pokrycia emerytur i zaopatrzeń o kwotę 1.340.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PGlowacki">Płace i świadczenia osobowe w urzędach pocztowych i telefoniczno-telegraficznych zostały zwiększone z powodu rozszerzenia usług poczty i telekomunikacji w roku ubiegłym, co przejawiło się w uruchomieniu nowych placówek pocztowo-telekomunikacyjnych i w rozszerzeniu służby listonoszów wiejskich. W ciągu roku utworzono 44 nowe placówki pocztowe, z czego przejęto 28 placówek na Śląsku Zaolziańskim. Uruchomienie nowych i rozszerzenie istniejących placówek spowodowało powiększenie obsady personalnej, co oczywiście musiało zwiększyć także wydatki na płace. Do zwiększenia płac przyczyniły się poza tym dodatki lokalne, przyznane funkcjonariuszom państwowym w Gdyni na zasadzie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1938 r. Równocześnie przyznano jednorazowe wynagrodzenia pracownikom państwowym, zatrudnionym w COP, i pracownikom, zatrudnionym przy przejmowaniu administracji pocztowej na Śląsku Cieszyńskim. Łącznie z rozszerzeniem płac powiększyły się też automatycznie wszystkie inne świadczenia osobowe, jak np. świadczenia emerytalne do Państwowego Zakładu Emerytalnego lub świadczenia ubezpieczeniowe za nowoprzyjętych pracowników kontraktowych. Zwiększyły się również wydatki na umundurowanie, w szczególności z tego powodu, że od roku 1937 przyznano prawo do umundurowania także pracownikom kontraktowym.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PGlowacki">Wydatki na agencje i pośrednictwo zwiększyły się z powodu znacznego rozszerzenia placówek. Stworzono mianowicie 45 nowych agencyj, a na Zaolziu ponadto przejęto 13 agencyj pocztowych. Jak widzimy, wydatki te poszerzyły działalność poczty, co leżało w interesie ludności, zwłaszcza wiejskiej. Niewątpliwie nasza poczta musi dostosować swoją organizację do narastających potrzeb ludności.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PGlowacki">Koszty utrzymania ruchu, które zwiększamy w projekcie ustawy o 4.439.820 zł, posiadają charakter urealnienia kredytu, gdyż w budżecie ubiegłym nie został on w dostatecznej mierze przewidziany, kwota preliminowana w wysokości 2.001.490 zł okazała się za szczupłą.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PGlowacki">W końcu zwiększenie kredytów na emerytury i zaopatrzenia w kwocie zł 1.340.000 spowodowane zostało ustawą z dnia 12 marca 1938 r., która, jak wiadomo, zezwoliła na zaliczenie do wymiaru emerytury pełnych lat służby przebytej w b. państwach zaborczych, jest to tzw. leks Ostafin. Częściowo emerytury zwiększyły się, a mianowicie o kwotę 75.000 zł, z powodu przejęcia zaopatrzeń emerytalnych na Śląsku Cieszyńskim.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PGlowacki">W roku budżetowym 1938/39 preliminowano w planie finansowo-gospodarczym przedsiębiorstwa Polska Poczta, Telegraf i Telefon rozchody ogółem do wysokości 189.511.000 zł, dokonano natomiast rozchodów na kwotę 199.508.000 zł. Wpływy natomiast preliminowano do wysokości 221.511.000, a osiągnięto wpływy efektywne w wysokości 227.557.659 zł. Uzyskano zatem nadwyżkę ponad preliminarz w kwocie 6.000.000 zł. W ten sposób dodatkowe wydatki w kwocie 10.000.000 zł zostały częściowo pokryte osiągniętą nadwyżką w wysokości 6.000.000 zł. Pozostają zatem do pokrycia wydatki na 4.000.000 zł. W celu pokrycia ich ustawa proponuje w art. 2 zmniejszyć preliminowaną wpłatę w wysokości 32.000.000 zł o 4.000.000 zł do kwoty 28.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PGlowacki">W art. 3 ustawy przewiduje się ubytek dochodów budżetowych z tytułu wpłaty przedsiębiorstwa do Skarbu Państwa zastąpić takąż kwotą zwiększenia wpływów z państwowego podatku przemysłowego, co ma swoje uzasadnienie w faktycznym wykonaniu ustawy skarbowej Wpływ z podatku przemysłowego wynosił w roku ubiegłym 301.144.000 zł. Preliminowano natomiast już łącznie ze wszystkimi poprzednimi zwiększeniami w ustawach o dodatkowych kredytach jego wpływ w wysokości 283.000.000. Zwiększenie to zatem jest całkowicie uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#PGlowacki">Wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu rządowym według druku nr 200.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, proponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1939/40 (druki nr 201 i 217).</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Głowacki ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PGlowacki">Wysoka Izbo! Projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1939/40, który mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie, przewiduje zwiększenie wydatków o 2.100.000 zł w resorcie Ministerstwa Skarbu. Zwiększenie to ma pokryć koszty bicia bilonu i koszty połączone z emisją bilonu. Część projektowanego kredytu w wysokości 750.000 zł przeznaczona jest na zwrot kwot wyłożonych na sfinansowanie emisji bilonu brązowego na kwotę 1 miliona zł w związku z podwyższeniem maksymalnej granicy obiegu bilonu z 470 milionów do 471 milionów zł, dokonanej na podstawie zarządzenia Ministra Skarbu z dnia 30 lipca 1937 r.; pozostały kredyt ma pokryć wydatki emisji bilonu, zarządzonej w dniu 30 marca 1939 r. w wysokości 30 milionów zł. Przez wspomniane zarządzenie górna granica obiegu bilonu w Polsce osiągnie kwotę 520 milionów. Ustalenie wysokości obiegu bilonu ma swoją podstawę prawną w rozporządzeniu Pana Prezydenta z dnia 13 października 1927 r. o planie stabilizacyjnym i zaciągnięciu pożyczki zagranicznej oraz w rozporządzeniu z tej samej daty o stabilizacji złotego. W rozporządzeniach tych ustalono granicę obiegu bilonu na kwotę 320 milionów z tym, że granica ta może być przekroczona, jeśli nastąpi każdorazowo porozumienie z Bankiem Polskim. W ten sposób, kierując się potrzebą usprawnienia obrotu pieniężnego, zwiększono od r. 1932 obieg ten o kwotę 200 milionów zł. Obecnie maksymalny obieg bilonu wynosi w Polsce na głowę ludności przeciętnie 15 zł i 20 gr, już z ostatnim powiększeniem. Normą tą Polska nie przekroczyła norm, ustalonych w innych państwach europejskich, nawet w niektórych państwach norma ta jest wyższa. Poza tym obieg bilonu przedstawia obecnie 22,4% całego naszego obiegu pieniężnego.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#PGlowacki">Nominalna wartość bilonu przekracza oczywiście bardzo znacznie właściwe koszta bicia bilonu, tylko koszt brązowego bilonu przewyższa jego wartość nominalną, gdyż produkcja jednogroszowej monety kosztuje 1,8 grosza, o koszta produkcji 2-groszowych monet wynoszą 2,4 grosza.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#PGlowacki">Powracam do ustawy. Art. 2 przewiduje pokrycie projektowanego wydatku ze zwiększonych wpływów z podatku dochodowego, preliminowanego w budżecie na rok 1939/40, tzn. na bieżący rok, w kwocie 325 milionów, uwzględniając, że w pierwszym miesiącu wykonania ustawy skarbowej, to znaczy w kwietniu, wpływy z podatku dochodowego przekroczyły wpływy z analogicznego okresu roku poprzedniego, to znaczy z miesiąca kwietnia, o kwotę 4,5 miliona zł, gdyż w miesiącu kwietniu rb. wpłynęło z tytułu podatku dochodowego ogółem 44,5 miliona zł, natomiast w zeszłym roku tylko 40 milionów zł. Należy się zatem liczyć z tym, że zwiększenie preliminowanych dochodów o 2.100.000 zł jest uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#PGlowacki">Wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu rządowym według druku sejmowego nr 201.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Przemysłowo- Handlowej o rządowym projekcie ustawy o wystawach i targach gospodarczych oraz aukcjach (druki nr 118 i 215).</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Antonowicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PAntonowicz">Wysoka Izbo! Przepisy o wystawach i targach gospodarczych, obowiązujące od przeszło 10 lat, wymagają nowelizacji dla usprawnienia funkcjonowania tych imprez i lepszego dostosowania ich do wymagań życia.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PAntonowicz">Projektowana nowelizacja ma przede wszystkim na celu przeciwdziałanie urządzaniu imprez karłowatych, które dochodzą często do skutku pod nazwą „wystaw” i — „targów”, a nie wykonują istotnych zadań wystaw i targów gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PAntonowicz">Poza tym często się zdarza, że organizatorzy wystaw i targów gospodarczych występują o zezwolenie władzy na urządzenie tych imprez po przeprowadzeniu już daleko idących przygotowań. Wskutek tego władza, wobec braku w dotychczasowych przepisach wyraźnego zakazu dokonywania czynności przygotowawczych przed otrzymaniem zezwolenia na urządzenie wystaw i targów, jest skrępowana w powzięciu swobodnej decyzji i licząc się z zobowiązaniami materialnymi i moralnymi organizatorów nieraz udziela zezwolenia, jakkolwiek nie zawsze to idzie po linii jej zamierzeń, mających na celu dobro idei wystaw i targów gospodarczych, odpowiedni ich poziom, terminy itd.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PAntonowicz">W tym stanie rzeczy wprowadza się przepis, według którego przed uzyskaniem zezwolenia władzy nie wolno przystępować do przyjmowania zgłoszeń od wystawców i do reklamy.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#PAntonowicz">W art. 4 ust. (4) projekt ustala krąg osób i instytucyj, które mogą urządzać targi i wystawy i brać za nie odpowiedzialność finansową. W tym punkcie projekt w wyniku doświadczeń praktyki zmienia dotychczasowy stan prawny, według którego każda osoba prawna i fizyczna mogła starać się o uzyskanie takich uprawnień.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#PAntonowicz">Dla zapewnienia wystawom i targom gospodarczym odpowiedniego poziomu organizacyjnego konieczne jest powierzenie kierownictwa imprezami osobom wykwalifikowanym fachowo.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#PAntonowicz">Ponieważ powodzenie wystaw i targów gospodarczych zależy w znacznym stopniu od ich podstaw finansowych, przeto wprowadza się przepis, dotyczący kapitału i kaucji.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#PAntonowicz">Zachodziły wypadki udzielania odznaczeń na targach gospodarczych, a nie wyłącznie na wystawach, wobec tego projekt wyraźnie stwierdza w art. 8 ust. (4) niedopuszczalność udzielania odznaczeń na — „targach gospodarczych (jarmarkach i kiermaszach)”, udzielanie bowiem odznaczeń na targach, których głównym celem są transakcje, jest niewłaściwe. Wyjątki od tej zasady mogą dotyczyć jedynie targów specjalnych lub działów specjalnych na targach w zakresie produkcji rolniczej ze względu na to, że targi takie mają przeważnie charakter mieszany targów-wystaw i że nadawanie odznaczeń na takich targach ustaliło się już zwyczajowo.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#PAntonowicz">Art. 4 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 17 listopada 1927 roku, wyliczający wystawy i targi, które nie podlegają działaniu ustawy bądź ze względów prawnych, bądź gospodarczych i życiowych, ulega w projekcie odpowiedniemu rozszerzeniu.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#PAntonowicz">Wobec tendencji do urządzania wystaw i targów gospodarczych bez zezwolenia władzy jest koniecznością szybkie stosowanie sankcyj karnych, projekt zatem wprowadza w art. 21 orzecznictwo karno-administracyjne zamiast dotychczasowego sądowego.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#PAntonowicz">Aukcje są w systemie obrotu gospodarczego instytucjami pokrewnymi i wystawom i targom gospodarczym, wobec czego celowym jest zgrupowanie w jednej ustawie przepisów, dotyczących tych instytucyj. W niektórych branżach istnieją już aukcje, które spełniają poważną rolę w zakresie kształtowania się godziwych cen, zapobiegając spekulacji, oraz tworzą większy, skoncentrowany rynek popytu i podaży. Aukcje te powstały w branżach: owocowej, skórzanej, futrzarskiej oraz wełnianej. Z uwagi na to, że zachodziła obawa organizowania aukcyj przez osoby lub instytucje niepowołane, co psułoby opinię innych aukcyj i dezorganizowałoby rynek, nie przynosząc żadnych korzyści dla danej branży, uzależniono istnienie aukcyj od udzielenia zezwolenia Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#PAntonowicz">Komisja rozważyła powyższy projekt ustawy o wystawach i targach gospodarczych oraz aukcjach (druk nr 118) na posiedzeniu w dniu 2 maja 1939 r. i wprowadziła doń następujące poprawki.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#PAntonowicz">Poprawka do art. 3 ust. (1) punkt 2) wypływa z faktu, że przedłużenie terminu trwania przedsięwzięć, określonych w tym punkcie, jest uzasadnione dużym wysiłkiem organizacyjnym i kosztami, wkładanymi zazwyczaj przez organizatorów tej imprezy. Pozostałe poprawki do tego artykułu nie posiadają znaczenia merytorycznego, mają jedynie na celu jaśniejsze sformułowanie przepisu.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#PAntonowicz">Pierwsza poprawka do art. 4 ma charakter stylistyczny i uwypukla częstotliwość i liczbę mnogą wystaw i targów.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#PAntonowicz">Druga poprawka do tego artykułu, wprowadzająca termin prekluzyjny, wiążący władzę, chroni organizatorów od zbyt długiego wyczekiwania na decyzję władz; zwłoka bowiem w załatwieniu formalności przez władze wpływa hamująco na rozwój poczyniań inicjatywy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#PAntonowicz">Przeszeregowanie, wprowadzone przez poprawkę trzecią, ma na celu podkreślenie pierwszeństwa instytucyj wyższego rzędu. Określenie, użyte w punkcie 8) — „kupcom rejestrowym” ma znaczenie szersze i obejmuje spółki handlowe, wymienione w przedłożeniu rządowym, oraz kupca prowadzącego przedsiębiorstwo jednostkowe. Pozbawienie takiego kupca prawa urządzania wystaw i targów nie jest uzasadnione, rękojmią bowiem należytego ich urządzenia nie jest charakter prawny, lecz wyłącznie kwalifikacje osób, ubiegających się o pozwolenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#PAntonowicz">Poprawka do art. 11 ust. (1) jest spowodowana okolicznością, że wykluczenie firm, posiadających charakter kupca rejestrowego, z kręgu osób, mogących się ubiegać o pozwolenie na prowadzenie przedsiębiorstwa aukcyjnego, nie jest gospodarczo uzasadnione, a rękojmią dobrego funkcjonowania takiego przedsiębiorstwa są wyłącznie kwalifikacje osób ubiegających się o pozwolenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#PAntonowicz">Poprawka do art. 17 ust. (1) wypływa z konieczności pozostawienia samorządowi gospodarczemu możności występowania także z własną inicjatywą o odebranie koncesji przedsiębiorstwu aukcyjnemu.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#PAntonowicz">Wobec powyższego komisja wnosi: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy z druku nr 118 z następującymi poprawkami:</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#PAntonowicz">W art. 3. Pierwsza poprawka: w ust. (1) pkt. (2) wyraz — „trzy” zastępuje się wyrazem — „siedem”. Druga poprawka: w ust. (1) dodaje się nowe punkty: 11) i 12): — „11) targów gminnych, 12) przedsiębiorstw sprzedaży ruchomości w drodze przetargu (sal licytacyjnych).” Trzecia poprawka: ust. (3) skreśla się;</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#PAntonowicz">W art. 4 w ust. (1) wyrazy: — „Na urządzenie wystawy oraz targów”, zastępuje się wyrazami: — „Na urządzanie wystaw oraz targów”. Ust. (3) otrzymuje brzmienie: — „Pozwoleń na urządzanie wystaw lub targów udziela się na podstawie swobodnego uznania władzy w terminie do dwóch miesięcy, licząc od dnia złożenia wniosku o pozwolenie. W przypadku niemożności powzięcia decyzji w terminie dwumiesięcznym, władza zawiadamia wnioskodawców, że decyzja zostanie powzięta w terminie nie przekraczającym czterech miesięcy od daty złożenia wniosku o pozwolenie”. Ust. (4) otrzymuje brzmienie: — „Pozwoleń na urządzanie wystaw i targów można udzielać jedynie: 1) instytucjom samorządu terytorialnego; 2) instytucjom samorządu gospodarczego; 3) zrzeszeniom przemysłowym i ich związkom; 4) cechom rzemieślniczym i ich związkom; 5) zrzeszeniom i organizacjom rolniczym oraz ich związkom; 6) instytucjom, których statuty przewidują cele społeczno-gospodarcze; 7) spółdzielniom; 8) kupcom rejestrowym”.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#PAntonowicz">W art. 11 ust. (1) otrzymuje brzmienie: — „Pozwolenia na prowadzenie przedsiębiorstwa aukcyjnego można udzielić jedynie: 1) spółdzielniom i firmom, posiadającym charakter kupca rejestrowego, wykazującym się odpowiednią znajomością całokształtu spraw, związanych z prowadzeniem zamierzonego przedsiębiorstwa aukcyjnego, a zwłaszcza rodzaju towarów, mających stanowić przedmiot jego czynności; 2) instytucjom samorządu terytorialnego i gospodarczego; 3) stowarzyszeniom i związkom producentów rolnych, posiadającym osobowość prawną; 4) zrzeszeniom przemysłowym i rzemieślniczym”.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#PAntonowicz">W art. 17 w ust. (1) po wyrazach: — „zasięgnięciu opinij ” dodaje się wyrazy: — „lub na wniosek”.</u>
+ <u xml:id="u-15.23" who="#PAntonowicz">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-15.24" who="#PAntonowicz">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce westać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy w drugim czytaniu przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-15.25" who="#PAntonowicz">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm proponowany projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-15.26" who="#PAntonowicz">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druki nr 194 i 211).</u>
+ <u xml:id="u-15.27" who="#PAntonowicz">Sprawozdawca p. Pankiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PPankiewicz">Wysoka Izbo! Dnia 21 grudnia r. ub. referowałem z tej trybuny sprawę ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych. Porozumienie wygasło z dniem 21 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PPankiewicz">Obecnie mam zaszczyt referować ponownie sprawę analogiczną, gdyż w roku bieżącym, dnia 9 lutego między rządami Rzeczypospolitej Polskiej i Wielkiej Brytanii zostało zawarte porozumienie, wznawiające zniżki celne na niektóre artykuły chemiczne, sprowadzane z Anglii — co było treścią porozumienia zeszłorocznego.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PPankiewicz">Porozumienie tegoroczne poza zmniejszeniem liczby artykułów, korzystających ze zniżek celnych, niczym się nie różni od podobnych porozumień w latach poprzednich i stanowi sui generis część ruchomą umowy handlowej z dn. 27 lutego 1935 r., regulującej całość stosunków handlowych między dwoma państwami.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PPankiewicz">Do uwag, wypowiedzianych w grudniu 1938 r. na temat charakteru i tendencyj naszego handlu z Anglią, niewiele można było by dodać. I dlatego ograniczę się głównie do momentów, będących wynikiem zmienionej sytuacji politycznej na kontynencie europejskim.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PPankiewicz">Z Niemcami przestał, obowiązywać pakt o nieagresji, z Anglią został zawarty sojusz obronny. Ta zmieniona sytuacja polityczna musi znaleźć swój wyraz w stosunkach handlowych i spowodować wzmożenie obrotów handlowych z Anglią. Nasz handel z Anglią cechuje zbyt daleko posunięty konserwatyzm. Zamiast stale iść naprzód, podnosić z roku na rok wysokość wzajemnych obrotów handlowych, drepczemy od pewnego czasu na miejscu, nawet ujawniamy niewielką tendencję zniżkową. Na przykład w r. 1937 wywieźliśmy do Anglii towarów za 219.241.000 zł, a w r. 1938 tylko za 215.496.000 zł, w wyniku czego saldo dodatnie zmniejszyło się z 70.037.000 zł w roku 1937 na 67.724.000 zł w r. 1938. A wszak możliwości eksportu na rynek angielski dla Polski są prawie nieograniczone!</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PPankiewicz">W ogólnym imporcie angielskim przywóz z Polski trzyma się stale na poziomie około 1% całości importu angielskiego, kiedy przywóz niespełna 4-milionowej Danii wynosi około 5% ogólnego importu angielskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PPankiewicz">Zmieniona sytuacja polityczna stwarza szczególnie korzystną koniunkturę dla rozrostu stosunków handlowych z najbogatszym i jednym z najbardziej solidnych kontrahentów europejskich. Tę koniunkturę musimy wyzyskać przede wszystkim dla podniesienia naszego kontyngentu bekonowego na rynku angielskim. Według statystyki angielskiej w r. 1938 przywieziono bekonów z Polski za 1.968.000 f. szt., z Litwy za 816.000 f. szt., z Danii za 15.940.000 f. szt. Przywóz bekonów do Anglii podlega jak wiadomo, ścisłej reglamentacji stosownie do norm, ustalonych przez rząd angielski dla poszczególnych krajów europejskich i które wynoszą: dla Polski 8,30%, dla Litwy 3.20% i Danii 68,95% całości przywozu bekonów z Europy. Ponieważ wysokość kontyngentów bekonowych jest regulowana przez kompetentne czynniki angielskie według własnego uznania i poza pewnymi tradycjami, które wprawdzie dużą rolę odgrywają w Anglii, nie ma żadnych przeszkód do podniesienia kontyngentu bekonowego dla Polski, przeto sądzę, że w obecnej atmosferze politycznej, która podważyła jedną z najbardziej istotnych tradycyj Wielkiej Brytanii, tradycję izolacjonizmu politycznego, uda się również przezwyciężyć trudności w zakresie zwiększenia kontyngentu bekonowego dla Polski i osiągnięcia jeszcze w roku bieżącym przynajmniej jego podwojenia. Komisja Spraw Zagranicznych nie wątpi, że zainteresowane Ministerstwa poczynią wszelkie niezbędne po temu kroki.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PPankiewicz">Wychodząc z założenia, że porozumienie, zawarte z Anglią dnia 9 lutego b. r., sprzyja rozwojowi stosunków handlowych wymienionych państw, Komisja Spraw Zagranicznych wnosi: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy z druku nr 194 bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy w drugim czytaniu został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji umowy dodatkowej do umowy gospodarczej między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druki nr 196 i 213).</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Sikorski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PSikorski">Wysoka Izbo! Dodatkowa umowa, przedłożona dziś do ratyfikacji, uzupełnia umowę gospodarczą, zawartą między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką w dniu 1 lipca 1938 r. Dodatkowa umowa jest konsekwencją zmian, powstałych na skutek włączenia Zaolzia do Polski a ziem sudeckich do Rzeszy Niemieckiej. Do dodatkowego obrotu, powstałego na skutek włączenia nowych terenów do krajów obu kontrahentów, stosuje się wszelkie przepisy, zawarte w umowie i w układzie rozrachunkowym z lipca 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#PSikorski">Obroty z Rzeszą wzrosną przeciętnie o 40.000.000 zł rocznie. Zwiększony eksport polski obejmuje przede wszystkim węgiel z Zagłębia Karwińskiego, wyroby hutnicze z Zaolzia i len. Import z Niemiec obejmuje listę kilkuset półfabrykatów i fabrykatów na ogół w drobnych pozycjach. Dodatkowe obroty utrzymane są tak samo, jak i w głównym układzie z łipca 1938 r., w stosunku 1 : 1, tzn. importowi polskiemu z Niemiec odpowiada w sumie eksport z Polski do Niemiec.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#PSikorski">W umowie dodatkowej udzieliliśmy stronie niemieckiej kilku dalszych ulg celnych, zawartych poprzednio w traktacie z Czechosłowacją.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PSikorski">Eksport głównych artykułów wywozowych z Polski ujęty jest w kilku umowach branżowych, nie stanowiących jednakże części integralnej dodatkowej umowy.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#PSikorski">Wnoszę w imieniu komisji o ratyfikację omówionej umowy dodatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#PSikorski">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#PSikorski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty w drugim czytaniu.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#PSikorski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#PSikorski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji umowy między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką w sprawie granicznego odcinka rzeki Drwęcy (druki nr 195 i 212).</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#PSikorski">Sprawozdawca p. Zieleśkiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#PZieleskiewicz">Wysoki Sejmie! Ogólnopolska akcja regulowania stosunków wodnych na terenach, używanych do produkcji rolnej, objęła również ziemie, położone na naszym obecnym północnym pograniczu i skłoniła tamtejszych rolników do poczynań w zakresie odwadniania gruntów podmokłych lub stale zalewanych. Większe trudności techniczne i prawne napotkali nasi Mazurzy, zamieszkali nad rzeką Drwęcą, prawym dopływie Wisły, która bierze początek na naszym północnym Mazowszu w okolicach Olsztynka — obecnie prowincja Prus Wschodnich, dawniej książęcych. Rzeka Drwęca, przepłynąwszy jezioro Drwęskie, wpływa w obecne granice Rzeczypospolitej nieco na północ od Lubawy i stanowi na dłuższym odcinku na swej środkowej linii obecną granicę z Rzeszą Niemiecką na podstawie postanowień komisji delimitacyjnej z grudnia 1920 r. Na całym odcinku granicznym rzeka ta miała bardzo kręty bieg i bardzo mały spadek i wskutek tego nie mogła dostatecznie odwodnić swoich najbliższych okolic. Przerwawszy swą normalną funkcję odwadniania, Drwęca zabagniała coraz więcej nie tylko nasze grunty, ale również łąki, pastwiska i ziemie orne, mające swą obecną przynależność państwową do Rzeszy Niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#PZieleskiewicz">Zainteresowani rolnicy zorganizowali odpowiednie spółki wodne, mające na celu regulację rzeki Drwęcy i odwodnienie okolicznych pól. Prace techniczne na całym odcinku granicznym, od ujścia potoku Gryżlinki aż do mostu kolejowego pod Rosenkrug, zostały wykończone późną jesienią 1936 r., przy czym na skutek tychże zabiegów koryto rzeki Drwęcy uległo zasadniczej zmianie w porównaniu ze stanem faktycznym z 1920 r.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#PZieleskiewicz">Przesunięcie granicy międzypaństwowej na nową linię środkową uregulowanej rzeki, wyrównanie zmian terytorialnych, wykluczające zmianę wielkości obszaru państwowego reguluje umowa między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką z dnia 24 stycznia b. r.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#PZieleskiewicz">Umowa powyższa na zasadzie art. 52 naszej Konstytucji wymaga przed ratyfikacją zgody Izb ustawodawczych, wyrażonej w ustawie. Ponieważ przesunięcie granicy ze środka dawnego biegu rzeki na nową Ij nię środkową koryta uregulowanej Drwęcy jest celowe ze względów celnych i bezpieczeństwa, a wymiana gruntów jest ułatwieniem gospodarowania, wnoszę w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych: Wysoki Sejm raczy uchwalić ustawę o ratyfikacji umowy między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką w brzmieniu rządowym (druki nr 195 i 212) bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy w drugim czytaniu został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Estonią (druki nr 197 i 214).</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Dudrewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#PDudrewicz">Wysoki Sejmie! Wzorem ubiegłych lat Rząd Polski dnia 22 stycznia b. r. podpisał protokół celny z Estonią na rok 1939. Estonia otrzymała zniżki celne na 4 gatunki ryb słodkowodnych w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca, tzn. w okresie mniejszej podaży ryb z połowów krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#PDudrewicz">Należy podkreślić, że od roku ubiegłego rozprowadzanie importowanych ryb zostało powierzone spółdzielniom, co gwarantuje, że handel w tej dziedzinie został w znacznym stopniu uregulowany. W zamian za ulgi przy imporcie ryb Polska uzyskała zniżki celne na eksportowane do Estonii materiały wybuchowe i rośliny lecznicze, przy czym na te ostatnie kontyngent został podwyższony na rok bieżący o 100%.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#PDudrewicz">Na korzyść naszą również należy zaliczyć fakt, że została skreślona przyznawana dotychczas zniżka celna na sprowadzany do nas galalit, którego produkcja krajowa rozwija się pomyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#PDudrewicz">Bilans handlowy polsko-estoński za rok 1938 wynosił po stronie importu 2.373.000 zł, po stronie eksportu 2.681.000 zł, saldo dodatnie na korzyść eksportu polskiego wyniosło zatem 308.000 zł. Na rok bieżący przewidywany jest obustronny wzrost obrotów handlowych o sumę około 500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#PDudrewicz">Wymiana handlowa pomiędzy Polską i Estonią towarami nie objętymi omawianym protokółem oparta jest o zasadę klauzuli największego uprzywilejowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#PDudrewicz">Uważając zawarte porozumienie za korzystne, wnoszę w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych: Wysoki Sejm uchwalić raczy rządowy projekt ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską i Estonią bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad w sprawie statutu prawnego Przedstawicielstwa Handlowego Związku Socjalistycznych Republik Rad w Polsce (druki nr 175 i 202) — sprawozdawca p. Szczytt Niemirowicz.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PSzczyttNiemirowicz">Wysoki Sejmie! Rządowy projekt ustawy o porozumieniu między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad w sprawie statutu prawnego Przedstawicielstwa Handlowego Z.S.R.R. w Polsce jest wynikiem rozmów pomiędzy rządami obu państw, które doprowadziły do podpisania jeszcze w r. 1936 projektu statutu prawnego tego przedstawicielstwa w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PSzczyttNiemirowicz">Obecnie wobec podpisania przez Rzeczpospolitą Polską umowy handlowej z Z. S. R R., o czym będę miał zaszczyt referować w następnym punkcie, w ramach naszych stosunków handlowych z sąsiadem wschodnim zachodzi konieczność ratyfikowania tego porozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PSzczyttNiemirowicz">Przedstawicielstwo Handlowe Z. S. R. R. w Polsce, czyli tzw. w skrócie rosyjskim — „Torgpredztwo” istniało od czasu zawarcia traktatu ryskiego stale w Polsce, nie miało jednak statutu prawnego. Ponieważ Związek Sowiecki ma monopol handlu zagranicznego, który jest skoncentrowany w rękach państwa, Przedstawicielstwo Handlowe według nowego statutu będzie częścią składową ambasady sowieckiej i biuro jego korzystać będzie z prawa eksterytorialności i używania szyfrów.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#PSzczyttNiemirowicz">Statut określa dalej zakres działania Przedstawicielstwa Handlowego, polegający głównie na regulowaniu obrotów i prowadzeniu handlu między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Sowieckim. Siedziba Przedstawicielstwa będzie się znajdować w Warszawie, jednak statut przewiduje możność utworzenia oddziałów na podstawie wspólnego porozumienia. Praktycznie jednak prawdopodobnie nie zajdzie potrzeba tworzenia takich oddziałów, gdyż wystarczy zupełnie delegowanie poszczególnych urzędników dla odbioru eksportowanych towarów od poszczególnych miast. Skład personalny przedstawicielstwa podawany będzie do wiadomości Rządu Rzeczypospolitej, przy czym personel ten nie będzie podlegał orzecznictwu sądów polskich w sprawach, wynikających z wewnętrznego stosunku służbowego między urzędnikami a Przedstawicielstwem Handlowym.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#PSzczyttNiemirowicz">Rząd Rzeczypospolitej ma prawo ustanowić na terytorium Z. S. R. R. analogiczne instytucje z równorzędnymi uprawnieniami. W praktyce jednak działalność tę będzie wykonywał radca handlowy ambasady naszej w Moskwie. Przedstawicielstwo Handlowe — „Torgpredztwo” działa w imieniu rządu Z. S. R. R., który ponosi całkowitą odpowiedzialność za wszystkie transakcje handlowe, przez to przedstawicielstwo zawarte. Trzeba zaznaczyć, że jak z dotychczasowej praktyki wynika, zabezpieczenie to jest całkowicie dostateczne i nie wywoływało żadnych komplikacyj.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#PSzczyttNiemirowicz">Transakcje handlowe podlegać będą ustawodawstwu polskiemu, chyba że poszczególne umowy przewiduje co innego.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#PSzczyttNiemirowicz">Porozumienie zawarto na okres 2 lat i w razie niewypowiedzenia na 6 miesięcy naprzód, automatycznie przedłużone będzie na rok następny. Do projektu porozumienia dołączony jest protokół końcowy, stwierdzający, że treść umowy rozciąga się również na spory, wszczęte przedtem.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#PSzczyttNiemirowicz">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt rządowy ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad w sprawie statutu prawnego Przedstawicielstwa Handlowego Z. S. R. R. w Polsce w brzmieniu projektu rządowego bez poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Sejm projekt ustawy przyjął w drugim czytaniu.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad oraz protokółu dodatkowego do tegoż układu (druki nr 176 i 203).</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Szczytt Niemirowicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PSzczyttNiemirowicz">Wysoki Sejmie! Umowa handlowa, podpisana między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad i obecnie przedłożona do ratyfikacji Wysokiej Izbie, reguluje i normuje sprawy naszego handlu z sąsiadem wschodnim. Dotychczas sprawa tego handlu była nieuregulowana, strona prawna była nieuregulowana, obroty zmniejszały się ciągle i ujemne saldo handlowe było na naszą niekorzyść. Zaszła więc konieczność uregulowania tych stosunków i zawarcia ze Związkiem Sowieckim umowy handlowej, która została w lutym bieżącego roku podpisana. Umowa ta ma znaczenie polityczne, gdyż dotychczas nie było aktów prawnych, regulujących nasze stosunki handlowe ze Związkiem Socjalistycznych Republik Rad.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#PSzczyttNiemirowicz">Nasze obroty handlowe z ościennymi państwami, posiadającymi z nami granicę lądową, wyrażały się w roku 1937 ogólną kwotą 492.600.000 zł, czyli stanowiły 28% handlu europejskiego i 20% ogólnego handlu Rzeczypospolitej. Intensywność wymiany towarowej była jednak bardzo niejednolita, szczególnie jeżelibyśmy przeliczyli wysokość tej wymiany na 1 kilometr granicy lądowej.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#PSzczyttNiemirowicz">A więc w roku 1937 przedstawiało się to w następujący sposób: z Niemcami przy długości granicy 1912 km mieliśmy obrotu 186.000 zł w przeliczeniu na 1 km granicy lądowej; z Czechosłowacją mieliśmy na 984 km granicy — 97.000 zł na 1 km; z Łotwą przy 106 km granicy mieliśmy 51.000 zł obrotu na 1 km; z Rumunią przy 347 km — 49.000; ze Związkiem Socjalistycznych Republik Rad przy 1412 km granicy mieliśmy zaledwie 13.000 zł przy przeliczeniu na 1 km bieżącej granicy; z Litwą — wówczas — w roku 1937 przy długości granicy 507 km obroty nasze wynosiły 0, gdyż stosunków handlowych nie utrzymywaliśmy.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#PSzczyttNiemirowicz">Z przytoczonych cyfr widać, że wschodnia nasza granica była pod względem gospodarczym prawie martwa, a nasz handel z Rosją Sowiecką był minimalny.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#PSzczyttNiemirowicz">Handel nasz z Z. S. R. R. wykazywał w ciągu ostatnich lat tendencję zmniejszania się, przy czym saldo było dla nas ciągle ujemne. Wzajemne obroty były również bardzo małe. W Związku Sowieckim przywóz z Polski wynosił zaledwie 0,6%, a wywóz 1,1% wszystkich obrotów w roku 1936, podczas gdy Niemcy w tym samym roku uczestniczyły w przywozie 22,8% i wywozie — 8,6%.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#PSzczyttNiemirowicz">Nowa umowa, która przedkładana jest obecnie Wysokiej Izbie do ratyfikacji, zmienia ten stan rzeczy, gdyż już w pierwszym roku jej działania obrót towarowy z 11.000.000 złotych podniesie się do 128.000.000, co w przeliczeniu na 1 km granicy lądowej da 90.000 złotych, czyli że granica przestanie być martwą i upodobni się mniej więcej do granic naszych z innymi państwami.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#PSzczyttNiemirowicz">Umowa jest ramową umową handlową, opartą na zasadach wymiennych clearing'u. Poza nią zawarte są jeszcze dwie umowy, nie podlegające ratyfikacji, mianowicie ramowa umowa kontyngentowa, gdzie corocznie może być zmieniana liczba kontyngentów, i następnie umowa clearingowa, normująca wzajemne rozrachunki przez Państwowy Instytut Rozrachunkowy w złotych polskich, co zabezpiecza nas od ewentualnych strat w razie zmian walutowych u naszego partnera.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#PSzczyttNiemirowicz">Dodatnią stroną umowy jest wyłączenie z przywozu wszystkich towarów konsumcyjnych, które przywoziliśmy poprzednio, jak wino, kawa, owoce. Te towary zostały wyłączone z przywozu a sprowadzane są najpotrzebniejsze dla nas surowce, co jest specjalnie ważne przy obecnym położeniu politycznym w Europie. Surowce te były uprzednio opłacane dewizami, przy obecnej umowie będziemy je otrzymywali w drodze kompensaty za nasze towary na zasadach clearingowych.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#PSzczyttNiemirowicz">Ze Związku Sowieckiego importować będziemy przede wszystkim rudę manganową. Związek Sowiecki posiada 58% zapasów światowych rudy manganowej, zwłaszcza w Gruzji i na Ukrainie. Ruda manganowa niezbędna jest do wyrobu najtwardszych gatunków stali oraz do spławów z metalami tzw. kolorowymi. Przed wojną Rosja eksportowała 1.152.000 ton rudy, a w 1935 roku, pomimo, że produkcja rudy manganowej w Rosji wzrosła prawie dwukrotnie, eksport spadł i wynosi zaledwie 645.000 ton, czyli połowę eksportu przedwojennego.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#PSzczyttNiemirowicz">W planie gospodarki Związku Sowieckiego w okresie 5-ciolatki należy się liczyć jeszcze ze zwiększeniem wewnętrznej konsumcji rudy manganowej, gdyż 5-ciolatka ta jest nawet nazwana 5-ciolatką — „stali specjalnych”, więc ruda manganowa jest potrzebna.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#PSzczyttNiemirowicz">Drugim surowcem, sprowadzanym przez nas ze Związku Sowieckiego, będzie bawełna, przeważnie turkiestańska, częściowo kaukaska, Sprowadzać jej będziemy około 15.000 ton. Oczywiście, z punktu widzenia rolniczego godzimy się na import bawełny tylko jako na zło konieczne i tylko ze względu na to, że ogólna ilość importowanej bawełny się nie podnosi, a bawełnę rosyjską, która częściowo zastąpi nam bawełnę amerykańską dewizową, otrzymywać będziemy bez przydzielania dewiz na zasadzie wymiany clearingowej.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#PSzczyttNiemirowicz">Trzecim produktem, który sprowadzać będziemy ze Związku Sowieckiego, są koncentraty apatytowe. Apatyt jest to fosforyt i trzeba zaznaczyć, że 60% światowej produkcji fosforytów ma Związek Sowiecki. W r. 1937 produkcja apatytów wynosiła 6½ miliona ton, głównie na półwyspie Kolskim w Chybiniogorach, a przewiduje się jeszcze zwiększenie tej produkcji w przyszłym pięcioleciu i zwiększenie koncentratów z zastosowaniem szerszym metody flotacji. Koncentraty apatytowe są nam potrzebne dla naszego przemysłu do wyrobu nawozów fosforowych. Obecnie będziemy zabierali z Rosji około 30% całego eksportu apatytów.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#PSzczyttNiemirowicz">Poza tym z ważniejszych produktów importować będziemy z Rosji futra, tytoń i inne surowce w mniejszych ilościach i o mniejszym znaczeniu, których tutaj już wyliczać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#PSzczyttNiemirowicz">Do Związku Sowieckiego wywozić będziemy w roku bieżącym przede wszystkim węgiel w ilości około 900.000 ton, co pozwoli nam na ulokowanie nadwyżki węgla karwińskiego. Jest to rzecz nowa, gdyż dotąd do Rosji sowieckiej węgla nie wywoziliśmy. Trzeba zaznaczyć, że według danych sowieckich produkcja węgla w stosunku do przedwojennej wzrosła z 29 milionów ton w r. 1913 do 127 milionów ton w roku 1937. W niektórych jednak rejonach wzrost zapotrzebowania przewyższał produkcję. Na przykład w r. 1937 do rejonów centralnego i północno-zachodniego przywieziono 23 miliony ton węgla donieckiego, podczas gdy w r. 1932 zaledwie 12 milionów. Na ogół Związek Sowiecki miał bardzo dużo dalekich przewozów węgla. W r. 1937 29½% o całej produkcji przewożono na odległości ponad 800 km. To oczywiście ogromnie podraża koszt tego węgla. Trzeci pięcioletni plan, pomimo mniejszego tempa niż w planie drugim, przewiduje na rok 1942 produkcję węgla w wysokości 230 milionów ton, przy czym ma być w znacznym stopniu zmieniona jeszcze i rejonizacja produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#PSzczyttNiemirowicz">Następnie będziemy eksportowali do Rosji Sowieckiej wyroby tekstylne, głównie tkaniny bawełniane (wyroby łódzkie), następnie wyroby wełniane i półwełniane, przędze wełniane, trykotaże, galanterię itp., na sumę razem do, 10 milionów.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#PSzczyttNiemirowicz">Następnie — wyroby metalurgiczne, które eksportowaliśmy już poprzednio, a więc przede wszystkim wyroby hutnicze, jak rury, blachy itp. Poza tym eksportować będziemy wyroby z cynku i maszyny przędzalnicze z Bielska oraz w niewielkiej ilości wiskozę — sztuczny jedwab.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#PSzczyttNiemirowicz">Należy stwierdzić, że wobec specyficznego ustroju politycznego, jaki ma Związek. Sowiecki, cały handel i inicjatywa tego handlu scentralizowane są w rękach rządu i oparte wyłącznie na zasadach politycznych. Wysuwanie zatem wniosków co do możliwości rozwojowych naszego eksportu i zajęcia pewnych pozycyj na rynkach rosyjskich byłoby co najmniej przedwczesne.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#PSzczyttNiemirowicz">Sama umowa zawiera klauzulę największego uprzywilejowania celnego i formalności celnych i ogólną w sprawie opłat wewnętrznych i świadectw pochodzenia, nie zawiera jednak klauzuli osiedleńczej.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#PSzczyttNiemirowicz">Artykuły IV i V umowy mówią o wyłączeniach od ceł, a więc wyliczone są pewne przedmioty, przeznaczone do remontu, do doświadczeń i prób, towary na targi, wystawy, środki przewozowe, próbne modele itd., które są wyłączone od ceł — oraz o pewnych wyłączeniach z przywozu i wywozu.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#PSzczyttNiemirowicz">Artykuł VI zawiera klauzulę nawigacyjną największego uprzywilejowania.</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#PSzczyttNiemirowicz">Artykuł VIII zawiera pewne wyłączenia z uprawnień, mianowicie pewne ułatwienia, które mogą być stosowane przez obie strony w strefie nadgranicznej do 15 km, i korzyści z ewentualnej unii celnej, zawartej w przyszłości przez którąkolwiek ze stron. Artykuł ten zawiera również klauzulę dla państw bałtyckich — klauzula ta jest obustronna dla obu kontrahentów — i klauzulę dla państw kontynentalnych azjatyckich ze strony Związku Sowieckiego. Wyjątki te są ważne do chwili udzielenia podobnych korzyści jakiemukolwiek trzeciemu krajowi.</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#PSzczyttNiemirowicz">Następnie art. XI stwierdza, że zgodnie z traktatem wersalskim i istniejącym stanem rzeczy Rzeczpospolita Polska ma gestię spraw zagranicznych Wolnego Miasta Gdańska, które jest wobec tego również stroną kontraktującą w myśl tych układów i bierze na siebie obowiązki i prawa, płynące z tego układu. Zastrzeżenie to nie dotyczy tych postanowień układu, które Rzeczpospolita Polska z Wolnym Miastem Gdańskiem już na podstawach traktatowych uprzednio zawarła.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#PSzczyttNiemirowicz">Czas trwania układu jest nieograniczony i przewiduje trzymiesięczne wypowiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#PSzczyttNiemirowicz">Do umowy dołączony jest protokół końcowy, stwierdzający, że w trzy miesiące po wejściu w życie układu podjęte będą rokowania w sprawie wykonywania decyzyj arbitrażowych. Chodzi tu o nadanie sankcji prawnej poszczególnym umowom branżowym oraz decyzjom arbitrażowym już zapadłym.</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#PSzczyttNiemirowicz">Następnie do umowy dołączony jest protokół dodatkowy, który stwierdza, że w cztery miesiące po wejściu w życie układu handlowego rozpoczną się rokowania w sprawie uregulowania wzajemnego tranzytu towarowego, bagażowego i osobowego. Sprawa ta dla nas ze względu na nawiązanie stosunków handlowych z państwami azjatyckimi ma szczególniejsze znaczenie. Kwestia ta była dotąd sporna i, zdaniem naszym, mylnie interpretowana przez naszych partnerów.</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#PSzczyttNiemirowicz">Wobec tego, że porozumienie to będzie dopiero zawarte, art. XXII traktatu ryskiego został utrzymany nadal w mocy do czasu uregulowania tej sprawy, pomimo iż artykuł ten przewiduje, że w razie podpisania umowy handlowej przestanie działać.</u>
+ <u xml:id="u-25.26" who="#PSzczyttNiemirowicz">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę o przyjęcie rządowego projektu ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad oraz protokółu dodatkowego do tego układu — w brzmieniu rządowym bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#PSzczyttNiemirowicz">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-25.28" who="#PSzczyttNiemirowicz">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-25.29" who="#PSzczyttNiemirowicz">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Sejm przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-25.30" who="#PSzczyttNiemirowicz">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-25.31" who="#PSzczyttNiemirowicz">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-25.32" who="#PSzczyttNiemirowicz">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja p. Jóźwiaka do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie rozpowszechniania fałszywych wiadomości przez prasę niemiecką, wychodzącą w Polsce, w celu dostarczania Rzeszy Niemieckiej materiału do kłamliwej propagandy przeciw Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja p. Dudzińskiego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie niedopuszczalnego popierania obywateli niemieckich w Poznańskiem i na Pomorzu w zakresie kontyngentów spirytusowych w związku z nabywaniem akcyj na prywatny rachunek.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SekretarzpOrlanski">Interpelacja p. Nawróckiego do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie popełnienia szeregu nieprawidłowości, sprzecznych z prawem i okólnikiem p. Ministra jako Premiera Rządu, przy czynnościach przygotowawczych do wyborów miejskich w Przemyślu, na dzień 21 maja 1939 r. rozpisanych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą pp. posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 20.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00026-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00026-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..478aa19
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00026-01/header.xml
@@ -0,0 +1,64 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00026-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>26 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>26 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">26</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-05-23</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKobosko" role="speaker">
+ <persName>P. Kobosko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PksPadacz" role="speaker">
+ <persName>P. ks. Padacz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLobodzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Łobodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POrlanski" role="speaker">
+ <persName>P. Orlański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="POstachowski" role="speaker">
+ <persName>P. Ostachowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzumowski" role="speaker">
+ <persName>P. Szumowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzymanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szymański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PWroblewski" role="speaker">
+ <persName>P. Wróblewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpSkrypnyk" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Skrypnyk</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00026-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00026-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..d4947c7
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00026-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,191 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 26 posiedzenia w dniu 23 maja 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram Kościałkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Podsekretarze Stanu: w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Mini</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">sterstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Janusz Julian Głuchowski, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 10.)</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają posłowie Frąckiewicz i Skrypnyk. Protokół i listę mówców prowadzi p. Frąckiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Protokół 25 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu sprzeciwu.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! W tych dniach został wykończony przez malarza Stefana Norblina zamówiony przeze mnie już dawniej portret ś. p. Walerego Sławka. Portret ten Prezydium Sejmu zawiesiło dzisiaj w galerii portretów b. Marszałków Sejmu, spełniając w ten sposób akt uczczenia pamięci zmarłego Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#komentarz">(Izba wstaje. Chwila milczenia.)</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">Stwierdzam ponadto, że Sejm uczcił pamięć b. Marszałka Sejmu ś. p. Walerego Sławka przez powstanie i minutę skupionego milczenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Wobec tego uważam, że wniosek posła Żeligowskiego, złożony w tej sprawie, nie wymaga załatwienia.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Marszalek">Usprawiedliwili nieobecność w Sejmie posłowie: Grzybkowski, Klimczuk, Novak, Ostafin, Sowiński i Stoch.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Marszalek">Wicemarszałek Surzyński prosi Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego na 3 tygodnie. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba urlopu udzieliła. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#Marszalek">P. Prezes Rady Ministrów nadesłał mi przy pismach z dnia 11 i 16 maja odpowiedzi na następujące interpelacje posłów.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SekretarzpSkrypnyk">Odpowiedzi na interpelacje posłów, otrzymane dn. 11 maja:</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SekretarzpSkrypnyk">Franciszka Filipskiego w sprawie likwidacji przedwojennych gminnych kas pożyczkowo-oszczędnościowych, dra Józefa Putka w sprawie przewlekania przez władze prokuratorskie w Katowicach dochodzeń przeciw Wojciechowi Korfantemu;</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SekretarzpSkrypnyk">otrzymane dnia 16 maja:</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SekretarzpSkrypnyk">ks. dra Józefa Lubelskiego w sprawie kontroli banków państwowych przez Najwyższą Izbę Kontroli, Stanisława Ratajczyka w sprawie pominięcia uczestników b. Armii Polskiej w Ameryce w rozporządzeniu Ministra Spraw Wojskowych do ustawy z dnia 2 lipca 1937 r. o zapewnieniu pracy i zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego (Dz. U. R. P. Nr 59, poz. 464), dra Stefana Barana w sprawie niezałatwienia mimo urgensów podania Bazylego Fałendysza, b. nauczyciela szkół powszechnych w Filipkowcach, pow. Borszczów, wniesionego jeszcze w 1929 r., o przyznanie zaopatrzenia emerytalnego należnego mu z ustawy z tytułu 14-letniej służby nauczycielskiej w b. zaborze austriackim;</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SekretarzpSkrypnyk">otrzymane dnia 19 maja:</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SekretarzpSkrypnyk">Juliusza Dudzińskiego w sprawie ostatnich wypadków w Europie środkowej, Stanisława Ratajczyka i Władysława Koniecznego w sprawie zastosowania polityki wzajemności w związku z szykanami wobec mniejszości polskiej w Niemczech.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SekretarzpSkrypnyk">Marszałek: Odpowiedzi te zostaną przesłane pp. interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SekretarzpSkrypnyk">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o ratyfikacji układu płatniczego między Polską a Francją (druk nr 219) — proponuję odesłać projekt ten do Komisji Spraw Zagranicznych. Nie słyszę sprzeciwu. Odeślę projekt ten p. przewodniczącemu Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#SekretarzpSkrypnyk">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Pracy o rządowym projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych, włączonych do województwa śląskiego (druki nr 191 i 220).</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#SekretarzpSkrypnyk">Sprawozdawca p. Szymański ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PSzymanski">Wysoka Izbo! Najpierw proszę sprostować błąd drukarski w sprawozdaniu Komisji Pracy druk nr 220. W ostatnim zdaniu zamiast „rozporządzenia” ma być — „rozporządzania”, czyli zamiast e — a.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PSzymanski">Wysoka Izbo! Wniesiony przez Rząd projekt ustawy o zmianie niektórych przepisów w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych, włączonych do województwa śląskiego, ma na celu ujednolicenie i uporządkowanie ustawodawstwa o przedstawicielstwie pracowniczym w zakładach pracy województwa śląskiego, do którego przyłączone zostały odzyskane ziemie Śląska Zaolziańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PSzymanski">Według projektu ustawy mają stracić moc wszelkie przepisy ustaw czeskosłowackich, obowiązujące dotychczas na ziemiach odzyskanych, w zakresie przedstawicielstwa pracowników w zakładach pracy. Na miejsce uchylonych przepisów przewiduje się rozciągnięcie na ziemie odzyskane ustawy o radach zakładowych z dnia 4 lutego 1920 roku, obowiązującej dotąd na Górnym Śląsku.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PSzymanski">Projekt ustawy, uchwalony przez komisję, przewiduje uchylenie 4 ustaw czeskosłowackich. Niektóre z tych ustaw zawierają ponad 100 artykułów. Już to samo wskazuje, że podtrzymywanie tego, ustawodawstwa na niewielkim odcinku kraju jak i podtrzymywanie dwojakiego rodzaju stanu prawnego na terenie jednego województwa stworzyłoby chaos prawny i różnego rodzaju komplikacje, hamujące i utrudniające działalność nie tylko zainteresowanych władz, ale i instytucji pracowniczych.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#PSzymanski">Organizacje zawodowe pracownicze, działające na terenie Śląska Zaolziańskiego, wypowiedziały się za ujednoliceniem prawodawstwa w zakresie przedstawicielstwa pracowniczego w zakładach pracy i za wprowadzeniem na Śląsku Zaolziańskim ustawy o radach zakładowych, obowiązującej na górnośląskiej części województwa śląskiego. Ta opinia związków zawodowych wyraża się w protokóle z konferencji, odbytej w dniu 24 lutego 1939 r. w Katowicach pod przewodnictwem dyrektora departamentu p. Klotta.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PSzymanski">Na odzyskanej części Śląska Zaolziańskiego istniały rady załogowe, tzw. zakładowe. Te zaś wybierały rady okręgowe. Rady okręgowe posiadały osobowość prawną i mogły posiadać majątek.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PSzymanski">Ustawa o radach zakładowych, obowiązująca na Górnym Śląsku, nie przewiduje żadnej nadbudówki rad zakładowych, a istniejące tam rady załogowe nie mają osobowości prawnej. Organizacja rad zakładowych na Górnym Śląsku przyczyniła się w swej 19-letniej działalności i praktyce do uregulowania stosunków między pracą a kapitałem na Górnym Śląsku. Rady zakładowe na Górnym Śląsku wykazały pożyteczną działalność, przyczyniając się w dużej mierze do utrzymania spokoju społecznego, nie budzą one też zastrzeżeń ze strony świata pracowniczego ani władz, pracodawcy też uznają je za pożyteczne. Świat pracy województwa śląskiego uważa istniejące tam rady załogowe za wielką zdobycz i postęp w stosunkach między kapitałem a pracą.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PSzymanski">Powszechnym i słusznym jest mniemanie, że istnienie rad zakładowych przyczynia się do zachowania spokoju społecznego, a dążeniem świata pracowniczego w Polsce jest, aby ustawa o radach zakładowych, obowiązująca w województwie śląskim, rozciągnięta została na cały teren Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PSzymanski">Działalność rad zakładowych jest wyraźnie oddzielona od działalności związków zawodowych i wszelkie prawa związków zawodowych w zakresie reprezentacji interesów świata robotniczego są tym związkom zawodowym zastrzeżone. Rady zakładowe nie mają prawa zawierania umów zbiorowych, reprezentowania pracowników poza zakładem pracy, gdyż te zadania pozostawione są związkom zawodowym, a uprawnienia i zadania rad zakładowych regulują szczegółowo przepisy art. 66 i 78 ustawy o radach zakładowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#PSzymanski">Przepisy o radach zakładowych przewidują toż istnienie komisji pojednawczo-rozjemczych. Komisje pojednawczo-rozjemcze są powoływane i działają na zasadzie rozporządzenia niemieckiego o umowach taryfowych, o wydziałach robotniczych i funkcjonariuszy i o załatwianiu zatargów robotniczych z dnia 23 grudnia 1918 r. Rozporządzenie to normuje sposób powoływania komisji pojednawczo-rozjemczych, normuje ich funkcjonowanie i działalność. Działalność tych komisji powiązana jest ściśle z działalnością rad zakładowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#PSzymanski">Rozpatrywany rządowy projekt ustawy przez wprowadzenie na ziemię zaolziańską, przyłączoną do województwa śląskiego, ustawa o radach zakładowych wprowadza automatycznie także przepisy rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1918 r. o umowach taryfowych, wydziałach robotniczych i funkcjonariuszy i załatwianiu zatargów zbiorowych w części przepisów, odnoszących się do komisji pojednawczo-rozjemczych.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#PSzymanski">Omawiany projekt ustawy reguluje stan prawny w czterech zasadniczych sprawach:</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#PSzymanski">1) Wprowadza przepisy prawne, obowiązujące na terenie Górnego Śląska w przedmiocie przedstawicielstwa pracowniczego w zakładach pracy na odzyskaną część Śląska Zaolziańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#PSzymanski">2) Przy wprowadzaniu tych przepisów normuje odmiennie przepis o komisjach pojednawczo-rozjemczych i wprowadza inny skład komisji rozjemczych, przyjmuje nazwę komisji rozjemczych, a nie komisji pojednawczo-rozjemczych, normuje też inny sposób powoływania przewodniczącego i ławników komisji rozjemczej, niż przy powoływaniu komisji pojednawczo-rozjemczych na Górnym Śląsku, w Poznańskiem i na Pomorzu. Przewiduje się bowiem z góry obwodowego inspektora pracy jako przewodniczącego tej komisji. Również ławnicy komisji rozjemczej mają być powoływani w sposób odmienny, niż przewiduje przepis rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1918 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#PSzymanski">3) Na podstawie przepisów Czeskosłowackich rady zakładowe wybierały rady okręgowe, które — jak już poprzednio wspomniałem — posiadały osobowość prawną i mogły posiadać majątek. W Polsce ta rada okręgowa posiada dwa domy, a to szpital w Boguminie i domy robotnicze dla inwalidów górniczych w Suchej Górnej. Do domów tych dokłada się, gdyż one się nie opłacają. Projekt ustawy przewiduje rozwiązanie rady okręgowej, a z majątku jej ma być utworzony osobny fundusz. Do tego funduszu ma być włączony majątek, należący do związków zawodowych działających przed przyłączeniem Zaolzia do Polski na tym terenie. Socjalistyczny Związek Organizacji Zawodowych posiada dom w Karwinie przy ulicy Łaziańskiej. Dom ten, jak i inny majątek byłych związków zawodowych, ma stać się własnością tego funduszu, utworzonego na podstawie art. 3 projektu ustawy. Funduszowi temu nadaje się osobowość prawną. Poszczególne związki zawodowe, mające swe centrale w Czechach, przestały działać na terenie ziemi zaolziańskiej.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#PSzymanski">Znalezienie klucza podziału majątku, należącego do poszczególnych central związków zawodowych w Czechach, które dziś na terenie Zaolziańskim są zlikwidowane, między poszczególne związki polskie, rozwijające obecnie swą działalność na uzyskanym terenie, jest trudne, jeżeli nie całkiem niemożliwe. Żaden z polskich związków zawodowych nie może sobie rościć uprawnień do spadkobrania majątku po dawniejszych czeskich związkach zawodowych. Posiadany przez związki zawodowe majątek datuje się jeszcze z czasów przedwojennych. W ostatnim dwudziestoleciu członkowie poszczególnych organizacji przechodzili z jednego związku do drugiego, tworzyły się nowe związki. Dziś one już nie istnieją, a rozpoczęły swoją działalność związki, działające na terenach Rzeczypospolitej. Nie ma więc takiego klucza, na podstawie którego można by sprawiedliwie podzielić majątek po byłych czeskich związkach zawodowych, działających na Zaolziu, między poszczególne związki polskie. Samo rozdzielenie tego majątku, gdyby nawet taki klucz znaleziono byłoby niemożliwe, gdyż stać by się mogło tylko ze szkodą dla tego majątku, a nie przyniosłoby żadnych korzyści. Toteż utworzenie osobnego funduszu z tego majątku wspólnie z majątkiem rady okręgowej, przedstawicielstwa robotniczego, wydaje się być jedynie wskazane.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#PSzymanski">4) Celem utrzymania tego majątku i umożliwienia działalności dotychczasowych urządzeń i instytucji pracowniczych na Zaolziu projekt ustawy przewiduje w art. 4 odpowiednie świadczenia pracodawców na rzecz tych instytucji i urządzeń. Dotychczasowy stan rzeczy był taki, że pracodawcy na cele tych instytucji i urządzeń obowiązani byli dawać 10% czystego zysku z kopalń, a robotnicy 1% zarobku. W praktyce sprowadzało się to do tego-, że płacili tylko robotnicy 1% od zarobku, a pracodawcy od dłuższego czasu żadnych zysków z kopalń nie wykazywali, więc też nic na rzecz instytucji robotniczych nie wpłacali. Projekt ustawy przewiduje dotacje na rzecz instytucji pracowniczych na Zaolziu ze strony pracodawców i zapewnia te dotacje całkowicie tylko ze strony pracodawców, a uwalnia robotników od obowiązku opłat.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#PSzymanski">Do zasadniczych ważnych przepisów, jakie projekt ustawy wprowadza, należy też art. 8, który uprawnia Ministra Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości do ogłoszenia jednolitego tekstu przepisów ustawy o radach zakładowych. Wydanie takiego jednolitego tekstu ustawy jest bardzo pożądane nie tylko z powodu rozciągnięcia ustawy o radach zakładowych na ziemie odzyskane, ale także ze względu na to, że z tekstu niemieckiego muszą być usunięte różne nazwy władz oraz ze względu na poprawność języka polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#PSzymanski">Podkreślić jeszcze pragnę, że związki zawodowe, działające na terenie województwa śląskiego, a więc i na Zaolziu, wypowiedziały się za rozwiązaniem sprawy w tym sensie, jak tc przewiduje projekt ustawy, uchwalony przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#PSzymanski">Wysoki Sejmie! Komisja przedkłada Wysokiej Izbie uchwaloną jednomyślnie rezolucję, wzywającą Rząd do przedłożenia Sejmowi projektu ustawy o przedstawicielstwie pracowniczym w zakładach pracy na całym terenie Rzeczypospolitej. Rezolucja ta jest wyrazem dążeń całego świata pracy w Polsce. Doświadczenia 19-letniej działalności rad zakładowych na Górnym Śląsku wykazały ich pożyteczność zarówno w odniesieniu do świata pracy, jak i zakładów pracy i Państwa. Toteż ustawodawstwo o przedstawicielstwie pracowniczym w zakładach pracy winno być jak najrychlej wprowadzone w całym Państwie przy zachowaniu takich uprawnień związków zawodowych, jakie istnieją na Górnym Śląsku. Trzeba jednak zauważyć, że niektóre związki zawodowe posiadają mało cech prawdziwych związków zawodowych, działalnością swoją degenerują one ruch pracowniczy związków zawodowych, co przyczynia się do wielkiego rozbicia związków zawodowych. Te niezdrowe i zdegenerowane związki zawodowe chciałyby uzyskać hegemonię nad całym ruchem zawodowym pracowniczym w Polsce. Istnieje więc obawa, aby przedstawicielstwa pracownicze w zakładach pracy, opierające się na takich niezdrowych związkach zawodowych, nie wypaczyły samej idei i zasad przedstawicielstwa pracowniczego w zakładach pracy. Należało by więc dążyć do oparcia działalności związków zawodowych na zdrowych zasadach właściwych związkom zawodowym. Są jednak dzielnice, poczynając od zachodnich województw, gdzie świat pracy jest zupełnie dojrzały do tego, by posiadać swoje przedstawicielstwo w zakładach pracy w formie rad zakładowych, jakie istnieją na Górnym Śląsku. Wprowadzenie przedstawicielstwa pracowniczego w zakładach pracy przyczyni się do harmonii społecznej i do spokoju społecznego, na którym Państwu zależeć musi.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#PSzymanski">Wnoszę o uchwalenie ustawy i rezolucji w brzmieniu przedłożonym przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#PSzymanski">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#PSzymanski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#PSzymanski">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#PSzymanski">Do tej ustawy jest także rezolucja komisji, która brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#PSzymanski">„Sejm wzywa Rząd do wniesienia do Sejmu projektu jednolitej polskiej ustawy o przedstawicielstwie pracowniczym w zakładach pracy, obejmującej teren całej Rzeczypospolitej”.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#PSzymanski">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#PSzymanski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Pracy o projekcie ustawy, złożonym przez posła Jana Łobodzińskiego, o zmianie ustawy z dnia 2 lipca 1.937 r. o zapewnieniu pracy i zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego (druki nr 186 i 226).</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#PSzymanski">Sprawozdawca p. Łobodziński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PLobodzinski">Zanim przystąpię do sprawozdania, poproszę o poprawienie stylistycznych błędów, które się wkradły do druku nr 226. Poprawki te są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#PLobodzinski">W punkcie 3), gdzie jest mowa o art. 3, zamiast wyrazów: — „i ust. (2)” winno być — „i (2)”.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#PLobodzinski">W punkcie 5), gdzie jest mowa o art. 5 — skreślić literę — „w”.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#PLobodzinski">Wysoka Izbo! Ustawa o zapewnieniu pracy i o zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego ma swój początek w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 stycznia 1936 r. Dekret ten rozstrzygnął wyłącznie sprawę zaopatrzenia — i to w bardzo ograniczonym zakresie — dla osób szczególnie zasłużonych. Pewnym rozszerzeniem uprawnień dla osób, odznaczonych Krzyżem Niepodległości z Mieczami lub Krzyżem Niepodległości, i to dla kategorii, nie posiadających środków zapewniających egzystencję, i po ukończeniu 55 lat życia lub tym, którzy utracili według orzeczenia komisji lekarskiej co najmniej 50% zdolności do zarobkowania, stała się ustawa o zapewnieniu pracy i zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego z dnia 2 lipca 1937 r. Ustawa ta postawiła na pierwszym miejscu zapewnienie pracy dla niepodległościowców przez pierwszeństwo w zatrudnieniu przy równych kwalifikacjach w urzędach i przedsiębiorstwach państwowych oraz nałożyła obowiązek na zakłady pracy o charakterze publiczno-prawnym i prywatnym zatrudnienia na każdych 33 pracowników co najmniej jednego uczestnika walk o niepodległość, jeżeli nie ukończył 65 lat życia i utracił nie więcej niż 66⅔% zdolności do zarobkowania.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#PLobodzinski">W dalszym ciągu ustawa z dn. 2 lipca 1937 r. wprowadziła dla osób pobierających zaopatrzenie dodatki rodzinne i uregulowała prawo ubezpieczenia, leczenia i opieki dla uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#PLobodzinski">Nowela obecna, opierając się na praktycznym wykonywaniu opieki przez Państwo nad zasłużonymi w walkach o niepodległość osobami bez specjalnych większych dalszych obciążeń Skarbu Państwa, wprowadza szereg postanowień rozszerzających uprawnienia, wynikające z ustawy z dn. 2 lipca 1937 r. Jedna z poprawek to ustawowe prawo do zaopatrzenia niepodległościowców, nie będących obywatelami Państwa Polskiego. W latach 1914—1918 w walkach o niepodległość Polski brali udział nie tylko Polacy, ale i obywatele państw obcych lub Polacy zamieszkali stale za granicami.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#PLobodzinski">Jako referent wychodzę z założenia, że niepodległe Państwo Polskie w stosunku do tych uczestników walk o niepodległość i żołnierzy ma jednakowe prawa i obowiązki tak moralne jak i materialne. Za moralne uważam zaszczytny tytuł żołnierza polskiego, odznaczenia wojenne, państwowe i koleżeństwo broni ze wszystkimi polskimi żołnierzami. Materialny obowiązek Państwa i społeczeństwa polskiego powinien się wyrażać w rozciągnięciu na wymienione kategorie uczestników walk o niepodległość wszelkich uprawnień, płynących z naszych ustaw, a to rozciągnięcie naszej ustawy o zaopatrzeniu inwalidów, wdów i sierot, a następnie rozciągnięcie mocy ustawy o szczególnie zasłużonych w walkach o niepodległość, ustawy z 2 lipca 1937 r. Umożliwienie przekazywania przez Skarb Państwa rent i zaopatrzeń za granicę przez odpowiednią zmianę przepisów dewizowych i rozszerzenie wszelkich uprawnień, płynących z tytułu odznaczeń, np. pensja przywiązana do Orderu Virtuti Militari, zniżki kolejowe w obrębie granic polskich na Krzyż i Medal Niepodległości jest sprawą prestiżową Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#PLobodzinski">Doszło do mojej wiadomości jako referenta, że uczestnikom walk o niepodległość odznaczonym Krzyżem Niepodległości, a obcym obywatelom nie wydaje się legitymacji uprawniającej do tych samych praw, które nam przysługują.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#PLobodzinski">Jedna z najważniejszych zmian, jakie wprowadza nowela do ustawy z dn. 2 lipca 1937 r. to ustanowienie na wniosek p. majora Wagnera stanowiska opiekuna głównego dla spraw zatrudnienia i zaopatrzenia niepodległościowców przy Prezesie Rady Ministrów, którego powołuje Pan Prezydent Rzeczypospolitej. Przy Prezesie Rady Ministrów będzie utworzona rada opiekuńcza, której przewodniczyć będzie z urzędu opiekun główny.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#PLobodzinski">Nowela rozszerza pierwszeństwo i prawo zatrudnienia również na wdowy, dzieci i sieroty po niepodległościowcach. Wprowadza następnie uprawnienie dla Ministra Skarbu do przyznawania 50% dodatku do zaopatrzenia niepodległościowcom, posiadającym Krzyż Niepodległości z Mieczami względnie Krzyż Niepodległości, o ile zajmowali w okresie walk o niepodległość stanowisko kierownicze i samodzielne lub też byli oficerami Wojska Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#PLobodzinski">Jedną z ważnych poprawek jest wprowadzony przepis o pierwszeństwie dla dzieci i sierot niepodległościowców przy przyjmowaniu do szkół państwowych i samorządowych, korzystanie z wszelkich ulg, jakie posiadają dzieci urzędników państwowych, zaś dla dzieci uczestników walk o niepodległość, którzy pobierają zaopatrzenie, jeżeli czynią dostateczne postępy w nauce i zachowują się zadowalająco, całkowite zwolnienie z obowiązku uiszczania rocznych opłat administracyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#PLobodzinski">Ostatni przepis — to pierwszeństwo przy równych kwalifikacjach przy nadawaniu zezwoleń lub zawieraniu umów na sprzedaż wyrobów monopolowych dla uczestników walk o niepodległość i ich rodzin.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#PLobodzinski">Wysoki Sejmie! Komisja Pracy rozważyła projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 2 łipca 1937 r. o zapewnieniu pracy i o zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego na posiedzeniu w dniu 20 maja 1939 r. i wprowadziła szereg poprawek natury merytorycznej i stylistycznej, uwidocznionych w druku nr 226.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#PLobodzinski">W imieniu Komisji Pracy wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt noweli do ustawy z dnia 2 lipca 1937 r. wraz z rezolucjami w brzmieniu, uchwalonym przez Komisję Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto z Panów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania rezolucji. Rezolucje te są uwidocznione w druku nr 226, który Panowie mają przed sobą, wobec tego nie będę ich odczytywał.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem rezolucyj, zaproponowanych przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucje zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o rządowym projekcie ustawy o Wojskowej Szkole Głównej Inżynierii (druki nr 209 i 225).</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#Marszalek">Udzielam głosu sprawozdawcy p. Ostachowskiemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#POstachowski">Wysoki Sejmie! Jako sprawozdawca Komisji Wojskowej o wniesionym rządowym projekcie ustawy o Wojskowej Szkole Głównej Inżynierii (druk nr 209) mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie ten projekt ustawy z poprawkami komisji.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#POstachowski">Dokonane przez Komisję Wojskową poprawki (druk nr 225) nie zmieniają ani treści, ani myśli przewodniej wniesionego projektu ustawy, a mają na celu nadanie jak najlepszej formy całości wniesionego projektu. Poprawki te zostały uzgodnione na komisji z zainteresowanymi Ministerstwami.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#POstachowski">Jako ogólne uzasadnienie wniesienia projektu niniejszej ustawy przytoczę wyjątki z uzasadnienia Rządu jako wnioskodawcy: — „Połączenie wysokiego poziomu wiedzy technicznej z odpowiednio wysokim poziomem wiedzy wojskowej w osobach inżynierów wojskowych, wszechstronnie ku temu przygotowanych, pozwoli radykalnie usunąć istotny brak takich specjalistów. Usunięcie tego braku drogą posyłania oficerów na studia politechniczne nie osiągnie celu, bowiem oficerowie tacy po ukończeniu studiów byliby tylko inżynierami cywilnymi, ubranymi w mundury, a nie wojskowymi inżynierami, o których chodzi.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#POstachowski">Wyższa Szkoła Inżynierii Wojskowej, zorganizowana z programem odpowiadającym wyższym uczelniom, jak technicznym tak i wojskowym, daje możność wypełnienia istniejącej luki”.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#POstachowski">W uzupełnieniu dodaję, że uchwalenie przez Wysoki Sejm przedłożonego wniosku będzie dalszym krokiem wzmocnienia prac nad obroną i bezpieczeństwem Rzeczypospolitej i dlatego wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy z druku nr 209 z poprawkami komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został w drugim czytaniu przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 11 maja 1939 r., do uchwalonego przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. projektu ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę (druki nr 97, 168 i 221).</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Kobosko ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PKobosko">Wysoki Sejmie! Po raz drugi mam zaszczyt referować ustawę o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę. Sprawozdanie obecne dotyczy tylko zmian, wprowadzonych p^rz^ez Senat w dniu 11 maja roku bieżącego. Zmiany te są drobne. Częściowo dotyczą tylko formalnej strony ustawy, z wyjątkiem punktu 3 art. 3, gdzie po wyrazach — „na froncie” dodaje się wyrazy — „lub 6 miesięcy na stanowiskach instruktora w szkołach wojskowych broni i w obozach szkolnych”. Poprawka powyższa odnosi się tylko do stosunkowo bardzo małej grupy osób w ogólnej liczbie ochotników i to osób, które siłą rzeczy musiały przed szkoleniem odbyć kampanię bojową na froncie. W większości wypadków odbywali ją na froncie przed ^191^8 rokiem. Później jako bardziej doświadczeni musieli szkolić element młodszy. Niejeden z nich, jak to prawie nam wszystkim jest wiadomo, wyrywał się formalnie na front. Niejeden musiał przepłacić surową karą swój pobyt na froncie bez zezwolenia swoich władz przełożonych. Dla tych kolegów było to ciężkim bardzo obowiązkiem. O znaczeniu i roli instruktora wojskowego nie będę mówił, bo każdy z nas dokładnie sobie sprawę zdaje z bezcennych ich wartości.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PKobosko">Komisja Wojskowa na posiedzeniu 16 maja postanowiła tę poprawkę i szereg innych poprawek do artykułów 1, 3, 4, 8, 10 i 11 przyjąć.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PKobosko">Jako referent powyższej ustawy i członek Zarządu Głównego Związku Ochotników zwracam się z gorącym apelem do Wysokiego Rządu, aby jak najprędzej ukazało się rozporządzenie wykonawcze do tej ze wszech miar słusznej i pożądanej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PKobosko">W imieniu Komisji Wojskowej proszę Wysoką Izbę o przyjęcie poprawek, uchwalonych przez Komisję Wojskową w dniu 16 maja rb.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Głos ma p. ks. Padacz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#PksPadacz">Wysoki Sejmie! Pragnąc nie odkładać uchwalenia tak pilnej ustawy, jaką jest ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, Komisja Wojskowa Sejmu na wniosek referenta dra Kobosko po dłuższej dyskusji zgodziła się na poprawki proponowane przez Senat. Zaznaczyć się jednak godzi, że intencją wnioskodawców, jak wynika z art. 3 uchwalanej obecnie ustawy, było przyznać Krzyż Ochotniczy za Wojnę tym osobom, które walczyły na froncie bojowym. Wychodząc z tego założenia, trzeba uznać, że wyrazy dodane przez Senat do art. 3 ustawy — „lub 6 miesięcy na stanowiskach instruktora w szkołach wojskowych broni i w obozach szkolnych” powinny być tak rozumiane, że Krzyż Ochotniczy mogą uzyskać ci instruktorzy, którzy poprzednio służyli czynnie w oddziałach walczących na froncie.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#PksPadacz">Drugim zagadnieniem, którym się zajmowano nie tylko dawniej, ale i podczas obecnej kadencji Izb ustawodawczych, jest uregulowanie doniosłej sprawy uprawnień niepodległościowców i ochotników. Co się tyczy niepodległościowców, to przed 20 minutami przyjęliśmy nowelę, która wprowadza korzystne zmiany do ustawy z dnia 2 lipca 1937 roku o zapewnieniu praw i o zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego. Jeżeli zaś chodzi o osoby, które pełniły ochotniczą służbę wojskową w latach 1918—1921, art. 8 ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę ogólnie rzecz ujmuje: — „Osoby, odznaczone Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach mają pierwszeństwo w zatrudnieniu, a zwłaszcza przy obsadzaniu nowo otworzonych placówek gospodarczych”.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#PksPadacz">Teraz zatem wszystko zależy od rozporządzenia wykonawczego, na które z ufnością ochotnicy czekają, co podkreślił w swoim przemówieniu p. referent dzisiejszej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#PksPadacz">Między innymi rozporządzenie na pewno wyszczególni kategorie ochotników, działających na froncie z bronią w ręku lub też bez broni, a wtedy okaże się, o czym mało się wie i piszę, że w roku 1920 nawet alumni seminariów np. warszawskiego i płockiego ochotniczo i z niezwykłym poświęceniem pełnili trudną służbę sanitarną, co znalazło uznanie u ówczesnego nuncjusza, największego przyjaciela odrodzonej Polski, późniejszego Papieża Piusa XI, który inspekcję duszpasterską osobiście wśród kleryków, sanitariuszów w pasie frontowym i przyfrontowym przeprowadzał. Przemawiając wówczas podkreślił, że w decydujących momentach każdy katolik powinien się tam znaleźć, gdzie go wzywają obowiązek i honor, oparty na niewzruszonych podstawach prawa Bożego, nakazującego miłować swą Ojczyznę. Mało znany ten fakt dokładnie został odtworzony na łamach watykańskiego — „Osservatore Romano”.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#PksPadacz">Kończąc, jako naczelny kapelan Związku Byłych Ochotników Armii Polskiej, pragnę zaznaczyć, że ochotnicy, uczestnicy walk o ugruntowanie niepodległości gotowi są w razie potrzeby do oddania swych sił i swego życia za Ojczyznę, ale również bezinteresownie ofiarowują swą pracę przy budowie Świątyni Opatrzności w Warszawie, którą bezapelacyjnie postanowił wznieść pierwszy Sejm odrodzonej Rzeczypospolitej. I tak, jak zawsze w chwilach ciężkich i niebezpiecznych, Królowa Korony Polskiej z sukursem nam przychodziła, tak samo i teraz potrzebujemy pomocy Bożej. Spełnienie uroczystego ślubu tę pomoc nam zapewni. Dlatego też mimo ciężkich czasów nie wolno odkładać ani na chwilę rozpoczęcia budowy świątyni wotywnej. Skarb Państwa prawie żadnych ciężarów nie poniesie, bo dzięki Bogu są jeszcze w Polsce ludzie bardzo ofiarni. Polacy z Ameryki zgłaszają również swoją gotowość wydatnego poparcia, jak to można stwierdzić na podstawie listów, które przychodzą do zainteresowanego komitetu.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#PksPadacz">Do mego apelu dołączają się posłowie tych ziem, które najbardziej w razie kataklizmu dziejowego będą zagrożone, a więc posłowie Śląska, Wielkopolski, Pomorza. Dla chcącego nie ma nic trudnego. Wspólnymi siłami i Polskę obronimy i przyrzeczony kościół Panu Bogu postawimy.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#PksPadacz">Marszałek: Do głosu nikt nie jest zapisany. Komisja wnosi o przyjęcie wszystkich poprawek Senatu. Wobec tego będziemy głosowali en bloc wszystkie poprawki Senatu. Ponieważ Konstytucja wymaga dla odrzucenia poprawek większości kwalifikowanej, musimy głosować negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#PksPadacz">Kto jest przeciwny przyjęciu proponowanych przez Senat i zaakceptowanych przez komisję poprawek, zechce wstać. Nie stoi nikt, wobec tego nie ma tym bardziej większości, potrzebnej do odrzucenia tych poprawek, przeto poprawki zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#PksPadacz">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o zmianach, wprowadzanych przez Senat w dniu 11 maja 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. projektu ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach. (druki nr 83, 149 i 222).</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#PksPadacz">Sprawozdawca p. Orlański ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#POrlanski">Wysoki Sejmie! Senat wprowadził dwie kategorie poprawek do tej ustawy, tak pożądanej dla drobnego rzemiosła i kupiectwa. Pierwsza kategoria — są to poprawki stylistyczne. Druga kategoria. — to dwie poprawki merytoryczne do art. 3 i 26. Komisja Prawniczo odrzuciła wszystkie poprawki stylistyczne, z wyjątkiem dwóch do art. 4 i 14, wychodząc z założenia, że poprawki stylistyczne Senatu chcą przywrócić pierwotny tekst projektu rządowego. Tymczasem ten pierwotny tekst projektu rządowego uznany został pod względem stylistycznym za niewłaściwy, a więc Senat dążył do skreślenia poprawek stylistycznych. Należy nadmienić, że motywy Senatu, iż przez wprowadzenie pewnych poprawek stylistycznych może być zmieniony sens, w danym wypadku nie są słuszne. W Senacie rozpoznawała powyższe sprawy Komisja Gospodarcza, a w Sejmie Komisja Prawnicza, składająca się w większości z prawników. I oczywiście głównymi celem tej komisji było to, ażeby istotny sens przepisów został utrzymany.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#POrlanski">Niezależnie od tego uważaliśmy, że skoro zmusimy zakłady, że prawo obowiązuje wszystkich, że nikt się nie może tłumaczyć nieznajomością tych przepisów, to winno to być tak sformułowane, ażeby każdy laik zrozumiał. Wychodziliśmy z tych założeń, z jakich wychodziło starodawne prawo polskie. Mieliśmy ściśle, krótko, zwięźle sprecyzowane przepisy, które mogą być wzorem dla dzisiejszego prawodawstwa. Tymczasem, kiedy Polska utraciła niepodległość, wskutek różnych przepisów zaborczych nastąpiło spaczenie jasnej myśli prawa. I dlatego po dłuższej dyskusji Komisja Prawnicza Sejmu uważała, że budować należy zda nie od podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, a nie od słowa: jeżeli. Z tych względów Komisje Prawnicza Sejmu z wyjątkiem poprawki do art. 4 i 14 wszystkie poprawki stylistyczne Sejmu odrzucone przez Senat utrzymała w mocy.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#POrlanski">Druga kategoria poprawek to poprawki merytoryczne do art. 3 i 26. Otóż Komisja Prawnicza Sejmu uważała, że wtedy, kiedy wprowadza się wyjątkowy przepis, że maszyny wprowadzone do nieruchomości nie stanowią nieruchomości z przeznaczenia, a więc daje się bardzo poważne ulgi przedsiębiorcom, jednakże przez wprowadzenie tego przepisu nie można łamać zasad hipotek. Przecież hipoteka też jest swego rodzaju rejestrem, gdzie wszyscy ci, którzy chcą dawać pewne kredyty przemysłowi, rzemiosłu, muszą wiedzieć, iż jest pewność obrotu. I tak już wiemy, że ta hipoteka została podważona tzw. hipotekami tajnymi, przywilejami. Otóż w obawie, aby kredyt nie był ograniczony, komisja sejmowa uważała za wskazane, ażeby jednakże tam, gdzie chodzi o nieruchomości hipotekowane, wzmianka o tego rodzaju maszynach była uczyniona. Stwierdzamy, że taka wzmianka ze względu na koszty stanowi właściwie minimalne obciążenie, a daje pewność wszystkim tym, którzy chcą udzielić kredytu rzemiosłu, ze znajdą realne pokrycie.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#POrlanski">Jeżeli chodzi o poprawkę merytoryczną do art. 26, to wychodziliśmy z założenia, że me trzeba ograniczać tych, którzy korzystają z kredytu, w ten sposób, ażeby niezapłacenie dwóch rat powodowało już egzekucję. Utrzymaliśmy wprowadzoną poprzednio przez Sejm poprawkę, ażeby dodać słowo — „dwóch kolejnych rat”. A więc widzimy, iż tam, gdzie nie chodzi o naruszenie jawności i pewności obrotu, skłonni jesteśmy do pomocy dłużnikowi.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#POrlanski">Z tych względów w imieniu Komisji Prawniczej wnoszę, ażeby Wysoka Izba raczyła przyjąć poprawki Senatu do art. 4 i 14, natomiast ażeby Wysoki Sejm raczył odrzucić pozostałe poprawki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Będziemy głosowali najpierw nad tymi dwiema poprawkami, które komisja proponuje przyjąć. Będziemy głosowali nad obiema poprawkami razem i tak samo, jak poprzednim razem, negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem poprawek, których przyjęcie proponuje komisja, do art. 4 i 14, zechce wstać. Nikt nie stoi. W tym stanie rzeczy nie ma większości kwalifikowanej potrzebnej do odrzucenia poprawek senackich, poprawki zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Marszalek">Co do pozostałych poprawek, komisja proponuje , aby je odrzucić. Będziemy głosowali pozytywnie za odrzuceniem tych poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Marszalek">Kto jest za wnioskiem komisji, aby odrzucić poprawki, zechce wstać. Stoi większość kwalifikowana 3/5, poprawki zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy, złożonym przez posła inż. Stanisława Chmielińskiego, w sprawie zmiany przepisów, wprowadzających prawo o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (druki nr 185 i 124.) (P.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#komentarz">Wróblewski:</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#Marszalek">Proszę o głos w sprawie formalnej.)</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#Marszalek">W sprawie formalnej głos ma p. Wróblewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PWroblewski">Wysoka Izbo! Ponieważ projekt ustawy, wniesiony przez posła Chmielińskiego, wkracza w meritum i dotyczy żywotnych spraw rolnych na ziemiach zachodnich, narusza niepodzielność gospodarstw, uniemożliwiając przekazywanie gospodarstwa przez ojca synowi w całości, stawiam wniosek o odesłanie tej sprawy z powrotem do Komisji Prawniczej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Kto jest za tym wnioskiem formalnym, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ten z powrotem będzie odesłany do Komisji Prawniczej.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o zmianie, wprowadzonej przez Senat w dniu 11 maja 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 22 marca 1939 r. projektu ustawy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych (druki nr 67, 129, 154 i 223).</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Szumowski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#PSzumowski">Wysoki Sejmie! Do uchwalonych przez Sejm projektów ustaw (druki nr 67 i 129) Senat wprowadził poprawkę porządkową błędu, który się wkradł przy komasacji dwóch druków w jeden projekt ustawy. Poprawka ta jest w druku nr 223, uzupełniana w art. 2 p. 1) ust. (f) wyjaśnieniem komu ta nieruchomość ma być odstąpiona.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#PSzumowski">Komisja Skarbowa poprawkę tę przyjęła. Dlatego też w imieniu komisji proszę Wysoką Izbę, aby raczyła poprawkę tę przyjąć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania. Głosujemy negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem poprawki, przyjętej przez Senat, zechce wstać. Nie stoi nikt, nie ma potrzebnej do odrzucenia poprawki Senatu większości, zatem poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonej interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SekretarzpSkrypnyk">Interpelacja p. dra Grzegorza Hankiewicza do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niewłaściwego postępowania organów bezpieczeństwa przy przeprowadzaniu rewizyj u ludności ukraińskiej w gromadach Oskrzesińce i Dźwików powiatu kołomyjskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 3)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00029-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00029-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..bc01573
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00029-01/header.xml
@@ -0,0 +1,97 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00029-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>29 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>29 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">29</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-06-16</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBaranski" role="speaker">
+ <persName>P. Barański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBohuszSzyszko" role="speaker">
+ <persName>P. Bohusz-Szyszko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>P. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PCzarnek" role="speaker">
+ <persName>P. Czarnek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PDobrowolski" role="speaker">
+ <persName>P. Dobrowolski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PGlowacki" role="speaker">
+ <persName>P. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKarsnicki" role="speaker">
+ <persName>P. Karśnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PKwapisiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Kwapisiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PLobodzinski" role="speaker">
+ <persName>P. Łobodziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMazurkiewicz" role="speaker">
+ <persName>P. Mazurkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMystkowski" role="speaker">
+ <persName>P. Mystkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSikorski" role="speaker">
+ <persName>P. Sikorski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSommerstein" role="speaker">
+ <persName>P. Sommerstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PSzczepanski" role="speaker">
+ <persName>P. Szczepański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PTrebicki" role="speaker">
+ <persName>P. Trębicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PZarzycki" role="speaker">
+ <persName>P. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrow" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezydentRzeczypospolitej" role="speaker">
+ <persName>Prezydent Rzeczypospolitej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzpWadowski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz p. Wadowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekWenda" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Wenda</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00029-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00029-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..02403e8
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00029-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,397 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 29 posiedzenia w dniu 16 czerwca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Obecni</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">:</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Prezes Bady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Fe</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">licjan Sławoj Składkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Ministrowie">Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Ministrowie">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">Kajetan Dzierżykraj- Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Ministrowie">Posłowie według załączonej do protokółu listy obecności.*</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 13.)</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#Ministrowie">Przewodniczący Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarze zasiadają pp. Wadowski i Frąckiewicz. Protokół i listę mówców prowadzi p. Frąckiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Protokół 28 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Usprawiedliwili nieobecność w Sejmie posłowie: Baran, Bilak Boluch, Bura, Dudrewicz, Dziękoński, Ekert, Kosidło, Krzysztoń, ks. Lubelski, Mudryj, Perfecki, Potaczek, Roztek, Skrypnyk, Sobczyk, Starzewski, Wnęk i Żukiel.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na jeden dzień p. Pikusie. P. Jahoda-Żółtowski prosi Izbę o udzielenie urlopu na 22 dni. Nie słyszę sprzeciwu, uważam, że Izba tego urlopu udzieliła.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">P. Marszałek Senatu zawiadomił mnie pismami z dnia 13 czerwca rb., że Senat uchwalił bez zmian następujące projekty ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych projektów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SekretarzpWadowski">o ratyfikacji układu płatniczego między Polską a Francją o stanie wojennym, o szczególnej odpowiedzialności karnej w przypadkach zbiegostwa do nieprzyjaciela lub poza granice Państwa, o przywróceniu mocy obowiązującej ustawy w przedmiocie uznania nazwisk, przybranych podczas służby wojskowej, o Wojskowej Szkole Głównej Inżynierii, o wykonywaniu pracy na rachunek grzywny, o uprawnieniach Państwowego Instytutu Geologicznego w zakresie prac górniczych i terenowych, o wystawach i targach gospodarczych oraz aukcjach, o rozciągnięciu mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o popieraniu elektryfikacji na obszar województwa śląskiego, o uregulowaniu stanu prawnego majątków Kościoła prawosławnego, o zmianie niektórych przepisów w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych, włączonych, do województwa śląskiego, o rozciągnięciu na ziemie odzyskane, włączone do województwa śląskiego, ustawy o opłatach od publicznych zabaw, rozrywek i widowisk na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża i o przedłużeniu kadencji izb rzemieślniczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">P. Prezes Rady Ministrów nadesłał mi przy pismach z dni 31 maja, 3, 5, 7 i 16 czerwca rb. odpowiedzi na następujące interpelacje posłów.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tytułów tych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SekretarzpWadowski">Odpowiedzi na interpelacje posłów:</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SekretarzpWadowski">Witolda Antonowicza w sprawie emigracji sezonowych robotników rolnych do Niemiec, dra Stefana Barana w sprawie zmuszania terrorem i represjami mieszkańców religii prawosławnej wsi Majdan Nowy i Majdan Stary, gminy Sól oraz wsi Biszcza gminy tejże nazwy powiatu biłgorajskiego województwa lubelskiego do przejścia na religię rzymskokatolicką, Stanisława Jóźwiaka w sprawie aresztowania przez Niemców korespondenta P.A.T'a w Pradze p. Hinterhofa.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SekretarzpWadowski">Stanisława Ratajczyka i in. w sprawie stoczni gdańskiej, dra Stefana Barana w sprawie masowych nadużyć wyborczych przy ostatnich wyborach do rad gromadzkich i miejskich na terenie województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego, dra Grzegorza Hankiewicza w sprawie nie przyznawania przez władze skarbowe zaopatrzenia emerytalnego byłym funkcjonariuszom austriackim narodowości ukraińskiej, Stanisława Jóźwiaka w sprawie nierozciągnięcia zryczałtowanego podatku dochodowego na terenie województw zachodnich. Rozporządzenie Ministra Skarbu z dnia 24.11.1939 roku. (Dz. U. R. P. nr 17, poz. 102 i 103), Józefa Milewskiego w sprawie: 1) uchylania się pracodawców Zagłębia Dąbrowskiego i Krakowskiego od pertraktacyj ze związkami pracowniczymi w przedmiocie zawierania umów zbiorowych i poprawy warunków pracy i płacy, 2) niedopuszczalnych metod zwalczania związków zawodowych i delegacji pracowniczych przez szykanowanie czynnych działaczy związkowych i zwalnianie z pracy delegacji pracowniczych z powodu i w wyniku wysuwanych postulatów o poprawę, Czesława Wróblewskiego w sprawie odszkodowań obywatelom polskim na terenach przygranicznych z tytułu strat wojennych, Stefana Nawróckiego w sprawie popełnienia szeregu nieprawidłowości sprzecznych z prawem i okólnikiem Fana Ministra, jako Premiera Rządu, przy czynnościach przygotowawczych do wyborów miejskich w Przemyślu na dzień 21 maja 1939 r. rozpisanych.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SekretarzpWadowski">Marszałek: Odpowiedzi te zostały w odpisach doręczone pp. posłom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SekretarzpWadowski">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Pracy o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 12 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 23 maja 1939 r. projektu ustawy o zmianie ustawy o zapewnieniu pracy i o zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego (druki nr 186, 226 i 252).</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SekretarzpWadowski">Sprawozdawca p. Łobodziński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PLobodzinski">Wysoka Izbo! Poprawki Senatu do uchwalonego przez Sejm w dniu 23 maja 1939 r. projektu ustawy o zmianie ustawy o zapewnieniu pracy i zaopatrzeniu uczestników walk o niepodległość Państwa Polskiego są w czterech przypadkach natury merytorycznej, a reszta redakcyjne i stylistyczne. Pierwszą poprawką merytoryczną jest określenie w artykule lc zadania Rady Opiekuńczej, co wyraża się przez 1) zarządzanie majątkiem przeznaczonym na cele pomocy materialnej dla osób, określonych w art. 1, 2) wydawanie opinii ujętych w art. 5 ustęp (2), w art. 6 ustęp (2) — w tym miejscu poproszę Panów Posłów, ażeby w druku nr 252 powołanie się na ustęp (3) poprawili na ustęp (2) — w art. 7 ustęp (3), w art. 8 ustęp (2), w art. 14 ustęp (6). Powołania na wymienione artykuły i ustępy odnoszą się do uprawnień o charakterze fakultatywnym Ministrów, mających wykonywać niniejszą ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#PLobodzinski">Następna poprawka merytoryczna, to zastąpienie w art. 2 w nowym ustępie (2) wyrazu — „dzieci” wyrazem — „rodzeństwa”. Chodzi o to, by usunąć pewną niejasność, która może nasunąć się z uchwalonego w Sejmie brzmienia tego ustępu w sensie dziedziczenia praw.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Wenda.)</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#PLobodzinski">Dalej w art. 14 ustęp (1) rozciąga się leczenie niepodległościowców również na zakłady specjalne, jak sanatoria itp. W końcu w art 14 b dodaje się nowy ustęp (2), dający pierwszeństwo zrzeszeniom niepodległościowców o charakterze przemysłowo-handlowym do otrzymywania koncesyj monopolowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#PLobodzinski">Reszta, 5 poprawek, to poprawki wyłącznie natury redakcyjnej i stylistycznej.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#PLobodzinski">Komisja Pracy rozważyła i przyjęła wszystkie zmiany Senatu do tej ustawy na posiedzeniu z dnia 14 czerwca 1939 r., zatem komisja wnosi: Wysoki Sejm raczy powziąć uchwałę w myśl wniosków komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszalekWenda">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#WicemarszalekWenda">Komisja proponuje wszystkie zmiany Senatu przyjąć. Przegłosujemy je zatem łącznie. Będziemy głosowali negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#WicemarszalekWenda">Kto jest za odrzuceniem zmian Senatu, zechce wstać. Nikt nie stoi, nie ma zatem kwalifikowanej większości, potrzebnej do odrzucenia zmian Senatu, a więc zostały one przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#WicemarszalekWenda">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 31 maja 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. projektu ustawy — prawo o sądach ubezpieczeń społecznych (druki nr 27, 150 i 251). Sprawozdawca p. Szczepański.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#WicemarszalekWenda">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PSzczepanski">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Prawniczej mam zaszczyt przedstawić ustosunkowanie się jej do poprawek Senatu, uchwalonych do projektu ustawy — prawo o sądach ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PSzczepanski">Senat do ustawy uchwalił około 46 poprawek. Większość tych poprawek jest natury redakcyjnej i polega na zmianie szyku wyrazów i budowy zdania oraz ujęciu w inne, krótsze, właściwsze formuły myśli ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PSzczepanski">Komisja Prawnicza Sejmu rozważywszy poprawki, zgodnie z przedłożonym drukiem nr 251 proponuje większość tych poprawek przyjąć. Zgłasza jednak wniosek o odrzucenie trzech poprawek: do art. 3, 87 i 118.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#PSzczepanski">Poprawka Senatu do art. 3 polega na zamianie wyrazów — „Do właściwości sądów ubezpieczeń społecznych nie należy” na wyrazy — „Rozpoznaniu przez sądy ubezpieczeń społecznych nie podlegają”. Komisja Prawnicza Sejmu nie podzieliła tego stanowiska Senatu, wychodząc z założenia, że terminologia i redakcja tego zdania, zaprojektowana przez Rząd, z punktu widzenia prawnego jest właściwsza.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#PSzczepanski">Poprawka Senatu do art. 87 polega na skreśleniu wyrazu — „kierownictwo” w artykule, który opiewa, że kierownictwo i nadzór nad rzecznikiem interesu publicznego sprawuje p. Minister Opieki Społecznej. P. sprawozdawca Senatu na plenum wyrażał poglądy prawnicze Komisji Prawniczej Senatu w tym sensie, że Komisja Prawnicza Senatu doszła do wniosku, iż rzecznika interesu publicznego należy obdarzyć jak najdalej idącą niezależnością. Ten pogląd przez Komisję Prawniczą Sejmu nie został podzielony. Komisja Prawnicza Sejmu wyszła z założenia, że budowa administracji rządowej musi być jednolita, że rzecznik interesu publicznego jest jednym z ogniw administracji rządowej i wobec tego nie możemy jednego z tych organów obdarzać niezależnością i budować swego rodzaju wewnętrznych jakichś fortec w administracji rządowej, przy czym każda będzie kierowała się w swej działalności inną myślą i innym planem. Z tych względów Komisja Prawnicza Sejmu proponuje odrzucenie tej poprawki od art. 87 projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#PSzczepanski">Trzecią z kolei poprawką, którą Komisja Prawnicza Sejmu proponuje odrzucić, jest poprawka do art. 118, który przewiduje przymus adwokacki przy składaniu skarg rewizyjnych do trybunału ubezpieczeń społecznych i przy składaniu podań o wznowienie postępowania. Senat rozdzielił to zagadnienie. Konstrukcja skargi rewizyjnej, umieszczona w art. 358 § 1 ustawy, przewiduje warunki materialne skargi rewizyjnej do trybunału ubezpieczeń społecznych i wzoruje się tu na kodeksie postępowania cywilnego. § 2 tegoż artykułu przewiduje skargę rewizyjną w przypadkach skargi o świadczenia oparte na niezdolności.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#PSzczepanski">Senat przeprowadził rozróżnienie przymusu adwokackiego przy skardze rewizyjnej w zależności od przyczyn rewizyjnych i w wypadkach, kiedy zachodzi przyczyna rewizyjna z tytułu art. 358 § 2, a więc w przypadkach skargi o świadczenia oparte na niezdolności, doszedł do wniosku, że tego rodzaju skargi należy zwolnić spod przymusu adwokackiego, jak również przy skargach o wznowienie postępowania przed sądami okręgowymi ubezpieczeń.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#PSzczepanski">Komisja Prawnicza Sejmu szczegółowo badała to zagadnienie i doszła do wniosku, że nie może nastąpić tu odróżnienie z punktu widzenia przyczyn rewizyjnych, że skarga rewizyjna może mieć wiele przyczyn rewizyjnych i że dla jednych wymóg podpisu adwokata, dla drugich brak tego wymogu — może doprowadzić do skutków niezamierzonych i w praktyce może się stać uciążliwym dla sfer zainteresowanych. Z tego względu Komisja Prawnicza Sejmu proponuje również odrzucić tę poprawkę Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#PSzczepanski">W obecnym stanie rzeczy projekt prawa o sądach ubezpieczeń społecznych wchodzi na terenie Izb ustawodawczych w ostatnią fazę realizacji. Zrealizowanie tego projektu będzie należało do Ministra Opieki Społecznej i Ministra Sprawiedliwości. Należy dać wyraz przekonaniu, że te instytucje wielkiej doniosłości przyczynią się do zwiększenia wychowania poczucia prawnego w tej dziedzinie i na tym odcinku, zarówno wśród tych, którzy wykonywają ubezpieczenia społeczne, jak i wśród tych, którzy z tych ubezpieczeń społecznych korzystać będą.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#PSzczepanski">W tym stanie rzeczy Komisja Prawnicza Sejmu prosi o przyjęcie poprawek lub odrzucenie poprawek Senatu zgodnie z jej wnioskami.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszalekWenda">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#WicemarszalekWenda">Komisja proponuje zmiany do art. 3, 87 i pierwszą do art. 118 odrzucić. Będziemy głosowali nad tymi zmianami razem i tak samo, jak poprzednio, negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#WicemarszalekWenda">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, zechce wstać. Stoi kwalifikowana większość, a zatem te zmiany Senatu zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#WicemarszalekWenda">Obecnie przegłosujemy łącznie wszystkie pozostałe zmiany Senatu, które komisja proponuje przyjąć. Będziemy głosowali negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#WicemarszalekWenda">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, zechce wstać. Nikt nie stoi, nie ma kwalifikowanej większości, potrzebnej dla odrzucenia zmian Senatu, a zatem zostały one przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#WicemarszalekWenda">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 12 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 22 marca 1939 r. projektu ustawy — prawo o obligacjach (druki nr 48, 144, 253). Sprawozdawca p. Dobrowolski.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#WicemarszalekWenda">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PDobrowolski">Wysoka Izbo! Niniejszym mam zaszczyt przedstawić w zastępstwie nieobecnego referenta Komisji Prawniczej w osobie p. dr Krzysztonia rezultat prac Komisji Prawniczej w dniu 15 czerwca br. nad poprawkami</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PDobrowolski">Senatu do uchwalonej na posiedzeniu w dniu 22 marca br. przez Wysoką Izbę ustawy — prawo o obligacjach.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PDobrowolski">Ogółem wprowadził Senat do tej ustawy 32 poprawki, które pod względem ich istoty i treści dadzą się podzielić na 4 zasadnicze grupy, a to: usterki drukarskie w liczbie 6, poprawki stylistyczne w liczbie 17, poprawki dotyczące systematyki i układu ustawy w liczbie 3, wreszcie poprawki merytoryczne w liczbie 6. Co do poprawek o cechach i charakterze błędów drukarskich w art. 2, 37, 46, 50, 67 pkt. 2 i 76 — pkt. 1, 2 i 3 Komisja Prawnicza, rejestrując je, stawia wniosek o ich przyjęcie względnie odpowiednie sprostowanie tekstu z wyjątkiem poprawki do art. 50, która skutkiem przyjęcia innych poprawek tej kategorii stała się bezprzedmiotową. Wobec tego komisja zakwalifikowała ją do wniosku o odrzucenie.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#PDobrowolski">Inaczej ma się rzecz natomiast z poprawkami natury stylistycznej. Te ostatnie są wynikiem pewnej rozbieżności poglądów obu Izb na kwestię budowy zdań przy uwzględnieniu niezbędnej dla pracy ustawodawczej zwięzłości i trafności określeń, bądź dla oddania pewnych myśli lub też dokładnego sprecyzowania pewnych pojęć. Oceniając należycie troskliwość Senatu o zachowanie mowy ojczystej w jej najczystszej formie i uznając bez zastrzeżeń doniosłość takiego właśnie ujmowania sprawy w okresie prac, zwłaszcza prowadzonych w tempie spokojniejszym w przeciwstawieniu do zajęć Wysokiej Izby w okresie budżetowym, Komisja zadecydowała postawić wniosek o przyjęcie tych poprawek, a w szczególności dotyczących art. 10, 19 ust. 1, 21 ust. 2, 27, 37 ust. 1, 38 pkt. 3 ust. 1, art. 54, 64 ust. 1 i 2, art. 69, art. 70 ust. 3 i 72 ust. 1 w brzmieniu, proponowanym przez Senat.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#PDobrowolski">Natomiast, o ile idzie o tego samego rodzaju poprawki do art. 12, 15, 19 ust. 2, 29, 67 ust. 1, 70 ust. 2, 72 ust. 5, 73 ust. 1, oraz do art. 75 Komisja Prawnicza mimo najszczerszych chęci nie mogła zająć wobec nich pozytywnego stanowiska, a to skutkiem zupełnej rozbieżności poglądów na praktyczną doniosłość proponowanych przez Senat zmian.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#PDobrowolski">Dla ilustracji pozwolę sobie przytoczyć treść art. 19 ust. 2 w redakcji, przyjętej przez Wysoką Izbę, a brzmiącej: — „Zapisy będą zawierały oprócz treści, wymaganej do ogłoszenia”, i porównać ją z poprawką, proponowaną przez Senat, która wygląda następująco: — „Zapisy oprócz treści, wymaganej do ogłoszenia, będą zawierały”.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#PDobrowolski">Podobnie wygląda art. 29, który w redakcji Wysokiej Izby brzmi: — „Nie stosuje się przepisu rozdziału niniejszego”, zaś w redakcji, proponowanej przez Senat artykuł ten rozpoczyna się od słów: — „Przepisów rozdziału niniejszego nie stosuje się...” Analogicznie wygląda i reszta poprawek Senatu ostatnio wymienionych i wobec tego komisja zadecydowała co do nich postawić wniosek o odrzucenie, chodzi tu bowiem tylko o grę słów, a o nic istotnego i zasadniczego.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#PDobrowolski">Jak wspomniałem na wstępie, trzecią grupę stanowią poprawki, dotyczące systematyki ustawowej, do art. 46, 47, 48 i 49, które w myśl poprawek Senatu mają być przemianowane, a to art. 46 na 49, art. 47 na 46, art. 48 na 47 i art. 49 na 48.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#PDobrowolski">Komisja uznała zmiany te za zupełnie uzasadnione ze względu na układ i przejrzystość ustawy, stawiając zgodnie z zajętym stanowiskiem wniosek o ich przyjęcie.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#PDobrowolski">Ostatnią wreszcie grupę stanowią poprawki o charakterze merytorycznym, zdążające do objęcia zasięgiem omawianej ustawy spółdzielni, a ściślej biorąc, central spółdzielczych, celem umożliwienia tym organizacjom łatwiejszej akwizycji kapitałów, szczególnie kapitałów rozproszonych i drobnych, do tym intensywniejszego poparcia gospodarczych zadań tychże organizacji.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#PDobrowolski">Poprawki te krystalizują się właściwie zasadniczo w poprawce do art. 31, domagającej się jego uzupełnienia osobnym ustępem o treści znanej Wysokiej Izbie z doręcznego jej sprawozdania Komisji Prawniczej. Ten postulat Senatu znalazł pełne zrozumienie i poparcie Komisji Prawniczej. Inowacja, wprowadzana w omawianej poprawce, ma na celu ułatwienie rozwoju jednej z najbardziej rozpowszechnionych form gospodarczych, wnoszących nie tylko nowe wartości do gospodarstwa narodowego, ale tworzącej równocześnie nowy świat społeczny.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#PDobrowolski">Komisja Prawnicza wyszła ponadto z założenia, że już taki instrument, jakim jest Państwowa Rada Spółdzielcza w rękach p. Ministra Skarbu, niezależnie od jego osobistych walorów. daje pełną gwarancję bezpieczeństwa dla obligatariuszy, a dynamizm rozwojowy spółdzielni na terenie naszego Państwa, określony cyfra z góra 800 milionów zł po ich stronie czynnej, daje gwarancję, że ten ostrożny krok naprzód w kierunku uzgodnienia obowiązującego ustawodawstwa z narastającymi z dnia na dzień potrzebami życia wyda korzystne w przyszłości owoce.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#PDobrowolski">Dalsze poprawki Senatu, a to odnośnie do nagłówka rozdziału II ustawy, do art. 32 ust. 2, do nagłówka działu 3 i do art. 57 stanowią tylko niezbędną korekturę i konsekwencje uzupełnienia zmiany, wprowadzonej w art. 31.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#PDobrowolski">Poprawka wreszcie do art. 7, polegająca na skreśleniu słowa — „stałego” przed wyrazem — „oprocentowanie”, zupełnie racjonalnie usuwa możliwą, a raczej niewątpliwą sprzeczność z dalszą częścią tego ustępu, dopuszczającego zasadniczo zmianę w oprocentowaniu obligacji.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#PDobrowolski">Reasumując moje sprawozdanie, mam zaszczyt prosić Wysoka Izbę o przyjęcie poprawek Senatu, a to do art. 2, 7. 10 ust. 1, 19 ust. 1, 21, 27, nagłówka do rozdziału III ustawy, następnie do art. 31, 33, do nagłówka działu 3 ustawy, do art. 37 ust. 1 i 3, art. 38 ust. 1, do art. 46, 47, 48, 49, 54, 57 ust. 1 i 2, 64 ust. 1 i 2, 67 ust. 2, 69, 70 ust. 3, 72 ust. 1 i 2, i 76 ust. 1, 2, i 3.</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#PDobrowolski">Natomiast proszę Wysoką Izbę o odrzucenie poprawek Senatu do art. 12, 15, 19 ust. 2, 29, 50 ust. 1, 67 ust. 1, 70 ust. 2, 72 ust. 5, 73 ust. 1, tudzież całego art. 75.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekWenda">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#WicemarszalekWenda">Komisja proponuje zmiany do art. 12, 15, drugą do art. 19, do art. 29, 50, pierwszą do art. 67, pierwszą do art. 70, trzecią do art. 72, do art. 73 i 75 odrzucić. Będziemy głosowali nad tymi zmianami razem i tak samo, jak poprzednio, negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#WicemarszalekWenda">Kto jest za odrzuceniem tych poprawek, zechce wstać. Stoi kwalifikowana większość 3/5, zatem te zmiany Senatu zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#WicemarszalekWenda">Obecnie przegłosujemy łącznie wszystkie pozostałe zmiany Senatu, które komisja proponuje przyjąć. Będziemy glosowali negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#WicemarszalekWenda">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, zechce wstać. Nikt nie stoi, nie ma kwalifikowanej większości, potrzebnej dla odrzucenia zmian Senatu, a zatem zostały one przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#WicemarszalekWenda">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 31 maja 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 8 marca 1939 r. projektu ustawy o organizacji więziennictwa (druki nr 16, 124, 249). Sprawozdawca p. Czarnek.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#WicemarszalekWenda">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#PCzarnek">Wysoka Izbo! Poprawki, wprowadzone przez Senat do projektu ustawy o organizacji więziennictwa, dadzą się podzielić na dwie grupy: pierwsza — to poprawki natury stylistycznej i redakcyjnej, druga — to poprawki merytoryczne.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#PCzarnek">Zmiany redakcyjne i stylistyczne Senat wprowadził w art. 1, 2, 7, 8, 22, 24, 25, 29, 32, 40, 43, 46, 49, 50, 51, 56, 57 62, 63, 64, 65, 70, 72, 74, 75, 76. Wszystkie te poprawki zmierzają do wyrażenia myśli w sposób jaśniejszy, w formie językowo poprawniejszej, przeto komisja wnosi o ich przyjęcie. Poprawki te nie wymagają specjalnego wyjaśnienia.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#PCzarnek">Natomiast poprawki merytoryczne wprowadza Senat do następujących artykułów.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#PCzarnek">W art. 10 ust. 4 w poprzednim brzmieniu decyzja umieszczenia nieletnich pozostawiona była władzom więziennictwa. Zgodnie z propozycją Senatu komisja uważa, że do wydania takich decyzji powołany jest jedynie sąd.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#PCzarnek">Do art. 17 poprawka wprowadzona przez Senat zawiera dokładniejsze określenie prawa stosowania sił fizycznych wobec osób pozbawionych wolności oraz ściślejsze sprecyzowanie rygorów, które wolno stosować wobec osób tymczasowo aresztowanych, ponadto poprawka ta podkreśla konieczność poszanowania godności ludzkiej przy stosowaniu rygorów. Komisja Prawnicza Sejmu przyjęła tę poprawkę.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#PCzarnek">Do art. 19 poprawka Senatu dokładniej określa pojęcie systemu progresywnego. Została ona także przyjęta przez komisję sejmową.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#PCzarnek">Do art. 33 poprawka mówi o inspekcyjnym lekarzu więziennym, którego powołanie dotychczas nie było unormowane.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#PCzarnek">Do art. 48 wprowadzono ściślejsze określenie dziennej racji wyżywienia.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#PCzarnek">Do art. 49 poprawka skreśla wyrazy — „na koszt Skarbu Państwa” zupełnie słusznie, albowiem zgodnie z treścią przepisów k.p.k. obowiązek zwrotów kosztów postępowania, a więc i kosztów wykonania wyroku ma ponosić zasądzony, Skarb Państwa chwilowo wykłada te koszta, a następnie ściąga.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#PCzarnek">Do art. 51 poprawka słusznie wprowadza możność upoważnienia naczelnika więzienia czy też aresztu przez władzę śledczą do udzielania zezwoleń na odwiedziny lub prowadzenie korespondencji. Ma to znaczenie dla więzień, znajdujących się w znacznej odległości od siedziby władzy prowadzącej śledztwo.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#PCzarnek">Do art. 52 poprawka Senatu skreśla wyraz — „polskich”, bo jest zupełnie zbędny, zażalenia bowiem rozumie się samo przez się, mogą być wnoszone tylko do władz polskich, inne bowiem czynniki nie są władzą, chociażby wobec obcokrajowców pełniły funkcje administracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#PCzarnek">Do art. 55 poprawka wprowadza słowo — „rozmyślnie”, albowiem oczywiście naczelnik więzienia lub aresztu potrąca z sum, posiadanych przez pozbawionego wolności w depozycie, koszt naprawy rzeczy skarbowych, uszkodzonych przez więźnia, tylko wówczas, gdy stało się to rozmyślnie.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#PCzarnek">Do art. 76 poprawka skreśla zdanie drugie, dotyczące utrzymania mocy obowiązującej przepisów rosyjskich o aresztach gminnych. Przepisy te nie odpowiadają dzisiejszemu ustawodawstwu. Wprowadzenie do polskiego ustawodawstwa przestarzałych ustaw zaborczych jest niepożądane. Sprawę aresztów gminnych ma załatwić nowa ustawa, do której opracowania Sejm wezwał Rząd przez uchwalenie w marcu br. odpowiedniej rezolucji.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#PCzarnek">Omówione poprawki w imieniu Komisji Prawniczej proponuję, jako uzasadnione, przyjąć.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#PCzarnek">Natomiast komisja Sejmu wnosi o odrzucenia jednej poprawki, proponowanej przez Senat do art. 41. Poprzednie brzmienie tego artykułu daje dokładniejsze sprecyzowanie zatrudnienia ciężką pracą fizyczną nieletnich do lat 17. W brzmieniu proponowanym przez Senat przepis budziłby wątpliwości, czy chodzi tu o skazanie za czyny popełnione do lat 17, czy też skazanych, którzy przekroczyli ten wiek w chwili wykonania kary. Nie ma żadnego uzasadnienia, by nieletni, którzy ukończyli lat 17, byli zwolnieni od pracy fizycznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Komisja wnosi o przyjęcie wszystkich poprawek z wyjątkiem poprawki do art. 41. Będziemy głosowali najpierw nad wszystkimi tymi poprawkami, które komisja proponuje przyjąć.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem poprawek, których przyjęcie proponuje komisja. Nikt nie stoi, nie ma większości, potrzebnej do odrzucenia tych poprawek. Poprawki zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Marszalek">Obecnie przegłosujemy zmianę do art. 41. Komisja proponuje odrzucić tę zmianę.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tej zmiany Senatu, zechce wstać. Stoi kwalifikowana większość 3/5, zmiana została odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 13 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 8 marca 1939 r. projektu ustawy o znoszeniu ordynacji rodowych (druki nr 99, 135 i 254).</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Mazurkiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#PMazurkiewicz">Wysoki Sejmie! Sejmowa Komisja Prawnicza na posiedzeniu dnia 14 czerwca 1939 r. po rozpatrzeniu poprawek Senatu do projektu ustawy o znoszeniu ordynacji rodowych przyjęła wszystkie poprawki, zgłoszone przez Senat, uznając je za słuszne.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#PMazurkiewicz">Jedne z przyjętych poprawek mają znaczenie merytoryczne, inne zaś tylko dobitniej wyrażają przepisy projektu ustawy, względnie noszą charakter stylistyczny. Z poprawek merytorycznych wysuwa się na czoło poprawka do ust. (2) art. 2, która w inny sposób niż projekt sejmowy ujmuje koncepcję — „następcy posiadacza ordynacji”. Według projektu ustawy, uchwalonego przez Sejm, następcą posiadacza (uprawnionym do otrzymania 1/5 czystego majątku likwidowanej ordynacji) miał być ten, kto w chwili śmierci ostatniego posiadacza ordynacji byłby powołany do jej objęcia, według zaś przyjętej poprawki Senatu ten, kto byłby powołany do objęcia ordynacji, gdyby ostatni posiadacz zmarł w chwili wniesienia wniosku o zniesienie ordynacji.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#PMazurkiewicz">Zmiana przeprowadzona przez Senat i przyjęta przez Komisję Prawniczą Sejmu wypływa z chęci: 1) szybkiego likwidowania skutków gospodarczych znoszonej ordynacji, 2) uproszczenia postępowania likwidacyjnego przez uniknięcie potrzeby specjalnego kuratora i kosztów z nim związanych, 3) związania wszelkich skutków prawnych likwidacji z datą rozpoczęcia likwidacji oraz 4) uniknięcia wątpliwości co do następcy w ordynacjach, których statuty nie wskazują wprost oczekiwacza.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#PMazurkiewicz">W związku z tą zmianą ust. (2) art. 2, uchwaloną przez Senat, oraz zgodnie z początkiem art. 7, w brzmieniu uchwalonym przez Senat, następca ostatniego posiadacza ordynacji winien być wskazany już w samym wniosku o zniesienie ordynacji. Naturalnie tym następcą może być tylko osoba, która według postanowienia statutu ordynacji jest tzw. oczekiwaczem, lub też osoba wyznaczona przez posiadacza ordynacji, jeżeli statut, jak np. statut ordynacji radziwiłłowskiej, przewiduje prawo posiadacza ordynacji do wyznaczania swego następcy z liczby męskich członków rodu w testamencie lub w innym akcie. Ten ostatni wypadek jest więc przewidziany w powołanym brzmieniu ust. (2) art. 2, uchwalonym przez Senat i przyjętym przez Komisję Prawniczą Sejmu, przy czym wyrazy — „na mocy statutu” są oczywiście synonimem wyrazów — „zgodnie ze statutem”. Następstwem logicznym tej poprawki jest poza wspomnianą już poprawką do art. 7, nakazującą wskazać sposób spłaty udziału następcy, nowy art. 9 o ustaleniu przez sąd osoby następcy oraz poprawki o obowiązku uwiadamiania następcy o toku postępowania likwidacyjnego, zabezpieczeniu hipotecznym jego należności, a także o skreśleniu przepisów o kuratorze, tzn. do art. 9, 12, 13 i 17.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#PMazurkiewicz">Drugą istotną zmianą merytoryczną jest poprawka do art. 7 lit. d oraz do art. 8, która nakazuje zabezpieczyć byt nie tylko związanych z ordynacją funduszów i instytucyj o charakterze użyteczności publicznej, lecz także wszelkich zbiorów muzealnych, bibliotek itp., chociażby takiego charakteru nie posiadały, a miały znaczenie dla kultury narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#PMazurkiewicz">Z poprawką tą wiąże się poprawka do art. 20, zwalniająca po zniesieniu ordynacji zbiory naukowe, archiwalne i muzealne z odpowiedzialności za długi likwidowanej ordynacji.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#PMazurkiewicz">Za merytoryczną poprawkę uznać też należy uzupełnienie art. 23 wzmianką, iż grunty zniesionej ordynacji razem z gruntami, będącymi własnością posiadacza, a nie samej ordynacji, jak to było w projekcie, uchwalonym przez Sejm, stanowią jednostkę w rozumieniu art. 4 i 6 ustawy z dnia 28 grudnia</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#komentarz">1925</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#PMazurkiewicz">r. o wykonaniu reformy rolnej, oraz dodatkowe wymienienie — poza ordynacjami już wymienionymi w załączniku do art. 3 ustawy — ordynacji: 1) Wielkopolskich — Myszkowskich w Chroberzu ze względu na archiwum rodzinne w szczególności związane z działalnością margr. Aleksandra Wielopolskiego w latach powstania styczniowego, 2) Branickich w Rosi z tych samych powodów co do archiwum Branickich oraz 3) Potockich w Łańcucie, 4) Skórzewskich w Czerniejewie i Radziwiłłów w Ołyce ze względu na zabytkowe pałace, galerie obrazów, zbiory archiwalne i archeologiczne.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#PMazurkiewicz">Charakter proceduralny, usprawniający postępowanie przy znoszeniu ordynacji, posiadają poprawki do art. 7 ust. (2) (nowy), nowy art. 8, art. 10, ust. (2) (nowy), art. 12, ust. (2) art. 13; charakter tylko stylistyczny zaś poprawki, skreślające poszczególne niekonieczne słowa i zmieniające stylizację, to znaczy do art. 5, 6, 9, ii, 12 ust. (1), 15,16 i 22. Poprawki te są słuszne i nie wymagają bliższego uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#PMazurkiewicz">Wobec tęgo w imieniu Komisji Prawniczej proszę Wysoką Izbę o uchwalenie ustawy w brzmieniu druku sejmowego nr 77 wraz z poprawkami Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#PMazurkiewicz">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#PMazurkiewicz">Komisja wnosi o przyjęcie wszystkich zmian Senatu. Będziemy głosowali, jak zwykle, negatywnie i nad wszystkimi zmianami od razu.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#PMazurkiewicz">Kto jest za odrzuceniem zmian Senatu, zechce wstać. Nikt nie stoi, nie ma kwalifikowanej większości, potrzebnej do odrzucenia zmian Senatu, zatem zmiany te zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#PMazurkiewicz">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 13 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 30 maja 1939 r. projektu ustawy o ułatwieniu przysposobienia małoletnich (druki nr 206, 236 i 255).</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#PMazurkiewicz">Sprawozdawca p. Kwapisiewicz ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#PKwapisiewicz">Wysoka Izbo! Poprawki senackie nie podważają zasadniczej linii i intencji ustawy o ułatwieniu przysposobienia małoletnich. W szczególności linia ta, jeśli chodzi o dzieci opuszczone, których nieszczęśliwa sytuacja była punktem wyjścia ustawy niniejszej, nie tylko została utrzymana w całej pełni, lecz nawet w pewnym stopniu została przez Senat wzmocniona. Poprawki usuwają niektóre niejasności i niwelują pewne może za daleko idące odchylenia od dotychczas obowiązujących ustaw dzielnicowych jedynie w dziedzinie przysposobienia nieletnich, posiadających rodziców, adoptowanych za ich dobrowolną zgodą. To uzgodnienie z dotychczasowymi przepisami jest podyktowane pewną ostrożnością ustawodawczą w dziedzinie tak ważnej, jaką jest przysposobienie nieletnich w ogóle. Toteż Komisja Prawnicza po rozpatrzeniu poprawek senackich doszła do wniosku, że należy je przyjąć, z wyjątkiem jedynie poprawki do art. 5 ust. (2). Poprawka ta wyraża się w zmianie słowa — „opuszczonych” na — „porzuconych”. W związku z tą poprawką i celem uniknięcia wadliwej interpretacji na przyszłość, sądzę, że należy rozgraniczyć ustawowe pojęcie dzieci porzuconych a opuszczonych. Dzieci porzucone w pojęciu niniejszej ustawy to właśnie te, o których mówi pierwsza część zdania ust. (2) art. 5, są to mianowicie dzieci, których rodzice są nieznani i nie zostali ujawnieni w ciągu lat dwóch. Natomiast dziećmi porzuconymi według określenia niniejszej ustawy są te, którymi rodzice, aczkolwiek są znani, jednak się nie interesują i którym nie zapewniają utrzymania przynajmniej przez trzechletni okres czasu, zwalając cały ciężar tego utrzymania na innych, zwykle na opiekę społeczną lub też na instytucje dobroczynne. Dlatego terminologia „dzieci opuszczone”, użyta w art. 5 ust. (2), odpowiada tak ustalonemu pojęciu dzieci opuszczonych, a poprawka senacka pojęcie to gmatwa. Dodać muszę, że terminologia — „dzieci opuszczone” i — „dzieci porzucone” została zresztą zaczerpnięta z odnośnego projektu Komisji Kodyfikacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#PKwapisiewicz">Przechodzę do uzasadnienia poprawek senackich, przyjętych przez Komisję Prawniczą bez zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#PKwapisiewicz">Poprawka do art. 1 ustala zasadę, że ustawa niniejsza nie stoi na przeszkodzie przysposobieniu małoletnich również w trybie i że skutkami, przewidzianymi w przepisach ogólnych. Ta sama zasada została również zaznaczona w nowym artykule senackim nr 13. Zasada ta nie stanowi żadnego novum, wprowadzonego dopiero przez Senat, lecz była uznana przez Sejm już poprzednio od czasu uchwalania niniejszej ustawy. Jakkolwiek nie była ona sprecyzowana wyraźnie, to jednak wynikała z treści ustawy, a również z braku odpowiednich norm, znoszących lub korygujących odnośne przepisy dzielnicowe, z wyjątkiem przepisów Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego. Obawa jednak przed wadliwą interpretacją ustawy w dziedzinie mocy obowiązującej przepisów dzielnicowych spowodowała wyraźne sformułowanie wymienionej zasady.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#PKwapisiewicz">Poprawka do art. 3 dotyczy zmniejszenia trzechletniego okresu wychowawczego dla dzieci do lat 12, wziętych pod opiekę celem przysposobienia przed wejściem w życie niniejszej ustawy. Senat poszedł jeszcze dalej, aniżeli Sejm, w ulgach dla dzieci wychowywanych przed wejściem w życie ustawy niniejszej, bo jakkolwiek dzieci te można w myśl art. 3 ust. (3) przysposabiać bez względu na wiek, to jednak okres uprzedniego trzechletniego wychowania jest dla nich obligatoryjny. Poprawka senacka jest wyjątkiem od tej zasady, wprowadzonym tylko dla dzieci do lat 12, ponieważ jest to okres szkolny, przedgimnazjalny, poprzedzający drażliwą sprawę składania wyciągów z metryk, okres wymagający szczególnego czuwania nad dzieckiem; ułatwienia w adopcji w tym okresie wydają się w zupełności usprawiedliwionymi.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#PKwapisiewicz">Najbardziej zasadnicze poprawki uchwalił Senat w dziedzinie skutków przysposobienia, wyrażonych w art. 6. Przede wszystkim co do nazwiska adoptowanego Sejm stanął na stanowisku obligatoryjnej zmiany nazwiska na nazwisko przysposobiającego. Senat w poprawce swej dopuścił obok tego umowne uregulowanie nazwiska w sposób odmienny. Zasada ta była uznana w ustawodawstwach byłych dzielnic austriackiej i pruskiej. Komisja ustosunkowała się do tej poprawki pozytywnie, uważając, że nie należy tamować zainteresowanym możności uregulowania sprawy nazwiska w sposób najbardziej odpowiadający interesom stron drogą specjalnej umowy. W bardzo wielu wypadkach może to być związane właśnie z interesem adoptowanego.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#PKwapisiewicz">Druga poprawka do art. 6 w dziedzinie skutków przysposobienia dotyczy dziedziczenia po przysposobionym i jego obowiązków wobec swej rodziny poprzedniej, a w szczególności obowiązku alimentowania. Sejm stanął uprzednio na stanowisku, że celem odcięcia adoptowanego od jego rodziny, a w szczególności uniknięcia szantażu ze strony rodziców naturalnych, a między innymi tych, którzy dziecko porzucili, należało zwolnić go wobec tej rodziny od wszelkich obowiązków, a również pozbawić tę rodzinę prawa dziedziczenia po nim. W myśl obowiązujących u nas przepisów spadkowych, po przysposobionym przysposabiający nie dziedziczy. Skoro dopuścić następnie w myśl przepisów niniejszej ustawy pozbawienie dziedziczenia po nim i jego rodziny, to w konsekwencji będzie dziedziczył po przysposobionym Skarb Państwa. Zasada ta była potraktowana zbyt obszernie, bo wprowadzona została przez Sejm dla wszystkich przysposobionych, zarówno opuszczonych, porzuconych, jak również oddanych przez rodziców celem przysposobienia dobrowolnie. Jeżeli zasada ta jest słuszna względem rodziców i rodziny dziecka porzuconego lub opuszczonego, a nawet stanowi dla nich sankcję kamą za porzucenie dziecka, to jednak zastosowana do rodziców, którzy, nie mając możności wychowania swego dziecka, z konieczności zgodzili się na. przysposobienie go przez inną osobę, jest niesłuszna. Wobec takich rodziców dzieci powinny mieć obowiązki alimentarne i należy im pozostawić po nich prawo dziedziczenia. Dlatego komisja przyjęła poprawkę Senatu do zdania ostatniego art. 6, która idzie w kierunku pozbawienia dziedziczenia i alimentacji tylko rodziców i rodziny dziecka porzuconego lub opuszczonego, wyłączając spod jego działania w tej dziedzinie rodziców i rodzinę dzieci oddanych na przysposobienie dobrowolnie.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#PKwapisiewicz">Również życiowe jest podejście Senatu do przepisów art. 10, gdyż wobec nieistnienia przymusu co do sporządzania aktu przysposobienia wyłącznie przed notariuszem i możności sporządzenia go i przed sądem darmowo, treść ust. (2) należało skreślić jako nieżyciową.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#PKwapisiewicz">Jeśli chodzi o poprawki do art. 12 co do wyciągu z akt urodzenia. Senat rozszerzył na wszystkich przysposobionych, a nie tylko porzuconych i opuszczonych, przepis tego artykułu w materii uwidoczniania w wyciągach tych przysposabiających jako rodziców, ale sprecyzował dokładnie wypadki, kiedy te wyciągi są wystarczające. Komisja ten punkt widzenia, zgodnie zresztą z odnośnymi przepisami, istniejącymi na terenie b. dzielnicy pruskiej, uznała za słuszny.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#PKwapisiewicz">W poprawce do art. 13 p. 3) wobec sprzeczności przepisu sejmowego z art. 485 k. p. c. należało skreślić część zdania — „w imieniu dziecka nieślubnego, to z rodziców, które je pierwsze uznało”.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#PKwapisiewicz">Takie są w krótkim rzucie poprawki senackie. Jestem przekonany, że przyjęcie ich przyczyni się nie tylko do większej jasności ustawy w skonfrontowaniu jej z przepisami dotychczas obowiązującymi, lecz i do łatwiejszej realizacji przepisów jej w życiu. Zgodnie z tym w imieniu komisji wnoszę o przyjęcie wszystkich poprawek, z wyjątkiem poprawki do art. 5 ust. (2).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#Marszalek">Komisja wnosi o przyjęcie wszystkich zmian z wyjątkiem zmiany do art. 5. Będziemy głosowali przede wszystkim nad tymi zmianami, o których przyjęcie wnosi komisja. Będziemy głosowali, jak zwykle, negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem zmian, o których przyjęcie wnosi komisja, zechce wstać. Większości kwalifikowanej nie ma. Zmiany zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#Marszalek">Obecnie przystępujemy do głosowania nad zmianą do art. 5, którą komisja proponuje odrzucić.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tej zmiany, zechce wstać. Stoi większość kwalifikowana 3/5, zmiana została odrzucona.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 12 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 6 czerwca 1939 r. projektu ustawy o częściowej zmianie przepisów o uporządkowaniu długów rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Trębicki ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#Marszalek">Ponieważ p. Trębickiego chwilowo nie ma, przejdziemy do następnego, 8 punktu porządku dziennego, a do punktu 7 wrócimy później. Sprawozdanie Komisji Rolnej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 12 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 22 marca 1939 r. projektu ustawy o popieraniu melioracyj wodnych dla potrzeb rolnictwa (druki nr 85, 148 i 257).</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Bohusz-Szyszko ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#PBohuszSzyszko">Wysoki Sejmie! Do projektu ustawy o popieraniu melioracyj wodnych dla potrzeb rolnictwa, uchwalonego przez Sejm w dniu 22 marca 1939 r., Senat na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 1939 r. wprowadził szereg zmian natury stylistycznej i merytorycznej.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#PBohuszSzyszko">Zmiany stylistyczne i redakcyjne dotyczą art. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 18, 22, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 35, 39 i 41. Zmiany merytoryczne dotyczą art. 15, 20, 23 i 38. Te zmiany Senatu Komisja Rodna rozważyła na posiedzeniu dnia 14 czerwca rb.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#PBohuszSzyszko">Zmiany stylistyczne, wprowadzone przez Senat, zmierzają głównie do przywrócenia pierwotnego brzmienia artykułów projektu ustawy, wniesionego przez Rząd, i nie zawierają w swej treści cech istotnych, które by stwarzały potrzebę zmiany stanowiska, poprzednio zajętego przez komisję i Sejm w uchwałach z dnia 10 marca i 22 marca 1939 r. Poprawki te zostały przez Komisję Rolną odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#PBohuszSzyszko">Zmiany merytoryczne, wprowadzone przez Senat, Komisja Rolna uznała za całkowicie uzasadnione interesem rolnictwa i przyjęła je w redakcji proponowanej przez Senat. Wobec tego artykuły 15, 20, 23 i 38 otrzymują brzmienie ujęte w sprawozdaniu Komisji Rolnej (druk nr 257). Do art. 15 wprowadza się zmianę taką, że w ust. (1) wyrazy — „może wynosić” zastępuje się wyrazami — „wynosić będzie”. Do art. 20 wprowadza się następującą zmianę: w p. 1 liczbę — „40 %” zastępuje się liczbą — „50%”. W art. 23 w ust. (1) w zdaniu ostatnim wyrazy — „opieszałe jednak lub niedbałe” zastępuje się wyrazami — „nieterminowo lub niezgodne z zasadami technicznymi”. W art. 38 wprowadza się zmianę, po której uskutecznieniu artykuł otrzymuje brzmienie następujące: — „Grunty wolne od podatku gruntowego z tytułu zaliczenia ich do nieużytków, które po ich zmeliorowaniu staną się gruntami użytkowymi, podlegającymi opodatkowaniu, wolne są od podatków gruntowych i dodatków samorządowych na przeciąg lat 15 od chwili ukończenia robót melioracyjnych.” Po rozważeniu tych zmian Senatu, komisja wnosi: Wysoki Sejm raczy powziąć uchwałę w myśl wniosków komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Nikt się nie zapisał do głosu. Przystępujemy do głosowania. Komisja wnosi o przyjęcie części poprawek i odrzucenie innych. Będziemy głosowali kolejno.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Marszalek">Komisja proponuje przyjęcie zmian do art. 15, 23 i 38. Przegłosujemy te zmiany razem.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, zechce wstać. Nikt nie stoi, a zatem zmiany te zostały przyjęte wobec braku kwalifikowanej większości za ich odrzuceniem.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#Marszalek">Obecnie przegłosujemy łącznie pozostałe zmiany, wprowadzone przez Senat, które komisja proponuje odrzucić.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, zechce wstać. Stoi kwalifikowana większość 3/5, zmiany te zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 31 maja 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. projektu ustawy o nadzorze nad niektórymi środkami żywienia zwierząt (druki nr 102, 145 i 248).</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Mystkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#PMystkowski">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy, który mam zaszczyt referować, o nadzorze nad niektórymi środkami żywienia zwierząt był przedmiotem obrad Wysokiej Izby w dniu 18 marca br. Do uchwalonego projektu Senat wprowadził dwie poprawki natury merytorycznej i szereg poprawek stylistycznych.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#PMystkowski">Komisja Rolna w dniu 6 bm. rozpatrując te zmiany, wprowadzone przez Senat, postanowiła przyjąć jedną poprawkę merytoryczną do art. 8, a mianowicie w ust. (1) dodaje się nowy pkt. 3) w brzmieniu następującym: „3) pobierania bezpłatnie próbek środków żywienia zwierząt, potrzebnych do przeprowadzenia analizy”. Wszystkie inne zmiany i poprawki komisja proponuje odrzucić.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#PMystkowski">W mieniu Komisji Rolnej wnoszę: Wysoki Sejm raczy powziąć uchwałę w myśl wniosków Komisji Rolnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszalek">Komisja wnosi o odrzucenie poprawek, uchwalonych przez Senat, z wyjątkiem poprawki do art. 8. A zatem będziemy głosowali najpierw nad poprawkami, o których odrzucenie wnosi komisja. Przegłosujemy je jak zwykle, negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość kwalifikowana 3/5, zmiany te zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#Marszalek">Obecnie przystępujemy do zmiany do art. 8, którą komisja proponuje przyjąć.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tej zmiany, której przyjęcie proponuje komisja, zechce wstać. Większości kwalifikowanej, wymaganej dla odrzucenia zmian Senatu, nie ma, zmiana została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 31 maja 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 8 marca 1939 r. projektu ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ochronie lasów, nie stanowiących własności Państwa (druki nr 82, 141 i 250).</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca p. Karśnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#PKarsnicki">Wysoka Izbo! Senat do projektu ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ochronie lasów, nie stanowiących własności Państwa, wprowadził wiele poprawek, z których żadna merytorycznych zmian nie wprowadza. Są to poprawki natury redakcyjnej. Dwie z nich — to poprawki, rozszerzające myśl, która już przebijała się na Komisji Rolnej Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#PKarsnicki">Ustawa ta była szeroko dyskutowana na Komisji Rolnej Sejmu. Sejm wprowadził cały szereg poprawek. Poprawki senackie idą tylko w kierunku rozszerzenia, pogłębienia i pewnego wykończenia tych poprawek sejmowych.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#PKarsnicki">W imieniu Komisji Rolnej Sejmu wnoszę o przyjęcie wszystkich poprawek Senatu bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#PKarsnicki">Marszałek: Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania. Komisja wnosi o przyjęcie wszystkich zmian.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#PKarsnicki">Kto jest przeciwny wnioskowi komisji, to znaczy za odrzuceniem zmian, zechce wstać. Nie ma kwalifikowanej większości, wymaganej dla odrzucenia poprawek Senatu, wobec tego wszystkie zmiany zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#PKarsnicki">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Przemysłowo-Handlowej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 12 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 8 marca 1939 r. projektu ustawy o porozumieniach kartelowych (druki nr 18, 109 i 258).</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#PKarsnicki">Głos ma sprawozdawca p. Sikorski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#PSikorski">Wysoka Izbo! Poprawki, jakie Senat wprowadził do projektu ustawy o porozumieniach kartelowych, podzieliłbym na 3 grupy: pierwsza najistotniejsza grupa zmienia w podstawowy sposób istotę projektu rządowego, aprobowanego przez Wysoką Izbę; są to zmiany do art. 3, 4 i wtórne poprawki do art. 1 i 17. Druga grupa, to poprawki merytoryczne, jak np. zmiana definicji w art. 1 i inne, które jednak idą po linii projektu; i wreszcie trzecia grupa poprawek to poprawki raczej o charakterze redakcyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#PSikorski">Komisja po szczegółowym rozpatrzeniu proponuje przyjąć poprawki, nie zmieniające zasadniczego charakteru ustawy, to jest poprawki: 1 i 3 do art. 1, obie poprawki do art. 2, poprawki do art. 8, 11, 14, trzy poprawki do art. 16, poprawki do art. 20 i do art. 21.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#PSikorski">Natomiast wnosi o odrzucenie pierwszej grupy poprawek, to znaczy poprawek, zmieniających istotę samego projektu ustawy. Są to mianowicie poprawki do art. 3, przywrócenie art. 4 i poprawki do art. 1 i 17.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#PSikorski">W poprawkach, których odrzucenie proponuje komisja, zmienił Senat zasadę powstawania karteli z konstytutywnej na rejestracyjną. Według uchwalonego przez Sejm projektu rządowego kartele mogły prawnie działać dopiero po wpisaniu do rejestru kartelowego, przy czym Minister Przemysłu i Handlu uzależniał wpis od istotnej celowości powstającego kartelu. Zmiany Senatu idą w kierunku podtrzymania obecnej zasady rejestracyjnej, według której dla rozpoczęcia prawnej działalności kartelu wystarcza samo już zgłoszenie do rejestru. Ponieważ komisja sejmowa i Sejm stały zdecydowanie na stanowisku, że zasadę konstytutywną uważa się za minimum ograniczenia w powstawaniu karteli, komisja proponuje odrzucenie tych poprawek, jako stwarzających, zdaniem Sejmu, niecelową swobodę w powstawaniu karteli.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#PSikorski">Po powzięciu tych uchwał przewodniczący, zgodnie z jednomyślną opinią komisji, wystosował apel pod adresem p. Ministra Przemysłu i Handlu, ażeby właśnie opierając się na zasadzie konstytutywnej zechciał: 1) wykorzystać w całej pełni postanowienia art. 21 w kierunku rozwiązania karteli, nie odpowiadających istotnym interesom gospodarki narodowej, 2) uwiadomić ciała ustawodawcze o rezultatach wykorzystania art. 21.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#Marszalek">Komisja wnosi o przyjęcie części zmian, mianowicie: zmian 1 i 3 do art. 1, zmian do art. 2, 8,11, 14, 16, 20 i 21, jak to Panowie mają uwidocznione W druku. Pozostałe zmiany komisja proponuje odrzucić.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#Marszalek">Będziemy głosowali najpierw nad tymi zmianami, które komisja proponuje przyjąć. Przegłosujemy je łącznie.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, których przyjęcie proponuje komisja, zechce wstać. Nie ma większości niezbędnej do odrzucenia zmian Senatu. Zmiany zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#Marszalek">Obecnie przystępujemy do przegłosowania zmian, których odrzucenie proponuje komisja.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem zmian Senatu, zgodnie z wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość ^3^/~5~, wymagana do odrzucenia zmian Senatu. Zmiany te zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Przemysłowo-Handlowej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 13 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 30 maja 1939 r. projektu ustawy o izbach rzemieślniczych i ich związku (druki nr 205, 237 i 259).</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Głowacki ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#komentarz">(P. Barański: Proszę o głos w sprawie formalnej.)</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#Marszalek">Proszę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#PBaranski">Proszę o odesłanie tej sprawy z powrotem do komisji ze względu na wątpliwości redakcyjne co do niektórych artykułów. Komisja mogłaby się zebrać jeszcze w dniu dzisiejszym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Czy to wymagałoby dłuższego posiedzenia?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#PBaranski">Bardzo krótkie, 10-minutowe posiedzenie wystarczy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Panowie słyszeli wniosek formalny, ażeby sprawozdanie to odesłać raz jeszcze do komisji celem dokonania poprawek redakcyjnych, których załatwienie, według wnioskodawcy, ma zająć 10 minut czasu.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Marszalek">Jeżeli Izba zgodzi się na ten wniosek, to po wyczerpaniu innych punktów porządku dziennego albo też zaraz zarządzę przerwę, ażeby komisja mogła to zadanie spełnić.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#komentarz">(P. Barański:</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#Marszalek">Wnoszę, ażeby komisja zebrała się zaraz.)</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#Marszalek">Kto jest za tym wnioskiem, zechce wstać. Stoi większość, a zatem Komisja Przemysłowo- Handlowa otrzyma zaraz wniosek, celem dokonania zmian proponowanych przez wnioskodawcę.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#Marszalek">Wobec tego zarządzam przerwę 15-minutową.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 12 min. 21 do godz. 12 min. 59.)</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#Marszalek">Przystępujemy do chwilowo odroczonego punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 12 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 6 czerwca 1939 r. projektu ustawy o częściowej zmianie przepisów o uporządkowaniu długów rolniczych (druki nr 127, 247 i 256).</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Trębicki ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#PTrebicki">Wysoka Izbo! Do projektu ustawy, uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 6 czerwca, o częściowej zmianie przepisów o uporządkowaniu długów rolniczych Senat wniósł poprawki do art. 10 i 19.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#PTrebicki">Komisja Rolna Sejmu na posiedzeniu w dniu 14 czerwca poprawki te rozpatrzyła i jednomyślnie je przyjęła.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#PTrebicki">Na tymże posiedzeniu Komisja Rolna przyjęła jednogłośnie rezolucję Senatu, treści następującej: — „Senat wzywa Rząd, aby przy zmianie rozporządzenia Ministra Skarbu z dnia 11 grudnia 1934 r. uwzględniono zasady, że wymagalność rat kapitałowych oraz połowy odsetek i wszelkich innych należności ubocznych za czas do 31 grudnia 1938 r. ulega zawieszeniu i że należności powyższe są płatne po upływie okresu amortyzacyjnego, na który dług został rozłożony.” Jestem upoważniony do stwierdzenia, że Rząd zajmie przychylne stanowisko do rezolucji, uchwalonej przez Senat, a jednomyślnie przyjętej przez Komisję Rolną Sejmu. Zarazem Komisja Rolna wypowiedziała pogląd, zaakceptowany przez p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, że spłata zaległości na dzień 31 grudnia 1938 r. dłużników grupy parcelacyjnej Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, podlegających działaniu art. 8 niniejszej ustawy, będzie wzięta pod uwagę przy porządkowaniu sytuacji płatniczej dłużników i konwertowaniu innych ich należności.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#PTrebicki">W imieniu Komisji Rolnej wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu komisyjnym.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">P. Budzanowski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#PBudzanowski">Wysoka Izbo! Wypowiadając się za poprawkami Senatu, przyjętymi przez Komisję Rolną, pragnę przy okazji ostatecznego uchwalenia ustawy o uporządkowaniu długów rolniczych poruszyć sprawę zasadniczą, od której rychłego załatwienia zależy w ogóle przyszłość naszego rolnictwa, a i ta kwestia, czy nie wypadnie, jak to już poprzednio było mówione, nie pięćdziesiątą siódmą, lecz setną ustawę wnosić w sprawie oddłużenia rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#PBudzanowski">Przemiany w naszym rolnictwie nie od ustaw oddłużeniowych zależą. Pewna tylko część rolników uchroni się dzięki tym ustawom od katastrofy, może pewną pomoc znajdą ci, co to z mieczem u boku i karabinem w ręku stanęli przy pługu, by kulturę i polską rację stanu ugruntowywać pracą na rubieżach Rzeczypospolitej. Ustawa ta problemu rolniczego, jak to zresztą już panowie koledzy podczas poprzedniej debaty poruszali, nie rozwiąże. Jest centralny problem naszego życia gospodarczego, o którym mówił i pisał p. Lechnicki, ale ten centralny problem, kwestia rolnicza właściwego rozwiązania jeszcze w Sejmach Rzeczypospolitej nie znalazła mimo, zdawało by się, dość ogólnego jej rozumienia. Stosunki rolne jeszcze dzisiaj oparte są o zastraszający, odwieczny konserwatyzm. Przemiany w stosunkach rolniczych odbywają się ogromnie powoli. Jeszcze dzisiaj nasza kultura rolna może być w większości porównywana z kulturą rolną świata starożytnego. Jeszcze dalecy jesteśmy od ogólnie stosowanego racjonalnego płodozmianu, racjonalnej obróbki roli, racjonalnej hodowli, nie mówiąc już o uprzemysłowieniu gospodarstw i zorganizowaniu odpowiedniego handlu płodami rolnymi. Na kwestię kultury rolnej zwrócić trzeba właściwą uwagę i od jej uintensywnienia rozpocząć. To jest właśnie cel mojego dzisiejszego przemówienia. Zapytajmy się siebie, czy mamy dostateczną liczbę szkół rolniczych, czy o powszechność oświaty mas ludowych dbamy należycie, czy lud uzyskał już odpowiednią ilość wysoko zorganizowanych szkół powszechnych, czy w odpowiednim stopniu powiększa się corocznie liczbę etatów nauczycielskich, by zaspokoić potrzeby wsi choćby w stopniu dostatecznie sprawiedliwym w stosunku do ludności w miastach i miasteczkach, czy daliśmy ludowi dobrą książkę, która by podniosła jego ogólny poziom kulturalny, przyczyniając się w ten sposób i do rozwiązania zagadnienia rolnictwa. Jeżeli do tej pory Sejmy Rzeczypospolitej należytej ustawodawczej akcji co do tego nie przeprowadziły, to mamy w tej dziedzinie wdzięczne pole do pracy.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#PBudzanowski">Obóz Zjednoczenia Narodowego zagadnienie upowszechnienia kultury wziął sobie za jeden z najważniejszych celów i Obóz Zjednoczenia Narodowego te sprawy przepracowuje i z tymi sprawami przyjdzie do Sejmu. I dlatego było by dobrze, żebyśmy już dzisiaj świadomi byli tego, że na zagadnienie upowszechnienia kultury wsi zwrócić trzeba należytą uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#PBudzanowski">W ciągu 20-lecia istnienia swego po odzyskaniu niepodległości Państwo nasze uczyniło wielki skok naprzód prawie we wszystkich dziedzinach życia i gospodarki narodowej. Dociągnąć i podciągnąć wyżej poziom kulturalny wsi trzeba, a nie zabraknie nam wtedy nikomu chleba, sprawiedliwości społecznej stanie się zadość, podniesie się potężny świat ducha, idącego jeszcze dzisiaj przez polskie ugory, i rozwiązany zostanie jeden z zasadniczych problemów, dźwigających polskość.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Nikt więcej nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszalek">Komisja proponuje obie zmiany Senatu przyjąć. Będziemy głosowali łącznie i, jak zwykle, negatywnie.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszalek">Kto jest przeciwny przyjęciu zmian Senatu, zechce wstać. Nie stoi nikt. Nie ma większości potrzebnej do odrzucenia poprawek Senatu, a zatem zostały one przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#Marszalek">Ażeby wrócić do rozważania ponownie odesłanego do komisji sprawozdania Komisji Przemysłowo-Handlowej w sprawie zmian Senatu do projektu ustawy o izbach rzemieślniczych i ich związku, musielibyśmy zastosować art. 66 regulaminu o skróconym postępowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#Marszalek">Kto jest za tym, ażebyśmy zastosowali do tego sprawozdania art. 66 regulaminu o skróconym postępowaniu, to znaczy niezwłocznie wprowadzili je na porządek dzienny, zechce wstać. Stoi większość, a zatem uzupełniam porządek dzienny sprawozdaniem Komisji Przemysłowo-Handlowej o zmianach, wprowadzonych przez Senat w dniu 13 czerwca 1939 r. do uchwalonego przez Sejm w dniu 30 maja 1939 r. projektu ustawy o izbach rzemieślniczych i ich związku.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Głowacki ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#PGlowacki">Wysoka Izbo! Senat wprowadził do projektu ustawy o izbach rzemieślniczych i ich związku szereg zmian, które posiadają częściowo charakter redakcyjny, częściowo charakter merytoryczny.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#PGlowacki">Pomijając poprawki o charakterze redakcyjnym, pragnę pokrótce omówić ważniejsze zmiany merytoryczne. W art. 3 rozszerzono zadania izb przez nałożenia na nie obowiązku prowadzenia wykazu wszystkich warsztatów rzemieślniczych, znajdujących się w okręgu izby. Wymienienie tych czynności jako ustawowej działalności izby nie zmienia nic w dotychczasowym stanie faktycznym, a raczej jest to usankcjonowanie ustawowe dziś w tym względzie wykonywanej praktyki.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#PGlowacki">W art. 5 przeniesiono uregulowanie sposobu wykonywania prawa wyborczego przez osoby prawne ze statutu do ordynacji wyborczej. Za tą zmianą przemawiają względy logiczności.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#PGlowacki">W art. 6 rozszerzono sferę osób, spośród których Minister Przemysłu i Handlu mianuje komisarza wyborczego, nie ograniczając jego powołania jedynie do grona podległych Ministrowi urzędników. W ten sposób rozszerzono sferę osób, które mogą być mianowane komisarzem wyborczym.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#PGlowacki">Do art. 7 wprowadzono poprawkę uzupełniającą, że delegaci wybierani przez cechy i organizacje rzemieślnicze muszą posiadać te same kwalifikacje, jakie określone są dla rzemieślników, mogących wykonywać czynne prawo wyborcze, oraz przewidziano, że Minister Przemysłu i Handlu może ordynację wyborczą w tym samym trybie zmieniać, w jakim ją wydaje. Są to właściwie przepisy uzupełniające.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#PGlowacki">W art. 10 dodano przepis, że przedstawiciel Rządu, który otwiera pierwsze, po nowym wyborze, zebranie rady izby, przewodniczy do chwili wyboru prezesa izby.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#PGlowacki">W art. 11 ograniczono wybór kandydatów na dyrektora izby do dwóch, przy czym skreślono postanowienie, nie zezwalające na ponowne wstawienie na listę kandydatów tych osób, które nie uzyskały poprzednio zatwierdzenia Ministra Przemysłu i Handlu. Również rozszerzono warunek praktyki samorządowej, uważając za równoznaczną praktykę w organizacjach rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#PGlowacki">Art. 13 nadał Senat nowe brzmienie, nakładając na gminy miejskie i wiejskie obowiązek bezpłatnego dostarczania izbom wszelkich danych, dotyczących poboru opłat i wydawania kart rejestracyjnych. Komisja Przemysłowo- Handlowa odrzuciła tę zmianę, wychodząc z założenia, że samorząd terytorialny obciążony jest już i tak nadmiernie różnymi czynnościami, zleconymi mu przez władze państwowe, i utrzymała brzmienie sejmowe, nakładające taki obowiązek na gminy za zwrotem kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#PGlowacki">W art. 24 wprowadził Senat bardzo zasadniczą zmianę, według której cały zarząd Związku Izb Rzemieślniczych wybrany przez radę Związku Izb Rzemieślniczych musi uzyskać zatwierdzenie Ministra Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#PGlowacki">Senat przyjął tę poprawkę, wychodząc z założenia, że w ten sposób współpraca centralnej komórki samorządu rzemieślniczego z Rządem otrzyma podstawę więcej odpowiednią. Komisja Przemysłowo-Handlowa nie podzieliła tego stanowiska Senatu, mianowicie to stanowisko zostało sprecyzowane na dzisiejszym posiedzeniu komisji, uważała bowiem, że zatwierdzenie prezesa i wiceprezesa, jak przewidywała poprzednia uchwała sejmowa, jest wystarczające dla zabezpieczenia harmonijnego wzajemnego stosunku między Rządem a samorządem gospodarczym i dlatego proponuję odrzucić tę zmianę do art. 24.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#PGlowacki">Wnoszę w imieniu Komisji Przemysłowo- Handlowej o przyjęcie zmian senackich z wyjątkiem zmian wprowadzonych do art. 2, do art. 8 p. 1, do art. 12, do art. 13, do art. 17 p. 3 oraz do art. 24 i art. 31, które proszę odrzucić.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#PGlowacki">Chciałbym jeszcze zaznaczyć, że w druku sejmowym na stronicy 7 w ostatnim zdaniu zapomniano wstawić adnotację komisji, że tę zmianę należy przyjąć.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#PGlowacki">Proszę o uzupełnienie w tym sensie druku sejmowego nr 259.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#PGlowacki">Wnoszę w imieniu komisji o przyjęcie wszystkich poprawek z wyjątkiem tych, o których odrzucenie prosiłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">P. Sommerstein ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#PSommerstein">Wobec uchwały na dzisiejszym posiedzeniu Komisji Przemysłowo- Handlowej, która przywróciła dawny tekst art. 24, zrzekam się głosu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Nikt więcej nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszalek">W obecnym sprawozdaniu zaszła w stosunku do sprawozdania drukowanego następująca zmiana, że poprawka do art. 24, którą komisja początkowo proponowała przyjąć, obecnie oznaczona jest jako poprawka, przeznaczona na odrzucenie. Będziemy głosowali en bloc nad wszystkimi poprawkami, które komisja proponuje przyjąć, a potem nad tymi, które komisja proponuje odrzucić. Będziemy głosowali tak jak zwykle negatywnie. Komisja proponuje przyjąć zmiany do art. 1, 3, 4, 5, 6, 7, drugą do art. 8, do art. 9, 10, 11, 14, 16, pierwszą i drugą do art. 17, do art. 18, 19, 22 i 28.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tych zmian, których przyjęcie proponuje komisja, zechce wstać. Większości kwalifikowanej, niezbędnej do odrzucenia zmian, nie ma, zatem zostały one przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#Marszalek">Natomiast komisja proponuje odrzucić zmiany do art. 2, pierwszą do art. 8, do art. 12, 13, trzecią do art. 17, do art. 24 i 31.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#Marszalek">Kto jest za odrzuceniem tych zmian zgodnie z propozycją komisji, zechce wstać. Stoi kwalifikowana większość, zmiany te zostały odrzucone.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o rządowym projekcie ustawy ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów i fornierów pochodzenia finlandzkiego (druki nr 243 i 260).</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#Marszalek">Sprawozdawca p. Zarzycki ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#PZarzycki">Wysoka Izbo! Powołując się na protokół taryfowy między Republiką Fińską a Rzecząpospolitą Polską z dnia 16 lipca 1936 r., jak również na porozumienie z dnia 16 ipca 1938 r., dotyczące clenia serów pochodzenia fińskiego, rząd Finlandii zaproponował porozumienie uzupełniające. Wymiana not z dnia 30 marca br. między Polską a Finlandią rozszerza nomenklaturę serów miękkich fińskich, korzystających z ulgi celnej w Polsce, o nowe siedem gatunków oraz zastosowuje zniżkę, już udzieloną Rzeszy Niemieckiej, na określone gatunki fornieru, do fornierów fińskich z brzozy karelskiej, tzw. fornierów mazerowych lub błyszczykowych.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#PZarzycki">Zaznaczyć należy, że rozszerzenie nomenklatury serów fińskich nie pociąga za sobą rozszerzenia umownych możliwości przywozu tego artykułu do Polski.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#PZarzycki">Asymilacja zaś zniżki na forniery jest jedynie formalnym umożliwieniem zastosowania klauzuli największego uprzywilejowania.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#PZarzycki">Obroty nasze z Finlandią kształtowały się w ciągu ostatnich 3 lat następująco: w 1936 r. przywóz 1.623.000 zł, wywóz 17.289.000, saldo + 15.666.000, w 1937 r. saldo 17.604.000, w 1938 r. saldo 18.850.000. Finlandia jest więc dla nas cennym kontrahentem, tym bardziej że jest dla naszego eksportu rynkiem wolnym, nie posiada żadnych ograniczeń ani dewizowych, ani kontyngentowych, a jej taryfa celna należy do najniższych.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#PZarzycki">Po rozważeniu tego projektu ustawy na posiedzeniu w dniu 14 czerwca 1939 r. w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy z druku nr 243 bez poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez komisję, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Sejm projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! W dniu 28 listopada 1938 r. został ukonstytuowany Sejm, którego jesteśmy członkami.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#Marszalek">Na pierwszym posiedzeniu zgromadzili się wszyscy posłowie w pełnej liczbie przewidzianej w ustawie wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#Marszalek">Niestety ten pełny skład naszej Izby uszczuplony został wskutek przedwczesnej śmierci p. Bolesława Jankowskiego</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#komentarz">(Izba wstaje)</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#Marszalek">w dniu 1 maja rb.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#Marszalek">Ś. p. poseł Bolesław Jankowski był wybrany z ziemi wołyńskiej, na której od r. 1917 rozwijał ożywioną działalność społeczną. Był przed wojną członkiem Frakcji Rewolucyjnej P. P. S., następnie członkiem P.O.W. Z zawodu pedagog, poświęcał się pracy społecznej na różnych polach, jak tego wymagała potrzeba organizującego się życia narodowego w Polsce. Był Prezesem Zarządu Wołyńskiego Okręgu Z.N.P., kierował pracami oddziału Związku Strzeleckiego, opiekował się organizacjami młodzieży szkolnej, czynny był na terenie organizacji spółdzielczych; nie szczędził trudu i zapału na każdym dostępnym dla siebie polu służby obywatelskiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#Marszalek">W Sejmie był członkiem Komisji Oświatowej, Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej, do prac tych komisji wkładając swoje doświadczenie i świadomość obywatelską.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#Marszalek">Stwierdzam, że Sejm uczcił pamięć posła Bolesława Jankowskiego przez powstanie.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#Marszalek">W myśl art. 29 regulaminu stwierdzam wygaśnięcie mandatu posła Bolesława Jankowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Zbliżamy się do końca naszej sesji, chciałbym przed zakończeniem podzielić się z Wysoką Izbą niektórymi spostrzeżeniami z jej przebiegu.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#Marszalek">W wyniku wyborów dokonanych w listopadzie ubiegłego roku około 66%, tj. prawie dwie trzecie ogólnej liczby posłów, weszło do Sejmu po raz pierwszy. Zarówno nowi posłowie, jak i ci, którzy wchodzili w skład Izb parlamentarnych już w poprzednich kadencjach, rekrutują się przeważnie spośród działaczy społecznych, pracujących w swoich okręgach.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#Marszalek">W przeciwstawieniu do dawnej koncepcji partyjno-politycznej, która opierała działalność Izb i stosunek ich do Rządu na zasadzie walki ugrupowań i klubów parlamentarnych, nowy skład Sejmu postawił sobie za zadanie pozytywną współpracę zarówno wewnątrz Sejmu, jak i w stosunku do Rządu. Toteż zarówno charakter obrad komisyjnych, jak i dyskusji na posiedzeniach plenarnych uległ zasadniczej zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#Marszalek">Ujawniło się to od razu przy rozważaniu budżetu, do którego nowy Sejm przystąpił nazajutrz po swym ukonstytuowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#Marszalek">W dniu 2 i 3 grudnia odbyła się 11-godzinna debata ogólna nad budżetem. Zarówno w tej debacie, jak następnie jeszcze bardziej w pracach Komisji Budżetowej i wreszcie w debacie szczegółowej, która zajęła 77 godzin w ciągu 11 posiedzeń, ujawniły się wyraźne cechy właściwe pracy nowego Sejmu, a polegające na dążeniu do ściśle rzeczowego traktowania poczynań i zamierzeń budżetowych Rządu z jednej, a znaczenia i hierarchii potrzeb oraz możliwości podatkowych społeczeństwa — z drugiej strony.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#Marszalek">Z istoty rzeczy w okresie od grudnia do końca marca zagadnienie budżetowe zajmowało główne miejsce w pracach Sejmu. Jednakże w tym okresie czasu uchwalono 77 wniosków ustawodawczych, a wśród nich były takie, jak np. ustawa inwestycyjna, ustawa o publicznej służbie zdrowia, ustawa kartelowa, prawo o obligacjach i inne o wielkiej doniosłości społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#Marszalek">Po przerwie, zarządzonej przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm przystąpił z początkiem maja do dalszych prac ustawodawczych, nie ukończonych uprzednio, i nowych wniosków ustawodawczych rządowych i poselskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#Marszalek">Ogółem wpłynęło wniosków ustawodawczych 133, z tego 104 złożone przez Rząd, a 29 przez posłów. Sejm uchwalił spośród nich 94 wnioski rządowe i 11 wniosków poselskich. Pomiędzy tym ostatnimi znalazły się ustawy tak wielkiego znaczenia, jak ustawa o izbach rzemieślniczych, ustawa o uregulowaniu długów rolniczych, o przysposobieniu dzieci opuszczonych i inne.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#Marszalek">Na podkreślenie zasługuje fakt, że spośród wniosków ustawodawczych, złożonych przez posłów, uchwalono prawie 40%. Świadczy to pochlebnie o rzeczowym charakterze inicjatywy poselskiej.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#Marszalek">W praktyce parlamentów świata inicjatywa poselska nie cieszy się na ogół dobrą opinią, toteż bywają stosowane rozmaite środki jej ograniczenia. Tak np. parlament angielski przeznacza jeden dzień piątkowy na rozważanie wniosków poselskich, a ponieważ w dniu tym są także inne kwestie na porządku dziennym, wnioski poselskie z reguły spadają z braku czasu; parlament francuski trzyma się metody grzebania tych wniosków w komisjach. Do niedawna istniała tam nawet osobna komisja inicjatywy, której zadaniem było hamowanie wniosków poselskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#Marszalek">Nasz Sejm, stosując się do doświadczenia własnego i obcego życia parlamentarnego, wprowadził do regulaminu wymaganie 15 podpisów pod wnioskiem, poza tym jednak żadnych innych ograniczeń nie stosuje.</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#Marszalek">Jest rzeczą naturalną, że poszczególny poseł, chociażby uzyskał dla swego wniosku aprobatę jeszcze kilkunastu posłów, nie może rozporządzać takim materiałem wszechstronnego uzasadnienia, jakim rozporządza Rząd. Toteż wnioski poselskie są często raczej formą zwrócenia uwagi na jakieś zagadnienie, którę wydaje się wnioskodawcom palące. Częstokroć zagadnienie to może znaleźć rozwiązanie w innym trybie, aniżeli wydanie nowej ustawy, i konfrontacja wniosku, opinii posłów i Rządu w toku debaty komisyjnej doprowadza do wyjaśnień, po których wniosek ustawodawczy staje się już niepotrzebny.</u>
+ <u xml:id="u-38.25" who="#Marszalek">Trzeba pamiętać nadto, że skarżymy się od dawna na nadmiar ustaw, na niedostateczne ich skoordynowanie, że Uznajemy za słuszne dążyć raczej do ograniczenia twórczości ustawowej, że przed uchwaleniem każdej ustawy — bez względu na to z czyjej inicjatywy pochodzi wniosek — powinniśmy zdać sobie sprawę: czy ustawa jest wykonalna, czy uzyska aprobatę społeczeństwa, czy jest konieczna.</u>
+ <u xml:id="u-38.26" who="#Marszalek">Wszystko to powinno wpływać i wpływa powstrzymująco na wnioskodawców zarówno rządowych, jak poselskich.</u>
+ <u xml:id="u-38.27" who="#Marszalek">Jeżeli wśród tylu zastrzeżeń i trudności tak wielki procent wniosków ustawodawczych, zgłoszonych przez posłów, przechodzi zwycięsko przez obrady i staje się ustawami, to znaczyć to może przede wszystkim, że posłowie stosują inicjatywę ustawodawczą z poczuciem rzeczywistej potrzeby społecznej i świadomi są odpowiedzialności, jaką bierze na siebie ten, kto wywiera wpływ na porządek prawny w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-38.28" who="#Marszalek">Ważnym aktem w życiu parlamentarnym jest interpelacja. O interpelacji mówią przepisy art. 31 i 45 Konstytucji oraz art. 30, 32, 33 i 35 regulaminu. Z tych artykułów, a także z ogólnego pojęcia interpelacji wynika, że stanowi ona zapytanie zwrócone do Rządu i wymagające odpowiedzi. Toteż treścią interpelacji może być obiektywny opis znanego interpelantowi faktu i żądanie wyjaśnienia przez Rząd ewentualnych formalnych czy rzeczowych uchybień lub wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-38.29" who="#Marszalek">Natomiast wszelkie gołosłowne zarzuty, wszelkie inwektywy czy to pod adresem Rządu, czy organów administracyjnych, jako nie mające nic wspólnego z Obiektywnymi faktami, nie mogące przeto być przedmiotem odpowiedzi, nie mogą być uważane za interpelacje. Nie odpowiadają one również ani powadze Sejmu, ani powadze poruszanych w interpelacji spraw.</u>
+ <u xml:id="u-38.30" who="#Marszalek">Nie ulega także wątpliwości, że treścią interpelacji mogą być tylko sprawy, należące do właściwości Rządu w ogóle, a interpelowanych ministrów w szczególności, w żadnym natomiast wypadku nie mogą wchodzić' w treść interpelacji sprawy, należące do prerogatyw Prezydenta Rzeczypospolitej, a nie do czynności Rządu, ani też sprawy, które w myśl przepisów postępowania sądowego stanowić mogą przedmiot zażaleń odwoławczych w toku tego postępowania.</u>
+ <u xml:id="u-38.31" who="#Marszalek">Chcę zaznaczyć jeszcze, że tytuły nadawane interpelacjom powinny być w zgodzie z ich rzeczywistą treścią, nie jest bowiem rzeczą właściwą, aby tytuł interpelacji rozszerzał jej treść i przybierał formę ogólnikowego zarzutu, wypowiedzianego nadto w liczbie mnogiej i w formie częstotliwej.</u>
+ <u xml:id="u-38.32" who="#Marszalek">Nie będę mówił o znanej metodzie używania pozoru interpelacji dla tzw. immunizacji demagogicznych wystąpień, które inaczej uległyby konfiskacie.</u>
+ <u xml:id="u-38.33" who="#Marszalek">Interpelacja jest jednym z kardynalnych środków kontroli parlamentarnej, oddanej w ręce posłów i Sejmu; dążyć więc należy do tego, ażeby treść i forma stawianych pytań skłaniały do najpoważniejszego ich traktowania. Sądzę, że Panowie Posłowie podzielają moją opinię. Zresztą, jak dotąd, wypadki innego traktowania tej sprawy były zupełnie wyjątkowe.</u>
+ <u xml:id="u-38.34" who="#Marszalek">W ciągu sesji zgłoszono 120 interpelacji, w tym dziś 11. Rząd udzielił w terminie przepisanym odpowiedzi w 96 wypadkach, czyli około 81%, co do pozostałych termin jeszcze nie upłynął.</u>
+ <u xml:id="u-38.35" who="#Marszalek">Poza tokiem codziennych prac budżetowych i ustawodawczych obecna sesja zwyczajna Sejmu ma do zanotowania 2 posiedzenia o szczególnym znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-38.36" who="#Marszalek">Pierwsze z nich odbyło się dnia 10 lutego br., tj. w 20 rocznicę otwarcia przez Józefa Piłsudskiego odrodzonego Sejmu Rzeczypospolitej. Na tym posiedzeniu obecni byli Prezydent Rzeczypospolitej i Marszałek Polski. Obecność ich była dowodem rosnącej zwartości i harmonii wewnętrznej w pracy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-38.37" who="#Marszalek">Drugie posiedzenie odbyło się w dniu 5 maja. Na posiedzeniu tym Minister Spraw Zagranicznych określił stanowisko Rzeczypospolitej wobec możliwych zakusów na nasze żywotne interesy. Sejm poparł oświadczenie Ministra swą jednomyślną aprobatą. Przebieg tego posiedzenia ujawnił przed słuchającym z uwagą światem jednolitość i stanowczą wolę Państwa i Narodu Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.38" who="#Marszalek">Tak więc zbliżając się do końca naszej tegorocznej sesji zwyczajnej, możemy stwierdzić, że była ona pracowita i doniosła, że przyczyniła się do pozytywnego rozwiązania niektórych spraw życia wewnętrznego i że dała wyraz naszej zdecydowanej postawie moralnej na zewnątrz.</u>
+ <u xml:id="u-38.39" who="#Marszalek">W ciągu trwania sesji nie ustawał także kontakt posłów z ogółem społeczeństwa. Kiedy po zamknięciu sesji zwyczajnej staniemy wobec obywateli ze sprawozdaniem z naszych prac, będziemy mieli możność pogłębić ten zdrowy związek pomiędzy parlamentem i narodem. Pamiętać bowiem trzeba, że parlament jest tym sprzęgłem, które życiu narodu nadaje formy aktów państwowych, a dla potrzeby zbiorowej Państwa znajduje odpowiednik czynnej woli narodu.</u>
+ <u xml:id="u-38.40" who="#Marszalek">Tak więc i po zamknięciu sesji zwyczajnej nie kończy się nasza rola i nie ustaje nasza praca nad spotęgowaniem zwartości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-38.41" who="#Marszalek">A ta zwartość właśnie, to czynne zespolenie narodu jest siłą, która buduje dobro powszechne w czasie pokoju, która mu zapewnia skuteczną obronę przeciw obcej napaści na wypadek wojny.</u>
+ <u xml:id="u-38.42" who="#Marszalek">Życzę Panom największego powodzenia w tej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-38.43" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski,)</u>
+ <u xml:id="u-38.44" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-38.45" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacji, złożonych w dniu dzisiejszym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Jóźwiaka do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie 22-miesięcznego przetrzymywania w areszcie śledczym mgr. Banaczyka Władysława z Poznania.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Jóźwiaka do p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie opanowania w Polsce handlu zbożem przez Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Jóźwiaka do pp. Ministrów Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Przemysłu i Handlu w sprawie negatywnego ustosunkowania się żydowskiego przemysłu w Polsce do sprawy użycia surowców krajowej produkcji rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Stocha do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie działalności komitetu do spraw kolonizacji żydowskiej z Polski.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Stocha do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie akcji na terenie międzynarodowym celem usunięcia mas żydowskich z Polski.</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Stocha do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie wpływów żydowskich w szkolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Stocha do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie niebezpieczeństw, grożących Polsce na tle prowadzenia kas bezprocentowych przez Żydów.</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. ks. Padacza do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie stałego braku nauki religii w kilku szkołach w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Wełykanowięza do p. Ministra Sprawiedliwości oraz do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie aresztowania p. Włodzimierza Pawłowicza z Żałoziec oraz greckokatolickiego księdza Stefana Chaburskiego z Berymowiec, pow. Zborów, woj. Tarnopol.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#SekretarzpWadowski">Interpelacja p. Wełykanowicza do pp. Ministrów Rolnictwa i Reform Rolnych oraz Spraw Wewnętrznych w sprawie parcelacji obszaru dworskiego w gromadzie Kozara, gmina Bukaczowce, pow? Rohatyn, woj. Stanisławów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#Marszalek">Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#Marszalek">Otrzymałem następujące zarządzenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej o zamknięciu sesji zwyczajnej Sejmu</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#komentarz">(czyta):</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#Marszalek">„Na podstawie art. 12 pkt c) ustawy konstytucyjnej zamykam z dniem dzisiejszym sesję zwyczajną Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#Marszalek">Warszawa, 16 czerwca 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#PrezesRadyMinistrow">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 34.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00031-01/header.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00031-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..faae00e
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00031-01/header.xml
@@ -0,0 +1,37 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-sjm-ppxxx-00031-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>31 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>31 posiedzenie Sejmu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Sejm</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">31</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-09-02</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PMarszalekWMakowski" role="speaker">
+ <persName>P. Marszałek W. Makowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Pos" role="speaker">
+ <persName>Pos.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00031-01/text_structure.xml b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00031-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..f98a8a5
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/sejm/posiedzenia/pp/193839-sjm-ppxxx-00031-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,101 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Tekst z MONITORA POLSKIEGO nr 203 z dn. 3 września 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">31 posiedzenie 2 dnia 2 września 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Trzydzieste pierwsze posiedzenie Sejmu z dnia 2 września 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Posiedzenie rozpoczęło się o godz. 15-ej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PMarszalekWMakowski">otwierając posiedzenie odczytał zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o otwarciu sesji nadzwyczajnej Sejmu zamieszczone w Monitorze Polskim z dnia 2 września pod poz. 491.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PMarszalekWMakowski">Na podstawie powyższego zarządzenia zwołałem dzisiejsze posiedzenie z porządkiem dziennym , który został Panom Posłom rozdany.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#PMarszalekWMakowski">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PMarszalekWMakowski">Jako sekretarze zasiadają Panowie Posłowie: Matraś i Żenczykowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.4" who="#PMarszalekWMakowski">Przed przystąpieniem do porządku dziennego zabrał głos Pan Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.5" who="#PMarszalekWMakowski">Pan Prezes Rady Ministrów wstępuje na trybunę. Izba wstaje i wita Go hucznymi oklaskami.</u>
+ <u xml:id="u-2.6" who="#PMarszalekWMakowski">Pan Prezes Rady Ministrów F. Sławoj Składkowski: Wysoka Izbo! Sytuacja, w której dziś mam zaszczyt przemawiać w imieniu Rządu jest jasna: zostaliśmy zaatakowani, więc walczymy!</u>
+ <u xml:id="u-2.7" who="#PMarszalekWMakowski">Wszystkim Panom w tej Wysokiej Izbie, jako czujnym na sprawy Państwa obywatelom, znany jest przebieg wydarzeń, które poprowadziły wybuch narzuconej nam wojny.</u>
+ <u xml:id="u-2.8" who="#PMarszalekWMakowski">W tym miejscu Rząd pragnie wyrazić wdzięczność Wysokiej Izbie, że w zrozumieniu powagi sytuacji zechciała ułatwić jego pracę jeszcze w okresie poprzedzającym wojnę przez udzielenie pełnomocnictw już w maju b. r. w zakresie spraw gospodarczych i obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.9" who="#PMarszalekWMakowski">Obecnie oświadczam Wysokiej Izbie, że Rząd staje do dyspozycji Naczelnego Wodza z niezłomną wolą pokonania każdej przeszkody, stającej w poprzek Jego woli w dziele obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.10" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.11" who="#PMarszalekWMakowski">Szczegółowy i ścisły przebieg wydarzeń i ich ocena będą niebawem przedstawione opinii kraju w całej rozciągłości.</u>
+ <u xml:id="u-2.12" who="#PMarszalekWMakowski">Jesteśmy spokojni — spokojni o losy Narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.13" who="#PMarszalekWMakowski">Narzuconą nam wojnę wygramy, (huczne oklaski), bo nauczył nas Józef Piłsudski, jak się zdobywa niepodległość i jak się jej broni.</u>
+ <u xml:id="u-2.14" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.15" who="#PMarszalekWMakowski">Wojnę tę wygramy, bo na wezwanie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej pójdziemy do walki wszyscy, ramię przy ramieniu.</u>
+ <u xml:id="u-2.16" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.17" who="#PMarszalekWMakowski">Wojnę tę wygramy, bo mamy Wodza — Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza (Izba wstaje — huczne i długotrwałe oklaski i okrzyki: Niech żyje Wódz Naczelny) i wypełnimy z twardym żołnierskim posłuszeństwem wszystkie Jego rozkazy, wiodące Polskę w imię Boże do zwycięstwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.18" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.19" who="#PMarszalekWMakowski">Następnie Marszałek udzielił głosu Wicemarszałkowi Wendzie.</u>
+ <u xml:id="u-2.20" who="#PMarszalekWMakowski">Wysoka Izbo! Polsce została narzucona wojna. Odwieczny nasz wróg, zawsze chciwy cudzego mienia i cudzych ziem, podstępny i barbarzyński, nie wahał się rozpętać pożogi wojennej i targnąć się na Państwo Polskie, którego wolność i niepodległość wskrzesił na polach zwycięskich walk, zroszonych krwią bohaterskiego żołnierz — Józef Piłsudski. Nieśmiertelny Wódz, Wielki Marszałek, nauczył</u>
+ <u xml:id="u-2.21" who="#komentarz">na,</u>
+ <u xml:id="u-2.22" who="#PMarszalekWMakowski">jak się bagnetem niepodległość Ojczyzny zdobywa i bagnetom broni.</u>
+ <u xml:id="u-2.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.24" who="#PMarszalekWMakowski">Nie ma dziś w Polsce ani jednego obywatela, którego serce nie bije potężnym rytmem ofiarności, gdy w całym kraju rozbrzmiewa gromki okrzyk: do broni! W ogniu bitewnym gruntują dziś nasi żołnierze honor narodu i wielkość Ojczyzny. Z nimi są serca wszystkich Polaków, którzy zdecydowani i karni stają pod rozkazami Wodza, pomni Jego słów, że — „gwałt zadawany siłą, musi być siłą odparty (Oklaski). Pamiętamy, że na polach zwycięskich bitew znajdowała swój wyrazy wielka prawda dziejowa, że w zetknięciu się z polskim orężem załamywała się germańska pycha i buta. Do Psiego Pola, Płowieć i Grunwaldu dorzucimy nowe wawrzyny, zdobyte w zwycięskiej walce z odwiecznym wrogiem.</u>
+ <u xml:id="u-2.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.26" who="#PMarszalekWMakowski">Stwierdzamy, że wszyscy obywatele Rzeczypospolitej stanowią stanowią jeden wielki i potężny obóz warowny, całkowicie i bez reszty oddany naszemu Wodzowi Marszałkowi Polski Edwardowi Śmigłemu-Rydzowi, pod którego rozkazami walczyć będziemy zwycięsko o wielkość Rzeczypospolitej (Oklaski). Zdajemy sobie sprawę, że koleje wojny bywają zmienne, i że wielokrotnie przeżywać możemy chwile ciężkie i trudne. Wiemy jednak, że nasza świetna i niezwyciężona armia, wspierana, jednolitym wysiłkiem wszystkich obywateli, w ostatecznym wyniku uzyska polne zwycięstwo, miażdżąc pychę i butę germańską, wiecznie zagrażającą pokojowi świata.</u>
+ <u xml:id="u-2.27" who="#PMarszalekWMakowski">Sejm Rzeczypospolitej, jako reprezentant woli Narodu, oświadcza, że wszelkie zarządzenia i rozkazy Rządu Rzeczypospolitej Polskiej całe społeczeństwo polskie wykonywać będzie z pełnym zaufaniem i ochotną gotowością.</u>
+ <u xml:id="u-2.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.29" who="#PMarszalekWMakowski">„W wypadku wojny każdy mężczyzna bez względu na wiek i każda kobieta będą żołnierzami”. To głowa wypowiedziane przez Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza stają się dziś żywą prawdą. Wszyscy obywatele żołnierze w służbie Ojczyzny znajdują się na wyznaczonych sobie posterunkach, cały swój czas i siły oddając Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-2.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.31" who="#PMarszalekWMakowski">Dając wyraz tym powszechnym i jednolitym nastrojom całego narodu i pragnąc umożliwić wypełnienie obowiązku żołnierskiego tym posłom i senatorom, którzy będą mogli być zwolnieni od innych swych wobec Państwa powinności — Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego zgłosiło na posiedzenie dzisiejsze odpowiedni wniosek. Wniosek ten Wysoki Sejm będzie miał możność rozpatrywać we właściwym punkcie porządku dziennego. Jesteśmy w drugim dniu wojny, narzucanej nam przez odwiecznego i podstępnego wroga. Bronimy wolności Ojczyzny i honoru Narodu. Walczymy o słuszną sprawę.</u>
+ <u xml:id="u-2.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.33" who="#PMarszalekWMakowski">Skupieni wokół osoby Naczelnego Wodza, Marszałka Polski, Śmigłego Rydza, wierni wspaniałym tradycjom polskiego oręża, jesteśmy gotowi do wszelkich ofiar, aby naszą niezłomną wiarę w zwycięstwo wojenne przekuć wysiłkiem całego walczącego narodu w nowy wielki i spiżowy pomnik chwały i rosnącej potęgi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-2.34" who="#komentarz">(Gromkie oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.35" who="#PMarszalekWMakowski">Następnie złożył deklarację ideową w imieniu ludności ukraińskiej Wołynia pos. Skrypnyk mówiąc między innymi:</u>
+ <u xml:id="u-2.36" who="#PMarszalekWMakowski">Czuję się szczęśliwy, mając możność stwierdzić, że społeczeństwo ukraińskie Wołynia należycie odczuło wielką odpowiedzialność, jaka na nim zaciążyła dzisiaj wobec Państwa, własnego Narodu i przyszłych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-2.37" who="#PMarszalekWMakowski">Na pierwsze wezwanie Rzeczypospolitej ludność ukraińska Wołynia najdokładniej wykonała wszystko, co od niej Państwo zażądało. Już dzisiaj moi bracia zraszają własną krwią ziemię polską, świadomie dając dowód gotowości złożenia na ołtarzu obrony wspólnych skarbów ofiarę najdroższą — ofiarę życia własnego i krwi.</u>
+ <u xml:id="u-2.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-2.39" who="#PMarszalekWMakowski">Następnie zabrał głos w imieniu Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej Wicemarszałek Mudryj, zakończywszy oświadczeniem: Obecnie nie czas na wzajemne spory polityczne. Decyzję spełnienia obowiązku obywatelskiego wraz ze społeczeństwem ukraińskim w całej pełni wykonamy i poniesiemy wszystkie ofiary dla zwartej obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-2.40" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-2.41" who="#PMarszalekWMakowski">Pos. Seidenman przemawiał w imieniu ludności żydowskiej: Nie czas dzisiaj na rozważania. Oświadczam jeszcze raz, że ludność żydowska w Polsce bez żadnych zastrzeżeń oddaje się do dyspozycji Naczelnego Dowództwa i staje do apelu, gotowa ponieść wszystkie ofiary, jakich chwila dziejowa wymaga. Wielka mocarstwowa potężna Polska jest ideałem ludności żydowskiej, jako równouprawnionych obywateli Państwa. Niech żyje zwycięstwo polskie.</u>
+ <u xml:id="u-2.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-2.43" who="#PMarszalekWMakowski">P. Marszałek wyraża przekonanie, że wobec chwili, którą przeżywamy, Izba zgodzi się załatwić w skróconym postępowaniu pilną sprawę, jaką jest projekt ustawy o czynnej służbie wojskowej posłów i senatorów, złożony przez pos. Żenczykowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-2.44" who="#PMarszalekWMakowski">Izba uchwaliła skrócone postępowanie, po czym glos zabrał sprawozdawca projektu pos. Żenczykowski:</u>
+ <u xml:id="u-2.45" who="#PMarszalekWMakowski">Projekty ustaw, które mam zaszczyt referować w imieniu Koła Parlamentarnego O. Z. N. umożliwiają tym Posłom i Senatorom, którzy będą mogli być zwolnieni od pełnienia swych obowiązków publicznych, ochotnicze wstąpienie do szeregów wojska. Złożony projekt ustawy modyfikuje dotychczas obowiązujące ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu w ten sposób, że poseł zgłaszając się ochotniczo do czynnej służby wojskowej nie traci swego mandatu, a gdy sprawa państwowa będzie tego wymagała, Marszalek Sejmu będzie miał możność wzywać go do prac sejmowych. Ustawa obowiązywać ma od 1 września.</u>
+ <u xml:id="u-2.46" who="#PMarszalekWMakowski">Projekt ustawy o czynnej służbie wojskowej posłów i senatorów Sejm przyjął jednomyślnie w drugim i trzecim czytaniu.</u>
+ <u xml:id="u-2.47" who="#PMarszalekWMakowski">Na wniosek P. Marszałka Sejm uchwalił skrócone postępowanie dla załatwienia projektu, złożonego przez pos. Szczepańskiego, w przedmiocie uzupełnienia Regulaminu Sejmu w związku ze stanem wojennym stosownie do art. 79 ustawy konstytucyjnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Pos">Szczepański: Wniosek uzupełnia częścią 6 art. Il, 112 i 113 Regulaminu Sejmu, ustalając Sejm w zmniejszonym składzie na czas wolny, zgodnie z ustawą konstytucyjną. Sejm w składzie zmniejszonym stanowią z tytułu pełnionych funkcji: Marszałek Sejmu, Wicemarszałkowie, przewodniczący komisyj, sprawozdawca generalny budżetu, prezes sądu marszałkowskiego, posłowie przybrani imiennie przez zespół postów, wchodzących do Sejmu w składzie zmniejszonym z tytułu pełnionych funkcji, do ogólnej liczby 41. Po otrzymaniu zarządzenia P. Prezydenta Rzeczypospolitej o powołaniu Sejmu w składzie zmniejszonym, Marszałek Sejmu zwołuje niezwłocznie posłów, należących do zmniejszonego składu z tytułu pełnionych funkcji, i przeprowadza uzupełnienie tego składu do liczby 41. Uzupełnienie odbywa się na wniosek Marszałka trybem, przewidzianym dla wyboru komisyj Sejmu. W obradach Sejmu w składzie zmniejszonym stosuje się zasady postępowania skrócone w myśl przepisów art. 66 Regulaminu. Sejm w składzie zmniejszonym może przedmiot obrad odesłać do rozważenia komisji specjalnej bądź wybranej przez plenum Sejmu zmniejszonego, bądź powołanej przez Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Pos">Sejm uchwalił uzupełnienie Regulaminu. Następnie zabrał głos P. Marszalek Sejmu prof. Wacław Makowski:</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Pos">Wysoka Izbo!</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Pos">Najeźdźca znów wdarł się na ziemię polską. Nasza niezmienna dobra wola uczciwego sąsiedzkiego współżycia napotkała na zbrodniczy upór.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Pos">Wojna, którą rozpoczął wróg, toczy się nie tylko o Pomorze i Śląsk, o nasze granice i nasze bogactwa — wojna toczy się o nasz byt o nasze prawo, o świętą ideę wolności i sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Pos">Jeszcze nie obeschła krew, jeszcze nie zasklepiły się rany świata po wielkiej wojnie, którą rozpętały Niemcy temu 25 lat. Dziś wszystko zaczyna się na nowo. Na nowo cała Europa będzie ogarnięta pożarem.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Pos">25 lat temu prosiliśmy możnych tego świata, jak o łaskę, o prawo wałczenia pod własnym sztandarem.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Pos">Dzisiaj wielka Rzeczpospolita całą swą zjednoczoną potęgą, fizyczną i duchową, staje do stanowczej rozprawy na rzucone Jej przez wroga wyzwanie.</u>
+ <u xml:id="u-3.8" who="#Pos">Od czasu kiedy zrządzeniem Opatrzności przodkowie nasi na tej ziemi założyli swój dora, zawiązany został pomiędzy ziemią i narodem nierozerwalny ślub. Ziemia należy do narodu i naród należy do ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-3.9" who="#Pos">Nigdzie bodaj na świecie związek ten nie jest tak ścisły, bo kraju naszego nie bronią fizyczne przeszkody; granice jego, na przestrzał otwarte, niezłomną mają obronę we krwi i sile narodu. Nieraz przychodzili tu z różnych stron świata najeźdźcy, zaścielali trupami nasze ziemie, rzadko uchodząc z życiem.</u>
+ <u xml:id="u-3.10" who="#Pos">Wszystko to razem: nasza krew, nasza ziemia, nasza historia, stworzyło oblicze duchowe Polaki.</u>
+ <u xml:id="u-3.11" who="#Pos">Podczas gdy hasłem naszego wroga jest: — „tu się ma słuchać rozkazu” — zawołanie Polski brzmi: — „za wolność naszą i waszą”.</u>
+ <u xml:id="u-3.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-3.13" who="#Pos">Ta wojna, której uczestnikami staliśmy się obecnie, trwa nie od dziś. Toczy się ona od tysiąca lat.</u>
+ <u xml:id="u-3.14" who="#Pos">Wojna pomiędzy wolnością a niewolą, pomiędzy sprawiedliwością a gwałtem, pomiędzy broniącym ziemi swojej, praw swoich i najwyższych wartości ludzkich narodem polskim a chciwą zaborczością zbrodniczego najeźdźcy.</u>
+ <u xml:id="u-3.15" who="#Pos">Dziś rozpoczął się nowy etap tysiącletniej walki.</u>
+ <u xml:id="u-3.16" who="#Pos">Przyjmujemy ją ze spokojem, jako zadanie wyznaczone narodowi naszemu przez Opatrzność.</u>
+ <u xml:id="u-3.17" who="#Pos">W imię wolności, w imię prawdy i wszystkiego co jest szlachetne, w człowieku, walkę tę wygnać musimy i wygramy.</u>
+ <u xml:id="u-3.18" who="#komentarz">(Izba wstaje, huczne oklaski i okrzyki: wygramy)</u>
+ <u xml:id="u-3.19" who="#Pos">W chwili, kiedy żołnierze nasi ścierają się w krwawych zapasach, — złóżmy przede wszystkim hołd nieśmiertelnej pamięci Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-3.20" who="#Pos">On to przywrócił Polsce wielkie imię pomiędzy narodami, dał jej sztandary bojowe opromienione chwałą wspaniałych zwycięstw.</u>
+ <u xml:id="u-3.21" who="#komentarz">(Izba wstaje i stojąc słucha przemówienia Marszałka do końca)</u>
+ <u xml:id="u-3.22" who="#Pos">Tego imienia i tych sztandarów nie damy na pohańbienie.</u>
+ <u xml:id="u-3.23" who="#komentarz">(Głosy: nie damy)</u>
+ <u xml:id="u-3.24" who="#Pos">W imieniu całego narodu, którego tu jesteśmy przedstawicielami, w imieniu wszystkich, którzy mają szczęście być obywatelami polskimi, stwierdzamy, że tego szczęściła bronić będziemy jak najwyższego dobra na ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-3.25" who="#Pos">Prosimy Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, aby tę naszą gotowość przyjął i dysponował nią tak, jak to uzna dla dobra Polski za słuszne.</u>
+ <u xml:id="u-3.26" who="#Pos">Prosimy Naczelnego Wodza Sit Zbrojnych Rzeczypospolitej, aby wiedział, że ilu jest w Polsce ludzi, których ręce zdołają utrzymać karabin albo jakąkolwiek wykonać pracę, tylu ma wiernych i oddanych na śmierć i życie żołnierzy.</u>
+ <u xml:id="u-3.27" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-3.28" who="#Pos">A najeźdźca, który w swym krwiożerczym opętaniu szuka śmierci na ziemi polskiej niech wie, że ją znajdzie, — że — jak to już bywało w historii, Polska będzie dla niego nieubłaganym, karcącym mieczem Przeznaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-3.29" who="#Pos">Tak nam dopomóż Bóg.</u>
+ <u xml:id="u-3.30" who="#komentarz">(Huczne oklaski. Izba powtarza ślubowanie — „Tak nam dopomóż Bóg” po czym intonuje najpierw Hymn Narodowy, a następnie Pierwszą Brygadę)</u>
+ <u xml:id="u-3.31" who="#Pos">Na tym porządek dzienny został wyczerpany i Marszałek zamknął posiedzenie o godz. 15 min. 40.</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..88888f4
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/header.xml
@@ -0,0 +1,334 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00001-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>1 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>1 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">1</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-11-28</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacysWolf" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący s. Wolf</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="S" role="speaker">
+ <persName>S.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
+ <persName>S. Barcikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBartlowa" role="speaker">
+ <persName>S. Bartlowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBeck" role="speaker">
+ <persName>S. Beck</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBeczkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Beczkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBerbecka" role="speaker">
+ <persName>S. Berbecka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBisping" role="speaker">
+ <persName>S. Bisping</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBruski" role="speaker">
+ <persName>S. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>S. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
+ <persName>S. Bundzylak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDabkowski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDecykiewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Decykiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDobaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Dobaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>S. Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDuch" role="speaker">
+ <persName>S. Duch</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDybczynski" role="speaker">
+ <persName>S. Dybczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFichna" role="speaker">
+ <persName>S. Fichna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
+ <persName>S. Fudakowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGalica" role="speaker">
+ <persName>S. Galica</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGiedroyc" role="speaker">
+ <persName>S. Giedroyć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGlowacki" role="speaker">
+ <persName>S. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGnoinski" role="speaker">
+ <persName>S. Gnoiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGodlewski" role="speaker">
+ <persName>S. Godlewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGrabowski" role="speaker">
+ <persName>S. Grabowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGrajek" role="speaker">
+ <persName>S. Grajek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHordynski" role="speaker">
+ <persName>S. Hordyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJakubowski" role="speaker">
+ <persName>S. Jakubowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJedrusik" role="speaker">
+ <persName>S. Jędrusik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKalinski" role="speaker">
+ <persName>S. Kaliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKaminski" role="speaker">
+ <persName>S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
+ <persName>S. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
+ <persName>S. Klamer</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKobylanski" role="speaker">
+ <persName>S. Kobylański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKoc" role="speaker">
+ <persName>S. Koc</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKolankowski" role="speaker">
+ <persName>S. Kolankowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksBlizinski" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Bliziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
+ <persName>S. ks, Machay</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksNosalewski" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Nosalewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksZelek" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Zelek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLachcik" role="speaker">
+ <persName>S. Lachcik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLachowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Lachowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLachowski" role="speaker">
+ <persName>S. Lachowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLechnicki" role="speaker">
+ <persName>S. Lechnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLelek" role="speaker">
+ <persName>S. Lelek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLepki" role="speaker">
+ <persName>S. Lepki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLazarski" role="speaker">
+ <persName>S. Łazarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalicki" role="speaker">
+ <persName>S Malicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
+ <persName>S. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalski" role="speaker">
+ <persName>S. Malski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>S. Miedziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMilewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Milewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMilaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miłaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
+ <persName>S. Morawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SOlchowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Olchowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SOsinski" role="speaker">
+ <persName>S. Osiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPaczesniak" role="speaker">
+ <persName>S. Pacześniak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPatek" role="speaker">
+ <persName>S. Patek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPawelec" role="speaker">
+ <persName>S. Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrystor" role="speaker">
+ <persName>S. Prystor</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzedpelski" role="speaker">
+ <persName>S. Przedpełski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPulnarowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Pulnarowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPulawski" role="speaker">
+ <persName>S. Puławski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadziwill" role="speaker">
+ <persName>S. Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRataj" role="speaker">
+ <persName>S. Rataj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRembielinski" role="speaker">
+ <persName>S. Rembieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRoman" role="speaker">
+ <persName>S. Roman</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRosada" role="speaker">
+ <persName>S. Rosada</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRog" role="speaker">
+ <persName>S. Róg</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRubinsztejn" role="speaker">
+ <persName>S. Rubinsztejn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Semkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSicinski" role="speaker">
+ <persName>S. Siciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
+ <persName>S. Skoczylas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStarzynski" role="speaker">
+ <persName>S. Starzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStolarski" role="speaker">
+ <persName>S. Stolarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStryjenski" role="speaker">
+ <persName>S. Stryjeński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSujkowska" role="speaker">
+ <persName>S. Sujkowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzelagowska" role="speaker">
+ <persName>S. Szelągowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSlaski" role="speaker">
+ <persName>S. Śląski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSwietoslawski" role="speaker">
+ <persName>S. Świętosławski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STomaszkiewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Tomaszkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STworydlo" role="speaker">
+ <persName>S. Tworydło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STymoszenko" role="speaker">
+ <persName>S. Tymoszenko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWambeck" role="speaker">
+ <persName>S. Wambeck</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWasilewski" role="speaker">
+ <persName>S. Wasilewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWielowieyski" role="speaker">
+ <persName>S. Wielowieyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWilczynski" role="speaker">
+ <persName>S. Wilczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWrobel" role="speaker">
+ <persName>S. Wróbel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWysocki" role="speaker">
+ <persName>S. Wysocki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZarzycki" role="speaker">
+ <persName>S. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsFichna" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Fichna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKaminski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s, Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzSKaminski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..5b60782
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00001-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,758 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja nadzwyczajna I r, 1938.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 1 posiedzenia w dniu 28 listopada 1938 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Obecni">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Obecni">Marszałek Sejmu Wacław Makowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#Obecni">Ministrowie: Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck, Minister Spraw Wojskowych gen. Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#Obecni">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Aleksandrowicz, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Maurycy Jaroszyński i Michał Wierusz Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Mieczysław Sokołowski i Adam Rose, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Eugeniusz Piestrzyńską w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 17 m. 5.)</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący z powołania przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej senator dr Leon Woli, a następnie Marszałek Senatu Bogusław Miedziński,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">W imieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">„Orędzie,</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Wiekopomne dzieło Józefa Piłsudskiego — rozbudzenie w Narodzie potężnej woli walki o Polskę — dało jeszcze jedno radosne zwycięstwo.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Dziś oto zbierają się Izby Ustawodawcze w historycznym okresie odzyskania przez Rzeczpospolitą ziem odwiecznie polskich. Polacy tych ziem swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy, W obliczu tego epokowego wydarzenia pragnę podkreślić rzecz o szczególnie doniosłym dla Państwa znaczeniu — iż postawa wszystkich Polaków, skupionych w godzinie rozstrzygających decyzji wokół Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza, dowiodła raz jeszcze, że od zjednoczenia i zorganizowania woli Narodu Polskiego zależy powaga, rozkwit i potęga Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Wierzę, iż prawda ta, przenikająca dzisiaj do świadomości szerokich mas Narodu, będzie naczelnym wskazaniem w pracach Izb Ustawodawczych, dających wyraz nurtującym w społeczeństwie prądom i zasadniczym zainteresowaniom — ze sprawą ordynacji wyborczych do Sejmu i Senatu na czele.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Życzę Panom, byście jak najlepiej wypełnili tę swoją zaszczytną służbę dla Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Warszawa, dnia 28 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Prezydent Rzeczypospolitej (—) I. Mościcki?”</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Na przewodniczącego do czasu wyboru Marszałka Senatu Pan Prezydent powołał dr s. Wolfa, (Oklaski.) który w dniu dzisiejszym w mojej obecności złożył na Zamku na ręce Pana Prezydenta ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Proszę Pana Senatora o objęcie przewodnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">(S. Wolf obejmuje przewodnictwo.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Powołany przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i po złożeniu na jego ręce ślubowania senatorskiego obejmuję przewodnictwo dzisiejszego posiedzenia Senatu do chwili, kiedy wybrany przez Izbę Marszałek obejmie przewodnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PrzewodniczacysWolf">Jako sekretarzy dzisiejszego posiedzenia zapraszam pp. senatorów: Fichnę i Kamińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Panów Senatorów o złożenie ślubowania. Odczytam rotę ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#komentarz">(Izba w staje-)</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#PrzewodniczacysWolf">„Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.” Proszę Pana Senatora Fichnę o wypowiedzenie słowa — „ślubuję”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SFichna">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Pana Senatora Kamińskiego o wypowiedzenie słowa ślubuję”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SKaminski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Protokół i listę mówców prowadzi p. s. Fichna.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#PrzewodniczacysWolf">Przystępujemy do składania ślubowania przez Panów Senatorów. Po odczytaniu roty ślubowania p. s. Kamiński odczyta listę senatorów, a każdy z Panów Senatorów zechce wypowiedzieć słowo — „ślubuję”, gdy usłyszy swe nazwisko.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie roty ślubowania, (Izba wstaje,)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SekretarzsKaminski">— „Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie listy senatorów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Barcikowski Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SBarcikowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Bartel Kazimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#S">Bartel: Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Bartlowa Maria.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SBartlowa">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Beck Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SBeck">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Beczkowicz Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SBeczkowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Berbecka Zofia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SBerbecka">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Bisping Kazimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SBisping">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SekretarzsKaminski">S. ks. Bliziński Wacław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SksBlizinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Bruski Dawid.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SBruski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Budzanowski Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SBudzanowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Bundzylak Maciej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SBundzylak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Dąbkowski Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SDabkowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Decykiewicz Włodzimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SDecykiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Dębski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SDebski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Dobaczewski Eugeniusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SDobaczewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Drozdowski Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SDrozdowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Duch Kazimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SDuch">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Dybczyński Sylwester.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SDybczynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Fudakowski Kazimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SFudakowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Galica Andrzej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SGalica">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Giedrojć Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#SGiedroyc">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Głowacki Zygmunt.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SGlowacki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Gnoiński Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SGnoinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Godlewski Józef.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#SGodlewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Grabowski Witold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SGrabowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Grajek Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#SGrajek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Hasbach Erwin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#SHasbach">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Hempel Stanisław.</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-66.2" who="#SekretarzsKaminski">S. Hordyński Emil.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SHordynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Jakubowski Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#SJakubowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Jędrusik Henryk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#SJedrusik">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Kaliński Emil.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#SKalinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Katelbach Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#SKatelbach">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Klamer Czesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#SKlamer">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Kobylański Tadeusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#SKobylanski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Koc Adam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#SKoc">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Kolankowski Ludwik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#SKolankowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Kornke Rudolf</u>
+ <u xml:id="u-84.1" who="#SekretarzsKaminski">(Nieobecny.) S. Lachcik Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#SLachcik">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Lachowicz Wojciech.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#SLachowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Lachowski Albin.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#SLachowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Lechnicki Felicje n.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#SLechnicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Lelek Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#SLelek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Łazarski Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#SLazarski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Lepki Bohdan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#SLepki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#SekretarzsKaminski">S. ks. Machaj Ferdynand.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#SksMachay">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Malicki Mikołaj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#SMalicki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-102">
+ <u xml:id="u-102.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Malinowski Marian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-103">
+ <u xml:id="u-103.0" who="#SMalinowski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-104">
+ <u xml:id="u-104.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Malski Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-105">
+ <u xml:id="u-105.0" who="#SMalski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-106">
+ <u xml:id="u-106.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Miedziński Bogusław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-107">
+ <u xml:id="u-107.0" who="#SMiedzinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-108">
+ <u xml:id="u-108.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Miklaszewski Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-109">
+ <u xml:id="u-109.0" who="#SMiklaszewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-110">
+ <u xml:id="u-110.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Milewicz Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-111">
+ <u xml:id="u-111.0" who="#SMilewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-112">
+ <u xml:id="u-112.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Miłaszewski Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-113">
+ <u xml:id="u-113.0" who="#SMilaszewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-114">
+ <u xml:id="u-114.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Morawski Edward.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-115">
+ <u xml:id="u-115.0" who="#SMorawski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-116">
+ <u xml:id="u-116.0" who="#SekretarzsKaminski">S. ks. Nosalewski Kazimierz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-117">
+ <u xml:id="u-117.0" who="#SksNosalewski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-118">
+ <u xml:id="u-118.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Olchowicz Konrad.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-119">
+ <u xml:id="u-119.0" who="#SOlchowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-120">
+ <u xml:id="u-120.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Osiński Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-121">
+ <u xml:id="u-121.0" who="#SOsinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-122">
+ <u xml:id="u-122.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Pacześniak Franciszek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-123">
+ <u xml:id="u-123.0" who="#SPaczesniak">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-124">
+ <u xml:id="u-124.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Patek Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-125">
+ <u xml:id="u-125.0" who="#SPatek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-126">
+ <u xml:id="u-126.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Pawelec Alojzy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-127">
+ <u xml:id="u-127.0" who="#SPawelec">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-128">
+ <u xml:id="u-128.0" who="#SekretarzSKaminski">S. Prystor Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-129">
+ <u xml:id="u-129.0" who="#SPrystor">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-130">
+ <u xml:id="u-130.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Przedpełski Bolesław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-131">
+ <u xml:id="u-131.0" who="#SPrzedpelski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-132">
+ <u xml:id="u-132.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Pulnarowicz Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-133">
+ <u xml:id="u-133.0" who="#SPulnarowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-134">
+ <u xml:id="u-134.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Puławski Ignacy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-135">
+ <u xml:id="u-135.0" who="#SPulawski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-136">
+ <u xml:id="u-136.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Radziwiłł Krzysztof.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-137">
+ <u xml:id="u-137.0" who="#SRadziwill">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-138">
+ <u xml:id="u-138.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Rataj Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-139">
+ <u xml:id="u-139.0" who="#SRataj">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-140">
+ <u xml:id="u-140.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Rembieliński Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-141">
+ <u xml:id="u-141.0" who="#SRembielinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-142">
+ <u xml:id="u-142.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Roman Antoni.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-143">
+ <u xml:id="u-143.0" who="#SRoman">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-144">
+ <u xml:id="u-144.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Rosada Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-145">
+ <u xml:id="u-145.0" who="#SRosada">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-146">
+ <u xml:id="u-146.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Róg Michał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-147">
+ <u xml:id="u-147.0" who="#SRog">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-148">
+ <u xml:id="u-148.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Rubinsztejn Izaak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-149">
+ <u xml:id="u-149.0" who="#SRubinsztejn">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-150">
+ <u xml:id="u-150.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Semkowicz Aleksander.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-151">
+ <u xml:id="u-151.0" who="#SSemkowicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-152">
+ <u xml:id="u-152.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Siciński Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-153">
+ <u xml:id="u-153.0" who="#SSicinski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-154">
+ <u xml:id="u-154.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Skoczylas Stanisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-155">
+ <u xml:id="u-155.0" who="#SSkoczylas">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-156">
+ <u xml:id="u-156.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Starzyński Stefan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-157">
+ <u xml:id="u-157.0" who="#SStarzynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-158">
+ <u xml:id="u-158.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Stolarski Błażej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-159">
+ <u xml:id="u-159.0" who="#SStolarski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-160">
+ <u xml:id="u-160.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Stryjeński Władysław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-161">
+ <u xml:id="u-161.0" who="#SStryjenski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-162">
+ <u xml:id="u-162.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Sujkowska Helena.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-163">
+ <u xml:id="u-163.0" who="#SSujkowska">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-164">
+ <u xml:id="u-164.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Szelągowska Anna.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-165">
+ <u xml:id="u-165.0" who="#SSzelagowska">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-166">
+ <u xml:id="u-166.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Śląski Jan.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-167">
+ <u xml:id="u-167.0" who="#SSlaski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-168">
+ <u xml:id="u-168.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Świętosławski Wojciech.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-169">
+ <u xml:id="u-169.0" who="#SSwietoslawski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-170">
+ <u xml:id="u-170.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Tomaszkiewicz Leopold.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-171">
+ <u xml:id="u-171.0" who="#STomaszkiewicz">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-172">
+ <u xml:id="u-172.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Tworydło Mikołaj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-173">
+ <u xml:id="u-173.0" who="#STworydlo">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-174">
+ <u xml:id="u-174.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Tymoszenko Sergiusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-175">
+ <u xml:id="u-175.0" who="#STymoszenko">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-176">
+ <u xml:id="u-176.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Wambeck Maksymilian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-177">
+ <u xml:id="u-177.0" who="#SWambeck">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-178">
+ <u xml:id="u-178.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Wasilewski Tomasz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-179">
+ <u xml:id="u-179.0" who="#SWasilewski">Ślubuję,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-180">
+ <u xml:id="u-180.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Wielowiejski Janusz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-181">
+ <u xml:id="u-181.0" who="#SWielowieyski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-182">
+ <u xml:id="u-182.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Wilczyński Edmund.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-183">
+ <u xml:id="u-183.0" who="#SWilczynski">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-184">
+ <u xml:id="u-184.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Wróbel Wiktor.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-185">
+ <u xml:id="u-185.0" who="#SWrobel">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-186">
+ <u xml:id="u-186.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Wysocki Alfred.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-187">
+ <u xml:id="u-187.0" who="#SWysocki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-188">
+ <u xml:id="u-188.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Zarzycki Ferdynand.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-189">
+ <u xml:id="u-189.0" who="#SZarzycki">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-190">
+ <u xml:id="u-190.0" who="#SekretarzsKaminski">S. ks. Zelek Roman.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-191">
+ <u xml:id="u-191.0" who="#SksZelek">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-192">
+ <u xml:id="u-192.0" who="#SekretarzsKaminski">S. Zmigryder-Konopka Zdzisław.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-193">
+ <u xml:id="u-193.0" who="#SZmigryderKonopka">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-194">
+ <u xml:id="u-194.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Pana Sekretarza Fichnę o odczytanie nazwisk panów senatorów, którzy nie złożyli ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-195">
+ <u xml:id="u-195.0" who="#SekretarzsFichna">SS.: Hempel Stanisław i Kornke Rudolf.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-196">
+ <u xml:id="u-196.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Obaj nadesłali usprawiedliwienie.</u>
+ <u xml:id="u-196.1" who="#PrzewodniczacysWolf">Stwierdzam, że wszyscy senatorowie obecni na posiedzeniu złożyli ślubowanie.</u>
+ <u xml:id="u-196.2" who="#PrzewodniczacysWolf">Przystępujemy do wyboru Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-196.3" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie art. 12 regulaminu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-197">
+ <u xml:id="u-197.0" who="#SekretarzsKaminski">(czyta):</u>
+ <u xml:id="u-197.1" who="#SekretarzsKaminski">,,Art. 12.</u>
+ <u xml:id="u-197.2" who="#SekretarzsKaminski">1) Marszałka wybiera Senat spośród poprzednio zgłoszonych kandydatów bezwzględną większością głosów.</u>
+ <u xml:id="u-197.3" who="#SekretarzsKaminski">(2) Jeżeli w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, następuje głosowanie powtórne, przy czym kandydat, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu, będzie wyłączony od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-197.4" who="#SekretarzsKaminski">(3) Jeżeli i drugie głosowanie nie da wyniku, następuje trzecie, a w razie potrzeby i dalsze, przy czym przy każdym następnym głosowaniu wyłącza się tego z kandydatów, który w poprzednim uzyskał najmniejszą liczbę głosów.</u>
+ <u xml:id="u-197.5" who="#SekretarzsKaminski">(4) Jeżeli kilku kandydatów uzyskało tę samą najmniejszą liczbę głosów, los rozstrzyga którego z nich wyłączy się od wyboru.</u>
+ <u xml:id="u-197.6" who="#SekretarzsKaminski">(5) Jeżeli wszyscy kandydaci otrzymali równą liczbę głosów, zarządza się głosowanie ponowne; jeżeli ponowne głosowanie da ten sam wynik, los rozstrzyga którego z kandydatów wyłączy się od wyboru.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-198">
+ <u xml:id="u-198.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Panów Senatorów o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-199">
+ <u xml:id="u-199.0" who="#SFudakowski">Senator Aleksander Prystor.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-200">
+ <u xml:id="u-200.0" who="#SDabkowski">Senator Bogusław Miedziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-201">
+ <u xml:id="u-201.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Zgłoszono kandydatury pp. senatorów Aleksandra Prystora i Bogusława Miedzińskiego. Czy nikt nie zgłasza innych kandydatur? Nie słyszę zgłoszeń Zgłaszanie kandydatur zamykam.</u>
+ <u xml:id="u-201.1" who="#PrzewodniczacysWolf">Zarządzam głosowanie. Proszę Panów Sekretarzy o rozdanie kartek.</u>
+ <u xml:id="u-201.2" who="#PrzewodniczacysWolf">Panowie Senatorowie zechcą na kartkach napisać nazwisko jednego spośród zgłoszonych kandydatów, a mianowicie s. Prystora lub s, Miedzińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-201.3" who="#PrzewodniczacysWolf">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o odczytanie listy nazwisk senatorów, a Pana Sekretarza Fichnę o odnotowywanie nazwisk senatorów, którzy oddali głosy.</u>
+ <u xml:id="u-201.4" who="#komentarz">(Po głosowaniu.)</u>
+ <u xml:id="u-201.5" who="#PrzewodniczacysWolf">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Nikt więcej się nie zgłasza.</u>
+ <u xml:id="u-201.6" who="#PrzewodniczacysWolf">Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-201.7" who="#PrzewodniczacysWolf">Zarządzam 15-minutową przerwę dla obliczenia głosów.</u>
+ <u xml:id="u-201.8" who="#komentarz">(</u>
+ <u xml:id="u-201.9" who="#PrzewodniczacysWolf">Przerwa od godz. 17 min. 32 do godz. 17 min. 45.)</u>
+ <u xml:id="u-201.10" who="#PrzewodniczacysWolf">Ogłaszam wynik wyborów: Głosowało panów senatorów 94, głosów ważnych oddano 83, bezwzględna większość wynosi. 42.</u>
+ <u xml:id="u-201.11" who="#PrzewodniczacysWolf">S. Bogusław Miedziński otrzymał głosów 59 (Oklaski), s. Aleksander Prystor — 24. Wobec tego stwierdzam, że został wybrany na Marszałka senator Bogusław Miedziński.</u>
+ <u xml:id="u-201.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-201.13" who="#PrzewodniczacysWolf">Zapytuję Pana Senatora Miedzińskiego, czy wybór przyjmuje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-202">
+ <u xml:id="u-202.0" who="#SMiedzinski">Proszę o godzinę czasu dla udzielenia odpowiedzi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-203">
+ <u xml:id="u-203.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Zarządzam przerwę do godz. 18 min. 50.</u>
+ <u xml:id="u-203.1" who="#PrzewodniczacysWolf">(Przerwa od godz. 17 min. 50 do godz. 18 min. 55.)</u>
+ <u xml:id="u-203.2" who="#PrzewodniczacysWolf">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-203.3" who="#PrzewodniczacysWolf">Zapytuję Pana Senatora Miedzińskiego, czy przyjmuje wybór?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-204">
+ <u xml:id="u-204.0" who="#SMiedzinski">Przyjmuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-205">
+ <u xml:id="u-205.0" who="#PrzewodniczacysWolf">Wobec tego proszę Pana Marszałka o objęcie przewodnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-205.1" who="#PrzewodniczacysWolf">(Marszałek obejmuje przewodnictwo, powitany przez Izbą hucznymi oklaskami.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-206">
+ <u xml:id="u-206.0" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Dziękując za okazane mi zaufanie, winien jestem wytłumaczyć, dlaczego tak zaszczytnego wyboru nie przyjąłem natychmiast. Już dwaj z kolei moi znakomici poprzednicy na tym stanowisku pp. Marszałkowie Władysław Raczkiewicz i Aleksander Prystor — stworzyli tradycję akceptacji Pana Prezydenta Rzeczypospolitej na pełnienie funkcji marszałka Izby senackiej. Zaś ś. p. Stanisław Car, jeden z twórców nowej Konstytucji, przyjmując wybór pierwszego w nowym ustroju marszałka Izby sejmowej, stwierdził, iż tradycja ta jest w ramach nowej Konstytucji nie aktem kurtuazji, lecz obowiązkiem z prawa wynikającym. Jest to i moim najgłębszym przekonaniem. Opieram się w nim nie tylko na art. 2 i 3 ustawy konstytucyjnej, stanowiących, że w osobie Prezydenta Rzeczypospolitej skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa, że organami Państwa, pozostającymi pod Jego zwierzchnictwem, są Izby ustawodawcze; przywiązuję szczególną wagę do art. 11, który mówi: — „Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzędny w Państwie, harmonizuje działania naczelnych organów państwowych”. Z tego mianowicie prawa i obowiązku Prezydenta Rzeczypospolitej wynika jako nieodparta konsekwencja zapewnienie Prezydentowi Rzeczypospolitej wpływu na obsadę i tych stanowisk w rzędzie — „naczelnych organów państwowych”, które wyłaniane są z wyboru. I dlatego, Wysoka Izbo, ceniąc sobie niezmiernie Jej zaufanie, które wyniosło mnie na to stanowisko, nie uważałbym za możliwe przyjąć je, gdyby poskąpione mi było zapewnienie, że osoba moja nie będzie przeszkodą w harmonijnym współdziałaniu naczelnych organów państwowych, nad którym pieczę ustawa konstytucyjna powierzyła Prezydentowi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-206.1" who="#Marszalek">Zechce Wysoka Izba przyjąć zapewnienie, ż? jeśli zatrzymuję Jej uwagę tak długo nad tą sprawą — to nie dlatego, abym wiązał nadmierną wagę z taką czy inną rolą mojej osoby w służbie publicznej, ale dlatego jedynie, że konsekwentne i głębokie wprowadzenie w życie naszego nowego ustroju państwowego uważam za rzecz istotną i doniosłą. Jedną zaś z najgłębszych zmian, jakie wprowadza ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1935 r. w porównaniu z Konstytucją poprzednią — jedną z tych reform, do których największą wagę przywiązywał Józef Piłsudski — jest nie tylko wzmocnienie, lecz przede wszystkim wyodrębnienia władzy Głowy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-206.2" who="#Marszalek">W ustroju poprzednim Prezydent Rzeczypospolitej postawiony był jako część władzy wykonawczej i—co gorsza — z tą władzą utożsamiany. Nowy ustrój konstytucyjny czyni Prezydenta Rzeczypospolitej władzą nadrzędną; słoi On zarówno nad rządem jak i nad wszystkimi innymi organami Państwa. I dzięki temu Je go prawo zwierzchnictwa nie narusza w niczym stosunku wzajemnego tych władz. Pozwala im funkcje sobie przypisane pełnić bez wzajemnej podejrzliwości z pełnym dla siebie szacunkiem i pełną również od siebie wzajemnie niezależnością.</u>
+ <u xml:id="u-206.3" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Orędzie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, którego przed chwilą w skupieniu i powadze wysłuchaliśmy, wskazało nam wysoką historyczną doniosłość chwili obecnej; wskazało nam — śmiem tak rozumieć — instrukcyjny charakter zdarzeń, które Naród nasz ostatnio przeżywał; wskazało nam, jaka jest potęga zjednoczonej i zorganizowanej woli Narodu, gdy na jego czele stoją ludzie, którzy potrafią tę potężną siłę, siłę idealną przekuć na stalowy młot realnej decyzji. Sądzę, iż dam wyraz przekonaniu tej Izby, gdy zapewnię Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, że słowa Jego zrozumieliśmy i dobrze wyryły się w naszej pamięci; gdy zapewnię Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza, że zbrojne ramię Rzeczypospolitej jest i zawsze będzie źrenicą naszego oka</u>
+ <u xml:id="u-206.4" who="#komentarz">(Oklaski)i</u>
+ <u xml:id="u-206.5" who="#Marszalek">tętnem naszego serca, najtroskliwszą myślą naszego mózgu.</u>
+ <u xml:id="u-206.6" who="#Marszalek">Będziemy się starali w zwyczajnych pracach naszych nie zawieść ani zaufania Narodu, ani wyrażonych przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej oczekiwań. Rzetelnie i sumiennie weźmiemy też na warsztat naszych prac zagadnienie specjalnie nam poruczone — reformę ordynacji wyborczej.</u>
+ <u xml:id="u-206.7" who="#Marszalek">Sądzę też, że nie rozminę się z sentymentami Wysokiej Izby, gdy wyrażę mą głęboką radość, że dane mi było przyjąć przewodnictwo prac Izby senackiej z rąk senatora Wolfa, jako przedstawiciela tych ziem odwiecznie polskich, których synowie — mówiąc słowami orędzia Prezydenta Rzeczypospolitej — — „swym gorącym i ofiarnym patriotyzmem dali dowód niezmożonej siły ducha polskiego i swej niezłomnej woli powrotu do Macierzy”; gdy wyrażę w imieniu Wysokiej Izby hołd zarówno im jak i tym żołnierzom Rzeczypospolitej</u>
+ <u xml:id="u-206.8" who="#komentarz">(Wszyscy obecni na sali wstają), którzy akt zjednoczenia ziem polskich przypieczętowali czerwoną i gorącą pieczęcią krwi.</u>
+ <u xml:id="u-206.9" who="#Marszalek">(Oklaski.)*</u>
+ <u xml:id="u-206.10" who="#Marszalek">Obecnie przystępujemy do wyboru wicemarszałków i sekretarzy.</u>
+ <u xml:id="u-206.11" who="#Marszalek">Zgodnie z art. 15 regulaminu Senat wybiera trzech wicemarszałków i sześciu sekretarzy.</u>
+ <u xml:id="u-206.12" who="#Marszalek">Sposób wyboru normują art. 16 i 21 regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-206.13" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza Kamińskiego o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-207">
+ <u xml:id="u-207.0" who="#SekretarzsKaminski">(czyta):</u>
+ <u xml:id="u-207.1" who="#SekretarzsKaminski">,.Art. 16.</u>
+ <u xml:id="u-207.2" who="#SekretarzsKaminski">(1) Wicemarszałków' i sekretarzy wybiera Senat spośród uprzednio zgłoszonych kandydatów, (2) Za wybranych w pierwszym głosowaniu uważa się kandydatów, którzy otrzymali głosy większości głosujących.</u>
+ <u xml:id="u-207.3" who="#SekretarzsKaminski">(3) Jeżeli pierwsze głosowanie nie da wyniku albo da wynik częściowy, następuje głosowanie ściślejsze, przy czym skreśla się z listy kandydatów osoby, które w pierwszym głosowaniu otrzymały najmniejszą liczbę głosów, w ten sposób, aby liczba kandydatów była nie większa od podwójnej liczby nieobsadzonych stanowisk.</u>
+ <u xml:id="u-207.4" who="#SekretarzsKaminski">(4) Głosowanie ściślejsze jest ostateczne; za wybranych w głosowaniu ściślejszym uważa się kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów ; w razie równości rozstrzyga los, wyciągnięty przez Marszałka.</u>
+ <u xml:id="u-207.5" who="#SekretarzsKaminski">Art. 21.</u>
+ <u xml:id="u-207.6" who="#SekretarzsKaminski">(1) Wybory do organów Senatu odbywają się bez rozprawy.</u>
+ <u xml:id="u-207.7" who="#SekretarzsKaminski">(2) Głosowanie odbywa się przez składanie kart.</u>
+ <u xml:id="u-207.8" who="#SekretarzsKaminski">(3) Przy składaniu kart może być zarządzone wywoływanie senatorów z listy.</u>
+ <u xml:id="u-207.9" who="#SekretarzsKaminski">(4) Karta do głosowania ma zawierać najwyżej tyle nazwisk kandydatów, ile stanowisk jest do obsadzenia.</u>
+ <u xml:id="u-207.10" who="#SekretarzsKaminski">(5) Przy obliczaniu wyniku głosowania nie bierze się w rachubę kart, wypełnionych niezgodnie z przepisem ustępu poprzedzającego.</u>
+ <u xml:id="u-207.11" who="#SekretarzsKaminski">(6) Głosowanie się nie odbędzie, jeżeli liczba zgłoszonych kandydatów odpowiada liczbie stanowisk, które mają być obsadzone.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-208">
+ <u xml:id="u-208.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do wyboru wicemarszałków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-209">
+ <u xml:id="u-209.0" who="#STomaszkiewicz">Proszę o głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-210">
+ <u xml:id="u-210.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Tomaszkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-211">
+ <u xml:id="u-211.0" who="#STomaszkiewicz">Zgłaszam kandydatów na wicemarszałków: s. Dąbkowski Stefan, s. Pawelec Alojzy i s. Stolarski Błażej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-212">
+ <u xml:id="u-212.0" who="#Marszalek">Czy ktoś z Panów zgłasza dalsze kandydatury? Innych kandydatur nie słyszę. Zamykam zgłaszanie kandydatur.</u>
+ <u xml:id="u-212.1" who="#Marszalek">Ponieważ ilość zgłoszonych kandydatur odpowiada ilości stanowisk wicemarszałków, przeto zgodnie z art. 21 ust. (6) regulaminu stwierdzam, że wicemarszałkami wybrani zostali senatorowie: Dąbkowski Stefan, Pawelec Alojzy i Stolarski Błażej.</u>
+ <u xml:id="u-212.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do wyboru sekretarzy. Proszę o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-213">
+ <u xml:id="u-213.0" who="#STomaszkiewicz">Proszę o głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-214">
+ <u xml:id="u-214.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Tomaszkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-215">
+ <u xml:id="u-215.0" who="#STomaszkiewicz">Zgłaszam na sekretarzy Senatu kandydatury ss. Katelbacha Tadeusza, Radziwiłła Krzysztofa, Rosady Stefana, Bruskiego Dawida i Wielowiejskiego Janusza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-216">
+ <u xml:id="u-216.0" who="#STworydlo">Proszę o głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-217">
+ <u xml:id="u-217.0" who="#Marszalek">Głos ma s, Tworydło.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-218">
+ <u xml:id="u-218.0" who="#STworydlo">Zgłaszam jeszcze na sekretarza kandydaturę s. Mikołaja Malickiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-219">
+ <u xml:id="u-219.0" who="#Marszalek">Czy są jeszcze inne kandydatury? Nie. Zgłaszanie kandydatur zamykam.</u>
+ <u xml:id="u-219.1" who="#Marszalek">Wobec tego, że ilość zgłoszonych kandydatur odpowiada ilości stanowisk sekretarzy, głosowanie jest zbędne.</u>
+ <u xml:id="u-219.2" who="#Marszalek">Na sekretarzy zostali wybrani ss.: Katelbach Tadeusz, Radziwiłł Krzysztof, Rosada Stefan, Bruski Dawid, Wielowiejski Janusz i Malicki Mikołaj.</u>
+ <u xml:id="u-219.3" who="#Marszalek">W dalszym ciągu na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia mamy wybór Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-219.4" who="#Marszalek">Proponuję Wysokiej Izbie wybór 12 członków Komisji Regulaminowej, a mianowicie ss.: Dąbkowskiego Stefana, Dobaczewskiego Eugeniusza, Fichny Bolesława, Galicy Andrzeja, Katelbacha Tadeusza, Koca Adama, Lechnickiego Felicjana, Puławskiego Ignacego, Róga Michała, Tomaszkiewicza Leopolda, Wielowiejskiego Janusza i Zarzyckiego Ferdynanda.</u>
+ <u xml:id="u-219.5" who="#Marszalek">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Izba listę tę przyjęła. Sprzeciwu nie słyszę, uważam listę przed chwilą odczytanych kandydatów do Komisji Regulaminowej za przyjętą i skład jej za ustalony.</u>
+ <u xml:id="u-219.6" who="#Marszalek">Komisję Regulaminową zwołuję na jutro na godzinę 11 przed południem. Co do sali Panowie Senatorowie porozumieją się z Biurem Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-219.7" who="#Marszalek">Porządek dzienny posiedzenia jest w ten sposób wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-219.8" who="#Marszalek">Posiedzenie plenarne w dniu jutrzejszym zwołuję na godzinę 17 z porządkiem dziennym: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-219.9" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-219.10" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 10.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..9cf6956
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/header.xml
@@ -0,0 +1,52 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00002-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>2 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>2 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">2</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-11-29</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoWojciechSwietoslawskiSenatorowiewedlug" role="speaker">
+ <persName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski. Senatorowie według</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacyMarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFichna" role="speaker">
+ <persName>S. Fichna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKornke" role="speaker">
+ <persName>S. Kornke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKatelbach" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Katelbach</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..6ea81a1
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00002-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,63 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja nadzwyczajna 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie stenograficzne z 2 posiedzenia w dniu 29 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoWojciechSwietoslawskiSenatorowiewedlug">załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoWojciechSwietoslawskiSenatorowiewedlug">(Początek posiedzenia o godz. 17 min. 9.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Katelbacha ' Malickiego. Protokół i lisie mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Protokół 1 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Od P. Marszałka Sejmu otrzymałem w dniu dzisiejszym pismo z zawiadomieniem o dokonanym w dniu 28 listopada rb. wyborze Prezydium Sejmu w składzie następującym: Marszałek — Wacław Makowski; Wicemarszałkowie: Wacław Długosz, inż. Jan Henryk Jedynak, Wasyl Mudryj, dr Leon Surzyński, Zygmunt Wenda; sekretarze: Józef Frąckiewicz, dr Zdzisław Matras, Mieczysław Orlański, Stefan Skrypnyk, Wojciech Sosiński, Marian Wadowski, Tadeusz Żenczykowski, Witold Żyborski.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Do ślubowania zgłosił się s Kornke. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „Świadom wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej Polskiej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SKornke">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Stwierdzam dokonanie ślubowania przez s. Kornkego.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej o zmianach w Tymczasowym Regulaminie Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Fichna.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SFichna">Wysoka Izbo! Tak się dziwnie złożyło, że niedługo upłynie 20 lat, gdy z tego miejsca, w tej samej sali w pierwszym Sejmie — Sejmie Ustawodawczym, zwołanym przez Wielkiego Marszałka, po raz pierwszy przemawiałem. Jestem szczęśliwy, że w zmienionych coprawda warunkach, i to bardzo zmienionych, znów przemawiam z tego samego miejsca tu, w Senacie.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SFichna">W imieniu Komisji Regulaminowej zreferuję poprawki, uchwalone przez tę komisję do obowiązującego regulaminu Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SFichna">Komisja Regulaminowa stanęła na stanowisku, iż dotychczasowy regulamin zdał egzamin, wytrzymał próbę życia, że jeżeli mogą powstać zastrzeżenia, względnie będzie mowa o głębszych zmianach tego regulaminu, to w niedalekiej przyszłości będzie można przeprowadzić na ten temat poważną dyskusję.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SFichna">Dzisiaj przychodzimy tylko z 2 poprawkami: jedna do art. 4, druga zaś do art. 33. Jeżeli chodzi o poprawkę do art. 4, to Komisja Regulaminowa wychodziła z następującego założenia. Istniał dotychczas w naszych ciałach ustawodawczych piękny zwyczaj, który zamienił się dziś w tradycję: senator wybrany na marszałka Senatu, zanim wyraził swoją zgodę na objęcie tej wysokiej : zaszczytnej funkcji, zwracał się do Pana prezydenta Rzeczypospolitej, do Głowy Państwa i pytał, czy nie ma co do jego osoby zastrzeżeń. Z chwilą, kiedy otrzymał zapewnienie, że tych zastrzeżeń nie ma. wracał do Wysokiej Izby i oświadczał, że mandat przyjmuje. Ten zwyczaj ma obecnie znaleźć swój wyraz w regulaminie. Chcemy, aby na przyszłość już to było prawo pisane i dlatego też proponujemy do art. 4 następującą poprawkę która będzie w tymże artykule ustępem drugim: — „Senator wybrany na Marszałka Senatu uda się bezzwłocznie do Prezydenta Rzeczypospolitej w celu uzyskania zgody na przyjęcie wyboru, po czym złoży Senatowi stosowne oświadczenie”.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SFichna">W związku z tym ulega pewnej bardzo niewielkiej przeróbce dotychczasowy ustęp drugi, który będzie ustępem trzecim i będzie brzmiał jak następuje: — „Przewodniczący po przyjęciu wyboru przez Marszałka Senatu złoży w jego ręce przewodnictwo i następnie Senat wybierze wicemarszałków i sekretarzy”. Tak więc ma brzmieć obecnie, zgodnie z wnioskiem Komisji Regulaminowej, art. 4 regulaminu.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SFichna">Druga poprawka odnosi się do art. 33. Mówi ten artykuł o wnioskach i interpelacjach. Jeżeli chodzi o interpelacje, to brzmienie art. 38 pozostaje bez zmiany. Jeżeli zaś chodzi o wnioski, proponujemy zmianę, dlatego że w dziedzinie wniosków panowała dotychczas duża dowolność. Poza uprawnieniami Marszałka, wypływającymi z przepisów art. 11, 34, 35, żadnych innych hamulców regulamin absolutnie nie przewidywał, a konfrontacja z życiem i właściwymi zadaniami Senatu nakazuje, by pochopności w tej dziedzinie rozumną położyć tamę. Grozi poprostu tego rodzaju niebezpieczeństwo, że Senat może być zalany wnioskami i oczywista, że z tego tylko wynikałaby szkoda dla powagi Senatu ponieważ szereg wniosków mógłby światła dziennego absolutnie nie ujrzeć. Aby więc wrócić do starej praktyki, która w tym wypadku okazała się lepsza, proponujemy, aby wnioski, które wpłyną do laski marszałkowskiej, opatrzone były co najmniej 10 podpisami senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SFichna">I dlatego też poprawka nasza do art. 33 brzmi: — „Senatorowie mogą składać wnioski i interpelacje. Wnioski mogą być przyjęte do laski marszałkowskiej, jeżeli są poparte podpisami co najmniej 10 senatorów”.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SFichna">Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie proponowanych poprawek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał. Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam poprawki Komisji Regulaminowej pod głosowanie łącznie.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#komentarz">(S. Prystor: Proszę podzielić.)</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#Marszalek">Wobec tego będziemy głosowali odrębnie. Najpierw poddam pod głosowanie poprawkę do art. 4, którą Panowie Senatorowie mają w druku, a następnie poprawkę do art. 33.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem poprawki do art. 4 według wniosku komisji, zechce wstać. Stoi większość. Poprawka została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#Marszalek">Obecnie poddaję pod głosowanie poprawkę do art. 33. Kto jest za przyjęciem tej poprawki według wniosku komisji, zechce wstać. Większość. Poprawka jest przyjęta. Tym samym sprawozdanie Komisji Regulaminowej w całości uważam za przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Na tym się wyczerpuje porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia, jak również wyczerpany jest zakres prac przepisany dla sesji nadzwyczajnej przez Pana Prezydenta Rzeczypospolitej. O fakcie wyczerpania zakresu prac sesji nadzwyczajnej zdam niezwłocznie sprawozdanie Panu Prezydentowi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#Marszalek">Posiedzenie zamykam.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 17 min. 20.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e15998a
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/header.xml
@@ -0,0 +1,79 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00003-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>3 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>3 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">3</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-12-13</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrow" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacyMarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDabkowski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDybczynski" role="speaker">
+ <persName>S. Dybczyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
+ <persName>S. Fudakowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHempel" role="speaker">
+ <persName>S. Hempel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalski" role="speaker">
+ <persName>S. Malski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPawelec" role="speaker">
+ <persName>S. Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRembielinski" role="speaker">
+ <persName>S. Rembieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsBruski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsRadziwill" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s, Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..72d9543
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00003-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,198 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 3 posiedzenia w dniu 13 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Ministrowie">Podsekretarze Stanu: w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#komentarz">Nakoniecznikow-Klukowski, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek. w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Józef Kożuchowski i Kajetan Dzierżykraj-Morawski. w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Jerzy Ferek-Błeszyński, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Ministrowie">Senatorowie według załączonej do protokołu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Ministrowie">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 5.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">P. Prezes Rady Ministrów przestał mi w dniu 30 listopada rb, następujące zarządzenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">„Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej zamknięciu sesji nadzwyczajnej i otwarciu sesji zwyczajnej Senatu, Na, podstawie art. 12 pkt c) ustawy konstytucyjnej zamykam z dniem dzisiejszym sesję nadzwyczajną Senatu i otwieram równocześnie sesję zwyczajną Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Warszawa, dnia 30 listopada 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Prezydent Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">(—) I. Mościcki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PrezesRadyMinistrow">(—) Sławoj Składkowski.” ,Na podstawie tego zarządzenia zwołałem dzisiejsze posiedzenie z porządkiem dziennym, który został Panom Senatorom doręczony.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PrezesRadyMinistrow">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Radziwiłła Protokół prowadzi s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PrezesRadyMinistrow">Protokół 1 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 2 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PrezesRadyMinistrow">Komunikuję Wysokiej Izbie, że w dniu 7 grudnia rb. w towarzystwie pp. wicemarszałków sekretarzy Senatu udałem się do Krakowa, gdzie równocześnie z Prezydium Sejmu złożyłem imieniem Senatu Rzeczypospolitej hołd pamięci Wielkiego Marszałka Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#komentarz">(Wszyscy obecni wstają. Chwila ciszy.)</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PrezesRadyMinistrow">Od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli otrzymałem dnia 9 grudnia rb. ,,Sprawozdanie Kontroli Państwowej z działalności za okres budżetowy 1937/1938 r.” oraz — „Uwagi Kontroli Państwowej o zamknięciach rachunków Państwa i wykonaniu budżetu za 1936/37 r.” Są one do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PrezesRadyMinistrow">Od p. Marszałka Sejmu otrzymałem dnia 10 grudnia rb. pismo z zawiadomieniem o dokonanym w dniu 9 grudnia rb. wyborze członków i zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa, a mianowicie: na członków zostali wybrani posłowie: inż. Chmieliński Stanisław, dr Deryng Antoni, Lepecki Zbigniew i inż. Sowiński Zygmunt; na zastępców zostali wybrani posłowie: Gebetner Jan, Gutowski Stanisław, Ostaszewski Roman, SzczyttNiemirowicz Krzysztof.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PrezesRadyMinistrow">Do ślubowania zgłosił się s. Hempel.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PrezesRadyMinistrow">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SekretarzsBruski">— „Świadom obowiązku wierności wobec Państwa Polskiego, ślubuję uroczyście i zaręczam honorem, jako senator Rzeczypospolitej, w pracy na rzecz dobra Państwa nie ustawać, a troskę o Jego godność, zwartość i moc za pierwsze mieć sobie przykazanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SHempel">Ślubuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">Usprawiedliwił swą nieobecność na 2 posiedzeniach Senatu s. Bartel.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na 5 dni s. Klamerowi, na 1 dzień senatorom: Dobaczewskiemu, Szelągowskiej i Starzyńskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Wysoka Izbo! W dniu pierwszego posiedzenia sesji zwyczajnej Wysokiej Izby pragnę imieniem Rządu Rzeczypospolitej powitać Panów Senatorów. Jednocześnie ofiaruję Wysokiej Izbie lojalną, uczciwą i szczerą współpracę Rządu. Zapewniam, że przy wykonywaniu swych doniosłych dla Państwa zadań Wysoka Izba znajdzie zawsze tę współpracę na drodze wytyczonej testamentem Józefa Piłsudskiego, którą dąży Polska w myśl wskazań Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka śmigłego Rydza.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Poczytuję sobie za obowiązek odpowiedzieć imieniem Izby na słowa Szefa Rządu do nas skierowane.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszalek">W zwartych ramach jednolitej władzy państwowej Rząd i Izby Ustawodawcze mają różne, choć równie wysokiej wagi zadania. Wykonywać zadania nam powierzone będziemy rzetelnie, sumiennie i mogę zapewnić Pana Prezesa Rady Ministrów—z wzajemną lojalnością i z należytym szacunkiem dla odpowiedzialnej pracy Rządu. Dobro powszechne i potęga Rzeczypospolitej — jest to cel wspólny, prace nasze wiążący.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Wybór Komisyj Senatu. Zgodnie z art. 18 Regulaminu proponuję wybór komisyj na okres czasu aż do otwarcia następnej sesji zwyczajnej. Ilość komisyj, ich liczebność, nazwy, oznaczające ich zakres działania. oraz skład mają Panowie Senatorowie w rozdanym druku. Propozycje swe oparłem na dotychczasowym doświadczeniu Senatu, na przewidywaniu przedmiotu prac ustawodawczych w bieżącej sesji, starając się przy tym uwzględnić w miarę możności specjalne zainteresowania i przygotowanie Panów Senatorów. Ponieważ jednak niemożliwym było liczebności komisyj dostosować do zainteresowań Panów Senatorów, przeto niektórzy Panowie będą musieli nagiąć swe zainteresowania do potrzeb Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#Marszalek">Musimy najpierw ustalić ilość i liczebność komisyj. Czy są w tej sprawie jakieś wnioski odmienne, niż opiewa rozdany pp. senatorom druk? Nie słyszę innych wniosków, uważam więc że propozycja moja w tym zakresie została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#Marszalek">Przechodzimy obecnie do składu osobowego komisyj.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie kolejno z rozdanego druku nazw komisyj, a Panów Senatorów, którzy chcą zgłosić dodatkowe kandydatury do danej komisji, proszę o podawanie nazwisk kandydatów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SekretarzsRadziwill">Komisja Budżetowa — 30 członków, Komisja Administracyjno-samorządowa — 25, Komisja Gospodarcza — 20, Komisja Oświatowa — 20, Komisja Prawnicza — 20, Komisja Rolna — 20, Komisja Skarbowa — 20, Komisja Społeczna — 20, Komisja Spraw Zagranicznych — 20, Komisja Komunikacyjna — 15, Komisja Wojskowa — 15, Komisja Regulaminowa — 12.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SekretarzsRadziwill">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Budżetowej?</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SekretarzsRadziwill">Do Komisji Administracyjno Samorządowej?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SZmigryderKonopka">Proponuję s. Izaaka Rubinsztejna.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SekretarzsRadziwill">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Gospodarczej?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SFudakowski">Do Komisji Gospodarczej</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SFudakowski">stawiam kandydaturę s. Śląskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzsRadziwill">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Oświatowej?</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SekretarzsRadziwill">Do Komisji Prawniczej?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SDybczynski">Do Komisji Prawniczej zgłaszam kandydaturę s. Rembielińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SDybczynski">Sekretarz s. Radziwiłł: Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Rolnej? (Nikt.)*</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SDybczynski">Do Komisji Skarbowej?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SRembielinski">Zgłaszam kandydaturę s. Dybczyńskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SekretarzsRadziwill">Czy kto zgłasza dodatkowe nazwiska do Komisji Społecznej?</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">( Nikt.)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SekretarzsRadziwill">Do Komisji Spraw Zagranicznych?</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SekretarzsRadziwill">Do Komisji Komunikacyjnej? (Nikt.)*</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SekretarzsRadziwill">Do Komisji Wojskowej?</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SekretarzsRadziwill">Do Komisji Regulaminowej?</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#komentarz">(Nikt.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Komisje, do których składu nie zgłoszono dodatkowych kandydatur, uważam za wybrane.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Marszalek">Zechcą Panowie Senatorowie przystąpić do głosowania w ten sposób, że będziemy głosować za pomocą rozdanego Panom Senatorom zeszytu. Panowie Senatorowie, którzy chcą głosować na dodatkowo zgłoszonych członków, zechcą wpisać ich nazwiska na odpowiedniej kartce.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Marszalek">Zwracam jednak uwagę na to, że ilość członków komisyj jest ustalona, tak że kto chce głosować na senatora dopełniającego skład komisji, musi — aby kartka jego była ważną — skreślić inne nazwisko ze składu proponowanego.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie nazwisk dodatkowych kandydatów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SekretarzsRadziwill">Jako dodatkowi kandydaci zostali zgłoszeni: do Komisji Administracyjno Samorządowej s. Rubinsztejn, do Komisji Gospodarczej — s. Śląski, do Komisji Prawniczej — s. Rembieliński, do Komisji Skarbowej — s. Dybczyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy o zbieranie kartek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SMalski">Czy głosujemy równocześnie na wszystkie komisje?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Tak.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszalek">Czy wszyscy Panowie Senatorowie oddali kartki? Zamykam głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszalek">Proszę Panów Sekretarzy, a oprócz tego Panów Senatorów Rembielińskiego i Drozdowskiego o pomcc przy obliczaniu głosów. Obliczanie będzie dokonane w sali B w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę 20-minutową.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 11 min. 27 do godz. 12 min. 7.)</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#Marszalek">Wyniki głosowania są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#Marszalek">Do Komisji Gospodarczej głosowało senatorów 78, ważnych głosów oddano 77, bezwzględna większość wynosi 39 głosów. Otrzymali: s. Przedpełski — 76 głosów, s. Rubinsztejn 68, s. Śląski — 10 głosów. Wszyscy inni kandydaci otrzymali po głosów 77. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji Do Komisji Skarbowej głosowało 81 senatorów, ważnych głosów oddano 80, bezwzględna większość wynosi 41. Wszyscy kandydaci otrzymali po 80 głosów, z wyjątkiem s. Zmigrydera-Konopki, który otrzymał głosów 70 i s. Dybczyńskiego, który otrzymał 10 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#Marszalek">Do Komisji Prawniczej głosowało 82 senatorów, ważnych głosów oddano 82, bezwzględna większość wynosi 42. Wszyscy kandydaci otrzymali po 82 głosy, z wyjątkiem s. Beczkowicza, który otrzymał 81 głosów, s. Zmigrydera-Konopki, który otrzymał 71 głosów, i s. Rembielińskiego, który otrzymał 12 głosów. Wobec tego komisja została wybrana w myśl mojej propozycji.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#Marszalek">Do Komisji Administracyjno Samorządowej głosowało 78 senatorów, ważnych głosów oddano 78, bezwzględna większość wynosi 40. Wszyscy zgłoszeni kandydaci z wyjątkiem s Radziwiłła i Rubinsztejna otrzymali po 78 głosów, s. Radziwiłł otrzymał 76 głosów, s. Rubinsztejn — 2 głosy. Wobec tego Komisja została również wybrana w składzie przeze mnie zaproponowanym.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#Marszalek">W ten sposób załatwiliśmy pierwszy punkt porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Wybór 4 członków i 4 zastępców członków Komisji Kontroli Długów Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#Marszalek">Zgodnie z ustawą z 2 stycznia 1936 r. Senat wybiera 4 członków i 4 zastępców ze swego grona. Dokonamy najpierw wyboru członków komisji. Proszę o zgłaszanie kandydatur.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SPawelec">Zgłaszam do Komisji Kontroli Długów Państwa pp. senatorów: Barcikowskiego. Bispinga, Giedrojcia i Fudakowskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Zgłoszone zostały kandydatury pp. senatorów: Barcikowskiego, Bispinga, Giedrojcia i Fudakowskiego. Czy kto zgłasza inne kandydatury na członków? Nie słyszę innych kandydatur. Zgłoszono tylu kandydatów, ile jest miejsc, uważam zatem, że na członków komisji zostali wybrani pp. senatorowie: Barcikowski, Bisping, Giedrojć i Fudakowski.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#Marszalek">Proszę o zgłaszanie kandydatur na zastępców członków komisji</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SPawelec">Zgłaszam na zastępców członków komisji kandydatury pp. senatorów: Szelągowskiej, Dębskiego, Malskiego i Przedpełskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Zgłoszone zostały kandydatury pp. senatorów': Szelągowskiej, Dębskiego, Malskiego i Przedpełskiego. Czy są jakieś inne kandydatury? Nie słyszę innych propozycyj. Zgłoszono kandydatur tyle, ile jest miejsc, wobec tego uważam, że na zastępców zostali wybrani senatorowie: Szelągowska, Dębski, Malski i Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#Marszalek">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt 2 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Wybór Prezesa i wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego oraz rzecznika i zastępcy rzecznika.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#Marszalek">Proszę Fana Sekretarza o odczytanie art. 96, 97 i 98 Regulaminu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SekretarzsRadziwill">,,Art. 96.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SekretarzsRadziwill">Sąd Marszałkowski składa się z Prezesa i wiceprezesów, wybranych przez Senat, oraz sędziów powołanych przez strony spośród senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SekretarzsRadziwill">Art. 97.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SekretarzsRadziwill">(1)Senat wybierze rzecznika Sadu Marszałkowskiego i jego zastępcę.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SekretarzsRadziwill">(2) Rzecznik Sądu Marszałkowskiego, gdy sprawa będzie tego wymagać, przeprowadzi wstępne dochodzenie i wystąpi przed Sądem Marszałkowskim w charakterze oskarżyciela: w tym ostatnim przypadku służyć mu będą prawa strony.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SekretarzsRadziwill">(3)Senator, którego zarzut się tyczy, może powołać obrońca spośród senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SekretarzsRadziwill">Art. 98.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SekretarzsRadziwill">Prezesa, wiceprezesów i rzecznika Sądu Marszałkowskiego Senat wybiera w sposób, określony dla wyboru wicemarszałków.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Regulamin nie określa liczby wiceprezesów Sądu Marszałkowskiego, proponuję ustalenie jej na dwóch. Nie słyszę sprzeciwu, uważam propozycję moją za przyjętą. Proszę o zgłaszanie kandydatów do Sądu Marszałkowskiego z podaniem, którzy kandydaci są zgłoszeni na poszczególne stanowiska.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#komentarz">(S. Dąbkowski: Proszę o głos.)</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">S. Dąbkowski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SDabkowski">Zgłaszam kandydatury: na prezesa s. gen. Osińskiego, na wiceprezesów s. Miklaszewskiego, s. ks. Blizińskiego, na rzecznika s. gen. Zarzyckiego i zastępcę rzecznika s. Kobylańskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Zgłoszone zostały następujące kandydatury: na prezesa s. gen. Osińskiego, na wiceprezesów dr Miklaszewskiego i s. ks. Blizińskiego, na rzecznika Sądu Marszałkowskiego s. gen, Zarzyckiego, na zastępcę rzecznika s. Kobylańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#Marszalek">Czy kto zgłasza inne kandydatury? Nie słyszę innych kandydatur. Zgłoszono taką ilość kandydatur, jaką przewiduje regulamin. Uważam, że Sąd Marszałkowski został wybrany w składzie przed chwilą zgłoszonym.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#Marszalek">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt 3 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Wybór Komitetu Techniki Ustawodawczej.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#Marszalek">Zgodnie z art. 21 ust. 2 Regulaminu Senat wybiera 4 członków Komitetu i 3 zastępców członków.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#Marszalek">Na członków Komitetu proponuję pp. senatorów: Prystora, Głowackiego, Lelka i Kamińskiego, na zastępców pp. senatorów: Wielowiejskiego, Rosadę i Zmigrydera-Konopkę.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#Marszalek">Czy są inne kandydatury? Nie słyszę innych kandydatur wobec tego stwierdzam na podstawie art. 22 ust. 6, że Senat wybrał Komitet Techniki Ustawodawczej zgodnie z moją propozycją.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#Marszalek">Posiedzenia wybranych komisyj w celu ukonstytuowania się odbędą się dzisiaj po południu w czasie i według planu, który został Panom Senatorom rozdany.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#Marszalek">Proszę o punktualność w zebraniu się Panów Senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie. Pan Sekretarz zechce odczytać interpelację.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SekretarzsRadziwill">Interpelacja s. ks. Machaja do p. Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie rozgraniczenia na Spiszu i Orawie oraz w Czadeckim.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SekretarzsRadziwill">Interpelacja s. dr Zmigrydera-Konopki do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sytuacji archiwów państwowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Interpelacje te prześlę Panu Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Senatu odbędzie się w środę~s~ dnia 21 grudnia o godz. 16. Porządek dzienny wraz z drukami zostanie doręczony pp senatorom pod wskazanymi przez nich adresami w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 17.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..04ff259
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/header.xml
@@ -0,0 +1,55 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00004-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>4 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>4 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">4</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1938-12-21</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGlowacki" role="speaker">
+ <persName>S. Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKaminski" role="speaker">
+ <persName>S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
+ <persName>S. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
+ <persName>S. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsRosadafezyta" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Rosada fezy ta)</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..f5c2c3b
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00004-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,108 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">z 4 posiedzenia w dniu 21 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Ministrowie">Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 16 min. 7.)*</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowiejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Protokół 2 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 3 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwił swoją nieobecność w Senacie na 3 posiedzenie s. Patek.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień ss. Tomaszkiewiczowi i Bartlowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Przed przystąpieniem do porządku dzienne- go chcę zakomunikować Wysokiej Izbie, iż z powodu śmierci ś. p. Stanisława Wróblewskiego, Prezesa Polskiej Akademii Umiejętności,</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#komentarz">(Izba wstaje.)</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#Marszalek">wysłałem w imieniu Senatu depeszę kondolencyjną do Polskiej Akademii Umiejętności.</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938'39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu (druk sejmowy nr 3 i druk senacki nr 3).</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Malinowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SMalinowski">Wysoki Senacie! Sejm przyjął ustawę o dodatkowym kredycie na rok budżetowy 1938/39 na koszty wyborów do Sejmu i Senatu. Koszty te wynoszą 1.980.000 zł i są pokryte ze zwiększonych dochodów — wpłatą do Skarbu z Monopolu Tytoniowego. Ponieważ Komisja Budżetowa żadnych zmian nie poczyniła w uchwale powziętej przez Sejm, proszę Wysoki Senat o przyjęcie tej ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">Nikt się do głosu nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem zreferowanej ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na opiekę nad emigrantami za granicą (druk sejmowy nr 6 i druk senacki nr 4).</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#Marszalek">Glos ma sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o dodatkowym kredycie na r. 1938^z^39 na opiekę nad emigrantami za granicą, przyjęty przez Komisję Budżetową Senatu, wywołany zestal koniecznościami natury bardzo poważnej. Mianowicie rok bieżący znamionuje znaczny wzrost emigracji polskiej o charakterze sezonowym i stałym do różnych państw europejskich i zamorskich. Jeśli chodzi o emigrację tzw. sezonową, i o do Niemiec wiemigrowało 60.000 ludzi, do Łotwy 17.000, do Estonii 4.000. W tym samym okresie — a cyfry powyższe obejmują stan emigracji tylko na 9 września rb. — wiemigrowało do Francji ca 18.700, do Belgii 1.500, dc Luksemburga 300, do Ameryki i krajów zamorskich 18.000.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SKatelbach">W świetle tych cyfr zwiększenie wydatków zwyczajnych, przewidzianych w budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych w § — „Opieka nad emigrantami za granicą , o kwotę 600.000 zł jest najzupełniej uzasadnione. Kwota ta bowiem przeznaczona będzie głównie na akcję kulturalno-oświatową w ośrodkach emigracyjnych, jak również na dokształcanie fachowe samych emigrantów, którego celem jest ułatwienie emigrantowi zdobywania warsztatów pracy. Akcja ta ma więc na celu również wzmocnienie gospodarcze elementu emigracyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SKatelbach">Po rozpatrzeniu projektu rządowego na posiedzeniu w dniu 20 grudnia komisja wnosi, aby Wysoki Senat uchwalił projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 6) bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych (druk sejmowy nr 4 i druk senacki nr 5).</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Projekt rządowy o kredycie na r. 1938/39 na zaangażowanie urzędników ryczałtowych w urzędach zagranicznych proponuje zwiększenie ilości etatów, ustalonych w rubryce — „Urzędnicy”, grupa uposażeniowa — ryczałt o 30. W związku z tym projekt zawiera podwyższenie wydatków zwyczajnych, przeznaczonych na ten cel, o kwotę 90.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SKatelbach">Konieczność przyjęcia tej ustawy jest uzasadniona primo wzrostem emigracji sezonowe) i stałej do szeregu państw, jak Niemcy, Łotwa i Estonia, o czym była mowa przy uzasadnieniu dodatkowego kredytu na opiekę nad emigrantami, secundo wprowadzeniem w życie ustawy z dnia 31 marca br. o pozbawieniu obywatelstwa.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SKatelbach">Jak wiadomo, ustawa ta zmierza do pozbawienia obywatelstwa tych obywateli polskich, przebywających za granicą, którzy działali tam na szkodę Państwa, oraz kategorii t. zw. paszportowców, to jest tych obywateli, którzy przebywając nieprzerwanie za granicą co najmniej przez lal 5 po powstaniu Państwa Polskiego, utracili łączność z państwowością polską. Pozbawia ona wreszcie obywatelstwa tych, którzy nie powrócili do Polski w oznaczonym terminie na wezwanie urzędu zagranicznego Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SKatelbach">Ustawa ta jest już wykonywana. Objęła ona dotąd ponad 20.000 wypadków.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SKatelbach">Dla utrzymania normalnego toku urzędowania naszych placówek jest rzeczą wielce konieczną powiększenie etatów urzędników ryczałtowych, przeznaczonych do wykonania zadań, związanych z rozszerzonym zakresem zajęć naszych urzędów.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SKatelbach">Po rozpatrzeniu powyższego projektu na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 1938 r. komisja wnosi o uchwalenie projektu ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem wniosku komisji, ze- chcę wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o przedłużeniu obniżenia komornego (druk sejmowy nr 15 i druk senacki nr 2).</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Głowacki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SGlowacki">Wysoki Senacie! Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 listopada 1935 r. ustalił w art. 1 i 2 pewne obniżki komornego w związku z wprowadzeniem na cele równowagi budżetowej specjalnego podatku od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych. Wspomniany dekret wprowadził obniżkę tylko na okres od 1 grudnia 1935 r. do 30 listopada 1937 r. Po upływie tego okresu na skutek dalszego obowiązywania podatku specjalnego przedłużono obniżkę komornego ustawą z dnia 1 lutego 1938 r. do 31 grudnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SGlowacki">Podatek specjalny, aczkolwiek w zmniejszonej wysokości, pozostaje w mocy i na przyszły okres budżetowy 1939/40. Tym samym istnieje nadal stan, który według dekretu z dnia 14 listopada 1935 r. wymagał wprowadzenia obniżki komornego. Było by niekonsekwencją, gdyby się nie uznawało dzisiaj racji obniżki, skoro stan faktyczny nie uległ zasadniczej zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SGlowacki">Co prawda pojawiły się głosy, że obniżkę tę należało by znieść przynajmniej odnośnie do tych lokatorów, którzy specjalnego podatku nie opłacają. Lecz takie różniczkowanie komornego ad personam miałoby skutki niepożądane.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SGlowacki">Jakkolwiek dla obniżenia komornego, wprowadzonego w dekrecie z dnia 14 listopada 1935 r., powodem było wprowadzenie nadzwyczajnego podatku, to i wówczas nie ograniczono obniżki ad personam, lecz przewidziano generalną obniżkę komornego na wszystkie mniejsze mieszkania, podlegające ochronie lokatorów, gdyż nie było wskazanym z urzędników, obarczonych nadzwyczajnym podatkiem, stworzyć kategorię gorszych lokatorów, którzy by byli upośledzeni w konkurencji z lokatorami opłacającymi wyższe komorne.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SGlowacki">Ta sama racja zakazuje i dzisiaj wprowadzenia obniżki ad personam, a raczej należy na ten krótki okres 5 kwartałów podtrzymać generalną obniżkę z ostatecznym petryfikowaniem terminu, od którego zacznie biec kasowanie obniżki.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SGlowacki">Ten stan rzeczy realizuje art. 1 projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SGlowacki">Komisja wyraża nadzieję, że obecny stan nie potrwa ponad określony termin, tj. nie ponad 1 kwietnia 1940 r., że zatem odtąd zniesiony będzie podatek specjalny w całości i że wówczas zacznie obowiązywać ust. 2 art. 1 projektu ustawy, dopuszczający podwyżkę komornego tak, jak to z przedłożenia wynika, co kwartał o 21/~2~% podstawowego lub umownego komornego aż do osiągnięcia pełnej jego wysokości.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SGlowacki">Art. 2 projektu jest co do treści identyczny z art. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1938 r. o obniżeniu komornego, zaś dalsze art. 3 i 4 dotyczą wykonania ustawy i jej wejścia w życie.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SGlowacki">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za wnioskiem komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Marszalek">Obecnie przechodzimy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy c dodatkowym kredycie na rok 1938/39 na zwalczanie zaraźliwych chorób zwierzęcych (druk sejmowy nr 44 i druk senacki nr 6).</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Kamiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SKaminski">Wysoka Izbo! Komisja senacka po rozważeniu nadesłanego przez Sejm projektu rządowego o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych i o kredycie na ten cel postanowiła go przyjąć. Różnica pomiędzy projektem rządowym a projektem, zaproponowanym przez Sejm, polega na tym, że Sejm zmienił projekt rządowy w tym kierunku, iż w związku z większymi zobowiązaniami, jakie ma Skarb Państwa w stosunku do odszkodowania za zwierzęta bądź wybite, bądź padłe wskutek pryszczycy na terenach Polski, zwiększyła kredyt na rozjazdy służby weterynaryjnej o 200.000 zł, a odszkodowania do sumy 1.300.000 zł. Pokrycie jest zupełnie realne we wpływach z Monopolu Spirytusowego i obniżeniu stopy dyskontowej Banku Polskiego w związku z dopłatą, którą Skarb Państwa ponosi, przyjmując zobowiązania dawnych Państwowych Zakładów Przemysłowo-Zbożowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SKaminski">W tych warunkach proszę Wysoki Senat o przyjęcie ustawy w brzmieniu zaproponowanym przez Komisję Budżetową, zgodnie z projektem uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto jest za przyjęciem wniosku komisji, zechce wstać. Stoi większość. Wniosek komisji został przez Senat przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SekretarzsRosadafezyta">Interpelacja s. Mikołaja Tworydło do p. Prezesa Rady Ministrów i Ministra Spraw Wewnętrznych oraz p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie zajść przeciw ukraińskich we Lwowie w dniach 25 września, 11 i 12 października, 1, 2, 3, 4, 5 i 6 listopada 1938 r., które przy zupełnej bierności władz bezpieczeństwa publicznego doprowadziły do demolowania przez polską młodzież akademicką oraz przez tłum w sposób systematyczny i planowy instytucji, sklepów, domów ukraińskich i osób prywatnych oraz do napadów na bezbronną ludność ukraińską i ciężkich uszkodzeń ciała.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SekretarzsRosadafezyta">Interpelacja s. Rubinsztejna do p. Prezesa Rady Ministrów, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, oraz do p. Ministra Poczt i Telegrafów w sprawie działalności Polskiego Radia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszalek">Porządek dzienny jest wyczerpany. Jest to ostatnie posiedzenie przed świętami. Prace będą wznowione 11 stycznia. Wobec tego pozwolą Państwo, iż wszystkim obecnym złożę życzenia najlepszych Wesołych Świąt i Noworoczne.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(Głosy:</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#Marszalek">Nawzajem.)</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 16 min. 25.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e5b8c82
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/header.xml
@@ -0,0 +1,115 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00005-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>5 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>5 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">5</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-02-09</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaAdministracyjnoSamorzadowa" role="speaker">
+ <persName>Komisja Administracyjno Samorządowa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacyMarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBisping" role="speaker">
+ <persName>S. Bisping</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBruski" role="speaker">
+ <persName>S. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBudzanowski" role="speaker">
+ <persName>S. Budzanowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
+ <persName>S. Bundzylak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>S. Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
+ <persName>S. Fudakowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGnoinski" role="speaker">
+ <persName>S. Gnoiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJedrusik" role="speaker">
+ <persName>S. Jędrusik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKaminski" role="speaker">
+ <persName>S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Machay</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLelek" role="speaker">
+ <persName>S. Lelek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
+ <persName>S. Morawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadziwill" role="speaker">
+ <persName>S. Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRembielinski" role="speaker">
+ <persName>S. Rembieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSicinski" role="speaker">
+ <persName>S. Siciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSlaski" role="speaker">
+ <persName>S. Śląski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STomaszkiewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Tomaszkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWielowieyski" role="speaker">
+ <persName>S. Wielowieyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S, Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsMalicki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Malicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..46035e3
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00005-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,460 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 5 posiedzenia w dniu 9 lutego 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan">Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki.*</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 35.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss.: Malickiego i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Protokół 3 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 4 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">W związku z uroczystościami w Bolonii, urządzanymi przez Towarzystwo Polsko-Włoskie ku czci senatora Luigi Montresor, który pierwszy w Europie w r. 1915 zgłosił w parlamencie włoskim wniosek o wskrzeszenie Polski Niepodległej, wysłałem w imieniu Senatu wyrazy uznania i serdeczne życzenia dla senatora włoskiego, którego imię otoczone jest w Polsce wdzięczną pamięcią.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">Od p. Marszałka Sejmu otrzymałem pismo, w którym mnie zaprasza na jutrzejsze uroczyste posiedzenie Sejmu z okazji XX rocznicy otwarcia Sejmu Ustawodawczego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#Marszalek">P. Marszałek Sejmu wyraził nadzieję, że na posiedzeniu zechcą być obecni również Panowie Senatorowie.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#Marszalek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem przy piśmie z dnia 28 stycznia rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 13 grudnia 1938 r. senatorów: ks. dr Machaja i dr Zmigrydera-Konopki oraz przy piśmie z dnia 3 lutego rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 21 grudnia 1938 r. senatorów: Tworydły i Rubinsztejna.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#Marszalek">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#Marszalek">Usprawiedliwili swą nieobecność w Senacie na 4 posiedzeniu senatorowie: Koc, ks. Machaj i Wasilewski.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Decykiewiczowi, Fichnie, Kolankowskiemu, Kornke i Lechnickiemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#Marszalek">Prosi Izbę o udzielenie urlopu z powodu choroby do dnia 15 marca rb. senator Lachcik.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#Marszalek">Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 72 i druk senacki nr 22) — sprawozdawca senator L. Tomaszkiewicz.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#STomaszkiewicz">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 47) przewidywał zwiększenie wydatków w budżecie bieżącym ogółem o 16.955.000 zł. Sejm powiększył te wydatki o 1.500.000 zł do sumy łącznej 18.455.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#STomaszkiewicz">Kredyty te zostały rozdzielone na następujące części budżetu: 1) część 5 Ministerstwo Spraw Zagranicznych kwota 745.000, z czego na wypłaty zwyczajne przypada 565.000 zł i nadzwyczajne 180.000 zł, 2) część 6 Ministerstwo Spraw Wojskowych kwota 14.810.000 zł, część 7 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych kwota 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#STomaszkiewicz">Wszystkie te zwiększenia, z wyjątkiem jednej kwoty, pozostają w związku z osiągnięciami naszej polityki na terenie międzynarodowym. Dotyczą one stosunków z Litwą oraz przyłączenia do Rzeczypospolitej ziemi Śląska Zaolziańskiego i korektury naszej południowej granicy.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#STomaszkiewicz">Ministerstwo Spraw Zagranicznych musiało w okresie swej wzmożonej działalności dyplomatycznej zwiększyć wydatki oraz podjąć organizację nowej placówki w Kownie, co spowodowało zwiększenie etatów o 12 urzędników i 5 funkcjonariuszów niższych.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#STomaszkiewicz">W wydatkach nadzwyczajnych Ministerstwa Spraw Zagranicznych uwzględniono sumę na kupno parceli, przylegającej do posesji ambasady naszej w Berlinie.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#STomaszkiewicz">W budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zwiększenia kredytów dotyczą akcji przejmowania ziem odzyskanych w październiku i listopadzie ub. r.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#STomaszkiewicz">W budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych podwyższył Sejm kredyt o 1.500.000 na utrzymanie K. O. P., gdyż preliminowane na obecny okres budżetowy kwoty okazały się za szczupłe w związku ze zwiększoną działalnością K. O. P.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#STomaszkiewicz">Odnośnie zwiększenia pozycji działu 2 § 11 części 7 zaznaczyć należy, że w budżecie bieżącym na zasiłki wojskowe przeznaczono 1.019.780 zł. Potrzeba zwiększenia tego kredytu wywołana została powołaniem na podstawie nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 9 kwietnia 1938 r. więcej niż dotąd kategorii osób na ćwiczenia i większą stosunkowo ilością rodzajów ćwiczeń wojskowych. Nadto pewien wpływ na zwiększenie kredytu miało przedłużenie okresu ćwiczeń wojskowych w związku z przyłączeniem ziem Śląska Cieszyńskiego do Macierzy.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#STomaszkiewicz">Jak wspomniałem, wydatki uwzględnione w kredytach dodatkowych wynikają z nadzwyczajnych wydarzeń i były konieczne. Oczy całego społeczeństwa w pamiętnych dniach ubiegłego października skierowane były z całą wiarą i dumą na wojsko i K. O. P. Wiemy doskonale, że wojsko i K. O. P. rolę swą spełniły w sposób wybitnie godny reprezentacji wielkiego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#STomaszkiewicz">Wspomniane wydatki znajdują pokrycie w zwiększonych dochodach podatku dochodowego i w zwiększonej wpłacie Monopolu Spirytusowego. Wpływ podatku dochodowego przekroczył do dnia 31.XII. 1938 wpływy preliminowane o 6,3%, zaś wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu zwiększyła się wedle obliczeń do dnia 31.XII. 1938 r. o 6,8% i wynosi na 31 XII 220.253.000.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Rembieliński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SRembielinski">Wysoka Izbo! Jest zwyczajem parlamentarnym, wynikającym z przysługującego Izbom prawa i obowiązku kontroli, że przy okazji kredytów omawia się zagadnienia, dotyczące ogólnej polityki Rządu. Korzystam z tej sposobności raz dlatego, że kwestia, którą poruszyć pragnę, dotyczy właśnie zachowania się Rządu jako całości, powtóre z tego względu, iż uważam sprawę poruszaną za tak doniosłą, że niemożliwe byłoby jej odwlekanie. Sprawa, o której mówię, poruszyła głęboko serca i umysły milionów Polaków i chociażby z tog względu zasługuje na to, ażeby echo jej znalazło odbicie w tej Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SRembielinski">Dnia 1 stycznia br. zmarł Roman Dmowski. Roman Dmowski był tym mężem stanu, który w imieniu Polski, jako jej urzędowy przedstawiciel, podpisał Traktat Wersalski. Rył jednym z twórców i organizatorów wojska polskiego we Francji, które sztandary swe, przez niego wręczone, nieśmiertelną okryło chwałą. Był wielkim pisarzem politycznym.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SRembielinski">Nawet skrajni przeciwnicy Romana Dmowskiego po jego zgonie zgodnie uznali go za — „polityka na wielką zakrojonego skalę, patriotę, który całe swe życie oddał na usługi idei”. Toteż pogrzeb ś. p. Romana Dmowskiego był potężną manifestacją Narodu, w której wzięli udział ludzie najróżnorodniejszych przekonań politycznych, przedstawiciele wszystkich warstw społecznych i wszystkich dzielnic kraju. Brakło tylko oficjalnych reprezentantów Rządu. Cześć dla zasług ludzi wielkich jest jednym z najistotniejszych czynników duchowego zjednoczenia narodu. Oczywistym też obowiązkiem Państwa jest pobudzenie i dawanie wyrazu tym uczuciom zespalającym, zwłaszcza gdy hasło jedności narodowej jest powszechnie uznanym nakazem.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SRembielinski">Wobec tego w imieniu i z upoważnienia senatorów: Dębskiego, Dybczyńskiego, Fudakowskiego, Kobylańskiego, ks. Machaja, Miłaszewskiego, Morawskiego, Olchowicza, Śląskiego oraz moim własnym mam zaszczyt wypowiedzieć nasze mocne i głębokie przekonanie: Rząd powinien był wziąć udział w pogrzebie śp. Romana Dmowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Proszę o głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Prezes Rady Ministrów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Stoję na stanowisku, że nie należy nigdy walczyć ze zmarłymi, więc powody obojętnego ustosunkowania się Rządu do uroczystości pogrzebowych ś. p. Romana Dmowskiego poruszam tylko dlatego, że sprawa ta została podniesiona przez p. senatora Rembielińsklego. Nie chcę bowiem, żeby pozostało wrażenie, iż sposób, w jaki Rząd ustosunkował się do uroczystości pogrzebu ś. p. Romana Dmowskiego, był przypadkowy albo pochodził z jakiegokolwiek nieporozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Wysoka Izbo! Rząd, który reprezentuję i za który odpowiadam, pamięta tragiczne momenty po śmierci Marszałka Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#PrezesRadyMinistrowgenSlawojSkladkowski">Wtedy to — jak i potem — Roman Dmowski, jako ideowy szef Stronnictwa Narodowego, dopuścił i tolerował, że Stronnictwo Narodowe usiłowało znieważyć pamięć Marszałka Józefa Piłsudskiego, kiedy bezbronny leżał w ubóstwianej przez cały Naród trumnie. Rząd pamięta o tym i uważając, że nie ma podstawy obniżać wartości życia ś. p. Dmowskiego, nie miał jednak również możności wzięcia udziału w jego pogrzebie.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o użyciu broni przez Policję Państwową i organa ochrony granic (druki senackie nr 7 i 17).</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SGnoinski">Wysoki Senacie! Zasadniczymi motywami, na jakich opierał się Rząd, wnosząc projekt ustawy o użyciu broni przez policję państwową i organa ochrony granic, była z jednej strony konieczność zastosowania obowiązujących w tej mierze przepisów do całokształtu zmienionych w międzyczasie norm prawa karnego, z drugiej strony — potrzeba zapewnienia policji i organom ochrony granic lepszych warunków pełnienia służby.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SGnoinski">Rozporządzenie Prezydenta Rzplitej Polskiej z 14 lutego 1928 r., które obecnie normuje sprawę użycia broni przez policję i organa ochrony granic, dostosowane było do typowo kazuistycznych kodeksów karnych, jakie w tym czasie obowiązywały na poszczególnych terenach Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SGnoinski">Wprowadzenie w życie nowego kodeksu karnego wymaga dostosowania przepisów, normujących uprawnienia użycia broni, do zasadniczych założeń tego kodeksu i przyjętych w nim sformułowań stanu faktycznego.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SGnoinski">Niezależnie od tego należy podkreślić, iż dosyć skomplikowane i zawiłe ujęcie poszczególnych przepisów obowiązującego obecnie rozporządzenia nie tylko nasuwa często poważne wątpliwości natury prawnej, ale jest niezrozumiałe dla poszczególnego policjanta, żołnierza Korpusu Ochrony Pogranicza czy też strażnika granicznego, co w konsekwencji spowodować musiało zrozumiałą zupełnie niechęć do użycia broni nawet w tych wypadkach, gdy było to konieczne — w obawie przed ewentualną odpowiedzialnością karną.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SGnoinski">Muszę zaznaczyć, że przepisów tych było dość dużo, bo rozporządzeń Prezydenta 7, przepisów Ministra Spraw Wewnętrznych 25, instrukcyj komendanta głównego 15, ujętych w 9 stron maszynowego bardzo bitego pisma.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SGnoinski">Stan ten doprowadził w następstwie do rozzuchwalenia elementów przestępczych i wzrostu agresywności z ich strony w stosunku do organów bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SGnoinski">W rezultacie straciło życie w r. 1938 — 28 policjantów wobec 13 w r. 1937, 15 w r. 1936. Ogółem 7 oficerów, 657 szeregowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SGnoinski">Ten stan rzeczy odbija się ujemnie nie tylko na tych funkcjonariuszach, o których można by powiedzieć, iż z tytułu pełnionych funkcyj narażać muszą swe życie i zdrowie, ale również na szerokich rzeszach spokojnej ludności, którym Państwo obowiązane jest zagwarantować bezpieczeństwo osobiste i normalne, spokojne warunki pracy. Dysponuję szeregiem pism do p. Ministra i p. Premiera od ludności, która domaga się uregulowania tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SGnoinski">Okres, jaki przeżywamy, wymaga w szczególnej mierze zapewnienia w kraju spokoju i porządku, co dostatecznie uzasadnia konieczność poczynienia wszelkich wysiłków w tym kierunku zdążających.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SGnoinski">Projekt rządowy, uchwalony przez Sejm z drobnymi zmianami natury redakcyjnej, nie zawiera żadnych momentów, które by się mogły wydawać niebezpieczne z punktu widzenia interesów obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SGnoinski">Utrzymana została podstawowa zasada, iż broń może zostać użyta jedynie w przypadku oczywistej niezbędności i niemożności osiągnięcia zamierzonego celu innymi środkami.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#SGnoinski">Również pozostawiona została zasada, iż przed użyciem broni należy zawsze zawezwać do zaniechania lub spełnienia danej czynności, ujawnić swój charakter służbowy i ostrzec o możliwości użycia broni.</u>
+ <u xml:id="u-13.12" who="#SGnoinski">W tym stanie rzeczy mogą być narażone na niebezpieczeństwo jedynie te osoby, które dokonywują zamachu na życie lub mienie bądź występują przeciwko osobie policjanta lub funkcjonariusza ochrony granic, wiedząc o tym, z kim mają do czynienia i jakie konsekwencje im grożą.</u>
+ <u xml:id="u-13.13" who="#SGnoinski">Podstawowe znaczenie posiada art. 1 projektowanej ustawy, który w sposób zwięzły i jasny ustala, w jakich wypadkach broń może być użyta.</u>
+ <u xml:id="u-13.14" who="#SGnoinski">Przejdę teraz do krótkiego omówienia tych kwestii, które budziły wątpliwość w czasie obrad na Komisji Administracyjno-Samorządowej bądź też na plenum Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-13.15" who="#SGnoinski">Zacznę od sprawy zasadniczej. Wysunięto zarzut, iż we wniesionym przez Rząd do Sejmu projekcie ustawy o organizacji więziennictwa, ustalającym między innymi warunki użycia broni przez straż więzienną, utrzymano przepisy obowiązujące w stosowanym obecnie rozporządzeniu o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic. Z faktu tego usiłowano wysnuć wniosek, iż rozpatrywany obecnie projekt ustawy nie został przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych uzgodniony z Ministerstwem Sprawiedliwości. Sprawę tę wyjaśnił całkowicie na posiedzeniu Sejmu p. Wiceminister Sprawiedliwości Chełmoński. Jest zresztą rzeczą zupełnie oczywistą, że projekt ustawy, uchwalony przez Radę Ministrów, nie mógł nie być uzgodniony pomiędzy poszczególnymi Ministerstwami.</u>
+ <u xml:id="u-13.16" who="#SGnoinski">Pozornie istniejące sprzeczności tłumaczy się bardzo łatwo tym, iż straż więzienna pracuje w zupełnie innych warunkach, niż policja i organa ochrony granic. Działając omal że z reguły w zamkniętych i zabezpieczonych pomieszczeniach i występując wobec osób sobie znanych i nieuzbrojonych, straż więzienna nie potrzebuje mieć tych uprawnień, co policjanci i funkcjonariusze strzegący granicy.</u>
+ <u xml:id="u-13.17" who="#SGnoinski">W toku dyskusji w Sejmie wysunięto również argument, iż stosunkowo szerokie uprawnienia, nadawane policji i organom ochrony granic, będą per analogiam rozciągnięte na inne — „straże”, posiadane przez poszczególne instytucje bądź też nawet osoby prywatne. I ta wątpliwość wydaje mi się zupełnie nieistotna. Tytuł projektowanej ustawy i całe jej sformułowanie ustala dokładnie, iż dotyczyć ma ona jedynie policji i organów ochrony granicy, a więc Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej. Wszelkie straże o charakterze publicznoprawnym, jak np. straż kolejowa, mają uprawnienia, uregulowane odrębnie w drodze ustawowej, zależnie od potrzeb związanych z warunkami służby. Straże prywatne nie posiadają w ogóle żadnych specjalnych uprawnień i nawet na posiadanie broni muszą uzyskiwać indywidualne pozwolenia.</u>
+ <u xml:id="u-13.18" who="#SGnoinski">Pragnę obecnie poruszyć te punkty projektowanej ustawy, które w toku obrad sejmowych spotkały się z istotniejszymi zarzutami.</u>
+ <u xml:id="u-13.19" who="#SGnoinski">W rozporządzeniu Prezydenta R. P. z r. 1928 było zaznaczone, iż osoby objęte tym rozporządzeniem mają prawo do użycia broni w szeregu wyszczególnionych wypadków — „podczas wykonywania czynności służbowych”. Ten ostatni ustęp został obecnie skreślony, co jednak nie powinno nasuwać żadnych wątpliwości. Policjant, żołnierz KOP czy też strażnik graniczny są zawsze na służbie i mają obowiązek interweniowania, niezależnie od tego, w jakim znajdują się charakterze. Oczywiście wypadki użycia broni, nie związane z czynnościami służbowymi, regulowane są przepisami ogólnymi, dotyczącymi wszystkich obywateli, a przede wszystkim normami kodeksu karnego.</u>
+ <u xml:id="u-13.20" who="#SGnoinski">W rozpatrywanym projekcie ustawy zniesiono obowiązek tzw. strzału ostrzegawczego. Funkcjonariusz, chcący użyć broni, musi jednak ostrzec zainteresowanego słownie lub w inny sposób, o ile ostrzeżenie słowne nie byłoby celowe. Wydaje się, iż istotne znaczenie posiada jedynie fakt, aby ostrzeżenie doszło do świadomości osoby, w stosunku do której broń może być użyta. Dotychczasowa praktyka wykazała, iż obowiązek strzału ostrzegawczego był przepisem czysto formalnym, który zmuszał przedstawicieli organów bezpieczeństwa do pamiętania o zachowaniu postanowień o charakterze — „proceduralnym”, niekiedy wbrew interesom służby.</u>
+ <u xml:id="u-13.21" who="#SGnoinski">W art. 1 projektu znajdujemy przepis nowy, mówiący o możliwości użycia broni w stosunku do osób nielegalnie przekraczających granicę. Przepis ten jest chyba dostatecznie uzasadniony koniecznością obrony granic. Osoby nielegalnie przekraczające granicę niejednokrotnie są na usługach obcych agentur bądź też zajmują się kolportażem materiałów wywrotowych.</u>
+ <u xml:id="u-13.22" who="#SGnoinski">Potrzeba przeciwstawienia się tego rodzaju działalności uzasadnia dostatecznie ten dość rygorystyczny przepis. Obowiązek zresztą używania środków radykalnych w stosunku do osób, przekraczających nielegalnie granicę, podyktowany jest również i tą okolicznością, iż organa ochrony granicy nie są w stanie przed użyciem broni ustalić, z kim mają do czynienia i w jakim celu dana osoba zamierza granicę przekroczyć.</u>
+ <u xml:id="u-13.23" who="#SGnoinski">Wreszcie w toku dyskusji w Sejmie poruszono sprawę uprawnienia do użycia broni w stosunku do osoby aresztowanej lub zatrzymanej, która ucieka pomimo iż została uprzedzona, że w razie próby ucieczki zostanie użyta broń.</u>
+ <u xml:id="u-13.24" who="#SGnoinski">Wysunięty nawet został wniosek mniejszości w komisji, odrzucony przez plenum Sejmu, aby w takim wypadku broń mogła być użyta jedynie w stosunku do osoby, — „co do której funkcjonariusz ma podejrzenie, że jest ona niebezpiecznym przestępcą”. Jest rzeczą powszechnie znaną, iż policjant, który z reguły dokonywa aresztowania na polecenie swej władzy przełożonej bądź władz sądowo-prokuratorskich, nie jest wtajemniczony w to, jakie są powody aresztowania. Trudno zatem, aby dalsze jego postępowanie było uzależnione od jego opinii o osobie zatrzymywanej, zresztą ta opinia policjanta może być zupełnie błędna.</u>
+ <u xml:id="u-13.25" who="#SGnoinski">Kończąc należy podkreślić, iż nowelizacja przepisów o użyciu broni przez policję i organa ochrony granic ma na celu nie tylko lepszą ochronę życia i zdrowia tych organów bezpieczeństwa, ale jest koniecznością, spowodowaną względami bezpieczeństwa Państwa i potrzebą zapewnienia normalnych warunków życia i pracy wszystkim jego obywatelom.</u>
+ <u xml:id="u-13.26" who="#SGnoinski">W tym stanie rzeczy w imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, uchwalonym, przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Marszalek">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoka Izbo! Ustawa, którą obecnie omawiam, ma niezwykle doniosłe znaczenie nie tylko dla porządku w Państwie, ale ma też znaczenie dla polityki wewnętrznej Państwa. Jeżeli obecnie pozwalam sobie głos w te) sprawie zabrać, to właśnie dlatego, żeby aspekt prawno administracyjny tej sprawy nie mieszał się zbytnio z aspektem politycznym.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SZmigryderKonopka">Muszę podkreślić, że ustawa głęboko przypomniała i dokładnie mi uprzytomniła te przeżycia, które w pięknej (ostatnio opublikowanej) powieści — „Pani Służba” ujął i uwydatnił znakomity pisarz polski Zygmunt Nowakowski. — „Pani Służba”, która panuje całkowicie nad działaniem i nad sposobem myślenia Józefa Czyża, bohaterskiego policjanta na oddalonej wsi kresowej, kazała mi przez cały czas kontrolować ustawę w zestawieniu z tym, co wielki pisarz wyczuł i publiczności czytającej w swej znakomitej powieści podał. I oto, Wysoka Izbo, najbardziej wzruszającym momentem w życiu Józefa Czyża jest niewątpliwie chwila, jaka staje czasami przed wieloma przedstawicielami służby policyjnej; moment ten zatytułowany jest: — „Białoczerwona chorągiew”. Tłum, który nie pozwala Józefowi Czyżowi zawiesić chorągwi państwowej na szkole na kresach, działa i pozostaje pod określonym afektem. W myśl ustawy, która jest przedmiotem naszych obrad, powinien Józef Czyż użyć broni. Ale właśnie z całego nastawienia, które Józef Czyż przy szlachetnym pełnieniu swej służby ma wpojone przez swego komendanta (ten mówił: — „Z taktem, zawsze z taktem”) — wynika, że Józef Czyż broni nie używa, a pomimo to osiąga kompletny posłuch i pozyskuje wieś dla obywatelskiego poczucia w ramach naszego Państwa. Dlatego też, Wysoka Izbo, daleko idące projekty udzielenia wielkich kompetencyj funkcjonariuszom służby bezpieczeństwa znajdują pełne uzasadnienie w tym, co w charakterze uwag dołączyli projektodawcy jako uzasadnienie do omawianej obecnie ustawy. I musimy powiedzieć, że jeżeli ustawa ta ma na celu obronę życia policji, wtedy wszyscy jesteśmy za tym, aby ustawę tę przyjąć. Ale jeżeli twórcy projektu przypuszczają, że tego rodzaju ustawa może wpłynąć — cytuję dosłownie — na poprawę stanu bezpieczeństwa zarówno przez zmniejszenie ilości ofiar ze strony policji — co do tego jesteśmy zgodni — jak również na zmniejszenie ogólnej ilości wypadków agresywnego ustosunkowania się do przedstawicieli władz, to w tym wypadku musimy powiedzieć, że nauka prawa karnego nie zgadza się z tym w całej pełni i dla przykładu powołam się na znakomite dzieło znanego teoretyka prawa karnego prof. Makowskiego. Uważa on, że przestępczość jest wzmagana nie tyle rozszerzaniem się ram możliwości dla działania elementów występnych, ile na pierwszym miejscu — cytuję dosłownie — zasługują tu na uwzględnienie i zbadanie czynniki socjologiczne. Rozwijając zaś tę myśl muszę powiedzieć słowami prof. Makowskiego, że ,rodła przestępstwa tkwią przede wszystkim w ogólnych i indywidualnych czynnikach społecznych i na tej drodze szukać należy zarówno wyjaśnienia faktu przestępstwa jak też tych środków, które by skutecznie do zwalczania jego prowadzić mogły”.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SZmigryderKonopka">Wysoka Izbo! Daleki jestem od próby rozważań czysto teoretycznych. Rozumiem w całej pełni, że wzmocnienie postawy obronnej naszych organów bezpieczeństwa jest ze wszech miar słuszne. Dlatego też nie przemawiam bynajmniej za odrzuceniem tej ustawy ani za odrzuceniem w ogóle projektów wzmacniających możność obrony ze strony władz bezpieczeństwa w działaniu i w stosunkach z ludnością, lecz podkreślam, że myśl ta była już wielokrotnie w różnych krajach rozważana i właśnie ostatnio, a mianowicie w grudniu roku ubiegłego opublikowana została rozprawa, rozważająca nowy projekt ustawy niemieckiej o użyciu broni. Teoretyk, którego tutaj mam możność Państwu przedstawić, inspektor policji niemieckiej podkreśla, że użycie broni przez policję musi być ściśle Sprecyzowane i zwraca między innymi uwagę na to, że właśnie broń tylko wtedy użyta być może, — „wenn andere Mittel” — jeżeli inne środki, i wymienia je, nie dadzą wyniku, a moim zdaniem właśnie brak wymienienia dokładnego tych innych środków stanowi minus przedłożonego nam projektu. Jakie to są owe warunki, które inspektor Julier w artykule ,,Gedanken zum kij nftigen Wafengebrauchsrecht der Polizei”, ogłoszonym w — „Archiv des ófentlichen Rechts” w końcu roku ubiegłego, podaje? Są to: — „Warnung” — jest to i u nas, — „Anwendung der eigenem Kórperkraft oder der Wafenlosen Selbstverteidigung” — tego u nas nie ma — „Fesselung, Entwinden von Wafen und Werkzeugen, Zuziehung fremder Hilfe.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#komentarz">(Głosy: Po polsku!)</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SZmigryderKonopka">Proszę bardzo: ostrzeżenie, zastosowanie własnej siły cielesnej, następnie obrona bez użycia broni, skrępowanie, dobycie broni lub innego środka obrony, wreszcie wezwanie obcej pomocy. Oczywiście można to wszystko odesłać do przyszłej instrukcji, którą niewątpliwie komendant policji zaopatrzy daną ustawę. Ale, Wysoka Izbo, proszę zwrócić uwagę i na to, że chociaż z jednej strony projekt unika, jak mówi uzasadnienie, nadmiernej kazuistyki, to jednak z drugiej strony rozróżnienie choćby w najogólniejszej formie jest konieczne. Muszę przypomnieć, że oprócz Józefa Czyża w tej pięknej powieści Nowakowskiego występują też inni jego koledzy, ludzie zgorzkniali, nerwowi, którzy nie zasługują na takie zaufanie, jakie w całej pełni posiada w oczach czytelników Józef Czyż. Dlatego sądzę, że użycie broni powinno być w pewnych przypadkach opatrzone dokładniejszymi określeniami, naprzykład — oględne użycie broni w pewnych wypadkach tam, gdzie nie zachodzi ewentualność działania agresywnego w stosunku do policji. Domniemywa się, że nigdy nie będzie policjant stosował tej broni, ażeby pozbawić życia lub ciężko ranić osobę, którą chciałby obezwładnić, jednakże ponieważ stoimy na gruncie prawnym, sądzę, że w tym wypadku jest wskazane, żebyśmy dodali dalsze określenia.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SZmigryderKonopka">Wreszcie w szczegółowych pewnych punktach chciałbym zwrócić uwagę, jeśli mamy opierać się na przedłożonym nam projekcie, na możliwość komplikacji. Oto np. nie ma tutaj ograniczenia w projekcie tym, iż broń może być użyta w wypadkach szczególnej wagi. Oczywiście może zajść ewentualność, że szczególnej wagi wypadek będzie się sam przez się uwydatniał, ale może być i tego rodzaju sytuacja, która nie jest uwzględniona w projekcie, a która powinna być omówiona ogólnie lub też spodziewam się, że znajdzie swój wyraz w przyszłej instrukcji. Np. dłużnik może w obecności komornika i policjanta, który dodany będzie do asysty, zniszczyć egzekwowane mienie, bo takie wypadki są notowane, lub niszczyć je przez dłuższy czas, tak że nie ma możności mu przeszkodzić. Czy Wysoka Izba uważa, że jest to powód, podkreślam ogólnie, użycia broni? Jednak art. 1 punkt 3) w połączeniu z punktem 1) art. 3 może stanowić obronę dla takiego stanowiska. Jest to luka, której teoretyk niemiecki nie dopuszcza, albowiem wyraźnie i kategorycznie wypowiada się on przeciw użyciu broni w stosunku do osób, które wyraźnie posiadają zmniejszoną w tym wypadku zdolność przeciwstawiania się. Nadto projekt niemiecki zakazuje użycia broni w stosunku do dzieci. Zdaje mi się, że było by wysoce dobrym i słusznym, aby w naszym projekcie również znalazły się dalsze ograniczenia tego rodzaju, a to dlatego, że brak tych ograniczeń powoduje tak rozszerzone kompetencje, że niewykorzystanie tych kompetencji może być kiedyś podstawą do wystąpienia przeciwko działającemu policjantowi.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SZmigryderKonopka">Punkt ten łączę z nowo wprowadzonym punktem 7) art. 1, iż broń może być użyta dla udaremnienia nielegalnego przekroczenia granicy Państwa. Takie wypadki miały niewątpliwie miejsce, niedawno można było czytać o nich w felietonie — „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” adresowanym do czytelników z miejscowości pogranicznej Sianki. Czytaliśmy o tym, jak rodzina, a więc dzieci i kobiety, była przerzucona z jednej na drugą stronę granicy, a trzeba sobie zdać sprawę, że to przejście było dokonane pod przymusem ze strony drugiej. Causa movens tego działania tkwiła poza ludźmi, którzy to działanie wykonali. Czyżby istotnie i w tym wypadku, kiedy ten, kto granicę przekroczył, może nawet nie dosłyszał czy też nie zrozumiał wezwania, czy i wówczas uzasadnionym byłoby użycie broni, już nie mówię z punktu widzenia prawnego ani prawno-politycznego, lecz z punktu widzenia ludzkiego?</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#komentarz">(Prezes Rady Ministrów gen. Składkowski: Panie Senatorze, czy broń była użyta?)</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SZmigryderKonopka">Nie, ja tego nie mówię, ale Pan Premier pozwoli, że zadam pytanie. Broń nie była użyta, ale przecież ustawę układamy na przyszłość. Ja nie wierzę, by broń była użyta, ale chcę, by to było w ustawie tak właśnie ustalone, jak ustala się nawet w niemieckim projekcie. Projekt ten mówi, a przynajmniej komentarz jego mówi to wyraźnie, że jednak broń nie może być użyta przeciw — „Personen im Kindesalter”. Dlatego pozwalam sobie stwierdzić, że umieszczenie tego ustępu w naszym projekcie byłoby również uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SZmigryderKonopka">Z tych względów, które tu przytoczyłem, i powodując się w całej pełni głębokim szacunkiem dla osób, pełniących służbę zabezpieczającą nam bytowanie w Państwie, i chcąc w jak największej mierze zapewnić im możliwe bezpieczeństwo, proponuję, aby projekt obecny dla uzupełnienia częstokroć tylko stylistycznego lub dla wprowadzenia określonych przeze mnie drobnych specyfikacji, które jednakże ułatwią w rzeczywistości, a nie utrudnią służbę, został odesłany do komisji dla szybkiego powtórnego rozpatrzenia i przedłożenia nam ponownie do rozważenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bundzylak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, jaki mieliśmy możność tu usłyszeć, społeczeństwo polskie, a w szczególności my wieśniacy, których mam zaszczyt tu w Wysokiej Izbie reprezentować, powitaliśmy z radością, be naprawdę gdyby projekt tej ustawy miał miejsce w 1922 r., to nie byłoby tyle tragedii rodzinnych i dziś naprawdę o połowę mniej byłoby przestępczości i tak ogromna liczba naszych obywateli nie musiałaby znajdować się w więzieniach.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SBundzylak">Na komisji ustawa była w różny sposób omawiana. Przytaczano nawet takie rzeczy, że pomimo ostrzegawczych znaków przez danego posterunkowego może zajść wypadek, że może głuchoniemy zostać zastrzelony przez posterunkowego. Wysoka Izbo! Gdybyśmy na to zwracali uwagę, to naprawdę gdyby nawet miał kiedyś zajść taki fakt, to daleko dla nas będzie lepsze zastrzelić jednego niewinnego, aniżeli puścić jednego czy kilku tych, którzy mogą się przekradać i wywozić tajemnice naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SBundzylak">Dlatego jeszcze raz podkreślam, że gdyby u nas policja nasza, która broni naszego życia i mienia, nie była tak naprawdę postawiona, jak to się u nas pospolicie nazywa nazbyt demokratycznie i jak to się wieśniacy wyrażają, że naprawdę nasza policja nosiła dotychczas karabiny tylko od parady, było by daleko lepiej, byłaby większa karność, bo mam wrażenie, że ten obywatel, który zawsze z prawem jest w porządku, będzie i z policją w porządku.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SBundzylak">Jako przedstawiciel małorolnych popieram projekt ustawy w brzmieniu rządowym.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#Marszalek">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#komentarz">(S. Gnoiński:</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#Marszalek">Proszę.)</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#Marszalek">Głos ma s. Gnoiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SGnoinski">Wysoka Izbo! P. Senator, który przeprowadzał krytykę bardzo głęboko ujętą ustawy przedłożonej przez Rząd, powoływał się na ustawy niemieckie, na całą procedurę niemiecką. Przyznaję się szczerze, że ja tej dziedziny nie badałem, ale jesteśmy na pewno wszyscy zgodni, że Rząd, który dba o to, ażeby był spokój w Państwie zapewniony i nietykalność obywateli nie była narażona na szwank, dołożył wszelkich starań, żeby ta ustawa była dostosowana do życia.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SGnoinski">Panie Senatorze, jeżeli chodzi o sprawę rozmawiania z tym przekraczającym granice Państwa w tę lub inną stronę — to lepiej, moim zdaniem, jeżeli zginie niesłusznie, niż jeżeli przemyci ze sobą tajne rzeczy, które będą szkodzić Państwu naszemu. Te rzeczy były szczegółowo omawiane na komisji z mniejszością, która zajmowała nieco inne stanowisko, doszliśmy jednakże do porozumienia, że ten projekt ustawy jest zupełnie dostosowany do naszego życia.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SGnoinski">Dlatego wnoszę o uchwalenie projektu rządowego w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, z jedną poprawką stylistyczną, aby w art. 3 punkt 1) zamiast ,,jeżeli zamierzonego celu nie da osiągnąć się”, napisać — „nie da się osiągnąć”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego (druk sejmowy nr 30 i druk senacki nr 23).</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Lelek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SLelek">Wysoka Izbo! Doświadczenia ostatniej wojny światowej wskazują, że wojny współczesne są doskonałym sprawdzianem celowości, dobrej organizacji i należytego wyszkolenia nie tylko poszczególnych broni i służb, lecz również i organów wymiaru sprawiedliwości w wojsku, toteż z chwilą odzyskania niepodległości >prawa organizacji sądownictwa wojskowego była jedną z piekących trosk naszego młodego wojska. Potrzeba natychmiastowego wprowadzenia sądownictwa wojskowego zmusiła czynniki wojskowe do recepcji wojskowego prawa obcego. Wprawdzie posiadaliśmy rodzime prawo wojskowe w Polsce przedrozbiorowej w poszczególnych konstytucjach i artykułach hetmańskich, które w r. 1775 uporządkował Sejm, uchwalając wojskowy kodeks karny i wojskowe postępowanie karne, jako ustawę wyłącznie obowiązującą zarówno dla pospolitego ruszenia jako też dla zaciężnego wojska autoramentów polskiego i cudzoziemskiego, to jednak prawo to jako przestarzałe i nie odpowiadające dzisiejszej technice i organizacji wojskowej nie mogło być przyjęte i zastosowane w wojsku odrodzonej Polski. Najlepiej nadawał się do recepcji i stosowania w wojsku polskim kodeks karny wojskowy niemiecki z 1872 r., częściowo już stosowany w Polskiej Sile Zbrojnej od 1917 r. Pierwsze zarządzenia władz wojskowych wprowadziły wojskowy kodeks kamy i ustawę postępowania karnego niemieckiego w D. O. G. Warszawa, Łódź, Kielce, zaś w D. O. G. Kraków i Lublin kodeks kamy wojskowy austriacki, jak również austriacką ustawę postępowania karnego wojskowego. Dopiero ustawa z dnia 29 lipca 1919 r. następnie uzupełniona ustawą z dn. 10 maja 1920 r. wprowadziła w sądownictwie wojskowym jednolite prawo, a mianowicie: wojskowy kodeks karny niemiecki z 1872 r. i wojskową ustawę postępowania karnego austriacką z 1912 r., zaś względem przestępstw pospolitych ustawy karne materialne, obowiązujące w poszczególnych dzielnicach. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 22 marca 1928 r. (Dz. U. 36/28 p. 328) został wprowadzony nowy kodeks karny wojskowy z jednoczesnym rozciągnięciem mocy obowiązującej kodeksu karnego z 1903 r. na przestępstwa pospolite bez względu na miejsce i czas. Wreszcie obecnie obowiązujący wojskowy kodeks karny z 1932 r. (Dz. U. 91/32 p. 765) zakończył dzieło unifikacji materialnego ustawodawstwa karno-wojskowego, zespalając je ściśle już z polskim materialnym ustawodawstwem karnym powszechnym.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SLelek">Przepisy austriackiej ustawy postępowania karnego wojskowego obowiązywały zasadniczo w wojskowym sądownictwie polskim do 1 stycznia 1937 roku, kiedy zostały uchylone w związku z wprowadzeniem w życie prawa o ustroju sądów wojskowych i obecnie obowiązującego kodeksu wojskowego postępowania karnego, opartego na zasadach analogicznych, jak powszechny kodeks postępowania karnego z 1928 roku.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SLelek">Przepisy prawa powinny odpowiadać współczesnym warunkom i potrzebom życia wojskowego, a ponieważ stosowanie przez sądy wojskowe blisko przez 6 lat kodeksu karnego wojskowego wykazało, że niektóre przepisy tego kodeksu nie odpowiadają powyższym warunkom, gdyż życie poszło w swym rozwoju naprzód, przeto zachodzi potrzeba uchwycenia nowych stanów taktycznych niektórych przestępstw lub zmiany dotychczasowych i zaopatrzenia ich w sankcje karne.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SLelek">A więc przechodzę do szczegółowego uzasadnienia rządowego projektu ustawy o zmianie kodeksu karnego wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SLelek">Art. 1 punkt 1). Obecne brzmienie art. 31 kodeksu karnego wojskowego jest następujące: — „Warunkowego zawieszenia wykonania kary nie stosuje się przy karze za przestępstwo wojskowe oraz przy karze za przestępstwo pospolite, którym naruszono wojskowy obowiązek służbowy Projektowana zmiana tego przepisu polega na skreśleniu końcowych wyrazów: — „oraz przy karze za przestępstwo pospolite, którym naruszono wojskowy obowiązek służbowy”. Instytucja zawieszenia wykonania kary w sądownictwie wojskowym z mocy przepisów art. 31 kodeksu karnego wojskowego doznała znacznych ograniczeń. Przepis ten przede wszystkim wyklucza warunkowe zawieszenie wykonania kary, jeśli karę wymierzono za przestępstwo wojskowe. Wzgląd na dyscyplinę wojskową nie pozwala stosować zawieszenia wykonania kary odnośnie przestępstw wojskowych. Odnośnie przestępstw pospolitych ma zastosowanie art. 61 i następne kodeksu karnego. Jeżeli przestępstwem pospolitym został naruszony wojskowy obowiązek służbowy, przestępstwo takie jest w zasadzie także i przestępstwem wojskowym art. 36 kodeksu karnego i dlatego wystarczy zakaz, mieszczący się w części pierwszej art. 31 kodeksu karnego wojskowego; jeżeli zaś przestępstwem pospolitym został naruszony wojskowy obowiązek służbowy tak ogólnej natury, że naruszenie to nie jest zagrożone karą w kodeksie karnym wojskowym, nie ma dostatecznej racji, by istniał bezwzględny zakaz warunkowego zawieszenia kary. Gdyby jednak w tych przypadkach ze względu na potrzebę utrzymania dyscypliny wojskowej nie było wskazanym zawieszenie wykonania kary, to — ponieważ w myśl art. 61 pkt 1 kodeksu karnego zawieszenie wykonania kary jest tylko fakultatywne — sąd orzekający zawieszenia wykonania kary nie powinien orzec.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SLelek">Przechodzę do art. 1 pkt 2). Obecny przepis art. 33 § 5 kodeksu karnego wojskowego brzmi: — „przestępstwo jest wówczas popełnione wobec zebranych żołnierzy, gdy prócz przełożonego i sprawcy obecny eh było przynajmniej 3-ch żołnierzy w czynnej służbie wojskowej”. Projektowana zmiana polega na tym. że w miejsce końcowych wyrazów: — „obecnych było przynajmniej 3-ch żołnierzy w czynnej służbie wojskowej”, umieszcza się wyrazy: „zebranych było służbowo przynajmniej jeszcze 3-ch żołnierzy”. Przestępstwo wobec zebranych żołnierzy występuje w kodeksie karnym wojskowym w art. 53 § 2 (naruszenie czci przełożonego), w art. 55 § 2 (czynne targnięcie się na przełożonego) oraz w art. 59 § 2 (wyraźna odmowa posłuszeństwa). Są to wszystko przestępstwa przeciwko karności wojskowej. Obecność zebranych żołnierzy stanowi część składową stanu faktycznego przestępstwa i podstawę jego szczególne, kwalifikacji, musi być zatem objęta przez świadomość i wolę sprawcy. Zebrani żołnierze muszą być obecni przy przestępstwie, więc móc słyszeć lub widzieć czyn, i sprawca musi o tym wiedzieć. Zebrani muszą być dla celów służby wojskowej. Faktyczne wykonywanie nie jest konieczne w chwili przestępstwa. Przez pojęcie — „żołnierzy zebranych służbowo” rozumieć należy żołnierzy zgromadzonych w jednym miejscu z mocy rozkazu służbowego lub na podstawie ustalonych zasad służby wojskowej pod dozorem przełożonego wojskowego stanu żołnierskiego. Zebranymi służbowo są np. żołnierze na warcie, na odprawie, na zbiórce przy czyszczeniu broni itp., a także zebrani przy czynnościach, które zewnętrznie nie odróżniają się od czynności służbowych, jak np. zebranie żołnierzy w kąpieli pod dozorem przełożonego. W dotychczasowym określeniu pojęcia przestępstwa wobec zebranych żołnierzy kwestia, czy obecni przy tym przestępstwie żołnierze są zebrani służbowo, czy też w jakikolwiek inny sposób — jest kwestią obojętną. Koniecznym jest tylko, by żołnierze byli w czynnej służbie wojskowej; obecność żołnierzy przy przestępstwie, nawet przypadkowa, jest postawiona na równi z obecnością w celach pełnienia służby. Takie ujęcie zagadnienia jest jednak zbyt rygorystyczne i nie odpowiada potrzebom dyscypliny wojskowej oraz względom słuszności. Wprowadzenie do stanu faktycznego przestępstw przeciwko karności warunku popełnienia przestępstwa wobec zebranych żołnierzy oraz zagrożenie tego przestępstwa surową karą jest podyktowane koniecznością zapewnienia większej ochrony dla dyscypliny wojskowej. Dyscyplina wojskowa jest więcej narażona na szwank, gdy przestępstwo zostało popełnione w obecności innych żołnierzy, gdyż z jednej strony autorytet przełożonego cierpi mocniej z powodu takiego przestępstwa, z drugiej — przestępstwo, popełnione wobec innych żołnierzy, może dać im asumpt do podobnych wystąpień. Obecność przeto innych żołnierzy przy popełnieniu przestępstwa przeciwko karności musi być zawsze brana pod uwagę jako okoliczność, wpływająca obciążająco na wymiar kary. Z takiego postawienia zagadnienia nie wynika jednak, by ciężar gatunkowy przestępstwa, popełnionego wobec innych żołnierzy, był jednakowy zarówno wówczas, gdy obecność żołnierzy była przypadkowa, jak i wtedy, gdy żołnierze ci zostali zebrani służbowo. W pierwszym bowiem wypadku sprawa nie ma najmniejszego wpływu na warunki obiektywne przestępstwa, gdyż obecności innych żołnierzy sprawca może nawet nie przewidywać; w wypadku drugim, gdy żołnierze byli zebrani służbowo, sprawca zdaje sobie dokładnie sprawę z obiektywnych warunków przestępstwa i popełnienie przez niego w tym wypadku przestępstwa świadczy o silnym napięciu jego woli przestępczej. Z tych też powodów popełnienie przestępstwa w obecności żołnierzy, zebranych służbowo, również ze względów słuszności nie może być traktowane na tej samej płaszczyźnie, co przestępstwo, popełnione wobec przypadkowej obecności żołnierzy i z tego też względu czyn taki powinien być odrębnie kwalifikowany.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#SLelek">Z powyższego wynika, iż zebranymi muszą być służbowo nie tylko — „3-ch żołnierzy”, lecz również sprawca i przełożony, a więc 5-ciu żołnierzy zebranych służbowo.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SLelek">Do art. 1 pkt 3. Obecny przepis art. 46 § 1 k. k, w. głosi: — „kto dopuszcza się przestępstwa określonego w art, 43 § 1, 44 § 1, 2 lub 45 § 1 w celu trwałego uchylenia się od obowiązku wojskowego, albo jeżeli nieobecność w jednostce trwa dłużej niż 6 miesięcy, podlega karze więzienia do lat 10”. Projektowana zmiana polega na skreśleniu ostatnich wyrazów: — „albo jeżeli nieobecność w jednostce trwa dłużej niż 6 miesięcy”.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#SLelek">Nowe prądy w nauce prawa karnego kładą szczególny nacisk na czynnik subiektywny w każdym przestępstwie, który daje jedynie słuszną podstawę właściwego określenia winy, podczas gdy probierze obiektywne będą zawsze mniej lub więcej przypadkowe i niezgodne z rzeczywistym stopniem zawinienia. Tej samej zasadzie hołduje polski kodeks karny powszechny. Jeżeli chodzi o powołany przepis art. 46 § 1 k. k. w, to sam fakt nieobecności żołnierza w jednostce wojskowej ponad 6 miesięcy kwalifikuje on lako zbrodnię wojskową a więc stwarza obiektywne warunki zbrodni dezercji, chociaż trwanie oddalenia nawet ponad pewien okres czasu, z góry w ustawie oznaczony, może być wynikiem przyczyn przypadkowych, które trudno było by imputować oskarżonemu, jak również nieobecność krótkotrwała, przerwana przez wczesne ujęcie lub inny zbieg okoliczności, może być wyrazem zamiaru całkowitego uchylenia się od służby wojskowej i zasługiwać na karę surowszą. Projektowane określenie tylko uzgodni przepis art. 46 § 1 k. k. w. z innymi przepisami tegoż kodeksu i przepisami kodeksu karnego powszechnego, hołdującymi zasadzie subiektywizmu jako zasadzie słuszności, gdyż nie można identyfikować czynu sprawcy, który wykazuje wyraźny zamiar trwałego uchylania się od obowiązku wojskowego, z czynem niezależnym od sprawcy, jak np. niestawienie się do służby wojskowej w ciągu 8 miesięcy obywatela polskiego, zamieszkałego za granicą, z powodu braku pieniędzy na podróż lub niestawienie się w ciągu tego czasu żołnierza rezerwy, powołanego na ćwiczenia, któremu z powodu zmiany miejsca zamieszkania bez wymeldowania nie doręczono karty powołania itp.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SLelek">Przechodzę do punktu 4, Po art. 90 k. k. w projektowany dodatkowy artykuł, jako art. 90a, brzmi następująco: — „żołnierz, który lekkomyślnie lub przez niedbalstwo powoduje zaginięcie broni lub amunicji, podlega karze twierdzy lub aresztu wojskowego”. Wypadki zagubienia przez żołnierzy lub kradzieży u nich broni lub amunicji mogą przyczyniać się do przeciekania tej broni i amunicji do rąk niepowołanych, zaś broń w rękach niepowołanych może stwarzać niebezpieczeństwo dla spokoju i ładu społecznego, więc powstaje konieczność zapobieżenia temu stanowi rzeczy przez stworzenie pewnych represyj w drodze postępowania karno-sądowego w stosunku do tych żołnierzy, którzy lekkomyślnie względnie bez należytej dbałości noszą lub przechowują broń lub amunicję, a przez to dopuszczają do zaginięcia lub kradzieży. Ponieważ dotychczasowe przepisy kodeksu karnego wojskowego nie obejmują powyższego stanu rzeczy, więc dodanie projektowanego przepisu art. 90a jest konieczne i uzasadnione, natomiast projektowana sankcja karna do tego przepisu z uwagi na nieumyślność działania musi być odpowiednio niższa od sankcji z art. 91 k. k. w„ który przewiduje umyślne porzucenie przedmiotu służbowego.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#SLelek">Przechodzę do punktu 5. Dotychczasowy przepis art. 91 k. k. w. brzmi: „żołnierz, który porzuca przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, podlega karze twierdzy do 6 miesięcy lub aresztu wojskowego”. Projektowane brzmienie tegoż artykułu jest następujące: „żołnierz, który porzuca, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku przedmiot służbowy, powierzony mu do użytku służbowego, podlega karze więzienia do lat 3-ch lub twierdzy”.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SLelek">Uszkodzenie lub porzucenie przez żołnierza przedmiotu służbowego, powierzonego mu do użytku służbowego, nie tylko przynosi szkodę materialną Skarbowi Państwa, lecz także stanowi nadużycie zaufania, które wyrażało się w powierzeniu żołnierzowi przedmiotu służbowego, a więc przedmiotu, który żołnierz powinien chronić i otaczać szczególną pieczołowitością. Ponadto porzucenie broni lub amunicji może wyrządzić również szkodę społeczną, jeżeliby się dostała w ręce osób niebezpiecznych dla porządku społecznego. Jeżeli weźmiemy jeszcze pod uwagę przepis art. 263 § 1 kodeksu karnego powszechnego, który za uszkodzenie cudzego mienia przewiduje karę więzienia do lat dwóch lub aresztu do lat dwóch, to należy przyjąć, że podwyższenie sankcji karnej art. 91 k. k. w. jest nie tylko celowe i konieczne, ale także zespala materialne ustawodawstwo karnowojskowe z materialnym ustawodawstwem karnym powszechnym. Poza tym zgodnie z art. 263 kodeksu karnego należy uzupełnić stan faktyczny przestępstwa, określony w art. 91 k. k. w., przez dodanie wyrazów: — „czyni niezdatnym do użytku”. Chodzi tu o uczynienie przedmiotu służbowego niezdatnym do użytku bez materialnego uszkodzenia, gdyż w dotychczasowym brzmieniu art. 91 k. k. w. w tym kierunku była luka.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#SLelek">Przechodzę do punktu 6. Art. 93 k. k. w. brzmi: — „§ 1. Żołnierz, który przez nieostrożne obchodzenie się ze służbową bronią lub amunicją uszkadza człowieka na ciele, podlega karze więzienia do lat trzech lub twierdzy, albo karze aresztu wojskowego. § 2. Jeżeli z tego przestępstwa wynikła śmierć człowieka, sprawca podlega karze więzienia do lat 5”. Projektuje się skreślenie tego artykułu w całości. Przepis powyższego artykułu jest przepisem szczególnym w stosunku do przestępstw z art. 230 § 1, 235 § 2, 236 § 2, 237 § 2 kodeksu karnego powszechnego. Ponieważ kodeks karny wojskowy nie określa rozpiętości uszkodzenia cielesnego, o którym mowa w art. 93 k. k. w., więc przy ustaleniu rozmiaru tego uszkodzenia należy zwracać się do przepisów kodeksu karnego powszechnego. Sankcja 3 lat więzienia, zawarta w § 1 art. 93 k. k. w., koliduje z sankcją 2 lat, zawartą w § 1 art. 237 k. k., pomimo iż przestępstwo z art. 237 § 1 k. k. jest przestępstwem umyślnym, a przestępstwo z art. 93 § 1 k. k. w. nieumyślnym. Odnośnie do § 2 art. 93 k. k. w. przepis ten w zupełności odpowiada przepisowi art. 230 § 1 k. k., a zatem wymienione przepisy kodeksu karnego są w zupełności wystarczające i nie ma potrzeby utrzymywać nadal w kodeksie karnym wojskowym art. 93, który nastręcza tylko wiele trudności w jego stosowaniu. Natomiast zabezpieczenie i ochrona nakazu ostrożnego obchodzenia się z bronią służbową lub amunicją mogą być w dostatecznej mierze uwzględnione przez sądy wojskowe przez odpowiednie zastosowanie art. 54 k. k. przy rozpatrywaniu przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu, popełnionych przez nieostrożne obchodzenie się żołnierza z bronią lub amunicją.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SLelek">Do art. 1 p. 7. Dotychczasowe brzmienie art. 99 k. k. w. jest następujące: — „Oficer, odbywający karę aresztu wojskowego zwykłego lub karę dyscyplinarną aresztu domowego, który nie stosuje się do przepisanego sposobu odbywania tego aresztu, podlega karze więzienia do lat 2-ch lub twierdzy.” Projektowane brzmienie tegoż artykułu jest następujące: — „§ 1. Oficer, odbywający karę aresztu wojskowego zwykłego, lub żołnierz, odbywający karę dyscyplinarną aresztu domowego (kabinowego), który nie stosuje się do przepisanego sposobu odbywania aresztu, podlega karze więzienia do lat 2 lub twierdzy. § 2. Przepis § 1 stosuje się również do żołnierzy, nie wymienionych w art. 3 § 1”. Zmiana przepisu art. 99 k. k. w. jest uzasadniona projektem nowych przepisów dyscyplinarnych dla sił zbrojnych, które w najbliższym czasie wejdą w życie. Według wspomnianego projektu karę dyscyplinarną aresztu domowego (kabinowego) będą odbywać w swym mieszkaniu nie tylko oficerowie, lecz również chorążowie i starsi podoficerowie (starsi sierżanci, sierżanci oraz równorzędni) — słusznym więc jest, aby już obecnie rozciągnąć sankcję, przewidzianą w art. 99 k. k. w., i na podoficerów w przypadku nie stosowania się przez nich do przepisanego sposobu odbywania tej kary.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#SLelek">Stosownie do art. 71 i 80 k. k. w. osoby w stanie urlopowanym oraz żołnierze w stanie spoczynku podlegają przepisom kodeksu karnego wojskowego tylko za przestępstwa, przewidziane w tych artykułach. Jeżeli osoba w stanie urlopowanym lub żołnierz w stanie spoczynku zostanie dyscyplinarnie ukarany aresztem domowym (kabinowym) i przepisy o tym areszcie złamie, to czyn taki musiałby pozostać bezkarnym, albowiem sądy karne powszechne nie mogą sądzić za przestępstwa kodeksu karnego wojskowego, a więc w danym wypadku za przestępstwa z art, 99, również sądy wojskowe tego prawa nie mają, albowiem stoi temu na przeszkodzie art. 71 i 80 kodeksu karnego wojskowego. Projektowany nowy przepis do art. 99, oznaczony jako § 2, uchyla tę lukę w kodeksie karnym wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#SLelek">Jeżeli chodzi o art. 2 i 3, przepisy te uzasadnienia nie wymagają, jako przepisy porządkowe.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#SLelek">W tym stanie sprawy w imieniu Komisji Prawniczej proszę Wysoki Senat: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 3) bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej (druk sejmowy nr 29 i druk senacki nr 18). Sprawozdawca s. Budzanowski.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SBudzanowski">Wysoka Izbo! Na mocy ustawy z dnia 17 lutego 1922 r. art. 11 ustęp (3) (Dz. U. nr 21, poz. 164) Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 19 grudnia 1933 r. (Dz. U. nr 102, poz. 780) ustaliła między innymi tabelę stanowisk dla urzędników administracji wojskowej. Sposób ten okazał się trudnym w praktycznym stosowaniu i nie odpowiada potrzebom wojska. Szybki postęp techniczny wiedzy wojskowej wymaga stałych zmian w administracji wojskowej i pomimo dużej rozpiętości tabeli stanowisk służbowych w Ministerstwie Spraw Wojskowych nie odpowiada ona potrzebom organizacyjnym wojska. Tabela stanowisk służbowych jest rzeczą jawną, gdyż jest ogłoszona w Dzienniku Ustaw, i niepotrzebnie ujawnia pracę.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SBudzanowski">Projekt rządowy o zmianie ustawy o państwowej służbie cywilnej nie ma na celu uchylenia się od kontroli, lecz ulepsza organizację pracy w Ministerstwie Spraw Wojskowych i daje Ministerstwu większą swobodę w polityce personalnej administracji wojskowej, co niewątpliwie będzie miało korzystny wpływ dla sprawy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#KomisjaAdministracyjnoSamorzadowa">Senatu, uznając za słuszne i celowe przekazanie ustalenia stanowisk służbowych w administracji wojskowej kompetencji Ministra Spraw Wojskowych, projekt rządowy uchwaliła bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji umowy gospodarczej z dnia 1 lipca 1938 r. między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką (druk sejmowy nr 35 i druk senacki nr 26).</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Fudakowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SFudakowski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych referuję ustawę o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy gospodarczej, zawartej przez Rząd Rzeczypospolitej z rządem Rzeszy Niemieckiej, z dnia 1 lipca 1938 r. Zaznaczam na wstępie, że jest to ustawa, dotycząca umowy żywej, w odróżnieniu od ustaw ratyfikacyjnych, dotyczących umów wygasłych. Podkreślam to z tego tytułu, że zagadnienie jest samo w sobie ważne, dotyczy uprawnień kontroli parlamentu i sankcji, które z tym są związane. W tych wypadkach, w których chodzi o wyrażenie zgody na ratyfikację ustawy żywej, w całej pełni mamy przed oczyma uprawnienia, które nam konstytucyjnie przysługują. Będę wnosił w imieniu komisji o wyrażenie zgody na ratyfikację, niemniej jednak zważywszy na to, że umowa jest żywa, mało — że dotyczy aktu ważnego, parę wyjaśnień uważam za swój obowiązek dać jako motywy do wniosku komisji.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SFudakowski">Umowa zawarta wygasła, właściwie mówiąc, teraz, w lutym, została jednakowoż prolongowana na 1 lipca. Dlaczego? Dlatego, że zaszedł wypadek, który zmusił obydwa rządy do zrewidowania wzajemnego stosunku, który został zawarty i ustalony na podstawie umowy z roku 1935, prolongowanej w roku 1937, wskutek przyłączenia Austrii do Rzeszy Niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SFudakowski">Przypominam podstawowe dwie umowy. Wstępna umowa gospodarcza polsko-niemiecka z 1934 r., prolongowana w 1937r., była to umowa, która nastąpiła po wojnie celnej dziesięcioletniej, a która w zasadzie swojej oparta na clearingu i ustosunkowaniu wymiany naszej 1:1, opierała się dla nas w budowie swojej na elementach korzystnych, otwierała nowe rynki zbytu dla produktów rolniczych po cenach ustalonych i umownych wyższych, niż ceny światowe. Umowie tej i jej wykonaniu towarzyszył system kontroli nowy, skomplikowany, który nastręczał przy jego powstawaniu tak dobrze społeczeństwu jak i Wysokim Izbom szereg zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SFudakowski">Czas wykazał, co podkreślam z przyjemnością i uznaniem, że przyjęta forma kontroli, metoda wykonania, zdała egzamin. Aparat, którego pierwszym celem było niedopuszczenie do zamrożeni, poza tymi nielicznymi, które zresztą ustawa przewidywała, a na które w umowie samej zarezerwowane były pewne sumy dla wyrównywania rozrachunków, funkcjonuje ku zadowoleniu obu stron. Plafon ustalony został w pierwszej umowie na 170 milionów, nie był on osiągany w latach 1935/36, a ostatnio w 1937/38 już suma tak dobrze pieniężna, jak i objętościowa wymiany towarowej zbliżała się do ustalonego plafonu.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SFudakowski">Przyłączenie Austrii wniosło nowe elementy w nasze stosunki. Stosunki nasze jednostronne z Austrią — suma naszych obrotów wynosiła 58 miln., wywóz był zróżniczkowany, dotyczył w dużej mierze artykułów rolnych, ponadto węgiel oraz niektóre artykuły korzystały ze zniżek i preferencyj celnych, udzielanych nam przez rząd austriacki. Zachodził zatem problem trudności i zadań w stosunku do wykonywania tego, co stanowiło nasz obrót z Austrią. Nota bene obrót do ostatnich czasów był korzystny dla nas jeszcze z tego tytułu, że dawał nam saldo dodatnie. Zadania te zostały rozwiązane przez naszych negocjatorów dodatnio i korzystnie. Wprawdzie nie wszystkie artykuły naszego obrotu towarowego z Austrią znalazły się w całości na liście dopuszczonych artykułów, niemniej jednak, jeżeli chodzi o dział artykułów rolniczych, korzyści rolniczych, w całości swojej zastępowane zostają jedne artykuły drugimi, np. eksport bydła żywego, który był dopuszczony na rynek austriacki, został skompensowany kontyngentem bydła bitego i szmalcu; zostały skompensowane preferencje celne przez zniżkę ceł na rynku niemieckim. Cła na rynku niemieckim są dla naszych artykułów wyższe, niż na rynku światowym, przy czym niektóre z tych artykułów nie są regulowane stawkami celnymi, lecz są regulowane danymi umownymi branżowymi przez ciała do tego powołane z obu stron i postanowieniami takimi, jak np. ma to miejsce w stosunku do jaj, masła, gęsi i spirytusu. Niektóre inne są regulowane z jednej strony przez nasze ciała nadzorujące nad tym, jak np. w eksporcie drzewnym, a z tamtej strony przez odpowiednie ciała niemieckie. Przy czym, jeżeli w roku bieżącym zachodzi pewien spadek cen, to jednak on nie dorównuje spadkowi cen na rynku światowym, ale stanowi pewien jego fragment.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SFudakowski">A zatem rezultat negocjacji osiągnięty był ten, że suma eksportu naszego do Austrii została wcielona do kontyngentu Niemiec, ponadto suma globalna eksportu naszego na rynek niemiecki została podwyższona, czyli większa jest od eksportu ustalonego w poprzedniej umowie; 176 milionów plus 56 milionów zwiększono o 26 milionów, czyli stanowi to prawie 260 milionów. Ta zwyżka 26 milionów przypadła za artykuły rolnicze produkcji rolniczej polskiej. Zmiana nastawiła w układzie budowy samej umowy, uzgadniając import artykułów niemieckich w tym sensie, że niektóre preferencje ulgowe z pozycji 66 milionów wzrosły do 186 milionów zł, co było wywołane koniecznością dostosowania listy dopuszczonych towarów do zapotrzebowania na naszym rynku i ułatwienia — ponieważ jest to stosunek wymiany zbalansowanej clearingowej w stosunku 1:1 — ułatwienia importu niemieckiego po to, ażeby w ekwiwalencie zrównoważyć nasz eksport.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SFudakowski">Lista towarów po stronie importowej dotyczy artykułów przeważnie nie produkowanych u nas i akceptowanych przez przemysł rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SFudakowski">W sumie należy uznać, że treść tej umowy z punktu widzenia osiągniętych rezultatów jest korzystna dla naszego życia gospodarczego. Globalna cyfra 260 milionów złotych jest niewielka w stosunku do całkowitego obrotu zagranicznego Rzeczypospolitej. Łącznie zatem cyfry eksportu do Austrii i do Rzeszy sięgają 23% całego obrotu, co nie stanowi niepokojącego procentu, zważywszy, że przed wojną celną, przed 1925 r. ten stosunek był znakomicie gorszy, myśmy go stopniowo przez 12 lat zmniejszali. Przed umową z 1 lipca stanowił on 19 %, w tej chwili stanowi jakieś 23%, czego nie można uważać za rzecz niepokojącą.</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#SFudakowski">Umowa zawarta jest na 2^1^/2 lata do 1941 r. Mogłyby się nastręczać z tego tytułu obiekcje — 21/2 lata w dzisiejszych czasach są okresem bardzo długim, są to ramy, w których zachodzić mogą nieprzewidziane okoliczności i daleko sięgające zmiany, i dlatego jedyną obiekcją, jaka mogłaby się nasuwać, jest, czy nie zajdą tak daleko idące zmiany, które by dziś nawet najkorzystniejszą umowę mogły uczynić niekorzystną w najbliższym czasie. Ten moment został przewidziany i w odpowiedni sposób potraktowany przez art. 19 ustawy, który powiada: — „O ile by założenia, z których obydwie umawiające się strony wychodziły w chwili podpisywania niniejszej umowy, nie ziściły się, lub o ile by jedna ze stron uważała się za pokrzywdzoną wskutek niekorzystnego rozwoju, jaki nastąpił, lub wskutek zarządzeń w dziedzinie gospodarczej, powziętych przez drugą stronę, każda z umawiających się stron może wystąpić z wnioskiem o bezzwłoczne rokowania w celu zaradzenia temu stanowi rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#SFudakowski">Gdyby rokowania te w przeciągu miesiąca, licząc od dnia zgłoszenia wniosku, nie doprowadziły do zadowalającego rezultatu, wówczas strona, która uważa się za pokrzywdzoną, ma prawo wypowiedzieć umowę niniejszą z terminem 6-tygodniowym od daty notyfikacji tego wypowiedzenia”. Czyli że art. 19 czyni zadość, a w każdym razie daje możność Rządowi naszemu na wypadek, gdyby zachodziła tego konieczność i interesy Państwa tego wymagały ażeby zaradzić zmianie zaszłych warunków.</u>
+ <u xml:id="u-26.11" who="#SFudakowski">Biorąc pod uwagę te wszystkie momenty, mam zaszczyt w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnieść: Wysoki Senat zechce ustawę przedłożoną uchwalić w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku obrad: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Wielką Brytanią, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych (druk sejmowy nr 34 i druk senacki nr 11). Sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SSicinski">Wysoka Izbo! Zawarta w dniu 27 lutego 1935 r. umowa handlowa polsko-angielska przewidywała szereg zniżek celnych na niektóre artykuły chemiczne, ważnych od dnia wprowadzenia w życie wspomnianej umowy do dnia 31 grudnia 1935 r. W lipcu 1937 r. zostało to porozumienie przedłużone do dnia 31 grudnia 1937 r. Zawarte w formie wymiany not z dnia 15 czerwca 1935 r. porozumienie między Polską a Wielką Brytanią wznawia ponownie zniżki celne na pewne artykuły chemiczne pochodzenia brytyjskiego, nie wyrabiane w Polsce. Porozumienie to wygasło z dniem 31 grudnia 1938r. Mimo wygaśnięcia tego porozumienia, parlament powinien wyrazić zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia powyższego. Sprawa ta była omawiana na Komisji Spraw Zagranicznych i w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 34) bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy w brzmieniu proponowanym przez p. sprawozdawcę, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat przyjął projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier (druk sejmowy nr 38 i druk senacki nr 12) Głos ma sprawozdawca s. Morawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SMorawski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt referować projekt ustawy o ratyfikacji piątego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Węgier. Ustawa ta. raczej ten dodatkowy protokół jest częścią tych umów, jakie zostały zawarte pomiędzy Polską a Węgrami dnia 30 czerwca 193S r. i stanowi uzupełnienie urnowy, zawartej między Polską a Węgrami w 1925 r. Dlaczego zawarliśmy tę umowę w 1938 r.? Było to koniecznością po przyłączeniu Austrii do Niemiec, które to przyłączenie wstrząsnęło całym życiem gospodarczym środkowej Europy i zmieniło zupełnie warunki w stosunkach między tymi państwami, które leżą właśnie w tej części Europy. Musieliśmy zawrzeć z Węgrami szereg umów, ażeby wystąpić w każdej dziedzinie, która interesowała poprzednio Austrię, a teraz nas będzie interesować. Przede wszystkim tyczy się to przedmiotów drzewnych, dlatego też w tym dodatkowym protokóle przewidziany jest eksport dykt z cłem bardzo umiarkowanym do Węgier od nas.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SMorawski">Jeżeli mamy się zastanowić w ogóle nad znaczeniem tej umowy handlowej między Polską a Węgrami, to stwierdzić musimy, że stosunki handlowe między tymi dwoma krajami stale się rozwijają. Obroty, które w roku 1936 w przywozie wynosiły kwotę 5 milionów zł — mówię w cyfrach okrągłych — a w wywozie około 6 milionów zł, w 1937 r. rosną w przywozie do 8 milionów, w wywozie do 7 milionów. W ciągu 10 miesięcy 1938 r. wynoszą one w przywozie 6,7 milionów zł, a w wywozie 7 milionów zł. Widzimy więc, że te stosunki stale się rozwijają i — musimy to stwierdzić — są czynne po naszej stronie. Obecnie ta cyfra, chociaż to jest umowa wiązana, wynosi około 700.000 zł salda dodatniego na naszą korzyść.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SMorawski">Zajmując się poszczególnymi pozycjami, chciałbym stwierdzić, że ten dodatkowy protokół dla nas daje głównie wzmożenie eksportu nasion buraków cukrowych, których niestety na rynku węgierskim umieszczaliśmy dotąd bardzo niewiele z powodu bardzo silnej konkurencji nasiennictwa niemieckiego, i jedyna uwaga, którą chciałbym skierować do Rządu, jest ta. aby starał się o wzmożenie ekspansji naszych nasion, co dla rolnictwa będzie szczególnie ważne.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SMorawski">Również tyczy się to tej drugiej pozycji naszego eksportu, to znaczy dykt, które mogłyby mieć zbyt na rynku węgierskim z powodu swojej znakomitej jakości. Podkreślam, że dykty polskie są zupełnie bezkonkurencyjne; szczególnie dykta klejona, używana do wyrobu aeroplanów, mogłaby zająć na rynku węgierskim bardzo poważne stanowisko. Niestety, dotąd nawet dzieje się w ten sposób, że dykty polskie wchodzą na rynek węgierski pod innymi firmami za pośrednictwem innych krajów.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SMorawski">Teraz co do pozycyj importowych, które są zagwarantowane Węgrom, są to pozycje, odnoszące się głównie do świeżych jarzyn, jak pomidory, czosnek, ogórki, do owoców, wreszcie niektórych wód mineralnych i lekarstw. Wszystkie te pozycje, jak stwierdziłem, nie są konkurencją dla naszej produkcji wewnętrznej. Jedyna pozycja, co do której miałbym pewne zastrzeżenia tak z punktu widzenia gospodarczego, jak nawet społecznego, są to zagwarantowane koncesje dla wódek węgierskich.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SMorawski">Wobec tego wszystkiego, co powyżej powiedziałem, wnoszę w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych o ratyfikację ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat uchwalił projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Japonią, dotyczącego zniżek celnych na pewne towary japońskie (druk sejmowy nr 39 i druk senacki nr 13).</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Jako sprawozdawca głos ma s. Bisping.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SBisping">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polaka a Japonią dotyczy pewnych jednostronnych zniżek celnych, udzielonych przez Rząd na wwóz do Polski czterech artykułów' specyficznie japońskich.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SBisping">Rząd japoński wobec toczącej się wojny chińsko-japońskiej zmuszony został do wprowadzenia bardzo ostrych zarządzeń celem ochrony swego bilansu handlowego i płatniczego. Zarządzenia te dotyczyły głównie państw, które posiadały z nią dodatni bilans handlowy. Do tej kategorii państw należała Polska, której bilans handlowy był zawsze w stosunku do Japonii bilansem dodatnim; groziło to nam zamknięciem zupełnym rynków japońskich. Wobec powyższego porozumienie zawarte pomiędzy obu rządami winno być uważane za zabieg ze strony polskiej, mający na celu wykazanie przyjaznych stosunków względem Japonii oraz jednocześnie chęć nawiązania, pomimo egzystujących trudności wojennych, dalszych stosunków handlowych. Porozumienie powyższe pozostaje w mocy do dnia 31 grudnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SBisping">Celem zorientowania się w całokształcie stosunków handlowych między obu krajami, przytoczę tu szereg danych. Pierwszy traktat handlowy polsko-japoński podpisany był 7 grudnia 1922 r. i poza klauzulą największego uprzywilejowania nie zawierał bardziej szczegółowych postanowień.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SBisping">Rozwój stosunków handlowych polsko-japońskich cechowała wielka rozpiętość wahań obrotów. Najwyższe saldo dodatnie mieliśmy w r. 1931, a mianowicie 21.289.000 zł. Głównymi towarami, zakupywanymi przez Japonię, były wełna i przędza wełniana; stanowiły one 90% całego eksportu naszego do Japonii. Już w następnym roku Japonia zaprzestaje kupować wełnę i saldo dodatnie wybitnie się obniża, mianowicie do 3.458.000 zł. Potem mamy poprawę sytuacji dzięki czynionym zakupom cynku, blachy cynkowej oraz wyrobów ze stali. Stan ten trwa do 1936 r., kiedy następuje reglamentacja przywozu do Polski, zaś w następnym roku 1937 Japonia wprowadza u siebie bardzo wybitne ograniczenia dewizowe oraz wwozu towarów, dzięki czemu obroty handlowe polsko-japońskie zamierają. Saldo handlowe naszych stosunków z Japonią było zawsze dodatnie, obroty towarowe między obu krajami — nieduże. Winę tego w znacznej mierze przypisać należy słabej ekspansji naszych sfer kupieckich, które nie potrafiły w dostatecznym stopniu zainteresować Japonii naszymi wyrobami. Cały handel z tej i z tamtej strony odbywał się wyłącznie za pośrednictwem japońskich sfer przemysłowych i kupieckich.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SBisping">Rząd Polski w porozumieniu z Ambasadą Japońską w Warszawie, chcąc zaradzić powstałemu zastojowi, wydał za pośrednictwem Ministerstwa Przemysłu i Handlu instrukcje do Rady Handlu Zagranicznego, która umożliwia wymianę handlową pomiędzy obu krajami. Wymiana ta następuje na zasadzie transakcyj wiązanych, które w poszczególnych wypadkach muszą mieć aprobatę Rady Handlu Zagranicznego. Transakcje te przeprowadzać mogą tylko firmy, podlegające przepisom tak zwanych — „domów importowych Instrukcja przewidziała rodzaj artykułów, podlegających wzajemnej wymianie, stosunek tej wymiany oraz górną granicę rozmiarów tych transakcyj. Polska ma eksportować przede wszystkim produkty rolne, jak to: słód, chmiel, szynki w puszkach, konserwy z drobiu, wódki, poza tym rękawiczki skórzane, kosmetyki, wyroby wełniane i lniane, blachę cynkową i żelazną, rury, drut oraz żelazo kształtowe. Natomiast Japonia będzie importować do nas: herbatę, imbir, badian (radiks rei), kawior, kraby w puszkach, jedwab naturalny, przędzę z jedwabiu, przędzę jedwabną nitkowaną do haftu, sieczkę szklaną, paciorki oraz imitacje pereł. Zasadniczo wymiana tych towarów odbywa się wedle relacji grupowej w stosunku 1 : 1, w niektórych wypadkach stosunek ten jest jak 1 : 2 na korzyść Polski, co umożliwia nam utrzymanie bilansu dodatniego, nie mówiąc już, że tego rodzaju wymiana handlowa ułatwia nam ekspansję na rynki Dalekiego Wschodu, Nie powinniśmy zapominać, jak serdeczne stosunki polityczne łączą nas od dawna z Japonią oraz jak w wyniku obecnych wypadków, rozgrywających się na kontynencie azjatyckim, prestiż tego wielkiego mocarstwa rośnie i wzrastać będzie. Toteż każdy objaw nawiązania oficjalnych stosunków z Japonią witany jest u nas ze szczerym zadowoleniem.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SBisping">Wnoszę: Wysoka Izba raczy uchwalić projekt ustawy w brzmieniu przyjętym przez Sejm i Komisję Spraw Zagranicznych Senatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu dodatkowego z dnia 9 lutego 1938 r. do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Rumunią z dnia 23 czerwca 1930 r. (druk sejmowy nr 37 i druk senacki nr 14), Sprawozdawca s. Śląski.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SSlaski">Wysoki Senacie! Ustawa, którą mam zaszczyt referować, dotyczy ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii z dnia 23 czerwca 1930 roku.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SSlaski">W protokóle tym postanowiono skreślenie przyznanych swego czasu Rumunii zbyt niskich stawek celnych na cebulę, czosnek, pomidory i ogórki. Stawki te były wykorzystywane przez inne kraje, korzystające z klauzuli największego uprzywilejowania i zniesienie ich odbije się dodatnio na rozwoju naszej produkcji warzywniczej.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#SSlaski">Cyfry szczegółowe, dotyczące obrotów towarowych oraz stawek celnych, przedstawiłem Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 24 stycznia rb. Komisja rozpatrzyła i przyjęła na tymże posiedzeniu projekt ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#SSlaski">Proszę zatem Wysoki Senat w imieniu komisji, aby uchwalił projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii (druk sejmowy nr 36 i druk senacki nr 15). Sprawozdawca s. Śląski.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SSlaski">Wysoki Senacie! Komisja Spraw Zagranicznych rozpatrywała na swym posiedzeniu 24 stycznia projekt ustawy o ratyfikacji drugiego protokółu dodatkowego do konwencji handlowej i nawigacyjnej między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii. Ustalone mocą tego protokółu obniżenie stawek celnych za winogrona o zł 10, ze zł 45 na zł 35 za 100 kg, stanowić miało pewnego rodzaju rekompensatę za ustępstwa ze strony Rumunii w przedmiocie zmiany stawek celnych, o których uprzednio Wysokiemu Senatowi miałem zaszczyt referować. Cło w wysokości 35 zł, jak to stwierdziłem w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych, jest w zupełności wystarczającym dla ochrony produkcji krajowych winogron. Winogron przywieziono do 24 października ub. roku mniej więcej za 800.000 zł. Proszę Wysoki Senat w imieniu komisji, by raczył uchwalić projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#Marszalek">Kto z Pa nów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego (druk sejmowy nr 40 i druk senacki nr 16).</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Radziwiłł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SRadziwill">Wysoki Senacie! Chodzi o sprawę zasadniczo drobną, o rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia pomiędzy Polską a Finlandią o cleniu serów pochodzenia finlandzkiego.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SRadziwill">Nie jest to zasadniczo sprawa nowa, a jedynie przedłużenie istniejącego stanu rzeczy, jak to w uzasadnieniu ustawy jest powiedziane. Wchodzi ta ustawa w całokształt protokółu taryfowego z 16 lipca 1936 r., zawartego między Polską a Finlandią.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SRadziwill">Zasadniczo rozwój handlu z Finlandią ma tendencję rozwojową, saldo bilansu handlowego dodatnie: z 11.360.000 zł w 1934 r. wzrosło na przeszło 17.000.000 zł w 1937 r. Cały ten odcinek jest zasadniczo w ogólnym obrocie bilansu handlowego minimalny, gdyż wywóz z Finlandii wykazuje zaledwie 0,2% ogólnego przywozu, a eksport nieco więcej, bo 1,7% Na marginesie niejako tej drobnej ustawy chciałbym stwierdzić, że niestety import płodów rolnych w Polsce ma tendencję nie dość malejącą, a nawet poniekąd wzrastającą, jeżeli chodzi o takie produkty jak wełna czy tytoń. Mogłoby to spowodować negatywne ustosunkowanie się do tego projektu ustawy. Wchodzi ona jednak w całokształt ustawy bilateralnej, tak, że rolnictwo jest zainteresowane nie tylko w imporcie, ale i w eksporcie. W znacznej mierze na eksport do Finlandii składają się tak samo plony rolnicze, a między innymi właśnie żyto i mąka żytnia, tzn. te produkty, które najtrudniej jest na świecie ulokować.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SRadziwill">Dlatego reasumując, umowa niniejsza, jako wchodząca w całokształt, ogólnie mówiąc, korzystnego ustroju handlowego między Finlandią a Polską, jest do przyjęcia i dlatego wnoszę o przyjęcie przez Senat projektu ustawy w brzmi o przyjęcie przez Wysoki Senat projektu ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zatwierdzeniu układu między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli (podatku wekslowego) (druk sejmowy nr 33 i druk senacki nr 27) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p, sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SDrozdowski">Wysoka Izbo! Układ między Rzecząpospolitą Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem, zawarty dnia 8 lutego 1938 r. celem uchylenia dwukrotnego opodatkowania w zakresie opłat stemplowych od weksli, ma charakter układu międzynarodowego dwustronnego. Zawarty jest na mocy równych uprawnień stron, podlega ratyfikacji i wzajemnej notyfikacji, nie może więc być zmieniony co do treści, może być natomiast przyjęty lub odrzucony w całości.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SDrozdowski">Wykonanie ustawy, zatwierdzającej ten układ, powierza się w danym wypadku nie Ministrowi Spraw Zagranicznych, a Ministrowi Skarbu, gdyż Wolne Miasto Gdańsk nie posiada samodzielności państwowej w zakresie polityki zagranicznej i gestia w tym zakresie należy do Polski. W tym wypadku układ ten różni się od innych układów międzynarodowych, zawartych przez Państwo Polskie.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SDrozdowski">Układ ten jest powtórzeniem poprzedniego układu z 1933 r., który wymówiony został w roku 1935. Redakcja nowego układu jest pod względem stylistycznym jak i prawnym poprawniejsza od dawnej.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SDrozdowski">W obecnym układzie redakcja art. 1 obejmuje przepisy dawnego art. 1 i 3, jest zwięźlejsza i jaśniejsza.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SDrozdowski">Umowa obecna zawiera w art. 4 przepis, upoważniający władze skarbowe stron do wydania po wzajemnym porozumieniu się odpowiednich zarządzeń, potrzebnych do wykonania układu, zwłaszcza w wypadkach nieprzewidzianych wyraźnie w układzie. Przepis taki jest konieczny z uwagi na ogólnikowe brzmienie przepisu art. 1. Przepisu takiego w ogóle w poprzedniej umowie nie było.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SDrozdowski">W art. 3 znajduje się przepis, że przy zastosowaniu postanowień układu oblicza się 100 zł = 100 guldenów, w dawnym układzie liczono 100 zł = 57,60 guldenów i 100 guldenów = 176.60 zł.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SDrozdowski">Z uwagi na przepis art. 1, że opłatę uiszczoną na terenie drugiej strony zalicza się na poczet opłaty należnej na terenie drugiej strony (zatem jeśli opłata pobierana na terenie drugiej strony jest wyższa, to dobiera ją się do właściwej wysokości), nie zachodzi obawa możliwości fikcyjnego wystawiania weksli na terenie Gdańska, gdzie opłata od weksli jest mniejsza niż w Polsce, celem uniknięcia wyższej opłaty, którą uiszcza się w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SDrozdowski">Przypominam, że w Polsce opłata stemplowa wynosi obecnie 30 groszy od 100 zł, przy czym obowiązuje 10% dodatek, czyli razem 33 grosze. Na obszarze W. M. Gdańska opłata ta jest znacznie niższa i zasadniczo wynosi 10 fen. od 100 guldenów, przy czym są stosowane znaczne ulgi. Więc jeżeli weksel nie został wystawiony w Gdańsku, a znajdzie się w granicach Rzeczypospolitej, pobiera się różnicę między opłatą gdańską a polską, przy czym obliczanie opłaty jest łatwiejsze ze względu na stosunek guldena do złotego jak 1:1; do tej sumy, która została wpłacona na terenie Gdańska, nie dolicza się 10% dodatku.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SDrozdowski">W imieniu Komisji Skarbowej, wobec tego, że ustawa ta nie nasuwa zastrzeżeń, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich (druki senackie nr 10 i 25).</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#Marszalek">Jako sprawozdawca głos ma s. Wielowiejski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SWielowieyski">Wysoki Senacie! Ustawa o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich jest zagadnieniem bardzo dawnym i ma skomplikowaną i długą historię. Gminy wiejskie nie są w stanie pokryć koniecznych bieżących wydatków, na które nie wystarczają normalne źródła podatkowe, z uwagi na szeroki i stale powiększany zakres obowiązków i uprawnień gminy wiejskiej — własny, wynikający z potrzeb lokalnych, i por uczony, jako skutek przekazywania przez władze administracji ogólnej szeregu prac, obowiązków tej administracji. Wobec takiej sytuacji trzeba było wprowadzić na pokrycie deficytu, wynikającego z zestawienia dochodów i wydatków zwyczajnych gmin, pomimo wykorzystywania w pełni wszystkich ustawowych źródeł dochodowych oraz dla zrównoważenia budżetów gmin wiejskich tzw. samoistny podatek wyrównawczy dla gmin wiejskich. W myśl postanowień powyższej ustawy gminom wiejskim służy prawo pobierania samoistnego podatku wyrównawczego od płatników państwowych podatków: gruntowego, przemysłowego i od nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SWielowieyski">W 1924 roku uzyskały gminy wiejskie prawo pobierania podatku wyrównawczego na 1925 r. Większość gmin pobierała nadal ten podatek w roku 1926 bez żadnej podstawy prawnej. Ustawą z dnia 1 marca 1927 r. (Dz. U. R. P. nr 27, poz. 208) zostały gminy uprawnione do pobierania podatku wyrównawczego na 3 lata. Termin trzyletni został ustalony przez Izby ustawodawcze w przewidywaniu już wówczas, że w przeciągu tego czasu zostanie przeprowadzona reforma finansów komunalnych. Po wygaśnięciu tej ustawy w dniu 31 marca 1930 r. mimo braku formalnej podstawy prawnej gminy w dalszym ciągu pobierały wspomniany podatek.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SWielowieyski">Stan ten wymagał ulegalizowania. Toteż ustawą z dnia 20 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. nr 27, poz. 172) gminy ponownie otrzymały prawo pobierania podatku wyrównawczego od dnia 1 kwietnia 1931 r. do dnia 31 marca 1934 r. Zarządzeniem Prezydenta R. P. z dnia 27 października 1935 r. termin ustawy 31 marca 1934 r. został skreślony, a tym samym ustawa powyższa stała się bezterminowa. W dniu 23 listopada 1936 r. został zgłoszony rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku wyrównawczym, który przeszedł jako ustawa z dnia 27 lutego 1937 r. Tutaj trzeba nadmienić, że w projekcie rządowym ustawy nie było terminu obowiązywania ustawy, a dopiero Sejm wprowadził poprawkę, określającą termin ustawy do dnia 31 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SWielowieyski">W obecnej kadencji Sejm w dniu 23 stycznia br. uchwalił rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o samoistnym podatku wyrównawczym dla gmin wiejskich, rozszerzając projekt ustawy z uwagi na to, że z końcem 1939 r. zmienia się zasadnicza podstawa wymiaru, tj. cena świadectw przemysłowych na karty rejestracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SWielowieyski">Nie ulega wątpliwości, że wymiar podatku wyrównawczego, wymagający repartycji między płatników podatku gruntowego, od nieruchomości i przemysłowego, jest uciążliwy i związany ze znacznymi kosztami, jednak w całości gospodarki budżetowej gmin forma opodatkowania podatkiem wyrównawczym w obecnych warunkach jest nieodzowna.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SWielowieyski">Na posiedzeniu Komisji Skarbowej w dyskusji nad podatkiem wyrównawczym silnie podkreślono konieczność zasadniczych rozstrzygnięć w zakresie reformy finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SWielowieyski">Ustawa o samoistnym podatku wyrównawczym ma charakter wybitnie prowizoryczny. Prowizoryczność ta stale przypomina, bez rezultatu jednak jak dotychczas, konieczność szybkiego i zasadniczego załatwienia reformy finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SWielowieyski">Nie kwestionując konieczności znalezienia środków, niezbędnych do uzyskania faktycznej równowagi budżetowej gmin wiejskich, należy podkreślić, że forma opodatkowania podatkiem wyrównawczym jest niezgodna z głównymi zasadami polityki skarbowej. Przede wszystkim z góry sankcjonuje i do pewnego stopnia upoważnia do gospodarki deficytowej, co jest wysoce niezdrowym objawem w gospodarce publicznej: określa gminie granicę opodatkowania podatkiem wyrównawczym w ramach ustawowo dozwolonych wysokością deficytu gminy, a nie możnością płatniczą mieszkańców. W tym stanie rzeczy najwyżej opodatkowane podatkiem wyrównawczym są rejony najuboższe i najbardziej zapóźnione w swoim rozwoju. Sam fakt możności opodatkowania tym podatkiem mieszkańców gminy wiejskiej ułatwia elastyczność gospodarki gminnej, która w wielu wypadkach może nie przestrzegać zasady oszczędności i wtedy podatek ten stanowi swego rodzaju premię często za rozrzutność i nieudolność w gospodarce gminnej.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SWielowieyski">Wymiar podatku wyrównawczego jest ogromnie uciążliwy. Wymaga on najpierw ustalenia faktycznego deficytu, dalej utrzymywania ciągłej ewidencji ilości opodatkowanych hektarów w ręku poszczególnych płatników, wreszcie drobiazgowej, więc bardzo żmudnej, repartycji między płatników podatku gruntowego, od nieruchomości i przemysłowego, i wciągnięcia potem repartycji w księgi biercze. W związku z tym wymiar pochłania znaczne koszta, specjalnie na terenie o dużym rozdrobnieniu gospodarstw, szachownicy parcel podatkowych, gdzie wymiary stanowią przeważnie kwoty złotowe lub kilkuzłotowe, a dla znacznego odsetka płatników nie dochodzą nawet do złotego.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#SWielowieyski">Podatek wyrównawczy podtrzymuje tylko wegetację gmin. Z przyczyn natury zupełnie zasadniczej winien być tylko tolerowany jako podatek przejściowy.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SWielowieyski">Czynniki rządowe przy zgłaszaniu rządowych projektów ustaw kilkakrotnie obiecywały Izbom ustawodawczym przeprowadzenie zasadniczej reformy finansów komunalnych, która by i sprawę podatku wyrównawczego załatwiła ostatecznie. Dotychczas jednak to nie nastąpiło. W ostatnio zgłoszonym rządowym projekcie również jest zaznaczone, że do dnia 31 marca 1941 r. sprawa podatku wyrównawczego będzie załatwiona. W imieniu Komisji Skarbowej wyrażam nadzieję, że w ciągu dwóch lat sprawa finansów komunalnych zostanie przez Rząd załatwiona ostatecznie. Przedłużenie poboru podatku wyrównawczego w myśl projektu rządowego o dalsze dwa lata, to jest do dnia 31 marca 1941, przez Izby ustawodawcze jest konieczne w obecnym stanie rzeczy, gdyż nieuchwalenie na czas nowej ustawy może stworzyć chaos w gospodarce gmin.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#SWielowieyski">Z uwagi na powyższe mimo przytoczonych uwag i zastrzeżeń, jakie Komisja Skarbowa wyraziła odnośnie projektu ustawy, w imieniu Komisji Skarbowej Senatu wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu ustalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 14: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o budowie normalno-torowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów (druk sejmowy nr 52 i druk senacki nr 20) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SDrozdowski">Wysoka Izbo! Omawiany projekt ustawy o budowie normalno-torowej kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie — Kozłów upoważnia Rząd do budowy linii kolejowej o długości około 90 km, przy czym koszty budowy mają być pokryte bądź drogą operacyj kredytowych, bądź z kredytów z preliminarza funduszów inwestycyjnych przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SDrozdowski">Ustawa ta ma niewątpliwie podłoże gospodarcze. Początek powyższej linii kolejowej widzimy w pracach zarządu miejskiego w Zawierciu, który przy pomocy finansowej Funduszu Pracy oraz przy udziale Polskich Kolei Państwowych rozpoczął w r. 1934 budowę bocznicy od stacji Zawiercie do miejscowości Poręba, przy czym ruch towarowy na tym odcinku został otwarty w 1937 r. W swych dalszych staraniach zarząd miejski w Zawierciu uzyskał zatwierdzenie przez Ministerstwo Komunikacji projektu przedłużenia bocznicy od Poręby do Siewierza, a następnie do Mierzęcic w pobliżu granicy województwa śląskiego. Na tym odcinku długości 17 km wykonano całkowicie podtorze wraz z obiektami. Wreszcie wobec przyznania w 1938 r. przez Fundusz Pracy większej dotacji zostało umożliwione rozpoczęcie robót na terenie województwa śląskiego do Tarnowskich Gór, gdzie powstanie ostateczne zakończenie tej linii w kierunku zachodnim i powiązanie jej z siecią magistralną Śląsk — morze.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SDrozdowski">Znaczenie powyższej linii jest gospodarczo bardzo doniosłe, gdyż połączy ona szereg miejscowości, pozbawionych dotychczas komunikacji kolejowych, a poza tym stworzy wyjście z przemysłowego okręgu tarnogórskiego z ominięciem przeciążonych węzłów katowickiego i sosnowieckiego.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SDrozdowski">Poprawka sejmowa, wprowadzająca do pierwotnego projektu rządowego przedłużenie powyższej linii w kierunku wschodnim aż do stacji Kozłów, położonej na linii Warszawa — Kielce — Tunel między stacjami Jędrzejów a Tunel, ma jeszcze donioślejsze znaczenie, gdyż linia ta staje się w ten sposób zaczątkiem wielkiej magistrali kolejowej, łączącej Śląsk z Wołyniem.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SDrozdowski">Znaczenie powyższego krótkiego odcinka Zawiercie — Kozłów, liczącego około 50 km, uwidocznia się należycie przy bliższym zapoznaniu się z całokształtem układu sieci kolejowych Rzeczypospolitej. Aby dać obraz niedostateczności tych sieci należy zaznaczyć, iż na przestrzeni 600 km między południowo-zachodnimi okręgami gospodarczymi a województwami wołyńskim i poleskim, posiadamy tylko jedną bezpośrednią magistralę kolejową, biegnącą z Katowic przez Kraków — Lwów — Stojanów do Łucka. Ta istniejąca linia jak również inne linie kolejowe w zupełności nie zaspokajają tych potrzeb gospodarczych, jakie stwarza powstanie Centralnego Okręgu Przemysłowego i konieczność jego powiązania z ośrodkami kluczowych surowców, a więc przede wszystkim z zagłębiami węglowymi oraz z ośrodkami aprowizacyjnymi, którymi są województwa lubelskie i wołyńskie, C. O. P. bowiem wskutek swego rozlokowania geograficznego skazany jest na czerpanie przeważającej ilości surowców z węglem na czele i aprowizacji spoza swego terenu. Możliwym to jest jedynie przez racjonalną rozbudowę sieci komunikacyjnej, która jest kardynalnym warunkiem przyszłego rozwoju C. O. P. i jego ekspansji. W chwili obecnej płat kraju o powierzchni ca 60.000 km^2^, położony w części na obszarze C. O. P.-u lub przylegający do C.O.P.-u jest pozbawiony dostatecznej ilości normalnych linij kolejowych.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#SDrozdowski">Sprawa budowy magistrali, łączącej Śląsk z Wołyniem, linii powszechnie zwanej — „linią Tarnowskie Góry — Kiwerce” oddawna była już rozpatrywana przez zainteresowane czynniki. Rozważana była ona również na Państwowej Radzie Komunikacyjnej, która powyższą linię uznała jako konieczną do budowy w tzw. — „pierwszej fazie”. Genezą budowy tej linii było, poza koniecznością odciążenia innych magistrali wybitnie przeciążonych, połączenie gospodarcze Śląska z Wołyniem. Sprawa ta została jeszcze bardziej zaktualizowana i nabrała pełnej wyrazistości wobec budowy C. O. P.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SDrozdowski">Spośród ładunków towarowych, które będą przewożone na tej linii, występuje przede wszystkim węgiel. Węgiel będzie musiał być dostarczany na potrzeby przemysłowe i opałowe C. O. P.-u, następnie zaś do województwa lubelskiego, wołyńskiego i poleskiego. W kierunku wschodnim będą szły ponadto przede wszystkim koks i wyroby hutnicze. Z kierunku wschodniego na zachód poważne miejsce zajmie drzewo, materiały aprowizacyjne oraz znaczne ilości materiałów pochodzenia mineralnego, tj. kamień i kostka. Poza ułatwieniami, płynącymi z krótszych przebiegów wskutek powyższej linii, linia ta połączyłaby szereg miejscowości nie mających dotychczas należytych powiązań komunikacyjnych. Aby choć pobieżnie wymienić je, podaję, że począwszy od Tarnowskich Gór linia biegnie przez Siewierz, Porębę, Zawiercie, Pilicę, Kozłów, a w razie dalszej rozbudowy przez Tarnobrzeg, Sobów, Zawadę, Wojnicę do Kiwerc, przy czym łączna jej długość wynosiłaby 530 km. Należy również podkreślić, że prócz powyższych miejscowości w polu wpływów tej linii znalazłoby się również dorzecze Wisły od Połańca do Kazimierza oraz sfery wpływów odcinków kolejowych między stacjami Ćmielów — Jaślany, Lublin — Leżajsk, Rozwadów — Przeworsk i Rejowiec — Rawa Ruska.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#SDrozdowski">Porównywując dotychczasowe obroty między Wołyniem a Śląskiem oraz dodając do obecnych cyfr przewozu prawdopodobne zapotrzebowania C. O. P.-u, zapotrzebowania, które z roku na rok będą się zwiększały, dochodzimy do przekonania, że przebieg towarów na powyższej linii będzie tak duży, że eksploatacja jej okaże się w zupełności rentowną.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#SDrozdowski">Dla całkowitego uruchomienia całej tej linii kolejowej o długości 520 km, przy włączeniu istniejących szlaków kolejowych na prawym brzegu Wisły, które by weszły w skład tej arterii, należało by zbudować 256 km nowych kolei.</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#SDrozdowski">W tych warunkach wybudowanie kolei Tarnowskie Góry—Zawiercie—Pilica—Kozłów, stanowiącej część przyszłej magistrali Śląsk—Wołyń, podniesie wydatnie przelotność połączeń kolejowych między Zagłębiami Węglowymi a C. O. P ,-em, w przyszłości zaś z Wołyniem, bazą aprowizacyjną południowo-zachodnich okręgów gospodarczych. Częste tworzenie się zatorów na stacjach węzła katowickiego i na linii Katowice-Łazy wskazuje na przeciążenie głównych obecnych arteryj komunikacyjnych i dowodzi konieczności odciążenia ich przez skierowanie części ładunków na nową linię Tarnowskie Góry—Kozłów, stwarzając w ten sposób z jednej strony ułatwiony dopływ węgla i wyrobów hutniczych do C. O. P.-u, z drugiej zaś strony stwarzając dla północnych części Zagłębia Węglowego z jego zasobami rud żelaznych i ołowianych, glinek ogniotrwałych i kaolinu możliwości zbytu w C. O. P.-ie i na Pomorzu z Gdynią na czele.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#SDrozdowski">Całkowity koszt budowy linii od Tarnowskich Gór do Kozłowa wyniesie orientacyjnie około 13 milionów, z czego dotychczas wydano około 3,3 miliona zł. Nawiasowo dodać można, że koszt budowy względnie przebudowy linii, łączącej Kozłów z Kiwercami, tj. całej magistrali, wyniósłby według obliczeń fachowców około 92 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-44.11" who="#SDrozdowski">Wobec niewątpliwych wartości gospodarczych powyższej linii wnoszę w imieniu Komisji Komunikacyjnej: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 52) bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o budowie normalnotorowej kolei Skierniewice — Łuków (druk sejmowy nr 13 i druk senacki nr 21).</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Bruski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! W hierarchii potrzeb komunikacji kolejowej naszego Państwa zaprojektowana linia kolejowa Skierniewice — Łuków ma pierwszorzędne znaczenie. Chodzi tu o stworzenie prostego połączenia linij kolejowych z zachodu na wschód, którego brak dał się dotkliwie odczuć w województwach centralnych. Chodzi tu dalej o ominięcie przeciążonego już dzisiaj węzła warszawskiego. Przez budowę nowej, prostej trasy Skierniewice — Łuków uzyska się możność kierowania tranzytowych pociągów towarowych z zachodu na wschód Europy, przy czym odciąży to mniej więcej o 15% ruch towarowy, kierowany dotychczas przez Warszawę. Będzie więc nowa arteria komunikacyjna w tym właśnie rejonie miała wielkie znaczenie państwowe oraz lokalne. Teren to bowiem dość gęsto zaludniony, rozdzielony jednak przez Wisłę na 2 niezżyte gospodarczo ze sobą połacie z powodu braku dogodnej komunikacji oraz mostu na Wiśle (najbliższe mosty są w Warszawie i w Dęblinie). Będzie więc ta linia miała wielkie znaczenie gospodarcze i przyczyni się do podniesienia ekonomicznego tej połaci kraju. Nowa linia, która połączy sieć kolei zachodnich, w porównaniu z trasą Łuków — Siedlce — Warszawa — Skierniewice da skrót około 20 km. Trasa jej będzie biec przez Mszczonów — Grójec — Górę Kalwarię — Pilawę — Stoczek. Przeprowadzenie tej linii przez Grójec, a nie przez Karczyn, wydłużyło ją nieco, lecz nie można było ominąć Grójca, będącego ośrodkiem przemysłowym i centralnym punktem zbytu płodów rolnych. Poza tym miasto to jest ważnym węzłem drogowym, gdyż tu krzyżują się szosy z pięciu kierunków.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SBruski">Projektowana linia, wychodząc ze Skierniewic, przetnie się z istniejącą już linią Warszawa — Radom, a na miejscu skrzyżowania projektowana jest wspólna stacja Czachówek, zaś na stacji Pilawa skrzyżuje się z linią Warszawa — Dęblin. Pod miejscowością Góra Kalwaria linia przejdzie przez Wisłę, gdzie projektowana jest budowa żelaznego mostu kolejowego długości 560 m. Na skrzyżowaniach nowej linii z ważniejszymi drogami przewidywana jest budowa wiaduktów drogowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SBruski">Według uzasadnienia projektu rządowego długość linii wyniesie około 166 km, a koszty budowy kosztorys oblicza na 36.400.000 zł (różnica 3.000.000 powstała z powodu powiększenia liczby stacyj). Jest to więc inwestycja bardzo poważna, a w kolejności inwestycyj komunikacyjnych stawia się ją na pierwszym miejscu, czyli że jej budowę rozpocznie się jeszcze w bieżącym roku kalendarzowym, a potrwa ona kilka lat.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#SBruski">Koszty budowy według art. 3 ustawy pokryte będą bądź drogą operacyj kredytowych, opartych na specjalnych tytułach prawnych, bądź z kredytów, wstawianych do preliminarza rozchodów funduszu inwestycyjnego przedsiębiorstwa — „Polskie Koleje Państwowe”.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SBruski">Po rozważeniu powyższego projektu ustawy na posiedzeniu w dniu 26 stycznia 1939 r. komisja wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmiany oraz przyjąć następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#SBruski">„Senat wzywa Rząd, aby przy budowie nowego mostu pod Górą Kalwarią na linii Skierniewice — Łuków uwzględnił możliwość udostępnienia tego mostu dla ruchu pieszego i kołowego”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszalek">Nikt nie jest zapisany do głosu. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#Marszalek">Poddam teraz pod głosowanie rezolucję komisji, odczytaną przed chwilą przez p. referenta. Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy wraz z rezolucją uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o projekcie ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji (druki senackie nr 9 i 24) — sprawozdawca s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SKaminski">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Rolnej Senatu mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy o nabywaniu na własność Państwa nieruchomości ziemskich pozbytych w drodze egzekucji. Projekt ustawy był wniesiony jeszcze w poprzedniej kadencji do Sejmu, przez Sejm przeszedł, ale nie przeszedł przez Senat. Obecnie Rząd wniósł projekt ustawy ponownie, stał się on przedmiotem uchwały sejmowej, obecnie proszę o uchwalenie go w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SKaminski">Projekt ustawy opiera się na następujących wytycznych. Przede wszystkim wszystkie nieruchomości, które zostały pozbyte w drodze egzekucji, mogą być nabywane na własność Państwa w ten sposób, że jeżeli nastąpiło zbycie przy pomocy przybicia, to w tym wypadku od chwili przybicia w ciągu 6 tygodni wojewoda ma prawo wystąpić o przekazanie nieruchomości na własność Państwa na warunkach, ustalonych w drodze licytacji. Jeżeli nieruchomość przechodzi na własność nowonabywcy jakimś innym sposobem, to wojewoda ma prawo w ciągu 6 tygodni od chwili otrzymania protokółu, zawiadamiającego o dokonaniu sprzedaży licytacyjnej, wstąpić w prawa nowonabywcy i w takim razie również nieruchomość ma przejść na własność Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#SKaminski">Jeżeli chodzi o wypadek taki, że sama instytucja wierzycielska lub wierzyciel nabył nieruchomość z licytacji, w takim razie również po zawiadomieniu przez instytucję wierzycielską, ma prawo wojewoda w ciągu 6 tygodni przystąpić do przejęcia nieruchomości na własność Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#SKaminski">W jaki sposób odbywać się będzie przejęcie na własność Państwa? Otóż Państwo ma prawo nabyć nieruchomość i wejść w prawa nowonabywcy w tym wypadku, jeżeli została wydana przez wojewodę decyzja o nabyciu nieruchomości na własność Państwa i sąd tę decyzję wojewody zatwierdził, została złożona odpowiednia suma do depozytu, najpóźniej w 3 tygodnie po wydaniu decyzji przez wojewodę, lub też jeżeli wojewoda przystąpił do przejęcia na rzecz Państwa nieruchomości i również w ciągu 3 tygodni od chwili wydania swojej decyzji i od chwili otrzymania protokółu licytacyjnego wpłacił należną sumę za nieruchomość, co będzie stanowiło tytuł nabycia przez Skarb Państwa i tytuł wejścia w posiadanie danej nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#SKaminski">Wszystkie te artykuły nie wzbudziły w komisji żadnej wątpliwości, natomiast jeżeli chodzi o przejęcie praw od osób trzecich, to tutaj komisja miała pewne wątpliwości, ale doszła do wniosku, że i w tej dziedzinie, jeżeli prawo nabywcy z licytacji zostało odstąpione osobie trzeciej, wojewoda ma prawo w imieniu Państwa wydać decyzję w ciągu 6 tygodni od chwili zawiadomienia go o wejściu w prawa nowonabywcy, to znaczy osoby trzeciej, i ma prawo również przystąpić do przejęcia na własność Państwa danej nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#SKaminski">Natomiast większą dyskusję wywołała sprawa, jeżeli chodzi o samo przejęcie na własność Państwa i wejście w prawa nowonabywcy. Otóż zasadniczo art. 6, który te rzeczy przewiduje, to znaczy, że Państwo wchodzi we wszystkie prawa i obowiązki nowonabywcy, nie wzbudził żadnej wątpliwości. Natomiast pewną wątpliwość wzbudziło to, że wierzyciele mają prawo wypowiedzieć swe ugody, które zawarli ewentualnie z nowonabywcą z licytacji — obecnie licytacje dochodzą do skutku najczęściej w takiej formie, że wierzyciele godzą się na rozłożenie reszty niespłaconej ceny nabycia i pozostawienie jej na hipotece — otóż wtedy wierzyciel ma prawo, jeżeli chodzi o nabycie przez Państwo, wypowiedzieć tę ugodę. Większość komisji zdecydowała jednak, że jest to zupełnie słuszne i zgodne z ustawą o postępowaniu cywilnym.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#SKaminski">Jeżeli chodzi o zwrot kosztów, które Państwo ponosi w stosunku do nabywcy z licytacji, to koszty te rozpadają się zasadniczo na dwie części. Po pierwsze są to koszty stałe, które wypływają już z samych opłat alienacyjnych przy licytacji. Te wszystkie koszty Państwo jest zobowiązane zwrócić. Aby nie było sporów co do zwrotu ewentualnych wszelkiego rodzaju kosztów niestałych, koszty te zostały zryczałtowane na 1% od sumy nabycia.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#SKaminski">Następnie wzbudził też wątpliwości art. 9, który przewiduje, że i w tym wypadku, jeżeli nabywcą z licytacji jest małżonek, krewni w linii prostej i ich małżonkowie, rodzeństwo i ich małżonkowie — właściciela nieruchomości, objętej postępowaniem egzekucyjnym, lub jej współwłaściciel, to w takiem razie Państwo nie ma prawa odkupu od nabywcy z licytacji. Artykuł ten jednak większością głosów przez komisję został przyjęty w brzmieniu sejmowym. W ten sposób ustawa w całości została przyjęta zgodnie z brzmieniem przyjętym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#SKaminski">W imieniu Komisji Rolnej mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie projektu ustawy w całości w brzmieniu uchwalonym przez komisję senacką — co jest zgodne z brzmieniem uchwalonym przez Sejm — bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 17 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno Samorządowej o projekcie ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym (druki senackie nr 8 i 19) — sprawozdawca s. Radziwiłł, Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SRadziwill">Wysoki Senacie! Ustawa o</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#SRadziwill">zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym nie jest nową rzeczą, gdyż w poprzednich ciałach ustawodawczych już przez Sejm przeszła, jedynie zatrzymała się w Senacie i dlatego do dziś dnia jeszcze nie ujrzała światła dziennego, ponieważ poprzednie Izby zostały rozwiązane. Tymczasem jednak sprawa ta jest niesłychanie pilna i wymaga rozwiązania w terenie, gdyż wszelkie interregnum, a zwłaszcza w tak ważnej dziedzinie, jak współpraca z oświatą, jest szkodliwe. Dotychczasowe dozory czy opieki, czy rady szkolne powiatowe uważając, że już właściwie nie powinny istnieć, w dużej części Polski zawiesiły swoją działalność albo słabo funkcjonowały, a nic nowego na to miejsce nie powstało. Dlatego naszym obowiązkiem jest obecnie naprawić to zło, to interregnum skończyć i umożliwić naprawę tego ważnego działu pracy samorządowej w terenie.</u>
+ <u xml:id="u-50.2" who="#SRadziwill">Jeżeli zaczniemy od meritum sprawy, to teza, która jest celem i treścią niniejszej ustawy, w moim rozumieniu mogłaby brzmieć: w hierarchii obowiązków samorządu terytorialnego sprawa oświaty jest sprawą naczelną i dlatego omawiając projekt ustawy czy to na Komisji Administracyjnej, czy obecnie, czynię to w pełnym poczuciu, że to zespolenie jest przede wszystkim słuszne w oświacie. — Jeżeli przejść do poszczególnych punktów, to art. 1 jest artykułem objaśniającym, tłumaczącym stan dotychczasowy tak niejednolite. tak nie funkcjonujący i niedopasowany do rzeczywistości polskiej, że powinien przestać obowiązywać, a na jego miejsce ma powstać coś nowego, mianowicie instytucje oparte o samorząd terytorialny i wypełniające lepiej bieżące sprawy, które dotychczas były powierzane na terenie gromady opiece szkolnej, na terenie gminy dozorowi szkolnemu, a na terenie powiatu radzie szkolnej powiatowej.</u>
+ <u xml:id="u-50.3" who="#SRadziwill">Jeśli chodzi o art. 2 i 6 — mówię tu od razu analogicznie o tych dwóch artykułach, które to samo omawiają w skali gminnej i powiatowej—to rozczłonkowane na poszczególne punkty są tu opisane obowiązki nowopowstałych komisyj oświatowych przy gminie i przy powiecie, które zasadniczo mają objąć dotychczasowe funkcje dozorców szkolnych i rad powiatowych szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-50.4" who="#SRadziwill">Ponieważ w każdej działalności podstawą jest zawsze budżet i finanse, a więc najważniejszymi sprawami, nad którymi te ciała będą obradować i je decydować, będą sprawy tych części budżetów samorządowych, gminnych i powiatowych, które są przeznaczone na oświatę.</u>
+ <u xml:id="u-50.5" who="#SRadziwill">A nie są to skromne cyfry, gdyż w roku 1938/39 wyniosły 42 miliony na wsiach i w miastach, a więc jeżeli porównać, wynosi to mniej więcej tyle, ile podatek wyrównawczy, o którym była poprzednio mowa.</u>
+ <u xml:id="u-50.6" who="#SRadziwill">Otóż jeśli chodzi o ustosunkowanie się łych nowopowstających komisyj oświatowych do wydatków uchwalanych przez samorządy terytorialne na szkolnictwo, to celem zmiany tej ustawy jest, ażeby fundusze te nie były poniekąd uważane za subsydia dla innej instytucji, nieściśle związanej z samym samorządem terytorialnym, uchwalającym i płacącym, i jako takie bardzo często uważane za mniej konieczne od bieżących, pilnych spraw samego samorządu. A obecnie ma być tak, ażeby budżet szkolny nie tylko nie był przyczepką, jak dotychczas, do budżetu samorządowego, lecz był główną i zasadniczą jego częścią.</u>
+ <u xml:id="u-50.7" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi o art. 3 i 7, które omawiają skład tych nowopowstających komisyj oświatowych, to uprzedzę ataki, które prawdopodobnie tutaj się powtórzą, a które już na Komisji Administracyjno-Samorządowej były, i przejdę do tych kilku punktów zasadniczych, merytorycznych, nad którymi rozwijała się dyskusja.</u>
+ <u xml:id="u-50.8" who="#SRadziwill">Chodzi przede wszystkim o sprawę należenia przedstawicieli wyznań do komisyj. Tutaj, moim zdaniem, sprawa cała opiera się na wielkim nieporozumieniu. Jeżeliby chodziło o sprawy wychowania, o sprawy pedagogiczne, o sprawy nadania kierunku takiego czy innego wychowaniu moralnemu społeczeństwa w szkołach powszechnych, to oczywiście nie mogłoby tutaj braknąć z urzędu przedstawicieli wyznań religijnych, ale tu przecież chodzi o sprawy gospodarcze. Nowopowstałe komisje, tak samo jak dotychczasowe nadzory szkolne i rady szkolne, jako zasadniczą swoją działalność mają dysponowanie funduszami samorządu terytorialnego na gospodarcze cele, a nic na wychowawcze cele, które do nich nie należą, szkół powszechnych. I dlatego jeżeli w danej okolicy jest ksiądz, czy katolicki, czy greckokatolicki, czy inny, który przez swoją działalność społeczno gospodarczą poczuwa się na siłach i jest uznawany za pożytecznego w tych komisjach, toć napewno może być wybrany. 2c społeczeństwo polskie nie stroni od wyboru osób duchownych, może zaświadczyć tak liczny udział, dzięki Bogu, duchowieństwa w naszych ciałach ustawodawczych, gdzie przecież nie z nominacji, a z wyboru sporo księży zasiada. A więc nie do pomyślenia jest, ażeby w samorządzie gospodarczym szkolnym księża nie mogli być, jeżeliby jako działacze społeczni zostali wybrani. Następnie jeżeli chodzi o inny sposób należenia, to mają oni jeszcze możliwość, na mocy ostatniego punktu tych dwóch punktów, być zaproszeni przez przewodniczącego jako przedstawiciele prawnie uznanych wyznań bez głosu decydującego, ale z głosem doradczym, a więc jeżeli to są osoby wpływowe, z możliwością ingerencji w pożądanym kierunku. Dlatego w moim zrozumieniu jako katolika słusznym jest to ujęcie kwestii, że księża i przedstawiciele wyznań nie z nominacji biskupa, jak dotychczas, a z wyboru swoich współobywateli do tych samorządów gospodarczych szkolnych należeć mogą.</u>
+ <u xml:id="u-50.9" who="#SRadziwill">Druga sprawa, która dotyczy składu tych komisyj i która była atakowana, jest to sposób, w jaki przedstawiciele miejscowego nauczycielstwa mają należeć do tych komisyj. I tutaj dla jednolitości konstrukcji, nie umniejszając wcale zasług nauczycieli szkół powszechnych, którzy dotychczas z dużym oddaniem jako przedstawiciele częściowo inspektoratu, a częściowo wybierani przez swych kolegów, brali udział w dozorach i radach szkolnych, dla jednolitości samorządu, w całokształt którego nowe instytucje wchodzą, przedstawiciele nauczycielstwa są tutaj obaj — nie jak dotychczas jeden naznaczony przez inspektora, a drugi wybierany przez kolegów — naznaczeni przez inspektora. Chyba nie do pomyślenia jest, żeby inspektor nie naznaczył tego nauczyciela, który swoją pracą społeczną na to zasługuje — nie mamy zresztą tak licznego zespołu nauczycielstwa, który by mógł w komisji zasiadać. Dlatego zwracam uwagę pp. przedstawicieli nauczycieli, że jest jeszcze i inny sposób należenia, mianowicie w punkcie 2 jest napisane: trzech członków, wybranych przez radę gminną spośród lub spoza jej grona. Proszę Panów, dzięki Bogu, wiele jest takich gmin w Polsce, gdzie ksiądz i nauczyciel niezależnie od nominacji czy biskupa, czy inspektora, jako działacz społeczny w radzie gminnej zasiada i tutaj także jako taki może być wybrany. A więc i ta możliwość należenia dla każdego nauczyciela jest otwarta.</u>
+ <u xml:id="u-50.10" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi teraz o sprawę przewodniczącego, to i tutaj mamy pewne novum. Dotychczas przewodniczącym w skali gminnej był prezes dozoru szkolnego, w skali powiatowej prezes rady szkolnej powiatowej. Obecnie na te stanowiska mają przyjść przewodniczący gminy, a więc wójtowie i przewodniczący wydziału, rady powiatowej — starostowie. I to jest słuszne, gdyż chodzi o podkreślenie, że nie jest to jakaś dodatkowa, mniej ważna komisja od innych, ale że ten czynnik, który w naszej rzeczywistości decyduje w dużej mierze o ukształtowaniu się budżetów czy gminnych, czy powiatowych, jako przewodniczący równocześnie tej rady gminnej czy powiatowej będzie uważał jej sprawy jako swoje sprawy, równie ważne, a nie dodatkowe.</u>
+ <u xml:id="u-50.11" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi obecnie o ustosunkowanie się nowych komisyj oświatowych do inspektorów i kuratorów, to w art. 3, 4, 5, 7 i 9 jest to należycie zastrzeżone, gdyż chodzi i w tej sprawie o jednotorowość, a nie dwutorowość, to znaczy o zespolenie samorządu szkolnego z terytorialnym, ale równocześnie o ułatwienie jak najbliższej współpracy przedstawicielowi Ministerstwa Oświaty — kuratorowi szkolnemu z samorządem terytorialnym dla dobra oświecenia publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-50.12" who="#SRadziwill">Wreszcie bardzo ważkim punktem jest art. 10. Nie był on poruszany, ale chciałbym zaznaczyć jego sens: — „Członkami Komisji Oświatowych mogą być tylko osoby, którym służy prawo wybierania do organów ustrojowych związków samorządowych”. A więc nie ci, którzy są wybierani, ale ci, którzy mają prawo wybierania, to znaczy młodsi. Tym sposobem ułatwiamy bardzo często pożytecznym i myślącym młodszym rocznikom wiejskim pracę w samorządzie szkolnym.</u>
+ <u xml:id="u-50.13" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi o art. 12, to tam jest poruszona przykra sprawa o grzywnach za niewypełnienie obowiązku szkolnego. Ta sprawa jest również postawiona zdrowiej niż dotychczas, mianowicie wpływy z tych grzywien idą nie jak dotychczas na jakieś pozabudżetowe cele, jak teoretycznie się mówiło, na ubogie dzieci, a naprawdę to nie wpływało, ale obecnie gminy będą egzekwować te wpływy dla siebie i wtedy będą one mogły być użyte czy to na cele charytatywne, czy szkolne, ale za pośrednictwem jednotorowego budżetu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-50.14" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi teraz o art. 13, to na plenum Sejmu był on najwięcej atakowany, zwłaszcza przez przedstawicieli dawnego zaboru austriackiego, gdyż tam, gdzie gmina jednostkowa nie przeszła jeszcze tak automatycznie w naszą gromadę, sprawa komitetów szkolnych dawnych przy gminie jednostkowej jeszcze w tradycji żyje i nieomówienie całokształtu działalności nowych komitetów szkolnych nasuwa dużo zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-50.15" who="#SRadziwill">Otóż, proszę Panów, zdajemy sobie sprawę z tego, że sprawa gromady wiejskiej, tego jeszcze na razie nieożywionego człona samorządu terytorialnego, nie może wiecznie pozostawać w tym stanie embrionalnym, jak dzisiaj. Gromada wiejska, która przecież jest predestynowana, ażeby wyrabiać wśród ludności pierwsze poczucie współpracy sąsiedzkiej, z czasem przy naprawie finansów komunalnych — nie wątpimy w to — uzyska możliwości finansowe i możliwości przymusowych szarwarków i egzekutywy, i wtedy będzie aktualna sprawa rozbudowania dawnej opieki szkolnej, obecnego komitetu szkolnego na szczeblu gromady. Póki nie mamy właściwie samorządu gromadzkiego, przedwczesnym i nielogicznym byłoby ustalanie składu i zakresu działania komitetu gromadzkiego szkolnego, a nie wątpię, że jak gromada ożyje, to wtedy i ta sprawa będzie aktualna.</u>
+ <u xml:id="u-50.16" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi wreszcie o wykreślenie z początkowego tekstu rządowego projektu ustawy ostatnich 2 paragrafów, które sumarycznie, a niezbyt szczegółowo i szczęśliwie ujmowały sprawy tak ważne, jak związane z ustawą o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół powszechnych oraz o budowie publicznych szkół powszechnych — słuszną rzeczą jest, że w ostatecznej redakcji te paragrafy zostały pominięte, gdyż załatwiały zbyt na kolanie rzeczy ważne i rzeczy, do których — miejmy nadzieję — jako samorządowcy niedługo powrócimy, intensyfikując w ten sposób możliwości dalszej rozbudowy szkolnictwa powszechnego.</u>
+ <u xml:id="u-50.17" who="#SRadziwill">Proszę Panów! W ten sposób wyczerpałem omówienie poszczególnych punktów ustawy i reasumuję: każde dalsze czekanie i zwłoka jest grzechem przeciw oświacie, stan interregnum jest bezwzględnie szkodliwy. Projekt obecny w każdym razie poprawia stan w obecnych skromnych możliwościach finansowych samorządu terytorialnego, a sprawy oświaty nie tylko nie robi mniej ważną, ale w moim rozumieniu ułatwia lepsze służenie oświacie przez społeczeństwo zorganizowane w samorządzie terytorialnym i jako taki zasługuje na uchwalenie bez zmian. Wnoszę, by Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę. Głos ma s. Jędrusik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SJedrusik">Wysoka Izbo! Przemawiając w dniu 27 stycznia br. na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zaznaczyłem, że przy rozpatrywaniu spraw zasadniczych należy mieć na widoku dwie przesłanki — przesłankę, która nazywa się chwilą bieżącą, oraz drugą — odpowiedzialność dziejową za akty, które podjąć należy w interesie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#SJedrusik">To szerokie tło, jakie wówczas podnosiłem, chciałbym również i tutaj obecnie mieć na uwadze, mówiąc o likwidacji jednego z bardzo ważkich czynników życia społecznego i państwowego, jakim był żywot tzw. samorządu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#SJedrusik">Cokolwiek można o tym samorządzie powiedzieć, przyznać trzeba, że w życiu szkolnym oraz w życiu środowiska nauczycielskiego i społecznego odegrał on rolę, której nie waham się nazwać rolą wybitną. Był bowiem szkołą dla wielu działaczy społecznych, był bardzo ważkim, jeśli nawet nie decydującym czynnikiem w wielu sprawach życia szkolnego i nauczycielskiego i był wreszcie jedną z tych zasadniczych form samorządu, jakie w początkach istnienia Państwa Polskiego samorząd w ogóle miał do odegrania, I dlatego w ten sposób podchodząc do zamknięcia działalności samorządu szkolnego rozumiem, że nie jest to likwidacja, ale przerzucenie działalności i funkcji takich, które w formie samorządu szkolnego obecnie już się przeżyły, a które w tej chwili znajdują odpowiednie miejsce w formie samorządu terytorialnego. Nie waham się również powiedzieć i tego, że tak zwany samorząd szkolny, dobrze spełniwszy swoje zadanie — tu trzeba mu oddać ten dar — ustępuje miejsca innej formie, formie nowego samorządu szkolnego, która musi w niedalekiej przyszłości w życiu Polski powstać i z której to konieczności może jeszcze nie wszyscy zdają sobie sprawę, a która w interesie wychowania młodego pokolenia jest sprawą więcej niż konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#SJedrusik">Tak właśnie nauczycielstwo współodpowiedzialne za losy oświaty i kultury w Polsce rozumiało i rozumie dzisiejszą chwilę dziejową, godząc się na zespolenie tzw. samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#SJedrusik">Nie podchodzę więc do tego zagadnienia z punktu widzenia chwili bieżącej, nie chcę traktować tego zagadnienia koniunkturalnie i nie chcę przeciwstawić się temu, co należy zrobić, chociażby intencje projektu nie odpowiadały całkowicie i zupełnie intencjom nauczycielstwa, jak również chociażby zdawać się mogło, że są one pewnego rodzaju cofnięciem się w stosunku do tych osiągnięć, jakie szkoła i nauczycielstwo posiadało przy dotychczasowej formie samorządu szkolnego.</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#SJedrusik">Istotnie stan prawny dotychczasowego samorządu szkolnego czynił z opiek, dozorów i rad szkolnych ważny czynnik o charakterze decydującym w zakresie tzw. potrzeb rzeczowych szkoły, a nawet czasem w stosunkach personalnych, jeśli chodziło np. o obsadzenie drogą konkursu posad kierowników szkoły. B ł więc czynnikiem decydującym i to było cechą charakterystyczną dla samorządu szkolnego aczkolwiek te decydujące pociągnięcia nie miały żadnej egzekutywy.</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#SJedrusik">Właśnie ten brak egzekutywy stwarzał stan inny: stan faktyczny samorządu szkolnego, uzależniający w wielu wypadkach życie szkoły w sensie zaopatrzenia jej w potrzeby i dodatki rzeczowe od swobodnego uznania zarządów gmin względnie od przełożonych gmin. Przecież dochodziło do tego, że w wielu wypadkach nauczycielstwo z własnych funduszów musiało pokrywać wydatki rzeczowe, jak opał, światło dla szkół, nie mogąc się doczekać wypłaty dodatków rzeczowych ze strony zarządów gmin. Powstawały bardzo często zatargi na tym tle, wprowadzając, rzecz zrozumiała, nieprzyjaźni między zarządem gmin a nauczycielstwem.</u>
+ <u xml:id="u-52.7" who="#SJedrusik">Ta właśnie dwutorowość faktyczna i prawna samorządu szkolnego w łączności z częściową zmianą ustawy o samorządzie terytorialnym w roku 1933 spowodowała, że w umysłach wielu działaczy samorządu terytorialnego powstała i działała stale myśl o likwidacji dotychczasowego samorządu szkolnego, myśl, która w dniu dzisiejszym znajduje swe ostateczne zrealizowanie. Przed kilku laty p. Długosz wystąpił już z projektem, który nazwał nie ustawą o zespoleniu samorządów, ale o przekazaniu częściowym pewnych funkcyj administracji szkolnej samorządowi terytorialnemu. To było w dniu 5 marca 1936 r., a w trzy lata później, to jest dzisiaj zarówno Wicemarszałek Długosz, jak i Rząd stają wyraźnie i niedwuznacznie na stanowisku całkowitego i zupełnego zespolenia tych samorządów. Więcej powiem, stają właściwie na stanowisku całkowitego i zupełnego podporządkowania spraw obecnego samorządu szkolnego samorządowi terytorialnemu.</u>
+ <u xml:id="u-52.8" who="#SJedrusik">Ciekawie przy tym przedstawiają się przemiany, jakim ten projekt ulegał. Oto w grudniu 1937 r., jako odpowiedź na projekt p. Długosza, ukazuje się rządowy projekt ustawy o zespoleniu obydwóch samorządów, projekt o tyle nie nowy, ale ciekawy, że mógłby całkowicie z pewnymi niewielkimi wyjątkami zadowolić interesy i życzenia nauczycielstwa. Komisja Administracyjno-Samorządowa ówczesnego Sejmu wprowadziła wówczas szereg poprawek, które odbiegały od tej zasadniczej linii. Nie upłynął rok jeszcze, a Rząd opierając się na wnioskach Komisji Administracyjnej przychodzi z nowym projektem, biorąc za podstawę ówczesny projekt Komisji Administracyjno Samorządowej. Ten właśnie projekt jest przedmiotem obrad i plenum Sejmu i komisyj tak sejmowej, jak i senackiej. I ten właśnie projekt jest podstawą tej dyskusji, jaka obecnie się odbywa. Ponieważ projekt jest zasadniczy, chciałbym się nad nim cokolwiek zatrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-52.9" who="#SJedrusik">Cóż bowiem przesądza projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym w stosunku do obowiązujących dotychczas ustaw o samorządzie szkolnym. Znosi opieki, dozory szkolne, rady szkolne, a na ich miejsce wprowadza bliżej nieokreślone komisje oświatowe gminne i powiatowe, wprowadza również bliżej nieokreślone komitety szkolne, które moim zdaniem będą nowym zarzewiem niezgody, podobnie jak w r. 1930 niefortunna ustawa o dodatku mieszkaniowym dla nauczycieli była zarzewiem niezgody pomiędzy nauczycielstwem i gminą; nakłada na gminę nowy projekt ustawy obowiązek dopilnowania wykonywania obowiązku szkolnego i wprowadza egzekucję grzywien za nieposyłanie dzieci do szkoły. I jakkolwiek p. referent stwierdza, że grzywny pójdą nie na administracyjne cele, ale przede wszystkim na oświatowe i kulturalne, twierdzę, że źle się stało, iż w danym punkcie nie zostało wyraźnie powiedziane, ażeby grzywny, wpływające z niedotrzymywania obowiązku szkolnego, szły na cele oświatowo kulturalne. Wreszcie nakłada się na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji dzieci w wieku szkolnym, która to czynność była dotychczas w rękach kierowników szkół i była dość poważnym utrudnieniem. A co najważniejsza, projekt zespala w jednym ręku funkcje przełożonego gminy i przewodniczącego komisji oświatowej. W ten sposób projekt wkłada pełną odpowiedzialność za gospodarcze wyposażenie szkół powszechnych i dokształcających na samorząd terytorialny, i czyni przez to z organu decydującego, jakim były dawniej komórki samorządu szkolnego, organ opiniodawczy, pozbawiony już całkowicie prawa decydowania i egzekutywy.</u>
+ <u xml:id="u-52.10" who="#SJedrusik">Stan taki właśnie z punktu widzenia faktycznego i prawnego jest pod pewnymi względami bardzo dobry. Jest wreszcie ktoś odpowiedzialny za stronę gospodarczą szkolnictwa powszechnego i dokształcającego. Odpowiedzialność ta całkowicie i niedwuznacznie spada na samorząd terytorialny albo na odpowiednie jego komórki. Od chwili uchwalenia tego projektu, gdy zostanie on wprowadzony w życie jako ustawa, sądzę, że przestaną istnieć te stosunki, jakie dotychczas istniały, usunięte zostanie jeszcze jedno źródło niezgody. I aczkolwiek samorząd szkolny przestanie chwilowo istnieć, ustępując miejsca nowej formie współżycia szkoły i środowiska, aczkolwiek zostaną odsunięte projekty wprowadzenia osobnego samorządu szkolnego, które w międzyczasie nauczycielstwo składało p. Ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych, to jednak zgodzić się trzeba z tym faktem, który się w tej chwili dokonuje.</u>
+ <u xml:id="u-52.11" who="#SJedrusik">Nie mogę jednak przejść do porządku dziennego nad pewnymi posunięciami, które — moim zdaniem — wyrażają nieufność w stosunku do nauczycieli jako do pracowników społecznych o specjalnym charakterze. Aczkolwiek p. referent podniósł szereg zasług oraz wyraził przekonanie, że postulaty nauczycielstwa uwzględnione są w trzecim czy piątym punkcie art. 3 i 7, mówiącym o składzie komisji, muszę tę sprawę dokładniej i szerzej omówić.</u>
+ <u xml:id="u-52.12" who="#SJedrusik">W łączności z tym chcę również omówić sprawę struktury komisji. Zaznaczyłem już, że zarówno sam projektodawca, jak i Rząd wykazali pewną chwiejność i zmienność swego stanowiska. Chwiejność ta się przejawiła między innymi w tym, że Rząd przyjął projekt komisji, a Wicemarszałek Długosz ze stanowiska przejęcia części funkcji przeszedł na całkowite zespolenie. Chwiejność widać w tym, że początkowo projekt rządowy szedł w kierunku powołania radnych, a obecnie godzi się na ich wybór, w projekcie rządowym z ubiegłego roku nie wspomina się o przedstawicielach wyznań, a w tej chwili jest już mowa o tych przedstawicielach wyznań. W dawnym projekcie jest mowa o trzech nauczycielach delegowanych przez inspektora, z których jeden jest jego przedstawicielem, w obecnym jest mowa o dwóch nauczycielach, którzy obaj są delegowani przez inspektora, a żaden już z nich nie jest jego przedstawicielem. Takich chwiejności jest więcej. Jeżeli o tym mówię, to dla zilustrowania, iż jest to pewnego rodzaju koniunkturalne stanowisko, a nie istotne. Dlatego też tym pewniej muszę podnieść charakterystyczny szczegół zasadniczego znaczenia, który świadczy o pewnej nieufności projektodawców do czynnika obywatelskiego, a w szczególności do nauczycielstwa. Na marginesie chcę poruszyć fakt, że projekt wykazuje pewną nieufność do samego inspektora szkolnego, bo w posiedzeniach, w których bierze udział delegowany nauczyciel z głosem decydującym, inspektor, razem z nimi zasiadający, nie ma głosu decydującego, a tylko doradczy, więc mniejszy niż jego przedstawiciel.</u>
+ <u xml:id="u-52.13" who="#SJedrusik">Omawiając przeto zagadnienie nieufności do czynnika, o którym wspomniałem, pragnę w pewnej płaszczyźnie rozstrzygnąć to zagadnienie nieufności. Mieści się ono w dotychczasowych uprawnieniach posiadanych przez nauczycielstwo. Oto według obecnie jeszcze obowiązujących przepisów nauczycielstwo miało swego przedstawiciela w komórkach samorządu szkolnego, przedstawiciela wybieranego przez ogólną konferencję powiatową czy gminną. Zasada więc wyboru czy delegowania do komisji oświatowej jest sprawą istotną, albowiem w projekcie pozbawia się grupę pracowników dobrze nabytego prawa i dobrze spełnianego zadania. Projekt pozbawia nauczycielstwo tych uprawnień, które wypełniało w interesie Państwa i społeczeństwa całkowicie i zupełnie dobrze, krzywdzi je więc niezasłużenie, a krzywdząc niezasłużenie, moim zdaniem, jest projektem niesprawiedliwym. Nie zgłaszam w tej chwili żadnej poprawki, która by zmieniła w pewnym sensie ten projekt. Niemniej jednak, ponieważ w zakończeniu mego przemówienia zgłoszę pewien apel do Pana Ministra, chcę uzasadnić stanowisko, które mnie uprawnia do jego zgłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-52.14" who="#SJedrusik">W swoim czasie i w odpowiednim miejscu omawiałem oraz starałem się uzasadnić, że w projekcie ustawy powinna być wyraźnie postawiona sprawa wyboru delegata nauczycielstwa. Wtedy przeciwstawiano mi, jako swego rodzaju zasadę, że byłoby to sprzeczne z przepisami obowiązującej Konstytucji czy istniejącymi rozporządzeniami względnie z jakąś bliżej nieokreśloną racją stanu, która ma się wyrażać w jednolitej odpowiedzialności pracowników państwowych. Moim zdaniem, stanowisko to jest niesłuszne. Z treści bowiem projektu wynika, że komisje oświatowe mają być organami samorządu terytorialnego w danym zakresie, a więc ma to być czynnik samorządowy. Komisje te więc nie będą organami administracji rządowej, a zatem przedstawiciele ich mogą pochodzić z wyboru. Żaden przepis Konstytucji nie zawiera zastrzeżenia, że przedstawiciele urzędników państwowych względnie nauczycieli mogą być tylko mianowani przez inspektora szkolnego czy też inną władzę szkolną. Art. 74 nic o tym zupełnie nie mówi względnie odpowiednie rozporządzenia Prezydenta R. P. tak samo nie normują tego zagadnienia. Nie mówi również o tym i ustawa z dnia 4 lipca 1933 r. o organizacji obwodowych władz szkolnych, ani też ustawa z roku 1920 o tymczasowym ustroju władz szkolnych. W tym stanie rzeczy przedstawiciele nauczycielstwa mogą być więc wybierani, a niekoniecznie muszą być delegowani.</u>
+ <u xml:id="u-52.15" who="#SJedrusik">To są jedne względy, względy prawno-formalne z punktu widzenia konstytucyjnego. Jeżeli chodzi o względy racji stanu, o względy natury prestiżowej władz szkolnych, to również nie mogą one tu wchodzić w grę, albowiem dotychczas nauczycielstwo jest reprezentowane w komórkach samorządu szkolnego i zadanie to zupełnie dobrze spełnia i na tym sam samorząd nie tylko nie traci, ale nawet zyskuje. Gdyby zaś chodziło o to, że w niektórych wypadkach nauczyciel z wyboru zająłby inne stanowisko, aniżeli delegat inspektora szkolnego, to jest to jego uprawnieniem, albowiem w komisji oświatowej kierować się on będzie własnym zdaniem i dobrem sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-52.16" who="#SJedrusik">Sądzę więc, że i z punktu widzenia prawno-formalnego nic by nie stało na przeszkodzi, by takie poprawki można było zgłosić, ale ważniejsze są, moim zdaniem, te względy, które na zakończenie chcę tu Wysokiej Izbie przedstawić i które będą podstawą do apelu, jaki do Pana Ministra kieruję.</u>
+ <u xml:id="u-52.17" who="#SJedrusik">W codziennej mrówczej pracy nauczyciela, którą każdy nauczyciel dla dobra Państwa z siebie daje, niewiele jest takich momentów, które by jak błyskawica oświetlały wysiłek poszczególnego nauczyciela w tej codziennej mrówczej pracy. W szarzyźnie dnia codziennego w środowisku nauczycielskim trudno bardzo zasłużyć sobie na jakieś wyróżnienie, albowiem każdy nauczyciel daje z siebie wszystko i tak jak może najwięcej i tak jak umie najlepiej. Dlatego też nabiera w życiu nauczycielskim ogromnego znaczenia to wyróżnienie i odznaczenie nie pisemne i nie dyplomowane, ale wyróżniające się w dobrowolnym obdarzeniu przez kolegów jednego z nauczycieli — wyborem do pewnych przedstawicielstw nauczycielskich. To zaufanie, jakim ogół nauczycielstwa darzy jednego z nich, jest tak wysokim odznaczeniem, iż zrozumiałą jest rzeczą, że przemawiam tutaj w tej chwili za utrzymaniem tego odznaczenia. Sam miałem to szczęście, że dwa razy byłem wybierany jako przedstawiciel do rady szkolnej powiatowej, mogę przeto stwierdzić tę dumę, jaką czułem, kiedy zostałem wybrany. Ceniłem i cenię wysoko to odznaczenie, albowiem było ono sprawdzianem mojej pracy w środowisku nauczycielskim, z którego wyrosłem i do którego mam zaszczyt należeć. Rozumiem przeto, dlaczego należy utrzymać w jakiejkolwiek bądź formie to nie pisane i nie dyplomowe odznaczenie. Sądzę, iż zrozumiałym jest zupełnie to pragnienie moje wzbudzenia w p. Ministrze Oświaty przeświadczenia, aby jednak to odznaczenie w jakiejkolwiek bądź formie znalazło się w jego zarządzeniu, i twierdzę, że cofnięcie tego odznaczenia byłoby głęboką i niezasłużoną krzywdą dla nauczycielstwa. Dlatego to sprawa ta ma zasadnicze znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-52.18" who="#SJedrusik">Nauczyciel niestety, a może i dobrze — proszę Wysokiej Izby — jest dziwnym tworem, zresztą takim tworem, jak każdy dobry szczery patriota Polak: rozumuje nie głową, ale sercem. Niejednokrotnie, szczególnie w ostatnich czasach ogromne rzesze nauczycielstwa doznały głębokich przykrości, które jednak nie wytrąciły nauczycielstwa z zasadniczej postawy twórczej i rzetelnej pracy dla pomnożenia polskiej siły narodowej i państwowej. Ta właśnie postawa nauczycielstwa — jak sądzę — dała i daje możność wyrównania tych zadrażnień przez zmianę nastawienia i zrozumienie tych wartości, jakie nauczycielstwo wnosi w życie społeczne i państwowe Polski. Twierdzę przeto, proszę Wysokiej Izby, że do tych usuwanych zadrażnień i niezasłużonych przykrości nie może się dołączyć jeszcze jedna przykrość przez pozbawienie nauczycielstwa prawa wybierania swoich przedstawicieli do tych ciał, z którymi tak mocno i silnie związane jest życie szkoły, oświaty i kultury.</u>
+ <u xml:id="u-52.19" who="#SJedrusik">Przemawiając tu jako członek Senatu nie zapominam jednak, że jestem również nauczycielem szkoły powszechnej. Przez usta moje wypowiadam opinie i życzenia nie tylko moje osobiste, ale ogromnych rzesz nauczycielstwa, w szczególności nauczycielstwa szkół powszechnych, którego serce, tak mniemam, pospólnie z moim jednym rytmem bije.</u>
+ <u xml:id="u-52.20" who="#SJedrusik">Wysoka Izbo! Tak mniemam i tak to odczuwam, że w tej chwili stoją oto za mną szeregi niekończące się cichych pracowników i ofiarników, walczących o to niepisane i niedyplomowane wyróżnienie, którego rzecznikiem być tu mam zaszczyt. I dlatego, jeżeli już nie może być wprowadzona odpowiednia zmiana w samej ustawie, jeżeli już, jak to chce p. referent, nie trzeba pozbawiać jednolitości samorządu szkolnego—w zrozumieniu mojej odpowiedzialności i mojej łączności z ogółem nauczycielstwa mam zaszczyt zwrócić się do Pana Ministra z apelem, aby w rozporządzeniu wykonawczym, które zostanie wydane, było zarządzenie idące po tej linii niedopuszczenia do omówionej przeze mnie krzywdy, względnie żeby nie skrzywdzono jednego z najbardziej wartościowych i ofiarnych elementów pracy państwowej, jakim jest nauczycielstwo szkół powszechnych, a które to zarządzenie z drugiej strony byłoby jednocześnie dowodem zaufania dla tego nauczycielstwa.</u>
+ <u xml:id="u-52.21" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#Marszalek">Głos ma s. ks. Machaj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! P. senator referent był łaskaw podkreślić, że projekt ustawy o zespoleniu samorządu szkolnego z samorządem terytorialnym ma charakter prawie że wyłącznie gospodarczy. Otóż ja bym był trochę innego zdania. Mianowicie w art. 2 pkt 6 jest powiedziane: — „inicjuje powstawanie i współdziała w organizacji i prowadzeniu utrzymywanych przez samorząd terytorialny szkół oraz instytucyj oświatowych, wychowawczych i zdrowotnych, jak: przedszkola, bursy szkolne, biblioteki , ośrodki kultury wiejskiej, świetlice oświatowe, osiedla i poradnie szkolne, boiska i urządzenia sportowe itp.”. W 7 pkt zaś — „inicjuje i współdziała w organizacji i prowadzeniu prac w zakresie oświaty pozaszkolnej”. Otóż mnie się zdaje, że to jest charakter nie tylko gospodarczy, ale wybitnie oświatowy i kulturalny.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#SksMachay">Projekt ustawy nie wspomina o współudziale duchowieństwa w tej pracy bardzo ważnej. Co prawda, przyznaję zupełną rację p. senatorowi referentowi, że w myśl art. 3 pkt 2 może być każdy ksiądz w danej gminie wybrany do komisji oświatowej, poza tym według ust. (3) może być jeszcze zaproszony, ale tylko z głosem doradczym. Przyznaję — i to było by idealnym stanem — gdyby w komisji nie duchowni, tylko świeccy bronili zupełnie sami podstaw kultury duchowej, opartej na zasadach chrześcijaństwa — katolicyzmu w naszym Państwie. Ale nie jesteśmy jeszcze w tak szczęśliwym położeniu, żebyśmy mogli w 100% wszędzie na wszystkich odcinkach Rzeczypospolitej powierzyć naszym komisjom oświatowym prowadzenie wielkiej pracy bez jakiegokolwiek współudziału duchowieństwa.</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#SksMachay">Art. 3 pkt 5 powiada, że mogą należeć do komisji i inne osoby powołane przez komisję, nie więcej jednak niż dwie. Otóż mam to przekonanie i wiarę, opartą na przyrzeczeniu p. Ministra Oświaty, że komisje oświatowe, które powstaną na terenie Rzeczypospolitej, w gminach wiejskich i miejskich, będą mogły współpracować wszędzie z duchowieństwem. Dlatego opierając się na tym swoim przekonaniu i na tej wierze, opartej na tak naprawdę wysokim przyrzeczeniu, nie zgłaszam do ustawy żadnej poprawki, bo to przyrzeczenie i ta wiara dla potęgi i rozwoju kultury Rzeczypospolitej zupełnie mnie wystarcza.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#komentarz">(S. Radziwiłł:</u>
+ <u xml:id="u-55.2" who="#Marszalek">Owszem.)</u>
+ <u xml:id="u-55.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Radziwiłł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#SRadziwill">Wysoki Senacie! Ponieważ zasadniczo nie zostały wniesione poprawki, więc mogło by się obejść bez zabrania głosu przez sprawozdawcę, jednak zabieram głos dlatego, że sprowokował mię do tego w swoim przemówieniu p. s. Jędrusik.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#SRadziwill">W najlepszej wierze, popierając tekst ustawy, którą mamy uchwalić, zaznaczam, że jak najdalej było ode mnie umniejszenie możliwości spełnienia bezinteresownego obowiązku przez nauczyciela społecznika w działalności gospodarczej samorządu szkolnego. Dlatego zdaje mi się, że chodzi tutaj o jakieś wielkie nieporozumienie. Nauczyciel, jak każdy inny obywatel, jak ksiądz, jak rolnik, może być na równi z innymi przez radę gminną do tej komisji powiatowej lub gminnej wybrany i nikt mu prawa wyboru nie odejmuje. Natomiast sytuacja dotychczasowa była nielogiczna, gdyż wybór dokonywany przez kolegów w danym zawodzie nie mieści się przecie w ustroju ogólnym samorządu terytorialnego. Jeżeli mi wolno użyć takiego porównania, brzmiałoby to tak, jak gdybyśmy powiedzieli, że ksiądz ma być wybrany przez kolegów z dekanatu lub przez radę kapitulną. Związek Nauczycielstwa, konferencje nauczycielskie i wszelkie miejsca, gdzie wspólnie panowie nauczyciele radzą nad swoimi zawodowymi sprawami, nad sprawami oświatowymi, są instytucjami, niezwiązanymi z terytorialnym samorządem. Podzielając w pełni to uznanie dla nauczycielstwa szkół powszechnych, z którym mam zaszczyt wiele lat na niwie samorządu szkolnego czy terytorialnego współpracować, chciałbym zaznaczyć, że nie można mieszać pojęcia wybieralności w organizacjach wewnętrznych zawodowych z należeniem do instytucji ostatecznie uchwalających i dysponujących funduszami ogólnymi terytorialnego samorządu, jak gmina i powiat. I dlatego składając hołd nauczycielskiej pracy społecznikowskiej w instytucjach dotychczasowych samorządu szkolnego, właśnie pomagamy im w dalszej pracy, przyczyniając się do uchwalenia obecnej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#SRadziwill">Jeżeli chodzi o zastrzeżenia, wniesione przez ks. senatora Machaja, to chciałbym dodać, że jako świecki katolik tak samo to zapewnienie p. Ministra uważam za decydujące w naszym ustosunkowaniu się do tej ustawy i dlatego wdzięczny jestem ks. senatorowi Machajowi, iż nie utrudnia nam sytuacji, a przeciwnie — podkreśla swoją zasadniczą zgodę z punktu widzenia przedstawiciela Kościoła katolickiego na tę ustawę. Równocześnie wyrażam zdanie, że wpływ Kościoła katolickiego na wszelkie sprawy dotyczące oświaty powinien być i będzie w Polsce ważki i wieczny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#Marszalek">Zamykam rozprawę. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-57.2" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-57.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonych interpelacyj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. inż. Mikołaja Tworydły do p. Prezesa Rady</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#SekretarzsMalicki">Ministrów, do p. Ministra Spraw Wojskowych i do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie demolowania budynków, urządzeń wewnętrznych i towarów w instytucjach ukraińskich, jako też bicia ludności ukraińskiej przez wojskowo uzbrojone grupy ludzi na terenie województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego w październiku i listopadzie 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Henryka Jędrusika do p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie dodatku na mieszkanie dla nauczycielek zamężnych.</u>
+ <u xml:id="u-58.3" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja senatorów: Emila Hordyńskiego, Mikołaja Malickiego, Bohdana Lepkiego, Włodzimierza Decykiewicza i Mikołaja Tworydły do p. Ministra Skarbu w sprawie nakładania na greckokatolickich proboszczów obowiązku zapłaty dodatków komunalnych do państwowego podatku gruntowego.</u>
+ <u xml:id="u-58.4" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Emila Hordyńskiego do p. Ministra Komunikacji w sprawie komunikacji autobusowej na liniach obsługiwanych przez autobusy P. K. P.</u>
+ <u xml:id="u-58.5" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Emila Hordyńskiego do p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych w sprawie wykonywania uprawnień serwitutowych przez mieszkańców — serwitutowców gromady Lipowica, powiatu doliniańskiego, woj. stanisławowskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#Marszalek">Interpelacje te przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę je p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-59.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 52.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..45d9793
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/header.xml
@@ -0,0 +1,229 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00006-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>6 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>6 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">6</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-09</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="AzebytenwyrokWielkiegoMarszalkazostalnalezyciewykonanyRzeczpospolitapozaolbrzymimizdobyczamiuzyskanymiodchwiliodzyskanianiepodlegloscijakwspanialaizwycieskaarmianaszaumilowaniecalegonarodujakGdyniajaknowopowstajacyCentralnyOkregPrzemyslowywinnajeszczekrzepkostanacnaswoichwschodnichrubiezachbyjenajbardziejscisleorganiczniezespoliczcalosciaPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Ażeby ten — „wyrok” Wielkiego Marszałka został należycie wykonany, Rzeczpospolita poza olbrzymimi zdobyczami uzyskanymi od chwili odzyskania niepodległości, jak wspaniała i zwycięska armia nasza — umiłowanie całego narodu, jak Gdynia, jak nowopowstający Centralny Okręg Przemysłowy — winna jeszcze krzepko stanąć na swoich wschodnich rubieżach, by je najbardziej ściśle organicznie zespolić z całością Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BocprzeciezrozwojgospodarczyziemwschodnichstworzyzjednejstronynajsilniejszewiezyktorezwiazaziemiewschodniezresztaPolskizdrugiejzasstronywzmocnielementpolskinatychziemiachgdyzzainwestycjamiidziezwyklenaplywnajlepszegopanstwowotworczegoelementupolskiegoWtensposobodszeregujuzlattrwajacyodplywpolskoscizewschodunazachodidoosrodkowcentralnychzostanieskuteczniezahamowanyczegoprzeciezprzedewszystkimdlaziemtychwymagapolskaracjastanu" role="speaker">
+ <persName>Boć przecież rozwój gospodarczy ziem wschodnich stworzy z jednej strony najsilniejsze więzy, które zwiążą ziemie wschodnie z resztą Polski, z drugiej zaś strony wzmocni element polski na tych ziemiach, gdyż za inwestycjami idzie zwykle napływ najlepszego, państwowo twórczego elementu polskiego. W ten sposób od szeregu już lat trwający odpływ polskości ze wschodu na zachód i do ośrodków centralnych zostanie skutecznie zahamowany, czego przecież przede wszystkim dla ziem tych wymaga polska racja stanu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChcialbymtujeszczezaapelowacdoWysokiegoRzadubyprzedsiebiorstwapanstwowewzorempraktykistosowanejwcentrumkrajulokowalyfunduszeemerytalnoubezpieczeniowewmiastachwolynskichwbudownictwie" role="speaker">
+ <persName>Chciałbym tu jeszcze zaapelować do Wysokiego Rządu, by przedsiębiorstwa państwowe wzorem praktyki stosowanej w centrum kraju lokowały fundusze emerytalno-ubezpieczeniowe w miastach wołyńskich w budownictwie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DlategojedynadrogawiodacadorealnegozjednoczeniajestdrogaposzukiwaniamaksimumwspolnotypomiedzywszystkimiPolakamizaprzegnieciawszystkichdoodpowiedzialnosciidopracynarzeczdobrapublicznegopozostawieniazesietakwyrazejaknajmniejbezrobotnychpozostawieniapozanawiasemzyciapublicznegojaknajmniejtychktorzywwalcewnegacjiswojewlasnesilyniszczainieprzyczyniajasiedowzrostusilyPanstwaKiedyspadlyhistoryczneslowaMarszalkaPilsudskiegootymzezaduzojestnieprawosciDzisiajdowszystkichtrzebabypowiedziec" role="speaker">
+ <persName>Dlatego jedyną drogą, wiodącą do realnego zjednoczenia, jest droga poszukiwania maksimum wspólnoty pomiędzy wszystkimi Polakami, zaprzęgnięcia wszystkich do odpowiedzialności i do pracy na rzecz dobra publicznego, pozostawienia, że się tak wyrażę, jak najmniej „bezrobotnych”, pozostawienia poza nawiasem życia publicznego jak najmniej tych, którzy w walce, w negacji swoje własne siły niszczą, i nie przyczyniają się do wzrostu siły Państwa. Kiedyś padły historyczne słowa Marszałka Piłsudskiego o tym, że za dużo jest nieprawości. Dzisiaj do wszystkich trzeba by powiedzieć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DotychczasbowiemwidocznesanaWolyniusladystraszliwychspustoszenwielkiejwojnychociazbywpostacinieodbudowanychjeszczewieluspalonychdomowzakladowprzemyslowychbudynkowkolejowychitp" role="speaker">
+ <persName>Dotychczas bowiem widoczne są na Wołyniu ślady straszliwych spustoszeń wielkiej wojny, chociażby w postaci nieodbudowanych jeszcze wielu spalonych domów, zakładów przemysłowych, budynków kolejowych itp.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DyskusjanadbudzetemMinisterstwaKomunikacjiprzynioslanamniewielepocieszajacychmomentowalbowiemjakkolwiekwiemyzesprawnoscipunktualnoscnaszychkoleistalasiejuznawetslawnatojednakniepodnoszonotegododatniegomomentuchocbyztegopowoduzewgrudniuprzedswietaminastapilwielkizatorWiecniepodkreslonopunktualnoscinaconaszekolejepanstwowezaslugujanatomiastpodkreslonobrakiwtaborzewparowozachiwwagonachorazprzyslowiowozlystandrogbitychiwodnychPodniesionomiedzyinnymiwolanieoregulacjeWislyktoranieuregulowanahamujerozwojwszelkiegosrodladowegohandluwodnego" role="speaker">
+ <persName>Dyskusja nad budżetem Ministerstwa Komunikacji przyniosła nam niewiele pocieszających momentów, albowiem jakkolwiek wiemy, że sprawność i punktualność naszych kolei stała się już nawet sławną, to jednak nie podnoszono tego dodatniego momentu choćby z tego powodu, że w grudniu przed świętami nastąpił wielki zator. Więc nie podkreślono punktualności, na co nasze koleje państwowe zasługują, natomiast podkreślono braki w taborze, w parowozach i w wagonach oraz przysłowiowo zły stan dróg bitych i wodnych. Podniesiono między innymi wołanie o regulację Wisły, która nieuregulowana hamuje rozwój wszelkiego śródlądowego handlu wodnego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IjakwwiekachminionychtaktezidzisobronegranicRzeczypospolitejszerzeniepoglebianieiutrwalaniekulturyipolskoscinatychziemiachzapierwszyswojobowiazekuwazaczawszebedzie" role="speaker">
+ <persName>I jak w wiekach minionych, tak też i dziś — obronę granic Rzeczypospolitej, szerzenie, pogłębianie i utrwalanie kultury i polskości na tych ziemiach — za pierwszy swój obowiązek uważać zawsze będzie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakurzeczywistnictencelzorganizowanianaroduwsluzbiepanstwaOdpowiadamnatopytanie" role="speaker">
+ <persName>Jak urzeczywistnić ten cel zorganizowania narodu w służbie państwa? Odpowiadam na to pytanie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JestemprzekonanyzetakiemocnejasneiszczerepostawieniesprawynietylkoznalazlobydrogedosercPolakowalezyskalobysilezniewalajacegonakazu" role="speaker">
+ <persName>Jestem przekonany, że takie mocne, jasne i szczere postawienie sprawy nie tylko znalazłoby drogę do serc Polaków, ale zyskałoby siłę zniewalającego nakazu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JeslichodziopolitykewewnetrznatopierwszymobowiazkiemiprawemRzadujestabywkrajupanowalladiporzadekOczekujemy" role="speaker">
+ <persName>Jeśli chodzi o politykę wewnętrzną, to pierwszym obowiązkiem i prawem Rządu jest, aby w kraju panował ład i porządek. Oczekujemy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli więc mowa o autonomii, to możemy o tym mówić wtedy, gdyby nastąpiło porozumienie obu żywiołów. Skoro tego porozumienia nie ma, jeżeli nie nastąpi uspokojenie tamtych terenów, to o autonomii nie może być mowy. A czy z punktu widzenia ukraińskiego rzeczywiście to jest taki postulat, który bezwzględnie przyczyniłby się do normalizacji stosunków? Proszę Panów, historia ruchów mniejszościowych zawsze i wszędzie daje nam przykłady, że dla mniejszości zamieszkującej dane państwo zazwyczaj rząd centralny, a w przeszłości, powiedziałbym, korona — to znaczy centrum państwa — były tym czynnikiem regulującym często przychylnie na rzecz mniejszości jej postulaty lokalne. Dlatego i w tych warunkach raczej od rządu centralnego naród ukraiński na terenie trzech południowych województw mógłby się spodziewać zrozumienia dla słusznych postulatów aniżeli w terenie, bo z konieczności tam, gdzie jest walka, jest i dużo trudniej o wzajemne porozumienie. To, co mówię, nie jest gołosłowne. My z naszej historii znamy te rzeczy doskonale. W momencie, kiedy Królestwo Kongresowe przez unię personalną było związane z Rosją, wielokrotnie ponad decyzję miejscowych czynników, ponad stanowisko Konstantego Pawłowicza</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Kiedyjuzmowieotymproblemietochcialbymwyciagnacparewnioskownaprzyszloscbytasprawabylachocpodtymwzgledemszczesliwaokazjadouniknieciajeszczegorszychnastepstw" role="speaker">
+ <persName>Kiedy już mówię o tym problemie, to chciałbym wyciągnąć parę wniosków na przyszłość, by ta sprawa była choć pod tym względem szczęśliwą okazją do uniknięcia jeszcze gorszych następstw.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KiedymowaobudzeciestwierdzictrzebazewstosunkudojegocaloscidoscduzesumyprzeznaczamynaobroneChociaztojestbezwatpieniaciezaritoduzyjakispadanaludnosctojednakniktwPolscenajszerszemasyznajdujacesiewnajciezszympolozeniunikttejpozycjiniekwestionujeJezelijestjakieszyczeniejakasopiniatotaabybylaiunasliniaMaginotanaszaliniaPilsudskiegoczyChrobregooktorejwspominalpsprawozdawcageneralnyanietylkopiersizolnierzapolskiegoRzadmozezawszeliczycnanajwiekszeofiaryzestronyspoleczenstwagdybychodzilooumocnienienaszejobronnosciSpoleczenstwopolskiewiezenaszbudzetwojskowynatlewydatkownazbrojeniawcalymswieciektorewrokuubieglymjakobliczajazrodlaangielskieprzewyzszajawartosciacalyzapaszlotaswiatowegozenaszbudzetjestbardzoskromnyCzymsietenwyscigzbrojenskonczykazdyznassiezapytujeCzyskonczysieznowzbrojnymstarciemsilsilanarzuconymirozstrzygnieciamiczyzawieszeniembroniszukaniemrozwiazannadrodzepokojuMypragniemypokojutemusluzypolskapolitykazagranicznaIbycmozezenaszepragnienieinaszawiaraizwyscigzbrojenwnajblizszychlatachskonczysieodprezeniemmozesiezisciAleczyprzeztozmieniasienaszezadaniazmienisienaszepolozeniegeograficznezmieniasienieublaganeprawazyciaiprawanaciskuwielkichmasiwielkiejenergiizewschoduizachoduTosieniezmieniNiezmienisietonieublaganeprawozyciatamgdziezachwialasierownowagaizmienilasienaczyjasniekorzyscNiechniktnienarzekanazlylosgdybezradniepatrzylnazachodzacezmianynaprzesuwaniesilmaterialnychczyduchowychpolitycznychczywojskowychDlategotezdbaloscoutrzymanierownowagibedzienapewnotroskaciaglawewszystkichdziedzinachnaszegozyciapanstwowegobedziewymagalawielkichwysilkowiwielkiegozjednoczeniawszystkichsilpolskichnawetgdybyzbierajacasieburzaskonczylasierozpogodzeniem" role="speaker">
+ <persName>Kiedy mowa o budżecie, stwierdzić trzeba, że w stosunku do jego całości dość duże sumy przeznaczamy na obronę. Chociaż to jest bezwątpienia ciężar i to duży, jaki spada na ludność, to jednak nikt w Polsce — najszersze masy, znajdujące się w najcięższym położeniu, nikt tej pozycji nie kwestionuje. Jeżeli jest jakieś życzenie, jakaś opinia, to ta, aby była i u nas linia Maginota, nasza linia „Piłsudskiego” czy Chrobrego, o której wspominał p. sprawozdawca generalny, a nie tylko piersi żołnierza polskiego. Rząd może zawsze liczyć na największe ofiary ze strony społeczeństwa, gdyby chodziło o umocnienie naszej obronności. Społeczeństwo polskie wie, że nasz budżet wojskowy na tle wydatków na zbrojenia w całym świecie, które w roku ubiegłym, jak obliczają źródła angielskie, przewyższają wartością cały zapas złota światowego, że nasz budżet jest bardzo skromny. Czym się ten wyścig zbrojeń skończy, każdy z nas się zapytuje. Czy skończy się znów zbrojnym starciem sił, siłą narzuconymi rozstrzygnięciami, czy zawieszeniem broni, szukaniem rozwiązań na drodze pokoju? My pragniemy pokoju, temu służy polska polityka zagraniczna. I być może, że nasze pragnienie i nasza wiara, iż wyścig zbrojeń w najbliższych latach skończy się odprężeniem, może się ziści. Ale czy przez to zmienią się nasze zadania, zmieni się nasze położenie geograficzne, zmienią się nieubłagane prawa życia i prawa nacisku wielkich mas i wielkiej energii ze wschodu i zachodu? To się nie zmieni. Nie zmieni się to nieubłagane prawo życia tam, gdzie zachwiała się równowaga i zmieniła się na czyjąś niekorzyść. Niech nikt nie narzeka na zły los, gdy bezradnie patrzył na zachodzące zmiany, na przesuwanie sił materialnych czy duchowych, politycznych czy wojskowych. Dlatego też dbałość o utrzymanie równowagi będzie na pewno troską ciągłą we wszystkich dziedzinach naszego życia państwowego, będzie wymagała wielkich wysiłków i wielkiego zjednoczenia wszystkich sił polskich, nawet gdyby zbierająca się burza skończyła się rozpogodzeniem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KonczacomawianienaszychpostulatowgospodarczychpozostajemioswiadczycizmamyglebokanadziejezeWysokiRzadwwiekszejmierzenizdotychczasuwzglednipotrzebyWolyniawplanachinwestycyjnychnaokresnajblizszy" role="speaker">
+ <persName>Kończąc omawianie naszych postulatów gospodarczych, pozostaje mi oświadczyć, iż mamy głęboką nadzieję, że Wysoki Rząd w większej mierze niż dotychczas uwzględni potrzeby Wołynia w planach inwestycyjnych na okres najbliższy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ktosmoglbypowiedziec" role="speaker">
+ <persName>Ktoś mógłby powiedzieć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NaszczesciezagadnienieobszarowwschodnichzaczynabudziccorazwiekszezainteresowaniepolskiejopiniipublicznejistajesierowniezprzedmiotemcorazwiekszejuwaginaszejpolitykipanstwowejJesttozjawiskobardzopomyslneirokujacenadziejezetadysproporcjagospodarczaoktorejwyzejwspomnialemzostaniesystematycznieplanowoiskutecznieusunieta" role="speaker">
+ <persName>Na szczęście zagadnienie obszarów wschodnich zaczyna budzić coraz większe zainteresowanie polskiej opinii publicznej i staje się również przedmiotem coraz większej uwagi naszej polityki państwowej. Jest to zjawisko bardzo pomyślne i rokujące nadzieję, że ta dysproporcja gospodarcza, o której wyżej wspomniałem, zostanie systematycznie, planowo i skutecznie usuniętą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NatejodpowiedzialnoscitrzebabudowaczjednoczenieiwydobywaniePolskiztychciezkichwarunkowwjakichonasieznajduje" role="speaker">
+ <persName>Na tej odpowiedzialności trzeba budować zjednoczenie i wydobywanie Polski z tych ciężkich warunków, w jakich ona się znajduje.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NaiwnezludzenieNieChodzijedynieotobytakiaktmobilizacjidokonalsienaprawdewatmosferzewykluczajacejgrebywszystkiewchodzacetuwrachubeczynnikipotrafilysiezdobycnaofiarnapostawewobecinteresowPanstwaAjezeliiwtedyniewzruszonapozostanietakaczyinnatwierdzapartykularnychinteresowjezelimimoprzekonywujacychdowodowzeniechodziozadnagreleczospelnieniewielkiegoobowiazkunieskapitulujezajadloscpartyjnazjednejczyzdrugiejstronybarykadyNieobawiamsietychmozliwoscibowierzemocnownieomylnyinstynktizdrowiemoralnenaroduGdytylkozostaniestworzonawlasciwapostawamoralnopolitycznazjednoczeniazlikwidowanieanarchistycznychoporowniebedziedoprawdyrzeczataktrudnajakdziskiedywiekszoscPolakowzarownopostronierzadowejjakiopozycjiszczerzeiuczciwiewierzywpotrzebewewnetrznejwalkipolitycznejimanadziejezelepszejutroPolskimoznaosiagnacnadrodzezniszczeniakonkurencyjnychgruppolitycznychLudzieciniemajaracjiZadenzistniejacychobecnieobozowpolitycznychwPolsceniemadoscsilyabymocsamemurozwiazacwewnetrznopolitycznezagadnieniaPolskiWobecnychwarunkachniezarysowujasietezperspektywybyktorykolwiekzobozowsilytakiewnajblizszejprzyszloscimoglzmobilizowacIdlategowlasniekoncentracjasilzjednoczeniewszystkichczynnikownarodowychwjednymoboziejestniejednazmozliwoscialepoprostukoniecznosciapanstwowanajwyzszejwagi" role="speaker">
+ <persName>Naiwne złudzenie? Nie. Chodzi jedynie o to, by taki akt mobilizacji dokonał się naprawdę w atmosferze, wykluczającej grę, by wszystkie wchodzące tu w rachubę czynniki potrafiły się zdobyć na ofiarną postawę wobec interesów Państwa. A jeżeli i wtedy niewzruszoną pozostanie taka czy inna twierdza partykularnych interesów, jeżeli mimo przekonywujących dowodów, że nie chodzi o żadną grę, lecz o spełnienie wielkiego obowiązku, nie skapituluje zajadłość partyjna z jednej czy z drugiej strony barykady? Nie obawiam się tych możliwości, bo wierzę mocno w nieomylny instynkt i zdrowie moralne narodu. Gdy tylko zostanie stworzona właściwa postawa moralno-polityczna zjednoczenia, zlikwidowanie anarchistycznych oporów nie będzie doprawdy rzeczą tak trudną jak dziś, kiedy większość Polaków zarówno po stronie rządowej jak i opozycji szczerze i uczciwie wierzy w potrzebę ... wewnętrznej walki politycznej i ma nadzieję, że lepsze jutro Polski można osiągnąć na drodze zniszczenia konkurencyjnych grup politycznych. Ludzie ci nie mają racji. Żaden z istniejących obecnie obozów politycznych w Polsce nie ma dość siły, aby móc samemu rozwiązać wewnętrzno polityczne zagadnienia Polski. W obecnych warunkach nie zarysowują się też perspektywy, by którykolwiek z obozów siły takie w najbliższej przyszłości mógł zmobilizować. I dlatego właśnie koncentracja sił, zjednoczenie wszystkich czynników narodowych w jednym obozie jest nie jedną z możliwości, ale po prostu koniecznością państwową najwyższej wagi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NatomiastniemogepodzielicsugestiipsenTymoszenkidotyczacychrzekomejkoniecznoscistworzeniaautorytatywnejcentralnejkomorkiktorabymoglakoordynowacwszystkiesprawyukrainskieilikwidowacrozbieznoscipogladownasprawymniejszosciowewroznychinstytucjachinawetresortachsadzebowiemzeorganizacjanaszychwladzpanstwowychopartascislenaKonstytucjikwietniowejjesttakzwartaipelnaizwzupelnoscipotrafipozytywnierozwiazacporuszoneprzez" role="speaker">
+ <persName>Natomiast nie mogę podzielić sugestii p. sen. Tymoszenki, dotyczących rzekomej konieczności stworzenia autorytatywnej centralnej komórki, która by mogła koordynować wszystkie sprawy ukraińskie i likwidować rozbieżności poglądów na sprawy mniejszościowe w różnych instytucjach i nawet resortach, sądzę bowiem, że organizacja naszych władz państwowych, oparta ściśle na Konstytucji kwietniowej, jest tak zwarta i pełna, iż w zupełności potrafi pozytywnie rozwiązać poruszone przez</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiewiemczytobylyslowascislepPremieradzisiejszegoRzadujakiemialwypowiedziecdojednegozprezydentowmiastzktorymmniezadenstosunekideowopolitycznynielaczyMialpowiedziecdoniego" role="speaker">
+ <persName>Nie wiem, czy to były słowa ścisłe p. Premiera dzisiejszego Rządu, jakie miał wypowiedzieć do jednego z prezydentów miast, z którym mnie żaden stosunek ideowo-polityczny nie łączy. Miał powiedzieć do niego</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Odrokumniejwiecejdalsiezauwazycwysocepocieszajacyobjaw" role="speaker">
+ <persName>Od roku mniej więcej dał się zauważyć wysoce pocieszający objaw</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OgolniejuzznanymstalsieaforyzmpelenglebokiejmyslipolitycznejzeJozefPilsudskiwodznaroduskazalPolskenawielkosc" role="speaker">
+ <persName>Ogólnie już znanym stal się aforyzm pełen głębokiej myśli politycznej, że Józef Piłsudski, wódz narodu, — „skazał” Polskę na wielkość</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodniesieniezasmiastimiasteczekprzyczynisieprzedewszystkimdowzmocnieniaelementupolskiegoktorypowinienzastapicnaziemiachwschodnichelementzydowskiTymbardziejiznawsikresowejjestnamcorazciasniej" role="speaker">
+ <persName>Podniesienie zaś miast i miasteczek przyczyni się przede wszystkim do wzmocnienia elementu polskiego, który powinien zastąpić na ziemiach wschodnich element żydowski. Tym bardziej, iż na wsi kresowej jest nam coraz ciaśniej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodobnestanowiskozajmujeorganbiskupaChomyszynaNowaZoriaWydajemisiezetujestwlasciwypunktwyjsciazmianyorientacjispoleczenstwaukrainskiegoztamtychdzielnicwstosunkudoPanstwaPolskiegoeksterminacyjnapolitykadzisiejszegorzaduRosjinaterenieodZbruczadoDoncaitewypadkidoktorychdoprowadzatolerowaniepewnejakcjinieprzeciwstawianiesiepewnymposunieciomZcalalojalnosciamuszeprzyznaczeoswiadczeniezarownoprzedstawicielaUNDAjakksiezybiskupowukrainskichsawnajwyzszymstopniuuznaniaiszacunkugodne" role="speaker">
+ <persName>Podobne stanowisko zajmuje organ biskupa Chomyszyna — „Nowa Zoria.” Wydaje mi się, że tu jest właściwy punkt wyjścia zmiany orientacji społeczeństwa ukraińskiego z tamtych dzielnic w stosunku do Państwa Polskiego — eksterminacyjna polityka dzisiejszego rządu Rosji na terenie od Zbrucza do Dońca i te wypadki, do których doprowadza tolerowanie pewnej akcji, nie przeciwstawianie się pewnym posunięciom. Z całą lojalnością muszę przyznać, że oświadczenie zarówno przedstawiciela UNDA, jak księży biskupów ukraińskich są w najwyższym stopniu uznania i szacunku godne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu" role="speaker">
+ <persName>Prawdą jest, że dzisiaj w innych państwach, np. w Niemczech, kredyty są dawane kolejnictwu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGiedroyc" role="speaker">
+ <persName>S. Giedroyć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGodlewski" role="speaker">
+ <persName>S. Godlewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKaminski" role="speaker">
+ <persName>S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKobylanski" role="speaker">
+ <persName>S. Kobylański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLechnicki" role="speaker">
+ <persName>S. Lechnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
+ <persName>S. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SOlchowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Olchowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrystor" role="speaker">
+ <persName>S. Prystor</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRubinstein" role="speaker">
+ <persName>S. Rubinstein</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRubinsztejn" role="speaker">
+ <persName>S. Rubinsztejn</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
+ <persName>S. Skoczylas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STworydlo" role="speaker">
+ <persName>S, Tworydło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STymoszenko" role="speaker">
+ <persName>S. Tymoszenko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWolf" role="speaker">
+ <persName>S. Wolf</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SajeszczewPolscetacyktorzyzuporemtepychdoktrynerowdowodza" role="speaker">
+ <persName>Są jeszcze w Polsce tacy, którzy z uporem tępych doktrynerów dowodzą</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="sietuiowdzienalamachprasyczywustachzagniewanychbojawiemnakogonaRzadwPolskeludziopiniazezakryzysjaktrafnieokreslilpWicepremiernaostatnimposiedzeniuZwiazkuOficerowRezerwyniezawinionyprzezPolskemyponosimyodpowiedzialnoscTomydotychzmianczynnieczybierniemielismysieprzyczynicTaopiniatluklasieniedawnoipocalymswiecieGinieonajuzSwiatzaczynawidziecwlasnebledyanaszeprawaislusznoscpostepowaniaJednakunassajeszczetacyktorzyuwazajazetomysmypowinnibylistacsiepiorunochronemktorymialwyladowaczbierajacesienapieciekonfliktowiburzzetomysmymielibycpolemdoswiadczalnymktoremialopouczycinnychostanierzeczywswieciezetomysmypowinnibylibycheroldemwalkizkimiprzeciwkomuwtedykiedyinnijakciuryobozowewleklisiewogoniewydarzenJezelitomowieipragnerozprawicsiezblednaopiniaktoraczesciowoiatmosferenaszegozyciazatruwatojednakzezniemniejszasilaprzekonaniamuszepowiedzieczeniejesttakjakpewnaczescprasypiszezetylkowielehistorycznychwydarzenwielesukcesowbylonaszymudzialemBowielepozatymsiezmienilozaszlowielezmianbliskonasobchodzacychnaktoreniemoznazamykacoczuboonenasprzedewszystkimobchodzaanietychsasiadownaszychzewschoduczyzachoduIdlategotakpilnymjestdorozwiazaniazagadnieniewydobyciaznarodupolskiegomaksimumsilabysprostactymprzemianomdlategokoniecznymjestbynarodpolskireprezentowaltakiesilymoralneduchowepolityczneigospodarczebyrownowageoktoraoparlMarszalekPilsudskiukladpolskoniemieckiutrwaliciumocnicUtrwalanieiumacnianietejrownowagimusibycstalanaszatroska" role="speaker">
+ <persName>się tu i ówdzie na łamach prasy czy w ustach zagniewanych, bo ja wiem na kogo — na Rząd w Polskę ludzi, opinia, że za kryzys, jak trafnie określił p. Wicepremier na ostatnim posiedzeniu Związku Oficerów Rezerwy, niezawiniony przez Polskę, my ponosimy odpowiedzialność. To my do tych zmian czynnie czy biernie mieliśmy się przyczynić? Ta opinia tłukła się niedawno i po całym świecie. Ginie ona już. Świat zaczyna widzieć własne błędy, a nasze prawa i słuszność postępowania. Jednak u nas są jeszcze tacy, którzy uważają, że to myśmy, powinni byli stać się piorunochronem, który miał wyładować zbierające się napięcie konfliktów i burz, że to myśmy mieli być polem doświadczalnym, które miało pouczyć innych o stanie rzeczy w świecie, że to myśmy powinni byli być heroldem walki — z kim i przeciw komu? — wtedy, kiedy inni jak ciury obozowe wlekli się w ogonie wydarzeń. Jeżeli to mówię i pragnę rozprawić się z błędną opinią, która częściowo i atmosferę naszego życia zatruwa, to jednakże z niemniejszą siłą przekonania muszę powiedzieć, że nie jest tak, jak pewna część prasy pisze, że tylko wiele historycznych wydarzeń, wiele sukcesów było naszym udziałem. Bo wiele poza tym się zmieniło, zaszło wiele zmian blisko nas obchodzących, na które nie można zamykać oczu, bo one nas przede wszystkim obchodzą, a nie tych sąsiadów naszych ze wschodu czy zachodu. I dlatego tak pilnym jest do rozwiązania zagadnienie wydobycia z narodu polskiego maksimum sił, aby sprostać tym przemianom, dlatego koniecznym jest, by naród polski reprezentował takie siły moralne, duchowe, polityczne i gospodarcze, by równowagę, o którą oparł Marszałek Piłsudski układ polsko-niemiecki, utrwalić i umocnić. Utrwalanie i umacnianie tej równowagi musi być stałą naszą troską.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SluszniewiecpPremierprzyjmujacnasWolyniakownaposluchaniunazwalWolynbogatymleczPaniePremierzebogactwatebeznalezytegozorganizowaniaeksploatacjibezkoniecznychpolaczenzrynkamizbytuizakupuportamiSlaskiemiCentralnymOkregiemPrzemyslowymniemogabyczdaniemnaszymnalezycieiwszechstronniewykorzystane" role="speaker">
+ <persName>Słusznie więc p. Premier, przyjmując nas, Wołyniaków na posłuchaniu, nazwał Wołyń — „bogatym”, lecz, Panie Premierze, bogactwa te bez należytego zorganizowania eksploatacji, bez koniecznych połączeń z rynkami zbytu i zakupu, portami, Śląskiem i Centralnym Okręgiem Przemysłowym nie mogą być — zdaniem naszym — należycie i wszechstronnie wykorzystane.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SpoleczenstwonatomiastmanietylkozrozumieniealeientuzjazmdlawszystkichprzedsiewziecktoremajanaceluodbudowesilgospodarczychPanstwaJezelijakaideaobokideipogotowiawojennegoznajdujenajwiekszyodzwiekuwszystkichludziwPolscetojesttoideasilygospodarczejktorejniemielismynaprzestrzeniwiekowtojestideanawiazaniadonajpiekniejszychtradycjiLubeckichiStaszicowtojestideaabysmykultywowalinietylkoautorytetywladzwojskowychnietylkowladzadministracyjnychalerowniezautorytetywszystkichtychktorzywykazujawoleitalenttworczywdzieletworzeniasilygospodarczejnarodubezktorejniemawielkoscipanstwa" role="speaker">
+ <persName>Społeczeństwo natomiast ma nie tylko zrozumienie, ale i entuzjazm dla wszystkich przedsięwzięć, które mają na celu odbudowę sił gospodarczych Państwa. Jeżeli jaka idea, obok idei pogotowia wojennego, znajduje największy odźwięk u wszystkich ludzi w Polsce, to jest to idea siły gospodarczej, której nie mieliśmy na przestrzeni wieków, to jest idea nawiązania do najpiękniejszych tradycji Lubeckich i Stasziców, to jest idea, abyśmy kultywowali nie tylko autorytety władz wojskowych, nie tylko władz administracyjnych, ale również autorytety wszystkich tych, którzy wykazują wolę i talent twórczy w dziele tworzenia siły gospodarczej narodu, bez której nie ma wielkości państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawytebardziejszczegolowomyWolyniacyzamierzamyomowicprzyrozprawachnadbudzetamiposzczegolnychministerstwtotezobecnieprzejdedoomowieniainnegokapitalnegozagadnieniaamianowiciekoniecznoscirozwiazaniasprawynaszychmiastimiasteczekktoreprzewazniesajeszczewstaniezupelnegozaniedbaniaizacofaniabraktambowiemzmalymiwyjatkami" role="speaker">
+ <persName>Sprawy te bardziej szczegółowo my — Wołyniacy — zamierzamy omówić przy rozprawach nad budżetami poszczególnych ministerstw, toteż obecnie przejdę do omówienia innego kapitalnego zagadnienia, a mianowicie konieczności rozwiązania sprawy naszych miast i miasteczek, które przeważnie są jeszcze w stanie zupełnego zaniedbania i zacofania, brak tam bowiem z małymi wyjątkami</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Streszczajacsiepowiem" role="speaker">
+ <persName>Streszczając się powiem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SzanujemyiszanowacbedziemyodrebnoscinarodoweikulturalnemniejszosciukrainskiejruskiejipoleskiejtakdlugodopokiniegodzaonewcaloscPanstwatakdlugodopokisaonelojalnewobecRzeczypospolitejZglebokimtezpietyzmemprzechowujemywpamiecidziejedawnejwspolnejnaszejprzeszloscihistorycznejjakrowniezwspolnejnaszejdoliiniedoli" role="speaker">
+ <persName>Szanujemy i szanować będziemy odrębności narodowe i kulturalne mniejszości ukraińskiej, ruskiej i poleskiej tak długo, dopóki nie godzą one w całość Państwa, tak długo, dopóki są one lojalne wobec Rzeczypospolitej. Z głębokim też pietyzmem przechowujemy w pamięci dzieje dawnej wspólnej naszej przeszłości historycznej, jak również — wspólnej naszej doli i niedoli.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze" role="speaker">
+ <persName>Ta ocena ogólna oczywiście nie stanie w żadnej sprzeczności z tym, że nie we wszystkich działaniach, nie we wszystkich poczynaniach i nie we wszystkich osiągnięciach Rządu widzimy stan zupełnie pomyślny. Daje to nam dość obszerne pole do wykonania naszego prawa i obowiązku krytyki poczynań Rządu. Częściowo daliśmy już temu wyraz w czasie naszych prac na Komisji Budżetowej, a nie wątpię, że</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Tumuszepodkreslicizistotneznaczeniedlaprzyszloscipolskiegorzemioslaihandluprzedstawiajachrzescijanskiekasybezprocentowektorezywiolowowprostrozwijajasienaziemiachwschodnichleczcierpiastalenabrakgotowkipotrzebujawiecwydatnejirychlejpomocyfinansowej" role="speaker">
+ <persName>Tu muszę podkreślić, iż istotne znaczenie dla przyszłości polskiego rzemiosła i handlu przedstawiają chrześcijańskie kasy bezprocentowe, które żywiołowo wprost rozwijają się na ziemiach wschodnich, lecz cierpią stale na brak gotówki, potrzebują więc wydatnej i rychłej pomocy finansowej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wolynpozawybitnieurodzajnaglebawczescipoludniowejmapieknelasyibogactwakopalnianejakbazaltyigranityktoremajakapitalneznaczeniedlapodstawowychinwestycyjogolnopanstwowych" role="speaker">
+ <persName>Wołyń poza wybitnie urodzajną glebą w części południowej ma piękne lasy i bogactwa kopalniane, jak bazalty i granity, które mają kapitalne znaczenie dla podstawowych inwestycyj ogólno-państwowych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym" role="speaker">
+ <persName>Wydaje mi się, że w tym artykule, ogłoszonym na łamach — „Nowego Szlaku”, prezes Mudryj zajmuje stanowisko daleko idącego głębokiego zrozumienia sytuacji, właściwej oceny sił w Polsce i jest bliski właściwego wyprowadzenia wniosku. Ocenia sytuację w Polsce oczywiście na tle międzynarodowym.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenacieDyskusjabudzetowajestzazwyczajokazjadowypowiadaniazalowikrytykWydajemisiezelepiejzrobimyjezeliwszyscybedziemystaralisiewskazywacnapozytywnesrodkiktorebyzmierzalydonaprawydzisiejszejsytuacjiWtymtezprzekonaniu" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senacie! Dyskusja, budżetowa jest zazwyczaj okazją do wypowiadania żalów i krytyk. Wydaje mi się, że lepiej zrobimy, jeżeli wszyscy będziemy starali się wskazywać na pozytywne środki, które by zmierzały do naprawy dzisiejszej sytuacji. W tym też przekonaniu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ztakimstanemopanowaniaprzezludnosczydowskahandluirzemioslapogodzicsieniemozemy" role="speaker">
+ <persName>Z takim stanem opanowania przez ludność żydowską handlu i rzemiosła pogodzić się nie możemy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZtychwiecwychodzacprzeslanekpozwolesobieprzedstawicWysokiejIzbiekilkakonkretnychpostulatowktorychnajrychlejszarealizacjastajesiezdaniemnaszymjakoreprezentantowWolyniakoniecznoscia" role="speaker">
+ <persName>Z tych więc wychodząc przesłanek, pozwolę sobie przedstawić Wysokiej Izbie kilka konkretnych postulatów, których najrychlejsza realizacja staje się, zdaniem naszym, jako reprezentantów Wołynia, koniecznością.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zamykamposiedzenie" role="speaker">
+ <persName>Zamykam posiedzenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZmienilosiewswieciewieleAkiedymowaotychzmianachjakzebezpodstawnieposwieciealecogorzejzeiwPolscetlucze" role="speaker">
+ <persName>Zmieniło się w świecie wiele. A kiedy mowa o tych zmianach, jakże bezpodstawnie po świecie, ale co gorzej że i w Polsce, tłucze</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZostawiajactesmutneincydentynabokustwierdzezeproblemmlodziezywPolscenalezydzisdonajwazniejszychzagadnienOnnietylkomaobowiazywacszkoleidomonmusiinteresowacwszystkieorganizacjekulturalnezawodoweipolityczneorazcalespoleczenstwoonmusiinteresowacadministracjewlaczniedonajwyzszychczynnikowwPanstwieBourobieniedobregoswiadomegoobywatelatojestglownyobowiazekdlaprzyszloscinaroduiPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Zostawiając te smutne incydenty na boku, stwierdzę, że problem młodzieży w Polsce należy dziś do najważniejszych zagadnień. On nie tylko ma obowiązywać szkołę i dom, on musi interesować wszystkie organizacje kulturalne, zawodowe i polityczne oraz całe społeczeństwo, on musi interesować administrację, włącznie do najwyższych czynników w Państwie. Bo urobienie dobrego, świadomego obywatela to jest główny obowiązek dla przyszłości narodu i Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZyjemywokresiebezwatpieniaduzychprobkonsolidacyjnychalesadzezezyjemyjeszczeciaglewposzukiwaniuideiiformzyciatrwalychktorebytrescianapelnilyramynaszejKonstytucjiktorebytresciazywawypelnilynaszeformyprawnezyciaIwtymposzukiwaniudziwicsieniemoznagdyidzienanaszzachoduizewschodunapornietylkosilyfizycznejaleiideizewtymposzukiwaniuznajdujasietacyktorzypowiadajazenamodletotalistycznapanstwonalezyzorganizowaczorganizowacwolektorakazekamiewszystkimmaszerowacWrzeczywistoscipolskiejjakbytowygladalopanstwototalistyczneWiemyczymjestpanstwototalistycznektoremusialoalboprzejacnaetatpanstwowyalbostworzyctysiacenowychurzedowinstytucyjoplacacfunkcjonariuszypartyjnychidawacpieniadzenainstruktorowkontrolerowprzewodcowrozmaitychodcinkowzyciaTamgdzieniemainnychwarunkownapowstanietotalizmunatymwlasniemusialbysieprzedewszystkimtotalizmoprzecnanowejarmiibiurokracjiIdlategoniechsiePanowieniedziwiazewszerokichmasachkiedyimsiepostawijakoidealspoleczenstwotermitowtowtychmasachjestswiadomosczetamwiecejtrutniowbybyloItojestpowiadamtaszczesliwaokazjaoktorejprzedchwilamowilemzenaszbudzetniechbedzieprzestroganaprzyszloscPolskenatotalizmniestacboskromnenaszesrodkiuzycmusimynienaprodukowanieaparatuurzedniczegoanaprzebudowegospodarczaPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Żyjemy w okresie bez wątpienia dużych prób konsolidacyjnych, ale sądzę, że żyjemy jeszcze ciągle w poszukiwaniu idei i form życia trwałych, które by treścią napełniły ramy naszej Konstytucji, które by treścią żywą wypełniły nasze formy prawne życia. I w tym poszukiwaniu dziwić się nie można, gdy idzie na nas z zachodu i ze wschodu napór nie tylko. siły fizycznej, ale i idei, że w tym poszukiwaniu znajdują się tacy, którzy powiadają, że na modłę totalistyczną państwo należy zorganizować, zorganizować wolę, która każę kamie wszystkim maszerować. W rzeczywistości polskiej jakby to wyglądało państwo totalistyczne? Wiemy, czym jest państwo totalistyczne, które musiało albo przejąć na etat państwowy, albo stworzyć tysiące nowych urzędów, instytucyj, opłacać funkcjonariuszy partyjnych i dawać pieniądze na instruktorów, kontrolerów, przewódców rozmaitych odcinków życia. Tam, gdzie nie ma innych warunków na powstanie totalizmu, na tym właśnie musiałby się przede wszystkim totalizm oprzeć — na nowej armii biurokracji. I dlatego niech się Panowie nie dziwią, że w szerokich masach, kiedy im się postawi jako ideał społeczeństwo termitów, to w tych masach jest świadomość, że tam więcej trutniów by było. I to jest, powiadam, ta szczęśliwa okazja, o której przed chwilą mówiłem, że nasz budżet niech będzie przestrogą na przyszłość. Polskę na totalizm nie stać, bo skromne nasze środki użyć musimy nie na produkowanie aparatu urzędniczego, a na przebudowę gospodarczą Państwa.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..8a290ad
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00006-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,631 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 6 posiedzenia w dniu 9 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan">Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck, Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Przemysłu i Handlu Antoni Roman, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram Kościałkowski, Minister Poczt i Tele grafów Emil Kaliński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakoniecznikow-K łukowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Józef Kożuchowski i Kajetan Dzierży kraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski i Michał Wierusz Kowalski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński.*</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 4.)*</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Katelbacha. Protokół i listę mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Protokół 4 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 5 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Dnia 10 lutego zmarł Papież Pius XI.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#komentarz">(Wszyscy wstają.)</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">Po złożeniu kondolencji z powodu zgonu Jego Świątobliwości Papieża Piusa XI na ręce Nuncjusza Apostołskiego wysłałem do Jego Eminencji Ks. Kardynała Augusta Hlonda, Prymasa Polski, depeszę treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#Marszalek">„W ciężkiej żałobie, która okryła Kościół, napełniając smutkiem wszystkie polskie serca, przesyłam na ręce Waszej Eminencji w imieniu Senatu Rzeczypospolitej i własnym wyrazy najgłębszego żalu i współczucia. Wielka Postać zgasłego sternika Kościoła Jego Świątobliwości Piusa XI pozostanie na wieki drogim i żywym światłem w historii walk i triumfów wskrzeszonej Rzeczypospolitej.” W odpowiedzi otrzymałem od Jego Eminencji Ks. Prymasa Polski pismo, zawierające serdeczne podziękowanie dla Senatu za przesłane kondolencje.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Jego Świątobliwość Papież Pius XI był jedną z wielkich postaci, wykutych przez głębokie przemiany czasów ostatnich, postaci, których rysem najwyrazistszym jest charakter niezłomny i działanie w imię wiecznych ogólnoludzkich wartości.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#Marszalek">Obok czynów z gorącego ojcowskiego serca płynących, czynów, skierowanych niestrudzenie ku utrwaleniu pokoju na świecie, ku ucieleśnianiu ewangelicznych ideałów — wbrew walkom bratobójczym, wbrew uciskom społecznym, wbrew niepokojowi czasów Jego panowania, my Polacy szczególne mamy powody, aby czcić pamięć tego Papieża, złotymi zgłoskami zapisanego w dziejach Kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#Marszalek">,.Jednym z najwybitniejszych umysłów obecnego świata” nazwał Go Józef Piłsudski i mówił o Nim na uroczystej koronacji Obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie w ten sposób:</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#Marszalek">,.Złączeni jesteśmy z Jego Świątobliwością pierwszymi poczynaniami życia naszego państwowego. Gdy Jego Świątobliwość, jako ksiądz Ratti, był u nas Nuncjuszem Apostołskim, z Jego przeżyć ówczesnych wspólnych nie mogliśmy nie wynieść głębokiego przekonania, że możemy być zawsze pewni Jego uczuć i sentymentu w stosunku do nas.” Zmarłemu Ojcu Św. należy się wdzięczność nasza za stałość Jego uczuć dla Polski wierną do ostatnich chwil Jego panowania, równie stałą, jak wtedy, gdy Magr. Achilles Ratti, ufny w Polskę, nie opuścił Warszawy, zagrożonej bolszewicką nawałą.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#Marszalek">Papież Pius XI mocno zacieśnił odwieczną więź między Polską a Stolicą Apostołską.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#Marszalek">Dziś, gdy na Stolicy Apostołskiej witamy nowego sternika Kościoła w osobie Jego Świątobliwości Papieża Piusa XII, w hołdzie naszym żyje wspomnienie więzi, zadzierzgniętej przez Jego Wielkiego Poprzednika.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#Marszalek">Usprawiedliwił swą nieobecność w Senacie na 5 posiedzeniu s. Grajek.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu s. Adamowi Kocowi do 13 marca, na 3 dni s. Wiktorowi Wróblowi oraz na 1 dzień s. Ignacemu Puławskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską (druki senackie nr 28 i 32). Sprawozdawca s. Wolf.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Gdy zdumieniem nas napawa błyskawiczność wypadków, które sprawiły zakończenie procesu rewindykacyjnego o prastarą ziemię piastowską, niesłusznie przywłaszczoną i do tego czasu trzymaną przez Czechosłowację, to niemniej każdy podziwiać musi owe dziwne zrządzenia Opatrzności, która te ziemie i lud na niej mieszkający prowadziła na przestrzeni licznych wieków poprzez katastrofy dziejowe i zewsząd piętrzące się przeszkody, ręką władców' obcych narodów, przez drogi na pozór do innych celów wiodące, aż je zaprowadziła do tej samej przystani, skąd przed wiekami je oderwano, do łączności w Polskim Państwie z polskim narodem.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SWolf">Odcięta przeszło sześćset lat temu gałąź polskiego narodu, wszczepiona do pnia obcego państwa, żywiona sokami obcego drzewa i naginana do interesów obcych narodów, wegetując nie straciła wziętych od matki Polski specyficznych narodowych sił żywotnych. Przyszła w połowie XIX stulecia — „Wiosna Narodów Zbudziły się soki żywotności, a uśpiona moc życia rozwinęła się w potężne życie narodowe.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SWolf">Do tego czasu wśród przejść dziejowych, przyjąwszy soki i tryb życia pnia, do którego go zaszczepiono, odpadł rodzimy książę, włodarz, odpadł szlachcic śląski, odpadł pan, ale zachował swą odporność przyciśniony do ziemi, sponiewierany chłop i robotnik polski. A gdy w budzącej się — „wiośnie Narodów” nie przyszli zwiastunowie, budziciele z Polski, jak ze śpiącego na gałęzi oczka, on chłop, on robotnik, z siebie zrodził swoich przewódców. swoich Stalmachów, Cieńciałów. Świeżych, Michejdów i Londzinów, a prowadzony przez nich i karmiony okruchami bogactwa polskiej kultury narodowej, doprowadził wśród siebie do takiego uświadomienia i do takich warunków polskiego życia narodowego, że za wzór mógł być stawiany nawet dzielnicom, które zawsze żyły rodzimym życiem państwowo-narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SWolf">Jasnym tedy było, że taki lud nie mógł się pogodzić ze swym losem wtedy, gdy zmartwychwstała Polska, a wola obcych dyplomatów przyłączyła go i jego ziemię do obcego państwa i że wytężył wszystkie swe siły, by zrzucić obce więzy i złączyć się z całością polskiego narodu. A gdy teraz w swych wysiłkach miał zrozumienie, pomoc i poparcie całego narodu i gdy jego usiłowania stały się celem Polskiego Państwa i tych, co kierują jego nawą, musiała nadejść chwila odpowiednia do wyzwolenia. Nadeszła! A my i z nami cały, sądzę, naród, musimy uznać z wdzięcznością i z dumą stwierdzić, że Rząd Polski tej chwili nie zaniedbał i oparty o silną, kochaną armię i o wolę całego narodu, wykorzystał ją wśród niesprzyjających okoliczności w sposób, który z podziwem uzna dostatecznie historia.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Trudno mnie, który reprezentowałem lud obecnie wyzwolony jako poseł w parlamencie czesko słowackim, wyrazić uczucia rozrzewnienia, jakich doznaj ę dziś, kiedy po raz pierwszy z tej trybuny Senatu Rzeczypospolitej mówię i to mam omawiać projekt ustawy decydującej w pewnym stopniu o zjednoczeniu ziemi mego ludu z Polską.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SWolf">Oto prawie przed rokiem w przedostatnim moim przemówieniu w czesko słowackim sejmie 29 marca, omówiwszy upośledzenia polskie} ludności w różnych dziedzinach życia państwowego i społecznego i stwierdziwszy, że rząd czesko słowacki poza obietnicami nic dla tej ludności nie uczynił, złożyłem następujące oświadczenie:</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SWolf">,,Oświadczam imieniem ludności polskiej, że ludność ta, jednocząc się coraz bardziej, nie ustanie w walce, dopóki zasadnicza kwestia jej rozwoju nie zostanie załatwiona, dopóki nie zostanie polski stan posiadania na Śląsku Cieszyńskim przywrócony do stanu z czasów przed rozdziałem tego Śląska, dopóki nie zostaną naprawione szkody, doznane od tego czasu w tym stanie posiadania czasowego, dopóki nie zostanie zagwarantowana możliwość życia dla polskiej ludności na ziemi jej przodków i dopóki nie zostaną stworzone podstawy swobodnego narodowego rozwoju tak dla całości naszej grupy narodowej, jak i dla pojedyńczych jej członków.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SWolf">Mniejszość polska w Czechosłowacji nie może dotychczasowej taktyki obietnic uważać za dostateczną gwarancję radykalnej poprawy jej losu i dlatego zdecydowana jest wysunąć żądanie zasadniczego ustawowego uregulowania jej sytuacji w formie nadania takich autonomicznych uprawnień, które by nie tylko zabezpieczyły Polaków w Czechosłowacji przed dalszym ich wynarodowieniem, ale umożliwiły również przywrócenie odebranego im od roku 1920 stanu posiadania.” Oświadczenie to wygłosiłem w otoczeniu obcym, wśród niesłychanej wrzawy i złorzeczeń socjalistycznych radykałów czeskich i komunistów. Dnie, które potem nastąpiły, były dla mnie rzeczywistą drogą Golgoty, drogą bezcelowych pertraktacyj, urągań i poniewierki.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SWolf">A oto gdy rok jeszcze nie minął, jako reprezentant tej samej ludności, wolny od troski o ducha narodowego swego ludu i utrzymanie stanu narodowego posiadania na rodzimej ziemi, wchodzę w Senacie polskim na trybunę, by współdziałać w zjednoczeniu tej ziemi w Państwie swego własnego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SWolf">Uczucia, z tego rozważania wypływające, kształtują się w wyrażeniu hołdu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej, przed której majestatem komie schylam czoło i polecam Jej w opiekę wyzwolony lud polski.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Pod względem faktycznym nastąpiło przyłączenie do Rzeczypospolitej Polskiej wszystkich ziem uzyskanych w październiku i w listopadzie 1938 r. przez odebranie tych terenów przez wojska polskie a oddanie ich pod administrację władz polskich.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SWolf">Ten faktyczny stan dla nadania mu cechy trwałości i bezwzględnego opanowania musiał być zatwierdzony także prawnie przez władzę ustawodawczą Państwa. Stało się to dotychczas odnośnie do stanowczej większości odzyskanych terenów przez dekrety Prezydenta R. P. z dnia 11 października 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 78, poz. 533) i z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585), a to stało się w słowach umieszczonych w tych dekretach następującej treści: — „Ziemie odzyskane są nierozdzielną częścią Rzeczypospolitej Polskiej , a zarazem nastąpiło stwierdzenie, że na ziemie te rozciąga się moc obowiązującą Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SWolf">Już samo takie stwierdzenie prawne pociąga za sobą te konsekwencje, że obowiązujące na tych ziemiach ustawodawstwo stosowane może być z uwzględnieniem suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej. W ślad jednak za tym stwierdzeniem szła od razu unifikacja ustawodawstwa przez rozciągnięcie mocy obowiązującej tych ustaw Państwa Polskiego na tereny odzyskane, które bez istotnego naruszenia porządku prawnego, potrzeb życiowych i interesów ludności, mogły być zastosowane także do tych odzyskanych terenów. W tym względzie wyszło 21 dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej, przez które została na te odzyskane ziemie rozszerzona moc obowiązująca przeszło 270 różnych ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SWolf">Przez to jeszcze jednak nie można mówić o zakończeniu tego procesu rozszerzenia mocy ustaw na tereny odzyskane.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SWolf">Po drugiej inkorporacji prawnej ziem odzyskanych, to jest po dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 listopada 1938 r. (Dz. U. R. P. Nr 87, poz. 585) nastąpił w toku prac delimitacyjnych dalszy przydział, wprawdzie tylko niewielkich skrawków terytorialnych nie objętych dekretami z dnia 11 października i 16 listopada 1938 r., a mianowicie pewnych terytoriów pogranicznych w strefie Orawy i nad rzeką Cygielką. Ziemie na Orawie składają się z obszaru zwanego Jałowcem, bezludnego, o powierzchni 4 km^2^, z lasu zwanego Krywaniem, bezludnego, c powierzchni 1 km^2^, z obszaru zwanego Osadzką, bezludnego, o powierzchni 2 km^2 ^i z miejscowości Sucha Góra i Głodówka, o powierzchni 35 km^2^, liczących około 1500 mieszkańców. Ziemie nad rzeką Cygielką stanowią obszar bezludny o powierzchni 2 km^2^.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SWolf">Co do tych terenów, to dotychczas nie są one objęte żadną unifikacją. Nie została na nie rozciągnięta moc obowiązująca żadnych ustaw, ale nie nastąpiła też dotychczas odnośnie do nich inkorporacja prawna.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SWolf">W projekcie rządowym będącej dziś przedmiotem obrad ustawy nie była ta ostatnia okoliczność uwzględniona i Sejm zmienił ustawę o tyle, że wprowadził do projektu dodatkowy artykuł i inkorporujący te ziemie oraz stwierdzający cel ujednostajnienia stanu prawnego z zastrzeżeniem odrębności wynikających z autonomii województwa śląskiego oraz zmian wprowadzonych przez przedmiotową ustawę. Zmiany projektu przyjęte przez Sejm uznała Komisja Budżetowa za uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SWolf">Projekt ustawy podzielony jest na trzy rozdziały:</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SWolf">Rozdział I, obejmujący art. i—6, wprowadza ujednostajnienie stanu prawnego na ziemiach odzyskanych i te ziemie odzyskane na Orawie i nad Cygielką podporządkowuje się obowiązującemu ustawodawstwu na ziemiach włączonych dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 listopada 1938 r., włączając je do województwa krakowskiego i lwowskiego, zaś cały stan prawny wprowadzony na odzyskanych ziemiach Śląska Cieszyńskiego, o ile nie chodzi o ustawy specjalnie się odnoszące do Śląska na podstawie jego autonomii wojewódzkiej, rozciąga się na wszystkie odzyskane ziemie. Większość bowiem dekretów wydanych mówi o stanie prawnym tylko na odzyskanych terytoriach Śląska Cieszyńskiego. Art. 5 — 6 traktują o zmianie terminów, przewidzianych w tych ustawach, względnie związanych z wprowadzeniem w życie tych ustaw lub poszczególnych jej przepisów z uwzględnieniem późniejszego wcielenia odnośnych terenów do całości Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#SWolf">Rozdział II, zatytułowany: — „Dalsze zespolenie prawne ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą', wprowadza na odzyskane ziemie cały szereg dalszych przepisów prawnych, obowiązujących w Państwie Polskim. W tym względzie wobec autonomicznego stanowiska województwa śląskiego odróżnia się te ustawy, które obowiązują na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, dalej te, które dotyczą tych obszarów poza województwem śląskim i wreszcie te, które trzeba specjalnie wprowadzić na teren Śląska. Dlatego to art. 7 wylicza dalsze ustawy, których moc się rozszerza na wszystkie ziemie odzyskane. Art. 9 i 10 traktują o tych przepisach, które mają obowiązywać tylko na ziemiach odzyskanych, włączonych do województw krakowskiego i lwowskiego, a art. II rozciąga moc obowiązującą pewnych przepisów ustawy o Funduszu Drogowym na odzyskane ziemie, włączone do woj. śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SWolf">Ponieważ w art. 7 rozciąga się na wszystkie odzyskane tereny moc obowiązującą ustaw o kwalifikacjach do nauczania w różnych rodzajach szkół i kursów, a kwalifikacje te oparte są na ustawodawstwie polskim, stałaby się wielka krzywda wszystkim tym nauczycielom i osobom, które obecnie w odnośnych zakładach nauczają i to z pożytkiem dla tych zakładów i całego społeczeństwa. Dlatego to art. 8 stanowi dla tych nauczycieli możność wykazania swej kwalifikacji przez kwalifikacje uzyskane na terenie państwa, do którego te tereny przed przyłączeniem do Polski należały.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SWolf">W art 12 reguluje się stan prawny w zakresie nawet tego prawa prywatnego, hipotecznego, postępowania niespornego oraz opłat w postępowaniu niespornym i hipotecznym, które jeszcze nie zostały rozszerzone na inne główne przyłączone ziemie do Rzeczypospolitej Polskiej, na tych skrawkach uzyskanych w Jaworzynie Spiskiej, Czadeckiem, Pieninach w dolinie Popradu, nad Udawą, na Orawie, i nad rzeką Cygielką, które przyłączone zostały do sąsiednich powiatów sądowych. Co do tych gmin, zastosowano wyraźnie jeszcze te ustawy, które na żadnym innym terenie nie miały mocy obowiązującej. Dzieje się to dlatego, że należy uniknąć w jednym i tym samym obwodzie sądowym stosowania różnych ustawodawstw.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#SWolf">Rozdział III, obejmujący art. 13 — 15, zawiera przepisy przejściowe i wykonawcze, które wynikają z konieczności zmienionego stanu prawnego, nie wymaga tedy bliższych wyjaśnień.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SWolf">Jeżeli teraz weźmiemy projektowaną ustawę i rozpatrzymy się w niej ze stanowiska unifikacji, to niewątpliwie stanowi ona wielki krok w kierunku ustalenia jednolitego stanu prawnego, obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest ona więc uzupełnieniem wszystkich wydanych dotychczas w tym kierunku dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej. Unifikacja prawa powinna iść w parze z unifikacją społeczeństwa z przyłączonych terenów, jego ducha i uczuć ze społeczeństwem w innych częściach Państwa. Pod tym względem ludność odzyskanych terenów, a przede wszystkim ludność odzyskanej części Śląska Cieszyńskiego przyszła do Polski przyłączona nie przymusem wojny i miecza, lecz z własnej woli, uważając to przyłączenie jako spełnienie jej gorących marzeń, zatem z wielką dozą najlepszych chęci i entuzjazmu, a trzeba zaznaczyć, że znalazła tutaj otwarte ramiona i przychylne serca całego swego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#SWolf">Komisja Prawnicza, rozważając ten problem unifikacji faktycznej, ze względu na dotychczas wprowadzone ustawodawstwo Rzeczypospolitej Polskiej, zwróciła równocześnie uwagę na pewne zbyt pośpiesznie wydane akty ustawodawcze, które mogłyby wywołać pewien rozdzwięk w harmonii unifikacyjnej i spowodować mniemanie, jakoby Polska czyniła różnicę w pewnych względach między ludnością obecnie przyłączoną a resztą swojej ludności. Były to przepisy po pierwsze o przewalutowaniu pieniędzy na przyłączonych terenach na walutę polską po kursie nie odpowiadającym stosunkowi wartości kupna obu walut. Krzywdzące skutki tego przewalutowania zostały już w wielu dziedzinach administracji i stosunków gospodarczych ludności przez Rząd usunięte, a ludność pokonała je prawie do reszty przez swoją wielką ofiarność i głębokie zrozumienie niedomagań gospodarczych, wywołanych takim wstrząsem, jakim było oderwanie części od jednego organizmu państwowego i gospodarczego i przyłączenia jej do drugiego.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#SWolf">Drugą taką przeszkodę w zupełnej unifikacji stanowi sposób, jakim została rozciągnięta moc obowiązująca cytowanych w rozpatrywanym projekcie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego. Przyznane emerytom (wdowom i sierotom), którzy już za czasów czesko słowackiego zaboru pobierali emerytury, zaopatrzenie w wysokości tylko 75% zaopatrzenia emerytalnego przyznanego im i wypłacanego przez władze czesko słowackie jest nieuzasadnione. Czesko słowackie emerytury, przeliczając je po 16 zł za 100 kor. czes, są niższe niż emerytury polskie osób tej samej kategorii, o tej samej ilości lat służby, i przez to byliby upośledzeni ci funkcjonariusze, którzy wytrwali w warunkach ciężkich na terenach zabranych przez Czechów na posterunkach, wobec tych swoich kolegów, którzy przeszli w r. 1920 i później do służby w Polsce. Wreszcie naruszone zostały prawa nabyte, a składki, za czasów służby aktywnej do funduszu emerytalnego przez nich płacone, obliczone były na pełną emeryturę.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#SWolf">Ponieważ i skutki tych postanowień przez długie lata mogą tę kategorię nowych obywateli utrzymywać w stanie żalu do Polski i niezadowolenia, dlatego Komisja Budżetowa przychodzi do Wysokiego Senatu z prośbą o zwrócenie się w drodze rezolucji do Rządu, by jak najrychlej spowodował zmianę odnośnych przepisów emerytalnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#SWolf">Projekt ustawy o dalszym zjednoczeniu ziem odzyskanych z Rzecząpospolitą Polską rozpatrzyła Komisja Prawnicza na swym posiedzeniu w dniu 23 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym na jubileuszowym posiedzeniu przez Sejm bez zmian. W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę o przyjęcie przedłożonego projektu bez zmian i o uchwalenie następującej rezolucji:</u>
+ <u xml:id="u-6.29" who="#SWolf">,,Senat wzywa Rząd, by jak najprędzej spowodował zmianę art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 lutego 1938 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego (Dz. U. R. P. nr 90, poz. 615) w' kierunku zapewnienia osobom (emerytom, wdowom i sierotom), objętym tym artykułem, przynajmniej pełnego zaopatrzenia emerytalnego, przyznanego im przed dniem 1 października 1938 r. przez władze Republiki Czesko słowackiej”.</u>
+ <u xml:id="u-6.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoją wszyscy. Stwierdzam, że Senat jednomyślnie projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad rezolucją. Kto z Panów Senatorów głosuje za rezolucją, przed chwilą odczytaną, zechce wstać. Stoi większość. Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939 40 (druki senackie nr 40 i 45). Sprawozdawca generalny s. Skoczylas.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy generalnemu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SSkoczylas">Wysoki Senacie! Przystępujemy do obrad nad preliminarzem budżetowym Państwa na rok następny w czasie, który na terenie międzynarodowym, zwłaszcza w Europie jest co najmniej okresem osobliwym, dla życia państw okresem niesłychanie ważnym, bo wymagającym od nich ciągłej czujności, a zarazem pełnej gotowości.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SSkoczylas">Rok 1938 i już początek 1939 roku to lata niepokoju. Bo chociaż poza wygasającą wojną domową w Hiszpanii na kontynencie europejskim mamy pokój, to przecież co chwila wybuchają jakieś na wielką skalę zakrojone nieporozumienia i groźby konfliktu. Państwa pośpiesznie zbroją się dla zagwarantowania pokoju. Potrzeby wojenno-gospodarcze zużywają bardzo wiele pracy, konsumują olbrzymie kapitały, spychając inne potrzeby życiowe i kulturalne narodów na dalszy plan, produkcja wzmaga się i wzmacnia życie gospodarcze, powiększa zatrudnienie, zmniejszając bezrobocie.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SSkoczylas">A przecież koniunktura gospodarcza nie chce się dźwigać albo dźwiga się bardzo powoli i nie we wszystkich państwach, a i w tych, gdzie się dźwiga — nie we wszystkich dziedzinach.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SSkoczylas">Wskaźniki gospodarcze drgają nerwowo i chwiejnie, jak przyrządy elektryczne, skacząc w górę, to znowu opadając w dół. Kapitał prywatny ociąga się przed zaangażowaniem go do długoterminowych kredytów, idzie raczej na krótkoterminowe transakcje. Bariery celne i dewizowe, ograniczające wymiany handlowe, utrzymują się nadal w pełnej sile.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SSkoczylas">Waluta na rynku międzynarodowym nie ustabilizowała się i nic tej stabilizacji nie zapowiada, chociaż wszyscy przyznają, że do tej międzynarodowej stabilizacji kiedyś wreszcie przyjść musi.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SSkoczylas">Zapasy złota, które się właściwie w trzech państwach, w tym głównie w Stanach Zjednoczonych, nagromadziły, wrosły niesłychanie i wynoszą dziś blisko 15 miliardów dolarów, zatem dwukrotnie więcej aniżeli cały w obiegu będący pieniądz. Okazało się jednakże, że zapas złota to nie wszystko w gospodarstwie, bo mimo tego bogactwa w złocie i mimo czynionych wielkich wysiłków koniunktura Ameryki nie może osiągnąć tego stopnia, ażeby pokryć znaczny już i stale rosnący deficyt budżetowy.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SSkoczylas">Państwa nastawione wysoko na przemysł rozpoczęły już zaciętą walkę o eksport swoich produktów. Hasło: ,.eksportować lub zginąć” słyszy się w Niemczech, słyszy się w Anglii. Walkę tę podjęto nie tylko dlatego, ażeby pokryć dewizami obcymi swój własny import, ale również dlatego, ażeby dać konieczne zatrudnienie w kraju i nie dopuścić do uciążliwego bezrobocia. Jedno państwo stara się uprzedzić drugie w gonitwie zbrojeniowej i gospodarczej, a wszyscy pragną i wyczekują jednego, to jest trwałego politycznego uspokojenia. Niestety, to nie nadchodzi, bo polityczny teren międzynarodowy jest obecnie bardzo ruchliwy i ważny, każę narodom żyć okresami niejako od jednego wstrząsu do drugiego. Obecnie no. mamy okres kolonialny, który prawdopodobnie będzie dłuższy, bo problem kolonialny jest bardzo ważny. ale i bardzo trudny.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SSkoczylas">Jakże w tym całym światowym mchu gospodarczym występuje Polska, ta niedawno odrodzona. Polska budująca i urządzająca się Polska, która ma nadrobić braki przeszłości, bo i te odziedziczone po zaborcach i zniszczenia spowodowane wojną światową, jak również i późniejsze, narosłe w czasie kryzysu gospodarczego, a zarazem nie mogąc zostać w tyle, ma do wykonania i rzeczy nowe.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SSkoczylas">Zmusza ją do tego i ten olbrzymi postęp innych państw, zmusza ją do tego postęp techniki i z tym związane odnowienie wszelkich urządzeń. a przede wszystkim obrona własnego kraju. W tym olbrzymim zasięgu prac zdarzyć się może i zdarza się rzeczywiście często dysproporcja, że Polska wykonuje rzeczy najnowsze, rzeczy szczytowe i w tej działalności kroczy nawet na czele innych państw, jak w lotnictwie, a z drugiej strony niedostatecznie wykonywa rzeczy prymitywne, podstawowe, jak drogi wodne czy bite, jak szkoły.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SSkoczylas">Tu krytyka Rządu, zwłaszcza przez Izby ustawodawcze, jest słuszna i powinna być, ale krytyka najściślej rzeczowa, krytyka zdrowa, pomocna, nie wyrywkowa, ale oparta o całokształt danego resortu czy problemu i rozumiejąca, że ten olbrzymi zasięg prac bezwzględnie wymaga dłuższego czasu i daleko większego kapitału, bo dotąd i jednego i drugiego Polsce brakowało.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SSkoczylas">Polska wysuwa słusznie na czoło swoich zadań obronę kraju. Bo Polska wciśnięta między dwa wielkie mocarstwa ma te długie granice otwarte, a nie ma ani linii Maginot'a ani linii Siegfrieda. Polska ma tylko linie polskiego żołnierza. Armia polska broni tych granic — ta dzielna armia, ceniona przez obcych, a umiłowana przez własny cały naród.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SSkoczylas">Dla wyposażenia swej armii naród polski da zawsze wszystko, czego Rząd zażąda, a i sam w potrzebie stanie za nią cały i zjednoczony. Ale armia ma nie tylko znaczenie w czasie wojny, ale i dzisiaj w czasie pokoju spełnia szczytne swoje zadanie, jako regulujący czynnik w momentach wątpliwych spraw międzynarodowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SSkoczylas">Oby również nie tylko w chwilach niebezpieczeństwa, ale na codzień naród polski cały był zjednoczony. Jakże wielki potencjał mocarstwowy przedstawiałaby wówczas Polska wśród innych państw europejskich. Ileż wielkich wzmocnień, którymi nas inne państwa wyprzedziły, zrównoważylibyśmy tym zwarciem narodu. Pod tym względem należy każdy wysiłek zrobić, nawet największy.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SSkoczylas">Nie mniejszy wreszcie czynnik siły narodu przedstawia sprawa gospodarcza kraju, o której właściwie należy mówić.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#SSkoczylas">Jakkolwiek kraj zniszczony został wojnami i kilkuletnim kryzysem gospodarczym, jakkolwiek pomocy z zewnątrz kraj nie otrzymał i na własne siły został zdany, to trzeba z otuchą stwierdzić, że Polska gospodarcza dźwiga się powoli, że będąc związana ze światowym życiem gospodarczym potrafiła w dużym stopniu zabezpieczyć się jednak przed jego ujemnymi wpływami, że Rząd nasz w tym względzie już wiele uczynił i dalej w tym kierunku idzie.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#SSkoczylas">Ażeby osądzić dzisiejszy stan gospodarczy kraju, trzeba wrócić do jego bezpośredniej przeszłości, tj. do ostatniej dobrej stosunkowo koniunktury z r. 1929 i od niej śledzić jej przebieg w następnych latach, by na tej podstawie ustosunkować się do obecnej sytuacji gospodarczej kraju, do obecnego preliminarza budżetowego na następny rok.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#SSkoczylas">Tę orientację ułatwi nam ten wykres</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#komentarz">(pokazuje wykres),</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#SSkoczylas">określający liniami część gospodarczą, a to przemysłową i rolniczą, tudzież budżet w dochodach i wydatkach w odpowiednich latach do dzisiaj.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#SSkoczylas">Lata od r. 1929 do 1934, a nawet 1935 r. a więc 6 lat, stanowią okres kryzysu. Gospodarstwo nasze czy to przemysł, czy rolnictwo spada w swej rentowności, przy czym rolnictwo, gorzej aniżeli przemysł zorganizowane, spada znacznie poniżej opłacalności. Wprawdzie, jak widać z wykresu gospodarczego, zaczyna się dźwigać już po r. 1933, ale jest to polepszenie bardzo słabe, a w r. 1935 częściowo nawet zapada z powrotem, by dopiero w r. 1936 wynurzyć się ku więcej stałemu i ważniejszemu podnoszeniu się. To jest moment, o którym p. Wicepremier w swoim obszernym ekspose przy otwarciu obecnej sesji parlamentarnej powiedział, że wówczas wynurzył się ten masyw gospodarczy, dźwigając się ku lepszej koniunkturze. To jest ten moment, w którym odważnie przystąpiono do gospodarczej ofensywy już choćby między innymi i 4-letnim planem gospodarczym. Tu tkwi ta zasługa dalszego podniesienia i przedłużenia czy utrwalania dźwigającej się koniunktury. To jest ta duża zasługa osiągnięcia rezultatów dzisiejszych.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#SSkoczylas">Ale ten masyw nie jest jednolity, ten masyw to jest jakby konglomerat, złożony z wielkiej ilości różnorodnych dziedzin pracy wytwórczej, które jak bryły zlepione są miazgą, ale jeszcze nie skrzepią. Relatywny ruch tych brył w górę odbywa się w różnym stopniu i czasie i doznaje fałdowań, które będą nieszkodliwe, o ile są drobne, a groźnymi mogą się stać, gdy obejmą wielkie pola, bo wówczas masyw ten może trzasnąć i część obsuwająca się w dół, oddzielona od reszty, nie weźmie już udziału w dźwiganiu się zmniejszonego masywu, albo jeżeli ta miazga dostatecznie skrzepła i masyw zrósł się mocno, to wówczas te pola pofałdowane i dążące w dół mogą ten masyw cały w dół pociągnąć za sobą.</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#SSkoczylas">To jest obraz możliwości naszego rolnictwa, które od roku 1938 wskutek wielkich urodzajów w kraju, a zarazem w krajach zamorskich, odchyla się w tym samym wykresie w dół, działając negatywnie na dźwiganie się ogólnej koniunktury w kraju. Tu spada w dół ten masyw wytwórcy żywności, tu spada w dół wielki konsument artykułów przemysłowych. Wprawdzie ten spadek jest nieco stępiony przez również wzrastającą wytwórczość hodowlaną i różne zabiegi i środki zaradcze Rządu, jednak zachodzi obawa, aby przemożny wpływ nieopłacalności zboża nie oddziałał ujemnie na koniunkturę roku 1939, który już i z tego względu zapowiada się trudniej.</u>
+ <u xml:id="u-8.22" who="#SSkoczylas">Wyczerpujące sprawozdanie p. referenta na Komisji Budżetowej i rzeczowa i długa dyskusja nad budżetem rolnictwa na r. 1939/40 wykazały to niebezpieczeństwo, wołając o pomoc. Jakkolwiek bowiem rok 1938, w którym to właśnie odchylenie w dół rolnictwa i spadek cen nastąpił, Polska przebyła na ogół dość obronnie w przeciwieństwie do innych państw w świecie, jakkolwiek ten wskaźnik gospodarczy się obniżył, jednakże ogólny wskaźnik gospodarczy przecież utrzymał się we wzroście wprawdzie mniejszym aniżeli w r. 1937, ale jednak pozytywnie i jakkolwiek to się stało na przełomie r. 1938 39, a więc w grudniu ubiegłego roku, jakkolwiek wskaźnik gospodarczy się nieco wzmocnił, bo i obrót zbożem na rynku wewnętrznym kraju się wzmógł i wywóz zboża w tymże grudniu nawet o 100° o przeszło przewyższył wywóz z listopada, bo osiągnął 104.000 ton wobec 48.000 ton w listopadzie — to jednak musimy stwierdzić, że dla tego rolnictwa pomoc jest konieczna. Pomoc ta nie może skończyć się na doraźnym zabiegu, ale musi być w dłuższej fali oparta na podstawowym, na czas przygotowanym programie, którego dobre wykonanie w przyszłości może dźwignąć rolnictwo zbożowe do jak największej opłacalności i uchronić je od ponownego załamania się. Naturalnie, że przy ratowaniu tego rolnictwa nie można go spośród całego życia gospodarczego wieliminować i jako odrębnie wydzielony człon w doborze środków osobno, bez oglądania się na całość życia gospodarczego kraju uzdrawiać.</u>
+ <u xml:id="u-8.23" who="#SSkoczylas">Przechodząc do drugiej podstawowej wytwórczości naszego gospodarstwa, to jest do przemysłu i handlu, oznaczonej na wykresie linią czerwoną, widzimy, że właściwie ta wytwórczość po załamaniu kryzysowym wznosić się zaczęła po roku 1938 i dotąd ten wzrost się utrzymuje Niewątpliwie wytwórczość fabryczno przemysłowa, zasilona 4-letnim planem inwestycyjnym, od r. 1936 okoliczności tej obok innych w dużym stopniu wzrost swój zawdzięcza ciągnie ogólny wskaźnik gospodarczy wzwyż. Wprawdzie po swej chwilowej kulminacji w r. 1937wskaźnik artykułów przemysłowych z końcem r. 1938 nieco obniżył się, ale mimo to ogólny obrót artykułów przemysłowych w r. 1938wykazuje dalszy wzrost, choć nieco słabszy od roku poprzedniego. Można powiedzieć, że przeżyliśmy rok 1938, jak już wspomniałem, w przeciwieństwie do państw innych wcale obronnie.</u>
+ <u xml:id="u-8.24" who="#SSkoczylas">Dyskusja nad budżetem przemysłu i handlu na Komisji Budżetowej potoczyła się głównie około bardzo aktualnego i ważnego tematu, mianowicie około drobnego i średniego przemysłu i tylko luźne zapytania i uwagi dotyczyły innych dziedzin pracy tego resortu. Było to konsekwencją tego, że p. Minister Przemysłu i Handlu był łaskaw wygłosić swe ekspose zwyczajem uniwersyteckim. Uniwersyteckie wykłady przeważnie podają szerzej w danym roku jakąś część, odsyłając słuchaczy co do reszty materiału do wydanego podręcznika. Otóż p. Minister Przemysłu i Handlu wygłosił swój bardzo interesujący wykład właśnie o tym średnim i drobnym przemyśle i w tym kierunku zasugerował dyskusję, która potoczyła się bardzo żywo. Problem drobnego i średniego przemysłu oraz problem rzemiosła są dla życia gospodarczego w Polsce niesłychanie ważne przez swoja wielkość wskutek ilości jednostek, przez swoją elastyczność i odporność, zwłaszcza w zmianach i załamaniach gospodarczych, czego dowodem była Francja w czasie kryzysu. I jeszcze jest ważny dlatego, że przez ten drobny i średni przemysł i rzemiosło można prędzej przemysł w ogólności unarodowić.</u>
+ <u xml:id="u-8.25" who="#SSkoczylas">Przypatrzmy się teraz na tym wykresie naszemu budżetowi, który nas dzisiaj obchodzi. Otóż w r. 1929 30 zachodzi ta kulminacja budżetowa, wynosząca 2.993 miln. zł, czyli blisko 3 miliardy zł. Następnie lecą obydwie linie — i dochodowa i wydatkowa, dochodowa daleko mocniej, aż do r. 1933, gdzie osiąga swoje dno kryzysowe, bo już wynos wówczas tylko 1.915 [wykres] miln, czyli zmniejszyła się od tej kulminacji o cały miliard złotych. Od tego czasu ta linia zaczyna wzrastać i dzięki temu zastrzykowi idzie naprzód. Opuszczam tu w dochodach kwotę 175 milionów z pożyczki narodowej, zaznaczam tylko jej obecność. Następuje wzrost dochodów, lecz powolny, bo np. w następnym roku 1934 podnosi się wprawdzie, ale tylko o 3 miliony; jednak to jest początek. W 1935 r. dochód podnosi się dalej, ale tylko o 1 milion, żeby wreszcie skoczyć w r. 1936'37 na kwotę 2.216.000.000 zł. Wprawdzie utrzymuje się na tym poziomie do 1937 r., jednakże później się nieco odchyla w dół, następnie się nieco wznosi. Jeżeli temu wzrostowi się przypatrzyć, to widzimy, że pierwszy skok w dochodach wynosił 298 milionów, drugi skok wyniósł wobec poprzedniego roku 215 milionów, trzeci skok w r. 1937/38 jest już tylko o 43 miliony i tę wysokość preliminarz budżetowy dalej podaje, bo podaje tylko 51 milionów wzrostu dochodów. Czego są obrazem te dwa skoki w 1936/37 i 1937/38? To są skoki przez inwestycje wielkie, wtedy czteroletnim planem zaczęte, a spadek tego skoku należy przypisać zmniejszeniu pracy inwestycyjnej, oraz temu, że nie wszystkie inwestycje były produkcyjne, lecz były i konsumcyjne, albo takie, które później będą dawały dochód i wskutek tego wzrost na r. 1937/38 zmalał i wynosił tylko 43 miliony zł. I dlatego ostrożność jest zachowana w dochodach, preliminowanych obecnie, i również p. Minister Skarbu nie więcej jak tylko te 51 milionów uwzględnia jako przyrost dochodów. Widzimy, że ten wzrost jest oparty tylko na pobudzeniu życia gospodarczego przez inwestycje produkcyjne, które większy dzisiaj dają dochód.</u>
+ <u xml:id="u-8.26" who="#SSkoczylas">Jeżeli teraz przypatrzymy się, jak idzie nasza linia wydatków, to ona idzie inaczej. Widzimy, że ona jest daleko wyższa, nie spada, jak dochody, trzyma się wyżej. Chociaż była kompresja w latach kryzysu duża, jednak nie mogła być tak wielka, żeby zdusić życie gospodarcze, ażeby wszystkie kółka zegara stanęły. I dlatego też są niedobory i ta wyższa żółta linia wydatków wykazuje niedobory. Te niedobory w kulminacji swojej wynoszą 372 miliony zł w roku 1933/34 zmniejszając się, ażeby właśnie tuż po tym wzroście w r. 1936/37 przeciąć linię dochodów, ażeby pozwolić się przez dochody niejako nawet nakryć i o 4 miliony zł przynieść nadwyżki. Tu jest ten moment wydatków, ten tak ważny moment zrównoważenia budżetowego. W tym punkcie w przecięciu tych 2 linii jest ten wielki sukces budżetowania, który niewątpliwie w całej pełni zapisać można na konto p. Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-8.27" who="#SSkoczylas">Ten wzrost wydatków idzie dalej, jednakże, jak widzimy, w r. 1937 jest on niższy, to znaczy wydatki mniejsze o 20 milionów zł, ale już w 1938 r. jest tylko symboliczna nadwyżka dochodów, ponieważ p. Minister Skarbu, widząc, że są braki w gospodarstwie krajowym, nie robi rezerw kasowych z nadwyżek dochodowych, tylko je przelewa do budżetu wydatkowego. I dlatego nadwyżka ta wynosi 36.500 zł w preliminarzu budżetowym na rok następny.</u>
+ <u xml:id="u-8.28" who="#SSkoczylas">Widzimy jednak, że ten budżet nasz jest przecież mały, bo słyszymy olbrzymie żądania i wołania o kredyty. Widzimy to wszyscy, że jest wołanie — musimy wniosek z tego wyciągnąć, że budżet, stojący na dzisiejszej wysokości — 2.523.000.000 zł. a podniesiony o 2.700.000 zł przez Sejm na 2.525.847.000 zł. jest za mały dla naszego kraju, ażeby te głodowe potrzeby zaspokoić i wzmocnić życie gospodarcze tak, żeby można uzyskać co najmniej 300.000.000 zł więcej i dojść bodaj do takiego normalnego stanu, żeby tych głodowych budżetów nie było. Jednakże te wołania nie mogą być zaspokojone z uwagi na to, że przecież trzeba zachować zdobytą równowagę, która tyle pracy i wysiłków kosztowała. Żeby ta równowaga nie została zburzona, budżet musi być regulowany według dochodów, a dochody płyną głównie z danin, z podatków bezpośrednich i pośrednich i z monopoli. Razem te dwa źródła dochodów wynoszą 83% całego dochodu Państwa, z pozostałych 17% — 13% przypada na inne dochody skarbowe, a zaledwie mizerną cyfrę 4% dają przedsiębiorstwa państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-8.29" who="#SSkoczylas">Otóż te wołania są słuszne, jednakże uwzględnieniu ich staje na przeszkodzie sztywność budżetu. Jeżeli nie można dać więcej, żeby równowagi budżetowej nie zachwiać, to by można przesunąć pozycje w wydatkowym budżecie. Sztywny budżet wynosi 820, których nie można ruszyć, bo to są wydatki osobowe, emerytalne, długi itp. sztywne cyfry. Więc zostaje 1835 elastycznych, nad których przesunięciem można by się zastanawiać, jednakże nie da się tu nic zrobić, ponieważ są one tak celowo w samym budżecie ulokowane, że każdy musi powiedzieć, że są to rzeczy najpilniejsze; czyli nie ma zupełnie możności przesuwania tych pozycyj i zaspokojenia innych potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-8.30" who="#SSkoczylas">A wołania te były wielkie. Słyszeliśmy je w dyskusji nad wszystkimi budżetami w senackiej Komisji Budżetowej, a zwłaszcza podczas dyskusji nad budżetem oświaty, kiedy słyszeliśmy, że 400.000 dzieci nie uczęszcza do szkoły, że kilka tysięcy nauczycieli jest bezrobotnych, a pomimo to nie odbywa się nauka tylko z braku etatów i z braku szkół. Słyszeliśmy, że personel nauczycielski w średnich szkołach jest niesłychanie przeciążony, że jest go niedostateczna ilość również z powodu braku etatów. Albo dochodzą nas wiadomości trudne do powtórzenia z własnej chęci, ale skoro ukazują się w prasie niemieckiej i zagranicznej, należy je przytoczyć, mianowicie że Polska posiada 5.000.00 analfabetów dorosłych, że co siódmy obywatel jest analfabetą. To są rzeczy bardzo ciemne w naszym życiu. Te rzeczy nie tylko robią krzywdę ludności, ale szkodzą niesłychanie Państwu i są po prostu nie do zniesienia. Podczas dyskusji nad budżetem Ministerstwa Oświaty wiele uwagi poświęcono także życiu szkolnictwa wyższego, brakom pomocy naukowych, brakom możliwości popierania nauki i tym wszystkim brakom, które wskutek finansowego niedoboru, niedopłynięcia funduszów istnieć muszą. Ale poświęcono tam również w dyskusji wiele uwagi zagadnieniom młodzieżowym. Z przerażeniem komisja słuchała wywodów, że na niektórych uczelniach wyższych, a zwłaszcza we Lwowie, doszło do zajść, które uzewnętrzniły się w sposób po prostu straszny, już za mało powiedzieć nie licujący z godnością akademicką, ale tę godność hańbiący, w sposób taki, który powinien całym społeczeństwem polskim wstrząsnąć. Takich rzeczy nie może być u nas w kraju. Prawda, że ktoś może zapytać, dlaczego władza nie wkracza? Władza ceni autonomię uniwersytecką i nie chce zbyt często wkraczać. Zresztą nawet wkroczenie jej bywa zabiegiem doraźnym, jednorazowym. Trzeba znaleźć drogę do młodzieży, którą należy uświadomić, że takie rzeczy nie mogą się zdarzać wśród młodzieży polskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#DyskusjanadbudzetemMinisterstwaKomunikacjiprzynioslanamniewielepocieszajacychmomentowalbowiemjakkolwiekwiemyzesprawnoscipunktualnoscnaszychkoleistalasiejuznawetslawnatojednakniepodnoszonotegododatniegomomentuchocbyztegopowoduzewgrudniuprzedswietaminastapilwielkizatorWiecniepodkreslonopunktualnoscinaconaszekolejepanstwowezaslugujanatomiastpodkreslonobrakiwtaborzewparowozachiwwagonachorazprzyslowiowozlystandrogbitychiwodnychPodniesionomiedzyinnymiwolanieoregulacjeWislyktoranieuregulowanahamujerozwojwszelkiegosrodladowegohandluwodnego">A jednak w tym dużym budżecie, bo blisko miliarda dochodzącym, jakim rozporządza przedsiębiorstwo Polskich Kolei Państwowych, może przez niewielką zmianę hierarchii robót albo stopnia ich wykonania można by przyjść z pomocą, jeżeli dochody Państwa nie pozwalają na dopłacanie, a nawet jeżeli przedsiębiorstwo to ma czynić wpłatę do Skarbu Państwa. Ale przedsiębiorstwo to czyni — jak czytamy w preliminarzu — wpłatę już nikłą, tylko 12 milionów zł. Cóż to za odsetek od prawie miliarda złotych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">dla inwestycyj. bo ono nie jest w stanie ze swoich eksploatacyjnych środków tego pokryć. W każdym razie spodziewać się należy, że wreszcie będzie rewizja własna, nie żeby ktoś chodził rewidować, ale własna rewizja, żeby powiedziała czynnikom tym. że jeżeli o drogi chodzi, to musi naprzód iść konserwacja przed każdą nową budową, musi być utrzymany stan dotychczasowy, a dopiero potem może następować polepszenie, nie można zaniedbać ogólnego stanu dróg, a tylko w niektórych miejscach dać drogi wspaniałe, luksusowe. Konserwacja dróg musi być zachowana — to jest pierwszy obowiązek czynności gospodarki kolejowej. Przypuszczać należy, że wreszcie i tu program inwestycyjny przyjdzie z pomocą i może w przyszłym roku tego braku już widzieć nie będziemy.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">Z dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu muszę wspomnieć o ważnej sprawie, którą podniesiono, mianowicie o pomocy dla urzędników państwowych. Nie mogę tego pominąć w tym pokłosiu, aż senacka Komisja Budżetowa, jakkolwiek docenia wielkie potrzeby stanu urzędniczego, zwłaszcza w niższych stanowiskach, jednakże ponieważ wnioski te szły przed załatwieniem ustawy o uposażeniach, a opiewały na kwotę łączną 100 milionów złotych, komisja wobec nierealności tej kwoty, która by zburzyła osiągniętą równowagę, nie mogła pozytywnie na razie do tego wniosku się odnieść.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">Ale muszę zaznaczyć, że Komisja Budżetowa do wszystkich zagadnień ważniejszych odnosiła się z dobrą wolą, prawdziwie źródłowo, nie szczędząc wysiłku przez parotygodniowy okres debat budżetowych. Duży nakład pracy pp. senatorów referentów i poważna współpraca pp. senatorów, którzy zabierali głos w dyskusji, utrzymując przytem należny senackiej debacie poziom obrad, trzeba powiedzieć, że jest dobrą zapowiedzią dla przyszłych pruć, jakie tę kadencję, rozpoczętą obecnie tym budżetem, czekają. Przytem muszę zaznaczyć, że ten dodatni przebieg obrad komisji niewątpliwie w równej mierze zawdzięczać należy szczerej i wydatnej kolaboracji wszystkich pp. Ministrów i przedstawicieli Rządu, którzy z całą szczerością i chęcią dawali wyjaśnienia i po prostu współpracowali z nami.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">Osobno muszę zwrócić się w stronę p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli z podzięką dla tejże Izby, której szczegółowa i wnikliwa krytyka działalności całej administracji Państwa, ujęta w jej obszernych uwagach w rozdanym nam zeszycie, pomagała pp. referentom docierać od razu z miejsca do sedna sprawy. A rezultat tych obrad dzięki sprawnej pomocy Biura Senatu mają Panowie przed sobą w drukowanych sprawozdaniach komisji.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">Zmiany Sejmu, wprowadzone do budżetu, dotyczyły podwyższenia dochodów o 2.710.000 zł i wydatków o 2.705.000 zł, czyli została mniej więcej ta sama nadwyżka, to znaczy zamiast 32.000 zł — 36.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">W Senacie jednakże nastąpiły pewne zmiany. Obok przesunięć, które na wysokość kwoty preliminowanej zupełnie nie wpływały, jak zmniejszenie wpływów z energii elektrycznej, a dalej podwyższenie podatku od uboju względnie grzywien i kar, jednakże była poprawka, która wpływa na zmianę cyfr globalnych preliminarza jak i ustawy skarbowej. Mianowicie wniesiono tam w części 13 — Ministerstwo Oświaty — w ustępie „Nauka” dla Biblioteki Narodowej pewną sumę na powiększenie i uzupełnienie jej zbiorów i to tak w dochodach jak i w wydatkach. Tak że globalna cyfra preliminarza w wydatkach wynosi dzisiaj 2.525.908.560 zł, a w dochodach 2.525.945.145 zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">W art. 6 ustawy skarbowej, gdzie z nadwyżek ma się pokrywać różne cele, które są wymienione aż do lit. h włącznie, Komisja Budżetowa dodała również dotacje na popieranie nauki i sztuki.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">W końcu muszę oświadczyć, że Komisja Budżetowa uchwaliła 5 rezolucyj, które są w załączniku do sprawozdania, przedstawionego Wysokiej Izbie.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#PrawdajestzedzisiajwinnychpanstwachnpwNiemczechkredytysadawanekolejnictwu">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy na rok 1939/40 wraz z ustawą skarbową na ten rok w brzmieniu sejmowym ze zmianami, wyszczególnionymi w załączniku 1, i rezolucjami podanymi w załączniku 2.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Wicemarszałek Dąbkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Wysoki Senacie! Praca Izb ustawodawczych w toku normalnej sesji budżetowej polega nie tylko na rozpatrzeniu budżetu na rok przyszły i planu gospodarczego Państwa na rok przyszły, ale polega również na krytycznym przeglądzie dokonań Rządu w roku ubiegłym. Właśnie ta druga część — dokonania Rządu w roku ubiegłym — staje się podstawą do określenia naszego stosunku do poczynań i dokonań Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Rok ubiegły był niewątpliwie w historii ostatnich kilku lat nacechowany szeregiem akcyj po prostu o historycznej doniosłości i dzięki nim nasze życie gospodarcze osiągnęło sukcesy rzeczywiście wysokiej miary. Ten fakt daje nam przy analizie poczynań Rządu prawo do zajęcia stosunku najzupełniej pozytywnego do prac, wyników i osiągnięć Rządu, a w konsekwencji tego upoważnia nas do zajęcia formalnego stanowiska, którym będzie uchwalenie przedstawionej nam ustawy skarbowej i preliminarza budżetowego na rok przyszły 1939/40.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">w toku dalszych debat pp. senatorowie zajmą stanowisko w ocenie poszczególnych resortów. Krytyka nasza, której byliśmy świadkami w czasie prac Komisji Budżetowej, wypływa z pobudek najzupełniej pozytywnych. Będziemy się w niej kierowali treścią Deklaracji Ideowej i tez programowych Obozu Zjednoczenia Narodowego. Nie będziemy też zapominać nawet w wypadkach rzeczowej rozbieżności poglądów o trudnych warunkach pracy Rządu i obciążającej go wielkiej odpowiedzialności, z czego wynika, w przekonaniu naszym, obowiązek traktowania pracy tej z należytym szacunkiem.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">Z najwyższym uznaniem i radością obserwujemy ciągły wysiłek Naczelnych Władz Wojskowych i Rządu, zmierzający do wzmocnienia naszej obronności. Stwierdzamy stały i kapitalny postęp w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">W polityce zagranicznej, w stosunku Polski do innych państw i narodów, akceptujemy stanowisko Rządu, polegające na całkowitej niezależności polskiej polityki zagranicznej przy jednoczesnej gotowości do współpracy z tymi państwami, które jej chcą i gotowe są porozumiewać się z nami na zasadach równości. Stwierdzamy, że kierunek ten powinien być utrzymany i nadal.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">W dziedzinie gospodarczej, przyjmujemy z uznaniem aktywność i śmiałość naszej polityki gospodarczej, zarysowaną w latach ostatnich przez p. Wicepremiera w dążeniu do tak koniecznego uprzemysłowienia kraju, nie tylko z punktu widzenia obronności, ale i zwiększenia zatrudnienia i dania ujścia nagromadzonym, a nie wyzyskanym siłom roboczym wsi.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">Tworzenie nowych warsztatów pracy jest koniecznością, dyktowaną naszym dużym przyrostem naturalnym, który inaczej zamiast być błogosławieństwem, stanie się ciężarem i siłą rozsadzającą życie gospodarcze kraju.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">Zagadnienie wsi i rolnictwa musi być rozwiązywane koncentrycznym wysiłkiem, idącym zewsząd. Zracjonalizowanie i powiększenie produkcji wsi, organizacja zbytu produktów rolnych i hodowlanych, dbałość o właściwą relację między cenami produktów rolnych i przemysłowych — powinny być pierwszą troską każdego rządu, jako rządu kraju par ekscellence rolniczego.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#TaocenaogolnaoczywiscieniestaniewzadnejsprzecznosciztymzeniewewszystkichdzialaniachniewewszystkichpoczynaniachiniewewszystkichosiagnieciachRzaduwidzimystanzupelniepomyslnyDajetonamdoscobszernepoledowykonanianaszegoprawaiobowiazkukrytykipoczynanRzaduCzesciowodalismyjuztemuwyrazwczasienaszychpracnaKomisjiBudzetowejaniewatpieze">Nieustannym naszym dążeniem i punktem widzenia, z którego będziemy oceniali pracę Rządu, jest zagadnienie stanu trzeciego. Dalecy będziemy od licytowania się i demagogii ale dotychczasowy stan uważamy za niesprawiedliwy i uchybiający najsłuszniejszym prawom ludności polskiej. Do zmiany tego stanu dążyć będziemy drogą pracy realnej, nie operując frazesem bez pokrycia, ale dążąc nieustępliwie do realizacji tych postulatów, które są słuszne i w danym momencie wykonalne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#JeslichodziopolitykewewnetrznatopierwszymobowiazkiemiprawemRzadujestabywkrajupanowalladiporzadekOczekujemy">też od Rządu, że żadne próby wichrzenia, anarchii i terroru nie będą tolerowane. Mamy też wysokie uznanie dla pracy p. Ministra Spraw Wewnętrznych za jego działalność w tym kierunku i możemy go zapewnić, że zawsze spotka się ona z naszym poparciem.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#JeslichodziopolitykewewnetrznatopierwszymobowiazkiemiprawemRzadujestabywkrajupanowalladiporzadekOczekujemy">Głębokim niepokojem i troską przejmują nas stosunki, panujące na niektórych wyższych uczelniach. Stałe zakłócanie warunków spokojnej pracy, które winny być zapewnione naszej studiującej młodzieży, atmosfera wychowawcza, nosząca cechy zaprawiania młodzieży do anarchii i bezprawia, nie mogą być tolerowane. Nie tylko z naszej obserwacji, ale również z opinii władz akademickich i państwowych wynika konstatacja, że olbrzymia większość młodzieży pragnie spokojnie pracować naukowo, a w życiu swej społeczności zachowywać wysoką kulturę i rządność, godną naszego narodu. Jest rzeczą nad wyraz bolesną, że drobne liczebnie grupy stałym warcholstwem i dzikimi wybrykami zakłócają atmosferę życia naszej młodzieży akademickiej i obniżają poziom jej kultury. Za zjawisko, które nie może być tolerowanym, uważamy obniżanie i nieposzanowanie autorytetu władz akademickich, który to autorytet jest koniecznym warunkiem autonomii wyższych uczelni.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#JeslichodziopolitykewewnetrznatopierwszymobowiazkiemiprawemRzadujestabywkrajupanowalladiporzadekOczekujemy">Winę tego stanu rzeczy upatrujemy nie tylko w niesforności poszczególnych grup młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#JeslichodziopolitykewewnetrznatopierwszymobowiazkiemiprawemRzadujestabywkrajupanowalladiporzadekOczekujemy">Koło Parlamentarne Obozu Zjednoczenia Narodowego w dyskusji nad poszczególnymi resortami zajmie bardziej szczegółowe stanowisko wobec szeregu zagadnień naszego życia państwowego. Zadaniem moim w tej chwili było jedynie zarysowanie naszego stanowiska zasadniczego.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Prystor.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SPrystor">Wysoka Izbo! Mam zamiar poruszyć dość obszerny temat, a mianowicie zanalizować sytuację naszą wewnętrzną pod kątem widzenia obronności. Będę jednak trzymał się ram czasu, zakreślonego nam przez regulamin, i mówić będę raczej skrótami myślowymi, opierając się na przykładach.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SPrystor">Światowy sejsmograf polityczny od dłuższego czasu jest w ustawicznym drżeniu, wykazuje większe lub mniejsze napięcie gdzieś daleko, czasem nawet bardzo blisko. Wszyscy się boją możliwego trzęsienia ziemi i na ten wypadek gotują się. My też, rzecz zrozumiała. Nie trzeba dodawać, że w celach wyłącznie obronnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SPrystor">Na pełne pogotowie składa się: pogotowie materialne i pogotowie duchowe, moralne. Jeżeli chodzi o to pierwsze, to ze względu na czas, w którym Polska musiała wykonać nieznany gdzie indziej ogrom zaległej roboty — trzeba przyznać, że dokonaliśmy dużo. Aż cudzoziemcy się dziwią. Cenniejsze jest to, że i my sami też się dziwimy, bo z tego rośnie w nas duma, z tego rośnie wiara we własne siły.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SPrystor">Są jednak w tej dziedzinie duże jeszcze niedociągnięcia. Wskażę na przykład choćby na nasz zaniedbany wschód. Jak wyglądają te ziemie w porównaniu z resztą Polski? Niska kultura człowieka, niska kultura ziemi, niska zewnętrzna kultura, jak brak kolei, dróg, melioracji, wszelkich urządzeń kulturalno-gospodarczych. Poza tym daleka odległość od rynków zbytu i jeszcze dalsza od bogactw naturalnych. To stwarza biedę graniczącą jakże często z nędzą! Ze stanu takiego bardzo niewielu z nas zdaje sobie sprawę. Lubimy w rozumowaniach swoich posługiwać się metodą wielkości przeciętnych, metodą słuszną dla innych warunków, ale nie dla naszych polskich. Metoda ta jest właściwa tam, gdzie od przeciętnej wielkości w górę i w dół odchylenia są nieduże, a przeciętna, powiedzmy, dla Śląska i Polesia nam nic nie mówi, a raczej mówi źle, bo w fałszywym świetle przedstawia stan tu i tam. Przy tak olbrzymich różnicach kulturalnych, społecznych, gospodarczych i wszelkich innych stan taki stwarza wielkie trudności dla Państwa. Wydajemy ustawy, dekrety, rozporządzenia, jednakowo obowiązujące w całym kraju, jakby w przekonaniu, że on jest jednolity, ale ustawa dobra na warunki zachodnie często przekracza możliwości wschodu i odwrotnie — dobra na warunki wschodnie nie dorasta do potrzeb zachodnich i bywa tak, że zamiast regulować stosunki ludzkie na pewnym określonym odcinku życia publicznego, ułatwiać to życie, co wszakże jest celem ustawy — ustawa często stwarza wielkie trudności i życie utrudnia.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SPrystor">Dalej ziemie wschodnie są stałym rezerwuarem dla zasilania bezrobocia miejskiego. Poza tym są one w całokształcie gospodarki państwowej deficytowe, są ciężarem dla Państwa. Trzeba z tym skończyć. Trzeba jakoś rozumnie potrafić dzielić naszą energię, nasze wysiłki finansowe, a przez uwzględnianie tylko potrzeb zachodu, pogłębia się jeszcze bardziej tę przepaść, jaka istnieje pomiędzy tymi ziemiami.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SPrystor">Jeżeli spojrzeć na te sprawy okiem polityka, to musimy przyznać, że tam właśnie kryje się słabość Państwa. Jeśli oderwać się na chwilę od trosk codziennego życia, a rozłożywszy mapę Europy, spojrzeć na nią okiem przyszłego historyka, który na podstawie dzisiejszych dokumentów bada, gdzie leży linia styku dwóch wielkich kultur zachodniej i wschodniej, to ze strachem myślę, że będzie jej szukał prawdopodobnie na terenie Polski. A poza tym przyszły historyk może odnieść wrażenie, że główną, zasadniczą linia polityki Polski jest równanie na sąsiadów. Wielkim trudem i olbrzymim kosztem staramy się piąć jeszcze wyżej kulturę naszą wysoką na zachodzie i zadowoleni jesteśmy, że tego nie potrzeba robić na wschodzie, bo tam poziomy są równe. A przecież wzrok Państwa musi być zwrócony na wschód, to jest jego przeznaczenie, musimy wysoko i wyraźnie odciąć się od swego sąsiada. Nie mieczem tylko Polska ongi pracowała, kulturze naszej przypadała nie mniejsza rola. Po to właśnie Batory stworzył, a Piłsudski wskrzesił uniwersytet w Wilnie. Po to jest Krzemieniec, po to jest Lwów. Kultura nasza winna daleko w dal promieniować, musi być siłą atrakcyjną na wewnątrz i na zewnątrz. Nie powinniśmy prowadzić tylko jednej polityki i to z konieczności defensywnej na zachodzie.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SPrystor">Poruszę inny fragment z dziedziny materialnej. Mówi się dużo o uprzemysłowieniu kraju. Uprzemysłowienie ma być początkiem drogi, wiodącej do szczęśliwości. A mnie się wydaj że w naszych warunkach, gdzie rolnictwo jest warsztatem przeszło 70%> ludności, gdzie interesy wsi i miast naszych tak ściśle są splecione, uprzemysłowienie będzie raczej zjawiskiem wtórnym, bo przecież nie możemy rozbudowywać naszego przemysłu w taki sposób i w tym celu, jak to robiły przed wojną niektóre państwa, to jest rozbudowywać na rynki światowe. Wtedy można było marzyć, że się kraj uprzemysłowi niemal do ostatniego człowieka. Obecnie rynki światowe dla obcych przemysłów mocno się skurczyły. I to właśnie, według mego zdania, jest główną przyczyną zasadniczego, głębokiego kryzysu światowego, który dotychczas jeszcze trwa, z nieuregulowaną wymianą towarową, z ograniczeniami walutowymi, ze zbieraniem złota itp. Rozbudowany przemysł światowy nie może jeszcze dostosować się do nowych warunków, ale samoograniczenie się jego — wprawdzie powolne — ma już jednak miejsce. Objawem tego w angielskich i niemieckich warunkach jest proces reagraryzacji. Nasz więc przemysł może liczyć w olbrzymiej mierze tylko na potrzeby krajowe i sam się rozbuduje bez żadnej specjalnej zachęty i nawoływania, jeśli znajdzie nabywców na swój produkt, a tym nabywcą będzie kraj, a w nim przede wszystkim rolnik. O rolnika przeto musimy dbać, o jego dobrobyt i zamożność. Jeśli wieś materialnie będzie stała nieźle, to i miastom będzie dobrze, zniknie bezrobocie, podniesie się stopa życiowa.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SPrystor">Zwiedziliśmy niedawno w Centralnym Okręgu Przemysłowym i tu w Warszawie wytwórnie wojskowe i jedną prywatną, pracującą na potrzeby wojska. Radzę tym, którzy jeszcze nie widzieli, pośpieszyć się z tym. Aż serce rośnie, gdy się patrzy na tę kipiącą energię, na tę pracę tak precyzyjną, gdzie harmonia, zapał i oddanie wywołują podziw u widza i dumne zadowolenie u wykonawcy.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SPrystor">Rad jestem, że nie tylko tam na miejscu, ale że także z tej trybuny wobec Wysokiego Senatu mogę wyrazić uznanie wszystkim kierownikom, pracownikom i robotnikom, których widzieliśmy przy wspaniałej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SPrystor">Wszakże jeśli ten przemysł tak pięknie i szybko rośnie, to zawdzięcza to temu, że w olbrzymiej większości i wytwórca i konsument w nim jest ten sam, to znaczy Skarb. 1 ta okoliczność właśnie musi niepokoić.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SPrystor">Mało albo wcale nie otrzaskani z techniką, gdy oglądamy olbrzymie prace, wykonywane w dodatku w tak szybkim tempie, do tego stopnia jesteśmy tym oszołomieni, że nam nawet na myśl nie przychodzi, że istnieje i inna strona medalu, motor, który ruszył to wszystko i ma w ruchu utrzymywać, mianowicie źródła pokrycia.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SPrystor">Budować takie kolosy nie jest łatwo, a trzeba wiedzieć, że prowadzić je jest jeszcze trudniej, jeszcze ciężej dla ludności, boć to pieniądz podatnika.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SPrystor">Pragnę. byśmy na wszystko patrzyli trzeźwo, zdawali sobie sprawę, ogarniali całość i nie ulegali samo sugestiom. My. parlament, obarczeni odpowiedzialnością za ciężary podatkowe ludności, winniśmy nauczyć się sami wpływać na oszczędna i najbardziej celową pracę grosza publicznego. Musimy przyczyniać się do ostrożnej i niekosztownej gospodarki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SPrystor">Tak zwane — „wielkie roboty publiczne”, przedsiębrane przez Państwo, o których tak chętnie się mówi, muszą być oparte na mocnych i zdrowych podstawach finansowych, na żadnych fikcjach opierać się nie mogą, bo wtedy zamiast pożytku przyniosą wiele olbrzymich, trudnych do odrobienia szkód.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SPrystor">Trzeba sobie jasno zdawać sprawę, co to jest Skarb? Otóż Skarb — to są podatki takie lub inne, w szerokim znaczeniu, ale tylko podatki i nic więcej, żadnych spadków po miliarderach amerykańskich Skarb nie otrzymuje, jest to dochodowa strona naszego budżetu. Studiowaliśmy budżet przez szereg dni i widzimy, że tam zbywających sum nie ma, nie ma środków na zaspokojenie wielu palących potrzeb. A żaden czarodziej, choćby nim był sam p. Minister Skarbu Kwiatkowski, z pustego nie naleje. Można wprawdzie zaciągać pożyczki, to znaczy kapitalizować przyszłe podatki, obciążać przyszłe budżety. Czy to jest jednak w obecnych warunkach rzecz łatwa? I czy w przypadku pożyczki wewnętrznej ni? jest to dalsze zmniejszenie możliwości kredytowych dostatecznie już skrępowanego rynku?</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SPrystor">Nie zwalajmy na Państwo zbyt dużo obowiązków i bez tego wzięło ono ich na siebie ponad swoje możliwości dobrego i sprawnego działania. W nawale rozmaitych funkcyj, w nawale drobnych, małego znaczenia spraw zatraca się jasność spojrzenia, zmniejsza się zdolność celowej pracy — i wreszcie następuje jakieś dziwaczne przestawienie funkcyj: Skarb daje wielomilionowe subsydia, a społeczeństwo z datków buduje sprzęt wojenny i wojenne okręty. Trzeba w pracy Państwa stanowczo odrzucić to, co jest mniej ważne.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SPrystor">Niechby też Państwo wyzbyło się szeregu przedsiębiorstw na rzecz niesłusznie wykpiwanej inicjatywy prywatnej. Państwo nie jest do robienia interesów na przedsiębiorstwach przemysłowych, których to interesów zresztą nie umie robić, winno natomiast stwarzać warunki, w których obywatel pracą swoją będzie rozwijał inicjatywę, przedsiębiorczość i samodzielność i pomnażał bogactwa narodowe. A wtedy i Skarb będzie zasobniejszy niż dziś i będzie miał możność bardziej celowo pracować i łatwiej znajdzie wyjście z paradoksalnej sytuacji, gdzie się ma dużo roboty do zrobienia, gdzie jest dużo spragnionych pracy rąk i gdzie wreszcie są bogactwa naturalne, a gdzie tak trudno o pracę.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#SPrystor">Wprawdzie i świat, jeśli brać go jako całość, jest w analogicznej sytuacji: miliony ludzi umiera z głodu, a środki żywności topi się w morzu. Nadzwyczajny postęp w dziedzinie techniki szybko pomnaża bogactwo światowe, a zdolności organizacyjne ludzkości nie rozwijają się w równym tempie. Może to być dla nas usprawiedliwieniem, ale w każdym razie słabą pociechą.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#SPrystor">Przejdę teraz do drugiej strony pogotowia, do strony duchowej i moralnej narodu i społeczeństwa. Ma ona, jak wiemy, wielkie znaczenie. I w tej dziedzinie osiągnięto wiele. Nie żądamy granic celnych między dzielnicami, już coraz mniej się gniewamy na różnych — „galicjaków”, a zwłaszcza z tej — „kongresowy”, prawie już nie mamy wzajemnej nieufności do ludzi z różnych zaborów. Słowem istnienie państwowości wywarło i wywiera w dalszym ciągu powoli swój wpływ unifikacyjny i wychowawczy na wszystkich. Szkoła powszechna i ta średnia, tak jeszcze niedoskonała, wkład swój choć nie tak wielki, jakby się spodziewać należało, wszakże wnoszą w budowę duchowej struktury społeczeństwa. A ponadto wojsko, wiemy wszyscy, jak olbrzymi dodatni wpływ wywiera na swoich wychowanków bezpośrednio w szeregach czy też w organizacjach i instytucjach pokrewnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#SPrystor">Pomimo to wszystko trzeba przyznać, że w tej dziedzinie, która powinna przodować i wybijać się ponad inne, nie idziemy na równi z rozwojem materialnym, a zostajemy w tyle. I gdybyśmy mogli, powiedzmy, w przeciągu lat jeszcze 20 żyć zupełnie spokojnie i pewnie, to zapewne braki nasze w tej dziedzinie drogą powolną może nawet po wielu niepotrzebnych eksperymentach wyrównałyby się i z czasem stanęłaby ona na należytej wysokości. Żyjemy jednak w czasach niespokojnych, które zmuszają nas do gotowości na ewentualne wypadki. A w takich wypadkach dziedzina duchowa bardzo wiele, jeżeli nie wszystko, znaczy. Trzeba więc te procesy wyrównywać, przyśpieszać.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#SPrystor">Kto to ma robić? Oczywiście my wszyscy— Rząd, parlament, naród, społeczeństwo. A do zrobienia jest dużo.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#SPrystor">Co — uważam — winno się składać na ową duchową dziedzinę? Autorytet władzy, poszanowanie prawa, poczucie godności obywatelskiej, narodowej i państwowej, jasność odpowiedzialności, uczciwość w stosunku do życia, przywiązanie do rodziny, do ojcowizny i uczucie patriotyczne przywiązania do Państwa, słowem, wszystko to, co określamy mianem praw boskich i praw ludzkich.</u>
+ <u xml:id="u-16.23" who="#SPrystor">W postępowaniu swoim musimy pamiętać, że każda działalność ludzka, a zwłaszcza publiczna, zawiera w sobie pierwiastek wychowawczy i oddziaływa przeto na bliższe lub dalsze otoczenie na społeczeństwo dodatnio albo ujemnie. A niestety, jakże często zapominamy o tym! Oglądamy się na efekt doraźny i nie widzimy lub nie chcemy widzieć ujemnych wychowawczo następstw. A zło pozostaje w duszach ludzkich i nie tak prędko, jak sądzimy, daje się zatrzeć — przez to moralność ogólna nie podnosi się, a obniża.</u>
+ <u xml:id="u-16.24" who="#SPrystor">Dzieje się tak zwłaszcza, gdy moment jest absorbujący, albo gdy czynność odnosi się do wyżej hierarchicznie stojącego czynnika. Jeśli na przykład w walce wyborczej posuwamy się tak daleko, że sens odezwy układamy mniej więcej tak, by nie głosować na Sławka, a na nas, bo my chcemy wielkiej i potężnej Polski, gdy przecie powszechnie jest wiadome, że tenże Sławek życie całe spędził w służbie dla Polski, walcząc o Nią kiedyś w warunkach jakże cięższych od dzisiejszych, to postępowanie takie jest bez wątpienia niemoralne.</u>
+ <u xml:id="u-16.25" who="#SPrystor">Albo czyż można w tejże walce tak się zapamiętywać, by krzyczeć w Wilnie: Precz z Żeligowskim? Moralne skutki tego są fatalne i bolesne, bo element, który między innymi twardo i zawzięcie przetrwał w polskości i zachował ją w najcięższych czasach niewoli zaborczej i okupacyjnej niemieckiej i bolszewickiej, przeważnie kobiety i to z warstw niższych, jak kucharki, służące, kupcowe, żony rzemieślników, stróżki, u których w suterenach odbywały się komplety tajnego nauczania języka historii polskiej i miłości do Polski — element ten ustosunkował się do tego gorszącego zjawiska w taki sposób: Generał Żeligowski — to nasz generał, a tamten, którego nota bene wysoko ceniono i szanowano, to „ichni” generał.</u>
+ <u xml:id="u-16.26" who="#SPrystor">Albo czy dobrze jest zmuszać ludzi, by przy cenie zjawisk, zagadnień i sytuacji, przy narzucaniu ustawowych obowiązków' na społeczeństwo kierowali się, po podpisaniu wiadomych cyrografów, nie własnym rozumieniem rzeczy, nie własnym sumieniem, a cudzym? Zaczynamy wprowadzać złe obyczaje, tak surowo potępiane w swoim czasie. Idziemy drogą nie przekonywania, nie zjednywania, lecz drogą nakazu i przymusu.</u>
+ <u xml:id="u-16.27" who="#SPrystor">Piękna i odpowiadająca tęsknotom ludzkim idea zjednoczenia i konsolidacji na podobnych metodach nie zyskuje, a traci. A lekceważyć tego nie można przez wzgląd na szacunek dla idei, a także i dlatego, że praca ta niemało kosztuje grosza publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-16.28" who="#SPrystor">Dalej, gdy zapewniamy parlament o lojalnej współpracy, a na krótko przed tym wydajemy dekrety, z których nie wszystkie są usprawiedliwione. jak tego wymaga Konstytucja, koniecznością państwowa. jak np. prasowy i niektóre inne, to na pewno w duszy powstają wątpliwości, bynajmniej pod względem wychowawczym nie budujące.</u>
+ <u xml:id="u-16.29" who="#SPrystor">Jeśli w okólnikach zapewniamy o czystości i bezstronności wyborów, a gdy przyszły wybory parlamentarne i o okólnikach tych me chciano pamiętać, to na pewno fakt taki nie podnosił moralnie.</u>
+ <u xml:id="u-16.30" who="#SPrystor">Obsługa potrzeb Państwa i społeczeństwa odbywa się przez aparat administracyjny, przez urzędników, którym wprawdzie nakazuje się, by interes Państwa i ludności był zaspokojony, ale w jaki sposób da się to zadanie osiągnąć — zwłaszcza gdy chodzi o wydarzenia czy zagadnienia zasadnicze go, państwowego znaczenia — bywa tak, że się nie informuje. I biedny taki wojewoda, a z nim i starosta często niezasłużenie cierpią, bo ich się usuwa czasami hurtem, tylko dlatego, że nie znając jasnego, zasadniczego stanowiska swoich przełożonych, nie potrafili odgadnąć doraźnego ich stanowiska w tej materii. Czy w takich warunkach mogą oni wzniecać u ludności autorytet władzy i godnie reprezentować Państwo?</u>
+ <u xml:id="u-16.31" who="#SPrystor">A w ogóle dla samego prestiżu władzy sytuacja ich zasadnicza winna być podniesiona. Starosta winien być inaczej wyposażony i nie być takim, jak każdy inny, urzędnikiem VII czy VI stopnia służbowego. Trzeba podnosić jego autorytet, w razie potrzeby pouczyć i nie traktować jak sztubaka.</u>
+ <u xml:id="u-16.32" who="#SPrystor">Dzięki temu, że Rząd nie jest jednolity i nie jest kierowany jedną wolą, jest niezgrany, wojewoda nie zawsze może odpowiadać za swój teren, bo on prowadzi jedną politykę, kurator szkolny — swoją, izba skarbowa — też swoją. Z tego wynikają sprzeczności, niekonsekwencje i obywatel, o którym nie trzeba sądzić, że nic nie rozumie, widzi chaos i bynajmniej nie jest tym zbudowany.</u>
+ <u xml:id="u-16.33" who="#SPrystor">A wojewoda — trzeba wiedzieć — ma to być stanowisko wysokie i w interesie Państwa należy na odpowiedniej wysokości je utrzymać. Wojewoda ma inną niż minister pracę. Minister ma pracę spokojną, normatywną, wojewoda, a z nim i starosta, ma bezpośrednio do czynienia z życiem, oko w oko z nim. Muszą oni jasno wiedzieć, czego od nich rząd żąda. To tak, jak na linii frontu: dowódca odcinka ma jasno postawione zadanie i wskazane środki bez wdawania się w szczegóły. Nigdy on nie dostanie niejasnego wskazania: — „żeby wszystko dobrze było”.</u>
+ <u xml:id="u-16.34" who="#SPrystor">Nawiasem mówiąc, myślę, że było by leniej uzależnić wojewodów i starostów personalnie od Premiera a nie od Ministra Spraw Wewnętrznych. Podniosłoby to ich znaczenie wobec innych resortów i może pomogło w dążeniu do jednej a nie kilku polityk na jego terenie.</u>
+ <u xml:id="u-16.35" who="#SPrystor">Nie chcę mnożyć przykładów mało budującego postępowania resortów. Aż nadto dobrze wiemy, jak często obywatel pomimo dobrej woli i rzetelnej chęci nie może zrozumieć, czego od niego biurokracja chce i żąda. T. zw. silna ręka nie polega na szerzeniu strachu. A u nas strach i lęk zaczyna coraz szerzej się objawiać i wśród urzędników i wśród bardzo wielu ludzi w społeczeństwie, zależnych bezpośrednio lub pośrednio od niespodzianych i nieprzewidywanych posunięć i zarządzeń. Zatraca się u ludzi pewność siebie, nawet jeśli się jest w porządku wobec prawa.</u>
+ <u xml:id="u-16.36" who="#SPrystor">Autorytet władzy winien wynikać z wielkiego dla niej szacunku wewnętrznego i być oparty na zaufaniu. Autorytet oparty na strachu nie jest mocny. Wytwarza się jakaś uniżoność, uległość, nawet służalstwo — niezdrowe cechy, stojące w przeciwieństwie do poczucia godności osobistej. W atmosferze za dużo pochlebstw i mdłego kadzidła. A od niego musi się w głowie mącić wszystkim tym, którzy kadzą, ale i tym także, którym się kadzi. Opary przesłaniają rzeczywistość, która, jeśli się z nią nie liczyć w każdym momencie, może wyrządzić w nieprzewidzianym czasie przykre niespodzianki. Prawda gdzieś ginie z oczu, gdzieś się zatraca. Wmawiamy innym, że coś, co nie jest białe, jest, dajmy na to, czyste. Jest to źle tak wmawiać. A jednak jest o wiele gorzej, gdy sami zaczynamy wierzyć, że to czyste. Na przykład 67.</u>
+ <u xml:id="u-16.37" who="#SPrystor">Nie lubimy tej surowej i nagiej rzeczywistości. Przesłaniamy ją łatwiznami, nie chcąc widzieć i dotykać nabrzmiewających poważnych zagadnień.</u>
+ <u xml:id="u-16.38" who="#SPrystor">Autorytet Państwa trudno zapewne będzie się ugruntowywał w duszy rolnika, który z nędzy wędruje na roboty sezonowe w gospodarstwach chłopskich do państw o wiele mniejszych, a które potrafiły u siebie urządzić życie rolnika w rażącym przeciwieństwie do życia jego własnego.</u>
+ <u xml:id="u-16.39" who="#SPrystor">Muszę wspomnieć tutaj jeszcze o chorobie, która zatrważająco szerzy się wśród nas, mianowicie o chorobie pustej zarozumiałości. — „Geniuszów”, od których ma się zaczynać nowa epoka w Polsce, mamy stanowczo za dużo. Nie chcemy i nie umiemy szanować pracy i doświadczenia innych, nie znamy ciągłości pracy, niemal każdy z nas wie lepiej niż ten drugi. Nieszczęsna ta wada ogarnęła już i młodzież. Cnota skromności jest w zupełnym zaniedbaniu. Frazes, frazes napuszony, wygłaszany z emfazą, zaczyna dominować w życiu publicznym. Skromność mędrca, który oględnie wyciąga wnioski z nowych faktów, razi naszych zapaleńców, którzy by chcieli robić doświadczenia na społeczeństwie i Państwie, nie przeczuwając, ile to może szkód nam przynieść. Karmimy siebie iluzjami. A rzeczywistość toczy się swoim trybem i nic a nic pod wpływem naszych iluzji nie chce się zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-16.40" who="#SPrystor">W przyszłym roku mają się odbyć wybory Prezydenta. Nie wątpię, że każdy z nas i w ogóle każdy lojalny obywatel pragnie, by władca Prezydenta, ktokolwiek nim będzie, miała swe źródło w oparciu o szeroką podstawę moralną. I dobrze było by dla niego i dla ogółu, gdyby był wybierany i przez tych, których tutaj nie ma, a nie przez parlament, wybrany na podstawach uznanych przez wszystkich za niewystarczające. Nie trzeba więc zwlekać z wykonaniem zalecenia Pana Prezydenta.</u>
+ <u xml:id="u-16.41" who="#SPrystor">W końcu jeszcze jedno. Tu i ówdzie błąka się myśl, naśladująca obce wzory ustrojowe. Mysi, która nie zdaje sobie sprawy, że w naszych polskich warunkach totalizm zachodnie są niemożliwe, a wschodnie to jest po prostu w wysokim stylu regime policyjny, który na pewno nie potrafiłby u nas wytrzymać dłuższej próby życiowej.</u>
+ <u xml:id="u-16.42" who="#SPrystor">A zresztą po co mamy naśladować obce wzory? Po co mamy być ,.papugą narodów”? Byłby to ślad naszego nieszczęsnego niewolnictwa i kłaniania się obcym, bo wszystko zagraniczne lepsze od krajowego. Byłby to brak wiary we własne siły, brak poczucia godności narodowej. Mogłoby się zdawać komuś, że nas, Polaków, nie stać na coś swojskiego, rodzimego, odpowiadającego i psychice i charakterowi polskiemu. A mamy tyle wskazań i nauk naszego Wielkiego Wychowawcy. Mamy wyraz ostatniej Jego woli w postaci obowiązującej Konstytucji, która daje Państwu silną władzę, ustanawia do współpracy wszystkie organa państwowe, ale daje też możność rozwoju jednostki.</u>
+ <u xml:id="u-16.43" who="#SPrystor">Pamiętajmy o Jego naukach, r.ie odsuwajmy Go tak prędko na odległość Kościuszki, szanujmy godność człowieka, kultywujmy godność narodową, wychowujmy charaktery, podnośmy moralność. A jeśli moralność będzie wysoka, to Polska na pewno przetrwa wszelkie burze dziejowe.</u>
+ <u xml:id="u-16.44" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#Marszalek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! Budżet, który wszedł dzisiaj pod obrady, tak charakteryzuje w swoim znakomitym referacie p. generalny sprawozdawca: jest on w 82% budżetem opancerzonym, a i pozostałe 18^, o których mówi, że są celowe i dobrze rozłożone, nie dadzą się również naruszyć. W tych warunkach w swoim sprawozdaniu określa nasze głosy, które wypowiadały się za zmianą tego budżetu, jako głosy bezsilne, które wobec twardej rzeczywistości, wobec braku pieniędzy i wobec układu tego budżetu mogą być tylko wołaniem daremnym.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SDebski">Podzielam zupełnie ten pogląd nie dlatego tylko, że i przepisy konstytucyjne ograniczają naszą inicjatywę w tym kierunku, ale mam odwagę powiedzieć, że na podstawie doświadczeń ostatnich lat bliskich i dalszych właśnie ten budżet, właśnie program gospodarczo-finansowego Rządu musi wzbudzić zaufanie i nie można szukać nowych lekarstw i nowych lekarzy, bo na pewno staliby się oni znachorami naszego życia gospodarczego i finansów.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SDebski">Wszakże to niedawne są lata, Wysoki Senacie, gdy mieliśmy deficyty budżetowe, które łącznie na przestrzeni kilku lat wyniosły przeszło 1.300 milionów zł. Wszakże to niedawne są lata, sięgając trochę głębiej, gdyśmy zapas złota w Banku Polskim zjedli w wysokości około miliarda złotych. Wszakże to również są niedawne lata, o których mówił inny sprawozdawca generalny, mianowicie sprawozdawca generalny budżetu w Sejmie, gdyśmy około 5 miliardów zł — „rozpylili,” jak się wyraził, na bardzo nieprodukcyjne cele. I człowiek ulicy pyta się Ileż to Gdyń, ileż to C.O.P.-ów — mówiąc symbolicznie — moglibyśmy zbudować, gdyby była ta planowa i celowa gospodarka, którą — z uznaniem trzeba to podkreślić — ostatnio Rząd podjął.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SDebski">Otóż nie ze względu na przepisy konstytucyjne, choć stwierdzam ten niezdrowy układ budżetu, ale dlatego, że w tej dziedzinie następuje poprawa i planowa akcja sięgająca w daleką przyszłość — dlatego w stosunku do budżetu ani wniosków, ani poprawek zgłaszać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SDebski">Ale chciałbym, kiedy już mówię o budżecie, podjąć ten głos alarmu, który rozległ się z ust. p. Wicepremiera, i chciałbym, żeby trwałym echem rozległ się on w Polsce i w Izbach ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SDebski">.Stosunek poszczególnych pozycyj w naszym budżecie jakżeż wygląda? Ludzi, żyjących ze Skarbu Państwa, nie wyłączając i nas oczywiście, jest osiemset kilkadziesiąt tysięcy, pobierających łącznie z emeryturami miliard pięćset czterdzieści kilka milionów złotych. Jakież to społeczeństwo ponosi ten ciężar finansowy? Społeczeństwo, w którym na dwa miliony kilkaset tysięcy warsztatów samodzielnych rzemieślniczych, przemysłowych, rolniczych, tylko 433 warsztaty według ustaleń podatku dochodowego ma dochód wyższy ponad 1.500 zł, społeczeństwo, w którym na 5 milionów ludzi — poza pracownikami państwowymi — pracowników umysłowych, fizycznych łącznie z bezrobotnymi zaledwie około sześćset dziewięćdziesiąt parę tysięcy ma dochód powyżej 1.500 zł, społeczeństwo, w którym dochód społeczny na głowę mieszkańca wynosi pięćset osiemdziesiąt parę złotych. Wiemy — i p. Wicepremier o tym wspominał — że to jest spadek dawnych lat, że rósł i rozrastał się nasz aparat biurokratyczni nawet ludzie tej miary. co Józef Piłsudski, nie mogli się temu przeciwstawić. Wzrosły i emerytury, o czym tu wspominano. Z uznaniem muszę podnieść to, co p referent mówił o polityce tworzenia tzw. młodych emerytów. Jesteśmy niewątpliwe unikatem na świecie, bo oto znalazłem — znowu w sprawozdaniu p. referenta — że w monopolach państwowych na około 2.500 pracowników jest ponad 8.000 emerytów. A słyszeliśmy również, że te pozycje nie będą się zmniejszały. Odsuwamy rozstrzyganie tego problemu, ale kiedyś przyjdzie konieczność rozstrzygnięcia go, wtedy kiedy będą narastały pozycje spłat długów, które zaciągamy na cele produkcyjne, na inwestycje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Ktosmoglbypowiedziec">no tak, ale jeżeli pójdziemy w kierunku tego totalizmu, upaństwowienia wszystkiego i wszystkich, to przecież będziemy mieli z czego utrzymać powiększony aparat państwowy. Proszę przeczytać sprawozdanie p. referenta generalnego, które mówi, że i w tej dziedzinie nie wykazujemy talentów biurokratycznych, gdy nasze przedsiębiorstwa państwowe wykazują zaledwie l% rentowności. Przychylam się do opinii p. sprawozdawcy generalnego, że powinniśmy mieć większe zaufanie do inicjatywy prywatnej, by podejmowała ona te prac?, które były zawsze i bardziej produkcyjne i rentowne od pracy przedsiębiorstw państwowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#sietuiowdzienalamachprasyczywustachzagniewanychbojawiemnakogonaRzadwPolskeludziopiniazezakryzysjaktrafnieokreslilpWicepremiernaostatnimposiedzeniuZwiazkuOficerowRezerwyniezawinionyprzezPolskemyponosimyodpowiedzialnoscTomydotychzmianczynnieczybierniemielismysieprzyczynicTaopiniatluklasieniedawnoipocalymswiecieGinieonajuzSwiatzaczynawidziecwlasnebledyanaszeprawaislusznoscpostepowaniaJednakunassajeszczetacyktorzyuwazajazetomysmypowinnibylistacsiepiorunochronemktorymialwyladowaczbierajacesienapieciekonfliktowiburzzetomysmymielibycpolemdoswiadczalnymktoremialopouczycinnychostanierzeczywswieciezetomysmypowinnibylibycheroldemwalkizkimiprzeciwkomuwtedykiedyinnijakciuryobozowewleklisiewogoniewydarzenJezelitomowieipragnerozprawicsiezblednaopiniaktoraczesciowoiatmosferenaszegozyciazatruwatojednakzezniemniejszasilaprzekonaniamuszepowiedzieczeniejesttakjakpewnaczescprasypiszezetylkowielehistorycznychwydarzenwielesukcesowbylonaszymudzialemBowielepozatymsiezmienilozaszlowielezmianbliskonasobchodzacychnaktoreniemoznazamykacoczuboonenasprzedewszystkimobchodzaanietychsasiadownaszychzewschoduczyzachoduIdlategotakpilnymjestdorozwiazaniazagadnieniewydobyciaznarodupolskiegomaksimumsilabysprostactymprzemianomdlategokoniecznymjestbynarodpolskireprezentowaltakiesilymoralneduchowepolityczneigospodarczebyrownowageoktoraoparlMarszalekPilsudskiukladpolskoniemieckiutrwaliciumocnicUtrwalanieiumacnianietejrownowagimusibycstalanaszatroska">Pod wpływem zmian, które w świecie zachodzą, przywiązujemy dużą wagę do naszych wewnętrznych stosunków politycznych. Pragniemy konsolidacji sił, pragniemy zorganizowania woli narodu. Nasze życie polityczne nie zaczęło się od wczoraj i nie zaczęło się też od roku 1918, więc nie dziw, że jest wiele teoryj, wiele poglądów, wiele dróg zalecanych i wskazywanych, które mają prowadzić do zjednoczenia sił politycznych narodu. Proszę Wysokiej Izby, oczywiście można na drodze mechanicznej rozwiązywać partie polityczne, za pomocą dekretów i nakazów stwarzać „jedność narodową”, ale to nie wzmoże sił politycznych, to nie da nam większego zdyscyplinowania, które przecież nie może polegać na stronie formalnej, tylko na podstawie duchowej, brania odpowiedzialności, wydobycia ze siebie maksymum wysiłków. To ma być dyscyplina nie karnego maszerowania, ale karnej pracy. Więc nie na drodze mechanicznej może nastąpić zjednoczenie. Może być inna droga. Może być droga walki, choćby mniejszości, która ma poczucie siły, pewność i wiarę w to, co głosi. Zapewne, historia zna wypadki — w naszych oczach to się działo — że, mniejszość, duża mniejszość w walce nie tylko zdobyła władzę, ale potrafiła przeobrazić psychikę całego społeczeństwa, zjednoczyć je przed opanowaniem władzy. Nas na to nie stać, by na tej drodze, w walce przeciw większości to uczynić. Jeżeli tę walkę długą miało by się prowadzić, to trzeba przeciw dzisiejszej rzeczywistości przyjść nie tylko z rewolucyjnymi metodami, ale i hasłami. Czy Polskę na to stać? Nie, my musimy na drodze ewolucji osiągnąć zjednoczenie i wszechstronny rozwój naszego narodu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#DlategojedynadrogawiodacadorealnegozjednoczeniajestdrogaposzukiwaniamaksimumwspolnotypomiedzywszystkimiPolakamizaprzegnieciawszystkichdoodpowiedzialnosciidopracynarzeczdobrapublicznegopozostawieniazesietakwyrazejaknajmniejbezrobotnychpozostawieniapozanawiasemzyciapublicznegojaknajmniejtychktorzywwalcewnegacjiswojewlasnesilyniszczainieprzyczyniajasiedowzrostusilyPanstwaKiedyspadlyhistoryczneslowaMarszalkaPilsudskiegootymzezaduzojestnieprawosciDzisiajdowszystkichtrzebabypowiedziec">za dużo jest nienawiści, za dużo wyłączności, za dużo jest faktycznej czy też moralnej banicji. Jest rzeczą konieczną, żeby to zjednoczenie, które musi się dokonać na podstawie wspólnych poglądów na zadania obrony i siły gospodarczej Państwa, na cele i zadania polskiej polityki zagranicznej miały więcej punktów stałych. Zjednoczenie nie może być, jak słusznie Panowie mówicie, konfederacją, koalicją. Ono musi mieć oparcie przede wszystkim w stałych i uznanych formach ustrojowych Państwa. Nas nie stać ani tego nie potrzebujemy, by rozpoczynać na nowo start wielki o ustrój i podstawowe prawa bytu i rozwoju Rzeczypospolitej. Ale dążenie do zjednoczenia musi być szukaniem i poszukiwaniem punktów styczności w społeczeństwie i dzieleniem się z nim odpowiedzialnością.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#NiewiemczytobylyslowascislepPremieradzisiejszegoRzadujakiemialwypowiedziecdojednegozprezydentowmiastzktorymmniezadenstosunekideowopolitycznynielaczyMialpowiedziecdoniego">Mój aparat policyjny i urzędniczy tak jest zmontowany, że mógłbym jeszcze długo rządzić, ale to tak nie jest dobrze. Ja chcę, by większa część społeczeństwa brała odpowiedzialność za gospodarkę w samorządzie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WysokiSenacieDyskusjabudzetowajestzazwyczajokazjadowypowiadaniazalowikrytykWydajemisiezelepiejzrobimyjezeliwszyscybedziemystaralisiewskazywacnapozytywnesrodkiktorebyzmierzalydonaprawydzisiejszejsytuacjiWtymtezprzekonaniu">wypowiedziałem swoją opinię na dzisiejszą sytuację w Państwie i z tą samą intencją chciałbym zabierać głos przy innych budżetach. Wychodzę bowiem z tego założenia, że to jest właściwa metoda, odpowiadająca psychice większości naszego narodu, aby wydobywać z nas wszystkich lepsze strony naszej duszy. To jest może lepsza metoda, prowadząca szybciej i skuteczniej do celu.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#WysokiSenacieDyskusjabudzetowajestzazwyczajokazjadowypowiadaniazalowikrytykWydajemisiezelepiejzrobimyjezeliwszyscybedziemystaralisiewskazywacnapozytywnesrodkiktorebyzmierzalydonaprawydzisiejszejsytuacjiWtymtezprzekonaniu">Wysoki Senacie! W dzisiejszej dyskusji nie poruszałem jednego z problemów, o którym Obóz Zjednoczenia Narodowego w swej deklaracji powiada, że to jest jedno z najważniejszych zagadnień w Polsce, od rozwiązania którego zależy narastanie sił Polski — nie poruszałem problemu wsi polskiej. Temu tematowi chcę poświęcić czas przy jednym z budżetów, ze względu na ograniczany czas przemówień.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#WysokiSenacieDyskusjabudzetowajestzazwyczajokazjadowypowiadaniazalowikrytykWydajemisiezelepiejzrobimyjezeliwszyscybedziemystaralisiewskazywacnapozytywnesrodkiktorebyzmierzalydonaprawydzisiejszejsytuacjiWtymtezprzekonaniu">W istocie bowiem na wieś musimy patrzeć jako na niewyczerpane źródło narastania sił Państwa, wszystkich sił duchowych i materialnych. Tak jest na całym świecie, tak być powinno i u nas.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#WysokiSenacieDyskusjabudzetowajestzazwyczajokazjadowypowiadaniazalowikrytykWydajemisiezelepiejzrobimyjezeliwszyscybedziemystaralisiewskazywacnapozytywnesrodkiktorebyzmierzalydonaprawydzisiejszejsytuacjiWtymtezprzekonaniu">Temu problemowi należy poświęcić oddzielnie i dużo miejsca i czasu. Stwierdzę tylko, kiedy mowa o wsi, że ją bardzo często jednostronnie się osądza, a nawet potępia. Proszę Panów! Niedawno rozmawiałem o stosunkach wiejskich ze spokojnym, pracowitym gospodarzem, który z dziada pradziada orze swój zagon, przysparza Polsce chleba i sił moralnych, dając swych synów na jej obronę. Biadał nad stanem tej wsi. Powiedział mi: — „Nawet zwierz, który głoduje, jest niebezpieczny. Syty nie rzuci się na człowieka.” Ten głód, który jest na wsi, to nie tylko głód materialny, to głód bezwątpienia polityczny i duchowy — trzeba sobie to szczerze powiedzieć — i ten głód trzeba zaspokoić.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Godlewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SGodlewski">Wysoka Izbo! Wbrew ogólnie przyjętemu zwyczajowi omawiania przy budżecie szeregu zagadnień, które uważa się za pilne i frapujące, postanowiłem skoncentrować całą swoją uwagę i swój wysiłek na jednym tylko zagadnieniu. Zagadnieniem tym jest służba rolnictwa w obronie Państwa. Jest to zagadnienie, które nie tylko wypływa z moich obowiązków czy nakazów osobistego sentymentu, jest to zagadnienie, które samo przez się rozumie się w szerokich rzeszach rolników, których wyrazicielem pragnę być tu oto, w Wysokiej Izbie. Jest to zagadnienie dla szerokich rzesz rolników naturalne, jak odżywianie się, poczucie głodu i potrzeba oddychania. Rzecz naturalna, że Polska, jako państwo rolnicze, w razie mobilizacji będzie miała większość ludzi spośród rolników powołanych pod broń. Masa ta będzie stanowiła prawdopodobnie około 60% mężczyzn, zamieszkujących dziś wieś, a stanowiących najlepszą siłę bojową.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SGodlewski">Gdy się patrzy na tę siłę, która pójdzie w obronie Rzeczypospolitej, to trzeba stwierdzić, że przede wszystkim rolnicy zasilą kadry bojowe na froncie. Nie będą to bowiem żadni specjaliści, których można by wziąć do przemysłu wojennego lub zatrudnić we wzmożonej pracy komunikacji, nie będzie to element, który potrafi zastąpić jakiekolwiek siły techniczne, a będzie to element par ekscellence bojowy. Zgodne to jest z tradycją rolnictwa polskiego, które przez długie wieki nadstawiało piersi w obronie Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to zgodne z tym zapałem, wytrwałością i uporem rolnika. Zdawało by się, że w dzisiejszych warunkach bezrobocia wiejskiego odpływ ludzi ze wsi obejmuje przede wszystkim niezatrudnionych. W takim razie zdolność produkcyjna wsi ni? uległaby zmniejszeniu. Niestety, ta rzecz nie wygląda w ten sposób.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SGodlewski">Te masy, które dzisiaj są niezatrudnione, nie wszystkie będą w stanie nosić broń i spełnić swój szczytny obowiązek, albowiem wieś polska jest dziś skarłowaciała, biedna i nędzna i nie jest w stanie tych gospodarczych potrzeb, które ma przede wszystkim sama, zaspokoić.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SGodlewski">W związku z owymi potrzebami wysuwa się jako sui generis program konieczność dania rolnikowi na wsi pracy, która by go zatrudniła, stworzenie możliwości tzw. produkcji pracochłonnej w rolnictwie. Chodzi i o to, ażeby praca rolnika była opłacalna, ażeby dawała godziwy zysk, który umożliwi lepsze bytowanie, lepszą egzystencję i lepsze wychowanie rekruta, który potem będzie obrońcą Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SGodlewski">W rolnictwie w dzisiejszych czasach kładzie się ogromny nacisk na kapitał pracy tak, jakby był on w stanie zastąpić wszelkie inne kapitały. Istnieje wielka rozpiętość w korzystaniu z kapitału pracy na wsi. I tak, dla gospodarstw poniżej 5 ha kapitał pracy potrzebny na obrobienie 1 ha wynosi 173 dniówki, w gospodarstwach 10-hektarowych — 108, w gospodarstwach 15-hektarowych — 78 dniówek. Im więcej wzrasta obszar, tym mniejsza ilość dniówek jest potrzebna. A przecież musimy zwrócić uwagę na to, że wydajność z 1 ha na mniejszych i większych gospodarstwach ni? jest jednakowa. Jeżeli przyjdzie do momentu obrony Państwa tam, gdzie mamy postawioną stawkę, że tak powiem, na kapitał pracy, to możemy się znaleźć w tej sytuacji,</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#komentarz">że 54%</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SGodlewski">ogółu gospodarzy wiejskich, żyjących na gospodarstwach do 5 ha znajdzie się w warunkach, w których gospodarstwa ich nie tylko nie będą miały dostatecznej ilości robotników, ale jeszcze tego robotnika może im zabraknąć. Więc nadużywanie kapitału pracy przy naszej strukturze agrarnej może stworzyć takie warunki, że nie będziemy mieli możności, przy zwiększonych potrzebach w czasie wojennym, dać maksymum wysiłku koniecznego, ażeby wojna była dobrze doprowadzona do końca. W obecnej dobie planowania poczynań, które widzimy we wszystkich prawie dziedzinach, niesłychanie byłbym dumny i rad, ażeby stworzyć taki plan, który by dał możność zmienienia tego kapitału pracy w znacznych ilościach na inne kapitały, bez których rozwój normalny wsi jest niemożliwy. Muszę stwierdzić, że widząc to ogromne marnowanie kapitału pracy, szczególnie w naszych warunkach agrarnych, jestem gorącym zwolennikiem niepodzielności gospodarstw wiejskich i z wielką radością powitałem rok temu skromną ustawę, stanowiącą, że gospodarstwa, które powstały z przebudowy ustroju rolnego, nie mogą być dzielone i nie mogą być rozproszkowywane. I dziś chcę zapytać, co z dobrodziejstw tej ustawy zostało wprowadzone w życie; czy te gospodarstwa, które powstały w drodze przemiany ustroju rolnego, uzyskały odpowiednie możliwości przez oddłużenie i przez dostarczenie kredytów na spłaty rodzinne, bo przecież bez stworzenia potrzebnych warunków ekonomicznych akcja ta nie będzie miała praktycznego znaczenia. Obawiam się, że rzecz ta nie została zrobiona i w związku z tym jeszcze jedna ustawa obciąży nas i będzie łamana przez życie — albowiem życie jest silniejsze od wszelkich ustaw — pomimo, że rolnicy tę ustawę chętnie witali, pragnąc, aby dała im możność pracy na dłuższej fali i w większej skali.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SGodlewski">Musimy stwierdzić, że w dzisiejszych warunkach, w jakich wieś egzystuje, mamy bardzo rozmaite możliwości. Na większych obszarach widzimy i lepsze konie, i lepsze bydło, i wyższą wydajność, i lepsze plony; na mniejszych— mamy gorsze konie, mniejszą wydajność nie tylko zbożowych, ale i okopowych, które mają być tymi pracochłonnymi uprawami. Najważniejszym jednak czynnikiem w tym momencie jest człowiek, o którego dziś chodzi. Rozumiemy doskonale, że wieś biedna, posiadająca w ludność wiejską zamieszkałą na drobnych warsztatach, nie jest w stanie w nędzy i biedzie wychować mocnych ludzi, zahartowanych, silnych duchowo, dających z siebie dobrą pracę społeczną. I obawiam się, że pomimo wielkich przemian, jakie zachodzą i których jesteśmy świadkami i jakie napełniają nas w wielu wypadkach radością, nie dojdziemy do tego radosnego momentu, ażeby gospodarstwa mniejsze były w stanie dać tę skalę życia, jaka dziś na poziomie średnio europejskim jest wymagana, a to z tego powodu, że ludzie ci nie będą w możności osiągnąć fachowej wiedzy. Przestawienie się w czasie wojny na pracę nie pracochłonną na takich małych warsztatach pracy, tak ażeby one mogły egzystować przy mniejszej ilości dniówek, nie da się łatwo przeprowadzić przy niesłychanie niskim poziomie fachowym i przy odpływie wielkiej części rolników na front. Groziłoby to poważnymi trudnościami. Musimy przypomnieć fakt, że w czasie wielkiej wojny Niemcy, które miały o wiele wyższy poziom fachowy rolniczy, były zmuszone w ostatnim okresie wojny dożywiać prawie całą ludność, która zamieszkiwała obszary poniżej 5 ha, czyli że te warsztaty nie były w stanie wyżywić nawet samych siebie, a musiały być dożywiane z pomocy państwowej. Z tego punktu widzenia stwierdzam, że nie poprawiamy struktury rolnej, tak jak tego wymaga interes narodowy i państwowy.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SGodlewski">Jestem wielkim zwolennikiem jak największego stanu posiadania chłopskiego, ale muszę stwierdzić, że mając na razie na uwadze jedną drogę, jaką jest parcelacja, nie wykorzystujemy drogi drugiej, wyrywania przyrodzie tych wszystkich nieużytków, które wynoszą około 4 milionów ha, i około 2,5 milionów półnieużytków, które dałyby warsztat pracy i możliwość zatrudnienia całej masie ludzi i zabezpieczyłyby byt setkom i tysiącom rodzin. W zakresie parcelacji popełniono wiele błędów, co było podnoszone na szeregu posiedzeń i sejmowych i senackich, a również niemal całe społeczeństwo spostrzega niedomagania w tej dziedzinie. Obawiam się, że wynika to stąd, że nie posiadamy ogólnego planu agrarnego, uznanego i przyjętego, który by postulaty narodowe, państwowe i gospodarcze w odpowiedniej formie uwzględniał. Zamiast planu widzimy szereg wypadków kompromisu, związanych z przeżywanymi momentami politycznymi. Jeżeli przyjrzymy się na przestrzeni kilku lat wykazom parcelacyjnym, to widzimy wahania, jakim ulegał ten zakres pracy w zależności od różnych bieżących i modnych haseł, natomiast hasła naczelne służenia Państwu, narodowi i problemy gospodarcze nie zawsze znajdowały swój wyraz. Chciałbym tu podkreślić, że dążnością ogółu rolników było wytworzenie takiej atmosfery w Polsce, w której reforma rolna nie dzieliłaby rolników, a raczej byłaby łącznikiem między wszystkimi rolnikami, którzy widzieliby w niej załatwienie szeregu problemów państwowych, związanych z życiem narodu i obronnością Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SGodlewski">Parcelacja prowadzona jest obecnie w ten sposób, że nowonabywca traci wiele możliwości jako producent ze względu na niezaopatrzenie go w odpowiedni kapitał, niedanie mu odpowiedniej pomocy i ze względu na kryzys, który każdy nowonabywca musi przeżywać. W danym wypadku było by konieczne zwrócenie odpowiedniej uwagi na zagospodarowanie tych nowych osiedli, tych nowych gospodarstw, które powstały i powstaną, w myśl planu, o który wołam, aby wszędzie tam, gdzie jest potrzebny. powstał wał ochronny silnych i mocnych gospodarstw, tęgich gospodarzy. Tym gospodarstwom należy przyjść jak najrychlej z pomocą, by nie pognębiać samej idei przejścia ziemi do najszerszych warstw włościańskich.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SGodlewski">Rozdrobnienie warsztatów, brak ostatecznego planu, brak tej opieki, o której mówiłem zanik kompletny dynamizmu wsi stwarzają niebezpieczną sytuację, która ciąży ogromnie na całym naszym rolnictwie. Przyczyn nie trzeba daleko szukać. Od roku 1930 jedynie rok 1937 miał ceny zaledwie możliwe i opłacalne dla zboża, natomiast jeśli chodzi o żywiec, bydło czy świnie, to nie doszedł do cen opłacalnych, a to stale wskazuje na niemożność postawienia produkcji na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SGodlewski">Doszło do tego, że właściwie żadna produkcja rolna na warsztacie rolnym nie opłaca się, niszczą się warsztaty, marnują się wysiłki i ludzie.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#SGodlewski">W zamian niewątpliwie mamy bardzo wiele. Mamy dziś już posunięty dość daleko plan inwestycyjny, związany z obronnością kraju. Skarb i wojsko buduje, czyni wysiłki, daje impuls, ale brak nam harmonii w poczynaniach gospodarczych. Wszak jednocześnie widzimy: hamowanie rozrostu rentowności karteli, zgodę na podnoszenie płac robotniczych, wielkie rzesze robotników bez pracy, rozrost pewnych karteli, a znoszenie innych, dopuszczanie do wzrostu kosztów utrzymania, tolerowanie rozpiętości nożyc między cenami artykułów rolniczych i przemysłowych i równoczesną pracę nad zwyżką cen płodów rolniczych. Przecież te różnorodne działania, które wyliczyłem, mają cechy wzajemnego znoszenia się. Trzeba szukać wyjść, które by dały możność opanowania sytuacji, w której jedno zarządzenie znosi drugie.</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SGodlewski">Uprzemysłowienia nie uda się przeprowadzić w oparciu o przesuwanie dochodu społecznego ze wsi do miast przy utrzymywaniu przeludnienia wsi. Wydaje mi się, że jedyną należytą drogą jest tworzenie pojemnego rynku dla przemysłu. Przedsiębiorstwa przemysłowe nie mogą liczyć na stałą pomoc ze Skarbu Państwa, przedsiębiorstwa te będą powstawać, jeśli będą mogły liczyć na zbyt wytwarzanych towarów po cenach godziwych.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#SGodlewski">To jest zasadnicza okoliczność, bez której żadne uprzemysłowienie w kraju nie powstanie. Rola wsi w tym wypadku jest zupełnie znana. Wielokrotnie było już podkreślane, że kwestia nieopłacalności rolniczej jest dziś wielką przeszkodą. Ale pozwolę sobie zwrócić uwagę, że w roku 1937, gdy życic wsi zaczęło być trochę normalniejsze, w tej chwili zobaczyliśmy zainteresowanie artykułami przemysłowymi. Możemy więc na tej podstawie i na podstawie wielokrotnego powtarzania się tego zjawiska stwierdzić, że od opłacalności gospodarstwa rolnego zależy dynamizm wsi, a od dynamizmu wsi i od jej zdolności nabywczej zależy możność rozwoju przemysłu. Jeżeli te dwie rzeczy złączymy z trzecią, o którą najwięcej nam chodzi, z obronnością kraju, to mamy już możność podejścia do całości zagadnienia naprawy gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#SGodlewski">Jak dotychczas nie mogę powiedzieć, abym widział kogokolwiek, kto nie rozumiałby i nie doceniał tej rzeczy. Jakim jednak sposobem te rzeczy załatwić? Samo Ministerstwo Skarbu nie jest w stanie zrealizować planu, który musi naród wielomilionowy uskutecznić. Słyszeliśmy, że p. Minister Skarbu już zwrócił uwagę na usztywnienie budżetu przez koszta pożyczek. Toteż przed nami jest jedna tylko możliwość. Skarb Państwa nie będzie budował fabryk poza ściśle wojskowymi, ale dopomoże do stworzenia warunków dla powstawania fabryk. Wieś nie jest jeszcze dziś przystosowana do zadań aprowizacji Państwa w tym znaczeniu, jak tego wymaga obronność, nie jest również dzisiaj pojemnym rynkiem zbytu wobec małej dochodowości rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#SGodlewski">Ale wieś karmi, wieś chce odziewać i chce bronić i służyć Państwu Polskiemu z tym, żeby nie wychodziły z Polski te miliony, które idą na zakup rozmaitych surowców, których rolnictwo polskie może u siebie wytworzyć tyle, żeby pozostały jako dalszy bodziec dla pracy rolnika na własnym zagonie.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Tymoszenko.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#STymoszenko">Wysoki Senacie! Zabieram głos w imieniu Ukraińskiej Parlamentarnej Reprezentacji Wołynia. Przystępując do pracy w nowym składzie Senatu nad budżetem na rok 1939/40 muszę podkreślić, że ludność ukraińska Wołynia pozostaje i nadal na swych niezmiennych pozycjach w stosunku do Rzeczypospolitej, uzna je ją za wspólną z narodem polskim ojczyznę, a siebie uważa za jej współgospodarza.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#STymoszenko">Doceniamy mocarstwowość Rzeczypospolitej, jej zwartość oraz nienaruszalność jej ziem, nie jako zjawisko koniunkturalne, lecz jako stałą wartość dla dalekosiężnych ideałów, wspólnych obu bratnim narodom, gdyż rozumiemy znaczenie roli Polski jako czynnika decydującego w utrzymaniu pokoju i porządku na wschodzie Europy.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#STymoszenko">Śmiemy twierdzić, że to nasze przekonanie opiera się tak na dziejach dawnej histerycznej przeszłości, jak i na dziejach naszych czasów, kiedy zgodnie z wolą Wielkiego Marszałka armia polska pod dowództwem Marszałka Śmigłego Rydza razem z armią ukraińską w r. 1920 krwią wzmacniała braterstwo. Dlatego zrozumiałym jest dążenie ludności ukraińskiej do ofiarności na rzecz armii, która pod dowództwem Marszałka Śmigłego Rydza, jako Naczelnego Wodza, stoi na straży mocarstwowości Rzeczypospolitej Polskiej i powiększa jej granice, ciesząc się ogólną miłością całej ludności naszego Państwa bez różnicy narodowości i wyznania. Mając na wschodniej granicy sąsiada, który niszczy zasady kultury chrześcijańskiej i przeciwstawia jej kulturę materialistyczną, zawsze kierujemy się dążeniem do podniesienia znaczenia Kościoła prawosławnego^ i szczególnie wychowania młodego pokolenia w duchu chrześcijańskiej moralności.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#STymoszenko">Przy tej sposobności witamy dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej o stosunku Państwa do autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Polsce, wydany w dniu 19 listopada roku ubiegłego.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#STymoszenko">Nasze uwagi o pewnych trudnościach przy zrealizowaniu go zgłosimy później i mamy nadzieję, że przy przychylnym ustosunkowaniu się właściwych czynników trudności te będą pokonane.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#STymoszenko">Ludność ukraińska Wołynia prowadzi zdecydowaną i bezwzględną walkę ze wszelkimi tendencjami rozkładowymi, jak propaganda komunizmu oraz skrajnego nacjonalizmu, skąd by ten nacjonalizm nie pochodził, zagrażając państwowej racji stanu, które są również niebezpieczne dla wszechstronnego rozwoju ludności ukraińskiej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#STymoszenko">Kierowniczą rolę w polityce ukraińskiej na Wołyniu zajęło Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, które stoi na gruncie współpracy i współżycia obu narodów — polskiego i ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#STymoszenko">Nie będę przytaczał suchych formuł deklaracyjnych, żeby określić działalność Wołyńskiego Zjednoczenia Ukraińskiego na Wołyniu, przytoczę tylko opinię osadnika z Wołynia, posła Suchorzewskiego, którą on w poprzedniej kadencji podał na plenum Sejmu:</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#STymoszenko">„My, mieszkańcy Wołynia, którzy bierzemy udział w budowie życia społecznego i państwowego, dobrze wiemy nie z prasy i deklaracyj, lecz z życia realnego, jak wielkie i dominujące wpływy wśród ludności ukraińskiej Wołynia posiada Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie, które jest jednym z fundamentów organicznej jedności narodu ukraińskiego z Rzecząpospolitą Polską, jest przejawem niefałszowanego intrygami politycznego instynktu tego narodu, nie zaś tworem, który swą siłę i znaczenie czerpie w negacji racji polskiej państwowości. Uważamy Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie za jedyne miarodajne przedstawicielstwo narodu ukraińskiego na Wołyniu.” Nadal tak samo będziemy prowadzić naszą politykę narodowościową, wykorzystując prawa, zagwarantowane nam przez Konstytucję kwietniową.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#STymoszenko">Pozostając wiernymi testamentowi Wielkiego Wskrzesiciela Polski Marszałka Józefa Piłsudskiego, dążyć będziemy, by na Wołyniu panowała braterska zgoda pomiędzy społeczeństwem polskim i ukraińskim.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#STymoszenko">Otóż uważamy, że nasza polityka narodowościowa szczególnie na Wołyniu zawsze musi być prostą i szczerą, co zaś do ideowych podstaw Wołyńskiego Zjednoczenia Ukraińskiego, to twierdzimy, jak i przedtem, że Wołyńskie Zjednoczenie Ukraińskie ideowo jest przekonane, że zdobycie pozycji polityczno-nacjonalnych społeczeństwa ukraińskiego przyjdzie prędzej w zgodzie z państwowością polską niż w walce z nią, we współpracy ze społeczeństwem polskim na wszystkich odcinkach życia państwowego niż w poróżnieniu.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#STymoszenko">Oczekiwaliśmy z wielkim zaciekawieniem stworzenia w Rzeczypospolitej po śmierci Wielkiego Marszałka — „woli zorganizowanej, jednostajnie kierowanej”, jaką zapowiedział Marszałek Śmigły Rydz.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#STymoszenko">Z deklaracji płk. A. Koca jest dla nas najważniejszy ustęp dziewiąty, który mówi o mniejszościach, że wytyczną odnośnie mniejszości nacjonalnej jest życzenie bratniego współżycia społecznego na tej ziemi, za którą w ciągu wieków naród polski przelewał krew, zakładając ogniska cywilizacji i broniąc ich przed nawałą najeźdźców. W procesach historycznych splótł się nasz los. W nasze współżycie wbiły się kliny cudzych interesów. Po latach wspólnej niedoli znaleźliśmy się znowuż w granicach jednej Rzeczypospolitej. Zdajemy sobie sprawę — głosi dalej deklaracja — z osobliwości, które stanowią różnicę między nimi a nami. Uznajemy te osobliwości, jak długo one nie zagrażają interesom Państwa, o ile ich świadomie nie wykorzystuje się dla zbudowania pomiędzy nami muru chińskiego i wzbudzenia nienawiści.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#STymoszenko">Po przystąpieniu na Wołyniu do organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego, w swej mowie programowej, którą wygłosił p. senator Stefan Starzyński, nie pominął on milczeniem polsko ukraińskich stosunków na Wołyniu i powiedział: Sprawa mniejszości, sprawa polsko ukraińskich stosunków na Wołyniu jest kwestią, która podnosi się na pierwszy plan w układzie życia miejscowego. Artykuł deklaracji płk. Koca, który traktuje o stosunku Obozu Zjednoczenia Narodowego do spraw mniejszościowych, nabiera tu specjalnego i wyjątkowego znaczenia. Obóz Zjednoczenia Narodowego organizuje siłę i wolę polską na tej ziemi kresowej dla walki za potęgę Rzeczypospolitej, nie zaś dla walki narodowościowej. Zadaniem społeczeństwa polskiego w stosunku do narodu ukraińskiego Wołynia jest przede wszystkim zgodnie z tekstem deklaracji budowanie — „bratniego współżycia obywatelskiego na tej ziemi” i te słowa stanowią cały program. Budowanie bratniego współżycia to jest zgodna wspólna, zbiorowa praca nad podniesieniem poziomu naszego życia kulturalnego, to jest wspólna praca w samorządzie, a przede wszystkim w organizacjach o charakterze gospodarczym. Budowanie bratniego współżycia to jest zrozumienie wspólnego interesu w budowaniu potęgi Rzeczypospolitej oraz wspólnie ramię przy ramieniu walka z każdym jej wrogiem i z tym wszystkim, co chce nas dzielić i ro bić z nas wrogów. Wiem, że na Wołyniu nie brakuje przejawów tak właśnie zrozumianego obowiązku polskiego, nie brakuje tam ludzi, co już dawno pracują w zgodnym wysiłku dla dobra Rzeczypospolite w poszanowaniu swych kulturalnych osobliwości, w poczuciu wielkiego autorytetu i znaczenia takiej właśnie pracy polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#STymoszenko">Również ówczesny prezes organizacyj wiejskich Obozu Zjednoczenia Narodowego s. gen. A. Galica dopełnił wyżej podane programowe wskazówki co do polsko-ukraińskiego współżycia takimi uwagami: Stworzenie między narodem polskim i ukraińskim na tej ziemi warunków dobrego, bratniego współżycia leży w interesie nie tylko miejscowego społeczeństwa, lecz przede wszystkim w interesie Państwa, gdyż jeżeli w myśl wskazówek Naczelnego Wodza obóz nasz organizuje siłę i zbiorową wolę polską, to ma na celu tworzenie powagi i obronności Państwa, nie zaś wywołanie walki narodowościowej, która by ten cel osłabiła.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#STymoszenko">Dlatego, żeby wzmocnić dowody obustronnej dobrej woli do wspólnej pracy, przypomnę jeszcze piękne słowa p. Premiera Generała Sławoja Składkowskiego, które wygłosił na komisji sejmowej w dniu 23 grudnia 1937 roku: Naród polski powinien uważać, by w jego zewnętrznych przejawach jego stosunek do mniejszości był zawsze godny tradycji i godny wielkiego ducha tego narodu. Dlatego też wszelkiego rodzaju objawy nienawiści czy zniecierpliwienia ze strony narodu polskiego do mniejszości uważam za ciężki błąd, który wcześniej czy później na Polsce zemścić się musi.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#STymoszenko">Pozwoliłem sobie tu przytoczyć zdania z oświadczeń osób tu obecnych dla ustalenia, iż nie ma zasadniczej ideowej rozbieżności w ocenie sytuacji narodowościowej na Wołyniu.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#STymoszenko">Jednocześnie zwalczając konsekwentnie oportunizm polityczny i dywersję obcych naszemu Państwu czynników, dbać będziemy o to. by życie Wołynia na wszystkich jego odcinkach rozwijało się na zasadach wspólnego udziału w nim obu społeczeństw i wszechstronnego rozwoju ludności polskiej i ukraińskiej, co jest zgodne, według naszego głębokiego przekonania, z państwową racją stanu na tym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#STymoszenko">Uważamy samorząd terytorialny, do którego odbyć mają się wybory, za najbardziej odpowiednią formę współpracy i współdziałania ludności Wołynia i za istotną szkołę wychowania pracowników społecznych, samorząd ten bowiem sprzyja szerokiej współpracy i zgodnemu współżyciu między społeczeństwami na terenach o mieszanym pod względem narodowościowym składzie ludności, a jednocześnie gwarantuje wzajemne poszanowanie godności narodowej każdego społeczeństwa z osobna.</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#STymoszenko">Niestety musimy jednak stwierdzić, że pomimo wysiłków tak ze strony polskiej, jak i ze strony ukraińskiej istnieje ten klin, o którym mowa w deklaracji pułkownika A. Koca: — „W nasze współżycie wbijały się kliny interesów obcych dla nas i dla nich”.</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#STymoszenko">Otóż trzeba otwarcie, po męsku patrzeć na te próby poróżnienia i bez żadnych wahań niszczyć to wszystko, co nas różni, a krzewić starannie to wszystko, co nas musi we wzajemnych interesach zjednoczyć.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#STymoszenko">Z przytoczonych oświadczeń strony polskiej i ukraińskiej widzimy, że czołowi politycy, rozumiejąc wagę stanowiska na dzień dzisiejszy, kiedy naprężenie stosunków narodowościowych nagromadza materiał wybuchowy, do którego trzeba tylko przytknąć zapałkę, ażeby wybuchł pożar, zdają sobie sprawę z sytuacji i bronią od katastrofy. Jednak sił tych jest za mało w takich momentach, jakie przeżywa obecnie Europa; muszą być zastosowane nadzwyczajne środki, ażeby rozładować naprężenie narodowościowe i skierować życie na tory spokojne. Przede wszystkim konieczne jest, ażeby piękne połowa p. Premiera, zwrócone do obli społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, były zrealizowane.</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#STymoszenko">Ogólny stan sprawy ukraińskiej w Rzeczypospolitej wymaga jak najśpieszniejszego jej rozwiązania, co powinno znaleźć wyraz w specjalnym zarządzeniu, opartym na oświadczeniu p. Premiera z dnia 23 grudnia 1937 r., które by zabezpieczyło nacjonalne, kulturalne i gospodarcze interesy narodu ukraińskiego. Inicjatywę w tym kierunku ze względu na przewlekły charakter przebudowy systemu państwowego w Polsce musi powziąć Rząd Rzeczypospolitej, jako najwłaściwiej powołany i autorytatywny dla tego czynnik polityczny. Koniecznym jest, ażeby prasa, która w roku ubiegłym zignorowała oświadczenie p. Premiera, w najbliższym czasie zaniechała starych metod wyszukiwania tego, co nas dzieli, a podniosła to, co nas musi zjednoczyć we wspólnych interesach państwowych i oddzielnych każdego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#STymoszenko">Rząd musi wykorzystać wszystkie możliwości, ażeby wspomniane oświadczenie Szefa Rządu było przyjęte nie jako czcze życzenie, lecz juko surowy nakaz w imię interesów państwowych. Rozumiemy, że wyznaczenie prostej linii kierowniczej w sprawach mniejszości jest w pewnych momentach trudne, lecz wierzymy, że każde autorytatywne słowo będzie przyjęte jak rozkaz, który będzie obowiązującym dla obu społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, dla wszystkich instytucyj państwowych i organizacyj społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-27.24" who="#STymoszenko">Pozwalamy sobie przypomnieć jeszcze jedną rzecz, która już nieraz była przez nas poruszana przy rozpatrywaniu sprawy mniejszościowej. Wiemy z praktyki życiowej, że na szerokich terenach Polski istnieją najróżniejsze poglądy na sprawy ukraińskie w różnych resortach, różnych województwach i u różnych osób. To też zwracamy się do Wysokiego Rządu z apelem o opracowanie planu prac na mieszanych terenach z ludnością polsko-ukraińską i stworzenie autorytatywnej centralnej komórki, która by mogła koordynować wszystkie sprawy ukraińskie i która byłaby o tyle autorytatywną, ażeby zlikwidować rozbieżność poglądów na sprawy mniejszościowe w różnych instytucjach i nawet resortach. Taki krok Wysokiego Rządu byłby potraktowany jako pojedynczy krok do zgody między społeczeństwami polskim i ukraińskim i do zasypania powstałych przepaści, które dzielą obydwa narody.</u>
+ <u xml:id="u-27.25" who="#STymoszenko">Świadomi odpowiedzialności przed swym sumieniem oraz przyszłymi pokoleniami za dalsze stosunki pomiędzy ludnością polską i ukraińską na Wołyniu i związaną z tym sytuacją narodu ukraińskiego na tym terenie, poczynimy wszelkie wysiłki, by Wołyń podniósł się jeszcze bardziej w rozwoju duchowym i materialnym oraz przyrzekamy poparcie Rządowi, który dla dobra Państwa, dla jego mocarstwowości unormuje napięcie narodowościowe oraz zagwarantuje rozwój i podniesienie gospodarcze Państwa, wzrost jego zamożności i dobrobyt poszczególnych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-27.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Olchowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SOlchowicz">Hasło Zjednoczenia Narodowego, które rzuciły w naród najwyższe czynniki w Państwie, stało się nakazem chwili. To hasło jest też firmą, pod jaką Rząd Rzeczypospolitej rządy swe sprawuje. Ale jeżeli nie jesteśmy dziś jeszcze tego ideału zjednoczenia tak blisko, jakbyśmy być może powinni, to czyja w tym wina, za czyją dzieje się to głównie sprawą?</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SOlchowicz">Przekonany jestem głęboko, że wszystkim, jak tu jesteśmy, wszystkim Polakom, zarówno tym, którzy mieszczą się w ramach Obozu Zjednoczenia Narodowego i tu tak przemożną liczbę stanowią, jak i tej garstce nielicznej, która znajduje się poza ramami tego Obozu, sprawa jedności narodowej, sprawa konsolidacji jednako leży na sercu. A i poza murami Izb ustawodawczych, tam, gdzie stosunek liczbowy odwrotnie się przedstawia, gdzie ramy Obozu nie mogą oczywiście wytrzymać współzawodnictwa z szerokimi rzeszami narodu, tam również odczucie potrzeby jedności narodowej staje się coraz bardziej powszechne.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SOlchowicz">Jeżeli na tej drodze ku jedności przeszkód się tyle napotykać musi, to zadajmy sobie znowu pytanie: gdzie źródła tych trudności przede wszystkim szukać by należało?</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SOlchowicz">Nasuwa się tu pewna analogia z dziedziną gospodarczego życia. Ta sama strona bodaj, która wysuwa niejako wątpliwości co do zbyt szczupłych ram programu inwestycyjnego, która pragnęłaby ten program nadmiernie rozszerzyć, nie licząc się niekiedy z realnymi możliwościami — ta sama strona jakby chciała również zbyt szeroko pojęcie zjednoczenia narodowego stosować. Przecież zarówno w zasięgu tego pojęcia jak i w jego zakresie muszą być granice, a przede wszystkim to, co się nazywa narodowym zjednoczeniem, narodową jednością, poprzedzone być musi przez ten etap, którego dotychczas jeszcze nie widać — przez etap narodowej zgody, przez etap usunięcia płaszczyzny tarć, które niestety jeszcze dzielą obóz rządzący od ogółu społeczeństwa. I tak samo jak program inwestycyjny, gdyby doszło do jego rozdęcia bez liczenia się ze środkami możliwymi, z konkretnie zarysowanego i zwycięsko na pewno wykonywanego przeistoczyłby się w nieziszczalny majak, tak samo przez nadmierne żądania jedności, nadmierne rozszerzanie tego pojęcia można utrudnić realizację wielkiego hasła.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SOlchowicz">Cóż stąd, że po wielokroć słyszymy pełnowartościowe deklaracje o ręce wyciągniętej do zgody, cóż stąd, kiedy innym razem w wystąpieniach innych działaczy ta ręka jakby w gniewną pięść się zaciska. Nie można przemawiać tym językiem, jakiego niekiedy używają oni zbyt pochopnie, nie można odsądzać nieomal od czci i wiary stronnictw, które nie od dziś swoją służbę narodową sprawują, które po ludzku biorąc wiele błędów popełniają w taktyce politycznej, ale które zasług mają też dorobek niemały i z którymi porozumienie jest niezbędnym, nieodzownym warunkiem do prowadzenia dzieła jedności narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SOlchowicz">Niepokojącym staje się również ten język, jakim ostatnimi czasy do młodzieży i o młodzieży przemawiać się zwykło. Potępienia godne są wszelkie akty gwałtu. Kastet czy pałka w czyimkolwiek ręku zawsze niegodziwym narzędziem pozostanie. Ale nie dowód, żeby wskutek tego nie wykazywać zrozumienia dla pewnych reakcyj młodzieży, reakcyj naturalnych, świadczących raczej o zdrowej pobudliwości, i nie należy w tych reakcjach doszukiwać się podszeptów obcych, bo są one po prostu tylko głosem najbardziej czułego sumienia. Mam tu na myśli szczególnie ostatnie wystąpienia młodzieży polskiej w Gdańsku jako też warszawskiej młodzieży akademickiej, manifestującej swoją solidarność z kolegami gdańskimi. Rozumiem doskonale konieczność opanowania wszelkich zamieszek. Nie wystarcza niekiedy perswazja i konieczna jest policyjna represja, ale słowa, które wychodzą niekiedy z ust profesorów i docentów, bardziej rażą serca młodzieży niż strumienie wody z motopompy policyjnej lub uderzenie pałki policjanta.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#komentarz">(Głos: Bo są słuszne.)</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#SOlchowicz">Ja nie przeczę, że to wszystko, co jest potępieniem awantur, jest słuszne, ale te wszystkie wyrazy, które padają pod adresem młodzieży, boleśnie ją dotykać muszą.</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#SOlchowicz">Nie chcę, ażeby te słowa moje o zgodzie narodowej, które tu na wstępie powiedziałem, rozumiane być miały jako jakieś toastowe — „kochajmy się , ale doprawdy powinniśmy wejść na tory jedności narodowej, na tory realizowania haseł zjednoczenia. Nie można oczywiście tego uczynić, jeżeli przedtem nie postaramy się oczyścić życia narodowego ze wszystkich miazmatów nienawiści i waśni partyjnych, które jeszcze dziś dość szeroko, niestety, życie nasze przesycają.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#SOlchowicz">Te waśnie obciążają wszystkich w jednakim stopniu, nie można mówić o tym, że są dziełem jednej tylko strony. Ale niewątpliwie odpowiedzialność przede wszystkim spoczywa na tych, co władzę mają w ręku i co rękę do zgody wyciągnąć mogą i wyciągnąć ją powinni.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#komentarz">(Głos: I wyciągają. Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Tworydło.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#STworydlo">Wysoki Senacie! Lat temu 4, to jest w r. 1935, przedstawiciele narodu ukraińskiego weszli do Izb ustawodawczych Rzeczypospolitej, aby na tym forum najkompetentniejszym, prowadząc walkę o prawa narodu ukraińskiego w granicach Rzeczypospolitej żyjącego, postawić na miejscu naczelnym swych dążeń politycznych postulat autonomii terytorialnej, a tym samym współpracy realnej dla unormowania stosunków polsko-ukraińskich.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#STworydlo">Zgłoszona Wtenczas tak zwana deklaracja normalizacyjna stwierdziła, że dla skutecznego realizowania celów tych niezbędna jest nie tylko dobra wola, chęć i czyny ze strony ukraińskiej, ale także odpowiednik ze strony polskiej. Byliśmy wówczas przekonani, że dążenie nasz? znajdzie odpowiedni oddźwięk, że polskie czynniki kompetentne rozumiejąc ten krok historyczny dołożą ze swej strony wysiłków dla stworzenia odpowiednich warunków życia i rozwoju narodu ukraińskiego. Wykładnikiem naszego ustosunkowania było pozytywne stanowisko do potrzeb państwowych w parlamencie, a równocześnie także praca nad ugruntowaniem normalnych stosunków polsko-ukraińskich w kraju.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#STworydlo">Naród ukraiński wzbudził w sobie nadzieje, że da się pogodzić jego interesy z polską racją stanu. Naród nasz spokojny, religijny, twardy, jak zresztą każdy naród rolniczy, który kocha swoją glebę, swój kościół, swój dom i twardo stawia swoje żądania odnośnie praw do gleby tej, do ziemi tej, której autochtonem jest od wieków niepamiętnych, ustosunkował się do wspomnianej deklaracji przychylnie i czekał na należyte ustosunkowanie się strony polskiej. Pokładał nadzieję na zrozumienie tego, że jest jednostką narodową i że na gruncie Konstytucji ma prawo rozbudowywać swoje moralne i materialne wartości, które mają znaczenie nie tylko dla niego w Polsce, ale także dla całego narodu ukraińskiego. Lecz niestety, ze strony polskiej nie było należytego zrozumienia.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">(Głos: Pan przekręca fakty.)</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#STworydlo">Zobaczymy. Ze strony wykładnika opinii publicznej polskiej, ze strony prasy polskiej rozpętała się burza intryg, a nawet obelg pod naszym adresem. Pod adresem naszym rzucano najróżniejsze hasła szowinistyczne, bito na alarm i udowadniano, że to byłaby krzywda dla narodu polskiego, że to byłby brak patriotyzmu polskiego, gdyby Ukraińcom najmniejsze zrobiono ustępstwa w ich dążeniach naturalnych do równouprawnienia.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#STworydlo">Rząd polski zajął stanowisko niezdecydowane i dopuścił do tego, że gdy do 1935 r. polsko-ukraińskie stosunki były złe. to obecnie stały się jeszcze gorsze. Wytworzyły się stosunki które tak bardzo przypominają czasy średniowiecza, czasy walk o ziemię, religię i pochodzenie rodowe. Zaistniała zasada — „ani piędzi ziemi dla Ukraińca” z rezerwuaru do parcelacji przeznaczonego, którą lud ukraiński krwią swoją przez wieki całe bronił i potem swym zraszał. Wprawdzie powiedział p. Minister Poniatowski w dniu 12 stycznia 1939 r., że — „nie można jednak, jak niektórzy czynią, głosić hasła ,«ani jednego hektara ziemi Ukraińcom”, nawet ich wsi nie komasować, bo to hasła sprzeczne z interesami Państwa, bo to pogłębienie nienawiści”, lecz słowa te są bez realnej wartości, jak długo ni? są anulowane rozporządzenia i instrukcje w sprawie parcelacji.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#STworydlo">W czasach dzisiejszych wyciągnięto z zapomnienia owo już w Europie całej bez racji i bez znaczenia feudalne utytułowanie szlacheckie, a szuka się go nie między ludem polskim, lecz tylko między ukraińskim. A przekręcając dzieje historyczne wmawia się w dawną zaściankową szlachtę ukraińską pochodzenie polskie</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#komentarz">(Głos: Bo tak jest.), aby ją spolszczyć. O tym, czy wywoła to na przyszłość dobre wyniki społeczno-polityczne i gospodarcze, nikt nie myśli.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#STworydlo">(Głos: Kto im nadawał szlachectwo i herby?)</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#komentarz">A jak niebezpieczną jest ta akcja, świadczy fakt, że już dziś wśród warstw chłopskich wytwarza się legenda o tendencjach wznowienia pańszczyzny w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#STworydlo">(Głos: Czy Pan to poważnie traktuje? Inny głos: A przekręcanie nazwisk polskich?)*</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#STworydlo">W nowo odrodzonej Polsce rozpoczęto walki religijne — dzisiaj w świecie niezrozumiałe. Przemiany przymusowe cerkwi na kościoły pod pozorem rewindykacji, pozbawianie ludu ukraińskiego domów modlitwy, zmuszanie do zmiany obrządku, zostawianie dzieci bez opieki duchowej, zabranianie w szkołach modlitwy w języku ojczystym — oto zjawiska walki religijnej. A jednak wszyscy Panowie zgodzą się ze mną, że nie powinno panować średniowieczne hasło: — „cujus regio, ejus religio”.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#STworydlo">Zaglądnijmy do innej, nie mniej ważnej dziedziny — do szkolnictwa ukraińskiego. Zlikwidowano szkoły powszechne z ukraińskim językiem nauczania. Nie stworzono ani jednej szkoły średniej, ale za to zlikwidowano jedyne na całe Podole państwowe gimnazjum ukraińskie w Tarnopolu. Nie ma szkół zawodowych, nie ma przedszkoli i szkół dokształcających, nie wykonano ustawy o organizacji uniwersytetu ukraińskiego, natomiast polikwidowano wszystkie katedry ukraińskie przy Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a co gorsza, nawet nie dopuszcza się młodzieży ukraińskiej w należytej liczbie do studiów na wyższych uczelniach polskich.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#STworydlo">Młodzieży naszej nie dopuszcza się do pracy w urzędach państwowych i samorządowych. Nie ma także prawie żadnej opieki dla ukraińskich instytucyj kulturalno-oświatowych, naukowych, gospodarczych, ekonomicznych, humanitarnych, sportowych i przypominam, że nie ma prawie kredytów dla ukraińskich instytucyj kredytowych. A Ukraiński Związek Rewizyjny pozbawiono prawa rewizji na ziemiach, gdzie ludność ukraińska zamieszkuje, poza województwem lwowskim, stanisławowskim i tarnopolskim.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#STworydlo">W pasie granicznymi ustają z dnia na dzień jakiekolwiek możliwości organizowania ukraińskiego życia kulturalnego i gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#STworydlo">Wśród tak pogarszających się z roku na rok stosunków upłynęły pełne trzy lata po deklaracji Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej, a ostatnie miesiące 1938 r. zapisały sił w dodatku smutnymi wypadkami bicia ludności ukraińskiej i niszczenia ukraińskiego mienia narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#STworydlo">Nie mam zamiaru omawiać tutaj bliżej faktów z tych czasów, jako też przedstawiać toku nienormalnego życia w pasie granicznym, gdyż było to tematem wielkiej ilości interpelacyj i przemówień z trybuny parlamentarnej. Wspomnieć jednak muszę o wypadkach ostatnich z dziedziny wyborów samorządowych. Mimo okólnika p. Premiera Składkowskiego, nakazującego bezstronność, dzieją się nadużycia wyborcze prawie na każdym kroku. Masowo przeszkadza się Ukraińcom zgłaszać listy wyborcze, a tych, którzy protestują przeciw temu, aresztuje się.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#komentarz">(Głos: Proszę powiedzieć gdzie?)</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#STworydlo">Dowodów jest nieskończona ilość.</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#STworydlo">Naród ukraiński widzi i przeżywa te trudności, te ustawiczne trudności w jego życiu, w jego dążeniach do rozwoju, przeżywa to niszczenie moralne i fizyczne. Toteż nic dziwnego, że naród nasz, nie widząc ze strony odpowiedzialnych czynników polskich chęci do poprawy tych stosunków, a natomiast widząc ze strony społeczeństwa polskiego nastawienie do szykan, wierzy, że w Polsce panuje dążność sprowadzania go do poziomu prymitywizmu, do non est. Widzi także, że sprawy normalizowania stosunków pozostały dzisiaj czczym frazesem. A życie w Polsce dla niego coraz twardsze i nie rokuje polepszenia.</u>
+ <u xml:id="u-31.20" who="#STworydlo">W tej atmosferze z roku na rok się pogarszającej, w tym coraz większym naprężeniu stosunków polsko-ukraińskich Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna przyszła do dzisiejszych Izb ustawodawczych z projektem gruntownego i radykalnego załatwienia tych ciężkich stosunków, z projektem nie nowym wreszcie, z projektem autonomii terytorialnej dla ziem przez ludność ukraińską w Rzeczypospolitej zamieszkanych. Zgłaszając do laski marszałkowskiej postulat ten, Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna kierowała się ideą najgodniejszego rozwiązania problemu ukraińskiego w Polsce. Niestety, projekt nie był przyjęty do laski marszałkowskiej ze względów formalnych, a Rząd nie wykazał przychylnej inicjatywy w tym kierunku. Co więcej, ostatnie enuncjacje niektórych posłów i senatorów polskich, a przede wszystkim przedstawiciela Obozu Zjednoczenia Narodowego, p. Wendy, który stwierdził, że — „jedynie naród polski jest gospodarzem w swoim Państwie i że żadne przeszkody nie mogą stanąć do rozwoju i realizacji jego interesów życiowych na terytoriach o ludności mieszanej”, dają Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej jeszcze jeden dowód, że odpowiedzialne czynniki polskie pragną, by naród ukraiński miał tylko obowiązki, aby ponosił wszelkie konsekwencje przynależności państwowej, ale ażeby odnośnie praw pozostał w roli obywatela klasy niższej.</u>
+ <u xml:id="u-31.21" who="#STworydlo">Lecz obowiązkiem moim jest stwierdzić z tego miejsca, że naród ukraiński, zdolny do samoobrony, niełatwo da się zepchnąć do kategorii klasy niższej, będzie on walczył o realizację praw na Konstytucji opartych, równych dla wszystkich obywateli Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-31.22" who="#STworydlo">My, senatorowie ukraińscy, jak i cała Ukraińska Reprezentacja Parlamentarna aż nadto świadomi jesteśmy tego, że walka nasza w ciałach ustawodawczych o zdobycie praw narodowi naszemu należnych, to wielki obowiązek, który wykonujemy zgodnie z sumieniem i honorem naszym i narodu naszego.</u>
+ <u xml:id="u-31.23" who="#STworydlo">Wobec przedstawionego powyżej stanu stosunków polsko-ukraińskich, wobec systematycznego pogarszania się położenia narodu ukraińskiego w Polsce i wreszcie wobec tego, że w preliminarzu budżetowym nie znajdujemy ani jednej pozycji na potrzeby narodowe ukraińskie, mimo to że cała ludność ukraińska wykonuje należycie wszystkie obowiązki obywatelskie wobec Państwa, mam zaszczyt oświadczyć, że grupa senatorów Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej za przedłożonym preliminarzem budżetowym na r. 1939/ 40 głosować nie będzie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">S. Kobylański ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SKobylanski">Wysoki Senacie! Proszę mieć mnie za usprawiedliwionego, jeżeli nie zajmę się przemówieniem mojego przedmówcy. Pragnę się ograniczyć do jednego tematu, z którym nie chciałbym łączyć żadnego innego, i dlatego też proszę o usprawiedliwienie, że szereg faktów, które wymagają natychmiastowego sprostowania i wyjaśnienia, pozostawiam moim następcom.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SKobylanski">Rozpatrując przedłożony nam budżet, a więc robiąc tym samym przegląd sił jakie wydobyć należy z naszego narodu, musimy przede wszystkim odpowiedzieć na pytania, które cisną się na usta wszystkich Polaków: Czy ten zespół osiągnięć, planów i wysiłków, który zobrazowany jest w cyfrach nowego budżetu, jest kresem realnych możliwości naszego narodu i Państwa w zakresie politycznym, gospodarczym i kulturalnym? Czy nie jesteśmy zdolni do zamierzeń na większą, nawet znacznie większą skalę? Odpowiadam: w obecnych warunkach politycznych cyfry i zamierzenia budżetu stanowią maksymum tego, na co może zdobyć się polityka ostrożna, przewidująca i odpowiedzialna. Nie wynika stąd jednak, broń Boże, by nas nie było stać na wysiłek o większym napięciu i skali. Przeciwnie—a jestem przekonany i wierzę, że tak myśli i czuje ogromna większość Polaków — gdybyśmy tylko potrafili usunąć przeszkody, stojące dziś w poprzek rozwojowi ekspansji polskiej, to możliwości nasze we wszystkich dziedzinach pracy wzrosłyby wielokrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#SKobylanski">Czemu tak się nie dzieje? Bo tragedię dzisiejszej Polski stanowi niezaprzeczalny fakt, że na froncie w pierwszej linii prac tych znajduje się zaledwie mała cząstka Polaków. Większość zaś — to z narodowego i państwowego punktu widzenia tylko nie wyzyskane i niszczejące rezerwy. Nic tedy dziwnego, że powstaje atmosfera, w której mogą padać pytania: Czy my jako naród zdaliśmy egzamin? Czy zdolni jesteśmy nie tylko walczyć zbrojnie za Ojczyznę, ale w codziennym, żmudnym i ofiarnym wysiłku Ojczyznę ulepszać, doskonalić i wywyższać? Daleki jestem od stawania w szeregu pospołu z tymi, co to patrzą na odrodzoną Polskę tylko przez czarne okulary. Przeciwnie, twierdzę, że Polacy mogą nie wstydzić się tego, czego przez lat dwadzieścia dokonali, i to wszyscy Polacy. Nie tylko ci, co siebie za jedynych zbawców Polski uważają, ale wszyscy, starzy i młodzi, i ci, co w pierwszych latach odrodzonej państwowości stali przy warsztacie pracy narodowej, jak i ci, co stanęli przy nim później lub ostatni.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SKobylanski">Ale jak nie mamy się czego wstydzić, tak również nie mamy się z czego pysznić, bo spójrzmy prawdzie w oczy. Od dłuższego czasu naród polski w znacznej swej części jest wciąż niezmobilizowany i albo marnuje swe siły w bezpłodnych i nierozumnych walkach, albo pogrąża się w atmosferze apatii, obojętności i zniechęcenia. Nad faktem tym nie można przechodzić spokojnie do porządku dziennego, bo w zakresie gospodarki energią ludzką naprawdę wielkim, naczelnym zagadnieniem w życiu publicznym Polski jest uruchomienie możliwie całkowite wszystkich twórczych sił narodu dla zorganizowanej walki o wielkość i potęgę cywilizacyjną Polski. Niestety, aczkolwiek od lat dwóch akcja taka jest prowadzona, nie dała dotąd pomyślnych rezultatów. Znalazła ona dobitny wyraz w oświadczeniach Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Pana Marszałka Polski Śmigłego Rydza, w przemówieniach przedstawicieli Rządu, w rezolucjach Obozu Zjednoczenia Narodowego, Zjazdu Rady Naczelnej .Zarzewia”, w uchwałach Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz w licznych artykułach prasy narodowej wszystkich jej odłamów. Bez imputowania komukolwiek poglądów nieścisłych lub odmiennych z rzeczywistymi mogę stwierdzić, że przeważająca część społeczeństwa do problemu tego ustosunkowuje się pozytywnie, uznaje jego słuszność i celowość, rozumiejąc, że dopóki nie potrafimy rozwiązać w pełni sprawy zjednoczenia narodu, wszelkie wysiłki nasze będą miały zawsze charakter połowiczny.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SKobylanski">Jakie korzyści da w rzeczywistości osiągnięcie pełnego zjednoczenia? Czy nie upajamy się tym słowem? Czy w oczekiwaniu na cudowne następstwa tego przełomowego zdarzenia nie ma motywu ułudy? Czy nie działa tutaj sugestia, płynąca z państw totalistycznych? Czy nie ma w tym jakiejś łatwizny myślowej, która w tym zjednoczeniu widzi rodzaj zaklęcia? Czy bez tego zjednoczenia nie możemy solidną i planową pracą dojść do wielkich wyników?</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SKobylanski">Można zapewne w licznych dziedzinach dokonać niemal cudów, ale są dwie z nich, niesłychanie doniosłe, w których bez pełnej mobilizacji psychicznej wszystkich, będących do dyspozycji sił, nie wykonamy zadań, jakie dzieje przed nami stawiają. Tymi dziedzinami są: 1) zgodne z interesem Państwa załatwienie zagadnienia narodowego polskiego w stosunku do mniejszości i 2) osiągnięcie dynamiki w życiu gospodarczym.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#SKobylanski">Jeden z wybitnych działaczy oświatowo kulturalnych z Małopolski wschodniej powiedział mi niedawno: — „Może to wydawać się śmieszne, ale zapewniam pana, że w chwili obecnej zagadnienie Małopolski wschodniej z punktu widzenia interesu naszego wymaga przede wszystkim jednego: kilkuset ofiarnych inteligentów, którzy by połowę swego odpoczynku niedzielnego poświęcili pracy narodowej na wsi”. Pracą nie więcej jak kilkuset ofiarnych działaczy obroniliśmy przed wojną światową i pomnożyliśmy nasz stan posiadania w Małopolsce wschodniej. Tylko że praca tych paruset ludzi była wynikiem atmosfery, panującej w społeczeństwie, rodzącej się z nakazów moralnych i — co tu dużo mówić — z prawdziwej a nie werbalnej treści wewnętrznej. Dzisiaj tych kilkuset inteligentów, których praca w Małopolsce jest koniecznością narodową, bądź w rozgoryczeniu pędzi odosobniony żywot, bądź traci czas bezpłodnie na kawiarnianych sporach. Ludzie są, ale brak tej siły, która by nadała im prężność, ofiarność i zorganizowaną wolę. A odmienny stan rzeczy w pewnych miejscowościach i okolicach nie zmienia tego zasadniczego obrazu.</u>
+ <u xml:id="u-33.7" who="#SKobylanski">Nie inaczej przedstawiają się sprawy na kresach zachodnich, gdzie kłótnie o wielkie — „nic” osłabiają odporność żywiołu polskiego wobec potężnej ofensywy niemieckiej. Istnieje brzydkie, zresztą nie polskie słowo — „atrakcyjność.” Otóż muszę powiedzieć. że bez pełnej mobilizacji psychicznej, bez pełnego zjednoczenia trudno nam będzie uporać się na kresach zachodnich z atrakcyjnością płynącej od zewnątrz agitacji.</u>
+ <u xml:id="u-33.8" who="#SKobylanski">Ten sam stan rzeczy dotyczy sprawy żydowskiej jako całości. I dlatego jeżeli ktoś boi się frazeologii konsolidacyjnej i zapytuje o konkretne formułki — odpowiem: brak zjednoczenia to przede wszystkim miliony godzin w pozbawionej treści egzystencji politycznej Polaków, to tysiące stolików kawiarnianych i brydżowych. Zaś dokonanie zjednoczenia — to wielka rewolucja energetyczna, stawiająca tysiące dobrowolnych zgłoszeń dla zorganizowanej i uporządkowanej pracy, to użyteczne wyzwolenie milionów jednostek energii.</u>
+ <u xml:id="u-33.9" who="#SKobylanski">Nie osiągniemy również bez pełnego zjednoczenia warunków niezbędnych dla powstania pełnej dynamiki naszego życia gospodarczego. Zastrzec się muszę, że pod słowami — „dynamika gospodarcza” nie rozumiem bynajmniej tanich zabiegów, które w drukowaniu banknotów czy w lekkomyślnym zapoznawaniu praw gospodarczych widzą cudowną różdżkę, odkrywającą wspaniałe światy. Bo czymże jest dynamika gospodarcza? Odpowiem na to już klasycznym prawie przykładem: na rok przed objęciem władzy przez Hitlera wydał ówczesny rząd niemiecki rozporządzenie, wzywające właścicieli nieruchomości miejskich do przeprowadzenia remontu domów. Miało ono na celu walkę z bezrobociem. Wyniki były bardzo słabe, a właściwie żadne. W rok później to samo, dosłownie to samo rozporządzenie, wydane przez Adolfa Hitlera, dało znakomite wyniki i przyczyniło się skutecznie do zmniejszenia bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-33.10" who="#SKobylanski">Więc te same normy i nakazy prawne w dwu różnych klimatach dają wręcz odmienne rezultaty. Powiecie Panowie, że to jest totalizm, którego nie chcemy naśladować. Nie. Istota rzeczy nie polega na takich czy innych ustrojowych właściwościach danego państwa. Oto przykład z demokratycznej i parlamentarnej Anglii: dzień 23 września 1931 roku. Bank Anglii zawiesza wypłaty w złocie, dewaluuje funta, a na drugi dzień przy niezmienionych ani o pensa cenach tworzą się kolejki przed kasami urzędów podatkowych. To armia płatników ruszyła do ataku, by w toczącej się rozgrywce zdecydować o zwycięstwie. Powie ktoś, że to wysoki poziom cywilizacyjny, dyscyplina, a nie dynamizm. Nie. To jest dynamizm gospodarczy, to jest cudowna prężność, nie obawiająca się żadnej trudności, a wynikająca z bezwzględnej wiary rządzących do rządzonych oraz z entuzjazmu i wiary ustokrotniającej siły i pozwalającej na wielkie osiągnięcia.</u>
+ <u xml:id="u-33.11" who="#SKobylanski">Od dwóch lat wszyscy są przekonani, że zjednoczenie jest niezbędne jako postulat obronności. I wciąż liczy się na to, że dzieła zjednoczenia dokona na pięć przed dwunastą groźba jakiejś katastrofy. Nie waham się użyć tego wyrażenia, rachuba taka byłaby zbrodniczą lekkomyślnością i szaleństwem całego naszego pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-33.12" who="#SKobylanski">A jak dojść do zjednoczenia? Przecież były robione tak liczne wysiłki. Cóż więc stoi na przeszkodzie? Różnice wiary, przekonań czy idei politycznej, czy społecznej? Nie. Było by trudno o przykład — poza państwami totalnymi — tak daleko posuniętej konsolidacji ideowej, jaka istnieje w narodzie polskim. Olbrzymia większość tego, co żywe, młode i zdrowe skupia się dziś w Polsce około katolicyzmu, nacjonalizmu i idei przebudowy gospodarczej w duchu sprawiedliwości społecznej. Zjednoczenie—to nie mechaniczny blok, ale wielki, organiczny, zdyscyplinowany obóz, oparty o najwyższe autorytety, obóz narodowy, który zdoła wyzwolić bądź śpiące, bądź nierozumnie ze sobą pokłócone energie mas polskich. Grupy, które powinny wejść i zespolić się w ten organiczny obóz, mają prawie wspólne naczelne zasady i idee.</u>
+ <u xml:id="u-33.13" who="#SKobylanski">Cóż więc stanowi przeszkodę zjednoczenia? Widocznie wysiłki były za małe albo metody były nieodpowiednie, albo moc decyzji zbyt słaba. Wiadomą jest rzeczą, że na przeszkodzie do zjednoczenia stały i stoją różne ambicje osobiste, ekskluzywizmy grupowe, że wiele szkód w tej dziedzinie wyrządził i wciąż wyrządza — „diabeł prestiżu partyjnego”, ale zdaje się, że główną przyczyną, dla której do tej chwili nie doszło jeszcze do zjednoczenia, była połowiczność środków, stosowanych dotychczas w akcji konsolidacyjnej, wyrosła być może na nieufności. Zjednoczenie jako wielki akt woli politycznej może wyróść tylko z czynu i decyzji, która przekonywując trafi równocześnie do serc polskich. Musi to być wielki gest, zniewalający wszystkich swą siłą moralną. Nie pertraktacje, nie perswazje, a tym bardziej nie tak zwane piłowanie przeciwników, a po prostu mocny akt mobilizacji, który równocześnie będzie aktem rozbrojenia. Akt taki może być jedynie wynikiem woli i decyzji miarodajnych czynników Państwa. Ci wszyscy, którzy jasno widzą dzisiejszą sytuację Polski, oczekują z niecierpliwością chwili, w której te czynniki decydujące wezwą jednocześnie panów: Skwarczyńskich, Berezowskich, Mikołajczyków, Heinrichów i innych i prosto i wyraźnie oświadczą im: Chwila dziejowa wymaga koncentracji wszystkich twórczych sił narodu polskiego. Koncentracja ta nie ma polegać na czyimkolwiek zwycięstwie lub kapitulacji. Jedyną hierarchią może być tylko hierarchia cnót obywatelskich, zdolności i ofiarnej służby. Niechaj przestaną istnieć w dniu dzisiejszym wszelkie ambicje i partykularyzmy partyjne, ? powstanie jeden wielki obóz moralnie zwarty i zdyscyplinowany, walczący o wielkość narodu i Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-33.14" who="#SKobylanski">Zarówno w konstrukcji, jak i w hierarchii takiego obozu nie może być żadnej jednostronności. Nie jest rzeczą ważną, czy na czele stanie uczestnik ruchu legionowego, czy opozycjonista. Natomiast ważna i istotną jest rzeczą, by w personalnym składzie kierownictwa tego obozu znalazła w pełni swój wyraz mądra zasada nie marnowania żadnej energii i zdolności bez względu na to, jakiemu obozowi czy partii one dotychczas służyły. Nie jest też ważnym, czy zwierzchnikiem będzie ktoś jeden, czy drugi. Natomiast ważne jest, by wielka moralna przemiana, jaka się dokona przez zjednoczenie, znalazła swój wyraz w powołaniu do pracy kierowniczej tych przywódców dotychczasowej opozycji, którzy dali dowód umiejętności twórczego działania politycznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Streszczajacsiepowiem">1) rozwiązanie się prorządowych jak i opozycyjnych grup i stronnictw o ideologii narodowej, 2) równoczesne stworzenie jednolitego obozu narodowego o konstrukcji hierarchicznej w oparciu o naczelne autorytety w Państwie, 3) powołanie do kierownictwa obozu najbardziej wartościowych elementów bez liczenia się z ich dotychczasową marką polityczną.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SajeszczewPolscetacyktorzyzuporemtepychdoktrynerowdowodza">zorganizowany naród w służbie państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#JakurzeczywistnictencelzorganizowanianaroduwsluzbiepanstwaOdpowiadamnatopytanie">w obecnej sytuacji można to zrobić tylko na drodze pojednania i połączenia wszystkich grup polskich, stojących na stanowisku narodowym. Jeśli używam słowa — „pojednanie”, to bynajmniej nie mam na myśli jakiejś łzawej sceny zgody narodowej czy czułostkowego padania sobie w ramiona. Pojednanie musi być wynikiem zwycięstwa idei nad partykularyzmami oraz dokonanego na trzeźwo odpowiedzialnego rachunku politycznego. Skoro żadna z istniejących grup nie ma dość siły, by szybko uporządkować życie polskie, trzeba dokonać koncentracji sił. A ponieważ żadne bloki, porozumienia czy koalicje nie załatwiają sprawy, może być mowa tylko o jednolitym obozie, wynikłym z aktu dobrowolnego i równoczesnego rozwiązania się odrębnych grup po obu stronach barykady. Znam takich ludzi w obozie prorządowym, którzy myślą o załatwieniu sprawy za pomocą zniszczenia i unicestwienia wszelkiej opozycji środkami mechanicznymi. Są to pomysły bardzo szkodliwe, a jak wykazało doświadczenie wielu lat — zawodne. Polsce potrzeba akumulowania energii, a nie jej marnotrawienia.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#JakurzeczywistnictencelzorganizowanianaroduwsluzbiepanstwaOdpowiadamnatopytanie">Wysoka Izbo! Wierzę w wielkość Polski. Wiara w tę wielkość i praca dla niej powinny być dla nas tym cementem, który stworzy naszą prawdziwą zbiorową siłę.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godziny 17-ej.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 57 do godz. 17.)</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#Marszalek">Glos ma s. Malinowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SMalinowski">Wysoki Senacie! Po raz pierwszy od 3 lat miałem możność być na dyskusji w Komisji Budżetowej i nie słyszeć argumentów za tym, iż budżet nasz nie jest zrównoważony, jak to było w latach poprzednich. Wszystkie dawniejsze przepowiednie o tym, że co rok z budżetem nie dociągniemy do końca, że jest on oparty na fikcji, zawiodły a na całej linii wygrał Rząd, a przede wszystkim p. Wicepremier Kwiatkowski. Dziś już nie mówi się o tym, że budżet jest niezrównoważony, nikt o tym nie myśli. To są właśnie plusy obecnego Rządu: zrównoważenie — ustabilizowanie budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SMalinowski">Drugą taką zasługą jest uporządkowanie rozwoju gospodarczego kraju. Pamiętam dawniejsze dyskusje w Komisji Budżetowej nad inwestycjami. Były wtedy zdania, że inwestycje muszą być pomieszczone w budżecie zwyczajnym. Ścierały się zdania za i przeciw. Teraz Sejm, a w Komisji Budżetowej Senat wczoraj uchwalił ustawę inwestycyjną, dając Rządowi możność robienia operacji do wysokości z górą 2 miliardów, dając tym samym votum zaufania dla jego polityki gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SMalinowski">Tak wygląda w Izbach ustawodawczych. Jak wygląda w terenie?</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SMalinowski">W terenie na ogół widać ogromną poprawę: bezrobocie znacznie się zmniejszyło; obywatele z ufnością patrzą w przyszłość i są ogromnie zadowoleni z rządów p. Premiera Sławoja Składkowskiego i z posunięć gospodarczych p. Wicepremiera Kwiatkowskiego. Czyli podciągamy gospodarczo Polskę wzwyż. Ale przy tym podciąganiu Polski wzwyż musimy zwrócić uwagę, żeby ta robota nie była czymś zakłócona. Zwracałem uwagę przed dwoma laty na pewne zjawisko. Dowodziłem wtedy, że konieczne są pewne usprawnienia, posunięcia, znowelizowania ustaw tzw. socjalnych. Jakoś to przeszło bez echa, ale życie prędzej czy później do rozstrzygnięcia tych zagadnień nas zmusi. Zwracałem tutaj uwagę, jak Francja w r. 1936, nie doceniając znaczenia ustaw socjalnych i reagowania z tego powodu państwa, doszła w maju do 14.000 strajkujących robotników, a w czerwcu do 1.830.000. Przeszło 12.000 zakładów stanęło, a 9.000 było okupowanych. Dopiero wtedy państwo zrozumiało, że trzeba wkroczyć pomiędzy pracodawcę a pracownika i trzeba doprowadzić do tak zwanego pokoju społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SMalinowski">Otóż przy naszym rozwoju gospodarczym, przy podnoszeniu Polski wzwyż ten pokój społeczny jest koniecznie potrzebny i Rząd musi tu poczynić bardzo poważne, w moim przekonaniu, posunięcia.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Konstytucja w art. 9 powiada: — „Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra powszechnego”. I to jest przykazanie, które musi być wypełnione i w myśl tego przykazania powinniśmy wszyscy w Polsce postępować.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SMalinowski">Ale jakżeż postępować, gdy nie ma tego dostatecznego instrumentu, który to harmonijne współdziałanie powinien czynić. Nie ma dostatecznej ilości ustaw, które by tę harmonię czyniły. Przykłady: w tej chwili bardzo ważną jest ustawa o tzw. umowach zbiorowych. Przecież ona ogromnie reguluje, ogromnie uspokaja teren pracy gospodarczej. Ale, niestety, w ustawie tej jedna strona żąda zawarcia umowy, a druga powiada: Ja się nie zgadzam. I ustawa nie działa z tego powodu. Więc tutaj są luki i należy doprowadzić do takiego stanu, ażeby prawo jako instrument w myśl art. 9 Konstytucji mogło wpływać na obywateli tak, żeby oni harmonijnie mogli współdziałać.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SMalinowski">Na jesieni wyszedł dekret, zabraniający strajków okupacyjnych, i p. Premier Składkowski powiada: Tak, strajkować można, aby tylko okupacji nie robić. Tymczasem okupacje są, policja o tym wie i nie przeciwdziała, bo widzi, że racja jest po stronie tych, którzy tę okupację robią. Dlaczego i o co są okupacje? O zawarcie umowy zbiorowej. Robotnicy chcą zawrzeć umowę, a ponieważ w ustawie nie ma przymusu, że jak jedna strona chce, to druga musi, to pracodawca powiada: A ja nie chcę zawrzeć umowy! Robotnicy mówią: To my posiedzimy w fabryce. I niedostateczne prawo o umowie zbiorowej czyni w tym wypadku bezprawie, zmuszając ludzi do siedzenia i do występowania przeciwko dekretowi, który zabrania strajków okupacyjnych. To musi być stanowczo w najbliższym czasie uporządkowane, jeżeli plany p. Wicepremiera Kwiatkowskiego nie mają się popsuć.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SMalinowski">Musimy ciągle pamiętać, że jeżeli kraj będzie się gospodarczo rozwijał, przemysł będzie się rozwijał, to i te zagadnienia socjalne będą narastać, a jak nie będzie instrumentów, czyli ustaw, przy których pomocy zgodnie z art. 9 Konstytucji można by to regulować, to będą zaburzenia i my zamiast budować, będziemy musieli się cofać.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SMalinowski">Drugim takim instrumentem, którego nie ma, a który powinien być i który działa tylko na Górnym Śląsku — jest ustawa o tak zwanych delegatach. Co komu przeszkadza, ażeby taka ustawa w Polsce była? Ustawa taka jest na Górnym Śląsku, ale zawdzięczamy ją zaborcom, a my się na to zdobyć nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SMalinowski">Ostatnio w Ministerstwie Opieki Społecznej przygotowano projekt regulaminu tzw. delegatów fabrycznych, który nie jako ustawa, ale jako zarządzenie ma być wprowadzony tylko dla przemysłu włókienniczego wtedy, kiedy na terenie całej Polski poza Górnym Śląskiem potrzeba we wszystkich gałęziach przemysłu wprowadzić ustawę o delegatach. Ustawa ta w ogromnej mierze łagodzi w zarodku różne bolączki, które niezałatwione wyrastają do wielkich zagadnień i wywołują niepotrzebne wstrząsy, zakłócają spokój produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#SMalinowski">Trzecia ustawa, o jakiej już w zeszłym roku mówiłem w Senacie — Senat nawet rezolucję uchwalił, która przeszła jakoś bez echa — to jest konieczność wprowadzenia ustawy o minimum zarobków.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Znów powołam się na art. 6 Konstytucji, który powiada: — „Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianie nakładanych przezeń obowiązków”. A jakże ten człowiek spełni obowiązek, jak on nie dojada? Jak on będzie wychowywał to młode pokolenie, potrzebne dla obrony Państwa i dla pracy w Państwie? Jakżeż on będzie przysparzał podatków p. Wicepremierowi — Ministrowi Skarbu?</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SMalinowski">Jeżeli się rozejrzymy po kraju — zaraz przejdę do cyfr — to zobaczymy, że poziom płac miesięcznych robotnika waha się od 50— 75 zł do 100 zł. Proszę bardzo, cztery osoby — dwoje dzieci, mąż i żona, z tego wyżywić, ubrać, no i wychować pokolenia nowe, a przecież jakoś trzeba i samemu inaczej na ten świat patrzeć. Nie ma z czego.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SMalinowski">I cóż wynika? Z jednej strony podnosimy gospodarczo Polskę wzwyż, buduje się C. O. P., ułatwia się otrzymanie przemysłowi taniego prądu w Rożnowie, ale zyskuje na tym tylko pracodawca. Prawda, że p. Minister Kwiatkowski przez uruchomienie tych wielkich robót zlikwidował bezrobocie. Tak można powiedzieć śmiało i zdecydowanie, ale cóż z tego, kiedy zarobki wszędzie są tak niskie, nawet 1/3 tych wielkich fabrykach, które są w COP-ie, że ludzie ledwo mogą wyżyć i na pewno gdyby ci ludzie zarabiali więcej, to by i podatków w postaci takiej czy innej też wpłynęło do Skarbu więcej. W zeszłym roku sprawę tę poruszyłem jako bardzo, bardzo pilną i poruszyłem zarobki pobierane przez robotników w firmie Cegielski, która korzysta z dużej — że tak powiem — pomocy państwowej, gdyż słyszałem, że i na terenach wojskowych jest pobudowana i ulgi posiada i to i owo. Firma w kilka tygodni po tym przesłała mi bardzo ciekawy list, w którym powiada, że ja mówiłem nieprawdę, bo zarobki są dobre. Zatrzymałem sobie ten list do dzisiaj i na podstawie tych cyfr, które mi Cegielski podał, mogę stwierdzić, że pomoc fachowa pierwszej kategorii u Cegielskiego zarabia 60 zł miesięcznie, biorąc 25 dni roboczych, że czwartej kategorii pomoc fachowa zarabia 90 zł miesięcznie, że rzemieślnicy dobrzy — pierwszej kategorii zarabiają 82 zł miesięcznie, piątej kategorij —120 zł, dopiero najlepsi rzemieślnicy—czternastej kategorii zarabiają do 280 zł, ale ogromna przewaga w fabryce jest tych, którzy zarabiają 60, 82 do 100 zł. Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że z racji rozwoju przemysłu w tej części kraju wszystko tam coś niecoś podrożało, to zobaczymy, że za te pieniądze nie można się tam utrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SMalinowski">Byłem niedawno w Rzeszowie na konferencji, miałem możność rozmawiania z robotnikami — przedstawicielami organizacyj i przekonałem się, że rzeczywiście tam wśród nich bieda panuje. To są patrioci! Oprócz tego płacą na F.O.M., na LOPP. i inne instytucje i płacą bez szemrania. Ale to wszystko do czasu, człowiek długo w takim stanie nie będzie mógł wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Przytoczę dla przykładu jeszcze inny fakt. Już w Sejmie poseł Brylski przytoczył zarobki w firmie — „Ardal”, gdzie np. 300 robotnic zarabia do 40 zł, 147 — do 50 zł i dopiero 14 na 700 robotnic zarabia po 70 zł miesięcznie. Więc niechże sobie Panowie przedstawią, jaka wśród tych ludzi panuje nędza. I słusznie w Sejmie ta sprawa była poruszana. Ale co tu okazało się Okazało się, że w Polsce najgorszego gatunku ludzie zawsze sobie do opinii ludzkiej znajdą drogę. W tym tygodniu biorę do ręki — „Kurier Poranny” i czytam, że z firmą — „Ardal” została zawarta w Lidzie umowa zbiorowa, jak również i w Grudziądzu, wskutek czego robotnicy są zadowoleni i ma to ogromne znaczenie dla obronności i gospodarki narodowej. Nie wiem, czy głodny człowiek ma znaczenie dla obronności kraju. Mam wrażenie, że nie ma on znaczenia, jak również i dla narodowej gospodarki tworzenie nędzy ludzkiej nie ma najmniejszego znaczenia. Ale w — „Kurierze Porannym” wydrukowano to, wczoraj również w — „Wieczorze Warszawskim”, a dzisiaj w — „Dobrym Wieczorze”. Ponieważ p. Brylski napiętnował to w Sejmie i dał tę firmę dla przykładu, więc firma w prasie się — „odkuwa” i kłamie, bo umowa zbiorowa w Lidzie została zawarta na 700 robotników, pracujących w fabryce, tylko z kilkudziesięciu robotnikami, zaufanymi dyrekcji, a później z drugim związkiem, tzw. klasowym, który składa się z 4 ludzi i ci 4 ludzie podpisali niby umowę dyrektorską, a wczoraj otrzymałem wiadomość, że starosta rozwiązał ten związek za bezczynność, bo nic nie działał. Cała reszta, t zn. 600 ludzi jest bez umowy zbiorowej, domagają się umowy zbiorowej, ale fabryka powiada: nie, przymusu nie ma. Jeżeli inspektor pracy zwraca się do niego: niech pan zawrze umowę zbiorową, to odpowiada: niech mi pan nie przeszkadza, bo współdziałam z władzami państwowymi w obronie kraju. To są metody. Jeżeli taki niedobry człowiek — nie chcę innego wyrazu użyć — potrafi wszystkich oszukać, ocyganić, ludzi wyzyskać, to nie jest dobrze, że nikt nie może dać jemu rady. 2eby tego pana w Lidzie utemperować, musiał naczelnik bezpieczeństwa z województwa przyjeżdżać i powiedzieć: niech pan załatwi to i to, inaczej pójdzie pan do Berezy — wtedy to jest załatwione. Pan Premier się śmieje, bo nareszcie Bereza na coś się przydała. To są przypadki, z którymi trzeba koniecznie w Polsce walczyć.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SMalinowski">Weźmy np. tę samą firmę w Grudziądzu. Rzemieślnik, pracujący do trzech lat, powinien zarabiać 114 zł, do 6 lat — 138 zł, a w praktyce zarabiają na miesiąc po: 48, 60, 100, 46, 48, 54. Jak za to człowiek może się utrzymać?</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#SMalinowski">Próbowałem zrobić ankietę w przemyśle chemicznym i rezultaty jej są następujące. Klucze: koszty utrzymania 129, zarobki najniższe 114, średnia przeciętna 160. Już można żyć. Weźmy np. Wolę Krzysztoforską: koszty utrzymania 167, najniższe zarobki 45, średnia 62. Tu chcąc żyć, trzeba chyba kraść. Nie wiem, jak ci ludzie sobie radzą. W Zawierciu mamy lepsze warunki: koszty utrzymania 94, najniższe zarobki 86, przeciętna średnia 157. To samo w Zgierzu, ale już gorzej w Kałuszu: koszty utrzymania 166, zarobki najniższe 87, średnia przeciętna 112. Wszędzie nie dociąganie do minimum egzystencji przy tych zarobkach.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#SMalinowski">Jak możemy kazać tym ludziom, zgodnie z art. 6 Konstytucji, spełniać obowiązki, jakie na nich Państwo nakłada? Mówi się tym ludziom na zebraniach: Musicie spełniać obowiązki, a oni powiadają: Za co, kiedy nie zarabiamy. Trudno coś wywalczyć. Można by zawrzeć umowę zbiorową, ale zawieranie jej przeciąga się całe tygodnie, nieraz miesiące, tak jak w Warszawie w jednym przemyśle dwa miesiące zawierają umowę, nareszcie dobili do skutku, nieznaczna podwyżka, ale dobili. Cóż, kiedy brak tego nakazu, że jak jedna strona chce, to druga musi. Tego nie ma. Robotnicy w Polsce chcą pracować w spokoju i bardzo doceniają posunięcia gospodarcze Rządu, bardzo się z tego rozwoju radują, tylko czasem powiadają między sobą: No dobrze, ale co my na tym zarabiamy? Tyle, że nie jesteśmy bezrobotnymi, ale żyć jest trudno. Dobrze, że żyjemy w takich czasach, gdzie dajemy sobie radę. Ale przecież przy takim stanie rzeczy, to na tym terenie każdy obcy agent ma pole do działania.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#SMalinowski">Proszę Wysokiego Senatu! Na przykład Ameryka z tym zagadnieniem weszła już na pewne realne tory. W roku zeszłym senat Stanów Zjednoczonych uchwalił ustawę przewidującą wprowadzenie słusznej skali zarobków w zatrudnieniu w odniesieniu do handlu międzystanowego i dla innych celów. Ustalono słuszne stawki i powiada się: minimum płac. Jak oni to ustalają? W pierwszym roku podniesiono to minimum, te słuszne zarobki, do 25 centów za godzinę, stosownie do stosunków gospodarczych, w drugim roku na 30 centów, a po upływie 7 lat na 40 centów. W ten sposób najniższa skala, od której nie wolno mniej płacić, podniesiona została do takiego stopnia, że robotnik może jakoś egzystować. Jednocześnie w tej samej ustawie w rozdziale — „maksimum godzin” zmniejszono ilość godzin w ciągu kilku lat z 44 na 40.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#SMalinowski">Więc tam sobie radzą w przewidywaniu większego rozwoju gospodarczego, dążą do stworzenia spokoju społecznego, a u nas tego spokoju społecznego bardzo pragną robotnicy, więcej jak pracodawcy, dowodem są te wszystkie fakty ciągłej walki, a jednak nie można tego spokoju osiągnąć, bo u nas brak tego instrumentu, który się nazywa prawem. Ten instrument musi być powołany nie tak, jak w Ministerstwie Opieki Społecznej, które wyda je zarządzenia dla jednej gałęzi przemysłu, ale to musi objąć całą Polskę, wszystkie gałęzie przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-38.22" who="#SMalinowski">Tyle miałbym do powiedzenia w ogólnej debacie. A teraz, przysłuchując się przemówieniom panów senatorów, chciałbym zabrać jeszcze głos w paru sprawach. P. senator Dębski imputował nam zamiary totalistyczne. Zapisałem to sobie specjalnie. Znam p. senatora Dębskiego jako bardzo rzetelnego polityka i cały czas myślałem, skąd się u p. senatora Dębskiego wziął totalizm? Czyżby p. senator Dębski chciał ustroju totalistycznego, bo tak o nim ciągle myśli? Bo ci, których on o to pomawia, wcale o tym nie myślą. Pewnie, że dziś żyjemy na świecie wobec różnorakich przemian i uporządkujemy sobie ten ustrój wewnętrzny w ten lub inny sposób.</u>
+ <u xml:id="u-38.23" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-38.24" who="#SMalinowski">Nie potrzebujemy się wcale wzorować na obcych wzorach. Ja przypuszczam, że nas stać będzie, żeby coś swojego własnego wymyślić. To nie potrzebuje być totalizm, wcale nie, tylko coś lepszego aniżeli mamy dziś, bo inaczej to się robić nie opłaci. Więc po cóż komu wmawiać? Jak to słyszałem, myślałem sobie: ej, czy senator Dębski sam nie zostanie totalistą wkrótce, bo tak ciągle o tym mówi.</u>
+ <u xml:id="u-38.25" who="#SMalinowski">Albo powiada senator Dębski, że trzeba wydobywać z siebie największy wysiłek, a nie, jak to się mówi, — „maszerować” i to, co się mówi: — „karna demokracja”. Pewnie, że wysiłek musimy zrobić i musimy zrobić wysiłek wszyscy, ale jaką demokrację będziemy robić? Czy tę, którą tutaj, Panie Senatorze Dębski, widzieliśmy w poprzednich Sejmach? Pamiętamy, jak się głosowało nad reformą rolną i jak Marszałek Rataj musiał przewodniczącym klubów mówić gdzie i jak mają głosować. Pamiętamy tę demokrację walącą w spluwaczki i hałasującą tak, że po kilku godzinach watą uszy musieliśmy zatykać, bo nie można było wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-38.26" who="#SMalinowski">Otóż widzicie, nauczeni doświadczeniem tamtej demokracji, musimy zrobić taką demokrację, żeby ona mogła pracować, a nie — mówiąc delikatnie — dokazywać. I tutaj nie ma rady, tylko musimy powiedzieć sobie: Tak, będziemy demokracją, ale karną, która będzie według zgodnego planu pracować, inaczej nic się nie da w Polsce zrobić, a nie mamy prawa, nie wolno nam konstytucyjnie Państwa Polskiego i jego przyszłości narazić na szwank. A skorośmy się już z tamtego stanu kiepskiego wydostali, to starajmy się trwać na odpowiedniej drodze i nie nawracać do starych obyczajów, które, jak wiemy, były bardzo szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-38.27" who="#SMalinowski">Prawda, p. sen. Dębski powiada, że trzeba, ażeby nastąpiło porozumienie, o koalicji wspominał. Nie będę mówił o tych formach, ale porozumienie od kogo zależy? Od ludzi. No. to proszę bardzo, już róbmy porozumienie. Tylko trzeba, ażeby tamci chcieli, ale oni nie chcą, wolą głupstwa gadać, głupstwa pisać i o głupstwa się spierać. Jak tu robić porozumienie, kiedy jeden chce pracować, a drugi chce tylko gadać, więcej nic.</u>
+ <u xml:id="u-38.28" who="#SMalinowski">A najważniejsze, to wzięcie na siebie odpowiedzialności. Ja pamiętam te czasy w przedmajowych dniach, kiedy nikt nie chciał brać na siebie odpowiedzialności i mówiono: Starszy Pan siedzi w Belwederze, niech on bierze odpowiedzialność, a my możemy się zabawić. Starszego Pana teraz nie ma, my musimy wszyscy brać na siebie odpowiedzialność, a chcąc brać na siebie odpowiedzialność, musimy właśnie stworzyć karną demokrację i maszerować razem, ramię przy ramieniu, to będziemy szli porządnie w przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-38.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-38.30" who="#SMalinowski">Przysłuchiwałem się również przemówieniu s. Olchowicza. Usłyszałem takie zdanie, że w tych pochodach młodzieżowych na ulicach Warszawy przejawiała się zdrowa pobudliwość młodzieży. Dosłownie to zapisałem. Kiedyś i ja byłem młody, ale nigdy nie miałem wypadku, żeby za zdrową pobudliwość uważać to, co się niedawno działo we Lwowie, gdzie młodzież operuje w stosunku do swoich kolegów nożami, albo, jak na ulicach Warszawy, gdzie wiedzą, że są przedstawiciele obcych mocarstw, podrywają autorytet Ministra Spraw Zagranicznych łobuzerskimi okrzykami. Jeżeli Panowie nazywacie to zdrową pobudliwością młodzieży, to strzeż Polskę Panie Boże od takiej pobudliwości na przyszłość. Czy ta sama młodzież, która wyładowuje energię w taki nierozumny, nierozsądny sposób, nie mogłaby się wziąć do jakiejś pożytecznej roboty? Nie, ona woli warcholić i robić awantury.</u>
+ <u xml:id="u-38.31" who="#SMalinowski">Już przecież dwa lata temu na Komisji Budżetowej rozmawialiśmy z p. Ministrem Oświaty i była dyskusja na temat ówczesnych wypadków w Warszawie. Pytałem się p. Ministra, po co u nas są wyższe uczelnie, czy po to, żeby młodzież uczyła się łobuzerki? Przecież i bez tego się nauczy, nie potrzeba do tego wyższych uczelni. Przecież oni mają się uczyć po to. by wykształcić się na dobrych obywateli. Wtedy to było, w Warszawie, a dziś jest we Lwowie; to, co opowiadał s. Bartel, co było ze sztandarem — to horrendalne rzeczy, to już nie jest młodzież, ale to jest coś takiego, co przekracza granice przyzwoitości, gdzie powinna wkroczyć administracja ze swoim aparatem i skończyć z tym. Bo albo będziemy uchwalali pieniądze na naukę w wyższych uczelniach i z tego będzie pożytek — z tych podatków, co ściąga się z obywateli — albo będziemy to tolerowali i z roku na rok niech młodzież stamtąd wychodzi bez wyszkolenia, niech wychodzą jakieś dziwolągi, a nie ludzie czegoś nauczeni.</u>
+ <u xml:id="u-38.32" who="#SMalinowski">U mnie mieszkała przez dwa lata studentka uniwersytetu warszawskiego, ale nigdy nie mogła się uczyć, bo co poszła to uciekała od bramy, bo albo policja oblewała ją sikawką, albo grzali ją koledzy za to, że przyszła, że chce się uczyć. Ojciec, mieszkający w Sosnowcu, ciężko pracujący, płacił za dziewczynę, sądząc, że się uczy, a z tych jego ciężko zarobionych groszy żadnego pożytku nie było.</u>
+ <u xml:id="u-38.33" who="#SMalinowski">Co o tym myślą obywatele? To jest bardzo zły przykład i tego nie należy nazywać — „zdrową pobudliwością”.</u>
+ <u xml:id="u-38.34" who="#komentarz">(S. Olechnowicz: Too Gdańsku była mowa!)</u>
+ <u xml:id="u-38.35" who="#SMalinowski">Ja zapisałem to sobie. Robiąc ze złych objawów cnotę, robimy bardzo złą przysługę tej młodzieży, gdyż ją upoważniamy do tego, ażeby w ten sposób postępowała.</u>
+ <u xml:id="u-38.36" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Jest to nową prawdą, bynajmniej nie głoszoną tylko z tego miejsca i tylko w naszym kraju, lecz wypowiadaną w niezliczonych przemówieniach na całym świecie, że żyjemy w czasie największych przewrotów, kiedy powstają i stają się aktualne zagadnienia, które jeszcze wczoraj nie były nawet znane, w czasie, kiedy inne problemy, które przez dziesiątki lat zajmowały nasze umysły, porzucamy bezpowrotnie i nawet nie dziwimy się z tego powodu.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SHasbach">Jeżeli ja, jako przedstawiciel ludności niemieckiej w Polsce, po prawie dwudziestoletniej działalności parlamentarnej znowu zabieram głos w rozprawie ogólnej nad budżetem Rzeczypospolitej, to, niestety, przyznać muszę, że troski, do których stwierdzenia jestem powołany, nie należą jeszcze do przeszłości i że jako wiecznie nową powtórzyć muszę starą prawdę, że pokój i dobrobyt narodów powstać mogą jedynie na fundamentach sprawiedliwości i równouprawnienia.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SHasbach">Polska jest silna i dzięki zręcznej polityce, która może być krytykowana tylko przez laików nie zaś przez znawców, powiększyła się właśnie w ostatnim roku terytorialnie i pod względem ludności. Polska byłaby jeszcze silniejsza i mogłaby spełnić swoją misję na wschodzie Europy, gdyby — pomna tej starej prawdy, która dla znawcy historii jest wiecznie rzeczywistą — problem swych mniejszości narodowych rozwiązała sprawiedliwie, nie pozostawiając żadnych różnic, niepewności i rozgoryczenia.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SHasbach">Niemcy w Polsce od dawna walczą lojalnie o ten zaszczytny cel. Nie tylko jako członkowie grupy narodowościowej, która zachować chce spuściznę swoich przodków, lecz niemniej jako obywatele, mający obowiązek nie tylko punktualnego płacenia podatków, nie tylko spełnienia swych zobowiązań wojskowych, ale jako obywatele, pragnący dla Państwa tego najlepszego, co może ono osiągnąć i zachować: pokoju, dobrobytu i szczęścia wszystkich swoich obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SHasbach">My, Niemcy, jesteśmy zwolennikami autorytatywnej formy rządzenia, ona nam najbardziej odpowiada i wypływa z historycznego rozwoju narodu niemieckiego. Nic więc dziwnego, że Niemcy — obywatele Państwa Polskiego wówczas, kiedy Marszałek Piłsudski zaczął likwidować partie i uwolnił zabezpieczenie dobra Państwa i jego obywateli od politycznych machinacji ambitnych polityków i prowodyrów partyjnych, wówczas wierzyli w bliskość rozwiązania kwestii mniejszościowej.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SHasbach">Wzrok Marszałka sięgał daleko poza horyzont współczesnych sobie w kraju. On wiedział dobrze, że w kraju, w którym przeszło 30% ludności to nie Polacy, nie można tak znacznej części ludności traktować jak kwantitc negligeable.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SHasbach">Nigdy nie zapomnę tego dnia prawie 20 lat temu, kiedy ś. p. Marszałek wezwał mego ówczesnego kolegę klubowego Spickermana i ranie do Belwederu, byśmy przez 20 minut przedstawili Mu położenie mniejszości niemieckiej w Państwie Polskim. Jego to była inicjatywa, myśmy wtedy nie prosili o audiencję.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SHasbach">Od tego czasu dużo wody upłynęło. Rokrocznie nasi posłowie stąd i z trybuny sejmowej wylewali swe żale, oskarżenia i prośby, które się skoncentrowały właściwie w jednym kardynalnym żądaniu: dajcie nam uroczyście w Konstytucji zagwarantowane równe prawa obywateli państwowych. Na niezliczonych audiencjach i konferencjach z wysokimi i najwyższymi przedstawicielami naszego Rządu wyrażaliśmy nasze prośby i żale, ale nigdy nie powtórzył się ów historyczny fakt z Belwederu, kiedy najodpowiedzialniejszy mąż stanu z własnej inicjatywy nas zapytał: Co was boli? Tak mijały lata w atmosferze nieprzyjaźni, a nawet nienawiści. Gdy w roku 1937 ogłoszony został program p. Koca, wydawało się nam, jakoby ci, którzy chcieli być wykonawcami spuścizny Marszałka Piłsudskiego, i sprawę mniejszościową potraktują w Jego duchu. Jak zimny prysznic podziałało na nas nigdy niezaprzeczone oświadczenie ówczesnego współpracownika p. Koca — obecnego marszałka Senatu — pułkownika Miedzińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SHasbach">I tak dziś ponownie stwierdzam: nie doczekaliśmy się poprawy naszego położenia ani ze strony Rządu ostatnich lat, ani ze strony społeczeństwa polskiego, to znaczy — wewnętrzno-polityczna konstelacja była zawsze wroga nam. Mieliśmy nadzieję przez długie lata i nie straciliśmy jej nawet do dnia dzisiejszego, ale ku naszemu szczeremu ubolewaniu przyznać musimy, że się nie ziściła. Reforma rolna w dawniejszych latach nie tak dotkliwie w nas Rodziła, jak listy imienne z ostatnich trzech lat. W szkolnictwie nie ma rozbudowy, lecz przeciwnie, coraz bardziej postępująca likwidacja. Ustawa o ochronie pogranicza pociągnęła za sobą nie tylko wysiedlenie w ponad stu wypadkach, ale zagraża spadkobraniu w ogóle wśród rolników niemieckich w zachodniej części kraju. Od czasu wskrzeszenia Rzeczypospolitej nigdy nie było tyle aresztowań i wyroków skazujących, co do których nie tylko my, Niemcy, jesteśmy przekonani, że mniej wynikają z konieczności państwowej, jak z ogólnej nam wrogiej atmosfery. Podczas gdy nasza prasa nawet przy najostrożniejszym sprawozdaniu stale hamowana jest na zasadzie nowego dekretu prasowego w swej obiektywnej pracy i konfiskowana nawet za przedrukowanie urzędowo stwierdzonego stanu rzeczy, musimy być świadkami, jak prasa polska wszystkich kierunków nasze ustosunkowanie się do Państwa codziennie w niesłychany sposób może podejrzewać i na nasze organizacje, nawet na nas samych bezkarnie oszczerstwa rzucać. Uważa się za wskazane zaostrzyć traktowanie, jakiego doznajemy, i zamykać oczy na nieodpowiedzialne podburzanie przeciwko nam.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SHasbach">Jest moim obowiązkiem dać wyraz memu najgłębszemu przekonaniu i zaklinać na podstawie doświadczeń historycznych wszystkich tych, których ono dotyczy, by nie zapominali starej prawdy, że każda krzywda sprawia podwójne cierpienie: raz temu, kogo się krzywdzi, ale i temu, kto krzywdzi. Porozumienie narodów i pokój w Europie środkowej są niemożliwe, jeżeli silę, która dodatni ten rozwój gwarantować musi, nie będzie towarzyszyło prawo, które jest wyłączną podstawą naszego życia w tym kraju. Nie jesteśmy żadnymi intruzami ani obcymi agenturami, jak to nam prasa polska codziennie zarzuca. Jeżeli się w poczuciu wspólnoty z wielkim narodem niemieckim w Europie przyznajemy do narodowego socjalizmu, to jednak kierunek ten, który wiąże nas ściślej z naszym narodem i daje nam więcej siły żywotnej, umiemy połączyć z poszanowaniem dla Państwa Polskiego i jego ustaw; nie jesteśmy bynajmniej głupcami lub marzycielami i wiemy doskonale, że ojczyzna nasza, czy to Polska środkowa, czy zachodnia, czy wschodnia, czy Małopolska, leży w granicach i pod panowaniem Rzeczypospolitej Polskiej. Tylko uznając to rzeczywiste ustosunkowanie się tej niemieckiej grupy narodowościowej w Polsce, która już w ubiegłych latach straciła setki tysięcy dusz i setki tysięcy morgów, mógł Pan Prezydent w swym potwierdzającym zasadę sprawiedliwości oświadczeniu z dnia 5 listopada 1937 r. nasze najważniejsze prawa życiowe ponownie ustalić i zagwarantować, jak to uczyniła już sumarycznie Konstytucja.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SHasbach">Właśnie dlatego, że jesteśmy obywatelami polskimi i jako tacy niejedną wytrzymaliśmy próbę, żądać możemy, aby to oświadczenie Najwyższego Przedstawiciela Rzeczypospolitej było bezwzględnie dotrzymane. Kwestia mniejszości niemieckiej w Polsce nie jest problemem zewnętrzno politycznym, lecz wewnętrzno politycznym. Mówię to specjalnie pod adresem tych naszych przeciwników, którzy nas stale i wciąż obniżają do czynnika zewnętrzno politycznego i obarczyć by chcieli fałszywie postawioną tezą o wzajemności.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SHasbach">Domagamy się, aby nasze życzenia, żądania mniejszości niemieckiej w Polsce były zagwarantowane w ramach obowiązujących ustaw Rzeczypospolitej i szacunkiem naszych polskich współobywateli dla naszych praw życiowych. Przy tym nie chcemy w żadnym razie przywileju, lecz domagamy się naszego prawa. Nie chcemy też żadnych prezentów, przewidzianych dla gości, gdyż nie jesteśmy gośćmi w tym kraju, w którym przodkowie nasi od setek lat tak samo przeżywali swe dobre i złe godziny, jak dawniejsze pokolenia polskie. Jednym rzutem oka na historię Polski można się przekonać, że sprawiedliwemu traktowaniu mniejszości niemieckiej zawdzięcza ona niejeden dumny rozdział, a gnębienie tejże mniejszości rzuciło na historię niejeden ponury cień.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#SHasbach">Nie jest to żadnym przywilejem, lecz jedynie zachowaniem uroczyście przyznanej naszej odrębności, jeżeli oprócz równouprawnienia w elementarnych warunkach życiowych domagamy się zachowywania naszych własnych gospodarczych i kulturalnych organizacyj i instytucyj, jeżeli się stanowczo bronimy przed pogwałceniem za pomocą państwową naszej większości niemieckiej przez polsko ewangelicką mniejszość na terenie Kościoła. Nie jest to zatem żadnym prawem specjalnym, ale jedynie samo przez się zrozumiałym objawem, wypływającym z gwarancji naszego odrębnego rozwoju narodowościowego, jeżeli zamiast licznych przeszkód dla naszych organizacyj narodowościowych, zamiast licznych zakazów urządzania zebrań, konfiskat naszych pism stworzyć chcemy na wzór polskiej grupy narodowościowej w Niemczech jednolitą organizację narodowościową — „Związek Niemców w Polsce”, w której pracować chcemy w poszanowaniu ustaw Rzeczypospolitej, jak nasi przodkowie, z uwzględnieniem nowo nabytych wytycznych i doświadczeń z naszego życia dla lepszej przyszłości naszej niemieckiej młodzieży, dotychczas wykluczonej z wszystkich urzędów i wielu innych możliwości stworzenia egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#SHasbach">Wiemy dobrze, że Rząd jest w stanie usunąć znane mu bolączki ludności niemieckiej w Polsce, stosować ustawy bez politycznych tendencyj oraz położyć kres wszelkim niebezpiecznym dla społeczeństwa polskiego oszczerstwom ze strony znacznego odłamu prasy polskiej. Trudno wymagać zaufania od tych, których się traktuje z całkowitą nieufnością. Szersze warstwy naszych współobywateli Polaków na szczęście nie uważają za swoją ewangelię polityki związku zachodniego, cieszącego się najlepszymi stosunkami, tego samego związku, który sto razy propaguje bojkot, ale zaraz się oburza, kiedy i my sobie raz pozwalamy propagować między nami tezę — „swój do swego”.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#SHasbach">Nie chcemy naszych polskich współobywateli bojkotować, natomiast chcemy z nimi współżyć dla dobra obydwóch narodów i dla dobra wspólnego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#SHasbach">Dlatego też nie będę bojkotował głosowania za budżetem, pomimo że jednocześnie skonstatować muszę, iż traktowanie niemieckiej mniejszości w Polsce, dla którego napad studentów w ostatnich dniach na moje biuro w Warszawie stanowi jeden z najdrobniejszych, ale symbolicznych dowodów, utrudnia mi niezmiernie to moje stanowisko. Tak samo ma to być symbolem, jeżeli z ciężkim sercem zrezygnuję z demonstracji przeciwko Państwu i Rządowi. Pomimo wszystko nie tracimy nadziei na polepszenie naszego położenia w Polsce, bez różnicy na to, czy nastąpi ono pod wpływem polsko niemieckich pertraktacji mniejszościowych, czy też bez nich.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#SHasbach">Faktem jest, że całe to polsko-niemieckie zbliżenie zostanie na papierze, jeżeli nie znajdzie ono odgłosu w uczuciach narodów. W konsekwencji tego apeluję do Was, Panowie Senatorowie, i przez Was do społeczeństwa polskiego: przestańcie rozsiewać nienawiść między dwoma narodami, które na wieki blisko siebie zamieszkują i które łączą ścisłe gospodarcze i polityczne interesy.</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#SHasbach">Z drugim apelem zwracam się do Rządu, by się uniezależnił od wpływów sfer szowinistycznych, tych ludzi, którzy przeszkodzić chcą pojednaniu między nami i wzywają Rząd do uszczuplenia praw mniejszości. Przyznam, że trudno jest rządzić sprawiedliwie a jednocześnie popularnie.</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#SHasbach">W żadnym razie jednak Rząd nie powinien dopuścić, by nieodpowiedzialne elementy starały się opanować młodzież dla swych celów. Młodzież akademicka powinna swój czas i ciężko zapracowane pieniądze swoich rodziców użyć dla nabycia naukowych walorów i fachowych wiadomości do dalszego życia; nie wyklucza to bynajmniej, żeby w wolnym czasie brała udział w życiu duchowym i politycznym Państwa. W żadnym razie nie powinna tracić swego czasu na demonstracje uliczne. Silny rząd winien w danym czasie móc zrezygnować z uznania szerokich mas, jeżeli chodzi o prawo i sprawiedliwość.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#SHasbach">My, Niemcy, w Polsce nigdy póki żyć będziemy, nie stracimy nadziei na zwycięstwo sprawiedliwości. Zawsze będziemy wierni naszemu wielkiemu narodowi. Ale ani terrorem, ani niezrozumieniem naszego położenia nie damy się usunąć z drogi spełnienia obowiązku względem Państwa i tak samo odsunąć od dobrej woli do pokojowego współżycia z narodem polskim.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Lechnicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SLechnicki">Wysoka Izbo! Jako członek Komisji Budżetowej nie chciałem początkowo zapisywać się do głosu przy dyskusji generalnej po prostu dlatego, że miałem możność to wszystko, co miałem do powiedzenia na temat budżetu, wypowiedzieć w czasie dyskusji na komisji. Jednakże skoro dowiedziałem się przed paroma dniami od s. Tworydły, że będzie dzisiaj przemawiać i złoży oświadczenie w imieniu Klubu Ukraińskiego, oświadczyłem mu po koleżeńsku, że będę zmuszony zgłosić się do głosu, gdyż w czasie debaty na Komisji Budżetowej miałem już możność skrzyżowania z nim dyskusyjnej szpady. Dlatego też postaram się w paru słowach odpowiedzieć na te zagadnienia, które dziś były poruszone przez s. Tworydłę, z tym jednak uzupełnieniem, że nie tylko będę poruszał to, co on dziś mówił, ale wypowiem się w pewnym szerszym masztabie na temat zagadnienia ukraińskiego w trzech naszych południowych województwach.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SLechnicki">Dyskusja na tematy ukraińskie ma swą tradycję i styl w Izbach ustawodawczych, zarówno w Sejmie, jak i w Senacie. Zaczyna się ona zwykle od dyskusji generalnej i ciągnie się poprzez wszystkie budżety. Pp. posłowie i senatorowie zabierają głos i wypowiadają się na temat w sposób, który bym określił jak ambasadorowie sprawy ukraińskiej w obrębie Państwa Polskiego, a często wybiegają i poza obręb Państwa. Wydaje mi się. że ta taktyka nie jest słuszną. Wydaje mi się, że ten sposób podejścia do sprawy, kiedy występuje się stale z punktu widzenia politycznego, przechodząc w pewnym stopniu nad innymi zagadnieniami do porządku dziennego, ten sposób upolitycznienia całej dyskusji nie jest taktyką słuszną.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SLechnicki">W dodatku jeszcze pp. mówcy i dziś p. senator Tworydło upraszczają sobie w dużym stopniu rozumowanie i sposób podejścia. S. Tworydło mówił dziś o prasie polskiej, o społeczeństwie polskim, mówił o nagonce i takim czy innym stanowisku; to upraszczanie i uogólnianie całej prasy polskiej jako jednego pojęcia społeczeństwa polskiego, jakby nie zróżniczkowanego politycznie, nie jest, moim zdaniem, podejściem słusznym, gdyż przy tak różnolitym życiu politycznym, przy tak zróżniczkowanych zapatrywaniach zawsze można znaleźć takie czy inne stanowisko prasy polskiej, tego czy innego organu, takiego czy innego ugrupowania myśli politycznej w Polsce, z którym można ostro dyskutować. Ja też w mojej odpowiedz będę próbował unikać tego błędu, który zrobił s. Tworydło, i określę po prostu, że nie będę na zarzuty stawiane przez s. Tworydłę odpowiadał argumentami, które by godziły w U. N. O. czy O. U. N. na terenie Małopolski wschodniej. Dziś dyskutuję z przedstawicielami Unda i tylko ich stanowisko, ich dyskusję, ich żądania i postulaty są tymi, z którymi, moim zdaniem, należy w tej chwili dyskutować i w stosunku do których należy zająć takie czy inne stanowisko. I oczywiście punktem wyjścia, podejściem w moim rozumieniu, tak jak przypuszczam, każdego Polaka przemawiającego w sprawie ukraińskiej, nie może być nic innego, jak racja stanu Narodu i Państwa Polskiego. Sprawy ukraińskiej, jak i innych, wszystkich bez wyjątku zagadnień, dotyczących Państwa Polskiego, z innego punktu widzenia nikt z nas traktować nie może i na ten punkt wyjścia Panowie muszą się zgodzić, jeżeli — tak jak ja czasem w to jeszcze wierzę—może między nami dojść do porozumienia. I dlatego chcąc określić zakres tematu, o którym chcę dzisiaj mówić, powiem, że chcę omówić deklarację UNDA z dnia 7 maja zeszłego roku. Chcę dyskutować z przedstawicielem UNDA w dyskusji generalnej Sejmu, z posłem Witwickim, i chcę dyskutować z tym, co dziś słyszałem z ust p. senatora Tworydły.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SLechnicki">Deklaracja UNDA z dnia 7 maja 1938 r. — oczywiście nie ma tam nic nowego, ja to przyznaję. Postaram się, o ile możności, być lojalnym w dyskusji i dlatego tych zarzutów, które czasem prasa polska podnosi przeciwko deklaracji UNDA z dnia 7 maja r. ub., ja podnosić nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SLechnicki">Najważniejsze są 4 punkty tej deklaracji. Punkt pierwszy w skrócie: Centralny Komitet UNDA stwierdza, że polityka normalizacji stosunków narodu ukraińskiego i polskiego nie przynosi, bez winy UNDA, wystarczających wyników pozytywnych. Ten punkt pierwszy ma swoją bardzo charakterystyczną wymowę. Znaczenia istotnego, politycznego, moim zdaniem, nie ma, a w moich uszach brzmi on tak, jak uroczysta inwokacja w dawnych średniowiecznych dyplomach, które z reguły zaczynają się od słów: Notu sit omnibus in Chrysto fidelibus Możemy przez dłuższy okres czasu przerzucać na siebie odpowiedzialność: oni czy my — my czy oni? I nie ruszyć z miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SLechnicki">Punkt 4 jest istotnego znaczenia: Centralny Komitet UNDO domaga się uznania narodu ukraińskiego w Polsce za odrębną narodową jednostkę, to znaczy uznania go za podmiot prawa. Tu jest ten najważniejszy moment, ten istotny szkopuł.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SLechnicki">Chcąc należycie zrozumieć, co to znaczy, szukam wyjaśnienia w pracy redaktora Pełeńskiego p. t. — „Polityka UNDO”. Pełeński pisze: — „UNDO walczy o uznanie przez stronę polską politycznego charakteru zagadnienia ukraińskiego zarówno w Polsce, jak i poza Polską. Nie chodzi tu tylko o kulturę narodu ukraińskiego, nie chodzi też tylko o zespolenie najbardziej żywotnych potrzeb zbiorowości społeczeństwa ukraińskiego, chodzi o coś nierównie większego, o uznanie narodowych dążności państwowo-twórczych”.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SLechnicki">Proszę Panów, ja ze swego punktu widzenia nie chciałbym, ażeby na tę sprawę i na ten postulat w całej rozciągłości i z całą stanowczością z naszej strony nie była dana odpowiedź. Wysoka Izbo, my, społeczeństwo polskie, to jest to pokolenie, które ja reprezentuję, bez reszty i kompromisów czujemy się odpowiedzialni za Państwo Polskie, za jego całość i jego byt.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#SLechnicki">Panowie darują, ale my w tej chwili z nikim ale czujemy się w możności dzielić tej odpowiedzialności nie dlatego, że my to rozumiemy nawet jako najwyższy nasz obowiązek, ale właśnie dlatego, że my sprawę odpowiedzialności za Państwo nasze traktujemy w tym pokoleniu jako najwyższe nasze prawo. Tak jest, proszę Panów. Obowiązek swój spełnili przed 150 laty nasi ojcowie i dziadowie, którzy toczyli walki o Państwo aż do walki w naszym pokoleniu i my w tej chwili zdobyliśmy prawo bez reszty i kompromisów nie dzielić się z nikim odpowiedzialnością za nasze Państwo.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#SLechnicki">I dlatego trudno i darmo, ale my tym prawem tak łatwo w stosunku do nikogo szafować nie będziemy. I że tym podejściem, o którym mówiłem, jest walka o niepodległość, to najlepszym tego dowodem jest stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego co do jednej tezy w sprawie tak bardzo nabolałej, tak bardzo głośnej dziś w Polsce, tej, która wyszła na ulicę— w sprawie żydowskiej. Zdawało by się, że o sprawie żydowskiej dziś nikt nie odważy się mówić w jakimkolwiek punkcie pozytywnie, a przecież jest punkt deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego, w którym bez zastrzeżeń przyznaje się równe prawa obywatelskie i odpowiedzialność za Państwo dla tych przedstawicieli społeczeństwa żydowskiego, którzy razem z nami ponieśli trud i walki o niepodległość. I dlatego to jest punkt wyjścia przy traktowaniu tego zagadnienia, punkt wyjścia, co do którego powtarzam, że z nikim z tych, którzy razem z nami za Państwo i o Państwo nie walczyli, tą odpowiedzialnością, jako najwyższym prawem, w tej chwili nie jesteśmy gotowi się dzielić.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#SLechnicki">Punkt 3 deklaracji UNDO mówi: C. K. domaga się wprowadzenia na wszystkich ziemiach, zamieszkałych przez naród ukraiński, autonomii terytorialnej.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#SLechnicki">Spróbuję o autonomii mówić spokojnie. Nie będę mówił z punktu widzenia polskiego, aczkolwiek nie przyjdzie mi to łatwo, ale spróbuję mówić o tym czysto teoretycznie. Kiedy może być mowa o autonomii pewnej części danego Państwa? Mogą być powody ekonomiczne, mogą być powody narodowe, polityczne i administracyjne. Zacznę od gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#SLechnicki">Czy są podstawy gospodarcze na to, żeby trzy nasze południowe województwa wyodrębnić w osobne życie? Odkąd jestem w parlamencie, a kończy mi się już lat 11, odtąd stale od przedstawicieli życia gospodarczego tych ziem, zarówno Polaków jak i Ukraińców, spotykam się z tym samym postulatem gospodarczym: sprawa zmniejszenia taryf kolejowych. Komu są potrzebne taryfy kolejowe? Temu, który zbyt na swoją produkcję ma poza swoim terenem. Chodzi o zniżkowe taryfy ze wschodu na zachód. A zatem ten postulat, zarówno wysuwany przez obie strony, jest postulatem konieczności złączenia życia tamtych terenów z całością życia Rzeczypospolitej. Coby się stało z ekspansją „Masłosojuza” bez rynku warszawskiego, Górnego Śląska, C.O.P.-u i przez Gdynię poza granice Państwa? Takich przykładów można by mnożyć więcej. Ja nie znajduję w tym gospodarczych podstaw, żeby wyodrębnić w osobną jednostkę administracyjną tamte tereny. Przeciwnie, wydaje mi się, że pod względem życia gospodarczego tamte tereny są ściśle związane z całością Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#SLechnicki">Z punktu widzenia administracyjnego. Z punktu widzenia administracyjnego może być mowa wówczas, jeżeli zarządzenie autonomii z natury rzeczy sprzyja uspokojeniu pod względem politycznym danego terenu. Czy ktokolwiek w Polsce przypuszcza, że wyodrębnienie w osobną jednostkę administracyjną, w autonomię tamtych trzech województw uspokoiłoby ten kraj? Czyż ktokolwiek przypuszcza, że wówczas to, co jest nazywane przez panów Ukraińców irredentą ukraińską, może ucichnie? Ale w takim razie zacznie się tam irredenta polska. Czyż naszym celem jest, by tam — jeżeli jest — irredentę ukraińską zamienić na irredentę polską? Czy możemy przypuszczać, że administracyjne wyodrębnienie tamtych województw w osobną jednostkę uspokoi ten kraj? Sądzę, że nie. Jeżeli ten postulat, jak słyszeliśmy, przez Panów postawiony, ze względów formalnych został przez p. Marszałka Sejmu odrzucony, gdyż brakowało podpisów, to na to jest prosta odpowiedź — że nie było by przeszkody i nie byłby ze względów formalnych odrzucony wówczas, gdyby był podpisany przez posłów polskich z tamtych terenów, gdyż liczba podpisów byłaby dostateczną.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">i jego zausznika Nowosilcowa decydowała korona w Petersburgu na rzecz postulatów polskich. Następnie Wielopolski wiele razy jeżdżąc do Petersburga potrafił znaleźć właściwe zrozumienie dla ówczesnych postulatów kulturalnych i gospodarczych Królestwa Kongresowego.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Dlatego też, proszę Panów, wydaje mi się, że ten postulat, na który Panowie od roku — przyznaję zresztą, że od długich lat — tak wielki nacisk kładą, z punktu widzenia stosunków wewnętrznych, z punktu widzenia jedności gospodarczej tamtych terenów z całością Rzeczypospolitej jest postulatem nierealnym.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">To są najważniejsze postulaty postawione przez UNDO w roku zeszłym.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Z kolei przejdę, jak powiedziałem, do przemówienia p. posła Witwickiego z 13 lutego br. w dyskusji generalnej nad budżetem. Oczywiście, że nie będę już argumentował co do tych postulatów, o których mówiłem przed chwilą, uzupełnię tylko dyskusję z nieobecnym tu p. posłem Witwickim na temat tego, czym on wybiegł daleko poza tamte sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">I tak w diariuszu sejmowym czytamy: — „Przez lat 20 nie zrobiono nic, aby zwiększyć atrakcyjność Państwa Polskiego dla prądów wolnościowych, nurtujących dziś narody wschodniej Europy. Mówi się gdzieniegdzie o idei prometejskiej, która jest wyrazem walki z Azją, idei wolności i sprawiedliwości. A jednocześnie jesteśmy świadkami, że opinia polska zmienia swoje stanowisko co do dążeń niepodległościowych Ukrainy sowieckiej. Czyżby znów wyrastało widmo Andruszowa, który doprowadził do Połtawy i Sejmu Niemego?” Przemówienie p. posła Witwickiego było wydrukowane w tygodniku „Nacjonalna Polityka” z tytułem niezmiernie ważnym dla mówcy: — „Za prawo nacji” — za prawo narodu. Rozpatrzmy ten ustęp przemówienia p. posła Witwickiego zdanie po zdaniu.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">„Przez lat dwadzieścia nie zrobiono nic, aby zwiększyć atrakcyjność Państwa Polskiego dla prądów wolnościowych”. Lat dwadzieścia. Proszę Panów, nie ma jeszcze lat dziewiętnastu, nie tylko dwudziestu, kiedy pod wodzą Piłsudskiego maszerował nasz naród na Kijów. I my mamy znów prawo zapytać się tego mówcy i tych, w których imieniu on przemawia, gdzie byliście wówczas Panowie, skoro macie tak krótką pamięć, bo po upływie niespełna 19 lat nie pamiętacie już o tamtym czynie i powiadacie, że przez lat 20 nic ze strony Polski nie uczyniono.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Gdy biorę tę sprawę z mego punktu widzenia, to nigdzie przez całe 150 lat walki o niepodległość nie znajduję wypadku, aby w stosunku do naszego narodu czyjakolwiek racja stanu sąsiedniego państwa była z nim tak ściśle związana, że bez mała stanowiła jedno, że wojsko danego państwa w imię, rzecz prosta, swych i naszych spraw pomaszerowało przeciwko najeźdźcy. Takiego wypadku w naszej histori nie ma. Bo nie jest nim ani rok 1806, kiedy Napoleon rozbił Prusy, ani wyprawa 1812 roku. A jednak, gdybym miał ujmować tę rzecz psychologicznie z tego punktu widzenia, o którym mówię, to w stosunku do osoby Napoleona my jeszcze dziś po 120 latach mamy cały szereg momentów żywych i atrakcyjnych, momentów tradycji, o której nawet w samej Francji nie pamiętają. A Panowie po 19 latach zapomnieli już o tym, że za wspólną wyprawą — wspólną, bo była umowa z Petlurą — żeśmy wtedy w sprawie wspólnej i naszej — rzecz prosta — i waszej znaleźli się w Kijowie. Dlatego też, proszę Panów, ja tu nic mam innego określenia, jak przypuszczenie, że p. poseł Witwicki wówczas i jego mocodawcy zupełnie gdzie indziej w innej konstelacji, nie w imię naddnieprzańskiej Ukrainy, ale gdzie indziej inną politykę robili.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">„Mówi się gdzieniegdzie o idei prometejskiej, która jest wyrazem walki z Azją, wyrazem idei wolności i sprawiedliwości”. Co to jest idea prometejska w dzisiejszym tego słowa znaczeniu? Oczywiście nie mam zamiaru mówić o bohaterze Ajschylosa. Emigracja polityczna z Gruzji, Aserbejdżanu, północnego Kaukazu i emigracja Ukrainy naddnieprzańskiej tworzy tzw. front prometejski. To oczywiście ich rzecz. Front prometejski przez 150 lat myśmy prowadzili. Wybitne tego ślady mamy w tzw. polityce hotelu Lambert ks. Czartoryskiego po roku 1831. Rok po roku wszędzie, gdzie tylko były walki o takie czy inne idee wolnościowe, na przestrzeni całej Europy wojskowi polscy po 1831 r. brali w nich udział, nie wyłączając Armenii i Kaukazu. Ale jest zupełnie inna sytuacja nasza w tej chwili, kiedy już dzisiaj mamy swoje Państwo, gdy my już właściwie z punktu widzenia naszych bezpośrednich interesów — a to jest właściwie jedyny sprawdzian — możemy mówić o idei prometejskiej. Nam zarzucać w r. 1939, że opuszczamy front prometejski, jest — mnie się zdaje — nieporozumieniem i pomieszaniem pojęć, pomieszaniem roli, bo rolę tę w swoim czasie myśmy spełnili. Na kogo innego teraz spada rola spełniana przez front prometejski i ten zarzut w żadnym wypadku do myśli państwowej i politycznej polskiej, moim zdaniem, w chwili obecnej odnosić się nie może. I zakończenie: — „Czyżby znów wyrastało widmo Andruszowa, który doprowadził do Połtawy i do Sejmu Niemego?” Przyznaję, tego zdania zupełnie nie rozumiem. Czytam, odczytuję i właściwego sensu, który chciał w nim widzieć p. Witwicki, uchwycić nie mogę. Stawiam trzy bardzo różne hipotezy. Co to jest Andruszów? Andruszów jest to pokój zawarty między Polską a Rosją w r. 1667. Andruszów jest logiczną konsekwencją wojen kozackich, rozpoczętych w r. 1648. Jest to logiczna konsekwencja lat 19 pomiędzy rokiem 1648 a 1667. W międzyczasie ma miejsce w r. 1648 Korsuń i Żółte Wody, w trzy lata później — Beresteczko. W 1654 Bohdan Chmielnicki w liście do Jana Kazimierza oświadcza, że nie pozostaje mu nic innego, jak zmienić pana i poddać się Rosji. W r. 1658 — umowa hadziacka, w 1667 — Andruszów. Umowa hadziacka nie dochodzi do skutku z różnych powodów, ale jest jasne, że cała ta sprawa jest ze sobą jak najściślej związana i całe zagadnienie ukraińskie wówczas w wojnach polsko-kozackich jest początkiem, a Andruszów jest końcem. Najwięcej mi odpowiada pierwsza hipoteza, że p. Witwicki, jak i ja, gotów jest przyznać Bohdanowi Chmielnickiemu ogromne zdolności dowódcy wojskowego, ale odmówić mu tytułu męża stanu. Bo skoro po paru latach, w r. 1657 Chmielnicki poddaje się Rosji, a w dwa lata później występuje Ukraina przeciw Rosji i gdy Panowie dzisiaj nawołujecie do — „frontu prometejskiego” i dzisiaj słusznie w szeregu swoich wystąpień uznajecie Rosję za swego w pierwszym rzędzie wroga, to musimy dojść do wniosku, że polityka hetmana Chmielnickiego w rezultacie była fałszywą. To jest pierwsza hipoteza, przypuszczam, że ona p. Witwickiemu nie dogadza.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">A druga — widmo Andruszowa. Ja bym powiedział inaczej, tu jest nie tylko widmo Andruszowa, ale jest upiór hetmana Doroszenki. Podbudowa polityczna andruszowskiego pokoju między Polską i Rosją, zawarta na lat 20, a skutkiem coraz bardziej chylącej się ku upadkowi Rzeczypospolitej zmieniona na pakt stały z Rosją — między innymi jest taktyką i polityką hetmana Doroszenki. Wiadomo, że hetman Doroszenko zbudował przeciwko Rosji na Zadnieprzu Ukrainę, a nie mogąc znaleźć wspólnego języka z Polską, poddał ją i siebie sułtanowi.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">A zatem jeśli jest mowa o widmie Andruszowa, to stwierdzam — jest Polska, jest Rosja, przypuśćmy, że Doroszenką będzie p. Witwicki — a kim jest ten trzeci? Kto jest sułtanem, który w danym wypadku byłby takim czy innym regulatorem? Ten tertius gaudens. To jest druga hipoteza, dla mnie najprzykrzejsza i najcięższa.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Trzecia hipoteza — to jest hipoteza polemiczna. O polskim prometeizmie czytamy w ostatnim wydaniu publicystyki polskiej w książeczce — „O zagadnieniu Ziemi Czerwieńskiej”, tam na końcu p. Bączkowski pisze o polskim prometeizmie i wspomina między innymi o Andruszowie. Ta trzecia hipoteza moja jest tego rodzaju, że p. Witwicki przeczytał książeczkę p. Bączkowskiego, powtarza za nim to, co czytał a verba magistri, nie powołując się na tę książeczkę i na autora. Która z tych hipotez jest słuszna? Bardzo byłbym ciekaw, gdybym otrzymał odpowiedź.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Trzecim wystąpieniem jest wystąpienie s. Tworydły zasadniczo o innym charakterze. Na główne jego postulaty odpowiedziałem w pierwszej części mego przemówienia wtedy, jak omawiałem sprawę politycznego stanowiska narodu ukraińskiego w Państwie Polskim i zagadnienie autonomii. Dlatego też pozostały mi raczej rzeczy drugorzędne, szereg zwrotów, szczególnie ten zwrot o swojej glebie, o swoim kościele i o swoim domu, czyli o swojej rodzinie, to jest to, co powiedziałbym — o kulturze ukraińskiej, jest dla mnie osobiście zwrotem niezmiernie miłym i cennym. Więc dlatego właściwie odpowiedź moja na postulaty dziś zgłaszane już została dana. Pozostaje mi inny moment. P. s. Tworydło rozpoczął swoje przemówienie od słów: — „Lat temu cztery przedstawicielstwo ukraińskie weszło do Izb ustawodawczych, ażeby prowadzić walkę o prawa narodu ukraińskiego”. Lat temu cztery — ja bym powiedział, że perspektywa krótka. Cofnę się cokolwiek wstecz, nie bardzo wstecz. Nie cofnę się do momentu walk w r. 1918 — 1919, nie cofnę się wstecz do momentu, gdy Panowie bojkotowali Izby ustawodawcze, ale cofnę się wstecz do r. 1928. W r. 1928 przedstawiciel U. N. D. O., prezes Ukraińskiego Klubu Parlamentarnego poseł Dymitr Lewicki oświadcza w Sejmie: — „Ulegliśmy przemocy. Lecz nie złamani oświadczamy uroczyście, że najwyższym i niezachwianym ideałem naszym jest niepodległe zjednoczone ukraińskie państwo narodowe na wszystkich ziemiach ukraińskich. Dlatego wszystkie akty międzynarodowe, którymi odwieczne ziemie ukraińskie: wschodnia Galicja wraz z Łemkowszczyzną, Chełmszczyzna, Wołyń, Podlasie i Polesie przyznano Polsce, a mianowicie: traktat zawarty w Rydze 1921 r. i decyzja Rady Ambasadorów w Paryżu z dnia 14 marca 1923 r., jako akty, którymi pogwałcono prawo ukraińskiego narodu do samostanowienia o sobie, uważamy de jure za nieprawomocne”. Oświadczenie niezmiernie ciekawe, bardzo daleko idące pod względem prawnym, bardzo wyraźnie w stosunku do Państwa Polskiego — negatywne.</u>
+ <u xml:id="u-43.12" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Ale lata biegną. Już w 4 lata później, w r. 1932 tenże prezes Dymitr Lewicki z tejże trybuny parlamentarnej apeluje już tylko o udzielenie autonomi dla Małopolski wschodniej, czyniąc przy tej sposobności tylko formalne zastrzeżenia, że ta deklaracja reprezentacji ukraińskiej w niczym nie przekreśla oświadczenia z r. 1928.</u>
+ <u xml:id="u-43.13" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Lata idą. W dwa lata później znowu prezes Dymitr Lewicki oświadcza: „Chwila, w jakiej obecnie znajduje się Polska, daje jej odpowiednie możliwości ustosunkowania się do sprawy ukraińskiej w duchu odpowiadającym godności i znaczeniu obu narodów”. Lat niewiele, od 1928 do 1934, a jednak zasadnicza różnica tonu, zmiana postulatów stawianych, zmiana określeń politycznych, którymi ówczesna reprezentacja ukraińska uważała za wskazane zajmować się wówczas w polskim Sejmie.</u>
+ <u xml:id="u-43.14" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">Przychodzi rok 1934. Rok niezmiernie ciężki dla narodu ukraińskiego z paru powodów, niełatwy i dla nas. Naród ukraiński na terenie Rzeczypospolitej zdaje sobie sprawę z tej najdalej idącej eksterminacyjnej polityki rządu rosyjskiego, stosowanej na Zadnieprzu, a o ile moje wiadomości są ścisłe, na całym terenie od Dniepru do Dońca. Eksterminacja idzie tak daleko, że według cyfr przytaczanych wówczas bolszewicy przyznawali się do wywiezienia z Zadnieprza 4 milionów ludzi. O ile wiem, nasze informacje mówiły o sześciu milionach, a wówczas koledzy posłowie ukraińscy mówili o dziewięciu. Która cyfra jest ścisła — nie wiem, zostańmy na cyfrze najniższej, oficjalnej, dzisiejszych rządów w Rosji. Jednak cyfra ta jest tak wielka i ta polityka eksterminacyjna tak daleko idąca we wszystkich przejawach życia tamtego kraju, że w żadnym wypadku nie może pozostać bez decydującego wpływu na stanowisko reprezentacji ukraińskiej na naszym terenie. A i życie nasze, życie wewnętrzne naszego Państwa przynosi szereg wypadków i wstrząsów. Takim wstrząsem, który przedstawia społeczeństwu ukraińskiemu, do czego dąży i doprowadza ta polityka wówczas stosowana, to zabójstwo Ministra Pierackiego. Następujący po nim proces, postawienie ad oculus całemu społeczeństwu, jakiemu rozkładowi uległo życie podziemia ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-43.15" who="#JezeliwiecmowaoautonomiitomozemyotymmowicwtedygdybynastapiloporozumienieobuzywiolowSkorotegoporozumienianiemajezelinienastapiuspokojenietamtychterenowtooautonomiiniemozebycmowyAczyzpunktuwidzeniaukrainskiegorzeczywiscietojesttakipostulatktorybezwzglednieprzyczynilbysiedonormalizacjistosunkowProszePanowhistoriaruchowmniejszosciowychzawszeiwszedziedajenamprzykladyzedlamniejszoscizamieszkujacejdanepanstwozazwyczajrzadcentralnyawprzeszloscipowiedzialbymkoronatoznaczycentrumpanstwabylytymczynnikiemregulujacymczestoprzychylnienarzeczmniejszoscijejpostulatylokalneDlategoiwtychwarunkachraczejodrzaducentralnegonarodukrainskinaterenietrzechpoludniowychwojewodztwmoglbysiespodziewaczrozumieniadlaslusznychpostulatowanizeliwtereniebozkoniecznoscitamgdziejestwalkajestiduzotrudniejowzajemneporozumienieTocomowieniejestgoloslowneMyznaszejhistoriiznamyterzeczydoskonaleWmomenciekiedyKrolestwoKongresoweprzezuniepersonalnabylozwiazanezRosjawielokrotnieponaddecyzjemiejscowychczynnikowponadstanowiskoKonstantegoPawlowicza">A później wstrząs drugi — zabójstwo dyrektora Babija, dyrektora gimnazjum ukraińskiego we Lwowie. Wówczas reprezentacja myśli politycznej ukraińskiej, dygnitarze życia ukraińskiego zajmują niezmiernie mocne, śmiałe, poważne, męskie stanowisko, zdobywają się na silne oświadczenia, a parlamentarna reprezentacja ukraińska i prezydium U. N. D. O. występuje z odezwą do młodzieży, ku dojrzałej rozwadze: ,,1) stwierdza się, że pod wpływem szkodliwej, nieodpowiedzialnej i niekontrolowanej działalności konspiracyjnej O. U. N. anarchizuje się, rozdrabnia i zabagnia coraz bardziej wewnętrzne życie ukraińskie. 2) Zakłada się stanowczy protest przeciwko nagonce ze strony części prasy polskiej, odpowiedzialnych czynników polskich i niektórych polskich działaczy politycznych na całe społeczeństwo ukraińskie, która to nagonka zmierza do tego, ażeby odpowiedzialność za uczynki jednostek, przy konspiracyjnej organizacji O. U. N., przerzucić na gospodarcze i oświatowe instytucje ukraińskie, na greckokatolickie duchowieństwo czy na ogół ukraińskiej młodzieży.” Aczkolwiek można by mieć zastrzeżenia co do tego punktu drugiego, jednak sam fakt wyraźnego oddzielenia się od tamtych smutnych wypadków należy traktować jako fakt w najwyższym stopniu dodatni. — „3) Wzywa się wszystkich obywateli ukraińskich tej organizacji podziemnej do przeciwstawienia się tej działalności oraz do jej zwalczania, do zachowania w dzisiejszych czasach spokoju i równowagi ducha, do nieociągania się w pracy społecznej oraz do jeszcze większego jednoczenia się wokół swego polityczno-narodowego kierownictwa.” Po śmierci dyr. Babija nie kto inny tylko Jego Ekscelencja ks. Metropolita Szeptycki zwraca się do społeczeństwa ukraińskiego ze słowami: — „Dyr. Babij padł ofiarą terrorystów ukraińskich. Groźba strachu wstrząsnęła całym narodem. Zabijają w zdradliwy sposób najlepszego patriotę, zasłużonego obywatela, doskonałego pedagoga, znanego i cenionego przyjaciela, opiekuna i dobroczyńcę młodzieży.” W tym tonie jest utrzymany cały list Jego Ekscelencji do społeczeństwa. Drugi list, następny, zwrócony jest do kleru: — „Zdarza się, że ludzie żądają od kapłana jakiegoś nabożeństwa nie by pomodlić się, lecz by nadużyć nabożeństwa dla jakichś postronnych celów. We wszystkich wypadkach, gdzie kapłan ma powody obawiać się tego, zakazujemy odprawiać nabożeństwa.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#PodobnestanowiskozajmujeorganbiskupaChomyszynaNowaZoriaWydajemisiezetujestwlasciwypunktwyjsciazmianyorientacjispoleczenstwaukrainskiegoztamtychdzielnicwstosunkudoPanstwaPolskiegoeksterminacyjnapolitykadzisiejszegorzaduRosjinaterenieodZbruczadoDoncaitewypadkidoktorychdoprowadzatolerowaniepewnejakcjinieprzeciwstawianiesiepewnymposunieciomZcalalojalnosciamuszeprzyznaczeoswiadczeniezarownoprzedstawicielaUNDAjakksiezybiskupowukrainskichsawnajwyzszymstopniuuznaniaiszacunkugodne">Tu jest punkt zwrotny, który oczywiście odbije się i na życiu politycznym ukraińskim. P. prezes ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji Wasyl Mudryj, ówczesny, o ile się nie mylę, redaktor „Diła”, na łamach miesięcznika — „Nowij Szlach” nr 3 i 4 z roku 1935 w artykule pt. — „Od negatywizmu do realizmu” pisze: — „Jesteśmy państwowcami — ale jasnym jest, iż państwowości w Polsce nie osiągniemy. Jednak przy odpowiednio ułożonych warunkach moglibyśmy tutaj bodaj coś pod aspektem naszej przyszłej państwowości tworzyć.... Przede wszystkim możemy i musimy uświadomić sobie fakt istnienia Polski jako Państwa, które rozporządza państwowym aparatem i siłą wewnętrzną oraz bardzo poważnymi wpływami na zewnątrz. Z uwagi na to, iż my nie wygraliśmy wojny z Polską w 1919 r., kiedy ona była bardzo słaba, pewnym jest, iż nie wygramy jej obecnie, kiedy my jesteśmy niewspółmiernie słabsi, niż byliśmy w 1919 r., a Polska niewspółmiernie silniejsza, niż była także w 1919 r. Dlatego wojny z Polską należy zaniechać... Poszukajmy w naszym rozumie zatem, aby pogodzić naszą narodową rację z faktem istnienia Polskiego Państwa na naszych ziemiach. Do nowych warunków trzeba odpowiednio przystosować się, aby mieć na nie wpływ. Postarajmy się w końcu znaleźć w tym cel, jakiś zrozumiały język dla porozumienia i w życiu, i w polityce, ale taki język, który nie poniżałby, ale podnosiłby naszą narodową i społeczną godność.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Gdybym miał w paru słowach określić, jak przedstawia się w tej chwili sytuacja w Europie, to bym powiedział: ustabilizowany niepokój. Czy kontradictio in adiecto? Nie, od kilkunastu lat przeżywamy niepokój, który jednak jakoś nie wywołał w takiej czy innej formie wojny i nastąpiła stabilizacja niepokoju. W przeciwieństwie do tego od lat kilkunastu mamy w Polsce stabilizację stosunków wewnętrznych, a na zewnątrz przestaliśmy być punktem newralgicznym Europy. Dlatego z całym spokojem z punktu widzenia naszych stosunków wewnętrznych i sytuacji międzynarodowej możemy mówić i wspominać bardzo niedawne wystąpienia zewnętrzne w stosunku do nas.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Lat temu 16 czy 17 na wielkim meetingu partii komunistycznej w Moskwie, zwołanym do dawnego cesarskiego teatru, do widowni przepełnionej delegatami olbrzymiego państwa, do lóż, w których zasiadły przedstawicielstwa dyplomatyczne państw europejskich, ówczesny generalissimus wojsk rosyjskich towarzysz Lew Trockij wołał, a wołał po to, aby być słyszanym daleko poza murami teatru, poza murami „biełokamiennoj Moskwy”, poza granicami państwa rosyjskiego — że zwycięska armia czerwona rozniesie rewolucyjne sztandary po całej Europie, a pierwszym etapem, na którym się zatrzyma, będzie Plac Saski w Warszawie i odcięcie ręki pomnikowi Józefa Poniatowskiego, ręki z wyciągniętym pałaszem, wskazującej Polakom drogę na wschód. Minęło kilkanaście lat. Trockij jest banitą, a pomnik Poniatowskiego stoi i dalej wyciągniętym pałaszem w dłoni wskazuje naszemu narodowi drogę na wschód.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Teraz inny obrazek. Jak niedawne są czasy, gdy na łamach prasy naszego zachodniego sąsiada czytaliśmy o państwie sezonowym, o — „Saisonstaat”. Oczywiście, na zachód mamy zwróconą baczną uwagę całego narodu i spokojną decyzję w sercu. Oczywiście, taki czy inny moment spokoju, moment, powiedziałbym z rosyjska, — „pieredyszki” nie zwalnia nas ani na chwilę od czujnego badania tego, co się za tamtą granicą dzieje w stosunku do nas.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Albo taki fakt, że inaczej się dziś pisze o Polsce, że inny jest stosunek do Polski, już tym samym decyduje o naszym międzynarodowym stanowisku.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">A trzeci obrazek jeszcze bardziej na zachód — z Francji. Kiedy przed pięcioma laty we wrześniu 1934 r. Minister Spraw Zagranicznych Najjaśniejszej Rzeczypospolitej wypowiedział w Genewie traktat mniejszościowy, to wówczas prasa francuska z — „Information” na czele pisała, że Polska podcina gałąź, na której sama siedzi. Czy ktokolwiek dziś jeszcze, nie mówiąc o społeczeństwie, o narodzie naszym, ale za granicą przypuszcza, że taki czy inny traktat, chociażby to był ten wielki Traktat Wersalski, dziś porwany na strzępy, jest istotnym fundamentem i jedyną gałęzią, na której opiera się państwowość polska? Sądzę, że ten obrazek, który rzucam w tej chwili w dyskusji, i to zapytanie możemy pozostawić, tak jak i tamte, spokojnie bez odpowiedzi. I zdaje mi się, że to jest ten moment atrakcyjności Państwa naszego, o którym mówił p. Witwicki w swoim przemówieniu tak krytycznie.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Ale idę dalej, dochodzę do punktu kulminacyjnego, do punktu najwyższego, że się tak wyrażę, pozytywnego stosunku reprezentacji parlamentarnej ukraińskiej do naszego Państwa. Jest to dzień 14 stycznia 1936 r., dyskusja na Komisji Budżetowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych. P. Celewicz, przemawiając wówczas w imieniu Klubu Ukraińskiego, powiada: — „Sądzę, że normalizacja stosunków polsko ukraińskich, że spełnienie słusznych postulatów narodu ukraińskiego leży także w interesie obrony kraju. Polityczne położenie w świecie, wyścig zbrojeń, jasne dla wszystkich cele Komitetu zagrażają w równej mierze Państwu Polskiemu i narodowi ukraińskiemu. Wszystko to wymaga od Państwa silnej i dobrze pod technicznym względem wyposażonej armii. Armia taka jest w życiowym interesie narodu ukraińskiego i dlatego będziemy głosować za budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych”.</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Gdybym idąc śladem szanownego p. referenta generalnego chciał zaprodukować tutaj na wykresie stosunek społeczeństwa ukraińskiego do Państwa Polskiego, to za punkt wyjścia wziąłbym deklarację prezesa Lewickiego z 1928 r., jako punkt drugi, wyżej postawiłbym żądania autonomii, a na szczytowym punkcie artykuł prezesa Mudria i to szczególnie, moim zdaniem, dużej wartości oświadczenie posła Celewicza. A w chwili obecnej punkt szczytowy stosunku narodu ukraińskiego do Państwa Polskiego przeszedł już na dół, jesteśmy na tym punkcie, na którym byliśmy w r. 1932, jesteśmy na punkcie domagania się autonomii terytorialnej.</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Gdybym teraz z tego punktu widzenia, punktu widzenia tego wykresu, który starałem się tutaj narysować w wyobraźni Wysokiej Izby, miał określić politykę Undo w stosunku do Państwa Polskiego, to był. bez większych trudności wynalazł, że w każdym posunięciu nieomal jest taki czy inny wpływ międzynarodowych stosunków. Nie mówię tego, broń Boże, w ujemnym tego słowa znaczeniu, nie robię tego zarzutu, bo nie może być zarzutem, że stosunki, które panowały i panują na terenie za Zbruczem, są, powiedzmy, jeżeli chodzi o zmianę stosunku Waszego do nas, momentem ujemnym, Broń Boże, nie z tego punktu widzenia tę rzecz ujmuję.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Gdybym miał określić politykę Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej w stosunku do Państwa Polskiego, to bym nawet nie próbował określać własnymi słowami, ale słowami Waszego pisarza politycznego, może najgłębszego znawcy stosunków mniejszościowych i zagadnień narodowościowych, z książki Dymitra Doncowa pod tytułem: — „Pidstawy naszoj polityky” Autor nie byle jakiej miary, Donców, określa tego rodzaju politykę, która działa pod wpływem efektu i uczucia, jako politykę o psychologii kobiecej, politykę, która zawsze ustąpi w momencie uczuciowego nastroju przed właściwą logiką i właściwym rozumnym postawieniem sprawy. Tego rodzaju polityka łamana, polityka, która tak szybko zmienia swoje stanowisko, tak różnie się ustosunkowuje do Państwa Polskiego w tak stosunkowo krótkim przeciągu czasu, zdaje mi się, że to jest najlepsze jej określenie.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Jeżeli Panowie występują do nas tak często z różnymi pretensjami, jeżeli Panowie stawiając jakieś postulaty, później żalą się na to, że nie mogły one być zrealizowane, to jednak weźcie Panowie pod uwagę i to, że Państwo i Naród nie może mieć zaufania do tego, kto prowadzi tak łamaną politykę. Określić ją jednym słowem po polsku jest trudno, musiałbym użyć do tego celu całego zdania. Doskonale określa tego rodzaju politykę język niemiecki jednym wyrażeniem: — „unzuverlassig”. I tak jest. Nie może być — „zuverlassig” ktoś, kto tak łatwo i szybko zmienia swój sposób postępowania, swoją orientację, swój stosunek i swoje uchwały. Dziś Panowie powiadają, że głosować za budżetem nie możecie, wtedy kiedy nie tak dawno, bo trzy lata temu, właśnie p. Celewicz w Waszym imieniu deklarował, że będziecie głosowali za budżetem. Oczywiście, Panowie zdajecie sobie sprawę, że trzy czy cztery głosy za lub przeciw nie odgrywają tu roli. Chodzi jednak o moment polityczny, o moment obliczony na dłuższą metę. Ja tego rodzaju polityki uznać za słuszną nie mogę.</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Jaka będzie dalsza polityka Unda? Bo jak powiedziałem, postawiłbym ją na tym wykresie na tym samym miejscu, w którym byliście w roku 1932. A zatem jest to cofnięcie się wstecz. Oczywiście wszelkie przepowiednie zarówno polityczne, jak i gospodarcze zazwyczaj się nie sprawdzają. Socjologia daje odpowiedź, że ruchy wsteczne są zazwyczaj objawem degeneracji, a polityka mówi, że rzeczy wielkie nie rodzą się od razu, nie wyskakują jak Minerwa z głowy Jowisza, i dlatego ja bym raczej postawił tę rzecz z punktu widzenia politycznego. Rozpoczęliście rzecz wielką.</u>
+ <u xml:id="u-45.11" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Deklaracja p. Celewicza na Komisji Budżetowej jest w moim przekonaniu historycznym momentem. Ja bym dalej szedł w tym rozumowaniu politycznym, że teraz nastąpiło tylko załamanie i chciałbym kontra spem sperare że nie jest to objaw socjologicznej degeneracji a trudności wewnętrznych, które prędzej czy później będą musiały ustąpić. I tu powołam się na Doncowa, który mówił o różnicy między polityką prowincjonalną a polityką narodową i nic innego Wam nie imputuję, jak tylko politykę narodową. Ja twierdzę, że jeżeli Panowie staniecie na stanowisku polityki narodowej ukraińskiej i przejdziecie do porządku nad polityką prowincjonalną, to możność naszego wzajemnego porozumienia i zbliżenia byłaby dużo bardziej realna i dużo bardziej istotna.</u>
+ <u xml:id="u-45.12" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Na początku swojego przemówienia powiedziałem o tej części przemówienia s. Tworydły, która mnie oczywiście odpowiada w najwyższym stopniu, tam gdzie mówi o swojej ziemi, o swoim kościele i o swojej rodzinie, bo nasz dom ja tak rozumiem: nasza rodzina — w zachodnio-europejskim tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-45.13" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ <u xml:id="u-45.14" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">I podobny ustęp znajdę również w tej książce, którą w ostatnich dniach przestudiowałem z dużą ciekawością, tam, gdzie Donców mówi — ja będę tłumaczył, więc nie będzie to może pod względem stylistycznym szczęśliwe — że wewnętrzną politykę swoją należy — „uzachodnić” i wylicza, o co mu chodzi: o litewski statut, o prawo magdeburskie, o niezależność kościoła od świeckiej władzy, o zasady prywatnej własności, o cerkiewne bractwa i kozackie — „towariszczestwa”. I jeśli z tego punktu widzenia, tej przeszłości, litewskiego statutu, prawa magdeburskiego i całej tej naszej wspólnej przeszłości rozpatrywać będziemy zagadnienie polsko-ukraińskie, to znowu, niestety, będę musiał powtórzyć to, co mówiłem na Komisji Budżetowej, że kiedy myślę o granicach południowo-wschodnich Waszego narodu, kiedy czytam te wszystkie Wasze etnograficzne żądania, sięgające do kozaków dońskich i kubańskich, którzy nic wspólnego już dzisiaj nie mają z ludnością ukraińską poza tą nazwą — „kozacy”, bo przecież my ich znamy tych dońców i kubańców z naszej niedawnej przeszłości, i próbuję na mapie wykreślać te granice, to w dziwny sposób ta Wasza granica etnograficzna zbiega się z granicami dawnego Państwa Polskiego. A zatem to, co jest istotne, to, co jest najgłębsze w duszy każdego człowieka i narodu — odrębne poczucie patriotyczne w przeciwieństwie do swojego sąsiada, z którym wiele rzeczy łączyło — przede wszystkim łączyła wspólna cerkiew — sprawiło współżycie z dawną Rzecząpospolitą.</u>
+ <u xml:id="u-45.15" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">I dlatego, tak co do przeszłości, jak i badając to zagadnienie z punktu widzenia chwili obecnej sytuacji, w jakiej się znajduje Wasz naród poza Zbruczera, mnie się zdaje, że stanowisko w stosunku do Państwa Polskiego, które Wy teraz zajmujecie, jest stanowiskiem błędnym.</u>
+ <u xml:id="u-45.16" who="#WydajemisiezewtymartykuleogloszonymnalamachNowegoSzlakuprezesMudryjzajmujestanowiskodalekoidacegoglebokiegozrozumieniasytuacjiwlasciwejocenysilwPolsceijestbliskiwlasciwegowyprowadzeniawnioskuOceniasytuacjewPolsceoczywiscienatlemiedzynarodowym">Łącząc przeszłość z teraźniejszością i chcąc zakończyć swoje przemówienie możliwie pozytywnie, odczytam ustęp z ostatniego przemówienia Szefa Sztabu O. Z. N. Wicemarszałka Wendy z dn. 16 lutego 1939 r.: — „Od samego początku powołania do życia O. Z. N. wyraziliśmy pogląd, że w stosunku do ludności ukraińskiej stoimy na stanowisku współpracy i bratniego współżycia obywatelskiego. Uznajemy odrębności narodowe i kulturalne tej mniejszości i szanujemy je, byleby nie godziły one w spoistość i całość Państwa Polskiego i nie dążyły do odgraniczania się chińskim murem nienawiści.” Moi Panowie, ja urodzony za czasów zależności od państwa rosyjskiego sądzę, że to oświadczenie ma istotną i realną wartość.</u>
+ <u xml:id="u-45.17" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#WicemarszalekStolarski">Udzielam głosu s. Rubinsztejnowi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SRubinsztejn">Wysoki Senacie! Mój przedmówca zatapiał się w badaniu odległych czasów historycznych, ale, proszę Panów, żyjemy teraz w takim czasie, kiedy na mniejszych odcinkach czasu przeżywamy osobne czasokresy historyczne. Więc chcę do takiego okresu historycznego też nawiązać.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#SRubinsztejn">P. referent dzisiaj rozpoczął swoje sprawozdanie od porównania stanu materialnego Państwa za okres ostatnich 10 lat i wykazywał podniesienia i spadki pod względem materialnym. Mnie trafiło do przekonania powiedzenie p. Marszałka Prystora, że Państwo musi mieć pogotowie nie tylko materialne, ale i moralne. A pogotowie moralne ma większe znaczenie, aniżeli wszystkie wyrachowania i wszystkie względy polityczne, bo sytuacja polityczna się zmienia z dnia na dzień, a stan duchowy narodu, stan moralny narodu nie powinien się zmieniać, a jeżeli się zmienia, naród się znajduje na równi pochyłej.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#SRubinsztejn">A więc ja też chcę zrobić porównanie, ale porównanie nie stanu materialnego Państwa, lecz stanu moralnego, stanu duchowego. Mogę zrobić takie porównanie, bo na tej mównicy nie jestem homo novus. Po latach pracy w Sejmie ja powracam do tej mównicy, na której dawałem wyraz swemu stanowisku w różnych kwestiach, które stawały w życiu państwowym na porządku dziennym w ciągu dwóch kadencyj. Otóż przypomina mi się okres nie dziesięcioletni, a trzynastoletni. Trzynaście lat temu po przełomie majowym, który oznaczał niewątpliwie wielkie wydarzenie historyczne w życiu Państwa i narodu, na tej mównicy wprawdzie w sali symbolicznie rozleglejszej, jeszcze nie przerobionej na obecną nową modłę, stanął ówczesny pierwszy szef rządu pomajowego, obecnie nasz szanowny kolega profesor Bartel, i w imieniu swego rządu, który został wówczas desygnowany przez Marszałka Piłsudskiego, oświadczył nam: — „Rząd uważa antysemityzm gospodarczy za szkodliwy, Rząd nie pozwoli, aby słuszne prawa obywateli narodowości niepolskiej na szwank były narażone, bowiem zwalczanie jakiejkolwiek kategorii obywateli za ich język i wiarę jest sprzeczne z duchem polskim. Rząd zmierza do harmonijnego współżycia różnych narodowości i kultów. Rząd przeprowadzi zniesienie ograniczeń prawnych o charakterze narodowościowym z czasów zaborczych.” Jak odmienne są te czasy od czasów obecnych i jak odmienne są Jowa, które obecnie słyszymy od przedstawicieli Rządu i przedstawicieli obozu rządzącego. Od owego czasu, od owego maja i jego sztandaru dzieli nas wielka przepaść, w której pogrzebano tak wiele wzniosłych pobudek i ideałów. O przepaści, jaka nas dzieli od tamtych czasów, świadczy fakt, że autor wspomnianego oświadczenia za potępienie wystąpień antyżydowskich, za potępienie morderstw dokonanych na studentach żydowskich sam jest ofiarą napaści i sam potrzebuje ochrony władz bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#SRubinsztejn">Ale nie dosyć na tym. Chcę zacytować mowę przedstawiciela skrajnej endecji ówczesnej. Koledzy mogą przeczytać w stenogramie. Cytuję p. Głąbińskiego. Powiedział on podczas ostatniej debaty nad budżetem w drugiej kadencji Senatu: — „Zgadzam się ze stanowiskiem s. Romana” — to jest przywódcy B. B. W. R., który wówczas oświadczył, że stoi na stanowisku równouprawnienia Żydów — — „że Państwo winno być sprawiedliwe dla mniejszości narodowych. Jeśli zdarzają się jakieś prześladowania — musimy je potępić, jakbyśmy potępili ucisk i prześladowanie w stosunku do ludności polskiej. Równouprawnienie musi być traktowane realnie, a nie pozornie. O ile chodzi o to, żeby chronić społeczeństwo wierne dla Rzeczypospolitej, to niewątpliwie żadnej różnicy nie ma i być nie powinno między społeczeństwem polskim a niepolskim.” A obecnie słyszymy w Sejmie od przedstawiciela obozu rządzącego p. posła Wendy, że on odpycha deklarację posła żydowskiego, który deklaruje gotowość społeczeństwa żydowskiego do współpracy nad budową mocarstwowości Państwa Polskiego. A więc endecja ówczesna została w antysemityzmie prześcignięta.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#SRubinsztejn">Cała ta równia pochyła od owego czasu do dziś znaczona jest postępującą trasą antysemityzmu. Dziś ten uznany wówczas przez najwyższy autorytet rządu za szkodliwy antysemityzm gospodarczy stał się alfą i omegą mądrości państwowej, osią, dokoła której obraca się cała polityka państwowa, i jest nawet zachwalany przez przedstawicieli Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#SRubinsztejn">Dziś p. referent żalił się na skurczenie się możliwości handlu międzynarodowego i wskazał na hamulce w gospodarczych stosunkach międzynarodowych. I dziś Panowie rozumieją i z tym się zgodzą, że Żydzi mogą wiele zrobić, zawdzięczając swym stosunkom międzynarodowym ze swymi współwyznawcami w innych państwach. Ale teraz żyjemy w czasie antysemityzmu gospodarczego jak kiedyś, gdy cesarzowa rosyjska Elżbieta powiedziała: Od wrogów Chrystusowych nie chcę korzyści dla państwa, korzyści dla wzmocnienia finansowych i materialnych podstaw państwa.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#SRubinsztejn">Pod jednym tylko względem nic się nie zmieniło. Mamy tę samą ciężką księgę budżetową. Dziś p. referent wykazał zmiany za ostatnie dziesięciolecie, ale te zmiany nie odgrywają żadnej roli, bo wynoszą mały procent w całokształcie budżetu. Ta księga jest ciężka do dźwigania dla Państwa Polskiego, bo nie stać nas na taki budżet. Ale do tego ciężaru Żydom dodaje się jeszcze ciężar dodatkowy — to jest ciężka księga losu naszego. Dodatkiem do niej jest ten antysemityzm gospodarczy, który jest przecież pierwszym ogniwem w łańcuchu innych antysemityzmów: kulturalnego, społecznego itd.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#SRubinsztejn">W dyskusji ogólnej nie ma miejsca dla wyszczególnienia naszych żalów i bolączek. Albowiem wszystkie żale, które mógłbym tutaj wyłuszczyć, zasłania jedna wielka chmura, która się unosi nad naszymi głowami w postaci spotęgowanego antysemityzmu. I dlatego o szczegółach obecnie nie będę mówił. Ograniczę się tylko do opowiedzenia o jednym zajściu, które daje charakterystyczny obrazek dzikiego rozwydrzenia i bezkarnej hecy antyżydowskiej. Są to rozruchy antyżydowskie w powiecie rypińskim, które się wydarzyły 26 lutego. W Dobrzyniu doszło do zajść, które miały nawet w naszych wyjątkowych czasach przebieg wyjątkowy.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#SRubinsztejn">Dnia 26 lutego przybyła z Rypina do Dobrzynia grupa około 40 osobników, uzbrojonych w pałki i części opon rowerowych pod przewodem specjalnego instruktora w mundurze, która odbyła wspólne zebranie z miejscową grupą, po czym wyruszyli na zdobycie miasta z nauczycielem miejscowej szkoły publicznej na czele. Osobnicy ci bili każdego napotkanego Żyda, wybijali szyby w mieszkaniach i sklepach żydowskich, demolowali lokale itd. W tych zajściach brała czynny udział młodzież szkolna. Zajścia te trwały około 2 godzin. Pogromcy — to jest charakterystyczne — wdarli się do lokalu Makabi. gdzie zniszczyli portrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Marszałka Piłsudskiego. W całej tej akcji była planowość i dobrze przemyślana organizacja. Była ona skutkiem akcji konsekwentnie prowadzonej pod kierownictwem nauczyciela miejscowej szkoły powszechnej i burmistrza dobrzyńskiego, tj. osób urzędowych, którzy od dłuższego czasu organizowali akcję bojkotową. Pikieciarze byli zaopatrzeni w mundury ze specjalnymi opaskami, co nadawało im w oczach tłumu powagę jakiejś władzy. Mogę o. Ministrowi Spraw Wewnętrznych służyć wykazem stu dwudziestu kilku poszkodowanych, a częściowo i lista winnych. Rozruchy antyżydowskie wydarzyły się też i w innych punktach powiatu rypińskiego. Z tego opisu widać, że mamy tu do czynienia z drugimi Mysłowicami, z tą tylko różnica, że w Dobrzyniu nie rozgromiono starostwa i dlatego nie tak mocno zareagowano jak w zajściach mysłowickich, a może i dlatego, że grupa ta ma potężniejszych czy wpływowszych protektorów.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#SRubinsztejn">Tymczasem antysemityzm gospodarczy, antysemityzm podsycany z zewnątrz. stał się nie tylko, jak dotychczas, środkiem oddziaływania w polityce wewnętrznej państw, a w tej liczbie i Polski, lecz także i w polityce międzynarodowej. Działa tutaj metoda osławionego — „politycznego zatruwania studni”, która ma doprowadzić do jednego celu na dalszą metę obliczonego — do polityki der frejen Hand — wolnej ręki, która daje się teraz tak we znaki w naszym wolnym mieście.</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#komentarz">(Ustąp skreślony z polecenia Marszalka na podstawie art. 43 ust. (2) Tymczasowego Regulaminu Senatu.)</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#SRubinsztejn">Jad nienawiści przeciw żydowskiej wszczepia się innym narodom, ażeby budzić sympatię dla Rzeszy nazistowskiej również tam, gdzie naturalne warunki sympatie te wykluczają, i służy z jednej strony za środek zglajchszaltowania państw bliższych i dalszych, zbliżenia ideowego i spotęgowania jej wpływów i tą drogą wciągnięcia ich w swój krąg grawitacji, z drugiej strony służy za miernik jej siły i zasięgu jej wpływów na zewnątrz, w oczach świata.</u>
+ <u xml:id="u-47.12" who="#SRubinsztejn">Tak wygląda teraz paks teutonica. Jak ona będzie wyglądać w przyszłości — nie wiadomo.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#WicemarszalekStolarski">Proszę Pana Senatora, żeby Pan mówił o Państwie Polskim, a nie o Rzeszy Niemieckiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#SRubinstein">Wracam do położenia Państwa Polskiego. Jest znane powiedzenie Bismarcka: die Politik ist keine eksacte Wissenschaft, że polityka nie jest ścisła wiedzą. Jeżeli nie jest ścisłą wiedzą dla tego, kto tę politykę robi to tym bardziej nie jest ona ścisłą dla tych. dla których jest przeznaczona. którzy można być obiektem tej polityki. P. Minister Spraw Zagranicznych Beck bardzo trafnie, zdaje się w zeszłym roku, powiedział, że nie chce robić polityki za pomocą propagandy, ale chce robić propagandę za pomocą dobrej polityki. Niewątpliwie p. Minister Beck ma słuszność, ale jeżeli zachodzą fakty wewnątrz Państwa, które też zmierzają do pewnej grawitacji polityki zagranicznej. to to jest szkodliwe i niebezpieczne. A w tej grze tytanicznej miedzy Ormuzdem a Arymanem jednak siły światłe i humanitarne maja jeszcze wciąż przewagę nad siłami ciemnymi i szatańskimi.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#SRubinstein">Jak w Sejmie. tak i tutaj dziś z tej wysokiej trybuny nasi koledzy poruszali kwestie ustroju w Polsce, jaki ustroi ma być — totalistyczny czy demokratyczny. Przeciwnicy ustroju totalistycznego wskazują na to, że położenie geograficzne Polski między dwoma potężnymi państwami agresywnymi jest niebezpieczne. Panowanie jednej partii jest niebezpieczne dlatego, że trzeba zorganizować cały naród i Orawie wszyscy dochodzący do głosu — nie powiem, że wszyscy parlamentarzyści, ale wszyscy. którzy zabierali głos — dali wyraz stanowisku że wyznają zasadę nie tylko cujus natio ejus reg'p że tylko panująca narodowość ma sprawować rządy. ale cujus natio ejus inra — tylko panująca narodowość ma prawo do życia. przy tym jednakże me uświadamiają sobie, co oznacza wykluczenie z życia państwowego przeszło trzech milionów Żydów, jakimi następstwami ono jest brzemienne. Dzisiaj — nie pamiętam który z moich przedmówców powiedział, że nie posiadamy linii Maginotta, tę linię muszą tworzyć żołnierze polscy. Nie powinniśmy jednak zapominać, że każdy dziesiąty żołnierz jest to Żyd i tę linię Maginotta żywych ciał będą i Żydzi tworzyli. Czy to jest właściwa droga do celów mocarstwowych Polski, jest wątpliwym, ale judomania zaciemnia horyzont polityczny. Jestem przekonany, że nawet w tym parlamencie wielu w głębi serc nie podziela tych poglądów, tym bardziej nie podziela ich większość ugrupowań narodu polskiego, których tutaj w parlamencie nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#SRubinstein">Od dłuższego czasu uprawia się propagandę emigracyjną bez emigracji, nie mając realnych możliwości do tego. Propaganda ta przyczyniła się w niemałym stopniu do podniecenia i spotęgowania hecy żydowskiej. Nie negujemy potrzeby emigracji żydowskiej, ale widzimy, że na serio o tym nikt nawet nie mówi, bo tam, gdzie były możliwości emigracyjne, Żydów nie wpuszczano, jak np. do Chili. Teraz stworzono nową teorię — skazuje się Żydów na banicję, nawet z przyszłych kolonij polskich, których jeszcze nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#SRubinstein">A czy mądrym jest wpędzać w tępy kąt rozpaczy i zwątpienia 10-tą część ludności Państwa? Czy mądrym jest wmawiać w tę ludność, iż ona jest obcą, iż Polska nie jest jej ojczyzną i że nie ma ona czego tu szukać, że skazuje się ją na banicję, jak się to robi z trybuny parlamentu i na szpaltach prasy, a co gorzej — wtłacza się tę teorię w serca i mózgi kastetami i pałkami. Czy mądrym jest trzymać 3-milionową ludność w ustawicznym panicznym strachu o losy jutra, nieustannie wzbudzać uczucie goryczy i rozpaczy, poniżenia i upośledzenia. Nieprzedawniona mądrość lafontainowska jest zawsze aktualna: on a souvent besoin d'un plus faible que soi.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#SRubinstein">Zdawało by się, iż wobec podkreślanej dziś na tej mównicy sytuacji światowej, jak p. Marszałek Prystor się wyraził, że świat cały znajduje się w stanie wrzenia i niepewności jutra, zdawało by się, że obecnie w tym stanie rzeczy przynajmniej czynniki państwowe będą dążyły do spotęgowania i popierania dążności dośrodkowych wszystkich obywateli, a nie odpychania od współpracy i współżycia milionów obywateli, którzy z natury rzeczy nie mają żadnych aspiracyj i celów stojących w kolizji z celami Państwa Polskiego. Zdawało by się, że wszystkie żywotne siły społeczeństwa należy wprząc do rydwanu państwowego zgodnie z wyżej cytowaną deklaracją szefa pierwszego obozu pomajowego, głoszącą, że wszyscy obywatele Państwa mają się czuć równouprawnieni i równowartościowi. Ale droga antysemityzmu kryje w sobie groźne niebezpieczeństwo nie tylko dla nas. Jeden z wielu przykładów — ostatnie wydarzenia we Lwowie. Długo potakiwano i odnoszono się pobłażliwie do warchołów, kiedy chodziło o wystąpienia antyżydowskie, gdy nie zatrzymywano się nawet przed mordowaniem żydowskich studentów. Słusznie powiedział p. Premier Składkowski, że zaczyna się na Żydach, a kończy się na anarchii. Ta anarchia teraz jest w rozkwicie.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#SRubinstein">Lata całe p. Minister Oświaty sprzeciwiał się żądaniu warchołów uniwersyteckich zaprowadzenia ghetta ławkowego, jednak w końcu się poddał. Czy to przyczyniło się do uspokojenia, do zaprowadzenia lepszego porządku? Nie. Ale co widzimy? Podczas gdy to ghetto w Polsce ma upokorzyć Żydów, to w Gdańsku szowinizm nazistowski zaprowadza ghetto dla Polaków. Moralność musi być bezwzględna dla wszystkich, nie może być moralności podwójnej, według której gdy ja zabieram krowę sąsiadowi to jest dobrze, ale gdy sąsiad zabiera mi krowę to jest źle. Ale nieliczni są ci, którzy mają obecnie odwagę wypowiadania prawdy, tak mało jest tych, którzy śmią iść przeciw prądowi.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#SRubinstein">Goete powiedział: — „Z błędami czasu trudno sobie radzić. Potakiwanie im nie przynosi zaszczytu, a przeciwstawianie się im powoduje osamotnienie.” Żyjemy w czasach, gdy ludzie boją się osamotnienia i, niestety, tak mało krępują się brakiem zaszczytu.</u>
+ <u xml:id="u-49.8" who="#SRubinstein">Świadomi jesteśmy niebezpieczeństwa, jakie dla nas przynosi rozpętany z diabelską siłą huragan antysemityzmu, szalejący w kraju i poza krajem. Ale uświadamiamy sobie także niebezpieczeństwo, jakim huragan ten zagraża rozwojowi ludzkości i najwspanialszym zdobyczom cywilizacji humanitarnej i tej kultury ducha ludzkiego, która polega na podstawowej idei biblijnej, że cała ludzkość jest jedną rodziną, której Bóg jest ojcem, a ludzie i narody — braćmi.</u>
+ <u xml:id="u-49.9" who="#SRubinstein">Ale huragan okrutnego poganizmu, idący z Niemiec, chce zniszczyć te idee i cofnąć ludzi do epoki prehistorycznej.</u>
+ <u xml:id="u-49.10" who="#SRubinstein">Po listopadowym j ogromie żydowskim w Niemczech minister spraw wewnętrznych Stanów Zjednoczonych wyraził się, jak Panowie na pewno czytali, iż jeśli porówna się to, co się dzieje obecnie w państwie nazistowskim, ze średniowieczem, to będzie to obrazą dla średniowiecza, bo tam — mówi — dzieją się rzeczy z epoki prehistorycznej....</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#Marszalek">Panie Senatorze, proszę się nie zajmować sprawami obcego państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#SRubinsztejn">Ja tylko cytuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#Marszalek">Wszystko jedno. Proszę się tym nie zajmować i proszę ze mną nie polemizować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#SRubinsztejn">Znakomity filozof i humanista angielski Bacon powiedział, iż są pustynie nie tylko w przestrzeni, powstające przez wyschnięcie soków ożywczych w glebach, lecz także pustynie w czasie, w dziejach narodów, ze wszystkimi pustyniom właściwymi cechami i objawami. Są to okresy w historii ludzkości, które cechuje wymarcie wzniosłych ideałów: wolności, równości, braterstwa i zanik kultury duchowej. Naszemu pokoleniu niewątpliwie przypadło w smutnym udziale przeżycie jednego z takich okresów pustynnych w historii kultury ludzkości na pewnych częściach świata. Prorok biblijny takie okresy nazywa pustynią narodów. Ich znamieniem jest ta rozpętana fala nienawiści, ten huragan szalejący w pustyni narodów.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#SRubinsztejn">Moi przedmówcy żalili się i powiedzieli: za dużo nienawiści w Polsce, za dużo nieprawości — cytując Pana Marszałka Piłsudskiego. A ja się zapytuję, czy ta nienawiść może być stosowana wobec Żydów? Jest ubolewania godne, jeżeli jest nienawiść w Polsce jednych do drugich, a jeżeli ta nienawiść odnosi się do Żydów, to czy nie powinna być potępiana? Polska powinna się wydobyć z zasięgu działania tego huraganu. Sternicy jej powinni ją uchronić przed niszczycielskim działaniem tego huraganu i wykorzenić truciznę, która już się wsączyła do umysłów i wydaje krwawe plony.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#SRubinsztejn">Jesteśmy starym narodem z doświadczeniem wielu tysięcy lat. Widzieliśmy na arenie światowej wschody i zachody narodów i państw, upadek i odrodzenie rodzaju ludzkiego. Nie rozpaczamy. Wierzymy nieugięcie w powrót ludzkości do ducha ludzkiego. Nie ugniemy się. Nieugięcie będziemy walczyli o nasze prawa, o prawo człowieka i obywatela, o tę odwieczną wielką prawdę równości praw i wartości ludzi, o przywrócenie Polsce tego wielkiego hasła, które było głoszone w ciągu niewoli polskiej i na początku niepodległości Polski — hasła głoszącego równość wszystkich ludzi. Od odrodzenia kultury ducha ludzkiego, prawa i sprawiedliwości zależy nie tylko nasz los, ale i los świata całego i los Polski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Kamiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#SKaminski">Wysoki Senacie! Sytuacja geopolityczna Polski wymaga, abyśmy mówili wyraźnie, czynili bardziej zdecydowanie i pracowali nad wzmocnieniem sił naszego narodu i Państwa najbardziej aktywnie i najbardziej wydajnie.</u>
+ <u xml:id="u-55.1" who="#SKaminski">Czad rzucanych tu nieodpowiedzialnych haseł, czad słów, których psychoza ogarnia szeregi młodzieży, najbardziej aktywne elementy wśród ludu polskiego—zmusza nas do tego, ażebyśmy w stosunku do pożałowania godnych wypadków zajmowali stanowisko niedwuznaczne i ażeby nasza akcja polityczna była oparta na głębszej podstawie, a nie na doraźnej represji.</u>
+ <u xml:id="u-55.2" who="#SKaminski">Dlatego też analizując dzisiejszą sytuację w Polsce zdajemy sobie sprawę, że naród i Państwo Polskie w tym położeniu geograficznym, w jakim się znajduje, jest obowiązane wyrównać nierówności potencjału materialnego i potencjału duchowego potencjałem naszych przygotowań wewnętrznych, musimy sobie powiedzieć, że dziś w Polsce nie czas na to, żeby myśleć o tworzeniu nowych obozów politycznych, o rzucaniu nowych haseł — musimy jedynie tworzyć gotowość wewnętrzną i podstawy duchowe do tego, ażeby naród polski sprostał i wyrównał nierówności materialne, które w naszym dorobku państwowym istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-55.3" who="#SKaminski">Na podstawie analizy rzeczywistości, w poczuciu obowiązku uważaliśmy za konieczne podporządkować się nakazom konsolidacji. Karnością i zwarciem nigdy nie grzeszył naród polski. Zawsze w naszym narodzie było dość ważkich argumentów, żeby nie stanąć w jednym karnym szeregu, żeby nie maszerować wspólnie, żeby słuchać rozmaitych królewiąt dawnej historycznej i obecnej Polski. Nikt z nas nie zamierza sprawować sądów nad przeszłością, ani obarczać odpowiedzialnością za czasy obecne i za obecne rozbicie w społeczeństwie polskim, ale czas już chyba najwyższy zdać sobie sprawę, że zagadnienie konsolidacji jest koniecznością państwową, nie tylko z takiego czy innego wymysłu powstałą. Nikt przeciwko zagadnieniu konsolidacji dziś w Polsce nie protestuje, nikt przeciw temu nie oponuje, ale jest wielu takich, którzy się cieszą, że nie doszła ona do skutku, lub nie doszła na tej podstawie, która została rzucona i na której dzisiaj jest robiona.</u>
+ <u xml:id="u-55.4" who="#SKaminski">Partykularyzm czy sobiepaństwo przesłoniło sprawę pilnej konieczności państwowej, zamknęło oczy na odpowiedzialność, która spada na nasze pokolenie za ten może atawizm po przodkach oddziedziczony, za przyszłe losy Polski, za to rozbicie, które z pokolenia w pokolenie polskie idzie. Wysuwa się byle jaki straszak, dziś jednym z takich straszaków jest zagadnienie totalizmu w Polsce, choć jeszcze do dzisiaj w Polsce nikogo pod przymusem nie skonsolidowano. Istnieją w Polsce obozy, partie, mafie i jawnie i publicznie zwalczające Obóz Zjednoczenia Narodowego, które jawnie wypowiadają swoje poglądy, grożą nawet obaleniem obecnego reżimu, dziś są nawet wyraźnie antytotalne, pragnąc dopiero totalizm realizować w chwili, kiedy sami dojdą do władzy pod swoją własną komendą. Może i wśród nas się znajdzie jakiś niedojrzały totalista, ale czyż to jest dowodem, że Obóz Zjednoczenia Narodowego czyha tylko na ten moment, aby zrealizować zagadnienie totalizmu? My uważaliśmy i będziemy uważać za obowiązek naszego pokolenia nawoływać cały naród do najrychlejszej konsolidacji, do największego zwarcia i karności, bo tego wymaga najistotniejszy interes Państwa. Chyba dla każdego będzie jasnym, że im konsolidacja będzie pełniejsza i głębsza, tym większą mrzonką będą wszelkie zakusy totalistyczne. Musimy jednak wyraźnie powiedzieć, że nie możemy i nie będziemy patrzeć obojętnie na wychowywanie w negacji ludu polskiego i młodzieży polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-55.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.6" who="#SKaminski">Polska odrodzona nie jest i nie może być Polską nielicznej warstwy górnej. Cała młodzież polska, nie tylko młodzież uniwersytecka, cały lud polski musi nieść wielką, godną, pozytywną współodpowiedzialność za losy Polski. Każde państwo przecież może być lepiej lub gorzej urządzone, lepiej lub gorzej zorganizowane, ale to nikogo nie może zwolnić ani od obowiązku, ani od odpowiedzialności za jego losy w formach, jakie w danej chwili czy epoce obowiązują. Przecież nie urządzimy w Polsce — „pola doświadczalnego” ani widowiska dla całego świata w wojnie domowej. Nie myślę również, aby ktoś realnie myślący mógł liczyć na wewnętrzny rozpad obecnego ustroju Polski. Zostaje więc jedynie droga ewolucji, droga kulturalnego porozumienia i kulturalnej, owianej troską o dobro ogólne walki o swoje hasła, o swoje programy, walki o lepsze jutro dla naszego narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.7" who="#SKaminski">Położeni między totalizmami sami idziemy własną drogą. Ale niech nikt w nas jednak nie wmawia, że tylko prawo jest jedynym regulatorem naszego życia. Cóż nam po tym, że prawo ukarze jednostkę, która się ośmiela wznieść zbrojną rękę przeciw najwyższemu dostojnikowi w Państwie. Cóż nam po tym, jeżeli nawet represja dotknie młodzieniaszków szykujących się do zmiany sztandaru narodowego, pod którym i w imię którego ginęło i walczyło tyle pokoleń. Starte przez Marszałka Piłsudskiego zbytnio rozwielmożnione partyjnictwo dziś nie może i nie powinno podnieść głowy.</u>
+ <u xml:id="u-55.8" who="#SKaminski">Nie tylko prawo formalne, ale i poczucie moralne narodu musi bronić podwalin naszego bytu narodowego. Nie może być tutaj jedynie regulatorem sumienie danej jednostki. Widzimy wyraźne przekroczenia pod tym względem. Będziemy sami z tym walczyli i wzywali Rząd do gruntownej rozprawy z tym zwyrodnieniem, które zagraża od strony niektórych elementów zbyt rozpolitykowanych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-55.9" who="#SKaminski">Uznaliśmy, że obecna ordynacja wyborcza jest wadliwa. Pracę nad jej poprawą Obóz Zjednoczenia Narodowego już rozpoczął, ale zgodnie z oświadczeniem Szefa Obozu nie mamy zamiaru urządzać pod tym względem wyścigu. Istniała możność zmiany ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu nie tylko w obecnym Parlamencie.</u>
+ <u xml:id="u-55.10" who="#komentarz">(Głos: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-55.11" who="#SKaminski">Mogli to zrobić zwłaszcza ci, co dziś stawiają terminy, co dziś nakłaniają do galopu.</u>
+ <u xml:id="u-55.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.13" who="#SKaminski">Ale w tym galopie my nie weźmiemy udziału, a to, co do nas należy, potrafimy zrobić i zrobimy należycie. Musimy się zastrzec przeciw łączeniu sprawy zmiany ordynacji wyborczej ze sprawą wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-55.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.15" who="#SKaminski">Nowa Konstytucja w ręce Prezydenta Rzeczypospolitej złożyła prawo powoływania i rozwiązywania Izb ustawodawczych, niezależnie od podstaw ordynacji wyborczej, na jakich został wybrany parlament. Historyczna odpowiedzialność Głowy Państwa jest jedynym probierzem postępowania Prezydenta w granicach uprawnień, przewidzianych dla niego w Konstytucji. My Panu Prezydentowi nic sugerować nie mamy zamiaru.</u>
+ <u xml:id="u-55.16" who="#SKaminski">Muszę tu sprostować niektóre nieścisłości, które były wypowiadane w czasie dzisiejszych debat., Czy zna ktoś kraj nawet najbardziej kulturalny i demokratyczny, w którym by w czasie akcji wyborczej nie popełniono jakichś niedociągnięć czy niewłaściwości? Nie będę tu ani wybielał ani oczerniał naszych ostatnich wyborów do parlamentu. Muszę jednak stwierdzić w imieniu OZN., że Obóz ani pracy i dorobku niepodległościowego płk. Sławka, ani autorytetu gen. Żeligowskiego nie pozwolił w agitacji wyborczej w najmniejszym stopniu kwestionować. Mogły się jednak zdarzyć pojedyńcze wypadki roznamiętnienia politycznego, za które trudno obarczać odpowiedzialnością OZN., tym bardziej, że agitacja przeciw Obozowi nie przebierała ani w środkach ani w doborze haseł.</u>
+ <u xml:id="u-55.17" who="#SKaminski">Czystość haseł, moralna podstawa pracy, jak najgłębsze pobudki patriotyczne są i będą podstawą działania naszego Obozu i każdego na zdrowych zasadach zorganizowanego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-55.18" who="#SKaminski">Mamy więcej ważnych zadań i prac w Polsce, abyśmy się chcieli oddawać pracy poniżania autorytetu najbardziej zasłużonych niepodległościowców.</u>
+ <u xml:id="u-55.19" who="#SKaminski">Służymy Polsce, pragniemy wzmóc aktywność mas ludowych w ich pozytywnej gospodarczej i politycznej pracy dla Polski, pragniemy ugruntować niezależność gospodarczą naszego kraju, pragniemy w dziele najszerzej pojętej obronności naszego Państwa ugruntować byt i pozycję naszego Państwa w świecie. Ale dlatego ze wszystkich sił bronić będziemy jednego z największych dokonań Marszałka Piłsudskiego — dwóch autorytetów w naszym Państwie, autorytetu Prezydenta i autorytetu Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-55.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-55.21" who="#SKaminski">Te autorytety muszą stać ponad wszystkimi innymi autorytetami w Polsce, muszą być autorytetami dla wszystkich.</u>
+ <u xml:id="u-55.22" who="#SKaminski">Polska kurna i mocna wewnętrznie potrafi sprostać zadaniom i próbom chwili obecnej, wyrówna zachwianą równowagę sił i wiekowy bilans zaniedbań, pójdzie szlakami wielkich poczynań, historycznymi gościńcami naszych przodków.</u>
+ <u xml:id="u-55.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Giedrojć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#SGiedroyc">Wysoki Senacie! P. s. Tymoszenko w dyskusji dzisiejszej, poruszającej zagadnienia w skali ogólnopaństwowej, omówił szczegółowo sprawę stosunków polsko-ukraińskich w aspekcie wołyńskim, tego w obecnym klimacie politycznym skomplikowanego zagadnienia naszej polityki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-57.1" who="#SGiedroyc">Jako reprezentant Wołynia w tej Wysokiej Izbie i jako przewodniczący polskiej grupy parlamentarnej Wołynia uważam za swój obowiązek nawiązać do przemówienia p. sen. Tymoszenki i zagadnienie Wołynia oświetlić z naszego polskiego punktu widzenia i nieco szerzej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#AzebytenwyrokWielkiegoMarszalkazostalnalezyciewykonanyRzeczpospolitapozaolbrzymimizdobyczamiuzyskanymiodchwiliodzyskanianiepodlegloscijakwspanialaizwycieskaarmianaszaumilowaniecalegonarodujakGdyniajaknowopowstajacyCentralnyOkregPrzemyslowywinnajeszczekrzepkostanacnaswoichwschodnichrubiezachbyjenajbardziejscisleorganiczniezespoliczcalosciaPanstwa">Pomimo, że ziemie wschodnie wykazują dużo wewnętrznej tężyzny, wyrażającej się w niektórych województwach większym nawet rozmachem gospodarczym niż w reszcie Państwa, to jednak trwa wciąż jeszcze zbyt rażąca dysproporcja gospodarcza między ogromną częścią Państwa, obejmującą więcej niż 1/3 obszaru Rzplitej, a resztą Polski, co — zdaniem moim — w końcu mogłoby zagrozić Państwu poważnym niebezpieczeństwem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#DotychczasbowiemwidocznesanaWolyniusladystraszliwychspustoszenwielkiejwojnychociazbywpostacinieodbudowanychjeszczewieluspalonychdomowzakladowprzemyslowychbudynkowkolejowychitp">Wysoka Izbo! Wołyń ma szczególne dla Państwa znaczenie — przecież to nie tylko szaniec obronny, który kiedyś w bezustannym pogotowiu wojennym odpierał ataki najazdów Tatarów i Moskwy, tłumił bunty i bronił wrogom dostępu do serca Rzeczypospolitej; w czasach niewoli — kosztem ogromnych, często niepowetowanych ofiar—przetrwał nieubłaganą walkę, jaką Moskwa wydała polskości na tej ziemi. Wiele tu krwi polskiej wylało się w latach 1914 — 1920. Wystarczy, gdy wspomnę o historycznej Kościuchnówce, czy Polskiej Górze. Obecnie jest on śpichlerzem dla naszej armii na wypadek wojny na innych granicach naszych i zapleczem Centralnego Okręgu Przemysłowego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#SluszniewiecpPremierprzyjmujacnasWolyniakownaposluchaniunazwalWolynbogatymleczPaniePremierzebogactwatebeznalezytegozorganizowaniaeksploatacjibezkoniecznychpolaczenzrynkamizbytuizakupuportamiSlaskiemiCentralnymOkregiemPrzemyslowymniemogabyczdaniemnaszymnalezycieiwszechstronniewykorzystane">Toteż za najpilniejsze inwestycje uważamy inwestycje komunikacyjne, a więc: drogi kolejowe, kołowe i wodne. Pod tym względem Wołyń jest upośledzony i stoi znacznie poniżej poziomu reszty Polski. Podczas gdy w całej Polsce na 100 km^2^ powierzchni wypada 5,2 km kolei żelaznych, to na województwo wołyńskie przypada 3,4 km. Jeszcze jaskrawiej uwydatnia się ta różnica, gdy porównamy odpowiednie cyfry, dotyczące dróg o twardej nawierzchni: na 100 km^2^ na Wołyniu przypada tylko 3,3 km, podczas gdy w lubelskiem — 9 km, w tarnopolskiem — 16,2 km, w poznańskiem 23,6 km.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#SluszniewiecpPremierprzyjmujacnasWolyniakownaposluchaniunazwalWolynbogatymleczPaniePremierzebogactwatebeznalezytegozorganizowaniaeksploatacjibezkoniecznychpolaczenzrynkamizbytuizakupuportamiSlaskiemiCentralnymOkregiemPrzemyslowymniemogabyczdaniemnaszymnalezycieiwszechstronniewykorzystane">W tym miejscu uważam za konieczne podkreślić, że ludności wiejskiej mamy na Wołyniu 87,7%, podczas gdy w całej Polsce mamy około 72%, należało by więc ten wielki kapitał ludzki w odpowiedni sposób wykorzystać, zwłaszcza iż pod względem szybkości amortyzacji inwestycyj państwowych oraz ich rentowności ziemie wschodnie są najwdzięczniejszym terenem, co autorytatywnie stwierdził p. Wicepremier w mowie wygłoszonej w końcu roku ubiegłego w Wilnie.</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#SluszniewiecpPremierprzyjmujacnasWolyniakownaposluchaniunazwalWolynbogatymleczPaniePremierzebogactwatebeznalezytegozorganizowaniaeksploatacjibezkoniecznychpolaczenzrynkamizbytuizakupuportamiSlaskiemiCentralnymOkregiemPrzemyslowymniemogabyczdaniemnaszymnalezycieiwszechstronniewykorzystane">Nie mniej istotne znaczenie posiada wykonanie podstawowych prac inwestycyjnych w zakresie: 1) energetycznym {wykorzystania zasobów miejscowych i sił wodnych), 2) eksploatacji bogactw naturalnych (przemysł mineralny i leśny), 3) melioracji państwowych i 4) rozwoju miast, jako ośrodków przemysłu i handlu, oraz otoczenia wsi wołyńskiej szczególną opieką pod względem: a) poprawy struktury rolnej, b) intensyfikacji produkcji rolnej, c) racjonalnej organizacji zbytu rolniczego i d) umożliwienia odpływu przyrostu naturalnego wsi do miast i ośrodków przemysłowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#SprawytebardziejszczegolowomyWolyniacyzamierzamyomowicprzyrozprawachnadbudzetamiposzczegolnychministerstwtotezobecnieprzejdedoomowieniainnegokapitalnegozagadnieniaamianowiciekoniecznoscirozwiazaniasprawynaszychmiastimiasteczekktoreprzewazniesajeszczewstaniezupelnegozaniedbaniaizacofaniabraktambowiemzmalymiwyjatkami">wodociągów, kanalizacji, hal targowych, rzeźni, chłodni, a nawet — niejednokrotnie — bruków, szkół, zieleńców, szpitali itp.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#PodniesieniezasmiastimiasteczekprzyczynisieprzedewszystkimdowzmocnieniaelementupolskiegoktorypowinienzastapicnaziemiachwschodnichelementzydowskiTymbardziejiznawsikresowejjestnamcorazciasniej">Wystarczy powtórzyć kilka cyfr, obrazujących obecny stan rzeczy. Według danych statystycznych ' stan posiadania żydowskich rzemieślników przedstawia się jak następuje: województwo wileńskie — 59,7%, woj. nowogródzkie — 77,1 %, woj. poleskie — 81,1 %, woj. wołyńskie 72,6%. Udział Żydów na tym terenie przedstawia się następująco: woj. nowogródzkie — 72,8%, woj. poleskie — 75,9%, woj. wołyńskie — 73,5%.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#Odrokumniejwiecejdalsiezauwazycwysocepocieszajacyobjaw">napływ elementu kupieckiego i rzemieślniczego z województw centralnych i zachodnich; lecz te nowe placówki handlowe i rzemieślnicze wobec istniejących restrykcyj kredytowych nie mogą korzystać z kredytu ani w Banku Polskim, ani w K. K. O. Sądziłbym przeto, że te nowe placówki należało by otoczyć jak najdalej idącą pomocą i poparciem czynników rządowych, polityka zaś kredytowa Banku Polskiego i K. K. O. w stosunku do tych placówek winna niezwłocznie ulec radykalnej zmianie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#ChcialbymtujeszczezaapelowacdoWysokiegoRzadubyprzedsiebiorstwapanstwowewzorempraktykistosowanejwcentrumkrajulokowalyfunduszeemerytalnoubezpieczeniowewmiastachwolynskichwbudownictwie">domów czynszowych, hal targowych itp., podobne bowiem inwestycje doskonale u nas się rentują i wybitnie szybko amortyzują, poza tym było by to zachęcającym i pożądanym przykładem dla inicjatywy prywatnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#KonczacomawianienaszychpostulatowgospodarczychpozostajemioswiadczycizmamyglebokanadziejezeWysokiRzadwwiekszejmierzenizdotychczasuwzglednipotrzebyWolyniawplanachinwestycyjnychnaokresnajblizszy">Rozumiemy dobrze, iż wykonywanie systematycznego i konsekwentnego programu polityki państwowej na ziemiach wschodnich wymaga również rzetelnej współpracy i czynnej postawy miejscowego społeczeństwa polskiego. Otóż mam zaszczyt z tego wysokiego miejsca stwierdzić, iż społeczeństwo polskie Wołynia zawodu nie zrobi, rozumie bowiem ono doskonale wagę swych obowiązków na pograniczu dwóch światów: wschodniego i zachodniego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#IjakwwiekachminionychtaktezidzisobronegranicRzeczypospolitejszerzeniepoglebianieiutrwalaniekulturyipolskoscinatychziemiachzapierwszyswojobowiazekuwazaczawszebedzie">Wysoka Izbo! P. senator Tymoszenko z tej wysokiej trybuny w dniu dzisiejszym w imieniu ukraińskiej parlamentarnej reprezentacji Wołynia złożył ważkie i wiążące oświadczenie. Jego szczere słowa, których z wielką uwagą słuchałem, znajdują we mnie, a wierzę, że i w całym społeczeństwie polskim Wołynia, głębokie zrozumienie i budzą nawzajem szczery oddźwięk; zwłaszcza zaś ustępy, w których p. senator Tymoszenko mówi o wspólnej z narodem polskim Ojczyźnie, o dążeniu ludności ukraińskiej do ofiarności na rzecz armii naszej i o miłości do niej, o bezwzględnym zwalczaniu tendencyj rozkładowych, jak propaganda komunizmu oraz skrajnego nacjonalizmu, o dążeniu do braterskiego i zgodnego współżycia i współpracy obu społeczeństw — polskiego i ukraińskiego, o gotowości bez żadnych wahań niszczenia wszystkiego, co nas różni i starannego krzewienia wszystkiego, co nas jedna. My bowiem na Wołyniu pragniemy również zgodnego współżycia z ludnością ukraińską, ruską i poleską — w ramach państwowości polskiej. Pragniemy, by dowody lojalnego współżycia, okazywane wielokrotnie na Wołyniu, pomnażały się, były szczere i mieściły się w płaszczyźnie naszych wspólnych interesów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#NatomiastniemogepodzielicsugestiipsenTymoszenkidotyczacychrzekomejkoniecznoscistworzeniaautorytatywnejcentralnejkomorkiktorabymoglakoordynowacwszystkiesprawyukrainskieilikwidowacrozbieznoscipogladownasprawymniejszosciowewroznychinstytucjachinawetresortachsadzebowiemzeorganizacjanaszychwladzpanstwowychopartascislenaKonstytucjikwietniowejjesttakzwartaipelnaizwzupelnoscipotrafipozytywnierozwiazacporuszoneprzez">p. senatora zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#Marszalek">Lista mówców została wyczerpana. Zakończyliśmy rozprawę ogólną.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#Marszalek">Jutro o godz. 10 rano przystąpimy do dyskusji szczegółowej. Na porządku dziennym jest 10 części preliminarza budżetowego, które Senat rozpatrzy według planu doręczonego Panom Senatorom w dniu dzisiejszym. Podkreślam, że obowiązujący jest plan doręczony w dniu dzisiejszym, w którym w porównaniu</u>
+ <u xml:id="u-68.2" who="#Marszalek">z poprzednim planem są wprowadzone pewne zmiany, mianowicie preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów będziemy rozpatrywać jutro, natomiast preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych będzie rozpatrzony 15 marca, a ustawa inwestycyjna rozpatrzona będzie w dniu 16 marca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 58.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..84a89d6
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/header.xml
@@ -0,0 +1,106 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00007-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>7 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>7 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">7</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-10</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterKomunikacjipUlrych" role="speaker">
+ <persName>Minister Komunikacji p. Ulrych</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
+ <persName>S. Barcikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBisping" role="speaker">
+ <persName>S. Bisping</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBruski" role="speaker">
+ <persName>S. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDabkowski" role="speaker">
+ <persName>S. Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalinowski" role="speaker">
+ <persName>S. Malinowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPaczesniak" role="speaker">
+ <persName>S. Pacześniak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzedpelski" role="speaker">
+ <persName>S, Przedpełski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPulawski" role="speaker">
+ <persName>S. Puławski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRog" role="speaker">
+ <persName>S. Róg</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Semkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStolarski" role="speaker">
+ <persName>S. Stolarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzelagowska" role="speaker">
+ <persName>S. Szelągowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWolf" role="speaker">
+ <persName>S. Wolf</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZarzycki" role="speaker">
+ <persName>S. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..c01aa95
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00007-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,531 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 7 posiedzenia w dniu 10 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Upraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński, Ministerstwie Komunikacji Aleksander Bobkowski i Julian Piasecki, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.*</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 4.)*</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie,</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam senatorów: Malickiego i Radziwiłła, Protokół i listę mówców prowadzi s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Protokół 5 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 6 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwił swą nieobecność w Senacie na 6 posiedzeniu s. Decykiewicz. S. Decykiewicz prosi o urlop z powodu choroby do końca marca. Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony. Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45): rozprawa szczegółowa nad częścią 1 — Prezydent Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">Sprawozdawca s. Róg ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SRog">Wysoki Senacie! W sprawozdaniu</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SRog">drukowanym znajduje się szczegółowe przedstawienie preliminarza budżetowego Prezydenta Rzeczypospolitej. Obecnie ograniczę się tylko do nadmienienia, że dochody w tej części budżetu państwowego wynoszą 133.730 zł, a ogólna suma wydatków 3.339.370 zł, w tym 200.000 zł wydatku nadzwyczajnego na urządzenie wewnętrzne apartamentów dla szefów państw obcych w Zamku Królewskim w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SRog">Wydatki obejmują nie tylko uposażenie Prezydenta Rzeczypospolitej, wydatki Kancelarii Cywilnej, a także Gabinetu Wojskowego oraz koszty reprezentacji, lecz również utrzymanie, remont i konserwację wielomilionowego majątku państwowego, na jaki składają się gmachy reprezentacyjne, inwentarz ruchomy i nieruchomości ziemskie. Majątek ten składa się w znacznej części z drogocennych zabytków naszej przeszłości historycznej oraz skarbów naszej i obcej sztuki, których należyte zabezpieczenie i utrzymanie jest obowiązkiem w stosunku do przyszłych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SRog">Kancelaria Cywilna administruje 6 rezydencjami, a mianowicie: Warszawa — Zamek i Łazienki, w Krakowie Wawel, w Poznaniu Zamek, poza tym — Wisła i Spała. Oprócz tego Kancelaria Cywilna załatwia sprawy, które Konstytucja zastrzega kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej, oraz ogromną ilość podań i próśb, napływających z całego Państwa. Ilość spraw stale wzrasta, co wykazuje następujące zestawienie: r. 1925 — 15.223 sprawy, r. 1930— 24.326 spraw, r. 1935 — 36.000 spraw i r. 1938— ubiegły — przeszło 40.000 spraw.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SRog">Pomimo to ilość etatów urzędniczych w Kancelarii Cywilnej pozostaje na rok budżetowy 1939/40 nie zmieniona. Nie zmieniona też zostaje ilość etatów w Gabinecie Wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SRog">Wysoki Senacie! Konstytucja obecnie obowiązująca czyni z Prezydenta Rzeczypospolitej najwyższy ośrodek woli Państwa. Stanowisko Prezydenta Rzeczypospolitej jest nadrzędne w stosunku do innych państwowych władz naczelnych. Ust. (4) art. 2 Konstytucji mówi, że w osobie Prezydenta Rzeczypospolitej skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa, a art. 11 Konstytucji mówi, że Prezydent Rzeczypospolitej, jako czynnik nadrzędny w Państwie, harmonizuje działania naczelnych organów państwowych. Według art. 12 Konstytucji Prezydent Rzeczypospolitej: a) mianuje według swego uznania Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek mianuje Ministrów; b) zwołuje i rozwiązuje Sejm i Senat; c) zarządza otwarcie, odroczenie i zamknięcie sesji Sejmu i Senatu; d) jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych; e) reprezentuje Państwo na zewnątrz, przyjmuje przedstawicieli państw obcych i wysyła przedstawicieli Państwa Polskiego; f) stanowi o wojnie i pokoju; g) zawiera i ratyfikuje umowy z innymi państwami; h) obsadza urzędy państwowe, jemu zastrzeżone, Art. 13 Konstytucji wyszczególnia prerogatywy Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 49 Konstytucji nadaje Prezydentowi Rzeczypospolitej uprawnienia w zakresie ustawodawstwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SRog">Z tego, co zacytowałem z Konstytucji, widać, że czynności, prawa i obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej są obecnie niewspółmiernie większe i szersze, aniżeli w okresie do roku 1935. Spełnianie rozlicznych funkcji, które Konstytucja przekazała Prezydentowi Rzeczypospolitej, wymaga znacznego aparatu techniczno wykonawczego i reprezentacyjnego. Pomimo to stwierdzić należy, że aparat ten nie uległ zmianom i pozostał takim jak dawniej. Jak już wspomniałem, ilość etatów urzędniczych, zarówno w Kancelarii Cywilnej jak w Gabinecie Wojskowym, pozostaje na rok budżetowy 1939/40 nie zmieniona, gdyż Pan Prezydent zaleca jak najdalej posuniętą oszczędność, chcąc dawać przykład innym działom gospodarki państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SRog">Nadmieniam, że Najwyższa Izba Kontroli sprawdza corocznie w Kancelarii Cywilnej i w poszczególnych zarządach gospodarkę rachunkową i inwentarzową, opartą na przepisach ogólnie obowiązujących wszystkie urzędy państwowe oraz na podstawie specjalnej instrukcji wydanej przez Kancelarię Cywilną w porozumieniu z Najwyższą Izbą Kontroli. W dotychczasowych kontrolach Najwyższa Izba Kontroli nie znalazła żadnych uchybień.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SRog">Komisja Budżetowa Senatu uchwaliła jednomyślnie budżet Prezydenta Rzeczypospolitej. W imieniu komisji mam zaszczyt prosić Wysoki Senat o przyjęcie tego budżetu bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 2a — Sejm — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Szczegółowy preliminarz wydatków Sejmu znajduje się w obszernym wydawnictwie Ministerstwa Skarbu, zawierającym preliminarze poszczególnych działów gospodarki państwowej. Nie będę powtarzał cyfr, które się tam znajdują, ograniczę się tylko do uwypuklenia głównych pozycji.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SBarcikowski">Dochody, preliminowane na rok 1939/40, wynosiły 196.875 zł, w tym główny dochód z Hotelu Sejmowego 149.150 zł. Wydatki, preliminowane na rok 1939/40, wynosiły 3.350.700 zł, w tym główny wydatek to są diety pp. posłów — 2.533.020 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SBarcikowski">O ile chodzi o porównanie preliminarza na rok 1939/40 z latami poprzednimi, to nie wykazuje on zasadniczych zmian, na ogół utrzymuje się w tych samych granicach, co na rok 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SBarcikowski">Sprawozdanie Najwyższej Izby Kontroli stwierdza, iż w rachunkowości Sejmu żadnych uchybień nie znaleziono.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SBarcikowski">W czasie dyskusji, zarówno na terenie Komisji Budżetowej Sejmu jak i Komisji Budżetowej Senatu, podnoszono, iż urządzenia w Hotelu Sejmowym nie są dostateczne, zwłaszcza zwracano uwagę na to, iż nie ma telefonów w pokojach poselskich i dlatego wyrażono życzenie, ażeby w przyszłości można było te instalacje telefoniczne przeprowadzić, a znaleźć pokrycie na ten wydatek w pewnym podniesieniu cen, płaconych przez pp. posłów i senatorów, za zajmowane pokoje.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SBarcikowski">Sejm uchwalił do przedłożenia rządowego następujące poprawki: Zwiększono dochody w dziale 1 § 7 — wydawnictwa — o 3.350 zł oraz w dziale 3 § 5 — Pomieszczenia — o 14.000 zł, razem zwiększono dochody o 17.350 zł. Obliczenie to jest oparte na efektywnych wpływach w pierwszym półroczu roku budżetowego 1938/39. Poza tym zwiększono w wydatkach kredyty w dziale 1 § 1 o 15.780 zł, a to w związku z koniecznością pokrycia kosztów, związanych z reorganizacją sekretariatu p. Marszałka Sejmu i obsadzeniem sekretariatu komisji do zmiany ordynacji wyborczej. Zwiększenie tych etatów nastąpiło po uprzednim uzgodnieniu tej sprawy z Ministerstwem Skarbu i znajduje całkowite pokrycie w przewidywanym zwiększeniu dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SBarcikowski">Komisja Budżetowa Senatu, rozpatrując preliminarz budżetowy Sejmu na posiedzeniu w dniu 17 stycznia i 28 lutego, przyjęła go jednomyślnie w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm. W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Sejmu na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Komisje Budżetowe Sejmu i Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 2b — preliminarz budżetowy Senatu —sprawozdawca s. Malinowski.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SMalinowski">Wysoka Izbo! Senat Rzeczypospolitej podczas kadencji IV, która trwała 3 lata, tj. od r. 1935 do 1938 r., uchwalił 304 projekty ustaw z ogólnej liczby 319 projektów, uchwalonych przez Sejm. Senat w tym okresie wprowadził zmiany do 76 projektów ustaw.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SMalinowski">Liczba uchwalonych przez Senat ustaw obejmuje przede wszystkim trzy budżety, które w tym czasie zostały rozpatrzone, oraz szereg wielkich i podstawowych ustaw, jak ustawy samorządowe, prawo o ustroju adwokatury, prawo wekslowe itp.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SMalinowski">Kilka uwag należy poświęcić organizacji Biura Senatu i jego pracy. Biuro Senatu składa się z dwóch wydziałów: Prac Parlamentarnych i Administracyjno-Gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SMalinowski">Wydział Prac Parlamentarnych kierowany jest zgodnie z postanowieniami Statutu Organizacyjnego osobiście przez Dyrektora Biura Senatu. W ramach jego znajduje się: Sekretariat Pana Marszałka, Referat Prawny i Plenarnych Posiedzeń, Referat Prezydialny, Kancelaria z salą maszyn.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SMalinowski">Wydział ten, który koncentruje wszelkie prace techniczno parlamentarne, obejmuje 9 urzędników łącznie z maszynistkami, których jest zaledwie 2. Wykonują one wszelkie prace dla Biura, jak i dla pp. senatorów. W zakres prac Wydziału Prac Parlamentarnych wchodzi: przygotowywanie druków i techniczne opracowywanie wydawnictw Senatu, jak regulamin, coroczne sprawozdania budżetowe itp. Przygotowywanie techniczne plenum i prowadzenie protokółu plenarnego, opracowywanie wszelkich opinii prawnych, informowanie prasy o czynnościach naszej Izby, ekspedycja druków i zawiadomień, sprawy osobowe senatorów i pracowników Biura. Ponadto obsługiwanie wszystkich komisji przez urzędników Senatu, co jest zupełnym novum w organizacji biur parlamentarnych. Urzędnicy ci prowadzą z reguły protokóły komisyjne, dostarczają potrzebnych materiałów do obrad itp. Poza tym Wydział Prac Parlamentarnych wykonuje szereg czynności, związanych z funkcjonowaniem parlamentu. Ogrom prac w czasie sesji usuwa zasadę 7-godzinnego dnia pracy, a tempo maszyny ustawodawczej wymaga stałej czujności urzędników Biura. W okresie między sesjami urzędnicy z Wydziału Prac Parlamentarnych uzupełniają protokóły komisyjne i kompletują materiały z ubiegłej sesji. Omawiany wydział spełnia zatem czynności przygotowawcze dla naszych prac ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SMalinowski">Wydział Administracyjno-Gospodarczy załatwia wszelkie sprawy finansowo-administracyjne, a w szczególności: opracowuje projekt preliminarza budżetowego Senatu, załatwia sprawy rachunkowo-kasowe, zarządza gmachami Senatu, prowadzi zakup i kontrolę inwentarza biurowego, zarządza środkami lokomocji, strażą marszałkowską, a ponadto nadzoruje niższych funkcjonariuszów.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SMalinowski">Należy zauważyć, że wydział gospodarczy zatrudniał uprzednio 3 urzędników, a obecnie na skutek kompresji budżetowej praca została przerzucona na dwóch.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SMalinowski">Muszę podkreślić tutaj intensywną pracę niższych funkcjonariuszów Biura Senatu, którzy w okresie sesji nie są ograniczeni 8-godzinnym dniem pracy.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SMalinowski">O sumienności urzędników w pracy oraz w powierzanych im zadaniach najlepiej mówią częste podziękowania na Komisji Budżetowej Senatu, a także opinia Najwyższej Izby Kontroli w corocznych uwagach o wykonaniu budżetu.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SMalinowski">Preliminarz budżetu Senatu w przedłożeniu rządowym na r. 1939/40 przewiduje po stronie dochodów sumę zł 3.230, po stronie rozchodów zł 1.477.460. W porównaniu z budżetem z r. 1938/39 preliminarz obecny jest po stronie dochodów większy o zł 30, po stronie wydatków mniejszy o 49.280 zł.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SMalinowski">Różnicę między dochodami a wydatkami, wynoszącą zł 1.474.230, pokrywa—jak zawsze— Skarb Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SMalinowski">Dochody stanowią: częściowy zwrot kosztów umundurowania zł 430 — mniej o zł 370 niż w budżecie r. 1938/39; dochody z czynszów za lokale w sumie zł 1.000; dochody ze sprzedaży wydawnictw senackich i prenumeraty diariusza zł 1.700 — więcej o zł 400, aniżeli było w budżecie za r. 1938/39 oraz różne drobne dochody zł 1.000, uzyskane ze sprzedaży makulatury, szmelcu, przepalonych żarówek itp.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SMalinowski">Wydatki na rok 1939/40 — po doprowadzeniu do minimum — przewidziane są w wysokości zł 1.477.460, są one o 49.280 zł mniejsze, aniżeli w r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SMalinowski">Budżetowe wydatki Senatu dzielą się na 3 grupy: I grupa — § 10 — Diety senatorów i wydatki reprezentacyjne, II grupa — § 1 — Płace, III grupa — §§ 2, 3, 4, 5, 6, 6a, 7 i 8 — to wydatki rzeczowo-administracyjne.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SMalinowski">Wydatki pierwszych dwóch grup są stałe i wynikające z obowiązujących ustaw, a więc są niezależne od władz wykonywujących budżet. Tak samo pewna część wydatków grupy III ma charakter stały, inne zmniejszają się lub zwiększają, zależnie od intensywności prac Izby oraz czasu trwania sesyj w ciągu roku budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#SMalinowski">§ 1 przewiduje na płace urzędników i niższych funkcjonariuszów zł 156.300 — o 360 zł więcej, aniżeli w budżecie na r. 1938/39. Zwyżka ta jest związana z przyznaniem dodatku służbowego dla niższych funkcjonariuszów — zł 30 miesięcznie. Na płace urzędników przypada zł 101.580. Na płace niższych funkcjonariuszów zł 54.720. Ilość etatów urzędniczych pozostaje bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#SMalinowski">Senacka Komisja Budżetowa żadnych zmian nie uchwaliła. Proszę Wysoki Senat o przyjęcie niniejszego preliminarza na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do części 3 — Kontrola Państwowa — sprawozdawca Wicemarszałek Stolarski.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SStolarski">Wysoki Senacie! Komisja Budżetowa Senatu z dużym uznaniem odniosła się do prac kontrolnych Najwyższej Izby Kontroli, stwierdzonych przedłożonymi Wysokiej Izbie sprawozdaniami. Dyskusja stwierdziła, że działalność Najwyższej Izby Kontroli zasługuje na specjalną uwagę i troskę ciał parlamentarnych, działalność bowiem tej instytucji jest dla parlamentu uzupełnieniem i znakomitym ułatwieniem jego pracy i wykonywania obowiązków konstytucyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SStolarski">Obowiązkiem moim jako sprawozdawcy w wyczuciu pragnień Komisji Budżetowej jest wyrazić uznanie dla Najwyższej Izby Kontroli, a szczególnie dla jej kierownictwa w osobie p. gen. Krzemieńskiego</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SStolarski">jako prezesa, który przy znakomitej i fachowej współpracy panów wiceprezesów prowadzi i nastawia pracę Najwyższej Izby Kontroli do właściwego wykonania włożonych na tę instytucję obowiązków. Stwierdzam, że Najwyższa Izba Kontroli, jako instytucja kontrolna, bywa często w trudnych okolicznościach i tylko właściwe kierownictwo chroni tę instytucję od przykrych konfliktów, jakie mogłyby zaistnieć.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SStolarski">Tak obrady Komisji Budżetowej Senatu, jak i kilkakrotne sprawozdania sprawozdawców budżetowych w tej Wysokiej Izbie i w Sejmie stwierdzają, że przepisy prawne odnośnie działalności Najwyższej Izby Kontroli są niedostateczne i nie odpowiadają wymogom przepisów konstytucyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SStolarski">W r. 1937 ówczesny sprawozdawca s. Fudakowski położył duży nacisk w swych argumentach na potrzebę znowelizowania ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. celem uzgodnienia jej z obowiązującą dziś Konstytucją i w tym duchu wniósł rezolucję.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SStolarski">Na Komisji Budżetowej Senatu powoływałem się na fakt, że w dniu 11 lutego 1938 r. poseł Śląski w sprawozdaniu Komisji Budżetowej Sejmu uzasadniał potrzebę nowelizacji wspomnianej ustawy, motywując to koniecznościami konstytucyjnymi, rozszerzającymi działanie kontroli na związki publiczno-prawne.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SStolarski">W roku bieżącym sprawozdawca Komisji Budżetowej Sejmu p. inż. Barański, stwierdzając powyższe, sygnalizuje jako wiadomość zaczerpniętą od p. Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, że istnieje w łonie Rządu projekt noweli do ustawy i ma nadzieję, że parlament będzie miał okazję zająć się nią jeszcze w najbliższej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SStolarski">Ja nie stawiam w tej sprawie żadnej rezolucji, ograniczę się do stwierdzenia, że jest bezsporne życzenie całego parlamentu, domagające się od Rządu bezzwłocznego przedłożenia parlamentowi projektu noweli do ustawy z dnia 3 czerwca 1921 r. o kontroli państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SStolarski">Idąc po linii rozszerzenia prawnych kompetencji Najwyższej Izby Kontroli w kierunku kontroli przedsiębiorstw państwowych, należy uznać za słuszne stwierdzenie przez Komisję do zbadania gospodarki przedsiębiorstw państwowych przerostu kontroli nad działalnością tych przedsiębiorstw. Komisja mówi na stronie 114 swego sprawozdania:</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SStolarski">„Czyż nie posiada wyraźnej wymowy fakt, że takie np. przedsiębiorstwa skomercjalizowane, należące do resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu, podlegają następującym instancjom kontroli: 1) parlamentarnej, 2) Najwyższej Izby Kontroli, 3) Biura Inspekcji Ministerstwa Przemysłu i Handlu, 4) Biura Inspekcji Ministerstwa Skarbu, 5) kontroli wykonywanej przez właściwy departament fachowy, 6) Rady Nadzorczej, 7) Komisji Rewizyjnej, 8) Nadzwyczajnej Komisji Rewizyjnej. Podobnej ilości instancji kontrolnych podlegają przedsiębiorstwa skomercjalizowane resortu Ministerstwa Spraw Wojskowych.” Uznając słuszność powyższego parlament, jako jedyna reprezentacja narodu, w niczym nie może być ograniczony w kontroli i w tym wypadku kontroli w przedsiębiorstwach państwowych. Parlament posiłkuje się głównie materiałem kontrolnym Najwyższej Izby Kontroli, zatem materiał ten winien być wszechstronny i wyczerpujący. Stąd nioski: Kontrola, sprawowana przez Najwyższą Izbę Kontroli w przedsiębiorstwach państwowych, winna być wyposażona w pełne podstawy prawne i finansowe, aby była zdolna zadośćuczynić potrzebie.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SStolarski">Podzielając motywy, przytoczone w Sejmie przez sprawozdawcę p. posła Barańskiego do preliminarza budżetowego Kontroli Państwowej, i wobec tego,</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#komentarz">że Komisja Budżetowa Senatu gruntownie rozważyła preliminarz na posiedzeniu w dniu 17 stycznia 1939 r. i przyjęła go bez poprawek, wnoszę o przyjęcie preliminarza budżetowego Najwyższej Izby Kontroli na rok 1939/40 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm. f Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 4 — Prezydium Rady Ministrów — sprawozdawca s. Bisping.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SBisping">Wysoki Senacie! Budżet Prezydium Rady Ministrów był rozpatrywany na Komisji Budżetowej Senatu w dniu 18 stycznia br. i wywołał żywą dyskusję. Szczegółowe sprawozdanie komisji zostało Wysokiej Izbie doręczone, ograniczę się więc tylko do podkreślenia bardziej ważkich zagadnień, poruszonych w sprawozdaniu jak również w czasie dyskusji na Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SBisping">W Polsce daje się zauważyć dążenie do stabilizacji stosunków wewnętrzno politycznych, gdy tymczasem sytuacja ogólnoeuropejska i światowa przedstawia się wciąż w stanie płynnym.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SBisping">Zmaganie się szeregu doktryn, począwszy od kierunku ultra absolutnego, jakim jest bolszewizm na wielkich połaciach Europy wschodniej i Azji zachodniej, dalej poprzez wielki pas państw totalnych, zalegających Europę środkową, do wielkich demokracji, których zasięg obejmuje Europę zachodnią oraz Amerykę północną, zmagania te muszą wywoływać dzięki diametralnej rozbieżności co do form i metod rządzenia Ogólne napięcie na świecie. Jeśli do tego dodać dążenia do zdobycia źródeł surowców, walkę o rynki zbytu oraz budzące się hasła o supremację ras, których aspiracji tak wielkich jak obecnie historia świata już dawno nie notowała, ujrzymy obraz kuli ziemskiej, zasnuty mgłą niepewności co do jej jutrzejszego oblicza.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SBisping">Polska, nie angażując się wyraźnie w żadnym z tych skrajnych kierunków, pozostawiając sobie wolną , rękę i rolę poniekąd obserwatora, czyni dobrze, gdyż nie tylko, że nie przesądza swego udziału w tym czy innym bloku, ale jednocześnie jako wielkie mocarstwo czyni się ośrodkiem wszystkich w tej walce nie zaangażowanych państw, których rola może być bardzo wybitna w decydujących chwilach zmagania się różnych światopoglądów. Tego rodzaju taktyka wymaga stalowych nerwów, wielkiej czujności i stałego pogotowia tych czynników, które ponoszą całkowitą odpowiedzialność za losy 35-milionowego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SBisping">Naród musi zapewnić tym czynnikom tak konieczny spokój wewnętrzny, musi za wszelką cenę współdziałać aktywnie w tym wielkim pogotowiu, jakie obecnie przeżywamy. Nie zasłaniajmy sprawami, często błahymi, obrazu Polski mocarstwowej, do której przecież wszyscy dążymy. Nie zapominajmy również, że historia włożyła na nasze pokolenie niejako obowiązek być łącznikiem pomiędzy Polską Chrobrych, Batorych i Sobieskich a Polską dnia jutrzejszego. Toteż bogaci w doświadczenie popełnionych błędów, a zapatrzeni w wielkie momenty dziejowe Polski dawniejszej, twórzmy wspólnie wielką przyszłość naszego Narodu. A że przyszłość nasza jest wielka, w to wierzy każde serce polskie. Toteż zapału młodzieńczego, tak zresztą cennego, nam nie brak.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SBisping">Największy nacisk i wysiłek musimy wykonać, żeby wprowadzić do szeregów naszych karność i posłuch oraz wiarę, że ci ludzie, którzy nas prowadzą, nie zawiodą nas na manowce, lecz poprowadzą czystym, jasnym szlakiem, którego kierunek wskazał nam Józef Piłsudski. A wszak kierunek ten wykazał w całej pełni słuszność swych założeń, słuszność swych przewidywań.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SBisping">Wyrażona w mym referacie zasada konieczności silnej władzy, skoncentrowanej w rękach Premiera, władzy, obejmującej wszystkie resorty, nie znalazła sprzeciwu wśród członków Komisji Budżetowej Senatu. Prawo ustalenia rozmiarów i zasięgu tych uprawnień stosownie do art, 25 Konstytucji leży w wyłącznej kompetencji Prezydenta Rzeczypospolitej i parlament nie ma żadnej podstawy do ingerencji w te sprawy. Poza tym jest to zagadnienie tak ważne i skomplikowane, że rozwiązanie go winno raczej nastąpić w atmosferze zupełnej stabilizacji stosunków wewnętrzno-politycznych. Konsolidacja narodu, jako podstawowa teza ogólnego pogotowia, zaczyna sobie torować drogę pomimo spotykanych przeszkód i wierzyć musimy, iż niedaleką jest chwila jej realizacji. Ubiegły rok obfitował w ważne wydarzenia polityczne. Urzędnik polski wykazał w tych chwilach wielką ofiarność w swej pracy oraz wsparty entuzjazmem i wiarą w słuszność postulatów stawianych przez cały naród polski, wytworzył w społeczeństwie opinię i wiarę w dobrą organizację naszej administracji państwowej. Toteż chwile te wykazały, jak ważną rzeczą jest dla Państwa mieć aparat urzędniczy patriotyczny, złożony z urzędników dobrze wyszkolonych, mających poparcie społeczeństwa zgodnego i prowadzonego przez swych wodzów ku jasnym i wyraźnym celom. Oby przykład tych minionych chwil był również wskaźnikiem chwil codziennych, gdy w znojnym trudzie budujemy wielkość Polski. Troska o typ urzędnika-patrioty, fachowca, mającego zabezpieczony byt moralny i materialny, typ urzędnika, według którego zachowania się, obywatel wytwarza sobie zdanie o całości administracji oraz o sile i powadze Państwa, winna być traktowana, zdaniem Komisji Budżetowej, jako ważne zagadnienie państwowe. Strona materialna bytu urzędniczego, szczególnie urzędnika, obarczonego liczną rodziną, wymaga wglądu. Niestety, w obecnym budżecie znalazła ona znikome załatwienie i wysuwa się jako problem w przyszłych preliminarzach budżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SBisping">W uchwalonym obecnie preliminarzu budżetowym ilość urzędników będzie zwiększona o 973 osoby oraz o 45 sędziów. Najwięcej etatów przybędzie w Ministerstwie Skarbu — 271 oraz w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych — 301. Wzrost ten wyraża się cyfrowo w budżecie kwotą 31.091.549 zł. Musimy być przygotowani w przyszłości na stały wzrost ilości etatów urzędniczych dzięki rozszerzającym się funkcjom Państwa. Jedynie drogą usprawnienia administracji i podniesienia wydajności pracy możemy przyrost ten zahamować.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SBisping">Ściśle związaną z zagadnieniem personalnym jest sprawa usprawnienia administracji, której organizacja winna dążyć przede wszystkim do ułatwienia codziennych stosunków obywatela z urzędem.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SBisping">Poza tym winna być ułatwiona i uproszczona technika urzędowania administracji państwowej. Usunąć trzeba przerosty administracyjne. Określić w sposób jasny i wyraźny zakres kompetencji każdego urzędnika. Zwalczać objaw spychania spraw z jednej instancji do drugiej. Tępić strach przed powzięciem decyzji. Załatwiać każde słuszne żądanie obywatela uprzejmie, bezstronnie, stanowczo i szybko.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SBisping">Usprawnieniu i reorganizacji ulec winny przede wszystkim urzędy gminne—ciężkie, drogie, przepracowane machiny, a dzięki temu wolno pracujące, obarczające podatnika wielkimi kosztami administracyjnymi, dochodzącymi do 40 i więcej procent całego budżetu gminnego. Poza tym urzędy gminne są przeciążone olbrzymim materiałem narzucanych im spraw ze wszystkich resortów oraz szeregu organizacji i dlatego często zaniedbywać muszą wykonywanie swych funkcji zasadniczych. Toteż usprawnienie tego działu naszej administracji jest sprawą palącą.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#SBisping">W zakresie działalności Biura Prawnego Prezydium Rady Ministrów została poruszona konieczność uporządkowania materiału ustawodawczego, gdyż wskutek wielkiego nadmiaru ustaw u nas wytwarza się chaos, który jednakowo utrudnia obywatelowi i administracji orientowanie się w zagadnieniach ustawodawczych. Pociąga to za sobą nadmiar okólników poszczególnych resortów, dochodzący np. w Ministerstwie Poczt i Telegrafów do 27.000. Dopiero zarządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 czerwca 1936 r. zredukowało powyższą cyfrę do 5.400. Ten stan rzeczy przyczynia się do konieczności posiadania dużych kadr urzędniczych i uniemożliwia przeprowadzenie redukcji administracji a tym samym potanienie jej kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#SBisping">Najwyższy Trybunał Administracyjny, który spełnia ważną rolę regulatora stosunku prawnego administracji do obywatela, jest jednocześnie sprawdzianem, jakie działy tejże administracji źle funkcjonują. Zasadniczym niedomaganiem Najwyższego Trybunału Administracyjnego była dotychczas wielka zaległość spraw, na których rozpatrzenie trzeba było czekać po kilka lat. Obecnie dzięki zwiększeniu etatów 'sędziowskich i dużej wydajności pracy można mieć nadzieję, że w ciągu 4 lat zatory zostaną usunięte i każda sprawa będzie mogła być załatwiona w ciągu kilku miesięcy.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#SBisping">Groźne zjawisko, które obecnie obserwujemy, to jest ubywanie sił naukowych na naszych wyższych uczelniach, poza tym brak specjalistów, jaki odczuwamy w dziedzinie życia gospodarczego, tak bujnie obecnie odradzającego się, wiąże się częściowo z małymi możliwościami Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego, którego zadaniem jest współdziałać z innymi resortami w tej dziedzinie. Również bacznie czuwać musimy, by nasz dorobek duchowy, dzięki któremu potrafiliśmy przetrwać stuletnią niewolę i wyjść z tego okresu jako jeden z najbardziej kulturalnych narodów świata, nie poszedł na marne i by rozwój tempa życia fizycznego i technicznego nie spychał na dalszy plan walorów, jakie daje: kultura chrześcijańska, sztuka, poezja i filozofia. Nie usuwajmy się dobrowolnie ze stanowiska przodującego, jakie zdołaliśmy w rodzinie narodów europejskich zająć, i nie róbmy z tych elementów rzeczy luksusowych, a uważajmy raczej za konieczny chleb codzienny. Toteż Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu swym w dniu 28 lutego b. r., chcąc dać wyraz swej trosce w tej dziedzinie, uchwaliła na wniosek s. Beczkowicza zmianę art. 6 projektu ustawy skarbowej w tym sensie, by w miarę uzyskiwania nadwyżek ponad kwoty przewidziane w budżecie dochodów lub oszczędności w budżecie wydatków zwiększać celem popierania nauki i sztuki, wydatki na dotacje, które mieszczą się w części 4 dziale 4 § 10 preliminarza budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#SBisping">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat raczy uchwalić preliminarz budżetowy Prezydium Rady Ministrów na rok 1939/40 w brzmieniu, przyjętym przez komisję, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-14.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SSzelagowska">Wysoka Izbo! Kiedy w Komisji Budżetowej poruszyłam sprawę awansów dla kobiet funkcjonariuszek państwowych, rezonans w kraju był ogromny. Posypały się listy — rzecz charakterystyczna— głównie ojców rodzin, którzy często ostatni grosz łożyli na kształcenie swych córek w przekonaniu, że tą drogą zapewnią córkom byt i sobie u nich starość, a zostali zawiedzeni. Bo oto kobiety w Polsce mimo zdolności, kwalifikacyj i wydajnej pracy nie osiągają wyższych stanowisk ani w administracji państwowej, ani w administracji samorządowej. Największa liczba kobiet przypada na niskie stopnie służbowe nawet w tych dziedzinach pracy, w których kobiety stanowią większość pracowników, jak w szkolnictwie i służbie zdrowia. Taki stan rzeczy krzywdzi niepomiernie kobietę, która w obecnych warunkach jest w rodzinie i w społeczeństwie siłą samodzielną ekonomicznie, a w Państwie—równouprawnioną obywatelką, której nie należy pozbawiać wpływu na organizowanie życia państwowego i społeczno-gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SSzelagowska">A poza tym, gdy sprawa pogotowia obronnego Państwa jest na plan pierwszy wysuwana, czyż nie było by wskazanym, aby na każdym szczeblu służbowym była pewna liczba kobiet o takich kwalifikacjach, które by im pozwoliły w razie potrzeby zastąpić ewentualnie zmobilizowanych?</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SSzelagowska">Toteż apeluję do Pana Premiera w imię przytoczonych motywów, by tak przy obsadzaniu stanowisk jak i przy awansach decydowały nie płeć i stan cywilny, ale fachowe przygotowanie, kwalifikacje, zdolności i wydajność w pracy jako jedynie słuszne kryteria.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Zmigryder- Konopka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! W chwili obecnej nawiązuję do deklaracji, którą w imieniu Żydowskiego Koła Parlamentarnego złożył p. poseł Sommerstein na forum sejmowym. Potęga mocarstwa polskiego znajduje wyraz w nieustępliwej i prężnej sile polskiego żołnierza. Obronność Państwa—to zespolenie się wszystkich obywateli z armią, a spełnia się ono przez powszechność służby i przysposobienia żołnierskiego oraz przez wspólny, ofiarny i serdeczny wysiłek dla zaopatrzenia wojska.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SZmigryderKonopka">Każda warstwa obywateli — poza obowiązkiem i uprawnieniem opartym na niewzruszonym słowie Konstytucji — znaleźć winna w minionych dziejach legendę, która niewoli serca do wspólnego umiłowania Państwa Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SZmigryderKonopka">I my również odnajdujemy naszą legendę przeszłości na kartach dziejów walk o niepodległość. Krwawa linia walki podziemnej z rządem carskim wskazuje na momenty, w których dochodziło do głosu serce Żyda miłującego Polskę.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SZmigryderKonopka">W pierwszych oddziałach Związku Walki Czynnej, tworzonych pod hasłem zbrojnego czynu polskiego przeciw wszelkiej przemocy najeźdźców, spotykamy ludzi wyrosłych w społeczeństwie żydowskim.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SZmigryderKonopka">Geniusz Wielkiego Budowniczego Odrodzonej Polski umiał w nich dojrzeć takież serca i wydobyć z nich tyleż poświęcenia dla sprawy Państwa Polskiego, ile ofiarności wykazali inni żołnierze pierwszych oddziałów Komendanta.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SZmigryderKonopka">Fundamentem naszej postawy duchowej jest przeświadczenie, że Wódz nie odsuwał Żydów polskich, lecz okazując im zaufanie, umiał wykorzystać ich wysiłek dla sprawy ogólnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SZmigryderKonopka">Przeżyciem lat owych na duchu podniesieni, pragniemy odsunąć zwątpienie i troskę z serc własnych i z ducha naszej młodzieży. Krzewiąc szlachetne tradycje przeszłości, zespalamy się z ogarniającą wszystkich obywateli armią polską.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SZmigryderKonopka">Rozumiemy legendę jako zobowiązanie pokolenia żyjącego i pokoleń przyszłych: dlatego też pragniemy uczynić z niej program wychowawczy; chcemy również przez powszechność naszego udziału w akcji na rzecz Funduszu Obrony Narodowej podkreślić, że nie jest ona dla nas świadczeniem, lecz potrzebą serca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Głos ma s, Barcikowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Chcę poruszyć sprawę zaległości w Najwyższym Trybunale Administracyjnym. Według tego, co tutaj p. sprawozdawca przytacza, aczkolwiek ilość spraw zaległych zmniejsza się z roku na rok, to jednak jeszcze w r. 1938 ilość spraw zaległych wynosiła 9.043. Jednocześnie p. sprawozdawca zaznacza, że przy dzisiejszym stanie etatów sędziowskich w Najwyższym Trybunale Administracyjnym możemy mieć nadzieję, że zaległości te będą zlikwidowane dopiero w ciągu 3—4 lat.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SBarcikowski">Jeżeli porównamy to z następną statystyką, tj. z tym, jaki jest stosunek skarg oddalonych do skarg uznanych za słuszne, to okaże się, że ilość skarg oddalonych wynosi mniej niż połowę wszystkich skarg, a więcej niż połowa jest skarg słusznych. Mam wrażenie, że dość poważny odsetek stanowią sprawy podatkowe, reklamacje podatników z tytułu niesłusznych wymiarów i orzeczeń władz skarbowych. Mnie się wydaje, że taki stan rzeczy jest szkodliwy. Chociaż ani sejmowa, ani senacka Komisje Budżetowe nie wyciągnęły z tego wniosku, sądzę, że było by wskazane więcej uwagi poświęcić temu, aby ilość spraw zaległych się zmniejszała. Musimy podejść do tej sprawy od strony obywateli, ludzi, którzy czują się pokrzywdzeni takim czy innym orzeczeniem władzy skarbowej czy administracyjnej. Nie ma nieszczęścia, jeżeli to orzeczenie jest słuszne, a reklamacja niesłuszna. Natomiast jest źle, jeżeli orzeczenie jest niesłuszne, a reklamacja słuszna i obywatel musi oczekiwać kilka lat na to, ażeby krzywda wyrządzona została naprawiona.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SBarcikowski">Dlatego zabieram głos, ażeby zwrócić uwagę na ten moment i prosić Pana Premiera przede wszystkim o to, ażeby przy układaniu preliminarza budżetowego na lata następne ta okoliczność została wzięta pod uwagę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Dyskusja nad częścią 4 została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Dąbkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SDabkowski">Wysoki Senacie! Referent, przedstawiający z tej wysokiej trybuny potrzeby i braki powierzonego mu budżetu, staje się mimowoli jego patriotą, gdyż wobec tych olbrzymich braków, jakie wszystkie nasze resorty wykazują w dziedzinie budżetowej, każdy mimowoli musi uznać, że jednak ten budżet wymaga specjalnej opieki i pomocy. Tym bardziej odnosić się to może do referatu części 6 budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych, do budżetu wojska, które jest naszą dumą, chlubą i trzonem naszej niepodległości i ostoją naszej przyszłości i rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SDabkowski">Świetne tradycje Legionów, przekazane naszej armii przez Wielkiego Marszałka i pod Jego wodzą opromieniły naszą armię nową sławą w najcięższych walkach w latach 1918 1920, gdy żołnierz polski, pomimo braków wyposażenia, wierny tradycjom swoich bohaterskich poprzedników, niósł zwycięskie sztandary nad Dniepr, Dźwinę i Odrę, bagnetem znacząc granice powstającej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SDabkowski">Osiemnaście lat pokoju — to osiemnaście lat wytężonej pracy nad rozbudową naszej siły zbrojnej do takiej potęgi, która dziś czyni Polskę pożądanym sojusznikiem i nakazuje poszanowanie naszych praw, naszego stanowiska w rodzime narodów.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SDabkowski">Całe społeczeństwo, bez względu na swe przekonania polityczne, skupione wokół Głowy Państwa i Naczelnego Wodza i posłuszne Jego wezwaniu do zbrojenia Polski, świadczy na rzecz wojska w miarę możliwości i środków.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SDabkowski">Rokrocznie padają z tej wysokiej trybuny gorące słowa zaufania do Naczelnego Wodza i Jego świetnych współpracowników, słowa uznania dla żołnierza polskiego. Rokrocznie Wysoka Izba stwierdza konieczność dostarczenia kierownictwu armii potrzebnych środków i rokrocznie środki te rosną w miarę możliwości Skarbu. I rosnąć muszą nadal, bo wymaga tego nie tylko moment dziejowy, jaki przeżywa świat cały, a może najsilniej my, rosnąć muszą, bo wymaga tego nasze położenie geopolityczne.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SDabkowski">Jeśli popatrzymy na mapę polityczną Europy, to stwierdzić musimy, że wśród wszystkich państw o mocarstwowej roli stan zagrożenia Polski, wynikający z jej położenia, jest najwyższy. Na 5.500 km naszych granic tylko 140 km stanowi morze, reszta to granice lądowe, otwarte, których nie bronią ani góry, ani przeszkody naturalne, ani wkopane w ziemię masywy betonowe, a stoi żołnierz polski, czujnie wpatrzony w swój nieprzemijający obowiązek, i czuwa nad nimi wielki umysł i nieugięta wola Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SDabkowski">Wysoka Izbo! W referacie moim, przyjętym przez Komisję Budżetową, przedstawiłem pracę i dorobek wojska, nie będę więc powracał do szczegółów, gdyż zawarte są one w druku senackim nr 45, rozdanym Wysokiej Izbie, lecz pragnąłbym przedstawić z tej wysokiej trybuny te wymagania, jakie nowoczesna wojna stawia i stawiać będzie w stopniu coraz wyższym walczącym narodom.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SDabkowski">Na pierwszy plan wysuwa się tu człowiek, zarówno jako zbiorowość, jako społeczeństwo, jak i jego emanacja — żołnierz walczący w szeregach.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SDabkowski">Nowoczesna wojna, wciągając w orbitę walki cały naród, zarówno pod względem materialnym i moralnym, wysuwa na plan pierwszy moralną siłę społeczeństwa, a przede wszystkim jego wartość, dyscyplinę i podporządkowanie najwyższym nakazom, jego gotowość do walki i ofiar aż do kresu możliwości. Jak karność i wykonanie rozkazu są obok wyszkolenia najwyższymi cnotami żołnierza, tak świadomość społeczeństwa, że wojna to zjawisko dziejowe, na które w naszym położeniu każde pokolenie musi być przygotowane, jest podwaliną moralną, na której Naczelny Wódz może budować plan wojny.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#SDabkowski">Już w ubiegłym stuleciu jeden z najwybitniejszych teoretyków wojny Clausewitz mówił: — „zazwyczaj można opanować wielkie państwo jedynie korzystając z rozłamu politycznego”. Słuszność tego powiedzenia stokrotnie uwypukla dzisiejsza rola społeczeństwa w tak potężnym wstrząsie, jakim będzie wojna przyszłości. Epoka, w której żyjemy, dała nam już liczne tego przykłady. Toteż przykazaniem moralnym i drogowskazem muszą być słowa Naczelnego Wodza: — „Nie jest dla mnie rzeczą obojętną, jak społeczeństwo nasze, jak naród nasz żyje w czasie pokoju. Nie jest dla mnie rzeczą obojętną, czy społeczeństwo żyje pod hasłem skoordynowanego wysiłku, harmonijnej współpracy, czy też pod sztandarem wiecznej i nie kończącej się niezgody i gderliwego pieniactwa”. I dalej: — „Każdy rozsądny człowiek musi uznać, że ponad tymi codziennymi potrzebami są potrzeby nadrzędne, cele wielkie zbiorowości ludzkiej, żyjącej w Państwie, czyli to, co wiąże się z przeznaczeniem, z losem i bytem Narodu”.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#SDabkowski">Nasz żołnierz, podoficer i oficer, wychowany w świetnych tradycjach odrodzonej armii polskiej, w dniach wrześniowych ubiegłego roku stwierdził swą moralną postawą, że Polska może budować na nim zręby swej przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#SDabkowski">Jednak stan fizyczny poborowych, w szczególności roczników wojennych, nakazuje zwrócić uwagę na stan zdrowotny wsi, dającej największy odsetek rekruta. Nędza i wygłodzenie wsi, spowodowane przewalaniem się milionowych mas obcych wojsk przez nasze ziemie, brak opieki lekarskiej i prymitywnych wymagań higieny w pierwszych latach po wojnie spowodowały, że duży odsetek poborowych nie odpowiada w pełni wymaganiom wojska.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#SDabkowski">Wprawdzie ostatnie roczniki wykazują pewną poprawę we wzroście i wadze poborowych, jednak dalsza poprawa stosunków zdrowotnych najszerszych warstw ludności wsi i miast powinna być stałą troską odpowiednich czynników.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#SDabkowski">Drugim zjawiskiem, obniżającym wartość naszego poborowego i rezerwisty, jest zjawisko powrotne analfabetyzmu. Akcja oświatowa, prowadzona przez wojsko, sprawia, że 92 — 95% poborowych analfabetów, opuszczając szeregi, umie czytać, pisać i rachować. Nierzadko jednak rezerwista, powołany po paru latach na ćwiczenia, wraca w tym stanie nauki, w jakim przyszedł jako poborowy. Nie będę analizował przyczyn tego zjawiska, gdyż niewątpliwie zostaną one dostatecznie oświetlone w naszych debatach, a środki zaradcze muszą być wynalezione.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#SDabkowski">Komplikujące się w miarę postępu techniki wojennej wyszkolenie wojska stawia coraz wyższe wymagania zarówno szeregowcowi, jak i podoficerowi, a stąd zagadnienie umysłowego rozwoju poborowego i rezerwisty staje się warunkiem, bez którego szkolenie coraz liczniejszych kadr specjalistów jest niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#SDabkowski">Kadra zawodowa naszej armii coraz bardziej różniczkująca się w miarę rozwoju specjalności wojskowych, szkolona w zasadniczych szkołach i na dziesiątkach kursów specjalnych, zapewnia wojsku dopływ instruktorów i dowódców.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#SDabkowski">Plan rozbudowy przemysłu wojennego, nakreślony prawie bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych przez ówczesnego Ministra Spraw Wojskowych gen. Sosnkowskiego a systematycznie realizowany w miarę hierarchii potrzeb i możliwości finansowych Państwa, znalazł swój pełny wyraz w rozbudowie Centralnego Okręgu Przemysłowego, którego podstawy finansowe stworzyła operacja, przeprowadzona pod auspicjami Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego Rydza w czasie jego bytności we Francji w 1936 r.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#SDabkowski">Od tej chwili równolegle z poprawą finansowej sytuacji Skarbu, przy współpracy fachowych resortów posuwa się i rozwija planowa akcja rozbudowy podstaw surowcowych i przemysłowych, stopniowo uniezależniających nasz przemysł wojenny od kosztownych, a jakże często niepewnych dostaw zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#SDabkowski">Nie będę analizował całej tej pracy, jaką Ministerstwo Spraw Wojskowych przy współpracy innych ministerstw wykonało na polu odbudowy i rozbudowy naszego przemysłu surowcowego i wojennego. Należy stwierdzić, że w pracy tej duże wyniki i dużą pomoc wykazały badania Państwowego Instytutu Geologicznego, wykrywając coraz to nowe pokłady węgla i minerałów, potrzebnych dla należytej pracy naszego przemysłu ogólnego jak i przemysłu wojennego. W wyniku tych prac przemysł nasz — podkreślam — przy współpracy z innymi resortami osiąga coraz większe rezultaty, dochodzące do 100% stopnia samowystarczalności.</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#SDabkowski">Opanowanie produkcji szlachetnych stali stwarza podstawy dla fabryk uzbrojenia, lotniczych i samochodowych. Rozwiązana jest w skali fabrycznej produkcja syntetycznego kauczuku. W budowie jest huta aluminium, oparta na razie o surowiec zagraniczny, jednak z możliwością (przejścia na znalezione już w kraju glinki. W projekcie jest budowa rafinerii miedzi przy wykorzystaniu zarówno złomu miedzi, odpadków przemysłowych jak i rud krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#SDabkowski">Oto te ogólne, powiedziałbym, szkicowo przedstawione osiągnięcia, jakie w dziedzinie tych metali, które jeszcze rok wstecz całkowicie były sprowadzane z zagranicy i — co najważniejsze — od niej nas uzależniały, już są opanowane o tyle, że wojsko może się obejść w razie krytycznym bez dostaw zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#SDabkowski">Przy współpracy Ministerstwa Spraw Wojskowych z Ministerstwami Rolnictwa oraz Przemysłu i Handlu opracowywane są tak niezmiernie ważne we współczesnej wojnie zasady gromadzenia, magazynowania i rozdziału surowców dla potrzeb zarówno przemysłu wojennego jak i życia gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-22.22" who="#SDabkowski">Drugi z panów członków tej Wysokiej Izby, którzy wzięli udział w wycieczce, zorganizowanej przez p. Szefa Administracji Armii, przekonali się o naszych postępach w dziedzinie uzbrojenia, lotnictwa i motoryzacji.</u>
+ <u xml:id="u-22.23" who="#SDabkowski">W parze z tymi dokonaniami, których byliśmy osobiście świadkami, kroczy nasz przemysł amunicyjny i materiałów wybuchowych, zaspokajając całkowicie wszelkie potrzeby armii.</u>
+ <u xml:id="u-22.24" who="#SDabkowski">Zagadnieniem nie rozwiązanym jest sprawa motoryzacji. Brak własnego krajowego przemysłu samochodowego powoduje, że wojsko musi w znacznej mierze opierać się na własnych konstrukcjach, co jednak nie rozwiązuje w całości zagadnienia transportów, 'których podstawą muszą być, w szczególności w odniesieniu do samochodów ciężarowych, zapasy krajowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.25" who="#SDabkowski">Rozwój naszej reprezentacji na morzach — Marynarki Wojennej — w ciągu ostatnich paru lat uzyskuje coraz silniejsze podstawy w rodzimym przemyśle. Rozbudowa własnej stoczni po jej całkowitym zakończeniu pozwoli na budowę małych i średnich jednostek bojowych całkowicie z materiałów krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-22.26" who="#SDabkowski">Wysoki Senacie! Tak olbrzymia i wszechstronna organizacja, jaką jest współczesna armia, której potrzeby i zainteresowania przenikają we wszystkie dziedziny życia społecznego i gospodarczego, aby móc pracować celowo i oszczędnie, musi pracować planowo, krocząc od osiągnięcia do osiągnięcia. Z drugiej strony stały rozwój techniki i środków walki powoduje stałe rozszerzenie zakresu prac wojska. Wymaga to zapewnienia stałości środków finansowych i stałego ich rozrostu w miarę narastania potrzeb wojska. Ofiarność społeczeństwa, której jesteśmy świadkami, tego najważniejszego postulatu — stałości budżetu wojska nie może zapewnić. Konieczne są dotacje z sum państwowych, których wysokość powinna wzrastać w miarę wzrostu potrzeb. Budżet nasz, od kilku lat ustalony na stałej wysokości około 800 milionów zł, potrzebom wojska nie odpowiada.</u>
+ <u xml:id="u-22.27" who="#SDabkowski">Komisja Budżetowa Senatu stwierdza, że pomimo ofiarności społeczeństwa i wysiłków Rządu tak obecny jak i przyszły — na rok 1939/40 — budżet wojska jest niewystarczający i dalsze wysiłki, zmierzające do jego podniesienia, są koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-22.28" who="#SDabkowski">Wysoki Senacie, od lat obserwujemy prace i wysiłki wojska, których wynikiem jest świetny moralny stan wojska i wysokie przygotowanie fachowe i techniczne. Niech mi wolno będzie stwierdzić z tej wysokiej trybuny, że za Naczelnym Wodzem i szeregami wojska stoi i stać będzie niewzruszenie cały naród, gotowy zawsze ofiarę krwi i mienia złożyć na ołtarzu potęgi i wielkości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-22.29" who="#SDabkowski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy część 6 preliminarza budżetowego w brzmieniu przedłożenia rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-22.30" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Nikt do głosu nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 16 — Emerytury i Zaopatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Szelągowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SSzelagowska">Wysoki Senacie! Część 16 preliminarza budżetowego — Emerytury i Zaopatrzenia na rok 1939/40 zamyka się po stronie dochodów sumą 43.814.000 zł, zaś po stronie wydatków sumą zł 185.250.000.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SSzelagowska">Na sumę dochodów składają się przelewy z tytułu opłat emerytalnych od funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na ogólną sumę zł 40.664.000 oraz jednorazowe opłaty emerytalne i wpłaty rezerw premiowych na sumę zł 50.000, wreszcie wpływy z 3% wpłat od zaopatrzeń emerytalnych, wymierzonych w punktach, co wynosi zł 3.100.000, ogółem zł 43.814.000. Suma globalna dochodu jest mniejsza w porównaniu z budżetem na rok 1938/39 o 585.000 zł, a to z powodu zmniejszenia się o 600.000 wpływów od zaopatrzeń emerytalnych, wymierzonych w punktach, które to opłaty stosownie do art. 4 ustawy z dnia 12 marca 1938 r. ulegają obniżeniu z 4% na 3%, a także składa się na to naturalny ubytek emerytów, uiszczających tę opłatę, oraz z powodu zwiększenia się o 15.000 zł opłat emerytalnych wojskowych z § 2 preliminarza.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SSzelagowska">Preliminowane wydatki są większe od budżetu na rok 1938/39 o sumę 8.540.000 zł, a składa się na to nie tylko mniej więcej normalny przyrost osób pobierających zaopatrzenie emerytalne — ogółem więcej o 2462 osoby w porównaniu z faktyczną liczbą w dniu 1 lipca 1938 r. pobierających ze Skarbu to zaopatrzenie — ale wykonanie przepisów ustawy z dnia 12 marca 1938 r., która przywróciła zaliczenie służby w b. państwach zaborczych i pracy zawodowej w całości, gdy poprzednio tylko w ^3^/4 je liczono, oraz korzystniejsze liczenie lat wojennych w armiach b. państw zaborczych osobom odznaczonym Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości. Jednak dobrodziejstwa tej ustawy zmniejsza art. 4, który nakłada na emerytów t.zw. punktowych opłaty w wysokości 4% należnego zaopatrzenia z tym, że opłata ta będzie się zmniejszać co roku o 1% do 31 marca 1942 r. w którym ustanie zupełnie.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#SSzelagowska">Oprócz tego emeryci płacą podatek specjalny, którego stawki dla opłacających podatek dochodowy obowiązują poczynając od 220 zł miesięcznie i są niższe niż stawki przy wynagrodzeniach wolnych od podatku dochodowego, przy czym w tym wypadku podatek ten obowiązuje już od zaopatrzenia minimum zł 200 miesięcznie. Skonstatować przeto należy w nowym preliminarzu pewną dążność do poprawy położenia emerytów, których zaopatrzenie przeciętne wykazane w preliminarzu jest jednak istotnie poniżej poziomu kosztów egzystencji, a mianowicie: d-la emerytów ze służby państwowej polskiej wynosi ono 203 zł przeciętnie miesięcznie, dla wdowy 95 zł, a dla sieroty zł 25 miesięcznie, natomiast ze służby w zaborczych państwach emeryt otrzymuje tylko 100 zł przeciętnie miesięcznie, wdowa po nim 55 zł, a sierota 15 zł. Zaopatrzenie przeciętne emeryta ze służby w Wojsku Polskim stanowi zł 214, dla wdowy 108 zł, a dla sieroty 26 zł, zaś ze służby w armiach państw zaborczych 145 zł przeciętnie dla emeryta, a 73 zł dla wdowy i 16 dla sieroty. Dodać należy, że dodatki rodzinne są zniesione i cofnięty zwrot wpisów szkolnych za dzieci emerytów, Toteż to ciężkie położenie emerytów wywołuje żywą akcję zbiorową dla polepszenia warunków bytu, a i poszczególne jednostki z całej Polski występują z listami opisującymi istotnie beznadziejne często położenie.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SSzelagowska">Co się tyczy emerytur pobieranych przez emerytów zatrudnionych w służbie państwowej lub samorządowej, to obowiązuje tu przepis art. 25 ustawy emerytalnej, wprowadzający ograniczenie, iż uposażenie pobierane łącznie z zaopatrzeniem nie może przewyższać 150% uposażenia ostatnio pobieranego w służbie czynnej w wymiarze dla samotnego.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SSzelagowska">Ogółem na r. 1939/40 preliminuje się dla 66.030 osób ze służby państwowej polskiej oraz 10.160 ze służby w b. państwach zaborczych zł 130.888.000, dla 20.675 osób ze służby w Wojsku Polskim i 1.615 osób ze służby w armiach b. państw zaborczych — 48.057.000, razem z tytułu §§ 1 i 2 dla 98.480 osób zł 178.945.000. Z § 3 — „Odprawy” preliminuje się zł 115.000, z § 4 — „Pośmiertne” zł 1.900.000, z § 5 — „Koszty przesiedleń emerytów” zł 650.000, z § 6 na przekazywanie składek do właściwych zakładów ubezpieczeniowych za zwolnionych ze służby państwowej pracowników, którzy nie nabyli praw do emerytury, zł 270.000, z § 7 na przekazywanie rezerw technicznych do Państwowego Zakładu Emerytalnego za okresy zaliczane do wysługi emerytalnej na zasadzie § 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 marca 1934 r. złotych 2.100.000, § 8 preliminuje na koszty statystyki emerytalnej zł 20.000. Zatem razem dział 1 zł 184.000.000, zaś dział 2 wydatki na zaopatrzenia osobom szczególnie zasłużonym złotych 1.250.000— razem 185.250.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SSzelagowska">Czy to jednak wyczerpuje całokształt płaconych przez Skarb Państwa emerytur?</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SSzelagowska">Żeby mieć pełny obraz i dokładną sumę płaconych przez Skarb emerytur, należy do powyżej podanej sumy części 16 preliminarza 185.250.000 dodać przewidziane na emerytury w Polskich Kolejach Państwowych (część 11) 104.480.000, w Monopolach (część 8) 7.264.000, w Państwowym Zakładzie Emerytalnym (część 8) 2.150.000, w Lasach Państwowych (część 12) 2.500.000, oraz w części 15 — Polska Poczta Telegraf i Telefon — 19.071.000 i w części 13 Emerytury duchowieństwa — 383.413, ogółem na emerytury i zaopatrzenia przewiduje się w budżecie na 1939/40 rok sumę zł 321.098.413.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SSzelagowska">Jest to pozycja bardzo poważna, przytłaczająca swym ciężarem budżet państwowy, lecz źródłem tego ciężaru jest niewątpliwie niestosowna polityka personalna, która przysparzała t.zw. młodych emerytów, co jednak obecnie ustało dzięki ujęciu przez Prezydium Rady Ministrów polityki personalnej oraz dzięki uchwale Rady Ministrów z dn. 28 maja 1934 r., ustalającej, że bez zgody Ministra Skarbu nie można przenieść urzędnika w stan nieczynny.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SSzelagowska">Normalnie zasadą jest, by składki emerytalne były przelewane do specjalnych funduszów emerytalnych, prowadzonych na zasadach ubezpieczeniowych, a wtedy po przesłużeniu oznaczonego z góry terminu funkcjonariusz otrzymuje określoną z góry emeryturę. W Polsce jednak dopiero od 1934 r. powołano do życia Państwowy Zakład Emerytalny na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 października 1933 r. Zakład ten ma za zadanie zmianę systemu finansowego emerytur, które będą w przyszłości wypłacane ze skapitalizowanych składek emerytalnych. Na razie Państwowy Zakład Emerytalny objął swoim zakresem działania tylko mianowanych od 1 lutego 1934 r. stałych funkcjonariuszów oraz wszystkich prowizorycznych, przeto w stosunku do obecnie płaconych emerytur Skarb Państwa musi nadal respektować zaciągnięte zobowiązania.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SSzelagowska">Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. rozciągnięto moc obowiązującą przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych na odzyskane ziemie Śląska Cieszyńskiego, lecz osoby, które wykażą się posiadaniem obywatelstwa polskiego, otrzymują to zaopatrzenie w 75% po przeliczeniu 1 zł równa się 6.25 koron. W przypadkach zasługujących na uwzględnienie Minister Skarbu ma prawo podwyższyć to zaopatrzenie do pełnego wymiaru, przyznanego przez władze republiki czesko słowackiej. Ten sposób uregulowania tej sprawy nie odpowiada jednak życzeniom zainteresowanych, czego wyrazem był głos dr Wolfa, który domagał się w dyskusji na komisji nowelizacji dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej w tym duchu, by zaopatrzenia emerytów, przejętych wraz z Zaolziem, wynosiły 100% uposażenia, pobieranego przed przyłączeniem Zaolzia i to w relacji 1 zł równa się 5 koronom czeskim. W związku z tym życzeniem uchwalono przez Senat dnia 9 b. m. rezolucję, apelującą do Rządu o zmianę art. 3 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 listopada 1938 r. w duchu zapewnienia osobom objętym tym dekretem pełnego zaopatrzenia przyznanego im przez władze republiki czesko słowackiej.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#SSzelagowska">Poruszony też został w dyskusji na komisji jeszcze fakt, że emeryci wojskowi są podzieleni na dwie grupy: t.zw. punktowych sprzed 1 lutego 1934 r. i zemerytowanych po tym terminie. Jest znaczna różnica w wysokości zaopatrzenia tych grup na niekorzyść grup sprzed 1 lutego 1934 r., co odczuwane jest przez zainteresowanych jako niczym nieusprawiedliwione pokrzywdzenie. By wyrównać te dwa rodzaje emerytur, należało by wszystkich emerytów punktowych zaszeregować według nowych przepisów uposażeniowych, co nastręczałoby duże trudności techniczne, a na wyrównanie potrzebne by były sumy bardzo znaczne, zważywszy, iż liczba emerytów nie punktowych jest nie wielka.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#SSzelagowska">Toteż w imię konieczności zachowania z trudem osiągniętej równowagi budżetu Komisja Budżetowa Senatu po rozważeniu części 16 preliminarza budżetowego Rzeczypospolitej Polskiej na 1939/40 r. na posiedzeniach dnia 19 stycznia i 28 lutego 1939 r. przyjęła budżet Emerytur i Zaopatrzeń w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Do głosu zapisany jest s. Bruski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! Jak ze sprawozdania dopiero co usłyszanego wynika, jedną z anomalii naszego życia są nadmierne wydatki na emerytury. Mimo krótkiego stosunkowo trwania niepodległego Państwa mamy już rzeszę takich emerytów, którzy nie zasługują po części na emerytury, gdyż są to ludzie w sile wieku. Ludzie ci, pozbawieni warsztatu pracy, szukają sobie innego zajęcia, zabierają przez to niejednokrotnie posady innym, przyczyniając się tym samym do wzmożenia bezrobocia, szczególnie wśród inteligencji, albo po prostu otrzymują drugą posadę państwową, pobierając w ten sposób dochody z dwóch źródeł skarbowych, oczywiście po potrąceniu pewnej różnicy. Temu można by zapobiec wprost przez reaktywowanie takich, którzy oczywiście mogą jeszcze pracować.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SBruski">Gdy mowa o normalnych emerytach, t. zn. takich, którzy ukończyli 60 lat życia względnie na skutek choroby poszli na emeryturę, szczególnie boleśnie odczuwają sprawę zaszeregowania emeryci b. zaborów, szczególnie zaboru pruskiego. Zdarzają się wypadki, że ludzie bardzo zasłużeni dla niepodległości nie otrzymują pełnego zaszeregowania. Znam taki konkretny wypadek, że człowiek, który na plebiscycie stracił swe zdrowie w obronie praw Polski, nie otrzymuje za czas tej walki o polskość pełnej emerytury, potrąca mu się z</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">4</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SBruski">lat pracy 1 1/2 roku. Dlaczego? Takich przykładów jest dużo.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SBruski">Jednocześnie urzędnik przechodząc na emeryturę staje się jakby już urzędnikiem drugiej kategorii, bo traci cały szereg uprawnień, które ma w czynnej służbie — czy to do zniżki kolejowej dla rodziny, czy do możliwości zwolnień od taks administracyjnych i w szkołach. Zdarzają się wypadki, że na przykład wdowa po profesorze gimnazjum nie ma zwolnienia dla syna w gimnazjum, w tej samej szkole, gdzie ojciec nieboszczyk uczył i chcąc mieć jakąś zniżkę, po prostu musi żebrać, prosić.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SBruski">Otóż można by temu wszystkiemu ulżyć bez uszczerbku dla Skarbu Państwa, jeśliby emerytom względnie wdowom i sierotom zostawiono w chwili przejścia na emeryturę urzędnika państwowego te wszystkie uprawnienia i przywileje, jakie ma urzędnik w czynnej służbie. Dlatego zwracam się do Pana Ministra Skarbu, ażeby zechciał wziąć tę bolączkę pod uwagę i przez wydanie rozporządzenia — przecież to nietrudno — ulżyć w ten sposób doli emerytów samych i wdów i sierot po urzędnikach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 17 — Renty inwalidzkie i pensje osób zasłużonych.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#Marszalek">Sprawozdawca s. Wolf ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Dział 17 budżetu nazwany według zmiany Sejmu — Renty inwalidzkie i Pensje Osób Zasłużonych wykazuje tylko wydatek w wysokości 111.801.000 zł, do dochodów nie ma preliminowanych żadnych.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SWolf">Wydatki te są pewnego rodzaju spłaceniem długu z jednej strony tym, którzy piersią swoją zasłaniając Ojczyznę odnieśli skaleczenia lub którzy przygotowując się do obrony Ojczyzny zostali w służbie okaleczeni, a wreszcie takim osobom, którym Państwo ma specjalnie do zawdzięczenia swoją niepodległość i jedność. Te wydatki mają także i pewien moment wychowawczy, a to z tego powodu, że można liczyć zawsze bardziej na tego, który wie, że w razie kalectwa nie zostanie opuszczony, że jego rodzina, wdowa, dzieci nie będą opuszczone, gdy on straci w obronie Ojczyzny życie.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SWolf">Opieka nad inwalidami wojennymi jest dwojaka: bezpośrednia i pośrednia; bezpośrednia w formie leczenia, wyszkolenia, dawania protez itd. Ten dział obejmuje Ministerstwo Opieki Społecznej, zaś część 17 obejmuje drugą formę, formę pośrednią przez wypłacanie tym inwalidom zasiłków pieniężnych. Wszystkie wydatki, które są w tym dziale przewidziane, opierają się na ustawach. Dlatego nie można tych wydatków kwestionować, jeśli się nie zmieni odpowiednich ustaw. Dlatego Komisja Budżetowa rozpatrzyła te wydatki tylko z tego stanowiska, czy one wystarczają względnie czy nie są zbyt wysokie.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SWolf">Otóż dział 1 obejmuje wydatki na renty inwalidów wojennych. Szczegółowe dane i szczegółowe uzasadnienie tych wydatków znajduje się w sprawozdaniu Komisji Budżetowej. Chcę tylko wskazać, że ta część rent inwalidzkich, która, wynosi 103.346.000 zł, obejmuje nie tylko renty samych inwalidów wojennych, ale obejmuje także renty inwalidów, którzy w wojsku polskim ponieśli okaleczenia i stali się niezdolnymi do pracy. Liczba osób, które korzystały z tego uprawnienia, wynosiła przeszło 207.900.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SWolf">Na rok budżetowy 1939/40 przewidziane jest, że z tej liczby uprawnionych będzie korzystało: inwalidów wojennych 98.400, inwalidów wojskowych 7.400, wdów po inwalidach 61.500, sierot po inwalidach 22.000, rodziców po inwalidach 24.000, razem 213.300. Liczba ta będzie wzrastała, ponieważ ustawa przewiduje, że z osiągnięciem 50 roku życia, w razie niezdolności do pracy, takim osobom przyznana zostanie jeszcze renta.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SWolf">Wysokość zaopatrzenia inwalidzkiego jest różna, zależy ona od miejsca zamieszkania, od pobierania dodatków ustawowych, od. różnych innych czynników; jest również różnica między inwalidami wojska polskiego a inwalidami b. armii zaborczych.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SWolf">Według obliczeń Ministerstwa Skarbu przeciętna wysokość rocznego zaopatrzenia wynosi dla inwalidy wojennego 550 zł, dla inwalidy wojskowego 360 zł, dla wdowy 480 zł, dla sieroty 204 zł, dla rodziców 210 zł.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SWolf">Biorąc pod uwagę te przeciętne z uwzględnieniem liczby uprawnionych oraz także przepisy art. 71 o zaopatrzeniu inwalidzkim, że od 1 października 1938 r. zostaną te renty znów podwyższone o 5%, a od 1 października 1939 r. o dalszych 5%, uznała Komisja Budżetowa preliminowane kwoty na te renty jako odpowiednie. Komisja Budżetowa, zastanawiając się nad tym, uznała powyższą kwotę także i z tego powodu, że przez przyłączenie Śląska Zaolziańskiego względnie przez przyłączenie nowych terenów do Polski wzrośnie liczba inwalidów. Otóż tutaj Komisja Budżetowa Sejmu zwróciła się do Rządu z prośbą, nie wyrażając jej nawet w formie rezolucji, i tę samą prośbę przejęła Komisja Budżetowa Senatu w tym sensie, ażeby inwalidów przede wszystkim ze Śląska Zaolziańskiego nie zaliczać do miejscowości kategorii C, a zaliczać ich przy przyznawaniu rent inwalidzkich do kategorii A i B. Wskazuje komisja na to, że aczkolwiek niektóre z tych miejscowości są małe, to są wioski, ale jednakowoż całe Zaolzie tworzy niejako pewien obszar przemysłowy i nawet te najmniejsze wioski przemysłowe wywierają swój wpływ, nawet w tych najmniejszych wioskach mieszkańcy są uzależnieni od wpływu przemysłu i przedsiębiorstw, oni pracują, nawet rolnicy w tych małych gminach, końmi w przemyśle.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SWolf">Osobny dział tworzą renty inwalidów przedwojennych. Są to inwalidzi, którym renty inwalidzkie przyznały władze zaborcze. Na podstawie rozporządzenia Ministra Skarbu przejęło ten obowiązek także i Państwo Polskie. Uprawnionych do pobierania tych rent było w dniu 1 lipca 1938 r. 4.349 inwalidów, 582 wdowy i 55 sierot. Obniżenie w stosunku do preliminarza budżetowego bieżącego o kwotę 60.000 zł do kwoty 900.000 zł uzasadnione jest tym, że inwalidów tych wskutek śmierci coraz więcej ubywa.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SWolf">Przechodząc teraz do kapitalizacji rent inwalidzkich, chcę wskazać na to, że chodzi tu o przepis ustawy, który umożliwia inwalidom zakładanie przedsiębiorstw gospodarczych. Ministerstwo Skarbu pod tym względem jest bardzo ostrożne, ale popiera zakładanie takich przedsiębiorstw i w tym wypadku, gdzie chodzi o przedsiębiorstwa rolne, gospodarcze. Ma to dla Państwa wielkie znaczenie, szczególnie w okolicach granicznych, gdzie można umieszczać osadników polskich, tak że przez to ochrona granic i pewność tych granic jest zapewniona.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SWolf">Dział drugi obejmuje przede wszystkim pensje weteranów powstań narodowych. Nie potrzeba tutaj wspominać, jak bliskim sercu każdego Polaka jest wspomnienie powstań narodowych, jak bliskimi są wszyscy ci, którzy brali w nich udział. Liczba tych uczestników coraz bardziej maleje. W dniu 1 lipca 1938 r. weteranów żonatych było 22, samotnych 26, razem 48 osób. Do dziś dnia ta liczba zmalała prawie do połowy. Oprócz nich korzysta z tego zaopatrzenia około 700 wdów. Suma 670.000 zł preliminowana na renty weteranów powstań narodowych jest mniejsza o 105.000 niż w bieżącym roku budżetowym i nie mogła być przez Komisję Budżetową kwestionowana.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SWolf">Pensje orderowe. Na pensje kawalerów orderu wojennego Virtuti Militari preliminowana jest suma 1.725.000 zł. Każdy, kto otrzymał order Virtuti Militari, ma prawo do zaopatrzenia w wysokości 300 zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#SWolf">Pensje Krzyża Zasługi za Dzielność. Pensje te otrzymują członkowie Policji Państwowej wraz z policją woj. śląskiego, Straży Granicznej i Korpusu Ochrony Pogranicza, którzy okazali specjalną dzielność i położyli zasługi, narażając nieraz życie w obronie interesów Państwa. Osoby te otrzymują 200 zł rocznie. Osób takich jest około 300 i dlatego preliminowana na ten cel kwota 60.000 zł jest zupełnie uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SWolf">Jeśli chodzi o zaopatrzenie byłych skazańców politycznych, to i ten wydatek jest w preliminarzu uzasadniony. Skazańcy polityczni, którzy utracili 50% zdolności zarobkowania i nie mają środków do życia, otrzymują zaopatrzenie, które wynosi dla samotnych 125 zł, dla żonatych — 150 zł miesięcznie; wdowy otrzymują połowę zaopatrzenia zmarłego męża-skazańca, dzieci-sieroty — o ile matka żyje — % zaopatrzenia wdowiego, sieroty zupełne — gdy matka umarła — połowę zaopatrzenia wdowiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#SWolf">Według stanu z 30 września roku ubiegłego pobierało takie zaopatrzenie 2.463 osoby. Liczba ta wzrośnie z tego powodu, że Komisja Kwalifikacyjna, na podstawie uchwał której Minister Skarbu przyznaje tę rentę, jeszcze nie rozpatrzyła wszystkich zgłoszeń. Przy wysokości zaopatrzenia 1.250 zł rocznie, jakie się liczy na osobę, kwota preliminowana na ten cel 3.300.000 zł, wyższa o 100.000 od kwoty roku ubiegłego, jest uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#SWolf">Zaopatrzenie uczestników walk o niepodległość. Te osoby, które otrzymały Krzyż Niepodległości, mają prawo wtedy otrzymać to zaopatrzenie, jeżeli utraciły 50% zdolności do zarobkowania lub jeżeli przekroczyły 55 rok życia.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#SWolf">Według zestawienia statystycznego z dnia 30 września liczba tych odznaczonych wynosiła 30t osób, wdów po odznaczonych 167 osób, sierot po odznaczonych 151, rodziców po odznaczonych 100 osób, razem 719 osób.</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#SWolf">Liczba pobierających zaopatrzenie z tego tytułu będzie stosunkowo prędko wzrastała w miarę postępu prac Komisji Kwalifikacyjnej, gdyż z dniem 15 grudnia 1938 r. było jeszcze w opracowaniu tej komisji 1.496 spraw nie załatwionych. Przypuszczalnie w okresie 1939/40 osiągnie ilość uprawnionych więcej niż 1.250 osób przy przeciętnej wysokości zaopatrzenia 800 zł rocznie na osobę.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#SWolf">Preliminowaną kwotę na ten cel — 1 milion zł w przedłożeniu rządowym uznał Sejm za zbyt niską i dlatego podwyższył tę kwotę o 45.000 zł, o którą zmniejszył zaopatrzenia na renty inwalidzkie w pierwszej części. Komisja Senatu podwyższenie to akceptowała. nie tylko ze względu na przyrost uprawnionych, lecz także ze względu na przepis art. 6 ustawy z dnia 2 lipca 1937 r., przyznający uczestnikom walk o niepodległość dodatki rodzinne na żonę i dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#SWolf">Komisja Budżetowa, rozważając preliminarz w tej części, zwróciła także uwagę i na to, że w Sejmie referent zaznaczył, że jeszcze nie wszystkie osoby, które brały udział w walkach niepodległościowych, są objęte zaopatrzeniem. Miał na myśli ochotników armii polskiej wtedy, kiedy w decydujących momentach armia ta walczyła o wolność i którzy przyczynili się w wielkiej mierze do zwycięstwa idei polskiej i wyraził prośbę, którą przyjął Sejm i którą także Komisja Budżetowa Senatu powtarza, ażeby pamiętano również i o tych uczestnikach walk o niepodległość i ustawę zmieniono w ten sposób, ażeby nie chodziło o datki, ale żeby ustawa dała tym ludziom przynajmniej pierwszeństwo przy szukaniu pracy i obowiązek dania im możności zarobkowania.</u>
+ <u xml:id="u-28.20" who="#SWolf">Dalej Komisja Budżetowa zwróciła także uwagę na te osoby, które pozostały poza granicą, szczególnie na terenie Ameryki. Przy końcu wojny światowej i bezpośrednio po niej wielu ochotników zgłosiło się do wojska polskiego, wielu odniosło ciężkie rany podczas wojny i powróciło potem nie do Polski, lecz do swoich miejsc zamieszkania za granicą, szczególnie w Ameryce. Los tych ludzi jest pożałowania godny, zwłaszcza w Ameryce, gdzie amerykańscy obywatele, dawni inwalidzi, pochodzący z wojsk amerykańskich, są bardzo dobrze zaopatrzeni. Ci ludzie widzą, że są opuszczeni. Wprawdzie Ministerstwo Spraw Zagranicznych przez swoje placówki zagraniczne stara się o te osoby, ale zaopatrzenie, jakie im daje, ma tylko charakter doraźny. Dlatego to Komisja Budżetowa zwraca się, nie stawiając specjalnej rezolucji, z prośbą do Rządu i Pana Ministra Skarbu, ażeby tę sprawę uregulować w najbliższym czasie także w sposób ustawowy.</u>
+ <u xml:id="u-28.21" who="#SWolf">Komisja Budżetowa rozpatrzyła preliminarz budżetowy rent inwalidzkich i pensyj osób zasłużonych na r. 1939/40 na posiedzeniach w dnia 19 stycznia i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-28.22" who="#SWolf">Stawiam wniosek, ażeby również Wysoki Senat preliminarz ten przyjął bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#Marszalek">Przechodzimy do rozprawy szczegółowej nad częścią 15 — budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów — sprawozdawca s. Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SPrzedpelski">Wysoki Senacie! Przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Poczt i Telegrafów trzeba przyjąć założenie, że Ministerstwo to poprzez swoje agendy ma być przedsiębiorstwem dochodowym, uwzględniającym równocześnie potrzeby Państwa i interes gospodarstwa społecznego, a nie instytucją społeczną samowystarczalną lub też może nawet subsydiowaną.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SPrzedpelski">Dlatego też budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów należy rozpatrywać, mając na względzie równowagę budżetu Państwa, tj. przyjmując, że wpłata do Skarbu Państwa winna być wniesiona w wysokości preliminowanej i że w związku z tym formy organizacyjne Ministerstwa Poczt i Telegrafów pozostaną bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SPrzedpelski">Czas, wyznaczony sprawozdawcy dla zbadania działalności Ministerstwa i wszystkich jego przedsiębiorstw oraz instytucyj z nim związanych. jest zbyt krótki, ażeby gruntownie zapoznać się z całokształtem zagadnienia we wszystkich jego dziedzinach szczegółowo, a tym bardziej przekalkulować szereg funkcji, jakie wchodzą w zakres działalności Ministerstwa. Wątpliwości te nasuwają się tym więcej, im większe się ma przygotowanie techniczne i praktyczne do scharakteryzowania działalności resortu. Musimy bowiem jasno zdać sobie sprawę, że w samym tylko przedsiębiorstwie — „Polska Poczta. Telegraf i Telefon” mamy do czynienia z dwoma wielkimi i prawie zupełnie odrębnymi działami, jak poczta i telekomunikacja, operującymi różnymi metodami pracy i opierającymi się na różnych poziomach zatrudnionego personelu; istotnie spotykamy tu obok inżyniera lub prawnika o najwyższym poziomie kwalifikacyj fachowych całą armię fachowców o rozmaitych odcieniach, całe zespoły techników, ambulanserów, monterów, telegrafistów itd. oraz olbrzymią rzeszę pracowników fizycznych, zatrudnionych w służbie listonoszy wiejskich i miejskich.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SPrzedpelski">Inne przedsiębiorstwa i instytucje, jak Polskie Radio, Państwowe Zakłady Tele i Radiotechniczne, Państwowy Instytut Telekomunikacyjny, będące w orbicie działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów, stanowią również skomplikowane odrębne organizmy, posiadające swoisty obraz życia wewnętrznego i swoiste cechy charakterystyczne.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SPrzedpelski">Działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów nie będę szczegółowo analizował, gdyż analiza ta została wydrukowana w sprawozdaniu Komisji Budżetowej i jednomyślnie przez Komisję Budżetową była przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SPrzedpelski">Na komisji zaznaczył się szereg pragnień w stosunku do Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Komisja jednak przyjęła za podstawę kryterium, o którym wspomniałem na początku mego sprawozdania, mianowicie kryterium opłacalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów, gdyż w tej dziedzinie nasunęły się przede wszystkim dwie kwestie, a mianowicie kwestia obniżki taryf pocztowych i telefonicznych i kwestia polepszenia bytu pracowników. Komisja wybrała tę kwestię drugą wyszliśmy bowiem z założenia, że np. dla rolnika nie jest istotną kwestią obniżki cen listu o 5 gr, lecz dla rolnika jest istotną kwestia opłacalności jego warsztatu rolniczego, która umożliwi mu wysyłanie listów po dotychczasowej taryfie.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SPrzedpelski">Ministerstwo Poczt i Telegrafów, tak jak każde przedsiębiorstwo, niewątpliwie w swojej działalności będzie miało i ma wiele usterek, bo to, co w roku bieżącym jest idealnym, w roku następnym ze zmianą stosunków może stać się usterką. Zarzuty co do usterek działalności Ministerstwa Poczt i Telegrafów nie mogą się opierać na oderwanych faktach. Obserwując działalność całego resortu z punktu widzenia ogólniejszego, porównując sprawność z lat ubiegłych i obecnych, musimy skonstatować stały postęp. Uległy znacznej poprawie szybkość uzyskania połączeń telefonicznych, korzystanie z usług PKO, czas przesyłania korespondencji listowej itd.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SPrzedpelski">Wszędzie tam, gdzie rolę odgrywa polski robotnik, polski technik, polski inżynier stoimy na wyższym poziomie niż zachodnia Europa.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SPrzedpelski">Komisja starała się swoje tezy i żądania sformułować w sposób możliwie jak najbardziej umiarkowany, a to dlatego, by wnioski nasze były naprawdę realizowane jako możliwe do spełnienia.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SPrzedpelski">Sejm uchwalił preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1939/40 w brzmieniu przedłożenia rządowego. Komisja Budżetowa rozpatrzyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Poczt i Telegrafów na r. 1939/40 na posiedzeniach w dniach 25 stycznia i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SPrzedpelski">W imieniu Komisji Budżetowej wnoszę, ażeby Wysoki Senat uchwalić raczył budżet Ministerstwa Poczt i Telegrafów w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przechodzimy do części 11 — Ministerstwo Komunikacji — sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#WicemarszalekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SMiklaszewski">Wysoki Senacie! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Budżetowej zreferować budżet Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SMiklaszewski">Preliminarz budżetowy Ministerstwa Komunikacji na r. 1939/40, jako część 11 preliminarza, obejmuje: A. Zarząd centralny, Główną Inspekcję Komunikacji, wojewódzkie wydziały komunikacyjne i wydziały dróg wodnych, drogi kołowe, drogi wodne, pomiary kraju, meteorologię i hydrografię. W grupie B — Przedsiębiorstwa i zakłady — Polskie Koleje Państwowe z wpłatą do Skarbu Państwa 12 milionów zł, jako przewidywany czysty zysk przedsiębiorstwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1939 r. (o 30.000.000 zł mniej niż w r. 1938/39), oraz Państwowe Wytwórnie Materiałów Drogowych, których czysty zysk idzie na dochód Państwowego Funduszu Drogowego.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SMiklaszewski">Zagadnienie komunikacji w Państwie Polskim ma specjalny zupełnie charakter, mianowicie: komunikacja w Polsce i niektóre jej działy, w szczególności komunikacja kołowa i Polskie Koleje Państwowe, są instytucjami, które służą w wysokim stopniu celom polityki ogólnej jako część metod, stosowanych w polityce gospodarczej. Szczególniej polityka interwencyjna obciąża działalność P. K. P. wskutek tego, że one służyć muszą najrozmaitszym celom o charakterze ogólnopaństwowym; słowem służą do celów polityki gospodarczej Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SMiklaszewski">Po krótce tylko postaram się przejść pojedyńcze działy, ażeby scharakteryzować zasadnicze cechy, dlatego że omówienie szczegółowe moich wniosków dałem w referacie w Komisji Budżetowej.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SMiklaszewski">Na 1 kwietnia 1938 roku Polska posiadała: 17.269 km dróg brukowanych, 43.296 km dróg tłuczniowych i 2.604 km dróg o ulepszonej nawierzchni; razem o twardej nawierzchni 63.169 km. Dróg gruntowych: 272.570 km; ogółem o twardej nawierzchni i gruntowych 335.739 kilometrów. W ciągu 20 lat niepodległości wybudowano około 20.000 km nowych dróg, w tym 6.570 km dróg bitych i 2.600 km dróg o nawierzchni ulepszonej. Gęstość sieci drogowej wynosi 16,2 km dróg bitych na 100 km^2^ powierzchni, czyli zaledwie trzecią część gęstości sieci dróg w Niemczech i siódmą część sieci dróg we Francji. Sieć drogowa w Polsce rozkłada się nierównomiernie, a mianowicie: województwa zachodnie mają 34 km na 100 km^2^, południowe— 21 km, centralne — 14 km wschodnie — 4,5 km na 100 km^2^.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SMiklaszewski">Jaki jest stan dróg w Polsce? Na podstawie pomiarów ścisłych w terenie zapoczątkowanych w r. 1926 i prowadzonych bez przerwy przez władze odpowiednie osiągnięto następujące rezultaty — w stosunku do dróg tłuczniowych:</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SMiklaszewski">Dane powyższe dotyczą stanu dróg wojewódzkich i powiatowych 1934 r., gdy ilość pojazdów mechanicznych wynosiła 35.291 sztuk. W listopadzie 1937 r. było ich 44.229 (data dalszych obliczeń), więc obciążenia wzrosły, na skutek tego drogi uległy proporcjonalnie większemu starciu.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SMiklaszewski">Koszty utrzymania dróg kształtują się następująco wedle stanu 1937 r.:</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SMiklaszewski">[tabela]</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SMiklaszewski">Wydano zaledwie trzecią część.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#SMiklaszewski">Stan dróg państwowych nie jest lepszy. Dodać należy, że im cięższy jest typ pojazdów i ruchu, tym szybsze zużycie drogi i tym większe znaczenie posiada odporność nawierzchni. Drogi twarde bite muszą być zastępowane przez drogi betonowe, kostkowe i bitumiczne, o ile mają służyć wzmożonemu (ponad 600 km) ruchowi przyśpieszonemu. Grubość drogi wynosić winna wtedy nie 10—12 cm i nie 10, jak to mamy u siebie obecnie, lecz znacznie powyżej 20, aż do 60 cm (autostrady).</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#SMiklaszewski">Wedle obliczeń kryzysowego, najuboższego planu gospodarczego na najbliższe lata na konserwację dróg państwowych potrzeba rocznie 50.000.000 zł. Wydatkowano na ten cel z funduszów państwowych w r. 1935/36 zł 37.161.000, w r. 1936/37 — zł 22.975.000, w r. 1937/38 — zł 24.705.000, w r. 1938/39 — zł 20.000.000. Na r. 1939/40 przewiduje się zł 10.000.000. Przebudowa dróg w latach 1935 — 1939 kosztowała zł 141.254.000, czyli średnio zł 35.313.500 rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#SMiklaszewski">Budowa nowych dróg państwowych w latach 1935 — 1939 kosztowała zł 23.780.000, czyli średnio zł 5.756.000 rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#SMiklaszewski">Budowa mostów w latach 1935 — 1939 kosztowała zł 30.080.000, czyli średnio zł 7.520.000 rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#SMiklaszewski">Celowa realizacja rozbudowy dróg kołowych o ulepszonej nawierzchni napotyka na wielkie trudności z powodu wysokich cen trwałego materiału drogowego: a mianowicie klinkieru, kostki granitowej i bazaltowej oraz cementu i odpowiedniego do betonu tłucznia i szlamowanego, bezpyłowego rumowiska skalnego o odpowiedniej odporności. Bazalty znajdują się w Janowej Dolinie i Kresowie na Wołyniu, granity na Wołyniu i w Tatrach. Produkcja cementu związana jest z węglem. Taryfy kolejowe, choć deficytowe dla kolei, są za wysokie, transport za drogi. Przyśpieszona budowa kanału Kamiennego z Klesowa do Prypeci i Węglowego z Zagłębia do Sandomierza wpłyną dodatnio na potanienie tych surowców i przyśpieszą realizację większego programu drogowego, co umożliwi rozwój motoryzacji w kraju. Przewidywane wzmożenie zapotrzebowania na cement dla potrzeb dróg kołowych i wodnych już wywołało rozbudowę pieców obrotowych w cementowniach Zagłębia węglowego. Doskonały do betonu żwir i piasek dostarczać będzie regulacja Wisły.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#SMiklaszewski">Pozycją uderzającą jest wydatny udział w pracy szerokiej rzeszy obywateli, którzy szarwarkiem i innymi świadczeniami coraz wydatniej przyczyniają się do uporządkowania naszych zapuszczonych dróg. Trzeba się spodziewać, że powszechne uznanie rzuconego przez Rząd hasła pracy nad podniesieniem gospodarczym Państwa wzwyż wyrazi się w zwiększonym odruchowym udzielaniu szerokich warstw ludności, miedzy innymi w odbudowie dróg samorządowych. Pomoże tu Liga Drogowa.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#SMiklaszewski">Państwowe wytwórnie materiałów drogowych, a mianowicie kamieniołomy w Janowej Dolinie, w Zagnańsku, w Kozach i klinkiernie państwowe pracują z pożytkiem dla Państwa. Kamieniołomy nie dadzą wpływów do Skarbu Państwa, natomiast klinkiernie wykazują zysk.</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#SMiklaszewski">Motoryzacja. Bezpośredni wpływ na rozwój motoryzacji posiada stan i charakter dróg Państwa. Poprzednie rozważania wykazują poważne niedobory w tej gospodarce, a co gorsza brak środków na szybką sanację tego stanu. Widać jednak coraz większą poprawę i mobilizację wszystkich czynników, powołanych do osiągnięcia tego celu. Drogi twarde ulepszone są jednym warunkiem podstawowy motoryzacji. Niemniej ważną jest niska cena maszyny, niewysokie koszty obsługi, łatwość i taniość remontu i małe obciążenia podatkowe. Polskę stać na stworzenie własnej produkcji. Dowodem tego są postępy i rezultaty osiągnięte w budowie płatowców i motorów lotniczych, o czym dalej. W 1936 r. posunięto tę sprawę naprzód, dając koncesje starej firmie Lilpop, Rau i Loewenstein na montaż szeregu celowych typów wozów z obowiązkiem przejścia w określonym terminie na wyłącznie krajową produkcję odpowiednio zorganizowaną w porozumieniu i w podziale pracy z istniejącymi fabrykami. Dano szereg ulg nabywcom wozów, obniżono opłaty, ceny materiałów pędnych, ułatwiono rejestrację itp. Już w roku bieżącym widać skutki tych zarządzeń w zwiększeniu ilości wozów wszelkiego typu i w zwiększeniu wpływów na Fundusz Drogowy z sum, powstających z opłat z wszelkich tytułów prawnych. Eksploatacja trakcji samochodowej przez P. K. P. też kształtuje się coraz racjonalniej, a dążność Państwa do tworzenia większych zespołów eksploatacyjnych, do trakcji towarowej prywatnej, wzorowana na formach zachodnich regulacji stosunku kolei państwowych do samochodu towarowego zarobkowego prywatnego, każę oczekiwać znacznej poprawy zarówno w dziale produkcji krajowej maszyn systemem seryjnym, a w ślad za tym potanienia wozów i ich części zapasowych, zmniejszenia ilości typów będących w ruchu, zwiększenia ich liczby, potanienia kosztów obsługi i innych korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#SMiklaszewski">Drogi wodne. Spadek po zaborcach nie był bogaty w dziale dróg wodnych. Rosja mało dbała o kanały, zbudowane przez rząd Lubeckiego: Augustowski, Królewski i Ogińskiego. Wisła pozostała po zaborcach w stanie zupełnego zdziczenia, przydatna zaledwie do lokalnej komunikacji przy wysokich wodach i do spławu drzewa w tratwach. Austria uregulowała częściowo Górną Wisłę i to pod naciskiem władz autonomicznych i ich staraniem. Dało to osłabienie szkód powodziowych i nośność Górnej Wisły dla statków do 50 ton pojemności. Prusy wybudowały za czasów Fryderyka z inicjatywy Floriana Czackiego z r. 1766 kanał Bydgoski i utrzymywały go w dobrym stanie na poziomie nośności do 400 ton w celu utrzymania łączności Rzeszy z Prusami Wschodnimi przez uregulowana Noteć, Wartę do Wisły aż do Elbląga. To był jedyny pozytywny rezultat gospodarki zaborców.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#SMiklaszewski">Nośność systemu żeglugi śródlądowej i ciągłość transportu bez przeładunku wraz z łatwym na—i wyładunkiem decydują o wartości dróg wodnych, które racjonalnie gospodarowane są najtańszym systemem przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-32.20" who="#SMiklaszewski">Zwężone koryto rzeczne ujęte w trzy równoległe linie brzegów (na wody małe, średnie i powodziowe), dopełnione systemem zbiorników retencyjnych, jazów, śluz, kanałów i stałą kontrolą oraz obsługą tego systemu, odpowiadające podtorzu i torowisku kolejowemu, jest tańsze w eksploatacji niż linia kolejowa. Koszty kupna taboru i jego długowieczność wymagają mniejszego kapitału zakładowego, a więc zmniejszają koszty oprocentowania i amortyzacji. Małe spadki, niezbyt wielkie dorzecze, nie zbyt wysokie góry zasilające wodami letnimi, żeglowność możliwa prawie w ciągu 10 miesięcy pozwalają na budowę systemu dróg kombinowanych naturalnych i sztucznych o stosunkowo niegęstym systemie śluz przepływowych i zapór wyrównywujących poziomy wód, co obniża koszty i skraca czas transportu wodnego. (We Francji śluzy co 1,5 — 2,0 km, u nas wedle opinii fachowców co 15 — 20 km.) Nasze drogi wodne śródlądowe posiadają łączną długość 14.603 km, Z tego żeglownych jest 6250 km, spławnych 8.353 km. Z tego nośność powyżej 600 ton posiada jedynie Wisła 32 km. Nośność od 201 do 600 ton posiada 1261 km, a więc jedna szósta całej żeglowności. W r. 1928 było ogółem 1509 statków; w tym drewnianych 1213, żelaznych 296, z napędem własnym 142, bez napędu 1.367. W r. 1935 ilość ogólna statków śródlądowych wzrosła w dwójnasób do 3.059 jednostek, ilość żelaznych wzrosła zaledwie o jedną szóstą do 362 jednostek, zaś z napędem własnym do 173 jednostek.</u>
+ <u xml:id="u-32.21" who="#SMiklaszewski">Wiek tonażu naszych dróg wodnych jest niemniej wymownym świadectwem ich ubóstwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.22" who="#SMiklaszewski">Spośród 173 statków o własnym napędzie 54 zaledwie pracuje mniej niż 20 lat. Przeszło dwie trzecie, tj. 119 pochodzi sprzed wojny, a i spośród tych 51 ma więcej niż 40 lat. Statki drewniane zostały w czasie wojny więcej zniszczone, więc 5/6 z pośród nich nie ma więcej niż 20 lat.</u>
+ <u xml:id="u-32.23" who="#SMiklaszewski">Samo zestawienie powyższych liczb drastycznie charakteryzuje nasze stosunki transportu wewnętrznego. Koleje przewożą w 99%. Przewozy wodne skupiają się na drodze tranzytowej z Rzeszy do Prus Wschodnich oraz w nieznacznej mierze na Wiśle śródlądowej i Dolnej oraz na Warcie i Prypeci.</u>
+ <u xml:id="u-32.24" who="#SMiklaszewski">Od odzyskania niepodległości do r. 1935 wydatki na drogi wodne wyniosły 168 milionów złotych, tj. średnio 10 milionów zł. Z chwilą nastania lepszej koniunktury rozpoczyna się nowa seria inwestycji. Wydano mianowicie na roboty wodno-komunikacyjne 96.515.410 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.25" who="#SMiklaszewski">W czasie od 1.IV. 1937 do 1.IV. 1938 r. wykonano następujące roboty wodne: wykończono zaporę na Sole w Porąbce i rozpoczęto montaż zasuw, budowano w dalszym ciągu zapory na Dunajcu w Rożnowie i na Brynicy w Kozłowej Górze, rozpoczęto budowę zapory na Dunajcu w Czchowie, wreszcie opracowano projekty zbiorników na Sanie w Solinie i na Wilii w Tumiszkach.</u>
+ <u xml:id="u-32.26" who="#SMiklaszewski">Potoki górskie zabudowywano w dorzeczu Górnej Wisły w rejonie zbiorników.</u>
+ <u xml:id="u-32.27" who="#SMiklaszewski">Na Wiśle roboty miały za zadanie koncentrację koryta, ochronę wałów i poprawę żeglowności.</u>
+ <u xml:id="u-32.28" who="#SMiklaszewski">Regulację Wisły prowadzono od ujścia Dunajca do Sandomierza celem jej przystosowania do budowy wielkiej sztucznej drogi Zagłębie węglowe — C. O. P. Koło Krakowa wznowiono budowę kanału Kraków — Zagłębie Węglowe dla nośności 600 ton. Na warcie regulowano odcinek od Koła do Prosny i rozpoczęto budowę kanału Warta — Gopło.</u>
+ <u xml:id="u-32.29" who="#SMiklaszewski">Na Prypeci i jej dopływach prowadzono regulację i pogłębianie oraz przebudowywano stanowisko szczytowe oraz obiekty na kanałach: Królewskim, Ogińskiego, Augustowskim oraz na skanalizowanej Szczarze. Wydano na te roboty 17.700.000 zł z sum budżetowych i pozabudżetowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.30" who="#SMiklaszewski">Na czoło potrzeb gospodarki wodnej wysuwa się regulacja i skanalizowanie Wisły na takim poziomie, aby możliwa była bezprzeładunkowa cyrkulacja o nośności do 600 ton.</u>
+ <u xml:id="u-32.31" who="#SMiklaszewski">Rozwiązanie choć częściowe uspławnienia Wisły dopełniać będzie doskonale całą naszą politykę eksportową i gospodarczą, opartą o Gdynię.</u>
+ <u xml:id="u-32.32" who="#SMiklaszewski">Osobna ustawa przewiduje na budowle wodne na następne trzy lata kwotę 75.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.33" who="#SMiklaszewski">Polskie Koleje Państwowe. Polskie Koleje Państwowe na r. 1939 przewidują w swym planie gospodarczym znaczne zmniejszenie wpływów w porównaniu z przewidywaniami na r. 1938. Wpływy mają się zamknąć przypuszczalną sumą w wysokości 955.800.000 zł, czyli o 63.470.000 zł mniej od preliminowanej na r. 1938. Przewidziane rozchody są również mniejsze niż w roku poprzednim, a mianowicie stanowią sumę 943.800.000 zł, czyli mniej o 13.690.000 zł. Nadwyżka wpływów nad wydatkami oraz wpłata do Skarbu Państwa przewidywana jest w wysokości 12.000.000 zł. Inwestycje mają znaleźć pokrycie drogą osobnej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-32.34" who="#SMiklaszewski">Plan finansowo-gospodarczy przewiduje po stronie wpływów sumę 955.800.000 zł, która się składa: w dziale 2 — Eksploatacja kolei — 948.977.000 zł, w dziale 3 — Zwrot zaliczek kolei prywatnych — 1.000 zł, w dziale 4 — Komunikacja samochodowa — 6.730.000 zł, w dziale 5 — Lotnictwo cywilne — 92.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.35" who="#SMiklaszewski">Preliminarz budżetowy na r. 1939 przewiduje z przewozów wpływy w wysokości 884.383,000 zł, czyli o 40.617.000 zł mniej, niż na rok poprzedni, wpływy z przewozu osób przewidywane są w wysokości 245.717.000 zł, czyli o 16.565.000 zł więcej niż w 1938 r., wpływy z bagażu i przesyłek ekspresowych 10.750.000 zł, czyli o 300.000 zł więcej niż w r. 1938, wreszcie najważniejsza pozycja — przewóz towarów preliminowany jest na sumę 619.280.000 zł, czyli o 58.370.000 mniej niż w r. 1938. Przewóz poczty 8.636.000 zł, czyli o 888.000 zł więcej niż w r. 1938.</u>
+ <u xml:id="u-32.36" who="#SMiklaszewski">Powyższy bardzo ostrożny plan gospodarczy P. K. P. oparty jest o doświadczenia r. 1938. Rok 1937 dał tak znaczne ożywienie gospodarcze, iż wpływy z tego roku były większe niż przewidywano. Na tej podstawie obliczono preliminarz na rok ubiegły wprawdzie z wielka ostrożnością, lecz z nadzieją na dalszą nieznaczną poprawę koniunkturalna co do zwiększenia ilości przewiezionych towarów i osób i dochodowości przewozu. Tymczasem ilość przewiezionych towarów i pasażerów wzrosła wydatnie, natomiast dochodowość przewozów spadła, zwłaszcza w stosunku do przewozu towarów. Eksploatacja r. 1938 dała w ciągu 9 pierwszych miesięcy w porównaniu z r. 1937 wzrost ilości przewiezionych podróżnych o 13% a wpływów o przeszło 7%, a więc powyżej przewidywań w preliminarzu, a przeciwnie w ruchu towarowym, który ma decydujące znaczenie dla dochodowości kolei, wzrost przewozów wyniósł tylko 4,2%, a wpływy zmniejszyły się o 5,5 miliona zł, czyli o przeszło 1%. Spowodowane to zostało przez coraz większą przewagę towarów nisko- taryfowych. Przewóz osób jest w ogóle deficytowy, zaś niedobory z przewozu towarów nisko taryfowych są pokrywane przez zysk, osiągany z przewozu towarów cennych, wysokotaryfowych. Zaobserwowany wzrost przewozu towarów taryfowanych deficytowo musiał zaważyć na wysokości wpływów i obniżyć nadwyżkę wpływów. Preliminowany wpływ ogólny z przewozu osób w sumie 245.717.000 zł jest w porównaniu z wpływem przewidywanym w r. 1938 (236.000.000 zł) wyższy o blisko 10 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.37" who="#SMiklaszewski">Wpływy z przewozu bagażu i przesyłek ekspresowych zostały zapreliminowane przy założeniu dalszego wzrostu tych przewozów o 5%, tj. w tym samym stosunku, w jakim wzrosły one w 1938 r. w porównaniu z rokiem poprzednim. Obliczona na tej podstawie suma wpływów jest w porównaniu z przewidywanym wynikiem za 1938 r. wyższa o 350.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.38" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-32.39" who="#SMiklaszewski">Przeciętny wpływ na 1 osobo-km ulegał nieprzerwanemu spadkowi. Ten ostatni, jako w tej sprawie najważniejszy, kształtował się następująco: [Tabela] Deficyty powstają z nadmiernej ilości ulg od normalnych taryf. Taryfy osobowe klasyfikują się następująco za 1 km przewozu: [tabela] gdy przeciętny koszt przewozu wynosił w 1937 r. 3,3 gr, w 1938 r. do 1 października — 3,6 gr.</u>
+ <u xml:id="u-32.40" who="#SMiklaszewski">W latach 1935 do 1938 wzrosła frekwencja za biletami: miesięcznym, tygodniowym i szkolnym o 128%. W niektórych pociągach liczba podróżnych posiadających bilety pojedyńcze, spadła do 10%. Bilety miesięczne, tygodniowe i miesięczne szkolne obniżyły dochody i spowodowały wybitny wzrost deficytu przewozów osób.</u>
+ <u xml:id="u-32.41" who="#SMiklaszewski">Przewóz towarów. Wpływy z przewozu towarów preliminuje się na r. 1939 na 619.280.000 zł, czyli o 58.370.000 zł mniej niż podaje preliminarz na rok 1938 i o 17.300.000 zł względnie o 3% więcej od przewidywanego wykonania</u>
+ <u xml:id="u-32.42" who="#komentarz">w 1938 r. Wpływy te wynieść mają: 1) za przesyłki pośpieszne: 22.450.000 zł, 2) za przesyłki zwyczajne: 573.086.000 zł i za opłaty dodatkowe 23.744.000 zł. Przesyłki zwyczajne są zwykle dzielone na następujące grupy: 1) węgiel eksportowy przez porty — 27.300.000 zł, 2)</u>
+ <u xml:id="u-32.43" who="#SMiklaszewski">przewozy tranzytowe w komunikacji Prusy Wschodnie — Rzesza — 26.734.000 zł, 3) pozostałe przesyłki zwyczajne 519.052.000 zł. Wpływy ogólne z przewozu przesyłek zwyczajnych preliminuje się w wysokości 573.086.000 zł. Opłaty dodatkowe przy przewozie przesyłek pośpiesznych i zwyczajnych wyniosą 20.844.000 zł. Zwrot bonifikat przez Francusko-Polskie Towarzystwo — 2.900.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.44" who="#SMiklaszewski">Wpływ przeciętny za 1 km kształtował się następująco: pośpieszne — lata 1937, 1938 i 1939 po 11,1 gr; węgiel eksportowy kolejno — 1937, 1938, 1939 — zł 2,71, 2,73, 2,73, czyli 0.75 za km; tranzyt wschodnio-pruski kolejno — 4,90, 4,63, 4,60; pozostałe zwyczajne kolejno — zł 4,22, 4,13, 4,13 gr za km.</u>
+ <u xml:id="u-32.45" who="#SMiklaszewski">Przewidywania wzrostu wpływów z przewozów przesyłek pośpiesznych opierają się o podobny wpływ w roku poprzednim, jednak w wymiarze mniejszym o 2%. Eksport węgla opiera się o umowy kontyngentowe, więc liczony jest na rok przyszły w tym samym wymiarze na 10.000.000 t. Przewóz towarów Rzesza — Prusy Wschodnie wzrasta, lecz iść będzie po niższych cenach na podstawie nowej umowy. Wzrost przewozu tranzytowego towarów wynosił w r. 1937 — 54%, w r. 1938 — 12%, na rok następny przewiduje się — 5%.</u>
+ <u xml:id="u-32.46" who="#SMiklaszewski">Wzrost przewozu pozostałych towarów zwyczajnych jest przewidywany na r. 1939 o 3%, w stosunku do r. 1938. Jako przeciętny wpływ z tono-kilometra przyjęto 4,13 gr, jak w roku poprzednim, w mniemaniu, że nie nastąpi dalsze pogorszenie się struktury przewozów. Ogólna suma wpływów eksploatacyjnych kolei wynosi 948.977.000 zł i jest w porównaniu z preliminarzem na rok 1938 wyższa o 7,3 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.47" who="#SMiklaszewski">Wpływy komunikacji samochodowej wykazują stały wzrost. Na rok następny projektowane jest otwarcie ruchu towarowego dla przewozów drobnicy na terenie Warszawy.</u>
+ <u xml:id="u-32.48" who="#SMiklaszewski">Taryfy kolejowe. W r. 1929 wprowadzono nową taryfą przewozową. W r. 1930 po raz pierwszy została ona wykonana. W r. 1935 wprowadzono generalną obniżkę taryf. Między 1931 i 1935 r. uwidoczniają się skutki kryzysu powszechnego. Prócz tego działają tu następstwa polityki interwencyjnej na korzyść eksportu przez Gdynię i wzmocnienia pojedyńczych działów gospodarki narodowej (kresy, metalurgia, rolnictwo, ceramika, budowa dróg i inne). Wszystkie przyczyny te pojedynczo i łącznie spowodowały obniżkę globalną wpływu i od tono-kilometra.</u>
+ <u xml:id="u-32.49" who="#SMiklaszewski">Wskaźnik przewiezionego tonażu towarów, w r. 1930 przyjęty za 100, spadł w r. 1933 do 68, aby stopniowo dojść do 101 w 1937 r. i przejść na 103 w r. 1938. Wskaźnik wpływów spadł w tym czasie stopniowo przez najniższy poziom w r. 1936 (po obniżce generalnej taryf z r. 1935) do 64 w latach 1937 i 1938. W złotych spadek ten wygląda wymowniej, gdyż zamiast 936 miln. zł w r. 1930, w r. 1938 jest spodziewany wpływ w kwocie 597 miln. zł, a za jeden km otrzymano w r. 1930 5,1 gr, zaś w r. 1938 zaledwie 3,5 gr czyli o 32% mniej. Taryfowanie przewozu towarów kolejami, stosowane przed wystąpieniem ciężarówki samochodowej, opiera się o zasadę opłat przewozów towarowych ad walorem, czyli stosowane są taryfy różniczkowe w Polsce, podzielone na 16 klas towarów, z uwzględnieniem różniczkowania strefowego i interwencyjnego w najrozmaitszych kierunkach. Zniżka generalna taryf z r. 1935 zmniejszyła wpływy kolei od razu o 65 miln. zł, łącznie zaś z poprzednimi, częściowymi zniżkami o około 200 miln. zł rocznie. Taryfa różniczkowa pobiera przeciętnie od przesyłek pośpiesznych po 11,1 gr od km, za tranzyt wschodnio-pruski — 4,6 gr, za pozostałe zwyczajne oprócz węgla eksportowego 4,13 gr, za węgiel eksportowy 0,75 za km, gdy równocześnie przewóz importowanych rud żelaznych i cynkowych, fosforytów, złomu żelaznego i innych dokonywa się po cenie 1,3 do 1,7 gr od km, co daje w sumie 2 miliardy km po cenie mniejszej niż 2 grosze. Konieczności racjonalnej gospodarki kolejowej, uwzględniającej pokrycie zaledwie kosztów własnych z włączeniem przewozów gospodarczych wymagają osiągania wpływu przeciętnego w wysokości minimum 3,5 gr. Widać z tego, że obciążenie kolei świadczeniami sprowadza jej gospodarkę do deficytowej, lub co gorsza do zjadającej substancję własną, to jest tabor i urządzenia nawierzchni, a to już grozi ruiną.</u>
+ <u xml:id="u-32.50" who="#SMiklaszewski">Z poprzednich rozważań wiadomo, że przewóz osób, bagażu, poczty daje deficyt roczny 95 miln. zł, deficytowy przewóz węgla i innych do i od portów 30 miln. zł rocznie, łącznie 125 miln. zł rocznie. Niedobory te winny być pokryte przez nadwyżkę wpływów z wysoko taryfowanych przewozów towarów wartościowych, opłacających wyższe stawki. Tu staje do konkurencji z dotychczas monopolistyczną koleją groźny zawodnik w postaci motorówki ciężarowej. Obecnie jest w ruchu powyżej 2.000 ciężarówek zarobkowych, które przewożą bez przeładunku, kosztów stacyjnych i innych wprost do i od klienta po cenach niskich na kubaturę. Odbiera to kolei naj dochodowszych klientów. Prawdopodobne obniżenie wpływów dochodzić tu może do 48 miln. zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-32.51" who="#SMiklaszewski">Stąd pochodzi uzasadniona ostrożność w preliminowaniu. Jest to bardzo wskazane. Pogląd ten znajdzie swe uzasadnienie po rozpatrzeniu dalszych warunków eksploatacji, a szczególnie rozchodów.</u>
+ <u xml:id="u-32.52" who="#SMiklaszewski">Przeciętny wpływ za tono-kilometr waha się w Europie między 31,1 gr, w Polsce, i 12,9 gr. w Szwajcarii, Podciągnięcie dochodowości naszej tono-kilometra do 4,0 gr. jużby zapewniło nam opłacalność kolei bez ruiny substancji, z możnością wyrównania braków w składzie taboru, stopniowego poprawienia przelotności i zagęszczenia sieci na terenach wyraźnie zapuszczonych. Gdyby się dało ustabilizować wpływ z tono-kilometra na 5,0 groszach, sprawność wzrosłaby ze znaczną szybkością.</u>
+ <u xml:id="u-32.53" who="#SMiklaszewski">Przemysły: parowozowy, wagonowy, motorowy, hutniczy i wszystkie pomocnicze ożyłyby i miały nie tylko normalne opłacalne zatrudnienie dla potrzeb wewnętrznych, lecz przy pracy seryjnej poczęłyby pracować na eksport.</u>
+ <u xml:id="u-32.54" who="#SMiklaszewski">Cel ten da się osiągnąć różnymi drogami, a mianowicie: 1) przez taką organizację dróg wodnych, śródlądowych, a przede wszystkim systemu transportowego Warta — Gopło — Wisła i systemu Przemsza — Wisła Górna — Wisła Dolna, aby towary deficytowe (węgiel, rudy, fosfory, złom itp.) z deficytowych taryf po 2 gr od km. kolejami przewozić wodą po taryfach niedeficytowych, wahających się około 1 grosza, co ma miejsce w całej Europie. Odciąży to koleje od przynajmniej 1 miliarda tono-kilometrów deficytowych transportów i przez sam ten fakt podniesie rentowność przewozów kolejowych. Drugim środkiem zaradczym, mogącym dać szybszy efekt i nie wymagającym większych nakładów, to zarządzenia rewizyjne taryfowe z dążnością rewizyjną wzwyż w stosunku do niektórych uchwytnych i dość wysoko obrotowych towarów. Trzeci sposób dotyczy stosunku kolei do przewozu ciężarówkami towarowymi przez zorganizowanie celowe przedsiębiorców prywatnych w większe towarzystwa, pracujące systemem taryf różniczkowych, jak to nastąpiło w Anglii i w innych krajach.</u>
+ <u xml:id="u-32.55" who="#SMiklaszewski">Może również sprawa ta znaleźć rozwiązanie analogiczne do załatwienia w Polsce sprany deficytowego wprawdzie, ale rozwijającego się przewozu osób. Można również zastosować oprócz niektórych z tych metod lub ich kombinacyj zwolnienie na pewien czas P. K P. od interwencyjnych świadczeń na rzecz gospodarki narodowej bezpośrednio przez zwolnienie od wpłat na rzecz Skarbu Państwa. To zagadnienie, na ogół bardzo złożone, wymaga przede wszystkim doskonałego rachunku i niemniej doskonałego rozpoznania i wyczucia zarówno strukturalnych jak i koniunkturalnych skutków tej akcji.</u>
+ <u xml:id="u-32.56" who="#SMiklaszewski">Rozchody. Rozchody eksploatacyjne wynoszą ogółem w (preliminarzu 839.367.000 zł. Są one utrzymane mniej więcej na poziomie 1938 r., w stosunku do r. 1937 na poziomie o 60,3 miln. zł wyższym. Rozchody te składają się z dwóch zasadniczych pozycyj: rozchodów osobowych i rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.57" who="#SMiklaszewski">Preliminarz na rok 1939 przewiduje w kredytach osobowych etatów publiczno-prawnych 91.756, prywatno-prawnych — 12.140 osób, razem — 103.896 osób; w kredytach rzeczowych publiczno-prawnych 39.275 osób, umownych 28 osób, razem 39.303 osoby. Ogólna liczba pracowników wynosi 143.199 osób.</u>
+ <u xml:id="u-32.58" who="#SMiklaszewski">Do wydatków osobowych doliczyć należy wydatki na emerytury i zaopatrzenia wdowie i sieroce. Na te potrzeby wydatkowano w r. 1938 — 99.142.000 zł. Na r. 1939 preliminuje się sumę większą, a mianowicie 104.480.000 zł na skutek przywrócenia 25 % służby zaborczej (Leks Ostafin), co powoduje zwiększenie wydatków w stosunku rocznym o 8 miln. zł. Suma 104.480.000 zł obejmuje emerytury, zaopatrzenia i ubezpieczenia; nie są objęte tą sumą uprawnione osoby, pochodzące z terenów Zaolziańskich. Odpowiednie zaopatrzenie ich wyniesie około 2.500.000 zł rocznie. Ilość emerytów wynosi 45.588 osób, ilość wdów — 28.585 osób. Przeciętny wiek emerytów — 61,95 lat, wiek wdów 59,18 lat. Przeciętne uposażenie pracownika P. K. P. wynosiło w r. 1936 — 218 zł, w r. 1937 — 217 zł, a według planu finansowego na r. 1938 — 220 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.59" who="#SMiklaszewski">Przyśpieszony ruch wymaga częstej zmiany szyn, podkładów, wzmocnienia balastu, reparacji, przebudowy mostów, tuneli, wiaduktów, rozjazdów, zmiany spadków itp.</u>
+ <u xml:id="u-32.60" who="#SMiklaszewski">Wydatki rzeczowe (bez rozchodów osobowych) wynoszą: w r. 1937 — 240,9 tysięcy zł, w r. 1938 — 267,2 tysiące zł, a na r. 1939 preliminowane są w wysokości 267,9 tysięcy zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.61" who="#SMiklaszewski">Podtorze i budowle sztuczne. Utrzymanie podtorza i mostów oraz przepustów prowadzone jest w zakresie niewystarczającym.</u>
+ <u xml:id="u-32.62" who="#SMiklaszewski">Tabor. Na 1 grudnia 1938 r. posiadamy 5.046 parowozów, 10.062 wagonów osobowych oraz 152.788 wagonów towarowych. Za okres kryzysu gospodarczego od 1933 r. manco nowych parowozów wynosi 277 szt., co wymaga kredytów na kwotę 110.000,000 zł. Wstawiono do budżetu, łącznie z przyszłym budżetem inwestycyjnym, kwotę 11.380.000 zł na zakup 26 parowozów i 2.120.000 zł na zakup 4 lokomotyw elektrycznych. Aby wyrównać niedobór parowozów za lata kryzysu, trzeba kredytów w ciągu następnych 5 lat po 58 miln. zł rocznie. Stwierdzamy niedobór na rok następny w wysokości 44.500.000 zł. Na renowację wagonów osobowych potrzeba rocznie 22.500.000 zł, preliminuje się 10.920.000 zł. Niedobór — 11.580.000 zł. Na renowację taboru wagonów towarowych potrzeba 30 miln. zł. Zapreliminowano 2.650.000 zł, niedobór — 27.500.000 zł. Niedobór funduszu renowacyjnego na tabor P. K. P. w preliminarzu na r. 1939 wynosi 83.880.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.63" who="#SMiklaszewski">Konkludując stwierdzamy, iż stan torowisk i taboru P, K. P. jest niezadowalający i wymaga znacznych kredytów na renowację pod grozą niemożności wykonania ciążących na P. K. P. obowiązków. Do podobnych wniosków doprowadza bliższa analiza stanu przelotności linij i dostosowania ich do potrzeb Państwa. Wiele linij nie uległo dotąd przebudowie ani w myśl niezbędnych kierunków ruchu, ani powiększenia ilości torowisk, ani przebudowie stacyj i mostów, zwrotnic itp.</u>
+ <u xml:id="u-32.64" who="#SMiklaszewski">Pocieszającym jest fakt, iż posiadamy własny, rodzimy przemysł doskonale zorganizowany, który dostarcza zarówno szyny najnowszych typów i długości; własne wytwórnie wszelkich wagonów najdoskonalszych typów, parowozów najnowszych konstrukcyj o standaryzowanych typach, nadających się do seryjnej budowy; możemy również produkować seryjnie własne motory i motorowce na napęd olejowy. 20 lat pracy w okresie niepodległości uczyniło nas krajem samowystarczalnym w zakresie zaopatrzenia w tabor i zdolnym do konkurencji na rynkach międzynarodowych dobrocią produkcji. Przyłączenie Zaolzia, posiadającego najwspółcześniejsze urządzenia do przetwórstwa metali, ułatwi nam osiągnięcie zamierzonych celów.</u>
+ <u xml:id="u-32.65" who="#SMiklaszewski">P. K. P. dba o usprawnienie i przyśpieszenie przewozów. W tej dziedzinie osiągnięto znaczne wyniki zarówno w dziale przewozów towarowych, jak i w dziale osobowych. Potrzeby przemysłów spożywczych (nabiał, bekony, masło, ryby, piwo, inwentarze, drób) — wszystko to wymaga specjalnych wagonów i specjalnego traktowania. Przyśpieszenie biegu pociągów towarowych osiągnięte zostało przez założenie na 120.000 wozach hamulców zespolonych Westinghousea. Wagony motorowe skutecznie pracują na bocznych liniach w zastępstwie słabo zapełnionych pociągów parowozowych. Pomocniczy tabor, pracujący nad budową i utrzymaniem nawierzchni, został zmodernizowany przez zastosowanie drezyn silnikowych, wózków roboczych itp. produkcji krajowej. Usprawnienie pracy manewrowej osiągane jest przez zastosowanie małych lokomotyw typów krajowych. Nowe wózki wagonowe dają spokojny bieg wagonów.</u>
+ <u xml:id="u-32.66" who="#SMiklaszewski">Tak liczny i różnorodny tabor wymaga celowej organizacji własnych zespołów warsztatowych reparacyjnych. P. K. P. posiadają warsztatów głównych 16, w tym parowozowych — 9, wagonowych — 7. Wydajność tych warsztatów odpowiada zapotrzebowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-32.67" who="#SMiklaszewski">Gospodarka materiałowa. Ustalono fundusz zasobów w wysokości 165 miln. zł rocznie. Są to głównie materiały nawierzchni: podkłady, żelazne materiały, materiały elektryczne, części zapasowe taboru i inne. Zapasy są niezbędne przede wszystkim w celu terminowego wykonywania i rozpoczynania robót w okresie wiosennym. Niestety sumy na ten cel przeznaczane były w niedostatecznej wysokości, choć w ostatnich trzech latach wzrastały, a mianowicie: w roku 1936 — 151.676.000 zł, w r. 1937 — 180.914.000 zł, w r. 1938 — 202.885.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.68" who="#SMiklaszewski">Cechą charakterystyczną okresu 1938 r. jest znaczne zwiększenie ilości przewozów towarów i osób przy zmniejszonym wskutek skreśleń z inwentarza zużytym taborze z równoczesnym zmniejszeniem wpływów, nie pokrywających w wielu działach rozchodów własnych. Nastąpiło to wskutek wzrostu ilości przewozów towarów o niskich stawkach taryfowych, obniżania się ilości przewozów towarów o wysokich stawkach (konkurencja ciężarówek samochodowych, obniżenie opłat za tranzyt Prusy — Rzesza, deficytowość przewozów osób w ogólności, co przy wzroście ilości pasażerów musi się dać odczuć). Dalszą przyczyną zmniejszenia się dochodowości jest wykonanie leks Ostafin i zwiększenie liczby personelu P. K. P. z powodu zwiększenia ruchu. Konieczność wyrównania niedoborów renowacyjnych i wzmocnienia zapasów materiałowych oraz powiększenie wysokości oprocentowania zaciągniętych zobowiązań dało ten sam efekt. Wszystkie te czynniki mieć będą wpływ stały, więc i stałe skutki. Aby im zaradzić trzeba skierować merytorycznie deficytowe przewozy masowe, o ile możności na zasadniczo tańsze drogi wodne; stąd konieczność ich przyśpieszonej rozbudowy choćby na poziomie niskich wód na razie na odcinkach przemysłowo i organizacyjnie najpilniejszych. Rozwój motoryzacji jest nieuniknioną koniecznością, stąd potrzeba energicznej organizacji głównych tras o ulepszonej nawierzchni z równoczesną organizacją celową ruchu motorowego na trasach kolejowych oraz systemu transportu ciągówkami samochodowymi w koordynacji z istniejącym systemem transportu kolejami. Wszystkie te niedomagania i braki organizacyjne naszego transportu wymagają intensywnego programu reorganizacyjnego, a przede wszystkim sanacji finansowej zarówno w dziedzinie eksploatacji i renowacji taborów, jak i ograniczenia wykorzystywania choć na pewien czas środków transportowych do celów polityki interwencyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-32.69" who="#SMiklaszewski">Lotnictwo cywilne podlega Ministerstwu Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-32.70" who="#SMiklaszewski">Preliminarz budżetowy na r. 1939 przewiduje w wydatkach zł 16.755.000.</u>
+ <u xml:id="u-32.71" who="#SMiklaszewski">Suma powyższa rozpada się na następujące istotne pozycje: 1) utrzymanie i eksploatacja linij lotniczych 6.700.000 zł, 2) budowle, grunty, konserwacje, urządzenia płatowców i silników 4.051.000 zł, 3) szkolenie fachowców lotniczych i lotnictwo sportowe 3.127.000 zł, 4) subwencje dla instytucyj naukowych i technicznych 1.300.000 zł, 5) administracja, personel, zobowiązania i r. 1938 i inne wydatki 1.577.000 zł. Razem 16.755.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.72" who="#SMiklaszewski">Od 1 stycznia 1929 r. komunikację lotniczą prowadzą Polskie Linie Lotnicze — „Lot”.</u>
+ <u xml:id="u-32.73" who="#SMiklaszewski">Sieć — „Lotu” obejmuje linie od północy z Helsinek do Lyddy w Palestynie przez Tallin, Rygę, Kowno, Wilno, Warszawę, Lwów, Czerniówce, Bukareszt, Sofię, Saloniki i Ateny. W r. 1938 uzyskano połączenie z Kownem i Budapesztem. W r. 1939 projektowane jest przedłużenie linij południowych do Włoch i Bagdadu oraz do Paryża i Londynu. — „Lot” posiada obecnie najnowocześniejszy sprzęt lotniczy.</u>
+ <u xml:id="u-32.74" who="#SMiklaszewski">Zestawienie powyższe dowodzi, że ilość ton o-kilometrów wzrosła prawie trzykrotnie, zaś subwencja zmniejszyła się na km dwukrotnie. Procent pokrycia potwierdza ten sam wniosek.</u>
+ <u xml:id="u-32.75" who="#SMiklaszewski">Polska nie stanowi wyjątku w deficytowości linij lotniczych. Oto zestawienie wysokości subwencji kilku innych państw europejskich z r. 1932. [tabela] Lotnictwo polskie powstało własnym wysiłkiem z nicości. Charakterystyczną cechą jest fakt, że już po 5 latach od powstania fabryk samolotów wypuszczono na rynek prawdziwe polskie kadłuby, gdy motory weszły na rynek dopiero po 9 latach.</u>
+ <u xml:id="u-32.76" who="#SMiklaszewski">W ciągu lat dziesięciu zorganizowano polski przemysł lotniczy i motorowy, całkowicie pokrywający potrzeby Państwa w czasie pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-32.77" who="#SMiklaszewski">Ta charakterystyka naszych postępów w wytwórczości z zakresu przemysłu podstawowego motorów i aparatów lotniczych odpowiada realnym warunkom i spowodowana jest przez celowe podejście do zagadnienia, mającego w obecnych czasach podstawowe znaczenie dla obronności Państwa. Rezultaty takie można było osiągnąć przez połączenie ścisłych metod badawczych, opartych o naukowe podstawy, z doświadczeniem przemysłowym. Badania naukowe w zakresie metalurgii i metalografii, w zakresie lotnictwa i konstrukcji motorów i aparatów lotniczych, niezmordowana praca, systematycznie prowadzona w ciągłej krytyce osiągniętych rezultatów i z nieustanną dążnością do udoskonaleń pozwoliły nam wyjść z pieluch i wejść na drogę osiągnięć realnych i twórczych, pomimo to że ponieśliśmy niepowetowane straty przez śmierć przedwczesną zdolnych konstruktorów w osobach Pławskiego oraz Żwirki, Wigury, Witkuńskiego i innych. Preliminowana suma 1.300.000 zł na te cele nie wystarcza na potrzeby zakładów badawczych, pracujących nad całym kompleksem zagadnień lekkich metali i innych. Pocieszającą jest jednak myśl, że zrozumienie znaczenia tej pracy coraz więcej znajduje swój wyraz w realnych posunięciach, do których zaliczyć należy między innymi systematyczne uwzględnianie w preliminarzach sum na te cele przeznaczonych, czego dowodem jest również i ten fakt, iż oprócz pracującego z dużym skutkiem zespołu zakładów badawczych przy Politechnice Warszawskiej i przy Państwowych Zakładach Lotniczych wkrótce wykończone będą we Lwowie przy tamtejszej Politechnice nowoczesne zakłady badawcze o łącznej kubaturze sięgającej 180.000 m^3^. Nie mniej ważne od tych badań i rezultatów pracy z zakresu mechaniki, metalurgii i elektrotechniki są badania z zakresu chemii i technologii materiałów pędnych naturalnych i syntetycznych oraz ich (kombinacji, gdyż jak na całym świecie, tak i u nas złoża ropne muszą się wyczerpywać i dawać mało kopaliny i po coraz wyższej cenie. Nie jest wyłączone odkrycie nowych złóż, musimy jednak posiadać własne metody produkcji materiałów pędnych z różnych odmian paliwa stałego, gazowego oraz różnych płodów przemysłu rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-32.78" who="#SMiklaszewski">Nie można pominąć milczeniem niezmiernie popularnej i zasłużonej instytucji, jaką jest Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Działalność jej oparta jest o środki, pochodzące ze składek wielkich rzesz członków i nie-członków. Prowadzi ona 4 szkoły pilotów. Buduje piątą. Szkoli corocznie 450 uczni pilotów. Buduje lotniska cywilne i urządzenia lotniskowe. Posiada uruchomionych 25 lotnisk, w przygotowaniu — 5 lotnisk, w budowie — 4 lotniska, w r. 1939 zaczyna przygotowywać 2 lotniska, razem 36.</u>
+ <u xml:id="u-32.79" who="#SMiklaszewski">Szybownictwo. LOPP posiada 17 szkół szybowcowych, w tym 4 wyższe szkoły szybowcowe, 89 szybowisk zarejestrowanych, 97 kół szybowcowych, 398 szybowców wraz z przyrządami pokładowymi i spadochronami. Rocznie wyszkala około 3.000 pilotów. Pracuje nad stworzeniem szybownictwa silnikowego. Posiada 2 typy własnych motoszybowców, które pobiły rekordy międzynarodowe na wysokość (4.565 m) i na czas (5 godz. 24 min.). Powierza twórczość i badania naukowe: Studium lotnicze we Lwowie i inne oraz katedrę budowy płatowców w Warszawie; popiera budowę prototypów silników i samolotów turystycznych, ułatwia wyjazdy młodzieży na studia i wystawy za granicę. Popiera badania lekarskie lotnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-32.80" who="#SMiklaszewski">Balony. Nie mniejsze zdobycze osiągnęliśmy w dziedzinie wynalazków i osiągnięć lotnictwa balonowego. W Europie należymy do krajów o wielkich postępach w budowie i w rekordach wyczynowych.</u>
+ <u xml:id="u-32.81" who="#SMiklaszewski">Po raz pierwszy w historii Polski oraz historii nawigacji powietrznej świata mamy możność wpisania imienia Polski na listę światowych rekordów aeronautycznych przez doprowadzenie do końca próby osiągnięcia przez polską załogę na polskim balonie wysokości, na jakiej człowiek jeszcze nie był. W locie tym do stratosfery są ponadto postawione bardzo poważne zagadnienia nauki ścisłej oraz nauk stosowanych.</u>
+ <u xml:id="u-32.82" who="#SMiklaszewski">Turystyka. Przewóz osób na kolejach posiada cele handlowe, zawodowe, osobiste i jest dokonywany na zasadzie taryf normalnych lub ulgowych okresowych, oświatowych, administracyjnych, wojskowych, personalnych, socjalnych i innych. Przez przewozy turystyczne rozumie się wszelkie przewozy dodatkowe, uzyskane specjalną akwizycją w celach odbycia wycieczek wypoczynkowych, krajoznawczych, przyrodoznawczych, sportowych, organizacyjnych, politycznych, wystawowych itp. Dla kolei jest to dodatkowy klient, uzyskany za pomocą odpowiednich zabiegów propagandowych, taryfowych, przewozowych i organizacyjnych — na dłuższe lub krótsze wycieczki, pobyt lub imprezy. Przez dodatkowość należy rozumieć, iż bez dodatkowych zabiegów nie uzyskano by kontyngentu przewozowego.</u>
+ <u xml:id="u-32.83" who="#SMiklaszewski">Wszystkie kategorie turystów dały w sumie przeszło 7.800.000 przejazdów ulgowych dodatkowych do normalnego, nie akwizycyjnego obrotu.</u>
+ <u xml:id="u-32.84" who="#SMiklaszewski">Zróżniczkowana nomenklatura i klasyfikacja turystów świadczy o ruchliwości i znaczeniu tego działu pracy P. K. P. Akwizycję i badanie terenu prowadzi Liga Popierania Turystyki, instytucja społeczna, będąca w bezpośrednim kontakcie z Ministerstwem Komunikacji i rozwijająca ożywioną działalność oświatową i organizacyjną. Te 7.800.000 przejazdów to są pełne pociągi, to zorganizowane wycieczki zbiorowe wszelkich typów, to nauka zespołowego współżycia, to wspólne przyjemności, to zorganizowane zawody sportowe, wspólna praca organizacyjna, wspólna rozrywka i radosne chwile zabawy i odpoczynku po pracy.</u>
+ <u xml:id="u-32.85" who="#SMiklaszewski">Lecz przewóz masowy to zaledwie cząstka pracy turystycznej. Należy zorganizować lub ułatwić organizację umieszczenia, wyżywienia, rozrywki tych rzesz podróżnych, przybyłych na krótki pobyt. Ciągłość tych poczynań wywołuje budowę domów wypoczynkowych, noclegowych, turystycznych i hoteli różnego typu i poziomu organizacji, stwarza przemysły turystyczne.</u>
+ <u xml:id="u-32.86" who="#SMiklaszewski">Turystyka posiada znaczny dynamizm polityczny, gospodarczy itp.</u>
+ <u xml:id="u-32.87" who="#SMiklaszewski">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Komunikacji w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Semkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Podnoszę głos w imieniu ziem południowo-wschodnich, a szczególnie miasta Stanisławowa, miasta o pięknej i chlubnej tradycji ,polskiej, niezmożonej twierdzy polskości na ziemiach południowo-wschodnich.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SSemkowicz">Jeszcze za rządów zaborczych znajdowała się w Stanisławowie okręgowa dyrekcja kolei państwowych. Instytucja o tak wielkim znaczeniu nadawała miastu ton polskości. Liczne bowiem rzesze urzędników wraz z rodzinami nie tylko podtrzymywały, ale utwierdzały stan posiadania polskiego w mieście. Przez liczne zamówienia, złączone z funkcjonowaniem tak potężnej instytucji, kwitły placówki rzemieślnicze i handlowe, wywierając przez silne mieszczaństwo wpływ na życie gospodarcze miasta.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#SSemkowicz">Po odzyskaniu niepodległości rozpoczęło się ogałacanie ziem południowo-wschodnich z licznych placówek i instytucyj, powstałych inicjatywą i pracą całych pokoleń. Śmiem twierdzić, że była to źle pojęta oszczędność. Przez ogałacanie miasta z instytucyj, które były placówkami życia polskiego, uszczupliło się polski stan posiadania, ułatwiając innym żywiołom opanowanie miasta polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#SSemkowicz">Dlatego w imię polskiej racji stanu proszę Wysoki Rząd, aby poczynił starania o jak najrychlejsze reaktywowanie dyrekcji Polskich Kolei Państwowych w Stanisławowie. Poprzez powrót tej instytucji rozwinie się życie polskie, rozwinie się gospodarczość miasta, polski przemysł, handel i rzemiosło.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#SSemkowicz">Potrzeby komunikacyjne ziem południowowschodnich są tak liczne i tak piekące, że trudno je tutaj dziś wyliczać. Wystarczy powiedzieć, że od 20 lat dzielnica południowowschodnia była tak zaniedbana i tak po prostu zapomniana przez Wysoki Rząd, że nic w tym kierunku się nie robiło. Dlatego dzisiaj powstała z inicjatywy Rządu, z inicjatywy wojewody lwowskiego Rada Gospodarcza Małopolski Wschodniej opracowała szereg planów komunikacyjnych, planów gospodarczych, które przedłożyła Wysokiemu Rządowi do rozpatrzenia.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#SSemkowicz">Na czoło tych piekących potrzeb Małopolski wschodniej wysuwa się sprawa linii kolejowej Lwów — Warszawa. Od 20 lat płacimy haracz czasu i pieniędzy na podróż do Warszawy. Okrążamy przez Przeworsk i Rozwadów, zamiast jechać linią prostą przez Bełżec i Rawę Ruską. Jest to istotnie postulat ziem południowo-wschodnich najpilniejszy i proszę Wysoki Rząd, aby rozpatrzył te potrzeby nasze i jak najrychlej przystąpił do budowy tej linii prostej w kierunku Bełżec — Rawa Ruska — Warszawa.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#SSemkowicz">Jednym z najważniejszych planów gospodarczych naszej dzielnicy jest gigantyczny plan budowy kanału Bałtyk — Morze Czarne. Gdy przed dwoma laty p. Minister Komunikacji odwiedził nasze miasto i był obecny na inauguracji Rady Gospodarczej, wówczas myśl ta wydawała się taką utopią, że sam p. Minister nie wierzył w to, by mogła być rychło zrealizowana. Na szczęście dziś po przygotowaniu niezwykle sumiennych i fachowych planów przez prof. Matakiewicza sprawa ta wzięła inny obrót. Rząd zajął się tą sprawą i muszę przyznać, że tym samym spełnimy obowiązek nasz wobec przyszłych pokoleń, bo sprawa budowy kanału Bałtyk — Morze Czarne jest jednym z najważniejszych zadań, które my jako obowiązek wobec przyszłych pokoleń musimy spełnić. Jest to praca obliczana na lat kilkadziesiąt, na lal 30, ale trzeba do niej wreszcie przystąpić i proszę Wysoki Rząd, aby nie ustawał w tej pracy przygotowawczej i żeby ją nadal kontynuował.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#SSemkowicz">Również pragnę polecić opiece p. Ministra sprawę uzdrowisk i letnisk w Małopolsce wschodniej. Jest to sprawa naprawdę piekąca. Wszyscy Państwo wiecie, jak bogate jest nasze Podkarpacie w źródła mineralne, letniska i uzdrowiska. Dostęp do tych uzdrowisk jest tak fatalny, że po prostu wstydzimy się wobec gości zagranicznych, że nic w tym kierunku dotychczas nie zrobiliśmy. Dlatego proszę Wysoki Rząd, aby i tą sprawą jak najgoręcej się zajął.</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Zarzycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SZarzycki">Wysoki Senacie! Rozpocznę od przemówienia mego przedmówcy, bo jestem przedstawicielem tamtych ziem. O dziwo, tutaj schodzimy się my, przedstawiciele społeczeństwa polskiego, z przedstawicielami społeczeństwa ukraińskiego. Proszę mi wierzyć, że jeżdżąc do tych najdalszych — to są najdalsze, najbardziej odległe ad centrali ziemie Rzeczypospolitej — jest się w dość trudnym położeniu, bo musi się wysłuchiwać często bardzo dokuczliwych uwag pod adresem władz centralnych, a to na skutek pewnego opuszczenia, jakie odczuwają ziemie południowo-wschodnie. Na czym to opuszczenie polega i czy to jest słuszne? Oczywiście obowiązkiem moim jest najpierw zbadać, czy w tym jest racja, czy nie. I oto jestem zachwiany w swej opinii, że to nie jest słuszne. A dlaczego? Bo słyszy się na przykład od tych, którzy urządzali rajd w Polsce, że w Małopolsce wschodniej są najgorsze drogi. A teraz, jeżeli się zapytać tych, którzy idą za głosem tego dobrego ruchu, to znaczy idą na ruch turystyczny w większym stylu, to odpowiedź jest prosta: Pojechalibyśmy, ale to jest niemożliwe, odległości są tak dalekie, koszty są tak wielkie, że masowość ruchu turystycznego w tamtych stronach — jednych z najpiękniejszych w Rzeczypospolitej Polskiej — jest niemożliwa.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SZarzycki">Trzeba sobie uzmysłowić jedno — żeby się dostać do jednej z tych miejscowości, Zaleszczyk czy Worochty, to jest poważny koszt w porównaniu z tymi kosztami, które gdzie indziej się wykłada, to jest koszt wyższy o jakieś 40, 50, nawet 60%. Więc to nie są żarty i rzeczywiście bardzo trudno odpowiedzieć na tego rodzaju argumenty. Muszę i co rok będę musiał to powtarzać, bo zależy mi na tym, każdemu Polakowi musi zależeć na tym, by te ziemie, które mają do spełnienia pewną rolę historyczną, były najlepiej związane z całością Rzeczypospolitej. One komunikacyjnie są najgorzej związane. Jeżeli do Krakowa można się dostać w 4 godziny, to do Lwowa, a Lwów to jest dopiero początek tych ziem, prawie w dwa razy tyle, bo około 8 godzin, a cóż dopiero dalej! Wobec tego niech się Panowie nie dziwią, że będziemy jeszcze nieraz dokuczali tymi rzeczami, bo leży w interesie Rzeczypospolitej, by te ziemie bliżej związać. Na Komisji Budżetowej tego się domagał przedstawiciel tych ziem narodowości ukraińskiej. Muszę przyklasnąć mu, bo ma rację. Trzeba bezstronnie powiedzieć, że to jest wystąpienie z postulatem zupełnie racjonalnym.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SZarzycki">Wspomniał p. kolega Semkowicz o kwestii dyrekcji w Stanisławowie. Muszę się przyznać, że byłem jednym z tych, którzy głosowali za jej zniesieniem, ale uwierzyłem wówczas tym wielkim referatom i elaboratom, że związane są z tym pewne zasadnicze oszczędności, co miało wówczas w owych niesłychanie ciężkich latach dla budżetu duże znaczenie, zwłaszcza że oszczędność miała wynieść około miliona złotych. Niestety, dziś słyszymy już od bardzo wysokich kolejarzy, że to posunięcie było nie tylko nie oszczędne, ale organizacyjnie zupełnie niestosowne. Nie wiem, gdzie jest prawda, ale chcę tę rzecz zarejestrować, że oto tak się dzieje. Że z punktu widzenia polskiego to było złe posunięcie, mimo że wówczas niektórzy panowie członkowie Rządu tego gwałtownie bronili, to jest bardzo proste i jasne i nie trzeba się nad tym długo rozwodzić. Z punktu widzenia gospodarczego oczywiście ma to swoje zasadnicze znaczenie dla miejscowego społeczeństwa— dla handlu, dla rzemiosła i drobnego przemysłu na tym terenie. Proszę mi wybaczyć, że zajmuję uwagę tymi rzeczami może drobniejszego kalibru, ale ponieważ te rzeczy były poruszane, uważam sobie za obowiązek być echem tego, co muszę często wyjeżdżając w teren wysłuchiwać.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SZarzycki">A teraz wróćmy do zasadniczej rzeczy, to jest do komunikacji jako całości, bo od tego tu jesteśmy, aby sobie z tego zdawać sprawę. Jak jest z tą komunikacją, z tym przedsiębiorstwem Polskich Kolei Państwowych, o którym tyle się mówi i pisze.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SZarzycki">Z niesłychanie wnikliwego referatu p. sen. Miklaszewskiego jasno, zdaje się, wynika, że jeżeli weźmiemy stan techniczny i finansowy, a to są dwa zasadnicze działy, to stan techniczny miał braki, ma braki i jeszcze wiele czasu upłynie i wody w nieuregulowanej Wiśle, zanim stan ten podciągniemy do jakiego takiego poziomu, nie zbliżonego do ideału, broń Boże, ale który by mógł nas zadowolić. Ale na to potrzeba wiele pieniędzy. Skąd te pieniądze można wziąć? Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo Polskich Kolei Państwowych, to tylko z taryf. Drugie źródło może być tylko z obniżenia kosztów przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SZarzycki">Jeżeli przejdziemy do stanu finansowego tego przedsiębiorstwa, to musimy słuchać zimnych cyfr, bo nie wolno wyrabiać sobie opinii na podstawie demagogicznych artykułów. Dla nas miarodajnymi powinny być cyfry, zimna rzeczywistość. Jak ona wygląda? Za mało dzisiaj Wysokiej Izbie cyfr przytaczano, więc podam parę, ale nie tak dużo, żeby nie można było zapamiętać bez obciążania sobie głowy.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SZarzycki">Otóż jak wyglądają w tej chwili finanse tego przedsiębiorstwa? P. sprawozdawca pierwszy tu podniósł niepokojący objaw, a mianowicie w ciągu r. 1938 spadek dochodów w przedsiębiorstwie takim, jakim jest P. K. P. A proszę zważyć, że to jest przedsiębiorstwo bardzo ważne. Dlaczego tak ważne? Choćby dlatego, że to jest największe przedsiębiorstwo w Polsce i to przedsiębiorstwo państwowe. Dlatego chcielibyśmy, ażeby w tym przedsiębiorstwie nie działo się nic takiego, co by nie było przykładem, bo obywatel bardzo przypatruje się takiemu przedsiębiorstwu, a szczególniej przedsiębiorstwu państwowemu o milionowych obrotach po jednej i po drugiej stronie. Następnie to przedsiębiorstwo spełnia jedną z zasadniczych funkcyj gospodarczych. Dla kogo? Czy dla jednej dziedziny? Dla całości gospodarstwa narodowego, bo dla przemysłu, dla rzemiosła, dla rolnictwa, dla wszystkich ludzi pracujących. Kogokolwiek weźmiemy w Polsce, dla wszelkiego rodzaju interesów służy to przedsiębiorstwo. Dlatego nie mamy co się dziwić, moim zdaniem, że na Komisji Budżetowej to zagadnienie wywołało tak żywy oddźwięk. Muszę zakomunikować Wysokiemu Senatowi, że ta część budżetu cieszyła się jednym z największych zainteresowań obok oświaty i rolnictwa. To jest też z rozmaitych powodów zrozumiałe. Więc dlatego, moim zdaniem, trzeba zdawać sobie sprawę z rzeczywistości, a skoro z takim ogromem mamy do czynienia, trzeba zadać sobie trudu, ażeby przestudiować to położenie.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SZarzycki">A więc przede wszystkim musimy stwierdzić ogólny spadek dochodów przy równoczesnym wzroście wydatków. Taki jest obraz w tej chwili. Niewątpliwie jest źle, a dlatego jest źle, że możemy dojść do deficytowości, czyli do dopłaty ze Skarbu Państwa. To nam nie grozi w tej chwili, muszę to powiedzieć bezstronnie. Jeżeli chodzi o stronę wydatków, gdy bliżej się przyjrzymy, to są pozycje, są zużytkowywane pieniądze na to, czego się tak usilnie domagamy — na renowację taboru, na torowiska, na zakup taboru, na inwestycje, bo — jak za chwilę powiem i przedstawię cyfrowo — były te pieniądze wydawane na te rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SZarzycki">Ale teraz wracam do tych cyfr, o których powiedziałem. Jak przedstawia się ta rzecz na codzień, czy mamy pieniądze na wypłacanie codziennych rachunków, bo to jest właśnie w przedsiębiorstwie najważniejsza kwestia, jak wygląda gotówka dyspozycyjna. Trzeba bezstronnie powiedzieć, że w roku 1937 stan się poprawił, bo jeżeli w r. 1936 gotówki dyspozycyjnej, gotówki przeznaczonej do użycia natychmiastowego było 26 milionów, to w r. 1937 było 50 milionów. Mamy spadek dochodów o 40 milionów lub 50 milionów. Czy to jest dużo, czy mało? Jeżeli weźmiemy cyfrę 40 milionów, to jest to niewątpliwie dużo, ale proszę uważać, że to jest przedsiębiorstwo o miliardowym obrocie, koszta eksploatacji wynoszą około 900 milionów, więc potrzeba miesięcznie około 70 milionów, a zatem widzimy, że chcąc mieć związany koniec z końcem, trzeba mieć gotówki obrotowej skromnie licząc 70 milionów miesięcznie, ażeby nie potrzebować pożyczać na bieżące wydatki i płacić wysokich procentów. I to jest ten dokuczliwy stan. Proszę Panów! Pozwolę sobie powiedzieć, że to jest diametralnie różne od tego, co widzimy w przedsiębiorstwie pocztowym, pięciokrotnie mniejszym, albo co widzimy w Lasach Państwowych. Gdyby to porównać i przedstawić obrazowo, to trzeba powiedzieć, że tu mamy do czynienia z biedakami, a tam z bogaczami.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#SZarzycki">Teraz dalej. Zapas materiałów i surowców jest dowodem bogactwa przedsiębiorstwa. W ostatnich 2 latach stan ten poprawił się niewiele, ale poprawia się systematycznie, tak że np. w 1936 r. stan tych zapasów wynosił 107 miln., a w 1937 skoczył na 136 miln., a w 1938 — jestem przekonany aczkolwiek tych cyfr nie ma, bo bilans może być dostępny za 1937 r. — będzie jeszcze lepszy.</u>
+ <u xml:id="u-36.10" who="#SZarzycki">Teraz majątek, czyli kapitały zaangażowane przez Skarb Państwa i przedsiębiorstwa. Pisze się o tym dużo, że tak wielki majątek właściwie słabo ren tuje. Jak się ta sprawa przedstawia w krótkości? Otóż ten majątek w bilansie na koniec 1937 r. wynosi z górą 8 miliardów zł i powiększył się w ciągu roku 1938 o blisko 100 miln. na skutek oczywiście inwestycyj. Czy to jest dużo, czy mało? Czy dużo czy mało, można powiedzieć zależnie od tego, jak ten majątek jest wykorzystywany. W jaki sposób zobaczyć, jak ten kapitał jest wykorzystywany, jak się on obraca? Z rachunku zysków i strat powinniśmy to wyliczyć. My to wyliczymy. Obroty za rok 1937, czyli wpływy eksploatacyjne wynosiły 963 miliony. I znów nie wiemy czy 963 miliony złotych to jest dużo, czy mało. W każdym razie musimy stwierdzić, że w porównaniu z 1936 rokiem jest to wzrost o 15%. W tym roku zanosi się na to, że wpływy te skutkiem spadku wysokotaryfowych przewozów będą mniejsze, co uzasadnił już p. sprawozdawca. Jeżeli chcemy porównać cyfry obrotów z cyframi zaangażowanych kapitałów, to musimy wziąć pod uwagę, że inwestycja kolejowa to nie jest inwestycja krótkoterminowa, że tym kapitałem nie można obracać w krótkim czasie, w ciągu paru lat, dlatego że to jest inwestycja na dłuższy czas. Z grubsza mówiąc, obroty w stosunku do zaangażowanego kapitału wynoszą mniej więcej 12%. Niewątpliwie jest to mało. Co to znaczy? To znaczy, że jest na kolei dużo majątku, dużo zainwestowanych urządzeń, które nie przynoszą dochodów i zysków. Czy tak jest, czy nie? Tak jest, bo kolej spełnia przede wszystkim zadania między innymi społeczne, a otwarcie mówiąc, obronne, musi budować.</u>
+ <u xml:id="u-36.11" who="#SZarzycki">Rząd swą decyzją nakazuje jej budować te lub inne linie kolejowe bez względu na to, czy się będą rentować, czy nie. Będą się rentować dopiero wtedy, kiedy będzie gra o prawdziwą rentowność Państwa. Wtedy się zobaczy, jaką one spełnią rolę. A jeżeli zwrócimy uwagę na mapę kolei, z punktu widzenia ruchu na nich, to przecież trzeba powiedzieć znowu to samo, co w naszym położeniu gospodarczym, że po prostu, jeżeli nie trzy czwarte, to w każdym razie połowa tych linij kolejowych i urządzeń jest gospodarczo bierna, to znaczy, że nie dają dostatecznej ilości wpływów i dochodów. Nie ma się też czym denerwować i nie można żądać, ażeby od 8 miliardów majątku był dochód taki i taki, jak dajmy na to z zaangażowanego kapitału w jakimś przedsiębiorstwie handlowym czy przemysłowym. To jest całkiem co innego. A przecież i serwitutów ma kolej niesłychaną ilość! Ale największa trudność jest w tym, że przedsiębiorstwo nie jest samodzielne. Przedsiębiorstwo P. K. P. nie jest samodzielne. P. Minister Komunikacji nie jest jedynym i wyłącznym gospodarzem w tym przedsiębiorstwie. Są to skutki tego, że P. K. P. musi spełniać zadania ogólne, głównie obronne. To jest jasne, że Rząd ma tutaj coś do powiedzenia, a mianowicie w jaki sposób, jak daleko może być posunięta wysokość taryf kolejowych i tutaj właściwie jest sedno zagadnienia. Trzeba stwierdzić prosto i otwarcie, że w tych żądaniach zniżek taryf kolejowych, których taką masę narzucano na to przedsiębiorstwo, poszliśmy za daleko i teraz nawrócenie z tej drogi — jak słusznie p. Minister to podkreślił — jest bardzo trudne, bo dać coś komuś jest łatwo, ale odebrać bardzo trudno. Niemniej jednak muszę powiedzieć, że po tej drodze musi się pójść, jeśli nie chce się doprowadzić do deficytu już nie tylko kasowego, ale także i bilansowego. Nie możemy do tego za żadną cenę dopuścić i dlatego, moim zdaniem, trzeba ten nacisk wywrzeć i użyć autorytetu Ministerstwa, ażeby i Rząd zrozumiał, że w tym kierunku trzeba pójść, ażeby to przedsiębiorstwo z tej strony zasadniczej radykalnie ujmować.</u>
+ <u xml:id="u-36.12" who="#SZarzycki">Muszę zaznaczyć, że w obecnej debacie na Komisji Budżetowej Senatu zaznaczył się pewien przychylny stosunek do tego, czym byłem sam zaskoczony, bo się spodziewałem, że może teraz będą sprzeciwy ostre i silne, tak jak gorące i ostre były ówczesne żądania zniżek. Muszę powiedzieć, że przedstawiciele życia gospodarczego nie okazali wielkiej agresywności i zdają sobie sprawę, że Ministerstwo Komunikacji musi taryfy podnieść, ale nie na to, żeby zwiększyć budżet konsumcyjny, ale aby zwiększyć wydatki inwestycyjne, szczególnie renowacyjne, żeby poprawić stan torów.</u>
+ <u xml:id="u-36.13" who="#SZarzycki">Jeszcze dwa szczegóły bilansowe.</u>
+ <u xml:id="u-36.14" who="#SZarzycki">Jedną z pozycyj bilansowych w Polskich Kolejach Państwowych, która wzbudza pewne zastrzeżenia, to jest duże zadłużenie, wynoszące około pół miliarda złotych. To zadłużenie coraz bardziej wzrasta w związku z zaciąganiem długoterminowych kredytów, związanych z inwestycjami. Trzeba zdać sobie sprawę, czy to jest dużo, czy mało. Dług pół miliarda w stosunku do 8 miliardowego majątku, to nie jest wiele, jest to procent niewielki, ale w stosunku do obrotowych możliwości wygospodarowania obsługi jest to niewątpliwie dużo. Dlatego spotykamy duże pozycje przy obsłudze odsetek i obsłudze kapitału. jak to już dziś podniósł p. referent Spłata kapitału wynosi 36 milionów, a spłata odsetek 18 milionów, jest to poważna kwota 54 milionów zł, którą na samą obsługę tego długu trzeba wygospodarować z 963 milionów. Ale te pozycje będą rosły dlatego, że na inwestycje kolejowe musimy zaciągać pożyczki, ażeby nie przerwać rozpoczętych już inwestycyj, tak potrzebnych zwłaszcza na kolejach.</u>
+ <u xml:id="u-36.15" who="#SZarzycki">Dodatnim objawem w bilansie jest to, że oprócz odpisów na rachunek zysków eksploatacyjnych kolej jednak wygospodarowuje pewne kwoty na przykład na wpłaty P.K.P. do Funduszu Inwestycyjnego na pokrycie wydatków. Wiadomo, że P.K.P. gospodarują osobno i osobno wykazują rachunek Funduszu Inwestycyjnego. P. K. P. jednak potrafiły w roku 1937 wygospodarować kwotę blisko 30.000.000 zł dochodu brutto. Czy to jest gorzej, czy lepiej? Otóż jeżeli zwrócimy uwagę, że poprzedniego roku— 1936 P.K.P. potrafiły wygospodarować na ten sam cel kwotę zaledwie 13.000.000 zł, to mamy wzrost dwa razy większy. To naturalnie już grubo poniżej zapotrzebowania inwestycyjnego. Do tego dochodzą oczywiście dochody z pożyczek, które razem też nie pokrywają potrzeb inwestycyjnych kolei. Niemniej jednak trzeba powiedzieć, że to jest objaw dodatni.</u>
+ <u xml:id="u-36.16" who="#SZarzycki">Jak to będzie w roku bieżącym? Zależy to od tego, w jaki sposób będzie układany bilans, ale niewątpliwie ta pozycja utrzyma się. Na podstawie wyników za 11 miesięcy jestem zdania, że ta pozycja utrzyma się w dość poważnej wysokości. Poza tym nie trzeba zapominać — wspomniał o tym p. sprawozdawca — że P.K.P. obarczone są serwitutem na lotnictwo cywilne. Z dochodu P. K. P. trzeba znowu wygospodarować kwotę około 17.000.000 i wyłożyć na lotnictwo cywilne. Znowu zatem chcąc ocenić samo przedsiębiorstwo, trzeba tę kwotę wyłączyć.</u>
+ <u xml:id="u-36.17" who="#SZarzycki">Dalszymi cyframi już nie będę nużył. Zdaje się, że są one jasne i wyraźny dają obraz. Musimy chwilowo zarejestrować ogólny spadek dochodu i zwiększenie się wydatków. To musi być usunięte za wszelką cenę przez posunięcia niekoniecznie radykalne.</u>
+ <u xml:id="u-36.18" who="#SZarzycki">Tu zwrócić muszę uwagę, co już na Komisji Budżetowej moim zdaniem słusznie podkreślono, a mianowicie, aby nie robić ewentualnej korektury taryf bez porozumienia z reprezentantami życia gospodarczego, a to dlatego, że trudno posądzać, aby ci przedstawiciele rozmaitych kierunków życia gospodarczego i pracowniczego nie mieli na tyle dobrej woli, aby nie zrozumieli tego, co potrzeba. Moim zdaniem, jeżeli oni tego nie będą chcieli zrozumieć, a zrozumieć nie jest trudno, trzeba to będzie im narzucić. W każdym razie należy tę opinię sfer gospodarczych, a jeżeli chodzi o przewozy — i sfer pracowniczych wykorzystać tak, by nie zrobić tego posunięcia, które się słusznie może spotkało z pewną krytyką, mianowicie mechanicznego podchodzenia do uregulowania taryfy.</u>
+ <u xml:id="u-36.19" who="#SZarzycki">Jestem przekonany, że p. Ministrowi już w roku bieżącym uda się przeprowadzić pewną korekturę, że przy następnej dyskusji przyjdzie z lepszymi wynikami, to jest z powiększeniem wydatków na inwestycje, i że zobaczymy wzrastającą linię dochodów.</u>
+ <u xml:id="u-36.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! W dyskusji na Komisji Budżetowej przy budżecie Funduszu Pracy podniosłem sprawę naszych dróg wodnych, zapowiadając, że podejmę ją na plenum przy budżecie Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SDebski">Przed paru dniami opuścił Polskę Minister Spraw Zagranicznych Rumunii, zaprzyjaźnionego z Polską państwa, i w przemówieniu, wygłoszonym na oficjalnym przyjęciu, powiedział następujące słowa, które pozwolę sobie przytoczyć: — „Prawa, regulujące stosunki między obu naszymi krajami, są przede wszystkim oparte na wspólnocie interesów. Wymieniając je między innymi mówił: — „Jeżeli chodzi o nasze interesy gospodarcze i nasze wspólne wysiłki nad rozwojem obrotów i komunikacji wzdłuż wielkiego szlaku europejskiego, który możemy śmiało wytknąć od morza Bałtyckiego do morza Czarnego i do mórz południowych...” itd. To mówił nie byle kto i nie przy byle jakiej okazji. Mówił minister zaprzyjaźnionego państwa w odpowiedzi na oficjalne przemówienie naszego Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SDebski">Ten sam minister w wywiadzie udzielonym prasie polskiej poruszył ten sam problem i znowu oświadczył, że poza wzmożeniem ruchu na szlaku kolejowym Warszawa — Bukareszt, a dalej poprzez Dunaj do Sofii i Salonik musi być bardziej rozwinięta praca w kierunku uregulowania szlaków wodnych. — „Postanowiliśmy — oświadczył rumuński minister — również dążyć do tego, co leży zarówno w interesie kół gospodarczych polskich jak i rumuńskich. Chodzi mianowicie o połączenie drogą wodną przez kanał łączący Wisłę z Prutem, ażeby statki wiślane mogły się dostawać do Galacu na Dunaju, żeby stworzyć w ten sposób połączenie wodne od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego. Zapewniano mnie, że projekt ten jest studiowany przez specjalny komitet, u nas jest również studiowany i pragniemy jedni i drudzy, ażeby to było zrealizowane jak najszybciej”.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SDebski">Sprawę tę poruszono dawno, bo już w 1921 r. podczas zawierania konwencji handlowej polsko-rumuńskiej. Do umowy załączony był specjalny aneks, który mówił, że powstanie specjalna komisja mieszana, która zajmie się przestudiowaniem tego problemu. O ile mi wiadomo, dawna dyrekcja dróg wodnych w Krakowie opracowała tę sprawę w odcinku polskim.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SDebski">Przypomnę tutaj poruszenie tej sprawy w sensie propagandowym. W celu jakby uprzytomnienia obu społeczeństwom tej konieczności gospodarczej i politycznej Liga Morska i Kolonialna urządziła w r. 1935 spływ rzekami do Morza Czarnego, przy czym wręczono królowi rumuńskiemu specjalny memoriał i symboliczny puchar z wodą Morza Bałtyckiego podczas rumuńskiego święta morza. Delegacja L. M. K. mogła przekonać się, z jak dużym zainteresowaniem król rumuński odczytał memoriał i wypowiadał pozytywny stosunek do sprawy drogi wodnej Bałtyk — Morze Czarne.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SDebski">Czytaliśmy też niedawno, że delegacja miast małopolskich, miast województw południowowschodnich złożyła Panu Prezydentowi R. P. specjalny memoriał w tej sprawie. Wiem, że i w kołach regionalnych Obozu Zjednoczenia Narodowego ten problem był rozważany, a mianowicie w Zarządzie lwowskim O. Z. N. Dlatego też zaczynam swoje dzisiejsze uwagi na temat zagadnienia dróg wodnych w Polsce od tego wielkiego problemu, który ma bez wątpienia wielkie perspektywy rozwoju gospodarczego, a ma też duże znaczenie dla realizacji innych zadań, które stoją przed tymi dwoma państwami, o których kiedyś Marszałek Piłsudski powiedział, że stanowią jakby całość, jakby jedno państwo na tym międzymorzu między Bałtykiem a Morzem Czarnym.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SDebski">Kiedy się myśli o tym celu, który nam przyświeca a wymagać będzie długich lat wspólnego wysiłku polsko-rumuńskiego, myśl naszą zwrócić musimy przede wszystkim na stan naszych dróg wodnych, a zwłaszcza na stan Wisły. Jaki jest stan naszej Wisły, za pomocą której będziemy łączyć Bałtyk z Morzem Czarnym? Gdy się pomyśli, jaki jest stan regulacji naszych rzek, a w szczególności Wisły, to wydaje się, że to wszystko, o czym mówimy i o czym mówiła delegacja miast małopolskich, wręczając memoriał P. Prezydentowi, że to jest daleki, nieziszczalny ideał. A przecież w tym samym czasie inne narody realizują co raz to nowe wielkie plany, jak np. nasz sąsiad zachodni. Nie potrzebuję Panom przypominać wyników prac pod tym względem, które ostatnio osiągnięto, a już nowe zamierzono. A u nas? Pozwoliłem sobie powiedzieć na Komisji Budżetowej, że u nas wiele problemów pozostaje atawistycznie nie rozwiązanych. Porównałem dwa żywioły — wodę i ogień i powiedziałem, że u nas na przestrzeni wieków majątek narodowy ginął i ginie przez to, że mamy zamiłowanie do budowania z drzewa. To samo jest z wodą. Woda pracuje wszędzie na rzecz dobra narodowego, jest olbrzymim motorem w gospodarstwie narodowym, a u nas woda tylko niszczy dorobek kolejnych pokoleń.</u>
+ <u xml:id="u-38.7" who="#SDebski">Pozwolą Panowie, że zajmę im trochę czasu, przytoczę cyfry strat na podstawie referatu opracowanego przez znawcę tych rzeczy, p. inż. Dudka, który wyliczył, jakie straty poniosła tylko jedna dzielnica na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Referat został opracowany na podstawie materiałów zebranych przez Wydział Krajowy dawnej Galicji. Ile majątku narodowego polskiego pochłaniały powodzenie? Przytoczę długą listę cyfr, ponieważ chciałbym, aby w opinii publicznej jak najbardziej te straty uprzytomnić. Mówimy, że nie stać nas na regulację rzek, ale stać na ponoszenie olbrzymich strat, na płacenie kosztów powodzi. Widzę tu pewną analogię ze sprawą też mi bliską, a mianowicie gdy mówi się, że Polski nie stać na kolonie i na gospodarowanie koloniami, ale stać na to, żeby w obcych dewizach wywozić olbrzymie sumy pieniędzy na kupno surowców. Na to nas stać, ale nie stać na gospodarowanie koloniami, w których za polski towar czy polski pieniądz moglibyśmy nabywać surowce. Tak samo nie stać nas na uregulowanie rzek, ale stać nas na to, żeby ginął majątek narodowy.</u>
+ <u xml:id="u-38.8" who="#SDebski">Otóż przytoczę cyfry: pierwsza zarejestrowana powódź w r. 1884 w dorzeczu Wisły i Dniestru objęła 52 powiaty, 2.699 gmin i obszarów dworskich, zatapiając 400.000 morgów; szkody wyniosły, przeliczając na złote, 49 miln. zł. Druga powódź w r. 1893, wywołana przez wylew Dniestru, Prutu i Sanu, objęła 35 powiatów, wyrządzając szkód na 40 miln. zł. Następnie w r. 1900 powódź dotknęła 21 powiatów w dorzeczu Wisły i Dniestru, wyrządzając szkód na około 20 miln. zł. W lipcu 1903 r. katastrofalna powódź w górnym dorzeczu Wisły i w dorzeczu Odry wyrządziła szkód w 16 powiatach na około 40 miln. zł. Dalej ponadto długotrwałe deszcze spowodowały straty w zbożu itd., co oczywiście nie jest związane z wylewami. W r. 1906 dwukrotny wylew Wisły i Dniestru w czerwcu i lipcu w 57 powiatach Małopolski wyrządził szkód na 60 miln. zł. W lipcu 1908 r. południową Małopolskę dotknęła nadzwyczajna katastrofa z powodu wylewu wszystkich rzek karpackich, tak w dorzeczu Wisły jak i Dniestru. Dotknęła ona 37 powiatów, wyrządzając strat na łączną sumę, według wykazu władz skarbowych, 380 miln. koron. Sumą powyższą nie są objęte szkody w drogach i budowlach wodnych, które oceniono na 1.900.000 koron. Razem, obliczywszy na złote polskie, 764 miln. złotych. Powódź w 1913 r. objęła katastrofą swoją 5.026 gmin i 1.917 obszarów dworskich, niszcząc plony na powierzchni 2% miliona hektarów—szkody, idące znów w setki milionów złotych. A od roku. 1913 do ostatnich lat ileż mieliśmy powodzi, ile strat! Łącznie p. inż. Dudek oblicza, że w przeciągu 50 lat ostatnich tylko na terenie Małopolski szkody, które przyniosły wylewy rzek i powodzie, stanowią fantastyczną cyfrę 2 miliardów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-38.9" who="#SDebski">Niedawno miałem w ręku pismo poświęcone zagadnieniom wodnym, które oblicza, ile w latach naszego bytu niepodległego poniesiono strat bezpośrednich i pośrednich na skutek powodzi i wylicza dokładnie, że suma strat sięga również kilkuset milionów zł. Jest to ta suma, która wystarczyła by na uregulowanie Wisły.</u>
+ <u xml:id="u-38.10" who="#SDebski">To są straty. Ale przecież rzeka uregulowana to nie tylko „ubezpieczenie się” od powodzi.</u>
+ <u xml:id="u-38.11" who="#SDebski">Rzeka spławna — to droga, która sama się porusza, to najtańszy środek komunikacji. Nawet nie będąc znawcami tego problemu, wiemy, czym jest taki środek komunikacji jak woda. P. referent Rektor Miklaszewski mówił przed chwilą, że w naszej gospodarce kolejowej jest pilną potrzeba odciążenia kolei od tych ładunków, które coraz bardziej będą powiększały jej deficyt—od ładunków ciężkich: drzewa i węgla. Kiedy sobie uprzytomnię, że jedyny port — Gdańsk, leżący u ujścia największej polskiej rzeki, nie jest połączony za pomocą rzeki uregulowanej, kiedy sobie uprzytamniam tę pracę, którą mamy wykonywać na morzu, to mnie się wydaje, że bez regulacji rzek a przede wszystkim Wisły i bez zaprzęgnięcia ich do pracy stawanie się przez nas narodem morskim i wykorzystanie w pełni morza będzie bardzo powolne.</u>
+ <u xml:id="u-38.12" who="#SDebski">Nie mówię już o tym, że przecież w wychowaniu morskim, w zaprawianiu się do pracy na morzu żegluga śródlądowa we wszystkich państwach odgrywa wielką rolę. Odgrywać u nas musi jeszcze większą rolę, gdy tak krótki jest nasz brzeg morski. Same straty, o których przed chwilą mówiłem — nie mówiąc już o tym pozytywnym wkładzie, który daje uregulowana rzeka — powinny nas zmusić do tego, ażeby podjąć stały, planowy wysiłek.</u>
+ <u xml:id="u-38.13" who="#SDebski">Kiedy przed samym posiedzeniem rozmawiałem o tym z p. Ministrem Komunikacji, który ma, oczywiście, w swojej opiece i w swej pracy różnorodne środki komunikacyjne, to godząc się ze mną co do wagi tego problemu, wyraził się w ten sposób, że należało by tylko pragnąć, ażebyśmy w najbliższych kilkunastu latach, które będą potrzebne do rozwiązania tego problemu, nie — „rozpylili” i nie rozproszyli wydatków na rozmaite cele. I o to mi w tej chwili chodzi. Ja przecież nie chciałem p. Ministrowi Opieki Społecznej zarzucać, że tylko — „rozpyla” Fundusz Pracy, bo wiem, że Fundusz Pracy jest również pomyślany dla doraźnego rozładowywania bezrobocia. Ale coraz usilniej trzeba dążyć do tego, ażeby Fundusz Pracy, nie tylko pod względem statutowym, służył tym właśnie kapitalnym inwestycyjnym robotom. Zapewne bulwary, ogródki, bruki, danie temu czy innemu miastu doraźnego zasiłku, ażeby zatrudniło bezrobotnych — wszystko to jest potrzebne, ale w położeniu naszego Państwa, mnie się zdaje, że trzeba przełamać wszystkie psychiczne opory z jednej strony i dać odpór wszystkim naciskom rozpraszania pieniędzy. To cechowało w sposób kapitalny robotę w wojsku. Mimo naporów, jakie nieraz były ze strony ciał parlamentarnych, była tam ta konsekwencja: najpierw musi być karabin, później musi przyjść inny rodzaj broni, najpierw proch, później armata, mimo że wojsko potrzebowało wszystkiego: samolotów i tanków. Hierarchia potrzeb i ich realizacja decyduje o ostatecznych wynikach. I muszę stwierdzić, że w pracy wojskowej mamy wielkie efekty. Natomiast w innych dziedzinach jest częste rozpraszanie wydatków, nie ma hierarchii potrzeb i koncentracji całego wysiłku na sprawach pierwszorzędnego znaczenia.</u>
+ <u xml:id="u-38.14" who="#SDebski">Pomijam już to, co mówiłem przy Funduszu Pracy, że roboty wodne dadzą zatrudnienie głodującej wsi, bo właśnie przy tych robotach regulacyjnych, przy obwałowaniach najwięcej jest pracy ludzkiej, a nie wydatków rzeczowych, które są wysokie przy innych robotach. A to nam jedynie rozładuje bezrobocie, o którym się niewiele myśli, bo jest najmniej — „krzyczące” — bezrobocie na wsi. Więc dobrze było by, gdyby Fundusz Pracy, który służy doraźnym celom, miał to na uwadze.</u>
+ <u xml:id="u-38.15" who="#SDebski">Równocześnie jest koniecznością, aby ustalić program regulacji Wisły. Był on zresztą opracowany w roku 1930 i złożony wówczas do Sejmu. Były to dwa plany: jeden mały z kosztorysem 90.000.000 na 5 lat, drugi większy na 300.000.000 zł. Ten projekt ustawy został jednak wycofany. Jest moim obowiązkiem stwierdzić, Panie Ministrze, choć wiem, jakimi możliwościami Pan dysponuje, że to, co Pan, Panie Ministrze, wydaje na drogi wodne, to co Pan powinien otrzymywać z Funduszu Pracy i z Funduszu Inwestycyjnego, to kurczy się z roku na rok i jest wydawane na inne potrzeby, ale nie na drogi wodne. Bo, nie będąc specjalistą, mam odwagę powiedzieć, że zbiorniki, które mają dostarczyć energii elektrycznej, nie są sprawą regulacji dróg wodnych. To Minister Przemysłu i Handlu niech się kłopocze o to. Panu, Panie Ministrze, podrzuca się pewne ciężary, pewne obowiązki, które powinny obarczać inne ministerstwa i stanowić ich troskę. Tam, gdzie wznosi się budowle, które w przyszłości mają być źródłem energii, tam musi się w innej formie szukać kredytów, tam musi się powoływać spółki, na podstawie szybkiej opłacalności. Drogi wodne zaś musi budować Państwo, to jest jasne. To są te ułatwienia gospodarcze, które się będą rentować przez korzyści dla całego życia gospodarczego, ale dla których trudno jest zdobyć kapitały prywatne obce lub własne. Stwierdzam dalej, że ilość pieniędzy dawanych na drogi wodne maleje z roku na rok w stosunku do całego budżetu. Kiedyś suma ta wynosiła 0,83%, potem spadła do 0,26%, teraz— nie wiem, czy osiąga 0,12%.</u>
+ <u xml:id="u-38.16" who="#SDebski">Jeden fakt chcę Panom uprzytomnić, że my na całe utrzymanie rzek żeglowych i spławnych, według projektu budżetu, wydajemy mniej niż to, co Polska wkłada w utrzymanie Wisły na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Na przeszło 2.000 km. rzek żeglownych i spławnych wydajemy to samo albo i mniej, niż na te kilkadziesiąt kilometrów. To samo zestawienie świadczy o tym, w jakim położeniu znajduje się utrzymanie naszych rzek. Znawcy powiadają, że my nie tylko nie stoimy w miejscu, ale że się cofamy, że Wisła dziczeje coraz bardziej, zwłaszcza na środkowym odcinku.</u>
+ <u xml:id="u-38.17" who="#SDebski">Ja nie widzę innej rady, tylko to, o co chcę zaapelować do Pana Ministra, to jest, że rzeczą konieczną jest, by Pan Minister ponownie przyszedł do Sejmu z ustawą o regulacji Wisły. Gdzież nam zaczynać od sprawy połączenia Bałtyku z Morzem Czarnym, kiedy Wisły nie mamy uregulowanej! Ta ustawa musi przyjść, musi Pan Minister znaleźć pieniądze z Funduszu Inwestycyjnego, by według pewnego planu, rokrocznie wykonywanego, to zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-38.18" who="#SDebski">Zapewne jest to robota na lata całe, ale trzeba ją wreszcie rozpocząć i stale, planowo prowadzić do wytkniętego celu. Kiedy zwiedzałem Centralny Okręg Przemysłowy widziałem drobne roboty, wykonywane pod Sandomierzem dla uregulowania rzeki Pokrzywianki, która zawsze, kiedy przychodziła powódź, dewastowała póła na bardzo dużej przestrzeni. Wtedy rozmawiałem z p. Wicepremierem o problemie Wisły. I może słusznie powiedział on, że regulacja Wisły powinna się stać ambicją życia jednego z członków Rządu, że tak jak przy rozwiązywaniu innych wielkich problemów, tak i tutaj ktoś powinien poświęcić się tej sprawie całkowicie. Mówiłem o tym na Komisji Budżetowej nie dlatego, aby podsuwać Rządowi myśl powołania jeszcze jednego ministra, ale kto wie, czy nie jest koniecznym reaktywowanie Ministerstwa Robót Publicznych. Mnie chodzi o podkreślenie wagi samego zagadnienia w Rządzie i społeczeństwie. Dlatego zwracam się z sugescją, nie z propozycją — bo zagadnienie organizacji władz należy wyłącznie do kompetencji Rządu—by chociaż na gruncie Ministerstwa Komunikacji sprawa dróg wodnych została organizacyjnie i kompetencyjnie podniesiona na odpowiedni stopień. To jest tak wielki problem, wymagający i dużo umiejętności, i wiadomości, i poczucia odpowiedzialności, i uprawnień tego człowieka, który Panu, Panie Ministrze, będzie pomagał, że co najmniej Generalna Dyrekcja Regulacji Rzek powinna u nas powstać i powinna ona mieć zabezpieczony fundusz — nie doraźne sumy, przeznaczane w budżecie — ale stały fundusz, na który składałyby się stałe dotacje Skarbu Państwa, a między innymi i opłaty drogowe. Przecież p. Minister i jego budżet musi być odciążony od spraw, które mają tylko częściowy związek z regulacją rzek, bo zbiorniki mają regulować poziom wód, ale tylko w pewnym krótkim okresie czasu. To jest pod względem handlowym i gospodarczym inne zagadnienie, służące dla innych celów. Budżet p. Ministra jest obciążony za zbiorniki służące dla innych celów kolosalną sumą 63 milionów zł, którą p. Minister musi spłacać. W tym roku w budżecie 15-milionowym na pewno 10 milionów przeszło to są spłaty za te właśnie zbiorniki.</u>
+ <u xml:id="u-38.19" who="#SDebski">Kiedy o sprawie budżetu mówię, chcę zwrócić uwagę na rzecz, która wydaje mi się dość ryzykowną, jakkolwiek dotyczy bardzo małej pozycji w tym budżecie, mianowicie przewidywanych dochodów. Jak Panowie wiedzą z budżetu, dochody te wynoszą przeszło 2 miliony zł, z czego 1,5 miliona ma być z opłat za używanie dróg wodnych. Jest bardzo pocieszające, iż to użycie u nas wzrasta i że mimo dziczenia naszych rzek wzrasta przewóz towarów. Ale widzę, że p. Minister przewiduje ogromny wzrost tych opłat, bo blisko dwukrotny. Sądzę, że to za ryzykowne obliczenia w związku z obecnym stanem naszych rzek. Obawiałbym się też, gdyby przewidywane dochody miały pochodzić z podniesienia opłat za używanie dróg wodnych. W dzisiejszym stanie naszego taboru trzeba ludzi zachęcać do tego, aby umieszczali swoje kapitały w taborze, aby kupowali barki i statki, którymi przewoziliby nam na śródlądowych drogach wodnych towary.</u>
+ <u xml:id="u-38.20" who="#SDebski">Kończąc, jeszcze raz gorąco apeluję, aby sprawa regulacji rzek, a przede wszystkim Wisły, była postawiona tak, jak była postawiona sprawa Gdyni i C. O. P., bo zasługuje na to, bo wiąże się z nią wiele innych spraw i wreszcie wiąże się z nią ściśle to, o czym mówiłem na początku — to wielkie zagadnienie gospodarcze i polityczne, to wielkie zagadnienie połączenia Morza Czarnego z Bałtykiem.</u>
+ <u xml:id="u-38.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bund żylak.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#Marszalek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! Moi szanowni przedmówcy tak obszernie i dokładnie omówili problemy komunikacji, że mnie wypada tylko jeszcze dodać pewne praktyczne zastosowania co do hierarchii potrzeb komunikacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SBruski">Wydaje mi się, że najbardziej piekącą sprawą będzie połączenie Gdyni — wybrzeża z resztą Polski, czy to drogą wodną, a więc należało by wzmóc tempo prac w kanale przemysłowym w Gdyni, czy też drogami kołowymi. Przecież, jeżeli chodzi o drogi kołowe, to najbliższe zaplecze nie jest bezpośrednio dobrze złączone z wybrzeżem, bo drogi prowadzą ze wschodu na zachód, a więc w kierunku równoleżnikowym, podczas kiedy powinny prowadzić w kierunku południkowym, z południa na północ. Tam mamy tylko jedną autostradę, która się obecnie buduje. To połączenie przyczyni się bardzo do wzmożenia ruchu turystycznego, którego możliwości okazują się na północnym Pomorzu w naszej Szwajcarii Kaszubskiej, gdzie w święta i w niedzielę słyszy się więcej język niemiecki wśród wycieczkowiczów z Gdańska, aniżeli polski.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SBruski">Wreszcie koleje. Mamy dwie arterie komunikacyjne: jedną przez Gdańsk, a więc — jeśli chodzi o obronę Państwa — bardzo niepewną, druga jest magistralą węglową, ale to jest magistrala, posiadająca jeden tor. Zdaje się, że jest to unikat XX wieku, żeby wybudować jednotorową tak ważną arterię komunikacyjną. Obliczona jest ona zresztą tylko na dalsze transporty, bo na bliższe — ze względu na wysokość taryfy —jest ona niekorzystna. Jest np. takie nienormalne — że tak powiem — zjawisko, że na przestrzeni z Kościerzyny do Kartuz, a więc na przestrzeni 30 km, nikt koleją nie posyła towarów, bo drożej zapłaciłby, niż by posłał przez Pszczółkę Prusz i wobec tego transport odbywa się za pomocą autobusów.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SBruski">Komunikacja kolejowa w dyrekcji toruńskiej jest tego rodzaju, że aby się dostać z jednego miasta po lewej stronie Wisły do innego na prawej, trzeba 8—10 godzin, tzn. że jedzie się 3 godziny, a czeka się 6—7 godzin.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SBruski">Apelowałbym w imieniu ludności pomorskiej, aby rozkłady kolejowe zmieniły się pod tym względem. Gdyby się zbudowało drugi tor, to przyczyniłoby się w wielkiej mierze do rozładowania bezrobocia, które jest niebezpieczne na Pomorzu ze względu na to, że wykorzystują to elementy wrogie państwowości polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SBruski">Z tych względów uważam sprawę połączenia Gdyni, w ogóle całego wybrzeża morskiego z resztą Polski drogą kołową czy kolejową za rzecz bardzo piekącą i konieczną i należało by intensywniej do tej sprawy podejść, niż to czyni się dotychczas.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Puławski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SPulawski">Wysoki Senacie! W obszernym referacie s. referenta, jak i w dyskusji, jaka się tu rozwinęła, jak zresztą w dyskusji, jaka toczyła się w Sejmie, blaski i cienie naszej gospodarki komunikacyjnej zostały tak dokładnie i tak wszechstronnie oświetlone, że miałem wątpliwości, czy powinienem zabierać głos, tym bardziej że jesteśmy wszyscy zgodni, że sumy finansowe, jakie budżet stawia do dyspozycji p. Ministra Komunikacji, są niedostateczne, a jednocześnie mamy świadomość, że nie jesteśmy w możności tych sum powiększyć.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SPulawski">Jeżeli zabieram głos, to dlatego, żeby poruszyć parę zagadnień, których oświetlenie, wydaje mi się, będzie z pożytkiem dla gospodarstwa Polski. Mam tu na względzie konieczność zharmonizowania i powiązania wysiłków samorządu terytorialnego na odcinku budowy dróg kołowych z taką samą akcją Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SPulawski">Skoro tak się układa nasza rzeczywistość, że z roku na rok sumy, przeznaczone w budżecie państwowym na budowę dróg, maleją i wskutek tego powiększa się zakres zadań samorządu, należy zastanowić się nad tym, jak ułatwić temu samorządowi wykonanie zadań, które wciąż na niego spadają. Co do dróg samorządowych, to, niestety, w zbyt wielkim odsetku drogi o twardej nawierzchni, budowane są z białego miękkiego kamienia, np. wapnia. Wiemy wszyscy, co taka droga jest warta i jak kosztowna jest jej konserwacja. Widzimy też, że konserwacja tych dróg odbywa się przy pomocy takiegoż kamienia. Jeżeli nie stać nas na same autostrady, to nie stać nas również na marnowanie pieniędzy i wysiłków na budowę dróg złych. Sądzę, że w drodze rozporządzenia, a nawet może w drodze ustawowej, należy zakazać dokonywania renowacji dróg kamieniem miękkim.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SPulawski">Kamieniołomy państwowe i prywatne nie są w dostatecznej mierze w stosunku do potrzeb gospodarki drogowej eksploatowane. Niedawno widziałem w Janowej Dolinie olbrzymie zwały bitego bazaltu, które utrudniają produkcję kostki. Leżą one bez użytku i samorządy z nich nie korzystają. Mam wrażenie, że w tym wypadku dużą trudność sprawia zbyt wysoka taryfa kolejowa. Wysoka Izba może mi zarzucić niekonsekwencję. Jak to? Stwierdzam z jednej strony, że środki Ministerstwa Komunikacji są małe, a z drugiej strony zmierzam do ich uszczuplenia? Z góry zastrzegam się, że ten ubytek, który będzie miało Ministerstwo Komunikacji, powinien być wyrównany na innych przewozach. Wydaje mi się koniecznym dalsze obniżenie taryfy na kamień, jednocześnie wydaje mi się koniecznym kredytowanie samorządów przy sprzedaży kamienia. Ministerstwo Komunikacji nie poniesie ubytku, przeciwnie, to może przyśpieszyć spieniężenie zapasów kamienia, który może leżeć bez użytku jeszcze całe lata wtenczas, kiedy drogi są złe i stan ich pogarsza się.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SPulawski">Drugie zagadnienie, to drogi o twardej nawierzchni, niesmołowane. Wiemy wszyscy, że chociaż są one o wiele trwalsze, lecz również ulegają zniszczeniu. Tymczasem drogi smołowane są daleko lepsze i oszczędniejsze. Nie mam dokładnych materiałów, jak ta oszczędność kalkuluje się i jak wydatek 8.000 zł na 1 km później amortyzuje się. Sądzę, że i na tym odcinku powinny być dokonywane ściślejsze obliczenia i że w wyniku tych badań ilość dróg o nawierzchni nie ulepszonej winna stopniowo zmniejszać się.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SPulawski">Na zakończenie parę słów o połączeniu ze wschodem. Jeżeli rzucimy okiem na mapę, to widzimy, że wszystkie drogi, wszystkie prawie szlaki z Kongresówki na wschód urywają się na granicy Lubelszczyzny i Wołynia. Rzecz w przeszłości zrozumiała. Samorząd i czynniki zainteresowane w roku obecnym opracowały plan powiązania Wołynia drogami lokalnymi z Lubelszczyzną.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#SPulawski">Istnieje drugi duży problem, to kolej Łuck — Śląsk, o której chcę tu kilka słów powiedzieć. Że jest to zagadnienie aktualne i palące, dowodzi fakt, że i Sejm i nasza Komisja Komunikacyjna powzięły uchwałę o przedłużeniu zamierzonej pierwotnie budowy kolei Tarnowskie Góry — Zawiercie do Kozłowa. Należy przyśpieszyć budowę odcinka do Łucka, bo przecież Wołyń jest zapleczem C. O. P., a zarazem konsumentem węgla śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#SPulawski">Jeszcze parę słów w odniesieniu do kanału kamiennego. Oczywiście, jesteśmy szczęśliwi, że chociaż ta niewielka suma znalazła się w tym roku w budżecie. Wołyń otrzyma na ten cel wprawdzie zamiast 4.000.000 zł z Funduszu Pracy — 2.200.000 zł i zamiast 1.700.000 z Ministerstwa Komunikacji — 600.000 zł; ale dobre i to, dobrze, że prace rozpoczęto. Tu pozwolę sobie zwrócić się z apelem do Pana Ministra, by był łaskaw przy opracowywaniu ustawy inwestycyjnej na rok przyszły przewidzieć te 7.000.000, które są potrzebne na ten cel według planu. Zagadnienie komunikacji wodnej na północy, zagadnienie kanałów i dróg wodnych interesuje nie tylko Wołyń, lecz całą Polskę. Pamiętam, kiedy byliśmy z delegacją u p. Ministra, powiedział nam p. Minister, że nie może przecież niszczyć taboru, wożąc darmo. Musieliśmy przyznać rację. Zresztą taryfy zostały obniżone. Pozwalam sobie w dalszym ciągu twierdzić, że nie są jeszcze dostatecznie obniżone, jeżeli chodzi o wykonanie jednego wspólnego celu, jaki ma i Ministerstwo Komunikacji i samorząd — tj. budowę dróg.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#SPulawski">Wysoka Izbo! Zabieram głos nie po to, aby wołać o uprzywilejowanie ziemi wołyńskiej, nie kieruję się patriotyzmem lokalnym. Chodzi mi o to, aby wielkie bogactwa naturalne Wołynia — produkcja zbożowa naszej ziemi i wynik pracy rąk rolnika i robotnika wołyńskiego zostały jak najprędzej powiązane z całokształtem gospodarki Rzeczypospolitej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Pacześniak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SPaczesniak">Wysoka Izbo! Nie będę się długo rozwodził o całokształcie budżetu. Muszę jednak zaznaczyć, że w sprawozdaniu o budżecie komunikacji uderza mnie bardzo niskie oprocentowanie majątku i kapitału zakładowego w przedsiębiorstwie państwowym P. K. P. Daleki jestem od tego, aby się bawić w jakąś krytykę gospodarki P. K. P., przeciwnie wierzę, że ludzie, którzy tym przedsiębiorstwem kierują, kierują nim według swej najlepszej myśli, sumienia i wiedzy i że gospodarują dobrze. Musi być jednak tu gdzieś ukryty błąd, który powoduje owe bardzo niskie oprocentowanie tak wysokiego kapitału, bo wynoszącego 8,5 miliarda złotych. Dlatego zwróciłbym się z prośbą do Pana Ministra, by wspólnie z Najwyższą Izbą Kontroli poszukał, gdzie, w czym ten błąd leży, na czym polega. To jest niemożliwe, aby majątek, przedstawiający wartość 8,5 miliarda zł, dawał jako wpłatę do Skarbu Państwa czystego dochodu tylko 12 milionów zł. Przypuszczam, że zyski kolei są ukryte w innych świadczeniach na rzecz lotnictwa, poczty i żeglugi i że zysk 12 milionów złotych jest zyskiem Ministerstwa Komunikacji jako całości a nie zyskiem tylko jednych P. K. P. Wiem, że lotnictwo np. nie tylko u nas, ale i gdzie indziej jest przedsiębiorstwem deficytowym. Wiem także, że kolej daje duże świadczenia na rzecz poczty, która wykazuje dość znaczne zyski. I to zamąca obraz i nie daje możliwości realnego wglądu w gospodarkę Ministerstwa Komunikacji. Dlatego mam nadzieję, że prośba moja nie pozostanie bez skutku i że w przyszłym budżecie komunikacji te sprawy będą jasno Izbom przedstawione.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SPaczesniak">Teraz, jako przedstawicie! Polesia, chciałbym parę słów powiedzieć o Polesiu.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SPaczesniak">Polesie stanowi 1/10 część całego terytorium Polski, bo dokładnie 36.668 km^2^ i posiada ludności 1.135.000, natomiast stosunki komunikacyjne są tam najgorsze w całym Państwie, gorsze niż na Wileńszczyźnie i na Wołyniu. Dość wspomnieć, że w powiecie Kamień Koszyrski, może jeszcze nie najgorszym na Polesiu, na 1 km^2^ wypada dróg bitych 2,8 metra, a na 1 mieszkańca aż... 9 cm. Są wprawdzie drogi gruntowe, ale i te drogi ani co do gęstości swojej nie odpowiadają obszarowi terytorium, ani nie stoją w żadnym stosunku co do liczby mieszkańców. Na takim terytorium, o tak dużym obszarze a tak nikłej ilości dróg, bardzo trudno jest administrować i to nie tylko naszej administracji państwowej, ale tak samo trudno jest porozumiewać się i innym niższym komórkom administracyjnym, jak gminom i poszczególnym wsiom, pomiędzy sobą. Wierzcie mi Panowie, że są okolice takie, jak np. siedziba starostwa — Kamień Koszyrski, do którego kołowo można się dostać tylko przy dobrej zimie lub suchym lecie, gdyż tam nie ma po prostu żadnego dojazdu, bo gruntowe drogi są bagniste. Ludzie czekają tylko na to, ażeby obeschły drogi latem łub wziął mróz i drogi zamarzły. Jedna jedyna nitka, jaka łączy Kamień Koszyrski ze światem, to jest linia kolejowa Kamień Koszyrski — Kowel. Stosunki, jakie Polska zastała na Polesiu, oczywiście były znacznie gorsze niż dziś. Muszę zaznaczyć, że Polska za swoich czasów, a specjalnie w ostatnich latach za rządów wojewody Kostka Biemackiego wybudowała na Polesiu 733 km dróg bitych państwowych, 265 km dróg wojewódzkich i powiatowych a nawet 45 km gminnych. Poza tym odbudowano lub nowo wybudowano 7 kilometrów mostów, przeważnie drewnianych, ale jest także między nimi kilka obiektów stałych żelbetonowych i żelaznych. Samo Polesie jednak jest gospodarczo prowincją słabą. Nie może ze swoich własnych funduszów wydobyć środków na to, ażeby swoje drogi do jakiego takiego porządku doprowadzić. To są bolączki co do dróg, jakie obecnie istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SPaczesniak">Następnie trzeba by przede wszystkim połączyć między sobą miasta powiatowe, aby nie były od siebie oderwane, trzeba stworzyć jakąś sieć, jakąś kanwę, na której można by dalej rozszerzać i budować drogi.</u>
+ <u xml:id="u-44.4" who="#SPaczesniak">Co do kolei normalnotorowych, to tutaj nawet żadnych dezyderatów nie zgłaszam. Kolej normalnotorowa, która obecnie istnieje, z wielką biedą obsługuje Polesie, ale przydałaby się tu jeszcze choćby jedna wąskotorówka, która by przecinała wielką połać kraju od Różany przez Iwasenicze do Pińska. W Różanie są duże pokłady gliny i to gliny dobrej, z której można wyrabiać nie tylko cegłę, ale i dobrą dachówkę, glina ta jest do dziś dnia zupełnie niewykorzystana, bo nie ma czym wyrobów z niej wywieźć. Natomiast cegłę do budowy domów w Baranowiczach, Drohiczynie i Pińsku sprowadza się z Kobrynia i Słonimia, a glina na miejscu leży. Więc jak widać budowa kolei przez Różany — Iwasenicze do Pińska jest pożądana. Jeżeli nie można zbudować kolei normalnotorowej, to przynajmniej trzeba zbudować wąskotorówkę, ażeby ten wielki szmat kraju mogła obsłużyć. Rentowność tej kolejki jest zupełnie zapewniona, bo obsługiwałaby cegielnie, które by z pewnością równocześnie z budową kolejki powstały, obsługiwałaby wielkie połacie leśne i tartaki, których w samej Różanie jest 4, i byłaby błogosławieństwem dla tamtejszej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-44.5" who="#SPaczesniak">Zwracam się więc do Pana Ministra, ażeby był łaskaw budowę tej linii kolejowej wziąć pod uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-44.6" who="#SPaczesniak">Co do dróg bitych, to mam tutaj wypisane, jakie byłyby potrzebne: 1) Ratno — Kamień Koszyrski — Lubieszów. Pozwalam sobie zaznaczyć, że powiat Kamień Koszyrski obecnie w ogóle z zabrukowaniem w mieście i dojazdem do kolei ma 81/2 km dróg bitych przy okrągło 3.500 km^2^ i 95.000 ludności. Takich stosunków chyba nigdzie w Europie nie znajdziemy. 2) Pińsk — Łuniniec — Dawidgródek. Linia ta jest w budowie. Urząd wojewódzki, jak to mówią, staje na głowie, aby tę linię wykonać, gdyż byłaby ona przedłużeniem drogi bitej Brześć — Kobryń — Pińsk i byłaby niejako osią, do której ciążyłyby tak południowa, jak i północna część Polesia. Dalej należało by pobudować połączenia drogowe: 3) Pińsk — Sytyck — Stolin, 4) Pińsk — Telechany — Iwacewicze, 5) Kołki — Uhryniec — Odryżyn — Drohiczyn — Chomsk — Piaski, 6) Lubieszów — Duboja, 7) Dawidgródek — Dubieniec — Stolin — Samy, 8) Łuniniec — Hancewicze — Siniawka, 9) Czartorysk — Moroczno — Pińsk, 10) Sytyck — Dubieniec oraz 11) dokończenie 6 km drogi Kosów — Różana. Jest to droga powiatowa, pieniędzy nie ma, a powiat jest tak wyczerpany pieniężnie, że z biedą opędza tylko konserwację dróg. Na wybudowanie tych dróg długości około 700 km potrzeba było by około 33 miln. zł. Jeżeliby się udało zmieścić to w tym trzyleciu, inwestycyjnym, które obecnie ma być przeprowadzone, to wypadało by na jeden rok 11 miln. zł. Jeżeliby, Panie Ministrze, było to możliwe do przeprowadzenia z funduszów inwestycyjnych, to bardzo bym prosił, gdyż jeżeli będziemy budowali drogi w dotychczasowym tempie, to te 700 km zbudujemy za 200 lat. Zdaje się, że to będzie za późno.</u>
+ <u xml:id="u-44.7" who="#SPaczesniak">Te rzeczy są konieczne dla podźwignięcia tego kraju. Jest to duża połać. Nie jest to kraj zupełnie biedny, tylko produkty jego nie mogą być obecnie wyzyskane i nie mogą przynieść żadnego pożytku. Niedawno byłem w Kosowie i opowiadali mi ludzie wiarygodni, osadnicy i — „tutejsi”: Panie, co my mamy zrobić? Mieszkamy o 30 km od najbliższej szosy, po drogach gruntowych możemy się nawet próżnym wozem poruszać z szybkością 3 km na godzinę. Jak mamy dowieźć żyto do Kosowa np., to nawet 5 zł nie wyniesie za 1 mir. Więc z czego żyć, z czego podatki płacić? I tak, Panowie, idąc od zachodu na wschód te rzeczy się przedstawiają tak: żyto w Warszawie kosztuje 14 do 14,75, w Brześciu już tylko 12, w Pińsku 10, a w takim Kamieniu Koszyrskim 6 — 7 złotych. Podatki się nie zmniejszają, a ludzie nie dojadają. Przyjdzie zima, nafty nie ma. Zamiast zapalić lampę — ludzie palą dzień i noc ogień, nie dla ciepła, nie dlatego, ażeby im było potrzebne, tylko dlatego, ażeby mieć światło, bo nie mają za co kupić zapałek ani nafty.</u>
+ <u xml:id="u-44.8" who="#SPaczesniak">W takich warunkach żyje Poleszuk, a Poleszuk jest człowiekiem dobrym. Trzeba jeszcze jedno wziąć pod uwagę. My na Polesiu nie mamy zagadnienia narodowego. Z Polesia wyszli wszyscy posłowie i senatorowie Obozu Zjednoczenia Narodowego. Mamy jednego pomiędzy sobą posła Poleszuka, który służył ochotniczo jako plutonowy w wojsku polskim, brał udział w walkach o niepodległość i jest odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Jeżeli my wyciągniemy do tych Poleszuków rękę, jeżeli im damy jakiekolwiek warunki bytowania, złączymy ich na zawsze ze sobą, na zawsze z Polską, nie będziemy mieli tych rzeczy, jakie mamy w Małopolsce wschodniej i na Wołyniu. Weźcie Panowie pod uwagę, jakie jest stopniowanie: na Polesiu nie ma zagadnienia narodowościowego, Wołyń woła: Chcemy współpracy, Małopolska wschodnia żąda samorządu. Na Polesiu ludność jest przychylnie usposobiona do Państwa i przez nas, posłów i senatorów swoich, którzy często jeździmy po Polesiu i stykamy się z nią, prosi — dajcie nam drogi, ażeby można było dostać się do miasta, a dacie nam przez to lepsze warunki bytu.</u>
+ <u xml:id="u-44.9" who="#SPaczesniak">Więc o te drogi, Panie Ministrze, w imieniu Polesia bardzo proszę.</u>
+ <u xml:id="u-44.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Przedpełski,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SPrzedpelski">Wysoki Senacie! Chcę jeszcze kilka słów powiedzieć w sprawie dróg wodnych.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SPrzedpelski">P. s. sprawozdawca, a mój kochany profesor, był łaskaw powiedzieć, że budowa dróg wodnych wymaga wielu dziesiątków lat. Właśnie dlatego, że to wymaga wielu dziesiątków lat, powinno być jak najwcześniej rozpoczęte. Między innymi to jest taka robota, która nie da się przyśpieszyć. Ja tutaj porównuję tak jak rolnik tylko dwie rzeczy z sobą: las i wodę. Nie można sobie wyobrazić, że ktoś w programie leśnym przez 80 lat nie sadził lasu, a później w 80 roku chce te różnice wyrównać. Nie, bo jak nie sadził, to później przez następnych 80 lat lasu mieć nie będzie. Tak samo jest z zagadnieniem wodnym. Nie można sobie wyobrazić, by w roku przyszłym wypełnić luki w pracach dróg wodnych, których nie wykonaliśmy w ciągu 20 lat wstecz, gdybyśmy nawet wszystkie te pieniądze, które co roku miały być wydawane, mieli. Dlaczego? Dlatego, że wszędzie tam, gdzie się ma do czynienia z przyrodą, naturą, wszędzie tam praca nie jest zależna tylko od człowieka, a przeważnie od tego innego czynnika potężniejszego, niezależnego od woli człowieka — od natury.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SPrzedpelski">Przy regulacji rzek wiadomo z obliczeń, że człowiek spełnia tylko pewną ilość roboty, człowiek nastawia tylko wodę, resztę woda robi sama. Ale na to, aby woda tę robotę zrobiła, potrzeba czasu, ona nie da się zamienić w fabrykę, w której zadysponować można pracę na trzy zmiany, ona zawsze będzie pracowała na jedną zmianę i dlatego też potrzebuje dłuższego czasu.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#SPrzedpelski">Zagadnienie wodne nie jest tylko zagadnieniem komunikacyjnym. Ma ono trzy cele: cel komunikacyjny, cel melioracyjny i przeciwpowodziowy, jeżeli można je razem połączyć, i cel energetyczny. W hierarchii tych celów powinniśmy wybierać takie roboty, które pozwalają nam załatwić kilka celów jednocześnie. Jeden z mówców był łaskaw powiedzieć, że zbyteczne są zbiorniki wodne. Ja jestem innego zdania. Właśnie zbiorniki wodne w całości gospodarki wodnej spełniają również te trzy cele. Spełniają cel energetyczny stale, cel przeciwpowodziowy i spełniają cele komunikacyjne. Mianowicie w okresie lata, w czasie najniższej wody puszcza się wodę ze zbiorników i w Rożnowie pozwala to podnieść poziom wody o 20 do 30 cm. Mając na względzie te trzy różne cele, chciałbym, żebyśmy doskonale zdali sobie sprawę z tego, do jakich robót powinniśmy najpierw przystąpić. Pięknie mówili moi przedmówcy: p. sen. Semkowicz i p. sen. Dębski, żeby połączyć Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Połączenie to kosztuje miliard złotych. Obliczone jest na 800 milionów, ale ja liczę miliard i chciałbym, aby tylko miliard kosztowało. Dlatego też trudno przy tak poważnym zagadnieniu nie poruszyć drugiej strony: skąd te pieniądze wziąć. Jedną z najpoważniejszych dróg przy połączeniu Czarnego Morza z Bałtyckim jest rzeka Wisła, której uregulowanie spełnia od razu te wszystkie cele, o których mówiłem.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SPrzedpelski">Dlatego też jakąkolwiek robotę wodną w Polsce sobie pomyślimy, a musimy sobie pomyśleć, żeby te roboty były nareszcie rozpoczęte, czy połączenie drogą wodną południa z północą, wschodu z zachodem, to wszystkie te drogi w większej części przechodzą przez Wisłę albo dorzecza jej, dlatego od regulacji Wisły należy rozpocząć robotę.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#SPrzedpelski">Są wyliczenia b. ministra Kędziora, że od 1885 r. średnio woda wiślana robi szkód na 25 miln. zł. Gdybyśmy te pieniądze przeznaczyli na regulację rzeki Wisły, to właściwie mielibyśmy uregulowanie Wisły za darmo. Jeżeli przeprowadzimy regulację Wisły, to oswobodzimy dla rolnictwa przeszło 100 tys. ha ziemi na ogół dobrej, nadającej się do kultur specjalnych. 100 tys. ha ziemi po 1000 zł ha to jest 100 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SPrzedpelski">Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na najważniejszą rzecz. Przyzwyczailiśmy się do operowania przy drogach wodnych wielkimi liczbami. Bo jeżeli chodzi o kanały, to są to operacje na setki milionów, natomiast jeżeli będziemy operować regulacjami rzek, to nie są to tak wielkie operacje finansowe. Regulacja rzeki Wisły wymaga na kilometr 1/2 miliona zł, to jest tylko dwa razy tyle, ile dobra szeroka droga bita o nawierzchni gładkiej. Czyli gdybyśmy podeszli -do regulacji Wisły tak jak do każdej drogi, to sprawa daleko łatwiej i prościej się rozwiązuje. I dlatego chciałbym, abyśmy Wisłę potraktowali tak, jak drogę bitą. A przecież nie da się porównać użyteczności Wisły, jej nośności z normalną drogą bitą.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#SPrzedpelski">Jeszcze jeden bardzo ważny czynnik chciałbym podnieść przy omawianiu regulacji rzek: czynnik obronności. Doskonale wiemy, że w czasie wojny żadnej drogi nie jest tak trudno zniszczyć, jak drogę wodną. Dlatego i ten moment mając na uwadze prosiłbym, aby w następnych budżetach regulacja rzeki Wisły znalazła należyte uznanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma p. Minister Komunikacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Wysoki Senacie! Tegoroczna debata, poświęcona zagadnieniom komunikacji, na Komisjach Budżetowych obu Wysokich Izb oraz na plenum, wykazała tak olbrzymie zainteresowanie i pogłębienie samego przedmiotu, że czuję się niejako w obowiązku na zakończenie tej debaty generalnej wypowiedzieć kilku uwag ogólnych.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Za co odpowiada Minister Komunikacji?</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Jeżeli chodzi o drogi wodne i komunikację lotniczą, odpowiada za to, aby dotacje otrzymane bądź ze Skarbu Państwa, bądź z budżetu kolejowego na rozbudowę dróg kołowych i wodnych oraz komunikacji lotniczej wydać w sposób planowy, oszczędny, tak, aby dokonane roboty były robotami solidnymi, obliczonymi na dłuższą metę.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Jeżeli chodzi natomiast o odpowiedzialność Ministra Komunikacji za Polskie Koleje Państwowe, to jest ona już oczywiście szersza i niejako odrębna, albowiem jest to przedsiębiorstwo, i sądzę, że głównym zadaniem Ministra Komunikacji jest stwarzanie takich punktów wyjścia dla rozwoju tego przedsiębiorstwa, ażeby ono na długie lata było przedsiębiorstwem, wypełniającym swe zadania komunikacyjne oraz wykazywało taką przewagę wpływów nad rozchodami, ażeby ta przewaga wpływów również odbiła się w sposób korzystny na inwestycjach komunikacyjnych kolejowych.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Jeżeli chodzi o rozbudowę dróg bitych, mamy już ten niewątpliwy dorobek, że robimy te drogi o ulepszonej nawierzchni z roku na rok solidniej, lepiej i taniej. Sądzę również, że potrafiliśmy zaprzęgnąć samorządy i szerokie masy gromad wiejskich do współpracy w dziedzinie szarwarku. Ten szarwark wydał duże rezultaty właśnie przy pomocy finansowej, zresztą niewielkiej, ze strony Ministerstwa Komunikacji.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Jeżeli chodzi o drogi wodne, weszliśmy w miarę naszych szczupłych zasobów pieniężnych na drogę przede wszystkim walki z powodziami, albowiem, jak już Szanowni Panowie Senatorowie zaznaczyli, powodzie sprawiały naszemu krajowi i sprawiają w dalszym ciągu olbrzymie straty. Więc te wielkie stawidła: Porąbka, Rożnów, Czchów, te olbrzymie zbiorniki retencyjne, mające wielkie znaczenie osłabienia fali powodziowej, mające również znaczenie, jeżeli chodzi o stan żeglowny wody, oczywiście muszą być wyzyskane, jako źródła najtańszej energii elektrycznej. Ta rzecz nie może być kwestionowana.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Naczelnym zagadnieniem problemu wodnego w Polsce jest regulacja Wisły, Wisły i jeszcze raz Wisły.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-48.8" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">To musi być kanon obowiązujący całe pokolenie, wszystkie kolejne Rządy i wszystkich Ministrów Komunikacji w szczególności. Jest to jednak robota bardzo niepopularna, bo przecież lata będzie ona trwała. Ten olbrzymi wysiłek, to będzie tasiemiec o wiele większy, niż prace nad rozbudową węzła warszawskiego. Opinia publiczna będzie się denerwować, będzie pytać, ile to już wydano pieniędzy na ten cel, a jeszcze żegluga nie odpowiada wszystkim warunkom. Jest to robota długofalowa. Trzeba na nią czasu całej generacji, sądzę jednak, że w najbliższych latach będzie ona planowo i we wzmagającym się tempie wykonana.</u>
+ <u xml:id="u-48.9" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Przechodząc do Polskich Kolei Państwowych, Wysoki Senacie, to sprawując urząd szefa tego przedsiębiorstwa z górą 3 lata, pracuję przede wszystkim nad tym, ażeby stworzyć punkty wyjścia dla rozwoju tego przedsiębiorstwa. Istotą i wyrazem gospodarczym tej pracy jest polityka taryfowa, która musi odpowiadać potrzebom kraju, ale musi również odpowiadać potrzebom i interesom samego przedsiębiorstwa, ażeby to popularne u pas w kraju powiedzonko: szewc bez butów chodzi, właśnie nie miało do Polskich Kolei Państwowych zastosowania. Napewno na przestrzeni mnóstwa lat oddaliśmy olbrzymie usługi gospodarstwu narodowemu w Polsce. Ba, dokonaliśmy olbrzymich wpłat gotówkowych. Mogę oświadczyć Wysokiej Izbie, że gdyby te wszystkie wpłaty gotówkowe poszły były na potrzeby Polskich Kolei Państwowych, nasze zaległości w ogóle by nie istniały. Jednak wszystkim wiadomo, że ta kołdra, która przykrywa nasz organizm narodowy, jest za krótka i że Skarb Państwa na przestrzeni wielu lat musiał sięgać do skarbu kolejowego, ba, kazał się zastąpić w niektórych wypadkach, tak jak tu w dyskusji pp. senatorowie podnosili, np. w zakresie dotacyj na lotnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-48.10" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Polityka taryfowa nie należy jednak wyłącznie do Ministra Komunikacji. Minister Komunikacji stawia wnioski — decyduje Rząd. Dziś jesteśmy w punkcie — muszę to jasno oświadczyć — nie ryzykowania generalnego podwyższania taryf. Natomiast studiujemy możliwości podwyżki niektórych taryf — tych, które życie gospodarcze może wytrzymać. To jest pierwsza rzecz. Druga — to przystąpienie do przestudiowania jeszcze raz różnych ulg, przyznawanych w taryfach osobowych, celem pewnego opodatkowania szeregu tych ulg na rzecz kolei. Następnie postawiłem zagadnienie zniesienia serwitutów gotówkowych, ciążących na Polskich Kolejach Państwowych. Nie odrazu ale powoli Skarb Państwa będzie zmuszony te ciężary przejmować. Wreszcie dalsza rzecz, bardzo istotna, bardzo dużego znaczenia — zahamowałem dalszy Rozwój ulg i serwitutów, skierowanych pod adresem Polskich Kolei Państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-48.11" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Wreszcie olbrzymi temat, jest to temat koordynacji przewozu. Proszę Panów Senatorów, koleje na świecie straciły swoje monopolistyczne stanowisko, jakie zajmowały przez długie lata. Znam kraje, gdzie na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat polikwidowano ruch na tysiącach kilometrów sieci kolejowej. Zagadnienie budowy linii kolejowych na pewno jest w Polsce aktualne na bardzo długie lata, na pewno poszczególne dzielnice kraju, jak: ziemie wschodnie, Polesie, cały wschód, centrum kraju, potrzebują jeszcze budowy linii kolejowych, ale proszę mi zaufać, Wysoki Senacie, pracujemy nad tym problemem szereg lat. Zagadnienie budowy nowych linii kolejowych musi być wszechstronnie przestudiowane, ponieważ rozwijają się zastępcze środki transportów. Samochód osobowy i ciężarowy, ba, całe pociągi, złożone z ciężarowych samochodów, przejmują i będą przejmować z roku na rok pewną sumę przewozów ze strony kolejnictwa. Ostrożność w projektowaniu nowych linii jest bardzo istotna dla naszego kraju, gdzie każdy milion musimy sto razy obejrzeć, nim go wydamy dla poszczególnych okręgów, gdzie się często wołanie kolejowe nam budujcie! Należy zastanowić się, czy tam nie wybudować raczej dobrej drogi i związać komunikację samochodową z pewnymi liniami kolejowymi. Prowadzę więc do tego, że rewizja taryf osobowych, podwyższenie niektórych taryf towarowych, koordynacja przewozów, kolejne zwolnienie od serwitutów ciążących na kolejach państwowych, wreszcie racjonalizacja metod eksploatacji P. K. P., czyli to, co jest dążeniem naszej polityki — wszystkie te punkty nowego programu, razem związane, tworzą pewną całość i dają możność tworzenia takich zadań, które będą punktem wyjścia dla rozwoju kolejnictwa na przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-48.12" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Mój przedmówca mówił: — „Jakżeż to obliczacie ten wasz majątek, skoro wykazujecie tak małe wpływy? Albowiem brał za punkt wyjścia tylko wpływ 12.000.000 zł do Skarbu Państwa w tym roku. Suma ta jest wynikiem corocznego obniżania wpłaty do Skarbu. Gdy ja przybyłem, wpłata miała wynosić 75.000.000 zł. Obecnie Skarb Państwa znając sytuację P. K. P. obniżył ją do 12.000.000. Lecz przecież poza tym płacimy lotnictwu, o którym właśnie Pan Senator wspominał, poza tym płacimy 53.000.000 obsługi długów rocznych, a więc mamy już 82.000.000 rocznie. A przecież to nie są wszystkie nasze usługi. My oddajemy jeszcze inne usługi, o których tu mówił szanowny pan referent i p. senator Zarzycki. My wozimy mnóstwo towarów deficytowo, albowiem istnieją tzw. interwencyjne taryfy, tj. wkraczanie Państwa za pomocą swego instrumentu przewozowego po to, aby oddać usługi gospodarce narodowej.</u>
+ <u xml:id="u-48.13" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">I właśnie tylko tak wszechstronnie można rozpatrywać Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-48.14" who="#MinisterKomunikacjipUlrych">Streszczając chcę powiedzieć, że na pewno Polskie Koleje Państwowe oddają duże usługi naszej gospodarce narodowej. Na pewno nie wozimy drogo, na pewno z roku na rok wozimy sprawniej i szybciej. Niemniej mamy olbrzymie potrzeby. Borykamy się z wielkimi trudnościami taborowymi i gotówkowymi, lecz sądzę, że droga, na którą weszliśmy, droga zmniejszania naszych wydatków i pomnażania naszych wpływów z roku na rok, droga bardzo konkretnej naprawy naszego aparatu transportowego będzie wydawała rezultaty. Stanowisko zajmowane przez Wysoki Senat, że w wyniku swych ofiar dla gospodarstwa narodowego kolejnictwo potrzebuje pomocy, jest dla nas niejako uprawnieniem, że również w zakresie podnoszenia niektórych taryf przewozowych no winna być rozpoczęta akcja, albowiem obie Wysokie Izby tę drogę mi wskazują, jako drogę konieczności dla rozwoju kolejnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-48.15" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#WicemarszalekStolarski">Lista mówców została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#WicemarszalekStolarski">Zapytuję Pana Sprawozdawcę, czy zamierza zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#komentarz">(S. Miklaszewski:</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#WicemarszalekStolarski">Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-49.4" who="#WicemarszalekStolarski">W takim razie porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-49.5" who="#WicemarszalekStolarski">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, tj. w sobotę o godzinie 9 z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 7: Preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</u>
+ <u xml:id="u-49.6" who="#WicemarszalekStolarski">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-49.7" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 14 min. 55.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..57bbdb5
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/header.xml
@@ -0,0 +1,676 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00008-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>8 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>8 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">8</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-11</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="AcozspoleczenstwoUwazamzezwracaniesiedopMinistraSkarbutylkozzadaniamijaktojuzniestetywnaszejkadencjibylojestniesluszneNalezynietylkoprosicalenalezyidawacIdlategorozumiemzenaprawaustrojufinansowkomunalnychmusibyctaksamoopartanazwiekszonychswiadczeniachczytowformiewiekszegododatkudopodatkugruntowegoczypodatkuwyrownawczegoczystawekdrogowychwszystkojednojaktosiebedzie" role="speaker">
+ <persName>A cóż społeczeństwo? Uważam, że zwracanie się do p. Ministra Skarbu tylko z żądaniami, jak to już niestety w naszej kadencji było, jest niesłuszne. Należy nie tylko prosić, ale należy i dawać. I dlatego rozumiem, że naprawa ustroju finansów komunalnych musi być tak samo oparta na zwiększonych świadczeniach, czy to w formie większego dodatku do podatku gruntowego, czy podatku wyrównawczego, czy stawek drogowych, wszystko jedno, jak to się będzie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AtakichprzypadkowWysokiSenacieniebedeichprzytaczalbylamasawostrzejszejformieitylkopewienodsetekbylpodawanywprasie" role="speaker">
+ <persName>A takich przypadków, Wysoki Senacie — nie będę ich przytaczał — była masa w ostrzejszej formie i tylko pewien odsetek był podawany w prasie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AtempawstrzymywacniemoznainietrzebaBoprzeciezprzedewszystkimstawacsiemusimycoraznowoczesniejszymnarodemnowoczesnymPanstwemnowoczesnymgospodarstwem" role="speaker">
+ <persName>A tempa wstrzymywać nie można i nie trzeba. Bo przecież przede wszystkim stawać się musimy coraz nowocześniejszym narodem, nowoczesnym Państwem, nowoczesnym gospodarstwem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AbywkoncuprzedstawicfaktycznepolozenieniemieckiejgrupynarodowosciowejiprzedewszystkimrowniezzewzgledunanieprzerwaneatakinaludnoscniemieckawprasiepolskiejpolecilemZjednoczeniuNiemieckiemuopublikowaniewiekszejczescimychmemorialowdowladzwwydaniuspecjalnymjaktopraktykujejuzodlatZwiazekPolakowwNiemczechAlenieosiagnalemceluponiewazzbiortychmemorialowzostalskonfiskowanyzewzgledunatrescprzeslanaprzeciezprzedtemRzadowiktoryjejdotychczasniekwestionowal" role="speaker">
+ <persName>Aby w końcu przedstawić faktyczne położenie niemieckiej grupy narodowościowej i przede wszystkim również ze względu na nieprzerwane ataki na ludność niemiecką w prasie polskiej, poleciłem Zjednoczeniu Niemieckiemu opublikowanie większej części mych memoriałów do władz w wydaniu specjalnym, jak to praktykuje już od lat Związek Polaków w Niemczech. Ale nie osiągnąłem celu, ponieważ zbiór tych memoriałów został skonfiskowany ze względu na treść przesłaną przecież przedtem Rządowi, który jej dotychczas nie kwestionował.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AlenietochcialempowiedziecNiezaprzeczamtemumozeciesiePanowienazywacjaksieWamzywniepodobaijakWamdotwarzychcetylkotopowiedziec" role="speaker">
+ <persName>Ale nie to chciałem powiedzieć. Nie zaprzeczam temu, możecie się Panowie nazywać, jak się Wam żywnie podoba i jak Wam do twarzy, chcę tylko to powiedzieć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AlenietylkozebraniaiimprezysapodterroremnieodpowiedzialnychsferlecztaksamoiposzczegolnejednostkinarodowosciniemieckiejKupcyniemieccysabojkotowaniichsklepydemolowanenawetprzezstudentownadziecinarodowosciniemieckiejnapadasiewdrodzedoszkolyimaltretujesiejenieoszczedzasietezmlodychdziewczat" role="speaker">
+ <persName>Ale nie tylko zebrania i imprezy są pod terrorem nieodpowiedzialnych sfer, lecz tak samo i poszczególne jednostki narodowości niemieckiej. Kupcy niemieccy są bojkotowani, ich sklepy demolowane nawet przez studentów, na dzieci narodowości niemieckiej napada się w drodze do szkoły i maltretuje się je, nie oszczędza się też młodych dziewcząt.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AlenigdynanicniejestzapoznoTakistanjakdzisiejszynarazanasnietylkonahandlowaleczinakulturalnazaleznoscodobcychFilmpolskiwewlasciwejrozbudowieoddalbynamnieocenioneuslugizwlaszczaprzydozbrojeniumoralnymspoleczenstwaprowadzonymnapredceWobecgrozbcorazblizszejwojnytrzebaaparattennastawicmozliwieprecyzyjnie" role="speaker">
+ <persName>Ale nigdy na nic nie jest za późno. Taki stan jak dzisiejszy naraża nas nie tylko na handlową, lecz i na kulturalną zależność od obcych. Film polski we właściwej rozbudowie oddałby nam nieocenione usługi, zwłaszcza przy dozbrojeniu moralnym społeczeństwa, prowadzonym naprędce. Wobec gróźb coraz bliższej wojny trzeba aparat ten nastawić możliwie precyzyjnie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AleproszePanowmieszkamwpowieciesandomierskimijezelisiemoznatakwyrazicnasamymproguCentralnegoOkreguPrzemyslowegoktorywlasciwiezaczynasiedzisnaraziejeszczenapoludnieodSandomierzaalemamnadziejezeiwnaszejprzeludnionejKielecczyznieniedlugozatryumfujePrzytoczenastepujacyobrazek" role="speaker">
+ <persName>Ale, proszę Panów, mieszkam w powiecie sandomierskim i, jeżeli się można tak wyrazić, na samym progu Centralnego Okręgu Przemysłowego, który właściwie zaczyna się dziś na razie jeszcze na południe od Sandomierza, ale mam nadzieję, że i w naszej przeludnionej Kielecczyźnie niedługo zatryumfuje. Przytoczę następujący obrazek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BezpieczenstwoiladtoprzedewszystkimzasluganaszejadministracjitazaszalezyodjakosciurzednikowTutajmuszepowtorzyccociaglewkolosiepowtarzazezleoplacanyurzednikniemozebycdobrymurzednikiembociaglatroskaobytodrywagoodpracyoslabiaenergieirezultatpracy" role="speaker">
+ <persName>Bezpieczeństwo i ład to przede wszystkim zasługa naszej administracji, ta zaś zależy od jakości urzędników. Tutaj muszę powtórzyć, co ciągle w koło się powtarza, że źle opłacany urzędnik nie może być dobrym urzędnikiem, bo ciągła troska o byt odrywa go od pracy, osłabia energię i rezultat pracy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BlizszeszczegolydotyczacetejsprawyprzedstawilempMinistrowiSprawWewnetrznychwspecjalnychmemorialachDlauzupelnieniachcejeszczezaznaczyczerygorystycznestosowanieustawyogranicachPanstwauniemozliwiarowniezzupelnieludnosciniemieckiejniespokrewnionejkupnonieruchomosci" role="speaker">
+ <persName>Bliższe szczegóły, dotyczące tej sprawy, przedstawiłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych w specjalnych memoriałach. Dla uzupełnienia chcę jeszcze zaznaczyć, że rygorystyczne stosowanie ustawy o granicach Państwa uniemożliwia również zupełnie ludności niemieckiej niespokrewnionej kupno nieruchomości.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BylokreswdziejachodrodzonejRzeczypospolitejokresdlugikiedynaszemniejszoscistworzylywspolnyfrontwobecPanstwaByltofrontnieprzyjaznyarekaktoragomontowalaizmontowalakierowanabylapragnieniemrozbiciaaconajmniejwewnetrznegooslabieniaPanstwaTopragnieniejakwiadomomialozrodloswojepozagranicaminaszegoPanstwaasztuczniezzewnatrzszczepioneznajdowalowyznawcowwlonieodlamowmniejszosciowychCzasytepamietamdoskonaleamniemamzepamietajajeiobecninatejsaliniemalwszyscyprzedstawicielemniejszoscinarodowychPrzypomneimtedytylkojednozefronttenniemajacyjaksiedzisokazalozadnegowewnetrznegouzasadnieniaistnialitrwaljeszczeprzezdlugielatarzadowWielkiegoMarszalkanaktoregojakonauosobienierycerskiejliniitolerancyjnejPolakow" role="speaker">
+ <persName>Był okres w dziejach odrodzonej Rzeczypospolitej, okres długi, kiedy nasze mniejszości stworzyły wspólny front wobec Państwa. Był to front nieprzyjazny, a ręka, która go montowała i zmontowała, kierowana była pragnieniem rozbicia, a co najmniej wewnętrznego osłabienia Państwa. To pragnienie, jak wiadomo, miało źródło swoje poza granicami naszego Państwa, a sztucznie z zewnątrz szczepione znajdowało wyznawców w łonie odłamów mniejszościowych. Czasy te pamiętam doskonale, a mniemam, że pamiętają je i obecni na tej sali niemal wszyscy przedstawiciele mniejszości narodowych. Przypomnę im tedy tylko jedno, że front ten, nie mający, jak się dziś okazało, żadnego wewnętrznego uzasadnienia, istniał i trwał jeszcze przez długie lata rządów Wielkiego Marszałka, na którego, jako na uosobienie rycerskiej linii tolerancyjnej Polaków,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChodziprzeciezorzeczniebylejakaChodziookresleniewytyczenieirealizowaniezasadniczychideiktoreprzenikacmajazbiorowoscwedlektorychksztaltowacsiepowinnowspolzycieipracaobywatelichodziowytworzeniewarunkowktorenajlatwiejinajskuteczniejpozwolawyzwalacmasyenergiitkwiacejwnarodziedlatrwalegoistalegopowiekszaniawielkosciipotegiRzeczypospolitej" role="speaker">
+ <persName>Chodzi przecież o rzecz nie byle jaką. Chodzi o określenie, wytyczenie i realizowanie zasadniczych idei, które przenikać mają zbiorowość, wedle których kształtować się powinno współżycie i praca obywateli, chodzi o wytworzenie warunków, które najłatwiej i najskuteczniej pozwolą wyzwalać masy energii tkwiącej w narodzie dla trwałego i stałego powiększania wielkości i potęgi Rzeczypospolitej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChybazbytecznymjestspecjalniepodkreslaczezajsciatezwlaszczawzachodniejdzielnicyRzeczypospolitejprzyczynilysiedowy" role="speaker">
+ <persName>Chyba zbytecznym jest specjalnie podkreślać, że zajścia te, zwłaszcza w zachodniej dzielnicy Rzeczypospolitej, przyczyniły się do wy-</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Cochwilaslyszymyodprzedstawicieliukrainskichugrupowanpolitycznych" role="speaker">
+ <persName>Co chwila słyszymy od przedstawicieli ukraińskich ugrupowań politycznych</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="CorobicwobectychtrzechpradowWszyscyjestesmyzdaniazenamjestkonieczniepotrzebnezjednoczenie" role="speaker">
+ <persName>Co robić wobec tych trzech prądów? Wszyscy jesteśmy zdania, że nam jest koniecznie potrzebne zjednoczenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="CzujejuzzeprzeciwnicypowiedzazejestesmyzbytniecierpliwiizesienamspieszyTakWysokiSenaciespieszysienamdotegoabynietylkowuprzywilejowanychdzielnicachstolicyczywCOPiealewszedziewPolscePolacymieliuczuciezewPolscepomalualedziejesiecorazlepiejizesamisobietelepszadolewykuwamyAlenatomypodatnicymusimyswiadczycniecowiecejniznamsietowydajemozliwymatzwswiatpracytychnaszychswiadczenniepowinienzuzywacnaawanseiemeryturyawspolniepowinnismytworzycwspolnenarodowewartoscidoktorychzaliczamzarownoGdynieiCOPjakikazdynowykilometrdrogikazdynowyosrodekzdrowiaaprzedewszystkimkazdanowaszkolepowszechnaDlategodomagamysieuporzadkowaniatoznaczyrozbudowyfinansowsamorzaduterytorialnego" role="speaker">
+ <persName>Czuję już, że przeciwnicy powiedzą, że jesteśmy zbyt niecierpliwi i że się nam śpieszy. Tak, Wysoki Senacie, śpieszy się nam do tego, aby nie tylko w uprzywilejowanych dzielnicach stolicy czy w C.O.P-ie, ale wszędzie w Polsce Polacy mieli uczucie, że w Polsce pomału, ale dzieje się coraz lepiej i że sami sobie tę lepszą dolę wykuwamy. Ale na to my podatnicy musimy świadczyć nieco więcej, niż nam się to wydaje możliwym, a tzw. świat pracy tych naszych świadczeń nie powinien zużywać na awanse i emerytury, a wspólnie powinniśmy tworzyć wspólne narodowe wartości, do których zaliczam zarówno Gdynię i C. O. P., jak i każdy nowy kilometr drogi, każdy nowy ośrodek zdrowia, a przede wszystkim każdą nową szkołę powszechną. Dlatego domagamy się uporządkowania, to znaczy rozbudowy finansów samorządu terytorialnego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DalejnieprzedluzasieczlonkomniemieckiejgrupynarodowosciowejzezwolennabronChodzituprawiewylacznieobronmysliwskapotrzebnadopolowanianawlasnychlubdzierzawionychterenachPoodmowieprzedluzeniazezwolenianabronwzywasieposiadaczydosprzedaniabronimysliwskiejUderzajacymjestfaktzetezarzadzeniawladzadministracyjnychdotyczawlasnietychosobktoreprzyczynilysiewzwiazkuzwyboramikomunalnymidowniesienialistyniemieckiej" role="speaker">
+ <persName>Dalej nie przedłuża się członkom niemieckiej grupy narodowościowej zezwoleń na broń. Chodzi tu prawie wyłącznie o broń myśliwską, potrzebną do polowania na własnych lub dzierżawionych terenach. Po odmowie przedłużenia zezwolenia na broń wzywa się posiadaczy do sprzedania broni myśliwskiej. Uderzającym jest fakt, że te zarządzenia władz administracyjnych dotyczą właśnie tych osób, które przyczyniły się w związku z wyborami komunalnymi do wniesienia listy niemieckiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Dalszymnastepstwemjestobnizeniecengruntowgdyzzewzgledunatozetylkopewnaczescludnosciuprawnionajestdonabywaniagruntowmozeonawedluguznaniaobnizaccenygruntowaobnizenietychcendotyczyjuzwszystkichobywatelirownomiernieiprzynosiwszystkimszkodemajatkowa" role="speaker">
+ <persName>Dalszym następstwem jest obniżenie cen gruntów, gdyż ze względu na to, że tylko pewna część ludności uprawniona jest do nabywania gruntów, może ona według uznania obniżać ceny gruntów, a obniżenie tych cen dotyczy już wszystkich obywateli równomiernie i przynosi wszystkim szkodę majątkową.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DalemPanomkrotkizaryspolozeniaNiemcowwogoleaNiemcowwdzielnicyzachodniejwszczegoleAleniemogapominacstosunkowpanujacychwdziedzinieniemieckiegozyciaorganizacyjnegoWskutektychtrudnoscicierpiazarownozwiazkiistowarzyszeniakulturalnejakigospodarczeprzedewszystkimzaswielkieorganizacjenarodowokulturalnePrzywyliczaniutychnaduzycograniczycsiemuszedoprzytoczenianielicznychszczegolowTerenemdzialaniaZjednoczeniaNiemieckiegojestwedlugjegostatutuwojewodztwopoznanskieiwojewodztwopomorskieZaledwierozpoczetopracepozatwierdzeniustatutuajuzzawieszonoirozwiazanoszeregoddzialowjakwpowiatach" role="speaker">
+ <persName>Dałem Panom krótki zarys położenia Niemców w ogóle, a Niemców w dzielnicy zachodniej w szczególe. Ale nie mogą pominąć stosunków, panujących w dziedzinie niemieckiego życia organizacyjnego. Wskutek tych trudności cierpią zarówno związki i stowarzyszenia kulturalne jak i gospodarcze, przede wszystkim zaś wielkie organizacje narodowo-kulturalne. Przy wyliczaniu tych nadużyć ograniczyć się muszę do przytoczenia nielicznych szczegółów. Terenem działania Zjednoczenia Niemieckiego jest według jego statutu województwo poznańskie i województwo pomorskie. Zaledwie rozpoczęto pracę po zatwierdzeniu statutu, a już zawieszono i rozwiązano szereg oddziałów, jak w powiatach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DlategoteznawojewodztwowarszawskieibialostockiespadaobecnietrudneiciezkiedoprzeprowadzeniazadaniektoregokoniecznoscjestbezspornaprzystapieniadoakcjiceloworozplanowanejmajacejnaceluzagospodarowaniepograniczaAkcjatawinnaobjacwszelkiedziedzinyzyciagospodarczegoawszczegolnosciwinnadotyczyc" role="speaker">
+ <persName>Dlatego też na województwo warszawskie i białostockie spada obecnie trudne i ciężkie do przeprowadzenia zadanie, którego konieczność jest bezsporna — przystąpienia do akcji celowo rozplanowanej, mającej na celu zagospodarowanie pogranicza. Akcja ta winna objąć wszelkie dziedziny życia gospodarczego, a w szczególności winna dotyczyć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DlategotezproszeWysokiegoSenatutrzebabacznazwrocicuwageazebyniebrnacdalejdrogaktorasieokazalafalszywaiktoramazasobalataniedopatrzenPowiemzupelnieotwarcieijasno" role="speaker">
+ <persName>Dlatego też, proszę Wysokiego Senatu, trzeba baczną zwrócić uwagę, ażeby nie brnąć dalej drogą, która się okazała fałszywą i która ma za sobą lata niedopatrzeń. Powiem zupełnie otwarcie i jasno</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DotkliwawadadozorunadimportemfilmujestbrakudzialuczynnikaspolecznegowcenzurzeawiecbrakprzedstawicielstwazrzeszenspolecznychkolrodzicielskichizwlaszczaduchowienstwaDuchowienstwowzasadziepowolywanejestnakomisjefilmowealejakmowionomizmiarodajnychzrodelprzewazniewtedygdymasiewyswietlacuroczystoscikoscielneconclavewatykanskiewspanialoscialeniewtedyaprzynajmniejznacznierzadziejgdyrzeczywisciegloskaplanamoglbywykrycniebezpieczenstwaczestoutajonewpieknychobrazachfilmowychWskutektegozdarzajasiewypadkiniekiedyskandalicznezktorychtrzebasiewielkimkosztemizpewnanawetsromotawychowywacjaktomialomiejsceostatniozfilmemPurytanin" role="speaker">
+ <persName>Dotkliwą wadą dozoru nad importem filmu jest brak udziału czynnika społecznego w cenzurze, a więc brak przedstawicielstwa zrzeszeń społecznych, kół rodzicielskich i zwłaszcza duchowieństwa. Duchowieństwo w zasadzie powoływane jest na komisje filmowe, ale, jak mówiono mi z miarodajnych źródeł, przeważnie wtedy, gdy ma się wyświetlać uroczystości kościelne, conclave, watykańskie wspaniałości, ale nie wtedy, a przynajmniej znacznie rzadziej, gdy rzeczywiście głos kapłana mógłby wykryć niebezpieczeństwa często utajone w pięknych obrazach filmowych. Wskutek tego zdarzają się wypadki niekiedy skandaliczne, z których trzeba się wielkim kosztem i z pewną nawet sromotą wychowywać, jak to miało miejsce ostatnio z filmem „Purytanin”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DrugakwestiaktoramusibudziczaniepokojenieipewnegorodzajuwstrzasduchowywsrodwielkiejiloscimoichwspolwyznawcowjestproblematemigracjiNiktznasniezaprzeczatejprawdziehistorycznejzeziemiepolskiebylydotejporykrajemzupelnieklasycznejemigracjizestronycaloscispoleczenstwaawiecrowniezkrajememigracjizydowskiejAleWysokiSenaciezmianatejsytuacjiniewyniklazwinyZydowProszedzisiajrozejrzecsiewsytuacjipolitycznejalaskawieprzyznacmiPanowiemozezechcaracjeiztaemigracjanaskutekdzialaniazewnetrznychczynnikowpolitycznychzostalazahamowanaNiejestwiecslusznymtwierdziczeemigracjazydowskazostalazahamowanazwoliidecyzjiZydowniemogawieconizatoodpowiadac" role="speaker">
+ <persName>Drugą kwestią, która musi budzić zaniepokojenie i pewnego rodzaju wstrząs duchowy wśród wielkiej ilości moich współwyznawców, jest problemat emigracji. Nikt z nas nie zaprzecza tej prawdzie historycznej, że ziemie polskie były do tej pory krajem zupełnie klasycznej emigracji ze strony całości społeczeństwa, a więc również — krajem emigracji żydowskiej. Ale, Wysoki Senacie, zmiana tej sytuacji nie wynikła z winy Żydów. Proszę dzisiaj rozejrzeć się w sytuacji politycznej, a łaskawie przyznać mi Panowie może zechcą rację, iż ta emigracja na skutek działania zewnętrznych czynników politycznych została zahamowaną. Nie jest więc słusznym twierdzić, że emigracja żydowska została zahamowana z woli i decyzji Żydów, nie mogą więc oni za to odpowiadać.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DziwicbysienalezalozetaludnoscpolskaktorawtakwielkiejliczbiezamieszkujewschodnieprowincjeniemieckieztakimspokojemiztakarownowagaznositewszystkieszykanyJasiejednaktemuniedziwieboludnoscnatychterenachzyjetakjakbyuderzonaobuchemjakbyogluszonaOnapoprostumamwrazeniejestdelikwentemskazanymnabezlitosnaipowolnasmierc" role="speaker">
+ <persName>Dziwić by się należało, że ta ludność polska, która w tak wielkiej liczbie zamieszkuje wschodnie prowincje niemieckie, z takim spokojem i z taką równowagą znosi te wszystkie szykany. Ja się jednak temu nie dziwię, bo ludność na tych terenach żyje tak, jakby uderzona obuchem, jakby ogłuszona. Ona po prostu, mam wrażenie, jest delikwentem, skazanym na bezlitosną i powolną śmierć.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="FunkcjonujawiecnaZaolziutrzypubliczneszkolypowszechneniemieckie" role="speaker">
+ <persName>Funkcjonują więc na Zaolziu trzy publiczne szkoły powszechne niemieckie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GdyprzygladamysietymcyfromilustrujacymstanposiadaniaNiemcowwdziedzinieszkolnictwanaZaolziuniemozemyoprzecsienaderprzykremuuczuciukrzywdyPolakowwNiemczechjakabijewoczyskorosierozpatrzystanichszkolnictwawRzeszy" role="speaker">
+ <persName>Gdy przyglądamy się tym cyfrom, ilustrującym stan posiadania Niemców w dziedzinie szkolnictwa na Zaolziu, nie możemy oprzeć się nader przykremu uczuciu krzywdy Polaków w Niemczech, jaka bije w oczy, skoro się rozpatrzy stan ich szkolnictwa w Rzeszy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Glosmapsprawozdawca" role="speaker">
+ <persName>Głos ma p. sprawozdawca.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GlosmasksZelek" role="speaker">
+ <persName>Głos ma s. ks. Zelek.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GlosmasMilaszewski" role="speaker">
+ <persName>Głos ma s. Miłaszewski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Idlategowdalszymciaguaktualnejestzagadnienieizadanienaczelne" role="speaker">
+ <persName>I dlatego w dalszym ciągu aktualne jest zagadnienie i zadanie naczelne</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="InicnowegopodsloncempamietamyPanieKolegoTworydlojaknasuczylizaczasowzaborczychwnaszychszkolachtejwlasnieswietejnarodowejmodlitwytakdlanasjakidlaWasPowiempopolsku" role="speaker">
+ <persName>I nic nowego pod słońcem, pamiętamy Panie Kolego Tworydło, jak nas uczyli za czasów zaborczych w naszych szkołach tej właśnie świętej narodowej modlitwy — tak dla nas jak i dla Was. Powiem po polsku</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ItowlasniesapowodyabymdzisztegomiejscastwierdzilastwierdzamtotylkodlategozetamwkurhanachUkrainytysiacemogilnaszychbraciinaszychsynowlezyjakowiecznyiwidomyznakzemysmyniektoinnydlanaroduukrainskiegochcieliwolnosciZrozumienianiebylozprzeciwnejstronyzaconiebierzemyodpowiedzialnosci" role="speaker">
+ <persName>I to właśnie są powody, abym dziś z tego miejsca stwierdził — a stwierdzam to tylko dlatego, że tam w kurhanach Ukrainy tysiące mogił naszych braci i naszych synów leży jako wieczny i widomy znak — że myśmy, nie kto inny, dla narodu ukraińskiego chcieli wolności. Zrozumienia nie było z przeciwnej strony, za co nie bierzemy odpowiedzialności.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IUpowaznicZarzadMiejskidoprzystapieniawimieniuGminymstWarszawydoSpolkiAkcyjnejpodnazwaTeatryWarszawskieSpolkaAkcyjnazawiazanejwspolnieprzezgmineiTKKTdlaprowadzeniateatrowoperowychidramatycznychwWarszawieztymzegminamstWarszawybedziemialazapewnionyudzialwwysokoscipolowykapitaluakcyjnego" role="speaker">
+ <persName>„I. Upoważnić Zarząd Miejski do przystąpienia w imieniu Gminy m. st. Warszawy do Spółki Akcyjnej pod nazwą — „Teatry Warszawskie, Spółka Akcyjna”, zawiązanej wspólnie przez gminę i T.K.K.T. dla prowadzenia teatrów operowych i dramatycznych w Warszawie z tym, że gmina m. st. Warszawy będzie miała zapewniony udział w wysokości połowy kapitału akcyjnego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Iznowupowtarzam" role="speaker">
+ <persName>I znowu powtarzam</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="InnymsilnymobozemwnaszymspoleczenstwiejestObozNarodowyObokstarszejgeneracjiktoramoznazgrupowackoloTraktatuWersalskiegoobokstarszychnarodowcowjestwtymobozieduzomlodziezyzapalnejgorliwejztemperamentemktoraglosihaslounarodowieniacalegozycia" role="speaker">
+ <persName>Innym silnym obozem w naszym społeczeństwie jest Obóz Narodowy. Obok starszej generacji, którą można zgrupować koło Traktatu Wersalskiego, obok starszych narodowców jest w tym obozie dużo młodzieży zapalnej, gorliwej, z temperamentem, która głosi hasło unarodowienia całego życia</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IVZobowiazacSpolkewymienionawpunkcieIdoudzieleniawprzejetychgmachachbezplatnychlokali" role="speaker">
+ <persName>IV.Zobowiązać Spółkę, wymienioną w punkcie I, do udzielenia w przejętych gmachach bezpłatnych lokali</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakmoznapropagowacideemasowegoodebraniaobywatelstwaskoronawetponadkonstytucjamiiprawamiistniejatezyprawnezwanesuperkonstytucyjnymiktoreniezgadzajasieztymstanowiskiemNadtokonsekwencjamyslowaowychaktowjestjakbydegradowaniemasobywateliDegradowaniejakozaprzeczajaceideisprawiedliwosciniewyszlobynakorzyscakcjipanstwowejwsrodwszystkichludzimieszkajacychwPanstwieNieprzychodzetutajjaksiezastrzeglpPremierwswymprzemowieniuzjakimsbiadoleniemProszemiwierzyczejestemrowniejakwszyscydobrzyPolacyzatroskanyotoczyistotniepodjeteterazhaslaimyslidajazewszystkichstrondobrerezultatyiczyplynacznichmogadobrekonsekwencjeMuszepodkresliczetymczasemzanimtadlugafalaweszlabywzyciepowstajeszereginnychczynnikowMiedzyinnymitymczynnikiemjestzagadnienieprzymusuktoryprzeciezniejestgodnywaktachjednychprzeciwkodrugimjesliwszyscynajednejpodstawiekonstytucyjnejmamydzialacIwlasniezdziwionyjestemniezmiernietymzemoznawniektorychotoorganachprasowychczytacpodtytulemMusimyimwytlumaczyczemusisiezacytujedoslownieprzemowicdosumienianarodowegopanowwojtowikomendantowPolicjiPanstwowejalbowiemjakmowiautorNieuswiadomieninarodowowojtikomendantposterunkutaksamoustosunkowujasiedokupcowpolskichjakidozydowskichwychodzaczzalozeniazezarownojednijakidrudzysapelnoprawnymiobywatelamiPanstwaRozumujacwpodobnysposobkomendantposterunkunieuwazazawskazanewyjasnicswympodwladnymzemandatamikarnyminalezyzasypywacprzedewszystkimZydowzaskupcowiwytworcowpolskichjedyniewtymwypadkujeslimamiejsceoczywistazlawolalubjezelidrogaupomniennicniemoznaporadzic" role="speaker">
+ <persName>Jak można propagować ideę masowego odebrania obywatelstwa, skoro nawet ponad konstytucjami i prawami istnieją tezy prawne, zwane super konstytucyjnymi, które nie zgadzają się z tym stanowiskiem. Nadto konsekwencją myślową owych aktów jest jakby degradowanie mas obywateli. Degradowanie, jako zaprzeczające idei sprawiedliwości, nie wyszłoby na korzyść akcji państwowej wśród wszystkich ludzi mieszkających w Państwie. Nie przychodzę tutaj, jak się zastrzegł p. Premier w swym przemówieniu, z jakimś biadoleniem. Proszę mi wierzyć, że jestem równie jak wszyscy dobrzy Polacy zatroskany o to, czy istotnie podjęte teraz hasła i myśli dają ze wszystkich stron dobre rezultaty i czy płynąć z nich mogą dobre konsekwencje. Muszę podkreślić, że tymczasem, zanim ta — „długa fala” weszłaby w życie, powstaje szereg innych czynników. Między innymi tym czynnikiem jest zagadnienie przymusu, który przecież nie jest godny w aktach jednych przeciwko drugim, jeśli wszyscy na jednej podstawie konstytucyjnej mamy działać. I właśnie zdziwiony jestem niezmiernie tym, że można w niektórych oto organach prasowych czytać pod tytułem — „Musimy im wytłumaczyć”, że musi się, zacytuję dosłownie, — „przemówić do sumienia narodowego panów wójtów i komendantów Policji Państwowej” — albowiem, jak mówi autor — „Nie uświadomieni narodowo wójt i komendant posterunku tak samo ustosunkowują się do kupców polskich, jak i do żydowskich, wychodząc z założenia, że zarówno jedni jak i drudzy są pełnoprawnymi obywatelami Państwa”. — „Rozumując w podobny sposób, komendant posterunku nie uważa za wskazane wyjaśnić swym podwładnym, że mandatami karnymi należy zasypywać przede wszystkim Żydów, zaś kupców i wytwórców polskich jedynie w tym wypadku, jeśli ma miejsce oczywista zła wola lub jeżeli drogą upomnień nic nie można poradzić”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jaksieprzedstawianaszezyciepolityczneprzytymprzesiakaniuprzezgraniceodwschoduiodzachodunowychideiktoremajazwiastowacznalezienienowejdroginowejpelnejdrogiludzkosci" role="speaker">
+ <persName>Jak się przedstawia nasze życie polityczne przy tym przesiąkaniu przez granice od wschodu i od zachodu nowych idei, które mają zwiastować znalezienie nowej drogi, nowej pełnej drogi ludzkości?</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakibedzielospolitycznyUkrainyniewiemyZalezytoglownieodUkraincowodtegowjakiejmierzeokazasiewcalejpelninarodemTrybunaparlamentupolskiegoniejestmiejscemzktoregomoznabyrozstrzygaczagadnienierozwojunaroduijakiegosprzyszlegopanstwaosciennegoNatomiastwolnonammowicimowicpowinnosieowspolnejOjczyznieRusinowczyUkraincowiPolakowstanowiacejodwiecznaczescjednolitegoterytoriumPanstwaPolskiegoWtejsprawiepowiemkrotko" role="speaker">
+ <persName>Jaki będzie los polityczny Ukrainy — nie wiemy. Zależy to głównie od Ukraińców, od tego, w jakiej mierze okażą się w całej pełni narodem. Trybuna parlamentu polskiego nie jest miejscem, z którego można by rozstrzygać zagadnienie rozwoju narodu i jakiegoś przyszłego państwa ościennego. Natomiast wolno nam mówić i mówić powinno się o wspólnej Ojczyźnie Rusinów czy Ukraińców i Polaków, stanowiącej odwieczną część jednolitego terytorium Państwa Polskiego. W tej sprawie powiem krótko</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakkolwieksprawaprzedstawiasiewistocieniepokojopiniiwskutektejtransakcjijestfaktemwysoceniepozadanymktoremutrzebajaknajpredzejpolozyckresgruntownymwyjasnieniemWedlugopiniipublicznejlepszabylaby" role="speaker">
+ <persName>Jakkolwiek sprawa przedstawia się w istocie, niepokój opinii wskutek tej transakcji jest faktem wysoce niepożądanym, któremu trzeba jak najprędzej położyć kres gruntownym wyjaśnieniem. Według opinii publicznej lepsza byłaby</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakosekretarzyzapraszamssRosadeiWielowieyskiegoProtokolilistemowcowprowadzisRosada" role="speaker">
+ <persName>Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowieyskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jaskrawymtegodowodemjestfaktiznpwdziedzinieszkolnejuruchomionoodpowiedniezakladyniemieckiewszedzietamgdziewnioskirodzicowobejmowalydostatecznailoscdzieciwedlugobowiazujacychprzepisow" role="speaker">
+ <persName>Jaskrawym tego dowodem jest fakt, iż np. w dziedzinie szkolnej uruchomiono odpowiednie zakłady niemieckie wszędzie tam, gdzie wnioski rodziców obejmowały dostateczną ilość dzieci według obowiązujących przepisów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JasnymsiestajeizzdolnosciterazniejszegosamorzadusazamaleazebysprostacprzynajmniejtemuzadaniubyutrzymackomunikacjenaswoimterenieitomimowielkichoplatnalozonychnaobywateliwpostacipodatkudrogowegoiobowiazujacychszarwarkowOkazujesiewiecizwskazanymjestwniknacwprzyczynytegostanurzeczyusunactococzynisamorzadniezdolnymdospelnianiazadaniuczynicsamorzadzpowrotemzdatnymdospelnianiazadannannakladanych" role="speaker">
+ <persName>Jasnym się staje, iż zdolności teraźniejszego samorządu są za małe, ażeby sprostać przynajmniej temu zadaniu, by utrzymać komunikację na swoim terenie i to mimo wielkich opłat nałożonych na obywateli w postaci podatku drogowego i obowiązujących szarwarków. Okazuje się więc, iż wskazanym jest wniknąć w przyczyny tego stanu rzeczy, usunąć to, co czyni samorząd niezdolnym do spełniania zadań i uczynić samorząd z powrotem zdatnym do spełniania zadań nań nakładanych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jedenznichwtakisposobtookresla" role="speaker">
+ <persName>Jeden z nich w taki sposób to określa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednakwodniesieniudonaszychmniejszoscinarodowychmusimyniestetystwierdziczemimotoizmajazapewnionapelnaopiekeprawnaiadministracyjnamimopelnegorownouprawnieniaokazujatendencjeodsrodkowedazeniedorozsadzeniaspoistosciwewnetrznejnaszegoPanstwaFakttenzmuszanasdoskontrolowanianaszejpolitykiwewnetrznejitowtymkierunkuabytatolerancjanaszaniewybujalainiepowstalatakaparadoksalnasytuacjazeobywatelePolacyktorzyscisleprzestrzegajaustawirozporzadzenwladzwiecejsakrepowaniwswychswobodachobywatelskichniznaszemniejszosci" role="speaker">
+ <persName>Jednak w odniesieniu do naszych mniejszości narodowych musimy, niestety, stwierdzić, że mimo to, iż mają zapewnioną pełną opiekę prawną i administracyjną, mimo pełnego równouprawnienia okazują tendencje odśrodkowe, dążenie do rozsadzenia spoistości wewnętrznej naszego Państwa. Fakt ten zmusza nas do skontrolowania naszej polityki wewnętrznej, i to w tym kierunku, aby ta tolerancja nasza nie wybujała i nie powstała taka paradoksalna sytuacja, że obywatele Polacy, którzy ściśle przestrzegają ustaw i rozporządzeń władz, więcej są krępowani w swych swobodach obywatelskich niż nasze mniejszości.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednawnimtylkowidzeszczerbejedenbrakmianowiciebrakujetampozycjinaodpowiedniorozwinietyaparatpropagandyAzyjemywepocegdyaparatpomocniczytakiejwlasniepropagandyprzerastanierazrozmiaramitoczemupropagandamasluzycOboknaszdwochstronrozroslysieprawdziwekolosypropagandoweAbywymowanaturalnanaszychczynowniezgluchlawichmegafonachmusimydbacojejwyrazistosciczystoscToznaczyzedlanasPolakowwdwojnasobjestwaznenietylkotococzynimyalejakczynimyInaczejbeztejwyraznejwymowyczynowbeztejczystejdykcjiuczynkowniedotraonedoswiadomosciiuszuszerokiegoogoluAniejesttorzeczblahabotylkotamgdzieogolrozumiecosieznimikoloniegodziejespolecznoscniepodleganastrojompanicznymizywipelnezaufaniedoswoichwodzow" role="speaker">
+ <persName>Jedną w nim tylko widzę szczerbę, jeden brak, mianowicie brakuje tam pozycji na odpowiednio rozwinięty aparat propagandy. A żyjemy w epoce, gdy aparat pomocniczy takiej właśnie propagandy przerasta nieraz rozmiarami to, czemu propaganda ma służyć. Obok nas z dwóch stron rozrosły się prawdziwe kolosy propagandowe. Aby wymowa naturalna naszych czynów nie zgłuchła w ich megafonach, musimy dbać o jej wyrazistość i czystość. To znaczy, że dla nas Polaków w dwójnasób jest ważne nie tylko to, co czynimy, ale jak czynimy. Inaczej bez tej wyraźnej wymowy czynów, bez tej czystej dykcji uczynków nie dotrą one do świadomości i uszu szerokiego ogółu. A nie jest to rzecz błaha, bo tylko tam, gdzie ogół rozumie, co się z nim i koło niego dzieje, społeczność nie podlega nastrojom panicznym i żywi pełne zaufanie do swoich wodzów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jednaznajwazniejszychrzeczydlawojnyjeststanmoralnyspoleczenstwa" role="speaker">
+ <persName>„Jedną z najważniejszych rzeczy dla wojny jest stan moralny społeczeństwa.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednoczesniemowiacokoniecznosciwinyjeslinastepujekarapozwolesobieskierowacdoPanaPremieraproblemprzedktorymjajakoobywatelPanstwaijakosenatorRzeczypospolitejstaje" role="speaker">
+ <persName>Jednocześnie mówiąc o konieczności winy, jeśli następuje kara, pozwolę sobie skierować do Pana Premiera problem, przed którym ja, jako obywatel Państwa i jako senator Rzeczypospolitej, staję.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jestrzeczaoczywistazeakcjapowyzszawymagajacabardzoznacznychsrodkowfinansowychniemozebycwykonanasilamiwlasnymiwojewodztwbialostockiegoiwarszawskiegotymbardziejzetoostatniepozmianachgranicadministracyjnychprzesuniesiewybitnienawschodobejmujacterenystosunkowoubogieobardzodalekoidacychwlasnychpotrzebachgospodarczych" role="speaker">
+ <persName>Jest rzeczą oczywistą, że akcja powyższa, wymagająca bardzo znacznych środków finansowych, nie może być wykonana siłami własnymi województw białostockiego i warszawskiego, tym bardziej, że to ostatnie po zmianach granic administracyjnych przesunie się wybitnie na wschód, obejmując tereny stosunkowo ubogie, o bardzo daleko idących własnych potrzebach gospodarczych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JesttoproporcjapotwornawolajacawielkimglosemkrzywdypolskiejosprawiedliwoscTrzebazaszaznaczyczezarownowwojslaskimjakiwcalejRzeczypospolitejuczynionowpelnejmierzezadoscpostulatomszkolnymNiemcowWtychwarunkachwrzawajakapodnoszawswejprasieorzekomymszykanowaniuichwdziedzinieprawszkolnychpodyktowanajestnapewnonieanalizarzeczywistoscileczinnymicelamiktorychtublizejniebedewtejchwilirozpatrywalsaonenamdobrzeznane" role="speaker">
+ <persName>Jest to proporcja potworna, wołająca wielkim głosem krzywdy polskiej o sprawiedliwość. Trzeba zaś zaznaczyć, że zarówno w woj. śląskim, jak i w całej Rzeczypospolitej, uczyniono w pełnej mierze zadość postulatom szkolnym Niemców. W tych warunkach wrzawa, jaką podnoszą w swej prasie o rzekomym szykanowaniu ich w dziedzinie praw szkolnych, podyktowana jest na pewno nie analizą rzeczywistości, lecz innymi celami, których tu bliżej nie będę w tej chwili rozpatrywał, są one nam dobrze znane.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JesttowskazowkawyraznaazebysmyowartoscimoralnepieczolowiciewzyciupublicznymdbaliCzypodtymwzgledemstoimynawysokoscizadaniawewszystkichdziedzinachObawiamsiezeniestetynieUchodzanaszejbacznosciiurabiajaumyslyszerokichwarstwwkierunkuamoralnymlubniemoralnymlicznejeszczepradyWykazalemjuzzewyobraznieszerokichwarstwskadrekrutujesiearmiapolskaoddalismywobcereceoddalismypodwplywyiupraweobcejprodukcjifilmowejSzkodazeobywatelpolskipociezkiejpracytakmaloznajdujeswojskiegoposilkuduchowegoiwinnychdziedzinachbozewszadmugrozadestrukcyjnewplywy" role="speaker">
+ <persName>Jest to wskazówka wyraźna, ażebyśmy o wartości moralne pieczołowicie w życiu publicznym dbali. Czy pod tym względem stoimy na wysokości zadania we wszystkich dziedzinach? Obawiam się, że, niestety, nie. Uchodzą naszej baczności i urabiają umysły szerokich warstw w kierunku amoralnym lub niemoralnym liczne jeszcze prądy. Wykazałem już, że wyobraźnię szerokich warstw, skąd rekrutuje się armia polska, oddaliśmy w obce ręce, oddaliśmy pod wpływy i uprawę obcej produkcji filmowej. Szkoda, że obywatel polski po ciężkiej pracy tak mało znajduje swojskiego posiłku duchowego i w innych dziedzinach, bo zewsząd mu grożą destrukcyjne wpływy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JeslichodziozagadnienieoperytrzebastwierdziczewymagaonajeszczewiekszychnakladowpienieznychsrodkowktorychgminasamadostarczycniemozeOdwielulatdzierzawaoperywykazywalazeprowadzenieprzedsiewzieciadlugofalowegowymagajacegotakjakpowiedzmygospodarstwolesneperspektywydlugoletniejazebyzwlozonychinwestycyjosiagnacrezultatyniedajesieprowadzicwformiedzierzawyktoraznaturyrzeczyprowadzidodewastacjipodstawowegomajatkuProwadzenieoperywymagadlugofalowejtroskioorkiestrechoryitdazatemzagadnienietowymagazasadniczegopodejsciaBylobyrzeczanajbardziejpozadanazpunktuwidzeniasamorzaduzebytozagadnienienaswojebarkiprzejalRzadjakozagadnienieogolnopolskieanieczystolokalneSkorotoniejestmozliwebylobypozadaneazebyRzadwszedldojawnejspolkiwtejdziedziniePrzytakimrozwiazaniuzagadnienianapewnoniebylobysporuAletrudnoistniejewPolscetakwielkadysproporcjapotrzebisrodkowzebardzowielezagadnienniejesttakrozwiazywanychjakbysmytegowszyscypragneliSitakoniecznoscizyciowychkoniecznoscifinansowychzmuszadorozwiazywaniabardzoczestoprowizorycznegotymczasowegoktoreniezalatwiasprawycalkowiciealbowiemwdanychokolicznosciachtasprawatakzalatwionawhierarchiiogolnychpotrzebPanstwajeszczebycniemoze" role="speaker">
+ <persName>Jeśli chodzi o zagadnienie opery, trzeba stwierdzić, że wymaga ona jeszcze większych nakładów pieniężnych, środków, których gmina sama dostarczyć nie może. Od wielu lat dzierżawa opery wykazywała, że prowadzenie przedsięwzięcia długofalowego, wymagającego tak jak, powiedzmy gospodarstwo leśne, perspektywy długoletniej, ażeby z włożonych inwestycyj osiągnąć rezultaty, nie daje się prowadzić w formie dzierżawy, która z natury rzeczy prowadzi do dewastacji podstawowego majątku. Prowadzenie opery wymaga długofalowej troski o orkiestrę, chóry itd., a zatem zagadnienie to wymaga zasadniczego podejścia. Było by rzeczą najbardziej pożądaną z punktu widzenia samorządu, żeby to zagadnienie na swoje barki przejął Rząd, jako zagadnienie ogólnopolskie, a nie czysto lokalne. Skoro to nie jest możliwe, było by pożądane, ażeby Rząd wszedł do jawnej spółki w tej dziedzinie. Przy takim rozwiązaniu zagadnienia na pewno nie było by sporu. Ale trudno, istnieje w Polsce tak wielka dysproporcja potrzeb i środków, że bardzo wiele zagadnień nie jest tak rozwiązywanych, jak byśmy tego wszyscy pragnęli Sita konieczności życiowych, konieczności finansowych zmusza do rozwiązywania bardzo często prowizorycznego, tymczasowego, które nie załatwia sprawy całkowicie, albowiem w danych okolicznościach ta sprawa tak załatwiona w hierarchii ogólnych potrzeb Państwa jeszcze być nie może.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jeslitenmomentpodkreslamtakmocnonatymmiejscutoczynietozdwochwzgledow" role="speaker">
+ <persName>Jeśli ten moment podkreślam tak mocno na tym miejscu, to czynię to z dwóch względów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelichodziosubsydiatooczywiscieteatrybezsubsydiowjakdotadnieutrzymalybysieTesubsydiasawielokrotniemniejszenizbylywdawnychlatachJeslizaschodzioichjawnosctowlasnieporazpierwszywostatnichlatachwokresiekiedyTKKTkierujeteatramizostalycalkowicieujawnionedawniejbowiemznanebylytylkosubwencjegotowkowegdywartoscrzeczowychsubwencyjbylanieznanaPsMilaszewskiobawiasiezesaobecnienieznaneinieujawnianetymczasemmuszestwierdziczewlasniedawniejnigdywartoscdzierzawygmachuczywartoscrekwizytowniebylaocenianaDopierowlasniewostatnichlatachazwlaszczaprzyzakladaniuSpolkitesubwencjezostalyokresloneiujawnioneAzatemtenzarzutjestsprzecznyztymcojestwrzeczywistosciZastrzezeniezesubsydiapanstwowepowinnybycwzasadzierownesubsydiommiejskimwynikastadzegminachcialabypartycypowacpopolowiezPanstwemOczywiscieniktniemozezgorysubsydiownalataokreslicalbowiemustawabudzetowawIzbachparlamentarnychiuchwalabudzetowawRadzieMiejskiejjestuchwalanacorocznieizobowiazaniedotyczacewysokoscisubwencjimozebyczawszezmienionePodlegaonocorocznymuchwalomWysokosctazalezyodcorocznejsytuacjifinansowejniemozewiecbyczgorywyznaczanamozebyctylkowskazanatendencjapojakiejrozstrzygajactozagadnieniepragnelibysmyazebybylorozwiazywanewprzyszlosciitojestpewnawytycznadzialalnosciAzatemtoniedajepoladopodwyzszensamowolnychodwrotniejestzabezpieczeniemazebynieuchwalaczbytwielkichsubwencjiazebystaracsieutrzymacrownowagepomiedzydotacjamisamorzaduaRzaduwtejdziedzinie" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli chodzi o subsydia, to oczywiście teatry bez subsydiów jak dotąd nie utrzymałyby się. Te subsydia są wielokrotnie mniejsze niż były w dawnych latach. Jeśli zaś chodzi o ich jawność, to właśnie po raz pierwszy w ostatnich latach, w okresie, kiedy T. K. K. T. kieruje teatrami, zostały całkowicie ujawnione, dawniej bowiem znane były tylko subwencje gotówkowe, gdy wartość rzeczowych subwencyj była nieznana. P. s. Miłaszewski obawia się, że są obecnie nieznane i nieujawniane, tymczasem muszę stwierdzić, że właśnie dawniej nigdy wartość dzierżawy gmachu czy wartość rekwizytów nie była oceniana. Dopiero właśnie w ostatnich latach, a zwłaszcza przy zakładaniu Spółki te subwencje zostały określone i ujawnione. A zatem ten zarzut jest sprzeczny z tym, co jest w rzeczywistości. Zastrzeżenie, że subsydia państwowe powinny być w zasadzie równe subsydiom miejskim wynika stąd, że gmina chciałaby partycypować po połowie z Państwem. Oczywiście, nikt nie może z góry subsydiów na lata określić, albowiem ustawa budżetowa w Izbach parlamentarnych i uchwała budżetowa w Radzie Miejskiej jest uchwalana corocznie i zobowiązanie dotyczące wysokości subwencji może być zawsze zmienione. Podlega ono corocznym uchwałom. Wysokość ta zależy od corocznej sytuacji finansowej, nie może więc być z góry wyznaczana, może być tylko wskazana tendencja po jakiej, rozstrzygając to zagadnienie pragnęlibyśmy, ażeby było rozwiązywane w przyszłości i to jest pewną wytyczną działalności. A zatem to nie daje pola do podwyższeń samowolnych, odwrotnie, jest zabezpieczeniem, ażeby nie uchwalać zbyt wielkich subwencji, ażeby starać się utrzymać równowagę pomiędzy dotacjami samorządu a Rządu w tej dziedzinie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezeliczlowiekpodtymkatemwidzeniapatrzynawydarzeniajakiewnaszejojczyzniewostatnichlatachnawsizaszlytotrzebaprzyznaczenaszespoleczenstwowiejskieaszczegolniespoleczenstwochlopskiejezelitakwolnomowicswaszerokorozgalezionasieciaspoldzielczaswawielkaochotadohandluigotowosciaujeciawswojereceprzemysludrobnegowykazalowielkadojrzaloscpolitycznaItylkoniechetnedostosowaniesieniektorychkolspoleczenstwadoglodukulturywladzyiziemisprawiazetuiowdzieruchwiejskiidzienatorybardziejradykalneanizelibysmysobiezyczylipodwzgledemspolecznymczypodwzgledemreligijnymTarciaswiatopogladowenawsiniewszedziemajapodlozedogmatycznenierazmajaonecharakterosobistyNieporozumieniadzialaczywiejskichniesataktrudnedozazegnaniajakbysiewydawalo" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli człowiek pod tym kątem widzenia patrzy na wydarzenia, jakie w naszej ojczyźnie w ostatnich latach na wsi zaszły, to trzeba przyznać, że nasze społeczeństwo wiejskie, a szczególnie społeczeństwo chłopskie, jeżeli tak wolno mówić, swą szeroko rozgałęzioną siecią spółdzielczą, swą wielką ochotą do handlu i gotowością ujęcia w swoje ręce przemysłu drobnego, wykazało wielką dojrzałość polityczną. I tylko niechętne dostosowanie się niektórych kół społeczeństwa do głodu kultury, władzy i ziemi sprawia, że tu i owdzie ruch wiejski idzie na tory bardziej radykalne, aniżeli byśmy sobie życzyli, pod względem społecznym czy pod względem religijnym. Tarcia światopoglądowe na wsi nie wszędzie mają podłoże dogmatyczne, nieraz mają one charakter osobisty. Nieporozumienia działaczy wiejskich nie są tak trudne do zażegnania, jak by się wydawało.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezeliObozZjednoczeniaNarodowegowychowaspoleczenstwojezelimusieudatecnotyspoleczneiobywatelskiektorychunaswPolscejesttakwielkibrakwzmocnicdokonawielkiegodzielaTrzebatylkozyczycObozowiwyraznejtwarzyizerwaniazpozoramitrzymaniazdemokracjaanadstawianiaucharzadomautorytatywnymNiemaonjeszczetejwyraznejtwarzyiniemapodtymwzgledempodstawzebymoglporwacspoleczenstwo" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli Obóz Zjednoczenia Narodowego wychowa społeczeństwo, jeżeli mu się uda te cnoty społeczne i obywatelskie, których u nas w Polsce jest tak wielki brak, wzmocnić, dokona wielkiego dzieła. Trzeba tylko życzyć Obozowi wyraźnej twarzy i zerwania z pozorami trzymania z demokracją, a nadstawiania ucha rządom autorytatywnym. Nie ma on jeszcze tej wyraźnej twarzy i nie ma pod tym względem podstaw, żeby mógł porwać społeczeństwo.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelipodtymkatemwidzeniapatrzymynarozwojstosunkowpolitycznychwnaszejEuropieaponiekadinacalejkuliziemskiejtonicdziwnegozepowstajanowepradyktoremajazastapicdemokracjeiprzyniescjakasnowaideeozywczaWtymtkwiwielkasilaporywczafaszyzmuinarodowegosocjalizmuktorenieoparlysiejeszczenadawnejzagubionejjednoscireligijnoumyslowoduchowejaledajaglodnemuideowoczlowiekowinamiastkedawnejjednosciprzezubostwianienaroduiubostwianiekrwi" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli pod tym kątem widzenia patrzymy na rozwój stosunków politycznych w naszej Europie, a poniekąd i na całej kuli ziemskiej, to nic dziwnego, że powstają nowe prądy, które mają zastąpić demokrację i przynieść jakąś nową ideę ożywczą. W tym tkwi wielka siła porywcza faszyzmu i narodowego socjalizmu, które nie oparły się jeszcze na dawnej, zagubionej jedności religijno-umysłowo-duchowej, ale dają głodnemu ideowo człowiekowi namiastkę dawnej jedności przez ubóstwianie narodu i ubóstwianie krwi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KazdaformarzadzeniapoczawszyodabsolutystycznejaskonczywszynademokracjinajbardziejskrajnejmozebycnajlepszajezelirzadysadobrzeisprawiedliwiewykonywaneAkiedyrzadymogabycdobreisprawiedliwe" role="speaker">
+ <persName>Każda forma rządzenia, począwszy od absolutystycznej a skończywszy na demokracji najbardziej skrajnej, może być najlepszą, jeżeli rządy są dobrze i sprawiedliwie wykonywane. A kiedy rządy mogą być dobre i sprawiedliwe?</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KiedysieczytawpismachisluchadyskusjisejmowejjakisenackiejwidzimyzeozjednoczeniunarodowymwszyscymowiawszyscymyslawszyscywyrazajadobrawolealekiedychodziofaktycznerzeczywistezjednoczenietomamytylewymowektylezastrzezeniusprawiedliwienzewrzeczywistoscitozjednoczenienieidziewtakszybkimtempiejakmielibysmyprawospodziewacsieZauwazylemjednopocieszajacezjawiskozeilerazywypadlomiprzemawiacnatematzjednoczenianarodunawsidoduzychgromadluduwiejskiegotylekrocwlasnietamtozrozumieniebyloprosteszczerebezzastrzezentakjakjestprostysposobmysleniachlopapolskiegoJezeliwszyscyzdamysobieztegosprawezemusimysiejednoczycilaczyctozjednoczenieznajdziepodstawyfundamentsilnyimocnynapolskiejwsiImozetutajnienaduzyjepewnegoporownaniaewangelicznegoktorebedechcialzastosowacdosprawytakzywonaswszystkichobchodzacejOtokiedyChrystusPanchcialswojaprawdeoglosictodotegouzylludziprostychPrzeszedlnaddoktoramiuczonymiktorzyumieliznalezczawszezarzutydoporzadkudziennegoawszedldoluduprostegoisilnaswojaideajakazaszczepilwsercaprostezwyciezylswiatImytakzekiedybedziemychcielizwyciezycnaszapolskarzeczywistoscpolitycznaprawdziwymzjednoczeniemtoniemozemyzadnamiarapominaczyciawiejskiego" role="speaker">
+ <persName>Kiedy się czyta w pismach i słucha dyskusji sejmowej jak i senackiej, widzimy, że o zjednoczeniu narodowym wszyscy mówią, wszyscy myślą, wszyscy wyrażają dobrą wolę, ale kiedy chodzi o faktyczne, rzeczywiste zjednoczenie, to mamy tyle wymówek, tyle zastrzeżeń i usprawiedliwień, że w rzeczywistości to zjednoczenie nie idzie w tak szybkim tempie, jak mielibyśmy prawo spodziewać się. Zauważyłem jedno pocieszające zjawisko, że ile razy wypadło mi przemawiać na temat zjednoczenia narodu na wsi do dużych gromad ludu wiejskiego, tylekroć właśnie tam to zrozumienie było proste, szczere, bez zastrzeżeń, tak jak jest prosty sposób myślenia chłopa polskiego. Jeżeli wszyscy zdamy sobie z tego sprawę, że musimy się jednoczyć i łączyć, to zjednoczenie znajdzie podstawy, fundament silny i mocny na polskiej wsi. I może tutaj nie nadużyję pewnego porównania ewangelicznego, które będę chciał zastosować do sprawy tak żywo nas wszystkich obchodzącej. Oto, kiedy Chrystus Pan chciał swoją prawdę ogłosić, to do tego użył ludzi prostych. Przeszedł nad doktorami, uczonymi, którzy umieli znaleźć zawsze zarzuty, do porządku dziennego, a wszedł do ludu prostego i silną swoją ideą, jaką zaszczepił w serca proste, zwyciężył świat. I my także, kiedy będziemy chcieli zwyciężyć naszą polską rzeczywistość polityczną prawdziwym zjednoczeniem, to nie możemy żadną miarą pominąć życia wiejskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjaBudzetowatemuwlasnieproblemowiposwiecilaglownabodajuwageNatympunkcieskupilasienajgoretszanutadyskusjiWylonilysierozneopiniecodometodyniecodoistotyrzeczyZnalazlawyrazmiedzyinnymiopiniazeproceszjednoczeniawinienbycpozostawionypowolnejisamoczynnejewolucji" role="speaker">
+ <persName>Komisja Budżetowa temu właśnie problemowi poświęciła główną bodaj uwagę. Na tym punkcie skupiła się najgorętsza nuta dyskusji. Wyłoniły się różne opinie co do metody — nie co do istoty rzeczy. Znalazła wyraz między innymi opinia, że proces zjednoczenia winien być pozostawiony powolnej i samoczynnej ewolucji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KomisjawyszlazprzeswiadczeniazesystemMarszalkaJozefaPilsudskiegopolegajacynanadawaniuksztaltowrealnychiciaglosciodpowiedzialnoscinaroduzajegowlasnePanstwojestjedyniewlasciwympodkresleniemkoniecznosciwykorzystaniawszerszymstopniuzdolnosciobywatelawpraktycznychzadaniachzarzadusprawamipublicznymiwciagajacychgoworbiterzeczywistoscikonkretnej" role="speaker">
+ <persName>Komisja wyszła z przeświadczenia, że system Marszałka Józefa Piłsudskiego, polegający na nadawaniu kształtów realnych i ciągłości odpowiedzialności narodu za jego własne Państwo, jest jedynie właściwym podkreśleniem konieczności wykorzystania w szerszym stopniu zdolności obywatela w praktycznych zadaniach zarządu sprawami publicznymi, wciągających go w orbitę rzeczywistości konkretnej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KrzywdatejludnoscistajesietymwiekszaizludnosctamieszkazarazzaWarszawaizawszejesttakaodpowiedz" role="speaker">
+ <persName>Krzywda tej ludności staje się tym większa, iż ludność ta mieszka zaraz za Warszawą i zawsze jest taka odpowiedź</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KtoznadobrzezyciewsitenmusizesmutkiemstwierdziczezaniedbaniewsiwiekoweniezjejwinypochodzacesprawiazemlodepokoleniatakmaloracjonalnieprzygotowujasiedociezkichzadanjakieichoczekujaWiemyzerodziceniedoswiadczeniczestobeznaukibezoswiatynieumiejadobrzewychowacwlasnegodzieckaTakmalomamyjeszczenawsisierocincowdziecincowidzieckoktoreprzychodzidoszkolytakmaloniestetyztejszkolymozekorzystacNiewszedziejestsiedmioklasowaszkolawieledziecipolskichnawsimusisiekontentowacczteremaoddzialamiszkolyApotemkiedydorastadotegowiekukiedyzaczynasamodzielniemyslecilezpokusnanczekaZamalomamyorganizacyjmlodziezowychPreferentmowilzemamyrozdrobnienieorganizacyjwPolscealejezelichodzioorganizacjewiejskieaczkolwiekionemogasiezblizycwswejpracydosiebietojednaknietakdalekosiegajaswymzakresemdzialaniaNieznampodtymwzgledemstatystykialesmiemtwierdziczeniewielkiprocentmlodziezywiejskiejjestworganizacjachmlodziezowychktorepracujanawsiResztamlodziezychowasiesamopasiwlasnieotychsmutnychwarunkachwjakichnaszamlodziezsierozwijaizyjechcepowiedzieczwlasnegodoswiadczeniakilkaslowwyciagnacztegopewnewnioskiidoPanaPremieraktorykochanaszapolskawieszwrocicsiezpewnymiprosbami" role="speaker">
+ <persName>Kto zna dobrze życie wsi, ten musi ze smutkiem stwierdzić, że zaniedbanie wsi wiekowe, nie z jej winy pochodzące, sprawia, że młode pokolenia tak mało racjonalnie przygotowują się do ciężkich zadań, jakie ich oczekują. Wiemy, że rodzice niedoświadczeni często, bez nauki, bez oświaty, nie umieją dobrze wychować własnego dziecka. Tak mało mamy jeszcze na wsi sierocińców, dziecińców i dziecko, które przychodzi do szkoły, tak mało, niestety, z tej szkoły może korzystać. Nie wszędzie jest siedmioklasowa szkoła, wiele dzieci polskich na wsi musi się kontentować czterema oddziałami szkoły. A potem, kiedy dorasta do tego wieku, kiedy zaczyna samodzielnie myśleć, ileż pokus nań czeka. Za mało mamy organizacyj młodzieżowych. P. referent mówił, że mamy rozdrobnienie organizacyj w Polsce, ale jeżeli chodzi o organizacje wiejskie, aczkolwiek i one mogą się zbliżyć w swej pracy do siebie, to jednak nie tak daleko sięgają swym zakresem działania. Nie znam pod tym względem statystyki, ale śmiem twierdzić, że niewielki procent młodzieży wiejskiej jest w organizacjach młodzieżowych, które pracują na wsi. Reszta młodzieży chowa się samopas i właśnie o tych smutnych warunkach, w jakich nasza młodzież się rozwija i żyje, chcę powiedzieć z własnego doświadczenia kilka słów, wyciągnąć z tego pewne wnioski i do Pana Premiera, który kocha naszą polską wieś, zwrócić się z pewnymi prośbami.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="LeczpominawszynawetprzytoczonepowyzejbledyiniedokladnosciwuchwaleTymczasowejRadyMiejskiejtrzebazaznaczycwkonkluzjiconastepuje" role="speaker">
+ <persName>Lecz pominąwszy nawet przytoczone powyżej błędy i niedokładności w uchwale Tymczasowej Rady Miejskiej, trzeba zaznaczyć w konkluzji co następuje</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MamzaszczytprosicPanaMinistraSprawWewnetrznychoprzyjeciedowiadomoscipowyzszychsugestyjijeslitouznazastosowneowyjasnieniemiarodajne" role="speaker">
+ <persName>Mam zaszczyt prosić Pana Ministra Spraw Wewnętrznych o przyjęcie do wiadomości powyższych sugestyj i jeśli to uzna za stosowne o wyjaśnienie miarodajne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="miesiacjakiejjestnarodowoscirazmowi" role="speaker">
+ <persName>miesiąc, jakiej jest narodowości, raz mówi</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MniejszoscniemieckawPolscemusisiejaknajszybciejwyleczycztegomistycyzmu" role="speaker">
+ <persName>Mniejszość niemiecka w Polsce musi się jak najszybciej wyleczyć z tego mistycyzmu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Mozeipowinnobycwspolnewszystkimnaszymmniejszosciomnarodowymtylkojedno" role="speaker">
+ <persName>Może i powinno być wspólne wszystkim naszym mniejszościom narodowym tylko jedno</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MoznabyodroznicunaswPolscetrzypradyideowopolityczneJedenznichnazwalbymprademkarnosciwojskowejTenpradkarnosciwojskowejtoObozZjednoczeniaNarodowegoJakizonmazasadniczycelWyrobieniewychowaniespoleczenstwawumilowaniutakichcnotspolecznychobywatelskichjakpunktualnoscslownoscskrupulatnoscwwypelnianiuobowiazkowsumiennoscslowemsatowszystkozadaniabardzoszczytneTcrozneorganizacjewojskowektorepracujawsrodmlodziezyrobotnikownatereniecalejRzeczypospolitejspelniajarolebardzozaszczytnaAnalitycznaksiazkadrCarrelaCzlowiekistotanieznanaidziejeszczedalejDrCarrelwidzacspustoszeniejakiewytwarzajuzniesamaideademokracjiktorajestwzasadziepieknaaleprzerostydemokracjiparlamentarnejpolecazebyspoleczenstwaprzeszkolicwjakichskoszarachwojskowychOczywiscietenpogladdraCarrelajestprzesadnyalewkazdymrazieznamionujacydzisiejszepradyktorepanujanaZachodzieboCarreltoFrancuzktorypracowalipracujewStanachZjednoczonychAmerykiPolnocnej" role="speaker">
+ <persName>Można by odróżnić u nas w Polsce trzy prądy ideowo-polityczne. Jeden z nich nazwałbym prądem karności wojskowej. Ten prąd karności wojskowej — to Obóz Zjednoczenia Narodowego. Jakiż on ma zasadniczy cel? Wyrobienie, wychowanie społeczeństwa w umiłowaniu takich cnót społecznych, obywatelskich, jak punktualność, słowność, skrupulatność w wypełnianiu obowiązków, sumienność — słowem, są to wszystko zadania bardzo szczytne! Tc różne organizacje wojskowe, które pracują wśród młodzieży, robotników na terenie całej Rzeczypospolitej, spełniają rolę bardzo zaszczytną. Analityczna książka dr Carrela — „Człowiek — istota nieznana” idzie jeszcze dalej. Dr Carrel widząc spustoszenie, jakie wytwarza już nie sama idea demokracji, która jest w zasadzie piękna, ale przerosty demokracji parlamentarnej, poleca, żeby społeczeństwa przeszkolić w jakichś koszarach wojskowych. Oczywiście ten pogląd dra Carrela jest przesadny, ale w każdym razie znamionujący dzisiejsze prądy, które panują na Zachodzie, bo Carrel to Francuz, który pracował i pracuje w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Moznaroznicekilkudziesieciulubstukilkudziesieciurezerwistowwiecejlubmniejnagminezbagatelizowacalejezelizechcemyuwzgledniczesatogminyprzylegajacedogranicyzaktorawszyscyrezerwiscigminpogranicznychzorganizowanisawbatalionyipulkiprzyczymwszyscyprzynaleznidotejformacjirezerwisciposiadajaumundurowanieauzbrojenieamunicjasprzetsaperskiitpsazmagazynowanenamiejscuzeszkolasieicwiczazeujecisawkarbydyscyplinyiwychowaniatokwestiataznaszejstronymusibycinaczejoceniana" role="speaker">
+ <persName>Można różnicę kilkudziesięciu lub stu kilkudziesięciu rezerwistów więcej lub mniej na gminę zbagatelizować, ale jeżeli zechcemy uwzględnić, że są to gminy przylegające do granicy, za którą wszyscy rezerwiści gmin pogranicznych zorganizowani są w bataliony i pułki, przy czym wszyscy przynależni do tej formacji rezerwiści posiadają umundurowanie, a uzbrojenie, amunicja, sprzęt saperski itp. są zmagazynowane na miejscu, że szkolą się i ćwiczą, że ujęci są w karby dyscypliny i wychowania, to kwestia ta z naszej strony musi być inaczej oceniana.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Moznoscwywlaszczeniarolnikowktorzybysieprzyznawalidopolskoscizichzagrodznajdujewpraktyceszerokieoparcieoustaweozagrodachdziedzicznych" role="speaker">
+ <persName>Możność wywłaszczenia rolników, którzy by się przyznawali do polskości, z ich zagród, znajduje w praktyce szerokie oparcie o ustawę o zagrodach dziedzicznych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MuszesprostowacprzedewszystkimzeniejesttakjakmowilosMilaszewskizemajatekogoluzedorobekwielupokolenprzekazywanyjestwtajnikachgabinetowikancelariiwedluguznaniatymczasowychwlodarzymiastaalbowiemjakkolwiekwobecnejchwiliistniejeTymczasowyZarzadMiejskiiTymczasowaRadaMiejskajednakzeobradytejRadysapubliczneikazdyktochcialbracwnichudzialmoglbycobecnymSprawateatrowaktualnajestjuzodszeregumiesiecyiprzecieznawetwkampaniiwyborczejbylauzywanajakoargumentprzeciwkougrupowaniuktorepopieralodzialalnoscTymczasowegoZarzaduMiejskiegoazatemsprawaniebylanigdywzadnymtajnymgabineciezalatwianaprzeciwniebylaodpierwszejchwiliodpolrokupublicznienalamachprasydyskutowanaazatemtenzarzutnieodpowiadarzeczywistemustanowirzeczy" role="speaker">
+ <persName>Muszę sprostować przede wszystkim, że nie jest tak. jak mówił o. s. Miłaszewski, że majątek ogółu, że dorobek wielu pokoleń przekazywany jest w tajnikach gabinetów i kancelarii według uznania tymczasowych włodarzy miasta, albowiem, jakkolwiek w obecnej chwili istnieje Tymczasowy Zarząd Miejski i Tymczasowa Rada Miejska, jednakże obrady tej Rady są publiczne i każdy, kto chciał brać w nich udział, mógł być obecnym. Sprawa teatrów aktualna jest już od szeregu miesięcy i przecież nawet w kampanii wyborczej była używana jako argument przeciwko ugrupowaniu, które popierało działalność Tymczasowego Zarządu Miejskiego, a zatem sprawa nie była nigdy w żadnym tajnym gabinecie załatwiana, przeciwnie, była od pierwszej chwili, od pół roku publicznie na łamach prasy dyskutowana, a zatem ten zarzut nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MywszyscyrolnicyrozumujacydlugofalowozzachwytemiwdziecznosciapatrzymynadzieloWojskaiSkarbuwrozbudowieGdyniiCentralnegoOkreguPrzemyslowegoRozumiemyzejesttonadluzszametetajedynaistotnaidzialajacanaprzyszlepokoleniareformaktorazblizanaszustrojdostrukturygospodarczejispolecznejwzoruzachodniejEuropydoktorejprzeciezcywilizacyjnienalezecchcemy" role="speaker">
+ <persName>My wszyscy rolnicy, rozumujący długofalowo z zachwytem i wdzięcznością patrzymy na dzieło Wojska i Skarbu w rozbudowie Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Rozumiemy, że jest to na dłuższą metę ta jedyna istotna i działająca na przyszłe pokolenia reforma, która zbliża nasz ustrój do struktury gospodarczej i społecznej wzoru zachodniej Europy, do której przecież cywilizacyjnie należeć chcemy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NapodstawiepraktykizawodowejprzekonalemsieizbardzoczestoodmawiasiezezwoleniaosobomktorenigdyswegosrodowiskanieopuscilyktorezwiazanesaztaziemiaaktoreprzezkupnonieruchomosciniemajanicinnegonacelujaktylkorozszerzenieswejegzystencjiijejugruntowanieWtensposobbezuzasadnieniaodmowionoobywatelowigromadySolotwinaBodnarczukowiwlascicielowiokolomorgizezwolenianakupnodrugiejczescimorgigruntuprzylegajacegodojegodrobnejposiadloscigruntowejDlatakiegobiednegoczlowiekaktorycalezyciezbieralbysiezdobycnakupieniekawalkagruntustanowitoruineAprzecieztrudnowodmowietegozezwoleniaudzielonejbezpodaniauzasadnieniadopatrzycsieinteresuPanstwaiochronygranic" role="speaker">
+ <persName>Na podstawie praktyki zawodowej przekonałem się, iż bardzo często odmawia się zezwolenia osobom, które nigdy swego środowiska nie opuściły, które związane są z tą ziemią, a które przez kupno nieruchomości nie mają nic innego na celu, jak tylko rozszerzenie swej egzystencji i jej ugruntowanie. W ten sposób bez uzasadnienia odmówiono obywatelowi gromady Sołotwina Bodnarczukowi, właścicielowi około morgi, zezwolenia na kupno drugiej części morgi gruntu przylegającego do jego drobnej posiadłości gruntowej. Dla takiego biednego człowieka, który całe życie zbierał, by się zdobyć na kupienie kawałka gruntu, stanowi to ruinę. A przecież trudno w odmowie tego zezwolenia, udzielonej bez podania uzasadnienia, dopatrzyć się interesu Państwa i ochrony granic.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NadtomusimystwierdziczeemigracjajestproblematemjaksietozwyklomowicdlugofalowymitakteztomoznawyczytacwwielkichrozwazaniachpomieszczonychwprasiektorejbynajmniejotendencjefilosemickieposadzacniemoznaProblematdlugofalowymajednakidrugaczescfaliDlugofalowymjestrowniezproblemategzystencjiZydownamiejscugdziesieznajdujaJaktaegzystencjamabycpolaczonazewskazaniamiktorepPremierbyllaskawrzucicwdyskusjinadbudzetempodczasobradsejmowychzpodstawowymzupelnieartykulemwiarykazdegoobywatelatojestzKonstytucjaZdajemisiezewypowiadamprzeswiadczeniewszystkichmoichwspolwyznawcowizniejestslusznymbyichstawiacwpolozeniujakiejstymczasowoscialbowiemwtejdlugofalowejtymczasowoscizachodzicmogatysiaczneprzemianymogazachodzicteztysiacznepotrzebyPanstwaktorymzawszesluzycchcemyipragniemyjakpragnelismywielokrotnieNieuwzglednienietychmomentowpsychicznychskladasienanadwyrazujemnyaspekttzwemigracjonizmu" role="speaker">
+ <persName>Nadto musimy stwierdzić, że emigracja jest problematem, jak się to zwykło mówić, długofalowym i tak też to można wyczytać w wielkich rozważaniach, pomieszczonych w prasie, której bynajmniej o tendencje filosemickie posądzać nie można. Problemat długofalowy ma jednak i drugą część fali. Długofalowym jest również problemat egzystencji Żydów na miejscu, gdzie się znajdują. Jak ta egzystencja ma być połączona ze wskazaniami, które p. Premier był łaskaw rzucić w dyskusji nad budżetem podczas obrad sejmowych, z podstawowym zupełnie artykułem wiary każdego obywatela, to jest z Konstytucją? Zdaje mi się, że wypowiadam przeświadczenie wszystkich moich współwyznawców, iż nie jest słusznym, by ich stawiać w położeniu jakiejś tymczasowości, albowiem w tej długofalowej tymczasowości zachodzić mogą tysiączne przemiany, mogą zachodzić też tysiączne potrzeby Państwa, którym zawsze służyć chcemy i pragniemy, jak pragnęliśmy wielokrotnie. Nieuwzględnienie tych momentów psychicznych składa się na nad wyraz ujemny aspekt tzw. „emigracjonizmu”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NareszciewspomniecmuszeotymzeludnosciniemieckiejutrudniasieniezmierniepielegnowaniejejstosunkowzmacierzaprzeznieudzielaniepaszportowToniezrozumialetraktowanieniemieckagrupanarodowosciowauwazazawysocekrzywdzaceideprymujaceChcialbymprzytejokazjizaznaczyczeniemalzadenzprzywodcowniemieckiejgrupynarodowosciowejwobecnejchwilinieposiadapaszportuzagranicznegowskutekczegoniemajaonimoznosciutrzymywaniakontaktuzinnymigrupaminarodowosciowymiEuropyStalesiepodkreslazepolskinarodmacierzystyszukaiutrzymujenajscislejszykontaktzeswymiplacowkamizagranicatosamoinamjakoczlonkomwielkiegonaroduniemieckiegowinnobycdozwoloneOdwolaniadoMinistraSprawWewnetrznychdotychczaspozostalybezskuteczne" role="speaker">
+ <persName>Nareszcie wspomnieć muszę o tym, że ludności niemieckiej utrudnia się niezmiernie pielęgnowanie jej stosunków z macierzą przez nieudzielanie paszportów. To niezrozumiałe traktowanie niemiecka grupa narodowościowa uważa za wysoce krzywdzące i deprymujące. Chciałbym przy tej okazji zaznaczyć, że niemal żaden z przywódców niemieckiej grupy narodowościowej w obecnej chwili nie posiada paszportu zagranicznego, wskutek czego nie mają oni możności utrzymywania kontaktu z innymi grupami narodowościowymi Europy. Stale się podkreśla, że polski naród macierzysty szuka i utrzymuje najściślejszy kontakt ze swymi placówkami za granicą, to samo i nam, jako członkom wielkiego narodu niemieckiego, winno być dozwolone. Odwołania do Ministra Spraw Wewnętrznych dotychczas pozostały bezskuteczne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NarodowokulturalnegozyciaZydowniechcemytamowacaniterazkiedyZydowjestzaduzoanipotemgdybedzieichliczbaumiarkowanaWynikatochocbystadzeniechcemyZydowasymilowacTakniechcemyMowieprostoibezdialektykiZagadnienieasymilacjizaliczamydokategoriizjawiskwyjatkowychNicsiezresztaniezmieniloNicwtymniemanowegoNatymstanowiskustalismyidawniej" role="speaker">
+ <persName>Narodowo-kulturalnego życia Żydów nie chcemy tamować ani teraz, kiedy Żydów jest za dużo, ani potem, gdy będzie ich liczba umiarkowana. Wynika to choćby stąd, że nie chcemy Żydów asymilować. Tak. nie chcemy. Mówię prosto i bez dialektyki. Zagadnienie asymilacji zaliczamy do kategorii zjawisk wyjątkowych. Nic się zresztą nie zmieniło. Nic w tym nie ma nowego. Na tym stanowisku staliśmy i dawniej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NarzucasiewiecwniosekzenaraziewskazanymbylobyutrzymacprowizoriumizawrzeczTKKTumoweczasowanaprzykladnarokjedendlaprowadzeniateatrowdramatycznychioperyprzysubwencjijuzprzyznanejwkwociepolmilionazlotychodRzaduawkwociedotychczasowejtegorocznejodGminy" role="speaker">
+ <persName>Narzuca się więc wniosek, że na razie wskazanym było by utrzymać prowizorium i zawrzeć z T. K. K. T. umowę czasową, na przykład na rok jeden, dla prowadzenia teatrów dramatycznych i opery, przy subwencji już przyznanej w kwocie pół miliona złotych od Rządu, a w kwocie dotychczasowej, tego rocznej od Gminy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Nastepnieauwazamzetojestmozenajwazniejszenalezytraktowacgromadyjakosamorzadtoznaczynaodcinkudrogowymdacmoznoscprzymusowejegzekutywynakazomsoltysowwtejsprawie" role="speaker">
+ <persName>Następnie—a uważam, że to jest może najważniejsze—należy traktować gromady jako samorząd, to znaczy na odcinku drogowym dać możność przymusowej egzekutywy nakazom sołtysów w tej sprawie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NastepstwaustawyogranicachPanstwawidzimynajlepiejwprawiezupelnymustaniuakcjibudowlanejwpasiegranicznymJestrzeczanaturalnazeobywatelzdecydujesienabudowetylkowtenczasjezeliprzedewszystkimbedziepewnyzebedzieposiadalprawosamostanowieniaoswejwlasnosciizeotrzymazezwolenienakupnoparcelibudowlanej" role="speaker">
+ <persName>Następstwa ustawy o granicach Państwa widzimy najlepiej w prawie zupełnym ustaniu akcji budowlanej w pasie granicznym. Jest rzeczą naturalną, że obywatel zdecyduje się na budowę tylko wtenczas, jeżeli przede wszystkim będzie pewny, że będzie posiadał prawo samostanowienia o swej własności i że otrzyma zezwolenie na kupno parceli budowlanej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiebedejuzobszerniejrozwodzilsienatematktorywtymprzemowieniuuwazalemzakonieczneporuszycMoznabygodzinamicytowac" role="speaker">
+ <persName>Nie będę już obszerniej rozwodził się na temat, który w tym przemówieniu uważałem za konieczne poruszyć. Możnaby godzinami cytować</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Niejesttorzeczalatwagdywwartkoplynacezyciewspolczesnosciwciaznowewsiakajateorieidoktrynygdygwaltownymtempemtoczasiewypadkiulatwiajacpowstawaniezametupojecizbiorowychpsychoz" role="speaker">
+ <persName>Nie jest to rzeczą łatwą, gdy w wartko płynące życie współczesności wciąż nowe wsiąkają teorie i doktryny, gdy gwałtownym tempem toczą się wypadki, ułatwiając powstawanie zamętu pojęć i zbiorowych psychoz.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiematakiejdziedzinyzyciawktorejbyPolacywNiemczechnieodczuwaliwszechstronnegonaciskugermanizacyjnegoSprawiatoizstosunkowoniewielkailoscPolakowodwazasieotwarcienalezecdozwiazkowiorganizacyjpolskichTrzebazaswielkiejodwagiiryzykanctwazestronyludzibardziejwyksztalconychktorzykierujapracaorganizacyjnapolskagroziimbowiemwkazdejchwiliwyrwaniezziemiojczystejirzuceniedalekowglabRzeszyAnietylkotobozdarzalosienawetzejakisdzialaczginalbezsladuibezwiesciStosunkiktoretampanujadopuszczajawszystkoiwszystkoumozliwiajaJakzzacytowanychwyzejprzykladowwidzielismywladzeniemieckieniebawiasiepodtymwzgledemwzadnesentymentyPozbawienieludnoscipolskiejjejprzywodcowikierownikowduchowychmaumozliwictymszybszewynarodowienieizatarciesladuzekiedystammieszkalaludnoscpolska" role="speaker">
+ <persName>Nie ma takiej dziedziny życia, w której by Polacy w Niemczech nie odczuwali wszechstronnego nacisku germanizacyjnego. Sprawia to, iż stosunkowo niewielka ilość Polaków odważa się otwarcie należeć do związków i organizacyj polskich. Trzeba zaś wielkiej odwagi i ryzykanctwa ze strony ludzi bardziej wykształconych, którzy kierują pracą organizacyjną polską, grozi im bowiem w każdej chwili wyrwanie z ziemi ojczystej i rzucenie daleko w głąb Rzeszy. A nie tylko to, bo zdarzało się nawet, że jakiś działacz ginął bez śladu i bez wieści. Stosunki, które tam panują, dopuszczają wszystko i wszystko umożliwiają. Jak z zacytowanych wyżej przykładów widzieliśmy, władze niemieckie nie bawią się pod tym względem w żadne sentymenty. Pozbawienie ludności polskiej jej przywódców i kierowników duchowych ma umożliwić tym szybsze wynarodowienie i zatarcie śladu, że kiedyś tam mieszkała ludność polska.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiemogesieoprzecwtymmiejscuuwadzezewczasiegdycalyswiatmobilizujesilyikoncentrujesrodkidzialaniagdywypadkiprzetaczajasielawinaaglebokieprzemianypolityczneigospodarczezachodzaprawiezdnianadzienPolscewlasniePolsceniewolnowimiekonserwatywnegoprzywiazaniadopowolnosciuwolnicsieodmobilizacjiikoncentracjiGdywiemyjuzzdoswiadczeniazeliczycmusimyimozemytylkonawlasnesilygdyanalizastosunkowwEuropiekazeliczycsieciagleznowymiprobamidziejowymitownioskiemnieodpartymstajesieimperatywtakiejorganizacjisilybyorganizacjatadawalagwarancjepewnoscizwycieskiegowyjsciazkazdegokryzysu" role="speaker">
+ <persName>Nie mogę się oprzeć w tym miejscu uwadze, że w czasie, gdy cały świat mobilizuje siły i koncentruje środki działania, gdy wypadki przetaczają się lawiną, a głębokie przemiany polityczne i gospodarcze zachodzą prawie z dnia na dzień — Polsce, właśnie Polsce nie wolno w imię konserwatywnego przywiązania do powolności uwolnić się od mobilizacji i koncentracji. Gdy wiemy już z doświadczenia, że liczyć musimy i możemy tylko na własne siły, gdy analiza stosunków w Europie każę liczyć się ciągle z nowymi próbami dziejowymi, to wnioskiem nieodpartym staje się imperatyw takiej organizacji siły, by organizacja ta dawała gwarancję pewności zwycięskiego wyjścia z każdego kryzysu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="nietylkojakonakazzewnetrznyalerowniezjakopotrzebawewnetrznaWszelkiedaznosciodsrodkowemuszanatomiastbyctlumionechociazbyjaknajostrzejszymisrodkamiagdybyokazalosiezeudzielaniekonstytucyjniezagwarantowanejswobodyrozwojunarodowokulturalnegomialobycprzezktorakolwiekmniejszoscrozumianejakodowodslabosciPanstwaigdybyterzekomaslaboscprobowanowyzyskiwacdocelowsprzecznychztymicelamiwimiektorychPolskaokazujeswymmniejszosciomtolerancjetojestemprzekonanyzePanstwoniezawahalobysieuszczupliczakresswejtolerancjiazdoczasuwytrzezwieniaumyslowktorejatakfalszywiepojely" role="speaker">
+ <persName>nie tylko jako nakaz zewnętrzny, ale również jako potrzeba wewnętrzna. Wszelkie dążności odśrodkowe muszą natomiast być tłumione chociażby jak najostrzejszymi środkami, a gdyby okazało się, że udzielanie konstytucyjnie zagwarantowanej swobody rozwoju narodowo kulturalnego miało być przez którąkolwiek mniejszość rozumiane jako dowód słabości Państwa i gdyby tę rzekomą słabość próbowano wyzyskiwać do celów sprzecznych z tymi celami, w imię których Polska okazuje swym mniejszościom tolerancję, to jestem przekonany, że Państwo nie zawahałoby się uszczuplić zakres swej tolerancji aż do czasu wytrzeźwienia umysłów, które ją tak fałszywie pojęły.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NieznajacdokladnienowszychdziejowPolskigdyzbylemnaWegrzechwychowywanyczlowiektylkonadrabiaprzezczytaniehistoriiinowszychzrodelhistoriipolskiejnierazgdysiespotykamzdzialaczaminiepodleglosciowymijestemzdumionyboinaczejtegonazwacniemogenieslychanymprzywiazaniemlicznychjednostekdospMarszalkaPilsudskiegoSkadtopochodziGdyczytamJegodzielagdyczytamStrzepypPremieragdywsluchujesiewrozmowyiwuwielbienieMarszalkatonadnietegowszystkiegotkwicoTkwiJegozycieofiarneJegozyciepelneposwiecenktoredlanaswszystkichmozebycwzoremzeidacdrogatakichofiarmoglibysmydojscdowielkichbardzowielkichosiagniec" role="speaker">
+ <persName>Nie znając dokładnie nowszych dziejów Polski, gdyż byłem na Węgrzech wychowywany — człowiek tylko nadrabia przez czytanie historii i nowszych źródeł historii polskiej — nieraz, gdy się spotykam z działaczami niepodległościowymi, jestem zdumiony — bo inaczej tego nazwać nie mogę — niesłychanym przywiązaniem licznych jednostek do ś. p. Marszałka Piłsudskiego. Skąd to pochodzi? Gdy czytam Jego dzieła, gdy czytam — „Strzępy” p. Premiera, gdy wsłuchuję się w rozmowy i w uwielbienie Marszałka, to na dnie tego wszystkiego tkwi co? Tkwi Jego życie ofiarne. Jego życie pełne poświęceń, które dla nas wszystkich może być wzorem, że idąc drogą takich ofiar moglibyśmy dojść do wielkich, bardzo wielkich osiągnięć.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiechtezWysokaIzbamniesieniedziwizewtakichslowachanieinnychprzedstawilempolozeniebracinaszychzakordonemboprzecieztojesttensamludktorykiedysbylnierozerwalnyznamiioniimyrazemwalczylismypodGogolicamiswAnnaiZebowicamioprawaPolskidotychziempolskichboprzeciezwidzimyjeszczesetkimogilnapobojowiskachslaskichktorepokrywajapoleglychipomordowanychbracislaskichztejiztamtejstrony" role="speaker">
+ <persName>Niech też Wysoka Izba mnie się nie dziwi, że w takich słowach, a nie innych, przedstawiłem położenie braci naszych za kordonem, bo przecież to jest ten sam lud, który kiedyś był nierozerwalny z nami, i oni i my razem walczyliśmy pod Gogolicami, św. Anną i Zębowicami o prawa Polski do tych ziem polskich, bo przecież widzimy jeszcze setki mogił na pobojowiskach śląskich, które pokrywają poległych i pomordowanych braci śląskich z tej i z tamtej strony.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiedawnonawsislyszewielkigwaltwieczoremOtodowiadujesiezezzabawywlasnienaktorejwyniklaklotniauciekljedenmlodzieniecprzedinnymiktorzygogoniliznozamiDopadldodrzwiswojejchatyaponiewazbylyzamknieteniezdazylumknacnapastnicygodopadliisrodzenozamipocieliZawiezionogodoszpitalaPoniewazjednakokazalosiezeranyniebylysmiertelnemlodziandoscpredkopowrocildozdrowiaLekarzuznalzetobylyokaleczenianieduzeinapastnikowiwymierzononiewielkakarektorazostalazawieszonatakzekonsekwencjidlanapastnikaprawiezeniebyloTakichwypadkowwPolsceniestetyjestbardzoduzoimoznapowiedzieczenaszarzeczywistoscpolskanawsiodnichsieroiRodziceszukajajakiejspomocyzwracasiedonauczycieladoksiedzaOczywisciezektokolwieknawsizyjeiwieskochatenwzakresiewlasnegodzialaniadazydopoprawywarunkowAlejakzenamjesttrudnoJakzemozeorganizacjamlodziezowadzialajacanawsiskupicwiekszyprocentmlodziezyjezelijednoczesnietejmlodziezyniedajesielepszychwarunkowzabawyBociktorzychcanatymintereszrobicwyzyskactemlodziezzarobicnatakiejzabawiedostarczajacwodkiazebymiecstadzyskbezkarnycizabawemogaurzadzacJezeliorganizacjamlodziezowachceurzadziczabawetosluszniemusiprosicozezwoleniewladzadministracyjnychalejezeliktosdlazyskudlazarobkudladeprawowaniatejmlodziezyurzadzazabawetoaniniezawiadamiaotymadministracjianinieuzyskujepozwoleniaWladzeadministracyjnesatutajniestetyzwykleglucheislepeCzestozwracalemsiedostarostowdokomisarzypolicjizprosbaabywtesprawyktoreprzynoszanamwstydiobnizajakulturezyciawiejskiegowejrzelialepozaobietnicaminigdyrzeczywistejsolidnejpomocynieotrzymywalemMoimzdaniemzainteresowaneczynnikiadministracyjnepowinnytepicwszystkocoobnizapoziomzyciawiejskiegoszczegolniewlasnietedzikiezabawybezzezwoleniateroznepijackieorgiedlazyskutenaduzyciazbroniawrekupoktorychwstydwystepujenatwarzachtychktorzynawsipracujaMoimzdaniemrekatumusibyctwardaTegosobiezyczyludnoscwiejskaktoraceniwladzeprzenikajacadojejzyciaitepiacawszelkienaduzyciaszczegolnietektorekosztemkulturyizdrowiamoralnegochcaczerpacniegodziwezyski" role="speaker">
+ <persName>Niedawno na wsi słyszę wielki gwałt wieczorem. Oto dowiaduję się, że z zabawy właśnie, na której wynikła kłótnia, uciekł jeden młodzieniec przed innymi, którzy go gonili z nożami. Dopadł do drzwi swojej chaty, a ponieważ były zamknięte, nie zdążył umknąć, napastnicy go dopadli i srodze nożami pocięli. Zawieziono go do szpitala. Ponieważ jednak okazało się, że rany nie były śmiertelne, młodzian dość prędko powrócił do zdrowia. Lekarz uznał, że to były okaleczenia nieduże i napastnikowi wymierzono niewielką karę, która została zawieszona, tak że konsekwencji dla napastnika prawie że nie było. Takich wypadków w Polsce, niestety, jest bardzo dużo i można powiedzieć, że nasza rzeczywistość polska na wsi od nich się roi. Rodzice szukają jakiejś pomocy, zwraca się do nauczyciela, do księdza. Oczywiście, że ktokolwiek na wsi żyje i wieś kocha, ten w zakresie własnego działania dąży do poprawy warunków. Ale jakże nam jest trudno! Jakże może organizacja młodzieżowa, działająca na wsi, skupić większy procent młodzieży, jeżeli jednocześnie tej młodzieży nie daje się lepszych warunków zabawy. Bo ci, którzy chcą na tym interes zrobić, wyzyskać tę młodzież, zarobić na takiej zabawie dostarczając wódki, ażeby mieć stąd zysk bezkarny — ci zabawę mogą urządzać. Jeżeli organizacja młodzieżowa chce urządzić zabawę, to, słusznie, musi prosić o zezwolenie władz administracyjnych, ale jeżeli ktoś dla zysku, dla zarobku, dla deprawowania tej młodzieży urządza zabawę, to ani nie zawiadamia o tym administracji, ani nie uzyskuje pozwolenia. Władze administracyjne są tutaj, niestety, zwykle głuche i ślepe. Często zwracałem się do starostów, do komisarzy policji z prośbą, aby w te sprawy, które przynoszą nam wstyd i obniżają kulturę życia wiejskiego, wejrzeli, ale poza obietnicami nigdy rzeczywistej, solidnej pomocy nie otrzymywałem. Moim zdaniem, zainteresowane czynniki administracyjne powinny tępić wszystko, co obniża poziom życia wiejskiego, szczególnie właśnie te dzikie zabawy bez zezwolenia, te różne pijackie orgie dla zysku, te nadużycia z bronią w ręku, po których wstyd występuje na twarzach tych, którzy na wsi pracują. Moim zdaniem ręka tu musi być twarda. Tego sobie życzy ludność wiejska, która ceni władzę, przenikającą do jej życia i tępiącą wszelkie nadużycia, szczególnie te, które kosztem kultury i zdrowia moralnego chcą czerpać niegodziwe zyski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObecnieodbywajacesiewyborysamorzadowemoglybypowyzszebrakiusunaccotezstaniesiezapewnegdyzwszereguokregowwwojewodztwachpoludniowowschodnichwyboryzostalyjuzukonczoneatoprzedewszystkimwmiejscowosciachgdziezawartokompromisyizgloszonowspolnalistewszystkichmiejscowychugrupowanJednakzokregowgdzieakcjawyborczajeszczesietoczynadchodzamasoweskargiwyborcowukrainskichnanaduzyciawyborczestosowaneodchwilirozpisaniawyborowdoradgromadzkichiteskargidotyczazarownonieprawidlowosciprzywyznaczaniuiloscimandatowradzieckichiokregowwyborczychprzyoglaszaniuwyborowiterminowdownoszeniareklamacyjidozglaszanialistkandydatowjakrownieznaduzycpopelnianychprzezwyborczekomisjeiichprzewodniczacychatoprzezniedopuszczaniedoprzegladaniaspisowwyborcowlubuniemozliwianieimwgladutudziezrobieniawypisowztychspisowprzezskreslaniesamowolnewyborcowztychspisowprzezbezpodstawneniedopuszczaniereklamacyjlubtezichodrzucanieprzezuniemozliwianiewyborcomwnoszeniazgloszenukrainskichlistkandydatowiuniewaznianiezglaszanychlistWkoncuskargitedotyczastosowanegoniejednokrotniemieszaniasiedosprawwyborowprzezorganywladzbezpieczenstwaatakzeiinneczynniki" role="speaker">
+ <persName>Obecnie odbywające się wybory samorządowe mogłyby powyższe braki usunąć, co też stanie się zapewne, gdyż w szeregu okręgów w województwach południowo-wschodnich wybory zostały już ukończone, a to przede wszystkim w miejscowościach, gdzie zawarto kompromisy i zgłoszono wspólną listę wszystkich miejscowych ugrupowań. Jednak z okręgów, gdzie akcja wyborcza jeszcze się toczy, nadchodzą masowe skargi wyborców ukraińskich na nadużycia wyborcze, stosowane od chwili rozpisania wyborów do rad gromadzkich, i te skargi dotyczą zarówno nieprawidłowości przy wyznaczaniu ilości mandatów radzieckich i okręgów wyborczych, przy ogłaszaniu wyborów i terminów do wnoszenia reklamacyj i do zgłaszania list kandydatów, jak również nadużyć popełnianych przez wyborcze komisje i ich przewodniczących, a to przez niedopuszczanie do przeglądania spisów wyborców lub uniemożliwianie im wglądu tudzież robienia wypisów z tych spisów przez skreślanie samowolne wyborców z tych spisów, przez bezpodstawne niedopuszczanie reklamacyj lub też ich odrzucanie, przez uniemożliwianie wyborcom wnoszenia zgłoszeń ukraińskich list kandydatów i unieważnianie zgłaszanych list. W końcu skargi te dotyczą stosowanego niejednokrotnie mieszania się do spraw wyborów przez organy władz bezpieczeństwa, a także i inne czynniki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObjawemtejwspolpracyjestwlasnieprzekazanieteatrowwdzierzawetowarzystwuspolecznemuktorepozostajepodkontrolaspolecznaidoktoregowszyscyinteresujacysietymzagadnieniemobywatelemajadostepimoznoscwplywunanieBycmozedziekitemuwlasniepoziomteatrowdzisiajzostalznaczniepodniesiony" role="speaker">
+ <persName>Objawem tej współpracy jest właśnie przekazanie teatrów w dzierżawę towarzystwu społecznemu, które pozostaje pod kontrolą społeczną i do którego wszyscy interesujący się tym zagadnieniem obywatele mają dostęp i możność wpływu na nie. Być może, dzięki temu właśnie, poziom teatrów dzisiaj został znacznie podniesiony.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OboklicznychzagadnienwewnetrznychPanstwawymagajacychwielkiegozainteresowaniazestronynaszychIzbustawodawczychiRzaduistniejejednozagadnieniektoremunarodpolskiwskutekwewnetrznychrozbieznoscipolitycznychposwiecazamalouwagiidlategotezustosunkowaniespoleczenstwapolskiegodojegozagadnieniajestrozmaiteizalezneodroznicypogladowanawetodrozmaitychdoktryniutopij" role="speaker">
+ <persName>Obok licznych zagadnień wewnętrznych Państwa, wymagających wielkiego zainteresowania ze strony naszych Izb ustawodawczych i Rządu, istnieje jedno zagadnienie, któremu naród polski wskutek wewnętrznych rozbieżności politycznych poświęca za mało uwagi i dlatego też ustosunkowanie społeczeństwa polskiego do jego zagadnienia jest rozmaite i zależne od różnicy poglądów, a nawet od rozmaitych doktryn i utopij.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObokszerokoomowionychzagadniennarodowosciowychwszczegolnosciproblemuukrainskiegoporuszonowreszciezagadnienieracjonalnegoizgodnegozduchemkulturynaszejuporzadkowaniapracyorganizacyjspolecznychusunieciaszkodliwegoipotrzebamizycianaszegonieuzasadnionegoprzerostuorganizacyjRozumnapolitykapanstwowapoleganaumiejetnoscizwiazywanianarastajacejenergiispolecznejzrzeczywistosciapanstwowaiwprzeganiajejdorydwanurozwojuwkierunkubogaceniatejrzeczywistoscizarownozpunktuwidzeniasprawiedliwoscispolecznejjakinteresowgospodarczychikulturalnychnarodudajacychjakowypadkowasilePanstwaczyniacychjeorganizmemzharmonizowanymskonsolidowanympreznym" role="speaker">
+ <persName>Obok szeroko omówionych zagadnień narodowościowych, w szczególności problemu ukraińskiego, poruszono wreszcie zagadnienie racjonalnego i zgodnego z duchem kultury naszej uporządkowania pracy organizacyj społecznych, usunięcia szkodliwego i potrzebami życia naszego nieuzasadnionego przerostu organizacyj. Rozumna polityka państwowa polega na umiejętności związywania narastającej energii społecznej z rzeczywistością państwową i wprzęgania jej do rydwanu rozwoju w kierunku bogacenia tej rzeczywistości zarówno z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej, jak interesów gospodarczych i kulturalnych narodu, dających jako wypadkową siłę Państwa, czyniących je organizmem zharmonizowanym, skonsolidowanym, prężnym.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObowiazujaceobecnieustawydajauprawnienialecznienakazujatakiegopostepowaniawladzadministracyjnychzebyprzydzialaniupozbawieniaobywatelstwalubtezwysiedleniazpasagranicznegoniepodawanomotywowdlaczegotaksieczyniOtoztojesttylkoupowaznienieustawoweStojacjednaknastanowiskuzekazdyobywatelktoregospotykawymiarkarywinienwiedzieczacojestkaranybotylkowtejformiemozesieprzedwyzszainstancjaadministracyjnaczyTrybunalemAdministracyjnymbronicpozwalamsobieskierowacprosbedoPanaPremieraabymotywydanegoaktubylypodawanedlaumozliwieniaobrony" role="speaker">
+ <persName>Obowiązujące obecnie ustawy dają uprawnienia, lecz nie nakazują takiego postępowania władz administracyjnych, żeby przy działaniu pozbawienia obywatelstwa lub też wysiedlenia z pasa granicznego nie podawano motywów, dlaczego tak się czyni. Otóż to jest tylko upoważnienie ustawowe. Stojąc jednak na stanowisku, że każdy obywatel, którego spotyka wymiar kary, winien wiedzieć za co jest karany, bo tylko w tej formie może się przed wyższą instancją administracyjną czy Trybunałem Administracyjnym bronić — pozwalam sobie skierować prośbę do Pana Premiera, aby motywy danego aktu były podawane dla umożliwienia obrony.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OdkilkulatrzeczyuleglyzmianieChcemywierzyczemniejszoscinarodowesameprzejrzalysameaniewskutekbrakuimpulsowzewnetrznychpoznalyswojbladzaczelyopuszczacstanowiskowalkizPanstwemaweszlynadrogewspolpracyzPanstwemspodziewajacsiesluszniezenaniejkazdaznichmozeosiagnacrezultatywzakresieswegorozwojunarodowokulturalnegoigospodarczegoFaktemjestzerozpadlsiewspolnyfrontmniejszoscinarodowychwobecPanstwaJaknamsiewydajenaszemniejszoscinarodowewreszciezrozumialyzewspolpracazPanstwemmozebycprowadzonatylkoprzezkazdanarodowoscodrebnienagrunciejejodrebnychwlasciwosciipotrzebbezzadnychprobwywieraniapresjinaPanstwoProbytebylyjedynymkitemspajajacymnieistniejacydziswspolnyfrontmniejszosciowy" role="speaker">
+ <persName>Od kilku lat rzeczy uległy zmianie. Chcemy wierzyć, że mniejszości narodowe same przejrzały, same, a nie wskutek braku impulsów zewnętrznych poznały swój błąd, zaczęły opuszczać stanowisko walki z Państwem, a we szły na drogę współpracy z Państwem, spodziewając się słusznie, że na niej każda z nich może osiągnąć rezultaty w zakresie swego rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego. Faktem jest, że rozpadł się wspólny front mniejszości narodowych wobec Państwa. Jak nam się wydaje, nasze mniejszości narodowe wreszcie zrozumiały, że współpraca z Państwem może być prowadzona tylko przez każdą narodowość odrębnie, na gruncie jej odrębnych właściwości i potrzeb, bez żadnych prób wywierania presji na Państwo. Próby te były jedynym kitem, spajającym nieistniejący dziś wspólny front mniejszościowy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OprocztegomoimzdaniemistniejemozliwoscpowiekszenianormnajwazniejszegopodatkupowiatowegotjdrogowegogdyznarzekaniejednymtchemzedrogisaskandaliczniezleipodatekdrogowyskandaliczniewysokinikogouczciwiemyslacegoprzekonacniemozeMiecpieniadzedladroznikaaniemiecnalopatedlaniegotoniejestoszczednoscTrzebawtedyalboskasowacdroznikaalbopowiekszycpodatekzebymukupiclopatedoroboty" role="speaker">
+ <persName>Oprócz tego, moim zdaniem, istnieje możliwość powiększenia norm najważniejszego podatku powiatowego, tj. drogowego, gdyż narzekanie jednym tchem, że drogi są skandalicznie złe i podatek drogowy skandalicznie wysoki, nikogo uczciwie myślącego przekonać nie może. Mieć pieniądze dla dróżnika, a nie mieć na łopatę dla niego, to nie jest oszczędność. Trzeba wtedy albo skasować dróżnika, albo powiększyć podatek, żeby mu kupić łopatę do roboty.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OrganizacjepolskiebezskuteczniepodejmowalywysilkiunajwyzszychwladzpanstwaiwinstancjachsadowychabywylaczycstosowaniewobecPolakowprzynajmniejtychustawktorychpunktemwyjsciajestdobronaroduniemieckiegoikrwiniemieckiejMlodziezpolskawciagnietadoHitlerjugendksztalconarownoczesniewszkoleniemieckiejprzekazywananastepniedooddzialowszturmowychabyodbycpozniejsluzbewojskowaiprzymusowasluzbepracyschwytanazostalawtrybygermanizacyjneosileprzedtemnieznanejPoukonczeniusluzbywojskowejdoroslymezczyznazostajewciagnietywszeregisluzbypracyazdostarosciAnalogiczniezorganizowanowkarnychzwiazkachdziewczetaikobiety" role="speaker">
+ <persName>Organizacje polskie bezskutecznie podejmowały wysiłki u najwyższych władz państwa i w instancjach sądowych, aby wyłączyć stosowanie wobec Polaków przynajmniej tych ustaw, których punktem wyjścia jest dobro narodu niemieckiego i krwi niemieckiej. Młodzież polska wciągnięta do „Hitlerjugend”, kształcona równocześnie w szkole niemieckiej, przekazywana następnie do oddziałów szturmowych, aby odbyć później służbę wojskową i przymusową służbę pracy, schwytana została w tryby germanizacyjne, o sile przedtem nieznanej. Po ukończeniu służby wojskowej dorosły mężczyzna zostaje wciągnięty w szeregi służby pracy aż do starości. Analogicznie zorganizowano w karnych związkach dziewczęta i kobiety.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Otojestegzamintrudnytrudniejszyniztocomamypozasoba" role="speaker">
+ <persName>Oto jest egzamin trudny, trudniejszy niż to, co mamy poza sobą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtoszkicocenyprawniczejnazasadzieujawnionegodotadmaterialudotyczacegopowstajacejspolkiOprocztegozasiegnalemopiniiznawcowzywejtradycjiteatralnejiustrojuteatrowwWarszawie" role="speaker">
+ <persName>Oto szkic oceny prawniczej na zasadzie ujawnionego dotąd materiału, dotyczącego powstającej spółki. Oprócz tego zasięgnąłem opinii znawców żywej tradycji teatralnej i ustroju teatrów w Warszawie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PsMilaszewskipoddalanalizieumowektorajestwlasniewyjsciemzimpasuistniejacegowtejchwiliwyjsciemodpowiadajacymdzisiejszejkoniunkturzedzisiejszymwarunkomidzisiejszymmozliwosciomwyjsciemwktorymoczywiscieobronainteresowfinansowychgminywmoimglebokimprzekonaniuzpewnosciazostalanalezycieprzeprowadzonaDoradcyprawniktorzyfunkcjonujaprzywladzachgminymstWarszawyswoimiinnymiosiagnieciamiinnymiczynamizepozwolepowolacsienawygranyprocesoelektrowniemiejskaczyszereginnychzagadnienniezmierniewazkichwzyciumiastawykazalizedajapelnegwarancjeizewtejsprawieowielewielemniejszejpotrafiadorownactymdoradcomktorychnazwisknieznamoczywiscieaktorzyanalizowaliteumowedlapsMilaszewskiego" role="speaker">
+ <persName>P. s. Miłaszewski poddał analizie umowę, która jest właśnie wyjściem z impasu, istniejącego w tej chwili, wyjściem odpowiadającym dzisiejszej koniunkturze, dzisiejszym warunkom i dzisiejszym możliwościom, wyjściem, w którym oczywiście obrona interesów finansowych gminy, w moim głębokim przekonaniu, z pewnością została należycie przeprowadzona. Doradcy prawni, którzy funkcjonują przy władzach gminy m. st. Warszawy, swoimi innymi osiągnięciami, innymi czynami, że pozwolę powołać się na wygrany proces o elektrownię miejską, czy szereg innych zagadnień niezmiernie ważkich w życiu miasta, wykazali, że dają pełne gwarancję i że w tej sprawie o wiele, wiele mniejszej potrafią dorównać tym doradcom, których nazwisk nie znam oczywiście, a którzy analizowali tę umowę dla p. s. Miłaszewskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PsenatorHordynskiwspomnialzenicniejestwstawionewbudzeciedlasprawyukrainskiejPanieKolegoSenatorzebudzetyniemogabycukladanepodkatemwidzenianarodowoscialedlacalejludnosciPanstwaniemajawiecracjiPanowieuskarzacsiezewbudzecietymniemanicnaspraweukrainskaTakterzeczyunasiwcalymswieciesieprzedstawiaja" role="speaker">
+ <persName>P. senator Hordyński wspomniał, że nic nie jest wstawione w budżecie dla sprawy ukraińskiej. Panie Kolego Senatorze, budżety nie mogą być układane pod kątem widzenia narodowości, ale dla całej ludności Państwa, nie mają więc racji Panowie uskarżać się, że w budżecie tym nie ma nic na sprawę ukraińską. Tak te rzeczy u nas i w całym świecie się przedstawiają.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Panowiewlasnienadtymtrzebasiezastanowiczemysltapowtorzycsiemozejeszczeizanaszegozyciabojednakhistoriasiepowtarzapowtorzycsiemozeponasgdyinniprzyjda" role="speaker">
+ <persName>Panowie, właśnie nad tym trzeba się zastanowić, że myśl ta powtórzyć się może jeszcze i za naszego życia, bo jednak historia się powtarza, powtórzyć się może po nas, gdy inni przyjdą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PlynnoscpieniadzapanujacadziswinstytucjachpienieznychwpasiegranicznymniejestnastepstwemoszczednoscileczwduzejmierzewynikiemzamarciapracinwestycyjnychatymsamymodpadnieciakoniecznychnatokredytowWszelkiepowyzszeokolicznosciwskazujanatozenalezydazycdoznowelizowaniaustawyogranicachPanstwawtymkierunkubyjejprzepisynieoddzialywalyujemnienastosunkigospodarczemieszkancowpasagranicznegoajezelibytakieznowelizowanienatrafialonatrudnoscitoprzynajmniejproszePanaPremieraowydanieokolnikabynadrobnesprawywtakichwypadkachjaktuprzytoczononieodmawianozezwoleniagdyzrzeczywiscietrudnowtymwypadkudopatrzycsiesprzecznosciinteresutejjednostkizinteresemPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Płynność pieniądza, panująca dziś w instytucjach pieniężnych w pasie granicznym, nie jest następstwem oszczędności, lecz w dużej mierze wynikiem zamarcia prac inwestycyjnych, a tym samym odpadnięcia koniecznych na to kredytów. Wszelkie powyższe okoliczności wskazują na to, że należy dążyć do znowelizowania ustawy o granicach Państwa w tym kierunku, by jej przepisy nie oddziaływały ujemnie na stosunki gospodarcze mieszkańców pasa granicznego, a jeżeliby takie znowelizowanie natrafiało na trudności, to przynajmniej proszę Pana Premiera o wydanie okólnika, by na drobne sprawy w takich wypadkach, jak tu przytoczono, nie odmawiano zezwolenia, gdyż rzeczywiście trudno w tym wypadku dopatrzyć się sprzeczności interesu tej jednostki z interesem Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodobstrzalemdoktrynnowychipodciezaremprzyzwyczajendawnychjakzeztrudnomusizdobywacsobieprawoobywatelstwamyslwlasnaioryginalnatendencjarzetelnaiprostaprawdaoistociewspolczesnegozyciazbiorowegoOilezlatwiejposzukacistniejacychformuliwzorowchociazbyzewnetrznychiprzylepicdonowejprawdypopularnanazwezktoraistotnatrescnowejideiniemazaistenicwspolnegoJakzezpochopnajestwtympewnaczescnaszejopiniipublicznejztakimtrudemprzywykajacejdomysleniawylacznieiwybitniekategoriamipolskichpotrzebipolskichmozliwoscidoprzylepianiategorodzajuetykietdorzeczynowychiniepodobnychdotegocobylo" role="speaker">
+ <persName>Pod obstrzałem doktryn nowych i pod ciężarem przyzwyczajeń dawnych — jakżeż trudno musi zdobywać sobie prawo obywatelstwa myśl własna i oryginalna, tendencja rzetelna i prosta, prawda o istocie współczesnego życia zbiorowego. O ileż łatwiej poszukać istniejących formuł i wzorów, chociażby zewnętrznych, i przylepić do nowej prawdy popularną nazwę, z którą istotna treść nowej idei nie ma zaiste nic wspólnego. Jakżeż pochopną jest w tym pewna część naszej opinii publicznej, z takim trudem przywykającej do myślenia wyłącznie i wybitnie kategoriami polskich potrzeb i polskich możliwości, do przylepiania tego rodzaju etykiet do rzeczy nowych i niepodobnych do tego, co było.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodkreslamzeniechodziosprawenarodowosciowaalechodziosprawynarodowosciowealbowiemjednolitejsprawynarodowosciowejwPanstwiePolskimniemaSatylkoodrebnesprawyposzczegolnychnarodowosciposzczegolnychmniejszoscinarodowychichrozsiedlenieibudowaspolecznakulturalnocywilizacyjnycharakterkazdejznichstopienswiadomoscinarodowejjejposzczegolnychodlamowspolecznychiskupienterytorialnychnurtujacewniejdazenianarodowokulturalneanawetnarodowopolityczneWreszciewarunkiimozliwosciurzeczywistnieniatychdaznoscisaodmienneiodrebneukazdejznaszychmniejszoscinarodowych" role="speaker">
+ <persName>Podkreślam, że nie chodzi o sprawę narodowościową, ale chodzi o sprawy narodowościowe, albowiem jednolitej sprawy narodowościowej w Państwie Polskim nie ma. Są tylko odrębne sprawy poszczególnych narodowości, poszczególnych mniejszości narodowych, ich rozsiedlenie i budowa społeczna, kulturalno cywilizacyjny charakter każdej z nich, stopień świadomości narodowej, jej poszczególnych odłamów społecznych i skupień terytorialnych, nurtujące w niej dążenia narodowo-kulturalne, a nawet narodowo-polityczne. Wreszcie warunki i możliwości urzeczywistnienia tych dążności są odmienne i odrębne u każdej z naszych mniejszości narodowych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PoniewazwiekszoscprodukcjifilmowejjestwrekachsemickichwiecprzycenzurowaniunalezyzwracacbaczniejszanizdotaduwagenatendencjeobrazowczestotalmudyczniedwuznacznaibardzosubtelnymichwytamisiejacaniepozadanemoralnieideeZnalezcteznalezyraczejsposobywspieraniainicjatywyswiezejwdziedziniekrajowejwytworczoscifilmowejnizbrnacdalejwpopieraniutychstowarzyszenktoresieniecoskompromitowalyczytobrakieminicjatywyczytezzbytwyraznazaleznosciaodpradowzagranicznychihandlumiedzynarodowego" role="speaker">
+ <persName>Ponieważ większość produkcji filmowej jest w rękach semickich, więc przy cenzurowaniu należy zwracać baczniejszą niż dotąd uwagę na tendencję obrazów, często talmudycznie dwuznaczną i bardzo subtelnymi chwytami siejącą niepożądane moralnie idee. Znaleźć też należy raczej sposoby wspierania inicjatywy świeżej w dziedzinie krajowej wytwórczości filmowej, niż brnąć dalej w popieraniu tych stowarzyszeń, które się nieco skompromitowały czy to brakiem inicjatywy, czy też zbyt wyraźną zależnością od prądów zagranicznych i handlu międzynarodowego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Poruszanebylozawszenietylkowobecnymparlamenciealeiodpoczatkuwiecznietosamo" role="speaker">
+ <persName>Poruszane było zawsze nie tylko w obecnym parlamencie, ale i od początku, wiecznie to samo</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PoruszylPanniesprawiedliwaparcelacjeNatentematbedziemymowicprzybudzecieMinisterstwaRolnictwaiReformRolnych" role="speaker">
+ <persName>Poruszył Pan niesprawiedliwą parcelację. Na ten temat będziemy mówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Pozaustawodawstwempraktykawladzadministracyjnychskierowanajestsystematyczniekubezwzglednemuwytepieniuanawetusunieciusladowpolskosciztychziem" role="speaker">
+ <persName>Poza ustawodawstwem praktyka władz administracyjnych skierowana jest systematycznie ku bezwzględnemu wytępieniu, a nawet usunięciu śladów polskości z tych ziem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PozwolilemsobietoprzedstawicponiewazowehaslagloszonenakrotkafaleanienafaledlugasprzeciwiajasiezarownoowemupojeciumilosciczynnejoktorejmowilongisprofMakowskijakitenorowiideowemunaszejKonstytucjiCowzmagatopoczucieniepewnosciwszeregachZydowpolskichBudziteniepewnoscglosnieliczacysiezrzeczywistosciazplanamiiewentualnymiwidokaminatewielkagigantycznaakcjektoraplanujajejprojektodawcybudzijaglosprasyZacytujejedenzdziennikowktorytwierdzizeZydowtrzebazmusicdoemigracjiniemetodamihitlerowskimileczdrogaodebraniaimobywatelstwaireorganizacjinaszegozycianarodowegoigospodarczegowduchupotrzebnarodupolskiego" role="speaker">
+ <persName>Pozwoliłem sobie to przedstawić, ponieważ owe hasła, głoszone na krótką falę a nie na falę długą, sprzeciwiają się zarówno owemu pojęciu miłości czynnej, o której mówił ongiś prof. Makowski, jak i tenorowi ideowemu naszej Konstytucji. Co wzmaga to poczucie niepewności w szeregach Żydów polskich? Budzi tę niepewność głos, nie liczący się z rzeczywistością, z planami i ewentualnymi widokami na tę wielką gigantyczną akcję, którą planują jej projektodawcy, budzi ją głos prasy. Zacytuję jeden z dzienników, który twierdzi, że Żydów trzeba zmusić do emigracji nie metodami hitlerowskimi, — „lecz drogą odebrania im obywatelstwa i reorganizacji naszego życia narodowego i gospodarczego w duchu potrzeb narodu polskiego”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PragnacjednakporuszycobecnieprzedewszystkimdolenaszychbraciwNiemczechdasieichsmutnepolozenienajlepiejpojacnatlesytuacjiNiemcowwPolsceichnieustannychzalowiutyskiwanDlategoprzypomnejeszczeprzykladowoowesetkiartykulowprasyniemieckiejwRzeszywostatnichmiesiacachktorenaswiatcalygloszaizadministracjapolskanaZaolziustosujewobecNiemcowpozbawioneskrupulowmetodyograniczaniaprawjezykowychstowarzyszeniowychszkolnychitpTymczasemzasjakwiadomoniewydanozadnychzarzadzenktorechocbywnajdrobniejszejmierzemoglybyograniczacprawaobywatelskieNiemcow" role="speaker">
+ <persName>Pragnąc jednak poruszyć obecnie przede wszystkim dolę naszych braci w Niemczech, da się ich smutne położenie najlepiej pojąć na tle sytuacji Niemców w Polsce, ich nieustannych żalów i utyskiwań. Dlatego przypomnę jeszcze przykładowo owe setki artykułów prasy niemieckiej w Rzeszy w ostatnich miesiącach, które na świat cały głoszą, iż administracja polska na Zaolziu stosuje wobec Niemców pozbawione skrupułów metody ograniczania praw językowych, stowarzyszeniowych, szkolnych itp. Tymczasem zaś, jak wiadomo, nie wydano żadnych zarządzeń, które choćby w najdrobniejszej mierze mogłyby ograniczać prawa obywatelskie Niemców.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesNajwyzszejIzbyKontroliJakubKrzemienski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRedyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjanSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Redy Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzechodzedoinnegotematuSprawozdawcaKomisjiBudzetowejMinisterstwaSprawWojskowychprzytoczylnamwSenacieglebokipogladWielkiegoMarszalkaPilsudskiegokoniecznyiaktualnydzisiajgdyjestmowaowewnetrznychsprawachkrajuTenpogladbrzmi" role="speaker">
+ <persName>Przechodzę do innego tematu. Sprawozdawca Komisji Budżetowej Ministerstwa Spraw Wojskowych przytoczył nam w Senacie głęboki pogląd Wielkiego Marszałka Piłsudskiego, konieczny i aktualny dzisiaj, gdy jest mowa o wewnętrznych sprawach kraju. Ten pogląd brzmi</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzechodzeobecniedodalszychzagadnienktoredotyczaMinisterstwaSprawWewnetrznych" role="speaker">
+ <persName>Przechodzę obecnie do dalszych zagadnień, które dotyczą Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzedewszystkimzajmestanowiskowobecustawyogranicachpanstwaktoranalezydonajsurowszychinajbrzemienniejszychwskutkachjakiekiedykolwiekpanstwowstosunkudoswychobywatelistosowaloJuzsamprojekttejustawywzbudzalobaweuludnoscizamieszkujacejpogranicznastrefezeustawatazdolnajestdostworzenianiepewnosciprawnychwdziedziniewolnegorozporzadzaniamajatkiemprywatnymzedajezupelnaswobodeinterpretacjiNiktjednakniemoglprzypuszczaczenastepstwatejustawybeda" role="speaker">
+ <persName>Przede wszystkim zajmę stanowisko wobec ustawy o granicach państwa, która należy do najsurowszych i najbrzemienniejszych w skutkach, jakie kiedykolwiek państwo w stosunku do swych obywateli stosowało. Już sam projekt tej ustawy wzbudzał obawę u ludności, zamieszkującej pograniczną strefę, że ustawa ta zdolna jest do stworzenia niepewności prawnych w dziedzinie wolnego rozporządzania majątkiem prywatnym, że daje zupełną swobodę interpretacji. Nikt jednak nie mógł przypuszczać, że następstwa tej ustawy będą</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzejdeterazdodziedzinyinnejktorazfilmemztaszkolawyobrazniawieciideologiipanstwowejscislesielaczydoteatruTeatrlaczysiezfilmemjeszczeiorganiczniebofilmtojestnicinnegojakreprodukcjaprzedstawieniateatralnegotylkorozbitegonaczlonyprzedstawieniaktoresienieodbywaodrazutylkowciagumiesiecyiktorejestodpowiedniozestawianeJednakzeteatrjestjadremfilmuafilmjestreprodukcjategozprzedstawieniarozbitegojakmowilemnaczasdlugiidlategoktochcemiecporzadnyfilmmusimiecporzadnyteatrporzadnychaktorowiodpowiedniapotemuatmosfere" role="speaker">
+ <persName>Przejdę teraz do dziedziny innej, która z filmem, z tą szkołą wyobraźni, a więc i ideologii państwowej, ściśle się łączy — do teatru, Teatr łączy się z filmem jeszcze i organicznie, bo film to jest nic innego, jak reprodukcja przedstawienia teatralnego, tylko rozbitego na człony, przedstawienia, które się nie odbywa od razu, tylko w ciągu miesięcy, i które jest odpowiednio zestawiane. Jednakże teatr jest jądrem filmu, a film jest reprodukcją tegoż przedstawienia rozbitego — jak mówiłem — na czas długi i dlatego kto chce mieć porządny film, musi mieć porządny teatr, porządnych aktorów i odpowiednią po temu atmosferę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzyporuszeniutegozagadnienianaKomisjiBudzetowejprzyMinisterstwieSkarbuslyszalemodkolegowsenatorowuwagizetasprawanadajesiedozalatwieniaprzezinneministerstwajakRolnictwaPrzemysluiHandluOpiekiSpolecznejanawetprzewodniczacykomisjipsenatorZarzyckiuwazalizsprawatawinnabyczalatwionaprzyreferaciegeneralnymWszystkietespostrzezeniabylyslusznegdyzzagadnieniezagospodarowaniapograniczaPrusWschodnichwymagazbiorowejpracywszystkichministerstwgdyzposiadazaniedbanianawszystkichodcinkachgospodarstwanarodowegoidlategotezporuszamjaprzyMinisterstwieSprawWewnetrznychbowierzezepPremiersprawataspecjalniepokieruje" role="speaker">
+ <persName>Przy poruszeniu tego zagadnienia na Komisji Budżetowej przy Ministerstwie Skarbu słyszałem od kolegów senatorów uwagi, że ta sprawa nadaje się do załatwienia przez inne ministerstwa, jak Rolnictwa, Przemysłu i Handlu, Opieki Społecznej, a nawet przewodniczący komisji, p. senator Zarzycki uważał, iż sprawa ta winna być załatwiona przy referacie generalnym. Wszystkie te spostrzeżenia były słuszne, gdyż zagadnienie zagospodarowania pogranicza Prus Wschodnich wymaga zbiorowej pracy wszystkich ministerstw, gdyż posiada zaniedbania na wszystkich odcinkach gospodarstwa narodowego i dlatego też poruszam ją przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, bo wierzę, że p. Premier sprawą tą specjalnie pokieruje.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Przyklady" role="speaker">
+ <persName>Przykłady</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzystapieniedoplanowejakcjinaterenachpograniczapruskiegoakcjimajacejnacelupodniesieniegospodarczetychziemwydajesiekoniecznosciapanstwowaObecnystanrzeczypozazagadnieniemprestizuPanstwamaswojglebokibolesnydlanasaspektpolitycznyigospodarczyPodciagniecietychterenowozywienienanichzyciagospodarczegotojednoczesnewzmozeniezywiolupolskiegoidumynarodowejusuniecieobecnieglebokozakorzenionegokompleksunizszosciumieszkancowlychterenowwobecsasiadowzzakordonu" role="speaker">
+ <persName>Przystąpienie do planowej akcji na terenach pogranicza pruskiego, akcji, mającej na celu podniesienie gospodarcze tych ziem, wy daje się koniecznością państwową. Obecny stan rzeczy, poza zagadnieniem prestiżu Państwa, ma swój głęboki, bolesny dla nas, aspekt polityczny i gospodarczy. Podciągnięcie tych terenów, ożywienie na nich życia gospodarczego— to jednoczesne wzmożenie żywiołu polskiego i dumy narodowej, usunięcie obecnie głęboko zakorzenionego kompleksu niższości u mieszkańców łych terenów wobec sąsiadów zza kordonu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzystepujedokrotkiegoomowieniasprawdotyczacychsamorzaduterytorialnegoKazdyznaswieizwszystkocokolwiekrobimydlapowiekszeniasilgospodarczychdzwignieciawzwyzkulturyspoleczenstwasluzycmawzmocnieniusilytegospoleczenstwaacozatymidziepotedzePanstwawktorymzyjemyDrogadotejpotegiprowadziprzezdrobneniewpadajacewoczydzielazdawalobysiedzielabezznaczeniaaprzeciezztychmalychdzielskladasiewsumiepoteznacaloscktoraimponujekazdemu" role="speaker">
+ <persName>Przystępuję do krótkiego omówienia spraw, dotyczących samorządu terytorialnego. Każdy z nas wie, iż wszystko cokolwiek robimy dla powiększenia sił gospodarczych, dźwignięcia wzwyż kultury społeczeństwa, służyć ma wzmocnieniu siły tego społeczeństwa, a co za tym idzie potędze Państwa, w którym żyjemy. Droga do tej potęgi prowadzi przez drobne, nie wpadające w oczy dzieła, zdawało by się dzieła bez znaczenia, a przecież z tych małych dzieł składa się w sumie potężna całość, która imponuje każdemu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="raczejpostronieopozycjimymniejszaponosimyodpowiedzialnosczadzisiejszeusterkiwkulturzenizciktorzywtejdziedziniekulturalnejmieliwrekuwszystkieatutycalyarsenalsrodkowpanstwowychDlategopozwalamsobiemowicotychbolaczkachztakapewnosciasiebiechociazproszemiwierzycjestemdalekiodpopularnejwWarszawiesemickiejhucpyktorasienawszystkowPolscebylenacudzykosztwazyJednakzcalastanowczosciaipoczuciemodpowiedzialnoscipowtarzamzesprawateatrunarodowegojestsprawanarodowaktoraprzekraczazakresjednegoresortuministerialnegoanawetkilkuzrzeszonych" role="speaker">
+ <persName>raczej po stronie opozycji, my mniejszą ponosimy odpowiedzialność za dzisiejsze usterki w kulturze niż ci, którzy w tej dziedzinie kulturalnej mieli w ręku wszystkie atuty, cały arsenał środków państwowych. Dlatego pozwalam sobie mówić o tych bolączkach z taką pewnością siebie, chociaż proszę mi wierzyć — jestem daleki od popularnej w Warszawie semickiej — „hucpy”, która się na wszystko w Polsce, byle na cudzy koszt, waży. Jednak z całą stanowczością i poczuciem odpowiedzialności powtarzam, że sprawa teatru narodowego jest sprawą narodową, która przekracza zakres jednego resortu ministerialnego, a nawet kilku zrzeszonych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ReasumujeNaprawaustrojufinansowkomunalnychzdaniemmoimpowinnapojscwdwochnastepujacychkierunkach" role="speaker">
+ <persName>Reasumuję. Naprawa ustroju finansów komunalnych, zdaniem moim, powinna pójść w dwóch następujących kierunkach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RokobecnyniezaczalsiedlaPolakowwNiemczechpoddobrymiauspicjamiWpierwszychdniachstyczniaszowinisciniemieccyzrabowaliwGamowienaSlaskuOpolskimcalkowityinwentarzswietlicypolskiejktorywywiezlipozawiesispaliliSprawcowwykrycdotychczasniezdolanoWieszamieszkalajestniemalwylacznieprzezludnoscpolska" role="speaker">
+ <persName>Rok obecny nie zaczął się dla Polaków w Niemczech pod dobrymi auspicjami. W pierwszych dniach stycznia szowiniści niemieccy zrabowali w Gamowie na Śląsku Opolskim całkowity inwentarz świetlicy polskiej, który wywieźli poza wieś i spalili. Sprawców wykryć dotychczas nie zdołano. Wieś zamieszkała jest niemal wyłącznie przez ludność polską.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RoktenbyljednymztychkrytycznychlatkiedynarodowiukrainskiemuwgranicachPolskiudalosiedziekirozwadzekierowniczychsferswoichwlasnychorazzdrowemuujeciusprawyprzezpanstwowewladzeadministracjiogolnejzachowacsiezumiaremirozwagawobectoczacychsiewydarzenizachowacsilydlapracynadpoglebianiemswegozyciareligijnegokulturalnegogospodarczegoipolitycznegonaziemiachprzezsiebiewPolscezamieszkalychTaokolicznosculatwianamzastepowaniesprawtegonaroduwWysokichIzbachiprzedRzadem" role="speaker">
+ <persName>Rok ten był jednym z tych krytycznych lat, kiedy narodowi ukraińskiemu w granicach Polski udało się, dzięki rozwadze kierowniczych sfer swoich własnych oraz zdrowemu ujęciu sprawy przez państwowe władze administracji ogólnej, zachować się z umiarem i rozwagą wobec toczących się wydarzeń i zachować siły dla pracy nad pogłębianiem swego życia religijnego, kulturalnego, gospodarczego i politycznego na ziemiach przez siebie w Polsce zamieszkałych. Ta okoliczność ułatwia nam zastępowanie spraw tego narodu w Wysokich Izbach i przed Rządem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RokubieglybyljednymztychnielicznychlatgdziedanabylamoznosckazdemuzosobnazastanowicsienadtymjakajestsilawichruwydarzenwktorepanstwainarodybywajawciaganewydarzenwktorychodpowiedniosilnespolecznoscistarajasiewysunacnaczolobyniebyczdeptanymiprzeznastepneszeregiRokubieglybylrowniezjedynymodczasuwojnyswiatowejkiedyprawiewszystkiepanstwazazadalyodswychobywateligotowoscibojowejjakrowniezgotowoscidonajwiekszychofiar" role="speaker">
+ <persName>Rok ubiegły był jednym z tych nielicznych lat, gdzie daną była możność każdemu z osobna zastanowić się nad tym, jaką jest siła wichru wydarzeń, w które państwa i narody bywają wciągane, wydarzeń, w których odpowiednio silne społeczności starają się wysunąć na czoło, by nie być zdeptanymi przez następne szeregi. Rok ubiegły był również jedynym od czasu wojny światowej, kiedy prawie wszystkie państwa zażądały od swych obywateli gotowości bojowej, jak również gotowości do największych ofiar.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RozumiemzenicnastakniepolaczylowjednejwierzejakwlasniebliskiekazdemumyslacemupopolskusercuwspolnefinansowanieibudowanieGdyniiCentralnegoOkreguPrzemyslowegoAlechodziotozePolskajestwielkairoznorodnaizewszedzienaraztakichdzieloogolnopanstwowymznaczeniutworzycniemozeTymczasemtrzebapamietaczenicnielaczynieuszlachetnialudziniekonsolidujeludzibardziejmysamorzadowcywiemyotymnajlepiejjakwlasniewspolnebudowanieWcalejPolscemoznamoimzdaniemwywolactenwspolnyentuzjazmtworzeniadrobnychalekoniecznychinwestycyjsamorzadowychwtempieowielepredszymniztosiedzisrobiNiemowieomiastachznamlepiejterenwiejskichodzijednakotoabyniepopascwdrugaostatecznoscnawzortakzwanejradosnejtworczoscikiedysilymierzononazamiaryanienabudzetyChodziocyfryZaznaczyctumuszezemowietutylkoosamorzadziewiejskimtjogminachipowiatachgdyzsamorzadugromadzkiegowlasciwieniestetyniemabotowybieranieraznakadencjesoltysawlasciwiesamorzademniejestAsamorzadwojewodzkijesttylkowdzielnicachzachodnichgdyznaszewydzialywojewodzkiesaraczejorganamikontrolinizsamorzadu" role="speaker">
+ <persName>Rozumiem, że nic nas tak nie połączyło w jednej wierze, jak właśnie bliskie każdemu myślącemu po polsku sercu wspólne finansowanie i budowanie Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Ale chodzi o to, że Polska jest wielka i różnorodna i że wszędzie naraz takich dzieł o ogólnopaństwowym znaczeniu tworzyć nie może. Tymczasem trzeba pamiętać, że nic nie łączy, nie uszlachetnia ludzi, nie konsoliduje ludzi bardziej — my samorządowcy wiemy o tym najlepiej — jak właśnie wspólne budowanie. W całej Polsce można, moim zdaniem, wywołać ten wspólny entuzjazm tworzenia drobnych, ale koniecznych inwestycyj samorządowych w tempie o wiele prędszym, niż to się dziś robi. Nie mówię o miastach, znam lepiej teren wiejski, chodzi jednak o to, aby nie popaść w drugą ostateczność na wzór tak zwanej — „radosnej twórczości”, kiedy siły mierzono na zamiary, a nie na budżety. Chodzi o cyfry. Zaznaczyć tu muszę, że mówię tu tylko o samorządzie wiejskim, tj. o gminach i powiatach, gdyż samorządu gromadzkiego właściwie niestety nie ma, bo to wybieranie raz na kadencję sołtysa właściwie samorządem nie jest. A samorząd wojewódzki jest tylko w dzielnicach zachodnich, gdyż nasze wydziały wojewódzkie są raczej organami kontroli niż samorządu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RozumiemzesieniezezwalanazebraniakomunistycznelubinneantypanstwowezpolitycznymiprzemowieniamiAleuwazamzaniezrozumialeidlanaskrzywdzacebezustannezabranianieimprezkulturalnychzbytrygorystycznecenzurowanieprzezwladzeadministracyjneprogramowtychimprezlubuniemozliwienieimprezprzezsciaganiewygorowanychoplatjaknpzadaniedoslownegotlumaczeniaprzezprzysieglegotlumaczaitemupodobnezadaniaPodkreslicmuszezetakimograniczeniompodlegajanietylkotzworganizacjekulturalnopolitycznealeiinnegospodarczeanawetkoscielneidobroczynne" role="speaker">
+ <persName>Rozumiem, że się nie zezwala na zebrania komunistyczne lub inne antypaństwowe z politycznymi przemówieniami. Ale uważam za niezrozumiałe i dla nas krzywdzące bezustanne zabranianie imprez kulturalnych, zbyt rygorystyczne cenzurowanie przez władze administracyjne programów tych imprez, lub uniemożliwienie imprez przez ściąganie wygórowanych opłat, jak np. żądanie dosłownego tłumaczenia przez przysięgłego tłumacza i temu podobne żądania. Podkreślić muszę, że takim ograniczeniom podlegają nie tylko tzw. organizacje kulturalno-polityczne, ale i inne gospodarcze, a nawet kościelne i dobroczynne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RozumiemyzesamorzadterytorialnyzwiazanyzziemiazcodziennarzeczywistoscianaszychwsiosiedliimiastjestpowolanydozaspokojeniapotrzebgospodarczychaprzedewszystkimkomunikacyjnychswychosiedliSamorzadopierasienaszerokiejpodbudowiespolecznejmajacejfundamentywgromadzieToumozliwiamuwciagnieciedodzialanszerokichsferludnosciPrzyodpowiednimskladzieosobwchodzacychdocialzarzadzajacychsprawamisamorzadumoglbyonrozbudzicdrzemiacawoleinadackierunekpracydladobraswychczlonkowZakresdzialaniasamorzadujestbardzoszerokileczztegoswegowlasciwegozakresuspelniaonnadzwyczajmalobardzomozliwezewplywanatobraksrodkow" role="speaker">
+ <persName>Rozumiemy, że samorząd terytorialny, związany z ziemią, z codzienną rzeczywistością naszych wsi, osiedli i miast, jest powołany do zaspokojenia potrzeb gospodarczych, a przede wszystkim komunikacyjnych swych osiedli. Samorząd opiera się na szerokiej podbudowie społecznej, mającej fundamenty w gromadzie. To umożliwia mu wciągnięcie do działań szerokich sfer ludności. Przy odpowiednim składzie osób, wchodzących do ciał zarządzających sprawami samorządu, mógłby on rozbudzić drzemiącą wolę i nadać kierunek pracy dla dobra swych członków. Zakres działania samorządu jest bardzo szeroki, lecz z tego swego właściwego zakresu spełnia on nadzwyczaj mało, bardzo możliwe, że wpływa na to brak środków.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RozwazaniebudzetuMinisterstwaSprawWewnetrznychdajeokazjedorozwazeniasytuacjipolitycznejkrajuzaznaczeniaprzemianjakienahoryzonciepolitycznymomawianegookresusieujawnilydokonaniaanalizyzjawiskpolitycznychorazwysnuciawnioskowdlapraktycznegodzialaniaaparatupanstwowegoZrzeczywistoscibowiemnaszejjaknajstaranniejprzejrzanejpoczynacsiemuszapracerealizacyjne" role="speaker">
+ <persName>Rozważanie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych daje okazję do rozważenia sytuacji politycznej kraju, zaznaczenia przemian, jakie na horyzoncie politycznym omawianego okresu się ujawniły, dokonania analizy zjawisk politycznych oraz wysnucia wniosków dla praktycznego działania aparatu państwowego. Z rzeczywistości bowiem naszej, jak najstaranniej przejrzanej, poczynać się muszą prace realizacyjne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc" role="speaker">
+ <persName>Równie niezrozumiałe jest stosowanie ustawy o granicach Państwa do niektórych rolników niemieckich, którzy dawniej otrzymali zezwolenie na nabycie nieruchomości z parcelacji. Zezwolenie to rolnicy niemieccy otrzymali w swoim czasie dlatego, że na ziemi nabytej w drodze parcelacji zamieszkiwali już od dziesiątek lat jako drobni dzierżawcy. Dziś odmawia się im zezwolenia, pomimo że od czterech lat siedzą na nabytych parcelach, na których jednak formalnie nie byli jeszcze zapisani jako właściciele. Tym bardziej niezrozumiałe jest to postępowanie, że biorący udział w parcelacji rolnicy narodowości polskiej wszyscy otrzymali zezwolenie na wpisanie do księgi gruntowej, podczas gdy osadnikom narodowości niemieckiej tego zezwolenia nie udzielono. I w tej sprawie dostarczyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych szczegółowych materiałów i prosiłem — niestety dotychczas nadaremnie — o pomoc.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RowniezdozagadnienwewnetrznejpolitykiPanstwanalezykwestiaglebokiegoprzygnebieniaktorespadanamlodziezzydowskaNiechodzimitylkookwestiezamieszekakademickichStwierdzicmuszezezachodzitusprzecznyzKonstytucjawypadekdyskryminacjizbiorowejnaktorachybarowniezindywidualnieakademicyzydowscyniezasluguja" role="speaker">
+ <persName>Również do zagadnień wewnętrznej polityki Państwa należy kwestia głębokiego przygnębienia, które spada na młodzież żydowską. Nie chodzi mi tylko o kwestię zamieszek akademickich. Stwierdzić muszę, że zachodzi tu sprzeczny z Konstytucją wypadek dyskryminacji zbiorowej, na którą chyba również indywidualnie akademicy żydowscy nie zasługują</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Rowniezspoleczenstwostanowczodomagasiekontynuowaniaakcjilikwidowaniamasoneriiobojetneczytosiebedzienazywalolozaczyjaktodzisslyszelismydomemzwiazkowym" role="speaker">
+ <persName>Również społeczeństwo stanowczo domaga się kontynuowania akcji likwidowania masonerii, obojętne, czy to się będzie nazywało — „lożą”, czy, jak to dziś słyszeliśmy, — „domem związkowym”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RownoczesniebowiemzpozbawieniemobywatelstwawladzekonsularneodbierajatymludziompaszportypolskiepozbawiajacichmoznosciwylegitymowaniasiewobcymkrajuFakttenjestszczegolniegodnynapietnowaniagdyzwmyslustawobowiazujacychwPolscedecyzjeteoilezostalyzaskarzonewewlasciwymterminiedoNTAniesaprawomocneatymsamymazdozapadnieciaorzeczeniaNTAdanaosobapozostajeprawnieobywatelempolskimajednoczesniejestpozbawionawszelkiejobronyswychinteresowZchwilabowiemniemoznosciwylegitymowaniasiewaznympaszportemzagranicznymdanaosobadlaobcegokrajustajesieniepozadanymcudzoziemcemimozebycwkazdejchwiliwydalonazkrajujejchwilowegoprzebywania" role="speaker">
+ <persName>Równocześnie bowiem z pozbawieniem obywatelstwa władze konsularne odbierają tym ludziom paszporty polskie, pozbawiając ich możności wylegitymowania się w obcym kraju. Fakt ten jest szczególnie godny napiętnowania, gdyż w myśl ustaw obowiązujących w Polsce decyzje te, o ile zostały zaskarżone we właściwym terminie do N. T. A., nie są prawomocne, a tym samym aż do zapadnięcia orzeczenia N. T. A. dana osoba pozostaje prawnie obywatelem polskim, a jednocześnie jest pozbawiona wszelkiej obrony swych interesów. Z chwilą bowiem niemożności wylegitymowania się ważnym paszportem zagranicznym dana osoba dla obcego kraju staje się niepożądanym cudzoziemcem i może być w każdej chwili wydalona z kraju jej chwilowego przebywania.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RownoczesnienalezypodkresliczeczlowiekczyniacyrzeczwjegoswiadomoscidobrachcialbyabytenczynmialnasladowcowinastepcowawlasniewyjatkowoscwtejreguleprzecinamoznoscniejakomisjonarskiegodzialaniacaloksztaltutradycjiijegowlasnegodorobkuNiedlategoazebystacsiewyjatkiemdecydowanosienaczynyaledlategobysiestalyonewzoremWlasniewtymwzgledziejesttutajwielkienieporozumienie" role="speaker">
+ <persName>Równocześnie należy podkreślić, że człowiek czyniący rzecz w jego świadomości dobrą chciałby, aby ten czyn miał naśladowców i następców, a właśnie wyjątkowość w tej regule przecina możność niejako misjonarskiego działania całokształtu tradycji i jego własnego dorobku. Nie dlatego, ażeby stać się wyjątkiem, decydowano się na czyny, ale dlatego, by się stały one wzorem. Właśnie w tym względzie jest tutaj wielkie nieporozumienie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RownoczesniewimieniuurzednikowsamorzadowychproszeoprzyspieszeniewydaniapragmatykinaktoraodtrzechlatczekajaWsamorzadachniejednokrotnieszczegolniewmiastachktoresierozwinelyjestbraketatowanieobsadzasieichdlategozeniemaustawyPrzeztokulejeadministracja" role="speaker">
+ <persName>Równocześnie w imieniu urzędników samorządowych proszę o przyśpieszenie wydania pragmatyki, na którą od trzech lat czekają. W samorządach niejednokrotnie, szczególnie w miastach, które się rozwinęły, jest brak etatów, a nie obsadza się ich dlatego, że nie ma ustawy. Przez to kuleje administracja.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBruski" role="speaker">
+ <persName>S. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
+ <persName>S. Bundzylak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHordynski" role="speaker">
+ <persName>S. Hordyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
+ <persName>S. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKomke" role="speaker">
+ <persName>S. Komke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Machay</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksZelek" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Zelek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMilaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miłaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzedpelski" role="speaker">
+ <persName>S. Przedpełski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadziwill" role="speaker">
+ <persName>S. Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStarzynski" role="speaker">
+ <persName>S. Starzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STomaszkiewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Tomaszkiewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SadzezejednaknieobejdziesiewPolscewlatachnajblizszychbezutworzeniacentralnegoaparatupropagandytakniezaleznegoodposzczegolnychresortowministerialnychjakchocbyFunduszKulturyNarodowej" role="speaker">
+ <persName>Sądzę, że jednak nie obejdzie się w Polsce w latach najbliższych bez utworzenia centralnego aparatu propagandy, tak niezależnego od poszczególnych resortów ministerialnych, jak choćby Fundusz Kultury Narodowej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SadzezetegorodzajustanowiskojestpodkreslonewrownejmierzewwysilkachbyzostalozrealizowanetocooswiadczylpSommersteinpodczasdebatybudzetowejnadbudzetemMinisterstwaSprawWojskowychnaforumsejmowymitooczymnawiazujacdojegoslowmowilemwczorajwmojejdeklaracjiwygloszonejprzybudzeciePrezydiumRadyMinistrowwprzeswiadczeniuzebudzetPrezydiumRadyMinistrowobejmujecaloksztaltzagadnienPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Sądzę, że tego rodzaju stanowisko jest podkreślone w równej mierze w wysiłkach, by zostało zrealizowane to, co oświadczył p. Sommerstein podczas debaty budżetowej nad budżetem Ministerstwa Spraw Wojskowych na forum sejmowym, i to, o czym, nawiązując do jego słów, mówiłem wczoraj w mojej deklaracji, wygłoszonej przy budżecie Prezydium Rady Ministrów, w przeświadczeniu, że budżet Prezydium Rady Ministrów obejmuje całokształt zagadnień Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Senatorowiewedlugzalaczonejdoprotokolulistyobecnosci" role="speaker">
+ <persName>Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SlowaKonstytucjisatakjasnezeniewymagajazadnychdialektycznychkomentarzyiinterpretacjiUznajemyzasaderownouprawnieniaobywatelskiegomniejszoscinarodowychSlowateobowiazujanaswszystkichNarodpolskimusijednakwymagacodswoichmniejszoscinarodowychczynnejwiernosciwobecPanstwadajacwswejustawiekonstytucyjnejtymmniejszosciomwarunkistwarzajaceatmosferewktorejtawiernoscbedziesienarzucala" role="speaker">
+ <persName>Słowa Konstytucji są tak jasne, że nie wymagają żadnych dialektycznych komentarzy i interpretacji. Uznajemy zasadę równouprawnienia obywatelskiego mniejszości narodowych. Słowa te obowiązują nas wszystkich. Naród polski musi jednak wymagać od swoich mniejszości narodowych czynnej wierności wobec Państwa, dając w swej ustawie konstytucyjnej tym mniejszościom warunki stwarzające atmosferę, w której ta wierność będzie się narzucała</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SocietasleoninaotoniestetynarzucajacasienazwadlanowegoukladuTKKTimiastaWarszawywdziedzinieteatralnejjaktowynikazdotychczasogloszonychpunktow" role="speaker">
+ <persName>Societas leonina — oto, niestety, narzucająca się nazwa dla nowego układu TKKT i miasta Warszawy w dziedzinie teatralnej, jak to wynika z dotychczas ogłoszonych punktów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="StajeprzednamikoniecznoscprzeprowadzeniakoncentracjiimobilizacjizywychsilnaroduiPanstwazdwojeniawysilkowMusimypracowacnadprzyblizeniemiumocnieniemzjednoczenianaroduMusimyszybciejwzmagacpotencjalobronnyigospodarczyilaczycjaknajprostszaicelowasieciaorganizacyjspolecznychnarodWszystkocostepianaszawtymkierunkuuwageiczujnoscjestszkodliweZyciesamoprzekreslazastrzezeniaiobawyktoremozeiwyplywajaznajlepszychintencyjaleopierajasiealbonaabstrakcjachalbonaodleglychjuznawykachaniechcawidziecnadciagajacychnieublaganiekoniecznoscijutra" role="speaker">
+ <persName>Staje przed nami konieczność przeprowadzenia koncentracji i mobilizacji żywych sił narodu i Państwa, zdwojenia wysiłków. Musimy pracować nad przybliżeniem i umocnieniem zjednoczenia narodu. Musimy szybciej wzmagać potencjał obronny i gospodarczy i łączyć jak najprostszą i celową siecią organizacyj społecznych naród. Wszystko, co stępia naszą w tym kierunku uwagę i czujność, jest szkodliwe. Zycie samo przekreśla zastrzeżenia i obawy, które może i wypływają z najlepszych intencyj, ale opierają się albo na abstrakcjach, albo na odległych już nawykach, a nie chcą widzieć nadciągających nieubłaganie konieczności jutra.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Szczegolnetrudnoscipowstalywostatnimczasiedlaobywatelipolskichnarodowosciniemieckiejwsprawachprzynaleznoscipanstwowej" role="speaker">
+ <persName>Szczególne trudności powstały w ostatnim czasie dla obywateli polskich narodowości niemieckiej w sprawach przynależności państwowej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TatradycjatrwaIwchwilizwatpienjestemzobowiazanyabytutajjakopowolanydoWysokiegoSenatuprzedstawicistotnystanpsychicznytrzechzgoramilionowmoichwspolwyznawcowDozasadniczychwskazanzaliczamchwilewalkitoczonejoniepodlegloscPolski" role="speaker">
+ <persName>Ta tradycja trwa. I w chwili zwątpień jestem zobowiązany, aby tutaj, jako powołany do Wysokiego Senatu, przedstawić istotny stan psychiczny trzech z górą milionów moich współwyznawców. Do zasadniczych wskazań zaliczam chwile walki toczonej o niepodległość Polski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TakichwypadkowodmawianiazezwolenianaprzeniesienietytuluwlasnoscinieruchomosciwpasiegranicznymitobeznajmniejszegoznaczeniatakichprzewlaszczendladobraPanstwajestnaderwieleirzucajaoneswiatlonapobieznosczalatwianiaprzezwlasciwewladzepodandotyczacychtakichzezwolenalbotezwskazujazeniechodzituozarzadzeniamajacenaceluochronegranicPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Takich wypadków odmawiania zezwolenia na przeniesienie tytułu własności nieruchomości w pasie granicznym i to bez najmniejszego znaczenia takich przewłaszczeń dla dobra Państwa — jest nader wiele i rzucają one światło na pobieżność załatwiania przez właściwe władze podań, dotyczących takich zezwoleń, albo też wskazują, że nie chodzi tu o zarządzenia, mające na celu ochronę granic Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TeideeprzesiakajajuzidoPolskiKazdaideadobraczyzlanieznagranicpanstwowychchocbyonebylystrzezoneprzeznajbardziejsumiennychpolicjantowiwojskoIdeeprzesiakajaswobodniedokazdegopanstwaSaoneiunas" role="speaker">
+ <persName>Te idee przesiąkają już i do Polski. Każda idea, dobra czy zła, nie zna granic państwowych, choćby one były strzeżone przez najbardziej sumiennych policjantów i wojsko. Idee przesiąkają swobodnie do każdego państwa. Są one i u nas.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TeatrwPolscemawspanialatradycjeonktoryzaczasowrosyjskichbyljakwiadomo" role="speaker">
+ <persName>Teatr w Polsce ma wspaniałą tradycję, on, który za czasów rosyjskich był, jak wiadomo</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="tejkulturzeiswojswiatopogladiswawiedzeiswacywilizacjeludzkabyonijezeliwywedrujabyliimieniapolskiegodobrymirzetelnymipionieraminaliniachswiatahandlutjeksportupolskiegojakiprzemyslupolskiegoAbydotejziemitesknotezywiliponiewaztesknotajestpodstawaichdalszychprzyslugnarzeczPanstwawktorymsieurodziliiwktorympracowali" role="speaker">
+ <persName>tej kulturze i swój światopogląd, i swą wiedzę, i swą cywilizację ludzką, by oni, jeżeli wywędrują, byli imienia polskiego dobrymi, rzetelnymi pionierami na liniach świata, handlu, tj. eksportu polskiego, jak i przemysłu polskiego. Aby do tej ziemi tęsknotę żywili, ponieważ tęsknota jest podstawą ich dalszych przysług na rzecz Państwa, w którym się urodzili i w którym pracowali.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TerazWysokaIzbojeszczepareslowchcialbympowiedziecnatematmniejszosciruskiejczyukrainskiejNiejestemhistorykiemmogewiecpopelnicjakiesbledylecznachwiledohistoriipowroce" role="speaker">
+ <persName>Teraz, Wysoka Izbo, jeszcze parę słów chciałbym powiedzieć na temat mniejszości ruskiej czy ukraińskiej. Nie jestem historykiem, mogę więc popełnić jakieś błędy, lecz na chwilę do historii powrócę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TosatesprawyktorechcialemproszeWysokiegoSenatuporuszyczewzgledunatozeniemoznaoswietlactaksprawyjakonaniejesttylkotrzebapowiedziecjakonajestBochlopitamoddoluktorychlaczyjednadolainiedolajednawspolnastrzechaispokrewnienierodzinnenierozerwalnecidawnosieporozumieliWiecjaztegomiejscazwracamsiezprosba" role="speaker">
+ <persName>To są te sprawy, które chciałem, proszę Wysokiego Senatu, poruszyć ze względu na to, że nie można oświetlać tak sprawy, jak ona nie jest, tylko trzeba powiedzieć, jak ona jest. Bo chłopi tam od dołu, których łączy jedna dola i niedola, jedna wspólna strzecha i spokrewnienie rodzinne nierozerwalne, ci dawno się porozumieli. Więc ja z tego miejsca zwracam się z prośbą</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="tozagadnieniepowazneiskomplikowaneProstymmozesiewydawactylkodlaagitatorawiecowegoleczniedlaObozuktoryponosiwspolodpowiedzialnosczalosyPanstwaSadzezetakiepodejsciedozagadnieniajestpodejsciemprostymuczciwymiPanieSenatorzeKonopkarealnymNiestetyostatniewystapieniewtejWysokiejIzbiepsenatoraRubinsztejnawskazujenatoiztegopodejscianierozumieMiastwyglosicprzemowieniektorewychodzaczrealnejocenywarunkowzawieralobypozytywnyprogramwspoldzialaniaznamiwmateriirozwiazywaniasprawyzydowskiejpsenatorRubinsztejnwypowiedzialszereggorzkichzalowubranychwniewspolczesnadialektykefilozoficznazamiastmowicchocbynawetkrytycznieleczzezrozumieniemopowszechnieuznanymprzezPolakowpostulacieunarodowienianaszegohandlupsenatornarzekalwdzisiejszychczasachnaantysemityzmgospodarczyZamiastmowicozagadnieniuemigracjipozytywniepsenatornarzekaladotychnarzekanprzylaczylsiedzisisenatorZmigryderKonopkanapropagandetegozagadnienianatozeskazujemyZydownarolebanitowDozagadnieniaemigracjiustosunkowalsiepsenatorRubinsztejnwsposobniezmierniecharakterystycznyOtopowiedzialdoslownie" role="speaker">
+ <persName>to zagadnienie poważne i skomplikowane. Prostym może się wydawać tylko dla agitatora wiecowego, lecz nie dla Obozu, który ponosi współodpowiedzialność za losy Państwa. Sądzę, że takie podejście do zagadnienia jest podejściem prostym, uczciwym i, Panie Senatorze Konopka, realnym. Niestety, ostatnie wystąpienie w tej Wysokiej Izbie p. senatora Rubinsztejna wskazuje na to, iż tego podejścia nie rozumie. Miast wygłosić przemówienie, które wychodząc z realnej oceny warunków, zawierałoby pozytywny program współdziałania z nami w materii rozwiązywania sprawy żydowskiej, p. senator Rubinsztejn wypowiedział szereg gorzkich żalów, ubranych w niewspółczesną dialektykę filozoficzną, zamiast mówić choćby nawet krytycznie, lecz ze zrozumieniem o powszechnie uznanym przez Polaków postulacie — unarodowienia naszego handlu, p. senator narzekał w dzisiejszych czasach na antysemityzm gospodarczy! Zamiast mówić o zagadnieniu emigracji pozytywnie, p. senator narzekał — a do tych narzekań przyłączył się dziś i senator Zmigryder-Konopka — na propagandę tego zagadnienia, na to, że skazujemy Żydów na rolę banitów. Do zagadnienia emigracji ustosunkował się p. senator Rubinsztejn w sposób niezmiernie charakterystyczny. Oto powiedział dosłownie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TrudnoscistawianemniejszosciniemieckiejwjejzyciuzwiazkowympowiekszylysiezwlaszczawostatnichtygodniachNajniewinniejszeimprezyjakzabawykarnawaloweitanecznesazabronionebezwzgledunatoczyjeurzadzaorganizacjanarodowosciowalubkulturalnaczytezorganizacjagospodarczaczyzwiazekgimnastycznyNawetuczczeniebohaterowwojnyswiatowejnatrafianaprzeszkodywladzktorezabraniajatychuroczystosciwniedzielereminiscere" role="speaker">
+ <persName>Trudności stawiane mniejszości niemieckiej w jej życiu związkowym powiększyły się, zwłaszcza w ostatnich tygodniach. Najniewinniejsze imprezy, jak zabawy karnawałowe i taneczne, są zabronione bez względu na to, czy je urządza organizacja narodowościowa lub kulturalna, czy też organizacja gospodarcza, czy związek gimnastyczny. Nawet uczczenie bohaterów wojny światowej natrafia na przeszkody władz, które zabraniają tych uroczystości w niedzielę reminiscere.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TrzebaprzypuszczaczeprzypowaznymujeciusprawypredkomoznabyprzystapicdotakiejFundacjiprzyczymniejestwykluczonezepowierzylabyonawowczasprowadzenieteatrowwlasnieTKKTnawarunkachnormalnychbezangazowaniamajatkupublicznegowspolkeoniepraktykowanymdotadustrojuNalezysiespodziewaczetakierozwiazanienienapotkasprzeciwuwopiniipublicznej" role="speaker">
+ <persName>Trzeba przypuszczać, że przy poważnym ujęciu sprawy prędko można by przystąpić do takiej Fundacji, przy czym nie jest wykluczone, że powierzyłaby ona wówczas prowadzenie teatrów właśnie T. K. K. T. na warunkach normalnych, bez angażowania majątku publicznego w spółkę o niepraktykowanym dotąd ustroju. Należy się spodziewać, że takie rozwiązanie nie napotka sprzeciwu w opinii publicznej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TrzeciwielkipradwnaszymzyciupolitycznymtopradradykalnospolecznyGdymowieopradzieradykalnospolecznymniemamnamyslisocjalizmumarksizmugdyzwedlugbardzoslusznejterapiipPremieramarksizmjestchorobaniemocaspolecznazktorejmoznaspoleczenstwowyleczycjezelidasierobotnikowiproletariuszowipraceiplacealeplacetakazktorejnietylkoonbyopedzaljakotakoswojebiednezyciealezktorejmoglbywychowaccalaswojarodzineGdybyteterapiepPremieramoznawcalejpelnizastosowacpozostalbynamjeszczejedenwielkiruchspolecznytznruchwiejskiaraczejscislejruchmlodowiejskizcalymswoimwielkimpotencjalemspolecznymzeswoimwielkimpotencjalemduchowymzeswoimolbrzymimglodemkulturalnymzeswoimolbrzymimglodemziemiizeswoimolbrzymimglodemwladzy" role="speaker">
+ <persName>Trzeci wielki prąd w naszym życiu politycznym — to prąd radykalno-społeczny. Gdy mówię o prądzie radykalno-społecznym, nie mam na myśli socjalizmu, marksizmu, gdyż według bardzo słusznej terapii p. Premiera marksizm jest chorobą, niemocą społeczną, z której można społeczeństwo wyleczyć, jeżeli da się robotnikowi proletariuszowi pracę i płacę, ale płacę taką, z której nie tylko on by opędzał jako tako swoje biedne życie, ale z której mógłby wychować całą swoją rodzinę. Gdyby tę terapię p. Premiera można w całej pełni zastosować, pozostałby nam jeszcze jeden wielki ruch społeczny, tzn. — „ruch wiejski”, a raczej ściślej ruch młodo-wiejski, z całym swoim wielkim potencjałem społecznym, ze swoim wielkim potencjałem duchowym, ze swoim olbrzymim głodem kulturalnym, ze swoim olbrzymim głodem ziemi i ze swoim olbrzymim głodem władzy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TutajcosniejestwporzadkuJakietrzebajednakwyciagnacztegownioskiCzyzmniejszyctempopracywCentralnymOkreguPrzemyslowymPostokrocnieTrzebawziacrzeczyodinnegokoncaodspoleczenstwazorganizowanegowsamorzadzieterytorialnymBardzoczestopopelniasieunastakibladzeuwazasieczasyobecnezaprzejsciowenaszasmutnaaleniebeznadziejnabiedepolskazacoszwiazanegozprzemijajacachwilaobecnaTakierozumowaniezdaniemmoimniejestslusznePolskawskutekfatalnegodziedzictwagospodarczegosprzedrozbioroworazwskutekbrakusamodzielnosciwchwilikiedyresztaswiatatworzylawlasciwepojeciadobrobytutakiegojakiegoEuropadozylawwiekuXIXPolskapozostaniejeszczeprzezdlugiczaskrajembiedniejszymodinnychDlategoniemoznaodkladacwielusprawnapozniejzebyjaktosiepopolskumowicoszmienilosienalepszetrzebajezalatwicobecnieliczacsieztymiwarunkamijakiedzissaTakmasieniestetyzciaglymodkladaniemreformyfinansowkomunalnych" role="speaker">
+ <persName>Tutaj coś nie jest w porządku. Jakie trzeba jednak wyciągnąć z tego wnioski? Czy zmniejszyć tempo pracy w Centralnym Okręgu Przemysłowym? Po stokroć nie. Trzeba wziąć rzeczy od innego końca, od społeczeństwa, zorganizowanego w samorządzie terytorialnym. Bardzo często popełnia się u nas taki błąd, że uważa się czasy obecne za przejściowe. naszą smutną, ale nie beznadziejną biedę polską za coś związanego z przemijającą chwilą obecną. Takie rozumowanie, zdaniem moim, nie jest słuszne. Polska wskutek fatalnego dziedzictwa gospodarczego sprzed rozbiorów oraz wskutek braku samodzielności w chwili kiedy reszta świata tworzyła właściwe pojęcia dobrobytu takiego, jakiego Europa dożyła w wieku XIX, Polska pozostanie jeszcze przez długi czas krajem biedniejszym od innych. Dlatego nie można odkładać wielu spraw na później, żeby, jak to się po polsku mówi, — „coś zmieniło się na lepsze”, trzeba je załatwić obecnie, licząc się z tymi warunkami, jakie dziś są. Tak ma się niestety z ciągłym odkładaniem reformy finansów komunalnych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ukrytasubwencjestanowirowniezmoimzdaniemwspomnianewtymzepunkciewydzierzawieniebezplatnepomieszczenmiejskichpozagmachamiteatralnymiatychjestduzo" role="speaker">
+ <persName>Ukrytą subwencję stanowi również, moim zdaniem, wspomniane w tymże punkcie — „wydzierżawienie bezpłatne” pomieszczeń miejskich poza gmachami teatralnymi, a tych jest dużo.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstawaogranicachPanstwazagrazawwysokimstopniuiudzielaniukredytowInstytucjepienieznemogakierowacsiewtakichwypadkachtakzezamiastkryteriamigospodarczymiinnymiwzgledamipodyktowanymiimopiniamicharakteryzujacymistarajacegosieokredyttakzepodinnymiwzgledamiPodobnepostepowanieprzynosiszkodetakzezyciugospodarczemu" role="speaker">
+ <persName>Ustawa o granicach Państwa zagraża w wysokim stopniu i udzielaniu kredytów. Instytucje pieniężne mogą kierować się w takich wypadkach także zamiast kryteriami gospodarczymi innymi względami, podyktowanymi im opiniami, charakteryzującymi starającego się o kredyt także pod innymi względami. Podobne postępowanie przynosi szkodę także życiu gospodarczemu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstawaosamorzadziegminnymiustawaosamorzadzieWarszawynienakazujagminieprowadzeniawszystkiegowewlasnymzakresieOdwrotniezewzgledunaszerokizakreszadangminyustawaprzewidujezegminamozewypelniacswezadaniabezposredniolubtezposrednioDlategotezwtejdziedzinienienastepujeprocesodpowiadajacytakmodnemudzisporuszajacemuopinieslowuetatyzmczylikomunalizacjiaodwrotnieteatrymajabycprowadzoneposredniowewspolpracyzespoleczenstwem" role="speaker">
+ <persName>Ustawa o samorządzie gminnym i ustawa o samorządzie Warszawy nie nakazują gminie prowadzenia wszystkiego we własnym zakresie. Odwrotnie, ze względu na szeroki zakres zadań gminy ustawa przewiduje, że gmina może wypełniać swe zadania bezpośrednio lub też pośrednio. Dlatego też w tej dziedzinie nie następuje proces, odpowiadający tak modnemu dziś, poruszającemu opinię słowu — „etatyzm”, czyli — „komunalizacji”, a odwrotnie, teatry mają być prowadzone pośrednio, we współpracy ze społeczeństwem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstawaostaniezywicielskimoddajewcalosciwrecewladzlosmaterialnyludnoscirolniczejpolskiejzasustawaostaniedziennikarskimutrudnialubzgolauniemozliwiawNiemczechpracedziennikarzyPolakowzagrozonychwkazdejchwilipozbawieniemprawawykonywaniaswegozawodu" role="speaker">
+ <persName>Ustawa o stanie żywicielskim oddaje w całości w ręce władz los materialny ludności rolniczej polskiej, zaś ustawa o stanie dziennikarskim utrudnia lub zgoła uniemożliwia w Niemczech pracę dziennikarzy Polaków, zagrożonych w każdej chwili pozbawieniem prawa wykonywania swego zawodu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstawasterylizacyjnazasktorawpraktycemozebycswobodniewykorzystywanadlacelowniemajacychnicwspolnegozezdrowiempotomstwastwarzazrozumialaatmosferezastraszaniauzasadnionawielukonkretnymiprzypadkamiwodniesieniudoPolakowwubieglychlatach" role="speaker">
+ <persName>Ustawa sterylizacyjna zaś, która w praktyce może być swobodnie wykorzystywana dla celów, nie mających nic wspólnego ze zdrowiem potomstwa, stwarza zrozumiałą atmosferę zastraszania, uzasadnioną wielu konkretnymi przypadkami w odniesieniu do Polaków w ubiegłych latach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UwazamzetakjaksilyfizyczneczlowiekawychowanegonawsinierazwciezkichitrudnychwarunkachsamocnetaktezizdrowiemoralnenaszejwsijestduzealejednakczynnikiadministracyjnemuszastrzecszczegolniemlodziezypolskiejprzedtymabysilazlegoniezwalilasiewlasnienatemocisilemoralnanaktorejmamyprawobudowaclepszejutronaszejOjczyzny" role="speaker">
+ <persName>Uważam, że tak, jak siły fizyczne człowieka, wychowanego na wsi nieraz w ciężkich i trudnych warunkach, są mocne, tak też i zdrowie moralne naszej wsi jest duże, ale jednak czynniki administracyjne muszą strzec szczególnie młodzieży polskiej przed tym, aby siła złego nie zwaliła się właśnie na tę moc i siłę moralną, na której mamy prawo budować lepsze jutro naszej Ojczyzny.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UznajacjednakakcjezagospodarowaniapograniczapruskiegozakoniecznoscpalacawynikajacazogolnopanstwowejpolitykisrodkifinansowenateakcjewinnybycdostarczonezeSkarbuPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Uznając jednak akcję zagospodarowania pogranicza pruskiego za konieczność palącą, wynikającą z ogólnopaństwowej polityki, środki finansowe na tę akcję winny być dostarczone ze Skarbu Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="VIZarzadMiejskibedziepotracacmiesieczniezsubsydiumnaleznosciMiastaodSpolkiztytuluoplatiswiadczenrzeczowychjaknpoplatyzawodegazelektrycznoscdyzurystrazyogniowejpodatekwidowiskowyitp" role="speaker">
+ <persName>VI.Zarząd Miejski będzie potrącać miesięcznie z subsydium należności Miasta od Spółki z tytułu opłat i świadczeń rzeczowych, jak np. opłaty za wodę, gaz, elektryczność, dyżury straży ogniowej, podatek widowiskowy itp.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="VUpowaznicZarzadMiejskidocorocznegowstawianiadopreliminarzabudzetowegoruinysubsydiumjakiemabycwyplacaneSpolceprzezMiastoprzyjmujaczewysokosctegosubsydiumniepowinnawzasadzieprzewyzszacwysokoscisubsydiumpanstwowegodlaSpolki" role="speaker">
+ <persName>V.Upoważnić Zarząd Miejski do corocznego wstawiania do preliminarza budżetowego ruiny subsydium, jakie ma być wypłacane Spółce przez Miasto, przyjmując, że wysokość tego subsydium nie powinna w zasadzie przewyższać wysokości subsydium państwowego dla Spółki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wbardzowieluinnychwypadkachwpostepowaniuadministracyjnymchociaznadermalegoznaczeniaprzesluchaniestronyjeststosowaneawiecwwypadkachrozstrzyganiaomoznosciwykonywaniazawodutakieprzesluchaniestronyniepowinnobyczaniechane" role="speaker">
+ <persName>W bardzo wielu innych wypadkach w postępowaniu administracyjnym, chociaż nader małego znaczenia, przesłuchanie strony jest stosowane, a więc w wypadkach rozstrzygania o możności wykonywania zawodu takie przesłuchanie strony nie powinno być zaniechane.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WcalejuchwaleTymczasowejRadyMiejskiejrazibrakokresleniakapitalunowejspolkiBrakujerowniezwskazancodojejzarzaduradynadzorczejikomisjirewizyjnejWszystkotopowinnobylobycprzedmiotemuchwalradymiejskiejJestrzeczaniepojetadlaczegoograniczylasieonawsposobniepraktykowanydozostawieniapleinpouvoirzarzadowi" role="speaker">
+ <persName>W całej uchwale Tymczasowej Rady Miejskiej razi brak określenia kapitału nowej spółki. Brakuje również wskazań co do jej zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej. Wszystko to powinno było być przedmiotem uchwał rady miejskiej. Jest rzeczą niepojętą, dlaczego ograniczyła się ona w sposób niepraktykowany do zostawienia plein pouvoir zarządowi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WciaguzgoraczterechstuleciodczasuprzylaczeniaRusiCzerwonejdoPolskiwXIVwiekuazdopierwszegorozbioruRzeczypospolitejziemiepoludniowowschodnienalezalydoPolskibezprzerwyNiebylyodPolskinigdyoderwaneaniprzezsamychRusinowaniprzezMoskwektorawszakroscilasobiepretensjedotzwzjednoczeniawszystkichziemzamieszkalychprzezjakichkolwiekRusinowRusiniiPolacyPolacyiRusinizylinatejziemizgodniejakosynowiejednejOjczyznyktorauwazalizaOjczyznewspolnaiwspolniebronilijejprzedwszystkimiktorzybyjapragneliodebracrowniedobrzeprzedTataramiTurkamiiSiedmiogrodzianamijakprzednawalaChmielnickiegozlozonazKozakowZaporoskichichlopowukrainnychwktorychdzisiejsiUkraincypragnawidziecprotoplastowswegoruchunarodowego" role="speaker">
+ <persName>W ciągu z górą czterech stuleci, od czasu przyłączenia Rusi Czerwonej do Polski w XIV wieku aż do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. ziemie południowo-wschodnie należały do Polski bez przerwy. Nie były od Polski nigdy oderwane ani przez samych Rusinów, ani przez Moskwę, która wszak rościła sobie pretensje do tzw. — „zjednoczenia wszystkich ziem zamieszkałych przez jakichkolwiek Rusinów. Rusini i Polacy, Polacy i Rusini żyli na tej ziemi zgodnie jako synowie jednej Ojczyzny, którą uważali za Ojczyznę wspólną i wspólnie bronili jej przed wszystkimi, którzy by ją pragnęli odebrać, równie dobrze przed Tatarami, Turkami i Siedmiogrodzianami, jak przed nawała Chmielnickiego, złożoną z Kozaków Zaporoskich i chłopów ukrainnych, w których dzisiejsi Ukraińcy pragną widzieć protoplastów swego ruchu narodowego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WczasiewczorajszejdyskusjinadpreliminarzembudzetowymMinisterstwaKomunikacjipsenatorZarzyckizwracaluwageizuczestnicyostatniegorajdusamochodowegoskarzylisienatoizwpoludniowowschodnichwojewodztwachdrogisawstaniezlymaprzeciezniedawnytoczaskiedywtychwojewodztwachmielismyznosnedrogiitozarownopanstwowejakiwojewodzkiepowiatowegminnegromadzkieitdToznaczyzektossieotostaraliktosdawalmoznosciopiekowalsietymazebytychdrogniezaniedbywacWrzeczywistosciczlonkowierajdusamochodowegomoglimowicjedynieostaniedrogktorymiprzejezdzalitojestoglownycharteriach" role="speaker">
+ <persName>W czasie wczorajszej dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji p. senator Zarzycki zwracał uwagę, iż uczestnicy ostatniego rajdu samochodowego skarżyli się na to, iż w południowo-wschodnich województwach drogi są w stanie złym, a przecież niedawny to czas, kiedy w tych województwach mieliśmy znośne drogi i to zarówno państwowe, jak i wojewódzkie, powiatowe, gminne, gromadzkie itd. To znaczy, że ktoś się o to starał i ktoś dawał możność i opiekował się tym, ażeby tych dróg nie zaniedbywać. W rzeczywistości członkowie rajdu samochodowego mogli mówić jedynie o stanie dróg, którymi przejeżdżali, to jest o głównych arteriach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WimieOjcaSynaDuchatonaszamodlitwa" role="speaker">
+ <persName>W imię Ojca, Syna, Ducha — to nasza modlitwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WlicznychwypadkachinterweniowalemwMinisterstwieSprawWewnetrznychostatnionawettelegraficznieZtejtrybunymuszejeszczerazpodkresliczeusilnieproszeRzadoobronemoichwspolrodakow" role="speaker">
+ <persName>W licznych wypadkach interweniowałem w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, ostatnio nawet telegraficznie. Z tej trybuny muszę jeszcze raz podkreślić, że usilnie proszę Rząd o obronę moich współrodaków</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WniewiarygodnywprostsposobpozbawiasieludnoscpolskanabozenstwzkazaniamiwjezykupolskimSkasowanotakienabozenstwawkilkusetmiejscowosciachzamieszkalychwcalosciniemalprzezPolakowRozwiazanowszystkiezrzeszeniakatolickieprzedewszystkimzwiazkimlodziezyKsiezyusunietozeszkolZniszczonoprasekatolickaWplywduchowienstwaograniczonodozakrystiiiambonyAleitemozliwoscioddzialywaniajeszczezaciesnionosprowadzajacoslawionyzaBismarckaKanzelparagrafpozbawiajacyksiezyprawagloszeniakazanDlaodciagniecialudnoscioduroczystosciimanifestacyjkatolickichurzadzajaczynnikioficjalnerozneimprezyaszczegolnietzwTagederHeimatwktorychudzialjestobowiazkowydlawszystkichGdysobieuswiadomimyjakludpolskiwNiemczechprzywiazanyjestdowiarykatolickie" role="speaker">
+ <persName>W niewiarygodny wprost sposób pozbawia się ludność polską nabożeństw z kazaniami w języku polskim. Skasowano takie nabożeństwa w kilkuset miejscowościach, zamieszkałych w całości niemal przez Polaków. Rozwiązano wszystkie zrzeszenia katolickie, przede wszystkim związki młodzieży. Księży usunięto ze szkół. Zniszczono prasę katolicką. Wpływ duchowieństwa ograniczono do zakrystii i ambony. Ale i te możliwości oddziaływania jeszcze zacieśniono, sprowadzając osławiony za Bismarcka „Kanzelparagraf”, pozbawiający księży prawa głoszenia kazań. Dla odciągnięcia ludności od uroczystości i manifestacyj katolickich urządzają czynniki oficjalne różne imprezy, a szczególnie tzw. — „Tage der Heimat”, w których udział jest obowiązkowy dla wszystkich. Gdy sobie uświadomimy, jak lud polski w Niemczech przywiązany jest do wiary katolickie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WobliczutakiejkoniecznosciniemainiemozebycinnegoplanupolitycznegojaktylkowskazanyprzezWodzaNaczelnego" role="speaker">
+ <persName>W obliczu takiej konieczności nie ma i nie może być innego planu politycznego, jak tylko wskazany przez Wodza Naczelnego</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WpodanychwyzejwarunkachzasadyetykimoralnosciorazobowiazkiwzgledemPanstwaniewytrzymujaprobyzyciagdyzjestonazbytbezwzglednaiciezkaCharaktertychludziposiadamimowszystkotyledodatnichiwysocewartosciowychcechzeodrzucajacnawetwzgledymilosierdzialubludzkoscinalezyimdopomocwwydzwignieciusieznedzybyzwiazacichmocniejzPanstwem" role="speaker">
+ <persName>W podanych wyżej warunkach zasady etyki, moralności oraz obowiązki względem Państwa nie wytrzymują próby życia, gdyż jest ona zbyt bezwzględna i ciężka. Charakter tych ludzi posiada mimo wszystko tyle dodatnich i wysoce wartościowych cech, że odrzucając nawet względy miłosierdzia lub ludzkości należy im dopomóc w wydźwignięciu się z nędzy, by związać ich mocniej z Państwem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WpodobnysposobodmawiasieludnosciniemieckiejnapograniczuwydaniaprzepustekgranicznychpomimozedotkniecitymmajaprzewazniepodrugiejstronieposiadlosciktoremuszazagospodarowywacSzczegolnieciezkodotkniecisaciktorychwkrajuwypierasiezzajmowanychstanowiskaktorzypotamtejstroniegranicymoglibyotrzymacpraceIwtychwypadkachodwolaniaoddecyzjipierwszejinstancjiczestozwlaszczawostatnichczasachsabezskuteczne" role="speaker">
+ <persName>W podobny sposób odmawia się ludności niemieckiej na pograniczu wydania przepustek granicznych, pomimo że dotknięci tym mają przeważnie po drugiej stronie posiadłości, które muszą zagospodarowywać. Szczególnie ciężko dotknięci są ci, których w kraju wypiera się z zajmowanych stanowisk, a którzy po tamtej stronie granicy mogliby otrzymać pracę. I w tych wypadkach odwołania od decyzji pierwszej instancji często, zwłaszcza w ostatnich czasach, są bezskuteczne</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WposzczegolnychpowiatachwojewodztwzachodnichwladzeadministracyjnewidoczniechcaprzeszkodzicwszelkiejwogolepracyorganizacyjnejobywatelinarodowosciniemieckiejnawetworganizacjachczystogospodarczychitowtensposobzekwestionujacprzynaleznoscnarodowosciowazadasieskresleniazlistczlonkowskichposzczegolnychczlonkowdanegozwiazkujaksienpzdarzylowpowiatachOstrowoiKepno" role="speaker">
+ <persName>W poszczególnych powiatach województw zachodnich władze administracyjne widocznie chcą przeszkodzić wszelkiej w ogóle pracy organizacyjnej obywateli narodowości niemieckiej, nawet w organizacjach czysto gospodarczych, i to w ten sposób, że kwestionując przynależność narodowościową, żąda się skreślenia z list członkowskich poszczególnych członków danego związku, jak się np. zdarzyło w powiatach Ostrowo i Kępno.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WpunkcieVnatomiastjawnesubsydiummiastadlaspolkiniejestokreslonejasnoWyrazenieizsubsydiumtoniepowinnowzasadzieprzewyzszacsubsydiumpanstwowegozostawiafurtkedopodwyzszensamowolnychidoscswobodnych" role="speaker">
+ <persName>W punkcie V natomiast jawne subsydium miasta dla spółki nie jest określone jasno. Wyrażenie, iż subsydium to — „nie powinno w zasadzie przewyższać subsydium państwowego”, zostawia furtkę do podwyższeń samowolnych i dość swobodnych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WtymszukaniunowejjednosciazebytestraconajednosczastapicwytworzylysiejuzodabsolutyzmuLudwikaXIVtobylypierwszeprzeblyskiprzywspanialymministerstwieministraskarbuColbertawielkiepradyliberalizmuktoredalyEuropiewolnoscpolitycznaAlewtejwolnoscipolitycznejludzkoscEuropyzgubilazupelniewolnoscgospodarczaNadEuropazaciazylajednosczmaterializowanegozupelniekapitalizmuIdarmocieszymysiedemokracjadarmojawychwalamyBylatoideaijesttojeszczeideawzasadziebardzopieknazblizonadozasadewangelicznychalejezeliblizejprzyjrzymysietemucosiedzialoszczegolniewdrugiejpolowieXIXwiekuiwpierwszychlatachXXwiekutotrzebaszczerzeprzyznaczeciktorzydzierzyliwladzematerialnapozniejtworzylikarteleitrustyazebyskoncentrowaccalawladzenadsurowcamicalawladzenadpieniadzemaprzeztoicalawladzenadwladzacalawladzenadmyslaLudomrzuconohaslo" role="speaker">
+ <persName>W tym szukaniu nowej jedności, ażeby tę straconą jedność zastąpić, wytworzyły się już od absolutyzmu Ludwika XIV — to były pierwsze przebłyski — przy wspaniałym ministerstwie ministra skarbu Colbert'a wielkie prądy liberalizmu, które dały Europie wolność polityczną. Ale w tej wolności politycznej ludzkość Europy zgubiła zupełnie wolność gospodarczą. Nad Europą zaciążyła jedność zmaterializowanego zupełnie kapitalizmu. I darmo cieszymy się demokracją, darmo ją wychwalamy! Była to idea i jest to jeszcze idea w zasadzie bardzo piękna, zbliżona do zasad ewangelicznych, ale jeżeli bliżej przyjrzymy się temu, co się działo szczególnie w drugiej połowie XIX wieku i w pierwszych latach XX wieku, to trzeba szczerze przyznać, że ci, którzy dzierżyli władzę materialną, później tworzyli kartele i trusty, ażeby skoncentrować całą władzę nad surowcami, całą władzę nad pieniądzem, a przez to i całą władzę nad władzą, całą władzę nad myślą. Ludom rzucono hasło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WtymwzgledziejestesmyobowiazanidoprzedstawieniaobecnietychwszystkichtradycyjitychwszystkichzasadniczychprawdnaKtorychbudowacmozemyowaotucheoktorejmowilpPremierChcialbymwtymwypadkuwskazaczenaszenadziejepozostajawscislejlacznosciznajlepszymitradycjamimocarstwowymiPolskialbowiemgdykulturapolskarozszerzylasienaterenypoprzedniojeszczenieobjeteprzeznarodpolskiadzialosietowepocerozkwitumocarstwaJagiellonowwowczasjakmowijedenznajwybitniejszychhistorykowtejepokidojednolitegoniemaldotychczasnaroduPolskipiastowskiejdolaczylosienarodowkilkainowacalosctworzyliPolacyLitwiniRusiniBialorusiniigrupypomniejszewsrodktorychwymieniahistorykwspomnianyprzezemnierownieziZydowWzajemneichnasiebieoddzialywaniewrytmiezyciowymwspolnejpanstwowosciwytwarzanieznanyprzedtemtypobywatelatejnowejRzeczypospolitejefektownyniezmierniepodwzgledempolitycznymikulturalnymkoncowyproduktjagiellonskiegookresu" role="speaker">
+ <persName>W tym względzie jesteśmy obowiązani do przedstawienia obecnie tych wszystkich tradycyj i tych wszystkich zasadniczych prawd, na Których budować możemy ową otuchę, o której mówił p. Premier. Chciałbym w tym wypadku wskazać, że nasze nadzieje pozostają w ścisłej łączności z najlepszymi tradycjami mocarstwowymi Polski, albowiem gdy kultura polska rozszerzyła się na tereny, poprzednio jeszcze nie objęte przez naród polski, a działo się to w epoce rozkwitu mocarstwa Jagiellonów, wówczas, jak mówi jeden z najwybitniejszych historyków tej epoki, do jednolitego niemal dotychczas narodu Polski piastowskiej dołączyło się narodów kilka i nową całość tworzyli Polacy, Litwini, Rusini, Białorusini i grupy pomniejsze, wśród których wymienia historyk, wspomniany przeze mnie, również i Żydów. — „Wzajemne ich na siebie oddziaływanie w rytmie życiowym wspólnej państwowości wytwarza nieznany przedtem typ obywatela tej nowej Rzeczypospolitej, efektowny niezmiernie pod względem politycznym i kulturalnym, końcowy produkt jagiellońskiego okresu.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WidzimywtymkierunkuuwszystkichdobrezamierzenialeczabyteatrotoczycopiekanaktoratensubtelnyinstrumentpsychikinarodowejzaslugujetrzebamiecrecektorewyczuwajajegowartoscrecemuzykarecektorenaklawiaturzesubtelnejteatrupolozonewydobedaztegowielkiegoorganutonktoregonarodiPanstwooczekuja" role="speaker">
+ <persName>Widzimy w tym kierunku u wszystkich dobre zamierzenia, lecz aby teatr otoczyć opieką, na którą ten subtelny instrument psychiki narodowej zasługuje, trzeba mieć ręce, które wyczuwają jego wartość, ręce muzyka, ręce, które na klawiaturze subtelnej teatru położone wydobędą z tego wielkiego organu ton, którego naród i Państwo oczekują.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wielkimajatekprzekazywanyobecnieprzezmiastonowejspolcestanowiwlasnoscogoluijestdorobkiemwielupokolenniemozeprzetobycprzekazywanywtajnikachgabinetowikancelaryjwedluguznaniatymczasowychwlodarzyleczwinienbycchronionyprzezjawnastalakontroleogoluobywateli" role="speaker">
+ <persName>Wielki majątek, przekazywany obecnie przez miasto nowej spółce, stanowi własność ogółu i jest dorobkiem wielu pokoleń, nie może przeto być przekazywany w tajnikach gabinetów i kancelaryj według uznania tymczasowych włodarzy, lecz winien być chroniony przez jawną stałą kontrolę ogółu obywateli.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WiecekspansjigospodarczejorazprobomstworzeniawgranicachPanstwaPolskiegonielegalnejorganizacjipolitycznejmyPolacyprzeciwstawiamysiejaknajenergiczniejitoPanieSenatorzeniejestwalkazmniejszoscianiemieckaraczejnormalnyobjawpreznosciidynamizmunarodowegonaszegoelementupolskiegozamieszkujacegowprzygniatajacejliczbieterenypolskichwojewodztwzachodnichAjeslimniejszoscniemieckachcewiedzieccotojestkrzywdanarodowaniechPanrozwazychocbytocoprzedchwilapowiedzialpsenatorKomkeMyniekierujemysienienawisciatakjakNiemcywstosunkudo" role="speaker">
+ <persName>Więc ekspansji gospodarczej oraz próbom stworzenia w granicach Państwa Polskiego nielegalnej organizacji politycznej my, Polacy, przeciwstawiamy się jak najenergiczniej i to—Panie Senatorze—nie jest walka z mniejszością niemiecką, raczej normalny objaw prężności i dynamizmu narodowego naszego elementu polskiego, zamieszkującego w przygniatającej liczbie tereny polskich województw zachodnich. A jeśli mniejszość niemiecka chce wiedzieć, co to jest krzywda narodowa, niech Pan rozważy choćby to, co przed chwilą powiedział p. senator Komke. My nie kierujemy się nienawiścią tak, jak Niemcy w stosunku do</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WobecpowyzszychzastrzezenrodzisieobawaizspoleczenstwodopatrywacsiebedziewumowiegminyzTKKTpewnejnierealnoscipewnejfikcyjnosciSzerokabowiemopiniewostatnichmiesiacachnurtujedomyslzetymczasowaekspozyturaRzadujestTKKTzaposrednictwemtegotowarzystwaMiastowyrzekniesieswoichprawwiekowychktorychmozeniebylobypraktyczniesiewyzbywac" role="speaker">
+ <persName>Wobec powyższych zastrzeżeń rodzi się obawa, iż społeczeństwo dopatrywać się będzie w umowie gminy z T. K. K. T. pewnej nierealności, pewnej fikcyjności. Szeroką bowiem opinię w ostatnich miesiącach nurtuje domysł, że tymczasową ekspozyturą Rządu jest T. K. K. T., za pośrednictwem tego towarzystwa Miasto wyrzeknie się swoich praw wiekowych, których może nie było by praktycznie się wyzbywać.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="wolanianieslychanegopodniecenialudnosciniemieckiejNietrzebasietezdziwicjezeliprzytakimtraktowaniuniemieckiejmniejszoscibudzisienieufnoscwsrodzwykletakspokojnejilojalnejludnoscimiejskiejizewtakiejatmosferzeniemieckagrupanarodowosciowaczujesiegnebionaideklasowana" role="speaker">
+ <persName>wołania niesłychanego podniecenia ludności niemieckiej. Nie trzeba się też dziwić, jeżeli przy takim traktowaniu niemieckiej mniejszości budzi się nieufność wśród zwykle tak spokojnej i lojalnej ludności miejskiej i że w takiej atmosferze niemiecka grupa narodowościowa czuje się gnębiona i deklasowana.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WreszciejednabolaczketerenowapozwolesobietutajporuszycNaPomorzujestszeregbudowniczychmiejskichipowiatowychktorzystracilipokilkunastulatachprawowykonywaniaswychczynnoscimimozeskonczyliszkolebudownictwauwazanadawniejzasredniaaobecniejuznieWzywasieichobecniedododatkowychegzaminowjednakniemogasieonidoczekactychegzaminowiproszaoichprzyspieszeniegdyzludziecipoprostustajasiebezradniwobectegociosuktoryichspotkal" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie jedną bolączkę terenową pozwolę sobie tutaj poruszyć. Na Pomorzu jest szereg budowniczych miejskich i powiatowych, którzy stracili po kilkunastu latach prawo wykonywania swych czynności, mimo że skończyli szkołę budownictwa uważaną dawniej za średnią, a obecnie już nie. Wzywa się ich obecnie do dodatkowych egzaminów, jednak nie mogą się oni doczekać tych egzaminów i proszą o ich przyśpieszenie, gdyż ludzie ci po prostu stają się bezradni wobec tego ciosu, który ich spotkał.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WreszciepsMilaszewskiporuszazagadnieniefundacjiteatralnejsprawepewnegoprojektuktoryjestoddawnaogloszonyiktoryzdaniemjegozaslugujenauwageidyskusjeJednaktrzebastwierdziczemimoizprojekttenbardzodawnojestogloszonytejdyskusjiniewywolalalbowiempodkatemwidzeniazwlaszczamaterialnychzagadniennienadajesienawetdodyskusjiGdybysienadawaltobylbyprawdopodobnieprzezostatnichkilkalatdyskutowanywielokrotnieSkorozasniewywolalzadnegozainteresowaniawspoleczenstwietosadzezejesttojednymdowodemwiecejzenatoniezaslugujebokazdarzeczciekawawywolujepublicznadyskusjeizainteresowanieProjektktoryporuszatozagadnieniewynikazustosunkowaniasiedoteatrowjednegoczlowiekaktorywtejdziedziniemaosobistepretensjeztytuluswojegodyrektorstwawczasachzaborczychiprowadziodlatkilkunastuprocesyzgminaprzegrywajacjezresztastaleiwznawiajacwdalszymciaguiktoryuzywajacwyrazeniapsenMilaszewskiegoktoryzastrzegalsieprzeciwhucpiesemickiejjestwlasniecalkowiciebliskitemuokresleniu" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie p. s. Miłaszewski porusza zagadnienie fundacji teatralnej, sprawę pewnego projektu, który jest od dawna ogłoszony i który, zdaniem jego, zasługuje na uwagę i dyskusję. Jednak trzeba stwierdzić, że mimo iż projekt ten bardzo dawno jest ogłoszony, tej dyskusji nie wywołał, albowiem pod kątem widzenia zwłaszcza materialnych zagadnień nie nadaje się nawet do dyskusji. Gdyby się nadawał, to byłby prawdopodobnie przez ostatnich kilka lat dyskutowany wielokrotnie. Skoro zaś nie wywołał żadnego zainteresowania w społeczeństwie, to sądzę, że jest to jednym dowodem więcej, że na to nie zasługuje, bo każda rzecz ciekawa wywołuje publiczną dyskusję i zainteresowanie. Projekt, który porusza to zagadnienie, wynika z ustosunkowania się do teatrów jednego człowieka, który w tej dziedzinie ma osobiste pretensje z tytułu swojego dyrektorstwa w czasach zaborczych i prowadzi od lat kilkunastu procesy z gminą, przegrywając je zresztą stale i wznawiając w dalszym ciągu, i który — używając wyrażenia p. sen. Miłaszewskiego, który zastrzegał się przeciw — „hucpie semickiej” — jest właśnie całkowicie bliski temu określeniu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WspomnialPanoszlachciezagrodowejNiebedepolemizowalleczPanazaproszedoswegopowiatuitamnamiejscugdziejesttaszlachtazagrodowazpismjakieonimajazdokumentowpozolklychzestarosciprzezartychjuzprzezmolebosiegajaseteklatwstecztamsienajdokladniejprzekonamyopochodzeniutejszlachtyzagrodowejIjaztegomiejscatwierdzeprzeczytawszytysiacetychdokumentowzetaszlachtazagrodowatobylaijestnaszaszlachtapolskatylkozruszczona" role="speaker">
+ <persName>Wspomniał Pan o szlachcie zagrodowej. Nie będę polemizował, lecz Pana zaproszę do swego powiatu i tam na miejscu, gdzie jest ta szlachta zagrodowa, z pism, jakie oni mają, z dokumentów pożółkłych ze starości, przeżartych już przez mole, bo sięgają setek lat wstecz, tam się najdokładniej przekonamy o pochodzeniu tej szlachty zagrodowej. I ja z tego miejsca twierdzę, przeczytawszy tysiące tych dokumentów, że ta szlachta zagrodowa to była i jest nasza szlachta polska, tylko zruszczona.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WspolpracaiwspolzyciemniejszosciniemieckiejzwiekszosciapolskazakloconejestprzezpradktoryrozwijasiewsrodtejmniejszosciPradtendomagasiedlamniejszosciniemieckiejprawzupelniewyjatkowychprzekraczajacychpotrzebyjejrozwojunarodowokulturalnegoigospodarczegoObawiamsiezepradtenkierujacsiemistycznawiarawszczegolnamisjenaroduniemieckiegonawschodzieEuropyuwazawciazmniejszoscniemieckawPolscezaprzedniastraztejmisjiwnaszymPanstwieiwyciagastadwnioskiniedajacesiepogodziczsuwerennoscianaszegoPanstwaizjegocharakteremjakoorganizacjipanstwowejnarodupolskiego" role="speaker">
+ <persName>Współpraca i współżycie mniejszości niemieckiej z większością polską zakłócone jest przez prąd, który rozwija się wśród tej mniejszości. Prąd ten domaga się dla mniejszości niemieckiej praw zupełnie wyjątkowych, przekraczających potrzeby jej rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego. Obawiam się, że prąd ten, kierując się mistyczną wiarą w szczególną misję narodu niemieckiego na wschodzie Europy, uważa wciąż mniejszość niemiecką w Polsce za przednią straż tej misji w naszym Państwie i wyciąga stąd wnioski, nie dające się pogodzić z suwerennością naszego Państwa i z jego charakterem jako organizacji państwowej narodu polskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WydajemisiezeswiezozrodzoneTowarzystwoRozwojuFilmuPolskiegopowinnobycotoczonebacznapieczaPanstwaiodwewnatrziodzewnatrz" role="speaker">
+ <persName>Wydaje mi się, że świeżo zrodzone Towarzystwo Rozwoju Filmu Polskiego powinno być otoczone baczną pieczą Państwa i od wewnątrz i od zewnątrz.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenacieIKtomysliopodniesieniubogactwanaroduniezaleznoscigospodarczejmysliosilePanstwaKtomowiosprawiedliwoscispolecznejwPanstwiemowiosilePanstwaKtomowioodpowiedzialnoscizakrajmusitworzycsilePanstwaMyslisieoniejmowipragniejejioczekujeodwszystkichizawszeCzyniewlasciwiejstwarzacjacodziennymwytrwalymwysilkiemMnozyciposzerzacsilalaczonychramionilosciadokonywanejpracyzbiorowejktoraJozefPilsudskinazwalnajwiekszapotegazywioluludzkiegoAlbowiemostatecznawartoscwzyciumatylkoczyn" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senacie I Kto myśli o podniesieniu bogactwa narodu, niezależności gospodarczej — myśli o sile Państwa. Kto mówi o sprawiedliwości społecznej w Państwie — mówi o sile Państwa. Kto mówi o odpowiedzialności za kraj — musi tworzyć siłę Państwa. Myśli się o niej, mówi, pragnie jej i oczekuje od wszystkich i zawsze. Czy nie właściwiej stwarzać ją codziennym wytrwałym wysiłkiem? Mnożyć i poszerzać siłą łączonych ramion, ilością dokonywanej pracy zbiorowej, którą Józef Piłsudski nazwał największą potęgą żywiołu ludzkiego. Albowiem ostateczną wartość w życiu ma tylko czyn.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenacieJezelipatrzymynanaszanadwyzkebudzetowatoniejestonatakazebymoznaspokojnieoddawacsieklotniompartyjnymjakimswalkompolitycznymktorebynasjeszczebardziejoslabialyJezeliczlowiekpatrzynanaszegranicerozluznionepodwzgledemgeograficznymjezelizwazycalanaszaprzeszloscpolitycznaztradycyjnymliberumvetoztradycyjnymwarcholstwemktorewyplynelozeszczytnegoipieknegoprawaneminemcaptivabimustonaprawdeniemoznaniepragnaczjednoczeniaktorebynaswszystkichpolaczylowpracynadsilnaPolska" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senacie! Jeżeli patrzymy na naszą nadwyżkę budżetową, to nie jest ona taką, żeby można spokojnie oddawać się kłótniom partyjnym, jakimś walkom politycznym, które by nas jeszcze bardziej osłabiały. Jeżeli człowiek patrzy na nasze granice rozluźnione pod względem geograficznym, jeżeli zważy całą naszą przeszłość polityczną z tradycyjnym liberum veto, z tradycyjnym warcholstwem, które wypłynęło ze szczytnego i pięknego prawa neminem captivabimus, to naprawdę nie można nie pragnąć zjednoczenia, które by nas wszystkich połączyło w pracy nad silną Polską.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenaciePrzezywamydzisZydziwPolscewielkikryzysduchowyJestemjednakpelenjakpowiedzialpPremierijakzalecilotuchyajestempelenotuchyzewzgledownastepujacych" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senacie! Przeżywamy dziś — Żydzi w Polsce — wielki kryzys duchowy. Jestem jednak pełen, jak powiedział p. Premier i jak zalecił, otuchy, a jestem pełen otuchy ze względów następujących</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZkoleiwskazanymjestzastanowicsienadfaktemzeustawaobowiazujenaobszarzezamieszkalymprzezludnosciPanstwaawtedydopierobedziemyzdolniocenicszkodypowstalezjejpraktycznegostosowania" role="speaker">
+ <persName>Z kolei wskazanym jest zastanowić się nad faktem, że ustawa obowiązuje na obszarze, zamieszkałym przez ludności Państwa, a wtedy dopiero będziemy zdolni ocenić szkody powstałe z jej praktycznego stosowania.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zabawkezpartiamidlugowytrzymujaspoleczenstwabogatewzasobymaterialneikulturalnealenarodyipanstwaktoresapodwzgledemmaterialnymikulturalnymslabszepodwplywemideiprzesadnejdemokracjiparlamentarnejzostalyzanarchizowaneijeszczebardziejzubozone" role="speaker">
+ <persName>Zabawkę z partiami długo wytrzymują społeczeństwa bogate w zasoby materialne i kulturalne, ale narody i państwa, które są pod względem materialnym i kulturalnym słabsze, pod wpływem idei przesadnej demokracji parlamentarnej zostały zanarchizowane. i jeszcze bardziej zubożone.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Zagadnieniem tym jest sprawa mniejszości narodowych, a w szczególności mniejszości narodowej niemieckiej. Głównymi ośrodkami tej mniejszości są Śląsk i Pomorze. Tam w tych dwu dzielnicach irredenta niemiecka rozwija się nieomal bez przeszkód i stamtąd rzuca swoje refleksy na wszystkie mniejsze środowiska, gdziekolwiek grupują się Niemcy na obszarze naszego Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zamykamposiedzenie" role="speaker">
+ <persName>Zamykam posiedzenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZaznaczamtuzgoryzeniechodzimiozmniejszeniechocbyojedengroszrozmachuinwestycyjnegoPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Zaznaczam tu z góry, że nie chodzi mi o zmniejszenie choćby o jeden grosz rozmachu inwestycyjnego Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZdajemysobiedoskonalespraweztegozenajskuteczniejszymsrodkiemrozwiazaniaskomplikowanegozagadnieniazydowskiegobylabymasowaemigracjamilionowychmaszydowskichzPolskileczzdajemysobierownoczesniespraweztegozerealizacjategosrodkawcalejrozciaglosciuzaleznionajestodwieluwarunkowiodwieluokolicznosciDlategobioracczynnystalyudzialwpracachzmierzajacychdoprzyspieszeniaprocesuemigracjimaszydowskichzPolskirozumiemyzeniezaleznieodtychpracmamyprzedsobazagadnienieustaleniawarunkowbytowaniaelementuzydowskiegowPolscewokresiestopniowegozmniejszaniasieliczbytegoelementudrogaemigracjiAztymwiazesiewielkikomplekszagadnienktoremunaimie" role="speaker">
+ <persName>Zdajemy sobie doskonale sprawę z tego, że najskuteczniejszym środkiem rozwiązania skomplikowanego zagadnienia żydowskiego byłaby masowa emigracja milionowych mas żydowskich z Polski, lecz zdajemy sobie równocześnie sprawę z tego, że realizacja tego środka w całej rozciągłości uzależniona jest od wielu warunków i od wielu okoliczności. Dlatego biorąc czynny, stały udział w pracach, zmierzających do przyśpieszenia procesu emigracji mas żydowskich z Polski, rozumiemy, że niezależnie od tych prac mamy przed sobą zagadnienie ustalenia warunków bytowania elementu żydowskiego w Polsce w okresie stopniowego zmniejszania się liczby tego elementu drogą emigracji. A z tym wiąże się wielki kompleks zagadnień, któremu na imię</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZdaniemmoimadministracjapolskastoinawysokimpoziomieizbytwielkijesttenorwymogowmoralnychstawianywladzyadministracyjnejabytegorodzajunamowydonierownomiernegotraktowaniawszystkichobywatelibylyusprawiedliwioneIstotniekaracnalezytychktorzypopelniajaprzewinyaleniemapodstawdokaraniatychktorzyprzewinniepopelniaja" role="speaker">
+ <persName>Zdaniem moim, administracja polska stoi na wysokim poziomie i zbyt wielki jest tenor wymogów moralnych stawiany władzy administracyjnej, aby tego rodzaju namowy do nierównomiernego traktowania wszystkich obywateli były usprawiedliwione. Istotnie karać należy tych, którzy popełniają przewiny, ale nie ma podstaw do karania tych, którzy przewin nie popełniają.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..9ede22c
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00008-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,465 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">z 8 posiedzenia w dniu 11 marca 1939 r</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakonieczników Klukowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 3.)</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Senatorowiewedlugzalaczonejdoprotokolulistyobecnosci">Przewodniczący Marszalek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#JakosekretarzyzapraszamssRosadeiWielowieyskiegoProtokolilistemowcowprowadzisRosada">Protokół 6 posiedzenia uważam za przyjęty. gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 7 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#JakosekretarzyzapraszamssRosadeiWielowieyskiegoProtokolilistemowcowprowadzisRosada">Usprawiedliwili swą nieobecność na 6 posiedzeniu Senatu ss. Pulnarowicz i Puławski.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#JakosekretarzyzapraszamssRosadeiWielowieyskiegoProtokolilistemowcowprowadzisRosada">Udzieliłem urlopu na 1 dzień ss. Dobaczewskiemu, Dybczyńskiemu, Głowackiemu i Kamińskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#JakosekretarzyzapraszamssRosadeiWielowieyskiegoProtokolilistemowcowprowadzisRosada">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 7 — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych — sprawozdawca s. Tomaszkiewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#STomaszkiewicz">Wysoki Senacie! Jest rzeczą zupełnie zrozumiałą, że omawianie budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wywołuje zawsze żywą debatę na temat założeń podstawowych polityki Państwa. Nie można się także dziwić, iż w dyskusji na te tematy padają czasem ostrzejsze słowa, przesadne sformułowania lub uogólnienia, czasem w wyniku nieporozumień, nieścisłych informacyj, na szczęście coraz rzadziej, czasem po prostu ze złej woli.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Iznowupowtarzam">nie mogę — a najczęściej nie chce lub nie umie móc. Wzrastającą dumę kraju pomniejsza rozgwar partykularnych, partyjnych czy stanowych egoizmów. Entuzjazm twórczości oplata zgryźliwość, wierze w naród, w jego pracowitość i zdolność, przeciwstawiając obrażone ambicje, przewrotność i pustkę myśli.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Idlategowdalszymciaguaktualnejestzagadnienieizadanienaczelne">czy zwycięży w Polsce prymat zagadnień i celów zasadniczych, czy też mają wziąć górę momenty drugorzędne, mało istotne i nieważne. Czy zwycięży wola realizowania wspólnego programu, czy też przywiązanie do tradycyjnych etykietek. I czy w obliczu całej góry fikcyjnych w rzeczywistości różnic, uprzedzeń, zakłamania zwycięży uparta wola zniesienia jej raz na zawsze, czy też pierwszeństwo oddać bezwładności i rezygnacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WobliczutakiejkoniecznosciniemainiemozebycinnegoplanupolitycznegojaktylkowskazanyprzezWodzaNaczelnego">wydobycie z człowieka i z ziemi, z woli i przyrody polskiej maksymum zorganizowanej i zdyscyplinowanej siły o najwyższych cnotach obywatelskich i żołnierskich, o najsprawniejszych zdolnościach dyspozycyjność;. Każda twórczość polityczna, która wykracza poza ten plan lub zamierza go osłabić, staje się synonimem nieodpowiedzialności, sobkowstwa lub doktrynerskiej małoduszności. Niech nikt jednak nie usiłuje twierdzić, że ten plan musi być lub chce być narzucany. Jest on wskazany nie dla ślepej aprobaty, jak też i nie dla ślepego okrzyczania. Jest on oddany obywatelom do szczerego i poważnego rozważenia i realizowania, jakiego wielkość i ważność sprawy wymaga. Co więcej, jest on wydobyty z głębokich pokładów tęsknot i pragnień szerokich rzesz obywatelskich, które doskonale zrozumiały cały nonsens puszczania wypadków wewnętrznych na flukta swobodnej walki partyjnej i uzależnienie od jej wyników losu Państwa. Wynika on ze szczerego pragnienia młodego pokolenia czynnego udziału w realnym budowaniu wielkości Polski. Jest to rozbudowa pracy wychowawczej narodu na szkole myślenia państwowego, stworzonej nie w teorii, lecz w praktyce działania przez Józefa Piłsudskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WysokiSenacieIKtomysliopodniesieniubogactwanaroduniezaleznoscigospodarczejmysliosilePanstwaKtomowiosprawiedliwoscispolecznejwPanstwiemowiosilePanstwaKtomowioodpowiedzialnoscizakrajmusitworzycsilePanstwaMyslisieoniejmowipragniejejioczekujeodwszystkichizawszeCzyniewlasciwiejstwarzacjacodziennymwytrwalymwysilkiemMnozyciposzerzacsilalaczonychramionilosciadokonywanejpracyzbiorowejktoraJozefPilsudskinazwalnajwiekszapotegazywioluludzkiegoAlbowiemostatecznawartoscwzyciumatylkoczyn">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w brzmieniu, przyjętym przez Komisję Budżetową, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#WysokiSenacieIKtomysliopodniesieniubogactwanaroduniezaleznoscigospodarczejmysliosilePanstwaKtomowiosprawiedliwoscispolecznejwPanstwiemowiosilePanstwaKtomowioodpowiedzialnoscizakrajmusitworzycsilePanstwaMyslisieoniejmowipragniejejioczekujeodwszystkichizawszeCzyniewlasciwiejstwarzacjacodziennymwytrwalymwysilkiemMnozyciposzerzacsilalaczonychramionilosciadokonywanejpracyzbiorowejktoraJozefPilsudskinazwalnajwiekszapotegazywioluludzkiegoAlbowiemostatecznawartoscwzyciumatylkoczyn">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SMilaszewski">Wysoki Senacie! Budżet państwowy — to skonkretyzowane, w karby czasu ujęte przejawy woli narodu, to jego rzeczywistość, którą przemyślał i w którą się wczuł intuicją sięgającą w przyszłość. Nasz budżet jest, jak mniemam, dobrze zbudowany. Znać na nim mistrzowską, doświadczoną rękę i mocną też wróży podstawę naszemu pełnemu niebezpieczeństw jutru.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SadzezejednaknieobejdziesiewPolscewlatachnajblizszychbezutworzeniacentralnegoaparatupropagandytakniezaleznegoodposzczegolnychresortowministerialnychjakchocbyFunduszKulturyNarodowej">Kalectwem natomiast jawnym i bijącym w oczy, którego taić nie warto, jest stan ważnego czynnika propagandy, mianowicie filmu polskiego. Słabość naszej produkcji filmowej przez lat 20 zaznacza się w sposób jaskrawy i niebezpieczny. A film to nie jest zabawka, chociaż bawi, film to szkoła powszechna wyobraźni ludowej, to poglądowy kurs dokształcający dorosłych. Nie przestanę powtarzać z głębokim przekonaniem, że film to również dzisiejsza namiastka folkloru, dramatu, komedii i epopei w popularnym wydaniu, a zarazem to wykład sztuki życia dla najszerszych mas. W tej ważnej dziedzinie Polska przez lat 20 nie zrobiła prawie nic i nie dorobiła się prawie niczego. Wyznam, że na nasze młode wówczas organy państwowe, zwłaszcza na ówczesne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych spada lwia część odpowiedzialności za to, że nas zalały w swoim czasie nadmiary filmów zagranicznych, że nie powstało u nas szkolnictwo filmowe i że aparatem celnym i zakazami wewnętrznymi nie broniliśmy dostatecznie tej szkoły powszechnej i jej przyszłości, jaką jest film polski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WidzimywtymkierunkuuwszystkichdobrezamierzenialeczabyteatrotoczycopiekanaktoratensubtelnyinstrumentpsychikinarodowejzaslugujetrzebamiecrecektorewyczuwajajegowartoscrecemuzykarecektorenaklawiaturzesubtelnejteatrupolozonewydobedaztegowielkiegoorganutonktoregonarodiPanstwooczekuja">Otóż, jak mówiłem, szanować trzeba nie tylko teatr, ale i jego tradycje. Tradycją naszego teatru jest to, że był to teatr naprawdę narodowy, na który składały się twórcze wysiłki ogółu i na który płaciły podatki wszystkie tzw. przedstawienia obce, nawet tak doskonałe, jak dawna opera włoska. Ten teatr narodowy przez pierwotność ówczesnych Polaków oraz przez pewne ich niedowarzenie kulturalne był z początku pomijany w uwadze publicznej i na niedostatecznie wysokim miejscu umieszczany. Na szczęście teatr ten znalazł opiekuna w osobie naszego pierwszego nowoczesnego władcy, jakim był mimo wszystkie swoje błędy Stanisław August. Dzięki królowi byt teatru został zabezpieczony rozumnymi przywilejami od konkurencji obcej. Z teatrem w XVIII wieku stało się to, co się powinno było stać z filmem polskim, w wieku XX; mógł on także korzystać ze wszystkich bliższych i dalszych przykładów historycznych i mógł być racjonalnie i nowocześnie ochraniany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#DlategotezproszeWysokiegoSenatutrzebabacznazwrocicuwageazebyniebrnacdalejdrogaktorasieokazalafalszywaiktoramazasobalataniedopatrzenPowiemzupelnieotwarcieijasno">my, ludzie, którzy staliśmy</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#raczejpostronieopozycjimymniejszaponosimyodpowiedzialnosczadzisiejszeusterkiwkulturzenizciktorzywtejdziedziniekulturalnejmieliwrekuwszystkieatutycalyarsenalsrodkowpanstwowychDlategopozwalamsobiemowicotychbolaczkachztakapewnosciasiebiechociazproszemiwierzycjestemdalekiodpopularnejwWarszawiesemickiejhucpyktorasienawszystkowPolscebylenacudzykosztwazyJednakzcalastanowczosciaipoczuciemodpowiedzialnoscipowtarzamzesprawateatrunarodowegojestsprawanarodowaktoraprzekraczazakresjednegoresortuministerialnegoanawetkilkuzrzeszonych">Przechodzę teraz do faktu zupełnie konkretnego, który bardzo zaniepokoił opinię publiczną. Powzięta została dnia 23 lutego br. na ostatnim posiedzeniu Tymczasowej Rady Miejskiej uchwała o wzięciu udziału przez miasto stołeczne Warszawę w nowej spółce akcyjnej dla prowadzenia teatrów operowych i dramatycznych powstałej. Pozwolę sobie odczytać krótki zasadniczy tekst tej uchwały i skomentować ją zgodnie z uwagami prawników, Tekst ten brzmi:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#IUpowaznicZarzadMiejskidoprzystapieniawimieniuGminymstWarszawydoSpolkiAkcyjnejpodnazwaTeatryWarszawskieSpolkaAkcyjnazawiazanejwspolnieprzezgmineiTKKTdlaprowadzeniateatrowoperowychidramatycznychwWarszawieztymzegminamstWarszawybedziemialazapewnionyudzialwwysokoscipolowykapitaluakcyjnego">II.Upoważnić Zarząd Miejski do przekazania Spółce, wymienionej w punkcie I, nieruchomości położonych przy ul. Marszałka Focha, Senatorskiej, Wierzbowej i Trębackiej wraz z wszelkimi ruchomościami teatralnymi, jak kostiumy, rekwizyty, dekoracje, maszyny i urządzenia sceniczne itd., tytułem aportu rzeczowego z tym, że wartość tego aportu w sumie przewyższającej udział Gminy w kapitale akcyjnym Spółki stanowić będzie dług Spółki wobec Miasta, zabezpieczony w złotych w złocie na hipotece wymienionych wyżej nieruchomości czystym wpisem, przy czym dług ten będzie nieoprocentowany i nie będzie mógł być wymagalny, jak długo Spółka będzie istnieć i wykonywać swe zadania (dodaję: zadanie bliżej nieokreślone w uchwale). Natomiast w razie likwidacji Spółki dług ten stanie się natychmiast płatny z odsetkami 6% rocznie od chwili likwidacji do dnia uiszczenia. Pomieszczenia, znajdujące się poza gmachami teatralnymi, przekazywanymi Spółce, a w których mieszczą się powyższe ruchomości teatralne, będą Spółce wydzierżawione bezpłatnie (wydaje mi się, że to jest kontradykcja, ale tylko ściśle stylistyczna) do chwili rozbiórki względnie zmiany przeznaczenia tych pomieszczeń.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#IUpowaznicZarzadMiejskidoprzystapieniawimieniuGminymstWarszawydoSpolkiAkcyjnejpodnazwaTeatryWarszawskieSpolkaAkcyjnazawiazanejwspolnieprzezgmineiTKKTdlaprowadzeniateatrowoperowychidramatycznychwWarszawieztymzegminamstWarszawybedziemialazapewnionyudzialwwysokoscipolowykapitaluakcyjnego">IJI.Upoważnić Zarząd Miejski do przekazania na rzecz wymienionej w punkcie I Spółki wszystkich wpływów netto, uzyskanych przez Miasto w okresie od 8.X.1936 r. z domu dochodowego teatrów, położonego przy ul. Trębackiej i Wierzbowej i stanowiącego część nieruchomości hip. Nr 474, 475, 476-a, 614 i 635, zobowiązując jednocześnie Spółkę do przyjęcia na siebie wszelkich ewentualnych ciężarów i roszczeń prywatnych, związanych z własnością lub posiadaniem tego domu tak obecnie, jak i w przeszłości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#IVZobowiazacSpolkewymienionawpunkcieIdoudzieleniawprzejetychgmachachbezplatnychlokali">a) dla Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej na warunkach, obowiązujących obecnie Gminę oraz b) dla Szkoły Baletowej i c) dla Związku Propagandy Turystycznej m. st. Warszawy w rozmiarach i na warunkach dotychczasowych. Ponadto zobowiązać Spółkę do niepodwyższenia komornego za lokale, zajmowane w tych gmachach przez instytucje miejskie, jak również do ustalenia w porozumieniu z Zarządem Miejskim, według norm obecnie stosowanych, komornego za lokale, które instytucje miejskie zajmują dotychczas bezpłatnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#VIZarzadMiejskibedziepotracacmiesieczniezsubsydiumnaleznosciMiastaodSpolkiztytuluoplatiswiadczenrzeczowychjaknpoplatyzawodegazelektrycznoscdyzurystrazyogniowejpodatekwidowiskowyitp">VII.Upoważnić Zarząd Miejski do ustalenia wszystkich innych uzupełniających warunków utworzenia wymienionej w punkcie I Spółki oraz do dopełnienia związanych z tym formalności prawnych”</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#VIZarzadMiejskibedziepotracacmiesieczniezsubsydiumnaleznosciMiastaodSpolkiztytuluoplatiswiadczenrzeczowychjaknpoplatyzawodegazelektrycznoscdyzurystrazyogniowejpodatekwidowiskowyitp">Przede wszystkim nastręczają się w komentarzu następujące zastrzeżenia ogólne: W punkcie I: miasto przy olbrzymio większych niż Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej aportach powinno było sobie zastrzec głos decydujący, jak zwykle czyni ten, kto więcej do spółki akcyjnej wnosi. W punkcie II: Niesłychaną w obyczajach prawniczych wydaje się rzeczą, iż dług Spółki wobec miasta, zabezpieczony na nieruchomościach, ma być nieoprocentowany aż do chwili likwidacji. Jest to zatem ukryta, nieobjęta punktem V, subwencja. A ponieważ miasto nie zastrzegło sobie w Spółce głosu decydującego, więc nie od niego zależeć będzie decyzja o likwidacji Spółki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Ukrytasubwencjestanowirowniezmoimzdaniemwspomnianewtymzepunkciewydzierzawieniebezplatnepomieszczenmiejskichpozagmachamiteatralnymiatychjestduzo">W punkcie III: znajdujemy jeszcze jedną subwencję ukrytą w przekazaniu nowopowstałej spółce wpływów z domu dochodowego wstecz za 2^1/2 ^lat z górą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WpunkcieVnatomiastjawnesubsydiummiastadlaspolkiniejestokreslonejasnoWyrazenieizsubsydiumtoniepowinnowzasadzieprzewyzszacsubsydiumpanstwowegozostawiafurtkedopodwyzszensamowolnychidoscswobodnych">Wreszcie punkt VII jest najniebezpieczniejszy pod względem prawnym, gdyż uprawnia Zarząd Miejski do — „ustalania uzupełniających warunków”, przez co, jak wiemy z praktyki spółkowej, otwiera się często możność zmiany warunków zasadniczych przez uzupełniające.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#Jedenznichwtakisposobtookresla">— „Zawarcie spółki wydaje się przedwczesnym z następujących powodów. Spór o tytuł własności między Rządem a gminą nie znajduje się na właściwej drodze, ponieważ prawnie ani jedna, ani druga strona nie jest wyłączną właścicielką teatru. Gmachy z urządzeniami i montażem teatralnym oraz wszelki majątek ruchomy teatrów stanowią wspólną własność Rządu i gminy, bo taka była koncepcja ojca sceny polskiej Wojciecha Bogusławskiego, który pragnął, aby opiekę nad teatrami roztaczały wspólnie Rząd i gmina. Czasy były niebezpieczne, bo rozbiorowe, wojenne, a więc zabezpieczano się i — jak się okazuje — zabezpieczano się słusznie. Ta koncepcja spółczesności uratowała teatry od zagłady za czasów rosyjskich i niemieckich. Dzięki niej rząd rosyjski nie mógł zrusyfikować i zabrać Teatru Wielkiego, a okupacja niemiecka nie mogła wywieźć majątku teatrów warszawskich. Nie wchodząc we wszelkie subtelności prawnicze, stwierdzam szkicowo, że koncepcja Bogusławskiego miała, jak widać z dziejów, podstawy praktyczne. Czyż zatem warto łamać tak dostojną tradycję dla utworzenia konstrukcji tak nieuchwytnej, jak widzieliśmy z uchwały? I czy nie jest to zbyt droga cena za ten nowy eksperyment?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#JesttowskazowkawyraznaazebysmyowartoscimoralnepieczolowiciewzyciupublicznymdbaliCzypodtymwzgledemstoimynawysokoscizadaniawewszystkichdziedzinachObawiamsiezeniestetynieUchodzanaszejbacznosciiurabiajaumyslyszerokichwarstwwkierunkuamoralnymlubniemoralnymlicznejeszczepradyWykazalemjuzzewyobraznieszerokichwarstwskadrekrutujesiearmiapolskaoddalismywobcereceoddalismypodwplywyiupraweobcejprodukcjifilmowejSzkodazeobywatelpolskipociezkiejpracytakmaloznajdujeswojskiegoposilkuduchowegoiwinnychdziedzinachbozewszadmugrozadestrukcyjnewplywy">Alarmujące głosy rozlegają się na ten temat w prasie. Przytoczę jeden przykład. Oto w Polsce Zbrojnej” z 5 lutego znajdujemy alarmujący artykuł pt. — „Pacyfistyczna mafia” — zarzucający grupie znanych pisarzy, że — „z ich utworów — cytuję dosłownie — płynie narkotyk pacyfistycznej zgnilizny i jad nienawiści do żołnierza i wojska”.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#JesttowskazowkawyraznaazebysmyowartoscimoralnepieczolowiciewzyciupublicznymdbaliCzypodtymwzgledemstoimynawysokoscizadaniawewszystkichdziedzinachObawiamsiezeniestetynieUchodzanaszejbacznosciiurabiajaumyslyszerokichwarstwwkierunkuamoralnymlubniemoralnymlicznejeszczepradyWykazalemjuzzewyobraznieszerokichwarstwskadrekrutujesiearmiapolskaoddalismywobcereceoddalismypodwplywyiupraweobcejprodukcjifilmowejSzkodazeobywatelpolskipociezkiejpracytakmaloznajdujeswojskiegoposilkuduchowegoiwinnychdziedzinachbozewszadmugrozadestrukcyjnewplywy">Ponieważ wymienieni w — „Polsce Zbrojnej” autorzy mają głośne nazwiska i dużą poczytność, więc coraz nowe zastępy młodzieży zaczynają obcować z ich długoletnią twórczością i podlegają jej wpływowi. Zarzut — „Polski Zbrojnej” został poparty jaskrawymi cytatami. Destrukcyjnej poezji z pomocą przychodzi specjalna publicystyka. Oto jej krótka próbka. Po okrzyczanym wierszu Juliana Tuwima — „O generałach”, gdy manifestowano żywo w Małopolsce przeciw nawoływaniu do dezercji i do nieposzanowania szarż wojskowych, Antoni Słonimski tak pisał w swoich — „Walkach nad Bzdurą”, wydanych w 1932 r.: — „Oto ludność Drohobycza poczuła konieczność bronienia generałów, biednych, bezbronnych niewiniątek, które skrzywdzono niesłusznie. Głupcy! Nie wiedzieli, że generałowie i bez nich świetnie dadzą sobie radę. Dziś Tuwim z generałami na zamku popija szampana, a ciemne dryblasy z Drohobycza myślą, że Tuwim rządzi Rosją albo jęczy w więzieniu”.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#JesttowskazowkawyraznaazebysmyowartoscimoralnepieczolowiciewzyciupublicznymdbaliCzypodtymwzgledemstoimynawysokoscizadaniawewszystkichdziedzinachObawiamsiezeniestetynieUchodzanaszejbacznosciiurabiajaumyslyszerokichwarstwwkierunkuamoralnymlubniemoralnymlicznejeszczepradyWykazalemjuzzewyobraznieszerokichwarstwskadrekrutujesiearmiapolskaoddalismywobcereceoddalismypodwplywyiupraweobcejprodukcjifilmowejSzkodazeobywatelpolskipociezkiejpracytakmaloznajdujeswojskiegoposilkuduchowegoiwinnychdziedzinachbozewszadmugrozadestrukcyjnewplywy">Jak takie publikacje działają na umysły — komentarz chyba zbyteczny. Wobec niebezpieczeństwa wojny trzeba zdezynfekować gruntownie i na nowo cały rynek czytelniczy, by oczyścić go z bakterii defetyzmu. Sami podsądni autorowie winni przy tym współdziałać dobrowolnie, o ile pragną dowieść społeczeństwu, że do cynizmu wobec armii i do defetyzmu pchała ich tylko gorączka młodości. Armia to chluba i ostoja Polski. Należy dążyć ze wszystkich sił, aby zdrowy instynkt samozachowawczy w szerokich warstwach nie został zatruty, aby czci i miłości dla sztandaru i munduru — tych symbolów narodowego honoru — nie zagłuszano w Polsce żadną propagandą.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#JesttowskazowkawyraznaazebysmyowartoscimoralnepieczolowiciewzyciupublicznymdbaliCzypodtymwzgledemstoimynawysokoscizadaniawewszystkichdziedzinachObawiamsiezeniestetynieUchodzanaszejbacznosciiurabiajaumyslyszerokichwarstwwkierunkuamoralnymlubniemoralnymlicznejeszczepradyWykazalemjuzzewyobraznieszerokichwarstwskadrekrutujesiearmiapolskaoddalismywobcereceoddalismypodwplywyiupraweobcejprodukcjifilmowejSzkodazeobywatelpolskipociezkiejpracytakmaloznajdujeswojskiegoposilkuduchowegoiwinnychdziedzinachbozewszadmugrozadestrukcyjnewplywy">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SRadziwill">Wysoka Izbo Senacka I Jednym z ulubionych słów naszego Wicepremiera jest, jeśli chodzi o określenie rzeczywistości polskiej, słowo — „dysproporcja”. I dlatego oceniając jak najpozytywniej wspaniałe osiągnięcia gospodarcze naszego Skarbu, chciałbym powiedzieć kilka słów o jednej z najwięcej może rażących dysproporcyj naszego życia. Chodzi mianowicie o dysproporcję w porównaniu twórczej i rozbudowanej gospodarki Państwa z zamierającą, wegetacyjną gospodarką samorządów. Chodzi o porównanie inwestycyj państwowych z inwestycjami albo brakiem inwestycyj samorządów, a to przede wszystkim samorządów gromadzkich, gminnych i powiatowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#AleproszePanowmieszkamwpowieciesandomierskimijezelisiemoznatakwyrazicnasamymproguCentralnegoOkreguPrzemyslowegoktorywlasciwiezaczynasiedzisnaraziejeszczenapoludnieodSandomierzaalemamnadziejezeiwnaszejprzeludnionejKielecczyznieniedlugozatryumfujePrzytoczenastepujacyobrazek">Olbrzymie maszty elektrycznej linii silnego napięcia Mościce — Starachowice sterczą dumnie w niebo, a nisko pod spodem pogrążone w mroku bardzo wczesnym wieczorem, bo nie stać na naftę, widać strzechy chałup chłopskich, a co najważniejsze, dzieci w tych chałupach są często skazane na ciemnotę analfabetyzmu, bo gminy nie stać na inwestycje szkolne, a w hierarchii potrzeb budżetowych Państwa nie stać na dodanie nowych etatów nauczycielskich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#RozumiemzenicnastakniepolaczylowjednejwierzejakwlasniebliskiekazdemumyslacemupopolskusercuwspolnefinansowanieibudowanieGdyniiCentralnegoOkreguPrzemyslowegoAlechodziotozePolskajestwielkairoznorodnaizewszedzienaraztakichdzieloogolnopanstwowymznaczeniutworzycniemozeTymczasemtrzebapamietaczenicnielaczynieuszlachetnialudziniekonsolidujeludzibardziejmysamorzadowcywiemyotymnajlepiejjakwlasniewspolnebudowanieWcalejPolscemoznamoimzdaniemwywolactenwspolnyentuzjazmtworzeniadrobnychalekoniecznychinwestycyjsamorzadowychwtempieowielepredszymniztosiedzisrobiNiemowieomiastachznamlepiejterenwiejskichodzijednakotoabyniepopascwdrugaostatecznoscnawzortakzwanejradosnejtworczoscikiedysilymierzononazamiaryanienabudzetyChodziocyfryZaznaczyctumuszezemowietutylkoosamorzadziewiejskimtjogminachipowiatachgdyzsamorzadugromadzkiegowlasciwieniestetyniemabotowybieranieraznakadencjesoltysawlasciwiesamorzademniejestAsamorzadwojewodzkijesttylkowdzielnicachzachodnichgdyznaszewydzialywojewodzkiesaraczejorganamikontrolinizsamorzadu">Będę się starał operować zaokrąglonymi cyframi na zasadzie preliminarzy budżetowych samorządów gminnych i powiatowych na rok 1938/39. Mam cyfry wykonania tych budżetów. Wydatki gmin wszystkich na terenie Rzeczypospolitej wynoszą 119 milionów, w czym 15 milionów wydatków nadzwyczajnych. Na pokrycie tego najważniejszą pozycją jest 48 milionów podatku wyrównawczego, blisko 55% całości, 16 milionów dodatku do podatku gruntowego, jakieś 19%, reszta sumy mniejsze. Jeżeli zanalizujemy teraz wydatki, to przeraża nas jedna cyfra. Na te 119 milionów 43 miliony to zarząd ogólny, składający się z wydatków osobowych i rzeczowych, związanych z administracją. Wnioskować z tej cyfry, która podkreśla wegetatywność tej najważniejszej komórki samorządowej, jaką jest gmina zbiorowa. należy przede wszystkim w ten sposób, że samorząd opłaca urzędników w znacznej części państwowych, którzy raczej odpowiadają temu, co we Francji nazywa się administracją lokalną, niż ściśle samorządem. Nie mówię, że to jest źle, ale tłumaczę sobie, że w ten sposób rozdysponowywanie tymi nielicznymi funduszami gminy nie ma nic wspólnego ze ściśle samorządową jej działalnością.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#RozumiemzenicnastakniepolaczylowjednejwierzejakwlasniebliskiekazdemumyslacemupopolskusercuwspolnefinansowanieibudowanieGdyniiCentralnegoOkreguPrzemyslowegoAlechodziotozePolskajestwielkairoznorodnaizewszedzienaraztakichdzieloogolnopanstwowymznaczeniutworzycniemozeTymczasemtrzebapamietaczenicnielaczynieuszlachetnialudziniekonsolidujeludzibardziejmysamorzadowcywiemyotymnajlepiejjakwlasniewspolnebudowanieWcalejPolscemoznamoimzdaniemwywolactenwspolnyentuzjazmtworzeniadrobnychalekoniecznychinwestycyjsamorzadowychwtempieowielepredszymniztosiedzisrobiNiemowieomiastachznamlepiejterenwiejskichodzijednakotoabyniepopascwdrugaostatecznoscnawzortakzwanejradosnejtworczoscikiedysilymierzononazamiaryanienabudzetyChodziocyfryZaznaczyctumuszezemowietutylkoosamorzadziewiejskimtjogminachipowiatachgdyzsamorzadugromadzkiegowlasciwieniestetyniemabotowybieranieraznakadencjesoltysawlasciwiesamorzademniejestAsamorzadwojewodzkijesttylkowdzielnicachzachodnichgdyznaszewydzialywojewodzkiesaraczejorganamikontrolinizsamorzadu">Jeżeli weźmiemy inne najważniejsze wydatki samorządu gminnego, to uderzy nas, że druga z kolei cyfra — razem z nadzwyczajnymi wydatkami — 33 miliony, to wydatki na oświatę. Już na drogi znacznie mniej — nie mówię ile, bo cyfrowo bardzo trudno ująć szarwarkową część tych wydatków. Na spłatę długów nie więcej niż 5%. Jaki można z tego wyciągnąć wniosek co do uaktywnienia finansów gminy wiejskiej, tej na pewno, jak już podkreśliłem, najważniejszej komórki samorządu terytorialnego? Moim zdaniem zmarnowaliśmy okazję przedłużenia podatku wyrównawczego, który niedawno uchwaliliśmy, zamiast powiększyć ten podatek o jakieś 50%. W ten sposób około 20 milionów zł rocznie można by przeznaczyć choćby na rozbudowę szkół czy zapoczątkowanie jakiejkolwiek opieki lekarskiej na wsi. Wspomnę mimochodem o jednej</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#RozumiemzenicnastakniepolaczylowjednejwierzejakwlasniebliskiekazdemumyslacemupopolskusercuwspolnefinansowanieibudowanieGdyniiCentralnegoOkreguPrzemyslowegoAlechodziotozePolskajestwielkairoznorodnaizewszedzienaraztakichdzieloogolnopanstwowymznaczeniutworzycniemozeTymczasemtrzebapamietaczenicnielaczynieuszlachetnialudziniekonsolidujeludzibardziejmysamorzadowcywiemyotymnajlepiejjakwlasniewspolnebudowanieWcalejPolscemoznamoimzdaniemwywolactenwspolnyentuzjazmtworzeniadrobnychalekoniecznychinwestycyjsamorzadowychwtempieowielepredszymniztosiedzisrobiNiemowieomiastachznamlepiejterenwiejskichodzijednakotoabyniepopascwdrugaostatecznoscnawzortakzwanejradosnejtworczoscikiedysilymierzononazamiaryanienabudzetyChodziocyfryZaznaczyctumuszezemowietutylkoosamorzadziewiejskimtjogminachipowiatachgdyzsamorzadugromadzkiegowlasciwieniestetyniemabotowybieranieraznakadencjesoltysawlasciwiesamorzademniejestAsamorzadwojewodzkijesttylkowdzielnicachzachodnichgdyznaszewydzialywojewodzkiesaraczejorganamikontrolinizsamorzadu">bolesnej dla nas samorządowców sprawie, mianowicie negatywnego ustosunkowania naszego do ustawy leczniczej, która nam została zaproponowana bez pokrycia budżetowego. I logicznie trzeba było się negatywnie ustosunkować, a jednak przeczytawszy potwierdzające nasze doświadczenia — „Pamiętniki Lekarzy”, zdajemy sobie sprawę, że sprawa zdrowia na wsi nie jest załatwiona. Jeżeli chodzi o ustosunkowanie się ludności wiejskiej do powiększonego w ten sposób podatku samoistnego gminy, teoretycznie odruch jest na pewno negatywny, zwłaszcza tutaj na tej sali i tu w Warszawie, ale jeżeli chodzi o swoją wieś, swoją szkołę dla własnych dzieci, swoją drogę gminną i może mniej, ale w każdym razie też własnych chorych, to rozumowanie zwykle jest inne. Znając dobrze wieś i to bardzo biedną, małorolną, w której 10-morgowy chłop jest rzadkością, znany z imienia i nazwiska w czwartej wsi, twierdzę — nie mówiąc naturalnie o bardzo nielicznych gospodarstwach większych, dla których podatki przedstawiają większą cyfrę — że ludność małorolna bardzo chętnie uchwalała dotąd dobrowolnie często wysokie składki na inwestycje lokalne, zwłaszcza szkolne. I dopiero jak powiat skreśla dobrowolność tej składki, to znaczy zwalnia z niej biedniejszych obywateli, wtedy składka nie wpływa w 100%. Wybudowałem już kilkanaście szkół na moim terenie z takich dobrowolnych składek, które wpływały i były realne. Dlaczego więc nie zmienić tych składek? Dla kilkumorgowego chłopa, weźmy 6-morgowego, będzie to 5—6 zł więcej. Dlaczegóż więc nie zmienić tych składek na dobrowolnie uchwalony, ale obowiązkowy podatek i dać możność rozwoju życia samorządowego w trochę wyższej skali jak dzisiaj.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#RozumiemzenicnastakniepolaczylowjednejwierzejakwlasniebliskiekazdemumyslacemupopolskusercuwspolnefinansowanieibudowanieGdyniiCentralnegoOkreguPrzemyslowegoAlechodziotozePolskajestwielkairoznorodnaizewszedzienaraztakichdzieloogolnopanstwowymznaczeniutworzycniemozeTymczasemtrzebapamietaczenicnielaczynieuszlachetnialudziniekonsolidujeludzibardziejmysamorzadowcywiemyotymnajlepiejjakwlasniewspolnebudowanieWcalejPolscemoznamoimzdaniemwywolactenwspolnyentuzjazmtworzeniadrobnychalekoniecznychinwestycyjsamorzadowychwtempieowielepredszymniztosiedzisrobiNiemowieomiastachznamlepiejterenwiejskichodzijednakotoabyniepopascwdrugaostatecznoscnawzortakzwanejradosnejtworczoscikiedysilymierzononazamiaryanienabudzetyChodziocyfryZaznaczyctumuszezemowietutylkoosamorzadziewiejskimtjogminachipowiatachgdyzsamorzadugromadzkiegowlasciwieniestetyniemabotowybieranieraznakadencjesoltysawlasciwiesamorzademniejestAsamorzadwojewodzkijesttylkowdzielnicachzachodnichgdyznaszewydzialywojewodzkiesaraczejorganamikontrolinizsamorzadu">Jeżeli chodzi teraz o powiaty, znowu podam cyfry. W preliminarzu 1938/39 r. wydatki wyniosły okrągłą sumę 132 miliony zł, w tym nadzwyczajnych nieco więcej niż w gminie—28 milionów, wydatki na zarząd są tutaj mniejsze, tylko 1 1/2 miliona, a najważniejszą pozycją są wydatki drogowe 58 milionów, spłata długów nieco większa — 8%, około 9 milionów, a na oświatę tylko 3 miliony. Widzimy, że wpływy główne to opłata drogowa około 46 milionów, następnie dodatek do podatku gruntowego 20 milionów, reszta mniejsze pozycje. Jakie można z tego wyciągnąć konsekwencje? Przede wszystkim nie rozbudowywać samorządu wojewódzkiego. Myślę, że z wyjątkiem może właśnie sprawy leczenia dłużej chorujących, czy wariatów, czy weneryków, sprawa przekazania pewnych dziedzin wojewódzkiemu samorządowi jest przedwczesna, bo nie stać na to, bo to byłaby jedna administracja więcej, a nie jedno źródło dochodu więcej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Nastepnieauwazamzetojestmozenajwazniejszenalezytraktowacgromadyjakosamorzadtoznaczynaodcinkudrogowymdacmoznoscprzymusowejegzekutywynakazomsoltysowwtejsprawie">I wreszcie cały 10 dział budżetów powiatowych to jest rolnictwo. Nie będę tutaj wchodził w rozważanie tej kwestii, czy mamy rozbudowywać rolniczy samorząd jako coś oddzielnego i przekazać mu część podatku gruntowego, czy przekazać bezpośrednio przez Skarb Państwa samorządom na ten cel część podatku gruntowego.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Nastepnieauwazamzetojestmozenajwazniejszenalezytraktowacgromadyjakosamorzadtoznaczynaodcinkudrogowymdacmoznoscprzymusowejegzekutywynakazomsoltysowwtejsprawie">Jeśli chodzi o podatek gruntowy, który w wielu państwach jest całkowicie przekazywany na rzecz samorządów, to cały ten podatek w Polsce na budżet 2,5-miliardowy wynosi plus minus 60 milionów zł, a będzie on wynosił prawdopodobnie mniej, gdyż wskutek rozdrabniania i rozproszkowywania się własności rolnej zmieniamy stopniowo progresję na degresję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#ReasumujeNaprawaustrojufinansowkomunalnychzdaniemmoimpowinnapojscwdwochnastepujacychkierunkach">Skarb powinien przekazać w znacznej części na wsi podatek gruntowy, a w miastach podatek od nieruchomości na cele samorządu i ułatwić kredyt, zwłaszcza na budowę szkół. Nie wiąże się to ściśle z dzisiejszym tematem, bo nie rozpatrujemy budżetu Ministerstwa Oświaty, ale — Panowie pamiętają — niedawno połączyliśmy w samorządzie oświatę razem z samorządem terytorialnym. I dlatego nie będzie tu zbędnym powiedzieć, że jeżeli chodzi o budownictwo szkół powszechnych, to przeważnie wyolbrzymiamy trudności wykonania tej sprawy. Brakuje w dzisiejszej chwili, okrągło mówiąc, 40.000 izb szkolnych. Izba szkolna kosztować może około 8.000 zł, więc jest to kwestia około 320 milionów zł. Nie jest to wydatek nie kończący się nigdy, bo przyjdzie chwila, że ta sprawa będzie zakończona i nie będzie potrzeby rozbudowywania szkół. Uważam więc, że sprawa rozbudowy szkół powszechnych, łatwiej niż inne sprawy, jest do załatwienia na kredyt, z tym, aby przyszłe pokolenia już płaciły tylko amortyzację tej sumy. Myślę, że wysuwany przez Związek Nauczycielstwa program załatwienia rozbudowy szkolnictwa w ciągu lat 8 przy powiększeniu finansowych możliwości samorządu jest wykonalny na zasadzie kredytu udzielonego samorządowi na cele budowy szkół.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#AcozspoleczenstwoUwazamzezwracaniesiedopMinistraSkarbutylkozzadaniamijaktojuzniestetywnaszejkadencjibylojestniesluszneNalezynietylkoprosicalenalezyidawacIdlategorozumiemzenaprawaustrojufinansowkomunalnychmusibyctaksamoopartanazwiekszonychswiadczeniachczytowformiewiekszegododatkudopodatkugruntowegoczypodatkuwyrownawczegoczystawekdrogowychwszystkojednojaktosiebedzie">nazywać, w każdym razie zwiększenia tej sumy na świadczenia, na rozbudowę inwestycyj samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#AcozspoleczenstwoUwazamzezwracaniesiedopMinistraSkarbutylkozzadaniamijaktojuzniestetywnaszejkadencjibylojestniesluszneNalezynietylkoprosicalenalezyidawacIdlategorozumiemzenaprawaustrojufinansowkomunalnychmusibyctaksamoopartanazwiekszonychswiadczeniachczytowformiewiekszegododatkudopodatkugruntowegoczypodatkuwyrownawczegoczystawekdrogowychwszystkojednojaktosiebedzie">A w miastach? Dlaczego miasta poznańskie i pomorskie mają dodatek do podatku dochodowego, a miasta reszty Polski nie mają? Na to odpowiedziano, że ustrój jest inny. Słusznie, ale jakoś przy dołączaniu niektórych miast do województw zachodnich dało się to zrobić.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#AcozspoleczenstwoUwazamzezwracaniesiedopMinistraSkarbutylkozzadaniamijaktojuzniestetywnaszejkadencjibylojestniesluszneNalezynietylkoprosicalenalezyidawacIdlategorozumiemzenaprawaustrojufinansowkomunalnychmusibyctaksamoopartanazwiekszonychswiadczeniachczytowformiewiekszegododatkudopodatkugruntowegoczypodatkuwyrownawczegoczystawekdrogowychwszystkojednojaktosiebedzie">I wreszcie szarwark gromadzki. Toć to przecież też podatek, który jeżeli będzie zaopatrzony egzekutywą, będzie ciążył na ludności. I dlatego rozumiejąc, że w dzisiejszym stanie bilansowania budżetu nie można od p. Ministra Skarbu tylko żądać, a nie dawać, uważam, iż rozłożywszy w ten sposób te obowiązki rozbudowy samorządu w Polsce na Skarb i na społeczeństwo, można apelować o przeprowadzenie zmiany ustroju finansów komunalnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#AcozspoleczenstwoUwazamzezwracaniesiedopMinistraSkarbutylkozzadaniamijaktojuzniestetywnaszejkadencjibylojestniesluszneNalezynietylkoprosicalenalezyidawacIdlategorozumiemzenaprawaustrojufinansowkomunalnychmusibyctaksamoopartanazwiekszonychswiadczeniachczytowformiewiekszegododatkudopodatkugruntowegoczypodatkuwyrownawczegoczystawekdrogowychwszystkojednojaktosiebedzie">Wysoka Izbo! Nie są to rzeczy niemożliwe i nie wymagają znowu tak dużych ofiar ze strony gospodarki skarbowej, raczej wymagają one pewnych nowych wysiłków ze strony społeczeństwa. Ale pamiętajmy, że w Konstytucji naszej nie ma dzięki Bogu na wzór konstytucyj liberalistycznych wiele o prawach obywateli. Jest tam mowa o obowiązkach obywateli względem zbiorowości. I o to tylko, aby nam skuteczniejsze pełnienie tych obowiązków wobec zbiorowości ułatwiono za pośrednictwem samorządu terytorialnego, zwracamy się do Wysokiego Rządu, prosząc o wniesienie reformy finansów komunalnych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Głos ma s. ks. Machaj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Obowiązkiem p. Ministra Spraw Wewnętrznych jest strzeżenie względnie zapewnienie spokoju, ładu i porządku w Państwie. Treścią jego władzy jest zatem służba dla dobra i szczęścia ogółu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#KazdaformarzadzeniapoczawszyodabsolutystycznejaskonczywszynademokracjinajbardziejskrajnejmozebycnajlepszajezelirzadysadobrzeisprawiedliwiewykonywaneAkiedyrzadymogabycdobreisprawiedliwe">W wieku XVI została zerwana w Europie jedność religijno-duchowa. Od tego czasu Europa szuka tej jedności straconej; zgubiwszy ją na terenie religijno-moralnym, religijno-duchowym, szukała jej na innych terenach. Skończyło się to zupełnym zmaterializowaniem życia, doszło do tego, że kierunki filozoficzne nawet myśl uważały za wytwór czynności czysto materialnej. Nic więc dziwnego, że w takich warunkach, z takich podstaw ideowych wyrosło nowe pojęcie władzy, które odrzuciło zupełnie pochodzenie władzy od Boga, a oparło ją na nowych podstawach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#WtymszukaniunowejjednosciazebytestraconajednosczastapicwytworzylysiejuzodabsolutyzmuLudwikaXIVtobylypierwszeprzeblyskiprzywspanialymministerstwieministraskarbuColbertawielkiepradyliberalizmuktoredalyEuropiewolnoscpolitycznaAlewtejwolnoscipolitycznejludzkoscEuropyzgubilazupelniewolnoscgospodarczaNadEuropazaciazylajednosczmaterializowanegozupelniekapitalizmuIdarmocieszymysiedemokracjadarmojawychwalamyBylatoideaijesttojeszczeideawzasadziebardzopieknazblizonadozasadewangelicznychalejezeliblizejprzyjrzymysietemucosiedzialoszczegolniewdrugiejpolowieXIXwiekuiwpierwszychlatachXXwiekutotrzebaszczerzeprzyznaczeciktorzydzierzyliwladzematerialnapozniejtworzylikarteleitrustyazebyskoncentrowaccalawladzenadsurowcamicalawladzenadpieniadzemaprzeztoicalawladzenadwladzacalawladzenadmyslaLudomrzuconohaslo">Bawcie się demokracją, bawcie się 5-przymiotnikowymi wyborami, ale my nad wami i ponad wami będziemy rządzić w ciszy, ale pewnie. Ludzkość pod względem politycznym w drugiej połowie XIX wieku i początkach XX wieku grupowała się w partiach politycznych, które miały stanowić jakby wyraz stosunku ludności do materializmu, do liberalizmu zmaterializowanego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#InnymsilnymobozemwnaszymspoleczenstwiejestObozNarodowyObokstarszejgeneracjiktoramoznazgrupowackoloTraktatuWersalskiegoobokstarszychnarodowcowjestwtymobozieduzomlodziezyzapalnejgorliwejztemperamentemktoraglosihaslounarodowieniacalegozycia">kulturalno-oświatowego, gospodarczego, finansowego, a przede wszystkim życia politycznego. Byłem wychowywany w początkach mego przebudzenia narodowego przez narodowców na Podhalu w Zakopanem i w Nowym Targu. Wyznaję dziś z wielkim bólem, że ostatnie wypadki, jakie zaszły we Lwowie, sprawiły mi, jako wychowankowi ruchu narodowego, niesłychany ból. Byłem na pogrzebie arcybiskupa Teodorowicza, słyszałem wtedy przemówienie młodego akademika, które było bardzo piękne pod względem zasad religijnych i przywiązania do Kościoła katolickiego. Ale cóż, kiedy takie wypadki, jakie ostatnio miały miejsce na odczycie dr Szczotki, pod przewodnictwem prof. Bujaka, naprawdę muszą człowieka bardzo boleć i musza postawić pewien znak zapytania, czy te zasady, które są tak głośno wypowiadane, które są tak śmiało głoszone, czy one są naprawdę szczere, czy one nie są zapowiedzią najbardziej brutalnego, śmiem to twierdzić, totalizmu, który by powstał w Polsce, gdyby te metody u nas miały być zastosowane na całej linii życia.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">(Głos; Słusznie.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#NieznajacdokladnienowszychdziejowPolskigdyzbylemnaWegrzechwychowywanyczlowiektylkonadrabiaprzezczytaniehistoriiinowszychzrodelhistoriipolskiejnierazgdysiespotykamzdzialaczaminiepodleglosciowymijestemzdumionyboinaczejtegonazwacniemogenieslychanymprzywiazaniemlicznychjednostekdospMarszalkaPilsudskiegoSkadtopochodziGdyczytamJegodzielagdyczytamStrzepypPremieragdywsluchujesiewrozmowyiwuwielbienieMarszalkatonadnietegowszystkiegotkwicoTkwiJegozycieofiarneJegozyciepelneposwiecenktoredlanaswszystkichmozebycwzoremzeidacdrogatakichofiarmoglibysmydojscdowielkichbardzowielkichosiagniec">Otóż, jeżeli mi wolno apelować, to apeluję do wszystkich, abyśmy z naszych uprzedzeń politycznych i z naszych uprzedzeń osobistych w tej ciężkiej chwili dziejowej złożyli ofiarę na ołtarzu Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#NieznajacdokladnienowszychdziejowPolskigdyzbylemnaWegrzechwychowywanyczlowiektylkonadrabiaprzezczytaniehistoriiinowszychzrodelhistoriipolskiejnierazgdysiespotykamzdzialaczaminiepodleglosciowymijestemzdumionyboinaczejtegonazwacniemogenieslychanymprzywiazaniemlicznychjednostekdospMarszalkaPilsudskiegoSkadtopochodziGdyczytamJegodzielagdyczytamStrzepypPremieragdywsluchujesiewrozmowyiwuwielbienieMarszalkatonadnietegowszystkiegotkwicoTkwiJegozycieofiarneJegozyciepelneposwiecenktoredlanaswszystkichmozebycwzoremzeidacdrogatakichofiarmoglibysmydojscdowielkichbardzowielkichosiagniec">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Jędrusik.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Pulnarowicz.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#WicemarszalekDabkowski">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SksZelek">Wysoki Senacie! Z wyżyn zadań kulturalnych, o których w takiej przepięknej formie mówił do nas sen. Miłaszewski, jako też od tych zasad, na których się opierało życie polityczne Europy i Polski w ostatnich czasach, czemu dał wyraz ks. Machaj, pozwoli Wysoka Izba Senacka, że przejdę do szarych dni żywota polskiego rolnika. Szczególnie chcę oświetlić jeden odcinek życia wiejskiego — życie młodzieży naszej. Chcę właściwie mówić o stworzeniu dogodnych, sprzyjających warunków, ażeby polska młodzież wiejska, ta przyszłość narodu, mogła się wyrabiać tak, by w przyszłości zajęła miejsce nasze, miejsce wodzów, miejsce tych, którzy będą stwarzać właściwe warunki rozwoju życia państwowego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SksZelek">Dzisiaj mówi się dużo o wsi i o jej życiu, bo słuszną jest rzeczą, ażeby myśleć o tych, którzy stanowią 70 % całości. Dla nikogo nie może być rzeczą obojętną, jak ta wielka część narodu żyje i jak ona się u nas czuje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Przyklady">Każdy człowiek chce się bawić i słuszna, godziwa rozrywka jest podnietą do dalszej pracy. I młodzież wiejska szuka właśnie wytchnienia po pracy w zabawie, ale jakież są te zabawy, do czego one prowadzą i na jakim są poziomie kulturalnym? Obserwujemy bardzo smutne zjawisko, że młodzież często, może zbyt często bawi się na wsi w jakich warunkach? W ciasnej izbie, wśród kurzu i zaduchu, wśród nieodpowiedniego otoczenia, w złych warunkach i stąd powstają różne nieporozumienia, kłótnie, bójki, kończące się często kalectwem, śmiercią i kryminałem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#KiedysieczytawpismachisluchadyskusjisejmowejjakisenackiejwidzimyzeozjednoczeniunarodowymwszyscymowiawszyscymyslawszyscywyrazajadobrawolealekiedychodziofaktycznerzeczywistezjednoczenietomamytylewymowektylezastrzezeniusprawiedliwienzewrzeczywistoscitozjednoczenienieidziewtakszybkimtempiejakmielibysmyprawospodziewacsieZauwazylemjednopocieszajacezjawiskozeilerazywypadlomiprzemawiacnatematzjednoczenianarodunawsidoduzychgromadluduwiejskiegotylekrocwlasnietamtozrozumieniebyloprosteszczerebezzastrzezentakjakjestprostysposobmysleniachlopapolskiegoJezeliwszyscyzdamysobieztegosprawezemusimysiejednoczycilaczyctozjednoczenieznajdziepodstawyfundamentsilnyimocnynapolskiejwsiImozetutajnienaduzyjepewnegoporownaniaewangelicznegoktorebedechcialzastosowacdosprawytakzywonaswszystkichobchodzacejOtokiedyChrystusPanchcialswojaprawdeoglosictodotegouzylludziprostychPrzeszedlnaddoktoramiuczonymiktorzyumieliznalezczawszezarzutydoporzadkudziennegoawszedldoluduprostegoisilnaswojaideajakazaszczepilwsercaprostezwyciezylswiatImytakzekiedybedziemychcielizwyciezycnaszapolskarzeczywistoscpolitycznaprawdziwymzjednoczeniemtoniemozemyzadnamiarapominaczyciawiejskiego">Ufam, że Pan Premier te proste moje słowa, wzięte z szarzyzny życia wiejskiego, weźmie sobie do serca, do tego serca, które — wiem — kocha polską wieś, bo mamy na to dużo dowodów i my na wsi czujemy do kogo to serce Pana Premiera lgnie — że Pan Premier łaskawie zwróci swoją sprężystą wolę do tego zagadnienia, aby polskie pokolenie wiejskie mogło mieć warunki sprzyjające rozwojowi kultury prawdziwej, rzeczywistej w umysłach polskiej młodzieży. Bo Pan Premier, jak wszyscy — ufam — nie tylko przecież chce, aby Polska na zewnątrz pięknie wyglądała, aby w niej było jasno, aby w niej kwiaty rosły, ale chce, ażeby serca i charaktery polskie tak wyrastały w polskiej rzeczywistości, aby naprawdę i to zjednoczenie, jako też i moc i siła ludu polskiego były podstawą i fundamentem naszej przyszłości, na której śmiało będziemy mogli nasze nadzieje oprzeć.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#KiedysieczytawpismachisluchadyskusjisejmowejjakisenackiejwidzimyzeozjednoczeniunarodowymwszyscymowiawszyscymyslawszyscywyrazajadobrawolealekiedychodziofaktycznerzeczywistezjednoczenietomamytylewymowektylezastrzezeniusprawiedliwienzewrzeczywistoscitozjednoczenienieidziewtakszybkimtempiejakmielibysmyprawospodziewacsieZauwazylemjednopocieszajacezjawiskozeilerazywypadlomiprzemawiacnatematzjednoczenianarodunawsidoduzychgromadluduwiejskiegotylekrocwlasnietamtozrozumieniebyloprosteszczerebezzastrzezentakjakjestprostysposobmysleniachlopapolskiegoJezeliwszyscyzdamysobieztegosprawezemusimysiejednoczycilaczyctozjednoczenieznajdziepodstawyfundamentsilnyimocnynapolskiejwsiImozetutajnienaduzyjepewnegoporownaniaewangelicznegoktorebedechcialzastosowacdosprawytakzywonaswszystkichobchodzacejOtokiedyChrystusPanchcialswojaprawdeoglosictodotegouzylludziprostychPrzeszedlnaddoktoramiuczonymiktorzyumieliznalezczawszezarzutydoporzadkudziennegoawszedldoluduprostegoisilnaswojaideajakazaszczepilwsercaprostezwyciezylswiatImytakzekiedybedziemychcielizwyciezycnaszapolskarzeczywistoscpolitycznaprawdziwymzjednoczeniemtoniemozemyzadnamiarapominaczyciawiejskiego">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SZmigryderKonopka">W diariuszu, zawierającym sprawozdanie z posiedzenia Komisji Budżetowej Sejmu i debaty nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, znalazłem słowa skierowane do p. posła Sommersteina, ażeby żywił otuchę. P. Premier w słowach tych zawarł daleko idącą prawdę; przy tym sądzę, że prawda ta łączy się również ze słowami, które p. Premier wypowiedział w styczniu roku ubiegłego, kiedy domagał się od mniejszości narodowych czynnej i ofiarnej lojalności, a łączył to w kontekście z wyrazem przeświadczenia, że stosunek większości do mniejszości stanowi czynnik moralny ogromnej miary i w dużym stopniu przesądza losy i rozwój całego Państwa. P. Premier zaznaczył, że uważa za błąd wszelkie objawy zniecierpliwienia w załatwianiu problematów, które załatwione być muszą, ale załatwione, jak rozumiem, ewolucyjnie i w duchu bezwzględnej sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SZmigryderKonopka">Otóż to stanowisko p. Premiera najzupełniej, jak sądzę, odpowiada głosom, wypowiedzianym przed laty w czasie dyskusji nad obecną Konstytucją. W czasie bowiem rozprawy komisji, która zajmowała się ustaleniem tekstu Konstytucji, brano pod uwagę, mówiąc o obowiązkach i prawach obywateli, wszystkich obywateli Państwa; cytowano przy tym statystyczną liczbę z lat ówczesnych, mianowicie — ogół 33 milionów obywateli. W deklaracji, jak czytamy w czasopiśmie — „Nowe Państwo”, rejestrującym ówczesną dyskusję, t. j. w pierwszych 10 artykułach Konstytucji powołane są, jak mówi jeden z jej twórców, pewne prawdy i te prawdy równocześnie stanowią punkt wyjścia dla wskazań interpretacyjnych. Jakież są te prawdy? Otóż te prawdy — cytuję tu słowa jednego z twórców—brzmią: — „Państwo Polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”. W tym momencie należy podkreślić, że wszystkich obywateli, zdaniem twórców Konstytucji, winna łączyć miłość do Państwa. To wiąże się ściśle ze słowami p. Premiera, wypowiedzianymi w czasie debat budżetowych, iż obowiązki są równorzędne z prawami; i domagał się wówczas p. Premier lojalności nie tylko opartej na prawie, ale opartej i na miłości, na ofiarności działania.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SadzezetegorodzajustanowiskojestpodkreslonewrownejmierzewwysilkachbyzostalozrealizowanetocooswiadczylpSommersteinpodczasdebatybudzetowejnadbudzetemMinisterstwaSprawWojskowychnaforumsejmowymitooczymnawiazujacdojegoslowmowilemwczorajwmojejdeklaracjiwygloszonejprzybudzeciePrezydiumRadyMinistrowwprzeswiadczeniuzebudzetPrezydiumRadyMinistrowobejmujecaloksztaltzagadnienPanstwa">Łącząc te dwie deklaracje, które są wyrazem dalekich, dawno rozpoczętych działań i głęboko przeżytych tradycyj, muszę stwierdzić, że cytuję je obecnie dlatego, że właśnie przy debacie na forum sejmowym padły z ust prawnika słowa, że art. 1 p. 1 Konstytucji, o którym mówiłem, będzie znajdował swe uzupełnienie w p. 1 art. 7 Konstytucji. Jest to interpretacja, która, zdaniem moim, nie zgadza się z zasadniczymi myślami twórców Konstytucji; ponieważ została ona wypowiedziana, przeto uważam za swój obowiązek przedstawić teraz tę sprzeczność, która przecież może być punktem wyjścia dla wielu nieporozumień. Powiedział p. Marszałek Makowski, że Konstytucja ma być ostatecznym rozstrzygnięciem wszelkich wątpliwości, jakie mogą powstać w duszy każdego obywatela przy jego działaniach i jakie mogą również powstać w umyśle władz, gdy będą rozstrzygały sprawy obywatela. Rozpatrzmy łączność owego art. 1 p. 1 z art. 7. A więc art. 7 w p. 1 głosi: — „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne”. Lecz równocześnie p. 2 tego artykułu głosi wyraźnie: — „ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień”. W ten sposób p. 2 art. 7 stwarza dla wszystkich obywateli równy start w służbie dla Państwa. Ta sprawa wymaga jasności. Mowa jest przecież tutaj o zagadnieniu podstawowym.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#SadzezetegorodzajustanowiskojestpodkreslonewrownejmierzewwysilkachbyzostalozrealizowanetocooswiadczylpSommersteinpodczasdebatybudzetowejnadbudzetemMinisterstwaSprawWojskowychnaforumsejmowymitooczymnawiazujacdojegoslowmowilemwczorajwmojejdeklaracjiwygloszonejprzybudzeciePrezydiumRadyMinistrowwprzeswiadczeniuzebudzetPrezydiumRadyMinistrowobejmujecaloksztaltzagadnienPanstwa">I znów jeżeli się odwołujemy do kwestii interpretowania Konstytucji, godzi się nam przypomnieć, że sprawa ta była przy uchwalaniu Konstytucji rozważana. A mianowicie na zarzut prof. Komarnickiego, że art. 1 Konstytucji mówi o wszystkich obywatelach, a nie o narodzie, wyjaśnił prof. Makowski, że — „naród, tak jak się rozumie ten wyraz w języku polskim w przeciwstawieniu do francuskiego, nie jest pojęciem prawnym w ścisłym tego słowa znaczeniu i jeżeli mówimy, że Państwo jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, to unikamy tych wszystkich wątpliwości, które z pojęciem narodu są związane”. Podaję to jako odpowiedź na słowa wymienionego przed chwilą prawnika. Wobec takiego stanowiska chciałbym stwierdzić, że zagadnienie równego startu w pracy było już dyskutowane i że ono ostatecznie znalazło swój wyraz w naszej Konstytucji, która jest punktem orientacyjnym. W tym właśnie względzie, powołany przez Komisję Konstytucyjną Senatu jako rzeczoznawca, oświadczył Marszałek Car wyraźnie, że łączy się to z najlepszą tradycją polską, z tradycją pełnej tolerancji i dodał słowa, które przyjmuję w całości, że — „byłoby to niedopowiedzeniem z mojej strony, gdybym nie dorzucił, że jeżeli uznajemy bez zastrzeżeń zasadę pełnego równouprawnienia mniejszości narodowych, a to zarówno w używaniu praw cywilnych, jak i publicznych, to z drugiej strony musimy wymagać twardo i nieustępliwie, ażeby równości praw odpowiadała równość obowiązków.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#TatradycjatrwaIwchwilizwatpienjestemzobowiazanyabytutajjakopowolanydoWysokiegoSenatuprzedstawicistotnystanpsychicznytrzechzgoramilionowmoichwspolwyznawcowDozasadniczychwskazanzaliczamchwilewalkitoczonejoniepodlegloscPolski">I pozwolę sobie przytoczyć słowa Żydów skierowane do dowódcy Gwardii Narodowej w r. 1831. W odpowiedzi na jego odezwę piszą oni: — „Nam, należącym do tego ludu, mającym zaszczyt być członkami Gwardii Narodowej, na zawsze tkwić będzie w pamięci dzień 24/1 1831 r., w którym IW Dowódco głosem serca do nas przemówić raczyłeś, udzielając w Imię Rządu słodką pociechę względem przyszłości wszystkich naszych współwyznawców na ziemi polskiej. Głosem twoim więcej zdołałeś pozyskać serc ojczyźnie i cnocie obywatelskiej, niż najdotkliwsze nadużycia wielu urzędników potrafiły ich od tego oderwać”.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#TatradycjatrwaIwchwilizwatpienjestemzobowiazanyabytutajjakopowolanydoWysokiegoSenatuprzedstawicistotnystanpsychicznytrzechzgoramilionowmoichwspolwyznawcowDozasadniczychwskazanzaliczamchwilewalkitoczonejoniepodlegloscPolski">I to właśnie jest przyczynkiem do tej otuchy, którą pomimo wszystko dziś żywimy. Niepokój bowiem w myśli i sercach społeczeństwa żydowskiego powstaje w chwili obecnej z powodu szeregu czynników natury politycznej; z nich parę wymienić tu muszę. Deklaracja Obozu Zjednoczenia Narodowego i uchwała Rady Naczelnej tegoż Obozu wprowadziły w stosunku do Żydów czynnik, który stanowi rodzaj zbiorowego potępienia — czynnik, który nie jest przewidziany art. 7 naszej Konstytucji. Co prawda, mówi się przy tej regule i o wyjątkach, ale muszę tu stwierdzić, że takie postawienie kwestii podcina byt moralny owych ewentualnych wyjątków, mówię to zaś tym śmielej, że właśnie cała moja, choć szczupła, tradycja życiowa pozwala mi mniemać, że mógłbym być jednym z owych wyjątków. Fakt, który stanowi, iż wedle rozumienia owej zasady można zostać wyjątkiem, podcina właśnie cały sens społecznej działalności, która do tego stanowiska wyjątkowego ma doprowadzać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#NadtomusimystwierdziczeemigracjajestproblematemjaksietozwyklomowicdlugofalowymitakteztomoznawyczytacwwielkichrozwazaniachpomieszczonychwprasiektorejbynajmniejotendencjefilosemickieposadzacniemoznaProblematdlugofalowymajednakidrugaczescfaliDlugofalowymjestrowniezproblemategzystencjiZydownamiejscugdziesieznajdujaJaktaegzystencjamabycpolaczonazewskazaniamiktorepPremierbyllaskawrzucicwdyskusjinadbudzetempodczasobradsejmowychzpodstawowymzupelnieartykulemwiarykazdegoobywatelatojestzKonstytucjaZdajemisiezewypowiadamprzeswiadczeniewszystkichmoichwspolwyznawcowizniejestslusznymbyichstawiacwpolozeniujakiejstymczasowoscialbowiemwtejdlugofalowejtymczasowoscizachodzicmogatysiaczneprzemianymogazachodzicteztysiacznepotrzebyPanstwaktorymzawszesluzycchcemyipragniemyjakpragnelismywielokrotnieNieuwzglednienietychmomentowpsychicznychskladasienanadwyrazujemnyaspekttzwemigracjonizmu">Proszę zwrócić uwagę i na to, że emigracja w tej formie jak ona jest wielokrotnie głoszona, właściwie odpowiada pojęciu badeji, a tymczasem nie idzie o to Państwu, by wychodzili stąd banici, którym nie można indywidualnie udowodnić win, dla których podlegać by mieli banicji, lecz by wychodzili stąd ludzie związani z tą kulturą, zawdzięczający istotnie</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Przedpełski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SPrzedpelski">Z wielu względów, a przede wszystkim polityczno-państwowych, obowiązkiem każdego państwa jest otoczenie specjalną opieką pasów przygranicznych, będących z reguły terenem najbardziej wystawionym na zewnętrzne wpływy obcej propagandy. Jest rzeczą zrozumiałą, że propaganda ta jest ułatwiona, gdy stan gospodarczy pogranicza jest niski, lub przy specjalnie wysokich różnicach w położeniu materialnym ludności, znajdującej się z obu stron kordonu granicznego.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#SPrzedpelski">Na żadnym innym odcinku granicy Państwa Polskiego nie ma tak wielkiej różnicy gospodarczej z państwem ościennym, jak na granicy Prus Wschodnich z byłym zaborem rosyjskim, a obecnie z województwem warszawskim (około 270 km) oraz z województwem białostockim (około 170 km). Granica ta biegnąca wzdłuż byłego zaboru rosyjskiego odcina od siebie dwa zupełnie odmienne światy. Różnice w zagospodarowaniu tych ziem są po prostu olbrzymie i bijące w oczy w sposób co najmniej przykry i bolesny dla obserwatora Polaka. Na obraz ten złożyło się oczywiście wiele przyczyn, a przede wszystkim blisko półtora wiekowa gospodarka zaborcy rosyjskiego na terenie obecnego województwa warszawskiego i białostockiego. Poza tym pas pogranicza ma gleby z natury jałowe i podmokłe, wymagające uregulowania stosunków wilgotnościowych i długoletniej kultury, a co za tym idzie — poważnych i wieloletnich wkładów kapitałowych. Wkłady te poczynili sąsiedzi przez półtora wieku, my czynimy je dopiero od lat 20, dlatego też dogonić sąsiadów nie możemy, tym bardziej że sąsiad dla wywołania efektu otacza specjalną opieką gospodarczą tę część naszego pogranicza.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#SPrzedpelski">Charakteryzując obecne bolączki tego pogranicza, należy podkreślić fakt wybitnie niekorzystnej struktury gospodarstw rolnych na tych terenach. W jednym tylko powiecie przaśnyskim w gminach przygranicznych istnieje gospodarstw karłowatych do 5 ha — 1.115 oraz żyj? rodzin bezrolnych 698. Jeżeli weźmiemy w dodatku pod uwagę charakter gleb w tych okolicach, gdzie przeważają ubogie, lekkie piaski, nadające się w zasadzie jedynie do zalesienia, i błota, wymagające melioracyj, to stanie się jasnym, że ludność tamtejsza nie jest w stanie wyżywić się i odziać, że panuje tam większe bezrobocie na wsi niż w innych okolicach. W tych warunkach pobocznym zajęciem ludności staje się przemyt oraz nielegalne chodzenie na roboty dorywcze do Prus dla zarobku.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#SPrzedpelski">Poziom gospodarczy tej części Polski jest tak niski, że ludność jej już nie wegetuje, ale wymiera. I tak na przykład w gminie Jednorożec na Kurpiach w pow. przaśnyskim, mającym lepsze i urodzajniejsze nieco grunty, z urodzonych w 1935 roku chłopców 207 — zmarło 112, dziewcząt z 219 — zmarło 115. To jest jedna z bogatszych gmin na Kurpiach. W innych gminach sprawa śmiertelności niemowląt wygląda dużo gorzej. Jeżeli weźmiemy np. gminę Zaręby pow. przaśnyskiego — dla przykładu wezmę kilka lat, ażebym nie był posądzony, że wyjąłem jakiś specjalny rocznik — to sprawa ta kolejno przedstawia się jak następuje: w 1932 r. w gminie Zaręby na urodzonych dzieci 218 zmarło 148, w r. 1933 na urodzonych 203 zmarło 186, w r. 1934 na urodzonych 241 zmarło 164, w r. 1935 na urodzonych 214 zmarło 129. W sumie w tych czterech latach urodziło się dzieci 876, a zmarło niemowląt w pierwszym roku życia 626. Krótko mówiąc śmiertelność niemowląt w pierwszym roku życia, która wynosi w krajach zachodnich Europy około 6 na 100, w Polsce w r. 1935 — 12,7, a więc z górą 2 razy więcej, a na pograniczu w odległości 120 km od Warszawy — 12 razy więcej, to jest 71 zgonów na 100 urodzeń. W dalszym ciągu życia tych dzieci jest niewiele lepiej, bo ludność ta nie ma gorszych lub lepszych lat, lecz stale przymiera głodem.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#SPrzedpelski">Gdyby wśród tej ludności panowały warunki chociaż zbliżone do przeciętnych w Polsce, to dało by się rocznie uratować w tej tylko jednej gminie prawie 50sdzieci na 100. Nic dziwnego, że w konsekwencji następuje wyludnienie pogranicza, np. gmina miejska Chorzele, która liczyła 7.000, dziś liczy 3.500 mieszkańców.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#SPrzedpelski">Weźmy inny odcinek — sprawę poborowych. Ludność gminy Zaręby na 11.000 ha przy 5.000 mieszkańców dała w 1933 r. 16 poborowych kategorii A, w 1934 — 14, w 1935 — 10, w 1936 — 19, w 1937 — 13, razem 72. Jeżeli weźmiemy już sąsiedni powiat ciechanowski, to w tych samych warunkach gmina Grudusk dała 205 poborowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#DlategoteznawojewodztwowarszawskieibialostockiespadaobecnietrudneiciezkiedoprzeprowadzeniazadaniektoregokoniecznoscjestbezspornaprzystapieniadoakcjiceloworozplanowanejmajacejnaceluzagospodarowaniepograniczaAkcjatawinnaobjacwszelkiedziedzinyzyciagospodarczegoawszczegolnosciwinnadotyczyc">1) daleko idących robót melioracyjnych, które są zresztą w toku, 2) przekształcenia i uzdrowienia gospodarstw rolnych, 3) rozbudowy przemysłu ludowego i domowego na wsi, 4) budowy dróg bitych, 5) racjonalnego zabudowania osiedli, 6) akcji oświatowej, 7) pomocy przy zagospodarowaniu gospodarstw rolnych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#KrzywdatejludnoscistajesietymwiekszaizludnosctamieszkazarazzaWarszawaizawszejesttakaodpowiedz">Województwo warszawskie jest bogate, stolicę macie blisko i biedy mieć nie możecie. Dlatego też chciałbym z tego błędu Wysoką Izbę wyprowadzić, gdyż województwo warszawskie staje się obecnie jednym z najbiedniejszych województw w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#PrzyporuszeniutegozagadnienianaKomisjiBudzetowejprzyMinisterstwieSkarbuslyszalemodkolegowsenatorowuwagizetasprawanadajesiedozalatwieniaprzezinneministerstwajakRolnictwaPrzemysluiHandluOpiekiSpolecznejanawetprzewodniczacykomisjipsenatorZarzyckiuwazalizsprawatawinnabyczalatwionaprzyreferaciegeneralnymWszystkietespostrzezeniabylyslusznegdyzzagadnieniezagospodarowaniapograniczaPrusWschodnichwymagazbiorowejpracywszystkichministerstwgdyzposiadazaniedbanianawszystkichodcinkachgospodarstwanarodowegoidlategotezporuszamjaprzyMinisterstwieSprawWewnetrznychbowierzezepPremiersprawataspecjalniepokieruje">Sprawa ta jest tym aktualniejsza, iż ta część kraju z ludnością rdzennie polską znajduje się w pobliżu stolicy, a granica Prus Wschodnich o 120 km od stolicy. Można z całą pewnością liczyć na to, że zarówno w czasie pokoju jak i wojny ten zdecydowany, twardy, ambitny, rdzennie polski szczep — lud puszczański będzie bronić swego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-50.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Hordyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#SHordynski">Dynamika i rozwój wypadków wszechświatowych, mających wpływ także na życie obywateli Polski, wskazuje na to, iż nie znajdujemy się jeszcze blisko momentu stabilizacji, że raczej danym nam jest przeżywać czasy, stanowiące przygrywkę do mających nastąpić wydarzeń i to wydarzeń, które rozszerzą granice państw silnych, zorganizowanych, państw o skali mocarstwowej, zaś zwężą lub nawet wykreślą z mapy świata państwa słabe, niezdecydowane, o złej strukturze politycznej, skłócone waśniami wewnętrznymi i nie mające wytkniętego w głowie i sercu każdego obywatela jasnego i wielkiego celu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#RoktenbyljednymztychkrytycznychlatkiedynarodowiukrainskiemuwgranicachPolskiudalosiedziekirozwadzekierowniczychsferswoichwlasnychorazzdrowemuujeciusprawyprzezpanstwowewladzeadministracjiogolnejzachowacsiezumiaremirozwagawobectoczacychsiewydarzenizachowacsilydlapracynadpoglebianiemswegozyciareligijnegokulturalnegogospodarczegoipolitycznegonaziemiachprzezsiebiewPolscezamieszkalychTaokolicznosculatwianamzastepowaniesprawtegonaroduwWysokichIzbachiprzedRzadem">Wysoka Izbo! Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przedstawia olbrzymie bogactwo zagadnień o niezmiernie wielkim znaczeniu ogólnopaństwowym. Mogę jednak dzisiaj być tylko jednostronnym i ograniczę się do oświetlenia tylko niektórych zagadnień i to wyłącznie ze stanowiska interesów narodu ukraińskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#PrzedewszystkimzajmestanowiskowobecustawyogranicachpanstwaktoranalezydonajsurowszychinajbrzemienniejszychwskutkachjakiekiedykolwiekpanstwowstosunkudoswychobywatelistosowaloJuzsamprojekttejustawywzbudzalobaweuludnoscizamieszkujacejpogranicznastrefezeustawatazdolnajestdostworzenianiepewnosciprawnychwdziedziniewolnegorozporzadzaniamajatkiemprywatnymzedajezupelnaswobodeinterpretacjiNiktjednakniemoglprzypuszczaczenastepstwatejustawybeda">tak katastrofalne. Dzisiaj po blisko dwuletnim obowiązywaniu ustawy jesteśmy w możności zestawić jej skutki. Musimy czynić starania, ażeby ustawa została jak najprędzej znowelizowana i dostosowana do rzeczywistości. Według ustawy tej wymagane jest zezwolenie urzędu wojewódzkiego na wszelkie akty przywłaszczenia nieruchomości. Rozróżniać trzeba przy tym pomiędzy kontraktami zawartymi przed 1 lipca 1937 r. a kontraktami zawartymi po tym terminie. Jasnym jest, iż wszystkie przed dniem 1 lipca 1937 r. uskutecznione kontrakty wolne są od zezwolenia urzędów wojewódzkich. Ze względu jednak na niezupełnie jasne rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy notariusze wahają się i nie mogą dojść do jednakowego stanowiska. Powstał więc przez U) chaos prawny, a mieszkańcy pasa granicznego częstokroć mają wiele trudności, spowodowanych praktycznym przeprowadzeniem tej ustawy. Powyższe wywody dotyczą w jeszcze dotkliwszy sposób tych kontraktów, które są zawierane po 1 lipca 1937 r. Ludność, która dość często spotyka się z odmową zezwolenia na przewłaszczenie, zaczyna pozbywać się nieruchomości bez sporządzenia dokumentów formalnych, opierając się w tych sprawach na osobistym zaufaniu kontrahentów. To stwarza nader niezdrowy stan, gdyż brak zabezpieczenia ustawowego interesów obu kontrahentów i zdawanie się tylko na zaufanie do siebie, które nie może być nadto trwałe, może powodować nawet dla potomków tych kontrahentów bardzo smutne skutki. Następstwa takiej niepewności odbić się muszą w zastraszający sposób na sile twórczej poszczególnych osób, paraliżując wolę i zmniejszając sprawność, gdyż dane osoby nie wiedzą, jak długo to naturalne wzajemne zaufanie potrwa i kiedy drugiemu kontrahentowi nadarzy się korzystny moment do zerwania umowy. Osoby dotknięte tą ustawą stają się niezdolne do tworzenia trwałych wartości. Koniecznym jest, okazuje się, zastanowić się nad tym, co to znaczy uzależniać kupno nieruchomości od opinii władz lokalnych i to w nader wysokim stopniu, i to tym bardziej, że opinia tych władz nie musi być uzasadniona.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#PlynnoscpieniadzapanujacadziswinstytucjachpienieznychwpasiegranicznymniejestnastepstwemoszczednoscileczwduzejmierzewynikiemzamarciapracinwestycyjnychatymsamymodpadnieciakoniecznychnatokredytowWszelkiepowyzszeokolicznosciwskazujanatozenalezydazycdoznowelizowaniaustawyogranicachPanstwawtymkierunkubyjejprzepisynieoddzialywalyujemnienastosunkigospodarczemieszkancowpasagranicznegoajezelibytakieznowelizowanienatrafialonatrudnoscitoprzynajmniejproszePanaPremieraowydanieokolnikabynadrobnesprawywtakichwypadkachjaktuprzytoczononieodmawianozezwoleniagdyzrzeczywiscietrudnowtymwypadkudopatrzycsiesprzecznosciinteresutejjednostkizinteresemPanstwa">W tym miejscu odstąpię, Panie Marszałku, na krótki czas od tematu, gdyż uważam, że gdybym tego nie spełnił, byłbym dłużnikiem p. senatora Lechnickiego, który w czwartek, może po raz pierwszy w Izbach ustawodawczych polski, w sposób skrupulatny, gruntowny i pracowity starał się podejść do kwestii ukraińskiej. To się zdarzyło po raz pierwszy i wystąpienie p. senatora w tej sprawie możemy uważać za historyczną chwilę. Składam podziękowanie tylko w imieniu moim własnym, gdyż jestem teraz przy głosie i chcę skorzystać z tego, jednakże ze swej strony sięgam do dawniejszych źródeł, odnoszących się do sprawy polsko-ukraińskiej. P. senator sięgnął do zbyt bliskich źródeł co do kwestii polsko-ukraińskiej i poszumienia polsko-ukraińskiego w zasadniczym stanie. Pierwszym Ukraińcem, który poruszył zagadnienie polsko-ukraińskie w czasie, gdy Polaka nie była wolnym Państwem jak dzisiaj, i zupełnie bezinteresownie, czysto—bo tak Ukraińcy, jak i Polacy nie mieli swego Państwa— był wieszcz narodu ukraińskiego Taras Szewczenko. W jego dziełach trzeba czytać to, co odnosi się do tej kwestii.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#komentarz">(S. Lechnicki: Ja je znam.)</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#PlynnoscpieniadzapanujacadziswinstytucjachpienieznychwpasiegranicznymniejestnastepstwemoszczednoscileczwduzejmierzewynikiemzamarciapracinwestycyjnychatymsamymodpadnieciakoniecznychnatokredytowWszelkiepowyzszeokolicznosciwskazujanatozenalezydazycdoznowelizowaniaustawyogranicachPanstwawtymkierunkubyjejprzepisynieoddzialywalyujemnienastosunkigospodarczemieszkancowpasagranicznegoajezelibytakieznowelizowanienatrafialonatrudnoscitoprzynajmniejproszePanaPremieraowydanieokolnikabynadrobnesprawywtakichwypadkachjaktuprzytoczononieodmawianozezwoleniagdyzrzeczywiscietrudnowtymwypadkudopatrzycsiesprzecznosciinteresutejjednostkizinteresemPanstwa">Właśnie on pierwszy w czasach porozbiorowych rzucił tę myśl w swoich dziełach, a powiedział on:</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#PlynnoscpieniadzapanujacadziswinstytucjachpienieznychwpasiegranicznymniejestnastepstwemoszczednoscileczwduzejmierzewynikiemzamarciapracinwestycyjnychatymsamymodpadnieciakoniecznychnatokredytowWszelkiepowyzszeokolicznosciwskazujanatozenalezydazycdoznowelizowaniaustawyogranicachPanstwawtymkierunkubyjejprzepisynieoddzialywalyujemnienastosunkigospodarczemieszkancowpasagranicznegoajezelibytakieznowelizowanienatrafialonatrudnoscitoprzynajmniejproszePanaPremieraowydanieokolnikabynadrobnesprawywtakichwypadkachjaktuprzytoczononieodmawianozezwoleniagdyzrzeczywiscietrudnowtymwypadkudopatrzycsiesprzecznosciinteresutejjednostkizinteresemPanstwa">— „Nie cieszcie się, iż Polska padła; Polska padła i nas przygniotła”. On był pierwszy, który poruszył to pytanie nie jako pytanie polityczne, a tylko na podstawie tego, jak współcześni wyjaśniali sobie dziejowy los obu narodów. W tym tygodniu właśnie obchodzimy 125 rocznicę urodzin Tarasa Szewczenki. Cały naród ukraiński przynajmniej w swoim sercu oddaje należną mu cześć. I ja dziś, kiedy jesteśmy przy tym pytaniu i gdy mamy sposobność zwrócić uwagę na zagadnienie polsko ukraińskie z dalekiej daty, muszę zwrócić się nie do tych dzieł względnie broszurek, które powstały już po wojnie światowej, kiedy Polska jest Państwem wolnym, ale do tej chwili, kiedy nasz wieszcz narodowy przewidywał odrodzenie Polski swoim genialnym umysłem i to szczerze przewidywał, dlatego że kto jak kto, ale Taras Szewczenko jest niezaprzeczalnym 100% Ukraińcem i on jak co tworzył i mówił, to mówił z serca i mózgu ukraińskiego bez czerpania z obcych skarbnic. Wtedy powiedzieć to było odwagą na takim gruncie, na jakim żył i działał Taras Szewczenko. Dlatego uważam, że przy tym podziękowaniu, gdybym nie wspomniał o Tarasie Szewczence, zrobilibyśmy pamięci tego wieszcza. który nam wszystkim może wskazywał drogę przyszłości, wielką krzywdę. Ten dług dziś spłacam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#PrzechodzeobecniedodalszychzagadnienktoredotyczaMinisterstwaSprawWewnetrznych">Wysoka Izbo! Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi każdy, ubiegający się o prawo uczenia w szkołach prywatnych, obowiązany jest postarać się u właściwej władzy administracji ogólnej o tzw. zaświadczenie lojalności. Uzyskanie takiego zaświadczenia dla obywatela narodowości polskiej może nie stanowić większej trudności, jednakże dla obywatela innej narodowości, a tutaj mnie obchodzi przede wszystkim ukraińska, wystaranie się o takie zaświadczenie jest bardzo trudne. Musi się przejść całą skalę instancyj, ażeby w końcu uzyskać negatywną albo czasem pozytywną odpowiedź na swe podanie. Trudności te pochodzą stąd, że władza, przeprowadzająca dochodzenie, nie zarządza przesłuchania petenta bezpośrednio przez urzędnika, który ma wydać o nim swój sąd, tylko zasięga informacyj względnie robi wywiad u posterunków Policji Państwowej, czy u innych czynników, które mogą mieć wiadomość. Tego rodzaju załatwienie sprawy jest często dla petenta niekorzystne, gdyż w takich wypadkach informacje podane o petencie, a zasięgnięte przez posterunek Policji Państwowej bardzo często od osób trzecich, gdyż nie o każdym petencie musi posiadać posterunek bezpośrednie wiadomości, mogą być nieprawdziwe lub nieścisłe, a nawet podane przez osoby wrogo usposobione do petenta. Bezpośrednie przesłuchanie petenta mogłoby niejedno zmienić w załatwieniu jego podania, a to przez wyjaśnienie przez niego niejasnych dla władzy miejsc życiorysu czy też danych o petencie. To postępowanie jest tym bardziej wskazane, gdyż chodzi tutaj o zbadanie sprawy, od którego wyniku zależy egzystencja jednostki i to jednostki, która przy wielkim wkładzie pracy i pieniędzy uzyskała dyplom i możność ubiegania się o stanowisko nauczyciela.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#Wbardzowieluinnychwypadkachwpostepowaniuadministracyjnymchociaznadermalegoznaczeniaprzesluchaniestronyjeststosowaneawiecwwypadkachrozstrzyganiaomoznosciwykonywaniazawodutakieprzesluchaniestronyniepowinnobyczaniechane">Proszę więc Pana Prezesa Rady Ministrów, jako Ministra Spraw Wewnętrznych, o zwrócenie uwagi na tę sprawę tak ważną dla wielu jednostek, ubiegających się o zaświadczenia lojalności.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#WczasiewczorajszejdyskusjinadpreliminarzembudzetowymMinisterstwaKomunikacjipsenatorZarzyckizwracaluwageizuczestnicyostatniegorajdusamochodowegoskarzylisienatoizwpoludniowowschodnichwojewodztwachdrogisawstaniezlymaprzeciezniedawnytoczaskiedywtychwojewodztwachmielismyznosnedrogiitozarownopanstwowejakiwojewodzkiepowiatowegminnegromadzkieitdToznaczyzektossieotostaraliktosdawalmoznosciopiekowalsietymazebytychdrogniezaniedbywacWrzeczywistosciczlonkowierajdusamochodowegomoglimowicjedynieostaniedrogktorymiprzejezdzalitojestoglownycharteriach">Wysoka Izbo! Ja sam do domu moich rodziców muszę dojeżdżać już inną drogą jak ta, którą dojeżdżałem przez dwadzieścia kilka lat, a to z tego powodu, że tamta dobra droga już zupełnie zniknęła i nikt nie stara się o nią. A co jest przyczyną tego? To, że przez tę drogę przebiega granica dwóch powiatów i ani jeden, ani drugi powiat jej nie poprawia i wieśniacy z kilku wiosek muszą teraz, zamiast krótszą drogą, wynoszącą 5 — 6 km, objeżdżać kilka kilometrów naokoło i to nie drogą, tylko korytem rzeczki. A przecież te same gromady utrzymywały tę drogę przez tyle lat i mogłyby teraz utrzymywać, gdyby im ktoś zwrócił na to uwagę, bo ludzie nie są niechętni i gdy im się zwraca uwagę, dokonują naprawy. Niektóre miejsca na pograniczu powiatów nie cieszą się zainteresowaniem tych powiatów, na tej granicy kończy się dla każdego świat — a tak być nie może. I to przede wszystkim na granicach takich powiatów, które powstały ze zniesienia innych powiatów i przydzielenia ich częściowo do innych powiatów. Te części są po macoszemu traktowane. Ludność na tym cierpi, a nie ma siły, żeby w swoich samorządach postarać się o to, żeby wypełnić swe konieczne dezyderaty, aby zapobiec zniszczeniu stanu gospodarczego tych okolic. Wobec tego, że zapanował taki stan, musimy się zastanowić nad tym, co mogło wpłynąć na to? Czy brak środków, czy może nieodpowiedni ludzie, którzy się mają zająć sprawami gospodarczymi gromad, gmin i powiatów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#ObecnieodbywajacesiewyborysamorzadowemoglybypowyzszebrakiusunaccotezstaniesiezapewnegdyzwszereguokregowwwojewodztwachpoludniowowschodnichwyboryzostalyjuzukonczoneatoprzedewszystkimwmiejscowosciachgdziezawartokompromisyizgloszonowspolnalistewszystkichmiejscowychugrupowanJednakzokregowgdzieakcjawyborczajeszczesietoczynadchodzamasoweskargiwyborcowukrainskichnanaduzyciawyborczestosowaneodchwilirozpisaniawyborowdoradgromadzkichiteskargidotyczazarownonieprawidlowosciprzywyznaczaniuiloscimandatowradzieckichiokregowwyborczychprzyoglaszaniuwyborowiterminowdownoszeniareklamacyjidozglaszanialistkandydatowjakrownieznaduzycpopelnianychprzezwyborczekomisjeiichprzewodniczacychatoprzezniedopuszczaniedoprzegladaniaspisowwyborcowlubuniemozliwianieimwgladutudziezrobieniawypisowztychspisowprzezskreslaniesamowolnewyborcowztychspisowprzezbezpodstawneniedopuszczaniereklamacyjlubtezichodrzucanieprzezuniemozliwianiewyborcomwnoszeniazgloszenukrainskichlistkandydatowiuniewaznianiezglaszanychlistWkoncuskargitedotyczastosowanegoniejednokrotniemieszaniasiedosprawwyborowprzezorganywladzbezpieczenstwaatakzeiinneczynniki">Przytoczę najbardziej jaskrawe przykłady I tak, o ile chodzi o liczbę mandatów radzieckich, nie odpowiadającą ilości mieszkańców gromady, to w gromadach Sadzawa pow. stanisławowskiego i Liszki pow. drohobyckiego, liczących ponad 2000 mieszkańców, przyznano tym gromadom zamiast po 30, tylko po 24 mandaty radzieckie. Zdawało by się, że sprawa drobna, bo czy będzie ich 30 czy 24, to zdawało by się nie będzie miało wielkiego znaczenia; ale trzeba uważać komu odmawia się tego prawa. Mianowicie wieś Sadzawa w pow. stanisławowskim to jest wielka wieś, która ma u siebie wszystkie instytucje oświatowo-kulturalne, spółdzielcze, gospodarcze, wieś wysoko postawiona, wieś, mająca już swoje ambicje i zasługi dla włościan. To boli tych ludzi, bo w tym wypadku już nie gra roli moment narodowościowy, lecz gra rolę zasługa tej wsi wobec innych wsi, które także są ukraińskie, ale nie położyły tylu zasług dla sprawy gospodarczej, a tym samym dla sprawy ogólnej, jak ta wieś. To upośledzenie boli jej mieszkańców, którzy co najmniej w 60 do 70% są świadomi swoich praw i obowiązków.</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#ObecnieodbywajacesiewyborysamorzadowemoglybypowyzszebrakiusunaccotezstaniesiezapewnegdyzwszereguokregowwwojewodztwachpoludniowowschodnichwyboryzostalyjuzukonczoneatoprzedewszystkimwmiejscowosciachgdziezawartokompromisyizgloszonowspolnalistewszystkichmiejscowychugrupowanJednakzokregowgdzieakcjawyborczajeszczesietoczynadchodzamasoweskargiwyborcowukrainskichnanaduzyciawyborczestosowaneodchwilirozpisaniawyborowdoradgromadzkichiteskargidotyczazarownonieprawidlowosciprzywyznaczaniuiloscimandatowradzieckichiokregowwyborczychprzyoglaszaniuwyborowiterminowdownoszeniareklamacyjidozglaszanialistkandydatowjakrownieznaduzycpopelnianychprzezwyborczekomisjeiichprzewodniczacychatoprzezniedopuszczaniedoprzegladaniaspisowwyborcowlubuniemozliwianieimwgladutudziezrobieniawypisowztychspisowprzezskreslaniesamowolnewyborcowztychspisowprzezbezpodstawneniedopuszczaniereklamacyjlubtezichodrzucanieprzezuniemozliwianiewyborcomwnoszeniazgloszenukrainskichlistkandydatowiuniewaznianiezglaszanychlistWkoncuskargitedotyczastosowanegoniejednokrotniemieszaniasiedosprawwyborowprzezorganywladzbezpieczenstwaatakzeiinneczynniki">W wielu wypadkach okręgi wyborcze nie stanowią terytorialnej całości. I tak w Hryhorowie, pow. rohatyńskiego utworzono dla 700 wyborców aż 7 ! okręgów wyborczych, przy czym na 1 okręg wyborczy przypadło tylko 32 wyborców, a na drugi okręg aż 135, a oba dostały po 2 mandaty.</u>
+ <u xml:id="u-60.2" who="#ObecnieodbywajacesiewyborysamorzadowemoglybypowyzszebrakiusunaccotezstaniesiezapewnegdyzwszereguokregowwwojewodztwachpoludniowowschodnichwyboryzostalyjuzukonczoneatoprzedewszystkimwmiejscowosciachgdziezawartokompromisyizgloszonowspolnalistewszystkichmiejscowychugrupowanJednakzokregowgdzieakcjawyborczajeszczesietoczynadchodzamasoweskargiwyborcowukrainskichnanaduzyciawyborczestosowaneodchwilirozpisaniawyborowdoradgromadzkichiteskargidotyczazarownonieprawidlowosciprzywyznaczaniuiloscimandatowradzieckichiokregowwyborczychprzyoglaszaniuwyborowiterminowdownoszeniareklamacyjidozglaszanialistkandydatowjakrownieznaduzycpopelnianychprzezwyborczekomisjeiichprzewodniczacychatoprzezniedopuszczaniedoprzegladaniaspisowwyborcowlubuniemozliwianieimwgladutudziezrobieniawypisowztychspisowprzezskreslaniesamowolnewyborcowztychspisowprzezbezpodstawneniedopuszczaniereklamacyjlubtezichodrzucanieprzezuniemozliwianiewyborcomwnoszeniazgloszenukrainskichlistkandydatowiuniewaznianiezglaszanychlistWkoncuskargitedotyczastosowanegoniejednokrotniemieszaniasiedosprawwyborowprzezorganywladzbezpieczenstwaatakzeiinneczynniki">W końcu dla ilustracji silnego terroru, stosowanego wobec ukraińskich wyborców, przytoczę wypadek w gromadzie Karów pow. Rawa Ruska. W tej gromadzie jest na 1174 wyborców 1152 wyborców ukraińskich. Wyborcy ci po rozbiciu się pertraktacyj kompromisowych starali się wnieść osobną listę. Tutaj przeszli oni przez bardzo ciężkie doświadczenie. Mianowicie pierwszy pełnomocnik listy, który usiłował ją złożyć, został zaaresztowany i przytrzymany na posterunku policyjnym przez 48 godzin.</u>
+ <u xml:id="u-60.3" who="#komentarz">(Głos: Za co?)</u>
+ <u xml:id="u-60.4" who="#ObecnieodbywajacesiewyborysamorzadowemoglybypowyzszebrakiusunaccotezstaniesiezapewnegdyzwszereguokregowwwojewodztwachpoludniowowschodnichwyboryzostalyjuzukonczoneatoprzedewszystkimwmiejscowosciachgdziezawartokompromisyizgloszonowspolnalistewszystkichmiejscowychugrupowanJednakzokregowgdzieakcjawyborczajeszczesietoczynadchodzamasoweskargiwyborcowukrainskichnanaduzyciawyborczestosowaneodchwilirozpisaniawyborowdoradgromadzkichiteskargidotyczazarownonieprawidlowosciprzywyznaczaniuiloscimandatowradzieckichiokregowwyborczychprzyoglaszaniuwyborowiterminowdownoszeniareklamacyjidozglaszanialistkandydatowjakrownieznaduzycpopelnianychprzezwyborczekomisjeiichprzewodniczacychatoprzezniedopuszczaniedoprzegladaniaspisowwyborcowlubuniemozliwianieimwgladutudziezrobieniawypisowztychspisowprzezskreslaniesamowolnewyborcowztychspisowprzezbezpodstawneniedopuszczaniereklamacyjlubtezichodrzucanieprzezuniemozliwianiewyborcomwnoszeniazgloszenukrainskichlistkandydatowiuniewaznianiezglaszanychlistWkoncuskargitedotyczastosowanegoniejednokrotniemieszaniasiedosprawwyborowprzezorganywladzbezpieczenstwaatakzeiinneczynniki">A gdy po dwóch dniach drugi pełnomocnik starał się złożyć listę, również starano się mu w tym przeszkodzić. A gdy został czynnie znieważony w sali lokalu wyborczego przez komendanta posterunku państwowego, to złożenie listy umożliwiło mu jedynie to, że on zwrócił, się do przewodniczącego komisji ze słowami: — „Panie przewodniczący, czy rzeczywiście odpowiada to prawu, ażeby tutaj pod godłem państwowym i portretem Pana Prezydenta znieważano mnie w chwili, kiedy wykonuję swój obywatelski obowiązek?” To dopiero umożliwiło złożenie i pozytywne załatwienie zgłoszonej listy.</u>
+ <u xml:id="u-60.5" who="#ObecnieodbywajacesiewyborysamorzadowemoglybypowyzszebrakiusunaccotezstaniesiezapewnegdyzwszereguokregowwwojewodztwachpoludniowowschodnichwyboryzostalyjuzukonczoneatoprzedewszystkimwmiejscowosciachgdziezawartokompromisyizgloszonowspolnalistewszystkichmiejscowychugrupowanJednakzokregowgdzieakcjawyborczajeszczesietoczynadchodzamasoweskargiwyborcowukrainskichnanaduzyciawyborczestosowaneodchwilirozpisaniawyborowdoradgromadzkichiteskargidotyczazarownonieprawidlowosciprzywyznaczaniuiloscimandatowradzieckichiokregowwyborczychprzyoglaszaniuwyborowiterminowdownoszeniareklamacyjidozglaszanialistkandydatowjakrownieznaduzycpopelnianychprzezwyborczekomisjeiichprzewodniczacychatoprzezniedopuszczaniedoprzegladaniaspisowwyborcowlubuniemozliwianieimwgladutudziezrobieniawypisowztychspisowprzezskreslaniesamowolnewyborcowztychspisowprzezbezpodstawneniedopuszczaniereklamacyjlubtezichodrzucanieprzezuniemozliwianiewyborcomwnoszeniazgloszenukrainskichlistkandydatowiuniewaznianiezglaszanychlistWkoncuskargitedotyczastosowanegoniejednokrotniemieszaniasiedosprawwyborowprzezorganywladzbezpieczenstwaatakzeiinneczynniki">Wysoka Izbo! Ja myślę, że na ten właśnie wypadek z tym wyborcą, pełnomocnikiem listy w Krakowie, który w chwili znieważenia pamiętał o tym, kto kieruje Państwem, kto jest przedstawicielem Państwa i zamiast szukać jakiejś pomocy innej, wezwał na pomoc autorytet Prezydenta Rzeczypospolitej i to pomogło sprawie, powinna Wysoka Izba i Wysoki Rząd zwrócić uwagę, gdyż to świadczy o stosunku ludności ukraińskiej do Państwa Polskiego i o należnych jej prawach wobec wykonywania przez nią obowiązków względem Państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Starzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#SStarzynski">Wysoka Izbo! Pan senator Miłaszewski poruszył przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zagadnienie wielkiej wagi kulturalnej, dotyczące teatrów stolicy. Sądzę, że o tym zagadnieniu będzie mowa przy budżecie Ministerstwa Oświaty, albowiem sprawy kulturalne tam się koncentrują. Jednakże, ponieważ p. s. Miłaszewski powołał się na rzekomo istniejący niepokój opinii w tej sprawie, a przemówienie jego, niewątpliwie, ten niepokój istotnie wprowadzić w opinii publicznej może, pozwalam sobie, jako członek tej Izby a jednocześnie Prezydent Warszawy, niezależnie od odpowiedzi, jaką na zwrócenie się p. senatora o wyjaśnienie tej sprawy udzieli Rząd, powiedzieć kilka słów na ten temat, jak sprawa ta istotnie się przedstawia. Niestety bowiem, mimo iż miałem już zaszczyt udzielić w tej sprawie bardzo obszernych wyjaśnień p. s. Miłaszewskiemu, przemówienie jego opierało się w dalszym ciągu na pewnych błędnych informacjach, nie odpowiadających rzeczywistości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#MuszesprostowacprzedewszystkimzeniejesttakjakmowilosMilaszewskizemajatekogoluzedorobekwielupokolenprzekazywanyjestwtajnikachgabinetowikancelariiwedluguznaniatymczasowychwlodarzymiastaalbowiemjakkolwiekwobecnejchwiliistniejeTymczasowyZarzadMiejskiiTymczasowaRadaMiejskajednakzeobradytejRadysapubliczneikazdyktochcialbracwnichudzialmoglbycobecnymSprawateatrowaktualnajestjuzodszeregumiesiecyiprzecieznawetwkampaniiwyborczejbylauzywanajakoargumentprzeciwkougrupowaniuktorepopieralodzialalnoscTymczasowegoZarzaduMiejskiegoazatemsprawaniebylanigdywzadnymtajnymgabineciezalatwianaprzeciwniebylaodpierwszejchwiliodpolrokupublicznienalamachprasydyskutowanaazatemtenzarzutnieodpowiadarzeczywistemustanowirzeczy">Zagadnienie teatralne w stolicy jest zagadnieniem wielkiej wagi, przede wszystkim finansowym, albowiem teatry, prowadzone w swoim czasie przez miasto, bezpośrednio przyczyniały mu rocznie kilka milionów złotych deficytów, pokrywanych z ogólnych podatków miejskich. Dzisiaj na zagadnienie teatralne miasto przeznacza 3% swego budżetu zwyczajnego.</u>
+ <u xml:id="u-63.1" who="#MuszesprostowacprzedewszystkimzeniejesttakjakmowilosMilaszewskizemajatekogoluzedorobekwielupokolenprzekazywanyjestwtajnikachgabinetowikancelariiwedluguznaniatymczasowychwlodarzymiastaalbowiemjakkolwiekwobecnejchwiliistniejeTymczasowyZarzadMiejskiiTymczasowaRadaMiejskajednakzeobradytejRadysapubliczneikazdyktochcialbracwnichudzialmoglbycobecnymSprawateatrowaktualnajestjuzodszeregumiesiecyiprzecieznawetwkampaniiwyborczejbylauzywanajakoargumentprzeciwkougrupowaniuktorepopieralodzialalnoscTymczasowegoZarzaduMiejskiegoazatemsprawaniebylanigdywzadnymtajnymgabineciezalatwianaprzeciwniebylaodpierwszejchwiliodpolrokupublicznienalamachprasydyskutowanaazatemtenzarzutnieodpowiadarzeczywistemustanowirzeczy">Licząc łącznie z emeryturami teatralnymi wynoszą te wydatki około 3 milionów, co przy około 100-milionowym budżecie stanowi, jak zaznaczyłem, 3%, jednakże zagadnienie to nie jest i nie może być rozwiązane. Nie wchodzę, jak zaznaczyłem na początku, gdyż należy to do budżetu Oświaty, w zagadnienie merytoryczne teatrów, ich poziom, jakkolwiek muszę stwierdzić, że teatry te, od kilku lat prowadzone przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej, stoją, w moim głębokim przekonaniu, na wysokim poziomie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#PsMilaszewskipoddalanalizieumowektorajestwlasniewyjsciemzimpasuistniejacegowtejchwiliwyjsciemodpowiadajacymdzisiejszejkoniunkturzedzisiejszymwarunkomidzisiejszymmozliwosciomwyjsciemwktorymoczywiscieobronainteresowfinansowychgminywmoimglebokimprzekonaniuzpewnosciazostalanalezycieprzeprowadzonaDoradcyprawniktorzyfunkcjonujaprzywladzachgminymstWarszawyswoimiinnymiosiagnieciamiinnymiczynamizepozwolepowolacsienawygranyprocesoelektrowniemiejskaczyszereginnychzagadnienniezmierniewazkichwzyciumiastawykazalizedajapelnegwarancjeizewtejsprawieowielewielemniejszejpotrafiadorownactymdoradcomktorychnazwisknieznamoczywiscieaktorzyanalizowaliteumowedlapsMilaszewskiego">P. s. Miłaszewski, podkreślając kilka punktów tej umowy, które wydawały mu się niejasnymi czy niesłusznymi, wychodzi jednak z mylnych założeń, mianowicie zapomina, że gmachy teatralne, które są obiektem w tej sprawie największym, pomimo odpowiedniej ustawy nie są bynajmniej jeszcze własnością prawną miasta. Spór, jaki istniał co do tytułu własności tych gmachów, został rozstrzygnięty przez ustawę w ten sposób, że uznano je za państwowe, a przekazując je miastu postawiono warunki, których to warunków właśnie gmina przyjąć na siebie nie chciała. Warunki te dotyczą tego, aby gmina, przejmując gmachy pod względem prawnym, bo administruje nimi od początku odzyskania niepodległości, zobowiązała się formalnie do stałego prowadzenia w tych gmachach opery i teatrów dramatycznych. Takich obowiązków miasto na siebie nie może wziąć formalnie, jakkolwiek wynikają one z ustawy, dlatego, że nie jest w stanie przewidzieć swoich możliwości finansowych. Dlatego sprawa ta znalazła się w pewnym impasie. Wyjściem z tego impasu jest utworzenie spółki, ale spółki, idącej nie po linii etatyzacji względnie komunalizacji życia miejskiego, ale po linii wciągnięcia wszystkich zainteresowanych tą dziedziną do współpracy, po linii stworzenia spółki z tą instytucją, która od lat 6 prowadzi teatry warszawskie i postawiła je na właściwym poziomie. A ponieważ gmachy teatrów są wspólne, lokale opery są w tym samym gmachu, w którym znajduje się Teatr Narodowy i Nowy, ponieważ rekwizyty są wspólne i gospodarka jest wspólna, więc na dłuższą metę rozdzielanie tej gospodarki jest nawet rzeczą bezspornie szkodliwą, co zresztą doświadczenie już nam wskazało. Złączenie więc w jednym ręku tych teatrów, które są prowadzone w jednym gmachu, jest rzeczą bezspornie, z punktu widzenia interesu samego zagadnienia, słuszną. Zarząd miejski w myśl zasad współpracy społecznej nie domagał się. bynajmniej w kontrakcie spółki udziału więcej niż połowy kapitału. Wciąganie społeczeństwa i rozszerzanie płaszczyzny współpracy na tym terenie zmniejsza bezpośrednią odpowiedzialność gminy, ale przyczynia się do lepszego rozwiązania zagadnienia, Które jest tak delikatne i tak sporne, że na pewno między wszystkimi literatami, dramaturgami, aktorami i artystami nigdy w tej sprawie nie będzie absolutnej jednolitości. Natomiast z punktu widzenia interesu materialnego gmina musi się tu całkowicie zabezpieczyć i dlatego mając połowę wartości kapitału akcyjnego, ma połowę głosów, a zatem bez głosu gminy żadna sprawa interesująca gminę nie może być rozstrzygnięta. Ponadto, udzielając subwencji teatrom, zarząd miejski ma corocznie możność wpływania na takie czy inne rozwiązanie, tak samo jak Państwo, udzielając subwencji, ma zawsze możność przy udzielaniu jej wpływania na kierowanie sprawą teatralną w tym czy innym kierunku. A zatem interes realny, materialny gminy jest stuprocentowo zagwarantowany.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#PsMilaszewskipoddalanalizieumowektorajestwlasniewyjsciemzimpasuistniejacegowtejchwiliwyjsciemodpowiadajacymdzisiejszejkoniunkturzedzisiejszymwarunkomidzisiejszymmozliwosciomwyjsciemwktorymoczywiscieobronainteresowfinansowychgminywmoimglebokimprzekonaniuzpewnosciazostalanalezycieprzeprowadzonaDoradcyprawniktorzyfunkcjonujaprzywladzachgminymstWarszawyswoimiinnymiosiagnieciamiinnymiczynamizepozwolepowolacsienawygranyprocesoelektrowniemiejskaczyszereginnychzagadnienniezmierniewazkichwzyciumiastawykazalizedajapelnegwarancjeizewtejsprawieowielewielemniejszejpotrafiadorownactymdoradcomktorychnazwisknieznamoczywiscieaktorzyanalizowaliteumowedlapsMilaszewskiego">Udział kapitału akcyjnego nie został określony w cyfrach, co jest rzeczą zupełnie normalną tam, gdzie spółka powstaje z aportów rzeczowych, albowiem sąd dopiero ustali, jaki jest czysty kapitał Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej w Polsce, które przystępuje do spółki z miastem. Wartość finansową, czyli wartość tego czystego kapitału, ustali więc dopiero sąd. Udział miasta będzie zależnie od tego w identycznej wysokości określony. Orientacyjnie może się to wahać w granicach pół miliona do miliona, względnie niewiele poniżej pół miliona lub niewiele powyżej miliona, zależnie od oceny sądu. Natomiast cała pozostała wartość gmachów jest zabezpieczona na pierwszym numerze hipoteki w złotych w złocie, jest zabezpieczona nawet od wszelkich ewentualności, jakie by mogły w życiu powstać przy umowie długofalowej, a tym samym nie może przedstawiać żadnego niebezpieczeństwa, albowiem stosunek kapitału akcyjnego do wartości gmachów stanowić może drobny odsetek. Te obiekty, obciążone na rzecz gminy w 99, 98 czy 97”,;, są obciążone w ten sposób, że na hipotekę tego rodzaju nikt udzielić kredytu nie może, a więc istotne interesy gminy są całkowicie zabezpieczone.</u>
+ <u xml:id="u-64.2" who="#PsMilaszewskipoddalanalizieumowektorajestwlasniewyjsciemzimpasuistniejacegowtejchwiliwyjsciemodpowiadajacymdzisiejszejkoniunkturzedzisiejszymwarunkomidzisiejszymmozliwosciomwyjsciemwktorymoczywiscieobronainteresowfinansowychgminywmoimglebokimprzekonaniuzpewnosciazostalanalezycieprzeprowadzonaDoradcyprawniktorzyfunkcjonujaprzywladzachgminymstWarszawyswoimiinnymiosiagnieciamiinnymiczynamizepozwolepowolacsienawygranyprocesoelektrowniemiejskaczyszereginnychzagadnienniezmierniewazkichwzyciumiastawykazalizedajapelnegwarancjeizewtejsprawieowielewielemniejszejpotrafiadorownactymdoradcomktorychnazwisknieznamoczywiscieaktorzyanalizowaliteumowedlapsMilaszewskiego">Pozostaje sprawa wypłaty dochodów z domu dochodowego teatrów. W roku 1936 po wygaśnięciu kontraktu spadkobierczego dawnego założyciela gmachu dochodowego teatrów miejskich, administrację tego gmachu z upoważnienia Rządu przejęło miasto. Natomiast miasto nie mogło inkasować komornego dla siebie i te sumy są tylko w depozycie miasta, gdyż tytuł prawny gmachów teatralnych nie został na miasto przełożony. Dlatego pieniądze, które przechodzą na rzecz spółki, nie są w chwili obecnej bynajmniej własnością gminy, gdyż mogą stać się własnością tylko tego, kto stanie się hipotecznym właścicielem gmachów. Właścicielem gmachów stać się ma spółka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#WreszciepsMilaszewskiporuszazagadnieniefundacjiteatralnejsprawepewnegoprojektuktoryjestoddawnaogloszonyiktoryzdaniemjegozaslugujenauwageidyskusjeJednaktrzebastwierdziczemimoizprojekttenbardzodawnojestogloszonytejdyskusjiniewywolalalbowiempodkatemwidzeniazwlaszczamaterialnychzagadniennienadajesienawetdodyskusjiGdybysienadawaltobylbyprawdopodobnieprzezostatnichkilkalatdyskutowanywielokrotnieSkorozasniewywolalzadnegozainteresowaniawspoleczenstwietosadzezejesttojednymdowodemwiecejzenatoniezaslugujebokazdarzeczciekawawywolujepublicznadyskusjeizainteresowanieProjektktoryporuszatozagadnieniewynikazustosunkowaniasiedoteatrowjednegoczlowiekaktorywtejdziedziniemaosobistepretensjeztytuluswojegodyrektorstwawczasachzaborczychiprowadziodlatkilkunastuprocesyzgminaprzegrywajacjezresztastaleiwznawiajacwdalszymciaguiktoryuzywajacwyrazeniapsenMilaszewskiegoktoryzastrzegalsieprzeciwhucpiesemickiejjestwlasniecalkowiciebliskitemuokresleniu">Reasumując pragnę uspokoić opinię publiczną, która mogłaby się zaniepokoić wywodami p. sen. Miłaszewskiego, że interes gminy tak w tym wypadku, jak i we wszystkich innych jest uszanowany całkowicie. Rozwój wypadków w tej dziedzinie z punktu widzenia gminy posuwa się po linii najbardziej racjonalnej, jaka w dzisiejszej sytuacji jest możliwa, a więc po linii, która sprowadza się do tego, że do tej akcji wciąga się pośrednio i Rząd, który mieć będzie swego delegata we władzach przyszłej spółki. Rząd wniósł do budżetu Ministerstwa Oświaty 1/2 miln. zł na operę właśnie w przewidywaniu posunięcia tego zagadnienia naprzód poprzez utworzenie spółki. Obok Rządu, który niestety nie wchodzi w formie udziałowca spółki, co jak zaznaczyłem jest tylko wynikiem ustosunkowania się Rządu do hierarchii potrzeb państwowych, a więc nie przekreśleniem, tylko odsunięciem tego zagadnienia na czasy późniejsze, powstaje kolaboracja z gminą czynnika społecznego, który właśnie gwarantuje, że to delikatne zagadnienie będzie się rozwiązywać słusznie i zgodnie z ustosunkowaniem się całego społeczeństwa do zagadnienia teatrów.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Zabierając głos jako senator niemieckiej grupy narodowościowej w debacie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, poruszyć muszę szereg faktów, które mniejszość niemiecka w Polsce uważa za szkodliwe i hamujące jej rozwój.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#SHasbach">Przede wszystkim omówić muszę ustawę o granicach Państwa z dnia 22 stycznia 1937 roku. Władze administracyjne w ten sposób wykonują tę ustawę, że w praktyce nabiera ona dla ludności niemieckiej charakteru ustawy wysiedleńczej ze strefy pogranicznej. Ludność niemiecka w strefie pogranicznej, to jest prawie w całej dzielnicy zachodniej, nie ma więcej możności przekazania posiadłości swym spadkobiercom. Od czasu wejścia w życie ustawy o granicach państwa tylko w 4 wypadkach udzielono członkom niemieckiej grupy narodowościowej zezwolenia na umowy o odstąpieniu, natomiast w 520 wypadkach województwo odmówiło tego zezwolenia. To znaczy, że obywatel polski narodowości niemieckiej nie może w drodze tzw. umowy o odstąpieniu oddać swej nieruchomości swym dzieciom. Nawet przewidzianą w ustawie możność przekazania posiadłości drogą spadkową władze administracyjne interpretują w sposób znacznie ograniczający tę możność. Na ogół przyjętym jest, że w drodze testamentu ustala się jednego z ustawowych spadkobierców. Władze administracyjne jednak tak interpretują ustawę, że się wszystkich spadkobierców niepodzielnie zapisuje jako właściciela bez zezwolenia województwa, przez co szerokie sfery ludności niemieckiej ogarnęło zaniepokojenie o utrzymanie własności w rodzinie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#BlizszeszczegolydotyczacetejsprawyprzedstawilempMinistrowiSprawWewnetrznychwspecjalnychmemorialachDlauzupelnieniachcejeszczezaznaczyczerygorystycznestosowanieustawyogranicachPanstwauniemozliwiarowniezzupelnieludnosciniemieckiejniespokrewnionejkupnonieruchomosci">Ostatnio ustawa o granicach Państwa stosowana jest również w tych wypadkach, gdzie już przedtem inne ustawy decydowały na korzyść obywateli polskich narodowości niemieckiej. Tak np. na zasadzie polsko-niemieckiej umowy likwidacyjnej z r. 1929 władze administracyjne cofnęły szereg wdrożonych postępowań odkupu, za pomocą których nabywcom niemieckim posiadłości miały być odebrane. Cofnięcie tych postępowań mogło mieć na celu tylko udostępnienie tym osadnikom nieograniczonego prawa własności do nieruchomości, otrzymanych w spadku po rodzicach. Teraz jednak władze administracyjne stosują przepisy ustawy o granicach Państwa, odmawiają osadnikom niemieckim w zakończonych postępowaniach odkupu zezwolenia na przejęcie nieruchomości. W ten sposób cofa się teraz ponownie przyznane osadnikom niemieckim w swoim czasie prawo spadkowe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Przepisy ustawy o granicach Państwa i rozporządzenia wykonawczego z dnia 22.1.1937 r. o miejscu zamieszkania i pobytu w pasie pogranicznym są również używane przez władze administracyjne do wysiedlania ludności niemieckiej. Pomimo danego mi na skutek osobistych interwencyj zapewnienia, że na razie wysiedlenia z pasa pogranicznego będą wstrzymane, w ostatnich dniach wysiedlono ponownie kilku rolników niemieckich z różnych powiatów województwa poznańskiego. Dalej uniemożliwia się niemieckim robotnikom i pracownikom przebywanie w pasie pogranicznym w celu wykonywania zawodu. Dzierżawcom terenów myśliwskich narodowości niemieckiej, którzy dane knieje dzierżawią od wielu lat, nie zezwala się na polowanie. Ze względu na wielką ilość faktów muszę się ograniczyć i powołać na memoriały, złożone przeze mnie Ministerstwu Spraw Wewnętrznych w tych sprawach, począwszy od listopada 1937 r. Wyrażone przeze mnie już w listopadzie 1937 r. podczas audiencji u Pana Premiera obawy z powodu stosowania ustawy o granicach Państwa stały się niestety faktami w stu procentach. W tej sytuacji nawet uroczyste oświadczenie z 5 listopada 1937 r. i przyjęcie mnie przez Pana Prezydenta dla podkreślenia danego oświadczenia, w którym, jak wiadomo, ludności niemieckiej w Polsce przyrzeczone było zabezpieczenie nabycia i posiadania ziemi, nic nie zmieniło.</u>
+ <u xml:id="u-69.1" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Co do rozporządzenia o przewłaszczeniu, o stosowaniu prawa pierwokupu i odkupu pozwolę sobie zabrać głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych, o ile ustawy te dotyczą nieruchomości wiejskich. Kupno nieruchomości miejskich przez członków niemieckiej grupy narodowościowej jest prawie zupełnie uniemożliwione przez stosowanie rozporządzenia o przewłaszczeniu z dnia 21 czerwca 1921 r. Ponieważ w tym wypadku, w myśl art 75 ustawy o postępowaniu administracyjnym, uzasadnienie odmowy nie jest konieczne, przeto w praktyce nabycie nieruchomości miejskiej przez Niemca jest absolutnie wykluczone. W tej sprawie przedłożyłem p. Ministrowi Spraw Wewnętrznych kilka memoriałów, w których przedstawiłem około 50 wypadków nieudzielenia zezwolenia na nabycie nieruchomości i w żadnym wypadku nie udało się nam dotychczas otrzymać zezwolenia drogą nowego postępowania.</u>
+ <u xml:id="u-69.2" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Ale i w innych dziedzinach stawiane są niemieckiej grupie narodowościowej niezmierne trudności przy transakcjach majątkowo-prawnych. W dziedzinie związkowości ludność niemiecka poniosła ogromne straty przez odebranie jej domów związkowych w Poznańskiem i na Pomorzu. Uważam za zbyteczne specjalnie podkreślać, że jako Niemiec popieram całkowicie walkę Rządu przeciw wolnomularstwu. Z tego powodu też nie będę bliżej wyjaśniał, że ustawę z dnia 22 listopada 1938 r. o rozwiązaniu lóż wolnomularskich potwierdzam w całej rozciągłości.</u>
+ <u xml:id="u-69.3" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Ale jak wygląda praktyczne stosowanie tej ustawy? W byłej dzielnicy pruskiej istniały loże wolnomularskie, które przeważnie już dawno zaniechały swej działalności, gdy naród niemiecki zakończył w roku 1933 swą walkę przeciw wolnomularstwu przez zamknięcie lóż. Loże te oddały swe domy do dyspozycji niemieckich instytucji i stowarzyszeń do popierania niemieckiej związkowości. Daremnie ubiegały się te niemieckie stowarzyszenia i instytucje, na których rzecz przeszły domy związkowe, o zezwolenie na przewłaszczenie. Albo odmówiono tego zezwolenia, albo nowo założony związek nie został wciągnięty do rejestru stowarzyszeń. Po wejściu w życie ustawy z dnia 22 listopada 1938 r. instytucjom tym, które po rozwiązaniu lóż jeszcze długo przed uprawomocnieniem się ustawy nabyły odnośne domy lóż, skonfiskowano majątki. To znaczy, że władzy administracyjnej nie chodziło o zwalczanie wolnomularstwa, gdyż nie istniało ono już w b. dzielnicy pruskiej od wielu lat, ale tu szło o to, by stowarzyszeniom niemieckim ich dalsze istnienie przez zabranie ich budynków utrudnić, jeżeli nie zupełnie uniemożliwić.</u>
+ <u xml:id="u-69.4" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Na dowód, że to moje twierdzenie jest całkowicie uzasadnione, przytoczę fakt, że w Gnieźnie polski związek kupców przed wejściem w życie ustawy z 22 listopada 1938 roku w drodze umowy kupna nabył budynek loży żydowskiej i otrzymał zezwolenie na przewłaszczenie. W tym samym czasie, a więc również przed wejściem w życie ustawy z 22 listopada 1938 r., nabył Sparund Darlehnsbank, bank spółdzielczy również w Gnieźnie, budynek dawniejszej loży niemieckiej, by w nim umieścić swoje przedsiębiorstwo bankowe. Bank ten nie otrzymał zezwolenia. W obydwu wypadkach chodzi o nabycie posiadłości dawniejszych lóż. Po wejściu w życie ustawy o rozwiązaniu lóż wolnomularskich dom, nabyty przez Sparund Darlehnsbank, został skonfiskowany, natomiast budynek, kupiony przez polski związek kupców, pozostaje nadal w posiadaniu tego związku. Podobnie przedstawia się sprawa budynków związkowych w Tczewie, Inowrocławiu, Chojnicach, Poznaniu, Rawiczu i Krotoszynie. W Grudziądzu np. niemiecki klub sportowy nabył w roku 1920 budynek po loży zaraz po jej rozwiązaniu. Nawet w tym wypadku zakwestionowano teraz nabycie przez wpisanie sprzeciwu przeciw prawdziwości księgi wieczystej. I to również jest dowodem, że ustawa z 22 listopada 1938 r. nie była stosowana dla zwalczania lóż wolnomularskich, które już nie istniały, ale dla konfiskaty majątku niemieckich stowarzyszeń i dla zwalczania niemieckich organizacyj. Skonfiskowano bowiem majątki takich stowarzyszeń, które w ogóle nigdy nie miały nic wspólnego z lożami wolnomularskimi, jak np. majątek Związku Gospód w Grudziądzu, Niemieckiego Związku Szkolnego w Poznaniu i innych. Kilkakrotnie interweniowałem w tej sprawie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, dotychczas jednak zadowalającej odpowiedzi nie otrzymałem.</u>
+ <u xml:id="u-69.5" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Poważne szkody wyrządza się niemieckiej grupie narodowościowej przez zabieranie koncesji. Po cofnięciu koncesji 180 niemieckim restauratorom w r. 1925 na podstawie ustawy antialkoholowej obecnie zabiera się pozostałym jeszcze restauratorom niemieckim koncesje na skutek ustawy z 10 września 1932 r. i rozporządzenia Pana Prezydenta o monopolu spirytusowym. Wszystkie te zarządzenia są w myśl ustawy bez uzasadnienia. Dotknięci tym zarządzeniem otrzymują wezwanie do zlikwidowania wyszynku w przeciągu roku, aczkolwiek przeważnie nie dopuścili się żadnego przekroczenia. W ten sam sposób postępuje się z koncesją na sprzedaż wyrobów tytoniowych.</u>
+ <u xml:id="u-69.6" who="#RownieniezrozumialejeststosowanieustawyogranicachPanstwadoniektorychrolnikowniemieckichktorzydawniejotrzymalizezwolenienanabycienieruchomoscizparcelacjiZezwolenietorolnicyniemieccyotrzymaliwswoimczasiedlategozenazieminabytejwdrodzeparcelacjizamieszkiwalijuzoddziesiateklatjakodrobnidzierzawcyDzisodmawiasieimzezwoleniapomimozeodczterechlatsiedzananabytychparcelachnaktorychjednakformalnieniebylijeszczezapisanijakowlascicieleTymbardziejniezrozumialejesttopostepowaniezebioracyudzialwparcelacjirolnicynarodowoscipolskiejwszyscyotrzymalizezwolenienawpisaniedoksiegigruntowejpodczasgdyosadnikomnarodowosciniemieckiejtegozezwolenianieudzielonoIwtejsprawiedostarczylempMinistrowiSprawWewnetrznychszczegolowychmaterialowiprosilemniestetydotychczasnadaremnieopomoc">Tyle o pokrzywdzeniu mniejszości niemieckiej w sprawach majątkowych. Moralne szkody wyrządzone w innych dziedzinach są dla nas również nieznośne. W związku z tym omówić muszę wybory komunalne. P. Premier zwrócił uwagę w okólniku do wojewodów i starostów na czystość wyborów. A jak przedstawia się urzeczywistnienie tych zasad w praktyce? Stwierdzić muszę, że władze wykonawcze nie zawsze trzymały się tej zasady czystości wyborów, przeciwni?, w wielu wypadkach starały się wpłynąć na wynik wyborów, oczywiście ze szkodą dla mniejszości niemieckiej. Niezliczone protesty wyborcze są dotychczasowym rezultatem walki, którą wyborcy niemieccy zmuszeni są prowadzić dla porządku, prawa i słuszności. W tej sprawie zwracałem się dwa razy do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w pismach z 11 lutego i 6 marca. Starania moje dotychczas jednak nie doprowadziły jeszcze do zaniechania przekroczeń ze strony podrzędnych władz. Dziś muszę się ograniczyć do podania do wiadomości tylko kilku nadużyć. W listach wyborczych brakuje wielu wyborców narodowości niemieckiej, natomiast wpisane są osoby nieuprawnione do głosowania, ale narodowości polskiej. Niemieckim mężom zaufania uniemożliwiono w wielu miejscowościach wglądanie do list wyborczych. W niektórych miejscowościach listy wyborcze nie są wyłożone dla publiczności przez ustawowo przewidziany czas. Okręgi wyborcze są tak podzielone, że element niemiecki nie może osiągnąć należnej mu reprezentacji. Komisje wyborcze żądają w wielu wypadkach wykazania się obywatelstwem polskim, pomimo że wezwani od urodzenia mieszkają w tej samej miejscowości. Obywatelom narodowości niemieckiej, którzy kandydują do rady gminnej, grozi się cofnięciem pozwolenia na broń, wysiedleniem ze strefy pogranicznej, odebraniem koncesji. Nie cofnięto się nawet przed ukaraniem Niemców, którzy nie chcieli współdziałać dla listy kompromisowej, wysokimi mandatami karnymi za rzekome, błahe uchybienia, jak nienależyte utrzymanie przyrządów pożarnych itd. Nawet do tego uciekano się, że aresztowano bez najmniejszego powodu obywateli narodowości niemieckiej, biorących udział w przygotowaniach do wyborów, aby uniemożliwić im podpisanie listy. W jednym wypadku wyborca niemiecki nawet przez trzy tygodnie siedział w areszcie policyjnym. Z braku czasu nie mogę przytoczyć tu więcej faktów. Ograniczyłem się do tego, by krótko wskazać na setki i tysiące wypadków systematycznego terroru wyborczego. Nie mówiłem o zastraszającej ilości wypadków, kiedy starano się zmusić obywateli narodowości niemieckiej do podpisania deklaracji o polskie listy pod groźbą, że w przeciwnym wypadku będą uchodzili za wrogów Państwa. Nie mówiłem o wielu środkach nacisku, stosowanych w celu zastraszenia Niemców, by nie robili użytku ze swego prawa wyborczego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#DalemPanomkrotkizaryspolozeniaNiemcowwogoleaNiemcowwdzielnicyzachodniejwszczegoleAleniemogapominacstosunkowpanujacychwdziedzinieniemieckiegozyciaorganizacyjnegoWskutektychtrudnoscicierpiazarownozwiazkiistowarzyszeniakulturalnejakigospodarczeprzedewszystkimzaswielkieorganizacjenarodowokulturalnePrzywyliczaniutychnaduzycograniczycsiemuszedoprzytoczenianielicznychszczegolowTerenemdzialaniaZjednoczeniaNiemieckiegojestwedlugjegostatutuwojewodztwopoznanskieiwojewodztwopomorskieZaledwierozpoczetopracepozatwierdzeniustatutuajuzzawieszonoirozwiazanoszeregoddzialowjakwpowiatach">Kępno, Ostrowo, Kościerzyna, Morski, Oborniki, Czarnków itd. Na ponowne założenie oddziałów władze nie zezwalają. W większości wypadków na zapytania nie udziela się w ogóle żadnej odpowiedzi. Poszczególne starostwa ograniczają przewidziane w zatwierdzonym statucie środki działania tak dalece, że praca związku staje się niemożliwa. Niemiecki Związek Ludowy w Łodzi ma w myśl swego statutu organizacyjnego zezwolenie rozwijania swej działalności na terenie całej Rzeczypospolitej. W woj. lubelskim starosta chełmski oświadcza jednak, że zabrania działalności związku. Nie Wahano się przed prześladowaniem obywateli narodowości niemieckiej w powiecie chełmskim za ich przynależność do Związku Ludowego, przedzierało się ich karty członkowskie i starano się ich w różny sposób straszyć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#RozumiemzesieniezezwalanazebraniakomunistycznelubinneantypanstwowezpolitycznymiprzemowieniamiAleuwazamzaniezrozumialeidlanaskrzywdzacebezustannezabranianieimprezkulturalnychzbytrygorystycznecenzurowanieprzezwladzeadministracyjneprogramowtychimprezlubuniemozliwienieimprezprzezsciaganiewygorowanychoplatjaknpzadaniedoslownegotlumaczeniaprzezprzysieglegotlumaczaitemupodobnezadaniaPodkreslicmuszezetakimograniczeniompodlegajanietylkotzworganizacjekulturalnopolitycznealeiinnegospodarczeanawetkoscielneidobroczynne">Te ograniczenia ze strony władz nie wyczerpują bynajmniej ogromu trudności, z jakimi walczyć muszą organizacje niemieckie. Z powodu często nieodpowiedzialnego podburzania przez prasę przeciwko wszystkiemu, co nie jest niemieckie, w licznych miejscowościach zakłócono zebrania i imprezy niemieckie. Np. zabawa niemieckiego towarzystwa wioślarskiego w Barcinie w lutym roku bieżącego została zakłócona przez grupę warchołów, na których czele stał miejscowy komendant Strzelca i kierownik P. W. W takich wypadkach policja zjawia się dopiero po kilkakrotnym wzywaniu i aresztuje nie napastników, lecz niemieckich uczestników zabawy. U niemieckiego właściciela ziemskiego hr. Glotza w Czajce zjawia się około 200 osób narodowości polskiej, przywłaszcza sobie kompetencje urzędowe i zagraża życiu właściciela dlatego, że niesumienna prasa przypisuje hrabiemu słowa, których nigdy nie wypowiedział.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#DalejnieprzedluzasieczlonkomniemieckiejgrupynarodowosciowejzezwolennabronChodzituprawiewylacznieobronmysliwskapotrzebnadopolowanianawlasnychlubdzierzawionychterenachPoodmowieprzedluzeniazezwolenianabronwzywasieposiadaczydosprzedaniabronimysliwskiejUderzajacymjestfaktzetezarzadzeniawladzadministracyjnychdotyczawlasnietychosobktoreprzyczynilysiewzwiazkuzwyboramikomunalnymidowniesienialistyniemieckiej">Przy wyborze wolnych zawodów niemiecka grupa narodowościowa doznaje ostatnio też wysoce znamiennych ograniczeń. Tak np. zdarzyło się, że dwaj kandydaci na adwokatów, którzy zdali egzamin, nie zostali dopuszczeni do adwokatury, podczas gdy ich koledzy narodowości polskiej prawie wszyscy zostali dopuszczeni. A przy tym ludność niemiecka ma bardzo mało swoich adwokatów. Jak wiadomo, studia prawnicze i przygotowania do zawodu adwokackiego trwają przeszło 10 lat, tak że zarządzenia podobne stanowią niczym nieuzasadnioną surowość dla dotkniętych nimi młodych ludzi. Podobnie przedstawia się sprawa agentów ubezpieczeniowych, gdyż ostatnio nie przyjmuje się kandydatów narodowości niemieckiej, albo skreśla się już zarejestrowanych agentów. Starałem się, dotychczas nadaremnie, w licznych memoriałach o zmianę tego stanowiska władz. Na podania do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie otrzymałem żadnej odpowiedzi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-73.1" who="#Szczegolnetrudnoscipowstalywostatnimczasiedlaobywatelipolskichnarodowosciniemieckiejwsprawachprzynaleznoscipanstwowej">Uregulowanie spraw przynależności państwowej na Zaolziu wytworzyło sytuację całkowicie niemożliwą. 80°/o wszystkich Niemców na Zaolziu odmawia się przyznania obywatelstwa polskiego. Proszę usilnie o zbadanie wydanych w tej sprawie zarządzeń w celu usunięcia tego niemożliwego stanu rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-73.2" who="#Szczegolnetrudnoscipowstalywostatnimczasiedlaobywatelipolskichnarodowosciniemieckiejwsprawachprzynaleznoscipanstwowej">W tym miejscu pragnę poruszyć dodatkowo sprawę zastosowania w praktyce ustawy z dnia 31 marca 1938 r. o pozbawieniu obywatelstwa i chociaż wykonanie tej ustawy poruczone zostało Ministerstwu Spraw Zagranicznych, to mimo to decyzje o pozbawieniu obywatelstwa wydaje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a z tej przyczyny omówić ją trzeba przy budżecie tego ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-73.3" who="#Szczegolnetrudnoscipowstalywostatnimczasiedlaobywatelipolskichnarodowosciniemieckiejwsprawachprzynaleznoscipanstwowej">Punkt b. art. 1 tej ustawy przewiduje możność pozbawienia obywatelstwa polskiego, jeżeli ktoś — „przebywając nieprzerwanie za granicą co najmniej przez lat 5 po powstaniu Państwa Polskiego utracił łączność z państwowością polską”. Na tej podstawie władze pozbawiły obywatelstwa w szeregu wypadków młodych ludzi, przebywających za granicą w celach naukowych, jak studium uniwersyteckie lub praktyka zawodowa. To nie tylko wprowadza element niepokoju w szeregi młodzieży, kształcącej się za granicą, ale jest także sprzeczne z obowiązującym prawem. Miejscem zamieszkania bowiem obywatela podług §§ 3 i 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych jest miejsce, w którym ześrodkowane są jego stosunki osobiste i gospodarcze, a czasowa nieobecność w tymże miejscu nie powoduje zmiany miejsca zamieszkania. Do pojęcia — „czasowej nieobecności” wymienione rozporządzenie zalicza wyraźnie w § 5 pobyt w innej gminie w celu kształcenia się. Mimo to władze częstokroć pozbawiają obywatelstw osoby, przebywające za granicą li tylko w celach kształcenia się i narażają je na znaczne koszty połączone z zaskarżeniem danej decyzji do N. T. A. oraz na ogromne nieprzyjemności w krajach, w których przebywają.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#AbywkoncuprzedstawicfaktycznepolozenieniemieckiejgrupynarodowosciowejiprzedewszystkimrowniezzewzgledunanieprzerwaneatakinaludnoscniemieckawprasiepolskiejpolecilemZjednoczeniuNiemieckiemuopublikowaniewiekszejczescimychmemorialowdowladzwwydaniuspecjalnymjaktopraktykujejuzodlatZwiazekPolakowwNiemczechAlenieosiagnalemceluponiewazzbiortychmemorialowzostalskonfiskowanyzewzgledunatrescprzeslanaprzeciezprzedtemRzadowiktoryjejdotychczasniekwestionowal">Wysoka Izbo! Przykro mi było wyliczać taki szereg naszych bolączek, które muszą boleć i Was i nas. Ale moim świętym obowiązkiem jest nazwać z tej trybuny sprawy Właściwym imieniem. Powtarzam słowa moje w debacie ogólnej, że nigdy nie stracimy nadziei, że nareszcie sprawiedliwość zwycięży, że unormuje się położenie nasze w Państwie i że zapanuje w kraju atmosfera wzajemnego zrozumienia między nami a narodem polskim.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Katelbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Stanowisko Obozu Zjednoczenia Narodowego w sprawach narodowościowych znalazło wyraz w deklaracji ideowej Obozu, w uchwałach Rady Naczelnej oraz w wystąpieniach szefa Obozu i czołowych przedstawicieli Obozu w Izbach parlamentarnych. Mimo to wydaje mi się, że jest rzeczą celową i wskazaną poruszenie tych tematów jeszcze raz przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, uwzględniając te momenty, które, zdaniem moim, w dyskusjach dotychczasowych uwzględnione nie były.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#Mozeipowinnobycwspolnewszystkimnaszymmniejszosciomnarodowymtylkojedno">czynna lojalność i wierność poszczególnych członków mniejszości wobec Państwa Polskiego, tak jak ze strony naszej — narodu i Państwa Polskiego — wspólne jest wymaganie takiej, jak mówią słowa Konstytucji, — „wierności” od wszystkich obywateli, a więc i od członków mniejszości Poza tym jednak oddzielne są nasze interesy w stosunku do każdej z poszczególnych mniejszości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#BylokreswdziejachodrodzonejRzeczypospolitejokresdlugikiedynaszemniejszoscistworzylywspolnyfrontwobecPanstwaByltofrontnieprzyjaznyarekaktoragomontowalaizmontowalakierowanabylapragnieniemrozbiciaaconajmniejwewnetrznegooslabieniaPanstwaTopragnieniejakwiadomomialozrodloswojepozagranicaminaszegoPanstwaasztuczniezzewnatrzszczepioneznajdowalowyznawcowwlonieodlamowmniejszosciowychCzasytepamietamdoskonaleamniemamzepamietajajeiobecninatejsaliniemalwszyscyprzedstawicielemniejszoscinarodowychPrzypomneimtedytylkojednozefronttenniemajacyjaksiedzisokazalozadnegowewnetrznegouzasadnieniaistnialitrwaljeszczeprzezdlugielatarzadowWielkiegoMarszalkanaktoregojakonauosobienierycerskiejliniitolerancyjnejPolakow">powoływali się w przedwczorajszej debacie ogólnej niektórzy przedstawiciele mniejszości narodowych. Od r. 1926 aż niemal do 1933 r. na genewskim forum, w kuluarach Ligi Narodów, na tzw. kongresach mniejszościowych przy każdej okazji rozbrzmiewały akcenty, przedstawiające w czarnych barwach Polskę w oczach Europy i całego świata. Przy pomocy różnych akcesoriów chciano nam narzucić schemat wypracowany w zagranicznych instytutach w postaci tak zwanej „kulturalnej autonomij ”, który zaczęto już nawet eksperymentować w takich krajach, jak Łotwa i Estonia, nazywając je za to pięknym mianem „Paradies der Minder heiten”. Tej akcji, kierowanej przez wejmarski Berlin, poddawały się nasze mniejszości: Żydzi pospołu z Niemcami i Ukraińcami.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#OdkilkulatrzeczyuleglyzmianieChcemywierzyczemniejszoscinarodowesameprzejrzalysameaniewskutekbrakuimpulsowzewnetrznychpoznalyswojbladzaczelyopuszczacstanowiskowalkizPanstwemaweszlynadrogewspolpracyzPanstwemspodziewajacsiesluszniezenaniejkazdaznichmozeosiagnacrezultatywzakresieswegorozwojunarodowokulturalnegoigospodarczegoFaktemjestzerozpadlsiewspolnyfrontmniejszoscinarodowychwobecPanstwaJaknamsiewydajenaszemniejszoscinarodowewreszciezrozumialyzewspolpracazPanstwemmozebycprowadzonatylkoprzezkazdanarodowoscodrebnienagrunciejejodrebnychwlasciwosciipotrzebbezzadnychprobwywieraniapresjinaPanstwoProbytebylyjedynymkitemspajajacymnieistniejacydziswspolnyfrontmniejszosciowy">Mimo długoletnich, ciężkich doświadczeń z naszymi mniejszościami, mimo, iż doświadczenia te mieliśmy dobrze zapisane w naszej pamięci i pamiętamy je dziś doskonale, nie poszliśmy po linii, że użyję tego wyrażenia — rozprawienia się ze swymi obywatelami odrębnej od nas narodowości, którzy przez długie lata nie przyczyniali się do wzmocnienia zrębów odradzającej się państwowości i osłabiali jego prestige na zewnątrz. A okazja nastręczała się po temu w momencie opracowywania nowej Konstytucji. Z okazji tej jednak Polacy nie skorzystali, pozostając wciąż wierni wskazaniom Marszałka Piłsudskiego, bowiem art. 7 Konstytucji mówi: — „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#nietylkojakonakazzewnetrznyalerowniezjakopotrzebawewnetrznaWszelkiedaznosciodsrodkowemuszanatomiastbyctlumionechociazbyjaknajostrzejszymisrodkamiagdybyokazalosiezeudzielaniekonstytucyjniezagwarantowanejswobodyrozwojunarodowokulturalnegomialobycprzezktorakolwiekmniejszoscrozumianejakodowodslabosciPanstwaigdybyterzekomaslaboscprobowanowyzyskiwacdocelowsprzecznychztymicelamiwimiektorychPolskaokazujeswymmniejszosciomtolerancjetojestemprzekonanyzePanstwoniezawahalobysieuszczupliczakresswejtolerancjiazdoczasuwytrzezwieniaumyslowktorejatakfalszywiepojely">Przechodzę do spraw poszczególnych mniejszości narodowych. O sprawie żydowskiej mówiliśmy w ostatnich czasach stosunkowo bodaj że najwięcej. Poruszył ją w dzisiejszej debacie p. sen. Zmigryder-Konopka. Podkreślę więc tylko raz jeszcze, że gdy Żydów będzie w Polsce nie 1035, lecz np. 2 do 3, sprawa żydowska straci swój charakter ostry, zapalny i da się rozwiązać przez przewarstwienie społeczne ludności żydowskiej — dzięki czemu, wobec minimalnego już wtedy procentu Żydów w poszczególnych dziedzinach życia, nie będzie mogło być mowy o nadmiernych wpływach żydowskich ani w życiu gospodarczym, ani kulturalnym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#ZdajemysobiedoskonalespraweztegozenajskuteczniejszymsrodkiemrozwiazaniaskomplikowanegozagadnieniazydowskiegobylabymasowaemigracjamilionowychmaszydowskichzPolskileczzdajemysobierownoczesniespraweztegozerealizacjategosrodkawcalejrozciaglosciuzaleznionajestodwieluwarunkowiodwieluokolicznosciDlategobioracczynnystalyudzialwpracachzmierzajacychdoprzyspieszeniaprocesuemigracjimaszydowskichzPolskirozumiemyzeniezaleznieodtychpracmamyprzedsobazagadnienieustaleniawarunkowbytowaniaelementuzydowskiegowPolscewokresiestopniowegozmniejszaniasieliczbytegoelementudrogaemigracjiAztymwiazesiewielkikomplekszagadnienktoremunaimie">przygotowywanie elementu polskiego do przejmowania funkcyj spełnianych przez Żydów głównie w naszym życiu gospodarczym. Ta, że tak powiem, polska, pozytywna strona medalu zagadnienia żydowskiego interesuje nas jak najżywiej. Pracujemy nad nią konsekwentnie, nie dając się zepchnąć z tej drogi ani przez bezmyślne głosy żydowskie, ani przez żale żydowskie, ani przez demagogię partyjno-polityczną niektórych naszych stronnictw opozycyjnych. Zagadnienie żydowskie w Polsce</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#tozagadnieniepowazneiskomplikowaneProstymmozesiewydawactylkodlaagitatorawiecowegoleczniedlaObozuktoryponosiwspolodpowiedzialnosczalosyPanstwaSadzezetakiepodejsciedozagadnieniajestpodejsciemprostymuczciwymiPanieSenatorzeKonopkarealnymNiestetyostatniewystapieniewtejWysokiejIzbiepsenatoraRubinsztejnawskazujenatoiztegopodejscianierozumieMiastwyglosicprzemowieniektorewychodzaczrealnejocenywarunkowzawieralobypozytywnyprogramwspoldzialaniaznamiwmateriirozwiazywaniasprawyzydowskiejpsenatorRubinsztejnwypowiedzialszereggorzkichzalowubranychwniewspolczesnadialektykefilozoficznazamiastmowicchocbynawetkrytycznieleczzezrozumieniemopowszechnieuznanymprzezPolakowpostulacieunarodowienianaszegohandlupsenatornarzekalwdzisiejszychczasachnaantysemityzmgospodarczyZamiastmowicozagadnieniuemigracjipozytywniepsenatornarzekaladotychnarzekanprzylaczylsiedzisisenatorZmigryderKonopkanapropagandetegozagadnienianatozeskazujemyZydownarolebanitowDozagadnieniaemigracjiustosunkowalsiepsenatorRubinsztejnwsposobniezmierniecharakterystycznyOtopowiedzialdoslownie">— „Nie negujemy potrzeby emigracji żydowskiej”. Takie stanowisko Żydów, Panie Senatorze, w sprawie, w której cały naród polski jest jednolity, nam nie wystarcza. Nie stwarza ono warunków do wspólnego przemyślenia dróg, zmierzających do rozwiązania zagadnienia żydowskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#MniejszoscniemieckawPolscemusisiejaknajszybciejwyleczycztegomistycyzmu">Słusznie. Oklaski.), tak jak sądząc ze słów p. s. Hasbacha, wyleczyła się szczęśliwie z traktowania swojej sytuacji w Polsce jako problemu zewnętrzno-politycznego. A wówczas automatycznie umilkną żale, które jakżeż blado wyglądają w porównaniu do listy żalów, które mógłbym cytować, a płynących z tamtej strony granicy. Umilkną wówczas żale na rzekome tamowanie rozwoju narodowo-kulturalnego i gospodarczego Niemców w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-83.1" who="#MniejszoscniemieckawPolscemusisiejaknajszybciejwyleczycztegomistycyzmu">Żale Pana Senatora są co najmniej przesadne. Do rzędu zaś zgoła przesadnych twierdzeń muszę zaliczyć to, że rzekomo jeden rzut na historię Polski może przekonać, że sprawiedliwemu traktowaniu mniejszości niemieckiej zawdzięcza ona niejeden rozdział, a gnębienie tejże mniejszości rzuciło na naszą historię rzekomo niejeden i to w dodatku ponury cień. Zdaje mi się, Panie Senatorze, że wypowiadając to historiozoficzne zdanie pomylił się Pan po prostu w adresie.</u>
+ <u xml:id="u-83.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-83.3" who="#MniejszoscniemieckawPolscemusisiejaknajszybciejwyleczycztegomistycyzmu">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#WciaguzgoraczterechstuleciodczasuprzylaczeniaRusiCzerwonejdoPolskiwXIVwiekuazdopierwszegorozbioruRzeczypospolitejziemiepoludniowowschodnienalezalydoPolskibezprzerwyNiebylyodPolskinigdyoderwaneaniprzezsamychRusinowaniprzezMoskwektorawszakroscilasobiepretensjedotzwzjednoczeniawszystkichziemzamieszkalychprzezjakichkolwiekRusinowRusiniiPolacyPolacyiRusinizylinatejziemizgodniejakosynowiejednejOjczyznyktorauwazalizaOjczyznewspolnaiwspolniebronilijejprzedwszystkimiktorzybyjapragneliodebracrowniedobrzeprzedTataramiTurkamiiSiedmiogrodzianamijakprzednawalaChmielnickiegozlozonazKozakowZaporoskichichlopowukrainnychwktorychdzisiejsiUkraincypragnawidziecprotoplastowswegoruchunarodowego">Nawała Chmielnickiego załamała się nie gdzie indziej, jak właśnie na Rusi Czerwonej, a Moskwa nigdy tam nie dotarła przed rozbiorami Polski. Ruś Czerwoną zagrabiła Polsce dopiero Austria, państwo dzisiaj już nie istniejące, która dokonała zaboru nie w imię narodowej odrębności miejscowych Rusinów, lecz dla utrzymania równowagi przy podziale łupów pomiędzy 3-ch sąsiadów — Rosję, Prusy i Austrię, którzy wtedy dzielili między sobą dawną Rzeczpospolitę. Dopiero za panowania Austrii ruch narodowy ukraiński w b. Galicji Wschodniej — dawniejszej Rusi Czerwonej — skierował się przeciw Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-84.1" who="#WciaguzgoraczterechstuleciodczasuprzylaczeniaRusiCzerwonejdoPolskiwXIVwiekuazdopierwszegorozbioruRzeczypospolitejziemiepoludniowowschodnienalezalydoPolskibezprzerwyNiebylyodPolskinigdyoderwaneaniprzezsamychRusinowaniprzezMoskwektorawszakroscilasobiepretensjedotzwzjednoczeniawszystkichziemzamieszkalychprzezjakichkolwiekRusinowRusiniiPolacyPolacyiRusinizylinatejziemizgodniejakosynowiejednejOjczyznyktorauwazalizaOjczyznewspolnaiwspolniebronilijejprzedwszystkimiktorzybyjapragneliodebracrowniedobrzeprzedTataramiTurkamiiSiedmiogrodzianamijakprzednawalaChmielnickiegozlozonazKozakowZaporoskichichlopowukrainnychwktorychdzisiejsiUkraincypragnawidziecprotoplastowswegoruchunarodowego">Najazd rosyjski w roku 1914 15. sięgając przez b. Galicję Wschodnią aż po Kraków, gdyby się był utrzymał, pogrzebałby pod wspólnymi gruzami na długi okres czasu zarówno polskie, jak i ruskie czy ukraińskie instytucje i aspiracje narodowe. Tak samo niemiecka „Randstaatenpolitik” w 1918 r. gotowała jednakowy los w kleszczach niemieckich i Polsce i Ukrainie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#JakibedzielospolitycznyUkrainyniewiemyZalezytoglownieodUkraincowodtegowjakiejmierzeokazasiewcalejpelninarodemTrybunaparlamentupolskiegoniejestmiejscemzktoregomoznabyrozstrzygaczagadnienierozwojunaroduijakiegosprzyszlegopanstwaosciennegoNatomiastwolnonammowicimowicpowinnosieowspolnejOjczyznieRusinowczyUkraincowiPolakowstanowiacejodwiecznaczescjednolitegoterytoriumPanstwaPolskiegoWtejsprawiepowiemkrotko">Polska jest naszą ojczyzną. W tym celu trzeba, aby zaniechali działań zmierzających do jakiegokolwiek terytorialno-politycznego wyodrębnienia się w Polsce. To jest nasz warunek sine kwa non, od którego nie odstąpimy.</u>
+ <u xml:id="u-85.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-85.2" who="#JakibedzielospolitycznyUkrainyniewiemyZalezytoglownieodUkraincowodtegowjakiejmierzeokazasiewcalejpelninarodemTrybunaparlamentupolskiegoniejestmiejscemzktoregomoznabyrozstrzygaczagadnienierozwojunaroduijakiegosprzyszlegopanstwaosciennegoNatomiastwolnonammowicimowicpowinnosieowspolnejOjczyznieRusinowczyUkraincowiPolakowstanowiacejodwiecznaczescjednolitegoterytoriumPanstwaPolskiegoWtejsprawiepowiemkrotko">Sprawa mniejszości ukraińskiej jest sprawą wewnętrzną Państwa Polskiego, podobnie jak sprawa każdej innej mniejszości. Jest ona wprawdzie sprawą ważną, lecz w kompleksie różnych zagadnień narodowych i państwowych stanowi tylko jedną z wielu spraw, lecz bynajmniej nie sprawę najważniejszą czy najpilniejszą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#Jeslitenmomentpodkreslamtakmocnonatymmiejscutoczynietozdwochwzgledow">— „ziemia czerwieńska odwieczna, nierozerwalna część Polski”, jak gdyby w ogóle o jakiejkolwiek rozerwalności można było Polakowi myśleć, co dopiero mówić czy pisać.</u>
+ <u xml:id="u-86.1" who="#Jeslitenmomentpodkreslamtakmocnonatymmiejscutoczynietozdwochwzgledow">Przemawiamy językiem wyraźnym, spokojnym, konstytucyjnym. Chcemy, by ten język zrozumiały mniejszości narodowe zamiast bawić się w manifestacyjne protesty w postaci niegłosowania nad przedłożoną ustawą skarbową lub zgłaszanie litanii gorzkich żalów. Nie chcemy wprawdzie z nikim paktować, lecz chcemy przy wspólnym stole siedzieć ze wszystkimi naszymi obywatelami i jako gospodarze gmachu, który się Państwem Polskim nazywa, rozmawiać, nie żałując drogiego czasu na perswazje ze wszystkimi jego lokatorami. Jeśli tego mniejszości narodowe nie zrozumieją, jeśli okaże się, że w gruncie rzeczy nie zeszły jeszcze ze stanowiska nieprzyjaznego wobec Państwa, wówczas winny się liczyć z konsekwencjami, które na nie spadną. Zanim jednak zdecydują się na opuszczenie pozycji współpracy, na którą zdawało się wchodzą, aby powrócić na dawne pozycje, które dobrze pamiętamy, niech sobie jeszcze raz przeczytają naszą Konstytucję i porównają ją z konstytucjami państw innych. W sąsiedzkim rejonie stanowi ona, jeśli chodzi o stosunek do mniejszości narodowych, unikat, będący wyrazem najpiękniejszych idei i najwznioślejszych haseł humanitarnych, na które czasy dzisiejsze, czasy brutalnego deptania godności ludzkiej są, jeśli nie nieczułe, to na pewno coraz mniej czułe.</u>
+ <u xml:id="u-86.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-86.3" who="#Jeslitenmomentpodkreslamtakmocnonatymmiejscutoczynietozdwochwzgledow">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Komke.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#SKomke">Wysoka Izbo! Nie będę tu odpowiadał na wywody p. s. Hasbacha, ponieważ uczynił to już p. s. Katelbach, pragnę jednak przedstawić stosunki, wśród jakich żyją w Państwie Polskim Niemcy i stosunki, wśród jakich żyją Polacy na obszarze Rzeszy Niemieckiej, oraz przedstawić, jak właściwie wygląda u nas w Polsce ta mniejszość niemiecka, o której się tyle mówi, a często nawet niezupełnie się ją zna, tzn. co najmniej nie znają jej ci ludzie, którzy może w pewnym oddaleniu mieszkają od ośrodków tej mniejszości i którzy może ze względu na brak stałej styczności po prostu wyolbrzymiają znaczenie tej mniejszości i jej liczbę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa">Z jakiego elementu składa się mniejszość niemiecka w Polsce, nie jest trudno do stwierdzenia co najmniej tym ludziom, którzy bardzo blisko z tą mniejszością żyją, którzy się z nią bezpośrednio stykają. Właściwych Niemców przybyszów, bo tylko o takich u nas w Polsce może być mowa lub o potomkach tych przybyszów, którzy kiedyś osiedlili się na ziemiach polskich, jest w Polsce nie bardzo wiele, bo, sądzę, że ich liczba nie przekroczy połowy, pozostałe 50°/o składa się z elementu za czasów zaborczych zgermanizowanego, na wpół zgermanizowanego lub narodowo nieuświadomionego. Twierdzenie to mogę uzasadnić chociażby tym faktem, że rodzice tych naszych Niemców, którzy dzisiaj przekroczyli już 40 rok życia, w olbrzymiej większości na przykład nie rozmawiali po niemiecku, bo w ogóle języka niemieckiego nie znali. Książki do nabożeństwa, ponieważ byli to przeważnie ludzie religijni, nosili polskie, bo czytać z niemieckich książek do nabożeństwa nie umieli. Nazwiska tych ludzi były nieomal w 90% polskie, jak Karczmarczykowie, Matysikowie, Sikory itd. Twierdzenie to mogę zresztą poprzeć szeregiem innych faktów, które przy bliższym przestudiowaniu naszej sytuacji na kresach zachodnich każdy z panów senatorów może również stwierdzić. Jednak wskutek bezwzględnych metod germanizacyjnych, stosowanych za czasów zaborczych przez władze administracyjne niemieckie, przez szkolnictwo niemieckie, często nawet przez kler, przez przemysł, zepchnięto Polaków wyznających otwarcie swoją polskość na ostatni plan, to znaczy do ostatniego rzędu obywateli, natomiast renegatów dopuszczano do szkół średnich, wyższych, do wszelkiego rodzaju posad, karier i ułatwień w życiu publicznym. Nic więc dziwnego, że ten system germanizacyjny stosowany setki lat — tu mówię szczególnie o Śląsku — wpierw w sposób łagodniejszy przez władze i magnatów austriackich, a później w sposób bezwzględny i brutalny przez Prusaków, doprowadził w końcu XIX wieku do pewnych rezultatów w procesie wynarodowienia Polaków i stworzył na Śląsku typ tzw. pośredniego obywatela, w gwarze śląskiej nazwanego — „popśmiołem”. tj. popsutym obywatelem.</u>
+ <u xml:id="u-89.1" who="#ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa">Ten renegacki element, nie wyznający żadnych zasad ani idei narodowych, wyrachowany i chwiejny, któremu imponowała i imponuje zawsze siła niemiecka, choćby w najbrutalniejszej formie, jest główną podporą siły i planów niemieckich w Polsce na przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-89.2" who="#ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa">Z podobnych elementów w większości swej składa się mniejszość niemiecka na Śląsku i Pomorzu i z takich samych renegatów składa się znaczna ilość naszych dzisiejszych obywateli gdańskich, tj. Niemców gdańskich.</u>
+ <u xml:id="u-89.3" who="#ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa">» Są to fakty u nas niedoceniane i dlatego kierujemy się w Polsce sprzecznymi pojęciami o mniejszości niemieckiej i dlatego polityka nasza mniejszościowa oparta o — „staropolską tolerancję” jest w stosunku do tej mniejszości ustępliwa, niekonsekwentna i dla Polski na przyszłość niebezpieczna. widzimy najlepiej zresztą, do czego doprowadziła nasza ustępliwość na terenie Wolnego Miasta Gdańska.</u>
+ <u xml:id="u-89.4" who="#ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa">Niemcy zdają sobie doskonale sprawę z naszej ustępliwości i dlatego każdy drobny akt samoobrony ludności polskiej w Polsce przeciwko niemieckim prowokacjom oraz każda reakcja z naszej strony powoduje gwałtowne protesty w prasie niemieckiej po obu stronach kordonu, interwencje u Rządu polskiego, odwety po drugiej stronic, represje itd.</u>
+ <u xml:id="u-89.5" who="#ZagadnieniemtymjestsprawamniejszoscinarodowychawszczegolnoscimniejszoscinarodowejniemieckiejGlownymiosrodkamitejmniejszoscisaSlaskiPomorzeTamwtychdwudzielnicachirredentaniemieckarozwijasienieomalbezprzeszkodistamtadrzucaswojerefleksynawszystkiemniejszesrodowiskagdziekolwiekgrupujasieNiemcynaobszarzenaszegoPanstwa">Spróbujmy jednak porównać stosunki panujące u nas ze stosunkami na Śląsku Opolskim, na którym żyje przecież 800.000 Polaków na odwiecznie polskiej ziemi, a więc nie przybyszów, ale Polaków. W chwili obecnej, gdy stosunki polsko-niemieckie na terenie dyplomatycznym układają się zupełnie poprawnie, dochodzą nas nieustannie głosy z poza naszej zachodniej granicy o ciężkich warunkach, w jakich bytuje ludność polska. Głosy, będące słabym tylko odbiciem rzeczywistości i nie posiadające tendencji propagandowych, giną w hałaśliwym rozgwarze rekryminacji niemieckich, które prasa niemiecka w całej Rzeszy podchwytuje i pisze o rzekomym ucisku Niemców w Polsce, bez podawania jednak konkretnych faktów, choćby w dziedzinie szkolnej i oświatowej. A przecież swobodę zrzeszania się, pracy i zarobkowania, swobodę używania języka niemieckiego w miejscach publicznych, kilkadziesiąt szkół średnich publicznych niemieckich, niezliczone publiczne szkoły powszechne — wszystko to Niemcy u nas posiadają. Równość praw obywatelskich w Polsce szanowana jest w praktyce w całej rozciągłości. W dziedzinie parlamentarnej dzięki wielkodusznemu gestowi Prezydenta Rzeczypospolitej zasiada w tej Wysokiej Izbie dwóch senatorów, przedstawicieli mniejszości niemieckiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#FunkcjonujawiecnaZaolziutrzypubliczneszkolypowszechneniemieckie">w Cieszynie z 224 dziećmi, w Boguminie ze 148 dziećmi, w Pudłowie z 89 dziećmi. Ostatnio otwarto jeszcze czwartą szkołę powszechną we Frysztacie dla około 40 dzieci. Ponadto uruchomiono dwie szkoły wydziałowe niemieckie, a mianowicie w Cieszynie z 258 uczniami i Boguminie z 173 uczniami. Otwarto wreszcie publiczne niemieckie gimnazjum ogólnokształcące w Boguminie z 212 uczniami i dwie klasy paralelne niemieckie przy państwowej szkole zawodowej żeńskiej w Cieszynie, do których uczęszcza ponad 30 uczennic.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#GdyprzygladamysietymcyfromilustrujacymstanposiadaniaNiemcowwdziedzinieszkolnictwanaZaolziuniemozemyoprzecsienaderprzykremuuczuciukrzywdyPolakowwNiemczechjakabijewoczyskorosierozpatrzystanichszkolnictwawRzeszy">Wystarczy krótko stwierdzić, że np. 12.000 Niemców na Zaolziu posiada pięciokrotnie więcej szkół, objętych niemieckim nauczaniem, niż posiadają Polacy na Śląsku Opolskim, żyjący na tej odwiecznej polskiej ziemi w sile 800.000 ludzi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#JesttoproporcjapotwornawolajacawielkimglosemkrzywdypolskiejosprawiedliwoscTrzebazaszaznaczyczezarownowwojslaskimjakiwcalejRzeczypospolitejuczynionowpelnejmierzezadoscpostulatomszkolnymNiemcowWtychwarunkachwrzawajakapodnoszawswejprasieorzekomymszykanowaniuichwdziedzinieprawszkolnychpodyktowanajestnapewnonieanalizarzeczywistoscileczinnymicelamiktorychtublizejniebedewtejchwilirozpatrywalsaonenamdobrzeznane">Pragnąc najlepszych stosunków z Rzeszą Niemiecką, musimy z całą szczerością i stanowczością poruszyć problemy, które nas dzielą. Dlatego wypada nam stwierdzić, że ustawodawstwo narodowo-socjalistyczne, realizowane w Niemczech od 6 lat, wspiera w najwyższym stopniu akcję wynaradawiającą ludność polską. Ustawodawstwo wojskowe o przymusowej służbie pracy, o zagrodach dziedzicznych, o sterylizacji, o stanie dziennikarskim, o stanie żywicielskim, o obrotach artykułami pierwszej potrzeby, zarządzenia o udzielaniu zapomóg dla wstępujących w stan małżeński itd. itd. — ustaliło ingerencję czynnika publicznego we wszelkie stosunki życia, z osobistymi i rodzinnymi włącznie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#OrganizacjepolskiebezskuteczniepodejmowalywysilkiunajwyzszychwladzpanstwaiwinstancjachsadowychabywylaczycstosowaniewobecPolakowprzynajmniejtychustawktorychpunktemwyjsciajestdobronaroduniemieckiegoikrwiniemieckiejMlodziezpolskawciagnietadoHitlerjugendksztalconarownoczesniewszkoleniemieckiejprzekazywananastepniedooddzialowszturmowychabyodbycpozniejsluzbewojskowaiprzymusowasluzbepracyschwytanazostalawtrybygermanizacyjneosileprzedtemnieznanejPoukonczeniusluzbywojskowejdoroslymezczyznazostajewciagnietywszeregisluzbypracyazdostarosciAnalogiczniezorganizowanowkarnychzwiazkachdziewczetaikobiety">Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że nie tylko sam fakt przebywania młodzieży polskiej i starszych w organizacjach niemieckich, zdyscyplinowanych na sposób wojskowy, działa wynaradawiająco siłą mechaniki. Germanizację prowadzi się tam celowo. Tak np. w bytomskiej — „Ostdeutsche Morgenpost” z 4 stycznia rb. czytamy co mówi przywódca Służby Pracy, Ruschmann, o działalności — „Reichsarbeitsdienstu” na Górnym Śląsku. Stwierdza on, że Służba Pracy ma na Górnym Śląsku specjalną pracę do wykonania. Chodzi o to — cytujemy dosłownie—..aby ten wysokowartościowy, rdzennie niemiecki szczep ludzki odbudować i pomóc mu w odnalezieniu drogi do swej właściwej istoty. Wszystkie oddziały będą dlatego obok służby wykonywać pracę kulturalno-narodową” — tzn. germanizacyjną. Komentarze chyba zbyteczne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#Pozaustawodawstwempraktykawladzadministracyjnychskierowanajestsystematyczniekubezwzglednemuwytepieniuanawetusunieciusladowpolskosciztychziem">Niestety, ani układ z 26 stycznia 1934 t., ani polsko-niemiecka deklaracja mniejszościowa z 5 listopada 1937 r. nie zmieniły w niczym praktyki germanizacyjnej, raczej ją rozszerzyły i spotęgowały. Administracja niemiecka bynajmniej nie kryje się ze swymi tendencjami. Pomijam już tu ogólnie znane enuncjacje wielkorządcy prowincji śląskiej p. Wagnera z dnia 14 kwietnia 1935 r. na kursie nauczycielskim — „Bund Deutscher Osten” w Bochum, o których szeroko pisano w prasie polskiej. Ale przypomnieć wypada tekst oświadczenia p. Wagnera, który w dniu 22 czerwca 1937 r. podała cała prasa niemiecka, a który złożył on wobec przedstawicieli prasy zagranicznej, w szczególności państw anglo-saskich i północnych, na konferencji w związku z upływem Konwencji Genewskiej. Stwierdził on, że bez przesady Górny Śląsk jest wewnętrznie tak samo niemiecki, jak jakakolwiek inna, rdzennie niemiecka prowincja w Niemczech. Zewnętrzne pozory nic w tym stwierdzeniu nie zmieniają. Struktura ogólna tego terenu miała zawsze absolutny charakter niemiecki. Jeżeli polskie narzecze utrzymało się w tym ciągu wieków, to tylko z powodu złych połączeń komunikacyjnych, które ten kraj trzymały w oddaleniu od prądów kultury i handlu. Nad prezydent nie ma na Górnym Śląsku nic do ukrycia i prosi przedstawicieli prasy o bezpośredni kontakt z terenem. Kończąc podkreślił, iż w ciągu 2^1/2 ^lat udało mu się tak potraktować zagadnienie górnośląskie, że może tę prowincję otwarcie każdemu pokazać jako prowincję niemiecką. W taki to sposób nie waha się mówić publicznie nad prezydent p. Wagner o Śląsku Opolskim, gdzie spis ludności w 1925 r. wykazał zdecydowaną większość polską w dziesięciu powiatach wiejskich i miejskich, graniczących z Rzecząpospolitą.</u>
+ <u xml:id="u-94.1" who="#Pozaustawodawstwempraktykawladzadministracyjnychskierowanajestsystematyczniekubezwzglednemuwytepieniuanawetusunieciusladowpolskosciztychziem">Symbolem traktowania szkolnictwa polskiego w Niemczech może być sprawa budowy gmachu liceum polskiego dla dziewcząt w Raciborzu. Przed 5 laty zatwierdzono plany budowlane i zezwolono na rozpoczęcie robót, do których żwawo przystąpiono, w kilka miesięcy później jednak zakazano dalszej budowy i oto od 5 lat sterczą w Raciborzu jak niema skarga solidne mury do wysokości pół piętra, ale już porosłe trawą. Na nic nie zdały się wszelkie rozpaczliwe starania polskich organizacyj u odpowiednich czynników niemieckich. Bolesnej krzywdy ani w części nawet nie postarano się naprawić i eto półtora-milionowa rzesza Polaków w Niemczech pozbawiona jest w zupełności średniej szkoły dla dziewcząt, podczas gdy około 700.000 Niemców, składających się w większości z renegatów, w Polsce korzysta swobodnie z kilkunastu publicznych i prywatnych szkół średnich dla młodzieży żeńskiej. I tu wstrzymujemy się od wyciągania zbyt dosadnych wniosków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#WniewiarygodnywprostsposobpozbawiasieludnoscpolskanabozenstwzkazaniamiwjezykupolskimSkasowanotakienabozenstwawkilkusetmiejscowosciachzamieszkalychwcalosciniemalprzezPolakowRozwiazanowszystkiezrzeszeniakatolickieprzedewszystkimzwiazkimlodziezyKsiezyusunietozeszkolZniszczonoprasekatolickaWplywduchowienstwaograniczonodozakrystiiiambonyAleitemozliwoscioddzialywaniajeszczezaciesnionosprowadzajacoslawionyzaBismarckaKanzelparagrafpozbawiajacyksiezyprawagloszeniakazanDlaodciagniecialudnoscioduroczystosciimanifestacyjkatolickichurzadzajaczynnikioficjalnerozneimprezyaszczegolnietzwTagederHeimatwktorychudzialjestobowiazkowydlawszystkichGdysobieuswiadomimyjakludpolskiwNiemczechprzywiazanyjestdowiarykatolickie">W jednym tylko roku 1936 zmieniono odwiecznie polskich nazw miejscowości w Opolskiem na niemieckie.</u>
+ <u xml:id="u-95.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#RokobecnyniezaczalsiedlaPolakowwNiemczechpoddobrymiauspicjamiWpierwszychdniachstyczniaszowinisciniemieccyzrabowaliwGamowienaSlaskuOpolskimcalkowityinwentarzswietlicypolskiejktorywywiezlipozawiesispaliliSprawcowwykrycdotychczasniezdolanoWieszamieszkalajestniemalwylacznieprzezludnoscpolska">Od początku rb. zabrano się do usuwania z terenów zamieszkałych przez Polaków w Niemczech przywódców ruchu polskiego, co w związku z chłopsko-robotniczą strukturą społeczną ludności polskiej w Niemczech musiałoby pociągnąć za sobą pozbawienie jej całej inteligencji kierującej. I tak, specjalnymi dekretami tajnej policji państwowej zabroniono przebywać w rejonach zamieszkałych przez Polaków jednemu z głównych kierowników życia polskiego na Śląsku Opolskim Arkadiuszowi Bożkowi. Wysiedlono ze Śląska Opolskiego ks. proboszcza Melca ze Starego Koźla. Przed otrzymaniem dekretu wydalającego wezwany on był do rejencji w Opolu, gdzie żądano od niego uszczuplenia liczby nabożeństw polskich, na co się jednak nie zgodził. W dniu 5 stycznia wydalony został z rejencji olsztyńskiej Wacław Jankowski, pozbawiony poprzednio prawa wykonywania zawodu dziennikarskiego, były redaktor — „Gazety Olsztyńskiej”. W dniu 6 stycznia otrzymał nakaz opuszczenia rejencji olsztyńskiej p. Barcz ze Szczytna, redaktor — „Głosu Ewangelinego”. Taki sam dekret otrzymał p. Jan Dopatka ze Szczytna i p. Antoni Loreckowski z Olsztyna. Nie ominięto i ziemi złotowskiej, gdzie nakaz opuszczenia wschodnich prowincji Rzeszy otrzymał w dniu 12 stycznia rb. działacz tamtejszy p. Wojciech Pioch z Rudni. Taki sam dekret przesłał landrat złotowski polskiemu działaczowi, kupcowi z Wercka, Romanowi Masselowi. Interwencje o odwołanie zarządzeń wydalających nie dały pozytywnego rezultatu. Władze niemieckie zgodziły si$ tylko zaprzestać dalszych wydaleń.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#NiematakiejdziedzinyzyciawktorejbyPolacywNiemczechnieodczuwaliwszechstronnegonaciskugermanizacyjnegoSprawiatoizstosunkowoniewielkailoscPolakowodwazasieotwarcienalezecdozwiazkowiorganizacyjpolskichTrzebazaswielkiejodwagiiryzykanctwazestronyludzibardziejwyksztalconychktorzykierujapracaorganizacyjnapolskagroziimbowiemwkazdejchwiliwyrwaniezziemiojczystejirzuceniedalekowglabRzeszyAnietylkotobozdarzalosienawetzejakisdzialaczginalbezsladuibezwiesciStosunkiktoretampanujadopuszczajawszystkoiwszystkoumozliwiajaJakzzacytowanychwyzejprzykladowwidzielismywladzeniemieckieniebawiasiepodtymwzgledemwzadnesentymentyPozbawienieludnoscipolskiejjejprzywodcowikierownikowduchowychmaumozliwictymszybszewynarodowienieizatarciesladuzekiedystammieszkalaludnoscpolska">Polacy w Niemczech zagrożeni są obecnie jeszcze niebezpieczeństwem usunięcia ich lub ograniczenia w statystykach spisowych. Dekret kanclerski z dnia 4 października 1937 r. o spisie ludności, który ma być przeprowadzony w połowie maja br. zamiast w roku ubiegłym, wprowadza nieznaną w dotychczasowych spisach ludnościowych rubrykę narodowości obok rubryki języka ojczystego, wieliminowuje więc język ojczysty jako kryterium narodowościowe. Z największą obawą myślę o tej sprawie, łatwo bowiem przewidzieć, że tylko niewielka liczba Polaków w warunkach, w jakich tam żyje, zdecyduje się przyznać do narodowości polskiej podczas spisu mieszkańców. Szczupłość zaś liczby osób, które narodowość polską podadzą, będzie znowu wykorzystana w propagandzie politycznej niemieckiej jako argument o słabej sile liczebnej ludności polskiej na ziemiach wschodnich państwa niemieckiego. Ze stanowiska ścisłości naukowej i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy takie wyniki spisu nie będą mogły być traktowane jako poważne, ani tym bardziej jako miarodajne do oceny prawdziwych stosunków, mogą jednak spowodować bardzo szkodliwe zamieszanie pojęć nie tylko na terytorium państwa niemieckiego, ale w ogóle w całej zagranicy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#NiechtezWysokaIzbamniesieniedziwizewtakichslowachanieinnychprzedstawilempolozeniebracinaszychzakordonemboprzecieztojesttensamludktorykiedysbylnierozerwalnyznamiioniimyrazemwalczylismypodGogolicamiswAnnaiZebowicamioprawaPolskidotychziempolskichboprzeciezwidzimyjeszczesetkimogilnapobojowiskachslaskichktorepokrywajapoleglychipomordowanychbracislaskichztejiztamtejstrony">Jeżeli z takim sentymentem odnosimy się do tego i tak się przejmujemy tymi wypadkami, to dlatego, że jesteśmy bezpośrednimi świadkami tragedii, która tam się rozgrywa, że jesteśmy świadkami procesu zagłady. Jeżeli naród polski nie zrozumie tego, co tam się dzieje, jeżeli będziemy umieli tylko protestować na poszczególnych wiecach, zwoływanych przez taką czy inną organizację i jeżeli nie zdobędziemy się na założenie energicznego protestu przeciwko temu gwałtownemu niszczeniu Polaków na swojej ziemi, to w tym wypadku bądźmy pewni, że zagłada tej ludności naszej, tych naszych braci będzie tak jakby przesądzona. I dlatego tylko w ten sposób, a nie w inny tę sprawę mogłem przedstawić.</u>
+ <u xml:id="u-98.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-98.2" who="#NiechtezWysokaIzbamniesieniedziwizewtakichslowachanieinnychprzedstawilempolozeniebracinaszychzakordonemboprzecieztojesttensamludktorykiedysbylnierozerwalnyznamiioniimyrazemwalczylismypodGogolicamiswAnnaiZebowicamioprawaPolskidotychziempolskichboprzeciezwidzimyjeszczesetkimogilnapobojowiskachslaskichktorepokrywajapoleglychipomordowanychbracislaskichztejiztamtejstrony">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bundzylak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Zabierając głos chcę poruszyć przemówienie p. kolegi senatora Tworydły z dnia 9 bm., a chcę je poruszyć nie dlatego, żeby z tego miejsca wszczynać jakąś prowokacyjną polemikę tak z p. senatorem Tworydło, jak i z przedstawicielami grupy parlamentarnej ludności ukraińskiej, ale dlatego że gdy słuchałem tego przemówienia, odniosłem wrażenie, że Polacy naprawdę w tych trzech województwach południowo wschodnich nic innego nie robią, tylko krzywdzą mniejszość ukraińską Dlatego tylko, że to przemówienie nie było zgodne ze stanem faktycznym, pozwalam sobie w tej sprawie zabrać głos. Ponieważ jestem z tego samego województwa, woj. lwowskiego, jestem tamtejszym rodakiem i moja rodzina mieszki w tym województwie z dziada pradziada, więc w tej sprawie nie potrzebuję sięgać do żadnych zapisków historycznych, gdyż wystarczy moja pamięć, ażeby sięgnąć wstecz, jak ta rzecz stopniowo u nas narastała.</u>
+ <u xml:id="u-100.1" who="#SBundzylak">Pamiętam dobrze czasy, kiedy właśnie na tej połaci kraju mieszkały dwie narodowości — nasza polska i ruska, niczym się od siebie nie różniące. Polak a Rusin — sięgając lat 35 — 40 wstecz — naprawdę nikomu z nas się nie śniło, że jest między nimi jakaś różnica. Jednak w r. 1905, gdyśmy byli pod zaborem austriackim, nieboszczka Austria chwyciła się metody: dziel i rządź. I właśnie pomiędzy te dwa bratnie narody zaczęła wbijać klin niezgody. W r. 1905 zaczęła się przemiana Rusinów na Ukraińców. My to tak nazywamy, jednak Panowie bracia nazywacie to: budzeniem się ruchu ukraińskiego. Ależ wszystko jedno. Że tak było, jak przytoczyłem, to wystarczy kilka faktów. Przytoczę ten fakt, że gdybyśmy wzięli do rąk książkę, z której wspólnie zaczęliśmy się uczyć, tak p. kolega Tworydło jak i ja, to się okaże, że tam było napisane: Ruska Czytanka. Ale jeszcze i dzisiaj na tym naszym terenie są takie fakty, jak nazwy miejscowości: Rawa Ruska, Ujście Ruskie, a we Lwowie: ulica Ruska, a bodaj nawet w pieśni cerkiewnej: — „Mater Boża ruskoho kraju”. A więc niech mi wolno będzie powiedzieć, że na naszych terenach Ukraina sięga tak daleko, jak daleko sięga moja pamięć, chociaż jeszcze nie jestem tak bardzo stary.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#Poruszanebylozawszenietylkowobecnymparlamenciealeiodpoczatkuwiecznietosamo">krzywda i krzywda. Jednak tych krzywd naprawdę nie ma. Bo ja nie będę przytaczał krzywd z przeciwnej strony, nie będę przytaczał jeszcze nieskrzepłej krwi posterunkowego i agentki naszej z Gaju Wyżniego pod Lwowem, a przytoczę tylko fakt z mojego okręgu wyborczego pow. drohobyckiego, gdzie we wsi Brodnica polska mniejszość rozpoczęła budowę polskiego domu ludowego czy nawet ściśle domu ochotniczej straży pożarnej. Rozagitowana podszeptami nienawiści ukraińska ludność tej wsi wpada, burzy rozpoczętą budowę i rozrzuca nawet fundamenty. I ta rzecz przeszła bezkarnie. Ja bym się, Wysoki Senacie, zapytał, czy mniejszości w którymkolwiek z sąsiednich państw, gdyby się na taki wyczyn zdobyła, przeszłoby to bezkarnie?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-102">
+ <u xml:id="u-102.0" who="#Cochwilaslyszymyodprzedstawicieliukrainskichugrupowanpolitycznych">Autonomia trzech województw południowo-wschodnich! My Ukraińcy! Ja pamiętam, że tam, gdzie nie było tych Ukraińców, dziś są. I dziś trudno jeszcze ustalić, bo ten sam człowiek pytany co</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-103">
+ <u xml:id="u-103.0" who="#miesiacjakiejjestnarodowoscirazmowi">ukraińskiej, drugi raz — rusińskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-104">
+ <u xml:id="u-104.0" who="#AlenietochcialempowiedziecNiezaprzeczamtemumozeciesiePanowienazywacjaksieWamzywniepodobaijakWamdotwarzychcetylkotopowiedziec">Nie szukajcie Ukrainy, gdzie jej nigdy nie było, gdzie jej nie ma i nigdy nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-104.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-104.2" who="#AlenietochcialempowiedziecNiezaprzeczamtemumozeciesiePanowienazywacjaksieWamzywniepodobaijakWamdotwarzychcetylkotopowiedziec">Słowo — „autonomia”. Gdy się także po chłopsku nad tą sprawą zastanawiam, gdyż dłuższy okres czasu o niej się mówi, to nie mogę sobie uzmysłowić, jak faktycznie w życiu mogłaby taka autonomia wyglądać. Przyznam się — sam mam matkę Rusinkę — u nas na wschodzie jest bodajże 40 czy 60% mieszanych małżeństw. Nikt się dotychczas nie zainteresował, żeby przeprowadzić jakąś ankietę, ile tych mieszanych małżeństw jest. Pomimo takiej polityki my, chłopi, u dołu nazywamy się bratnim narodem, do którego nie przyjdzie żadna siła, która by mogła nas rozdzielić, bo myśmy się tam wspólnie zrośli. I nie wyobrażam sobie autonomii, jakiejś ustawy, aby w jednej chałupie na innych prawach żył ojciec i syn, a znów na jakichś nadprawach autonomicznych matka z córką. To jest fizyczna niemożliwość.</u>
+ <u xml:id="u-104.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-104.4" who="#AlenietochcialempowiedziecNiezaprzeczamtemumozeciesiePanowienazywacjaksieWamzywniepodobaijakWamdotwarzychcetylkotopowiedziec">Takiej granicy nam nie namaluje największy malarz świata, który maluje granice. Nie można myśleć, aby była jakaś fizyczna możliwość tworzyć gospodarstwo w gospodarstwie albo państwo w państwie. Z tym raz na zawsze musimy się pogodzić i nie można myśleć, że może być inna Polska pod Lwowem, Stanisławowem czy Tarnopolem, jak pod Warszawą, Wilnem czy Krakowem.</u>
+ <u xml:id="u-104.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-104.6" who="#AlenietochcialempowiedziecNiezaprzeczamtemumozeciesiePanowienazywacjaksieWamzywniepodobaijakWamdotwarzychcetylkotopowiedziec">Polska musi być jedna i ta sama. I my, owszem, byliśmy kiedyś w niewoli, więc pragniemy i dla tych wolności, którzy chcą mieć także swą ojczyznę. Najlepszy tego dowód — wspominał tu p. sen. Lechnicki o tej wyprawie na Kijów, kiedy nasz twórca Ojczyzny, mąż opatrznościowy Marszałek Józef Piłsudski szedł ze sztandarami na wschód, ale ze sztandarami: Za wolność waszą i naszą. Wtedy naród ten, który dziś krzyczy: Ukraina — zamiast chwytać za pierzynę, gonił za piórkami, które wiatr już daleko w górę uniósł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-105">
+ <u xml:id="u-105.0" who="#ItowlasniesapowodyabymdzisztegomiejscastwierdzilastwierdzamtotylkodlategozetamwkurhanachUkrainytysiacemogilnaszychbraciinaszychsynowlezyjakowiecznyiwidomyznakzemysmyniektoinnydlanaroduukrainskiegochcieliwolnosciZrozumienianiebylozprzeciwnejstronyzaconiebierzemyodpowiedzialnosci">Przytoczył właśnie p. senator Hordyński wiersz z książki poety Tarasa Szewczenki, — „gdy się Polska waliła”. Tak powiedział Szewczenko, do Panów to się odnosi, bracia Ukraińcy, do Was, a nie do nas. Swoją polityką grawitowaliście już to na wschód, już to na zachód, pomijając nas. Ja nie jestem politykiem, nie jestem historykiem, ale po chłopsku rozumiem, że tylko przy pomocy wielkiej i potężnej Polski może naród ukraiński myśleć o odbudowie swojej ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-105.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-105.2" who="#ItowlasniesapowodyabymdzisztegomiejscastwierdzilastwierdzamtotylkodlategozetamwkurhanachUkrainytysiacemogilnaszychbraciinaszychsynowlezyjakowiecznyiwidomyznakzemysmyniektoinnydlanaroduukrainskiegochcieliwolnosciZrozumienianiebylozprzeciwnejstronyzaconiebierzemyodpowiedzialnosci">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-106">
+ <u xml:id="u-106.0" who="#WimieOjcaSynaDuchatonaszamodlitwa">Jak Bóg w Trójcy na Jordanie — Polska, Ruś i Litwa.</u>
+ <u xml:id="u-106.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-106.2" who="#WimieOjcaSynaDuchatonaszamodlitwa">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-107">
+ <u xml:id="u-107.0" who="#Panowiewlasnienadtymtrzebasiezastanowiczemysltapowtorzycsiemozejeszczeizanaszegozyciabojednakhistoriasiepowtarzapowtorzycsiemozeponasgdyinniprzyjda">Wspomniał Pan, Panie Senatorze Tworydło, o krzywdach religijnych, że niby Rząd czy ktoś pod względem religijnym miałby krzywdzić naród, lud ukraiński. To jest dla mnie naprawdę dziwne, bo nie kto inny, tylko Polacy, nasi ziemianie budowali cerkwie dla Was, nie kto inny właśnie, jak my. I nie my Was polonizowaliśmy, a Wyście nas ruszczyli. Są na to dowody i fakty i my czekamy na to, że jednak wreszcie Rząd naszej prośby usłucha i wyda ustawę rewindykacyjną, dzięki której na łono Ojczyzny w tych trzech województwach wróci 1 ½ miliona naszych zniszczonych Polaków.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-108">
+ <u xml:id="u-108.0" who="#TosatesprawyktorechcialemproszeWysokiegoSenatuporuszyczewzgledunatozeniemoznaoswietlactaksprawyjakonaniejesttylkotrzebapowiedziecjakonajestBochlopitamoddoluktorychlaczyjednadolainiedolajednawspolnastrzechaispokrewnienierodzinnenierozerwalnecidawnosieporozumieliWiecjaztegomiejscazwracamsiezprosba">nie wpuszczajcie tam do nas jadu nienawiści i nie burzcie naszego spokoju. Nam nie trzeba żadnych ustaw, myśmy się zżyli i żyć chcemy dalej i nie mówcie, że — „tak nie będzie , że to Ukraina, na przedmieściach Stryja i Stanisławowa. To nie jest na czasie, bo Wy nas nie nastraszycie. My co do ziem Małopolski wschodniej wypowiedzieliśmy swoje zdanie w latach 1919 — 1920 i ono dla nas jest święte.</u>
+ <u xml:id="u-108.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-108.2" who="#TosatesprawyktorechcialemproszeWysokiegoSenatuporuszyczewzgledunatozeniemoznaoswietlactaksprawyjakonaniejesttylkotrzebapowiedziecjakonajestBochlopitamoddoluktorychlaczyjednadolainiedolajednawspolnastrzechaispokrewnienierodzinnenierozerwalnecidawnosieporozumieliWiecjaztegomiejscazwracamsiezprosba">Nie obiecujcie Panowie swojemu ludowi tego, czego nigdy nie będziecie w fizycznej możność' dać mu, a od razu stosunki się ułożą i nie będzie targów o ziemię. Chociaż wspomniałem, że jeśli przyszła ta parcelacja, o której niektórzy wyrażali się — „dzika parcelacja”, toż Panowie, czyż Wasz lud nie wziął 2/3 ziemi, a nasz 1/3? Trzeba będzie udowodnić to najdokładniejszą statystyką. Nie mówię tego z zazdrością. Jako chłop i rolnik wiem, że gdybyśmy mieli się ograniczyć i tej ziemi nie dać Wam nic, to znów z takiego strasznie zubożałego społeczeństwa nie mielibyśmy korzyści. Traktuję tę rzecz już z punktu widzenia ludzkości. Jednak teraz już kolej na nas. Musimy się wyrównać. Zrozumcie nas Panowie, że nie dlatego krzyczymy, by Wam ziemi nie dać, tylko teraz przyszła kolej i na nas, bo Wyście już tę miarę przebrali.</u>
+ <u xml:id="u-108.3" who="#TosatesprawyktorechcialemproszeWysokiegoSenatuporuszyczewzgledunatozeniemoznaoswietlactaksprawyjakonaniejesttylkotrzebapowiedziecjakonajestBochlopitamoddoluktorychlaczyjednadolainiedolajednawspolnastrzechaispokrewnienierodzinnenierozerwalnecidawnosieporozumieliWiecjaztegomiejscazwracamsiezprosba">Wspomniał także s. Tworydło o wyborach u nas. Przecież wybory samorządowe u nas prawie że w 85% są na ukończeniu i nie kto inny, a nasze polskie komitety zwracały się do Waszych komitetów: róbmy kompromis, nie róbmy roznamiętnienia. Ale ja słyszałem rozkaz, właściwie od Waszych komitetów odpowiedź: My mamy inaczej nakazane z góry, walkę, choćbyśmy ją i przegrali. Nie można pod tym kątem widzenia tej sprawy tak przedstawiać, bo okólnik p. Premiera co do czystości wyborów jest dla każdego starosty na wschodzie rzeczą świętą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-109">
+ <u xml:id="u-109.0" who="#PsenatorHordynskiwspomnialzenicniejestwstawionewbudzeciedlasprawyukrainskiejPanieKolegoSenatorzebudzetyniemogabycukladanepodkatemwidzenianarodowoscialedlacalejludnosciPanstwaniemajawiecracjiPanowieuskarzacsiezewbudzecietymniemanicnaspraweukrainskaTakterzeczyunasiwcalymswieciesieprzedstawiaja">Gdy mówię już o sprawie mniejszości narodowych, to pozwolę sobie także odpowiedzieć p. senatorowi Konopce co do emigracji i co do ustroju. Szkoda, że u nas jeszcze są ludzie, którzy zastanawiają się nad tym, czy w Polsce będzie ustrój totalistyczny, czy narodowo-socjalistyczny, czy jakiś inny. Dla Polski nasz wielki geniusz Marszałek Piłsudski zostawił testament, a podstawą tego testamentu jest, jak Polska powinna się rządzić. To nam wszystkim Polakom powinno wystarczyć. Jednak nie żaden szowinizm, bo Polska jest i była nazbyt tolerancyjna, nie żaden szowinizm w stosunku do narodowości żydowskiej żebyśmy zmuszali Was do emigracji. Tylko Panie Senatorze, proszę zrozumieć, że nas, Polaków, emigrowało 9 milionów. Podnoszę te rzeczy dlatego, że w tych 9 milionach emigrowało co najmniej 90% chłopów. Ale gdyśmy emigrowali, a jeszcze i dziś emigrujemy, to nigdy nie pytaliśmy się: dokąd mamy wyjechać i ułatwiajcie nam to.</u>
+ <u xml:id="u-109.1" who="#PsenatorHordynskiwspomnialzenicniejestwstawionewbudzeciedlasprawyukrainskiejPanieKolegoSenatorzebudzetyniemogabycukladanepodkatemwidzenianarodowoscialedlacalejludnosciPanstwaniemajawiecracjiPanowieuskarzacsiezewbudzecietymniemanicnaspraweukrainskaTakterzeczyunasiwcalymswieciesieprzedstawiaja">Przemawiam nie z punktu widzenia nienawiści, jak się Panowie wyrażacie, antysemityzmu, a tylko z tego powodu, że jeśli Panowie powołujecie się na to, że Najjaśniejsza Rzeczpospolita jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli, to niech mi wolno będzie powiedzieć z tego miejsca, że gospodarzami Państwa Polskiego ma być tylko Naród Polski.</u>
+ <u xml:id="u-109.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-109.3" who="#PsenatorHordynskiwspomnialzenicniejestwstawionewbudzeciedlasprawyukrainskiejPanieKolegoSenatorzebudzetyniemogabycukladanepodkatemwidzenianarodowoscialedlacalejludnosciPanstwaniemajawiecracjiPanowieuskarzacsiezewbudzecietymniemanicnaspraweukrainskaTakterzeczyunasiwcalymswieciesieprzedstawiaja">*</u>
+ <u xml:id="u-109.4" who="#PsenatorHordynskiwspomnialzenicniejestwstawionewbudzeciedlasprawyukrainskiejPanieKolegoSenatorzebudzetyniemogabycukladanepodkatemwidzenianarodowoscialedlacalejludnosciPanstwaniemajawiecracjiPanowieuskarzacsiezewbudzecietymniemanicnaspraweukrainskaTakterzeczyunasiwcalymswieciesieprzedstawiaja">I kolej — może się źle wyrażam — Panie Senatorze, przychodzi na Was. My się nie pytaliśmy o ułatwienia rządu, gdy nas 9 milionów Polaków emigrowało: dokąd mamy jechać, a Wy macie większe ułatwienia od nas i zaczynacie tylko emigrować. Bo tak, jak wielką koniecznością w naszym Państwie jest dzisiaj obronność Państwa, tak nie mniej ważną sprawą dla Państwa Polskiego, nie mniej ważnym zagadnieniem jest stworzenie tego średniego mieszczańskiego stanu rzemieślniczego i handlowego po miastach polskich. To jest nasza konieczność.</u>
+ <u xml:id="u-109.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-109.6" who="#PsenatorHordynskiwspomnialzenicniejestwstawionewbudzeciedlasprawyukrainskiejPanieKolegoSenatorzebudzetyniemogabycukladanepodkatemwidzenianarodowoscialedlacalejludnosciPanstwaniemajawiecracjiPanowieuskarzacsiezewbudzecietymniemanicnaspraweukrainskaTakterzeczyunasiwcalymswieciesieprzedstawiaja">I co do tego zagadnienia musimy się dogadać, Panie Senatorze Konopka.</u>
+ <u xml:id="u-109.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-110">
+ <u xml:id="u-110.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-111">
+ <u xml:id="u-111.0" who="#SBruski">Każdy obserwator życia wewnętrzno-politycznego Polski musi bezstronnie przyznać, że życie to coraz więcej się normalizuje, stabilizuje, bezpieczeństwo, ład, porządek rosną. Jest to następstwem wzrostu dyscypliny przede wszystkim elementu rdzennie polskiego, który, aczkolwiek jeszcze skłócony pod względem politycznym, odnosi się z szacunkiem do władz polskich, ponosi chętnie wszelkie ciężary i stara się jak najlepiej spełniać swe obowiązki obywatelskie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-112">
+ <u xml:id="u-112.0" who="#JednakwodniesieniudonaszychmniejszoscinarodowychmusimyniestetystwierdziczemimotoizmajazapewnionapelnaopiekeprawnaiadministracyjnamimopelnegorownouprawnieniaokazujatendencjeodsrodkowedazeniedorozsadzeniaspoistosciwewnetrznejnaszegoPanstwaFakttenzmuszanasdoskontrolowanianaszejpolitykiwewnetrznejitowtymkierunkuabytatolerancjanaszaniewybujalainiepowstalatakaparadoksalnasytuacjazeobywatelePolacyktorzyscisleprzestrzegajaustawirozporzadzenwladzwiecejsakrepowaniwswychswobodachobywatelskichniznaszemniejszosci">Inną bolączką naszego życia publicznego jest nadmiar organizacji, które zamiast jednoczyć społeczeństwo, rozbijają je na setki cząstek i atomów społecznych. Bylibyśmy bardzo wdzięczni Panu Premierowi, gdyby nas uwolnił od tej plagi egipskiej. Przecież nie do pomyślenia jest taki stosunek, aby w miasteczku liczącym 15.000 mieszkańców istniało 180 towarzystw. Należało by więc te organizacje skomasować, a wszystkie zbędne zlikwidować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-113">
+ <u xml:id="u-113.0" who="#WreszciejednabolaczketerenowapozwolesobietutajporuszycNaPomorzujestszeregbudowniczychmiejskichipowiatowychktorzystracilipokilkunastulatachprawowykonywaniaswychczynnoscimimozeskonczyliszkolebudownictwauwazanadawniejzasredniaaobecniejuznieWzywasieichobecniedododatkowychegzaminowjednakniemogasieonidoczekactychegzaminowiproszaoichprzyspieszeniegdyzludziecipoprostustajasiebezradniwobectegociosuktoryichspotkal">A teraz pozwolę sobie nawrócić do sprawy mniejszości niemieckiej. Przepraszam bardzo, że jeszcze kilka chwil czasu Panom zabiorę, ale przypadkowo właśnie pochodzę z tej samej gminy, z której pochodzi s. Hasbach. Słyszałem tutaj kilka cierpkich oskarżeń pod adresem samorządu, do którego mam zaszczyt należeć, i pod adresem komisji wyborczej, której przypadkowo byłem przewodniczącym, w której głosował s. Hasbach i gdzie między innymi włożono do urny wyborczej zamiast kartki odezwę narodowo-socjalistyczną wysoce obrażającą polską godność. Pytam się, czy mniejszości niemieckiej w Polsce dzieje się źle? Twierdzę, że nie. Ale ta mniejszość niemiecka nie chciałaby nic utracić z dawnych przywilejów, z pozycji, które osiągnęła w czasie walki z polskością podczas zaborów, gdzie starano się element polski wytępić („ausrotten”). Niemcy w Polsce chcieliby utrzymać dawniejszy stan posiadania w dziedzinie gospodarczej, powstały z krzywdy ludności autochtonicznej polskiej, mimo że liczba ich od r. 1921 gwałtownie się zmniejszyła. Stan dawny, sztuczny i krzywdzący element polski, nie da się utrzymać i z tym musi się mniejszość niemiecka zawsze pogodzić. Dużo się mówi o utrzymaniu kultury niemieckiej. Panie Senatorze! My Polacy jesteśmy narodem tolerancyjnym i nie uda się Panu ani jednego przykładu przytoczyć, żeby władze polskie tłumiły lub przeszkadzały w utrzymaniu zdobyczy kulturalnych lub przeszkadzały imprezom ściśle kulturalnym. Ale niech Panowie przyjmą do wiadomości, że nie pozwolimy pod pozorem elementów kultury przyswajać sobie na ziemiach polskich politycznych elementów narodowego socjalizmu, (Oklaski.) gdyż kultura a narodowy socjalizm to dwie rzeczy całkiem od siebie odrębne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-114">
+ <u xml:id="u-114.0" who="#WiecekspansjigospodarczejorazprobomstworzeniawgranicachPanstwaPolskiegonielegalnejorganizacjipolitycznejmyPolacyprzeciwstawiamysiejaknajenergiczniejitoPanieSenatorzeniejestwalkazmniejszoscianiemieckaraczejnormalnyobjawpreznosciidynamizmunarodowegonaszegoelementupolskiegozamieszkujacegowprzygniatajacejliczbieterenypolskichwojewodztwzachodnichAjeslimniejszoscniemieckachcewiedzieccotojestkrzywdanarodowaniechPanrozwazychocbytocoprzedchwilapowiedzialpsenatorKomkeMyniekierujemysienienawisciatakjakNiemcywstosunkudo">naszej mniejszości polskiej w Niemczech. Polacy są zbyt szlachetnym narodem, aby kierowali się wobec swych mniejszości narodowych nienawiścią, raczej kierowaliśmy się zawsze tolerancją i sprawiedliwością. Więc niech Panowie przedstawiciele mniejszości niemieckiej nie mową o krzywdach, ale o dobrodziejstwach i swobodach, jakimi się cieszy mniejszość niemiecka w Polsce. To wtedy będzie dopiero rzetelna prawda.</u>
+ <u xml:id="u-114.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-114.2" who="#WiecekspansjigospodarczejorazprobomstworzeniawgranicachPanstwaPolskiegonielegalnejorganizacjipolitycznejmyPolacyprzeciwstawiamysiejaknajenergiczniejitoPanieSenatorzeniejestwalkazmniejszoscianiemieckaraczejnormalnyobjawpreznosciidynamizmunarodowegonaszegoelementupolskiegozamieszkujacegowprzygniatajacejliczbieterenypolskichwojewodztwzachodnichAjeslimniejszoscniemieckachcewiedzieccotojestkrzywdanarodowaniechPanrozwazychocbytocoprzedchwilapowiedzialpsenatorKomkeMyniekierujemysienienawisciatakjakNiemcywstosunkudo">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-115">
+ <u xml:id="u-115.0" who="#Marszalek">Lista mówców została wyczerpana. Rozprawa nad częścią 7 budżetu została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-115.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się w poniedziałek dnia 13 marca o godz. 10 rano z porządkiem dziennym: Rozprawa szczegółowa nad częścią 13 preliminarza budżetowego — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-116">
+ <u xml:id="u-116.0" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 14 min. 35.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..d7e4fe8
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/header.xml
@@ -0,0 +1,1159 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00009-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>9 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>9 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">9</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-13</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="RowniezklamstwoStoimynastrazypolskosciwMalopolsceWschodniejNabrutalnewystapieniepstarostyijegopomocnikowodpowiemytakjaksobienatozasluzyl" role="speaker">
+ <persName>— Również kłamstwo. — — „Stoimy na straży polskości w Małopolsce Wschodniej”. Na brutalne wystąpienie p. starosty i jego pomocników odpowiemy tak, jak sobie na to zasłużył.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ajednazprzeszkodparalizujacychzadaniaszkolakademickichtoakcjagrupyzdemoralizowanejmlodziezyktoraopanowawszytowarzystwasamopomocoweidomyakademickieprowadzinaterenieakademickimwyraznieakcjepolitycznaznajdujacapoparcieczesciprofesorow" role="speaker">
+ <persName>A jedna z przeszkód paraliżujących zadania szkół akademickich — to akcja grupy zdemoralizowanej młodzieży, która opanowawszy towarzystwa samopomocowe i domy akademickie, prowadzi na terenie akademickim wyraźnie akcję polityczną, znajdującą poparcie części profesorów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AjezelinapodstawietakulozonychwykladowgimnazjalnychmamypotemwliceumdawaczzakresuhistoriitegorodzajutematycznomonograficznerozprawyjakRozwojformzyciaspolecznogospodarczegowEuropieodczasowstarozytnychalboPodstawykulturypolskiejtojesttocoprostuszkolablagiIpotemtrzebaczytaczprzykrosciajaktakiPosenerTageblattpiszezenoweprogramyszkolnerozwijajaodwiecznewadyPolakowmianowiciedyletantyzmpowierzchownosciblage" role="speaker">
+ <persName>A jeżeli na podstawie tak ułożonych wykładów gimnazjalnych mamy potem w liceum dawać z zakresu historii tego rodzaju tematyczno monograficzne rozprawy, jak — „Rozwój form życia społeczno-gospodarczego w Europie od czasów starożytnych albo — „Podstawy kultury polskiej”, to jest to co prostu — szkoła blagi. I potem trzeba czytać z przykrością, jak taki „Posener Tageblatt ' pisze, że nowe programy szkolne rozwijają odwieczne wady Polaków, mianowicie dyletantyzm, powierzchowność i blagę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AmozeWysokaIzbazechceprzysluchacsietonowiogloszensenatuPolitechnikiLwowskiejdomlodziezyWprzypuszczeniuzesenatakademickiradzinadsprawadyscyplinarnastudentaktoremugrozirelegacjagrupamlodziencowchcialawplynacwodpowiednisposobnawyniktychobradWplywtenwyrazilsietymzedopokojusasiadujacegozpokojemwktorymobradowalsenatrzuconobardzosilnieeksplodujacapetardeRoznicamiedzypetardaabombajezeliktotegoniewiepoleganatymzepetardawktorawlozonotrochegwozdzistajesiebombaabombazktorejwyjetogwozdzieiinnekaleczacerzeczystajesiepetardaPetardataeksplodowalaWtensposobchcianowplynacnasenatniewiemczywplynietojamamcodotegoswojsadaleotymniechcemowicWtedysenatsiepoirytowaliwydalodezwedoogolumlodziezyktorapozwolesobieprzeczytacbocharakteryzujeonarownoczesniesytuacjeTojuzniebedzieocenamojawrogamlodziezytylkotobedzieocenasenatulwowskiegoprzyjacielamlodziezypodpisanaprzezrektora" role="speaker">
+ <persName>A może Wysoka Izba zechce przysłuchać się tonowi ogłoszeń senatu Politechniki Lwowskiej do młodzieży? W przypuszczeniu, że senat akademicki radzi nad sprawą dyscyplinarną studenta, któremu grozi relegacja, grupa młodzieńców chciała wpłynąć w — „odpowiedni” sposób na wynik tych obrad. Wpływ ten wyraził się tym, że do pokoju sąsiadującego z pokojem, w którym obradował senat, rzucono bardzo silnie eksplodującą petardę. Różnica między petardą a bombą, jeżeli kto tego nie wie, polega na tym, że petarda, w którą włożono trochę gwoździ staje się bombą, a bomba, z której wyjęto gwoździe i inne kaleczące rzeczy, staje się petardą. Petarda ta eksplodowała. W ten sposób chciano wpłynąć na senat, nie wiem, czy wpłynięto, ja mam co do tego swój sąd, ale o tym nie chcę mówić. Wtedy senat się poirytował i wydał odezwę do ogółu młodzieży, którą pozwolę sobie przeczytać, bo charakteryzuje ona równocześnie sytuację. To już nie będzie ocena moja, — „wroga młodzieży”, tylko to będzie ocena senatu lwowskiego, przyjaciela młodzieży, podpisana przez rektora</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Apamietajmyitojeszczezetosiewielustarszympodobaiwielustarszychnierazzpewnymwzruszeniemzobaczywszymlodziencazkastetemczyzbrowningiempowiada" role="speaker">
+ <persName>A pamiętajmy i to jeszcze, że to się wielu starszym podoba i wielu starszych nieraz z pewnym wzruszeniem, zobaczywszy młodzieńca z kastetem czy z browningiem, powiada</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AskutektakizekonspiracjesaglownabarierautrudniajacaporozumieniesiePolakomktorzytaksamomyslamajamniejwiecejtesameprogramyalenalezadoroznychtajnychgrupNiemogaonizrobicnawetdrobnegokrokubowywolujetozobustronnieslychanezadraznieniebonategoktotenkrokrobirzucasienieslychaneinsynuacjetoczlowiekktoryzlamalprzysiegeniemoralnyitdAzdrugiejstronytenktotakikrokzrobilmusiazebyprzedsamymsobaprzedswiatemtenstrasznyczynzerwaniatychprzysiagusprawiedliwiczaczacnaswoichdawnychkolegowitowarzyszowwylewackublypomyjistadciktorzyodchodzanajczesciejwsposobnajgorszysiewyrazajaoswoichbardzoczcigodnychbardzopatriotycznychiszlachetnychdawnychtowarzyszach" role="speaker">
+ <persName>A skutek taki, że konspiracje są główną barierą, utrudniającą porozumienie się Polakom, którzy tak samo myślą, mają mniej więcej te same programy, ale należą do różnych tajnych grup. Nie mogą oni zrobić nawet drobnego kroku, bo wywołuje to z obu stron niesłychane zadrażnienie, bo na tego, kto ten krok robi, rzuca się niesłychane insynuacje — to człowiek, który złamał przysięgę, niemoralny itd. A z drugiej strony ten, kto taki krok zrobił, musi, ażeby przed samym sobą, przed światem ten straszny czyn zerwania tych przysiąg usprawiedliwić, zacząć na swoich dawnych kolegów i towarzyszów wylewać kubły pomyj i stąd ci, którzy odchodzą, 'najczęściej w sposób najgorszy się wyrażają o swoich bardzo czcigodnych, bardzo patriotycznych i szlachetnych dawnych towarzyszach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AterazdalejWezmynaszeplacowkigospodarczeCzegozbraktympolskimplacowkomgospodarczymtamwMalopolscewschodniejPrzecieztojestwiadomewszystkimnietylkoPolakomaleiUkraincommianowiciebraktampersoneluprzygotowanegonalezyciedokierowaniaIznowuniemoznadoprosicsietychludzibyprzyjechaliikierowalitarobotaktorejtamtylejestNatomiastznajdujesiemiejsceznajdujesieczasnatozebyponiewieracsztandarempanstwowymznajdujesieczasiczelnoscabypomiatacwprostdostojnikamipanstwowymiktorzytamprzyjechalizpoleceniemznajdujesieczestoczasabyrobicmanifestacjenawetprzeciwwojskucodoktoregotylesiekrzyczyzejestmusiesercemoddanymIwreszciegdytafalawzbierzedoniemozliwosciwzywasiepolicje" role="speaker">
+ <persName>A teraz dalej. Weźmy nasze placówki gospodarcze. Czegóż brak tym polskim placówkom gospodarczym tam w Małopolsce wschodniej? Przecież to jest wiadome wszystkim, nie tylko Polakom, ale i Ukraińcom, mianowicie brak tam personelu przygotowanego należycie do kierowania. I znowu nie można doprosić się tych ludzi, by przyjechali i kierowali tą robotą, której tam tyle jest. Natomiast znajduje się miejsce, znajduje się czas na to, żeby poniewierać sztandarem państwowym, znajduje się czas i czelność, aby pomiatać wprost dostojnikami państwowymi, którzy tam przyjechali z poleceniem, znajduje się często czas, aby robić manifestacje nawet przeciw wojsku, co do którego tyle się krzyczy, że jest mu się sercem oddanym. I wreszcie, gdy ta fala wzbierze do niemożliwości — wzywa się policję.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AtymczasemmusielismysienasluchaccierpkichslowodwielokrotnegopremieraprofBartlanatematprzygotowanianaszejmlodziezyNiemlodziezponosiwylacznaodpowiedzialnoscleczmystarszepokolenieNieumiemydacsiewyzycmlodziezywgodziwysposobskierowactejenergiinatorypozadanedlaspoleczenstwaboodwazkichproblemowkrzyczacychwielkimglosemorozwiazanieodwracamysieunikamyichiwtedymlodzieznaswyreczarobiactonaswojsposobczestozebezwatpieniaaleonasierzadziodruchemboitrudnowymagacodmlodziezyzimnegorozsadkuiopanowaniadyplomatow" role="speaker">
+ <persName>A tymczasem musieliśmy się nasłuchać cierpkich słów od wielokrotnego premiera, prof. Bartla, na temat przygotowania naszej młodzieży. Nie młodzież ponosi wyłączną odpowiedzialność, lecz my, starsze pokolenie. Nie umiemy dać się wyżyć młodzieży w godziwy sposób, skierować tej energii na tory pożądane dla społeczeństwa, bo od ważkich problemów, krzyczących wielkim głosem o rozwiązanie, odwracamy się, unikamy ich i wtedy młodzież nas wyręcza, robiąc to na swój sposób, często że bez wątpienia, ale ona się rządzi odruchem, bo i trudno wymagać od młodzieży zimnego rozsądku i opanowania dyplomatów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Atymczasemtakjakspoleczenstwotaktezimlodziezskladasiezgruporoznychswiatopogladachoroznympojmowaniuswychobowiazkowwobecbogaibliznichwobecsiebieispoleczenstwa" role="speaker">
+ <persName>A tymczasem tak jak społeczeństwo, tak też i młodzież składa się z grup o różnych światopoglądach, o różnym pojmowaniu swych obowiązków wobec boga i bliźnich, wobec siebie i społeczeństwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AwinnymmiejscutenzesamprofZnamierowskimowi" role="speaker">
+ <persName>A w innym miejscu tenże sam prof. Znamierowski mówi</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej" role="speaker">
+ <persName>A więc młodzież ma chęć wyżycia się i to jest zupełnie naturalny stan, który trzeba zrozumieć, młodzież chce wykazać, że nie jest gorsza od nas, a może nawet i lepsza i to samo potrafi, co my, a może nawet jeszcze lepiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AbyoszczedzicniektorymmoimprzeciwnikomliczesietylkoztymiktorychBogobdarzyldobrawolaniepotrzebnychtrudowwalkizrzeczywistosciaurojonaokreslewparuslowachstosunekswojdosprawyzydowskiejDalekijestemodniedocenianiazagadnieniazydowskiegowPolsceskoroonoistniejeitowjaskrawejpostaciOistnieniujegoswiadczystrukturaspolecznonarodowanaszegokrajuprzerostilosciowyZydowwhandluprzemyslerzemiosleiwolnychzawodachStrukturatajestnienormalnaaprzeztoniezdrowaNiezdrowadlaobunarodowRzadbedziemusialruszycsprawezmartwegopunktupomimoipoprzezwszystkietrudnosciktoresadozwalczeniaBedziemialwtejsprawiezasobacalynarodirozsadniejszewarstwyzydowskie" role="speaker">
+ <persName>Aby oszczędzić niektórym moim przeciwnikom — liczę się tylko z tymi, których Bóg obdarzył dobrą wolą—niepotrzebnych trudów walki z rzeczywistością urojoną, określę w paru słowach stosunek swój do sprawy żydowskiej. Daleki jestem od niedoceniania zagadnienia żydowskiego w Polsce, skoro ono istnieje i to w jaskrawej postaci. O istnieniu jego świadczy struktura społeczno-narodowa naszego kraju, przerost ilościowy Żydów w handlu, przemyśle, rzemiośle i wolnych zawodach. Struktura ta jest nienormalna, a przez to niezdrowa. Niezdrowa dla obu narodów. Rząd będzie musiał ruszyć sprawę z martwego punktu pomimo i poprzez wszystkie trudności, które są do zwalczenia. Będzie miał w tej sprawie za sobą cały naród i rozsądniejsze warstwy żydowskie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AlboPolskaMlodziezAkademickaDoogolupolskiegospoleczenstwa" role="speaker">
+ <persName>Albo — — „Polska Młodzież Akademicka. Do ogółu polskiego społeczeństwa.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AleizachodniejEuropieodwdzieczalasieUkrainajakmoglazatewiedzektoraodniejczerpalaUkraincywAustriinazywaniRusinamibyliprofesoramianawetrektoramiWszechnicyJagiellonskiejSlawnychemikHorbaczewskibylrektoremuniwersytetuczeskiegowPradzeelektrotechnikiwynalazcaPalujwykladalnapolitechnicepraskiejokulistaBorysiekiewiczbylprofesoremuniwersytetuwInsbruckuiGracuSzeregludziktorzyniemajacwlasnychwarsztatowpracywkrajuszukaliichzagranicaMimotychciezkichwarunkowmimozebardzowieluUkraincowwlasniewskutektychciezkichwarunkowzwlaszczadlaliteraturyisztukiszukalomiejscazagranicajaknpGodolprzeciezjegoojciecpodpisywalsiejeszczelacinskimiliteraminieGogoltylkoHoholiwieluwieluinnychmimotoprzeciezodrodzonaliteraturaukrainskamozesieposzczycictakimiimionamijakKotlarewskiSzewczenkoFiankeStefanikKociubinskiMarkowiczowaKobylanskiiwieluwieluinnychMalarzezNowakowskimnaczeleTruszemCholodnymSewerynemBojczukiemiszeregieminnychzdobylisobieimieTaksamomuzykazLysenkaWerbyckimBarwinskimLentowiczemLudkiewiczemitd" role="speaker">
+ <persName>Ale i zachodniej Europie odwdzięczała się Ukraina, jak mogła, za tę wiedzę, którą od niej czerpała. Ukraińcy w Austrii, nazywani Rusinami, byli profesorami, a nawet rektorami Wszechnicy Jagiellońskiej. Sławny chemik Horbaczewski był rektorem uniwersytetu czeskiego w Pradze, elektrotechnik i wynalazca Paluj wykładał na politechnice praskiej, okulista Borysiekiewicz był profesorem uniwersytetu w Insbrucku i Gracu. Szereg ludzi, którzy nie mając własnych warsztatów pracy w kraju, szukali ich za granicą. Mimo tych ciężkich warunków, mimo, że bardzo wielu Ukraińców właśnie wskutek tych ciężkich warunków, zwłaszcza dla literatury i sztuki, szukało miejsca za granicą, jak np. Godol — przecież jego ojciec podpisywał się jeszcze łacińskimi literami, nie Gogol, tylko Hohol—i wielu, wielu innych, mimo to przecież odrodzona literatura ukraińska może się poszczycić takimi imionami, jak Kotlarewski, Szewczenko, Fianke, Stefanik, Kociubiński, Markowiczowa, Kobylański i wielu, wielu innych. Malarze z Nowakowskim na czele, Truszem, Chołodnym, Sewerynem, Bojczukiem i szeregiem innych zdobyli sobie imię. Tak samo muzyka z Łysenką, Werbyckim, Barwińskim. Lentowiczem, Ludkiewiczem itd.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AlenajprzykrzejszymjesttozeotozarownonapprofBartlajakinamnieosobiscierzuconoordynarnepoprostuinsynuacjezeotomywrogowiemlodziezyChybaniejedenznastuzprzedwojnastalwszeregurazemzeswoimiuczniaminaplacucwiczennajpierwztymiuczniamiramieprzyramieniuzwlasnejochotycwiczylazebypotemmogljakotakospelnicswoiobowiazekzolnierskipotemztasamamlodziezaszedlnawojneznowuramieprzyramieniuotePolskeprawdziwawalczylitaksamoramieprzyramieniuztasamazlotaikochanamlodziezawalczyloLwowIterazsiemowizeotoniektorzyciludziesawrogamimlodziezyBedziemywrogamitychktorzyzamiastbracsiedorealnejrobotyizamiastpracowacnadtymcojestichglownymzadaniemwprowadzajapolitykedouczelniponiewierajasztandarempanstwowymboprzeciezjuzdzisniewiadomonakogotabojowkapojdzieBylczaskiedyszlaonanaUkraincownaZydownaludowcownakogodalejpojdzieniewiadomoIprzeztojamuszebycwpewnychmomentachprzeciwnikiemtegodzieckaktorejestzlemuszemupowiedzieczejestzledlategozejachcezebyzlobylowykorzenioneizebynatomiejsceprzyszlydobrenawyki" role="speaker">
+ <persName>Ale najprzykrzejszym jest to, że oto zarówno na p. prof. Bartla, jak i na mnie osobiście rzucono ordynarne po prostu insynuacje, że oto my — wrogowie młodzieży. Chyba niejeden z nas tuż przed wojną stał w szeregu razem ze swoimi uczniami na placu ćwiczeń, najpierw z tymi uczniami ramię przy ramieniu, z własnej ochoty ćwiczył, ażeby potem mógł jako tako spełnić swoi obowiązek żołnierski, potem z tą samą młodzieżą szedł na wojnę, znowu ramię przy ramieniu o tę Polskę prawdziwą walczył i tak samo ramię przy ramieniu z tą samą złotą i kochaną młodzieżą walczył o Lwów. I teraz się mówi, że oto niektórzy ci ludzie są wrogami młodzieży! Będziemy wrogami tych, którzy zamiast brać się do realnej roboty i zamiast pracować nad tym, co jest ich głównym zadaniem, wprowadzają politykę do uczelni, poniewierają sztandarem państwowym, bo przecież już dziś nie wiadomo na kogo ta bojówka pójdzie. Był czas, kiedy szła ona na Ukraińców, na Żydów, na ludowców, na kogo dalej pójdzie—nie wiadomo. I przez to ja muszę być w pewnych momentach przeciwnikiem tego dziecka, które jest złe, muszę mu powiedzieć, że jest złe, dlatego, że ja chcę, żeby zło było wykorzenione i żeby na to miejsce przyszły dobre nawyki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AleniechajWysokiSenatniesadzizetakieduseryprawisiewylacznieludziomobozuPilsudskiego" role="speaker">
+ <persName>Ale niechaj Wysoki Senat nie sądzi, że takie dusery prawi się wyłącznie ludziom obozu Piłsudskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Alepragnacnierozdrabniacswegoprzemowienianiemowilemotymprzydyskusjiogolnejtylkotutajchcedlacaloscisprawydacpewnejejoswietlenietymbardziejzechodzimiglownieostronewychowawcza" role="speaker">
+ <persName>Ale pragnąc nie rozdrabniać swego przemówienia, nie mówiłem o tym przy dyskusji ogólnej, tylko tutaj chcę dla całości sprawy dać pewne jej oświetlenie, tym bardziej że chodzi mi głównie o stronę wychowawczą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AleproszemipozwolicWysokaIzbomojespostrzezeniaimojezapatrywaniadotegododac" role="speaker">
+ <persName>Ale proszę mi pozwolić, Wysoka Izbo, moje spostrzeżenia i moje zapatrywania do tego dodać.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AletakiezalatwienieniezamykamioczunainneoswietlenietegozagadnieniaSprawawybrykowtocprzeciesprawanienowainiedzisiejszaZaczelasieonaoddawnaodzaraniaistnieniaPanstwaPolskiegoCzyzmamwspominactragicznechwileprzejazdupierwszegoPrezydentaRzeczypospolitejdotejotosalicelemzlozeniaprzysieginawiernoscRzeczypospolitejizachowaniasieczescimlodziezyakademickiejwstosunkudowybrancanaroduCzyzmamprzypominaciprzywodzicnapamiecWysokiejIzbiezachowaniesieczescitejzemlodziezypozbrodniczymzamachujedynymwdziejachPolskinauswieconegowyboremnaroduelektaAchwilepozniejszeKiedytakwielenieprawoscisienagromadzilozeRzeczpospolitaszybkimkrokiemszlakuzatraceniuZowychtoczasowprzypominamsobiepewienfaktsmutnyiszczegolnywktorymjakosedziaudzialbralemzekorporantczlowiekinteligentnykorzystajaczciemnoscitakjaktoprzedparutygodniamimowilpsenatorBartelprzedstawiajacnamsprawenapadownaUniwersytecieLwowskimuderzylwtwarzkolezankekobietezatozebylaZydowkaTeczasypotworneciagnasieoddawna" role="speaker">
+ <persName>Ale takie załatwienie nie zamyka mi oczu na inne oświetlenie tego zagadnienia. Sprawa wybryków toć przecie sprawa nie nowa i nie dzisiejsza. Zaczęła się ona od dawna, od zarania istnienia Państwa Polskiego. Czyż mam wspominać tragiczne chwile przejazdu pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej do tej oto sali celem złożenia przysięgi na wierność Rzeczypospolitej i zachowania się części młodzieży akademickiej w stosunku do wybrańca narodu? Czyż mam przypominać i przywodzić na pamięć Wysokiej Izbie zachowanie się części tejże młodzieży po zbrodniczym zamachu, jedynym w dziejach Polski, na uświęconego wyborem narodu elekta? A chwile późniejsze! Kiedy tak wiele nieprawości się nagromadziło, że Rzeczpospolita szybkim krokiem szła ku zatraceniu. Z owych to czasów przypominam sobie pewien fakt smutny i szczególny, w którym jako sędzia udział brałem, że korporant, człowiek „inteligentny”, korzystając z ciemności, tak jak to przed paru tygodniami mówił p. senator Bartel, przedstawiając nam sprawę napadów na Uniwersytecie Lwowskim, uderzył w twarz koleżankę, kobietę, za to, że była Żydówką. Te czasy potworne ciągną się od dawna.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="AlewracajmydorzeczyNaKomisjiBudzetowejwlasciwietrzygrupyzagadnienwzbudzilynajwiekszezainteresowanieotojabioremniejwiecejtocopsprawozdawcapowiedzialBylytogrupy" role="speaker">
+ <persName>Ale wracajmy do rzeczy. Na Komisji Budżetowej właściwie trzy grupy zagadnień wzbudziły największe zainteresowanie — oto ja biorę mniej więcej to, co p. sprawozdawca powiedział. Były to grupy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Aleztymlaczysiezagadnienieostatniektoreobecniechceporuszyc" role="speaker">
+ <persName>Ale z tym łączy się zagadnienie ostatnie, które obecnie chcę poruszyć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Analogicznasytuacjadostosunku" role="speaker">
+ <persName>Analogiczna sytuacja do stosunku</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ArmianaszapamietakrwawewalkiwktorychuczestniczylywytrwalezarownowdnizwyciestwajakiwgodzinachprobywojskaukrainskieWspolnieprzelanakrewibraterskiemogilypolozylykamienwegielnywzajemnegoporozumieniaipomyslnosciobunarodow" role="speaker">
+ <persName>„Armia nasza pamięta krwawe walki, w których uczestniczyły wytrwale zarówno w dni zwycięstwa, jak i w godzinach próby wojska ukraińskie. Wspólnie przelana krew i braterskie mogiły położyły kamień węgielny wzajemnego porozumienia i pomyślności obu narodów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BardzobladowygladalabyhistoriaPolskiprzedrozbiorowejidzisiejszejniepodleglejgdybysmyzpamieciwykreslilizupelnietychwszystkichbohaterownarodowychktorzyzeszlachtypochodziliBonietylkomusielibysmywykreslicnajzacniejszenazwiskanaszejdobyaleiKosciuszkeiDabrowskiegoktorzyrowniezbylizeszlachty" role="speaker">
+ <persName>Bardzo blado wyglądałaby historia Polski przedrozbiorowej i dzisiejszej niepodległej, gdybyśmy z pamięci wykreślili zupełnie tych wszystkich bohaterów narodowych, którzy ze szlachty pochodzili. Bo nie tylko musielibyśmy wykreślić najzacniejsze nazwiska naszej doby, ale i Kościuszkę i Dąbrowskiego, którzy również byli ze szlachty.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BardzodonioslymdorobkiemostatnichkilkulatjestrozwojszkolnictwazawodowegoirealizacjaprogramuwytyczonegoprzeznowyustrojszkolnictwaWspoleczenstwiecorazmocniejutrwalasieprzekonanieokoniecznoscizawodowegoksztalceniamlodziezyOstatniozaznaczylysieobjawybardzopomyslnewzmozonegodoplywuuczniowdoszkolzawodowychdziekiotwierajacymsierealnymperspektywomznacznegoulatwieniazdobyciazatrudnieniaPraceinwestycyjnePanstwatworzacysieprzemyslirozwojhandluwszystkototworzypopytnafachowcowwrozmaitychdziedzinachWladzeszkolnepodkreslajazeodchwiliwprowadzeniadoszkolzawodowychnowegoustrojuzaobserwowanowzmozonydoplywwartosciowychkandydatowzeszkolpowszechnychigimnazjowMaterialuczniowskistajesiemniejprzypadkowymibardziejwyselekcjonowanymNalezywiecspodziewacsiezewplynietododatnionapodniesieniekulturyorazwartoscizawodowejnaszychfachowcowawiecinajakoscnaszejprodukcji" role="speaker">
+ <persName>Bardzo doniosłym dorobkiem ostatnich kilku lat jest rozwój szkolnictwa zawodowego i realizacja programu, wytyczonego przez nowy ustrój szkolnictwa. W społeczeństwie coraz mocniej utrwala się przekonanie o konieczności zawodowego kształcenia młodzieży. Ostatnio zaznaczyły się objawy bardzo pomyślne wzmożonego dopływu uczniów do szkół zawodowych dzięki otwierającym się realnym perspektywom znacznego ułatwienia zdobycia zatrudnienia. Prace inwestycyjne Państwa, tworzący się przemysł i rozwój handlu — wszystko to tworzy popyt na fachowców w rozmaitych dziedzinach. Władze szkolne podkreślają, że od chwili wprowadzenia do szkół zawodowych nowego ustroju zaobserwowano wzmożony dopływ wartościowych kandydatów ze szkół powszechnych i gimnazjów. Materiał uczniowski staje się mniej przypadkowym i bardziej wyselekcjonowanym. Należy więc spodziewać się, że wpłynie to dodatnio na podniesienie kultury oraz wartości zawodowej naszych fachowców, a więc i na jakość naszej produkcji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BardzozywyoddzwiekznalazlatapracanaPomorzuZorganizowanotamkursypodnazwakursowprzysposobieniaoswiatowegoprzedpoborowychdoobronynarodowejBylyonetampowaznainstytucjawychowawczaprzydatnaidlaabsolwentowpelnejszkolypowszechnejgdyzwciagujednegodniawtygodniuprzerabianopodkierunkieminstruktorowupowaznionychprzezpowiatoweorganaprzysposobieniawojskowegoiwychowaniafizycznegozajeciapraktycznezzakresuelementarnegoprzysposobieniawojskowegoZtychzajeckorzystaliwszyscyprzedpoborowibezwzgledunapoziomwyksztalceniazwykladowzasogolnychwdrugimdniukorzystalitylkoabsolwencinizejzorganizowanychszkolpowszechnychktorychnaPomorzujestbardzoduzo" role="speaker">
+ <persName>Bardzo żywy oddźwięk znalazła ta praca na Pomorzu. Zorganizowano tam kursy pod nazwą .kursów przysposobienia oświatowego przedpoborowych do obrony narodowej”. Były one tam poważną instytucją wychowawczą, przydatną i dla absolwentów pełnej szkoły powszechnej, gdyż w ciągu jednego dnia w tygodniu przerabiano pod kierunkiem instruktorów, upoważnionych przez powiatowe organa przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego, zajęcia praktyczne z zakresu elementarnego przysposobienia wojskowego. Z tych zajęć korzystali wszyscy przedpoborowi bez względu na poziom wykształcenia, z wykładów zaś ogólnych w drugim dniu korzystali tylko absolwenci niżej zorganizowanych szkół powszechnych, których na Pomorzu jest bardzo dużo.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Bezwatpieniajesttozagadnienieniezmierniewazne" role="speaker">
+ <persName>Bezwątpienia jest to zagadnienie niezmiernie ważne</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BiadoleniemnatematrozpolitykowaniamlodziezynicsieniepoprawiPrzypominamionobiadolenieRomanaDmowskiegoztejepokijegoprzedwojennejdzialalnoscigdytracacwplywnamlodziezpiorunowalnaszerzacasiewsrodowczesnejmlodziezypajdokracjeBiadoleniategoniepodzielamJakowychowanekOrganizacjiMlodziezyNarodowejjakoczynnydzialaczpolitycznynaterenieakademickimorazkombatantiobroncaLwowamuszejednakzcalymnaciskiemztejtrybunyWysokiejIzbywezwacmlodziezdojaknajszybszegozaprzestaniaskandalowanarchizujacychigangrenujacychnaszezycieZtakimsamymnaciskiemzglaszalbympodadresemPanaMinistrapilnydezyderatodolozeniewszelkichstaranotoabywlasniezinicjatywyPanaMinistrajakokierownikanajbardziejdotegopowolanegoresortupanstwowegozostaloutworzonejakiescialozywezudzialemczynnikowspolecznychkoordynujacewreszciecaloksztaltzagadnienwychowawczonarodowychwswychrekachZadaniemtegocialabylobywypracowaniedoktrynywychowanianarodowegoktoranietylkozostalabynapapierzeleczzcalakonsekwencjabylabywcielanawzycieWowczasbardzoszybkoskonczylybysieponureekscesyjakichswiadkamijestesmyWierzebowiemwnaszamlodziezwjejpatriotyzmiofiarnoscktoreniesaanitrochemniejszenizumlodziezyzokresuwalkoniepodlegloscObjawyobserwowanegoodkilkulatwynaturzeniaprzypisujeprzedewszystkimzaniedbaniomPanstwaktoremusiwziacnasiebieobowiazekskonstruowaniawlasnegorodzimegoprogramuwychowanianarodowegoiumiejetnejicelowejjegorealizacji" role="speaker">
+ <persName>Biadoleniem na temat rozpolitykowania młodzieży nic się nie poprawi. Przypomina mi ono biadolenie Romana Dmowskiego z tej epoki jego przedwojennej działalności, gdy tracąc wpływ na młodzież piorunował na szerzącą się wśród ówczesnej młodzieży pajdokrację. Biadolenia tego nie podzielam. Jako wychowanek Organizacji Młodzieży Narodowej, jako czynny działacz polityczny na terenie akademickim oraz kombatant i obrońca Lwowa muszę jednak z całym naciskiem z tej trybuny Wysokiej Izby wezwać młodzież do jak najszybszego zaprzestania skandalów, anarchizujących i gangrenujących nasze życie. Z takim samym naciskiem zgłaszałbym pod adresem Pana Ministra pilny dezyderat o dołożenie wszelkich starań o to, aby właśnie z inicjatywy Pana Ministra, jako kierownika najbardziej do tego powołanego resortu państwowego, zostało utworzone jakieś ciało żywe z udziałem czynników społecznych, koordynujące wreszcie całokształt zagadnień wychowawczo narodowych w swych rękach. Zadaniem tego ciała było by wypracowanie doktryny wychowania narodowego, która nie tylko zostałaby na papierze, lecz z całą konsekwencją byłaby wcielana w życie. Wówczas bardzo szybko skończyłyby się ponure ekscesy, jakich świadkami jesteśmy. Wierzę bowiem w naszą młodzież, w jej patriotyzm i ofiarność, które nie są ani trochę mniejsze niż u młodzieży z okresu walk o niepodległość. Objawy obserwowanego od kilku lat wynaturzenia przypisuję przede wszystkim zaniedbaniom Państwa, które musi wziąć na siebie obowiązek skonstruowania własnego, rodzimego programu wychowania narodowego i umiejętnej i celowej jego realizacji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BylinasiprzodkowieipodGrunwaldemTakjestPodSmolenskiempodKircholmeminapolachcecorskichiwwieluinnychpotrzebachToprzeciezhistorycypolscyzwlaszczawojskowoscipolskiejiwojenpolskichpodnosza" role="speaker">
+ <persName>Byli nasi przodkowie i pod Grunwaldem. Tak jest. Pod Smoleńskiem, pod Kircholmem i na polach cecorskich, i w wielu innych potrze bach. To przecież historycy polscy, zwłaszcza wojskowości polskiej i wojen polskich, podnoszą</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow" role="speaker">
+ <persName>Była tu mowa, że należy młodzieży akademickiej dać swobodę wyżycia się politycznie. Oczywiście jestem zupełnie tego zdania. Jestem zdania tego nie od dziś, już w młodości reprezentowałem ten stosunek i przypuszczam, że do śmierci go reprezentować będę. Było by błędem wielkim, gdyby się chciało nurt życia młodzieży zmieścić w jakimś jednym korycie, było by błędem nie do darowania, a zresztą nie dało by się przeprowadzić. Młodość ma swoje prawa i choć stary jestem, bardzo dokładnie uczucia młodego człowieka' rozumiem, bo pamiętam swoją młodość. Ale stwierdzam, że młodzież akademicka ma zupełną swobodę wyżycia się politycznego, że nie czyni się pod tym względem absolutnie ani ze strony Ministerstwa Oświaty, ani ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ani ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości najmniejszych utrudnień, że młodzież ma prawo organizowania swoich politycznych skupień. Wszak przecież na terenie, o którym ciągle mówię, istnieje Związek Młodzieży Wszechpolskiej, gdzie się odbywają wykłady publiczne nawet w salach politechnicznych, gdzie się odbywają te wszystkie ceremonie wszechpolskie i nikt temu nie przeszkadza, a nawet bardzo wielu profesorów sercem współdziała, a inni przypatrują się temu i nie mają nic przeciwko temu. Jest organizacja młodzieży ludowej i młodzieży demokratycznej o najrozmaitszej podszewce. To wszystko istnieje i nikt temu nie staje na przeszkodzie. Nie wiem, po co ten apel któregoś z pp. senatorów, żeby dać młodzieży akademickiej swobodę wyżycia się politycznego. Toć to nie jest wyżycie się polityczne, jeżeli się chce za pomocą fosforu zmuszać ludzi do takiego, lub innego ustosunkowania się do życia. To nie jest wyżycie się polityczne, jeżeli się ludzi po prostu kaleczy, już nie Żydów, Panie Senatorze Rembieliński, tylko Polaków. Któryś z Panów, może p. senator Miłaszewski podniósł, że powiedziałem za dużo. Gdybym Panom chciał — a nie chcę tego czynić, bo sam jestem zbyt rozgoryczony — podawać dalsze przykłady zbrodni, które się dzieją już nie tylko w stosunku do Żydów, lecz w stosunku do Polaków, ale innej, aniżeli wszechpolska, wiary, to byście Panowie dopiero widzieli, jak o wiele gorzej, o wiele czarniej przedstawia się ta sytuacja. I na rany Boskie, apeluję do wszystkich Panów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="CalaprzeszloscrodowszlachtyzagrodowejnapoludniowowschodnichziemiachPanstwaPolskiegotowiernasluzbadlaOjczyznyPolskiIhistoriakazdegoztychrodowtopieknyrozdzialhistoriiPolskiWszystkiechoragwiehusarskiepancernewszystkiepulkiwojskapolskiegopelnemlodziezyistarszychwojownikowrekrutujacychsieznaszejszlachtyzagrodowejNaichtoczelebohaterscyhetmaniwalczylizwrogamiPanstwaIchtokrewwsiaklawziemieukrainneakosciichbielalynadalekichstepach" role="speaker">
+ <persName>Cała przeszłość rodów szlachty zagrodowej na południowo-wschodnich ziemiach Państwa Polskiego to wierna służba dla Ojczyzny — Polski. I historia każdego z tych rodów to piękny rozdział historii Polski. Wszystkie chorągwie husarskie, pancerne, wszystkie pułki wojska polskiego pełne młodzieży i starszych wojowników, rekrutujących się z naszej szlachty zagrodowej. Na ich to czele bohaterscy hetmani walczyli z wrogami Państwa. Ich to krew wsiąkła w ziemie ukrainne, a kości ich bielały na dalekich stepach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="CeniepsRembielinsklegozajegozasadniczeiwnikliwepodchodzeniedosprawzyciaIdlategoniemilesieczulemdotknietytakimbezceremonialnympotraktowaniemnajstarszejwWarszawiepolskiejWszechnicyJedynietylkonieznajomosciazaslugWolnejWszechnicyPolskiejdlaodrodzonegoPanstwaPolskiegomogetlumaczyctepochopnasugestiePanaSenatoraMamnadziejezewniedlugimczasiezazadamyprzyznaniaWolnejWszechnicypelnychprawszkolakademickichwlasniedlajejzaslugiwtedyszerzejorazszczegolowiejnazarzutPanaSenatorajakojedenzwychowankowWolnejWszechnicyodpowiemDzistylkonagoracopragnesprostowacteniescisloscfaktycznaimyslowajakaWysokiejIzbiestaralsiepodsunacpsRembielinskiPoniewazwtakichsprawachdecydujajedyniecyfryboonemoganajlatwiejjakooczywistetraficdonajbardziejupartychnawetglownimisietuposluze" role="speaker">
+ <persName>Cenię p. s. Rembielińsklego za jego zasadnicze i wnikliwe podchodzenie do spraw życia. I dlatego niemile się czułem dotknięty takim bezceremonialnym potraktowaniem najstarszej w Warszawie polskiej Wszechnicy. Jedynie tylko nieznajomością zasług Wolnej Wszechnicy Polskiej dla odrodzonego Państwa Polskiego mogę tłumaczyć tę pochopną sugestię Pana Senatora. Mam nadzieję, że w niedługim czasie zażądamy przyznania Wolnej Wszechnicy pełnych praw szkół akademickich, właśnie dla jej zasług i wtedy szerzej oraz szczegółowiej na zarzut Pana Senatora, jako jeden z wychowanków Wolnej Wszechnicy, odpowiem. Dziś tylko na gorąco pragnę sprostować tę nieścisłość faktyczną i myślową, jaką Wysokiej Izbie starał się podsunąć p. s. Rembieliński. Ponieważ w takich sprawach decydują jedynie cyfry, bo one mogą najłatwiej, jako oczywiste, trafić do najbardziej upartych nawet głów — nimi się tu posłużę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChcerazjeszczewrocicdozagadnieniaLwowairozruchowstudenckichNiemoznaulegacsugestiizetocosiedziejeweLwowiedziejesieteznainnychuczelniachPrzeciwnieoddwochlatwszystkieuczelnieakademickiepracujanormalniejedyniewuniwersyteciewarszawskimbylatygodniowaprzerwawykladow" role="speaker">
+ <persName>Chcę raz jeszcze wrócić do zagadnienia Lwowa i rozruchów studenckich. Nie można ulegać sugestii, że to, co się dzieje we Lwowie, dzieje się też na innych uczelniach. Przeciwnie, od dwóch lat wszystkie uczelnie akademickie pracują normalnie, jedynie w uniwersytecie warszawskim była tygodniowa przerwa wykładów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChcetutajprzytoczycustepmegoprzemowieniaktorewyglosilemprzedtrzemalatyrozpoczynajacswojapracewMinisterstwieweLwowieMowilemwowczas" role="speaker">
+ <persName>Chcę tutaj przytoczyć ustęp mego przemówienia, które wygłosiłem przed trzema laty, rozpoczynając swoją pracę w Ministerstwie, we Lwowie. Mówiłem wówczas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Chcialbymdzisjeszczerazstwierdziczcalastanowczoscia" role="speaker">
+ <persName>Chciałbym dziś jeszcze raz stwierdzić z całą stanowczością</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChcialbymjeszczenachwilezajacuwageWysokiejIzbykoniecznosciapowolaniakomitetustudiownadzatrudnieniemmlodziezyWspolczesnastrukturagospodarczaPanstwawymagaplanowejakcjiwcorazliczniejszychdziedzinachDotakichwlasniedziedzinnalezykwestiauregulowaniadoplywumlodziezydoposzczegolnychzawodowNawetnajlepszakoniunkturanawetnajlepiejprzeprowadzoneDianyzawiodagdydoichwykonanianiebedziemymieliodpowiedniejilosciinzynierowpodczasgdyjestnadmiarprawnikowBedziejuzzapoznodopierowtedyzaczynacszkolenieludzidoodpowiednichzawodowPrawnikniezastapiinzynieranauczyciellekarza" role="speaker">
+ <persName>Chciałbym jeszcze na chwilę zająć uwagę Wysokiej Izby koniecznością powołania komitetu studiów nad zatrudnieniem młodzieży. Współczesna struktura gospodarcza Państwa wymaga planowej akcji w coraz liczniejszych dziedzinach. Do takich właśnie dziedzin należy kwestia uregulowania dopływu młodzieży do poszczególnych zawodów. Nawet najlepsza koniunktura, nawet najlepiej przeprowadzone Diany zawiodą, gdy do ich wykonania nie będziemy mieli odpowiedniej ilości inżynierów, podczas gdy jest nadmiar prawników. Będzie już za późno dopiero wtedy zaczynać szkolenie ludzi do odpowiednich zawodów. Prawnik nie zastąpi inżyniera, nauczyciel — lekarza.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ChociazzbytmozeniedokuczliwieidalekimtylkopoglosembrzmiwuszachprzeroznychpraktykowdanaprzezBlachowskiegodefinicjanaukijakoustawiczniezmieniajacegosiewytworuwysilkowumysluludzkiegozmierzajacegodopoznaniaiopanowaniarzeczywistoscitojednakinniokreslajajaodczasuSokratesajakodazeniedoprawdyaprzezteprawdedopieknaidobratjdomoralnegozdrowianaroduWtymtezznaczeniudoznajenaukaczcipowszechnejuwszystkichcywilizowanychnarodowaiwswiatyniSikkowwKrisnapurzeoglaszakaplancodziennie" role="speaker">
+ <persName>Chociaż zbyt może niedokuczliwie i dalekim tylko pogłosem brzmi w uszach przeróżnych praktyków dana przez Błachowskiego definicja nauki jako — „ustawicznie zmieniającego się wytworu wysiłków umysłu ludzkiego, zmierzającego do poznania i opanowania rzeczywistości”, to jednak inni określają ją od czasu Sokratesa jako dążenie do prawdy, a przez tę prawdę do piękna i dobra, tj. do moralnego zdrowia narodu. W tym też znaczeniu dozna je nauka czci powszechnej u wszystkich cywilizowanych narodów, a i w świątyni Sikków w Krisnapurze ogłasza kapłan codziennie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="CowiecejciezkaobrazarektorazostalawtedyzlekcewazonaprzezsenatakademickiWystapilemzprotestemdoMinisterstwawktorympowiedzialemzesenatpolitechnikipostepowaniemswoimzlozylzwlasnejwolisamorzadszkolywreceprzewodniczacychireferentowwiecowpewnejczescimlodziezyawzajetymprzezniegostanowiskuwyrazilasiezupelnabezsiladzisiejszegoustrojuszkolyakademickiejwobecnaporudemagogiirzadzacejczesciamlodziezyigodzacejwpowagespokojimoznoscspelnianiazadandoktorychpowolanesaszkolyakademickie" role="speaker">
+ <persName>Co więcej, ciężka obraza rektora została wtedy zlekceważona przez senat akademicki. Wystąpiłem z protestem do Ministerstwa, w którym powiedziałem, że senat politechniki postępowaniem swoim złożył z własnej woli samorząd szkoły w ręce przewodniczących i referentów wieców pewnej części młodzieży, a w zajętym przez niego stanowisku wyraziła się zupełna bezsiła dzisiejszego ustroju szkoły akademickiej wobec naporu demagogii, rządzącej częścią młodzieży i godzącej w powagę, spokój i możność spełniania zadań, do których powołane są szkoły akademickie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="CytujactenwiekopomnydokumentktorymbezwarunkowojesthadziackaugodamimowolizadajesobiepytaniedlaczegostosunkiwtymwlasniekierunkuzmienilysietakogromnienanaszaniekorzyscOdpowiedzinasuwamisiemnostwonaturyhistorycznejekonomicznejpolitycznejitdtylezewszystkichprzeliczycbymniemoglpodamtylkodwienadktorymijuzniejednokrotniezastanawialemsie" role="speaker">
+ <persName>Cytując ten wiekopomny dokument, którym bezwarunkowo jest hadziacka ugoda, mimowoli zadaję sobie pytanie, dlaczego stosunki w tym właśnie kierunku zmieniły się tak ogromnie na naszą niekorzyść. Odpowiedzi nasuwa mi się mnóstwo natury historycznej, ekonomicznej, politycznej itd. — tyle, że wszystkich przeliczyć bym nie mógł, podam tylko dwie, nad którymi już niejednokrotnie zastanawiałem się.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Dalejmuszepodniescwysoceniepozadaneciaglezmianywpodrecznikachichwadyiusterkisciesnianiezagadnienhistorycznychalbozbytjednostronneichoswietlenie" role="speaker">
+ <persName>Dalej muszę podnieść wysoce niepożądane ciągłe zmiany w podręcznikach, ich wady i usterki, ścieśnianie zagadnień historycznych albo zbyt jednostronne ich oświetlenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Danetemowiasamezasiebie" role="speaker">
+ <persName>Dane te mówią same za siebie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DiecezjiluckiejiWolynianiemoznaporownywaczestanemdiecezyjcentralnych" role="speaker">
+ <persName>Diecezji łuckiej i Wołynia nie można porównywać ze stanem diecezyj centralnych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DlaczegonienawidzilemgrekiktorejmnieuczonojakomalegochlopcapowiadaswAugustynwswoichWyznaniachdodzistegowlasciwieniewiemaprofesorKotwswejznakomitejHistoriiwychowaniamowizeswAugustyndaltutylkowyraztejniezatartejprawdziezelekkaiprzyjemnamozebycjedynienaukawjezykuojczystymSadzezeposlowieukrainscybroniacprawswegojezykawszkolnictwiewszystkichstopnibroniasprawynietylkodobrejalezboznej" role="speaker">
+ <persName>„Dlaczego nienawidziłem greki, której mnie uczono jako małego chłopca — powiada św. Augustyn w swoich — „Wyznaniach” — do dziś tego właściwie nie wiem” a profesor Kot w swej znakomitej — „Historii wychowania” mówi, że św. Augustyn dał tu tylko wyraz tej niezatartej prawdzie, że lekką i przyjemną może być jedynie nauka w języku ojczystym. Sądzę, że posłowie ukraińscy broniąc praw swego języka w szkolnictwie wszystkich stopni, bronią sprawy nie tylko dobrej, ale zbożnej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DlategouwazamzeobecnietakjakistniejeLigiObronyPowietrznejPanstwatakpowinnapowstacligaprzygotowaniadopracyzawodowejdladoksztalcaniaszerokichmasnastepnieorganizacjawszelkiegotypuszkolzawodowychosrodkowdoksztalcaniabojezelitemasymlodziezyzacznaprzychodzictoonemuszamiecgotowebudynkiwktorychbedasieuczycmuszamiecgotowychnauczycieliTerazsiezmienilyzupelniesystemy" role="speaker">
+ <persName>Dlatego uważam, że obecnie tak jak istnieje Ligi Obrony Powietrznej Państwa, tak powinna powstać liga przygotowania do pracy zawodowej dla dokształcania szerokich mas, następnie organizacja wszelkiego typu szkół zawodowych, ośrodków dokształcania, bo jeżeli te masy młodzieży zaczną przychodzić, to one muszą mieć gotowe budynki, w których będą się uczyć, muszą mieć gotowych nauczycieli. Teraz się zmieniły zupełnie systemy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DomlodziezyjednaktrzebamiecbezposrednieiszczerepodejscieOpieracsieonomusinanastepujacychprzeslankach" role="speaker">
+ <persName>Do młodzieży jednak trzeba mieć bezpośrednie i szczere podejście. Opierać się ono musi na następujących przesłankach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Dotakiejszkolydazymlodepokoleniechlopskie" role="speaker">
+ <persName>Do takiej szkoły dąży młode pokolenie chłopskie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Dotegocowtejchwilipowiedzialemuzyjeargumentuzzyciacodziennego" role="speaker">
+ <persName>Do tego, co w tej chwili powiedziałem, użyję argumentu z życia codziennego</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DozakresuorganizacjinaukiwzglednieszkolnictwawyzszegonalezyrowniezrozmieszczenieszkolakademickichWtymzakresiektowieczyniebylobyznaczniecelowszymoparcieszereguszkolzwlaszczaspecjalnychowlasciweprzyrodzoneniejakopodlozeWszczegolnoscistanowczomoimzdaniemAkademiaGorniczapowinnazewszystkichwzgledowrzeczowychatakzepanstwowychinarodowychbycprzeniesionazKrakowadoKatowicaLodzotrzymacAkademieHandlowaalbotezdlaprzetworzeniachociazbyczesciowegostruktury" role="speaker">
+ <persName>Do zakresu organizacji nauki względnie szkolnictwa wyższego należy również rozmieszczenie szkół akademickich. W tym zakresie kto wie, czy nie było by znacznie celowszym oparcie szeregu szkół, zwłaszcza specjalnych, o właściwe przyrodzone niejako podłoże. W szczególności stanowczo, moim zdaniem, Akademia Górnicza powinna ze wszystkich względów rzeczowych, a także państwowych i narodowych być przeniesiona z Krakowa do Katowic, a Łódź otrzymać Akademię Handlową, albo też dla przetworzenia chociażby częściowego struktury</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DopierojesienbiezacegorokuwprowadziwmuryuniwersyteckiepierwszychabiturientownowegotypuIdopieropopoddaniuobserwacjikilkurocznikowwychowankowbedziemoznawydacopinieopartanafaktycznychdanychanienasubiektywnejocenieczyterzgorypowzietychuprzedzeniach" role="speaker">
+ <persName>Dopiero jesień bieżącego roku wprowadzi w mury uniwersyteckie pierwszych abiturientów nowego typu. I dopiero po poddaniu obserwacji kilku roczników wychowanków będzie można wydać opinię, opartą na faktycznych danych, a nie na subiektywnej ocenie czy ter z góry powziętych uprzedzeniach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DopieroprzezrozszczepienieswiatastudentowiswiatanauczycielskiegonawszystkiekolorymoznarozpatrywacirozumiecpanujacewswiecieakademickimstosunkiBarwytemieszajasiewroznychstosunkachidajawwynikuzjawiskaniekiedydziwaczneaczasempotworne" role="speaker">
+ <persName>Dopiero przez rozszczepienie świata studentów i świata nauczycielskiego na wszystkie kolory można rozpatrywać i rozumieć panujące w świecie akademickim stosunki. Barwy te mieszają się w różnych stosunkach i dają w wyniku zjawiska niekiedy dziwaczne, a czasem potworne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DostojnePanieiPanowieniedajBozeabysmysiemielidoczekacjeszczejakiegosnowegoaktutejokropnejtejmozenajokropniejszejkatastrofyludzkiejAlejakoczlowiekwychowanywzasadachChrystusowychiwtradycjihumanistycznejwierzewzwyciestwoduchawierzewzwyciestwoidealowChrystusowychwierzewtozeprzeciezzapanujemiloscblizniegozezapanujeprawdanaswiecieboprzeciezPismoswpowiada" role="speaker">
+ <persName>Dostojne Panie i Panowie, nie daj Boże, abyśmy się mieli doczekać jeszcze jakiegoś nowego aktu tej okropnej, tej może najokropniejszej katastrofy ludzkiej. Ale jako człowiek wychowany w zasadach Chrystusowych i w tradycji humanistycznej wierzę w zwycięstwo ducha, wierzę w zwycięstwo ideałów Chrystusowych, wierzę w to, że przecież zapanuje miłość bliźniego, że zapanuje prawda na świecie. bo przecież Pismo św. powiada</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DotkniecidoglebitymiobrazeniwnajglebszychuczuciachideologicznychtymiwypadkamimeldujaopowyzszymPanuMinistrowiiproszaorozpatrzenietejsprawyorazolaskawespowodowaniezmianktorebytakwaznadziedzinepracypanstwowejnaodcinkuakademickimwprowadzilynawlasciwetory" role="speaker">
+ <persName>Dotknięci do głębi tym i obrażeni w najgłębszych uczuciach ideologicznych tymi wypadkami, meldują o powyższym Panu Ministrowi i proszą o rozpatrzenie tej sprawy oraz o łaskawe spowodowanie zmian, które by tak ważną dziedzinę pracy państwowej na odcinku akademickim wprowadziły na właściwe tory.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Dowodemjaktapracajestocenianajestszereglistowktoresamczytalemlistowodspoleczenstwaiodstarostowwktorychdziekujazatenwysilekzatepracespolecznaktoramlodziezakademickadalatymnajbardziejjejpotrzebujacymterenomkresowym" role="speaker">
+ <persName>Dowodem, jak ta praca jest oceniana, jest szereg listów, które sam czytałem, listów od społeczeństwa i od starostów, w których dziękują za ten wysiłek, za tę pracę społeczną, którą młodzież akademicka dała tym najbardziej jej potrzebującym terenom kresowym.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DrobnejszlachciejuzwczasachpiastowskichsilnierozrodzonejbylociasnonaziemiachWielkopolskiKujawMazowszaijuzwowczasrozprzestrzeniasieinainnychziemiachpoludniowychiwschodnich" role="speaker">
+ <persName>Drobnej szlachcie, już w czasach piastowskich silnie rozrodzonej, było ciasno na ziemiach Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza i już wówczas rozprzestrzenia się i na innych ziemiach, południowych i wschodnich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DrogadoszlachectwawdawnejPolscebylanaosciezotwartadlaluduwiejskiegoprowadzilaprzezodznaczenienapoluwalki" role="speaker">
+ <persName>Droga do szlachectwa w dawnej Polsce była na oścież otwarta dla ludu wiejskiego, prowadziła przez odznaczenie na polu walki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DrugagrupatojestszkolnictwopowszechneTuoczywisciemusielismytakzeslyszeczustrozmaitychmowcowotymogromietrudnoscizjakimiPanstwomadoczynieniaawiecopolmilioniedzieciniemogacychuczeszczacdoszkolobrakuetatowobrakuszkoloktoretakdzielniewalczysympatyczneTowarzystwoPopieraniaBudowySzkolPowszechnychowielkimanalfabetyzmieowielkiejilosciszkolpierwszegostopniaopowrotnymanalfabetyzmieoniskimuposazeniunauczycieliitditdWszystkotodowodzizemamypoprostuheroicznapraceprzedsobaNiewatpliwietrzebapowiedzieczestwierdzamypostepaletenpostepwstosunkudopotrzebrzeczywistychjestbardzomaly" role="speaker">
+ <persName>Druga grupa to jest szkolnictwo powszechne. Tu oczywiście musieliśmy także słyszeć z ust rozmaitych mówców o tym ogromie trudności. z jakimi Państwo ma do czynienia, a więc o pół milionie dzieci nie mogących uczęszczać do szkół, o braku etatów, o braku szkół, o które tak dzielnie walczy sympatyczne Towarzystwo Popierania Budowy Szkół Powszechnych, o wielkim analfabetyzmie, o wielkiej ilości szkół pierwszego stopnia, o powrotnym analfabetyzmie, o niskim uposażeniu nauczycieli itd. itd. Wszystko to dowodzi, że mamy po prostu heroiczną pracę przed sobą. Niewątpliwie trzeba powiedzieć, że stwierdzamy postęp, ale ten postęp w stosunku do potrzeb rzeczywistych jest bardzo mały.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DrugimzaswzgledemktorysprawiazemlodzieznieznajdujewgimnazjachiliceachnalezytegoujsciadlaswychtendencyjjestniewatpliwieslabaatrakcyjnoscnaukowaPowiedzmysobieszczerzemlodzieznaszawgimnazjachiliceachdzisiejszychprogramowuczysiestosunkowobardzomaloDuzajestobjetosctychprogramowalenjestetybardzowielkajestichpowierzchownoscNadtododactrzebazeprogramlicealnytakjakbylpomyslanywzasadniczejreformieniemozebycwykonanywtedygdyteliceasatakrozpowszechnioneLiceamialybycnieliczneiobsadzonejaknajlepszymisilaminaukowymiastalysiepowszechneitychsilnaukowychnieposiadajaNadtoliceamajabardzoskomplikowanapodstawetzwosprogramowairozumiesiezesarozproszkowanewswoichzasadniczychtendencjachNiejesttosluszneMuszepodkresliczeszkolanaszaodchodziodtejogolnejbazykulturyeuropejskiejjakajestniewatpliwiewychowanieklasyczneNietylkodlategooceniamtonegatywniezeodchodzacodtejbazypodajenibyinnewiadomosciktoremozemoglybyznalezcteczyinneuzasadnieniapraktyczneoktorychmowilprzedchwilasMiklaszewskialewlasniedlategozeodsuwajacnaszamlodziezodwspolnejpodstawycalejkulturyeuropejskiejszkolaodsuwajaodwielkiejlacznoscijakaistniejepomiedzywszystkimispoleczenstwamieuropejskimiiodsuwaodtegowspolnegojezykaporozumieniakulturalnegoktoreniewatpliwiewogromnejmierzerozwojowikulturynaszejsprzyjaloWalorkulturyantycznejktoramozemyuwazaczapodstawehumanistycznegowyksztalceniajestdzisiajzamienianyprzezwyksztalcenieocharakterzeprzyrodniczymNiewatpliwieglebokieznawstwoprzyrodyzktoraczlowiekodtyluwiekowwalczyjestpodstawowymelementemwyksztalceniaLeczmuszezdrugiejstronypodkresliczepoznanieczlowiekajestrowniewazneaonosiedajewcalejpelniuskutecznictylkowtedygdynadczlowiekiemnadjegoprzezyciamiimyslamibedziesiemlodziezzastanawialaPrzezyciateiidealywysokocenilaponiewazWysokiSenaciemlodziezjestpelnazdolnoscidonasladowaniatematownaukowychprzetonasladowaniewielkichiwznioslychprzezycpodanychnamwdzielachklasycznychjestniewatpliwieczynnikiemuszlachetniajacymRolazresztaantykuwdziejachcalejkulturyeuropejskiejjestwarunkiemdalszejegzystencjitejkulturyIdlategowlasniewychowanieiwyksztalcenieniepowinnoodchodzicodswejbazypolskiejibazyogolnoeuropejskiejNaszeprogramylicealnerozpowszechnionejakpowiadamdzisiajwliceachwszystkichniemalzakladowsrednichnaukowychnatrafiajanakolosalnetrudnosciwrealizacjiZasadniczatrudnosciajestbraknalezytegoprzygotowanianauczycieliDoscpowiedzieczenaegzaminiemagisterskimnauniwersytetachprzyegzaminowaniuzhistoriinpstarozytnejkandydaciktorzybedaprzeciezpotemnauczycielamiwliceachaniesazwyksztalceniaswegouniwersyteckiegospecjalistamiwtymdzialehistoriiniemalnigdyniesawstaniezglosiwszysiedoegzaminuodpowiedziecnapytaniazzakresuprogramowlicealnychJakzepozniejbedaonimoglitakglebokiezagadnieniezawartewtymprogramiewnauczaniurealizowacTosakwestiespecjalne" role="speaker">
+ <persName>Drugim zaś względem, który sprawia, że młodzież nie znajduje, w gimnazjach i liceach należytego ujścia dla swych tendencyj, jest niewątpliwie słaba atrakcyjność naukowa. Powiedzmy sobie szczerze, młodzież nasza w gimnazjach i liceach dzisiejszych programów uczy się stosunkowo bardzo mało. Duża jest objętość tych programów, ale, njestety, bardzo wielka jest ich powierzchowność. Nadto dodać trzeba, że program licealny, tak jak był pomyślany w zasadniczej reformie, nie może być wykonany wtedy, gdy te licea są tak rozpowszechnione. Licea miały być nieliczne i obsadzone jak najlepszymi siłami naukowymi, a stały się powszechne i tych sił naukowych, nie posiadają. Nadto licea mają bardzo skomplikowaną podstawę, tzw. oś programową, i rozumie się, że są rozproszkowane w swoich zasadniczych tendencjach. Nie jest to słuszne. Muszę podkreślić, że szkoła nasza odchodzi od tej ogólnej bazy kultury europejskiej, jaką jest niewątpliwie wychowanie klasyczne. Nie tylko dlatego oceniam to negatywnie, że odchodząc od tej bazy podaje niby inne wiadomości, które może mogłyby znaleźć te czy inne uzasadnienia praktyczne, o których mówił przed chwilą s. Miklaszewski, ale właśnie dlatego, że odsuwając naszą młodzież od wspólnej podstawy całej kultury europejskiej, szkoła odsuwa ją od wielkiej łączności, jaka istnieje pomiędzy wszystkimi społeczeństwami europejskimi i odsuwa od tego wspólnego języka porozumienia kulturalnego, które niewątpliwie w ogromnej mierze rozwojowi kultury naszej sprzyjało. Walor kultury antycznej, która możemy uważać za podstawę humanistycznego wykształcenia, jest dzisiaj zamieniany przez wykształcenie o charakterze przyrodniczym. Niewątpliwie głębokie znawstwo przyrody, z którą człowiek od tylu wieków walczy, jest podstawowym elementem wykształcenia. Lecz muszę z drugiej strony podkreślić, że poznanie człowieka jest równie ważne. a ono się daje w całej pełni uskutecznić tylko wtedy, gdy nad — „człowiekiem”, nad jego przeżyciami i myślami będzie się młodzież zastanawiała. Przeżycia te i ideały wysoko ceniła, ponieważ, Wysoki Senacie, młodzież jest pełna zdolności do naśladowania tematów naukowych. przeto naśladowanie wielkich i wzniosłych przeżyć, podanych nam w dziełach klasycznych, jest niewątpliwie czynnikiem uszlachetniającym. Rola zresztą antyku w dziejach całej kultury europejskiej jest warunkiem dalszej egzystencji tej kultury. I dlatego właśnie wychowanie i wykształcenie nie powinno odchodzić od swej bazy polskiej i bazy ogólnoeuropejskiej. Nasze programy licealne rozpowszechnione, jak powiadam, dzisiaj w liceach wszystkich niemal zakładów średnich naukowych natrafiają na kolosalne trudności w realizacji. Zasadniczą trudnością jest brak należytego przygotowania nauczycieli. Dość powiedzieć, że na egzaminie magisterskim na uniwersytetach przy egzaminowaniu z historii np. starożytnej kandydaci, którzy będą przecież potem nauczycielami w liceach a nie są z wykształcenia swego uniwersyteckiego specjalistami w tym dziale historii. niemal nigdy nie są w stanie zgłosiwszy się do egzaminu odpowiedzieć na pytania z zakresu programów licealnych. Jakże później będą oni mogli tak głębokie zagadnienie, zawarte w tym programie, w nauczaniu realizować? To są kwestie specjalne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DydaktykaniemalzupelnieniedotknelaswymbadaniemnauczaniaakademickiegoNiematuprobiusilowandoskonaleniaikontrolowaniametodjakienalezystosowacwprzekazywaniuwiedzymlodemupokoleniuAwzwiazkuztymniematezprobzmierzajacychkuprzeksztalcaniuorganizacjistudiowWykladjestglownymfilaremnauczaniajakzadalekichjuzczasowksiazkipisanejSeminariumzasprzymalejiloscigodziniprzyjeszczemniejszejliczbieasystentowjestraczejlokalemgdziegromadzisiepewienwyborksiazeknizinstytucjadydaktycznaktorabylabypunktemstycznoscipomiedzyuczniamiaprofesoremWykladjestczestozapietywysokopodszyjewmundurslownegoimyslowegokonwenansu" role="speaker">
+ <persName>„Dydaktyka niemal zupełnie nie dotknęła swym badaniem nauczania akademickiego. Nie ma tu prób i usiłowań doskonalenia i kontrolowania metod, jakie należy stosować w przekazywaniu wiedzy młodemu pokoleniu. A w związku z tym nie ma też prób, zmierzających ku przekształcaniu organizacji studiów. Wykład jest głównym filarem nauczania, jak za dalekich już czasów książki pisanej. Seminarium zaś przy małej ilości godzin i przy jeszcze mniejszej liczbie asystentów jest raczej lokalem, gdzie gromadzi się pewien wybór książek, niż instytucją dydaktyczną, która byłaby punktem styczności pomiędzy uczniami a profesorem. Wykład jest często zapięty wysoko pod szyję w mundur słownego i myślowego konwenansu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DziejerektoratuprofesoraKulczynskiegogodnesauwienczeniajakowykladnikpanujacychunasstosunkow" role="speaker">
+ <persName>Dzieje rektoratu profesora Kulczyńskiego godne są uwieńczenia, jako wykładnik panujących u nas stosunków.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DzisiejszamlodziezjaktozwyklejestodseparowujesiezasadniczowswoichzainteresowaniachodstarszegospoleczenstwaSkadtakiezjawiskaktoresiezdajaniezrozumialedlastarszegopokoleniaJainteresujamarkisamochodowetypysamolotowUczenmozenamyslasiegdysiegozapytaoBoleslawaKrzywoustegoalepotrafiwyliczycwszystkichdzisiejszychdlugodystansowcowcaleskladydruzynfootballowychczywszystkiegwiazdyfilmoweTojestduchczasuzktorymmusimysieliczycaletunicniezrobimyzakazamiczynakazami" role="speaker">
+ <persName>Dzisiejsza młodzież — jak to zwykle jest —odseparowuje się zasadniczo w swoich zainteresowaniach od starszego społeczeństwa. Skąd takie zjawiska, które się zdają niezrozumiałe dla starszego pokolenia. Ją interesują marki samochodowe, typy samolotów. Uczeń może namyśla się, gdy się go zapyta o Bolesława Krzywoustego, ale potrafi wyliczyć wszystkich dzisiejszych długodystansowców, całe składy drużyn footballowych, czy wszystkie gwiazdy filmowe. To jest duch czasu, z którym musimy się liczyć, ale tu nic nie zrobimy zakazami, czy nakazami.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="DzissietuduzomowilooczlowiekuiojegoprawachotymjakcharakternalezyurabiacProszePanowmlodziezzydowskatosatezludzieionitezreagujaimajadotegoniewatpliweprawoZresztacotumowicoprawieprzecieztareakcjapochodziznajglebszychprzezycmoralnychIotocotamlodziezslyszySlyszywlasniezewAkademiiStomatologicznejniewolnojejpracowacprzytychfotelachnaktorychzasiadajachorzychrzescijaniePrzecieztrzebakogosjuzwyraznieposadzaconieuczciwoscjezelisiegooskarzazejakoczlowiekinnegowyznaniabedziezleleczylbliznich" role="speaker">
+ <persName>Dziś się tu dużo mówiło o człowieku i o jego prawach, o tym, jak charakter należy urabiać. Proszę Panów, młodzież żydowska to są też ludzie i oni też reagują i mają do tego niewątpliwe prawo. Zresztą co tu mówić o prawie, przecież ta reakcja pochodzi z najgłębszych przeżyć moralnych. I oto co ta młodzież słyszy? Słyszy właśnie, że w Akademii Stomatologicznej nie wolno jej pracować przy tych fotelach, na których zasiadają chorzy chrześcijanie. Przecież trzeba kogoś już wyraźnie posądzać o nieuczciwość, jeżeli się go oskarża, że jako człowiek innego wyznania, będzie źle leczył bliźnich</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ElementyaktywniejszemiastpracytworczejprowadzarobotedestruktywnaiglebokodemoralizujacaichsamychiotoczenieJesttonietylkonieoczekiwanealetakzeniezrozumialeprzywyklismybowiemdotegozespoleczenstwopolskiewokresieniewoliumialopracowacwnajgorszychnawetwarunkachznajwiekszymwytezeniemsilzdobywalosiewnapieciunajwznioslejszegopatriotyzmunawielkieposunieciaiczyny" role="speaker">
+ <persName>Elementy aktywniejsze miast pracy twórczej prowadzą robotę destruktywną i głęboko demoralizującą ich samych i otoczenie. Jest to nie tylko nieoczekiwane, ale także niezrozumiałe, przywykliśmy bowiem do tego, że społeczeństwo polskie w okresie niewoli umiało pracować w najgorszych nawet warunkach z największym wytężeniem sił, zdobywało się w napięciu najwznioślejszego patriotyzmu na wielkie posunięcia i czyny.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="FaktwydawaniaulotekpodfirmaPolskiejMlodziezyAkademickiejjestczymstakohydnymzechybanieznajdzieobroncowPotwarzoszczerstwoiklamstwomialybylegitymowactychzlodziejowczciludzkiejdoobjeciajaktegopragnawladzywPolsce" role="speaker">
+ <persName>Fakt wydawania ulotek pod firmą Polskiej Młodzieży Akademickiej jest czymś tak ohydnym. że chyba nie znajdzie obrońców. Potwarz, oszczerstwo i kłamstwo miałyby legitymować tych złodziejów czci ludzkiej do objęcia — jak tego pragną — władzy w Polsce.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Faktyktorychograniczonyczasprzemowienianiepozwalamiszczegolowoanalizowacmowiacoinnegoniektoreznichsabardzoswiezej" role="speaker">
+ <persName>Fakty, których ograniczony czas przemówienia nie pozwala mi szczegółowo analizować, mówią co innego, niektóre z nich są bardzo świeżej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="FaktytespotkalysiezesprzeciwemgrupymlodziezyideologiczniezwiazanejzideaJozefaPilsudskiegomlodziezyktorabylazaskoczonatymzezebranieLegiiAkademickiejktorejdowodcajestpplkTomaszewskiprzybralocharaktermanifestacyjnegowiecuStronnictwaNarodowego" role="speaker">
+ <persName>Fakty te spotkały się ze sprzeciwem grupy młodzieży ideologicznie związanej z ideą Józefa Piłsudskiego — młodzieży, która. była zaskoczona tym, że zebranie Legii Akademickiej której dowódcą jest p. płk. Tomaszewski, przybrało charakter manifestacyjnego wiecu Stronnictwa Narodowego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GazetastajesietuglownymsrodkiemnauczaniaglownapomocanaukowagazetaiMalyRocznikStatystycznySadzezetoniejestdobrametodaNawetwpanstwachtotalnychjezeliprzegladamyprogramyniemieckieiwloskiewidzimyiletamjestmowyodawnosciipradawnosciilecimlodziNiemcyuczasieiczytajacoTacytpisaloGermanachileposwiecasiemiejscawprogramachfaszystowskichdawnemuRzymowiNatomiastunasdziekitejmetodzieaktualnoscidziekitemuzegazetajestglownymmaterialemnaukowymnpprzykursieniemczyznymlodziezdowiadujesieprawiewylacznieohitleryzmieoNiemczechwspolczesnychJakpowiadamniejesttostanrzeczygodnyzachwytu" role="speaker">
+ <persName>Gazeta staje się tu głównym środkiem nauczania, główną pomocą naukową, gazeta i Mały Rocznik Statystyczny. Sądzę, że to nie jest dobra metoda. Nawet w państwach totalnych, jeżeli przeglądamy programy niemieckie i włoskie, widzimy, ile tam jest mowy o dawności i pradawności, ile ci młodzi Niemcy uczą się i czytają, co Tacyt pisał o Germanach, ile poświęca się miejsca w programach faszystowskich dawnemu Rzymowi. Natomiast u nas, dzięki tej metodzie aktualności, dzięki temu, że gazeta jest głównym materiałem naukowym, np. przy kursie niemczyzny młodzież dowiaduje się prawie wyłącznie o hitleryzmie, o Niemczech współczesnych. Jak powiadam, nie jest to stan rzeczy godny zachwytu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GlosmapMinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznego" role="speaker">
+ <persName>Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GlosmasksZelek" role="speaker">
+ <persName>Głos ma s. ks. Zelek.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GlosmasLepki" role="speaker">
+ <persName>Głos ma s. Lepki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="GlosowujemnychzawodowejkrytykiotychzeskartelizowanychpieciuscenachjestzbytwieleizbytpowszechniesaznaneabyjetrzebabylotutajprzytaczacMogetozresztakazdejchwiliuczynicnazadanieszanownychmoichoponentowchocbydzisiajzaczynajacodzdaniaGrzymalySiedleckiegoakonczacnazdaniachKazimierzaWierzynskiego" role="speaker">
+ <persName>Głosów ujemnych — zawodowej krytyki o tychże skartelizowanych pięciu scenach — jest zbyt wiele i zbyt powszechnie są znane, aby je trzeba było tutaj przytaczać. Mogę to zresztą każdej chwili uczynić na żądanie szanownych moich oponentów, choćby dzisiaj, zaczynając od zdania Grzymały-Siedleckiego, a kończąc na zdaniach Kazimierza Wierzyńskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Graniceokregowszkolnychsatakwyznaczonezedzieciniemieckieniemogauczeszczacdoszkolniemieckichchociazbytechniczniebylotomozliwe" role="speaker">
+ <persName>Granice okręgów szkolnych są tak wyznaczone, że dzieci niemieckie nie mogą uczęszczać do szkół niemieckich, chociażby technicznie było to możliwe.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IjabezretorykiprzyznamsiePanstwuzekiedytouslyszalemtouswiadomilemsobiezewdawnychczasachwstarozytnoscitakichwiadomoscisenatysluchalystojacipodnoszacrecedoniebaWiemzenasprzerobilakulturazemywiemyjakpanowacnadswoimiodruchamialejednakjamimosiwiznybardzojuzpacyfistycznejniemoglemsiepowstrzymaczebypolglosemnierzucicjednegoslowamsciwegoIzrobilemzlejaksiezorientowalemwtejsaliwchwilepozniejBowobliczutychzagadnienktoresiewydawalynierozwiazalnewsrodtegostarciawschoduizachodugdzieciaglewidzimytemilionypobratymczegoluduprzesuwanenadalekiwschodanabliskimzachodzietedziesiatkitysiecyskazanenawynarodowienieceloweniepowinnismyulegacrozpaczyTutajwSenaciebowiempadlorowniezslowonadzieiPadloonozustprzedstawicielawloscianpolskichktorydoprzedstawicieliluduruskiegodoUkraincowodezwalsietonembrataIniepowiedzialzetobedziewynikiemteoriiczywynikiempolitykitylkopowiedzialzeprzecieztotakzawszebylozemyjestesmyrazemipotrzebujemyzgodyNatwarzachszanownychppsenatorowzUkrainyczyzdawnejtzwGalicjiujrzalemwzruszenieglebokiePrzenioslemwzroknatwarzpsenatoraktoryreprezentujemniejszoscniemieckaizobaczylemzerowniezzadrgalatatwarzwzruszeniemWytlumaczylemsobietowtensposobzeslowaktorepsenBundzylakznalazlwswojejduszywswoimsercusatesamektorymikiedysuwarzalsielegendarnynaszPiastzaniolamipokojuniosacymidobranowineAmozereprezentantmniejszosciniemieckiejprzypomnialsobiedobrzerymujacyztapoetycznanaszaklechdafaktzektosposwiezejklesceniemieckiejwezwalsamprzedstawicielitejmniejszoscidosiebieizapytalich" role="speaker">
+ <persName>I ja bez retoryki przyznam się Państwu, że kiedy to usłyszałem, to uświadomiłem sobie, że w dawnych czasach, w starożytności takich wiadomości senaty słuchały stojąc i podnosząc ręce do nieba. Wiem, że nas przerobiła kultura, że my wiemy, jak panować nad swoimi odruchami, ale jednak ja mimo siwizny, bardzo już pacyfistycznej, nie mogłem się powstrzymać, żeby półgłosem nie rzucić jednego słowa mściwego. I zrobiłem źle, jak się zorientowałem w tej sali w chwilę później. Bo w obliczu tych zagadnień, które się wydawały nierozwiązalne, wśród tego starcia wschodu i zachodu, gdzie ciągle widzimy te miliony pobratymczego ludu przesuwane na daleki wschód, a na bliskim zachodzie te dziesiątki tysięcy skazane na wynarodowienie celowe — nie powinniśmy ulegać rozpaczy. Tutaj w Senacie bowiem padło również słowo nadziei. Padło ono z ust przedstawiciela włościan polskich, który do przedstawicieli ludu ruskiego, do Ukraińców odezwał się tonem brata. I nie powiedział, że to będzie wynikiem teorii, czy wynikiem polityki, tylko powiedział, że przecież to tak zawsze było, że my jesteśmy razem i potrzebujemy zgody. Na twarzach szanownych pp. senatorów z Ukrainy czy z dawnej tzw. Galicji ujrzałem wzruszenie głębokie. Przeniosłem wzrok na twarz p. senatora, który reprezentuje mniejszość niemiecką, i zobaczyłem, że również zadrgała ta twarz wzruszeniem. Wytłumaczyłem sobie to w ten sposób, że słowa, które p. sen. Bundzylak znalazł w swojej duszy, w swoim sercu, są te same, którymi kiedyś uwarzał się legendarny nasz Piast z aniołami pokoju, niosącymi dobrą nowinę. A może reprezentant mniejszości niemieckiej przypomniał sobie dobrze rymujący z tą poetyczną naszą klechdą fakt, że ktoś, po świeżej klęsce niemieckiej, wezwał sam przedstawicieli tej mniejszości do siebie i zapytał ich</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IjeszczejednoOdpoczatkuodrodzeniapanstwowegostronnictwonoszacedzisiajnazweStronnictwaNarodowegousilowalozdobycapotemutrzymacrzadduszmlodziezyprzezsztucznewygrywanieideinaroduprzeciwideipanstwaWpewnymokresiewladzeoswiatowepopelnilytenbladzezamiastdazycdopogrzebaniatejsztucznejprzeciwstawnosciktorajestdlaPolskisamobojczastanelyfaktycznienatymsamymstanowiskutylkozdrugiegokoncaWystapilyonezprogramemtzwwychowaniapanstwowegoprzeciwstawiajacjewsposobjaknajbardziejnienaturalnyideiwychowanianarodowegoTooczywisciepchnelomlodziezwobjeciatychktorzyusilowaliwygracjaprzeciwkoczynnikomdzierzacymwladzewPanstwieabytadrogaulatwicsobiedojsciedowladzyZbytwieleczasuposwieconowtymsamymokresiesprawieprogramowszkolnychniezawszejaksieokazujezpozytkiemzbytmalonatomiastzastanawianosienadprzemianamizachodzacymiwpsychicemlodziezyzbytmaloslowemposwiecanoczasukapitalnemuzagadnieniuwychowawczemuAtozagadnieniezwlaszczawnaszychwarunkachgeopolitycznychjestniemniejwaznejesliczasemniewazniejszeodtakiegolubinnegoprogramunauczaniaWyzszauczelniajestbowiemdlamnienietylkoswiatyniajakiejsczystejabstrakcyjnejwiedzyOdszkolypowszechnejpoprzezszkolesredniaczyinnaazdouczelniwyzszejwszystkiezakladyszkolnemuszabyczakladamiwktorychmlodzieznaszabedziewychowywananadzielnychiprawychobywateliPanstwa" role="speaker">
+ <persName>I jeszcze jedno. Od początku odrodzenia państwowego stronnictwo, noszące dzisiaj nazwę — „Stronnictwa Narodowego”, usiłowało zdobyć, a potem utrzymać rząd dusz młodzieży przez sztuczne wygrywanie idei narodu przeciw idei państwa. W pewnym okresie władze oświatowe popełniły ten błąd, że zamiast dążyć do pogrzebania tej sztucznej przeciwstawności, która jest dla Polski samobójcza, stanęły faktycznie na tym samym stanowisku, tylko z drugiego końca. Wystąpiły one z programem tzw. wychowania państwowego, przeciwstawiając je w sposób jak najbardziej nienaturalny idei wychowania narodowego. To, oczywiście, pchnęło młodzież w objęcia tych, którzy usiłowali wygrać ją przeciwko czynnikom, dzierżącym władzę w Państwie, aby tą drogą ułatwić sobie dojście do władzy. Zbyt wiele czasu poświęcono w tym samym okresie sprawie programów szkolnych, nie zawsze, jak się okazuje, z pożytkiem, zbyt mało natomiast zastanawiano się nad przemianami, zachodzącymi w psychice młodzieży, zbyt mało, słowem, poświęcano czasu kapitalnemu zagadnieniu wychowawczemu. A to zagadnienie, zwłaszcza w naszych warunkach geopolitycznych, jest nie mniej ważne, jeśli czasem nie ważniejsze od takiego lub innego programu nauczania. Wyższa uczelnia jest bowiem dla mnie nie tylko świątynią jakiejś czystej, abstrakcyjnej wiedzy. Od szkoły powszechnej, poprzez szkołę średnią czy inną, aż do uczelni wyższej wszystkie zakłady szkolne muszą być zakładami, w których młodzież nasza będzie wychowywana na dzielnych i prawych obywateli Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="InajwiekszakleskajaktoniedawnopowiedzialpWicepremierKwiatkowskiwjednymzeswoichprzemowienpublicznychjestobywatelbezwladnyopsychicznymkompleksienizszosciobywatelwdefensywiedowszystkiegocogootacza" role="speaker">
+ <persName>„I największą klęską—jak to niedawno powiedział p. Wicepremier Kwiatkowski w jednym ze swoich przemówień publicznych — jest obywatel bezwładny, o psychicznym kompleksie niższości, obywatel w defensywie do wszystkiego, co go otacza”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IotonazakonczenieniechmiwolnobedzierazjeszczesiegnacdoskarbnicymysliiuczucStanislawaWitkiewiczaMowionwpewnymmiejscuswegostudiumPolatach" role="speaker">
+ <persName>I oto na zakończenie niech mi wolno będzie raz jeszcze sięgnąć do skarbnicy myśli i uczuć Stanisława Witkiewicza. Mówi on w pewnym miejscu swego studium — „Po latach”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona" role="speaker">
+ <persName>I to są przyczyny, które działają na młodzież ujemnie. Ale poza tym młodzież została oskarżona</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IznowmuszezeswegodoswiadczeniaitobardzoswiezegozacytowacpewienfaktNatamtymterenierazporaztotutotamstwarzasiejakiesogniskazamieszaniawymagajacespecjalnejopiekiProszemnienierozumieczejesttoskierowanespecjalniezpunktuwidzeniaprzeciwukrainskiegoboiludnoscukrainskaprosisieowiekszaoslonewtychlubinnychpunktachKiedyjestemproszonyointerwencjebypostawicgdziesposterunekpolicjitodostajedoslownietakaodpowiedz" role="speaker">
+ <persName>I znów muszę ze swego doświadczenia i to bardzo świeżego zacytować pewien fakt. Na tamtym terenie raz po raz, to tu to tam, stwarza się jakieś ogniska zamieszania, wymagające specjalnej opieki. Proszę mnie nie rozumieć, że jest to skierowane specjalnie z punktu widzenia przeciw ukraińskiego, bo i ludność ukraińska prosi się o większą osłonę w tych lub innych punktach. Kiedy jestem proszony o interwencję, by postawić gdzieś posterunek policji, to dostaję dosłownie taką odpowiedź</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ilezspokojnejastrasznejtragediizawartejestwtychslowachnaktorechcialbymsiepowolacaktoreuzytesajakomottodocalegowydaniadziela" role="speaker">
+ <persName>Ileż spokojnej a strasznej tragedii zawarte jest w tych słowach, na które chciałbym się powołać, a które użyte są jako motto do całego wydania dzieła</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="InteligencjaOjciecprzychodzacypoznododomucieszysiezemuchlopakniezawracaglowywieczoremidzienazebraniematkanabrydzaasynidziedokinalubnalumpkeKtosiesitaraojegowychowanieKorepetytorGdziejestwspoldzialaniezeszkolaChybatrzyrazydorokunawywiadowkachokrzyczanychjakoudrekarodzicowaktoresaraczejudrekanauczycieliboileztamuslyszysiepretensjizalownarzekannaniesprawiedliwoscprzesladowanietegodobregosynkaAprzeciezjeststaraprawdazeszkolanigdyniezastapirodzicownajlepszynauczycielnigdyniezastapimatkiWiectamgdzieszwankujewychowalnedomoweiszkolanicniezrobichociaznaukasamawsobiemaelementywychowawczezktorychoczywisciedobrynauczycielkorzysta" role="speaker">
+ <persName>Inteligencja? Ojciec, przychodzący późno do domu, cieszy się, że mu chłopak nie zawraca głowy, wieczorem idzie na zebranie, matka na brydża, a syn idzie do kina lub na lumpkę. Kto się sitara o jego wychowanie? Korepetytor. Gdzie jest współdziałanie ze szkołą? Chyba trzy razy do roku na wywiadówkach, okrzyczanych jako udręka rodziców, a które są raczej udręką nauczycieli, bo ileż tam usłyszy się pretensji, żalów, narzekań na niesprawiedliwość, prześladowanie tego — „dobrego synka”. A przecież jest starą prawdą, że szkoła nigdy nie zastąpi rodziców, najlepszy nauczyciel nigdy nie zastąpi matki. Więc tam, gdzie szwankuje wychowalne domowe, i szkoła nic nie zrobi, chociaż nauka sama w sobie ma elementy wychowawcze, z których oczywiście dobry nauczyciel korzysta.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Interesujacymmusibycpytanieskadsiewzielataklicznieszlachtazagrodowanaziemiachpoludniowowschodnich" role="speaker">
+ <persName>Interesującym musi być pytanie, skąd się wzięła tak licznie szlachta zagrodowa na ziemiach południowo-wschodnich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="IstniejapozatymjeszczeinneprzyczynyutrudniajacepracewychowawczaMamnamysliprzejawynacjonalizmugrupnarodowosciowychwspolzyjacychznami" role="speaker">
+ <persName>Istnieją poza tym jeszcze inne przyczyny, utrudniające pracę wychowawczą. Mam na myśli przejawy nacjonalizmu grup narodowościowych współżyjących z nami.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JaproszePanstwaniedlaretorykianidlahistorycznychwspomnienteslowaprzytaczamjapowracamdotejkwestiiktorawtejchwiliwdzisiejszymdniunajbolesniejwtychmurachbrzmialadokwestiimlodziezy" role="speaker">
+ <persName>Ja, proszę Państwa, nie dla retoryki, ani dla historycznych wspomnień te słowa przytaczam, ja powracam do tej kwestii, która w tej chwili, w dzisiejszym dniu najboleśniej w tych murach brzmiała — do kwestii młodzieży.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakfalazafalaidatlumypolskiegodrobnegoludurycerskiegonaziemiepoludniowowschodnieZazaslugiwbojachdlaPolskiotrzymujaprzywilejekrolewskienarozneobszaryziemiprzewazniezupelniepustejktorazagospodarowujaiprzysposabiajapoduprawerolnaAprzytemtorycerstwopolskiespelniatamsluzbestrazniczawojennaSaprawdziwymiosadnikamiwojskowymibotezwtymcharakterzetamsaosadzeniStanowiatamprzedmurzechrzescijanstwaikulturyzachodniej" role="speaker">
+ <persName>Jak fala za falą idą tłumy polskiego drobnego ludu rycerskiego na ziemie południowowschodnie. Za zasługi w bojach dla Polski otrzymują. przywileje królewskie na różne obszary ziemi, przeważnie zupełnie pustej, którą zagospodarowują i przysposabiają pod uprawę rolną. A przytem to rycerstwo polskie spełnia tam służbę strażniczą, wojenną. Są prawdziwymi osadnikami wojskowymi, bo też w tym charakterze tam są osadzeni. Stanowią tam przedmurze chrześcijaństwa i kultury zachodniej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakwspomnialemnaplywdotychszkoljestlicznyTylkojedentypszkolzawodowychpodtymwzgledemwykazujepewneroznicemianowicieliceapedagogicznektoreniemogasiepochwalicdostatecznailosciastudiujacych" role="speaker">
+ <persName>Jak wspomniałem, napływ do tych szkół jest liczny Tylko jeden typ szkół zawodowych pod tym względem wykazuje pewne różnice, mianowicie licea pedagogiczne, które nie mogą się pochwalić dostateczną ilością studiujących.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakiesajeszczeniedomaganiaKladziesieogromnynacisknawychowaniefizycznearownoczesniemlodziezdusisiepodczasnaukiwmalychprzepelnionychklasachgdzienaukaprzyzamknietychoknachstajesiemekaitorturaalbowiembrakfunduszownarozbudowealbowiemzpowodubrakukredytownietworzysierownoleglychoddzialowWtakichzespolachklasowychwynikipracymuszabycbardzooplakanealetojuzniejestwinaaniMinisterstwaaninauczycielaJezelimimotoprzytakimnastawieniumlodziezyzenalekcjachlacinymyslionaopingpongunahistoriimarzyozawodachwkoszykowkejeslimimotoszkolatasieniezalamalatojesttobezsprzeczniewielkazasluganauczycielstwaktorepracujacwtakichwarunkachmusizsiebiewydobywacwielkizapalienergiemiecduzainicjatyweientuzjazmpolaczonyzeznajomosciapsychologiiiduzadozedobrejwoliwczuwaniasieworbitezainteresowandzisiejszejmlodziezyDziekitejofiarnejirzetelnejpracypoziomnaukimimozalownaszychpesymistowstalesiepodnosiimlodziezosiagatoprzygotowaniejakiejejzakreslilprogramNauczycielezrobiliswojeirobiaRobiatezswojeiwladzeszkolnealektonierobiktoniepomagaimwosiagnieciuidealowSpoleczenstworodziceiprasaBojakwygladawspolpracadomuzeszkolaOcoszkolazabiegaioczymtylesiepisze" role="speaker">
+ <persName>Jakie są jeszcze niedomagania? Kładzie się ogromny nacisk na wychowanie fizyczne, a równocześnie młodzież dusi się podczas nauki w małych, przepełnionych klasach, gdzie nauka przy zamkniętych oknach staje się męką i torturą, albowiem brak funduszów na rozbudowę, albowiem z powodu braku kredytów nie tworzy się równoległych oddziałów. W takich zespołach klasowych wyniki pracy muszą być bardzo opłakane, ale to już nie jest winą ani Ministerstwa, ani nauczyciela. Jeżeli mimo to, przy takim nastawieniu młodzieży, że na lekcjach łaciny myśli ona o ping pongu, na historii marzy o zawodach w koszykówkę, jeśli mimo to szkoła ta się nie załamała, to jest to bezsprzecznie wielką zasługą nauczycielstwa, które pracując w takich warunkach, musi z siebie wydobywać wielki zapał i energię, mieć dużą inicjatywę i entuzjazm, połączony ze znajomością psychologii i dużą dozę dobrej woli, wczuwania się w orbitę zainteresowań dzisiejszej młodzieży. Dzięki tej ofiarnej i rzetelnej pracy poziom nauki, mimo żalów naszych pesymistów, stale się podnosi i młodzież osiąga to przygotowanie, jakie jej zakreślił program. Nauczyciele zrobili swoje i robią. Robią też swoje i władze szkolne, ale kto nie robi, kto nie pomaga im w osiągnięciu ideałów? Społeczeństwo, rodzice i prasa. Bo jak wygląda współpraca domu ze szkołą? O co szkoła zabiega i o czym tyle się pisze?</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jakietodzisiajukrainskiegoszkolnictwatojuzniejednokrotniemowionopowtarzacniebede" role="speaker">
+ <persName>Jakie to — „dzisiaj” ukraińskiego szkolnictwa, to już niejednokrotnie mówiono, powtarzać nie będę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow" role="speaker">
+ <persName>Jako sekretarzy zapraszani pp. senatorów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JedenzszanownychmoichprzedmowcowstwierdzilzepotrzebnejestwychowaniewyksztalceniewielkiegoduchawnarodzieIjatodoceniamiwstuprocentachsieztymzgadzamjednakstwierdzamzerzeczywistoscpolskawymagaiznietylkomamywyksztalcicwielkiegoduchaalemusimywyksztalciczdolnychobywateliwpelnirozumiejacychzagadnieniaistotnektorychzrozumienieprzezobywatelaPolakajestkoniecznosciaWychowanieczlowiekawduzejmierzejestzalezneodprzyczynkowjakimimiedzyinnymijestoswiataoswiataprzychodzacaprzezszkoleprzezksiazkeprzezgazeteiinneczynnikijakradioitpTewszystkieprzyczynkirazemstanowicmajawplywnatobyczlowiekPolakmoglodpowiedzieczadaniuktorePolskeczeka" role="speaker">
+ <persName>Jeden z szanownych moich przedmówców stwierdził, że potrzebne jest wychowanie, wykształcenie wielkiego ducha w narodzie. I ja to doceniam i w stu procentach się z tym zgadzam, jednak stwierdzam, że rzeczywistość polska wymaga, iż nie tylko mamy wykształcić wielkiego ducha, ale musimy wykształcić zdolnych obywateli w pełni rozumiejących zagadnienia istotne, których zrozumienie przez obywatela-Polaka jest koniecznością. Wychowanie człowieka w dużej mierze jest zależne od przyczynków, jakimi między innymi jest oświata, oświata przychodząca przez szkołę, przez książkę, przez gazetę i inne czynniki, jak radio itp. Te wszystkie przyczynki razem stanowić mają wpływ na to, by człowiek — Polak mógł odpowiedzieć zadaniu, które Polskę czeka.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednakjezeliwnaszejrzeczywistosciktoranjestetyjestitakazeczlowiekkamieniemkladziesienadrodzedopostepuioswiatyluduWsitonatoniemaradybywazeniemamoznosciprzejsciaponadtymczlowiekiemtrzebagousunacGorzejjestjezelitenczlowiekwpostaciwieloosobowejwpostaciinstytucjikladziesienadrodzewtedyjestcosokropnegoNiewiemczytojestprawdaaleztegococzytamwydajemisiezejesttouzasadnioneizatmosferajakaobecnieistniejewMinisterstwieOswieceniaPublicznegojestwduzejmierzetymkamieniemktorykladziesienadrodzeChcialbymprosicPanaMinistraabyzechcialdacwtejmierzeodpowiedniewyjasnieniealbowiemogarniamnieniepokoj" role="speaker">
+ <persName>Jednak jeżeli w naszej rzeczywistości, która njestety jest i taka, że człowiek kamieniem kładzie się na drodze do postępu i oświaty ludu Wsi, to na to nie ma rady, bywa że nie ma możności przejścia ponad tym człowiekiem, trzeba go usunąć. Gorzej jest, jeżeli ten człowiek w postaci wieloosobowej, w postaci instytucji, kładzie się na drodze, wtedy jest coś okropnego. Nie wiem, czy to jest prawda, ale z tego, co czytam, wydaje mi się, że jest to uzasadnione, iż atmosfera, jaka obecnie istnieje w Ministerstwie Oświecenia Publicznego, jest w dużej mierze tym kamieniem, który kładzie się na drodze. Chciałbym prosić Pana Ministra, aby zechciał dać w tej mierze odpowiednie wyjaśnienie, albowiem ogarnia mnie niepokój.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednakmuszetuuczynicpewnezastrzezeniealbowiemsamiejscowoscigdzieoczywisciemusipozostacszkolaIstopniaamianowiciegdziesnaPolesiugdziewsiesabardzoodleglejedneoddrugichwzgledniewgorach" role="speaker">
+ <persName>Jednak muszę tu uczynić pewne zastrzeżenie, albowiem są miejscowości, gdzie oczywiście musi pozostać szkoła I stopnia, a mianowicie gdzieś na Polesiu, gdzie wsie są bardzo odległe jedne od drugich, względnie w górach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jednazbardzowaznychprzyczynwydatnieprzyczyniajacychsiedoobnizeniapoziomuwiadomosciiprzygotowaniazwlaszczajestwreszcienadmiernaabsorpcjamlodziezytzwpracaspoleczna" role="speaker">
+ <persName>Jedną z bardzo ważnych przyczyn wydatnie przyczyniających się do obniżenia poziomu wiadomości i przygotowania zwłaszcza jest wreszcie nadmierna absorpcja młodzieży tzw. — „pracą społeczną”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednaznajstarszychinajbardziejznanychorganizacyjakademickichjestBratniaPomocMyslaprzewodniaBratniejPomocyjestwzajemnapomocstudentowJezelizdamysobiesprawezeBratniePomocegromadzaprzeszlopolowenaszejpolskiejmlodziezyakademickiejizeznowuwramachtychorganizacyj" role="speaker">
+ <persName>Jedną z najstarszych i najbardziej znanych organizacyj akademickich jest Bratnia Pomoc. Myślą przewodnią Bratniej Pomocy jest wzajemna pomoc studentów. Jeżeli zdamy sobie sprawę, że Bratnie Pomoce gromadzą przeszło połowę naszej polskiej młodzieży akademickiej i że znowu w ramach tych organizacyj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jednopragnalbymtylkopodkreslic" role="speaker">
+ <persName>Jedno pragnąłbym tylko podkreślić</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JednymzpewnikowktorychuczyhistoriajestzerozstrzygajacymczynnikiemzyciazbiorowegoniesaformyurzadzeninstytucjetylkojeststanduszludzkichdanegospoleczenstwaNicniepomozenajdoskonalszaustawanajstaranniejobmyslanyustrojjezelimaterialludzkijestlichyjezelietykaiumyslowoscjednostekstanowiacychspoleczenstwostojaniskoRozprawyparlamentowprzebieglekombinacjepolitykowwysilkiministrowwszystkotowdniustanowczymokazujesieniczymponiewazpozatymniemadobrychobywateli" role="speaker">
+ <persName>„Jednym z pewników, których uczy historia, jest, że rozstrzygającym czynnikiem życia zbiorowego nie są formy urządzeń, instytucje, tylko jest stan dusz ludzkich danego społeczeństwa. Nic nie pomoże najdoskonalsza ustawa, najstaranniej obmyślany ustrój, jeżeli materiał ludzki jest lichy, jeżeli etyka i umysłowość jednostek, stanowiących społeczeństwo, stoją nisko. Rozprawy' parlamentów, przebiegłe kombinacje polityków, wysiłki ministrów, wszystko to w dniu stanowczym okazuje się niczym, ponieważ poza tym nie ma dobrych obywateli.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JesttorzeczanieslychaniewaznabojesttobezposrednimzetknieciemsiemlodziezyznaszarzeczywistosciaTamlodziezktorakresownieznaidzieistykasiebezposredniozludemNarzekamynatozemlodzimedycynieidanawiesnastosunkowoskromneposadybonieznajarzeczywistosciwsiIznowujestemprzekonanyzejezelitadrogadoprowadzimydobezposredniegozblizeniaakademikowiwsimnostworzeczyniepozadanychzniknieznaszegozyciaspolecznego" role="speaker">
+ <persName>Jest to rzeczą niesłychanie ważną, bo jest to bezpośrednim zetknięciem się młodzieży z naszą rzeczywistością. Ta młodzież, która kresów nie zna, idzie i styka się bezpośrednio z ludem. Narzekamy na to, że młodzi medycynie idą na wieś na stosunkowo skromne posady, bo nie znają rzeczywistości wsi. I znowu jestem przekonany, że jeżeli tą drogą doprowadzimy do bezpośredniego zbliżenia akademików i wsi, mnóstwo rzeczy niepożądanych zniknie z naszego życia społecznego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JestempewienzesamaswiadomoscistnieniajednomyslnosciopiniiIzbustawodawczychicalegospoleczenstwawsprawierozwojuipotrzeboswiatywPolscewplynieniewatpliwiedodatnionaatmosferepracyizapaluwsrodnauczycielstwaiinnychpracownikowoswiatowychPelnezrozumienieznalazlamiedzyinnymitroskaopoprawebytunowychsilnaukowychiscislejszezwiazanieichzeszkolamiakademickimi" role="speaker">
+ <persName>Jestem pewien, że sama świadomość istnienia jednomyślności opinii Izb ustawodawczych i całego społeczeństwa w sprawie rozwoju i potrzeb oświaty w Polsce wpłynie niewątpliwie dodatnio na atmosferę pracy i zapału wśród nauczycielstwa i innych pracowników oświatowych. Pełne zrozumienie znalazła między innymi troska o poprawę bytu nowych sił naukowych i ściślejsze związanie ich ze szkołami akademickimi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Jeszczenatematmlodziezynajednochcialbymzwrocicuwageprzytymprocesiektorymytutajwytaczamywsposobtakbolesnyitakzdawalobysienieodparty" role="speaker">
+ <persName>Jeszcze na temat młodzieży na jedno chciałbym zwrócić uwagę przy tym procesie, który my tutaj wytaczamy w sposób tak bolesny i tak zdawało by się nieodparty.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JesliproszeWysokiejIzbyotymwspominamtodlategozezakonieczneuwazampodkreslicciezkiewarunkiszkolyiprzepracowanienauczycielstwajakrowniezwytworzycwWysokiejIzbieorazwPanuMinistrzeprzekonanieokoniecznoscispecjalnejocenyiochronypracynauczycielskiej" role="speaker">
+ <persName>Jeśli, proszę Wysokiej Izby, o tym wspominam, to dlatego że za konieczne uważam podkreślić ciężkie warunki szkoły i przepracowanie nauczycielstwa, jak również wytworzyć w Wysokiej Izbie oraz w Panu Ministrze przekonanie o konieczności specjalnej oceny i ochrony pracy nauczycielskiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelichodzijednakoaspektwychowawczytegorodzajupostepowaniajestonzupelniewyraznyJezelisiepostepujewtensposobniemoznanamlodzieznalezyciewplywacItozostalopodkresloneworganieprasowymktoregoprzeciezPanowieniemogaposadzacospecjalnesympatiedlaZydowzostalopodkreslonewczasopismiePolitykawostatnimjejnumerzeNiemoznaprzypuszczaczePolitykabronituZydowWystepujacwtensposobbronionazasadytejzasadyktoraporzucilyzarownowladzeuniwersyteckiejakiwladzezwierzchnieoswiatowe" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli chodzi jednak o aspekt wychowawczy tego rodzaju postępowania, jest on zupełnie wyraźny. Jeżeli się postępuje w ten sposób, nie można na młodzież należycie wpływać. I to zostało podkreślone w organie prasowym, którego przecież Panowie nie mogą posądzać o specjalne sympatie dla Żydów, zostało podkreślone w czasopiśmie — „Polityka”, w ostatnim jej numerze. Nie można przypuszczać, że — „Polityka” broni tu Żydów. Występując w ten sposób broni ona zasady, tej zasady, którą porzuciły zarówno władze uniwersyteckie, jak i władze zwierzchnie oświatowe.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelichodzioistniejacebrakiwszkolnictwiepowszechnymtobylyoneomowioneszczegolowowpoprzednichmoichwystapieniachWystarczywiecgdywspomnezeistotnepolepszeniestanunatymodcinkumozenastepowacdopierowmiaredalszegopowiekszaniasiekredytownanoweetatynauczycielskieJednakzepewnapoprawemamynadziejewprowadzicjuzwczasienajblizszymzwlaszczanaodcinkunienazbytprzeciazonychliczbadzieciszkolodwunauczycielach" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli chodzi o istniejące braki w szkolnictwie powszechnym, to były one omówione szczegółowo w poprzednich moich wystąpieniach. Wystarczy więc, gdy wspomnę, że istotne polepszenie stanu na tym odcinku może następować dopiero w miarę dalszego powiększania się kredytów na nowe etaty nauczycielskie. Jednakże pewną poprawę mamy nadzieję wprowadzić już w czasie najbliższym, zwłaszcza na odcinku nie nazbyt przeciążonych liczbą dzieci szkół o dwu nauczycielach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelichodziowypadkilwowskiemogezakomunikowacWysokiemuSenatowizewladzeprokuratorskieprzeprowadzilydochodzenieirewizjewtrzechdomachakademickichostatniozaswlokaluBratniejPomocyPolitechnikiLwowskiejorazzaaresztowalywinnychstudentowprzeciwkoktorymwszczetejestpostepowaniekarneZmierzacbedeinadalwytrwalekutemuabynietylkolikwidowacrozruchystudenckiealeprzedewszystkimusunacbezkarnoscstudentowzarozneekscesyDazyctezbededowytworzeniawarunkowwktorychbyrozruchywogolezachodzicniemoglyJednakzedopieropocalkowitymopanowaniuniedopuszczalnychprzejawowanarchiinauczelniachakademickichmoznabedzieosiagnacwynikipozytywnepracywychowawczej" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli chodzi o wypadki lwowskie, mogę zakomunikować Wysokiemu Senatowi, że władze prokuratorskie przeprowadziły dochodzenie i rewizje w trzech domach akademickich, ostatnio zaś w lokalu Bratniej Pomocy Politechniki Lwowskiej oraz zaaresztowały winnych studentów, przeciwko którym wszczęte jest postępowanie karne. Zmierzać będę i nadal wytrwale ku temu, aby nie tylko likwidować rozruchy studenckie, ale przede wszystkim usunąć bezkarność studentów za różne ekscesy. Dążyć też będę do wytworzenia warunków, w których by rozruchy w ogóle zachodzić nie mogły. Jednakże dopiero po całkowitym opanowaniu niedopuszczalnych przejawów anarchii na uczelniach akademickich można będzie osiągnąć wyniki pozytywne pracy wychowawczej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelijednakchodziozyjacychpisarzySieroszewskiegotrzydluzszedzielawcaloscipoznajemy" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli jednak chodzi o żyjących pisarzy — Sieroszewskiego, trzy dłuższe dzieła w całości poznajemy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JezelitocytujetojakofaktorazwnoszezetrzebacoszrobiczebywyzszeuczelniebylydopasowanedopotrzebzycianaszegoNiedotykamnauczanianawyzszychuczelniachwinnychzawodachaletoktoredotyczyrolnictwauwazamzeniezawszeiniewszedzieodpowiadapotrzebom" role="speaker">
+ <persName>Jeżeli to cytuję, to jako fakt, oraz wnoszę, że trzeba coś zrobić, żeby wyższe uczelnie były dopasowane do potrzeb życia naszego. Nie dotykam nauczania na wyższych uczelniach w innych zawodach, ale to, które dotyczy rolnictwa, uważam, że nie zawsze i nie wszędzie odpowiada potrzebom.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JuzzaczasowWladyslawaLokietkadrobnaszlachtajestbardzolicznaistanowimasebardzoruchliwazaprawionawbojachiwielcezywotnaNatejmasiekroltenopieraswezjednoczenierozdrobnionejnaliczneksiestwaPolskiOnatotadrobnaszlachtasprzyjajackrolowiijegozamierzeniomjednoczyrozerwanenadzielniceczesciziempolskichijestkrwiaozywczaodrodzonegoprzezkrolaLokietkaPanstwaPolskiego" role="speaker">
+ <persName>Już za czasów Władysława Łokietka drobna szlachta jest bardzo liczna i stanowi masę bardzo ruchliwą, zaprawioną w bojach i wielce żywotną. Na tej masie król ten opiera swe zjednoczenie rozdrobnionej na liczne księstwa Polski. Ona to, ta drobna szlachta, sprzyjając królowi i jego zamierzeniom, jednoczy rozerwane na dzielnice części ziem polskich i jest krwią ożywczą odrodzonego przez króla Łokietka Państwa Polskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KapitalnymtezzagadnieniemjestuposazenietychnauczycieliJestonoistotniebardzoniskie" role="speaker">
+ <persName>Kapitalnym też zagadnieniem jest uposażenie tych nauczycieli. Jest ono istotnie bardzo niskie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KiedydzieckozaczynapojmowacfaktswegoistnieniatennajwiekszycudwswieciekiedyzaczynazdawacsobiecosniecossprawezeswegootoczeniawtenczasjezykojczystyodgrywaogromnarolePrzypomocyjezykaojczystegopoznajeprzeciezswojarodzinepoznajezjawiskaprzyrodywyrabiasiewnimmyslowszechmocyBoskiejanastepnietamiloscdorodzinyrozszerzasienamiloscdokrajunamiloscdonaroduazwreszcieprzeistaczasiewpostanowieniezycibohaterskoumieraczatowszystkocoserceukochaloAzatemograniczaniejezykaojczystegowtychtakwaznychprocesachniejestkorzystneanidlakrajuanitezdlaPanstwaboobywateluswiadomionyobywatelmilujacyswojaziemieswojawiareiswojjezykorazswojakulturetojestnajcenniejszyskarbnietylkodlanarodualetezidlaPanstwa" role="speaker">
+ <persName>Kiedy dziecko zaczyna pojmować fakt swego istnienia — ten największy cud w świecie, kiedy zaczyna zdawać sobie coś niecoś sprawę ze swego otoczenia, wtenczas język ojczysty odgrywa ogromną rolę. Przy pomocy języka ojczystego poznaje przecież swoją rodzinę, poznaje zjawiska przyrody, wyrabia się w nim myśl o wszechmocy Boskiej, a następnie ta miłość do rodziny rozszerza się na miłość do kraju, na miłość do narodu, aż wreszcie przeistacza się w postanowienie — żyć i bohatersko umierać za to wszystko, co serce ukochało. A zatem ograniczanie języka ojczystego w tych tak ważnych procesach nie jest korzystne ani dla kraju, ani też dla Państwa, bo obywatel uświadomiony, obywatel miłujący swoją ziemię, swoją wiarę i swój język oraz swoją kulturę to jest najcenniejszy skarb nie tylko dla narodu, ale też i dla Państwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KonczeWysokaIzboakonczenastepujacymobrazemijednoczesniezyczeniem" role="speaker">
+ <persName>Kończę, Wysoka Izbo, a kończę następującym obrazem i jednocześnie życzeniem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KtonieznablizejstosunkownaziemiachpoludniowowschodnichmoglbysadziczetamtejszaszlachtazagrodowatojakaswarstwadawnychuciskaczyluduwiejskiegojacyswlascicielewielkichobszarowmagnaciczyziemianienapieknychfolwarkachzesluzbadworskaitpgdytymczasemszlachtatatowprzewaznejswejmasiebiednyproletariatwiejskipracujacyodwiekownaswychskromnychkilkuarzadkotylkokilkunastomorgowychgospodarstwachprzewazniejalowychgorskichlubniezmierniedrobnychiubogichnizinnychJesttowiecludwiejskiciezkopracujacywlasnymirekamiodwiekownaswymsplachciurodzinnejziemiokupionejkrwawoprzezszeregipokolenwsluzbierycerskiejiotrzymanejzadawnezaslugiwojenne" role="speaker">
+ <persName>Kto nie zna bliżej stosunków na ziemiach południowo-wschodnich, mógłby sądzić, że tamtejsza szlachta zagrodowa to jakaś warstwa dawnych uciskaczy ludu wiejskiego, jacyś właściciele wielkich obszarów, magnaci czy ziemianie na pięknych folwarkach ze służbą dworską itp., gdy tymczasem szlachta ta, to w przeważnej swej masie biedny proletariat wiejski, pracujący od wieków na swych skromnych kilku, a rzadko tylko kilkunastomorgowych gospodarstwach, przeważnie jałowych, górskich lub niezmiernie drobnych i ubogich nizinnych. Jest to więc lud wiejski, ciężko pracujący własnymi rękami od wieków na swym spłachciu rodzinnej ziemi, okupionej krwawo przez szeregi pokoleń w służbie rycerskiej i otrzymanej za dawne zasługi wojenne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KursyinstruktorskieprzygotowujetegorokuLegiaAkademickadlaakademiczekiakademikowIznowusetkistudentekmlodychmadacdzieciomwsinaszejtoczegoimbrakmadactrochetroskliwosciiduzooswiaty" role="speaker">
+ <persName>Kursy instruktorskie przygotowuje tego roku Legia Akademicka dla akademiczek i akademików. I znowu setki studentek młodych ma dać dzieciom wsi naszej to, czego im brak, ma dać trochę troskliwości i dużo oświaty.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="LeczostatniestuleciedrugapolowaXIXwiekuipierwszanjestetyXXwiekuwskutekstrasznegouciskupopowstaniowegoiprzesladowannaziemiachzabranychprzezRosjeorazbrakukosciolowiopiekiduchownejipolitykiaustriackiejnaziemiachzaboruaustriackiegowskutekidentyfikowaniawyznaniagreckiegoznarodowosciaruskatamasaszlachtyzagrodowejawrazzniailuduwiejskiegopolskiegonieszlacheckiegouleglawynarodowieniuiwtensposobmasamilionowardzenniepolskiegonaroduzasililismywrogiePolsceszeregiIstalasierzecztragicznazepotomkowiepolskiegorycerstwapotomkowietychktorzystanowilitamfilarypolskiegopanowaniaipolskiejkulturywskutekbrakuaparatupanstwowegowczasieniewolialetakzeiwskutekbezmyslnoscisferziemianskichiwyzszychniedbajacychoswoichbiedniejszychbraciiutrzymanieichpolskosciposzlynapastweobcychiwrogichwplywowIzdarzajasiewypadkizejakjanczarowieidaprawnukowiepolskichzolnierzyprzeciwMatcePolsce" role="speaker">
+ <persName>Lecz ostatnie stulecie, druga połowa XIX wieku i pierwsza, njestety, XX wieku wskutek strasznego ucisku popowstaniowego i prześladowań na ziemiach zabranych przez Rosję oraz braku kościołów i opieki duchownej i polityki austriackiej na ziemiach zaboru austriackiego, wskutek identyfikowania wyznania greckiego z narodowością ruską, ta masa szlachty zagrodowej a wraz z nią i ludu wiejskiego polskiego nieszlacheckiego uległa wynarodowieniu i w ten sposób masą milionową rdzennie polskiego narodu zasililiśmy wrogie Polsce szeregi. I stała się rzecz tragiczna, że potomkowie polskiego rycerstwa, potomkowie tych, którzy stanowili tam filary polskiego panowania i polskiej kultury, wskutek braku aparatu państwowego w czasie niewoli, ale także i wskutek bezmyślności sfer ziemiańskich i wyższych, nie dbających o swoich biedniejszych braci i utrzymanie ich polskości poszły na pastwę obcych i wrogich wpływów. I zdarzają się wypadki, że jak janczarowie idą prawnukowie polskich żołnierzy przeciw Matce-Polsce.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="LwowwielkiosrodekprastarejkulturypolskiejodegracpowinienwtejpracyrolepierwszorzednaPosiadaonkutemuwszelkiewarunkizewzgledunaskupieniewybitnychumyslowwielkiewyrobieniespoleczneiowprzedziwnytemperamentktorysiemarnujeiniszczejezdnianadzienniepobudzanydotworczejpracyzmierzajacejdoglebokoprzemyslanegorealnegoipanstwowopozytecznegocelu" role="speaker">
+ <persName>Lwów — wielki ośrodek prastarej kultury polskiej, odegrać powinien w tej pracy rolę pierwszorzędną. Posiada on ku temu wszelkie warunki ze względu na skupienie wybitnych umysłów, wielkie wyrobienie społeczne i ów przedziwny temperament, który się marnuje i niszczeje z dnia na dzień, nie pobudzany do twórczej pracy, zmierzającej do głęboko przemyślanego, realnego i państwowo pożytecznego celu.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="LuckbylstolicaWolyniaNajwplywowszerodyzwiazanezdziejamiLuckabyly" role="speaker">
+ <persName>Łuck był stolicą Wołynia. Najwpływowsze rody, związane z dziejami Łucka, były</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MalopolskawschodniaiLwowtowysunietyszaniecRzeczypospolitejZazadnaceneniewolnodopuscicabytamprowadzonorozgrywkiabytamjakieszieloneczyinnesztandarywywieszanebylyprzezmlodziezTylkosztandarbialoczerwony" role="speaker">
+ <persName>Małopolska wschodnia i Lwów to wysunięty szaniec Rzeczypospolitej. Za żadną cenę nie wolno dopuścić, aby tam prowadzono rozgrywki, aby tam jakieś zielone czy inne sztandary wywieszane były przez młodzież. Tylko sztandar biało-czerwony,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MemorialoktorymwspomnialemzostalprzeslanyprzezorganizacjemlodziezyakademickiejWolnejWszechnicyPolskiejiSzkolyNaukPolitycznych" role="speaker">
+ <persName>Memoriał, o którym wspomniałem, został przesłany przez organizację młodzieży akademickiej Wolnej Wszechnicy Polskiej i Szkoły Nauk Politycznych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski" role="speaker">
+ <persName>Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego p. Świętosławski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MlodziezdajesieporwactylkoczynemitoczynemktorymadacwrezultacieprzebudowezyciaijegoinowacjeTostanowicecheznamiennaczynumlodzienczegoItojestjegowartosciadynamicznaNarodktorypotrafiwprzactewartoscwsystemswegopolitycznegodzialanianadlugametemozebycpewnymzeosiagnieswedziejoweprzeznaczenie" role="speaker">
+ <persName>Młodzież daje się porwać tylko czynem i to czynem, który ma dać w rezultacie przebudowę życia i jego inowację. To stanowi cechę znamienną czynu młodzieńczego. I to jest jego wartością dynamiczną. Naród, który potrafi wprząc tę wartość w system swego politycznego działania na długą metę, może być pewnym, że osiągnie swe dziejowe przeznaczenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MlodziezmusimiecswobodeformulowaniaswychdazeniorganizowaniaswegoczynuRolastarszegopokoleniaograniczasiedooddzialywaniaposredniegowynikajacegozautorytetuzdobytegowbezposrednimzetknieciuiopierajacegosienaosobistychwartosciachumyslowychicharakteru" role="speaker">
+ <persName>Młodzież musi mieć swobodę formułowania swych dążeń i organizowania swego czynu. Rola starszego pokolenia ogranicza się do oddziaływania pośredniego, wynikającego z autorytetu zdobytego w bezpośrednim zetknięciu i opierającego się na osobistych wartościach umysłowych i charakteru.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Mlodziezorganizowacsiewinnaniedlabezposrednichcelowpolitycznychleczdlapracysamowychowawczej" role="speaker">
+ <persName>Młodzież organizować się winna nie dla bezpośrednich celów politycznych, lecz dla pracy samowychowawczej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MlodziezszukaodpowiedzijasnychiprostychitylkotamlodziezjestzdrowaktorasieniegubiwsofizmatachNalezystwarzacmlodziezywarunkidlabezposrednichosiagniecniepozbawiajacjejwszakzezadowoleniazprzelamywaniaoporowiprzeciwnosciMlodziezmusisiewyladowywacwakcjibezposredniejmusimiecpoczucieswejbezposredniejuzytecznosci" role="speaker">
+ <persName>Młodzież szuka odpowiedzi jasnych i prostych i tylko ta młodzież jest zdrowa, która się nie gubi w sofizmatach. Należy stwarzać młodzieży warunki dla bezpośrednich osiągnięć, nie pozbawiając jej wszakże zadowolenia z przełamywania oporów i przeciwności. Młodzież musi się wyładowywać w akcji bezpośredniej, musi mieć poczucie swej bezpośredniej użyteczności.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Mlodziezzydowskaniechceusiascnatychlawkachwiecstoi" role="speaker">
+ <persName>Młodzież żydowska nie chce usiąść na tych ławkach, więc stoi</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MlodziezzydowskazostalaskazananatozemasiedziecnalawkachoddzielnychzemusibycodseparowanaKogosieodseparowujeLudziodludziProszePanowtojestdemagogiaPrzeciezpprofBartelpowiedzialdzisiajzemlodziezzydowskauczysieIgdybymoglasieuczyctobysieuczylaitylkouczylaAlejezelisiejesiejadrozpaczyizalutowtakimrazieniemoznamiecpretensjidotejmlodziezyzajejrozgoryczenie" role="speaker">
+ <persName>Młodzież żydowska została skazana na to, że ma siedzieć na ławkach oddzielnych, że musi być odseparowana. Kogo się odseparowuje? Ludzi od ludzi! Proszę Panów, to jest demagogia. Przecież p. prof. Bartel powiedział dzisiaj, że młodzież żydowska uczy sie. I gdyby mogła się uczyć, to by się uczyła i tylko uczyła! Ale jeżeli sieje się jad rozpaczy i żalu, to w takim razie nie można mieć pretensji do tej młodzieży za jej rozgoryczenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MniemamzetakjakmyrolnicytoodczuwamytaktopowinienodczuwaciRzadaprzedewszystkimMinisterOswieceniaiidacpodrodzeszkoleniapowinienuwzglednictezdaniemmoimniezmierniewielkieipodwzgledempanstwowymuzasadnionepotrzebyrolnictwa" role="speaker">
+ <persName>Mniemam, że tak jak my rolnicy to odczuwamy, tak to powinien odczuwać i Rząd, a przede wszystkim Minister Oświecenia i idąc po drodze szkolenia powinien uwzględnić te, zdaniem moim, niezmiernie wielkie i pod względem państwowym uzasadnione potrzeby rolnictwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MogedacprobkimetoddzialaniatychszlachetnychpatriotowPrzytrzymalemprzedwyklademmlodziencaktorywziawszynasiebierolegospodarzawmojejsaliwykladowejwydawaldyspozycjeWylegitymowalemgoispraweoddalemrektorowiSaddyscyplinarnypodprzewodnictwemnajczcigodniejszegosenioraprofesorowrelegowalwinnegozpolitechnikinajakisokresczasunasemestrczydwa" role="speaker">
+ <persName>Mogę dać próbki metod działania tych — „szlachetnych patriotów”. Przytrzymałem przed wykładem młodzieńca, który, wziąwszy na siebie rolę gospodarza w mojej sali wykładowej, wydawał dyspozycje. Wylegitymowałem go i sprawę oddałem rektorowi. Sąd dyscyplinarny pod przewodnictwem najczcigodniejszego seniora profesorów relegował winnego z politechniki na jakiś okres czasu, na semestr czy dwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MojaprosbadowladzszkolnictwadoMinisterstwaWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegojestkonkretnaazebytymbolaczkomwmiaremoznoscizapobiegac" role="speaker">
+ <persName>Moja prośba do władz szkolnictwa, do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jest konkretna, ażeby tym bolączkom w miarę możności zapobiegać.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MozemybycotospokojnizezarownodomjakiszkolastwarzajanalezytewarunkirozwojugoracychuczucpatriotycznychmlodegopokoleniaWtymznaczeniupracarodzicowiwychowawcowwodrodzonejPolscedalatakiesamedobrewynikijakiedawalowychowanienarodowemlodegopokoleniawczasachnajzywszychuniesienpatriotycznychikrwawychofiarminionychpokolenwwalceoniepodleglosc" role="speaker">
+ <persName>Możemy być o to spokojni, że zarówno dom jak i szkoła stwarzają należyte warunki rozwoju gorących uczuć patriotycznych młodego pokolenia. W tym znaczeniu praca rodziców i wychowawców w odrodzonej Polsce dała takie same dobre wyniki, jakie dawało wychowanie narodowe młodego pokolenia w czasach najżywszych uniesień patriotycznych i krwawych ofiar minionych pokoleń w walce o niepodległość.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MowilemonowychformachulozeniasiezyciakoscielnegoFormytemogabyctylkotakiezebyewangelicynarodowosciniemieckiejipolskiejnaterenieKosciolaniezaleznieodsiebiewoddzielnychformachorganizacyjnychwspokojuzycmogliwwierzeswojej" role="speaker">
+ <persName>Mówiłem o nowych formach ułożenia się życia kościelnego. Formy te mogą być tylko takie, żeby ewangelicy narodowości niemieckiej i polskiej na terenie Kościoła niezależnie od siebie. w oddzielnych formach organizacyjnych w spokoju żyć mogli w wierze swojej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Mowilemrowniezwowczas" role="speaker">
+ <persName>Mówiłem również wówczas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MusimywprzyszloscitaksamojaknaobronenarodowaznalezcsrodkinazwalczenienaszejslaboscijakajestanalfabetyzmJakwielkimzlemspolecznymjestanalfabetyzmodczuwamywszyscybezzadnychzbednychkomentarzyKazdyktonieznajdujemiejscawszkolepowszechnejskazanyjestnabanicjezewszystkichdziedzindzialalnoscitworczejnaroduistanowibalastdlaPanstwaLikwidacjeanalfabetyzmuuznacmusimyzajednaznajwazniejszychnajdonioslejszychinwestycyjniezbednychdladzwignieciagmachubezpieczenstwazamoznosciipotegiPolskiNiemozebycmowyounarodowieniuhandluopodniesieniudobrobytuwsiopodniesieniupoziomukulturalnegooodpowiednimprzygotowaniudoobronyPanstwajakdlugocopiatyobywatelbedzieanalfabetaPanstwoRzadispoleczenstwomuszazdobycsrodkinatoabykazdedzieckopolskieznalazlosiewszkole" role="speaker">
+ <persName>Musimy w przyszłości tak samo jak na obronę narodową znaleźć środki na zwalczenie naszej słabości, jaką jest analfabetyzm. Jak wielkim złem społecznym jest analfabetyzm, odczuwamy wszyscy bez żadnych zbędnych komentarzy. Każdy, kto nie znajduje miejsca w szkole powszechnej, skazany jest na banicję ze wszystkich dziedzin działalności twórczej narodu i stanowi balast dla Państwa. Likwidację analfabetyzmu uznać musimy za jedną z najważniejszych, najdonioślejszych inwestycyj, niezbędnych dla dźwignięcia gmachu bezpieczeństwa, zamożności i potęgi Polski. Nie może być mowy o unarodowieniu handlu, o podniesieniu dobrobytu wsi, o podniesieniu poziomu kulturalnego, o odpowiednim przygotowaniu do obrony Państwa, jak długo co piąty obywatel będzie analfabetą. Państwo, Rząd i społeczeństwo muszą zdobyć środki na to, aby każde dziecko polskie znalazło się w szkole.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MuszaustapicnabokwszelkiedoktrynygdyidzieorzeczywiekszegdyidzieosprawyPanstwaPolskiegoNaPolskeijejsprawypatrzecnalezywreszcieszerokootwartymokiemobejmowacszerokiehoryzontybywidziectePolskeijejmisjenaprzestrzeniwiekowminionychiwiekowprzyszlychDotychwielkichzadanwskrzesicsiemusiwszelkiewartoscitkwiacewnarodziezasianenietylkowdobieobecnejaleiwczasachkiedyPolskanawschodziebylawielkimmocarstwemirzadziliniajeszczewielcyibohaterscykrolowieAtewartoscidrzemiawtejszlachciezagrodowejzasciankowejczynszowejjakjarozniewroznychstronachnazywajaPracowalinadzniszczeniemje" role="speaker">
+ <persName>Muszą ustąpić na bok wszelkie doktryny, gdy idzie o rzeczy większe, gdy idzie o sprawy Państwa Polskiego. Na Polskę i jej sprawy patrzeć należy wreszcie szeroko otwartym okiem, obejmować szerokie horyzonty, by widzieć tę Polskę i jej misję na przestrzeni wieków minionych i wieków przyszłych. Do tych wielkich zadań wskrzesić się musi wszelkie wartości tkwiące w narodzie, zasiane nie tylko w dobie obecnej, ale i w czasach, kiedy Polska na wschodzie była wielkim mocarstwem i rządzili nią jeszcze wielcy i bohaterscy królowie. A te wartości drzemią w tej szlachcie zagrodowej, zaściankowej, czynszowej, jak ją różnie w różnych stronach nazywają. Pracowali nad zniszczeniem je</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MuszejednakprzejscdokwestiinastepnejktorabylatutajwogromnejmierzetematemnaszejdyskusjidozagadnieniaszkolwyzszychMusimyzdacsobiespraweztegozeprzezdlugiczasograniczalismyjakgdybydoplywmlodziezydoszkolwyzszychalbowiemzachodzilaobawacobedziesiedzialoztainteligencjaktorawyjdzieztychszkolCzyistotnieposiadamnadmiarinteligencjiTojestpytaniektoresiedziswylaniaNiewatpliwiesytuacjajestodwrotnaInteligencjizawodowejmamydziszbytmaloidlategopodziwiacnalezyzejestjednoczesnieniedostatecznagospodarkasilamiinteligenckimiktorezwyzszychzakladowwychodzazeszeregsilinteligenckichzostajeniewykorzystanychdosluzbyspolecznejbadzztytuluwyznaniabadztezpochodzenia" role="speaker">
+ <persName>Muszę jednak przejść do kwestii następnej, która była tutaj w ogromnej mierze tematem naszej dyskusji, do zagadnienia szkół wyższych. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że przez długi czas ograniczaliśmy jak gdyby dopływ młodzieży do szkół wyższych, albowiem zachodziła obawa, co będzie się działo z tą inteligencją, która wyjdzie z tych szkół? Czy istotnie posiadam' nadmiar inteligencji? To jest pytanie, które się dziś wyłania. Niewątpliwie, sytuacja jest odwrotna. Inteligencji zawodowej mamy dziś zbyt mało i dlatego podziwiać należy, że jest jednocześnie niedostateczna gospodarka silami inteligenckimi, które z wyższych zakładów wychodzą, że szereg sił inteligenckich zostaje niewykorzystanych do służby społecznej bądź z tytułu wyznania, bądź też pochodzenia.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MuszestwierdziczeustawaslaskaodczasujejuchwaleniauzytazostalawtymcelubyzmieniccharakterKosciolaiosobistoscipracujacewtymKoscielewduchutegozKosciolazastapicinnymipochodzacymizinnychKosciolowewangelickich" role="speaker">
+ <persName>Muszę stwierdzić, że ustawa śląska od czasu jej uchwalenia użyta została w tym celu, by zmienić charakter Kościoła i osobistości, pracujące w tym Kościele w duchu tegoż Kościoła, zastąpić innymi, pochodzącymi z innych Kościołów ewangelickich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Muszewkonkluzjistwierdzic" role="speaker">
+ <persName>Muszę w konkluzji stwierdzić</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MyslezeczasjuzpoprzezytychdoswiadczeniachprzystapicdozreformowaniareformyszkolnejnawroceniadostaregosystemuBylbymniezmiernieuradowanygdybysmytezwycofalizobiegureformepisowni" role="speaker">
+ <persName>Myślę, że czas już po przeżytych doświadczeniach przystąpić do zreformowania reformy szkolnej, nawrócenia do starego systemu. Byłbym niezmiernie uradowany, gdybyśmy też wycofali z obiegu reformę pisowni.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NakonferencjizwolanejzinicjatywyMinisterstwaPrzezStowarzyszenieInzynierowpracownikowPolskichustalonozewakcjiszkoleniaidoszkalaniafachowcowwinien" role="speaker">
+ <persName>Na konferencji, zwołanej z inicjatywy Ministerstwa Przez Stowarzyszenie Inżynierów pracowników Polskich, ustalono, że w akcji szkolenia i doszkalania fachowców winien</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NapewnooslodazycianauczycielaniesarownieztesetkiokolnikowipapierzyskzktorymiuporacsieniemozeDochodziprzeciezdotakichhumorystycznychzjawiskzewydajesieokolnikioniewydawaniuokolnikowZtegomiejscazwracamsiedoPanaMinistrazprosbaazebybyllaskawzainteresowacsieileijakieokolnikiwostatnimrokuinspektoratynaprzykladinspektoratszkolnymWarszawyrozeslalydonauczycieli" role="speaker">
+ <persName>Na pewno osłodą życia nauczyciela nie są również te setki okólników i papierzysk, z którymi uporać się nie może. Dochodzi przecież do takich humorystycznych zjawisk, że wydaje się okólniki o niewydawaniu okólników. Z tego miejsca zwracam się do Pana Ministra z prośbą, ażeby był łaskaw zainteresować się, ile i jakie okólniki w ostatnim roku inspektoraty — na przykład inspektorat szkolny m. Warszawy — rozesłały do nauczycieli.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Napodstawiecaloksztaltunaszegorozwojumamyprawooceniacpozytywnietakzeisprawnoscpracynaszychszkoldoksztalcajacychizawodowych" role="speaker">
+ <persName>Na podstawie całokształtu naszego rozwoju mamy prawo oceniać pozytywnie także i sprawność pracy naszych szkół dokształcających i zawodowych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Natychodcinkachwalczycpowinnismytymbardziejwytrwaleozjednoczeniesiliszukacusilniedrogdowzajemnegozblizeniatychktorychnieufnoscodsiebieodgradza" role="speaker">
+ <persName>Na tych odcinkach walczyć powinniśmy tym bardziej wytrwale o zjednoczenie sił i szukać usilnie dróg do wzajemnego zbliżenia tych, których nieufność od siebie odgradza.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NawstepiemuszestwierdzicitwardopodkresliczeakcjatamajedynieiwylaczniepodkladideowybezzadnychaspiracyjmaterialnychaninadzisaninaprzyszloscNiemamowyoliczeniunajakiekolwiekprzywilejeNatomiastpierwszenstwouzurpujesobieodradzajacasiedzisszlachtazagrodowawobowiazkachwobecOjczyznyaniewprawachPrzyklademniechsluzyzachowaniesiezagrodowejszlachtynaPodkarpaciumasowejejzglaszaniesienaochotnikadowalkioSlaskZaolzianskiwewrzesniuzeszlegorokuzhaslem" role="speaker">
+ <persName>Na wstępie muszę stwierdzić i twardo podkreślić, że akcja ta ma jedynie i wyłącznie podkład ideowy, bez żadnych aspiracyj materialnych ani na dziś, ani na przyszłość. Nie ma mowy o liczeniu na jakiekolwiek przywileje. Natomiast pierwszeństwo uzurpuje sobie odradzająca się dziś szlachta zagrodowa w obowiązkach wobec Ojczyzny, a nie w prawach. Przykładem niech służy zachowanie się zagrodowej szlachty na Podkarpaciu, masowe jej zgłaszanie się na ochotnika do walki o Śląsk Zaolziański we wrześniu zeszłego roku, z hasłem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NaziemiachwschodnichistniejajeszczeosiedlazbytoddaloneodsiedzibyszkolyTamwlasniesaskupieniacalkowitychanalfabetowwsrodprzedpoborowychKsztalceniaichniemoznapowierzycnauczycielomnajblizszychszkolzpowoduduzejodleglosciJedynymsposobemzalatwieniasprawymozebyczaangazowaniedotejpracybezrobotnychkandydatownauczycielskichDziekikredytomudzielonymprzezFunduszPracyzadaniezostaloczesciowowykonanenaterenieokregowwschodnich" role="speaker">
+ <persName>Na ziemiach wschodnich istnieją jeszcze osiedla zbyt oddalone od siedziby szkoły. Tam właśnie są skupienia całkowitych analfabetów wśród przedpoborowych. Kształcenia ich nie można powierzyć nauczycielom najbliższych szkół z powodu dużej odległości. Jedynym sposobem załatwienia sprawy może być zaangażowanie do tej pracy bezrobotnych kandydatów nauczycielskich. Dzięki kredytom, udzielonym przez Fundusz Pracy, zadanie zostało częściowo wykonane na terenie okręgów wschodnich</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NacjonalizmtenprzybieraniejednokrotnieformywybujaleprzeradzasiewszkodliwyultranacjonalizmPodwplywemtakiegoultranacjonalizmumniejszoscinarodoweczestokrocnieodnajdujanalezytegostosunkudoPanstwainarodupolskiego" role="speaker">
+ <persName>Nacjonalizm ten przybiera niejednokrotnie formy wybujałe, przeradza się w szkodliwy ultra nacjonalizm. Pod wpływem takiego ultra nacjonalizmu mniejszości narodowe częstokroć nie odnajdują należytego stosunku do Państwa i narodu polskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Nadstanemtymtrzebainalezysiezastanowicjestonwrecztragiczny" role="speaker">
+ <persName>Nad stanem tym trzeba i należy się zastanowić, jest on wręcz tragiczny.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Nadtomuszepodniescrzecznastepujaca" role="speaker">
+ <persName>Nadto muszę podnieść rzecz następującą</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Najwiekszejednakzainteresowanienakomisjiwywolalozagadnienieszkolakademickichatozarownozewzgledunatoizrzekomoszkolysrednienieprzygotowujanalezyciemlodziezydostudiowwyzszychgdyzsaoneprzeciazoneprogramamizadaniamijakizewzgledunabraknarybkunaukowegoaleznaturyrzeczynajwiekszezainteresowaniemusialywzbudziczajscia" role="speaker">
+ <persName>Największe jednak zainteresowanie na komisji wywołało zagadnienie szkół akademickich, a to zarówno ze względu na to, iż rzekomo szkoły średnie nie przygotowują należycie młodzieży do studiów wyższych, gdyż są one przeciążone programami, żądaniami, jak i ze względu na brak narybku naukowego, ale z natury rzeczy największe zainteresowanie musiały wzbudzić zajścia.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Nalezalobyraczejnapierwszymplaniepostawichaslopozytywneitworcze" role="speaker">
+ <persName>Należało by raczej na pierwszym planie postawić hasło pozytywne i twórcze</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NalezyunikacwszelkiegowerbalizmudzistaknagminnienaduzywanegowkonkretyzowaniuzadannarodowychWerbalizmjestzamaskowaniemklamstwaMlodziezintuicyjniepredzejlubpozniejodczujetoiniedatemuwiary" role="speaker">
+ <persName>Należy unikać wszelkiego werbalizmu, dziś tak nagminnie nadużywanego w konkretyzowaniu zadań narodowych. Werbalizm jest zamaskowaniem kłamstwa. Młodzież intuicyjnie — prędzej lub później — odczuje to i nie da temu wiary.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NarzekamyislusznienazalewanienasinteligencjazydowskaNiemozeinaczejbycbocZydzitoelementosiadlywmiastachzatemmajacytuzpodbokiemszkolysrednieKiedytoigdziewdzisiejszychwarunkachekonomicznychnieoplacalnoscirolnictwaistniejemozliwoscposylaniadzieckawiejskiegodoszkolysredniejZatroszczonosiezgorliwosciagodnazaistelepszejsprawyoumundurowaniedziatwyszkolnejniebranojednakpoduwageczyznajdasiesrodkiwrodzinienatoumundurowanie" role="speaker">
+ <persName>Narzekamy, i słusznie, na zalewanie nas inteligencją żydowską. Nie może inaczej być, boć Żydzi to element osiadły w miastach, zatem mający tuż pod bokiem szkoły średnie. Kiedy to i gdzie w dzisiejszych warunkach ekonomicznych nieopłacalności rolnictwa istnieje możliwość posyłania dziecka wiejskiego do szkoły średniej? Zatroszczono się z gorliwością, godną zaiste lepszej sprawy, o umundurowanie dziatwy szkolnej, nie brano jednak pod uwagę, czy znajdą się środki w rodzinie na to umundurowanie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NastawienieMinisterstwaWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegowostatnichtrzechlatachdzialalnosckonsystorzaaugsburskiegowWarszawieijegoprzewodniczacegodzialalnoscwojewodztwaslaskiegoizamianowanejprzezwojewodztwotymczasowejradykoscielnejwszystkietefaktyiwydarzeniapojedynczoirazemotworzylyoczyewangelikomnarodowosciniemieckiej" role="speaker">
+ <persName>Nastawienie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w ostatnich trzech latach, działalność konsystorza augsburskiego w Warszawie i jego przewodniczącego, działalność województwa śląskiego i zamianowanej przez województwo tymczasowej rady kościelnej, wszystkie te fakty i wydarzenia pojedyńczo i razem otworzyły oczy ewangelikom narodowości niemieckiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Nastepniemamylicznebrakiwrozbudowieszkolnictwapowszechnego" role="speaker">
+ <persName>Następnie mamy liczne braki w rozbudowie szkolnictwa powszechnego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NaszamlodziezzydowskajestnajzupelniejopuszczonaNieliczneszlachetneniezmiernieglosybralyjadawniejwobroneprzestrzegaliprzedtymcomozenastapicztakiegopodzialuposlowieisenatorowiezydowscyWszystkobylonadaremnieConastepujegdysierazprzekraczagranicezastrzezonedlaludzkiegohonorutojuzsamiPanstwomogapowiedziecNiemadwochmoralnoscizewolnobicZydowaniewolnobicinnychobywateliNiewolnowogolebicanignebicludziamytakzejestesmyludzmi" role="speaker">
+ <persName>Nasza młodzież żydowska jest najzupełniej opuszczona. Nieliczne, szlachetne niezmiernie głosy brały ją dawniej w obronę, przestrzegali przed tym, co może nastąpić z takiego podziału, posłowie i senatorowie żydowscy. Wszystko było nadaremnie. Co następuje, gdy się raz przekracza granice zastrzeżone dla ludzkiego honoru, to już sami Państwo mogą powiedzieć. Nie ma dwóch moralności, że wolno bić Żydów, a nie wolno bić innych obywateli. Nie wolno w ogóle bić, ani gnębić ludzi, ą my także jesteśmy ludźmi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NatomiastgdyprzejdziemydoliteraturywspolczesnejtotuowielewiecejmiejscasieposwiecaSienkiewiczowijeszczeskromnie" role="speaker">
+ <persName>Natomiast gdy przejdziemy do literatury współczesnej, to tu o wiele więcej miejsca się poświęca — Sienkiewiczowi jeszcze skromnie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Natychmiastpoogloszeniuwyrokupojawilysieulotkipelneoszczerstwzwroconychprzeciwsedziommniejwaznezetakzeprzeciwkomnieoktorymbylytonajlagodniejszeslowauzywanewodniesieniudomojejosobypisano" role="speaker">
+ <persName>Natychmiast po ogłoszeniu wyroku pojawiły się ulotki pełne oszczerstw, zwróconych przeciw sędziom, mniej ważne, że także przeciwko mnie, o którym — były to najłagodniejsze słowa, używane w odniesieniu do mojej osoby — pisano</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiebedetakzerozwodzilsienadtaktujuzaznadtodobitnieprzedstawionyminiezdrowymiobjawamiwnoszonymiwzycienaszychwyzszychuczelniJestemprzekonanyzesatoobjawyprzemijajaceinalezymiecnadziejezeprzykonsekwentnychpelnychpoczuciaodpowiedzialnoscizarzadzeniachzestronypMinistraniewplynaonewnajmniejszejmierzenatoknormalnejpracyibiegstudiowwnaszychtaknamwszystkimdrogichinstytucjachnaukowych" role="speaker">
+ <persName>Nie będę także rozwodził się nad tak tu już aż nadto dobitnie przedstawionymi niezdrowymi objawami, wnoszonymi w życie naszych wyższych uczelni. Jestem przekonany, że są to objawy przemijające i należy mieć nadzieję, że przy konsekwentnych, pełnych poczucia odpowiedzialności zarządzeniach ze strony p. Ministra nie wpłyną one w najmniejszej mierze na tok normalnej pracy i bieg studiów w naszych, tak nam wszystkim drogich, instytucjach naukowych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiebedetakzezajmowalsieblizejprzemowieniempsenatoraLepkiegodlaktoregoosobisciezywieglebokiszacunekChcialbymtylkowdwochuwagachmozejeuzupelnicznaszegopunktuwidzeniaztejperspektywyhistorycznejnaktorejbylyopartewywodypprofLepkiego" role="speaker">
+ <persName>Nie będę także zajmował się bliżej przemówieniem p. senatora Lepkiego, dla którego osobiście żywię głęboki szacunek. Chciałbym tylko w dwóch uwagach może je uzupełnić z naszego punktu widzenia, z tej perspektywy historycznej, na której były oparte wywody p. prof. Lepkiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Niedarowanonawettrupom" role="speaker">
+ <persName>Nie darowano nawet trupom</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NieexorienteluxatenebraetenebrarumnasuwajakunamizaslaniajanaszewidnokregiNieczlowieknaobrazipodobienstwoboskiestworzonyleczistotapozbawionawoliiwolnoscistatystycznynumermikroskopijnekolkawtejolbrzymiejmaszynieludzkiejniewidoczniekierowanejwybranymimaszynistamiotoidealtychnowychbudowniczychswiata" role="speaker">
+ <persName>Nie ex oriente lux, a tenebrae tenebrarum nasuwają ku nam i zasłaniają nasze widnokręgi. Nie człowiek na obraz i podobieństwo boskie stworzony, lecz istota pozbawiona woli i wolności, statystyczny numer, mikroskopijne kółka w tej olbrzymiej maszynie ludzkiej niewidocznie kierowanej wybranymi maszynistami—oto ideał tych nowych budowniczych świata.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NielatwotezwspoleczenstwiepamietajacymnieustannawalkezzaborcawytworzyczrozumieniezeistniejadopuszczalneiniedopuszczalneobjawyniezadowoleniaztychlubinnychposuniecwlasnegopolskiegoRzaduAprzeciezdowystapienniedopuszczalnychzaliczymyniewatpliwietakiektorepodkopujapraworzadnoscioslabiajauobcychpowagePanstwaOdczasudoczasuprzypominacnalezyotymspoleczenstwutymbardziejczynictotrzebawstosunkudomlodziezyakademickiejdajacejsielatwiejunosictemperamentowi" role="speaker">
+ <persName>Nie łatwo też w społeczeństwie, pamiętającym nieustanną walkę z zaborcą, wytworzyć zrozumienie, że istnieją dopuszczalne i niedopuszczalne objawy niezadowolenia z tych lub innych posunięć własnego polskiego Rządu. A przecież do wystąpień niedopuszczalnych zaliczymy niewątpliwie takie, które podkopują praworządność i osłabiają u obcych powagę Państwa. Od czasu do czasu przypominać należy o tym społeczeństwu, tym bardziej czynić to trzeba w stosunku do młodzieży akademickiej, dającej się łatwiej unosić temperamentowi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiemamdanychpozwalajacychminaanalogicznedoprzeprowadzonychobliczeniaodnosnienowszychsrednichszkoltechnicznychnapewnojednakprocentkonczacychtamstudiajestbezporownaniakorzystniejszyakosztyniepomierniemniejszePrzezmojesalecwiczenikonstrukcyjprzechodzasetkistudiujacych" role="speaker">
+ <persName>Nie mam danych, pozwalających mi na analogiczne do przeprowadzonych obliczenia odnośnie nowszych średnich szkół technicznych, na pewno jednak procent kończących tam studia jest bez porównania korzystniejszy a koszty niepomiernie mniejsze. Przez moje sale ćwiczeń i konstrukcyj przechodzą setki studiujących</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiemogetupominaczeopoziomienauczaniawszkolachmozeswiadczycwymownieistylpismPrzerzucmynaszedziennikiitygodnikizwlaszczaredagowaneprzeztakzwanemlodepokolenieAzsieroiodcudacznychnowotworowjezykowychlubzapozyczenMamydoczynienianieustanniezdynamizmemstabilizacjaadaptacjasloganemtruizmempotencjalemrezonansemisetkainnychcudactwobcojezycznychktorymizasmiecasiejezykczyniaczenzargonmiedzynarodowyProszePanowtewyrazeniaktorymisiehojnie" role="speaker">
+ <persName>Nie mogę tu pominąć, że o poziomie nauczania w szkołach może świadczyć wymownie i styl pism. Przerzućmy nasze dzienniki i tygodniki, zwłaszcza redagowane przez tak zwane młode pokolenie. Aż się roi od cudacznych nowotworów językowych, lub zapożyczeń. Mamy do czynienia nieustannie z — „dynamizmem”, — „stabilizacją”, adaptacją”, — „sloganem”, „truizmem”, — „potencjałem”, — „rezonansem” i setką innych cudactw obcojęzycznych, którymi zaśmieca się język, czyniąc zeń żargon międzynarodowy. Proszę Panów, te wyrażenia, którymi się hojnie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiepotrzebujedodawaczezespolwszystkichtychczynnikowdzialanamlodziezktorasierzadziprzedewszystkimuczuciamiazasobawidzipoparcieugrupowanpolitycznychniezdajacychsobiesprawyzkrzywdyjakawyrzadzajaPolsceprzezsamfaktpopieraniaanarchiiiszerzeniazametuwkrajuwogoleawszkolachakademickichwszczegolnosci" role="speaker">
+ <persName>Nie potrzebuję dodawać, że zespół wszystkich tych czynników działa na młodzież, która się rządzi przede wszystkim uczuciami, a za sobą widzi poparcie ugrupowań politycznych, nie zdających sobie sprawy z krzywdy, jaką wyrządzają Polsce przez sam fakt popierania anarchii i szerzenia zamętu w kraju w ogóle, a w szkołach akademickich w szczególności.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NietajezekiedyprofBartelprzedstawilnamnakomisjiobrazzajsczadrzalemipowiedzialemdokilkumoichznajomych" role="speaker">
+ <persName>Nie taję, że kiedy prof. Bartel przedstawił nam na komisji obraz zajść — zadrżałem i powiedziałem do kilku moich znajomych</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NietylkopracadlanaroduiPanstwakierowanabylaprzezludziwywodzacychsiezzagrodszlacheckichDzialaczespolecznisocjaliscijakLimanowskiDaszynskiiinniztychzagrodwyszlitaksamojakpionierruchuludowegoksiadzStojalowski" role="speaker">
+ <persName>Nie tylko praca dla narodu i Państwa kierowana była przez ludzi, wywodzących się z zagród szlacheckich. Działacze społeczni socjaliści, jak Limanowski, Daszyński i inni z tych zagród wyszli tak samo, jak pionier ruchu ludowego ksiądz Stojałowski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiewatpiezepMinisteroceniatrafniestanrzeczywszkolachakademickichiwidzizloktoreztegostanuplynieniemniejjednakzzalemstwierdzicmuszezeocenatanieznajdujeodpowiedniegowyrazuwdotychczasowychdzialaniachWrezultaciezuchwalstwoawanturnikowprzynosicorazwiekszeszkodynauceiszkolnictwu" role="speaker">
+ <persName>Nie wątpię, że p. Minister ocenia trafnie stan rzeczy w szkołach akademickich i widzi zło, które z tego stanu płynie, niemniej jednak z żalem stwierdzić muszę, że ocena ta nie znajduje odpowiedniego wyrazu w dotychczasowych działaniach. W rezultacie zuchwalstwo awanturników przynosi coraz większe szkody nauce i szkolnictwu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiewchodzewdalszamyslmowcyalbowiemniejesttoscislezwiazanezpotrzebarolnictwaChceprzytoczycprzykladinnyGlosinnywydajemisierowniezmiarodajnyAmianowiciewostatnimnumerzeZyciaRolniczegoorganuZwiazkuIzbiOrganizacjiRolnictwapinzJozefDluzewskiprzytaczaglospprofLudkiewiczaimowi" role="speaker">
+ <persName>Nie wchodzę w dalszą myśl mówcy, albowiem nie jest to ściśle związane z potrzebą rolnictwa. Chcę przytoczyć przykład inny. Głos inny wydaje mi się również miarodajny. A mianowicie w ostatnim numerze — „Życia Rolniczego”, organu Związku Izb i Organizacji Rolnictwa, p. inż. Józef Dłużewski przytacza głos p. prof. Ludkiewicza i mówi</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiechajwolnomibedziewyrazicwtymmiejscucalkowitasolidarnosczjednabodajmysiawypowiedzianaprzeznajswiezszegopolskiegofaszystepFerdynandaGoetla" role="speaker">
+ <persName>Niechaj wolno mi będzie wyrazić w tym miejscu całkowitą solidarność z jedną bodaj mysią, wypowiedzianą przez najświeższego polskiego faszystę, p. Ferdynanda Goetla</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiechzeLwowpierwszyuderzywwielkidzwonczynubudzacycalespoleczenstwodopracytworczejnadrozwojemswojegomiastarozwojemswoistymodrebnymdostosowanymdorolidziejowejjakatomiastoodegracpowinno" role="speaker">
+ <persName>„Niechże Lwów pierwszy uderzy w wielki dzwon czynu, budzący całe społeczeństwo do pracy twórczej nad rozwojem swojego miasta, rozwojem swoistym, odrębnym, dostosowanym do roli dziejowej, jaką to miasto odegrać powinno”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Niemoznoscrealizowaniaprogramuwychowawczegolezytakzewdzialalnoscitajnychorganizacyjuczniowskichocharakterzepolitycznymparalizujacychczestowszelkiezabiegiwychowawczewdziedziniewychowaniapanstwowegoacieszacychsienierazcichaopiekapewnychnauczycieliiniezrozumialatolerancjawladzszkolnych" role="speaker">
+ <persName>Niemożność realizowania programu wychowawczego leży także w działalności tajnych organizacyj uczniowskich o charakterze politycznym, paraliżujących często wszelkie zabiegi wychowawcze w dziedzinie wychowania państwowego, a cieszących się nieraz cichą opieką pewnych nauczycieli i niezrozumiałą tolerancją władz szkolnych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne" role="speaker">
+ <persName>Niezmierne trudności stawiane są niemieckim szkołom prywatnym co do ich podstawy prawnej, przepisów budowlanych, praw publicznych, personelu nauczycielskiego, planu nauczania, przepisów egzaminacyjnych itd. Z tego dla ludności niemieckiej, szczególnie zaś dla rodziców, powstają duże dodatkowe koszty przy wychowaniu dzieci. Mógłbym to wyliczenie jawnych pokrzywdzeń szkolnictwa niemieckiego dowolnie przedłużyć. Pozwolę sobie przy tej okazji skierować uwagę Rządu jeszcze raz na mój zasadniczy, wszystko obejmujący memoriał w sprawie naszych życzeń co do szkoły niemieckiej. Jeszcze raz proszę usilnie o sprawiedliwe i szybkie załatwienie pozytywne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NiktniezaprzeczyzepostaciaktorawiecejnizktokolwiekinnywdziejachPolskipotrafilamlodziezpociagnaczasobaipostawicwsluzbeswoichidealowczyniacjawreczgorliwanamietnawykonawczyniaswoichrozkazowbylJozefPilsudskiAprzeciezPilsudskibylskrajnymzaprzeczeniemwszelkiegowerbalizmuwszelkiegofrazesuUmialczystatworczaprawdasiegnacdonajglebszychpokladowduszymlodziezyUmialuderzycwnajpiekniejszastruneduszymlodzienczejiwydobyczniej" role="speaker">
+ <persName>Nikt nie zaprzeczy, że postacią, która więcej niż ktokolwiek inny w dziejach Polski potrafiła młodzież pociągnąć za sobą i postawić w służbę swoich ideałów, czyniąc ją wręcz gorliwą, namiętną wykonawczynią swoich rozkazów, był Józef Piłsudski. A przecież Piłsudski był skrajnym zaprzeczeniem wszelkiego werbalizmu, wszelkiego frazesu. Umiał czystą, twórczą prawdą sięgnąć do najgłębszych pokładów duszy młodzieży. Umiał uderzyć w najpiękniejszą strunę duszy młodzieńczej i wydobyć z niej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NjestetydodniadzisiejszegopozadanegozywegotetnajeszczewyczucniemoznazwlaszczajezelichodziomlodziezktoramarnujeswojesilynaakcjedlaPanstwaszkodliwadlasprawypolskiejnatejziemiwprostgroznaTotezzlomusibycwytepioneawierzyctrzebazekryzystenminieiprzyjdzieweLwowieicalejMalopolscewschodniejdokonstruktywnejpracytworczejDalbyBogabysietostalojaknajpredzej" role="speaker">
+ <persName>Njestety, do dnia dzisiejszego pożądanego żywego tętna jeszcze wyczuć nie można, zwłaszcza, jeżeli chodzi o młodzież, która marnuje swoje siły na akcję dla Państwa szkodliwą, dla sprawy polskiej na tej ziemi wprost groźną. Toteż zło musi być wytępione, a wierzyć trzeba, że kryzys ten minie i przyjdzie we Lwowie i całej Małopolsce wschodniej do konstruktywnej pracy twórczej. Dałby Bóg, aby się to stało jak najprędzej!</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NoweprogramyszkolzawodowychzostalypoprzedzonebadaniamiprogramowpodobnychszkolkrajowychizagranicznychpoddaneopiniifachowcowzesfergospodarczychprzemyslowychinaukowychjakrowniezpoprzedzonebadaniamirynkupracyOpartesanaszkolachogolnoksztalcacychstanowiacychdlanichpodbudoweidostosowanedowiekuifizycznychmozliwosciuczniow" role="speaker">
+ <persName>Nowe programy szkół zawodowych zostały poprzedzone badaniami programów podobnych szkół krajowych i zagranicznych, poddane opinii fachowców ze sfer gospodarczych, przemysłowych i naukowych, jak również poprzedzone badaniami rynku pracy. Oparte są na szkołach ogólnokształcących, stanowiących dla nich podbudowę, i dostosowane do wieku i fizycznych możliwości uczniów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Oroliniektorychprofesorowwtymwszystkimbedemialsposobnoscmowicztegowysokiegomiejscaprzyinnejsposobnosciijeszczeprawdopodobniewtejsesji" role="speaker">
+ <persName>O roli niektórych profesorów w tym wszystkim będę miał sposobność mówić z tego wysokiego miejsca przy innej sposobności i jeszcze prawdopodobnie w tej sesji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObecniepodwochlatachciezkichwalkzbarbarzynskimnajezdzcazegnamwspanialewojskaUkrainskiejRepublikiLudowejistwierdzamzewnajciezszychchwilachwsrodnierownychwalknioslyonewysokoswojsztandarnaktorymwypisanehaslo" role="speaker">
+ <persName>Obecnie po dwóch latach ciężkich walk z barbarzyńskim najeźdźcą żegnam wspaniałe wojska Ukraińskiej Republiki Ludowej i stwierdzam, że w najcięższych chwilach, wśród nierównych walk niosły one wysoko swój sztandar, na którym wypisane hasło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObnizeniesiepoziomukulturalnegomlodziezyuniwersyteckiejwPolscetakpodwzgledemwiadomoscijakizachowaniamaupodstawyswejjakojednaznajwazniejszychprzyczynstanszkolnictwasredniegoktorewostatnichlatachniepotrafilodacszkolomakademickim" role="speaker">
+ <persName>Obniżenie się poziomu kulturalnego młodzieży uniwersyteckiej w Polsce tak pod względem wiadomości, jak i zachowania ma u podstawy swej jako jedną z najważniejszych przyczyn stan szkolnictwa średniego, które w ostatnich latach nie potrafiło dać szkołom akademickim</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obowiazkiemmoimjestczyniacterozwazaniazdazacdownioskunastepujacego" role="speaker">
+ <persName>Obowiązkiem moim jest, czyniąc te rozważania, zdążać do wniosku następującego</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ObrazstosunkowlwowskichniebylbypelengdybymniezapoznalWysokiejIzbyzbroniaktoraposlugujesiegrupastudentowuzywajacafirmyPolskaMlodziezAkademickaaktorasaulotkiAotoprobkistyluipoziomu" role="speaker">
+ <persName>Obraz stosunków lwowskich nie byłby pełen, gdybym nie zapoznał Wysokiej Izby z bronią, którą posługuje się grupa studentów, używająca firmy — „Polska Młodzież Akademicka”, a którą są ulotki. A oto próbki stylu i poziomu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OcenasprawydiagnozastaniesielatwiejszajezelizaprzestaniemyuwazacmlodziezzacialojednorodneNiesanimtakzeigronaprofesorskieUlegamytusugestiomjednejpartiipolitycznejdlaktorejtraktowaniezbiorowiskaakademickiegojakocialajednorodnegojestbardzodogodneAnektujeonatymsposobempopelniajaczwyczajneoszustwocalamlodziezdlasiebiedlaswoichpartyjnychcelowUwazasiezareprezentantkecalejmlodziezyakademickiejwbrewjejwoli" role="speaker">
+ <persName>Ocena sprawy, diagnoza stanie się łatwiejsza, jeżeli zaprzestaniemy uważać młodzież za ciało jednorodne. Nie są nim także i grona profesorskie. Ulegamy tu sugestiom jednej partii politycznej, dla której traktowanie zbiorowiska akademickiego jako ciała jednorodnego jest bardzo dogodne. Anektuje ona tym sposobem, popełniając zwyczajne oszustwo, całą młodzież dla siebie, dla swoich partyjnych celów. Uważa się za reprezentantkę całej młodzieży akademickiej wbrew jej woli.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne" role="speaker">
+ <persName>Od upadku powstania kościuszkowskiego rozpoczęło się likwidowanie polskości ziem wschodnich, prowadzone przez Kosję sposobem trojakim, a więc przez wysiedlanie, zdeklasowanie, prześladowanie religijne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OdludnieniewsiispolszczeniemiastnastapiwtedygdymlodziezwiejskaksztalcicsiebedziewszkolachzawodowychBezfachuwrekucotenwiesniakmarobicwmiescieComarobicojcieclicznejrodzinygdywszystkimdaczieminiemozeRozwiazujatespraweszkolyzawodoweotwieranenawetpowsiachdlasynowicorekwsi" role="speaker">
+ <persName>Odludnienie wsi i spolszczenie miast nastąpi wtedy, gdy młodzież wiejska kształcić się będzie w szkołach zawodowych. Bez fachu w ręku co ten wieśniak ma robić w mieście? Co ma robić ojciec licznej rodziny, gdy wszystkim dać ziemi nie może? Rozwiązują tę sprawę szkoły zawodowe, otwierane nawet po wsiach dla synów i córek wsi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OdpowiadajacnamojewywodywKomisjiBudzetowejpsenatorRembielinskispojrzalnasprawezmiejscaskadkatwidzeniajestbardzoograniczonyazktoregowrazeniasubiektywnepozbawionesatrzeciegowymiaruktorywperspektywienaukowejajatujestemspecjalistanazywamyglebiaZdawalomusiezeporuszoneprzezemniezagadnieniamajaaspektzydowskizesprawazydowskaaniezadnainnajestpodlozemnaktorymbujajawyczynystudentow" role="speaker">
+ <persName>Odpowiadając na moje wywody w Komisji Budżetowej, p. senator Rembieliński spojrzał na sprawę z miejsca, skąd kąt widzenia jest bardzo ograniczony, a z którego wrażenia subiektywne pozbawione są trzeciego wymiaru, który w perspektywie naukowej, a ja tu jestem specjalistą, nazywamy głębią. Zdawało mu się, że poruszone przeze mnie zagadnienia mają aspekt żydowski, że sprawa żydowska a nie żadna inna jest podłożem, na którym bujają wyczyny studentów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OdtadcopewienczaszachodzilynatereniePolitechnikiLwowskiejwypadkiktorebudzicmusialyoburzenieanawetwstretWidzialemnakorytarzachszkolywkaluzykrwilezacychpobitychstudentowZydowiprzechodzacychoboknichzcynicznymusmiechemichkolegowaryjczykownazajutrzpopowrociezCzestochowy" role="speaker">
+ <persName>Odtąd, co pewien czas zachodziły na terenie Politechniki Lwowskiej wypadki, które budzić musiały oburzenie — a nawet wstręt. Widziałem na korytarzach szkoły w kałuży krwi leżących pobitych studentów Żydów i przechodzących obok nich z cynicznym uśmiechem ich kolegów— aryjczyków, nazajutrz po powrocie z Częstochowy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="oficeraZydapogrzebwktorymwzielaudzialreprezentacjaarmiizostalzbezczeszczonyobrzuconyspluwaczkamizokienDomuAkademickiego" role="speaker">
+ <persName>oficera Żyda pogrzeb, w którym wzięła udział reprezentacja armii, został zbezczeszczony, obrzucony spluwaczkami z okien Domu Akademickiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Omowiepokrotcewszystkieteczteryprzyczynyprzyczymtrochedluzejzatrzymamsieprzypierwszejiostatniej" role="speaker">
+ <persName>Omówię pokrótce wszystkie te cztery przyczyny, przy czym trochę dłużej zatrzymam się przy pierwszej i ostatniej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Opiniapublicznazbudzilasiejuzizrozumialazedalszetrwanietegostanuniejestmozliwe" role="speaker">
+ <persName>Opinia publiczna zbudziła się już i zrozumiała, że dalsze trwanie tego stanu nie jest możliwe.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OpuszczonyprzezsenatzniewazonybezkarnieprzezludziuwazajacychsiezaobroncowautonomiirektorKulczynskiustapilnieznalazlszynalezytegopoparciaswychusilowanwMinisterstwie" role="speaker">
+ <persName>Opuszczony przez senat, znieważony bezkarnie przez ludzi, uważających się za obrońców autonomii, rektor Kulczyński ustąpił, nie znalazłszy należytego poparcia swych usiłowań w Ministerstwie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtoodpowiedzmojapierwszanapytaniektorenawstepiepostawilemsobieOdpowiedzdrugamainnycharaktermazasiegdalekoszerszymianowiciewyplywaztzwduchaczasuatenduchczasutonicinnegotylkoofensywamaterialistowprzeciwkoistocieboskiejwewszechswiecieiistocieczlowiekaPrzezywamynowyetaptejwojnyktorejperspektywymoznaprzedluzycazdoDemokrytaAletennowyetapjestgorszynizdawniejszybozwolennicymaterializmunieprzebierajawsrodkachwalczanawetjakbysmytodzisiajpowiedzieliprzypomocybakterijchorobotworczychTebakteriechorobotworczewnikajawkazdakomorkeorganizmowsocjalnychzakazajajerozkladajaniszcza" role="speaker">
+ <persName>Oto odpowiedź moja pierwsza na pytanie, które na wstępie postawiłem sobie. Odpowiedź druga ma inny charakter, ma zasięg daleko szerszy, mianowicie wypływa z tzw. ducha czasu, a ten duch czasu to nic innego tylko ofensywa materialistów przeciwko istocie boskiej we wszechświecie i istocie człowieka. Przeżywamy nowy etap tej wojny, której perspektywy można przedłużyć aż do Demokryta. Ale ten nowy etap jest gorszy niż dawniejszy, bo zwolennicy materializmu nie przebierają w środkach, walczą nawet — jakbyśmy to dzisiaj powiedzieli — przy pomocy bakterij chorobotwórczych. Te bakterie chorobotwórcze wnikają w każdą komórkę organizmów socjalnych, zakażają je, rozkładają, niszczą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtopokrotcestronaprawnategozagadnieniaNiebedereferowaltutajjegostronymoralnejbowiemwdostatecznejmierzeprzedstawilemjawczasieprzemowieniamegonaKomisjiBudzetowejprzybudzecieMinisterstwaSprawWewnetrznychmowiacoodpowiedzialnoscidziejowejichwiliobecnejorazopracyizadaniachnauczycielstwaiwojskaJezeliotymdzisiajtyleitakwspominamtopodkreslicpragnetrzywazneaspekty" role="speaker">
+ <persName>Oto pokrótce strona prawna tego zagadnienia. Nie będę referował tutaj jego strony moralnej, bowiem w dostatecznej mierze przedstawiłem ją w czasie przemówienia mego na Komisji Budżetowej przy budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, mówiąc o odpowiedzialności dziejowej i chwili obecnej oraz o pracy i zadaniach nauczycielstwa i wojska. Jeżeli o tym dzisiaj tyle i tak wspominam, to podkreślić pragnę trzy ważne aspekty</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtozmuszeterazstwierdziczegdyrozpoczetoowaakcjezebymlodziezzydowskausiadlanalawkachbedacychjejpotepieniemniebylojeszczenakazowanirozporzadzeniaopublikowanegozeniewolnostacatrzebasiedziecAudytoroswiadczylzeistotnietak" role="speaker">
+ <persName>Otóż muszę teraz stwierdzić, że gdy rozpoczęto ową akcję, żeby młodzież żydowska usiadła na ławkach, będących jej potępieniem, nie było jeszcze nakazów ani rozporządzenia opublikowanego, że nie wolno stać, a trzeba siedzieć. Audytor oświadczył, że istotnie tak^</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtozpamietajmyzewspolczesnosczewszadoddzialywananaszewszystkichstronkrzyczyprzezradioiwolazeszpaltgazetzewspolczesnosciamamyciagledoczynieniaiciagleonanasotaczaTrzebawieczebygdziesprzynajmniejbylooderwanieodniejizebydzieckowszkolepoznawalorzeczytrwalszetakiektorepozostananacalezyciePrzygotowaniedozyciapublicznegomusisierozpoczacwodosobnieniuiwoderwaniusieodgwaruterazniejszoscitamgdziesiezwiecznosciaobcujezebypotemtakumocnionymipoglebionymprzejscdosprawipracdniadzisiejszego" role="speaker">
+ <persName>Otóż pamiętajmy, że współczesność zewsząd oddziaływa na nas, ze wszystkich stron krzyczy przez radio i woła ze szpalt gazet, ze współczesnością mamy ciągle do czynienia i ciągle ona nas otacza. Trzeba więc, żeby gdzieś przynajmniej było oderwanie od niej i żeby dziecko w szkole poznawało rzeczy trwalsze, takie, które pozostaną na całe życie. Przygotowanie do życia publicznego musi się rozpocząć w odosobnieniu i w oderwaniu się od gwaru teraźniejszości, tam, gdzie się z wiecznością obcuje, żeby potem tak umocnionym i pogłębionym przejść do spraw i prac dnia dzisiejszego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtozslowaludzkiezaleznesaodwarunkowwktorychpadajaTeslowaktorejachcepowiedziecsazalezneodwielkichzdarzenktoretutajwtejsalirozlegalysieniezapomnianymechem" role="speaker">
+ <persName>Otóż, słowa ludzkie zależne są od warunków, w których padają. Te słowa, które ja chcę powiedzieć, są zależne od wielkich zdarzeń, które tutaj w tej sali rozlegały się niezapomnianym echem.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtoztekonspiracjeniesarzeczaostatnichlatitrudnobyloznimiwalczycprzedewszystkimwpoczatkuistnieniaPolskialedzisiajbylobyjuzlatwiejbodzisiajwszystkieprzechodzakryzyswidzimytonapowtarzajacychsierozlamachiwjednymiwdrugimobozieKonspiracjesajaknajnizszeorganizmybiologicznektoresiemnozaprzezpodzialiwskutektegodrobnaczastkamawszystkiecechydawnejcalosciPozostajewiecszeregmniejszychgrupekigrupeczekzktorychkazdauwazasiezeonajednajedynareprezentujecalynarodpowstajaroznegrupymafijkiproduktyrozkladukierowaneprzezjakichswodzykowczestohumorystycznych" role="speaker">
+ <persName>Otóż te konspiracje nie są rzeczą ostatnich lat i trudno było z nimi walczyć przede wszystkim w początku istnienia Polski, ale dzisiaj było by już łatwiej, bo dzisiaj wszystkie przechodzą kryzys, widzimy to na powtarzających się rozłamach i w jednym i w drugim obozie. Konspiracje są, jak najniższe organizmy biologiczne, które się mnożą przez podział i wskutek tego drobna cząstka ma wszystkie cechy dawnej całości. Pozostaje więc szereg mniejszych grupek i grupeczek, z których każda uważa się, że ona jedna jedyna reprezentuje cały naród, powstają różne grupy, mafijki, produkty rozkładu, kierowane przez jakichś — „wodzyków” często humorystycznych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtoztojestniezmiernieprzykryobjawjezelidziewczynaktorastracilacaleswojemlodelatakosztowalaniezmierniewieleprzeszlaprzezwyzszauczelniemajacprzedtemgimnazjumtakieswiadectwomozedostacbomoglemtylkopowiedziecwMinisterstwiewtedy" role="speaker">
+ <persName>Otóż to jest niezmiernie przykry objaw, jeżeli dziewczyna, która straciła całe swoje młode lata, kosztowała niezmiernie wiele, przeszła przez wyższą uczelnię, mając przedtem gimnazjum, takie świadectwo może dostać — bo mogłem tylko powiedzieć w Ministerstwie wtedy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PprezydentskrytykowaltenprojektopierajacsienatymzeskoroniewywolalonrzekomodyskusjitowidocznieniezaslugiwalnauwageAtoliwedlugmoichinformacyjprojekttenwkolachartystycznoteatralnychdyskusjewlasniewywolalitodosycozywionaBycmozeprzemilczanogoraczejwkolachzblizonychdoTKKTatodlategozepropagujeonmozliwiemaksymalnasamowystarczalnoscteatruiograniczeniesubwencjidominimumWedlugpprezydentatenprojekt" role="speaker">
+ <persName>P. prezydent skrytykował ten projekt, opierając się na tym, że skoro nie wywołał on — rzekomo — dyskusji, to widocznie nie zasługiwał na uwagę. Atoli według moich informacyj, projekt ten w kołach artystyczno-teatralnych dyskusję właśnie wywołał i to dosyć ożywioną. Być może przemilczano go raczej w kołach zbliżonych do T. K. K. T., a to dlatego, że propaguje on możliwie maksymalną samowystarczalność teatru i ograniczenie subwencji do minimum. Według p. prezydenta, ten projekt</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PprofBarteliinnipanowieporuszylisprawebardzowaznaprzygotowaniadozawodunauczycieliszkolsrednichprogramowwtychszkolachorazstosowanychmetodnauczania" role="speaker">
+ <persName>P. prof. Bartel i inni panowie poruszyli sprawę bardzo ważną przygotowania do zawodu nauczycieli szkół średnich, programów w tych szkołach oraz stosowanych metod nauczania.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PprofBartelktoremuniezmiernieduzoczcisienalezyzadzialalnoscnaukowanawewnatrzinazewnatrzPolskimamwrazeniepowiedzialniecozaduzoomlodziezyTamwystarczylobynawetnapomnienieMniesiewtejchwiliprzypominastaralegendafrancuskaotymsercumatkiktoresynwydarliniosljedlakochankialepotknalsieiupadlawtedytosercezapytalo" role="speaker">
+ <persName>P. prof. Bartel, któremu niezmiernie dużo czci się należy za działalność naukową na wewnątrz i na zewnątrz Polski — mam wrażenie, powiedział nieco za dużo o młodzieży. Tam wystarczyło by nawet napomnienie. Mnie się w tej chwili przypomina stara legenda francuska o tym sercu matki, które syn wydarł i niósł je dla kochanki, ale potknął się i upadł, a wtedy to serce zapytało</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PsMilaszewskipowiedzialzezaduzomowilemomlodziezyzewystarczylotylkonapomknacipowiedzialjeszczezeniebylomilosciwmoichslowachToostatniepiekniebylopowiedzianeJajednaknieprzyszedlemtutajabymowicomilosciprzyszedlemPanieSenatorzeoskarzacaccusedlategozejaPanieSenatorzepatrzylemnarzeczyktorychPannieznaRozumiemzupelniesercepoetyktorygdysluchatychstrasznychrzeczyodktorychmiwlosypobielalyjestwzruszonyichcialbyrzuciczaslonenatestraszneobrazyAlejaniepowiedzialemzaduzoPanieSenatorzejaniepowiedzialemdziesiatejczescitegocowiembosamjestemtymwszystkimprzybitynamnietociazyjestemprzerazonystanemwktorymsieznajdujemyciaglepowtarzammowieoobraziektoryznamnieocalejmlodziezyakademickiejniemowieowszystkichosrodkachmowieoosrodkulwowskim" role="speaker">
+ <persName>P. s. Miłaszewski powiedział, że za dużo mówiłem o młodzieży, że wystarczyło tylko napomknąć i powiedział jeszcze, że nie było miłości w moich słowach. To ostatnie pięknie było powiedziane! Ja jednak nie przyszedłem tutaj, aby mówić o miłości, przyszedłem, Panie Senatorze, oskarżać — accuse, dlatego, że ja, Panie Senatorze, patrzyłem na rzeczy, których Pan nie zna. Rozumiem zupełnie serce poety, który gdy słucha tych strasznych rzeczy, od których mi włosy pobielały, jest wzruszony i chciałby rzucić zasłonę na te straszne obrazy. Ale ja nie powiedziałem za dużo, Panie Senatorze, ja nie powiedziałem dziesiątej części tego, co wiem, bo sam jestem tym wszystkim przybity, na mnie to ciąży, jestem przerażony stanem, w którym się znajdujemy — ciągle, powtarzam, mówię o obrazie który znam, nie o całej młodzieży akademickiej, nie mówię o wszystkich ośrodkach, mówię o ośrodku lwowskim.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PsPrystorwprzemowieniuwczasierozprawyogolnejnadpreliminarzembudzetowympowiedzialzeRzadniejestjednolityniejestkierowanyjednawolawojewodaniezawszemozeodpowiadaczaswojterenboonprowadzijednapolitykekuratorszkolnyswojaizbaskarbowatezswojaStadwniosekkoncowyzekuratorszkolnywinienbycuzaleznionyodwojewodyzepolitykaszkolnakuratorapowinnabycpodporzadkowanapolityceogolnejwzgledniepolitycewojewodyacozatymidzieszkolnictwopodporzadkowaneadministracjiogolnej" role="speaker">
+ <persName>P. s. Prystor w przemówieniu w czasie rozprawy ogólnej nad preliminarzem budżetowym powiedział, że — „Rząd nie jest jednolity, nie jest kierowany jedną wolą, wojewoda nie zawsze może odpowiadać za swój teren, bo on prowadzi jedną politykę, kurator szkolny swoją, izba skarbowa też swoją.” Stąd wniosek, końcowy, że kurator szkolny winien być uzależniony od wojewody, że polityka szkolna kuratora powinna być podporządkowana polityce ogólnej względnie polityce wojewody, a co za tym idzie — szkolnictwo podporządkowane administracji ogólnej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PamietambylemkiedysuswegoprzyjacielaNaglewpadajegocoreczkaktorauczeszczadoliceumipyta" role="speaker">
+ <persName>Pamiętam, byłem kiedyś u swego przyjaciela. Nagle wpada jego córeczka, która uczęszcza do liceum, i pyta</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PierwszaodpowiedztopowiedzialbymdespektniedowartoscizktorymnjestetyspotykamysieniejednokrotnieNiejednokrotnieuwazajanasniezanarodpelnowartosciowyniezanarodktorywyrastazziemirozwijasiewedlugpewnychprawprzyrodytworzypewnekoncepcjeidazydopewnychcelownietylkouwazajanaszamaterialludzkiktorymoznadowolnieformowacInawetniktniepomyslaljaktonasbolijaktonasdrazniijaktoniekorzystniewplywananaszezycienarodoweategoprzeciezniktznaspowaznieirozsadniemyslacychzyczycsobieniemoze" role="speaker">
+ <persName>Pierwsza odpowiedź, to — powiedziałbym — — „despekt nie do wartości”, z którym njestety spotykamy się niejednokrotnie. Niejednokrotnie uważają nas nie za naród pełnowartościowy, nie za naród, który wyrasta z ziemi, rozwija się według pewnych praw przyrody, tworzy pewne koncepcje i dąży do pewnych celów — nie, tylko uważają nas za materiał ludzki, który można dowolnie formować. I nawet nikt nie pomyślał, jak to nas boli, jak to nas drażni i jak to niekorzystnie wpływa na nasze życie narodowe — a tego przecież nikt z nas poważnie i rozsądnie myślących życzyć sobie nie może.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PierwszezagadnieniedotyczykryzysuktoryprzezywaszkolasredniawzwiazkuznieuregulowanymjeszczeiniedostateczniesprecyzowanymwpraktyceprogramemszkolgimnazjalnychazwlaszczaitopodkreslictrzebaszkollicealnychZagadnienietomaniewatpliwiedwaaspekty" role="speaker">
+ <persName>Pierwsze zagadnienie dotyczy kryzysu, który przeżywa szkoła średnia w związku z nieuregulowanym jeszcze i niedostatecznie sprecyzowanym w praktyce programem szkół gimnazjalnych, a zwłaszcza — i to podkreślić trzeba — szkół licealnych. Zagadnienie to ma niewątpliwie dwa aspekty</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PlannauczaniaopracowanyjestbeznajmniejszegouwzglednieniaspecyficznieniemieckiegopunktuwidzeniakulturalnegoPubliczneszkolyzniemieckimjezykiemnauczaniaprzewazniestracilyswojniemieckicharakterprzeztozeczescprzewaznienawetwiekszoscprzedmiotowwykladanajestwjezykupolskim" role="speaker">
+ <persName>Plan nauczania opracowany jest bez najmniejszego uwzględnienia specyficznie niemieckiego punktu widzenia kulturalnego. Publiczne szkoły z niemieckim językiem nauczania przeważnie straciły swój niemiecki charakter przez to, że część, przeważnie nawet większość przedmiotów, wykładana jest w języku polskim.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Popierwsze" role="speaker">
+ <persName>Po pierwsze</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PozgonieMarszalkaPilsudskiegospoleczenstwoprzezyloniejednoglebokieprzeobrazenieduchoweStanelowobliczuwielunowychniebezpieczenstwwobecktorychnalezaloznalezcwyjscieWowczastouslyszelismyapelNaczelnegoWodzadomagajacegosiewimienajwyzszychinteresowPanstwaijegoobronyzjednoczeniawszystkichsilnarodowychdopracynadrozwojemiumocnieniemduchowymimaterialnymRzeczypospolitejSformulowanetezzostalywdeklaracjilutowejpodstawowetezyokreslajacejasnokuczemuPolskaiscpowinna" role="speaker">
+ <persName>Po zgonie Marszałka Piłsudskiego społeczeństwo przeżyło niejedno głębokie przeobrażenie duchowe. Stanęło w obliczu wielu nowych niebezpieczeństw, wobec których należało znaleźć wyjście. Wówczas to usłyszeliśmy apel Naczelnego Wodza, domagającego się w imię najwyższych interesów Państwa i jego obrony zjednoczenia wszystkich sił narodowych do pracy nad rozwojem i umocnieniem duchowym i materialnym Rzeczypospolitej. Sformułowane też zostały w deklaracji lutowej podstawowe tezy, określające jasno ku czemu Polska iść powinna.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodwzgledemrzeczowymuderzawodpowiedziachprzedewszystkimniezmiernieniskipoziomwiedzyogolnejktorawinnybylydacsluchaczowijuzniekompendiaiwykladyleczpoprostudomrodzinnyszkolaizyciepotoczneCzestostosunkowospotykamsienpztymzesluchaczniewieiloprzymiotnikowejestpolskieprawowyborcze" role="speaker">
+ <persName>,,Pod względem rzeczowym uderza w odpowiedziach przede wszystkim niezmiernie niski poziom wiedzy ogólnej, którą winny były dać słuchaczowi już nie kompendia i wykłady, lecz po prostu dom rodzinny, szkoła i życie potoczne. Często stosunkowo spotykam się np. z tym, że słuchacz nie wie iloprzymiotnikowe jest polskie prawo wyborcze/'</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodajacmemorialtendowiadomosciWysokiejIzbymamnawidokuzalatwienieiinnejsprawyporuszonejwczasiedzisiejszejdebatyOtopsRembielinskiwczasieswegoprzemowieniapodalsugestiezebyuznacWolnaWszechnicePolskazaszkolezydowskazewzgledunacharaktergronaprofesorowinaskladwyznaniowystudentow" role="speaker">
+ <persName>Podając memoriał ten do wiadomości Wysokiej Izby mam na widoku załatwienie i innej sprawy, poruszonej w czasie dzisiejszej debaty. Oto p. s. Rembieliński w czasie swego przemówienia podał sugestię, żeby uznać Wolną Wszechnicę Polską za szkołę żydowską ze względu na charakter grona profesorów i na skład wyznaniowy studentów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PolskaznajdujacasiewwarunkachgeograficznychwktorychprymatobronnosciPanstwaizwartosciwewnetrznejnaroduwpojonynarodowiprzezMarszalkaSmiglegoRydzaniepodlegazadnejdyskusjiPolskaotoczonapanstwamiwktorychrzadzatotalnezasadywychowawczeniemozepozwolicsobienaluksusutrzymywaniasystemowwychowawczychktorezdzisiejszaepokazdzisiejszatwardarzeczywistoscianicwspolnegoniemajaNiegwolietatyzacjitejdziedzinyzycialeczdlawypelnieniakoniecznychpoprostuzyciowychzadanjakiestajaprzednarodemnaszymPanstwomusijaknajszybciejujacwswerecewsposobjednolityiplanowyzagadnieniewychowanianarodowegomlodychpokolenpolskich" role="speaker">
+ <persName>Polska, znajdująca się w warunkach geograficznych, w których prymat obronności Państwa i zwartości wewnętrznej narodu, wpojony narodowi przez Marszałka Śmigłego-Rydza, nie podlega żadnej dyskusji, Polska otoczona państwami, w których rządzą totalne zasady wychowawcze, nie może pozwolić sobie na luksus utrzymywania systemów wychowawczych, które z dzisiejszą epoką, z dzisiejszą twardą rzeczywistością nic wspólnego nie mają. Nie gwoli — „etatyzacji” tej dziedziny życia, lecz dla wypełnienia koniecznych, po prostu życiowych zadań, jakie stają przed narodem naszym, Państwo musi jak najszybciej ująć w swe ręce w sposób jednolity i planowy zagadnienie wychowania narodowego młodych pokoleń polskich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Posteposiagnietyzostalnietylkodziekipracypokoleniaktoresieuczyloprzedwojnaprzeciwnieudzialmlodegopokoleniawtymrozwojujestznacznyiniemoznamieczadnejwatpliwoscizewychowankowieszkolpolskichzdaliegzaminzyciowyiwykazalinalezyteprzygotowaniezdolnosciiefektywnoscswejpracy" role="speaker">
+ <persName>Postęp osiągnięty został nie tylko dzięki pracy pokolenia, które się uczyło przed wojną, przeciwnie, udział młodego pokolenia w tym rozwoju jest znaczny i nie można mieć żadnej wątpliwości, że wychowankowie szkół polskich zdali egzamin życiowy i wykazali należyte przygotowanie, zdolności i efektywność swej pracy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="potrzebaobawiacsietejdemokratyzacjizechamstwadoszkolakademickichonaniewniesieJaproszePanowzprzyzwyczajeniajuztakiegobelferskiegozetakpowiemsledzepracestudentowiwiemktoprzymoimstolerysujektosiedziktogorodzilzczegoonzyjejakiesajegowarunkiJatowiemimnietointeresujeImuszepowiedzieczemlodziezwiejskazzachowaniajestbeznajmniejszegozarzutuNapewnojestemprzekonanywsrodaresztowanychczydzisiajczykiedyindziejniemamlodziezyludowejsynowchlopowbociprzychodzawnajstraszniejszychwarunkachchloduiglodudazadotegoazebystudiawjaknajpredszymczasieskonczycAzresztanastawieniepsychicznetychmlodychludzijestinnejestzdrowszeanizelitychinteligentowinnegopochodzeniaDlategotooczympsDebskijestglebokoprzekonanyzenietrzebasietegoobawiaczetrzebazrobicwszystkoazebywiesazebysynowiechlopscysynowierobotnikowsynowiemalychurzednikowmoglidoszkolakademickichwstepowacjestsluszneboonitowniosatamzdrowiePowiedzianebylozeodnaszalezyazebybylolepiejNapewnokazdypowinienrobicwswoimzakresietocodoniegonalezyJanapewnorobietocodomnienalezyijakoprofesorijakosenator" role="speaker">
+ <persName>potrzeba obawiać się tej demokratyzacji, że chamstwa do szkół akademickich ona nie wniesie. Ja, proszę Panów, z przyzwyczajenia już takiego belferskiego, że tak powiem, śledzę pracę studentów i wiem, kto przy moim stole rysuje, kto siedzi, kto go rodził, z czego on żyje, jakie są jego warunki. Ja to wiem, i mnie-to interesuje. I muszę powiedzieć, że młodzież wiejska z zachowania jest bez najmniejszego zarzutu. Na pewno — jestem przekonany — wśród aresztowanych czy dzisiaj, czy kiedyindziej, nie ma młodzieży ludowej, synów chłopów, bo ci przychodzą w najstraszniejszych warunkach chłodu i głodu, dążą do tego, ażeby studia w jak najprędszym czasie skończyć. A zresztą nastawienie psychiczne tych młodych ludzi jest inne, jest zdrowsze, aniżeli tych inteligentów innego pochodzenia. Dlatego to, o czym p. s. Dębski jest głęboko przekonany, że nie trzeba się tego obawiać, że trzeba zrobić wszystko, ażeby wieś, ażeby synowie chłopscy, synowie robotników, synowie małych urzędników mogli do szkól akademickich wstępować, jest słuszne, bo oni to wniosą tam zdrowie. Powiedziane było, że od nas zależy, ażeby było lepiej. Na pewno, każdy powinien robić w swoim zakresie to, co do niego należy. Ja na pewno robię to, co do mnie należy i jako profesor i jako senator.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PowiedzeniePanaSenatorazewypadkioktorychmowilempoprzedzajawstrzasyiwyrazonezyczenie" role="speaker">
+ <persName>Powiedzenie Pana Senatora, że wypadki, o których mówiłem, poprzedzają wstrząsy, i wyrażone życzenie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Powiedzmytezsobieotwarcie" role="speaker">
+ <persName>Powiedzmy też sobie otwarcie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Powtarzammoglbymprzytoczyccalyszeregpodobnychprzykladow" role="speaker">
+ <persName>Powtarzam, mógłbym przytoczyć cały szereg podobnych przykładów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PowtorzylasiewzwiekszonejijeszczebardziejkarykaturalnejskalihistoriajakaobserwowalismynapolitechnicewokresierektoratuprofSokolnickiego" role="speaker">
+ <persName>Powtórzyła się w zwiększonej i jeszcze bardziej karykaturalnej skali historia, jaką obserwowaliśmy na politechnice w okresie rektoratu prof. Sokolnickiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PowyzszedowodypotwierdzajawcalejrozciagloscizeapolitycznycharakterwspolpracymlodziezyakademickiejzczynnikamiprzygotowujacymiobronewydajesiepolegacnatymzedajepelneprzywilejemlodziezyakademickiejwyznajacejideologieRomanaDmowskiegocozresztabylowyrazniepodkresloneprzezprzedstawicielamlodziezyakademickiejStronnictwaNarodowego" role="speaker">
+ <persName>Powyższe dowody potwierdzają w całej rozciągłości, że apolityczny charakter współpracy młodzieży akademickiej z czynnikami przygotowującymi obronę wydaje się polegać na tym, że daje pełne przywileje młodzieży akademickiej, wyznającej ideologię Romana Dmowskiego, co zresztą było wyraźnie podkreślone przez przedstawiciela młodzieży akademickiej Stronnictwa Narodowego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Pozatymnakomisjiprzyjetezostalytrzyrezolucjezktorychdwiesanastepujace" role="speaker">
+ <persName>Poza tym na komisji przyjęte zostały trzy rezolucje, z których dwie są następujące</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Pozatymreformytzwjedrzejewiczowskiewzasadzieniedalynicproczzagmatwaniasprawyidzisiajnawetprzecietnieinteligentnyczlowiekniemozeopanowacdwochrzeczy" role="speaker">
+ <persName>Poza tym reformy tzw. — „jędrzejewiczowskie” w zasadzie nie dały nic prócz zagmatwania sprawy i dzisiaj nawet przeciętnie inteligentny człowiek nie może opanować dwóch rzeczy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PozatymtwierdzezeprobaocenywynikownauczaniawszkolachogolnoksztalcacychopartananajlepszychnawettestachinajobiektywniejszymwykonaniusamychbadanniemozedoprowadzicdorezultatowktorebyodzwierciedlalyrzeczywistoscRzeczprostazewyksztalcenieogolnewymagaprzyswojeniapewnegozasobuwiadomosciifaktowGdybyjednakzechcianoulozyctestyzawierajacewszystkiepytanianaktoreczlowiekprzecietniewyksztalconypowiniendawaczadowalajaceodpowiedziotrzymalibysmytakapowodzdatfaktowinazwiskzeobciazenietymwszystkimmaterialunauczaniadoprowadzilodobardzopowaznegodalszegoprzeciazeniaprogramuAprzeciezglosyostrzegawczaoprzeciazeniunaszychprogramowszkolnychsapowszechneiwistociesluszne" role="speaker">
+ <persName>Poza tym twierdze, że próba oceny wyników nauczania w szkołach ogólnokształcących, oparta na najlepszych nawet testach i najobiektywniejszym wykonaniu samych badań, nie może doprowadzić do rezultatów, które by odzwierciedlały rzeczywistość. Rzecz prosta, że wykształcenie ogólne wymaga przyswojenia pewnego zasobu wiadomości i faktów. Gdyby jednak zechciano ułożyć testy, zawierające wszystkie pytania, na które człowiek przeciętnie wykształcony powinien dawać zadowalające odpowiedzi, otrzymalibyśmy taką powódź dat. faktów i nazwisk, że obciążenie tym wszystkim materiału nauczania doprowadziło do bardzo poważnego dalszego przeciążenia programu. A przecież głosy ostrzegawczą o przeciążeniu naszych programów szkolnych są powszechne i w istocie słuszne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Pozostalajednaktemuludowitradycjaprzynaleznoscidostanurycerskiegoiwysokiegopoczuciahonoruiprzywiazaniadotejtradycji" role="speaker">
+ <persName>Pozostała jednak temu ludowi tradycja przynależności do stanu rycerskiego i wysokiego poczucia honoru i przywiązania do tej tradycji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie" role="speaker">
+ <persName>Pozwoli Wysoki Senat, że doszedłszy do problemu rozszerzenia kultury narodowej, chciałbym jeszcze parę słów jemu poświęcić. Jest to zagadnienie, łączące się ściśle z wychowaniem i kształceniem narodowym, zagadnienie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrawdajestzeKrywoszejewdwukrotnieprocesprzegrywalAlepprezydentprzemilczalzepolskiSadNajwyzszyuznalzaslusznazasadeprawnaroszczentegodyrektorazczasowzaborczychZpowodujednakzaginieciaksiazekbuchalteryjnychwteatrachmiejskichsadniemoglzadoscuczynicjegopretensjom" role="speaker">
+ <persName>Prawdą jest, że Krywoszejew dwukrotnie proces przegrywał. Ale p. prezydent przemilczał, że polski Sąd Najwyższy uznał za słuszną zasadę prawną roszczeń tego dyrektora z czasów zaborczych. Z powodu jednak zaginięcia książek buchalteryjnych w teatrach miejskich, sąd nie mógł zadość uczynić jego pretensjom.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesNajwyzszejIzbyKontroliJakubKrzemienski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ProblemwychowanianarodowegowczorajprzedstawialsiezupelnieodmiennienizdzisiajWczorajowychowaniudecydowalprzedewszystkimdomjuzwmniejszymstopniuszkolabadzszkolazaborczabadzszkolapolskakrepowanaciaglakontrolazaborcowProcztychdwochelementowbylysrodowiskaideowewktorychmlodepokoleniewychowywalosieprzewazniewidealachnarodowychwdazeniudopoprawybytunarodowegowdazeniudoniepodleglosciWszystkieteidealywychowawczeowianebylyszczerymhumanitaryzmemposzanowaniemgodnosciludzkiejiwolnosciczlowieka" role="speaker">
+ <persName>Problem wychowania narodowego wczoraj przedstawiał się zupełnie odmiennie niż dzisiaj. Wczoraj o wychowaniu decydował przede wszystkim dom, już w mniejszym stopniu szkoła, bądź szkoła zaborcza, bądź szkoła polska, krępowana ciągłą kontrolą zaborców. Prócz tych dwóch elementów były środowiska ideowe, w których młode pokolenie wychowywało się przeważnie w ideałach narodowych, w dążeniu do poprawy bytu narodowego, w dążeniu do niepodległości. Wszystkie te ideały wychowawcze owiane były szczerym humanitaryzmem, poszanowaniem godności ludzkiej i wolności człowieka.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Profesoroktorymbylowiadomezepotepiatezbrodniezesmiemiecodwageprzeciwstawianiasieimbylprzedmiotemoszczerstwiinsynuacyj" role="speaker">
+ <persName>Profesor, o którym było wiadome, że potępia te zbrodnie, że śmie mieć odwagę przeciwstawiania się im, był przedmiotem oszczerstw i insynuacyj.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="prowadzoneprzezJezuitowWMiedzyrzeczuiDabrownicyprzezPijarowWPoczajowieprzezBazylianowchocobrzadkuwschodniegoalezakonnikownarodowoscipolskiejPrawoslawnychcerkwibylaznikomailosc" role="speaker">
+ <persName>prowadzone przez Jezuitów. W Międzyrzeczu i Dąbrownicy—przez Pijarów. W Poczajowie— przez Bazylianów, choć obrządku wschodniego, ale zakonników narodowości polskiej. Prawosławnych cerkwi była znikoma ilość.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ProczprzerostuzainteresowaniaiczynnegozajmowaniasiesportemnalezyzanotowacipodkresliczeemulacjasportowawprzewaznejilosciprzypadkowjestprowadzonaniefairwalkasportowaprzybieraformyordynarneCzynnikiodpowiedzialnezaopiekenadwychowaniemfizycznymisportowymnieprzeciwdzialajaskutecznietymobjawomcopowodujeprzenoszenieichniejednokrotniedosalszkolnychanastepnieinaterenuniwersytecki" role="speaker">
+ <persName>Prócz przerostu zainteresowania i czynnego zajmowania się sportem, należy zanotować i podkreślić, że emulacja sportowa w przeważnej ilości przypadków jest prowadzona nie fair, walka sportowa przybiera formy ordynarne. Czynniki odpowiedzialne za opiekę nad wychowaniem fizycznym i sportowym nie przeciwdziałają skutecznie tym objawom, co powoduje przenoszenie ich niejednokrotnie do sal szkolnych, a następnie i na teren uniwersytecki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzechodzedokoncaDoPanaMinistraWyznanReligijnychkierujenastepujacepytania" role="speaker">
+ <persName>Przechodzę do końca. Do Pana Ministra Wyznań Religijnych kieruję następujące pytania</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzeciazeniestudentowmaterialemnaukowymwpolitechnikachtotrzeciaprzyczynafatalnegostanurzeczyMowilemotymszczegolowiejnaKomisjiBudzetowejReorganizacjastudiowjestkoniecznosciaktoramusibycdokonanabezdalszejzwlokiZestronyMinisterstwawywartybycmusiwtejsprawieodpowiedninaciskTrzebadostosowacstudiadopraktycznychmozliwosciiwymogowzyciapanstwowego" role="speaker">
+ <persName>Przeciążenie studentów materiałem naukowym w politechnikach to trzecia przyczyna fatalnego stanu rzeczy. Mówiłem o tym szczegółowiej na Komisji Budżetowej. Reorganizacja studiów jest koniecznością, która musi być dokonana bez dalszej zwłoki. Ze strony Ministerstwa wywarty być musi w tej sprawie odpowiedni nacisk. Trzeba dostosować studia do praktycznych możliwości i wymogów życia państwowego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzeciezchcemytylkozebydzieciomniemieckimbylozapewnionewychowaniewjezykuojczystymiwduchunaszejkulturyniemieckiejJestesmytegozdaniazeRzadowipolskiemuniezalezynawykorzystaniuszkolydopolonizacjidziecibezsprzecznieniemieckichprzeciezniemozeRzadowizalezecnawychowaniurenegatowOboktegonaszegozadaniauznajemyzarowniewaznezadaniePanstwabydzieckoniemieckiebylowychowywanenapozytywnegoobywatelapanstwowegoMytozadaniePanstwazawszelojalniespelniamyNatomiastnaszezadaniapowiekszejczescipozostajadotychczasniespelnione" role="speaker">
+ <persName>Przecież chcemy tylko, żeby dzieciom niemieckim było zapewnione wychowanie w języku ojczystym i w duchu naszej kultury niemieckiej. Jesteśmy tego zdania, że Rządowi polskiemu nie zależy na wykorzystaniu szkoły do polonizacji dzieci bezsprzecznie niemieckich, przecież nie może Rządowi zależeć na wychowaniu renegatów. Obok tego naszego żądania uznajemy za równie ważne żądanie Państwa, by dziecko niemieckie było wychowywane na pozytywnego obywatela państwowego. My to żądanie Państwa zawsze lojalnie spełniamy. Natomiast nasze żądania po większej części pozostają dotychczas nie spełnione.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzecieznamiloscBoskatamlodziezprzejmiemoralneifaktycznekierownictwoPanstwemrzezgwaltpalkazolowianymzakonczeniemskrytobojczynozaostatniofosforrozpuszczonywdwusiarczkuweglaoszczerstwaanonimoweulotkiczytomajabyclegitymacjetegowysokiegoposlannictwa" role="speaker">
+ <persName>Przecież, na miłość Boską, ta młodzież przejmie moralne i faktyczne kierownictwo Państwem — rzeź gwałt, pałka z ołowianym zakończeniem, skrytobójczy nóż, a ostatnio fosfor rozpuszczony w dwusiarczku węgla, oszczerstwa, anonimowe ulotki, czy to mają być legitymacje tego wysokiego posłannictwa?</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzedkilkulatyopracowalismypiszeprofLudkiewiczprojektjednorocznychkursowspoldzielczosciihandlurolniczegoktoremialybybycpolaczoneorganizacyjniezwydzialemrolniczymSGGWajednoczesnienatymwydzialemialabybycwprowadzonaspecjalizacjawzakresiespoldzielczoscirolniczejihandlurolniczegoRadaWydzialuRolniczegoiSenatSzkolyGlownejGospodarstwaWiejskiegolaczniezrektorami" role="speaker">
+ <persName>„Przed kilku laty opracowaliśmy — pisze prof. Ludkiewicz — projekt jednorocznych kursów spółdzielczości i handlu rolniczego, które miałyby być połączone organizacyjnie z wydziałem rolniczym S. G. G. W., a jednocześnie na tym wydziale miałaby być wprowadzona specjalizacja w zakresie spółdzielczości rolniczej i handlu rolniczego. Rada Wydziału Rolniczego i Senat Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego łącznie z rektorami</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzemawiajacwswoimczasienaKomisjiBudzetowejwSenaciestwierdzilemzewysuwanietakichzadanczytezzyczenjaktektorymnaimiepodporzadkowanieszkolnictwaioswiatywladzomadministracjiogolnejwywolujezawszewrzeszachnauczycielskichuczucieglebokiejaniezasluzonejkrzywdyjestokazaniemniewiarywpozytywnapracenauczycielaawkonsekwencjizamiastwprowadzacspokojwpracynauczycielskiej" role="speaker">
+ <persName>Przemawiając w swoim czasie na Komisji Budżetowej w Senacie, stwierdziłem, że wysuwanie takich żądań czy też życzeń, jak te, którym na imię podporządkowanie szkolnictwa i oświaty władzom administracji ogólnej, wywołuje zawsze w rzeszach nauczycielskich uczucie głębokiej a niezasłużonej krzywdy, jest okazaniem niewiary w pozytywną pracę nauczyciela, a w konsekwencji zamiast wprowadzać spokój w pracy nauczycielskiej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzeprowadzeniebadannadcelowosciaksztalceniatakiejczyinnejiloscimlodziezywposzczegolnychzawodachjestrzeczaniezmiernietrudnaTymniemniejjednaknapodstawiedokladnychstudiownadobecnymstanemrzeczyiliniamirozwojowyminaszegozyciagospodarczegomoznasiepokusicostosunkowoscisleustalenienaszereglatzapotrzebowanianafachowcowwposzczegolnychdziedzinach" role="speaker">
+ <persName>Przeprowadzenie badań nad celowością kształcenia takiej czy innej ilości młodzieży w poszczególnych zawodach jest rzeczą niezmiernie trudną. Tym niemniej jednak na podstawie dokładnych studiów nad obecnym stanem rzeczy i liniami rozwojowymi naszego życia gospodarczego można się pokusić o stosunkowo ścisłe ustalenie na szereg lat zapotrzebowania na fachowców w poszczególnych dziedzinach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzeroststosowanianajrozmaitszychmetodjakocelowwsobiezamiastsrodkowdocelujestniejednokrotniefatalnyZwlaszczafatalnyjestprzerostmetodydyskusyjnejbedacejulubionaformanauczycieliktorzydoprowadzenialekcjiwnalezytysposobsienieprzygotowalizapominajaczemetodawlasniedyskusyjnawymagabardzostarannegoprzygotowaniaWwynikuuczysiemlodziezfatalnejpowierzchownosciwujmowaniuzagadnieniblagiZwracasiezbytmalawagenaosiagniecieefektywnychpozytywnychwiadomoscidyskutujacnadzagadnieniamizktorychmlodziezwnajlepszymraziezatrzymujepozniejtylkomglistewspomnieniaPoziomefektywnychpozytywnychwiadomoscinatomiastjestzrokunarokcoraznizszyibardziejkatastrofalnySlusznienapisalp" role="speaker">
+ <persName>Przerost stosowania najrozmaitszych metod jako celów w sobie, zamiast środków do celu, jest niejednokrotnie fatalny. Zwłaszcza fatalny jest przerost metody dyskusyjnej, będącej ulubioną formą nauczycieli, którzy do prowadzenia lekcji w należyty sposób się nie przygotowali. zapominając, że metoda właśnie dyskusyjna wymaga bardzo starannego przygotowania. W wyniku uczy się młodzież fatalnej powierzchowności w ujmowaniu zagadnień i blagi. Zwraca się zbyt małą wagę na osiągnięcie efektywnych, pozytywnych wiadomości, dyskutując nad zagadnieniami, z których młodzież w najlepszym razie zatrzymuje później tylko mgliste wspomnienia. Poziom efektywnych, pozytywnych wiadomości natomiast jest z roku na rok coraz niższy i bardziej katastrofalny. Słusznie napisał p.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewazajacawiekszoscwdotknietychtymizarzadzeniamigminachkoscielnychtrzymasiedalejichzlozonychzurzeduwzgledniewydalonychksiezynieplaciskladekkoscielnychnieuczeszczanaodprawianeprzeznarzuconychksiezynabozenstwaniemieckiealeuczeszczananabozenstwawzborachsasiednichWszystkiestaraniazestronyczynnikowkoscielnychiniemieckichdoprowadzeniadopokojowegozalatwieniagornoslaskiejsprawykoscielnejzostalyodrzuconeDoswiadczeniawykazalyzezgodnewspolzycieewangelikownarodowoscipolskiejiniemieckiejnatereniejednejorganizacjigminnejdzisiajniejestwiecejmozliweizeznalezionebycmuszanoweformyulozeniasiestosunkowkoscielnych" role="speaker">
+ <persName>Przeważająca większość w dotkniętych tymi zarządzeniami gminach kościelnych trzyma się dalej ich złożonych z urzędu, względnie wydalonych księży, nie płaci składek kościelnych, nie uczęszcza na odprawiane przez narzuconych księży nabożeństwa niemieckie, ale uczęszcza na nabożeństwa w zborach sąsiednich Wszystkie starania ze strony czynników kościelnych i niemieckich doprowadzenia do pokojowego załatwienia górnośląskiej sprawy kościelnej zostały odrzucone. Doświadczenia wykazały, że zgodne współżycie ewangelików narodowości polskiej i niemieckiej na terenie jednej organizacji gminnej dzisiaj nie jest więcej możliwe i że znalezione być muszą nowe formy ułożenia się stosunków kościelnych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacyMarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Przyczyntegostanurzeczynalezydoszukiwacsiepodtrojakimaspektem" role="speaker">
+ <persName>Przyczyn tego stanu rzeczy należy doszukiwać się pod trojakim aspektem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzypomnezenasamympoczatkutejrozprawypgeneralnyreferentpodosycgroznejzapowiedziskorzystaniazprawiobowiazkowkrytykijakieprzyslugujaIzbomwstosunkudoRzaduwlasciwiejedentylkoobjawujemnypodkresliltjwypadkiwsrodmlodziezyakademickiejZatemnaogolradosnympogodnymtletenjedenciemnyobrazzobaczylOtozniezamierzamprzedluzactejseriiutyskiwanniezamierzamprzedluzacdlategoizsadzezenamjakoprzedstawicielominstytucjipanstwowejipokoleniadojrzalegoprzystoipostawawlasnieodwrotnaNiepowinnismyutyskiwacnadtymcotamlodziezrobiznamiaprzedewszystkimzastanowicsienadpytaniemcomyrobimyzmlodziezajakmyjawychowujemyjezelitakiesawynikiijakmyspelniamynaszobowiazekwychowawczy" role="speaker">
+ <persName>Przypomnę, że na samym początku tej rozprawy p. generalny referent po dosyć groźnej zapowiedzi skorzystania z praw i obowiązków krytyki, jakie przysługują Izbom w stosunku do Rządu, właściwie jeden tylko objaw ujemny podkreślił, tj. wypadki wśród młodzieży akademickiej. Zatem naogół radosnym, pogodnym tle ten jeden ciemny obraz zobaczył. Otóż nie zamierzam przedłużać tej serii utyskiwań, nie zamierzam przedłużać dlatego, iż sądzę, że nam, jako przedstawicielom instytucji państwowej i pokolenia dojrzałego, przystoi postawa właśnie odwrotna. Nie powinniśmy utyskiwać nad tym, co ta młodzież robi z nami, a przede wszystkim zastanowić się nad pytaniem, co my robimy z młodzieżą, jak my ją wychowujemy, jeżeli takie są wyniki, i jak my spełniamy nasz obowiązek wychowawczy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzystepujacwreszciedoanalizyczwartegowymienionegoprzezemniestanuchorobowegonaszegozyciaakademickiegomuszepowiedzieczejestonnajbardziejzaognionyizedotychczasowaterapiapolegajacananalepianiuplastrownieprzyniesiezdrowiaAplastrujajuzodlatrektorzysenatyakademickieipMinistertymczasemranaropiejeizatruwabodajzecorazbardziejorganizm" role="speaker">
+ <persName>Przystępując wreszcie do analizy czwartego wymienionego przeze mnie stanu chorobowego naszego życia akademickiego, muszę powiedzieć, że jest on najbardziej zaogniony i że dotychczasowa terapia, polegająca na nalepianiu plastrów, nie przyniesie zdrowia. A plastrują już od lat rektorzy, senaty akademickie i p. Minister, tymczasem rana ropieje i zatruwa bodajże coraz bardziej organizm.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Reasumujactocopowiedzialemnalezalobymoimzdaniem" role="speaker">
+ <persName>Reasumując to, co powiedziałem, należało by moim zdaniem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RektorktorychcialbyrzadzicbezuwzglednianiadyrektywprezesowBratnichPomocyiCzytelniAkademickiejinstytucyjbedacychwrekachtzwmlodziezynarodowe" role="speaker">
+ <persName>Rektor, który chciałby rządzić bez uwzględniania dyrektyw prezesów Bratnich Pomocy i Czytelni Akademickiej, instytucyj będących w rękach tzw. — „młodzieży narodowe</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RobiwrazeniezeniedoceniasiewaznosciszkolnictwazawodowegoawiecrolniczegorzemieslniczegohandlowegospoldzielczegoKtowczytujesiewMlodepokoleniechlopowwydanestaraniemInstytutuKulturyWsitenslyszywprostrozpaczliwykrzyk" role="speaker">
+ <persName>Robi wrażenie, że nie docenia się ważności szkolnictwa zawodowego, a więc rolniczego, rzemieślniczego, handlowego, spółdzielczego. Kto wczytuje się w — „Młode pokolenie chłopów”, wydane staraniem Instytutu Kultury Wsi, ten słyszy wprost rozpaczliwy krzyk</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="rokuulotkektorapozwolesobieprzepraszambardzozaznecaniesienadWysokaIzbajeszczeprzytoczycHistoriatejokupacjiwdwochzdaniachprzedstawiasiewsposobnastepujacy" role="speaker">
+ <persName>roku ulotkę, którą pozwolę sobie — przepraszam bardzo za znęcanie się nad Wysoką Izbą — jeszcze przytoczyć. Historia tej okupacji w dwóch zdaniach przedstawia się w sposób następujący</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RozumiesiezestosunkiHaliczazWegramiCzechamiiPolskabylyjeszczebardziejozywione" role="speaker">
+ <persName>Rozumie się, że stosunki Halicza z Węgrami, Czechami i Polską były jeszcze bardziej ożywione.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RowniezdojrzalasprawareformystudiowprawniczychotymmowiliMinisterSprawiedliwosciObecneprogramyniewytrzymujaprobyzyciaJakkolwieksprawareformyniejestjeszczeuzgodnionapomiedzywszystkimiwydzialamiwydzialprawnyUniwersytetuStefanaBatoregowWilniejestprzygotowanydowprowadzeniajejusiebietytulemproby" role="speaker">
+ <persName>Również dojrzała sprawa reformy studiów prawniczych, o tym mówił i Minister Sprawiedliwości. Obecne programy nie wytrzymują próby życia. Jakkolwiek sprawa reformy nie jest jeszcze uzgodniona pomiędzy wszystkimi wydziałami, wydział prawny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie jest przygotowany do wprowadzenia jej u siebie tytułem próby.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBartel" role="speaker">
+ <persName>S. Bartel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDobaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Dobaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJedrusik" role="speaker">
+ <persName>S. Jędrusik</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
+ <persName>S. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKolankowski" role="speaker">
+ <persName>S. Kolankowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksBlizinski" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Bliziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksNosalewski" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Nosalewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksZelek" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Zelek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLepki" role="speaker">
+ <persName>S. Lepki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMilaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miłaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPulnarowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Pulnarowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRembielinski" role="speaker">
+ <persName>S. Rembieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSlaski" role="speaker">
+ <persName>S. Śląski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZarzycki" role="speaker">
+ <persName>S. Zarzycki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SadzezetojestskromnezyczenieskierowanedoPanaMinistraisadzezeWysokaIzbazgodzisiezemnajezeliwyrazepogladzesprawatapowinnazostacrozstrzygnietabezzwlokiwnajpredszymmozliwieczasie" role="speaker">
+ <persName>Sądzę, że to jest skromne życzenie skierowane do Pana Ministra i sądzę, że Wysoka Izba zgodzi się ze mną, jeżeli wyrażę pogląd, że sprawa ta powinna zostać rozstrzygnięta bez zwłoki, w najprędszym możliwie czasie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Senatorowiewedlugzalaczonejdoprotokolulistyobecnosci" role="speaker">
+ <persName>Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SlowomlodziezstalosiesynonimemmlodziezyakademickiejMlodziezwyszlanaulicemlodziezpobilaZydamlodziezrozrzucilaulotkiwiadomozeodnosnanotatkadziennikarskamanauwadzemlodziezakademickaChybajedenwzgladusprawiedliwialbywnaszychstosunkachwyroznianieakademikowodresztymlodziezyuczacejsieipracujacejatymbylbywzgladnazachowaniesiepewnejjejczesciwmurachuczelniipozanimiwobeckolegowprofesorowwladzakademickichwladzpanstwowychanawetPanstwaJesttowyroznieniemalozaszczytneiobyjaknajrychlejzniklo" role="speaker">
+ <persName>Słowo — „młodzież” stało się synonimem młodzieży akademickiej. „Młodzież wyszła na ulicę”, — „młodzież pobiła Żyda”. — „młodzież rozrzuciła ulotki” — wiadomo, że odnośna notatka dziennikarska ma na uwadze młodzież akademicką Chyba jeden wzgląd usprawiedliwiałby w naszych stosunkach wyróżnianie akademików od reszty młodzieży uczącej się i pracującej, a tym byłby wzgląd na zachowanie się pewnej jej części w murach uczelni i poza nimi wobec kolegów. profesorów, władz akademickich, władz państwowych, a nawet Państwa. Jest to wyróżnienie mało zaszczytne i oby jak najrychlej znikło.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SlyszalemzdaniezewtychgwaltachasatacyktorzynazywajatowalkawyrabiasieduchbojowywyzwalasieenergiaJeszczejedensmialykrokawtymrozumowaniuuzyjemyzwrotuduchrycerski" role="speaker">
+ <persName>Słyszałem zdanie, że w tych gwałtach—a są tacy, którzy nazywają to walką wyrabia się duch bojowy, wyzwala się energia. Jeszcze jeden śmiały krok, a w tym rozumowaniu użyjemy zwrotu — „duch rycerski”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SportNiechmlodziezuprawiasportcwiczyswecialoalezumiaremracjonalnietakjaktoregulujeokolnikMinisterstwaNiechsiejednakpoprostucalymswymjestestwemnienastawianatesprawyNiechpoznazeszkolatonietylkosportraczejnaukaipracaSportwychowaniefizycznetotylkosrodkidoosiagnieciatezyznyfizycznejpotrzebnejjakopodstawadoosiagnieciatezyznymoralnejiduchowejdorozwinieciaswegointelektu" role="speaker">
+ <persName>Sport. Niech młodzież uprawia sport, ćwiczy swe ciało, ale z umiarem, racjonalnie, tak, jak to reguluje okólnik Ministerstwa. Niech się ' jednak po prostu całym swym jestestwem nie nastawia na te sprawy. Niech pozna, że szkoła to nie tylko sport, raczej nauka i praca. Sport, wychowanie fizyczne, to tylko środki do osiągnięcia tężyzny fizycznej, potrzebnej jako podstawa do osiągnięcia tężyzny moralnej i duchowej, do rozwinięcia swego intelektu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Sprawaksztalceniakandydatownanauczycieliszkolpowszechnychdwoistymsystemem" role="speaker">
+ <persName>Sprawa kształcenia kandydatów na nauczycieli szkół powszechnych dwoistym systemem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawaporuszonaprzezpsPrystoraniejestnowaJakupiorjakisjakpowiedzialemwowczasnakomisjipokutujeonaporoznychzakamarkachministerialnychczyinnychiodczasudoczasuniewiemdlaczegozjawiasienawidowniZebyzniaskonczyczebywreszcierazprzepadlauwazamzakoniecznewyjasnienieskadidlaczegosiewewspolczesnejPolscezjawila" role="speaker">
+ <persName>Sprawa poruszona przez p. s. Prystora nie jest nowa. Jak upiór jakiś — jak powiedziałem wówczas na komisji — pokutuje ona po różnych zakamarkach ministerialnych czy innych i od czasu do czasu — nie wiem dlaczego — zjawia się na widowni! Żeby z nią skończyć, żeby wreszcie raz przepadła, uważam za konieczne wyjaśnienie, skąd i dlaczego się we współczesnej Polsce zjawiła?</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="sprawozdawcyktorywysunalpotrzebematerialnejpoprawybytunauczycielstwaProsilbymPanaMinistrazebynauczycielstwoiprofesorowodciazycodszereguzadanubocznychbywzyciucodziennympozagodzinamiwykladowmoglisiewiecejzajacnaszamlodzieza" role="speaker">
+ <persName>sprawozdawcy, który wysunął potrzebę materialnej poprawy bytu nauczycielstwa. Prosiłbym Pana Ministra, żeby nauczycielstwo i profesorów odciążyć od szeregu zadań ubocznych, by w życiu codziennym poza godzinami wykładów mogli się więcej zająć naszą młodzieżą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawytesaprzedmiotemstudiowwMinisterstwiedazymytezdonajlepszegorozwiazaniazagadnieniaprzygotowanianauczycieliszkolsrednichdoichpracywszkolach" role="speaker">
+ <persName>Sprawy te są przedmiotem studiów w Ministerstwie, dążymy też do najlepszego rozwiązania zagadnienia przygotowania nauczycieli szkół średnich do ich pracy w szkołach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SzeregrzeczyzostalojuzprzezppsenatorowpoprzedniowypowiedzianychdlategodonichwracacniebedePodzielamzdaniep" role="speaker">
+ <persName>Szereg rzeczy zostało już przez pp. senatorów poprzednio wypowiedzianych, dlatego do nich wracać nie będę. Podzielam zdanie p.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SzkolnictwojakieistnialobylotylkopolskieiprowadzonedoczasupowstaniaKomisjiEdukacyjnejtylkoprzezzakonyiparafiepolskieWLuckuKrzemiencuWlodzimierzu" role="speaker">
+ <persName>Szkolnictwo, jakie istniało, było tylko polskie i prowadzone do czasu powstania Komisji Edukacyjnej tylko przez zakony i parafie polskie. W Łucku, Krzemieńcu, Włodzimierzu —</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Szkolnictwozawodowenalezyrozbudowywacizaopatrzycwdostatecznesrodkipienieznegdyzrozbudowujacysieprzemyslwykazujecorazwiekszebrakimaterialuludzkiego" role="speaker">
+ <persName>Szkolnictwo zawodowe należy rozbudowywać i zaopatrzyć w dostateczne środki pieniężne, gdyż rozbudowujący się przemysł wykazuje coraz większe braki materiału ludzkiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SzkolnictwozawodoweSluszniewysunelosieononaKomisjiBudzetowejnaplanpierwszyJestesmywfazieprzebudowygospodarczejPolskiitaprzebudowaudanamsiezaleznieodtegojakrozwiazemymiedzyinnymizagadnienieszkolnictwazawodowegoDlaostregoprzykladuazebywbilsieonwpamiecprzypomnezeprzeciezmamydoodrobieniahistorycznezaniedbanieNiechcielismysiezajmowachandlemiotoobecniemusimymiedzyinnymiprzezszkolyhandlowewpoicwnaszespoleczenstwozekazdadziedzinezyciagospodarczegonarodjezelichcebycwielkimnarodemsammusidobrzezalatwiacOtojakiemiedzyinnymizadaniemaszkolazawodowabynaszamlodziezwtymprzekonaniuutrwalicidacjejuzbrojenienalezytezebypotrafilakazdeprzedsiebiorstwoszczegolniegospodarczeporzadnieprowadzicDlategonaKomisjiBudzetowejsluchalismyztakwielkimzainteresowaniemotymjaksierozwijazakresszkolzawodowychjaksiepowiekszabardzoznacznieiloscuczniowjakijesttenzdrowynadktorysiezrodzilwspoleczenstwieiwsrodmlodziezydooddaniasietymkierunkomwswojejprzyszlej" role="speaker">
+ <persName>Szkolnictwo zawodowe. Słusznie wysunęło się ono na Komisji Budżetowej na plan pierwszy. Jesteśmy w fazie przebudowy gospodarczej Polski i ta przebudowa uda nam się zależnie od tego, jak rozwiążemy między innymi zagadnienie szkolnictwa zawodowego. Dla ostrego przykładu, ażeby wbił się on w pamięć, przypomnę, że przecież mamy do odrobienia historyczne zaniedbanie. Nie chcieliśmy się zajmować handlem i oto obecnie musimy między innymi przez szkoły handlowe wpoić w nasze społeczeństwo, że każda dziedzinę życia gospodarczego naród, jeżeli chce być wielkim narodem, sam musi dobrze załatwiać. Oto jakie między innymi zadanie ma szkoła zawodowa, by nasza młodzież w tym przekonaniu utrwalić i dać jej uzbrojenie należyte, żeby potrafiła każde przedsiębiorstwo, szczególnie gospodarcze, porządnie prowadzić. Dlatego na Komisji Budżetowej słuchaliśmy z tak wielkim zainteresowaniem o tym, jak się rozwija zakres szkół zawodowych, jak się powiększa bardzo znacznie ilość uczniów, jaki jest ten zdrowy nad. który się zrodził w społeczeństwie i wśród młodzieży, do oddania się tym kierunkom w swojej przyszłej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Tastabilizacjaszkolnictwanizejzorganizowanegonawsiodbijasieujemnienazyciukulturalnymtegosrodowiskaorazutrudniadostepmlodziezywiejskiejdowyzszychstopniszkolnictwa" role="speaker">
+ <persName>Ta stabilizacja szkolnictwa niżej zorganizowanego na wsi odbija się ujemnie na życiu kulturalnym tego środowiska oraz utrudnia dostęp młodzieży wiejskiej do wyższych stopni szkolnictwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TazasadaszkoleniaiwychowaniamozejeszczebardziejprzyczynicsiedonaszejzwartoscidojednolitejpostawymoralnejcalegonaroduNiemcynainnejdrodzerealizujatencelNjestetydalecyjeszczejestesmyodjednolitejszkolypowszechnejNietwierdzezenieosiagniemytegoaledzisiejszystanjesttakizeniemajednolitejszkolypowszechnejAgdyJejniemaniemozebyctezmowyozapewnieniuwszystkimdzieciomwPolscerownychwarunkowwosiaganiuwyzszychszczeblinauczaniaPadlydzisiajtuslowaktorechcenajgorecejpoprzecPrzyznajaotwarciezepoddajarewizjiswojedawnepogladynaspraweorganizacjiszkolnictwapowszechnegoNasniestacnatobysmywpredkimczasiemoglizbudowactejednolitawysokostopniowaszkoleDlategomusimyzuznaniempodniesczeObozZjednoczeniaNarodowegowodniesieniudoszkolnietwawypowiedzialopiniezeszkolapowszechnamanietylkoprzygotowacdowyzszegostopniaalemusidacminimumpraktycznychwiadomosciidlatychktorzynaniejpoprzestanaboniebedzieichstacnatobyksztalcicsiewyzejTauwagadzisiajprzychodziminamyslmimozeuznajazasadynaktorychopartybylprogramreorganizacjiszkolnictwasadzetylkozelatadlugiebedzieonrealizowanyChcialbymjednakzebytenokresprzejsciowyniespowodowalpokrzywdzeniamlodziezyszkolwiejskichzmozliwosciamiksztalceniasiebozewsipo" role="speaker">
+ <persName>Ta zasada szkolenia i wychowania może jeszcze bardziej przyczynić się do naszej zwartości, do jednolitej postawy moralnej całego narodu. Niemcy na innej drodze realizują ten cel. Njestety, dalecy jeszcze jesteśmy od jednolitej szkoły powszechnej. Nie twierdzę, że nie osiągniemy tego, ale dzisiejszy stan jest taki, że nie ma jednolitej szkoły powszechnej. A gdy Jej nie ma, nie może być też mowy o zapewnieniu wszystkim dzieciom w Polsce równych warunków w osiąganiu wyższych szczebli nauczania. Padły dzisiaj tu słowa, które chcę najgoręcej poprzeć. Przyznają otwarcie, że poddają rewizji swoje dawne poglądy na sprawę organizacji szkolnictwa powszechnego. Nas nie stać na to, byśmy w prędkim czasie mogli zbudować tę jednolitą, wysokostopniową szkołę. Dlatego musimy z uznaniem podnieść, że Obóz Zjednoczenia Narodowego w odniesieniu do szkolnie-, twa wypowiedział opinię, że szkoła powszechna ma nie tylko przygotować do wyższego stopnia, ale musi dać minimum praktycznych wiadomości i dla tych, którzy na niej poprzestaną, bo nie będzie ich stać na to, by kształcić się wyżej. Ta uwaga dzisiaj przychodzi mi na myśl. mimo że uznają zasady, na których oparty był program reorganizacji szkolnictwa, sądzę tylko, że lata długie będzie on realizowany Chciałbym jednak, żeby ten okres przejściowy nie spowodował pokrzywdzenia młodzieży szkół wiejskich z możliwościami kształcenia się, bo ze wsi po</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TaksamobylowczasachpozniejszychwczasachhumanizmuirenesansuWszystkietepradyzachodnioeuropejskieizdobyczekulturalneszlyodnaszWlochprzezCzechyiPolskeiszerzylysiezupelnieswobodnieidopieroodnasprzedzieralysiedoMoskwygdzieniezawszegoscinniebylyprzyjmowaneIszkolaiteatridrukarniewszystkotocodzisiajzaliczamydokulturywtensposobprzychodzilodonasirozwijalosieunas" role="speaker">
+ <persName>Tak samo było w czasach późniejszych, w czasach humanizmu i renesansu. Wszystkie te prądy zachodnio-europejskie i zdobycze kulturalne szły od nas z Włoch przez Czechy i Polskę i szerzyły się zupełnie swobodnie i dopiero od nas przedzierały się do Moskwy, gdzie nie zawsze gościnnie były przyjmowane. I szkoła i teatr i drukarnie, wszystko to, co dzisiaj zaliczamy do kultury, w ten sposób przychodziło do nas i rozwijało się u nas.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TaksieskladanietylkozresztawPolscealeinacalymswieciezemiastatewielkieskupiskamajaspecjalnyprzywilejzemajalepszemieszkaniakomunikacjeobslugezdrowiazaspakajaniepotrzebkulturalnychbomiastomwielkimskupiskomsluzyiPanstwoisamorzadsluzaurzedyiinstytucjeWiesprzytympokonywaniuprzestrzeniktorezawszebyloijesttrudnepozostajenadrugimplanieChociazwdzisiejszejdyskusjibylyglosyzaczepiajaceotozagadnieniemiedzyinnymiiprektoraMiklaszewskiegopragnalbymzajacjeszczetrocheczasuWysokiejIzbiemowiacoproblemiewychowaniaiksztalceniaszerokichmasspoleczenstwapolskiego" role="speaker">
+ <persName>Tak się składa, nie tylko zresztą w Polsce, ale i na całym świecie, że miasta, te wielkie skupiska mają specjalny przywilej, że mają lepsze mieszkania, komunikację, obsługę zdrowia, zaspakajanie potrzeb kulturalnych, bo miastom, wielkim skupiskom służy i Państwo i samorząd, służą urzędy i instytucje. Wieś przy tym pokonywaniu przestrzeni, które zawsze było i jest trudne, pozostaje na drugim planie. Chociaż w dzisiejszej dyskusji były głosy zaczepiające o to zagadnienie, między innymi i p. rektora Miklaszewskiego, pragnąłbym zająć jeszcze trochę czasu Wysokiej Izbie, mówiąc o problemie wychowania i kształcenia szerokich mas społeczeństwa polskiego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Taksieskladazewiekszoscnaszychhaselbrzminegatywnie" role="speaker">
+ <persName>Tak się składa, że większość naszych haseł brzmi negatywnie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TakwiecwczasiepolitycznejniewoliPolacyzaciesniliznaczniekragswoichtroskzagadnienicelowktorewypelnialytrescwysilkownajlepszychsynowojczyznyrozdartejwowczasnaczesciWtymtoczasiewalkatoczylasieprzedewszystkimozachowaniewlasnegonarodowegobytuioodzyskanieniepodleglosciTotezpowiedziecmusimysobieotwarciezewchwiliodrodzeniaPolskiszerokiemasyspoleczenstwaniebylyprzygotowanedostworzeniaideologiiwlasnegowielkiegoastrukturalnieniejednolitegoPanstwaDawniejszepodzialynagrupypolitycznenieprzestalyistniecprzeciwnierozroslysiedalejwoparciujednakoideologieprzestarzalaiczestoodnowychzagadnienogolnopanstwowychodleglaDolaczylysiedotegoinneczynnikiPrzezczasdluzszyjuzwPolsceodrodzonejwieluupajalosiewiarawhaslapacyfistyczneispogladalonaGenewejakonamiejscegdziepokojoworozstrzyganebycmialynajzywotniejszeinteresypanstwinarodowDopierowypadkilatostatnichwplynelynazmianestanowiskatychktorzyulegalipodobnymzludzeniom" role="speaker">
+ <persName>Tak więc w czasie politycznej niewoli Polacy zacieśnili znacznie krąg swoich trosk zagadnień i celów, które wypełniały treść wysiłków najlepszych synów ojczyzny rozdartej wówczas na części. W tym to czasie walka toczyła się przede wszystkim o zachowanie własnego narodowego bytu i o odzyskanie niepodległości. Toteż powiedzieć musimy sobie otwarcie, że w chwili odrodzenia Polski szerokie masy społeczeństwa nie były przygotowane do stworzenia ideologii własnego wielkiego a strukturalnie niejednolitego Państwa. Dawniejsze podziały na grupy polityczne nie przestały istnieć, przeciwnie, rozrosły się dalej w oparciu jednak o ideologię przestarzałą i często od nowych zagadnień ogólnopaństwowych odległą. Dołączyły się do tego inne czynniki. Przez czas dłuższy już w Polsce odrodzonej wielu upajało się wiarą w hasła pacyfistyczne i spoglądało na Genewę jako na miejsce, gdzie pokojowo rozstrzygane być miały najżywotniejsze interesy państw i narodów. Dopiero wypadki lat ostatnich wpłynęły na zmianę stanowiska tych, którzy ulegali podobnym złudzeniom.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TakwieczarownomieszkancyLwowajaktezwieluinnychczytelnikowniemialomoznoscizapoznaniasieznajbardziejistotnymiakcentamiwspomnianegoustepumegoprzemowieniaktorybymoglwzbudzicichzainteresowanie" role="speaker">
+ <persName>Tak więc zarówno mieszkańcy Lwowa, jak też wielu innych czytelników, nie miało możności zapoznania się z najbardziej istotnymi akcentami wspomnianego ustępu mego przemówienia, który by mógł wzbudzić ich zainteresowanie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TekontrastygrupmieszczanskichoczywisciedotyczawnajwiekszejmierzemlodziezyzydowskiejIdlategowlasniemuszetotutajpodkreslicponiewazpodnoszonesateciagleaktydyskryminacjiZydownawyzszychuczelniachzeprzedewszystkimsprzeciwiatosieprzeznaczeniuzyciowemuorazideowemuuczelniPowolamsietutajnaniebylejakaopiniealbowiemnaopiniewielkiegouczonegofrancuskiegoPasteuraktorywypowiedzialslowajakiespokojnietupowtorzycmoge" role="speaker">
+ <persName>Te kontrasty grup mieszczańskich oczywiście dotyczą w największej mierze młodzieży żydowskiej. I dlatego właśnie muszę to tutaj podkreślić, ponieważ podnoszone są te ciągłe akty dyskryminacji Żydów na wyższych uczelniach, że przede wszystkim sprzeciwia to się przeznaczeniu życiowemu oraz ideowemu uczelni. Powołam się tutaj na nie byle jaką opinię, albowiem na opinię wielkiego uczonego francuskiego Pasteur'a, który wypowiedział słowa, jakie spokojnie tu powtórzyć mogę</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Tewarunkiutrudniajanietylkoskupieniewszystkichsildlapozytywnejpracypodniesieniaduchowejimaterialnejkulturykrajualetakzestwarzajatrudnosciwszkolnejpracywychowawczej" role="speaker">
+ <persName>Te warunki utrudniają nie tylko skupienie wszystkich sił dla pozytywnej pracy podniesienia duchowej i materialnej kultury kraju, ale także stwarzają trudności w szkolnej pracy wychowawczej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni" role="speaker">
+ <persName>Tego rodzaju badania powinien przeprowadzać powołany właśnie do życia komitet studiów nad zatrudnieniem młodzieży. Powołanie do życia komitetu zatrudnienia młodzieży mogłoby zabezpieczyć nas od grożącego nam już w najbliższym czasie w szeregu zawodów braku wykwalifikowanych pracowników, skierować masy młodzieży z wyższym wykształceniem do miejsc, gdzie obecnie daje się odczuć boleśnie ich brak. To przyczyniłoby się do podniesienia poziomu kulturalnego i gospodarczego naszych wsi i miasteczek oraz rozwiązania palących problemów tzw. nadprodukcji inteligencji. Obecnie napływ studentów na poszczególne wydziały regulowany jest również pojemnością sal i pracowni.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Tenbolitorozdraznieniestopniujesieodpowiedniodotegojakwzrastanaszaswiadomoscnietylkonaszychplusowiminusowaletezwinizaslugnaszychprzodkowdlakulturyicywilizacji" role="speaker">
+ <persName>Ten ból i to rozdrażnienie stopniuje się odpowiednio do tego, jak wzrasta nasza świadomość nie tylko naszych plusów i minusów, ale też win i zasług naszych przodków dla kultury i cywilizacji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TerazjeszczejednamalalokalnaprosbadoPanaMinistrazebysiezechcialzajacstanembudynkowszkolnychnaPomorzuPodtymwzgledemjestesmyogromniezacofaniOddziesiatkowlatnicsienierobiUtrzymaniebudynkowwmozliwymstaniepochlaniastrasznesumyBraksaldlaszkolpowszechnychisrednichGmachygimnazjalnestareponureciemnenoryWChojnicachtrzebabylonawetulicezamknacbobyloniebezpieczenstwocalygmachsiewaliAtojestbezposrednioprzygranicyBardzogoracoproszezajacsietasprawabotegowymagaprestigepanstwowy" role="speaker">
+ <persName>Teraz jeszcze jedna mała lokalna , prośba do Pana Ministra, żeby się zechciał zająć stanem budynków szkolnych na Pomorzu. Pod tym względem jesteśmy ogromnie zacofani. Od dziesiątków lat nic się nie robi. Utrzymanie budynków w możliwym stanie pochłania straszne sumy, Brak sal dla szkół powszechnych i średnich. Gmachy gimnazjalne — stare, ponure ciemne nory. W Chojnicach trzeba było nawet ulicę zamknąć, bo było niebezpieczeństwo, cały gmach się wali. A to jest bezpośrednio przy granicy. Bardzo gorąco proszę zająć się tą sprawą, bo tego wymaga prestige państwowy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TerazpozwolesobiejeszczestwierdzicnastepujacyfaktStwierdzilemosobisciezedobormaterialustudenckiegodowyzszychuczelnirolniczychniejestdostatecznyibywaniewlasciwy" role="speaker">
+ <persName>Teraz pozwolę sobie jeszcze stwierdzić następujący fakt. Stwierdziłem osobiście, że dobór materiału studenckiego do wyższych uczelni rolniczych nie jest dostateczny i bywa niewłaściwy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TerazprzechodzedojeszczeinnychzagadnienNaszepokolenienaswszystkichjaktujestesmybylopokoleniemwdziejachzupelniewyjatkowymMyjestesmypokoleniemwielkiejprzygodymysmyprzezylitylezeniemalzadnepokoleniewdziejachniczegopodobnegoniedoswiadczyloMysmyprzezyliiodbudowaniePanstwaPolskiegoifrontiokopyiprzelewalismykrewprzezylismyLwowiWarszaweprzezylismywnajmlodszychlatachszkoleobcatajneorganizacjeuczacsiejaksierozbierarewolweryijakbombysierobiMysmyprzezylinieslychaniewieleilubimyotymopowiadacichwalicsieztegowszkolewpodrecznikachwewspomnieniachapamietactrzebazetotakzenamlodychdzialaWpewnychgrupachmlodychwidzimytezzjawiskoktoreokreslilbymjakokompleksniespelnionegobohaterstwanieprzezytejwielkiejprzygodytesknotedojakiejsawanturydojakiegoswyzyciadopelniejszegozyciaidozycianiebezpiecznegoIstadwlasnietesknotadojakiegoswstrzasuprzelomukiedyPolscewtejchwilipotrzebawlasnienormalnejrzetelnejpowaznejspokojnejpracytesknotawimiektorejnarazajanierazPolskenarzeczydlaniejniepotrzebneiczestokrocszkodliwe" role="speaker">
+ <persName>Teraz przechodzę do jeszcze innych zagadnień. Nasze pokolenie, nas wszystkich, jak tu jesteśmy, było pokoleniem w dziejach zupełnie wyjątkowym. My jesteśmy pokoleniem wielkiej przygody, myśmy przeżyli tyle, że niemal żadne pokolenie w dziejach niczego podobnego nie doświadczyło. Myśmy przeżyli i odbudowanie Państwa Polskiego i front i okopy i przelewaliśmy krew, przeżyliśmy Lwów i Warszawę. przeżyliśmy w najmłodszych latach szkołę obcą, tajne organizacje, ucząc się, jak się rozbiera rewolwery i jak bomby się robi. Myśmy przeżyli niesłychanie wiele i lubimy o tym opowiadać i chwalić się z tego w szkole, w podręcznikach, we wspomnieniach, a pamiętać trzeba, że to także na młodych działa. W pewnych grupach młodych widzimy też zjawisko, które określiłbym jako kompleks niespełnionego bohaterstwa, nie przeżytej wielkiej przygody, tęsknotę do jakiejś awantury, do jakiegoś wyżycia, do pełniejszego życia i do życia niebezpiecznego. I stąd właśnie tęsknota do jakiegoś wstrząsu, przełomu, kiedy Polsce w tej chwili potrzeba właśnie normalnej, rzetelnej, poważnej, spokojnej pracy, tęsknota, w imię której narażają nieraz Polskę na rzeczy dla niej niepotrzebne i częstokroć szkodliwe.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TerazprzejdedodrugiejsprawyolbrzymiejwagijeslichodziobledywwychowaniumlodegopokoleniatojestdozagadnieniakonspiracjiZagadnienietojestszerszeniedotyczytylkokwestiipedagogicznejtojestzagadnieniewogolenaszegozyciapolitycznego" role="speaker">
+ <persName>Teraz przejdę do drugiej sprawy olbrzymiej wagi, jeśli chodzi o błędy w wychowaniu młodego pokolenia, to jest do zagadnienia konspiracji. Zagadnienie to jest szersze, nie dotyczy tylko kwestii pedagogicznej, to jest zagadnienie w ogóle naszego życia politycznego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="tedydotegoszlachectwadostawaliniewszyscyWielochowieGlowaccyiPyzeRycerstwopolskiewchlanialowswojstaniprzygarnialodosiebiecoraztowiekszeiliczniejszerzeszetychktorzykrwiaswojaofiarnieskladananaoltarzuOjczyznyzasluzylinapodniesieniedogodnoscirycerskiejOtymnaszwielkipoetaAdamMickiewicztakpiszewKsiegachPielgrzymstwaPolskiego" role="speaker">
+ <persName>tędy do tego szlachectwa dostawali nie wszyscy, Wielochowie, Głowaccy i Pyże. Rycerstwo polskie wchłaniało w swój stan i przygarniało do siebie coraz to większe i liczniejsze rzesze tych, którzy krwią swoją, ofiarnie składaną na ołtarzu Ojczyzny, zasłużyli na podniesienie do godności rycerskiej. O tym nasz wielki poeta Adam Mickiewicz tak pisze w Księgach Pielgrzymstwa Polskiego</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TojestsadzenajwazniejszaczesczagadnieniaszkolnegowPolsceWydajemisiezewieleztychsprawktorebylytaktragiczniecharakteryzowanesprawystosunkownawyzszychuczelniachznajdatezrozwiazanieprzezwiekszydoplywdotychuczelnimlodziezywiejskiejMogezapewnicWysokaIzbeawiekszoscPanowSenatorowznanaszestosunkiwiejskiezetamlodziezniewniesiechamstwadonaszegozyciaWarstwywiejskiemajaswojakultureswojepoczuciegodnosciludzkiejiswojstosunekpowaznydowielkichzagadnienzyciaidopracyumyslowej" role="speaker">
+ <persName>To jest, sądzę, najważniejsza część zagadnienia szkolnego w Polsce. Wydaje mi się, że wiele z tych spraw, które były tak tragicznie charakteryzowane, sprawy stosunków na wyższych uczelniach, znajdą też rozwiązanie przez większy dopływ do tych uczelni młodzieży wiejskiej. Mogę zapewnić Wysoką Izbę, a większość Panów Senatorów zna nasze stosunki wiejskie, że ta młodzież nie wniesie — „chamstwa” do naszego życia. Warstwy wiejskie mają swoją kulturę, swoje poczucie godności ludzkiej i swój stosunek poważny do wielkich zagadnień życia i do pracy umysłowej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TosamoodnosisiedoprofesorowBylobytezbledemuwazacswiatprofesorowakademickichzapozbawionymalychnamietnosciibledowludzkich" role="speaker">
+ <persName>To samo odnosi się do profesorów. Było by też błędem uważać świat profesorów akademickich za pozbawiony małych namiętności i błędów ludzkich</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="tonnajwznioslejszytonofiarnejsluzbydlaNarodu" role="speaker">
+ <persName>ton najwznioślejszy — ton ofiarnej służby dla Narodu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TroskaujawnianawtejdyskusjijestlatwadowytlumaczeniaChodzinambowiemotoabymlodzieznaszawyroslanamoralnieifizyczniezdrowychobywateliRzeczypospolitejawiecnaludzidzielnychipracowitychobdarzonychsilnawolaimocnymcharakteremPokoleniemlodepowinnoprzyczynicsieistotniedodalszegowszechstronnegorozwojuPolskiMlodzieznaszapowinnabycprzepojonamilosciaOjczyznyibycgotowawkazdejchwiliponiescwszelkaofiarewwalceoniepodlegloscinienaruszalnoscgranicnaszegokrajupowinnatezumiecstanacwobroniehonoruidobregoimieniaPolaka" role="speaker">
+ <persName>Troska ujawniana w tej dyskusji jest łatwa do wytłumaczenia. Chodzi nam bowiem o to, aby młodzież nasza wyrosła na moralnie i fizycznie zdrowych obywateli Rzeczypospolitej, a więc na ludzi dzielnych i pracowitych, obdarzonych silną wolą i mocnym charakterem. Pokolenie młode powinno przyczynić się istotnie do dalszego wszechstronnego rozwoju Polski. Młodzież nasza powinna być przepojona miłością Ojczyzny i być gotowa w każdej chwili ponieść wszelką ofiarę w walce o niepodległość i nienaruszalność granic naszego kraju, powinna też umieć stanąć w obronie honoru i dobrego imienia Polaka.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TrudnojestmowicotymzemlodziezmatakczyinaczejrozumowacWroznychkonspiracjachoktorychzechcialdziswspomniecpsenRembielinskijatezbralemudzialWtedybardzowysokocenilemswamysloichznaczeniudziejowymDzismuszepowiedzieczeszczesciemdzialalemslusznieniemniejniewielewtedyistotnierozumowalemNietylezatemsawinniciktorzywtychmlodzienczychkonspiracjachdzialajaileciktorzynimikierujaciktorzymlodzieztedoowejwcudzyslowiepowiemrewolucjinamawiajajakwlasniepiszesiepodowymiulotkamimlodziezrewolucyjnaczyakademicyrewolucyjnitosazresztasprawytejmlodziezyijejkierownikowonizatomoralnieodpowiadajaJamuszedziszajacsieinnakwestiaktoradomnieterazbezposrednionalezy" role="speaker">
+ <persName>Trudno jest mówić o tym, że młodzież ma tak czy inaczej rozumować. W różnych konspiracjach, o których zechciał dziś wspomnieć p. sen. Rembieliński, ja też brałem udział. Wtedy bardzo wysoko ceniłem swą myśl o ich znaczeniu dziejowym. Dziś muszę powiedzieć, że szczęściem działałem słusznie, niemniej niewiele wtedy istotnie rozumowałem. Nie tyle zatem są winni ci, którzy w tych młodzieńczych konspiracjach działają, ile ci, którzy nimi kierują, ci, którzy młodzież tę do owej, w cudzysłowie powiem, — „rewolucji” namawiają, jak właśnie pisze się pod owymi ulotkami — „młodzież rewolucyjna” czy — „akademicy rewolucyjni” — to są zresztą sprawy tej młodzieży i jej kierowników, oni za to moralnie odpowiadają. Ja muszę dziś zająć się inną kwestią, która do mnie teraz bezpośrednio należy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Trzebacofnacsieztejblednejdrogiitoimrychlejtymlepiej" role="speaker">
+ <persName>Trzeba cofnąć się z tej błędnej drogi i to im rychlej, tym lepiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TuniedzialawiecKosciolinieKosciolwykonywujeswojeprawawsprawachkoscielnychOdwolaniaalbozazalenianiezostalyzalatwioneajezelijezalatwionotowsensieodmownym" role="speaker">
+ <persName>Tu nie działa więc Kościół i nie Kościół wykonywuje swoje prawa w sprawach kościelnych. Odwołania albo zażalenia nie zostały załatwione, a jeżeli je załatwiono, to w sensie odmownym. '</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TutajpragnetezzastanowicsienadzagadnieniemwjakimstopniutenobowiazekspelnilismyijakiepopelniamybledyjeslichodzioideoweobywatelskiewychowaniemlodychpokolenPierwszymztychbledownadktorymdluzejniecopragnesiezatrzymacjestaktualizacjawwychowaniuideaaktualizacjiprogramowszkolnychiaktualizacjitematownauczaniaJeslibyokreslictonajprosciejmamdozarzuceniazezawielewszkolemowimyiuczymyoPolscewspolczesnejzamalozasoPolscewiecznejNiejesttowylaczniewinalatostatnichjesttobladktorywlasciwieodpoczatkuwlatachpowojennychwnaszymwychowaniuiwnaszychmetodachpedagogicznychsieprzejawiaOntrwastalejestzresztawyrazempewnychtendencyjktoresaipozaPolskaiktoredoscpowszechniewczasachostatnichsieprzejawialyAlenajwyrazniejnajdosadniejwidzimytowprogramachgimnazjalnychilicealnychktoreobowiazujawtejchwiliiktoresaponiekadostatecznymwyrazemtejtendencjiaczkolwiekskutkijejwidzimyjuzodczasowdawniejszychistykamysiezniminawyzszychuczelniach" role="speaker">
+ <persName>Tutaj pragnę też zastanowić się nad zagadnieniem, w jakim stopniu ten obowiązek spełniliśmy i jakie popełniamy błędy, jeśli chodzi o ideowe, obywatelskie wychowanie młodych pokoleń. Pierwszym z tych błędów, nad którym dłużej nieco pragnę się zatrzymać, jest aktualizacja w wychowaniu, idea aktualizacji programów szkolnych i aktualizacji tematów nauczania. Jeśliby określić to najprościej, mam do zarzucenia, że za wiele w szkole mówimy i uczymy o Polsce współczesnej, za mało zaś o Polsce wiecznej. Nie jest to wyłącznie wina lat ostatnich, jest to błąd, który właściwie od początku w latach powojennych w naszym wychowaniu i w naszych metodach pedagogicznych się przejawia. On trwa stale, jest zresztą wyrazem pewnych tendencyj, które są i poza Polską i które dość powszechnie w czasach ostatnich się przejawiały. Ale najwyraźniej, najdosadniej widzimy to w programach gimnazjalnych i licealnych, które obowiązują w tej chwili i które są poniekąd ostatecznym wyrazem tej tendencji, aczkolwiek skutki jej widzimy już od czasów dawniejszych i stykamy się z nimi na wyższych uczelniach.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TwierdzezpoczuciemcalkowitejodpowiedzialnoscizaswojeslowazemlodzieznaszajestprzygotowanadoczynnejobronyPanstwagotowawalczycojegomocarstwowyrozwojiniepozwoliuchybicdobremuimieniujegoobywateli" role="speaker">
+ <persName>Twierdzę z poczuciem całkowitej odpowiedzialności za swoje słowa, że młodzież nasza jest przygotowana do czynnej obrony Państwa, gotowa walczyć o jego mocarstwowy rozwój i nie pozwoli uchybić dobremu imieniu jego obywateli.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TylkoOpatrznoscumietakdobrzerezyserowaczdarzenialudzkieiichaspektywparlamentachabynaprzestrzenikrotkiegoczasuprzesunacwskrocietakwielkiezagadnieniajaktektorenurtujaEuropeinurtujaPolske" role="speaker">
+ <persName>Tylko Opatrzność umie tak dobrze reżyserować zdarzenia ludzkie i ich aspekty w parlamentach, aby na przestrzeni krótkiego czasu przesunąć w skrócie tak wielkie zagadnienia, jak te, które nurtują Europę i nurtują Polskę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TymczlowiekiemjestoczywisciepKrywoszejewAlepprezydentniedodalzepKrywoszejewprowadziprocesyzpowodunaleznychmutantiemodosiagnietychprzezenjakobyzyskowteatralnychpodczasjegoprzedwojennegodyrektorstwa" role="speaker">
+ <persName>Tym człowiekiem jest oczywiście p. Krywoszejew. Ale p. prezydent nie dodał, że p. Krywoszejew prowadzi procesy z powodu należnych mu tantiem od osiągniętych przezeń jakoby zysków teatralnych podczas jego przedwojennego dyrektorstwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Udzielamglosupsprawozdawcy" role="speaker">
+ <persName>Udzielam głosu p. sprawozdawcy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UratowalanaswowczassilnadlonMarszalkaPilsudskiegoktoryswawolarozumemjasnaocenaniedomagannaszegozyciapanstwowegodoprowadzildouzdrowieniaaparatupanstwowegodajactrwaleimocnepodstawyrozwojuRzeczypospolitej" role="speaker">
+ <persName>Uratowała nas wówczas silna dłoń Marszałka Piłsudskiego, który swą wolą, rozumem, jasną oceną niedomagań naszego życia państwowego doprowadził do uzdrowienia aparatu państwowego, dając trwałe i mocne podstawy rozwoju Rzeczypospolitej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UsilujeuczynicwszystkocoodemniezalezyabypowiekszycodsetekmlodziezywiejskiejwszkolachsrednichzawodowychiwyzszychJestemtezpewienzetosamoczynicbedziekazdyprzyszlyMinisterOswiaty" role="speaker">
+ <persName>Usiłuję uczynić wszystko, co ode mnie zależy. aby powiększyć odsetek młodzieży wiejskiej w szkołach średnich, zawodowych i wyższych. Jestem też pewien, że to samo czynić będzie każdy przyszły Minister Oświaty.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstawodawstwoszkolnePolskiNiepodleglejprzekazalokierownikomdzisiejszejPolskijednazchlubnychnaczelnychswychzasad" role="speaker">
+ <persName>Ustawodawstwo szkolne Polski Niepodległej przekazało kierownikom dzisiejszej Polski jedną z chlubnych naczelnych swych zasad</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UsteptenprzytoczylIlustrowanyKurierCodziennywjeszczewiekszymskrocieLwowskieSlowoNarodoweniezamiescilowogolemegoprzemowieniaograniczajacsiejedyniedokrotkiejwzmiankipozbawionejdlaczytelnikawszelkiejtresciinformacyjnej" role="speaker">
+ <persName>Ustęp ten przytoczył Ilustrowany Kurier Codzienny w jeszcze większym skrócie. Lwowskie Słowo Narodowe nie zamieściło w ogóle mego przemówienia, ograniczając się jedynie do krótkiej wzmianki, pozbawionej dla czytelnika wszelkiej treści informacyjnej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Uwagiswojepragnalbymzakonczycsprecyzowaniemszereguwnioskow" role="speaker">
+ <persName>Uwagi swoje pragnąłbym zakończyć sprecyzowaniem szeregu wniosków.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WaspekciepierwszymnalezypodkresliczeczynnikiemktoryzdaniemmoimszczegolnieprzeszkadzainiedajesieprzezzadnerozporzadzenieusunacczynnikiemktorywplywanawychowaniemlodziezyjestfaktpowstawaniaroznychautorytetowzzewnatrzzakladunaukowegoNalezyzdacsobieztegosprawezeautorytetyoktorychmowionojuzdzisiajmajaceniejakozasobamistykekonspiracyjnaoddzialywujanastarszamlodziezlicealnaidlategoodbierajaatrakcyjnosctematowinauczaniaisystemowiwychowawczemustosowanemuwsamymzakladzienaukowymPrzyczynategojestglebokastanowizagadnienieocharakterzespolecznymiwiazesiezkwestiawielkiegokryzysuktoryprzechodzidzisspoleczenstwocalegoPanstwaRozstrzygnieciaszukarowniezmlodziezNiewatpliwiewswychposzukiwaniachnieznajdujesamakoncepcjirozstrzygnieciaidziewieczanajlatwiejszajegoformaiteodrazuchcezastosowactuiowdziewczynachbodotychczynowmlodziezjestszczegolniepochopna" role="speaker">
+ <persName>W aspekcie pierwszym należy podkreślić, że czynnikiem, który zdaniem moim szczególnie przeszkadza i nie daje się przez żadne rozporządzenie usunąć, czynnikiem, który wpływa na wychowanie młodzieży, jest fakt powstawania różnych autorytetów z zewnątrz zakładu naukowego. Należy zdać sobie z tego sprawę, że autorytety, o których mówiono już dzisiaj, mające niejako za sobą mistykę konspiracyjną, oddziaływują na starsza młodzież — licealną i dlatego odbierają atrakcyjność tematowi nauczania i systemowi wychowawczemu, stosowanemu w samym zakładzie naukowym. Przyczyna tego jest głęboka, stanowi zagadnienie o charakterze społecznym i wiąże się z kwestią wielkiego kryzysu, który przechodzi dziś społeczeństwo całego Państwa. Rozstrzygnięcia szuka również młodzież. Niewątpliwie w swych poszukiwaniach nie znajduje sama koncepcji rozstrzygnięcia, idzie więc za najłatwiejszą jego formą i tę od razu chce zastosować tu i ówdzie w czynach, bo do tych czynów młodzież jest szczególnie pochopna.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdazeniudojednoscinarodowejmusimyjaknajtroskliwiejzabezpieczycpobudliwaznaturymlodziezprzedczyhajacymnaniazewszadniebezpieczenstwemanarchiiOjcowskieprzestrogiwporezastosowanewiecejtumogazdzialacnizdoraznerepresje" role="speaker">
+ <persName>W dążeniu do jedności narodowej musimy jak najtroskliwiej zabezpieczyć pobudliwą z natury młodzież przed czyhającym na nią zewsząd niebezpieczeństwem anarchii. Ojcowskie przestrogi w porę zastosowane więcej tu mogą zdziałać niż doraźne represje.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdobiepowojennejstosunkiwtejdziedzinieuleglyradykalnejzmianieNiepewnoscsytuacjimiedzynarodowejobawykazdegopanstwainaroduoswaskoreniewylaczajacnawettychpanstwktoregloszahaslaimperialistyczneustawicznatroskaoobroneswegostanuposiadaniawywolalyspotegowanienapieciaruchownarodowychzresztazawszenajglebszychtworczychiniesmiertelnychPanstwodlacelowobronnoscizajelosieichskoordynowaniemoddzialywujacnanieczestodecydujacoToostatniezjawiskowystapilonajjaskrawiejbodajwsrodpanstwotaczajacychPolskeWSowietachiwNiemczechmilionowemasymlodziezypoddanezostalyjednolitemusystemowiwychowawczemupanstwaTesamezasadyprzyswiecawinnychpanstwachsasiadujacychznamijak" role="speaker">
+ <persName>W dobie powojennej stosunki w tej dziedzinie uległy radykalnej zmianie. Niepewność sytuacji międzynarodowej, obawy każdego państwa i narodu o swą skórę, nie wyłączając nawet tych państw, które głoszą hasła imperialistyczne, ustawiczna troska o obronę swego stanu posiadania wywołały spotęgowanie napięcia ruchów narodowych, zresztą zawsze najgłębszych, twórczych i nieśmiertelnych. Państwo dla celów obronności zajęło się ich skoordynowaniem, oddziaływując na nie często decydująco. To ostatnie zjawisko wystąpiło najjaskrawiej bodaj wśród państw otaczających Polskę. W Sowietach i w Niemczech milionowe masy młodzieży poddane zostały jednolitemu systemowi wychowawczemu państwa. Te same zasady przyświeca w innych państwach, sąsiadujących z nami, jak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdyskusjipodniesiononakomisjizewydatkinaszkolyzawodowedlaprzemyslurzemioslaihandlusaniedostateczneNawetkwotyktorezyciegospodarczewplacawpostaci" role="speaker">
+ <persName>W dyskusji podniesiono na komisji, że wydatki na szkoły zawodowe dla przemysłu, rzemiosła i handlu są niedostateczne. Nawet kwoty, które życie gospodarcze wpłaca w postaci</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdzisiejszejrzeczywistosciszkolnejponowniebowiemwzrastafalanaciskunanauczycielstwoStwarzasienanowoprzymuspracyspolecznejjuznieindywidualnejjaktobylodawniejleczzaposrednictwemorganizacyjspolecznychjakrowniezaparatuadministracyjnegoorazsamorzadowegoZnowudajesiezauwazycnacisknazbieranierozmaitychskladekwszkolachnanajrozmaitszepotrzebysluszneczyniesluszneaktorychsekwestratoremwszkolemabycprzedewszystkimnauczycielJakzepolaczycztymfaktzenauczycieljestwrzeczywistoscibezbronnyibezradnywobecjednostekanarchizujacychzycieszkolneinieznajdujezrozumieniaiopiekiuswoichwladzbezposrednichPrzecieztowzyciunauczycielstwaistniejeslawetnainstytucjaanonimowzabylecoiobylecoKazdyobywatelmaprawoniepodpisawszysiewyslacnawetnajohydniejszeinkryminacjenanauczycielaitegorodzajuanonimjestpodstawadowytoczeniamudyscyplinarkiizatruciazyciaAgdynawetsiepodpiszeigdyoszczerstwookazesienieslusznelubbezpodstawnewladzaszkolnaniebierzenauczycielawobronezurzeduleczpozostawiazalatwieniesprawyjemusamemu" role="speaker">
+ <persName>W dzisiejszej rzeczywistości szkolnej ponownie bowiem wzrasta fala nacisku na nauczycielstwo. Stwarza się na nowo przymus pracy społecznej, już nie indywidualnej, jak to było dawniej, lecz za pośrednictwem organizacyj społecznych, jak również aparatu administracyjnego oraz samorządowego. Znowu daje się zauważyć nacisk na zbieranie rozmaitych składek w szkołach na najrozmaitsze potrzeby, słuszne czy niesłuszne, a których sekwestratorem w szkole ma być przede wszystkim nauczyciel. Jakże połączyć z tym fakt, że nauczyciel jest w rzeczywistości bezbronny i bezradny wobec jednostek anarchizujących życie szkolne i nie znajduje zrozumienia i opieki u swoich władz bezpośrednich. Przecież to w życiu nauczycielstwa istnieje sławetna instytucja anonimów za byle co i o byle co. Każdy obywatel ma prawo, nie podpisawszy się, wysłać nawet najohydniejsze inkryminacje na nauczyciela i tego rodzaju anonim jest podstawą do wytoczenia mu dyscyplinarki i zatrucia życia. A gdy nawet się podpisze i gdy oszczerstwo okaże się niesłuszne lub bezpodstawne, władza szkolna nie bierze nauczyciela w obronę z urzędu, lecz pozostawia załatwienie sprawy jemu samemu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wdzisiejszymstanierzeczynalezyprzewidywaczestanumyslowymlodziezyktoraprzejdziedostudiowuniwersyteckichbedziezkazdymrokiemcorazfatalniejszynatomiast" role="speaker">
+ <persName>W dzisiejszym stanie rzeczy należy przewidywać, że stan umysłowy młodzieży, która przejdzie do studiów uniwersyteckich, będzie z każdym rokiem coraz fatalniejszy, natomiast</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WinteresieutrzymaniakulturynauczaniaiwychowaniamusisieprzedewszystkimpodniescpozycjespolecznanauczycielaszkolsrednichJesttodzisconditiosinequanonistanowisednobolaczkioilechodzioosobowoscnauczycielaNalezypodniescpozycjenauczycielaprzedewszystkimpodwzgledemmaterialnymNalezypamietaczezewszystkichdzialowurzednikowpanstwowychnauczycielstwoszkolsrednichjestbodajnajgorzejuposazoneprzynajwiekszymobciazeniuSkutkiemzlychwarunkowmaterialnychnaplywnowychsilnauczycielskichilosciowoijakosciowoobnizylsiewlatachostatnichbardzo" role="speaker">
+ <persName>W interesie utrzymania kultury nauczania i wychowania musi się przede wszystkim podnieść pozycję społeczną nauczyciela szkół średnich. Jest to dziś conditio sine qua non i stanowi sedno bolączki, o ile chodzi o osobowość nauczyciela. Należy podnieść pozycję nauczyciela przede wszystkim pod względem materialnym. Należy pamiętać, że ze wszystkich działów urzędników państwowych nauczycielstwo szkół średnich jest bodaj najgorzej uposażone przy największym obciążeniu. Skutkiem złych warunków materialnych napływ nowych sił nauczycielskich ilościowo i jakościowo obniżył się w latach ostatnich bardzo.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wistociewspomnianyustepwmoimprzemowieniubrzmialjaknastepuje" role="speaker">
+ <persName>W istocie wspomniany ustęp w moim przemówieniu brzmiał, jak następuje</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WnotatkachpewnejczesciprasypojawilysiewzwiazkuzmoimwystapieniemopinieopartebadznaignorancjibadznazlejwoliSugerowalyoneopiniipublicznejdwienieprawdy" role="speaker">
+ <persName>W notatkach pewnej części prasy pojawiły się w związku z moim wystąpieniem opinie, oparte bądź na ignorancji, bądź na złej woli. Sugerowały one opinii publicznej dwie nieprawdy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WodniesieniudomlodegopokoleniapopelniasiemoimzdaniembladkapitalnypolegajacynaeliminowaniuakademikowodresztymlodziezyStworzonowtensposobjakasszczegolnegorodzajuelitektorejglownacechajesttozezawielkiepieniadzepodatnikowstosunkowomalajejczescbozaledwiedochodzidolepszejpozycjispolecznejispelniaswojceldlaktoregoszkolaakademickajeststworzona" role="speaker">
+ <persName>W odniesieniu do młodego pokolenia popełnia się, moim zdaniem, błąd kapitalny, polegający na eliminowaniu akademików od reszty młodzieży. Stworzono w ten sposób jakąś szczególnego rodzaju elitę, której główna cechą jest to, że za wielkie pieniądze podatników stosunkowo mała jej część, bo zaledwie dochodzi do lepszej pozycji społecznej i spełnia swój cel, dla którego szkoła akademicka jest stworzona.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WogolenastawienietzwstarszegospoleczenstwadotychwyczynowdalobysiepodzielicjaknatowskazujeartykulwostatnimnumerzeNaroduiPanstwanatrzykategoriePozwolesobiejetuzacytowac" role="speaker">
+ <persName>W ogóle nastawienie tzw. starszego społeczeństwa do tych wyczynów dałoby się podzielić, jak na to wskazuje artykuł w ostatnim numerze „Narodu i Państwa”, na trzy kategorie. Pozwolę sobie je tu zacytować</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WostatniejulotcewktorejobokmnieznalazlasieBoguduchawinnabasystentkaobecnieprofDorabialskaznalazlsietakzeprofStanislawGrabskioktorymsiepiszezejestukrytymmasonemktorynalezacdoAkcjiKatolickiejtojuzjatododajechcetamzaszczepiczasadymasonskieiorganizacjetewtensposobrozbic" role="speaker">
+ <persName>W ostatniej ulotce, w której obok mnie znalazła się Bogu ducha winna b. asystentka, obecnie prof. Dorabialska, znalazł się także prof. Stanisław Grabski, o którym się pisze, że jest ukrytym masonem, który należąc do Akcji Katolickiej — to już ja to dodaję — chce tam zaszczepić zasady masońskie i organizację tę w ten sposób rozbić.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WporozumieniuzpMinistremSprawiedliwoscizmierzacbededotegoabyczynypodpadajacepodkodekskarnyadokonanenaterenieuczelniakademickichkaranebylyzcalasurowosciaprawaMlodziezpowinnazrozumieczenaterenieuczelniakademickiejzachowywanebycwinnonajwyzszeposzanowanieprawa" role="speaker">
+ <persName>W porozumieniu z p. Ministrem Sprawiedliwości zmierzać będę do tego, aby czyny podpadające pod kodeks karny, a dokonane na terenie uczelni akademickich, karane były z całą surowością prawa. Młodzież powinna zrozumieć, że na terenie uczelni akademickiej zachowywane być winno najwyższe poszanowanie prawa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WtychwarunkachmlodzienieckonczacyszkoletechnicznaczyjaktobedziemialowkrotcemiejsceliceumtechnicznezdystansujeutytulowanegowprawdziealeznudzonegopseudostudiamiinzynieraNimtenostatnidojdziedodyplomutechniknabedziewciagukilkuletniejpraktykidoswiadczeniaipodciagniesietezzlatwosciaiteoretycznieczestoponadpoziomwymeczonegoabsolwentapolitechniki" role="speaker">
+ <persName>W tych warunkach młodzieniec, kończący szkolę techniczną, czy jak to będzie miało wkrótce miejsce — liceum techniczne, zdystansuje utytułowanego wprawdzie, ale znudzonego pseudo studiami inżyniera. Nim ten ostatni dojdzie do dyplomu, technik nabędzie w ciągu kilkuletniej praktyki doświadczenia i podciągnie się też z łatwością i teoretycznie często ponad poziom wymęczonego absolwenta politechniki.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WtymduchudzisiajpracujemyTowszystkostaniesiecialemkiedynauczycielstwobedziemialomoznoscoddaniasiecalkowicieibezresztysprawieszkolyimlodziezygdysiejezwolnizezbednychobowiazkowspolecznychgdysiemudagodziwepensjetakiezebynauczycielniepotrzebowalglodowacwzglednieszukacgdziekolwiekdodatkowejpracyzarobkowejTojuzzalezynietyleoddobrejwolipMinistraWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoileraczejodpMinistraSkarbuiparlamentuWiecapelujegoracodoczynnikowmiarodajnychwimieniucalegonauczycielstwa" role="speaker">
+ <persName>W tym duchu dzisiaj pracujemy. To wszystko stanie się ciałem, kiedy nauczycielstwo będzie miało możność oddania się całkowicie i bez reszty sprawie szkoły i młodzieży, gdy się je zwolni ze zbędnych obowiązków społecznych, gdy się mu da godziwe pensje, takie, żeby nauczyciel nie potrzebował głodować, względnie szukać gdziekolwiek dodatkowej pracy zarobkowej. To już zależy nie tyle od dobrej woli p. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ile raczej od p. Ministra Skarbu i parlamentu. Więc apeluję gorąco do czynników miarodajnych w imieniu całego nauczycielstwa</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wtymwiecwypadkunalezyzdacsobiesprawezedalekoidaceinstrukcjenatematoddzialywaniawychowawczegonamlodziezmuszaprzedewszystkimmiecnawzgledzieteczynnikiautorytetownieoficjalnychktorepozaszkolaapozniejinazewnatrzuniwersytetowdzialaja" role="speaker">
+ <persName>W tym więc wypadku należy zdać sobie sprawę, że daleko idące instrukcje na temat oddziaływania wychowawczego na młodzież musza przede wszystkim mieć na względzie te czynniki autorytetów nieoficjalnych, które poza szkołą, a później i na zewnątrz uniwersytetów działają.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wuzupelnieniuprzerwanegoprzemowieniaskladamniniejszeoswiadczenie" role="speaker">
+ <persName>W uzupełnieniu przerwanego przemówienia składam niniejsze oświadczenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WwarunkachwjakichrozwijacsiebedaliceatechnicznegdziedyscyplinaszkolnazastapiswobodenieuczeniasiestudentowzawodowychszkolakademickichprzyszloscnalezydopierwszychboustawaoszkolachakademickichmowioswobodzieuczeniasiealetaswobodazostalaprzetransponowananaswobodenieuczeniasieOneniezaspolitechnikidostarczacbedamlodychenergicznychzdyscyplinowanychsiltechnicznychTakichbowiempotrzebakrajowiWspolzawodnictwotomozeprzyczynicsiedouzdrowieniastosunkowidoprowadzicdootrzezwieniaSwiezoscenergiazapalidyscyplinaodniosatryumf" role="speaker">
+ <persName>W warunkach, w jakich rozwijać się będą licea techniczne, gdzie dyscyplina szkolna zastąpi swobodę — „nieuczenia się” studentów zawodowych szkół akademickich, przyszłość należy do pierwszych — bo ustawa o szkołach akademickich mówi o swobodzie uczenia się, ale ta swoboda została przetransponowana na swobodę nieuczenia się. One, nie zaś politechniki, dostarczać będą młodych, energicznych, zdyscyplinowanych sił technicznych. Takich bowiem potrzeba krajowi. Współzawodnictwo to może przyczynić się do uzdrowienia stosunków i doprowadzić do otrzeźwienia. Świeżość, energia, zapał i dyscyplina odniosą tryumf.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WwynikuwiekowejniewoliodziedziczylismywewszystkichtrzechzaborachszkolyiustawodawstwoszkolneoroznymwrogimnamduchuiorganizacjiZwlaszczawbzaborzeaustriackimutrwalilasieobcanaszejtradycjiigroznadlaszkolnictwazasadazespoleniaadministracjiszkolnejzadministracjapolitycznapolegajacanatymzeprzewodniczenieobradomiwykonywanieuchwalkolegialnychwladzszkolnychpowierzonebylostarosciewzglednienaczelnikowiwladzyadministracjipolitycznejRowniezdlacelowwynarodowieniapolicyjnazasadezespoleniawyznawaloustawodawstwoszkolnebzaborupruskiegotworzacprzyregencjachwydzialyszkolne" role="speaker">
+ <persName>W wyniku wiekowej niewoli odziedziczyliśmy we wszystkich trzech zaborach szkoły i ustawodawstwo szkolne o różnym, wrogim nam duchu i organizacji. Zwłaszcza w b. zaborze austriackim utrwaliła się obca naszej tradycji i groźna dla szkolnictwa zasada zespolenia administracji szkolnej z administracją polityczną, polegająca na tym, że przewodniczenie obradom i wykonywanie uchwał kolegialnych władz szkolnych powierzone było staroście względnie naczelnikowi władzy administracji politycznej. Również dla celów wynarodowienia policyjną zasadę zespolenia wyznawało ustawodawstwo szkolne b. zaboru pruskiego, tworząc przy regencjach wydziały szkolne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WzakresierachunkowznajomosctabliczkimnozenianalezydorekordowychwyczynowtaksamojakiekolwiekdzialanieulamkamicoprzenosisienastepnieoczynisammialemsposobnoscsieprzekonacdoegzaminowwstepnychnapolitechniceZdarzalomisiezegdydawalemzadanie" role="speaker">
+ <persName>W zakresie rachunków znajomość tabliczki mnożenia należy do rekordowych wyczynów, tak samo jakiekolwiek działanie ułamkami, co przenosi się następnie — o czyni sam miałem sposobność się przekonać — do egzaminów wstępnych na politechnice. Zdarzało mi się, że gdy dawałem zadanie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Warapanuodosrodkaibastionupolskiejkulturynawschodzie" role="speaker">
+ <persName>Wara panu od ośrodka i bastionu polskiej kultury na wschodzie!”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy" role="speaker">
+ <persName>Widzimy więc, że okres kryzysowy uderzył w szkolnictwo tak samo jak i w inne działy. Tylko jaka jest różnica? Prędzej przyrasta suma ofiarowywana na szkolnictwo w budżecie państwowym. niż w budżetach innych organizacyj, samorządów itd. dlatego, że te sumy, które wydają samorządy, są obecnie proporcjonalnie mniejsze, niż były wtedy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WidzimyzemlodzieztraciczasatymczasembraknamsiltechnicznychTworzacesiewytwornieabyzapewnicsobiefachowcowzawierajaumowyzestudentamiHIIVkursupolitechnikidajacimstypendiaiwiazacwtensposobzesoba" role="speaker">
+ <persName>Widzimy, że młodzież traci czas, a tymczasem brak nam sił technicznych. Tworzące się wytwórnie, aby zapewnić sobie fachowców, zawierają umowy ze studentami HI, IV kursu politechniki, dając im stypendia i wiążąc w ten sposób ze sobą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WielkawageprzylozycnalezydoorganizacjimlodziezymajacychzazadaniepoglebianiejejwiadomoscitakszkolnychjakizyciowychNaterenietychorganizacyjnalezywytworzycbodzceiwarunkiwspolzawodnictwaiwspoldzialania" role="speaker">
+ <persName>Wielką wagę przyłożyć należy do organizacji młodzieży, mających za zadanie pogłębianie jej wiadomości tak szkolnych jak i życiowych. Na terenie tych organizacyj należy wytworzyć bodźce i warunki współzawodnictwa i współdziałania.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WielkicelstworzeniaPolskimocarstwowejpoteznejisilnejsklonicwreszciemusidotegoabywewspolnymszeregustaneliwszyscyPolacyPrzyjscmusirowniezzrozumieniezeszeregitepowinnybycbardziejzwarteijednolitetamwszedziegdziemamyzadaniaciezszedowypelnienia" role="speaker">
+ <persName>Wielki cel stworzenia Polski mocarstwowej, potężnej i silnej skłonić wreszcie musi do tego, aby we wspólnym szeregu stanęli wszyscy Polacy. Przyjść musi również zrozumienie, że szeregi te powinny być bardziej zwarte i jednolite tam wszędzie, gdzie mamy zadania cięższe do wypełnienia.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WieluznasprzezywaobecnieglebokiniepokojStwierdzicbowiemmoznaoznakizeswiadomosckoniecznosciprowadzeniaprzezszerokiesferyspolecznewytezonejpracykonstruktywnejitworczejwynikajacejbezposredniozpolskiejracjistanujakgdybystopniowoznikalawnaszymspoleczenstwieWydajesiejakgdybyspoleczenstwozaczeloprzezywacniewytlumaczonyokresniemocydepresjiizniechecenia" role="speaker">
+ <persName>„Wielu z nas przeżywa obecnie głęboki niepokój. Stwierdzić bowiem można oznaki, że świadomość konieczności prowadzenia przez szerokie sfery społeczne wytężonej pracy konstruktywnej i twórczej, wynikającej bezpośrednio z polskiej racji stanu, jak gdyby stopniowo znikała w naszym społeczeństwie. Wydaje się, jak gdyby społeczeństwo zaczęło przeżywać niewytłumaczony okres niemocy, depresji i zniechęcenia.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wiekszerozbieznosciujawnilysiedopierowowczasgdywypowiadanebylyopinieostanienaszegoszkolnictwagdypoddawanebylykrytycewynikinauczaniazwlaszczagdyomawianostosunkipanujacenauczelniachakademickich" role="speaker">
+ <persName>Większe rozbieżności ujawniły się dopiero wówczas, gdy wypowiadane były opinie o stanie naszego szkolnictwa, gdy poddawane były krytyce wyniki nauczania, zwłaszcza gdy omawiano stosunki, panujące na uczelniach akademickich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WiekszoscmlodziezystoizdalaodtejakcjichcepracowacipracujeJestonaterroryzowanaiczestoniepotrafiobronicsieprzednaciskamiigwaltami" role="speaker">
+ <persName>Większość młodzieży stoi zdała od tej akcji, chce pracować i pracuje. Jest ona terroryzowana i często nie potrafi obronić się przed naciskami i gwałtami.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WracajacdodyskusjiprzeprowadzonejnadzagadnieniemkierowanegoprzezemnieresortumuszepodkresliczeujawnilaonaniezaprzeczeniejednomyslnoscopiniiobuIzbcodotegozewlatachnajblizszychPolskabedziemusialadokonacolbrzymiegowysilkuabyrealizowacstopniowowielkiplanpracoswiatowychzwiazanychzarownozeszkoleniemogolnymjakizawodowymprzeprowadzanymwszkolachtypuzasadniczegolubwszkolachdoksztalcajacychwszelkiegorodzajuTemporealizacjitegoplanubedziezalezaloodpolepszaniasiekoniunkturyawzwiazkuztymodcorocznegowzrostubudzetuPanstwaiwrazznimbudzetuoswiaty" role="speaker">
+ <persName>Wracając do dyskusji, przeprowadzonej nad zagadnieniem kierowanego przeze mnie resortu, muszę podkreślić, że ujawniła ona niezaprzeczenie jednomyślność opinii obu Izb co do tego, że w latach najbliższych Polska będzie musiała dokonać olbrzymiego wysiłku, aby realizować stopniowo wielki plan prac oświatowych, związanych zarówno ze szkoleniem ogólnym, jak i zawodowym, przeprowadzanym w szkołach typu zasadniczego lub w szkołach dokształcających wszelkiego rodzaju. Tempo realizacji tego planu będzie zależało od polepszania się koniunktury, a w związku z tym od corocznego wzrostu budżetu Państwa i wraz z nim budżetu oświaty.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WracajacrazjeszczedorealizacjipodstawowychproblemowwychowaniaobywatelskiegoinarodowegozaznaczezebedaonetymlatwiejszedozrealizowaniaimpredzejdojdanajszerszemasyspoleczenstwadoduchowegozjednoczeniaSadzezeczasistopnioweuswiadamianiesobiehistoriiktorasmysamiprzezylisprzyjatemuprocesowi" role="speaker">
+ <persName>Wracając raz jeszcze do realizacji podstawowych problemów wychowania obywatelskiego i narodowego, zaznaczę, że będą one tym łatwiejsze do zrealizowania, im prędzej dojdą najszersze masy społeczeństwa do duchowego zjednoczenia. Sądzę, że czas i stopniowe uświadamianie sobie historii, którąśmy sami przeżyli, sprzyja temu procesowi.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wreszciejeszczejednawaznasprawaobchodzacaimniebezposrednio" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie jeszcze jedna ważna sprawa, obchodząca i mnie bezpośrednio.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WreszciemlodzieznaukirzetelnienieposiadzieoilenieusuniesiewszelkichzbednychzajecpopoludniowychoilenieskasujesietychzajecpopoludniowychtychsetekpseudoideowychpseudonaukowychipseudospolecznychorganizacyjktorejabalamucauczablagipustejbezwartosciowejdialektykiifrazeologiiarownoczesniezabierajaczaspotrzebnydorzetelnegoprzygotowanialekcjiNiechsienareszcieskonczymarnowanieczasunateszablonoweistereotypoweobchodyakademiewieczorkiporankidnietygodnietakieczyowakiezczymzresztaMinisterstworzetelniewalczyaniechmlodziezsienauczyszanowacczasszanowacpraceniechpoznazezycietonieswietowanieadlugiemozolnebaustawiczneharowaniepotykaniesieoprzeszkodywalkaochlebaleiodobroiopieknoWtedybedzieonatezprzygotowanadostudiowuniwersyteckich" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie młodzież nauki rzetelnie nie posiądzie, o ile nie usunie się wszelkich zbędnych zajęć popołudniowych, o ile nie skasuje się tych zajęć popołudniowych, tych setek pseudo-ideowych, pseudo-naukowych i pseudo-społecznych organizacyj, które ją bałamucą, uczą blagi, pustej bezwartościowej dialektyki i frazeologii, a równocześnie zabierają czas potrzebny do rzetelnego przygotowania lekcji. Niech się nareszcie skończy marnowanie czasu na te szablonowe i stereotypowe obchody, akademie, wieczorki, poranki, dnie, tygodnie takie czy owakie, z czym zresztą Ministerstwo rzetelnie walczy, a niech młodzież się nauczy szanować czas, szanować pracę, niech pozna, że życie to nie świętowanie, a długie, mozolne, ba, ustawiczne harowanie, potykanie się o przeszkody, walka o chleb, ale i o dobro i o piękno. Wtedy będzie ona też przygotowana do studiów uniwersyteckich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WreszcieteprzysiegitajnychorganizacyjgdyzaczynasieodniezwykleszlachetnychrzeczygdymlodzieniecodczuwatojakopierwszelubymiloscinaoltarzuOjczyznyzlozoneawrezultaciesluzytowszystkodlautrzymaniapodswoimiwplywamiludziwciagnietychwmlodosciitrzymanychlojalnosciawwypelnianiuzlozonychslubowanAwposzukiwaniutegonarybkumlodegoschodzilosiecoraznizejzaMinisterstwapanowJedrzejewiczownajbardziejwdolsiezeszlodoelementarnychniemalklaswszkolnictwiesrednim" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie te przysięgi tajnych organizacyj, gdy zaczyna się od niezwykle szlachetnych rzeczy, gdy młodzieniec odczuwa to jako pierwsze luby miłości na ołtarzu Ojczyzny złożone, a w rezultacie służy to wszystko dla utrzymania pod swoimi wpływami ludzi wciągniętych w młodości i trzymanych lojalnością w wypełnianiu złożonych ślubowań. A w poszukiwaniu tego narybku młodego schodziło się coraz niżej, za Ministerstwa panów Jędrzejewiczów najbardziej w dół się zeszło, do elementarnych niemal klas w szkolnictwie średnim.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WspomnetylkoobarokuBarokszedldonasdwiemadrogamizWlochprzezPolsketzwjezuickibarokizWlochprzezKrymTedwapradynaUkrainiedochodzilydosyntezyidalyprzepieknykozackiczytzwmazepinskibarokktorymdodzisiejszegodniazachwycajasieznawcy" role="speaker">
+ <persName>Wspomnę tylko o baroku. Barok szedł do nas dwiema drogami — z Włoch przez Polskę, tzw. jezuicki barok, i z Włoch przez Krym. Te dwa prądy na Ukrainie dochodziły do syntezy i dały przepiękny, kozacki czy tzw. mazepiński barok, którym do dzisiejszego dnia zachwycają się znawcy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WspolpraceposzczegolnychorganizacyjakademickichkoordynujeiczuwanadichrealizacjaAkademickiKomitetSlubowanJasnogorskich" role="speaker">
+ <persName>Współpracę poszczególnych organizacyj akademickich koordynuje i czuwa nad ich realizacją Akademicki Komitet Ślubowań Jasnogórskich.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WyborzawodupozostawiasiedowolnegouznaniamlodziezykladacprzytymnacisknaindywidualnezamilowaniaNieliczneporadniezawodowestarajasiekierowacswychinteresantowdotychzawodowdoktorychwykazujaonispecjalneuzdolnieniaWpraktycejednaktedwaczynnikiwdanejchwilinieodgrywajadecydujacejroliMlodziezzaczynacorazwiekszauwagezwracacnaczynnikigospodarczeinatojakiewdanymzawodziesamozliwoscizarobkowaniaDopowzieciajednakslusznejicelowejdecyzjinierozporzadzaonaodpowiednimielementami" role="speaker">
+ <persName>Wybór zawodu pozostawia się do wolnego uznania młodzieży, kładąc przy tym nacisk na indywidualne zamiłowania. Nieliczne poradnie zawodowe starają się kierować swych interesantów do tych zawodów, do których wykazują oni specjalne uzdolnienia. W praktyce jednak te dwa czynniki w danej chwili nie odgrywają decydującej roli. Młodzież zaczyna coraz większą uwagę zwracać na czynniki gospodarcze i na to. jakie w danym zawodzie są możliwości zarobkowania. Do powzięcia jednak słusznej i celowej decyzji nie rozporządza ona odpowiednimi elementami.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wydajemisiezezespolwspomnianychprzyczynwplynacmusialnawytworzenietychosobliwoscinaszejpsychikinarodowejodziedziczonejzresztaponaszychprzodkachzczasowprzedrozbiorowychiporozbiorowychktorekomplikujaznacznienaszapracewszkole" role="speaker">
+ <persName>Wydaje mi się, że zespół wspomnianych przyczyn wpłynąć musiał na wytworzenie tych osobliwości naszej psychiki narodowej, odziedziczonej zresztą po naszych przodkach z czasów przedrozbiorowych i porozbiorowych, które komplikują znacznie naszą pracę w szkole.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WynikiostatniejwielkiejreformyszkolnictwasredniegookazalysiebardzonierowneOilewprowadzeniedwustopniowosciszkolysredniej" role="speaker">
+ <persName>Wyniki ostatniej wielkiej reformy szkolnictwa średniego okazały się bardzo nierówne. O ile wprowadzenie dwustopniowości szkoły średniej</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenaciepragnepodkreslicjeszczejedenszczegolPamietajmyznowzejezelimlodziezoktorejmowilemmozekorzystaczdobrodziejstwwyzszegowyksztalceniatodziejesietoczestowielkimiofiaraminiezamoznychjejrodzicowidlanichswiadomosczemlodziezichjestmoralniezdrowaidlaPanstwauzytecznaosladzaimczesteodmawianiesobiewielurzeczynajkonieczniejszychbysynczycorkamoglikonczycwyzszauczelnie" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senacie, pragnę podkreślić jeszcze jeden szczegół. Pamiętajmy znów, że jeżeli młodzież, o której mówiłem, może korzystać z dobrodziejstw wyższego wykształcenia, to dzieje się to często wielkimi ofiarami niezamożnych jej rodziców i dla nich świadomość, że młodzież ich jest moralnie zdrowa i dla Państwa użyteczna, osładza im częste odmawianie sobie wielu rzeczy najkonieczniejszych, by syn czy córka mogli kończyć wyższą uczelnię.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenacieZebyrozpowszechnicteprawdziwieglebokiewartoscimlodziezypotrzebawiecejdobregoprzykladuzestronystarszychwiecejzrozumieniawielewiecejsercaWidzimyzetamgdzieorganizacjamlodziezyzajmiesieszczerzesercezolnierskietampracetejorganizacjidajaefektnajlepszyJesttokwestiapodejsciadomlodziezyumiejetnoscwyrownywaniaroznicszczerejprzychylnosciktorychmlodziezynaszejpotrzeba" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senacie! Żeby rozpowszechnić te prawdziwie głębokie wartości młodzieży, potrzeba więcej dobrego przykładu ze strony starszych, więcej zrozumienia, wiele więcej serca. Widzimy, że tam, gdzie organizacją młodzieży zajmie się szczerze serce żołnierskie, tam prace tej organizacji dają efekt najlepszy. Jest to kwestia podejścia do młodzieży, umiejętność wyrównywania różnic, szczerej przychylności, których młodzieży naszej potrzeba.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WysokiSenatwybaczyalepragnezrobicjeszczejednauwageMianowiciekiedybylemobecnynaposiedzeniuKomisjiBudzetowejsejmowejprzewodniczacytejzekomisjidrSurzynskizabralglosiwprzepieknychslowachwypowiedzialsieopotrzebiekulturymuzycznejwPolsceBolalnadtymzeoperaniemozesieutrzymacwWarszawiezeorkjestrafilharmonicznaniemozedalejegzystowacCieszylsieztegozejakaspomocwtymkierunkubedziemoglawyjscznaszejstronyAlenajwiecejgobolalozeludpolskiprzestalspiewaciudowadnialzegdybyPolskasierozspiewalawtedybylabydalekoszczesliwszaijakonajednazprzyczyntakiegostanuzanikunaszejniesniwskazalnaniskipoziommuzykikoscielnejIoczywisciemaracje" role="speaker">
+ <persName>Wysoki Senat wybaczy, ale pragnę zrobić jeszcze jedną uwagę. Mianowicie, kiedy byłem obecny na posiedzeniu Komisji Budżetowej sejmowej, przewodniczący tejże komisji, dr Surzyński, zabrał głos i w przepięknych słowach wypowiedział się o potrzebie kultury muzycznej w Polsce. Bolał nad tym, że opera nie może się utrzymać w Warszawie, że orkjestra filharmoniczna nie może dalej egzystować. Cieszył się z tego, że jakaś pomoc w tym kierunku będzie mogła wyjść z naszej strony. Ale najwięcej go bolało, że lud polski przestał śpiewać i udowadniał, że gdyby Polska się rozśpiewała, wtedy byłaby daleko szczęśliwsza i jako na jedną z przyczyn takiego stanu zaniku naszej nieśni wskazał na niski poziom muzyki kościelnej. I oczywiście ma rację</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="wziacudzialcalyprzemyslkrajowyzatrudniajacwwarsztatachprzemyslowychwiekszaliczbemlodocianychiorganizujacdlanichbadzszkolyfabrycznebadzpraktykiwarsztatoweispecjalneszkolydoksztalcajaceCzlonkowieKomisjiBudzetowejprzyzwiedzaniuwrokubiezacymzakladowprzemysluwojennegomoglinaoczniestwierdzicfunkcjonowanienowychszkoliwarsztatowszkoleniamlodocianychpolaczonychzespecjalnaszkoladoksztalcajaca" role="speaker">
+ <persName>wziąć udział cały przemysł krajowy, zatrudniając w warsztatach przemysłowych większą liczbę młodocianych i organizując dla nich bądź szkoły fabryczne, bądź praktyki warsztatowe i specjalne szkoły dokształcające. Członkowie Komisji Budżetowej przy zwiedzaniu w roku bieżącym zakładów przemysłu wojennego mogli naocznie stwierdzić funkcjonowanie nowych szkół i warsztatów szkolenia młodocianych, połączonych ze specjalną szkołą dokształcającą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZcyfrbudzetowychprzeznaczonychnabudownictwoszkolnewynikaizjestonokopciuszkiemobokbogatowyposazonychbudowlitakzwanychreprezentacyjnychpochlaniajacychmilionowesumyAmniesiewydajeiznajwiekszareprezentacjajestniemiecanalfabetowwkrajuNiesaodosobnionefaktyzeludnoscwiejskasamaoswiadczadobrowolnagotowoscobciazendodatkowychnabudoweszkolpowszechnychskoroniemanatencelpieniedzyzezrodelpublicznychaletakpodstawoweidzisjeszczepowszechnezagadnieniebudownictwaszkolnegoniemozebycopieraneodobrowolnaakcjespoleczenstwawiejskiegotymbardziejzetaformadajezawszemoznoscwylamaniasiezniejjednostekniezainteresowanychlubnieuspolecznionychDlategoslusznymjestabysprawabudowyszkolnawsiznalazlarozwiazaniewoparciuoSkarbPanstwabowiemsamorzadterytorialnyprzyobecnymciezkimpolozeniuwrolnictwieiograniczonychwplywachniejestwmoznoscisamrozwiazacsprawybudownictwaszkolnegoBliskopolowadzieciszkolnychwiejskichzmuszonajestuczycsiewwarunkachbardzoprymitywnychibezwidokowdalszegoksztalcenianawetjednosteknajzdolniejszychTenstanrzeczywiespoczytujesobiezawielkakrzywde" role="speaker">
+ <persName>Z cyfr budżetowych, przeznaczonych na budownictwo szkolne, wynika, iż jest ono kopciuszkiem obok bogato wyposażonych budowli tak zwanych reprezentacyjnych, pochłaniających milionowe sumy. A mnie się wydaje, iż największą reprezentacją jest nie mieć analfabetów w kraju. Nie są odosobnione fakty, że ludność wiejska sama oświadcza dobrowolną gotowość obciążeń dodatkowych na budowę szkół powszechnych, skoro nie ma na ten cel pieniędzy ze źródeł publicznych, ale tak podstawowe i dziś jeszcze powszechne zagadnienie budownictwa szkolnego nie może być opierane o dobrowolną akcję społeczeństwa wiejskiego, tym bardziej że ta forma daje zawsze możność wyłamania się z niej jednostek niezainteresowanych lub nieuspołecznionych. Dlatego słusznym jest, aby sprawa budowy szkół na wsi znalazła rozwiązanie w oparciu o Skarb Państwa, bowiem samorząd terytorialny przy obecnym ciężkim położeniu w rolnictwie i ograniczonych wpływach nie jest w możności sam rozwiązać sprawy budownictwa szkolnego. Blisko połowa dzieci szkolnych wiejskich zmuszona jest uczyć się w warunkach bardzo prymitywnych i bez widoków dalszego kształcenia, nawet jednostek najzdolniejszych. Ten stan rzeczy wieś poczytuje sobie za wielką krzywdę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZdrugiejstronydzialaskrajnynacjonalizmrozwijanyprzezpewnepolskieugrupowaniapolityczneJednostkiprzejeteprademultranacjonalizmusklonnesadoupraszczaniarozumowaniaiopieraniaswychhaselipostepowaniananieprzemyslanychnierealnychkoncepcjachpolitycznychRzadzituraczejwszechwladnieuczuciejakzeczestosprzecznezrealizmempolitycznym" role="speaker">
+ <persName>Z drugiej strony działa skrajny nacjonalizm rozwijany przez pewne polskie ugrupowania polityczne. Jednostki przejęte prądem ultra nacjonalizmu skłonne są do upraszczania rozumowania i opierania swych haseł i postępowania na nieprzemyślanych, nierealnych koncepcjach politycznych. Rządzi tu raczej wszechwładnie uczucie, jakże często sprzeczne z realizmem politycznym.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zdyskusjiwkomisjiwynikalozeabyzaradzicdzisiejszemuciezkiemustanowiszkolnictwasredniegokoniecznajestrzeczazakladanienowychgimnazjowpanstwowychupanstwawianiestopniowogimnazjowprywatnychatymczasemsubsydiowanieszkolnictwaprywatnegoprzezudzielanieetatowzeszkolnictwapanstwowego" role="speaker">
+ <persName>Z dyskusji w komisji wynikało, że aby zaradzić dzisiejszemu ciężkiemu stanowi szkolnictwa średniego, konieczną jest rzeczą zakładanie nowych gimnazjów państwowych, upaństwawianie stopniowo gimnazjów prywatnych, a tymczasem subsydiowanie szkolnictwa prywatnego przez udzielanie etatów ze szkolnictwa państwowego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZprawdziwymuznaniemprzywitacnalezywiadomosczepMinisterprzystapildopracprzygotowawczychwzakresieorganizacjiwmyslustawyoustrojuszkolnictwamianowicieszkoldoksztalcajacychdlamlodziezywiejskiej" role="speaker">
+ <persName>Z prawdziwym uznaniem przywitać należy wiadomość, że p. Minister przystąpił do prac przygotowawczych w zakresie organizacji, w myśl ustawy o ustroju szkolnictwa, mianowicie szkół dokształcających dla młodzieży wiejskiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZustprofKolankowskiegoktoregoznamyblizejuslyszelismyzdaniezeotoSenatjestpozostawionybezopiekibezzadnychwskazowekbezpodtrzymaniaProszePanowniemoznaposadzacabypsenatorKolankowskimowilrzeczyktoreniemialymiejscaWidoczniemialyonemiejsceskoromimorozmaitychprzemowiennaszychdostojnikowpanstwowychdalejteekscesytrwajaIdlategoproszePanowniemoznanadtymspokojnieprzejscdoporzadkudziennego" role="speaker">
+ <persName>Z ust prof. Kolankowskiego. którego znamy bliżej, usłyszeliśmy zdanie, że oto Senat jest pozostawiony bez opieki, bez żadnych wskazówek, bez podtrzymania. Proszę Panów, nie można posądzać, aby p. senator Kolankowski mówił rzeczy, które nie miały miejsca. Widocznie miały one miejsce, skoro mimo rozmaitych przemówień naszych dostojników państwowych dalej te ekscesy trwają. I dlatego, proszę Panów, nie można nad tym spokojnie przejść do porządku dziennego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZanaszamlodziezaakademickamywszyscyZydzipolscystoimyistacbedziemyalbowiemtojestnietylkoichhonornaszychdziecialetojestinaszhonorAwspolnynaszhonortojesttakzewielkawartoscpanstwowa" role="speaker">
+ <persName>Za naszą młodzieżą akademicką my wszyscy, Żydzi polscy, stoimy i stać będziemy, albowiem to jest nie tylko ich honor, naszych dzieci, ale to jest i nasz honor. A wspólny nasz honor to jest także wielka wartość państwowa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZatakieprzedewszystkimuwazamzagadnienieniezaleznosciszkolnictwaodrebnosciaparatuadministrowaniainstytucjawychowaniaioswiatywPolsceWczasiedebatysenackiejpadltutajztegomiejscabardzoszanownyglosktorywyrazilopiniezenalezyzespolicadministracjeszkolnazadministracjaogolnaajakopowodtegozadaniawysunietazostalakoniecznoscujednoliceniapolitykipanstwowej" role="speaker">
+ <persName>Za takie przede wszystkim uważam zagadnienie niezależności szkolnictwa, odrębności aparatu administrowania instytucją wychowania i oświaty w Polsce. W czasie debaty senackiej padł tutaj z tego miejsca bardzo szanowny głos, który wyraził opinię, że należy zespolić administrację szkolną z administracją ogólną, a jako powód tego żądania wysunięta została konieczność ujednolicenia polityki państwowej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZacytujetukilkaustepowzpracyprofBujakaptStudiahistoryczneispoleczne" role="speaker">
+ <persName>Zacytuję tu kilka ustępów z pracy prof. Bujaka p.t. Studia historyczne i społeczne</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZaczelosieodZydowktorychtowarzystwomialorzekomowplywacdestrukcyjnienaczysteszlachetneduszewszechpolskiejmlodziezyWprzerwachmiedzyjednymgwaltemnaZydachadrugimrozprawianosietozPilsudskimtozRzademtozposzczegolnymiministramiAnonimowaulotkastalasiebroniacodziennabezczelnemowynawiecachlegalnychinielegalnychdopelnialycaloscioperacyjZaulamektychoszczerstwaczestozaniezreczneslowakrytykisiedzainniludzielatamiwwiezieniu" role="speaker">
+ <persName>Zaczęło się od Żydów, których towarzystwo miało rzekomo wpływać destrukcyjnie na czyste, szlachetne dusze wszechpolskiej młodzieży. W przerwach między jednym gwałtem na Żydach, a drugim, rozprawiano się to z Piłsudskim, to z Rządem, to z poszczególnymi ministrami. Anonimowa ulotka stała się bronią codzienną, bezczelne mowy na wiecach legalnych i nielegalnych dopełniały całości operacyj. Za ułamek tych oszczerstw, a często za niezręczne słowa krytyki siedzą inni ludzie latami w więzieniu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZadanieowieletrudniejszemajarodziceiwychowawcygdychodziowyrobienietychcnotizaletktoresatakpotrzebnewnormalnejpracyipostepowaniudobregoobywatelaichrzescijaninaZyciewspolczesnepelnewstrzasowiniepokojowmysliiideonurtujacehaslarzucanezewszadutrudniajatepraceponadwszelkawatpliwoscNiemniejszateztrudnoscprzedstawiaprzygotowaniemlodegopolskiegopokoleniadorolijakatopokoleniebedziemusialoodegracwpracynaddalszymrozwojemwewnetrznejmocyispoistosciRzeczypospolitejIstniejewieleprzyczynskladajacychsienatrudnoscizktorymiwalczywspolczesnaPolskaabedziezapewnewalczylaiPolskanajblizszegojutra" role="speaker">
+ <persName>Zadanie o wiele trudniejsze mają rodzice i wychowawcy, gdy chodzi o wyrobienie tych cnót i zalet, które są tak potrzebne w normalnej pracy i postępowaniu dobrego obywatela i chrześcijanina. Życie współczesne pełne wstrząsów i niepokojów, myśli i ideo nurtujące, hasła rzucane zewsząd utrudniają tę pracę ponad wszelką wątpliwość. Nie mniejszą też trudność przedstawia przygotowanie młodego polskiego pokolenia do roli, jaką to pokolenie będzie musiało odegrać w pracy nad dalszym rozwojem wewnętrznej mocy i spoistości Rzeczypospolitej. Istnieje wiele przyczyn, składających się na trudności, z którymi walczy współczesna Polska, a będzie zapewne walczyła i Polska najbliższego jutra.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZalatwianotymsposobemproblemzydowskiwPolsceZoologicznanienawiscpodalarekeglupocieiwdymiefrazeologiipatriotycznejbudowalazrebynowejWszechpolski" role="speaker">
+ <persName>Załatwiano tym sposobem problem żydowski w Polsce. Zoologiczna nienawiść podała rękę głupocie i w dymie frazeologii patriotycznej budowała zręby nowej Wszechpolski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zamykamposiedzenie" role="speaker">
+ <persName>Zamykam posiedzenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zapytuje" role="speaker">
+ <persName>Zapytuję</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZarownosenatyakademickiejakiMinisterstwomajawtychwypadkachzawszejednoitosamolekarstwo" role="speaker">
+ <persName>Zarówno senaty akademickie jak i Ministerstwo mają w tych wypadkach zawsze jedno i to samo lekarstwo</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zatempowracajacdotegocopowiedzialempowtarzamzeoilenastapirzetelnawspolpracadomuzeszkolarodzicowznauczycielstwemspoleczenstwazwladzamiszkolnymiwtedyszkoladapozadanewynikiwpracywychowawczejnadnaszamlodziezawtedybedziemymiecnowepokoleniezdrowemoralnieifizycznieiodpowiedniowyksztalcone" role="speaker">
+ <persName>Zatem, powracając do tego, co powiedziałem, powtarzam, że o ile nastąpi rzetelna współpraca domu ze szkołą, rodziców z nauczycielstwem, społeczeństwa z władzami szkolnymi, wtedy szkoła da pożądane wyniki w pracy wychowawczej nad naszą młodzieżą, wtedy będziemy mieć nowe pokolenie zdrowe moralnie i fizycznie i odpowiednio wykształcone.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZaznaczycmuszezzalemzestannajwiekszegonapieciawytworzylsieniestetyweLwowiewmiescienajbardziejdrogimsercukazdegoznasgdziekazdychcialbywidziecwszystkichPolakowzjednoczonychwewspolnejideisystematycznejpracynadrozwojemtejodwieczniepolskiejziemiZbolempatrzymynatogdydlautrzymanialaduiporzadkuprzeciwkopolskiejmlodziezyakademickiejwystepowacmuszapolskiewladzebezpieczenstwa" role="speaker">
+ <persName>„Zaznaczyć muszę z żalem, że stan największego napięcia wytworzył się niestety we Lwowie, w mieście najbardziej drogim sercu każdego z nas, gdzie każdy chciałby widzieć wszystkich Polaków zjednoczonych we wspólnej idei systematycznej pracy nad rozwojem tej odwiecznie polskiej ziemi. Z bólem patrzymy na to, gdy dla utrzymania ładu i porządku przeciwko polskiej młodzieży akademickiej występować muszą polskie władze bezpieczeństwa”.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZaznaczycmuszezzalemzestannajwiekszegonapieciawytworzylsieniestetyweLwowiewmiescienajbardziejdrogimsercukazdegoznasZbolempatrzymynatogdydlautrzymanialaduiporzadkuprzeciwkopolskiejmlodziezyakademickiejwystepowacmuszapolskiewladzebezpieczenstwa" role="speaker">
+ <persName>„Zaznaczyć muszę z żalem, że stan największego napięcia wytworzył się niestety we Lwowie, w mieście najbardziej drogim sercu każdego z nas. Z bólem patrzymy na to, gdy dla utrzymania ładu i porządku przeciwko polskiej młodzieży akademickiej występować muszą polskie władze bezpieczeństwa.”</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zaznaczycprzytymnalezyzeprzeciezkosztystemplowerejentalneitpzwiazaneztatransakcjahipotecznawynosicbedaprawdopodobniebardzopowaznasume" role="speaker">
+ <persName>Zaznaczyć przy tym należy, że przecież koszty stemplowe, rejentalne itp. związane z tą transakcją hipoteczną wynosić będą prawdopodobnie bardzo poważną sumę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZdajesobiesprawenalezyciezperspektywydziejowejztegocokiedysbyloicojestdzisiajJezelijednaksmialemodczytactenustepzugodyhadziackiejzawartejpomiedzypelnomocnymkomisarzemRzeczypospolitejahetmanemWyhowskimtochcialemtylkoprzypomniecjakpowaznieijakwnikliwieobydwiewysokiestronyodnioslysieiustosunkowalydokwestiiszkolnejnaUkrainie" role="speaker">
+ <persName>Zdaję sobie sprawę należycie z perspektywy dziejowej, z tego, co kiedyś było i co jest dzisiaj. Jeżeli jednak śmiałem odczytać ten ustęp z ugody hadziackiej, zawartej pomiędzy pełnomocnym komisarzem Rzeczypospolitej a hetmanem Wyhowskim, to chciałem tylko przypomnieć, jak poważnie i jak wnikliwie obydwie wysokie strony odniosły się i ustosunkowały do kwestii szkolnej na Ukrainie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Zmorazyciakazdegoobywatelasaniepodatkialenomenklaturatychpodatkow" role="speaker">
+ <persName>Zmorą życia każdego obywatela są nie podatki, ale nomenklatura tych podatków</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZnajdujenjestetyodpowiedzDajamijaznowcyfryOtonaWolnejWszechnicyPolskiejwbiezacymrokuakademickimstudiujedzieciwedlugzawoduojca" role="speaker">
+ <persName>Znajduję njestety odpowiedź. Dają mi ją znów cyfry. Oto na Wolnej Wszechnicy Polskiej w bieżącym roku akademickim studiuje dzieci według zawodu ojca</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZresztamogeWysokiejIzbiesluzycinnymicyframiJezeliosmielilemsiezabieracWysokiejIzbieczasijejcennadlamnieuwagetakimirzeczamitodlategozezagadnienietowedlugmegozdaniamaznaczeniespoleczne" role="speaker">
+ <persName>Zresztą mogę Wysokiej Izbie służyć innymi cyframi. Jeżeli ośmieliłem się zabierać Wysokiej Izbie czas i jej cenną dla mnie uwagę takimi rzeczami, to dlatego że zagadnienie to, według mego zdania, ma znaczenie społeczne.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZresztanietylkostudiapolitechnicznedomagajasienaprawyWtymsamymstopniudomagajasietegodlastudiumprawapMinisterGrabowskiprofZnamierowskiiwieluinnychwybitnychznawcowprzedmiotu" role="speaker">
+ <persName>Zresztą nie tylko studia politechniczne domagają się naprawy. W tym samym stopniu domagają się tego dla studium prawa p. Minister Grabowski, prof. Znamierowski i wielu innych wybitnych znawców przedmiotu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZyczeniunaszemudladzieckaniemieckiegoszkolaniemieckainiemieckinauczycielmozesiestaczadosctylkowtedyjezelistosowanienajrozniejszychprzepisowiustawniebedziewdalszymciaguwyraznieskierowaneprzeciwkonamOgraniczesiedonastepujacegowyliczeniaNiemieccynauczycielenieotrzymujazezwolenianauczaniadlategozemimoodpowiedniegowyszkoleniauwazanisazaniedostatecznieprzygotowanychNauczycielomniemieckimwladzebezpodaniapowodowodmawiajawystawieniaswiadectwlojalnosci" role="speaker">
+ <persName>Życzeniu naszemu — „dla dziecka niemieckiego szkoła niemiecka i niemiecki nauczyciel” może się stać zadość tylko wtedy, jeżeli stosowanie najróżniejszych przepisów i ustaw nie będzie w dalszym ciągu wyraźnie skierowane przeciwko nam. Ograniczę się do następującego wyliczenia. Niemieccy nauczyciele nie otrzymują zezwolenia nauczania, dlatego że mimo odpowiedniego wyszkolenia uważani są za niedostatecznie przygotowanych. Nauczycielom niemieckim władze bez podania powodów odmawiają wystawienia świadectw lojalności.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..de72ac0
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00009-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,993 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938 /39.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">z 9 posiedzenia w dniu 13 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Ministrowie">Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Opieki Społeczne j Marian Zyndram-Kościałkowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 2.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Wielowiejskiego i Malickiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowiejski.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Proszę Panów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Protokół 7 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Protokół 8 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Usprawiedliwiają nieobecność na 8 posiedzeniu senatorowie: Beczkowicz i Patek.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Udzieliłem urlopu na dwa dni s. Lechnickiemu i na 1 dzień ss. Grajkowi, Łazarskiemu i Malskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#Jakosekretarzyzapraszanippsenatorow">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na r. 1939 40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — sprawozdawca s. dr E. Dobaczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SDobaczewski">Wysoka Izbo! Omawiając budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, nie będę poruszał wszystkich zagadnień, omawianych na komisji, ponieważ pp. senatorowie mają te rzeczy wydrukowane w sprawozdaniu, a postaram się poruszyć tylko niektóre z nich, odsyłając do sprawozdania drukowanego.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SDobaczewski">Budżet Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w hierarchii potrzeb ogólnopaństwowych znajduje się na drugim miejscu po budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych i wynosi około 15,9% ogólnych wydatków państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SDobaczewski">Od roku 1934/35 budżet ten wzrasta tak w cyfrach absolutnych, jak również i procentowo w stosunku do ogólnego budżetu, jednak zapotrzebowania resortu są tak olbrzymie, że to zwiększanie budżetu nie podąża za narastaniem potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SDobaczewski">Rozpatrzmy tylko potrzeby szkolnictwa niższego. W Małym Roczniku Statystycznym za rok 1937 znajdziemy, że w r. 1931 na 100 obywateli polskich w wieku pozaszkolnym było 23 analfabetów. Obecnie według tegoż Rocznika duży odsetek młodzieży nie uczęszcza do szkoły zupełnie, odsetek ten dla całej Polski wynosi około 7 3, w województwach zachodnich odsetek ten jest minimalny, natomiast w województwach wschodnich dochodzi do 103,. Olbrzymi odsetek młodzieży już w wieku lat 11 opuszcza szkołę i zostaje półanalfabetami.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SDobaczewski">Budżet rozpatrywany preliminuje na szkolnictwo ogólnokształcące 255,5 miliona złotych, z czego na szkolnictwo powszechne specjalne i ochronki 223,7 miliona złotych wobec 206 5 miliona złotych w bieżącym roku, czyli o 17 milionów złotych więcej. Nadwyżka ta jest jednak tylko pozorna, gdyż ma być użyta przed? wszystkim na automatyczne awanse i zaległ. dodatki mieszkaniowe, których wypłatę przejęło Państwo od gmin.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SDobaczewski">Obecny budżet z trudem pokrywa potrzeb/ dokonanego rozwoju szkolnictwa i w żadnym stopniu nie załatwia wysuwanych w ubiegłych la^ł^ach dezyderatów powiększania przez kilka lat etatów nauczycielskich o 4 tysiące rocznie, ażeby wchłonąć młodzież, pozostającą poza szkołą. W roku 1937 38 mieliśmy dzieci od lat 7 do 13 — 5.447.000, z czego objętych obowiązkiem szkolnym było 5.162.000, natomiast w szkołach było tylko 4.650.000, czyli poza szkołą było około 800.000. Tymczasem w bieżącym roku szkolnym uruchomiono tylko 2.090 etatów zamiast przewidzianych 4.000, a na rok przyszły nie przewiduje się żadnych powiększ ?ń prócz uruchomienia niewykorzystanych etatów bieżącego roku. Na to, aby objąć obowiązkiem szkolnym wszystkie dzieci przy zachowaniu przewidzianego w statucie szkoły powszechnej obciążenia klas, potrzeba by 104.000 etatów nauczycielskich.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SDobaczewski">W bieżącym roku szkolnym mamy 77.000 etatów, uwzględniając przy tym kredyt na godziny kontraktowe i ponad liczbowe w ilości 159.000 godzin tygodniowo, z czego więcej niż połowa jest przeznaczona na naukę religii, pozostałe godziny mogą zastąpić 2.000 etatów, co razem daje 79.009 etatów. Do zrealizowania powszechność', nauczania brakuje tedy 25.009 etatów. Gdyby rokrocznie ilość etatów powiększano o 4.0C0, potrzeba by przeszło 6 lat na zrealizowanie powszechności nauczania, ale widzimy, że rozpatrywany budżet nie przewiduje zupełnie powiększenia etatów, co ludzi, patrzących w przyszłość, przejąć musi niepokojem i troską.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SDobaczewski">Zestawienie liczbowe uczniów, uczących się w szkołach I, II i III stopnia w latach 1935— 1938, wygląda następująco: w szkołach I stopnia nieznaczny ubytek: na 100 uczących się wypada kolejno w tych latach 37,9, 36,6 i 35,1; w szkołach U stopnia nieznaczny przyrost: 182 18.8 i 19,5 i w szkołach III stopnia również przyrost: 43,9, 44,6 i 45,4. Gdyby tempo zmniejszania się ilości dzieci w szkołach I stopnia nie uległo zmianie, to na zlikwidowanie tego najniższego typu szkoły trzeba czekać około 30 lat</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Tastabilizacjaszkolnictwanizejzorganizowanegonawsiodbijasieujemnienazyciukulturalnymtegosrodowiskaorazutrudniadostepmlodziezywiejskiejdowyzszychstopniszkolnictwa">Niekorzystnie również na poziom szkoły powszechnej wpływa zbyt duża ilość dzieci przypadająca na innego nauczyciela. W 1937 38 r. na 4.701.240 uczących się w szkołach publicznych było 77.240 nauczycieli, czyli na 1 nauczyciela przypada średnio 61 uczniów Oczywiście w poszczególnych dziedzinach. a szczególnie na wsi, istnieje olbrzymia rozpiętość; niejednokrotnie na szkołę o 2 nauczycielach przypada 180 dzieci, o 1 nauczycielu — 80—100 dzieci. Jak to się odbija na poziomie nauczania, nie potrzebujemy mówić. Sprawa wychowania oraz stan zdrowotny również cierpi na tym bardzo znacznie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#MusimywprzyszloscitaksamojaknaobronenarodowaznalezcsrodkinazwalczenienaszejslaboscijakajestanalfabetyzmJakwielkimzlemspolecznymjestanalfabetyzmodczuwamywszyscybezzadnychzbednychkomentarzyKazdyktonieznajdujemiejscawszkolepowszechnejskazanyjestnabanicjezewszystkichdziedzindzialalnoscitworczejnaroduistanowibalastdlaPanstwaLikwidacjeanalfabetyzmuuznacmusimyzajednaznajwazniejszychnajdonioslejszychinwestycyjniezbednychdladzwignieciagmachubezpieczenstwazamoznosciipotegiPolskiNiemozebycmowyounarodowieniuhandluopodniesieniudobrobytuwsiopodniesieniupoziomukulturalnegooodpowiednimprzygotowaniudoobronyPanstwajakdlugocopiatyobywatelbedzieanalfabetaPanstwoRzadispoleczenstwomuszazdobycsrodkinatoabykazdedzieckopolskieznalazlosiewszkole">Szkoły średnie ogólnokształcące. Preliminarz przewiduje kwotę 31.761.750 zł, wyższą o 1.355.000 niż w roku poprzednim. Nadwyżka przeznaczona jest na uruchomienie nie zajętych w bieżącym roku 225 etatów, opłatę za wychowawstwo oraz awanse automatyczne. Szkolnictwo średnie uległo największym przeobrażeniom w związku z reformą szkolną. W roku bieżącym przez otwarcie drugiej klasy licealnej została zakończona reforma szkół średnich. Obserwujemy tu ciekawe zjawisko. Chociaż szkoła nowego typu nie wypuściła jeszcze ani jednego abiturienta licealisty i na uniwersytetach nie ma ani jednego wychowanka tych szkół, już od dość dawna rozpoczął się atak w prasie na obecne szkolnictwo. I na komisji z ust bardzo poważnych profesorów słyszeliśmy powtarzanie tych zarzutów; cytowano rzeczywiście kretyńskie odpowiedzi poszczególnych wychowanków, starających się dostać do wyższych zakładów naukowych, ba, czytałem w jednym z czasopism artykuł profesora uniwersytetu, że egzaminowany przez niego doktor obojga praw nie wiedział, jakie kraje sąsiadują z Polską, wymieniając między innymi Węgry, Kurlandię. Ale tu nasuwa się pytanie, w jaki sposób ten młody człowiek został doktorem obojga praw, podkreślam doktorem, nie magistrem. Tak pisze profesora H... Wprawdzie na swoje wytłumaczenie miałby przykład w premierze kraju bardzo kulturalnego, który nie mógł zrozumieć, po co Polska pcha się na Kaukaz, żądając Śląska. Ale co tu ma do tego nowa szkoła? Stanowczo za wcześnie jeszcze wydawać wyrok decydujący. Tym bardziej, że na tejże komisji usłyszeliśmy z ust doświadczonego pedagoga, b. rektora wyższej uczelni i b. Ministra Oświaty opinię wręcz odwrotną o obecnej młodzieży. Muszę stwierdzić, mówił on, że jesteśmy na drodze</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#MusimywprzyszloscitaksamojaknaobronenarodowaznalezcsrodkinazwalczenienaszejslaboscijakajestanalfabetyzmJakwielkimzlemspolecznymjestanalfabetyzmodczuwamywszyscybezzadnychzbednychkomentarzyKazdyktonieznajdujemiejscawszkolepowszechnejskazanyjestnabanicjezewszystkichdziedzindzialalnoscitworczejnaroduistanowibalastdlaPanstwaLikwidacjeanalfabetyzmuuznacmusimyzajednaznajwazniejszychnajdonioslejszychinwestycyjniezbednychdladzwignieciagmachubezpieczenstwazamoznosciipotegiPolskiNiemozebycmowyounarodowieniuhandluopodniesieniudobrobytuwsiopodniesieniupoziomukulturalnegooodpowiednimprzygotowaniudoobronyPanstwajakdlugocopiatyobywatelbedzieanalfabetaPanstwoRzadispoleczenstwomuszazdobycsrodkinatoabykazdedzieckopolskieznalazlosiewszkole">doskonałego systemu nauczania i wykształcenia. Nie od razu absolwent szkoły akademickiej ma wejść do zawodu i wykonywać funkcję odpowiedzialną. Trudno porównywać nasze szkoły akademickie z angielskimi wyższymi uczelniami, np. z Cambridge, gdzie mogą studiować ludzie, mający co najmniej 2 tysiące funtów rocznego dochodu. Ocena ujemna w stosunku do młodzieży i systemu nauczania jest niesłuszna. Młodzież nasza jest stanowczo twórcza, szczególniej na uczelniach zagranicznych młodzież polska wyróżnia się zdolnościami. Narzekania zaś na złe przygotowanie młodzieży powtarza się periodycznie co pewien okres czasu. W 1931 r. ukazał się artykuł w — „Lekarzu Wojskowym”, omawiający wyniki egzaminów do wojskowej szkoły sanitarnej. Artykuł ten obiegł całą prasę polską, która lubi wszakże tego rodzaju sensacje.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#MusimywprzyszloscitaksamojaknaobronenarodowaznalezcsrodkinazwalczenienaszejslaboscijakajestanalfabetyzmJakwielkimzlemspolecznymjestanalfabetyzmodczuwamywszyscybezzadnychzbednychkomentarzyKazdyktonieznajdujemiejscawszkolepowszechnejskazanyjestnabanicjezewszystkichdziedzindzialalnoscitworczejnaroduistanowibalastdlaPanstwaLikwidacjeanalfabetyzmuuznacmusimyzajednaznajwazniejszychnajdonioslejszychinwestycyjniezbednychdladzwignieciagmachubezpieczenstwazamoznosciipotegiPolskiNiemozebycmowyounarodowieniuhandluopodniesieniudobrobytuwsiopodniesieniupoziomukulturalnegooodpowiednimprzygotowaniudoobronyPanstwajakdlugocopiatyobywatelbedzieanalfabetaPanstwoRzadispoleczenstwomuszazdobycsrodkinatoabykazdedzieckopolskieznalazlosiewszkole">Podniesiono również larum nad obniżeniem poziomu szkoły średniej. A wszakże reforma t. zw. jędrzejowiczowska nie tknęła jeszcze tej szkoły, 8-klasowe gimnazjum działało w całej pełni. A przypominam sobie, jak przed wojną obydwie wszechnice polskie zwróciły się z memoriałem do Rady Szkolnej Krajowej, że młodzież z ówczesnego 8-klasowego gimnazjum klasycznego jest niedostatecznie przygotowana do studiów na uniwersytecie. A cofnijmy się jeszcze wstecz: reformie szkolnej Konarskiego i Komisji Edukacyjnej przypisywano obniżenie się moralności w Polsce stanisławowskiej. Widzimy, że te rzeczy są stare.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#DopierojesienbiezacegorokuwprowadziwmuryuniwersyteckiepierwszychabiturientownowegotypuIdopieropopoddaniuobserwacjikilkurocznikowwychowankowbedziemoznawydacopinieopartanafaktycznychdanychanienasubiektywnejocenieczyterzgorypowzietychuprzedzeniach">Trzeba przyznać, że rozwój państwowego szkolnictwa średniego, jeśli chodzi o ilość, postępuje bardzo powoli. Obecnie jest w Polsce 307 gimnazjów państwowych i 462 prywatnych. W szkołach państwowych w ubiegłym roku było 113.845 uczniów w 2.987 oddziałach, w szkołach prywatnych 106.666 uczniów w 3.241 oddziałach. Jak widzimy, szkolnictwo średnie prywatne odgrywa równorzędną rolę ze szkolnictwem państwowym. Państwo nie rozporządza dostatecznymi kredytami, które by umożliwiły fundowanie nowych gimnazjów, natomiast masowy napływ młodzieży stwarza koniunkturę do zakładania prywatnych szkół. W bieżącym roku powstały 22 gimnazja prywatne w różnych dzielnicach Polski. Do czasu zorganizowania dostatecznej ilości państwowych szkół winno Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego umożliwić szkole prywatnej należyte spełnianie swych zadań, uzupełniając brakujące środki szkołom prywatnym w postaci przyznania szkołom tym etatów. Należy jeszcze stwierdzić, że rozmieszczenie państwowych szkół średnich jest bardzo nieracjonalne. Najbardziej upośledzone są województwa centralne i wschodnie, tj. b. zabór rosyjski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#NoweprogramyszkolzawodowychzostalypoprzedzonebadaniamiprogramowpodobnychszkolkrajowychizagranicznychpoddaneopiniifachowcowzesfergospodarczychprzemyslowychinaukowychjakrowniezpoprzedzonebadaniamirynkupracyOpartesanaszkolachogolnoksztalcacychstanowiacychdlanichpodbudoweidostosowanedowiekuifizycznychmozliwosciuczniow">Zgodnie z intencją ustawy szkoły zawodowe różnych stopni mają umożliwić jednostkom zdolniejszym i dzielniejszym osiągnięcie w wyższych uczelniach naukowego i zawodowego wykształcenia. Usunięte więc zostały przegrody, stawiane poprzednio absolwentom szkół zawodowych do dalszego kształcenia się i specjalizowania w obranym kierunku. Ministerstwo wydało w myśl ustawy z dnia 18 października 1938 r. rozporządzenie, normujące, w jakich zakładach akademickich mogą studiować absolwenci liceów zawodowych oraz jakie egzaminy dopełniające będą wymagane w razie wstępowania do szkół akademickich o kierunku odmiennym niż ukończone liceum.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#NoweprogramyszkolzawodowychzostalypoprzedzonebadaniamiprogramowpodobnychszkolkrajowychizagranicznychpoddaneopiniifachowcowzesfergospodarczychprzemyslowychinaukowychjakrowniezpoprzedzonebadaniamirynkupracyOpartesanaszkolachogolnoksztalcacychstanowiacychdlanichpodbudoweidostosowanedowiekuifizycznychmozliwosciuczniow">Stan liczbowy uczniów szkół zawodowych w roku szkolnym 1938/39 wynosił 102.506 uczniów, w tym w szkołach niższych 31.500 uczniów, w gimnazjach 57.000 uczniów i w liceach 11.000 uczniów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WdyskusjipodniesiononakomisjizewydatkinaszkolyzawodowedlaprzemyslurzemioslaihandlusaniedostateczneNawetkwotyktorezyciegospodarczewplacawpostaci">25 % dodatku do świadectw przemysłowych, nie są w całości wydatkowane na szkolnictwo zawodowe. Kwoty nie wyzyskane wynosiły za ostatnie lata 2,5 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WdyskusjipodniesiononakomisjizewydatkinaszkolyzawodowedlaprzemyslurzemioslaihandlusaniedostateczneNawetkwotyktorezyciegospodarczewplacawpostaci">Jeżeli zestawimy liczbę uczących się w szkołach zawodowych z rokiem 1934/35, a więc przed wprowadzeniem nowego ustroju, to stwierdzimy, że liczba uczących się wzrosła z 64.000 na 102.000, czyli o 59%.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WdyskusjipodniesiononakomisjizewydatkinaszkolyzawodowedlaprzemyslurzemioslaihandlusaniedostateczneNawetkwotyktorezyciegospodarczewplacawpostaci">Dość charakterystycznym zjawiskiem jest to, że w dziale szkolnictwa przemysłowego zmniejszyła się liczba młodzieży w szkołach niższych, zwiększyła się natomiast w szkołach stopnia gimnazjalnego, a zwłaszcza licealnego. Tłumaczy się to tym, że do szkół zawodowych typu zasadniczego garnie się prawie wyłącznie młodzież, która ukończyła pełną szkołę powszechną II lub III stopnia i dlatego poszukuje szkół stopnia gimnazjalnego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#JakwspomnialemnaplywdotychszkoljestlicznyTylkojedentypszkolzawodowychpodtymwzgledemwykazujepewneroznicemianowicieliceapedagogicznektoreniemogasiepochwalicdostatecznailosciastudiujacych">W życiu zawodowym dużą rolę odgrywają szkoły zawodowe dokształcające. Są one najliczniejsze i stanowią bardzo ważną formę masowego kształcenia terminatorów i młodocianych pracowników. Planowa i celowa organizacja dokształcania młodocianych i dorosłych stała się koniecznością naszego życia gospodarczego. Z inicjatywy Ministerstwa została uchwalona z r. 1938 i weszła w życie ustawa o utrzymywaniu szkół dokształcających. Mimo istnienia ustawowego obowiązku, jeszcze nie wszyscy młodociani pracownicy i terminatorzy dostają się do szkół dokształcających. Akcja doszkalania młodocianych i dorosłych pracowników wymagać będzie jeszcze dużo nakładu pracy i poważnych środków materialnych Wzmożenie produkcji przemysłu polskiego postawiło koła techniczno-przemysłowe wobec zagadnienia braku pracowników wartościowych na wszystkich stopniach hierarchii przemysłowej. Doświadczenie własne i państw zachodnich wskazuje, że problem masowego kształcenia zawodowego rozwiązuje się przez naukę w warsztacie i szkole dokształcającej dziennej lub wieczorowej. Jak wiadomo, ostatnio wyszło zarządzenie Ministerstwa, ażeby dokształcanie terminatorów odbywało się w godzinach porannych ze względu na to, że godziny wieczorne po. pracy są bardzo uciążliwe dla uczniów i nie dają wielkich korzyści. Niestety nasze warsztaty rzemieślnicze i fabryczne nie zawsze posiadają majstrów odpowiednich do kierowania nauką terminatorów, jak również często nie posiadają odpowiednich urządzeń technicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#wziacudzialcalyprzemyslkrajowyzatrudniajacwwarsztatachprzemyslowychwiekszaliczbemlodocianychiorganizujacdlanichbadzszkolyfabrycznebadzpraktykiwarsztatoweispecjalneszkolydoksztalcajaceCzlonkowieKomisjiBudzetowejprzyzwiedzaniuwrokubiezacymzakladowprzemysluwojennegomoglinaoczniestwierdzicfunkcjonowanienowychszkoliwarsztatowszkoleniamlodocianychpolaczonychzespecjalnaszkoladoksztalcajaca">Ustawa z dnia 29 marca 1937 r. o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół dokształcających zawodowych nakłada na Skarb Państwa obowiązek pokrywania 2/3 kosztów wynagrodzenia personelu tych szkół w formie udziału, a nie subwencji. Jak wiemy, ustawa ta wejdzie w życie z dniem 1 kwietnia 1939 r. Dotąd Skarb Państwa subwencjonował te szkoły przed wejściem w życie wymienionej ustawy w różnej wysokości. Na przykład w wysokości 100 wydatków personalnych subwencjonowano szkoły dokształcające zawodowe w Poznańskiem i na Pomorzu, 2/3 wydatków personalnych otrzymywały szkoły w Małopolsce i częściowo na kresach wschodnich, natomiast szkoły w innych województwach korzystały z subwencji Skarbu Państwa zaledwie w wysokości 1/3 lub 1/2 omawianych wydatków. Nierówności te obecną ustawą zostały zniesione.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#wziacudzialcalyprzemyslkrajowyzatrudniajacwwarsztatachprzemyslowychwiekszaliczbemlodocianychiorganizujacdlanichbadzszkolyfabrycznebadzpraktykiwarsztatoweispecjalneszkolydoksztalcajaceCzlonkowieKomisjiBudzetowejprzyzwiedzaniuwrokubiezacymzakladowprzemysluwojennegomoglinaoczniestwierdzicfunkcjonowanienowychszkoliwarsztatowszkoleniamlodocianychpolaczonychzespecjalnaszkoladoksztalcajaca">Szkoły rolnicze umieszczono w dziale 5 preliminarza budżetowego. Figuruje tu kwota 3.282.960 zł. Bardzo niewielka zwyżka w stosunku do roku ubiegłego przeznaczona jest na obsadzenie niezajętych etatów oraz awanse. Polska jako kraj rolniczy posiada stosunkowo szczupłą ilość szkół rolniczych; w bieżącym roku szkolnym 192 szkoły, w tym państwowych 47 i 32 kursy wędrowne, 70 samorządowych z personelem na etacie państwowym i 42 prywatne, którym Państwo udziela zasiłków na wynagrodzenie personelu. Do szkół tych uczęszczało 9.450 uczniów, co stanowi nieliczny odsetek młodzieży wiejskiej. Olbrzymia większość młodzieży rolniczej nie zdobywa fachowego przygotowania do pracy na rok. Preliminarz na rok 1939/40 przewiduje 200 szkół. Sieć tych szkół w ogólności nie wystarcza na potrzeby rolnicze, ponadto rozmieszczenie szkół w terenie jest nierównomierne i utrudnia celową i programową pracę oświatowo-rolniczą. Szkoły rolnicze niższe z przeznaczenia swego mają być powiatowymi ośrodkami kształcenia rolniczego i mają być oparciem dla szerokiej akcji oświaty zawodowej wśród rolników. Obecnie organizacje rolnicze, samorząd gospodarczy zabiegają o utworzenie co najmniej 50 nowych niższych szkół rolniczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Sprawaksztalceniakandydatownanauczycieliszkolpowszechnychdwoistymsystemem">przez licea pedagogiczne po skończeniu czterech klas gimnazjum i przez pedagogium po ukończeniu liceum ogólnokształcącego — budzi wśród ogółu nauczycielstwa poważne zastrzeżenia.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#Sprawaksztalceniakandydatownanauczycieliszkolpowszechnychdwoistymsystemem">Ciężka sytuacja nauczyciela we wszystkich rodzajach szkół, czy to powszechnych, czy też zawodowych, wywołuje rozgoryczenie i ucieczkę do innych dziedzin pracy, szczególniej wśród nauczycieli szkół zawodowych, którzy mają dokąd uciekać. Wskutek niskich uposażeń, a w związku z ożywieniem się życia gospodarczego możliwości uzyskania warsztatów pracy bardziej lukratywnych, szereg fachowców opuszcza szkolnictwo i przechodzi do przemysłu. Również i młodzież męska stroni od tego zawodu. Nauczycielstwo domaga się zniesienia w szkolnictwie powszechnym XI i X grupy uposażenia i wprowadzenia awansów automatycznych w określonych terminach do VI stopnia służbowego. Nauczycielstwo szkół średnich domaga się przy nominacji grupy VIII i awansowania automatycznie do grupy V. Razem ze wszystkimi pracownikami państwowymi — dodatków rodzinnych i zwrotu opłat szkolnych. Ucieczka lepszych sił ze szkolnictwa powinna być zahamowana w imię dobra pracy wychowawczej, tak bardzo ważnej dla przyszłości narodu.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#Sprawaksztalceniakandydatownanauczycieliszkolpowszechnychdwoistymsystemem">Przechodzę obecnie do szkolnictwa akademickiego. W dziale 6 preliminowano w przedłożeniu rządowym sumę 29.266 105 zł, z czego na szkolnictwo wyższe 26.688.965 zł, tj. o 489.000 zł więcej niż w bieżącym roku, i na naukę 2 1/2 miliona zł — pozycja o 45.000 zł zwiększona. Zwiększenie kredytów w stosunku do roku bieżącego tłumaczy się zamianowaniem profesorów nadzwyczajnych — zwyczajnymi, awansowaniem adiunktów i asystentów starszych.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#Sprawaksztalceniakandydatownanauczycieliszkolpowszechnychdwoistymsystemem">Przed dwoma laty p. Minister zapowiedział, że w porozumieniu z wydziałami uczelni akademickich rozpoczną się prace nad dostosowaniem studiów do zmieniających się stale warunków życia praktycznego. Zdajemy sobie sprawę, jak trudną i delikatną jest kwestia reformy studiów akademickich, ile rozwagi, umiaru i wiedzy tu potrzeba. Ale w kołach fachowych coraz bardziej utrwala się przekonanie, że studia w wyższych uczelniach, szczególniej na wydziałach fachowych, trwają zbyt długo. Poruszona przez referenta sprawa studiów technicznych została bardzo jaskrawo naświetlona przez s. prof. Bartla. Ze statystyki, prowadzonej przez prof. Bartla, okazało się, że ze 107 zapisanych w r. 1926 na wydziale inżynierii Politechniki Lwowskiej po 11 latach zdało zaledwie 37, reszta odpadła. Na wydziale mechanicznym sprawa przedstawia się nieco lepiej, gdyż wydział ten ma dobrą w tej chwili koniunkturę. Ze 105 zapisanych w r. 1926 po 11 latach ukończyło 57. Ten smutny stan prof. Bartel przypisuje 3 czynnikom: po pierwsze niedostatecznemu przygotowaniu w szkole średniej, po drugie przeciążeniu zbyt wysokimi wymaganiami ze strony profesorów — prof. Bartel uważa, że sam w tych warunkach nie skończyłby politechniki w ciągu czterech lat. Konieczna więc jest reforma. Nie przypuszcza jednak, aby bez nacisku Ministerstwa reforma ta mogła być przeprowadzona. Należy radom wydziałowym dać pewien termin do złożenia projektów reformy, a w razie niedotrzymania terminu — reformę narzucić.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#Sprawaksztalceniakandydatownanauczycieliszkolpowszechnychdwoistymsystemem">Trzecią przyczynę obecnego złego stanu na wyższych uczelniach prof. Bartel widzi w nienormalnych stosunkach na wyższych uczelniach. 36 /o wykładów i prac konstrukcyjnych w semestrze ostatnim odpadło z powodu przeróżnych zamieszek na tle kwestii politycznych. Do sprawy tej jeszcze powrócę. Tu zaznaczę tylko, że według relacji prof. Bartla awanturuje się znikoma mniejszość — na 3.000 słuchaczów jest około 350, która to grupa terroryzuje pozostałych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WidzimyzemlodzieztraciczasatymczasembraknamsiltechnicznychTworzacesiewytwornieabyzapewnicsobiefachowcowzawierajaumowyzestudentamiHIIVkursupolitechnikidajacimstypendiaiwiazacwtensposobzesoba">To samo dotyczy studiów lekarskich. Zagadnieniem reformy studiów lekarskich zajmują się od kilkunastu lat niemal wszystkie kraje i wiele z nich wprowadziło ją już lub wprowadza częściowo w życie. Problem ten został obszernie przedyskutowany w sekcji higieny Ligi Narodów. W Polsce wytyczne dla reformy pod postacią tez opracowała specjalna komisja przy Naczelnej Izbie Lekarskiej, powołana przez Ministra Opieki Społecznej w 1933 r. Od tej daty pracują nad reformą studiów wszystkie wydziały lekarskie. Projekt ten został jakoby już opracowany, jednak w życie nie zostaje jak dotychczas wprowadzony. Wobec faktycznego braku lekarzy, szczególnie na prowincji, mówi się o stworzeniu nowego wydziału lekarskiego. W dyskusji nad tym projektem p. senator Kolonkowski w imieniu 4 wydziałów lekarskich złożył protest przeciwko zakładaniu akademii lekarskiej w Łodzi. Wydział lekarski w Wilnie, o ile wiem, do tego protestu się nie przyłączył. Ponieważ konkretnego projektu jeszcze nikt nie przedstawił, nie ma go na porządku dziennym. O ile miałby to być normalny wydział lekarski, prowadzony pod egidą Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, to powstanie jeszcze jednego, a nawet dwu wydziałów lekarskich jest pożądane i wskazane.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Liczba studentów w szkołach akademickich w ostatnich dwóch latach pozostała bez zmian, tj. około 48.000. Tu można jednak zaobserwować dwa zjawiska: 1) ilość młodzieży kształcącej się w zakładach państwowych maleje i 2| ilość młodzieży, kształcącej się w zakładach prywatnych zwiększa się, mimo że opłaty w zakładach prywatnych są znacznie wyższe. W ostatnim roku, ta róż lica wyraziła się tym. iż w państwowych ubyło 1600 słuchaczów, a w prywatnych przybyło 1600 słuchaczów. Przypuszczam, że gra tu rolę większa elastyczność, większe przystosowanie się do potrzeb życia szkół prywatnych, a większe zrutynizowanie szkół państwowych. Drugim zjawiskiem zaobserwowanym jest to. że Polska uzyskanych w ostatnich latach dyplomów uległa znacznemu zmniejszeniu. W roku akademickim 1935 36 wydano 6450 dyplomów na 48.000 słuchaczów, w roku akademickim 1936 37 — 6.114, a w r. 1937 38 tylko 5.876. W ciągu dwóch lat spadek dość znaczny, bo wynoszący 574 dyplomy. Wpłynęły na to niewątpliwie zamieszki, które rokrocznie za inspiracją czynników pozaakademickich wybuchają na wyższych uczelniach, powodując duże przerwy w normalnym toku zajęć szkolnych.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Omawiając tę sprawę na komisji, zrobiłem przypuszczenie, że tylko nieświadomość szkód, jakie wyrządza młodzież sama sobie i Polsce, popycha ją do tego rodzaju akcji. Ostatnie jednak wypadki, o których wszyscy Panowie czytali, jakie zaszły we Lwowie, muszą poniekąd skorygować ten mój sąd. Autonomia wyższych zakładów może i powinna zapewnić młodzieży akademickiej swobodę przekonań, swobodę studiów, swobodę działania w ramach norm prawnych, nie może jednak dawać swobody popełniania przestępstw. Tymczasem widzimy, że w ostatnich czasach autonomia ta wyzyskiwana jest właśnie do popełniania przestępstw.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Głosy, opinie, które powstały po tych wypadkach, są dwojakie. Część młodzieży i część senatów akademickich twierdzi, że rektor i władze uniwersyteckie mają dostateczne środki na to, ażeby sami tym rzeczom zapobiec. Przy analizie, przy zastanawianiu się nad tą kwestią właściwie mogą powstać tylko dwie opinie:, albo władze uniwersyteckie mają dostateczną siłę i dostateczne środki, aby temu zapobiec, albo nie mają. Mogą być tylko te dwie alternatywy. Jeżeli mają tę władzę, to zawiniły wobec Państwa, wobec Polski swoją bezczynnością, jeżeli nie mają dostatecznej siły, to musi tu wkroczyć ktoś trzeci, kto będzie mógł te rzeczy opanować. Trzeciego wyjścia z tej sytuacji nie widzę. Pamiętam przed dwoma laty, że kiedy była omawiana kwestia przekazania części władzy, którą posiadał dotychczas Minister, na rektorów i senaty akademickie, rektorzy na posiedzeniu komisji zapewniali, że w razie otrzymania tej władzy będą mogli opanować życie akademickie. Jednak dalszy rozwój wypadków nie potwierdził tej opinii, wyrażonej przez senaty akademickie. Ale chciałbym przy tym od razu zastrzec się, że jeżeli mówię o przestępstwach młodzieży, to w żadnym wypadku, broń Boże, nie jest to oskarżenie całości młodzieży. Zarzuty te można postawić tylko tym, którzy — jak wspomniałem — ulegają wpływom zewnętrznym i wpływom czynników pozaakademickich.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Następnym działem preliminarza budżetowego jest nauka. Tutaj Komisja Budżetowa Senatu podwyższyła za zgodą Rządu kwotę 2.577.000 zł o sumę 61.000 zł, przeznaczoną specjalnie na uzupełnianie zbiorów Biblioteki Narodowej. Nad tym paragrafem dłużej się zastanawiać nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Polityka kulturalno-artystyczna jest to ten dział wydatków Ministerstwa, który jest niepomyślnym zjawiskiem w działalności Ministerstwa w ostatnich latach. Jest to jedyna pozycja, która utrzymała się na poziomie najniższych budżetów kryzysowych. Kultura narodu mierzy się dziś nie tylko ilością wydanych twórców, artystów, uczonych, ale zasięgiem ich dzieł we własnym społeczeństwie. Ten tylko naród posiada prawdziwą kulturę, który obok wielkich jednostek twórczych posiada rzesze odbiorców, i to jest ta rola Państwa czy też jakiegoś zespołu wobec kultury. Trzeba ułatwić upowszechnienie dóbr kulturalnych. Przed budżetem państwowym czy samorządowym stają zadania tak ogromne, że nic dziwnego, że nie mogą być od razu respektowane. Oczywiście, krzewienie kultury nie może odbywać się kosztem gospodarki czy obrony, musi istnieć hierarchia potrzeb, jak również oczywistym jest, że nie tylko środkami materialnymi odbywa się szerzenie kultury, ale te środki stanowią jeden z ważnych czynników.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Upowszechnienie kultury jest najszlachetniejszą, najlepszą i najtrwalszą formą propagandy narodowej i państwowej. W naszych warunkach ta metoda wewnętrznej propagandy posiada specjalne znaczenie i nie może być zlekceważona na rzecz doraźnej propagandy politycznej. Musimy wreszcie uświadomić sobie, że akcja upowszechnienia kultury wtedy dopiero dać może większe rezultaty, gdy będzie programowa i ciągła i że wystarczyć nie mogą okolicznościowe, chociażby nawet udane, przedsięwzięcia.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Nie wyczuwamy szerszej inicjatywy ze strony Ministerstwa pod tym względem. Przykładem tego może być skromna sieć teatrów objazdowych, na które zwraca się o wiele za mało uwagi w stosunku do ich roli kulturalno-wychowawczej, mimo wyraźnego domagania się ich rozwoju ze strony zarówno społeczeństwa, zamieszkującego mniejsze ośrodki miejskie, jak i ze strony władz administracji ogólnej. Przykładem mogą być muzea regionalne i lokalne, pracujące w najfatalniejszych warunkach, niemal zupełnie bez pomocy ze strony Państwa, a wskutek tego nie wypełniające swych zadań — one właśnie powinny stać się jednymi z najważniejszych ośrodków życia kulturalnego na prowincji. Żywsze zainteresowanie się Ministerstwa akcją upowszechnienia kultury mogłoby na pewno wywołać żywy oddźwięk i współpracę ze strony organizacji artystycznych i kulturalnych. Stwierdzić to możemy, obserwując działalność rad i związków zrzeszeń artystycznych i kulturalnych. które powstały w szeregu miast, działalność których niestety ma zbyt skromny zakres wskutek licznych trudności, które by tylko Ministerstwo było w stanie usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Budżet na sztukę wprawdzie został powiększony o 600.000 zł, ale z tego zostało przekazane 500.000 zł na operę warszawską, a 100.000 zł na pomoc dla Filharmonii Warszawskiej. Nie ma to jednak większego znaczenia dla podniesienia kultury narodowej w zakresie muzycznym. Na muzykę preliminowano zaledwie 65.000 zł, ti. dziesięciokrotnie mniej niż przed 10 laty, podczas gdy budżet Ministerstwa zrównał się już z budżetem czasów najlepszej koniunktury.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Opieka nad sztuką obejmuje plastykę, literaturę, teatry, muzykę, muzea, propagandę artystyczną, operę warszawską, Polską Akademię Literatury, zakup dzieł sztuki, konserwację zabytków sztuki i wiele innych.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Chciałbym tutaj na marginesie wspomnieć o potrzebach Polskiej Akademii Literatury, którą na Komisji Budżetowej Senatu jak i na plenum Sejmu niezupełnie słusznie skrytykowano. Mam wrażenie, że brak środków w dużym stopniu utrudnia pracę tej Akademii.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#TegorodzajubadaniapowinienprzeprowadzacpowolanywlasniedozyciakomitetstudiownadzatrudnieniemmlodziezyPowolaniedozyciakomitetuzatrudnieniamlodziezymoglobyzabezpieczycnasodgrozacegonamjuzwnajblizszymczasiewszereguzawodowbrakuwykwalifikowanychpracownikowskierowacmasymlodziezyzwyzszymwyksztalceniemdomiejscgdzieobecniedajesieodczucbolesnieichbrakToprzyczynilobysiedopodniesieniapoziomukulturalnegoigospodarczegonaszychwsiimiasteczekorazrozwiazaniapalacychproblemowtzwnadprodukcjiinteligencjiObecnienaplywstudentownaposzczegolnewydzialyregulowanyjestrowniezpojemnosciasalipracowni">Na zakończenie chciałbym zwrócić uwagę jeszcze na bardzo ważną dla Państwa sprawę, sprawę dokształcania przedpoborowych. Została ona zapoczątkowana w roku szkolnym 1936/37 i przez krótki czas akcja ta zdołała wykazać swoją żywotność i może poszczycić się dodatnimi wynikami. W roku 1936/37 w okręgach szkolnych: wileńskim, brzeskim, wołyńskim, a częściowo w lubelskim, lwowskim i krakowskim działało 4.259 kursów dla przedpoborowych z ogólną ilością 43.944 słuchaczów. W roku następnym 1937/38 istniało już 6.194 kursów, na które uczęszczało 95.549 przedpoborowych, a obecnie działa z górą 12.000 skupiających około 200.000 młodzieży. W roku ubiegłym pracowało na kursach 12.415 nauczycieli, którzy w ciągu roku udzielili ponad 500.000 godzin nauki. W pracy tej nauczycielstwo wykazuje bezinteresowną ofiarność obywatelską, pełną poświęcenia i zapału. Uważam jednak, że praca ta nie może się opierać na ofiarności i winna być wynagradzana. W ubiegłym roku wynagrodzenie dla nauczycieli za godzinę lekcyjną wynosiło zaledwie 50 gr. Również i samorządy ponoszą na ten cel dobrowolne świadczenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#BardzozywyoddzwiekznalazlatapracanaPomorzuZorganizowanotamkursypodnazwakursowprzysposobieniaoswiatowegoprzedpoborowychdoobronynarodowejBylyonetampowaznainstytucjawychowawczaprzydatnaidlaabsolwentowpelnejszkolypowszechnejgdyzwciagujednegodniawtygodniuprzerabianopodkierunkieminstruktorowupowaznionychprzezpowiatoweorganaprzysposobieniawojskowegoiwychowaniafizycznegozajeciapraktycznezzakresuelementarnegoprzysposobieniawojskowegoZtychzajeckorzystaliwszyscyprzedpoborowibezwzgledunapoziomwyksztalceniazwykladowzasogolnychwdrugimdniukorzystalitylkoabsolwencinizejzorganizowanychszkolpowszechnychktorychnaPomorzujestbardzoduzo">Doświadczenia pierwszego roku dały podstawę do rozszerzenia pracy na całe Pomorze. Toteż na kursy w r. 1938/39 zgłosiło się tam blisko 40.000 przedpoborowych. To wszystko upoważniło miejscowe czynniki do wysunięcia postulatu, ażeby dla utrwalenia tej akcji wprowadzić ustawowy obowiązek dokształcania młodzieży przedpoborowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#NaziemiachwschodnichistniejajeszczeosiedlazbytoddaloneodsiedzibyszkolyTamwlasniesaskupieniacalkowitychanalfabetowwsrodprzedpoborowychKsztalceniaichniemoznapowierzycnauczycielomnajblizszychszkolzpowoduduzejodleglosciJedynymsposobemzalatwieniasprawymozebyczaangazowaniedotejpracybezrobotnychkandydatownauczycielskichDziekikredytomudzielonymprzezFunduszPracyzadaniezostaloczesciowowykonanenaterenieokregowwschodnich">wileńskiego, poleskiego i wołyńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#NaziemiachwschodnichistniejajeszczeosiedlazbytoddaloneodsiedzibyszkolyTamwlasniesaskupieniacalkowitychanalfabetowwsrodprzedpoborowychKsztalceniaichniemoznapowierzycnauczycielomnajblizszychszkolzpowoduduzejodleglosciJedynymsposobemzalatwieniasprawymozebyczaangazowaniedotejpracybezrobotnychkandydatownauczycielskichDziekikredytomudzielonymprzezFunduszPracyzadaniezostaloczesciowowykonanenaterenieokregowwschodnich">Kredyty, uchwalone w ubiegłym roku, dały możność rozszerzenia tej akcji. W preliminarzu, rozpatrywanym przez nas, suma, uchwalona w zeszłym roku w kwocie 300.000 zł, pozostała bez zmian. Na komisji wysunięta została przez referenta sprawa podwyższenia tej sumy o 500.000 zł, jednak ze względu na sprzeciw p. Ministra Skarbu sprawa ta nie była przegłosowana. Uważam, że wobec ważności sprawy tej dla obronności Państwa, kursy te muszą istnieć i objąć wszystkich analfabetów i półanalfabetów, spełniając zastępczą rolę, której szkoła nie spełniła i jeszcze dość długo nie będzie mogła spełnić. Powinna więc znaleźć się suma, która by pozwoliła władzom szkolnym nie tylko prowadzić tę akcję, ale ją rozszerzyć. Słusznie w swoim przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu p. Minister podkreślił, że środki wyłożone na tę akcję opłacą się Państwu stokrotnie. Sądzę, że w przyszłym budżecie sumy te będą w dostatecznej wysokości preliminowane.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Pozatymnakomisjiprzyjetezostalytrzyrezolucjezktorychdwiesanastepujace">1)Senat wzywa Rząd do szerszego niż dotychczas uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Pozatymnakomisjiprzyjetezostalytrzyrezolucjezktorychdwiesanastepujace">2)Senat wzywa Rząd do powiększenia w przyszłym preliminarzu budżetowym kredytów na oświatę pozaszkolną.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Pozatymnakomisjiprzyjetezostalytrzyrezolucjezktorychdwiesanastepujace">Wnoszę o przyjęcie preliminarza budżetowego w wysokości, uchwalonej przez Komisję Budżetową Senatu, i o uchwalenie przed chwilą odczytanych rezolucyj.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#Pozatymnakomisjiprzyjetezostalytrzyrezolucjezktorychdwiesanastepujace">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wysoki Senacie! Dyskusja przeprowadzona na dzisiejszym plenarnym posiedzeniu Senatu będzie zakończeniem generalnego przeglądu politycznego zagadnień wychowawczych, oświatowych i ogólnokulturalnych. Przegląd ten wywołał liczne komentarze w prasie i dał aż nadto danych, wskazujących na to, z jaką żywością reaguje społeczeństwo na wszystko, co z resortem oświaty jest związane. Żywość ta przeradza się niekiedy w nerwowość, utrudniającą bezstronną analizę zjawisk. Często wynika to z wyciągania w różnych przypadkach wniosków, opartych na faktach poznanych niedokładnie. Zwłaszcza gdy chodzi o opinię publiczną, zdarza się. że we wnioskach swych opiera się ona na skrótach przemówień oficjalnych, streszczanych często niedokładnie w prasie.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Chcę skorzystać ze sposobności, aby podać jeden dość charakterystyczny przypadek, aczkolwiek mógłbym zacytować ich o wiele więcej. Oto przytaczam bez zmian według Dziennika Lwowskiego i Gazety Lwowskiej wyjątek z mego przemówienia w dniu 20 lutego rb., wygłoszonego na plenum Sejmu:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#JestempewienzesamaswiadomoscistnieniajednomyslnosciopiniiIzbustawodawczychicalegospoleczenstwawsprawierozwojuipotrzeboswiatywPolscewplynieniewatpliwiedodatnionaatmosferepracyizapaluwsrodnauczycielstwaiinnychpracownikowoswiatowychPelnezrozumienieznalazlamiedzyinnymitroskaopoprawebytunowychsilnaukowychiscislejszezwiazanieichzeszkolamiakademickimi">Nie mniejsze znaczenie posiada uchwała Sejmu, przyjęta przez komisję senacką, mocą której w ustawie o funduszu inwestycyjnym wydzielona została pozycja na budownictwo gmachów — „pozostających w zarządzie lub pod nadzorem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, w szczególności na budownictwo szkół zawodowych”. Wszyscy bowiem jesteśmy zgodni co do tego, że budowa szkół jest jedną z tych najpoważniejszych inwestycyj, która się narodowi stokrotnie opłaci.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#JezelichodzioistniejacebrakiwszkolnictwiepowszechnymtobylyoneomowioneszczegolowowpoprzednichmoichwystapieniachWystarczywiecgdywspomnezeistotnepolepszeniestanunatymodcinkumozenastepowacdopierowmiaredalszegopowiekszaniasiekredytownanoweetatynauczycielskieJednakzepewnapoprawemamynadziejewprowadzicjuzwczasienajblizszymzwlaszczanaodcinkunienazbytprzeciazonychliczbadzieciszkolodwunauczycielach">Na zarzuty niedostatecznego przygotowania młodzieży do studiów wyższych w szkołach ogólnokształcących przypomnę odpowiedź, jakiej udzieliłem na plenum Sejmu. Gdy w grę wchodzi wielka liczba kończących szkoły średnie, braki znaleźć można zawsze. Jednakże obiektywna ocena ogólnego postępu, osiągniętego we wszystkich dziedzinach rozwoju Polski, doprowadza do wniosków wybitnie pozytywnych. Gdyby bowiem szkoły średnie wypuszczały młodzież niezdolna do samodzielnej myśli i dalszego doskonalenia się czy to w szkole akademickiej, czy też w dalszym życiu praktycznym, nie moglibyśmy uzyskać tak wielu dodatnich wyników na wszystkich odcinkach życia państwowego, kulturalnego i gospodarczego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#PozatymtwierdzezeprobaocenywynikownauczaniawszkolachogolnoksztalcacychopartananajlepszychnawettestachinajobiektywniejszymwykonaniusamychbadanniemozedoprowadzicdorezultatowktorebyodzwierciedlalyrzeczywistoscRzeczprostazewyksztalcenieogolnewymagaprzyswojeniapewnegozasobuwiadomosciifaktowGdybyjednakzechcianoulozyctestyzawierajacewszystkiepytanianaktoreczlowiekprzecietniewyksztalconypowiniendawaczadowalajaceodpowiedziotrzymalibysmytakapowodzdatfaktowinazwiskzeobciazenietymwszystkimmaterialunauczaniadoprowadzilodobardzopowaznegodalszegoprzeciazeniaprogramuAprzeciezglosyostrzegawczaoprzeciazeniunaszychprogramowszkolnychsapowszechneiwistociesluszne">Na zarzut, wysunięty przez p. senatora Bartla w Komisji Budżetowej, że czas studiów na politechnikach przeciąga się niepomiernie, muszę stwierdzić, że według danych, ogłoszonych przez Ministerstwo w publikacji Atlas szkolnictwa wyższego”, średni czas studiów wynosi 7,5 do 7,8 lat, nie jest więc tak wielki, jak to podawały pisma na podstawie danych przytoczonych przez p. senatora Bartla.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#PozatymtwierdzezeprobaocenywynikownauczaniawszkolachogolnoksztalcacychopartananajlepszychnawettestachinajobiektywniejszymwykonaniusamychbadanniemozedoprowadzicdorezultatowktorebyodzwierciedlalyrzeczywistoscRzeczprostazewyksztalcenieogolnewymagaprzyswojeniapewnegozasobuwiadomosciifaktowGdybyjednakzechcianoulozyctestyzawierajacewszystkiepytanianaktoreczlowiekprzecietniewyksztalconypowiniendawaczadowalajaceodpowiedziotrzymalibysmytakapowodzdatfaktowinazwiskzeobciazenietymwszystkimmaterialunauczaniadoprowadzilodobardzopowaznegodalszegoprzeciazeniaprogramuAprzeciezglosyostrzegawczaoprzeciazeniunaszychprogramowszkolnychsapowszechneiwistociesluszne">Uznaję za słuszny zarzut, że program studiów jest przeładowany i należy dążyć do jego zredukowania. Jednakże istnieją warunki niepomyślne, przedłużające studia niezależnie od przeładowania programu. Należy pamiętać, że 75 procent młodzieży zmuszone jest do pracy zarobkowej, niedostateczny personel pomocniczy sprawia, że młodzież, zwłaszcza na pierwszym roku swych studiów, nie znajduje dostatecznej opieki i pomocy w pracy. Starsi studenci nie śpieszą z ukończeniem, gdyż otrzymują częstokroć posady uniemożliwiające jakie takie posuwanie się naprzód w studiach.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#PozatymtwierdzezeprobaocenywynikownauczaniawszkolachogolnoksztalcacychopartananajlepszychnawettestachinajobiektywniejszymwykonaniusamychbadanniemozedoprowadzicdorezultatowktorebyodzwierciedlalyrzeczywistoscRzeczprostazewyksztalcenieogolnewymagaprzyswojeniapewnegozasobuwiadomosciifaktowGdybyjednakzechcianoulozyctestyzawierajacewszystkiepytanianaktoreczlowiekprzecietniewyksztalconypowiniendawaczadowalajaceodpowiedziotrzymalibysmytakapowodzdatfaktowinazwiskzeobciazenietymwszystkimmaterialunauczaniadoprowadzilodobardzopowaznegodalszegoprzeciazeniaprogramuAprzeciezglosyostrzegawczaoprzeciazeniunaszychprogramowszkolnychsapowszechneiwistociesluszne">Chcąc odpowiedzieć na pytanie, ile by przeciętnie trwały studia studenta, posiadającego zapewnione środki utrzymania, Ministerstwo otrzymało z Politechniki Warszawskiej dane, dotyczące 28 takich studentów. Otóż 3 z nich otrzymało dyplom po 4 latach, 12 po pięciu latach, 5 zaś po 6. Z danych tych wynika, a przeciętny czas studiów dla studentów nie zarobkujących którzy studia ukończyli, wynosi 5 lat.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Danetemowiasamezasiebie">Zagadnienie następne, które bardzo żywo omawiane było dotychczas zarówno przez pp. senatorów jak też pp. posłów w Sejmie, dotyczyło ideałów i metod wychowawczych stosowanych w szkołach od powszechnej do akademickiej włącznie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Powiedzmytezsobieotwarcie">jeżeli wpatrując się w wypadki historyczne, które spowodowały upadek Polski, zadawano sobie niejednokrotnie pytanie — „ku czemu Polska szła”, po odzyskaniu niepodległości niewielu było takich, którzy by odpowiedzieć sobie mogli jasno na pytanie — „ku czemu Polska iść powinna”. Fakt ten musiał oddziaływać niekorzystnie na dalsze kształtowanie się myśli politycznej w społeczeństwie. Toteż doświadczenie przeżytych lat dwudziestu nauczyło nas wszystkich, że po przeszło stuletniej niewoli i rozdarciu kraju na trzy części nie osiąga się w czasie krótkim duchowego zjednoczenia narodu. Wymaga ono długoletniej, wytrwałej pracy, aby w opinii całego społeczeństwa utrwalić pozaklasowe, pozastanowe i poza dzielnicowe podstawy wspólnej polskiej racji stanu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WracajacrazjeszczedorealizacjipodstawowychproblemowwychowaniaobywatelskiegoinarodowegozaznaczezebedaonetymlatwiejszedozrealizowaniaimpredzejdojdanajszerszemasyspoleczenstwadoduchowegozjednoczeniaSadzezeczasistopnioweuswiadamianiesobiehistoriiktorasmysamiprzezylisprzyjatemuprocesowi">Przecież uświadamiają sobie stopniowo wszyscy, że w ciągu lat 20 naszego niepodległego bytu przeszliśmy wielką szkołę życiową. Przeżyliśmy bowiem momenty straszliwego i groźnego ideowego rozproszkowania społeczeństwa, co gorsze połączonego z bezładem aparatu państwowego. Były to chwile dla Państwa bardzo niebezpieczne. Stanęliśmy niewątpliwie w obliczu kataklizmów, mogących zagrażać praworządności i sile naszego Państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Natychodcinkachwalczycpowinnismytymbardziejwytrwaleozjednoczeniesiliszukacusilniedrogdowzajemnegozblizeniatychktorychnieufnoscodsiebieodgradza">Wbrew zapewnieniom zgorzkniałych pesymistów proces uświadamiania sobie właściwej drogi rozwoju Polski i roli narodu polskiego w tym rozwoju postępuje naprzód. Społeczeństwo otrząsa się z naleciałości pozostałych po niewoli, odnajdując właściwą linię postępowania. W miarę dalszego postępu tego ważnego procesu dziejowego nasza praca wychowawcza w szkole będzie coraz łatwiejsza. 2yczyć sobie powinniśmy wszyscy, aby to się stało jak najprędzej.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Zarzycki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SZarzycki">Wysoki Senacie! Jako przewodniczący Komisji Budżetowej czuję się w obowiązku zakomunikować po prostu Wysokiemu Senatowi, że oto ten resort cieszył się na komisji największym zainteresowaniem zarówno co do ilości mówców, których tylu nie było przy żadnym innym resorcie, jako też co do ważności zagadnień poruszonych. I dobrze się stało, że oto nad tym resortem dyskutujemy, bo nie jest nic wart naród, który nad swoją młodzieżą i jej postępkami przechodzi lekko do porządku dziennego. Młodzież to jest przyszłość narodu, takie będzie Państwo, takie będzie przyszłe pokolenie, jakie ta młodzież wytworzy, i takie będzie to przyszłe pokolenie, jakimi ideałami my tę naszą młodzież, te nasze dzieci potrafimy natchnąć. I dlatego nie ma się co dziwić, że czujemy niepokój wobec faktów, jakie zaszły i jakie jeszcze ciągle zachodzą, bo mimo wszystkich zapewnień, przemówień itd. niestety dzień po dniu jesteśmy świadkami ciągle nowych jakichś wyskoków. I o dziwo, proszę mi darować, cieszymy się, że pojawił się na sali p. Minister Sprawiedliwości, musi on niejako swoją obecnością tutaj zaznaczyć, że jest gotów podtrzymać wysiłki Ministerstwa Oświaty, zmierzające do leczenia stosunków na uniwersytetach. Ale, proszę Panów, gdyby to spotkało moje dziecko, że tam gdzieś na dziecko moje trzeba aż prokuratora, trzeba aż władzy sądowej, to zasmuciłbym się bardzo. Niestety tak jest, że tego trzeba, ale nie powinno być tego, tam inne władze powinny działać, tam kto inny powinien tą młodzieżą kierować w należytym kierunku, ażeby nie dochodziło do wypadków takich, że policja, która jest potrzebna na co innego, musi występować przeciw naszym najdroższym dzieciom — bo młodzież za dzieci swoje uważać musimy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#AlewracajmydorzeczyNaKomisjiBudzetowejwlasciwietrzygrupyzagadnienwzbudzilynajwiekszezainteresowanieotojabioremniejwiecejtocopsprawozdawcapowiedzialBylytogrupy">szkolnictwo zawodowe, szkolnictwo powszechne oraz szkolnictwo akademickie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SzkolnictwozawodoweSluszniewysunelosieononaKomisjiBudzetowejnaplanpierwszyJestesmywfazieprzebudowygospodarczejPolskiitaprzebudowaudanamsiezaleznieodtegojakrozwiazemymiedzyinnymizagadnienieszkolnictwazawodowegoDlaostregoprzykladuazebywbilsieonwpamiecprzypomnezeprzeciezmamydoodrobieniahistorycznezaniedbanieNiechcielismysiezajmowachandlemiotoobecniemusimymiedzyinnymiprzezszkolyhandlowewpoicwnaszespoleczenstwozekazdadziedzinezyciagospodarczegonarodjezelichcebycwielkimnarodemsammusidobrzezalatwiacOtojakiemiedzyinnymizadaniemaszkolazawodowabynaszamlodziezwtymprzekonaniuutrwalicidacjejuzbrojenienalezytezebypotrafilakazdeprzedsiebiorstwoszczegolniegospodarczeporzadnieprowadzicDlategonaKomisjiBudzetowejsluchalismyztakwielkimzainteresowaniemotymjaksierozwijazakresszkolzawodowychjaksiepowiekszabardzoznacznieiloscuczniowjakijesttenzdrowynadktorysiezrodzilwspoleczenstwieiwsrodmlodziezydooddaniasietymkierunkomwswojejprzyszlej">pracy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Najwiekszejednakzainteresowanienakomisjiwywolalozagadnienieszkolakademickichatozarownozewzgledunatoizrzekomoszkolysrednienieprzygotowujanalezyciemlodziezydostudiowwyzszychgdyzsaoneprzeciazoneprogramamizadaniamijakizewzgledunabraknarybkunaukowegoaleznaturyrzeczynajwiekszezainteresowaniemusialywzbudziczajscia">Proszę Państwa, muszę tu usprawiedliwić się z tego, co zostało zrobione ze strony mojej jako przewodniczącego. Oto kiedy pod wrażeniem mowy p. senatora Bartla podziękowałem mu, a podziękowanie to wyraziło się nie tylko w moich słowach, ale w oklaskach komisji, co zostało potwierdzone tym, że później w debatach komisyjnych nie było sprzeciwu co do zachowania się przewodniczącego, doszło później do tego, że jak gdyby jako refleks tych debat zaszły na wyższych uczelniach we Lwowie nowe zajścia, jakby na kpiny po prostu z tego ostrzeżenia, i to zajścia, które już naprawdę każdego spokojnego człowieka mogą wyprowadzić z równowagi. Jeżeli słyszymy, że to nasze nerwy tylko grają, to musimy się przeciw temu kategorycznie zastrzec. Bo jeżeli ostrzeżenie nie daje rezultatów i sprowadza jeszcze nowe zajścia, to naprawdę jest naszym obowiązkiem wyjść z nerwowego nastroju i wykazać, że tak być dalej nie może i nie powinno. Pod koniec debat komisyjnych zaszedł nowy wypadek. Było moim obowiązkiem odczytać komisji usprawiedliwienie, jakie nadesłał s. prof. Bartel, że nie ma się zjawić w Warszawie na posiedzeniu komisji, a to dlatego, że nie chciałby, ażeby ten wyjazd ze Lwowa był uważany w oczach tamtejszego społeczeństwa, że po prostu referuje z placu boju, dbając o własną skórę. Poczuwałem się oczywiście do obowiązku, jako Przewodniczący, zakomunikować to komisji i równocześnie dać wyraz oburzeniu, że oto senatora Rzeczypospolitej za jego stanowisko w komisji spotyka nowa napaść i nowe szykany. I znowu to oświadczenie spotkało się na komisji z bardzo żywą reakcją pozytywną. Tyle na komisji. Nie wiem, czym się kierowali poszczególni członkowie solidaryzując się z wystąpieniem moim jako przewodniczącego, ale wydaje mi się, że jestem wyrazicielem, jeżeli nie wszystkich, to przygniatającej większości komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#AleproszemipozwolicWysokaIzbomojespostrzezeniaimojezapatrywaniadotegododac">Niejednokrotnie z tego terenu wracam przygnębiony, bo jeżdżąc po wsiach i miasteczkach widzi się na przykład nędzny stan sanitarny tych osiedli, gdzie ludność ma Bóg wie gdzie tego lekarza, nie ma możności zakupienia lekarstw, gdzie leczenie się należy do rzadkości, a ludność jest po prostu w rękach pokątnych doradców. Nasze władze administracyjne, zdając sobie sprawę z tego ciężkiego stanu, wstawiają do budżetu co mogą: 300 — 400 zł na utrzymanie lekarza. I jakiż jest rezultat? I znowu nie w jednym miejscu, bo mogę zacytować te miejscowości, w których to do dnia dzisiejszego jest faktem — oto ci lekarze mimo ogłoszenia nie chcą się zgłosić. Radziłem: Zróbcie agitację na wydziale medycznym uniwersytetu we Lwowie, zaagitujcie trochę młodych, dorastających lekarzy, by przyjechali. Zrobiono to. Jakiż jest rezultat tego? Oto przyjechało dwóch młodych lekarzy do miejscowości tej, rozejrzeli się, porozmawiali i powiedzieli: To nas nie urządza. Ale o dziwo, nie urządziło tych naszych młodych lekarzy, co to we Lwowie krzyczą i hałasują, ale urządziło lekarzy mniejszościowych. I to jest walka o polskość, realna i rzeczywista — zadawałem sobie pytanie, wracając stamtąd — to jest praca i pionierstwo, czy też tylko hałasy, krzyki i awantury?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#IznowmuszezeswegodoswiadczeniaitobardzoswiezegozacytowacpewienfaktNatamtymterenierazporaztotutotamstwarzasiejakiesogniskazamieszaniawymagajacespecjalnejopiekiProszemnienierozumieczejesttoskierowanespecjalniezpunktuwidzeniaprzeciwukrainskiegoboiludnoscukrainskaprosisieowiekszaoslonewtychlubinnychpunktachKiedyjestemproszonyointerwencjebypostawicgdziesposterunekpolicjitodostajedoslownietakaodpowiedz">Nie mamy pieniędzy, nie możemy tu czy tam postawić posterunku policji. A równocześnie ta sama policja jest skonsygnowana całymi dniami i nocami, nie śpi, ślęczy nad tym, aby pilnować porządku w stosunku do grupki młodzieży, tych 10% młodzieży, która nie pozwala studiować reszcie. I oto ci policjanci w starciach z własną polska młodzieżą są ranni, są nieprzytomni, leżą po szpitalach. Czy to jest kierunek właściwy? Niewątpliwie nie ma nikogo, kto by tych rzeczy bronił. Pałki, petardy, noże sprężynowe, karabin, amunicja czy cokolwiek innego raz na zawsze muszą być z domów akademickich usunięte.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#AlenajprzykrzejszymjesttozeotozarownonapprofBartlajakinamnieosobiscierzuconoordynarnepoprostuinsynuacjezeotomywrogowiemlodziezyChybaniejedenznastuzprzedwojnastalwszeregurazemzeswoimiuczniaminaplacucwiczennajpierwztymiuczniamiramieprzyramieniuzwlasnejochotycwiczylazebypotemmogljakotakospelnicswoiobowiazekzolnierskipotemztasamamlodziezaszedlnawojneznowuramieprzyramieniuotePolskeprawdziwawalczylitaksamoramieprzyramieniuztasamazlotaikochanamlodziezawalczyloLwowIterazsiemowizeotoniektorzyciludziesawrogamimlodziezyBedziemywrogamitychktorzyzamiastbracsiedorealnejrobotyizamiastpracowacnadtymcojestichglownymzadaniemwprowadzajapolitykedouczelniponiewierajasztandarempanstwowymboprzeciezjuzdzisniewiadomonakogotabojowkapojdzieBylczaskiedyszlaonanaUkraincownaZydownaludowcownakogodalejpojdzieniewiadomoIprzeztojamuszebycwpewnychmomentachprzeciwnikiemtegodzieckaktorejestzlemuszemupowiedzieczejestzledlategozejachcezebyzlobylowykorzenioneizebynatomiejsceprzyszlydobrenawyki">Teraz najważniejszym jest to — Pan Minister był łaskaw wspomnieć, a ja to chcę wyraźnie podkreślić — gdzie te rozgrywki partyjne są prowadzone? Prowadzi się je we Lwowie, w tym czasie, gdy się tak szumne wysuwa hasła z tamtej właśnie strony o porozumieniu, o zjednoczeniu wszystkich Polaków dla wzmocnienia polskości. To jest jakieś dziwne nieporozumienie, dziwne zaćmienie umysłów. Z tego widać, że nie umieją prawdziwie walczyć o polskość ci, którzy prowadzą rozgrywki między sobą. Dzieje się to we Lwowie, który ma tak piękne tradycje, ale tego nie robi Lwów, bo Lwów był i pozostanie zawsze wierny Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#AlenajprzykrzejszymjesttozeotozarownonapprofBartlajakinamnieosobiscierzuconoordynarnepoprostuinsynuacjezeotomywrogowiemlodziezyChybaniejedenznastuzprzedwojnastalwszeregurazemzeswoimiuczniaminaplacucwiczennajpierwztymiuczniamiramieprzyramieniuzwlasnejochotycwiczylazebypotemmogljakotakospelnicswoiobowiazekzolnierskipotemztasamamlodziezaszedlnawojneznowuramieprzyramieniuotePolskeprawdziwawalczylitaksamoramieprzyramieniuztasamazlotaikochanamlodziezawalczyloLwowIterazsiemowizeotoniektorzyciludziesawrogamimlodziezyBedziemywrogamitychktorzyzamiastbracsiedorealnejrobotyizamiastpracowacnadtymcojestichglownymzadaniemwprowadzajapolitykedouczelniponiewierajasztandarempanstwowymboprzeciezjuzdzisniewiadomonakogotabojowkapojdzieBylczaskiedyszlaonanaUkraincownaZydownaludowcownakogodalejpojdzieniewiadomoIprzeztojamuszebycwpewnychmomentachprzeciwnikiemtegodzieckaktorejestzlemuszemupowiedzieczejestzledlategozejachcezebyzlobylowykorzenioneizebynatomiejsceprzyszlydobrenawyki">To robi zawsze ta garstka nieprzytomnych młodzieńców, którzy, niestety, nie czują nad sobą wyraźnej opieki.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#MalopolskawschodniaiLwowtowysunietyszaniecRzeczypospolitejZazadnaceneniewolnodopuscicabytamprowadzonorozgrywkiabytamjakieszieloneczyinnesztandarywywieszanebylyprzezmlodziezTylkosztandarbialoczerwony">Jeżeli senaty akademickie, jeżeli rektorzy są bezradni, nic potrafią przy pomocy swojej straży opanować sytuacji, to trzeba ich podtrzymać. Ale jak podtrzymać? Oto podtrzymać przede wszystkim wielką ideą, wielką wiarą w ten kierunek, jaki tam ma być, a nie ulegać i nie posuwać się do tego, aby oto naukę prowadziła tam policja i Ministerstwo Sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#MalopolskawschodniaiLwowtowysunietyszaniecRzeczypospolitejZazadnaceneniewolnodopuscicabytamprowadzonorozgrywkiabytamjakieszieloneczyinnesztandarywywieszanebylyprzezmlodziezTylkosztandarbialoczerwony">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Katelbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu swoim w dniu 16 lutego rb., poświęconym omawianiu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wysłuchała z wielką uwagą wypowiedzeń szanownego pana senatora prof. Bartla na temat stosunków, panujących wśród młodzieży lwowskiej. Rzeczy, o których mówił prof. Bartel, wstrząsnęły do głębi całą opinią kraju, nie wywołały jednak, jak dotąd, w opinii głębszej analizy przyczyn niepokojącego stanu rzeczy. Albowiem stwierdzenia, że szkoła średnia niedostatecznie przygotowuje do studiów wyższych lub że mniejszość rozpolitykowanych młodzieńców terroryzuje większość, w tym samym stopniu niewiele tłumaczą, jak inne stwierdzenia, przypisujące wszystko przesadnemu kultowi tężyzny wśród młodzieży oraz nadmiarowi Żydów, studiujących na wyższych uczelniach lwowskich.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Sprawa, poruszona przez p. senatora prof. Bartla, należy do kapitalnego zagadnienia w Polsce — zagadnienia wychowania narodowego. A ponieważ p. senator sprawozdawca budżetu nazwał resort Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jak gdyby generalnym administratorem wszystkich elementów, składających się na całość właśnie zagadnienia wychowania narodowego, pozwoli mi Wysoka Izba, że nad tym tematem dłużej się nieco zatrzymam.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#WdobiepowojennejstosunkiwtejdziedzinieuleglyradykalnejzmianieNiepewnoscsytuacjimiedzynarodowejobawykazdegopanstwainaroduoswaskoreniewylaczajacnawettychpanstwktoregloszahaslaimperialistyczneustawicznatroskaoobroneswegostanuposiadaniawywolalyspotegowanienapieciaruchownarodowychzresztazawszenajglebszychtworczychiniesmiertelnychPanstwodlacelowobronnoscizajelosieichskoordynowaniemoddzialywujacnanieczestodecydujacoToostatniezjawiskowystapilonajjaskrawiejbodajwsrodpanstwotaczajacychPolskeWSowietachiwNiemczechmilionowemasymlodziezypoddanezostalyjednolitemusystemowiwychowawczemupanstwaTesamezasadyprzyswiecawinnychpanstwachsasiadujacychznamijak">w Litwie, Łotwie czy Rumunii. Wskutek nieustającego napięcia międzynarodowego zaczynają ujmować problem wychowania narodowego w swe ręce nawet takie państwa, jak Anglia i Francja, których ustroje stanowią antytezę totalnych ustrojów — niemieckich, włoskich czy sowieckich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#PolskaznajdujacasiewwarunkachgeograficznychwktorychprymatobronnosciPanstwaizwartosciwewnetrznejnaroduwpojonynarodowiprzezMarszalkaSmiglegoRydzaniepodlegazadnejdyskusjiPolskaotoczonapanstwamiwktorychrzadzatotalnezasadywychowawczeniemozepozwolicsobienaluksusutrzymywaniasystemowwychowawczychktorezdzisiejszaepokazdzisiejszatwardarzeczywistoscianicwspolnegoniemajaNiegwolietatyzacjitejdziedzinyzycialeczdlawypelnieniakoniecznychpoprostuzyciowychzadanjakiestajaprzednarodemnaszymPanstwomusijaknajszybciejujacwswerecewsposobjednolityiplanowyzagadnieniewychowanianarodowegomlodychpokolenpolskich">Wysoka Izbo! Fakt, że dotąd tego nie uczyniono, że nie wiem wciąż, czy przemawiając przy budżecie tego resortu nie popełniam błędu, jako że sprawą wychowania młodzieży zajmuje się u nas co najmniej kilka resortów, stanowi okoliczność sprzyjającą wybitnie narodzinom ekscesów, o których mówił nam przed kilku tygodniami p. sen. Bartek Dzisiejsza młodzież polska jest produktem dzisiejszej epoki. Pod wpływem impulsów zewnętrznych i przemian wewnętrznych kształtowało się jej oblicze. W tych wewnętrznych przemianach niepoślednią rolę odgrywał anarchizm opozycyjno-partyjny. Nie kształtowała tego oblicza jednolita myśl wychowawcza, nadrzędna. Brak jej. Za to ślepe, bezkrytyczne naśladownictwo obcych wzorów doprowadziło do wynaturzenia nieśmiertelnych ideałów narodowo-wychowawczych, spojonych jak najściślej w psychice polskiej z rycerską tradycją narodu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#Uwagiswojepragnalbymzakonczycsprecyzowaniemszereguwnioskow">W poglądzie na stosunek między młodzieżą i starszym społeczeństwem zakorzeniło się fatalistyczne przeświadczenie, że konflikt między nimi jest rzeczą nieunikniona, naturalną niejako. Jest to obce psychice polskiej przetransponowywanie stosunków rosyjskich, dla których charakterystyczny był stały konflikt dwóch pokoleń — — „ojców i dzieci”, jak głosi tytuł znanej powieści Turgieniewa. W tradycjach polskich tkwi głęboko spadkobierstwo idei przewodnich i wartości kulturalnych przekazywanych z pokolenia w pokolenie.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#Uwagiswojepragnalbymzakonczycsprecyzowaniemszereguwnioskow">Dziś wbrew pozorom pod tym względem nie ma zmiany. Młodzież nasza w swojej masie jest jak najściślej zespolona z całością narodu, stanowi jego cząstkę i kontynuację dojrzałego pokolenia. Nie potrzeba jej pozyskiwać, a tym mniej zyskiwać jej sympatie czy względy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#DomlodziezyjednaktrzebamiecbezposrednieiszczerepodejscieOpieracsieonomusinanastepujacychprzeslankach">młodzież wymaga idei, które by stawiały przed nią perspektywy zdobywcze i konkretyzowały cele życiowe pokolenia. Bez tego musi ona wyjałowieć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#tonnajwznioslejszytonofiarnejsluzbydlaNarodu">Ten fakt coś mówi, ten fakt zawiera dla nas całą naukę.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#tonnajwznioslejszytonofiarnejsluzbydlaNarodu">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Rembieliński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SRembielinski">Wysoka Izbo! W dyskusji, jaka się toczy, raz po raz słyszymy utyskiwania na młodzież, żale z powodu jej zachowania się i bodaj jest to jeden z głównych motywów nie tylko rozprawy nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ale w ogóle wszystkich rozpraw, jakie się podczas dyskusji budżetowej tu toczą.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#TutajpragnetezzastanowicsienadzagadnieniemwjakimstopniutenobowiazekspelnilismyijakiepopelniamybledyjeslichodzioideoweobywatelskiewychowaniemlodychpokolenPierwszymztychbledownadktorymdluzejniecopragnesiezatrzymacjestaktualizacjawwychowaniuideaaktualizacjiprogramowszkolnychiaktualizacjitematownauczaniaJeslibyokreslictonajprosciejmamdozarzuceniazezawielewszkolemowimyiuczymyoPolscewspolczesnejzamalozasoPolscewiecznejNiejesttowylaczniewinalatostatnichjesttobladktorywlasciwieodpoczatkuwlatachpowojennychwnaszymwychowaniuiwnaszychmetodachpedagogicznychsieprzejawiaOntrwastalejestzresztawyrazempewnychtendencyjktoresaipozaPolskaiktoredoscpowszechniewczasachostatnichsieprzejawialyAlenajwyrazniejnajdosadniejwidzimytowprogramachgimnazjalnychilicealnychktoreobowiazujawtejchwiliiktoresaponiekadostatecznymwyrazemtejtendencjiaczkolwiekskutkijejwidzimyjuzodczasowdawniejszychistykamysiezniminawyzszychuczelniach">Weźmy więc program gimnazjalny obecnie obowiązujący, zatwierdzony przez b. ministra Wacława Jędrzejewicza, program literatury polskiej. Otóż jeśli chodzi o literaturę staropolską, to w programie gimnazjalnym jest dla niej trochę miejsca w klasie 2, tzn. w dawnej 4 i lektura tam zaleca: fragment jeden z Reja, Kochanowskiego jedną z pieśni, jedną z fraszek (to nie zmęczą się zbytnio, fraszki, jak wiadomo, nie są długie, jednak z fraszek, to bardzo skromnie), fragment z — „Sobótki”, także dzieło, które w całości ma dwadzieścia parę stron małego formatu (i tutaj też nie przemęczą się), fragment z jednego z kazań Skargi — i to dosyć, jeśli chodzi o lekturę obowiązkową z dziedziny literatury złotego wieku, jeśli chodzi o gimnazjum.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#TutajpragnetezzastanowicsienadzagadnieniemwjakimstopniutenobowiazekspelnilismyijakiepopelniamybledyjeslichodzioideoweobywatelskiewychowaniemlodychpokolenPierwszymztychbledownadktorymdluzejniecopragnesiezatrzymacjestaktualizacjawwychowaniuideaaktualizacjiprogramowszkolnychiaktualizacjitematownauczaniaJeslibyokreslictonajprosciejmamdozarzuceniazezawielewszkolemowimyiuczymyoPolscewspolczesnejzamalozasoPolscewiecznejNiejesttowylaczniewinalatostatnichjesttobladktorywlasciwieodpoczatkuwlatachpowojennychwnaszymwychowaniuiwnaszychmetodachpedagogicznychsieprzejawiaOntrwastalejestzresztawyrazempewnychtendencyjktoresaipozaPolskaiktoredoscpowszechniewczasachostatnichsieprzejawialyAlenajwyrazniejnajdosadniejwidzimytowprogramachgimnazjalnychilicealnychktoreobowiazujawtejchwiliiktoresaponiekadostatecznymwyrazemtejtendencjiaczkolwiekskutkijejwidzimyjuzodczasowdawniejszychistykamysiezniminawyzszychuczelniach">Zaś tego rodzaju dawkowanie literatury staropolskie) może przyczynić się tylko do jednego — do skompromitowania, ośmieszenia tej literatury w oczach ucznia. Szkoła przychodzi, ażeby niejako skompromitować w oczach ucznia tę literaturę staropolską i to dokonawszy wycofuje się.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#komentarz">(Glos: Przesada.)</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#TutajpragnetezzastanowicsienadzagadnieniemwjakimstopniutenobowiazekspelnilismyijakiepopelniamybledyjeslichodzioideoweobywatelskiewychowaniemlodychpokolenPierwszymztychbledownadktorymdluzejniecopragnesiezatrzymacjestaktualizacjawwychowaniuideaaktualizacjiprogramowszkolnychiaktualizacjitematownauczaniaJeslibyokreslictonajprosciejmamdozarzuceniazezawielewszkolemowimyiuczymyoPolscewspolczesnejzamalozasoPolscewiecznejNiejesttowylaczniewinalatostatnichjesttobladktorywlasciwieodpoczatkuwlatachpowojennychwnaszymwychowaniuiwnaszychmetodachpedagogicznychsieprzejawiaOntrwastalejestzresztawyrazempewnychtendencyjktoresaipozaPolskaiktoredoscpowszechniewczasachostatnichsieprzejawialyAlenajwyrazniejnajdosadniejwidzimytowprogramachgimnazjalnychilicealnychktoreobowiazujawtejchwiliiktoresaponiekadostatecznymwyrazemtejtendencjiaczkolwiekskutkijejwidzimyjuzodczasowdawniejszychistykamysiezniminawyzszychuczelniach">Ściśle cytuję program.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#TutajpragnetezzastanowicsienadzagadnieniemwjakimstopniutenobowiazekspelnilismyijakiepopelniamybledyjeslichodzioideoweobywatelskiewychowaniemlodychpokolenPierwszymztychbledownadktorymdluzejniecopragnesiezatrzymacjestaktualizacjawwychowaniuideaaktualizacjiprogramowszkolnychiaktualizacjitematownauczaniaJeslibyokreslictonajprosciejmamdozarzuceniazezawielewszkolemowimyiuczymyoPolscewspolczesnejzamalozasoPolscewiecznejNiejesttowylaczniewinalatostatnichjesttobladktorywlasciwieodpoczatkuwlatachpowojennychwnaszymwychowaniuiwnaszychmetodachpedagogicznychsieprzejawiaOntrwastalejestzresztawyrazempewnychtendencyjktoresaipozaPolskaiktoredoscpowszechniewczasachostatnichsieprzejawialyAlenajwyrazniejnajdosadniejwidzimytowprogramachgimnazjalnychilicealnychktoreobowiazujawtejchwiliiktoresaponiekadostatecznymwyrazemtejtendencjiaczkolwiekskutkijejwidzimyjuzodczasowdawniejszychistykamysiezniminawyzszychuczelniach">Otóż pamiętajmy, co jest cechą tej cywilizacji i tej kultury staropolskiej. Ta cywilizacja, nie nerwowa — harmonijna, nie działająca jakimś efektem romantycznym, nagłym błyskiem, ta literatura może oddziałać i ta cywilizacja może wywierać urok wtedy dopiero, gdy się z nią zżyć bliżej, gdy się ją pozna, gdy się wejdzie w jej atmosferę. To nie fajerwerk, który natychmiast może zachwycić, to jest kultura, w której atmosferę trzeba wniknąć głębiej i dopiero wtedy objawia ona swą wartość.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#komentarz">(Glos: Dla dojrzałego człowieka.)</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#TutajpragnetezzastanowicsienadzagadnieniemwjakimstopniutenobowiazekspelnilismyijakiepopelniamybledyjeslichodzioideoweobywatelskiewychowaniemlodychpokolenPierwszymztychbledownadktorymdluzejniecopragnesiezatrzymacjestaktualizacjawwychowaniuideaaktualizacjiprogramowszkolnychiaktualizacjitematownauczaniaJeslibyokreslictonajprosciejmamdozarzuceniazezawielewszkolemowimyiuczymyoPolscewspolczesnejzamalozasoPolscewiecznejNiejesttowylaczniewinalatostatnichjesttobladktorywlasciwieodpoczatkuwlatachpowojennychwnaszymwychowaniuiwnaszychmetodachpedagogicznychsieprzejawiaOntrwastalejestzresztawyrazempewnychtendencyjktoresaipozaPolskaiktoredoscpowszechniewczasachostatnichsieprzejawialyAlenajwyrazniejnajdosadniejwidzimytowprogramachgimnazjalnychilicealnychktoreobowiazujawtejchwiliiktoresaponiekadostatecznymwyrazemtejtendencjiaczkolwiekskutkijejwidzimyjuzodczasowdawniejszychistykamysiezniminawyzszychuczelniach">Tak jak spokojna muzyka klasyczna Bacha i Haendla, może ona oddziaływać tylko wtedy, jeżeli się bliżej z nią zapoznać. A jeżeli na nią spojrzymy pod kątem widzenia egzotyki i jeżeli nie przywykniemy do dzieł pisanych tym językiem staropolskim, to będzie nam się on wydawał dziwaczny i humorystyczny, bo nie będziemy odczuwać różnic znaczeniowych, jakie słowa niejednokrotnie w biegu wieków nabyły. Jeśli więc się z tym światem nie zespolimy, jeżeli mu tylko parę godzin w ciągu roku poświęcimy, to skutek jest taki jedynie, że ten świat spokojny, świat ładu, cywilizacji pełnej i harmonijnej nie tylko się stanie obcy, ale gorzej, niż gdyby go w ogóle nie poznawano w szkole, bo wówczas zostałaby może zeń przynajmniej jakaś nieznana bliżej chwała, coś, do czego może kiedyś w przyszłości po dojściu do lat można by się zwrócić. Ale jeśli tę literaturę pozna się w szkole w ten sposób, tak ośmieszający ją, to odchodzi ochota, by do niej już kiedykolwiek wrócić. A przecież pamiętajmy, że to są szczyty kultury polskiej, ten Czarnolas, którego Soplicowo było już tylko odblaskiem, że to są szczyty cywilizacji Polski, w dobie Państwa najpotężniejszego, niemal trzykrotnie większego terytorialnie niż obecnie, tej cywilizacji, która zdobywała nam warstwy, przynajmniej wyższe, te, na które działała na przestrzeniach o ile większych niż Polska etnograficzna i dzięki której dziś jeszcze granice Polski tak daleko sięgają, jak sięgają.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#NatomiastgdyprzejdziemydoliteraturywspolczesnejtotuowielewiecejmiejscasieposwiecaSienkiewiczowijeszczeskromnie">obowiązujący w lekturze gimnazjalnej jest — „Janko Muzykant” i — „Bartek Zwycięzca”, czyżby po to. aby skompromitować troszkę Wielkopolskę? (S. Dobaczewski Dlaczego?) Dlatego, że Bartek Słowik jest, jak sądzę, troszkę kompromitujący intelektualnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#JezelijednakchodziozyjacychpisarzySieroszewskiegotrzydluzszedzielawcaloscipoznajemy">— „Czy nie należało by się ograniczyć do kilku wyjątków, z Kadena? Mickiewicza i Wyspiańskiego daje się w drobnych wyjątkach, to jest uznane za naturalne i tym się nikt nie gorszy.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#JezelijednakchodziozyjacychpisarzySieroszewskiegotrzydluzszedzielawcaloscipoznajemy">Wysoka Izbo! Jeślibyśmy nawet przyjęli, że celem wychowawczym nauki literatury jest poznanie przede wszystkim twórczości Sieroszewskiego i Kadena, to i tak choćby dla lepszego zgłębienia tej twórczości, dla dokładniejszego podmalowania tła, dla celów po prostu porównawczych zalecałbym poznawanie lepsze także autorów innych.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#JezelijednakchodziozyjacychpisarzySieroszewskiegotrzydluzszedzielawcaloscipoznajemy">W ogóle zresztą za wiele się od literatury wymaga kultu współczesności. Niedawno w dyskusji sejmowej nad budżetem Ministerstw Oświaty p. poseł Dobkowski wyrażał żal pod adresem Polskiej Akademii Literatury i naszej poezji, że za mało się tam opiewa 0. Z. N. Otóż, proszę Państwa, ja, szczerze mówiąc, zbyt wiele mam sympatii do O. Z. N. i zbyt szczerze pragnę, ażeby odegrał on jak najbardziej pozytywną rolę w przyczynieniu się do dzieła zjednoczenia narodu, ażebym miał podtrzymać ten postulat posła Dobkowskiego, a to z tej racji, że przypominam sobie to, co powiedział Szyller, a co za nim powtórzył Mickiewicz, że musi umrzeć w Życiu to, co ma ożyć w pieśni. Niechże więc poeci o O. Z. N. jeszcze — nie piszą, niech piją o B. B. W. R! (Wesołość. Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#JezelijednakchodziozyjacychpisarzySieroszewskiegotrzydluzszedzielawcaloscipoznajemy">Ale wracam do programu. Historia Polski w ciągu 3 lat gimnazjum (klasa 2, 3 i 4, czyli dawna 4, 3 i 6) jest tak podzielona, że druga klasa i część trzeciej zawiera dzieje Polski od początku do wieku XX, a koniec klasy trzeciej i klasa czwarta są poświęcone wiekowi XX. Jednym słowem więc tak jest podzielony materiał historyczny, że trochę więcej niż połowę, w każdym razie drugą klasę i część trzeciej zajmuje okres od zarania dziejów Polski aż do chwili mego urodzenia się, a drugi okres, tj. koniec trzeciej klasy i czwarta klasa — to okres ostatni, co się działo za mego życia — a jestem jednym z młodszych tu senatorów”. Nie sądzę, żeby to była najlepsza proporcja i najodpowiedniejszy podział.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#AjezelinapodstawietakulozonychwykladowgimnazjalnychmamypotemwliceumdawaczzakresuhistoriitegorodzajutematycznomonograficznerozprawyjakRozwojformzyciaspolecznogospodarczegowEuropieodczasowstarozytnychalboPodstawykulturypolskiejtojesttocoprostuszkolablagiIpotemtrzebaczytaczprzykrosciajaktakiPosenerTageblattpiszezenoweprogramyszkolnerozwijajaodwiecznewadyPolakowmianowiciedyletantyzmpowierzchownosciblage">Również przy nauce języków obcych występuje ta idea uwspółcześnienia, np. w liceach do wieku XIX — 1 rok, od początku wieku XIX — drugi rok.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#PamietambylemkiedysuswegoprzyjacielaNaglewpadajegocoreczkaktorauczeszczadoliceumipyta">— „Panie redaktorze” ja właśnie dla szkoły piszę referat, kiedy był gabinet Świtalskiego?” Niesłychanie gwałtowna okazała się potrzeba dowiedzenia się tego właśnie niezmiernie ważnego faktu! I mnie się zda je, że jeżeli nauczyciele tak wielokrotnie stwierdzają, że wyniki szkół klasycznych są lepsze, nawet jeżeli chodzi o studentów politechniki, to nie tylko dlatego, że dają one gimnastykę umysłu, jaką stanowi nauka łaciny i greki, ale także dlatego, że szkoły te dają wyjście w szerszy świat, nie tylko spraw aktualnych, ale i w świat przeszłości, że — powiedzmy — u Tacyta i Liwiusza o gabinecie Świtalskiego nie czytamy”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-52">
+ <u xml:id="u-52.0" who="#OtozpamietajmyzewspolczesnosczewszadoddzialywananaszewszystkichstronkrzyczyprzezradioiwolazeszpaltgazetzewspolczesnosciamamyciagledoczynieniaiciagleonanasotaczaTrzebawieczebygdziesprzynajmniejbylooderwanieodniejizebydzieckowszkolepoznawalorzeczytrwalszetakiektorepozostananacalezyciePrzygotowaniedozyciapublicznegomusisierozpoczacwodosobnieniuiwoderwaniusieodgwaruterazniejszoscitamgdziesiezwiecznosciaobcujezebypotemtakumocnionymipoglebionymprzejscdosprawipracdniadzisiejszego">Skutkiem tej aktualizacji jest też to, o czym się tyle mówi, jest to rozpolitykowanie obecnej młodzieży, gdyż jeżeli młodzież uczy się wciąż z gazet o współczesnych rzeczach, to ku temu się zwraca i w tym kierunku skłania się jej wyobraźnia, to ją interesuje, a wtedy nie zacieśnia się do tego, co mówi jej nauczyciel, szuka dalszych politycznych nauk na własną rękę.</u>
+ <u xml:id="u-52.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-52.2" who="#OtozpamietajmyzewspolczesnosczewszadoddzialywananaszewszystkichstronkrzyczyprzezradioiwolazeszpaltgazetzewspolczesnosciamamyciagledoczynieniaiciagleonanasotaczaTrzebawieczebygdziesprzynajmniejbylooderwanieodniejizebydzieckowszkolepoznawalorzeczytrwalszetakiektorepozostananacalezyciePrzygotowaniedozyciapublicznegomusisierozpoczacwodosobnieniuiwoderwaniusieodgwaruterazniejszoscitamgdziesiezwiecznosciaobcujezebypotemtakumocnionymipoglebionymprzejscdosprawipracdniadzisiejszego">A dalej, zważmy, że jednym z celów nauczania jest, jak podano w zakończeniu programu, jako wynik nauki gimnazjalnej w IV klasie:</u>
+ <u xml:id="u-52.3" who="#OtozpamietajmyzewspolczesnosczewszadoddzialywananaszewszystkichstronkrzyczyprzezradioiwolazeszpaltgazetzewspolczesnosciamamyciagledoczynieniaiciagleonanasotaczaTrzebawieczebygdziesprzynajmniejbylooderwanieodniejizebydzieckowszkolepoznawalorzeczytrwalszetakiektorepozostananacalezyciePrzygotowaniedozyciapublicznegomusisierozpoczacwodosobnieniuiwoderwaniusieodgwaruterazniejszoscitamgdziesiezwiecznosciaobcujezebypotemtakumocnionymipoglebionymprzejscdosprawipracdniadzisiejszego">— „osiąganie wprawy w układaniu aktualnych przemówień i odezw okolicznościowych.” Sądzę, że jest to stosunkowo mało potrzebna i mało ważna nauka i że za wiele się na to kładzie nacisku i to nie tylko w gimnazjach.</u>
+ <u xml:id="u-52.4" who="#OtozpamietajmyzewspolczesnosczewszadoddzialywananaszewszystkichstronkrzyczyprzezradioiwolazeszpaltgazetzewspolczesnosciamamyciagledoczynieniaiciagleonanasotaczaTrzebawieczebygdziesprzynajmniejbylooderwanieodniejizebydzieckowszkolepoznawalorzeczytrwalszetakiektorepozostananacalezyciePrzygotowaniedozyciapublicznegomusisierozpoczacwodosobnieniuiwoderwaniusieodgwaruterazniejszoscitamgdziesiezwiecznosciaobcujezebypotemtakumocnionymipoglebionymprzejscdosprawipracdniadzisiejszego">Przypominam sobie, że byłem niedawno na uroczystości w szkole powszechnej na kresach, gdzie wybudowano nowy gmach szkolny. Przyjechał p. starosta i wychodzi na jego powitanie mały uczniacko 10-letni, pończoszki mu opadają trochę i nosek ma niewytarty, a biedactwo zaczyna przemawiać i mówi cienkim głosikiem: — „Panie Starosto, my, młodzież szkolna, ślubujemy, że na odcinku szkolnym będziemy podciągać Polskę wzwyż”.</u>
+ <u xml:id="u-52.5" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-52.6" who="#OtozpamietajmyzewspolczesnosczewszadoddzialywananaszewszystkichstronkrzyczyprzezradioiwolazeszpaltgazetzewspolczesnosciamamyciagledoczynieniaiciagleonanasotaczaTrzebawieczebygdziesprzynajmniejbylooderwanieodniejizebydzieckowszkolepoznawalorzeczytrwalszetakiektorepozostananacalezyciePrzygotowaniedozyciapublicznegomusisierozpoczacwodosobnieniuiwoderwaniusieodgwaruterazniejszoscitamgdziesiezwiecznosciaobcujezebypotemtakumocnionymipoglebionymprzejscdosprawipracdniadzisiejszego">A nauczyciel, dumny z tego, puszył się, że takie osiągnął wyniki wychowawcze.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-53">
+ <u xml:id="u-53.0" who="#Alepragnacnierozdrabniacswegoprzemowienianiemowilemotymprzydyskusjiogolnejtylkotutajchcedlacaloscisprawydacpewnejejoswietlenietymbardziejzechodzimiglownieostronewychowawcza">Otóż nie chciałbym być niesprawiedliwy wobec tajnych organizacyj. Konspiracjom Polska zawdzięcza niesłychanie wiele. One były koniecznością naszego życia narodowego w niewoli. Tylko dzięki nim mogliśmy zachować jedność polityki w trzech zaborach, dzięki nim mogliśmy zachować ciągłość naszej polityki, której jawnie nie można było formułować. I jeżeli Polska została odbudowana, to niewątpliwie tajne organizacje odegrały tym olbrzymią rolę. Nie mielibyśmy bez nich ani wojska naszego w odpowiedniej chwili przygotowanego,' ani naszej polityki zagranicznej w czasie wojny światowej. I niezaprzeczenie ta zasługa jest wielka, a przyszły historyk będzie na pewno wskazywał, że nawet debrze się dla Polski stało, iż były dwie konspiracje, walczące ze sobą, że to dało Polsce możność maksymalnego wyzyskania koniunktury historycznej w tym przełomowym okresie. Dobrze się stało więc, że była z jednej strony konspiracja Dmowskiego, która pozwoliła zorganizować naszą politykę zagraniczną i mieć naszą reprezentację na Kongresie Wersalskim, i dobrze stało się, że była konspiracja Piłsudskiego, która stworzyła armię naszą, dzięki której byliśmy gotowi w momencie odzyskania niepodległości, że nie byliśmy bezradni, żeśmy mieli wojsko, żeśmy w listopadzie 1918 r. mieli już początki administracji i organizacji państwowej, żeśmy się nie pogrążyli w anarchii.</u>
+ <u xml:id="u-53.1" who="#Alepragnacnierozdrabniacswegoprzemowienianiemowilemotymprzydyskusjiogolnejtylkotutajchcedlacaloscisprawydacpewnejejoswietlenietymbardziejzechodzimiglownieostronewychowawcza">Bodaj że więc najlepiej dla Polski się stało, jak się stało i rolę historyczną konspiracyj uważam za olbrzymią. Ale chodzi o to, że ta rola została wypełniona, ona niejako się wyczerpała A tymczasem te pretensje, żale zadawnione po obu stronach barykady politycznej pozostały i starsze pokolenie po obu stronach, jako główne swoje zadanie wychowawcze wobec młodych w ciągu pierwszego dwudziestolecia po odbudowie Państwa, uznało petryfikowanie tych pretensyj, żalów, zadrażnień i gniewu i wpajało je w młode pokolenie.</u>
+ <u xml:id="u-53.2" who="#komentarz">(Glos: Nie po obu stronach.)</u>
+ <u xml:id="u-53.3" who="#Alepragnacnierozdrabniacswegoprzemowienianiemowilemotymprzydyskusjiogolnejtylkotutajchcedlacaloscisprawydacpewnejejoswietlenietymbardziejzechodzimiglownieostronewychowawcza">Mówiąc obiektywnie, po obu stronach. Po obu stronach były konspiracje i każda z nich uważała się za rodzaj tajnego rządu narodowego. Kiedy odbudowano Państwo, zaczęły one uważać Polskę jako rodzaj emanacji tych tajnych związków, w dalszym ciągu wymagającą z ich strony opieki. Te konspiracje były czymś dawniejszym niż odbudowane Państwo i to poczucie wyraziło się tym, że egzaltowano te wspomnienia i kult ich w młodzież wpajano. Sądzę, że w tym względzie konspiracje czy ze strony opozycji, czy też Straży Przedniej Legionu Młodych (owe różne — „alfy”, o których tyle w swoim czasie słyszeliśmy) mają najbardziej fatalny wpływ pedagogiczny. Przede wszystkim powodują one megalomanię wśród młodzieży. Kiedy do młodego chłopca przyjdzie starszy kolega i powiada:</u>
+ <u xml:id="u-53.4" who="#Alepragnacnierozdrabniacswegoprzemowienianiemowilemotymprzydyskusjiogolnejtylkotutajchcedlacaloscisprawydacpewnejejoswietlenietymbardziejzechodzimiglownieostronewychowawcza">Słuchaj, ty o nas nie wiesz, ale myśmy ciebie widzieli, przyglądaliśmy się tobie i uważamy, że jesteś godny, by ciebie przyjąć do naszego grona i wtajemniczyć, jeżeli chłopak ten wie, że jest posiadaczem tajemnicy, której inni nie znają, to on już jest., gotów, zaczyna uważać się za coś lepszego od otoczenia. Poza tym konspiracja to szkoła kłamstwa i co więcej, kłamstwa nie tylko wobec wroga politycznego, ale nawet wobec najbliższych kolegów i towarzyszy, szczególnie jeżeli dojdzie się w tajnym związku na wyższy stopień. Wówczas musi się okłamywać kolegów udając, że jest się na równi z nimi na jednym stopniu, podczas kiedy się jest ich tajną zwierzchnością itd. A dalej trzeba zwrócić uwagę na ducha grupy właśnie z tej wyłączności konspiracyjnej wynikającego ducha grupy, który jest straszliwym nieszczęściem Polski i który dał takie złe wyniki wychowawcze. Tu jest bardzo prosty sylogizm, który się zawsze robi, że jednostka chce służyć Polsce i organizacja służy Polsce, a zatem dobro organizacji jest równoznaczne z dobrem Polski, że pracując dla organizacji, pracuje się dla Polski i w ten sposób, ponieważ Polska jest po obu stronach równania, więc po prostu skreśla się”. tu i tam i zostaje tylko jednostka i organizacja i dla organizacji się już tylko dalej pracuje.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-54">
+ <u xml:id="u-54.0" who="#OtoztekonspiracjeniesarzeczaostatnichlatitrudnobyloznimiwalczycprzedewszystkimwpoczatkuistnieniaPolskialedzisiajbylobyjuzlatwiejbodzisiajwszystkieprzechodzakryzyswidzimytonapowtarzajacychsierozlamachiwjednymiwdrugimobozieKonspiracjesajaknajnizszeorganizmybiologicznektoresiemnozaprzezpodzialiwskutektegodrobnaczastkamawszystkiecechydawnejcalosciPozostajewiecszeregmniejszychgrupekigrupeczekzktorychkazdauwazasiezeonajednajedynareprezentujecalynarodpowstajaroznegrupymafijkiproduktyrozkladukierowaneprzezjakichswodzykowczestohumorystycznych">Sądzę więc, że w chwili obecnej danie młodzieży swobody wyżycia się w jawnych organizacjach byłoby znakomitym sposobem zwalczenia konspiracyj. Dlatego też w tej chwili danie jak największej swobody młodzieży akademickiej, odbudowanie normalnego jawnego, swobodnego życia akademickiego i możność jej politycznego wyżycia się w tym zakresie byłoby najlepszym sposobem do wymiecenia tych resztek konspiracji, które uważam za niesłychanie szkodliwe.</u>
+ <u xml:id="u-54.1" who="#komentarz">(Glos: W jawnych organizacjach są tajne komórki.)</u>
+ <u xml:id="u-54.2" who="#OtoztekonspiracjeniesarzeczaostatnichlatitrudnobyloznimiwalczycprzedewszystkimwpoczatkuistnieniaPolskialedzisiajbylobyjuzlatwiejbodzisiajwszystkieprzechodzakryzyswidzimytonapowtarzajacychsierozlamachiwjednymiwdrugimobozieKonspiracjesajaknajnizszeorganizmybiologicznektoresiemnozaprzezpodzialiwskutektegodrobnaczastkamawszystkiecechydawnejcalosciPozostajewiecszeregmniejszychgrupekigrupeczekzktorychkazdauwazasiezeonajednajedynareprezentujecalynarodpowstajaroznegrupymafijkiproduktyrozkladukierowaneprzezjakichswodzykowczestohumorystycznych">Wiem, że są, mówiłem o tym. Ale dziś, gdy tajne grupy są w rozkładzie, danie przewagi jawnym może przynieść bardzo dobre wyniki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-55">
+ <u xml:id="u-55.0" who="#Apamietajmyitojeszczezetosiewielustarszympodobaiwielustarszychnierazzpewnymwzruszeniemzobaczywszymlodziencazkastetemczyzbrowningiempowiada">on jest taki sam, jakim ja byłem w 1905 r. Nawet tu w tej Wysokiej Izbie—teraz on jest nieobecny— znam pewnego nader poważnego człowieka, którego osobiście bardzo szanuję, który bardzo wzruszał się właśnie z tego powodu pewnymi młodzieńczymi wyczynami.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-56">
+ <u xml:id="u-56.0" who="#Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej">Tu przejdę do następnego punktu. My młodym nie imponujemy przede wszystkim z powodu naszego braku energii, braku zdecydowania, z powodu naszej kompromisowości, wahań itd. Spójrzmy z tego stanowiska na sprawę w wyższych uczelniach, najbardziej palącą, a w której właśnie postawa starszego pokolenia młodym nie imponuje — to jest na kwestię żydowską. Przecież my wszyscy jesteśmy zgodni i stwierdzamy to zgodnie, że nie jest potrzebne dla Polski, ażeby miała więcej adwokatów Żydów, którzy by bronili spraw Polaków przed kratkami sądowymi, żeby miała więcej lekarzy Żydów, żeby miała więcej nauczycieli Żydów, którzy by uczyli polskie dzieci itd. Wszyscy czujemy, że tej potrzeby Polska nie ma. Jesteśmy też w olbrzymiej większości katolikami, na pewno olbrzymia większość to zadeklaruje. A pamiętajmy, że dekret 122 Synodu częstochowskiego, Synodu Prowincjonalnego Biskupów Polskich, jako obowiązek do wykonania natychmiastowego katolikom stawia zaprzestanie łączenia młodzieży polskiej z żydowską w jednej szkole i że trzeba z tym skończyć. Pomimo to zaś w tym kierunku nic nie robimy, na nic nie możemy się zdecydować. A tu decyzje powinny być radykalne. Nie ma co mowie o — „numerus clausus”, to nie jest żadne rozwiązanie sprawy. Jedyny sposób to jest — „numerus nullus”, tj. w ogóle niedopuszczenie żydowskiej młodzieży do polskich uczelni wyższych. A jeżeli się powie, że sprawiedliwość wymaga, aby żydzi mieli swoje wyższe uczelnie, żeby mieli teren, gdzie by mogli na swoje potrzeby przygotować inteligentów, nauczycieli, lekarzy, adwokatów, to zaproponuję proste wyjście: uznajmy Wolną Wszechnicę Polską za wyższą uczelnię, która tc potrzeby zaspokoi. To doprawdy nie jest taki rewolucyjny krok, to byłaby stosunkowo nieduża zmiana w składzie osobowym ciała nauczycielskiego i studenckiego. Jeżeli po skończonej wojnie światowej mogli Grecy i Turcy milionowe robić przeniesienia stąd i tam, z Azji Mniejszej do Grecji i z Grecji do Azji Mniejszej, to naprawdę dla naszego pokolenia nie byłby to jakiś gigantyczny, herkulesowy trud. Należy więc tę sprawę — „numerus nullus” jak najszybciej rozwiązać.</u>
+ <u xml:id="u-56.1" who="#Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej">Kończąc reasumuję. Spłycamy młodzież i rozpolitykowujemy po pierwsze przez ową — „aktualizację”, odbierając jej poczucie przeszłości, sprawiając to, że tej przeszłości nie zna, że ciągle myśli pod kątem aktualności, bo i przeszłość jeszcze się aktualizuje w szkole. Jak dziś powiem młodemu człowiekowi o idei jagiellońskiej, to mu naprzód przychodzi na myśl Bocheński czy Bączkowski, a nie Oleśnicki, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt Stary, Jan Tarnowski. I dlatego tyle jest pod tym względem pomyłek i bałamuctwa. Nie orientujemy się, że wyrazicielem idei jagiellońskiej był np. Władysław Jagiellończyk w Pradze na Hradczynie na tronie czeskim, a że z drugiej strony naprawdę żaden z Jagiellonów nie myślał nigdy walczyć o niepodległość Azerbejdżanu. To jedno.</u>
+ <u xml:id="u-56.2" who="#Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-56.3" who="#Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej">Po drugie demoralizujemy młodzież konspiracją, uczącą nieodpowiedzialności i kłamstwa. A konspiracja posiada jeszcze tę złą stronę, że daje najdogodniejsze pole do prowokacji. Ogromnie trudno przy konspiracji ustalić jakąkolwiek odpowiedzialność. Przypomnę tu doskonałą powieść Chestertona ,.Człowiek, który był Czwartkiem”, gdzie dopiero w ostatnim rozdziale okazuje się, że cały komitet anarchistów to są wszystko zwalczający anarchię tajni wywiadowcy.</u>
+ <u xml:id="u-56.4" who="#Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej">Po trzecie dajemy poklask awanturniczości, a nie załatwiamy potrzeb pilnych i niezbędnych, które stoją przed tym młodym pokoleniem, nie rozwiązujemy kwestii żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-56.5" who="#Awiecmlodziezmachecwyzyciasieitojestzupelnienaturalnystanktorytrzebazrozumiecmlodziezchcewykazaczeniejestgorszaodnasamozenawetilepszaitosamopotraficomyamozenawetjeszczelepiej">Otóż wobec tego wszystkiego musimy powiedzieć sobie jasno i wyraźnie: jest wśród młodzieży wiele zła, wiele objawów niezdrowych, które spostrzegamy, i sądzę, że pedagog dzisiejszy mógłby, rozważając to. wziąć za motto słowa z — „Boskiej Komedij ” Darta: — „Ty coś znał płonkę, widzisz, jak ze wzrostem karłowacieje konar na krzewinie, jak się wypaczyło to, co było proste”. Wypaczyło się to. co było proste — w wielu wypadkach Ale jeżeli przy tych metodach wychowawczych, jeżeli przy tym stanie na tle tej współczesności spojrzymy obiektywnie na rzecz, to powiedzieć musimy. że powinniśmy Bogu dziękować na kolanach, że ta młodzież jest jeszcze taka. jaka jest (Oklaski.), że ta młodzież jest tak żywiołowo patriotyczna, że ma tak bezinteresowne. gorące serce polskie, że tak instynktównie odczuwa niebezpieczeństwa narodowe, choćby to niebezpieczeństwo żydowskie, i że tak mocno czuje potrzebę rodzimości polskiej cywilizacji. Powinniśmy Bogu dziękować, że ta młodzież jest tak szczerze, głęboko religijna, jak stwierdzają to spowiednicy, np. tak gorliwy i zasłużony kapłan, jak ś. p. ks. Szwejnic, rektor, powinniśmy cieszyć się, że ta młodzież, jesteśmy tego pewni, ilekroć tylko zajdzie potrzeba, przeleje ostatnią kroplę krwi, poświęci zdrowie, mienie i życie dla całości i niepodległości Polski, za Jej honor i za Jej wielkość.</u>
+ <u xml:id="u-56.6" who="#komentarz">(Głos: Bili się na Jasnej Górze między sobą. Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-57">
+ <u xml:id="u-57.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bartel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-58">
+ <u xml:id="u-58.0" who="#SBartel">Wysoki Senacie! Jeden z najświetniejszych umysłów ginącej epoki, myśliciel i artysta o sercu czystym, jak serce dziecka — myślę o Stanisławie Witkiewiczu ojcu — wypowiedział zdanie, które narzuca mi się jako smutna prawda na odcinku mojej pracy zawodowej — z zawodu jestem jeszcze ciągle profesorem — z niezwykłą siłą i wyrazistością.</u>
+ <u xml:id="u-58.1" who="#SBartel">„Jeżeli — mówi on — w obyczajach danego społeczeństwa ludożerstwo jest zjawiskiem normalnym, jeżeli jest uznane za godziwy i moralny sposób odżywiania się, zjedzenie polędwicy bliźniego nie poniża tego, kto ją zjadł; jeżeli jednak ludożerstwo uznane jest za czyn zły i podły, a jednak ktoś, zjadając polędwicę bliźniego, może nie tylko bezkarnie istnieć wśród społeczeństwa, ale nawet posiadać jego szczególne względy, dowodzi to zupełnej sprzeczności pojęć i czynów, dowodzi, że stan tego społeczeństwa jest bardzo lichy.” Przez szereg lat hiperboliczne zjadanie polędwicy. również dobrze żydowskiej jak polskiej, uchodziło w społeczeństwie akademickim za czyn normalny — będzie zasługą naszych ciał ustawodawczych i Rządu, jeżeli nastąpi powrót do racjonalniejszego sposobu odżywiania się i do normalniejszego pojmowania obowiązków wobec kultury i człowieka.</u>
+ <u xml:id="u-58.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-58.3" who="#SBartel">7 wielkiego kompleksu spraw' oświaty i nauki poruszyłem przed czterema tygodniami w senackiej Komisji Budżetowej jedną tylko, a mianowicie: marnotrawstwo czasu, sił i kapitału społecznego, jakie występuje u młodzieży akademickiej, a technickiej w szczególności.</u>
+ <u xml:id="u-58.4" who="#SBartel">Ponieważ ośrodki życia akademickiego w Polsce różnią się między sobą znacznie, więc wziąłem pod uwagę jedynie skupienie lwowskie, w którym pracuję jako akademik od lat 37 i gdzie — jak mu się zdaje — orientuję się dobrze. Poza tm Lwów i z innych względów nadaje się leniej aniżeli każde inne miasto do obserwacji patologicznych przejawów życia akademickiego; nasilenie chorobowe jest tam bodaj największe z całej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-58.5" who="#SBartel">Kiedy fragmenty mego przemówienia dostały się do wiadomości publicznej, w pewnych kołach zawrzało. Poczęto przeciwstawiać moim twierdzeniom nierzadko świadome kłamstwo, złą wolę, a także groźby Zdarzyło się bowiem po raz pierwszy, że profesor akademicki wyniósł na światło publiczne sprawy, które traktowane były dotąd w domu, u siebie, tam, gdzie się rodzą. Traktowane, ale bynajmniej nie załatwiane. Zło nie malało, lecz rosło. Jakby się pytano, gdzie zaginął esprit de corps, który dyktował dotąd milczenie i pobłażliwość? Wiadomo kto w Polsce posiada, w swym rozumieniu, monopol na patriotyzm i jakimi środkami działania utrzymuje go i utrwala. Monopoliści ci ogłosili, że jestem na żołdzie żydowskim, jakkolwiek w przemówieniu swym sprawy żydowskiej nie poruszałem zupełnie. Z tego samego źródła prawdy określono wystąpienie moje jako atak na całą młodzież akademicką. gdy potępienie czynów występnych odnosi się, na szczęście, tylko do jej garstki, tj. do właściwych, czynnych sprawców.</u>
+ <u xml:id="u-58.6" who="#SBartel">Wystąpienie moje spotkało się też oczywiście z dezaprobatą profesorów sympatyków iż w, młodzieży narodowej. Rektor Politechniki Lwowskiej wystosował do mnie list o charakterze indagacyjnym, a tuż zanim, nie czekając na moje ustosunkowanie się do tego uzurpatorskiego kroku, przeprowadził przez senat, złożony w większości z najmłodszych, nadzwyczajnych profesorów. uchwałę, w której, nie wymieniając przezornie mego nazwiska, potępił moje wystąpienie. Kiedy się spostrzegł, że wdał się w nieswoje sprawy, przeprowadził jeszcze jedną uchwałę wyjaśniająca, że owo potępienie nie odnosi się do mojej osoby. Ta ostatnia uchwała, w przeciwieństwie do pierwszej, nie została jednak ogłoszona, trzymana jest w rezerwie: na wszelki wypadek. Poczęto zarzucać mnie, a także moją żonę anonimami, pełnymi ordynarnych wymyślam kłamstw i gróźb. Wkrótce poczęły pojawiać się ulotki, ulubiona broń wszystkich moralnych skrytobójców. Z tylu stron atakowany, czekałem na skutki bardziej namacalne i pewnej kategorii ludzi bardziej odpowiadające skierowanej przeciwko mnie propagandy.</u>
+ <u xml:id="u-58.7" who="#SBartel">Stanowiskiem senatu politechniki rozzuchwalona grupka mieszkańców II Domu Techników napadła w noc popielcową na mój dom, obrzuciła go petardami o niezwykłej sile wybuchowej i cegłami. W ślad za potępieniami senatu poszły wyrazy wrogich uczuć w formie uchwał, podejmowanych w obecności profesorów kuratorów przez — „Towarzystwa Samopomocowe”.</u>
+ <u xml:id="u-58.8" who="#SBartel">Mówię o tych, mojej osoby tyczących się, sprawach jedynie dla zilustrowania klimatu panującego we Lwowie i aromatu powietrza, którym się oddycha i w którym się żyje.</u>
+ <u xml:id="u-58.9" who="#SBartel">Jak powiedziałem, punktem wyjścia moich uwag było stwierdzenie, że studium na Politechnice Lwowskiej, a zapewne i Warszawskiej, i w uniwersytetach trwa niepomiernie długo.</u>
+ <u xml:id="u-58.10" who="#SBartel">Ponieważ i w tym względzie uznano moje dane za nieścisłe, a także i w dzisiejszym przemówieniu p. Minister przeciwstawił się im, przeto zmuszony jestem zatrzymać przez chwilę uwagę Wysokiego Senatu na tej sprawie. Przy tym muszę stwierdzić, że informacje, którymi p. Minister operuje, nie są ścisłe i urzędnik, który je zestawił, powinien być pociągnięty do odpowiedzialności za złe informowanie swego Ministra, a jeżeli te informacje były podane przez senaty politechniki, w szczególności przez senat Politechniki Lwowskiej, p. Minister również winien pociągnąć go do odpowiedzialności za fałszywe informowanie.</u>
+ <u xml:id="u-58.11" who="#SBartel">Fakt przeciągania się studiów politechnicznych istniał i przed wojną. Profesor Hauswald obliczył, że gdy liczbę lat, zużytych corocznie na studia, równą średniej liczbie słuchaczy, zapisanych w jednym roku, podzielimy przez liczbę tych, którzy co rok otrzymywali dyplom, to otrzymamy liczbę 13,8, tj. liczbę lat, jaka potrzebna była do wykształcenia jednego inżyniera spośród wszystkich zapisanych. Liczba ta oparta jest na statystyce z czterech lat przed wojną.</u>
+ <u xml:id="u-58.12" who="#SBartel">Ta sama metoda obliczeniowa, zastosowana do czasów polskich, powojennych, wobec której zaraz się, Panie Ministrze, ustosunkuję, daje dla poszczególnych lat naukowych liczby, wahające się od 4,5 do 25,6. Wartość średnia dla 16 lat naukowych wynosi: dla wydziału architektonicznego 13,3, dla wydziału inżynierii 11,5. dla wszystkich wydziałów Politechniki Lwowskiej 10.2. Jeśli tu jest obecny urzędnik, który informował Pana Ministra o tych datach, powinien to uważnie zanotować, a następnie dokładnie sprawdzić. Dla 16 lat jest mniejsza aniżeli dla czterech lat, co się samo przez się rozumie, bo w okresie czterech lat liczba będzie większa aniżeli na przestrzeni większej ilości lat. Najgorzej, jak widzimy z tego, proszę Panów, przedstawiała się sytuacja na wydziale architektonicznym. Gdyby wszyscy studiujący dotarli do egzaminu dyplomowego, oroszę zwrócić uwagę, gdyby wszyscy — a ilu dotrze, zaraz się dowiemy— moglibyśmy powiedzieć, że na Wydziale Architektonicznym studium trwa 13,3 lat, na Wydziale Inżynierii — 11,5, a ogólnie w Politechnice Lwowskiej 10,2 lat.</u>
+ <u xml:id="u-58.13" who="#SBartel">W rzeczywistości tylko pewna część studiujących dochodzi do dyplomu, reszta rezygnuje ze studiów po większej lub mniejszej ilości lat.</u>
+ <u xml:id="u-58.14" who="#SBartel">W celu obliczenia rzeczywistego okresu studiów oraz liczby studentów, odpadających ze studiów, poddałem obserwacji bieg studiów 3063 studentów, którzy w okresie niepodległego bytu Państwa Polskiego, to jest od r. 1919 20, przeszli przez mój zakład w Politechnice Lwowskiej, który obsługuje Wydziały Architektoniczny, Inżynierii i Wydział Ogólny, dopóki ten przed paru laty nie został zwinięty. Doszedłem do rezultatu, że na każdych 100 nowowstępujących studentów otrzymuje dyplom od 30—36 osób, reszta, tj. 64 względnie 70. na każdych 100 wstępujących w mury uczelni nie wynosi z tej uczelni dyplomu. Obserwacja czasu trwania studiów 833 dyplomantów, badanych przeze mnie, doprowadziła do następujących rezultatów: że po 4 latach studiów (w ostatnich latach cyfra ta została przeciągnięta na 4 i pół roku) uzyskało dyplom — 0,4%, po 5 latach studiów 2.8%, po 6 latach studiów 5.1%, po 7 latach studiów 6,1%, po 8 latach studiów 5,2” , po 9 latach studiów 4,7%, po 10 latach 4%, po 11 latach 3,7% i tak ciągnie się aż do lat 18. Po 18 latach, a więc w 19 roku już nikt nie zasiada do dyplomu.</u>
+ <u xml:id="u-58.15" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-59">
+ <u xml:id="u-59.0" who="#ZresztamogeWysokiejIzbiesluzycinnymicyframiJezeliosmielilemsiezabieracWysokiejIzbieczasijejcennadlamnieuwagetakimirzeczamitodlategozezagadnienietowedlugmegozdaniamaznaczeniespoleczne">Otóż, proszę Panów, na 100 studentów Politechniki Lwowskiej wydziałów architektury i inżynierii, którzy rozpoczęli studia w 1930/31, tzn. przed 8 laty, zdało dotąd dyplom 14, z tych, którzy rozpoczęli studia przed 7 laty, uzyskało dyplom 11, a z tych, którzy zaczęli studiować przed 6 laty, ukończyło szkołę 5. Idąc wstecz, będziemy mieli cyfry: 24, 37 i 33. Rok 1925/26 jest to jedyny rok w czasie niepodległego bytu naszego Państwa, w którym połowa, tj. 50°/o, zdała dyplom. Gdy tę sprawę badałem, okazało się, że stało się to dlatego, że w roku tym przyjęto bardzo małą liczbę studentów i że została zastosowana metoda dotychczas niestosowana, metoda rygorystycznych egzaminów wstępnych. Okazało się, że ta metoda dała doskonałe wyniki, a ponadto odciąża sale rysunkowe od niepotrzebnego balastu. Jest to jeden jedyny za czasów niepodległego bytu Państwa Polskiego rok, w którym 5O°/o studentów zdało egzamin. Poza tym liczba ta się nie powtarza. Np. w roku 1919/20 na 100 zapisanych skończyło politechnikę zaledwie 37. Średnia arytmetyczna czasu trwania studiów u badanych dyplomantów na przestrzeni całego bytu niepodległego naszego Państwa wynosi 9 lat. P. Minister był łaskaw powiedzieć, ale nie wiem, czy dobrze zrozumiałem, że liczba ta wynosi 7,3 do 7,9. Czy to się, Panie Ministrze, odnosi do Politechniki Lwowskiej (Minister Święto sławski: Do Warszawskiej.) A więc nie do Lwowskiej, w takim razie sytuacja w Warszawie przedstawia się lepiej. Bardzo przepraszam, ale zrozumiałem, że to się odnosi do Lwowa. Tego urzędnika nie potrzebuje już Pan Minister pociągać do odpowiedzialności. Nie potrzebował tego zresztą robić i przedtem, bo ja tu nic nie mam do rozkazywania.</u>
+ <u xml:id="u-59.1" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-59.2" who="#ZresztamogeWysokiejIzbiesluzycinnymicyframiJezeliosmielilemsiezabieracWysokiejIzbieczasijejcennadlamnieuwagetakimirzeczamitodlategozezagadnienietowedlugmegozdaniamaznaczeniespoleczne">Gdyby się to odnosiło do Politechniki Lwowskiej, musiałbym stwierdzić, ponieważ sam te rzeczy badałem i za każdą liczbę biorę odpowiedzialności, że po prostu odnośny urzędnik omylił się, mówiąc najdelikatniej.</u>
+ <u xml:id="u-59.3" who="#ZresztamogeWysokiejIzbiesluzycinnymicyframiJezeliosmielilemsiezabieracWysokiejIzbieczasijejcennadlamnieuwagetakimirzeczamitodlategozezagadnienietowedlugmegozdaniamaznaczeniespoleczne">Średnia arytmetyczna czasu trwania studiów u badanych dyplomantów, wynosząca 9 lat, niczego nie określa i niczego nie tłumaczy, skoro mamy ,,młodzieńców” zasiadających do egzaminu dyplomowego jeszcze po 18 latach po wstąpieniu do szkoły.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-60">
+ <u xml:id="u-60.0" who="#Nadstanemtymtrzebainalezysiezastanowicjestonwrecztragiczny">P. inżynier Aleksander Ciszewski w artykule zatytułowanym ,.Marnotrawstwo młodych sił” zestawia przeciętny wiek kończących studia techniczne w różnych krajach i dochodzi do wniosku, że wiek ten u nas jest o 5 — 6 lat wyższy aniżeli we Francji, Belgii, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Uważam, że liczba ta jest zbyt</u>
+ <u xml:id="u-60.1" who="#Nadstanemtymtrzebainalezysiezastanowicjestonwrecztragiczny">niska i dochodzi do 10 albo ją przekracza. Mówię ciągle, Panie Ministrze, o Lwowie. Wszystkie daty w ogóle, jakie przytaczam, odnoszą si do I owa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-61">
+ <u xml:id="u-61.0" who="#NiemamdanychpozwalajacychminaanalogicznedoprzeprowadzonychobliczeniaodnosnienowszychsrednichszkoltechnicznychnapewnojednakprocentkonczacychtamstudiajestbezporownaniakorzystniejszyakosztyniepomierniemniejszePrzezmojesalecwiczenikonstrukcyjprzechodzasetkistudiujacych">zabierają miejsca, zużywają ogromne ilości światła, absorbują siły szeregu asystentów — na 100. zaledwie 37 dochodzi do dyplomu. Co za marnotrawstwo czasu, energii i pieniędzy ze Skarbu Państwa i pieniędzy prywatnych!</u>
+ <u xml:id="u-61.1" who="#NiemamdanychpozwalajacychminaanalogicznedoprzeprowadzonychobliczeniaodnosnienowszychsrednichszkoltechnicznychnapewnojednakprocentkonczacychtamstudiajestbezporownaniakorzystniejszyakosztyniepomierniemniejszePrzezmojesalecwiczenikonstrukcyjprzechodzasetkistudiujacych">Jakie są tego smutnego stanu rzeczy przyczyny?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-62">
+ <u xml:id="u-62.0" who="#Popierwsze">przeciążenie młodzieży akademickiej materiałem naukowym i po czwarte operacje polityczne, prowadzone przez garstkę awanturników, posługujących się wszelką bronią od potwarzy do skrytobójstwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-63">
+ <u xml:id="u-63.0" who="#ObnizeniesiepoziomukulturalnegomlodziezyuniwersyteckiejwPolscetakpodwzgledemwiadomoscijakizachowaniamaupodstawyswejjakojednaznajwazniejszychprzyczynstanszkolnictwasredniegoktorewostatnichlatachniepotrafilodacszkolomakademickim">młodzieży zaopatrzonej w potrzebny do studiów wyższych zakres wiadomości, ani należytego przysposobienia w zakresie kultury i zdyscyplinowania społecznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-64">
+ <u xml:id="u-64.0" who="#Przyczyntegostanurzeczynalezydoszukiwacsiepodtrojakimaspektem">1) nauczycielstwo, 2) sama młodzież i jej środowiska, wreszcie 3) ustrój i obowiązujące programy szkolne.</u>
+ <u xml:id="u-64.1" who="#Przyczyntegostanurzeczynalezydoszukiwacsiepodtrojakimaspektem">Osobowość nauczyciela odgrywa przy realizowaniu programu szkolnego każdego planu nauczania i wychowania rolę pierwszorzędną i pierwszoplanową. Z nim stoi i upada wszelkie nauczanie i wychowanie. Otóż baczna obserwacja dowodzi, że nauczycielstwo szkół średnich w dzisiejszym stanie rzeczy zadania, powierzonego mu w zakresie nauczania i wychowania, nie może spełnić całkowicie, często bez własnej winy. Zakres rzeczowy wiadomości nauczyciela jest niejednokrotnie za niski, ale przede wszystkim nie dostosowany do potrzeb szkolnictwa. Winę ponoszą tu w głównej mierze programy i przepisy studiów uniwersyteckich, przewidujące przeważnie specjalizację tylko w jednym przedmiocie (nowe przepisy o magisteriach) zamiast pewnej grupy przedmiotów (dawne przepisy). Ze względów budżetowych tylko w niewielkiej liczbie zakładów kilkunastooddziałowych możliwe Jest zatrudnianie nauczycieli wyłącznie w ramach przedmiotów ich specjalności. W większości zakładów nauczyciele muszą z konieczności uczyć dwu lub więcej przedmiotów, z którymi na uniwersytecie zupełnie się nie stykali. Nic więc dziwnego, że zakres ich wiadomości, czerpanych często wyłącznie z podręcznika szkolnego, jest niewystarczający. Zdarza się niejednokrotnie, że nauczyciele tacy w czasie lekcji czytają po prostu podręcznik, tracąc wszelką powagę u uczniów. Należało by więc znieść dotychczasowy system studiów uniwersyteckich i programy nauczania dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich i potworzyć grupy z 2 — 3 przedmiotów, jako zakres specjalizacyjny. Szczególny nacisk musi być położony na reformę studiów polonistycznych, jak i studium języków nowożytnych. Tu z p. senatorem Rembielińskim zgadzam się całkowicie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-65">
+ <u xml:id="u-65.0" who="#PrzeroststosowanianajrozmaitszychmetodjakocelowwsobiezamiastsrodkowdocelujestniejednokrotniefatalnyZwlaszczafatalnyjestprzerostmetodydyskusyjnejbedacejulubionaformanauczycieliktorzydoprowadzenialekcjiwnalezytysposobsienieprzygotowalizapominajaczemetodawlasniedyskusyjnawymagabardzostarannegoprzygotowaniaWwynikuuczysiemlodziezfatalnejpowierzchownosciwujmowaniuzagadnieniblagiZwracasiezbytmalawagenaosiagniecieefektywnychpozytywnychwiadomoscidyskutujacnadzagadnieniamizktorychmlodziezwnajlepszymraziezatrzymujepozniejtylkomglistewspomnieniaPoziomefektywnychpozytywnychwiadomoscinatomiastjestzrokunarokcoraznizszyibardziejkatastrofalnySlusznienapisalp">prof. Hejdel, że ze szkół średnich zrobiono uniwersytety, a te ostatnie stały się szkołami średnimi.</u>
+ <u xml:id="u-65.1" who="#PrzeroststosowanianajrozmaitszychmetodjakocelowwsobiezamiastsrodkowdocelujestniejednokrotniefatalnyZwlaszczafatalnyjestprzerostmetodydyskusyjnejbedacejulubionaformanauczycieliktorzydoprowadzenialekcjiwnalezytysposobsienieprzygotowalizapominajaczemetodawlasniedyskusyjnawymagabardzostarannegoprzygotowaniaWwynikuuczysiemlodziezfatalnejpowierzchownosciwujmowaniuzagadnieniblagiZwracasiezbytmalawagenaosiagniecieefektywnychpozytywnychwiadomoscidyskutujacnadzagadnieniamizktorychmlodziezwnajlepszymraziezatrzymujepozniejtylkomglistewspomnieniaPoziomefektywnychpozytywnychwiadomoscinatomiastjestzrokunarokcoraznizszyibardziejkatastrofalnySlusznienapisalp">Co się tyczy młodzieży i jej środowisk, to zainteresowania około 80% młodzieży bez względu na płeć idą prawie wyłącznie w kierunku sportu, a następnie aktorek względnie aktorów filmowych i ich przeżyć.</u>
+ <u xml:id="u-65.2" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-65.3" who="#PrzeroststosowanianajrozmaitszychmetodjakocelowwsobiezamiastsrodkowdocelujestniejednokrotniefatalnyZwlaszczafatalnyjestprzerostmetodydyskusyjnejbedacejulubionaformanauczycieliktorzydoprowadzenialekcjiwnalezytysposobsienieprzygotowalizapominajaczemetodawlasniedyskusyjnawymagabardzostarannegoprzygotowaniaWwynikuuczysiemlodziezfatalnejpowierzchownosciwujmowaniuzagadnieniblagiZwracasiezbytmalawagenaosiagniecieefektywnychpozytywnychwiadomoscidyskutujacnadzagadnieniamizktorychmlodziezwnajlepszymraziezatrzymujepozniejtylkomglistewspomnieniaPoziomefektywnychpozytywnychwiadomoscinatomiastjestzrokunarokcoraznizszyibardziejkatastrofalnySlusznienapisalp">Znam szereg dziewcząt, a także chłopców, których głównym zajęciem intelektualnym jest zbieranie fotosów artystów i artystek, które można nabyć, kupując wyroby czekoladowe pewnych firm w odpowiednich opakowaniach. Na dalszym miejscu idzie zainteresowanie zabawami, przede wszystkim tanecznymi, lekką literaturą itp. Zainteresowania intelektualne u młodzieży są na ogół dziś rzadkością i spotykać je można przede wszystkim u Żydów albo u fizycznie ułomnych, którzy nie mogą uprawiać sportów.</u>
+ <u xml:id="u-65.4" who="#komentarz">(Wesołość. S. Berbeeka: Pan nie ma racji.)</u>
+ <u xml:id="u-65.5" who="#PrzeroststosowanianajrozmaitszychmetodjakocelowwsobiezamiastsrodkowdocelujestniejednokrotniefatalnyZwlaszczafatalnyjestprzerostmetodydyskusyjnejbedacejulubionaformanauczycieliktorzydoprowadzenialekcjiwnalezytysposobsienieprzygotowalizapominajaczemetodawlasniedyskusyjnawymagabardzostarannegoprzygotowaniaWwynikuuczysiemlodziezfatalnejpowierzchownosciwujmowaniuzagadnieniblagiZwracasiezbytmalawagenaosiagniecieefektywnychpozytywnychwiadomoscidyskutujacnadzagadnieniamizktorychmlodziezwnajlepszymraziezatrzymujepozniejtylkomglistewspomnieniaPoziomefektywnychpozytywnychwiadomoscinatomiastjestzrokunarokcoraznizszyibardziejkatastrofalnySlusznienapisalp">Widzę, że Pani się to nie podoba. To, co mówię, mówię na podstawie autopsji i własnych obserwacyj. Ciągle powtarzam, że ilustruję stosunki bardzo dokładnie mi znane. Być może, że w Łodzi, Częstochowie, Wilnie czy Poznaniu te rzeczy odbiegają od tego i są dużo lepsze, mam jednak pod tym względem duże wątpliwości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-66">
+ <u xml:id="u-66.0" who="#ProczprzerostuzainteresowaniaiczynnegozajmowaniasiesportemnalezyzanotowacipodkresliczeemulacjasportowawprzewaznejilosciprzypadkowjestprowadzonaniefairwalkasportowaprzybieraformyordynarneCzynnikiodpowiedzialnezaopiekenadwychowaniemfizycznymisportowymnieprzeciwdzialajaskutecznietymobjawomcopowodujeprzenoszenieichniejednokrotniedosalszkolnychanastepnieinaterenuniwersytecki">Szczególnie poważne zastrzeżenia trzeba wypowiedzieć przeciw działalności harcerstwa, które jakby nieraz zapomniało, że podstawą wychowania harcerskiego nie jest wychowanie fizyczne, lecz prawo i przyrzeczenie harcerskie. W wyniku tego drużyny harcerskie często imitują kiepskie kluby sportowe, jednocząc zamiast prawdziwej duchowej elity młodzieży—uczniów o słabych i najsłabszych postępach w nauce. Stan harcerstwa męskiego przy tym jest gorszy od żeńskiego. A nie wolno zapominać że harcerstwo wychowywało przed wojną młodzież w najpiękniejszych cnotach.</u>
+ <u xml:id="u-66.1" who="#ProczprzerostuzainteresowaniaiczynnegozajmowaniasiesportemnalezyzanotowacipodkresliczeemulacjasportowawprzewaznejilosciprzypadkowjestprowadzonaniefairwalkasportowaprzybieraformyordynarneCzynnikiodpowiedzialnezaopiekenadwychowaniemfizycznymisportowymnieprzeciwdzialajaskutecznietymobjawomcopowodujeprzenoszenieichniejednokrotniedosalszkolnychanastepnieinaterenuniwersytecki">Do obniżenia kultury i poziomu wiedzy młodzieży przyczyniają się prócz tego w bardzo wysokiej mierze niewłaściwe filmy. Najulubieńszymi filmami młodzieży są głupkowate filmy amerykańskie, gdzie młodzież obserwuje brutalne bójki, ckliwy sentymentalizm, przy niskim poziomie ogólnokulturalnym i tendencjach szerzących raczej kult cywilizacji materialnej.</u>
+ <u xml:id="u-66.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-66.3" who="#ProczprzerostuzainteresowaniaiczynnegozajmowaniasiesportemnalezyzanotowacipodkresliczeemulacjasportowawprzewaznejilosciprzypadkowjestprowadzonaniefairwalkasportowaprzybieraformyordynarneCzynnikiodpowiedzialnezaopiekenadwychowaniemfizycznymisportowymnieprzeciwdzialajaskutecznietymobjawomcopowodujeprzenoszenieichniejednokrotniedosalszkolnychanastepnieinaterenuniwersytecki">Prócz tego młodzież uczęszcza tłumnie na wszystkie filmy także zakazane dla młodzieży. Istniejące przepisy w sprawie uczęszczania na widowiska filmowe i teatralne nie są respektowane i wykonywane. Należy bezwzględnie przystąpić do wprowadzenia w życie rozporządzeń, zabraniających kategorycznie młodzieży uczęszczania na pewne filmy.</u>
+ <u xml:id="u-66.4" who="#komentarz">(Glos: Prawda.)</u>
+ <u xml:id="u-66.5" who="#ProczprzerostuzainteresowaniaiczynnegozajmowaniasiesportemnalezyzanotowacipodkresliczeemulacjasportowawprzewaznejilosciprzypadkowjestprowadzonaniefairwalkasportowaprzybieraformyordynarneCzynnikiodpowiedzialnezaopiekenadwychowaniemfizycznymisportowymnieprzeciwdzialajaskutecznietymobjawomcopowodujeprzenoszenieichniejednokrotniedosalszkolnychanastepnieinaterenuniwersytecki">Jedyną możliwą i najpewniejszą formą egzekwowania tych rozporządzeń, to przerzucenie tej kontroli na właścicieli kin. Właściciele kin, w których na przedstawieniach dla młodzieży niedozwolonych znajduje się młodzież szkolna, powinni ponosić wysokie grzywny administracyjne, idące w setki złotych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-67">
+ <u xml:id="u-67.0" who="#WynikiostatniejwielkiejreformyszkolnictwasredniegookazalysiebardzonierowneOilewprowadzeniedwustopniowosciszkolysredniej">gimnazjum plus liceum już dziś spotyka się z ogólnym uznaniem, o tyle przebudowa niższego stopnia, to jest gimnazjum, musi budzić jak najdalej idące zastrzeżenia.</u>
+ <u xml:id="u-67.1" who="#WynikiostatniejwielkiejreformyszkolnictwasredniegookazalysiebardzonierowneOilewprowadzeniedwustopniowosciszkolysredniej">Zastrzeżenia przeciw dzisiejszej formie czteroletniego gimnazjum, jako podbudowy dwuletniego liceum, idą w dwóch kierunkach: programowym i ustrojowym, które się wzajemnie zazębiają. Ograniczenie gimnazjum do lat czterech okazuje się fatalne w skutkach. Program bowiem gimnazjalny nauki i wychowania zasadza się na optymistycznym założeniu, że program nauczania szkoły powszechnej zostanie przynajmniej w 70 — 80% faktycznie zrealizowany i młodzież wyniesie ze szkoły powszechnej pewne minimum wiadomości, na których będzie można budować. Tymczasem życie wykazuje, że dzisiejsza 6-cio letnia szkoła powszechna, mająca tę podbudowę dawać, w realizacji programu stoi o wiele niżej niż dawna czteroklasowa szkoła ludowa. Przede wszystkim zupełnie niedomaga nauka języka polskiego, historii i rachunków. W zakresie historii polskiej należy zanotować jako zasadę kompletny brak orientacji w chronologii nawet ważniejszych zdarzeń, oraz brak umiejętności łączenia pewnych nazwisk czy faktów z ich treścią. Tak np. przy pewnym egzaminie wstępnym wszystkie dzieci otrzymywały pytanie: kogo w dziejach Polski uważają za największego Polaka. Odpowiedzi były w 100% jednomyślne: Marszałka Józefa Piłsudskiego. Natomiast na drugie pytanie: Dlaczego? — zaledwie 17% dzieci dało jakie takie odpowiedzi. Między innymi odpowiedzi zdarzały się wprost fantastyczne. Jedna brzmiała: — „przez Niego Polska przyjęła chrzest”.</u>
+ <u xml:id="u-67.2" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-67.3" who="#WynikiostatniejwielkiejreformyszkolnictwasredniegookazalysiebardzonierowneOilewprowadzeniedwustopniowosciszkolysredniej">Były jeszcze inne, ale wstydzę się je tu cytować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-68">
+ <u xml:id="u-68.0" who="#WzakresierachunkowznajomosctabliczkimnozenianalezydorekordowychwyczynowtaksamojakiekolwiekdzialanieulamkamicoprzenosisienastepnieoczynisammialemsposobnoscsieprzekonacdoegzaminowwstepnychnapolitechniceZdarzalomisiezegdydawalemzadanie">podzielić przez 2 i. otrzymywałem odpowiedź, że jest to zadanie nierozwiązalne.</u>
+ <u xml:id="u-68.1" who="#WzakresierachunkowznajomosctabliczkimnozenianalezydorekordowychwyczynowtaksamojakiekolwiekdzialanieulamkamicoprzenosisienastepnieoczynisammialemsposobnoscsieprzekonacdoegzaminowwstepnychnapolitechniceZdarzalomisiezegdydawalemzadanie">W takich okolicznościach program gimnazjalny okazuje się wyżyną niedościgłą, nie do osiągnięcia, nawet dla najlepszych i najsumienniejszych nauczycieli. Dzięki temu pierwszy rok nauki w gimnazjum jest z reguły zupełnie stracony, tak że właściwa nauka w gimnazjum redukuje się do lat właściwie 3-ch. Wytwarza się circulus vitiosus ustawicznych retencji i konieczności uzupełniania braków, zmuszający nauczyciela do traktowania właściwego programu w najogólniejszych skrótach. Wyniki takiego ujmowania sprawy u abiturientów szkół średnich są ogólnie znane. Nauczyciel w pierwszej klasie gimnazjum nowego ustroju, a potem profesorowie politechniki muszą tracić znaczną większość cennego czasu na nauczanie ucznia podstaw i umiejętności uczenia, tym bardziej że kształcenie pamięci jest dzisiaj w zupełnym zaniedbaniu.</u>
+ <u xml:id="u-68.2" who="#WzakresierachunkowznajomosctabliczkimnozenianalezydorekordowychwyczynowtaksamojakiekolwiekdzialanieulamkamicoprzenosisienastepnieoczynisammialemsposobnoscsieprzekonacdoegzaminowwstepnychnapolitechniceZdarzalomisiezegdydawalemzadanie">Program gimnazjalny okazuje się zbyt trudny i niemożliwy do realizacji, Stając się niebezpieczną fikcją. W konsekwencji tego stanu rzeczy należało by z punktu widzenia potrzeb szkolnictwa wyższego przebudować dzisiejsze 4-klasowe gimnazjum w 6-klasowe, redukując 5 i 6 klasę szkoły powszechnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-69">
+ <u xml:id="u-69.0" who="#Analogicznasytuacjadostosunku">gimnazjum — liceum. I tu mutatis mutandis można mówić o fikcji programowej programu licealnego, opierającego się na domniemaniu realizacji programu gimnazjalnego, domniemaniu w naszej dzisiejszej rzeczywistości zupełnie mylnym. To samo więc można powiedzieć o programie licealnym, który w takich warunkach okazuje się zbyt trudny, a na skutek tego realizacja jego prowadzi do kulturalnie najniebezpieczniejszych wyników, do wielkiej powierzchowności i do blagi, opartej na frazeologii, często przez ucznia zupełnie nierozumianej. Okazuje się, że używanie — „uczonych” terminologii bez zrozumienia właściwej treści słów jest zjawiskiem w liceach bardzo powszechnym i codziennym. Oczywiście przerost metody dyskusyjno-zagadnieniowej jest tego nie ostatnią przyczyną. Powoduje to nową fikcję w zakresie pozytywnego opanowania pewnego minimum wiadomości, a rzecz znacznie niebezpieczniejsza, przysposabia młodzież do płytkiego i bezkrytycznego krytykowania wszystkiego i wszystkich. Bo jeżeli w szkołach prowadzi się tylko dyskusje, to oczywiście każda dyskusja musi być na podłożu stosunku krytycznego, wskutek tego każde dziecko nabiera przekonania, że zna się na wszystkim i wszystko może krytykować.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-70">
+ <u xml:id="u-70.0" who="#Wdzisiejszymstanierzeczynalezyprzewidywaczestanumyslowymlodziezyktoraprzejdziedostudiowuniwersyteckichbedziezkazdymrokiemcorazfatalniejszynatomiast">wszystkie braki efektywnego nauczania podszywane są zakłamaną frazeologią.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-71">
+ <u xml:id="u-71.0" who="#Reasumujactocopowiedzialemnalezalobymoimzdaniem">1) zmienić ustrój szkoły średniej na 6-klasowe gimnazjum plus 2-klasowe liceum, w oparciu o 4 lata szkoły powszechnej; 2) zmienić programy nauczania, wyrzucając z nich przewagę metodyki, zwłaszcza zagadnieniowo-dyskusyjnej, na rzecz przyswajania systematycznych wiadomości pozytywnych; 3) nauczanie oprzeć o podstawę języków i kultury klasycznej już od początku, tj. pierwszego półrocza ki. I gimnazjalnej; 4) podwyższyć pozycję społeczną nauczyciela materialnie, zabezpieczyć mu rozwój niekrępowany własnej indywidualności, umożliwić i zachęcić do dalszej pracy nad sobą i pracy naukowej i zdjąć z niego nadmierne ciężary pracy społecznej — jest to minimum, bez którego, moim zdaniem, kryzysu się nie przezwycięży!</u>
+ <u xml:id="u-71.1" who="#Reasumujactocopowiedzialemnalezalobymoimzdaniem">Jako drugą przyczynę przedłużających się studiów akademickich wymieniłem ubóstwo młodzieży i wysokie opłaty szkolne. Przeciwko opłatom tym występuję od chwili ich wprowadzenia. Wie o tym p. Minister, w obecności którego podnosiłem tę sprawę, gdy był obecny przed trzema laty na ogólnym zebraniu profesorów politechniki we Lwowie; wie o tym Ministerstwo z szeregu rezolucyj i protokółów różnych posiedzeń, przesyłanych Ministerstwu, w których ja byłem inicjatorem zmniejszenia tych opłat. Kwota 294 zł, którą wnosi student na I roku politechniki, stanowi zaporę do nieprzebycia dla ogromnej ilości młodzieży zarówno wsi, jak i miast. Trzeba stykać się z młodzieżą bezpośrednio w salach rysunkowych czy laboratoriach, aby widzieć tę nędzę, wśród której żyje. Musi pracować o głodzie i chłodzie w dosłownym tego słowa znaczeniu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-72">
+ <u xml:id="u-72.0" who="#PrzeciazeniestudentowmaterialemnaukowymwpolitechnikachtotrzeciaprzyczynafatalnegostanurzeczyMowilemotymszczegolowiejnaKomisjiBudzetowejReorganizacjastudiowjestkoniecznosciaktoramusibycdokonanabezdalszejzwlokiZestronyMinisterstwawywartybycmusiwtejsprawieodpowiedninaciskTrzebadostosowacstudiadopraktycznychmozliwosciiwymogowzyciapanstwowego">Ja, którego ambicją było gruntowne traktowanie przedmiotu i egzekwowanie go przy egzaminach, redukuję od szeregu lat wymagania i sprowadziłem je do 40% przedwojennych. Spodziewam się, że na senackiej Komisji Oświatowej nadarzy się sposobność szerszego omówienia tego zagadnienia także od strony moralnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-73">
+ <u xml:id="u-73.0" who="#ZresztanietylkostudiapolitechnicznedomagajasienaprawyWtymsamymstopniudomagajasietegodlastudiumprawapMinisterGrabowskiprofZnamierowskiiwieluinnychwybitnychznawcowprzedmiotu">Posłuchajmy, co mówi w tej sprawie p. prof. Znamierowski:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-74">
+ <u xml:id="u-74.0" who="#TosamoodnosisiedoprofesorowBylobytezbledemuwazacswiatprofesorowakademickichzapozbawionymalychnamietnosciibledowludzkich">próżność, snobizm, wygoda, egoizm i zmaterializowanie nie w mniejszym panuje tam stopniu, aniżeli w innych ośrodkach ludzkich. Stosunek też profesorów do anarchicznych wystąpień studentów zależy oczywiście od indywidualności tak bardzo w tym świecie różnolitych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-75">
+ <u xml:id="u-75.0" who="#WogolenastawienietzwstarszegospoleczenstwadotychwyczynowdalobysiepodzielicjaknatowskazujeartykulwostatnimnumerzeNaroduiPanstwanatrzykategoriePozwolesobiejetuzacytowac">1) ludzie, którzy rozumiejąc szkodliwość pewnych form wystąpień akademickich, patronują tym wystąpieniom dla celów partyjno-politycznych — są to ludzie, krótko mówiąc, złoczyńcy, 2) ludzie, którzy rozumiejąc szkodliwość tych wystąpień chcieliby jak najmocniej wytworzyć stan uniemożliwiający ich powtarzanie się, równocześnie jednak obawiają się czy o swoją popularność wśród młodzieży, czy też po prostu o wywołanie niezadowolenia młodzieży; są to przeważnie uczciwi w zamierzeniach, lecz szkodliwi w skutkach demoralizatorzy; 3) ludzie, którzy maja odwagę wyciągania wniosków ze swojej zdolności rozróżniania złego i dobrego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-76">
+ <u xml:id="u-76.0" who="#NiechajwolnomibedziewyrazicwtymmiejscucalkowitasolidarnosczjednabodajmysiawypowiedzianaprzeznajswiezszegopolskiegofaszystepFerdynandaGoetla">— „Kto myśli o gwałcie bez wewnętrznego wstydu, ten utracił na pewno poczucie człowieczeństwa</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-77">
+ <u xml:id="u-77.0" who="#SlyszalemzdaniezewtychgwaltachasatacyktorzynazywajatowalkawyrabiasieduchbojowywyzwalasieenergiaJeszczejedensmialykrokawtymrozumowaniuuzyjemyzwrotuduchrycerski">Apercepcja takiego rozumowania i takiej anamorfozy etycznej leży poza moimi możliwościami i dlatego z obecnym stanem rzeczy podjąłem walkę nie od dzisiaj, jak się to może zdawać, lecz jeszcze od r. 1931. Podjąłem wówczas walkę z bezczeszczeniem świątyni nauki, lekceważeniem, lżeniem i poniewieraniem władz akademickich przez zorganizowaną, sprzysiężoną grupę rozpolitykowanych młodzieńców, a także walkę z pobłażliwością tych władz wobec gwałtów i anarchii.</u>
+ <u xml:id="u-77.1" who="#SlyszalemzdaniezewtychgwaltachasatacyktorzynazywajatowalkawyrabiasieduchbojowywyzwalasieenergiaJeszczejedensmialykrokawtymrozumowaniuuzyjemyzwrotuduchrycerski">Rektorem Politechniki Lwowskiej był wówczas człowiek (mówię o r. 1931) o niezwyczajnych walorach umysłu, serca i charakteru. Byłem w tym czasie członkiem senatu Politechniki Lwowskiej i z prawdziwym podziwem obserwowałem, jakimi ofiarami ze swego zdrowia płacił rektor Gabriel Sokolnicki za wolę utrzymania powagi swego urzędu i za zdecydowane stanowisko wobec prób narzucenia mu gwałtem i terrorem postępowania, odpowiadającego partyjnym kanonom władców samopomocowej in sytuacji młodzieży, która z założenia nie powinna posiadać żadnych cech organizacji politycznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-78">
+ <u xml:id="u-78.0" who="#Niedarowanonawettrupom">pogrzeb odznaczonego orderem wojennym Virtuti Militari</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-79">
+ <u xml:id="u-79.0" who="#oficeraZydapogrzebwktorymwzielaudzialreprezentacjaarmiizostalzbezczeszczonyobrzuconyspluwaczkamizokienDomuAkademickiego">1 maja 1938 r. dał sposobność patriotycznego wyładowania się grupie studentów, która obrzuciła pochód robotniczy pociskami wybuchowymi i cegłami. Bomba — dosłownie bomba — urwała robotnikowi rękę, a wielu ciężko poraniła, bandyci atakujący zza ogrodzenia politechniki uszli bezkarnie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-80">
+ <u xml:id="u-80.0" who="#Natychmiastpoogloszeniuwyrokupojawilysieulotkipelneoszczerstwzwroconychprzeciwsedziommniejwaznezetakzeprzeciwkomnieoktorymbylytonajlagodniejszeslowauzywanewodniesieniudomojejosobypisano">(cytuję te rzeczy, które ze względu na szacunek wielki, jaki mam dla Wysokiej Izby, mogę zacytować, jako najdelikatniejsze; oryginały tych ulotek, które by interesowały Panów, są do dyspozycji Wysokiej Izby.) (15 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-81">
+ <u xml:id="u-81.0" who="#AleniechajWysokiSenatniesadzizetakieduseryprawisiewylacznieludziomobozuPilsudskiego">Proszę posłuchać, co ta młodzież sądzi o prof. Stanisławie Grabskim, człowieku, który przez całe swoje życie, pełne trudu i poświęcenia pracował w obozie Narodowej Demokracji”.</u>
+ <u xml:id="u-81.1" who="#komentarz">(Głos: Nie całe.)</u>
+ <u xml:id="u-81.2" who="#AleniechajWysokiSenatniesadzizetakieduseryprawisiewylacznieludziomobozuPilsudskiego">No, ten krótki okres, gdy należał do partii P. P. S., to jest tak mały, tak nieskończenie mały, że jak się mówi w matematyce, jest wyższego rzędu i on odpada. Zebrani na wiecu w dniu 17 maja 1938 r. przestrzegają ogół polskiej młodzieży akademickiej przed próbami dywersji i rozkładu, jakie od kilku lat usiłuje wnieść na nasz teren bankrut polityczny p. Stanisław Grabski, który nie waha się grać na najniższych instynktach młodzieży, byleby osłabić szeregi narodowe, a wzmocnić front żydowskiego posiadania w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-81.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-82">
+ <u xml:id="u-82.0" who="#RektorktorychcialbyrzadzicbezuwzglednianiadyrektywprezesowBratnichPomocyiCzytelniAkademickiejinstytucyjbedacychwrekachtzwmlodziezynarodowe">Uznanie studentów znajdzie natomiast rektor, który zawiadomiony o mającym nastąpić poszukiwaniu broni w Domu Techników zjawi się tam w towarzystwie prezesa Bratniej Pomocy i dzielić będzie z nim funkcje, związane ze swoim urzędem.</u>
+ <u xml:id="u-82.1" who="#komentarz">(Głosy: Skandal.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-83">
+ <u xml:id="u-83.0" who="#ZaczelosieodZydowktorychtowarzystwomialorzekomowplywacdestrukcyjnienaczysteszlachetneduszewszechpolskiejmlodziezyWprzerwachmiedzyjednymgwaltemnaZydachadrugimrozprawianosietozPilsudskimtozRzademtozposzczegolnymiministramiAnonimowaulotkastalasiebroniacodziennabezczelnemowynawiecachlegalnychinielegalnychdopelnialycaloscioperacyjZaulamektychoszczerstwaczestozaniezreczneslowakrytykisiedzainniludzielatamiwwiezieniu">Posłuchajmy — cytuję:”. (45 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-84">
+ <u xml:id="u-84.0" who="#AmozeWysokaIzbazechceprzysluchacsietonowiogloszensenatuPolitechnikiLwowskiejdomlodziezyWprzypuszczeniuzesenatakademickiradzinadsprawadyscyplinarnastudentaktoremugrozirelegacjagrupamlodziencowchcialawplynacwodpowiednisposobnawyniktychobradWplywtenwyrazilsietymzedopokojusasiadujacegozpokojemwktorymobradowalsenatrzuconobardzosilnieeksplodujacapetardeRoznicamiedzypetardaabombajezeliktotegoniewiepoleganatymzepetardawktorawlozonotrochegwozdzistajesiebombaabombazktorejwyjetogwozdzieiinnekaleczacerzeczystajesiepetardaPetardataeksplodowalaWtensposobchcianowplynacnasenatniewiemczywplynietojamamcodotegoswojsadaleotymniechcemowicWtedysenatsiepoirytowaliwydalodezwedoogolumlodziezyktorapozwolesobieprzeczytacbocharakteryzujeonarownoczesniesytuacjeTojuzniebedzieocenamojawrogamlodziezytylkotobedzieocenasenatulwowskiegoprzyjacielamlodziezypodpisanaprzezrektora">— „Senat Politechniki Lwowskiej na posiedzeniu zwyczajnym 18 listopada 1938 r. (to są rzeczy najświeższe, jeszcze ciepłe, jeszcze kurzące dymem tych bomb), dając wyraz swemu głębokiemu oburzeniu z powodu szkalowania władz akademickich i członków grona profesorskiego w rozpowszechnionej ostatnio ulotce (jedna ulotka była brana pod uwagę), z powodu prób dzikiego terroru względem obradującego Senatu Politechniki i z powodu ohydnych i zbrodniczych napadów na współstudiujących, zawiesza wykłady i ćwiczenia z dniem 19 listopada rb. aż do odwołania.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-85">
+ <u xml:id="u-85.0" who="#ZarownosenatyakademickiejakiMinisterstwomajawtychwypadkachzawszejednoitosamolekarstwo">ćwiczeń i odwieszanie ich po pewnym czasie. Zabawa ta trwa już całe lata, czyniąc z nauki parodię, a ze szkoły akademickiej — arenę dzikich wyczynów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-86">
+ <u xml:id="u-86.0" who="#ObrazstosunkowlwowskichniebylbypelengdybymniezapoznalWysokiejIzbyzbroniaktoraposlugujesiegrupastudentowuzywajacafirmyPolskaMlodziezAkademickaaktorasaulotkiAotoprobkistyluipoziomu">Dnia 16 grudnia 1938 roku rozrzucano na uniwersytecie i politechnice ulotki, które brzmią w wyjątkach — oryginały są do dyspozycji Wysokiej Izby, mogą być wyłożone tam, gdzie Pan Marszałek oznaczy: — „W nocy z dnia 14 na 15 bm. dokonano przy pomocy 200 policjantów uzbrojonych od stóp do głów rewizji w Domu Medyków. Sam fakt przeprowadzenia rewizji w eksterytorialnym domu akademickim, bez wiedzy Władz Uczelnianych, jak również sposób jej przeprowadzenia są do głębi oburzające i wymagają stanowczej reakcji!” A co tam odkryto, ile karabinów, jaką broń, ulotka w ogóle w całej swojej treści o tym nie wspomina. — „Dom naokoło i przyległe ulice — tego również nie wolno robić — obstawiono przez policję, podstępem wtargnięto do wnętrza”. (53 wyrazy skreślone przez Marszalka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-87">
+ <u xml:id="u-87.0" who="#AlboPolskaMlodziezAkademickaDoogolupolskiegospoleczenstwa">„Lwów, od czasu, kiedy stanowisko starosty objął p. Klimów, jest świadkiem incydentów”. (10 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu )</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-88">
+ <u xml:id="u-88.0" who="#Warapanuodosrodkaibastionupolskiejkulturynawschodzie">To wszystko, co Panowie słyszą, to wszystko — „bastion kultury polskiej”.—„Policja na rozkaz p. starosty wkroczyła w obręb, który jest eksterytorialny”. (25 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie arf. 43 regulaminu Senatu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-89">
+ <u xml:id="u-89.0" who="#RowniezklamstwoStoimynastrazypolskosciwMalopolsceWschodniejNabrutalnewystapieniepstarostyijegopomocnikowodpowiemytakjaksobienatozasluzyl">A kierownictwo okupacji Uniwersytetu Jana Kazimierza wydało w dniu 30 stycznia 1939</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-90">
+ <u xml:id="u-90.0" who="#rokuulotkektorapozwolesobieprzepraszambardzozaznecaniesienadWysokaIzbajeszczeprzytoczycHistoriatejokupacjiwdwochzdaniachprzedstawiasiewsposobnastepujacy">— „Jeszcze nie przebrzmiały echa ohydnie rewizji. jaka przeprowadziła policja w Akademickim Domu Medyków, a już mamy nowy fakt bezprawia, z jakim od pewnego czasu odnoszą się we Lwowie władze w stosunku do młodzieży akademickiej.</u>
+ <u xml:id="u-90.1" who="#rokuulotkektorapozwolesobieprzepraszambardzozaznecaniesienadWysokaIzbajeszczeprzytoczycHistoriatejokupacjiwdwochzdaniachprzedstawiasiewsposobnastepujacy">Oto w piątek 27 stycznia br. policja w bestialski sposób napadła na wychodzących ze starego uniwersytetu kolegów Tak”. (12 wyrazów skreślonych przez Marszalka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.) — „.odważył się złamać eksterytorialność Uniwersytetu, którą od wieków chlubiły się wszystkie cywilizowane narody. Odpowiedzialność za to ponosi starosta Klimów”.” (66 wyrazów skreślonych przez Marszałka na podstawie art. 43 regulaminu Senatu.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-91">
+ <u xml:id="u-91.0" who="#FaktwydawaniaulotekpodfirmaPolskiejMlodziezyAkademickiejjestczymstakohydnymzechybanieznajdzieobroncowPotwarzoszczerstwoiklamstwomialybylegitymowactychzlodziejowczciludzkiejdoobjeciajaktegopragnawladzywPolsce">Na jakie wyżyny wznieśliby tacy ludzie Naród i Państwo!</u>
+ <u xml:id="u-91.1" who="#FaktwydawaniaulotekpodfirmaPolskiejMlodziezyAkademickiejjestczymstakohydnymzechybanieznajdzieobroncowPotwarzoszczerstwoiklamstwomialybylegitymowactychzlodziejowczciludzkiejdoobjeciajaktegopragnawladzywPolsce">P. Minister Oświecenia Publicznego oświadczył na posiedzeniu Sejmu w dn. 20 lutego, a mówił mniej więcej to samo, co dziś, że będzie wyzyskiwał w pełni swoje uprawnienia, aby, jak powiedział, wywierać jak największy wpływ, zwalczać anarchię i bezkarność i aby położyć kres rozruchom akademickim. Tolerancja — jak powiedział p. Minister — nie może być stosowana tam, gdzie wchodzi w grę dobro publiczne. Dziś p. Minister w tych samych, a może silniejszych słowach to powtórzył. Wypowiedzenie to uważam za zobowiązanie, które wierzymy, że będzie—i to bez dalszego odwlekania—zrealizowane. Dalsza chwiejność i brak zdecydowania narażałyby na wielki szwank dobro publiczne, do strzeżenia którego powołani są ministrowie Rzeczypospolitej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-92">
+ <u xml:id="u-92.0" who="#WnotatkachpewnejczesciprasypojawilysiewzwiazkuzmoimwystapieniemopinieopartebadznaignorancjibadznazlejwoliSugerowalyoneopiniipublicznejdwienieprawdy">jedna szła w tym kierunku, że opowiadam się za ograniczeniem autonomii w szkołach akademickich, druga, że wystąpienie moje wymaga mobilizacji obrony młodzieży, którą atakuję.</u>
+ <u xml:id="u-92.1" who="#WnotatkachpewnejczesciprasypojawilysiewzwiazkuzmoimwystapieniemopinieopartebadznaignorancjibadznazlejwoliSugerowalyoneopiniipublicznejdwienieprawdy">Ludzie, używający i nadużywający słów — „autonomia uniwersytecka”, w znacznej ilości wypadków nie rozumieją, na czym właściwie owa autonomia polega i co jest jej istotną treścią. Treść ta zawarta jest w art. 1 ustawy o szkołach akademickich, który mówi, że — „Szkoły akademickie zorganizowane są na zasadzie wolności nauki i nauczania”. W dalszym ciągu artykuł ten mówi o zadaniu szkół akademickich, którym jest prowadzenie badawczej i twórczej pracy naukowej, kształcenie i wychowywanie słuchaczy na świadomych swych obowiązków obywateli Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-92.2" who="#WnotatkachpewnejczesciprasypojawilysiewzwiazkuzmoimwystapieniemopinieopartebadznaignorancjibadznazlejwoliSugerowalyoneopiniipublicznejdwienieprawdy">Czyż mógłbym ja, od 30 lat profesor, chcieć ograniczać te piękne zadania, które były treścią mego życia i życie to mi wypełniły? Przeciwnie, uważam za obowiązek swój, którego spełnieniu poświęcę jesień dni moich, przyczynić się do usunięcia wszystkiego, co celom określonym w ustawie akademickiej stoi na przeszkodzie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-93">
+ <u xml:id="u-93.0" who="#WiekszoscmlodziezystoizdalaodtejakcjichcepracowacipracujeJestonaterroryzowanaiczestoniepotrafiobronicsieprzednaciskamiigwaltami">Władze akademickie nie zawsze dorastają do ciężkich zadań, jakie na nie nakłada sytuacja. We lwowskich szkołach akademickich żyje się jakby z dnia na dzień, godziny wykładów i ćwiczeń przemyca się między jedną awanturą a drugą, między jednym a drugim zawieszeniem. Na senackiej Komisji Budżetowej wręczyłem p. Ministrowi karteczkę, za którą biorę pełną odpowiedzialność, na której napisałem, że w ubiegłym semestrze straciłem 36°/o czasu przeznaczonego na wykłady i ćwiczenia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-94">
+ <u xml:id="u-94.0" who="#Faktyktorychograniczonyczasprzemowienianiepozwalamiszczegolowoanalizowacmowiacoinnegoniektoreznichsabardzoswiezej">daty, dość powszechnie znane i chyba dostatecznie jaskrawe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-95">
+ <u xml:id="u-95.0" who="#AbyoszczedzicniektorymmoimprzeciwnikomliczesietylkoztymiktorychBogobdarzyldobrawolaniepotrzebnychtrudowwalkizrzeczywistosciaurojonaokreslewparuslowachstosunekswojdosprawyzydowskiejDalekijestemodniedocenianiazagadnieniazydowskiegowPolsceskoroonoistniejeitowjaskrawejpostaciOistnieniujegoswiadczystrukturaspolecznonarodowanaszegokrajuprzerostilosciowyZydowwhandluprzemyslerzemiosleiwolnychzawodachStrukturatajestnienormalnaaprzeztoniezdrowaNiezdrowadlaobunarodowRzadbedziemusialruszycsprawezmartwegopunktupomimoipoprzezwszystkietrudnosciktoresadozwalczeniaBedziemialwtejsprawiezasobacalynarodirozsadniejszewarstwyzydowskie">Jeżeli walczę o zmianę stosunków i klimatu w wyższych uczelniach, to bynajmniej nie w chęci zmazania zagadnienia żydowskiego z tablicy dnia codziennego i naszej przyszłości. Walczę z barbarzyńskimi metodami, stosowanymi przez część studentów. Metody te bowiem zagadnienia nie rozwiązują, ani rozwiązania nie przyśpieszają, zadają natomiast cios duszy Narodu, deprawując ją i pozbawiając cech szlachetności, rycerskości i człowieczeństwa. Nigdy nie było w dziejach naszego narodu ani części tego zakłamania, ile skupiło się dziś w duszach pewnej kategorii dwunożnych ssaków. Pod sztandarem Krzyża, w blasku relikwii Świętych Pańskich uprawia się ludożerstwo. W tę ponurą, ciemną otchłań rzucił Pius XII swoją przepiękną modlitwę o wszelkie dobro dla całej ludzkości, także i za tych, którzy są poza Kościołem. Wielkoduszność tego czynu, tak bardzo Chrystusowego, winni zrozumieć i faryzeusze. Zagadnienie, o którym tu rozprawiamy, wychodzi daleko poza ciasny krąg spraw studentów-akademików. Istotną jego treścią jest walka o typ psychiczny — „nowoczesnego” Polaka-obywatela, nie tego sprzed 35 laty, lecz tego z epoki dzisiejszej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-96">
+ <u xml:id="u-96.0" who="#JednymzpewnikowktorychuczyhistoriajestzerozstrzygajacymczynnikiemzyciazbiorowegoniesaformyurzadzeninstytucjetylkojeststanduszludzkichdanegospoleczenstwaNicniepomozenajdoskonalszaustawanajstaranniejobmyslanyustrojjezelimaterialludzkijestlichyjezelietykaiumyslowoscjednostekstanowiacychspoleczenstwostojaniskoRozprawyparlamentowprzebieglekombinacjepolitykowwysilkiministrowwszystkotowdniustanowczymokazujesieniczymponiewazpozatymniemadobrychobywateli">Dobrego obywatela wychowuje dom i szkoła. Troska o dobrą szkołę, a więc dobrego obywatela i tylko ta troska dyktowała wypowiedziane tu uwagi. Nie wolno zapominać ani na chwilę, że Polska żyła i trwała kulturą szlachetnego i rycerskiego narodu, tym też pójdzie w przyszłości jasna i promienna, by spełniać swe przeznaczenie dziejowe.</u>
+ <u xml:id="u-96.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-96.2" who="#JednymzpewnikowktorychuczyhistoriajestzerozstrzygajacymczynnikiemzyciazbiorowegoniesaformyurzadzeninstytucjetylkojeststanduszludzkichdanegospoleczenstwaNicniepomozenajdoskonalszaustawanajstaranniejobmyslanyustrojjezelimaterialludzkijestlichyjezelietykaiumyslowoscjednostekstanowiacychspoleczenstwostojaniskoRozprawyparlamentowprzebieglekombinacjepolitykowwysilkiministrowwszystkotowdniustanowczymokazujesieniczymponiewazpozatymniemadobrychobywateli">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-97">
+ <u xml:id="u-97.0" who="#Marszalek">Głos ma s. ks. Bliziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-98">
+ <u xml:id="u-98.0" who="#SksBlizinski">Wysoki Senacie! W dyskusji nad budżetem bardzo często słychać, że wszyscy się troszczymy o wieś, ale, niestety, jeżeli chodzi o praktyczne wyrażenie tej troski, nadanie jej realnych form, to spotykają wieś przy gładkich słowach częste bardzo rozczarowania, ba, nawet bolesny cios spotkał wieś po przejściu huraganu reformatorskiego w dziedzinie szkolnictwa. Zatarasowano dzieciom chłopskim dostęp do szkół wyższego typu dzięki oddaleniu tych szkol od środowisk chłopskich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-99">
+ <u xml:id="u-99.0" who="#Pozatymreformytzwjedrzejewiczowskiewzasadzieniedalynicproczzagmatwaniasprawyidzisiajnawetprzecietnieinteligentnyczlowiekniemozeopanowacdwochrzeczy">jaki jest właściwie ustrój szkolnictwa polskiego i”. pisowni polskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-100">
+ <u xml:id="u-100.0" who="#NiemogetupominaczeopoziomienauczaniawszkolachmozeswiadczycwymownieistylpismPrzerzucmynaszedziennikiitygodnikizwlaszczaredagowaneprzeztakzwanemlodepokolenieAzsieroiodcudacznychnowotworowjezykowychlubzapozyczenMamydoczynienianieustanniezdynamizmemstabilizacjaadaptacjasloganemtruizmempotencjalemrezonansemisetkainnychcudactwobcojezycznychktorymizasmiecasiejezykczyniaczenzargonmiedzynarodowyProszePanowtewyrazeniaktorymisiehojnie">szafuje w potocznej mowie, przedarły się nawet do mów parlamentarnych, do rozmaitych okólników i rozporządzeń rządowych. One są odbiciem usterek w szkolnictwie, które je toleruje, zamiast wykorzeniać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-101">
+ <u xml:id="u-101.0" who="#ZprawdziwymuznaniemprzywitacnalezywiadomosczepMinisterprzystapildopracprzygotowawczychwzakresieorganizacjiwmyslustawyoustrojuszkolnictwamianowicieszkoldoksztalcajacychdlamlodziezywiejskiej">Poza tym należy również zaopiekować się i rozwinąć oświatę pozaszkolną. Jakkolwiek ze względów budżetowych jesteśmy jeszcze daleko od pełnej realizacji tego działu szkolnictwa, to jednak prace przygotowawcze do tej realizacji dają to poczucie, że jesteśmy na progu likwidacji bardzo wielkiej luki w akcji oświatowej na terenie wsi, a mianowicie pozostawionych prawie bez opieki licznych zastępów młodocianych w wieku od lat 15 do 18, a więc w wieku bardzo niebezpiecznym dla młodzieży. Dlatego też ta młodzież sobie pozostawiona czyni wiele krzywdy i społeczeństwu i sobie. Znam takie wypadki, że przez te parę lat młodzież zupełnie zapomniała tego wszystkiego, czego nauczyła się w szkole. Akcja, którą prowadzi tu i owdzie dotychczas nauczycielstwo na niektórych terenach w formie organizacji Związku b. Wychowanków Szkół Powszechnych, jest dodatnią próbą opieki wychowawczej nad tą młodzieżą i daj? rękojmię dalszej skutecznej pracy w tej dziedzinie. Z punktu widzenia rolniczego i rozwoju kultury wsi jest szczególnie ważne, aby zagadnienia gospodarcze znalazły jednak w praktyce nauczania i wychowania w szkole powszechnej pełne zrozumienie i zastosowanie. Pożądane jest w tym celu stałe powiększanie zasiłków na stypendia, ustalanie zasad przy ich przyznawaniu oraz ciągłość wypłat, szybsze zakładanie burs tanich dla młodzieży wiejskiej, tworzenie tanich wypożyczalni podręczników szkolnych dla młodzieży ze wsi, zwalnianie nawet od opłat taksy administracyjnej tej młodzieży, której rodzice i tak ponosić muszą z reguły większe wydatki, aniżeli mieszkańców miast. Zważywszy, że około miliona dzieci nie uczęszcza, do szkół, a są to przeważnie dzieci chłopskie, że dalej przeszło połowa dzieci wiejskich kształci się w szkołach zaledwie I stopnia, że często odległość wsi od szkoły wynosi parę kilometrów, organizacje społeczne zupełnie słusznie domagają się na swych konferencjach zwiększenia liczby etatów nauczycielskich dla szkół powszechnych na wsi, likwidacji szkół powszechnych niżej zorganizowanych na rzecz szkół powszechnych wyżej zorganizowanych, a już, moim zdaniem, w każdej gminie przynajmniej jedna szkoła wyższego typu winna się znajdować, wreszcie wprowadzenia odpowiedniego rozporządzenia o obowiązku dowożenia dzieci do szkół powszechnych, co wprawdzie dzieje się dobrowolnie, ale w bardzo niewielu wypadkach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-102">
+ <u xml:id="u-102.0" who="#RobiwrazeniezeniedoceniasiewaznosciszkolnictwazawodowegoawiecrolniczegorzemieslniczegohandlowegospoldzielczegoKtowczytujesiewMlodepokoleniechlopowwydanestaraniemInstytutuKulturyWsitenslyszywprostrozpaczliwykrzyk">chcemy się uczyć. Rozumiem ciężkie położenie Ministra Oświaty, który byłby daleko hojniejszy i w budowie i w uposażeniu szkół, gdyby miał większe fundusze do dyspozycji, ale jak na zbrojenia muszą się znaleźć środki, tak i na szkoły, bo tylko oświecony obywatel-żołnierz i fachowo wykształcony, a nie same armaty zadecydują o sile i potędze Polski. Ani przeprowadzenie reformy rolnej, choćby, najradykalniejszej, ani ulgi dla rolnictwa nie przyniosą rozwiązania ostatecznego bez należytej oświaty.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-103">
+ <u xml:id="u-103.0" who="#OdludnieniewsiispolszczeniemiastnastapiwtedygdymlodziezwiejskaksztalcicsiebedziewszkolachzawodowychBezfachuwrekucotenwiesniakmarobicwmiescieComarobicojcieclicznejrodzinygdywszystkimdaczieminiemozeRozwiazujatespraweszkolyzawodoweotwieranenawetpowsiachdlasynowicorekwsi">Ważnym zagadnieniem dla przyszłości naszej wsi jest także kwestia udostępnienia wyższych studiów młodzieży wiejskiej. W obecnym stanie rzeczy wrota wyższych uczelni stały się biblijnym uchem igielnym, przez które musi się przedzierać wielbłąd zdolnej nędzy chłopskiej.</u>
+ <u xml:id="u-103.1" who="#komentarz">(Głos: Tak jest)</u>
+ <u xml:id="u-103.2" who="#OdludnieniewsiispolszczeniemiastnastapiwtedygdymlodziezwiejskaksztalcicsiebedziewszkolachzawodowychBezfachuwrekucotenwiesniakmarobicwmiescieComarobicojcieclicznejrodzinygdywszystkimdaczieminiemozeRozwiazujatespraweszkolyzawodoweotwieranenawetpowsiachdlasynowicorekwsi">P. Premier dobrze i mądrze zarządził, ażeby ustanowić 1000 stypendiów dla synów chłopskich, lecz to kwestii nie załatwia w całości. Należy ją postawić na szerszej płaszczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-103.3" who="#OdludnieniewsiispolszczeniemiastnastapiwtedygdymlodziezwiejskaksztalcicsiebedziewszkolachzawodowychBezfachuwrekucotenwiesniakmarobicwmiescieComarobicojcieclicznejrodzinygdywszystkimdaczieminiemozeRozwiazujatespraweszkolyzawodoweotwieranenawetpowsiachdlasynowicorekwsi">W myśl uchwały Synodu krajowego należało by jak najprędzej zadecydować szkoły wyznaniowe. A jeśli taka ustawa napotyka na pewne trudności, to przynajmniej i to odrazu my, obywatele Polacy-katolicy, prosimy, aby bezwzględnie dzieci polskie katolickie były nauczane i chowane przez nauczycieli tejże wiary i narodowości, to jest przez Polaków-katolików.</u>
+ <u xml:id="u-103.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-103.5" who="#OdludnieniewsiispolszczeniemiastnastapiwtedygdymlodziezwiejskaksztalcicsiebedziewszkolachzawodowychBezfachuwrekucotenwiesniakmarobicwmiescieComarobicojcieclicznejrodzinygdywszystkimdaczieminiemozeRozwiazujatespraweszkolyzawodoweotwieranenawetpowsiachdlasynowicorekwsi">Po prostu wierzyć się nie chce, że nauczycieli Żydów i Żydówek jest w Polsce 5628, a w szkołach powszechnych i państwowych aż 1831.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-104">
+ <u xml:id="u-104.0" who="#Wreszciejeszczejednawaznasprawaobchodzacaimniebezposrednio">W pierwszym Sejmie Ustawodawczym byłem referentem ustawy o budowie kościoła Opatrzności, jako votum narodowego. I oto po dwudziestu bez mała latach powróciwszy do tych murów, jako senator, z tej samej trybuny muszę przypomnieć, iż nie godzi się obietnicy, danej Bogu w dniach radosnych nadzwyczajnego upojenia, lekceważyć. Nie wyobrażam sobie po prostu, by w ciągu tylu lat nie można było urzeczywistnić uchwały Sejmu. W r. 1941 przypada 150-lecie Konstytucji 3-go Maja. Nie będziemy mogli obchodzić radośnie tego święta narodowego, jeżeli votum narodowe nie będzie do tego czasu spełnione, choćby tylko przez wzniesienie murów, a wykończone na 25-lecie obchodu niepodległości.</u>
+ <u xml:id="u-104.1" who="#Wreszciejeszczejednawaznasprawaobchodzacaimniebezposrednio">Poza budową kościoła jest sprawa funduszu mszalnego, jaki miał być ustanowiony dla tych, co zginęli w walkach o wolność. I ta uchwała była przyjęta. Chodzi przecież o niewielką sumę, nie naruszającą budżetu. Niech by więc ustawa marcowa choć w tej części była przez Rząd wykonywaną i niech by Msza św. o pomyślność Ojczyzny i spokój tych, co polegli za wolność, była odprawiana przy relikwiach Męczennika i Pierwszego Patrona Odrodzonej Polski św. Andrzeja Boboli.</u>
+ <u xml:id="u-104.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-104.3" who="#Wreszciejeszczejednawaznasprawaobchodzacaimniebezposrednio">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-105">
+ <u xml:id="u-105.0" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-105.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 10 do godz. 17 min. 8.)</u>
+ <u xml:id="u-105.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-106">
+ <u xml:id="u-106.0" who="#SLepki">Wysoki Senacie! — „Akademią w Kijowie pozwala jego k. mość w stany koronne emigrować, która takiemi prerogatywami w wolnościami ma gaudere, jako akademia krakowska, tą jednak kondicją, aby w tej akademicy żadnych sekt ariańskiej, luterskiej. profesorów, mistrzów i studentów nie było.</u>
+ <u xml:id="u-106.1" who="#SLepki">Drugą także akademią pozwala jego k. mość nasz miłościwy i stany koronne, i w. x. 1. tam gdzie ich miejsce sposobne upatrzą, która takich jako kijowska zażywać będzie praw i wolności”.</u>
+ <u xml:id="u-106.2" who="#SLepki">Gimnazja, kolegia, szkoły i drukarnie ile ich potrzebować będą, bez trudności stawić będzie wolno, w libere nauki odprawować księgi drukować wszelakie”.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-107">
+ <u xml:id="u-107.0" who="#Tenbolitorozdraznieniestopniujesieodpowiedniodotegojakwzrastanaszaswiadomoscnietylkonaszychplusowiminusowaletezwinizaslugnaszychprzodkowdlakulturyicywilizacji">Dorzecza Dniepru i Dniestru były tym terenem, na którym się spotykały dwa prądy cywilizacyjne i kulturalne: Bizancjum i Rzymu, dążące do pewnej syntezy. Wyrazem tej syntezy są nasze pomniki architektoniczne: w Kijowie św. Sofia np., a pod Haliczem niedawno odgrzebane fundamenty katedry księcia Jarosława Ośmiomysła w Kryłosie, a także kościół św. Stanisława, niegdyś cerkiew św. Pantalemona, również pod Haliczem. Mozaiki, ikony, freski nie tylko w Kijowie, ale hen, daleko w Lublinie, w Sandomierzu, nawet w Krakowie z epoki Jagiellońskiej są najlepszym dowodem, jak ukraiński duch twórczy, pozostając bezsprzecznie pod wpływem Bizancjum i Rzymu, dążył przecież do swojej własnej formy, do swego własnego sposobu wypowiedzenia się. W — „Słowie o pułku Igora” z 1186 r., które polski uczony, Aleksander Bruckner nazywa największym arcydziełem słowiańskiej literatury średniowiecznej, czytamy: — „„.i w ruskiej stolicy padł Kobiak, w Świętosława książęcej świetlicy. Wtedy to ku czci jego Niemcy, Morawianie oraz Grecy, a nawet i Wenecjanie pieśni chwały śpiewali”. Dowód, że już wtenczas stosunki kijowskiej Rusi były tak rozszerzone na dalekie kraje cywilizowane. Ale już na wiele lat przed tym ks. Olga wysyła posłów do cesarza Ottona i prosi o misjonarzy rzymskich. I rzeczywiście, Adalbert, późniejszy biskup magdeburski, wyprawia się z misją do Kijowa. Książę Jarosław Mądry, którego nazywano teściem królów, był skoligacony z wielu panującymi dworami Europy, jego córka Anna, żona Henryka I, a matka Filipa, panowała jakiś czas we Francji i na jednym z dokumentów podpisała się cyrylicą — „Ana Reina”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-108">
+ <u xml:id="u-108.0" who="#RozumiesiezestosunkiHaliczazWegramiCzechamiiPolskabylyjeszczebardziejozywione">Naturalnie dzięki geograficznym warunkom te stosunki były raz lepsze, raz gorsze, jak to zwykle bywa z sąsiadami. Około 20 naszych księżniczek było małżonkami książąt i królów polskich. O ile wiem, żadna z nich złej sławy po sobie nie zostawiła.</u>
+ <u xml:id="u-108.1" who="#RozumiesiezestosunkiHaliczazWegramiCzechamiiPolskabylyjeszczebardziejozywione">To wszystko przemawia za tym, że me można nas przecież lekceważyć i stawiać, poza nawias ruchów politycznych i ideowych Europy kulturalnej.</u>
+ <u xml:id="u-108.2" who="#RozumiesiezestosunkiHaliczazWegramiCzechamiiPolskabylyjeszczebardziejozywione">Literatura ukraińska książęcego okresu, która dała znakomite kroniki (najpiękniejsza halicko wołyńska), która dała pierwszy pisany kodeks prawny słowiański, która dała tyle pomników wartościowych, chociaż rozwijała się pod wpływem bizantyńskim, czemu nikt nie zaprzeczy, ale wpływy łacińskie od najdawniejszych czasów są w niej też widoczne, nawet klasyczni autorowie są tam cytowani — nigdy nie zdradzała tego jakiegoś odgradzania się od Europy. Tolerancja w sprawach wiary, wolność w dziedzinie myśli, swoboda twórczości duchowej — to były jej charakterystyczne cechy. Toteż nie bezpodstawnie powiada prof. Bruckner, że tylko na południu — to są jego słowa — to jest u dzisiejszych Ukraińców, powstało to wszystko, co tworzy istotę dawnej Rusi. Moskwa ma wyłącznie tę zasługę, że przechowywała to, co w XI, KsI1 i XIII wieku zostało stworzone na południu. Jej wkład jest minimalny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-109">
+ <u xml:id="u-109.0" who="#WspomnetylkoobarokuBarokszedldonasdwiemadrogamizWlochprzezPolsketzwjezuickibarokizWlochprzezKrymTedwapradynaUkrainiedochodzilydosyntezyidalyprzepieknykozackiczytzwmazepinskibarokktorymdodzisiejszegodniazachwycajasieznawcy">Z drukiem było podobnie. Pierwsze druki cyryliczne pojawiły się w Krakowie w 1491 roku (druki Światopełka Fioła), już w XVI i XVII stuleciu zaczęły drukarnie wyrastać, jak grzyby po deszczu. Nawet takie maleńkie miasteczko, jak Stratyn, miało swoją fabrykę papieru i drukarnię. W roku zaś 1580 ukazuje się istotnie monumentalne drukarskie dzieło — „Biblia Ostrogska”. W roku 1630 ilość książek wydrukowanych na Ukrainie przekroczyła 6.000 numerów. W jednym roku to chyba dosyć. Najlepszy to dowód, jak naród ukraiński mimo nadzwyczaj ciężkich warunków starał się i usiłował dotrzymać kroku cywilizacji europejskie).</u>
+ <u xml:id="u-109.1" who="#WspomnetylkoobarokuBarokszedldonasdwiemadrogamizWlochprzezPolsketzwjezuickibarokizWlochprzezKrymTedwapradynaUkrainiedochodzilydosyntezyidalyprzepieknykozackiczytzwmazepinskibarokktorymdodzisiejszegodniazachwycajasieznawcy">To samo można powiedzieć o szkole. Pierwsze szkoły zakłada Włodzimierz Święty i jego syn Jarosław. Jarosław założył szkołę dla 300 dzieci ze sfer wyższych. Potem zakładano szkoły podobnie jak w Polsce — przy katedrach nieco wyższe i przy kościołach czy cerkwiach parafialnych szkoły początkowe. Ten charakter utrzymał się aż do XVI stulecia, kiedy szkołami zajęły się stauropigie względnie bractwa cerkiewne i arystokracja, panowie wielkiego znaczenia tacy, jak Chodkiewicz, książęta Słucki Jerzy i Ostrogski, Elżbieta Hulewiczówna i wielu innych. Z tych szkół najważniejszą i największą rolę odgrywały szkoły: stauropigiarska we Lwowie, Akademia w Ostrogu i Akademia w Kijowie. Akademia Kijowska stała się na długie lata ogniskiem nauki i kultury, która promieniowała daleko na wschód, północ i południe, na kraje słowiańskie i wychowała bardzo wielu tęgich teologów, moralistów, polemistów — bo to był okres polemiki — a oprócz tego uczonych historyków i beletrystów. Zajęła się też teatrem i jej to zawdzięczamy pierwsze początki naszego teatru. Z tej Akademii wyszło bardzo wielu uczonych, którzy właściwie kulturę rozszerzyli w Rosji. Niestety, wyszli i tacy, którzy projektowali reformy Piotra I. Mamy na to teraz dokumenty. Nawet św. Dymitr Roztowski, autor monumentalnych żywotów świętych, był przecież synem kozaka, nazywał się Tuptalenko. Najlepiej rozwinęło się szkolnictwo w lewobrzeżnej Ukrainie, tak dalece, że Piotr Alepski, który towarzyszył w podróży do Moskwy patriarsze Makaremu, w swoich wspomnieniach dziwi się, że tam nawet w wioskach kobiety czytać i pisać umieją. Dokumenty są przechowywane w archiwum w — „Mało rosyjskiej Kolegij ”, a więc nie biorę ich z powietrza. Jedna szkoła przypadała w 3 powiatach czemihowskiej późniejszej guberni na 746 mieszkańców. To chyba stan bardzo wysoki. Ale mniej więcej 100 lat później na tym samym terytorium jedna szkoła przypadała już na 6750 mieszkańców, dziesięciokrotnie się stan pogorszył, zaś w r. 1860 w całej guberni czemihowskiej było tylko 70 szkół, tj. jedna na 17.142 mieszkańców. Oto do czego doprowadził system centralistyczny rosyjski!</u>
+ <u xml:id="u-109.2" who="#WspomnetylkoobarokuBarokszedldonasdwiemadrogamizWlochprzezPolsketzwjezuickibarokizWlochprzezKrymTedwapradynaUkrainiedochodzilydosyntezyidalyprzepieknykozackiczytzwmazepinskibarokktorymdodzisiejszegodniazachwycajasieznawcy">Z ukraińskich szkół wyszli najwięksi artyści, którymi się szczyci dzisiaj Rosja, z drugiej połowy XVIII stulecia i z pierwszej połowy XIX stulecia, jak Starczenko znakomity budowniczy, Kozłowski i Martos — znakomici rzeźbiarze, Lewicki, Łosenko i Borowykowski, znakomici malarze (Lewicki jeden z tych, którzy mogą stanąć obok największych) oraz muzycy światowej sławy Berezowski, Bortniański i Wedel, których opery w XVIII stuleciu były grane we Włoszech i których imiona są zapisane złotymi literami w akademiach włoskich. Te utwory plastyczne i muzyczne — rzecz dziwna — nie straciły nic na swoim uroku do dnia dzisiejszego. Obrazy Lewickiego prawie że nie były znane, bo wisiały w prywatnych apartamentach carskich, dopiero teraz ukazały się ich reprodukcje i po prostu świat był zdziwiony. Kompozycje Bortniańskiego śpiewane są do dziś dnia, tak samo i Wedla do dnia dzisiejszego odznaczają się tym ciepłym południem, dążeniem do syntezy, tym, jak można powiedzieć, szerokim powiewem od stepu, tak, jak np. w — „Marij ” Malczewskiego albo u Słowackiego, zwłaszcza w — „Beniowskim”, gdzie są tak cudowne krajobrazy Ukrainy, że równych im nie znajdziemy po prostu w całej literaturze światowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-110">
+ <u xml:id="u-110.0" who="#AleizachodniejEuropieodwdzieczalasieUkrainajakmoglazatewiedzektoraodniejczerpalaUkraincywAustriinazywaniRusinamibyliprofesoramianawetrektoramiWszechnicyJagiellonskiejSlawnychemikHorbaczewskibylrektoremuniwersytetuczeskiegowPradzeelektrotechnikiwynalazcaPalujwykladalnapolitechnicepraskiejokulistaBorysiekiewiczbylprofesoremuniwersytetuwInsbruckuiGracuSzeregludziktorzyniemajacwlasnychwarsztatowpracywkrajuszukaliichzagranicaMimotychciezkichwarunkowmimozebardzowieluUkraincowwlasniewskutektychciezkichwarunkowzwlaszczadlaliteraturyisztukiszukalomiejscazagranicajaknpGodolprzeciezjegoojciecpodpisywalsiejeszczelacinskimiliteraminieGogoltylkoHoholiwieluwieluinnychmimotoprzeciezodrodzonaliteraturaukrainskamozesieposzczycictakimiimionamijakKotlarewskiSzewczenkoFiankeStefanikKociubinskiMarkowiczowaKobylanskiiwieluwieluinnychMalarzezNowakowskimnaczeleTruszemCholodnymSewerynemBojczukiemiszeregieminnychzdobylisobieimieTaksamomuzykazLysenkaWerbyckimBarwinskimLentowiczemLudkiewiczemitd">Mimo tych szczególnych warunków założył Ukraińcy naukowe towarzystwo im. Szewczenki we Lwowie, które wydało 600 tomów prac naukowych, co w świecie naukowym jest już po ważną pozycją. Stworzyli akademię nauk w Kijowie, akademię sztuk pięknych w Kijowie i wyższą szkołę muzyczną im. Łysenki we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-110.1" who="#AleizachodniejEuropieodwdzieczalasieUkrainajakmoglazatewiedzektoraodniejczerpalaUkraincywAustriinazywaniRusinamibyliprofesoramianawetrektoramiWszechnicyJagiellonskiejSlawnychemikHorbaczewskibylrektoremuniwersytetuczeskiegowPradzeelektrotechnikiwynalazcaPalujwykladalnapolitechnicepraskiejokulistaBorysiekiewiczbylprofesoremuniwersytetuwInsbruckuiGracuSzeregludziktorzyniemajacwlasnychwarsztatowpracywkrajuszukaliichzagranicaMimotychciezkichwarunkowmimozebardzowieluUkraincowwlasniewskutektychciezkichwarunkowzwlaszczadlaliteraturyisztukiszukalomiejscazagranicajaknpGodolprzeciezjegoojciecpodpisywalsiejeszczelacinskimiliteraminieGogoltylkoHoholiwieluwieluinnychmimotoprzeciezodrodzonaliteraturaukrainskamozesieposzczycictakimiimionamijakKotlarewskiSzewczenkoFiankeStefanikKociubinskiMarkowiczowaKobylanskiiwieluwieluinnychMalarzezNowakowskimnaczeleTruszemCholodnymSewerynemBojczukiemiszeregieminnychzdobylisobieimieTaksamomuzykazLysenkaWerbyckimBarwinskimLentowiczemLudkiewiczemitd">O ile chodzi o czyny miecza ukraińskiego, też nie są do pogardzenia. Przecież z konieczności — położenia geograficznego musieli Ukraińcy wychodzić na przeciw hordom azjatyckim, na przeciw Chazarom, Połowcom itp., którzy szli na Europę. Kiedy mongolskie hordy pierwszy raz pojawiły się, to przecież nasi książęta wyszli im na przeciw i zadali im ogromną klęskę nad Kałką w r. 1225 i na pewien czas odsunęli od Europy tę nawałę. W r. 1240 bronki zawzięcie i z nadzwyczajnym poświęceniem Kijowa, ale obronić go, niestety, nie mogli.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-111">
+ <u xml:id="u-111.0" who="#BylinasiprzodkowieipodGrunwaldemTakjestPodSmolenskiempodKircholmeminapolachcecorskichiwwieluinnychpotrzebachToprzeciezhistorycypolscyzwlaszczawojskowoscipolskiejiwojenpolskichpodnosza">Ks. Konstanty Ostrogski, wielki patriota ruski. walczył w 63 bitwach zwycięsko, co Korzon podaje, Wyhowski odniósł zwycięstwo nad Moskalami pierwszej rangi pod Konotopem i rozpęd potęgi moskiewskiej na jakiś czas powstrzymał. Gdyby sojusz Karola XII, Stanisława Leszczyńskiego i Mazepy był się utrzymał, gdyby np: ' klęska połtawska i nie kapitulacja Szwedów pod Perewołocznią, to z pewnością losy i Polski i Ukrainy, ta tragedia z końca XVIII stulecia, całego XIX stulecia, z pewnością byłaby unikniona. Historia byłaby się potoczyła zupełnie innymi szlakami.</u>
+ <u xml:id="u-111.1" who="#BylinasiprzodkowieipodGrunwaldemTakjestPodSmolenskiempodKircholmeminapolachcecorskichiwwieluinnychpotrzebachToprzeciezhistorycypolscyzwlaszczawojskowoscipolskiejiwojenpolskichpodnosza">O nowszych czasach, o najnowszych mówić nie będę, bo musiałbym mówić pro domo mea. Ale w każdym razie nie mogę nie wspomnieć o tym, że w roku 1919 armia halicka poszła na Kijów i że tam poniosła ogromne ofiary na ołtarzu nie tylko swojej ojczyzny, ale wolności w ogóle. I nie mogę sobie odmówić tej satysfakcji, aby nie przytoczyć dwóch wyjątków: jednego z dzieła naukowego, a drugiego z rozkazów dziennych. Generał Kutrzeba stwierdza, że — „wojska ukraińskie biły się wzorowo, czy na terenie rodzimej Ukrainy, czy pod Zamościem, czy w oparciu o ramię polskie, czy też samodzielnie, wojska te spełniły dobrowolnie przyjęte na siebie obowiązki”.</u>
+ <u xml:id="u-111.2" who="#BylinasiprzodkowieipodGrunwaldemTakjestPodSmolenskiempodKircholmeminapolachcecorskichiwwieluinnychpotrzebachToprzeciezhistorycypolscyzwlaszczawojskowoscipolskiejiwojenpolskichpodnosza">W rozkazie z dnia 18 października 1920 r. pisał Marszałek Piłsudski:</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-112">
+ <u xml:id="u-112.0" who="#ObecniepodwochlatachciezkichwalkzbarbarzynskimnajezdzcazegnamwspanialewojskaUkrainskiejRepublikiLudowejistwierdzamzewnajciezszychchwilachwsrodnierownychwalknioslyonewysokoswojsztandarnaktorymwypisanehaslo">— „Za naszą i waszą wolność”.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-113">
+ <u xml:id="u-113.0" who="#OtoodpowiedzmojapierwszanapytaniektorenawstepiepostawilemsobieOdpowiedzdrugamainnycharaktermazasiegdalekoszerszymianowiciewyplywaztzwduchaczasuatenduchczasutonicinnegotylkoofensywamaterialistowprzeciwkoistocieboskiejwewszechswiecieiistocieczlowiekaPrzezywamynowyetaptejwojnyktorejperspektywymoznaprzedluzycazdoDemokrytaAletennowyetapjestgorszynizdawniejszybozwolennicymaterializmunieprzebierajawsrodkachwalczanawetjakbysmytodzisiajpowiedzieliprzypomocybakterijchorobotworczychTebakteriechorobotworczewnikajawkazdakomorkeorganizmowsocjalnychzakazajajerozkladajaniszcza">Kościół Chrystusowy w tej walce stawał zawsze po stronie ducha. Św. Tomasz z Akwinu tak głęboko wnikał w poszczególne zjawiska życiowe, jak powiada Daria Wikońska w swym pięknym dziele „Apologia ducha”, z którego oto korzystam, że jego spostrzeżenia o duchu, o tym elemencie boskim w świecie, i człowieku są tak ugruntowane, są tak wspaniale podane, że można myśleć, iż pisze to jakiś genialny dzisiejszy filozof, a nie mędrzec sprzed 700 lat. Ale i cywilni uczeni, jak Bergson, Fechner, Wundt, niejednokrotnie podkreślali pierwiastek psychiczny zjawisk życiowych, twierdząc, że cała przyroda jest uduchowiona i to w wysokim stopniu. Zdawałoby się nam, że ten majestat ducha, którego nas chcą pozbawić nasi przeciwnicy, jest zabezpieczony. Tymczasem nie, tak nie jest. Właśnie ten wróg niewidzialny podchodzi do nas wszystkimi możliwymi sposobami. Nazywa się to walką z ustrojem kapitalistycznym, a w istocie jest to walka z kulturą europejską i z cywilizacją chrześcijańską. Przedstawienia kinowe, których bohaterowie występują bez żadnych moralnych wartości, ale za to są przebiegli, chytrzy, wysportowani do ostatniego stopnia; detektywi i powieścidła obliczone na głupotę ludzką; słuchowiska radiowe nie wolne od kłamstwa, a przeplatane muzyką o rytmice obcej dla nas, jakiejś murzyńskiej czy hotentockiej; sztuka pozbawiona piękna ludzkiego i przyrody, a to piękno przecież tyle radości życiowej nam daje; poezja, która ignoruje po prostu treść a goni za rozmaitymi problematami formy; wreszcie rozwój kultury fizycznej nierównomierny z kulturą duchową, nie jak było w Grecji starożytnej; oraz osłabienie autorytetu ojca i wychowawcy — to są drogi, którymi do nas kroczy ten wróg niewidzialny.</u>
+ <u xml:id="u-113.1" who="#OtoodpowiedzmojapierwszanapytaniektorenawstepiepostawilemsobieOdpowiedzdrugamainnycharaktermazasiegdalekoszerszymianowiciewyplywaztzwduchaczasuatenduchczasutonicinnegotylkoofensywamaterialistowprzeciwkoistocieboskiejwewszechswiecieiistocieczlowiekaPrzezywamynowyetaptejwojnyktorejperspektywymoznaprzedluzycazdoDemokrytaAletennowyetapjestgorszynizdawniejszybozwolennicymaterializmunieprzebierajawsrodkachwalczanawetjakbysmytodzisiajpowiedzieliprzypomocybakterijchorobotworczychTebakteriechorobotworczewnikajawkazdakomorkeorganizmowsocjalnychzakazajajerozkladajaniszcza">Pan Marszałek pozwoli na maleńką dygresję. Proszę dostojnych Panów i Panie, wiele mówiono o wadach szkół naszych. Ja myślę, że odpowiedzialności za to wszystko ani na organizację szkolnictwa, ani na nauczycielstwo składać wyłącznie nie można. To nauczycielstwo pracuje przecież faktycznie z poświęceniem. Jeżeli chodzi o szkoły wyższe, to jako profesor uniwersytetu krakowskiego stwierdzić mogę, że władze szkolne uniwersyteckie w ostatnich ciężkich czasach przecie zdołały utrzymać ład i porządek. Ja myślę, że więcej tej odpowiedzialności trzebaby właśnie złożyć na wpływ tego ducha czasu. Życie ze swoimi najrozmaitszymi prądami to jak symfoniczna jakaś ogromna orkiestra. Jeżeli instrumenty w tej orkiestrze są rozstrojone, to symfonii pięknej oczekiwać trudno.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-114">
+ <u xml:id="u-114.0" who="#NieexorienteluxatenebraetenebrarumnasuwajakunamizaslaniajanaszewidnokregiNieczlowieknaobrazipodobienstwoboskiestworzonyleczistotapozbawionawoliiwolnoscistatystycznynumermikroskopijnekolkawtejolbrzymiejmaszynieludzkiejniewidoczniekierowanejwybranymimaszynistamiotoidealtychnowychbudowniczychswiata">Ukraina naddnieprzańska w XIII stuleciu musiała wyjść na spotkanie nawały mongolskiej, teraz w wieku XX tak samo musiała stawiać czoło tej nowej inwazji. Poniosła ofiary tak ogromne, że dotychczas nie było pióra i wątpią, ażeby się znalazło, które by potrafiło ten groźny, ten okropny obraz chociaż w przybliżeniu oddać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-115">
+ <u xml:id="u-115.0" who="#DostojnePanieiPanowieniedajBozeabysmysiemielidoczekacjeszczejakiegosnowegoaktutejokropnejtejmozenajokropniejszejkatastrofyludzkiejAlejakoczlowiekwychowanywzasadachChrystusowychiwtradycjihumanistycznejwierzewzwyciestwoduchawierzewzwyciestwoidealowChrystusowychwierzewtozeprzeciezzapanujemiloscblizniegozezapanujeprawdanaswiecieboprzeciezPismoswpowiada">— „Poznajcie prawdę i prawda wyzwoli was”. Ale, Panowie i Panie, pozwólcie mi też wierzyć, chociażbym wierzył przeciw nadziei, że także i na tm odcinku, o którym mówiłem, jutro będzie lepsze niż dzisiaj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-116">
+ <u xml:id="u-116.0" who="#Jakietodzisiajukrainskiegoszkolnictwatojuzniejednokrotniemowionopowtarzacniebede">Chciałbym tylko kilka myśli wypowiedzieć na temat języka ojczystego, bo to jest właściwie to ziarno, z którego wyrastają przemówienia posłów ukraińskich w Sejmie i Senacie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-117">
+ <u xml:id="u-117.0" who="#InajwiekszakleskajaktoniedawnopowiedzialpWicepremierKwiatkowskiwjednymzeswoichprzemowienpublicznychjestobywatelbezwladnyopsychicznymkompleksienizszosciobywatelwdefensywiedowszystkiegocogootacza">Proszę Wysokiej Izby! Życzyłbym sobie właśnie współobywateli uświadomionych, chciałbym i pragnąłbym z całej duszy, ażebyśmy raz wyzbyli się tej klęski i tej zakały, którą tworzy analfabetyzm w Państwie, a wyzbyć się najłatwiej można właśnie przy nauce ojczystego języka, bo nauka pisania i czytania wymaga ogromnego wysiłku od dziecka, zwłaszcza jeżeli dziecko pochodzi ze sfer ubogich, zwłaszcza jeżeli ta szkoła nie jest szkołą normalną. Ale gdy jeszcze uczy się to dziecko w obcym języku, to i dziecko i nauczyciela stawia się przed takimi warunkami, które są po prostu nie do wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-117.1" who="#InajwiekszakleskajaktoniedawnopowiedzialpWicepremierKwiatkowskiwjednymzeswoichprzemowienpublicznychjestobywatelbezwladnyopsychicznymkompleksienizszosciobywatelwdefensywiedowszystkiegocogootacza">Toteż np. kongres pedagogiczny międzynarodowy, który przed 10 laty odbył się w Luksemburgu, powiedział wyraźnie, że język ojczysty jest jedynym, w którym się powinno dziecko uczyć czytać i pisać. Później można uczyć i innych języków.</u>
+ <u xml:id="u-117.2" who="#InajwiekszakleskajaktoniedawnopowiedzialpWicepremierKwiatkowskiwjednymzeswoichprzemowienpublicznychjestobywatelbezwladnyopsychicznymkompleksienizszosciobywatelwdefensywiedowszystkiegocogootacza">Polski filozof Trentowski powiada w swojej — „Chowannie” (część III): „Słońce wielbiono dawniej jako boga, dziś budujemy dla Ducha Świętego ołtarze! Wspierajcie szkoły, lecz szkoły narodowe, bo li tylko w języku narodowym rozwinąć się zdołają geniusze i talenty, — pielęgnujcie to słońce każdego kraju i każdego ludu, a wychowacie dobrych obywateli, poddanych i żołnierzy! Wówczas każdy przekona się snadnie, czym jest Rząd, pod którym się urodził i poniesie chętnie swoje życie w jego obronie.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-118">
+ <u xml:id="u-118.0" who="#Marszalek">Głos ma s. ks. Nosalewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-119">
+ <u xml:id="u-119.0" who="#SksNosalewski">Wysoki Senacie! Staję na tej zaszczytnej trybunie z pewnym lękiem, w obawie, czy będę tak szczerze zrozumianym, jak szczerze bez przesady może i powinien kapłan Polak poruszyć sprawę naszej ziemi wołyńskiej, nie kierowany potrzebami stanu, a potrzebą ogólnopaństwową, ogólnopolską.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-120">
+ <u xml:id="u-120.0" who="#Taksieskladazewiekszoscnaszychhaselbrzminegatywnie">antysemityzm, antykomunizm, antygermanizm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-121">
+ <u xml:id="u-121.0" who="#Nalezalobyraczejnapierwszymplaniepostawichaslopozytywneitworcze">polonofilizm — popierać Polaków, żądać w swoim kraju niezapominania o Polakach. Mieć odwagę być sobą, nie dbając co obcy na to powiedzą i czy to ich urazi czy nie.</u>
+ <u xml:id="u-121.1" who="#Nalezalobyraczejnapierwszymplaniepostawichaslopozytywneitworcze">Ziemie nasze wschodnie zniszczyli podbojami wrogowie — Rosja i Tatarzy. Przez dwa stulecia między XI a XIII wiekiem ziemia ta leży odłogiem bądź w posiadaniu Mongołów ściągających z nielicznej ludności okrutny haracz, bądź bezpańska. Tę pustkę poczynają kolonizować królowie polscy. Najstarsze rodziny szlacheckie na tej ziemi posiadają nadania i przywileje od Kazimierza Wielkiego. Stanowiły one klasyczne osadnictwo przeznaczone do obrony granic, do czujnej straży, do walki z Tatarami. I to były najstarsze, najczcigodniejsze warstwy polskości. Układały się wzdłuż granic Rzeczypospolitej, jako jej obrona i straż.</u>
+ <u xml:id="u-121.2" who="#Nalezalobyraczejnapierwszymplaniepostawichaslopozytywneitworcze">Z książki wydanej w r. 1870 w Dreźnie p. t. — „Wołyń i jego mieszkańcy w r. 1863” w dziale V — „lista nazwisk właścicieli ziemskich na Wołyniu w r. 1848” czytamy, że zawierała ona 1.050 nazwisk.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-122">
+ <u xml:id="u-122.0" who="#LuckbylstolicaWolyniaNajwplywowszerodyzwiazanezdziejamiLuckabyly">Ostrogskich, Wiśniowieckich, Zborowskich, Radziwiłłów, Czartoryskich, Sanguszków, Hulewiczów, Chłoniewskich, Jełowickich, Podhorodeńskich, Steckich. Potockich, Czackich i wiele, wiele innych.</u>
+ <u xml:id="u-122.1" who="#LuckbylstolicaWolyniaNajwplywowszerodyzwiazanezdziejamiLuckabyly">Ostatnim wojewodą wołyńskim był Hieronim Sanguszko w 1775 r.</u>
+ <u xml:id="u-122.2" who="#LuckbylstolicaWolyniaNajwplywowszerodyzwiazanezdziejamiLuckabyly">W XIV wieku już powstaje biskupstwo rzymskokatolickie. W wieku XVI, XVII wznosi się dużo wspaniałych świątyń, a działalność zakonów katolickich znajdowała podatny teren na Wołyniu. Powstają placówki Trynitarzy, Dominikanów, Bernardynów, Kapucynów, Franciszkanów, Pijarów, Karmelitów. Jezuitów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-123">
+ <u xml:id="u-123.0" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-123.1" who="#prowadzoneprzezJezuitowWMiedzyrzeczuiDabrownicyprzezPijarowWPoczajowieprzezBazylianowchocobrzadkuwschodniegoalezakonnikownarodowoscipolskiejPrawoslawnychcerkwibylaznikomailosc">Czasy porozbiorowe zmieniają całkowicie oblicze Wołynia. Przez 150 lat rząd rosyjski tępił polskość i katolicyzm na Wołyniu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-124">
+ <u xml:id="u-124.0" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">W r. 1796 Zubów przedstawił Katarzynie projekt przesiedlenia szlachty kresowej na południe Rosji. W związku z tym wysiedlono wielką ilość rodzin. Równocześnie szła akcja zamykania kościołów i klasztorów oraz sprawdzania szlachectwa, mającego na celu pozbawienie jak największej ilości rodzin przywilejów wolnego stanu.</u>
+ <u xml:id="u-124.1" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">Akcja wynaradawiania wzmogła się po r. 1830. Stworzono specjalny komitet zachodni dla likwidacji żywiołu polskiego. Z ziem północnowschodnich wywieziono do Saratowa i Orenburga 54.000 rodzin, a szlachectwa pozbawiono 150.000 rodzin.</u>
+ <u xml:id="u-124.2" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">W książce — „Szkic historyczny południowowschodniego kraju” napisanej przez Rosjanina Batiuszkowa, wydanej w 1888 r. w Petersburgu (str. 281) czytamy: — „Ważne znaczenie dla prawosławia (na Wołyniu) miało najwyższe rozporządzenie z r. 1851, które poleca ministerstwu spraw wewnętrznych w tych miejscowościach, gdzie była ludność prawosławna, a nie było prawosławnej cerkwi, lecz kościół katolicki, kościół zamienić na cerkiew, jeśli właściciel ziemski wzbraniałby się wybudować murowaną cerkiew prawosławną.” Następnie drugie takie samo zarządzenie dotyczyło miejscowości, gdzie był kościół i cerkiew, a cerkiew była w gorszym stanie od kościoła. Policja miała sobie polecone przestrzegać wykonania tych zarządzeń.</u>
+ <u xml:id="u-124.3" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">Powstanie 1863 r. wywołało jeszcze gwałtowniejszą reakcję. Wysiedlono znowu dziesiątki tysięcy rodzin do środkowej Rosji i na Ural. Puste zaścianki spalono, na wyludnioną rolę sprowadzono Wielkorusów, dając każdemu gospodarstwo i 300 rubli na głowę. Napłynęło więc dużo Rosjan, nic nie mających wspólnego z tubylczym rutynizmem, który wydawał takich ludzi, co mówili o sobie: — „gente rutenus nationc polonus”. Na właścicieli ziemskich Polaków nakłada rząd rosyjski specjalne kontrybucje, podatek na pokrycie kosztów — „usmierenia miatieżej” (ukrócenia buntów). Zakazuje sprzedaży ziemi w ręce polskie. Konfiskuje ziemie Polaków, biorących udział w powstaniu, albo podejrzanych o to. Konfiskuje dobra biskupie i kościelne. Zamyka wszystkie klasztory męskie i żeńskie, przekazując kościoły i budynki we władanie prawosławnego duchowieństwa. Duchowieństwo katolickie pozbawia probostw. Kościoły zostają nie obsłużone. Zamyka seminarium duchowne i przez 8 lat nie ma dopływu nowych kapłanów. Księżom zabrania wydalania się bez paszportu z parafii. Katechizacja dzieci karana, o szkołach polskich i o prasie polskiej mowy być nie może. Wszystkie mieszane małżeństwa mogły być zawierane tylko w cerkwi, dzieci z tych małżeństw chrzczono w cerkwi. 300.000 katolików zmuszono do prawosławia. Czechom przydziela się działki najlepszej ziemi z warunkiem przejścia na prawosławie (mamy obecnie 40.000 Czechów). Nazwiska rdzennych Polaków zniekształca się.</u>
+ <u xml:id="u-124.4" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">Wysoka Izbo! Nastaje era odrodzenia i 20 lat życia w wolnej, odrodzonej Polsce. Co widzimy?</u>
+ <u xml:id="u-124.5" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">Łuck, stolica Wołynia, zwana przez kronikarza — „Rzymem Wschodu”, mająca tyle świątyń, dziś ma 1 kościół na 18.000 wiernych. Prawosławni, liczący 8.000 wiernych, mają kilka świątyń, z których 1 nasz kościół, z ofiar Polaków pobudowany, im zbędny, a nam tak potrzebny, do dziś nie jest rewindykowany. Biskupstwo najuboższe w Polsce. Biskup, seminarium i parafia nie ma ani jednego hektara ziemi. Diecezja w 1921 r. zastaje na całym terenie 58 kościołów parafialnych i z tych dużo w czasie wielkiej wojny zniszczonych. Obecnie, zawdzięczając trudom, poświęceniom i ofiarności jak J. E. Ks. Biskupa, duchowieństwa katolickiego i społeczeństwa polskiego, powstało bez pomocy Rządu 80 parafii i kościołów i dziś diecezja liczy 138 parafii. Lecz ten stan jakże dalekim jest od stanu choćby w przybliżeniu normalnego. Diecezja prawosławna ma 1.009 cerkwi, 121 kaplic, a ziemi — nie omylę się, jeśli powiem — około 70.000 morgów, a nowy statut autokefalnej cerkwi prawosławnej w Polsce stawia ją w uprzywilejowanych warunkach w stosunku do Kościoła katolickiego. Nie zazdrościmy, jeśli lud wołyński prawosławny, z którym współżyjemy, będzie miał odpowiednie warunki do rozwoju duchowego, ukocha Boga, należycie oceniając opiekę Rządu dla obywatela polskiego. Ale, Wysoki Senacie, nie powinno się wierzyć w statystyki kursujące o liczebności na Wołyniu ludu ruskiego, gdyż w jego szeregach znajduje się dużo tysięcy ludu polskiego, który oczekuje na powrót do wiary ojców i dawniejszej swej polskości.</u>
+ <u xml:id="u-124.6" who="#OdupadkupowstaniakosciuszkowskiegorozpoczelosielikwidowaniepolskosciziemwschodnichprowadzoneprzezKosjesposobemtrojakimawiecprzezwysiedlaniezdeklasowanieprzesladowaniereligijne">Zachodzi paląca potrzeba założenia nowych 50 parafij i tyluż kaplic, gdyż jeszcze i w obecnych czasach ludność katolicka na Wołyniu mieszka, mając po 20 km do kościoła, a są takie parafie, np. Ratno, gdzie jest jeden kościół w promieniu 70 km. A tam są szkoły; dzieci prawosławne idą do cerkwi w święta państwowe czy narodowe, a dokąd dziatwa polska ma iść? Chodzi tu o przyszłość Kościoła i przyszłość Polski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-125">
+ <u xml:id="u-125.0" who="#DiecezjiluckiejiWolynianiemoznaporownywaczestanemdiecezyjcentralnych">Tu trzeba stan ocenić miarą wielkich zadań i niebezpieczeństw, z których płynie konieczność zaspokojenia wielkich potrzeb. Potrzebom tym nie zaradzi miejscowa ludność i miejscowe duchowieństwo. Potrzebna jest praca i ofiarność w wielkim stylu. Konkordat jest wystarczający dla Polski centralnej, ale nie na terenach wschodnich. A stąd wnioski: 1) konieczność gwałtowna wymaga w tym nawet roku stworzenia nowych 50 placówek parafialnych; 2) zwrotu przynajmniej 5 kościołów dziś nam już bardzo potrzebnych, skonfiskowanych (ludność prawosławna nie będzie stawiać sprzeciwu, bo tego wymaga sprawiedliwość): 3) zarządzić nadział ziemi przepisany przez Konkordat biskupowi ordynariuszowi i seminarium duchownemu; 4) nowym parafiom przydzielić działki, a tam, gdzie dzierżawią od Rządu, nie pobierać płacy; 5) przy seminarium stworzyć 10 stypendiów, pokrywających całkowity koszt Kształcenia alumnów.</u>
+ <u xml:id="u-125.1" who="#DiecezjiluckiejiWolynianiemoznaporownywaczestanemdiecezyjcentralnych">To mój apel w imieniu 350.000 Polaków — katolików Wołynia do dostojnych Kolegów Panów Senatorów i Pana Ministra, by w tej sprawie orędowali u Wysokiego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-125.2" who="#DiecezjiluckiejiWolynianiemoznaporownywaczestanemdiecezyjcentralnych">Polskość kresów wyciąga ku Wam dłoń. Nie wolno Wam tego momentu przeoczyć, nie wolno go zaprzepaścić. Ci ludzie muszą czuć, że są cząstką nierozdzielną Polski, pozostawioną tam przez zawistne losy na świadectwo, że Wołyń był i będzie polskim.</u>
+ <u xml:id="u-125.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-125.4" who="#DiecezjiluckiejiWolynianiemoznaporownywaczestanemdiecezyjcentralnych">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-126">
+ <u xml:id="u-126.0" who="#WicemarszalekPawelec">Wicemarszałek Stolarski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-127">
+ <u xml:id="u-127.0" who="#WicemarszalekStolarski">Wysoki Senacie! Dyskusja, która w dniu dzisiejszym w tej Wysokiej Izbie jest prowadzona, budzi zainteresowanie w całym społeczeństwie polskim. Albowiem dyskusja dotyczy przedmiotu wpływu oświaty na wychowanie człowieka. Polska potrzebuje człowieka odpowiadającego jej istotnym potrzebom. Jakichkolwiek zagadnień dotkniemy — czy to będzie zagadnienie natury gospodarczej, czy społecznej, czy obronności Państwa, wszędzie i na każdym miejscu wysuwa się potrzeba człowieka, odpowiadającego tym potrzebom. I nic dziwnego, że dzisiaj na listę mówców panowie senatorowie zapisali się dość licznie, albowiem zagadnienie, które rozważamy, jest nadzwyczaj ważne. I z tej racji pozwolę sobie jako dziecko wsi zabrać głos i pewne momenty z mojego punktu widzenia naświetlić, momenty związane z zagadnieniami oświaty w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-128">
+ <u xml:id="u-128.0" who="#JedenzszanownychmoichprzedmowcowstwierdzilzepotrzebnejestwychowaniewyksztalceniewielkiegoduchawnarodzieIjatodoceniamiwstuprocentachsieztymzgadzamjednakstwierdzamzerzeczywistoscpolskawymagaiznietylkomamywyksztalcicwielkiegoduchaalemusimywyksztalciczdolnychobywateliwpelnirozumiejacychzagadnieniaistotnektorychzrozumienieprzezobywatelaPolakajestkoniecznosciaWychowanieczlowiekawduzejmierzejestzalezneodprzyczynkowjakimimiedzyinnymijestoswiataoswiataprzychodzacaprzezszkoleprzezksiazkeprzezgazeteiinneczynnikijakradioitpTewszystkieprzyczynkirazemstanowicmajawplywnatobyczlowiekPolakmoglodpowiedzieczadaniuktorePolskeczeka">Dyskusja obecna jest prowadzona nad budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W tej dyskusji słyszeliśmy poglądy na prowadzenie szkół wyższych, na wychowywanie tam tego człowieka — Polaka. Sądzę, że nikt z szanownych Państwa nie weźmie mi tego za złe, jeżeli i ja również nawiążę do naszych wyższych uczelni. Stwierdzono tutaj, że na wyższych uczelniach dzieją się rzeczy niepożądane. Mniemam, że te rzeczy trzeba uporządkować, a nie uporządkuje się ich tym sposobem, jak to chciał zrobić szanowny p. sen. Rembieliński, twierdząc, że nic dziwnego, jeżeli się trafi wśród młodzieży czy nóż, czy inne narzędzie, że myśmy w 1905 r. również musieli walczyć. Mniemam, że porównywanie do roku 1905 nie może mieć miejsca, te okoliczności, jakie wówczas nas zmuszały do walki, a dzisiejszy stan rzeczy, to nie jest jedno i to samo. Myśmy wówczas walczyli o polskość, o Polskę, a teraz w tej Polsce należy nam gruntować wartości konieczne dla naszego istnienia państwowego, gruntowanie tych wartości nie może być uzależnione od takiego czy innego narzędzia, które młodzież ma w swoich rękach. Mniemam, że inną drogą trzeba podchodzić do tego, ażeby podnosić i budować dusze, ażeby tworzyć potrzebnego Polsce człowieka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-129">
+ <u xml:id="u-129.0" who="#Obowiazkiemmoimjestczyniacterozwazaniazdazacdownioskunastepujacego">Potrzeba, Panie Ministrze, otworzyć na oścież podwoje wyższych uczelni dla dzieci wsi, dla młodzieży wsi. Czytamy publiczne oświadczenia, że młodzież wiejska uczy się, że ona nie daje posłuchu żadnej agitacji, uczy się, kształci swój umysł i z niej pożytek będzie. Mniemam, że idźmy po tej linii, roztwórzmy, jak powiedziałem, podwoje uczelni dla dzieci wsi, uczyńmy, ażeby wśród uczonych w przyszłości znalazły się one, ażeby przez nie nauka odegrała właściwą jej rolę w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-130">
+ <u xml:id="u-130.0" who="#JednakjezeliwnaszejrzeczywistosciktoranjestetyjestitakazeczlowiekkamieniemkladziesienadrodzedopostepuioswiatyluduWsitonatoniemaradybywazeniemamoznosciprzejsciaponadtymczlowiekiemtrzebagousunacGorzejjestjezelitenczlowiekwpostaciwieloosobowejwpostaciinstytucjikladziesienadrodzewtedyjestcosokropnegoNiewiemczytojestprawdaaleztegococzytamwydajemisiezejesttouzasadnioneizatmosferajakaobecnieistniejewMinisterstwieOswieceniaPublicznegojestwduzejmierzetymkamieniemktorykladziesienadrodzeChcialbymprosicPanaMinistraabyzechcialdacwtejmierzeodpowiedniewyjasnieniealbowiemogarniamnieniepokoj">Czytam w sprawozdaniu z posiedzenia Państwowej Rady Oświecenia Publicznego, które się odbyło pod przewodnictwem p. Ministra dnia 20 listopada 1938 r., przemówienie p. rektora Tadeusza Mikułowskiego, który twierdzi: — „Sprawa dopływu warstw włościańskich do szkół średnich jest, jak wiadomo, kapitalnym zagadnieniem Polski współczesnej, tym bardziej, że dzięki specjalnemu ustawodawstwu nie tylko dostęp do gimnazjów, ale i dostęp do handlu i rzemiosła, do stopni podoficerskich i do najniższych urzędów prawie że zamknięty jest dla chłopa l-klasowej szkoły, czyli szkoły I stopnia. A — „jednoklasówka” jest jednak jeszcze ciągle typem na wsi dominującym. Dlatego też zdziwiłem się— cytuję ciągle mówcę — słysząc z ust jednego z przedmówców twierdzenie, że szkoła I stopnia nie wchodzi w ogóle w rachubę, że to takie coś, co trudno nazwać. Jeszcze bardziej zdziwiłem się, że żaden z kolegów ze szkolnictwa powszechnego na to nie zareagował.” I mówca dochodzi do wniosku: — „Przeto wniosek taki, jaki stąd wyprowadzamy, jest ten, że pragnęlibyśmy już obecnie widzieć rozpoczęcie poważnych prac nad reformą niedawnej reformy ustroju szkolnego. Jedną z dróg byłby daleko posunięty liberalizm wobec wszelkiego rodzaju szkół eksperymentalnych, przede wszystkim wobec szkolnictwa prywatnego; inną drogą — może jakaś próba równorzędnego innego ustroju szkolnego, jak o tym mówiliśmy w uchwałach naszych. Ale reformy pragnęlibyśmy również nie tylko co do ustroju. Domaga się go również duch szkoły. Proszę Panów, oto tak niedawno miałem zaszczyt słyszeć piękne przemówienie p. Ministra w czasie jubileuszu gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie. Przemówienie to niezwykle mocno i wymownie podkreślało potrzebę wychowania narodowego. Słysząc to, pomyślałem mimowoli: — „Mój Boże, gdyby to nasze programy szkolne były owiane duchem tego przemówienia”. Wiadomo bowiem, że ani podręczniki nasze, ani zwłaszcza programy nie przemawiają niestety dotychczas językiem p. Ministra.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-131">
+ <u xml:id="u-131.0" who="#PrzedkilkulatyopracowalismypiszeprofLudkiewiczprojektjednorocznychkursowspoldzielczosciihandlurolniczegoktoremialybybycpolaczoneorganizacyjniezwydzialemrolniczymSGGWajednoczesnienatymwydzialemialabybycwprowadzonaspecjalizacjawzakresiespoldzielczoscirolniczejihandlurolniczegoRadaWydzialuRolniczegoiSenatSzkolyGlownejGospodarstwaWiejskiegolaczniezrektorami">nie. Dlaczego? Odpowiedź na to pytanie wymagałaby może głębszego wejrzenia. Nie jest to wszakże jedyny wypadek, kiedy inicjatywa naszych sfer naukowych nie znajduje należytego oddźwięku. Jesteśmy świadkami innej jeszcze przewlekającej się ze szkodą dla rolnictwa sprawy, sprawy praktyk podczas studiów akademickich i zbliżenia akademickiej młodzieży rolniczej do życia zawodowego i zawodowo-społecznego. Problem był tematem licznych dyskusji i rozważań przedstawicieli nauki, nie znalazł on jednak jak dotąd należytego rozwiązania.”</u>
+ <u xml:id="u-131.1" who="#PrzedkilkulatyopracowalismypiszeprofLudkiewiczprojektjednorocznychkursowspoldzielczosciihandlurolniczegoktoremialybybycpolaczoneorganizacyjniezwydzialemrolniczymSGGWajednoczesnienatymwydzialemialabybycwprowadzonaspecjalizacjawzakresiespoldzielczoscirolniczejihandlurolniczegoRadaWydzialuRolniczegoiSenatSzkolyGlownejGospodarstwaWiejskiegolaczniezrektorami">Pomijając już dalsze wywody, twierdzę, że to, co powiedziałem, jest dostatecznie przekonywujące i mniemam, że braku zrozumienia dla istotnych potrzeb rolnictwa — ”w wyższych uczelniach być nie może, albowiem rolnictwo w Polsce musi stanąć tak pod względem organizacyjnym, jak i pod względem produkcyjnym i zbytu na wysokości 2adania. Rolnictwo w Polsce jest w przeważającej liczbie drobnym rolnictwem. Do tej pory — jak mnie informowano— nie ma na uczelniach katedry ekonomiki drobnego rolnictwa. Dowiadujemy się o zagadnieniach ekonomiki z wydawnictw wydziału ekonomiki — i to wszystko. Ale przecież zdajemy sobie sprawę, że w życie idą ludzie z wyższymi studiami, którzy mają mieć nastawienie mózgowe do pracy. Dane statystyczne czerpiemy przeważnie tylko z wydawnictw wydziału ekonomiki przy Instytucie Puławskim. Możemy i nadal czerpać materiały statystyczne, ale to nie jest wszystko. Do nastawień gospodarczych w rolnictwie musi być człowiek, który naukę będzie w życie wcielał i tego się domagać nieustannie będziemy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-132">
+ <u xml:id="u-132.0" who="#TerazpozwolesobiejeszczestwierdzicnastepujacyfaktStwierdzilemosobisciezedobormaterialustudenckiegodowyzszychuczelnirolniczychniejestdostatecznyibywaniewlasciwy">Rok temu w sierpniu minął, jak Ministerstwo Rolnictwa zwróciło się do mnie z prośbą, żebym pozwolił w moim gospodarstwie rolnym odbyć praktykę studentce, która ukończyła Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego. Naturalnie w imię dobra ogólnego na to się zgodziłem. Studentka ta przyjechała i przebyła, na nieszczęście swoje, 2 miesiące w moim gospodarstwie i na tym skończyła się jej kariera na terenie życia rolniczego. Skończyć się musiała, albowiem twierdzę, że pod żadnym względem nie była przygotowana do zagadnień gospodarczych. Najpierw przyjechała jako praktykantka, więc ją się prowadzi w odpowiednim czasie: Będzie pani krowy doić — powiadam.— Ale cóż, kiedy krowa ma ogon, więc ona nie zbliży się do tej krowy. Następnie drugi fakt — w odpowiednim momencie wytaczamy z synem siewnik na podwórze: Mówię: Niech się pani zbliży, idziemy siać rzepak, proszę panią nastawić siewnik, żebym ten rzepak zasiał tak jak tego potrzeba, pani przecież przechodziła teoretycznie jak się obchodzić trzeba między innymi z siewnikiem. Ona opowiada, że trzeba koło kręcić, a podług kręcenia tego koła wyliczyć zasiewy. — To, proszę pani, niech pani nastawi ten siewnik tak, żeby on tak wysiał ten rzepak, jak tego potrzebuję. Niestety, nie miała odwagi przystąpić do siewnika i nie nastawiła go. Później biorę ją do kosy i powiadam: Mówiono pani, że kosa to jest narzędzie, bez którego rolnik nie może się obyć. Proszę mi powiedzieć, czy dobre cięcie kosy zależy od samej kosy, czy i od nastawienia? Powiada: Od jednego i drugiego. — Niech pani powie, jak trzeba kosę nastawić, żeby ona dobrze cięła. Ona powiada: Ja nie będę instruktorem rolniczym, ale będę instruktorką kół gospodyń. — Ślicznie. Ale proszę sobie wyobrazić, w Polsce wypada wojna. Wszyscy idą na wojnę, pani zostaje sama z gospodyniami i musi uczyć je, jak kosę nastawić. Bo pani przecież kończyła szkołę wyższą i tam całości gospodarowania ją uczono. Nic nie pomogło, żadnych moich rad nie przyjmowała. Więc dobrze, powiadam, pani będzie instruktorką kół gospodyń, proszę nam zatem ugotować obiad, zobaczymy, jak on wyjdzie. Ugotowała, ale nikt nie mógł jeść tego obiadu, ani ona, ani my.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-133">
+ <u xml:id="u-133.0" who="#OtoztojestniezmiernieprzykryobjawjezelidziewczynaktorastracilacaleswojemlodelatakosztowalaniezmierniewieleprzeszlaprzezwyzszauczelniemajacprzedtemgimnazjumtakieswiadectwomozedostacbomoglemtylkopowiedziecwMinisterstwiewtedy">Nie, nie nadaje się na instruktorkę, nie może być na tym stanowisku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-134">
+ <u xml:id="u-134.0" who="#JezelitocytujetojakofaktorazwnoszezetrzebacoszrobiczebywyzszeuczelniebylydopasowanedopotrzebzycianaszegoNiedotykamnauczanianawyzszychuczelniachwinnychzawodachaletoktoredotyczyrolnictwauwazamzeniezawszeiniewszedzieodpowiadapotrzebom">Niezależnie od wyższych uczelni jest rzeczą niezmiernie palącą sprawa zawodowego kształcenia czy dokształcania rolników, tych, którzy pracować mają na roli. Jeżeli weźmiemy dane statystyczne, to one nam mówią, że stan obecny naszego szkolnictwa zawodowego rolniczego niższego czy średniego bezspornie nas nie zadowala i zadowolić nie może. Jeżeli w stosunku do wszystkich rolników, którzy władają właśnie ziemią, którzy mają coś w Polsce znaczyć, będziemy żądać, że mają przejść przeszkolenie rolnicze, to jest nie do pomyślenia, żeby móc ich przeszkolić w tym stanie szkolnictwa, jakie jest. A przecież szewc nie może butów robić, jeżeli nie przejdzie przedtem odpowiedniego przeszkolenia, musi to przeszkolenie przejść, zdać egzamin i dostać odpowiednie ku temu papiery, żeby móc te buty zrobić, tak samo każdy rzemieślnik. A jeżeli jest mowa o rolniku, który ma przecież do czynienia nie z martwym przedmiotem, ale z istotą żywą, z żywą przyrodą, to on musi znać te warunki, które przyroda stworzyła, idąc w pomoc lub odwrotnie, przy jego pracy rolniczej. On musi wreszcie znać to życie, które jest w glebie i ponad glebą, które wpływa na to, aby on osiągnął właściwy cel. I należy sobie powiedzieć, że nie może być rolników w Polsce 70% bez nauki, bez właściwego przygotowania — wydaje mi się, że my na to pozwolić nie możemy. Jeżeli ten stan rzeczy utrzymany będzie w dalszym ciągu, to będzie to niezmiernie wielką stratą dla naszego ogólnego bilansu gospodarczego w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-135">
+ <u xml:id="u-135.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Śląski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-136">
+ <u xml:id="u-136.0" who="#SSlaski">Wysoki Senacie! Słusznie na czoło naszych rozpraw nad budżetem Ministerstwa Oświecenia wysuwa się kwestia młodzieży starszej, tej młodzieży, która kończy szkołę akademicką i która ma wejść w życie. W moich rozważaniach nad wartością tej młodzieży nie będę brał jako punktu wyjścia tak ubolewania godnych i smutnych dla każdego, kochającego młodzież, wypadków lwowskich. Raczej będę się starał zastanowić nad wartościami tej młodzieży, która w ogromnej swej większości jest młodzieżą pracowitą, młodzieżą patriotyczną, młodzieżą, która chce żyć i pracować dla Państwa i narodu.</u>
+ <u xml:id="u-136.1" who="#SSlaski">Bo przecież ta właśnie młodzież 11-go listopada 1937 r. w dniu Święta Niepodległości na ogólno-akademickim zgromadzeniu wysunęła żądanie ustawowego zorganizowania Legii Akademickiej. To właśnie ta młodzież w myśl wówczas powziętych uchwał i rezolucji pod przewodnictwem płk. Tomaszewskiego kamie i wytrwale pracuje nad swą wiedzą wojskową, nad rozwinięciem wartości fizycznej, pracuje nad uzupełnieniem swej wiedzy fachowej i wiadomościami koniecznymi w pracy dla akademika czy to w czasie wojny, czy w czasie pokoju. Jest już ich około 10.000, więc to nie bagatela, to jest wielki wysiłek naszej młodzieży wspólnie z wojskiem, zmierzający do rozwiązania jednego z najbardziej palących zagadnień, które przed nami stoi. Bo młodzież ta nie ogranicza się tylko do ćwiczeń fizycznych i pracy fizycznej w obozach. Młodzież ta poświęca w obozach większą część czasu pracy społecznej. W roku ubiegłym odbyło się dziesięć obozów po 40 uczestników. Obozy te rozsiane są nad granicami Państwa. Lwią część swego czasu poświęcają służbie społecznej. Lekarze i medycy towarzyszący obozom udzielali bezpłatnych porad lekarskich, prawnicy udzielali porad prawniczych, reszta brała udział w prelekcjach, zajmowała się dziećmi, pracowała na najbardziej zagrożonych odcinkach naszej państwowości polskiej. Na ten rok, o ile mi wiadomo, myśli się o zorganizowaniu 50 obozów takich samych, w których pracę kulturalno-oświatową właśnie w tych okolicach, o których nam mówił ks. s. Nosalewski, będzie prowadzić młodzież nasza. Będzie to 2.000 młodzieży, która wakacje swe poświęci pracy dla społeczeństwa i dla Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-136.2" who="#SSlaski">Ostatnia, 2 tygodnie temu, na ogólnym zgromadzeniu akademickim, zwołanym przez Legię Akademicką, zapadła uchwała, powołująca do życia oficerską służbę społeczną akademików. W Gazecie Polskiej z dnia 27 lutego znajdujemy obszerne sprawozdanie z zebrania i rezolucję, w której młodzież akademicka podejmuje się określonych jasno zadań. Cel realizacji postulatów ogólno-akademickich jest następujący: 1) szerzenie idei imperializmu polskiego, 2) pogłębianie wiadomości technicznowojskowych, 3) współpraca organizacyj akademickich z armią, 4) prowadzenie stałej i jednolitej Diacy oświatowej i wojskowo społecznej przedewszystkiem na ziemiach zachodniej i wschodniej Polski, dalej nakłada na każdego studenta obowiązek miesięcznej służby w obozach społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-136.3" who="#SSlaski">Czyż to nie jest piękna karta w życiu i pracy naszej młodzieży?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-137">
+ <u xml:id="u-137.0" who="#KursyinstruktorskieprzygotowujetegorokuLegiaAkademickadlaakademiczekiakademikowIznowusetkistudentekmlodychmadacdzieciomwsinaszejtoczegoimbrakmadactrochetroskliwosciiduzooswiaty">Ale to jest tylko jeden z fragmentów pracy naszej młodzieży. Pracę obozów letnich zapoczątkowała już w roku zeszłym i bieżącym inna organizacja czysto akademicka. Są to obozy Koła Medyków. Posiadam cyfry, którymi chciałbym się podzielić z Wysokim Senatem. W 1937.r. było tych obozów tylko dwa. W 1938 r. już 32. Obóz składał się z niewielkiej grupy młodzieży: jednego lekarza, jednego medyka i 3 oświatowych prelegentów. Obozy te były rozsiane po całej granicy wschodniej Państwa, od Wilna aż na Podole. I jakiż jest rezultat pracy tych obozów? Rezultat pracy to kilkanaście tysięcy porad lekarskich, udzielonych najbiedniejszym, którzy normalnie nie mają za co się leczyć, to są niezliczone ilości porad prawnych, odczytów historycznych i naukowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-138">
+ <u xml:id="u-138.0" who="#Dowodemjaktapracajestocenianajestszereglistowktoresamczytalemlistowodspoleczenstwaiodstarostowwktorychdziekujazatenwysilekzatepracespolecznaktoramlodziezakademickadalatymnajbardziejjejpotrzebujacymterenomkresowym">Zaszczytną kartę w pracy naszej młodzieży akademickiej posiada także Koło Młodych Polskiej Macierzy Szkolnej. Jest to młodzież, która podjęła pracę oświatową wśród najuboższych i często nie rozumiejących motywów tej pracy warstw społeczeństwa. Samo warszawskie koło może się wykazać trzema szkołami 7-klasowymi, założonymi i utrzymywanymi na kresach wschodnich, może się wykazać cyfrą 11 cyklów wykładów, 82 odczytów różnych wśród warstw robotniczych, 48 wycieczek, zorganizowaniem 20 świetlic dla młodzieży i dzieci ze składek akademickich groszowych, rzadko złotowych. Ze składek studenckich, z pieniędzy zbieranych na zbiórkach ulicznych, postawiono sobie za cel zorganizować w r. 1939 własnymi siłami uniwersytet ludowy. Ta młodzież, wdzięczna, iż może korzystać z nauki, chce ją upowszechnić i zanieść ją na wieś tam, gdzie dzisiaj ona nie dochodzi.</u>
+ <u xml:id="u-138.1" who="#Dowodemjaktapracajestocenianajestszereglistowktoresamczytalemlistowodspoleczenstwaiodstarostowwktorychdziekujazatenwysilekzatepracespolecznaktoramlodziezakademickadalatymnajbardziejjejpotrzebujacymterenomkresowym">A najpiękniejsze może ideowe organizacje to charytatywne stowarzyszenia akademickie. W Warszawie np. działa stowarzyszenie „Pomoc Bliźniemu”, docierając tam, gdzie wielu z nas jeszcze nie dotarło. Studenci i studentki bez względu na to, co ich czeka przy zetknięciu się z najbiedniejszymi i najbardziej upośledzonymi, bez wahania pracują nad nimi i starają się nieść oświatę i dobre słowo tam, gdzie ono tak rzadko dochodzi. Ich działanie — to 18 świetlic założonych dla sierot i dzieci bezdomnych, to świetlice dla kobiet i biblioteki oraz szereg poczynań, które prowadzą z miłością i zaparciem się siebie. Podobny zakres pracy widzimy w organizacjach katolickich, jak „Iuventus Chrystiana”, katolicka młodzież narodowa — „Odrodzenie” i inne. Wiemy, że młodzież akademicka przystąpiła do stworzenia organizacji krwiodawców. 2e chce przez to dać społeczeństwu to, co ma najcenniejszego, bo właśnie swą krew dla tych, którzy jej potrzebują. Nie dosyć, że młodzi służą w wypadkach ciężących, ale nawet przeprowadza się badanie krwi, robi się rejestrację krwiodawców, bo młodzież przygotowuje się. żeby w razie wojny dać krew tym ofiarom, które tego datku potrzebować będą. Czyi to nie jest piękną kartą w życiu nasze) młodzieży akademickiej?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-139">
+ <u xml:id="u-139.0" who="#WspolpraceposzczegolnychorganizacyjakademickichkoordynujeiczuwanadichrealizacjaAkademickiKomitetSlubowanJasnogorskich">Jestem zupełnie świadom tego, że część organizacyj, które wyliczyłem Wysokiemu Senatowi, nie wyczerpuje bynajmniej prac, które akademik i akademiczka dają z siebie społeczeństwu. Chodziło mi o to, aby Wysoka Izba zechciała zrozumieć właśnie na tle tych przykrych wypadków, których jesteśmy świadkami, że olbrzymia większość naszej młodzieży idzie drogą dobrą i dla Państwa pożyteczną. Uprzytomnijmy sobie, że ta młodzież, która często nie ma za co mieszkać i jeść, zbiera składki i daje grosze jeszcze na inne wyższe cele, które uważa za potrzebne dla społeczeństwa. Uprzytomnijmy sobie, że ta młodzież, która ma za mało czasu na naukę, jeszcze poświęca latem dużo czasu na służbę przysposobienia wojskowego i na służbę dla społeczeństwa. W świetle tych faktów mam wrażenie, że musimy dać tej młodzieży pełną satysfakcję, stwierdzając, że prowadzi ona pracę dla ojczyzny dobrą i pożyteczną.</u>
+ <u xml:id="u-139.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-139.2" who="#WspolpraceposzczegolnychorganizacyjakademickichkoordynujeiczuwanadichrealizacjaAkademickiKomitetSlubowanJasnogorskich">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-140">
+ <u xml:id="u-140.0" who="#sprawozdawcyktorywysunalpotrzebematerialnejpoprawybytunauczycielstwaProsilbymPanaMinistrazebynauczycielstwoiprofesorowodciazycodszereguzadanubocznychbywzyciucodziennympozagodzinamiwykladowmoglisiewiecejzajacnaszamlodzieza">Całe polskie społeczeństwo pragnie, by młodzież nasza była wychowywana w duchu polskim i w duchu katolickim. Byłem wczoraj na zjeździe inteligencji katolickiej w Bydgoszczy. Naczelnym postulatem, wysuwanym przez zjazd, był nawrót do szkoły wyznaniowej. Inteligencja zachodnia zdaje sobie sprawę, że szkoła, która wychowuje naszą młodzież polską, musi być polską i katolicką. Społeczeństwo zachodnie i, mam wrażenie, większość społeczeństwa polskiego żąda conajmniej, by wychowawcą i nauczycielem czy profesorem młodzieży polskiej był Polak i katolik (Oklaski), bo to jedynie gwarantuje utrzymanie tej linii i tych ideałów, w których pragniemy, aby nasza młodzież była wychowywana.</u>
+ <u xml:id="u-140.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-140.2" who="#sprawozdawcyktorywysunalpotrzebematerialnejpoprawybytunauczycielstwaProsilbymPanaMinistrazebynauczycielstwoiprofesorowodciazycodszereguzadanubocznychbywzyciucodziennympozagodzinamiwykladowmoglisiewiecejzajacnaszamlodzieza">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-141">
+ <u xml:id="u-141.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Kolankowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-142">
+ <u xml:id="u-142.0" who="#SKolankowski">5 milionów analfabetów i 400,000 dzieci bez szkół, 5.000 nauczycieli bez zajęcia, braku szkół i etatów, przeciążenia źle płatnych nauczycieli szkół powszechnych i średnich—pozwala żywić nadzieję, że stan ten będzie można zwolna, ale niewątpliwie z każdym rokiem poprawiać.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-143">
+ <u xml:id="u-143.0" who="#NiebedetakzezajmowalsieblizejprzemowieniempsenatoraLepkiegodlaktoregoosobisciezywieglebokiszacunekChcialbymtylkowdwochuwagachmozejeuzupelnicznaszegopunktuwidzeniaztejperspektywyhistorycznejnaktorejbylyopartewywodypprofLepkiego">Pytał, czemu nie używamy języka ugody hadziackiej? Rzecz prosta, nie mamy tych terytoriów, nie rozporządzamy nimi. Pytał, gdzie się podział nasz szacunek dla kultury ruskiej starej? Myśmy go zawsze mieli i mamy. Ja. jako historyk polski, z pełnym szacunkiem patrzę na wszystkie pozostałości, wszystkie dokumenty wielkiej rzeczywiście kultury ruskiej wieków średnich, na latopisy, na — „Pieśń o Pułku Igora” itd. Przyznaję również, że w ciągu dziejów niejednokrotnie pułki kozackie, jeżeli już mamy je uważać za Ukrainę par ekscellence, stawały obok nas na różnych polach, ale proszę Wysokiego Senatu przypomnieć trzeba sobie i to. że ta cała Ruś południowa, tzw. później w całości Ukraina, ta Ruś polska koronna, to Podole polskie i litewskie, to województwo kijowskie, a później bracławskie itd. i to Zadnieprze — że to są terytoria naszą krwią, naszym trudem, naszym nakładem dla ludu ukraińskiego przez kilkaset lat bronione, kultywowane i utrzymywane. Jeżeli ktoś zna historię istotnie, to o tym wie. A dodam tu, że ja żywię szacunek także dla wroga naszego, wielkiego jednakże pisarza ze stanowiska ukraińskiego i historyka, profesora Michała Kostrzewskiego, który te fakty też rejestruje, że te ziemie wszystkie zniszczone i niszczone od w. XIII, następnie źle administrowane przez W. Księstwo Litewskie, same do nas się zgłosiły po to, żeby nasze pułki koronne przesunęły się nad granicę Dniepru i żeby tam trzymały straż przed wschodem i przed wrażym południem. Te wszystkie ziemie w walce z Achmatowymi synami z końca XV w. tak były spustoszone, że dla załóg litewskich w twierdzach w Żytomierzu. Kijowie, Kaniowie, Czerkasach trzeba było zboże przywozić spod Grodna albo nawet spod Połocka. Pustynia tam była. Jeśli tam później rozwinęły się tak wspaniale wsie i chutory ludu ruskiego, to mają to do zawdzięczenia nam.</u>
+ <u xml:id="u-143.1" who="#NiebedetakzezajmowalsieblizejprzemowieniempsenatoraLepkiegodlaktoregoosobisciezywieglebokiszacunekChcialbymtylkowdwochuwagachmozejeuzupelnicznaszegopunktuwidzeniaztejperspektywyhistorycznejnaktorejbylyopartewywodypprofLepkiego">Jeżeli ktoś z Państwa przypadkiem miał w ręku Roki Koronne na Rusi, wydane przed kilku laty przeze mnie, to zobaczy, że wbrew temu co się twierdzi, jakobyśmy bezbronne te ziemie zostawili, w rejestrze od r. 1488 po 1572, przechowywanym w Archiwum Głównym rachunków królewskich wojskowych, mamy szczegółowo wykazane, jak to rok po roku po 3.000 regularnego wojska stało tam, trzymając straż, żeby na tych ziemiach nie płonęły wioski, żeby życie kulturalne jako tako się rozwijało.</u>
+ <u xml:id="u-143.2" who="#NiebedetakzezajmowalsieblizejprzemowieniempsenatoraLepkiegodlaktoregoosobisciezywieglebokiszacunekChcialbymtylkowdwochuwagachmozejeuzupelnicznaszegopunktuwidzeniaztejperspektywyhistorycznejnaktorejbylyopartewywodypprofLepkiego">A co to znaczyło 3.000 regularnego, stałego wojska, to Państwo zrozumiecie dobrze, jeżeli dodam, że jeden żołnierz kosztował rocznie 60 florenów; 3.000 żołnierzy kosztuje rocznie zatem około 180.000. Czyli mieliśmy stałe niedobory, stale całe państwo musiało składać się na to, uchwalano podatki nadzwyczajne, żeby te ziemie żyły w spokoju. I jeżeli później skarb nie miał pieniędzy, to nie dziwota, że jednemu i drugiemu rotmistrzowi, któremu został winien 30—50 tysięcy, musiał dać tę ziemię, której on bronił, jako ekwiwalent, jako wynagrodzenie, ale równocześnie jako placówkę cywilizacji, którą następnie jego pokolenia przez paręset lat aż do tej wielkiej ostatniej zawieruchy, która zniszczyła tam cywilizację, uprawiały. Przy tym wszystkim dodam, że rozumie się, tak jak i p. senator Lepki, nie poruszam sprawy naszych bliższych ziem. Te ziemie są nasze, były naszymi od początku. Nie my teraz powiedzieliśmy, że to są nasze ziemie. Powiedział to po raz pierwszy, że to nasza ziemia, Nestor, a następnie potwierdził to cesarz Henryk IV w dokumencie wydanym dla arcybiskupstwa praskiego, do którego włączono także biskupstwo krakowskie w 1086 r. Dla tego biskupstwa krakowskiego wypisano granicę wschodnią taką jaką dawniej miało. I wiecie Panowie dokąd województwo sięgało? Do Styru i Bugu; to była diecezja krakowska. Wiemy, jak dalej było w dziejach. A zwrócę jeszcze na jeden moment uwagę, że nie tylko terytorium, ale i lud, conajmniej w 3 4, to nasi z krwi i kości chłopi Mazurzy z sandomierskiego, lubelskiego, krakowskiego itd. Zwłaszcza dotyczy to ziemi podolskiej. Mamy świadectwo bezpośrednio po traktacie Karłowickim z 1699 r., kiedy to zwrócono nam Kamieniec z całą ziemią podolską zajętą przedtem przez Turków. I jak opisuje ówczesny świadek Otwinowski, zastaliśmy tam pustynię, zaczęliśmy odbudowywać i wtedy lud nasz tam poszedł osiedlić się i przepadł dla polskości, bo szlachta z powodu pewnej chciwości, z powodu, że tak powiedziałbym, ekonomicznego wyrachowania, budowała zamiast kościołek cerkwie, bo to się lepiej opłacało i nie miało się żadnych inspektorów nad sobą. O tych rzeczach zresztą wiele już się mówiło, wiele bardzo mówiło s ę w historii. Od mniej więcej blisko 300 lat tę dyskusję prowadzimy w rożnych okolicznościach. Były chwile dobre, były chwile niedobre, pożycie jednak szło obok siebie dalej. Chcielibyśmy, ażeby nasze pożycie sąsiedzkie z ludem ruskim w ramach państwowości polskiej było zawsze jak najlepsze i jak najzgodniejsze. ( Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-143.3" who="#NiebedetakzezajmowalsieblizejprzemowieniempsenatoraLepkiegodlaktoregoosobisciezywieglebokiszacunekChcialbymtylkowdwochuwagachmozejeuzupelnicznaszegopunktuwidzeniaztejperspektywyhistorycznejnaktorejbylyopartewywodypprofLepkiego">Ja chciałbym tutaj mówić o czym innym, mianowicie wypowiedzieć parę słów o naszej nauce, tej najpotężniejszej dźwigni prężności narodowej i tej obok armii największej sile naszej' narodowej ekspansji. Jest to dział, w którym od szeregu lat nie tylko nie ma bezrobocia, ale z roku na rok ujawnia się coraz większy brak sił. Różnorakie są tego przyczyny, a roczniki znakomitego wydawnictwa Kasy Mianowskiego pod tytułem „Nauka polska”, służące organizacji i rozwojowi wiedzy w Polsce, jak też przeróżne periodyki a nawet pisma codzienne w artykułach wielu pierwszorzędnych znawców przedmiotu formułują jasno przyczyny tego w najwyższej mierze niepokojącego zjawiska. Wszystkie one niemal streszczają się w wykazaniu niedostateczności środków na należyte zapewnienie uczonym i profesorom potrzebnego do pracy i badań naukowych spokoju. I jak powiada złożony w listopadzie 1937 r. p. Ministrowi memoriał prezydium Stałej Delegacji Związków i Zrzeszeń Profesorów Szkół Akademickich — „przez konieczność ubocznego zarobkowania dla zaspokojenia najkonieczniejszych potrzeb życiowych odciąga się profesora od jego właściwej pracy naukowej”. Tym też niezmiernie niskim uposażeniem profesorów, docentów, adiunktów i asystentów, a ja dodam od siebie—bibliotekarzy i archiwistów, tłumaczy drugi podpisany przez prezesa tejże delegacji profesora Warchałowskiego memoriał zastraszający brak młodych adeptów do pracy naukowej i grożący wskutek tego w przyszłości katastrofalny stan w szkolnictwie akademickim.</u>
+ <u xml:id="u-143.4" who="#NiebedetakzezajmowalsieblizejprzemowieniempsenatoraLepkiegodlaktoregoosobisciezywieglebokiszacunekChcialbymtylkowdwochuwagachmozejeuzupelnicznaszegopunktuwidzeniaztejperspektywyhistorycznejnaktorejbylyopartewywodypprofLepkiego">Nie mówiłbym tu o tym dla wszystkich jasnym i znanym zjawisku, gdyby nie fakt, że nawet próba przyjścia z drobną pomocą w tym zakresie nie znalazła na Komisji Budżetowej u czynników miarodajnych zrozumienia. Zaszedł tu wypadek, do którego z pięknego odczytu o nauce, wygłoszonego w r. 1919 przez Morleja Fletchera, dało by się zastosować zdanie: — „Nie tylko honor, lecz również światłe zrozumienie własnego interesu powinno zmusić każde państwo do należytego opłacania badaczy naukowych”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-144">
+ <u xml:id="u-144.0" who="#ChociazzbytmozeniedokuczliwieidalekimtylkopoglosembrzmiwuszachprzeroznychpraktykowdanaprzezBlachowskiegodefinicjanaukijakoustawiczniezmieniajacegosiewytworuwysilkowumysluludzkiegozmierzajacegodopoznaniaiopanowaniarzeczywistoscitojednakinniokreslajajaodczasuSokratesajakodazeniedoprawdyaprzezteprawdedopieknaidobratjdomoralnegozdrowianaroduWtymtezznaczeniudoznajenaukaczcipowszechnejuwszystkichcywilizowanychnarodowaiwswiatyniSikkowwKrisnapurzeoglaszakaplancodziennie">Jeden jest tylko Bóg, a imię Jego — „Prawda”. Toteż ze ściśniętym sercem śledzimy podjęte dziś u nas usiłowania podcięcia przez rozparcelowanie i wydzierżawienie majątków Polskiej Akademii Umiejętności jej bytu i prac naukowych. Polska Akademia Umiejętności, rozporządzająca rocznym budżetem 600.000 zł, otrzymuje dotacji rządowej na cele ogólne, zdaje mi się, 70.000 zł, a na cele specjalne czterdzieści parę tysięcy zł. Z tego budżetu opłaca Państwu rocznie około 145.000 podatków (144.680 zł w roku poprzednim), a resztę, tj. około 400.000 zł zużywa w całości na cele badań naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-144.1" who="#ChociazzbytmozeniedokuczliwieidalekimtylkopoglosembrzmiwuszachprzeroznychpraktykowdanaprzezBlachowskiegodefinicjanaukijakoustawiczniezmieniajacegosiewytworuwysilkowumysluludzkiegozmierzajacegodopoznaniaiopanowaniarzeczywistoscitojednakinniokreslajajaodczasuSokratesajakodazeniedoprawdyaprzezteprawdedopieknaidobratjdomoralnegozdrowianaroduWtymtezznaczeniudoznajenaukaczcipowszechnejuwszystkichcywilizowanychnarodowaiwswiatyniSikkowwKrisnapurzeoglaszakaplancodziennie">Pomijając tedy, że rozparcelowaniu przynajmniej niektórych majętności Polskiej Akademii Umiejętności sprzeciwiają się względy prawne, jak wyrażona w aktach fundacyjnych wola testatorów, dalej względy społeczne, względy rolnicze, względy wojskowe, względy narodowe, fakt ten zrujnowałby po raz drugi Polską Akademię Umiejętności tak, jak już raz podcięła ją wielka wojna, kiedy to z 8-milionowego majątku zostało we wmuszonych w Akademię rządowych papierach austriackich 700.000 zł, nie mających obecnie w rzeczywistości i połowy wartości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-145">
+ <u xml:id="u-145.0" who="#DozakresuorganizacjinaukiwzglednieszkolnictwawyzszegonalezyrowniezrozmieszczenieszkolakademickichWtymzakresiektowieczyniebylobyznaczniecelowszymoparcieszereguszkolzwlaszczaspecjalnychowlasciweprzyrodzoneniejakopodlozeWszczegolnoscistanowczomoimzdaniemAkademiaGorniczapowinnazewszystkichwzgledowrzeczowychatakzepanstwowychinarodowychbycprzeniesionazKrakowadoKatowicaLodzotrzymacAkademieHandlowaalbotezdlaprzetworzeniachociazbyczesciowegostruktury">duchowej swojej, wydziały uniwersyteckie prawno ekonomiczny i humanistyczny. Z tych samych względów wydział leśny Głównej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego winien się znaleźć albo w Białymstoku, albo Grodnie, a wydział rolny w Łucku. Należą się też wyższe uczelnie typu specjalnego lub ogólnego Bydgoszczy lub Toruniowi, Brześciowi lub Pińskowi. Byłoby to, proszę Wysokiego Senatu, powiązanie całości Państwa i narodu węzłami o takim walorze duchowym, jaki przed wiekami mieli wielcy Bolesławowie w jednoczącym naród i Państwo kościele polskim.</u>
+ <u xml:id="u-145.1" who="#DozakresuorganizacjinaukiwzglednieszkolnictwawyzszegonalezyrowniezrozmieszczenieszkolakademickichWtymzakresiektowieczyniebylobyznaczniecelowszymoparcieszereguszkolzwlaszczaspecjalnychowlasciweprzyrodzoneniejakopodlozeWszczegolnoscistanowczomoimzdaniemAkademiaGorniczapowinnazewszystkichwzgledowrzeczowychatakzepanstwowychinarodowychbycprzeniesionazKrakowadoKatowicaLodzotrzymacAkademieHandlowaalbotezdlaprzetworzeniachociazbyczesciowegostruktury">Wspomniawszy tu o roli tej wielkiej instytucji, dla której w narodzie naszym mamy tradycyjne przywiązanie, nie możemy i dziś nie szukać w niej, jak w w. XIII budziciela poczucia narodowego, jak za Jagiellonów czynnika unifikacyjnego ziem od Odry po Dźwinę, jak wreszcie w czasach upadku i niewoli widomego w prymacie Polski symbolu łączności całości narodowej, nie możemy i dziś obyć się bez niego, przynajmniej na pewnych naszych terytoriach, i bez jego roli cywilizacyjnej. Toteż chcielibyśmy i dziś po uwzględnieniu naszych słusznych konieczności narodowych i państwowych w nowym konkordacie, opartym na naszych uprawnieniach, istniejących od czasów króla Kazimierza Jagiellończyka i Dersława z Rytwian, a następnie króla Zygmunta I, Leona X i Klemensa VII zapewnić Kościołowi katolickiemu w Polsce jak najszersze ramy dla jego duchowej i duszpasterskiej pracy. Mam na myśli poruszoną tutaj przez s. ks. Nosalewskiego sprawę pięciu wschodnich województw razem ze wschodnimi rubieżami woj. lubelskiego. Według planu, który jeszcze przed laty 20 rozpatrywał Wielki Marszałek w mojej obecności, jako komisarza ziem wschodnich, w razie gdybyśmy byli zmuszeni ponadto użyć tych ziem dla osiedlenia naszej ludności z centralnych i zachodnich województw, co prędzej czy później musi być dokonane, to na tych terenach diecezji lubelskiej i siedleckiej trzeba by zorganizować około 200 parafij, na Wołyniu — 350, na Polesiu — 260, w nowogródzkim — 210, w wileńskim — 220. w białostockim — 140. Byłby to dalszy ciąg tej pracy, którą od wieków wykonywamy w imię łacińskiej kultury na naszych wschodnich rubieżach, tzn. na tych terytoriach, o których p. senator Prystor myśli ze strachem, że przyszły historyk będzie na nich szukał linii styczności kultur zachodniej i wschodniej. Ależ ta linia była i jest od wieków na tych naszych ziemiach. Czasem usiłowała ona nawet posunąć się na zachód, przekraczając Bug i dotrzeć do Wisły. I to właśnie o odsunięciu tej wschodniej kultury od tej linii jak najdalej na wschód, zdecydowanie na wschód musimy i my myśleć i będą zmuszeni myśleć i nasi synowie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-146">
+ <u xml:id="u-146.0" who="#PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie">metod i wzorów, a zwłaszcza źródeł kultury narodowej. Zagadnienie to rozwiązywano od wieków drogą praktyczną przez sięganie wprost do źródeł wiedzy i nauki najpierw w wieku XII do Francji, do Paryża i Montpelier, w wieku XIII, XIV i po części XV, a niekiedy XVI do Italii, Bolonii, Padwy i Rzymu. Piękne prace ś.p. Karbowiaka, Morawskiego, Fiołka, Ptaśnika i Baryczą pouczają nas o praktycznych wynikach tych peregrynacji naszych scholarów po tę kulturę z pierwszej ręki, a nie z drugiej, za czyimś pośrednictwem, po wiedzę na zachód i południe. Wyrażają się one w 100 szkołach parafialnych, po wszystkich naszych ówczesnych diecezjach i w setkach i tysiącach ich magistrów i doktorów, poczynając od krakowskiego Benedykta z r. 1206 lub gnieźnieńskiego Wacława z r. 1213. Ugruntowana następnie przez Uniwersytet Jagielloński, przez który w pierwszych 32 latach istnienia od 1400 — 1432 przesunęło się 4.254 uczniów, pogłębiona w okresie Odrodzenia przez żywy kontakt naszej młodzi polskiej z głównymi źródłami kultury łacińskiej, zdobyła ona poprzez Grzegorza z Sanoka, Krzyckiego, Mikołaja Reja, Dantyszka, Modrzewskiego, Orzechowskiego, Bonerów, Janickiego, Kochanowskiego, Padniewskiego, Zamojskiego, Warszewickiego, Nideckiego, Szymonowiczów, Sarbiewskiego, i wielu, wielu innych — u nas niemal drugą ojczyznę. W jej blasku widziała Polska swój wiek złoty, z niej wyrósł wprawdzie i jezuicki, jakże zgubny dla naszych umysłów i serc, kosmopolityczny mrok szkolny, ale i z jej ducha wyszedł patriotyczny racjonalizm Pijarów wraz ze stanisławowską klasycznością i jej nieodrodnym synem—romantyzmem. Cokolwiek się dziś myśli i pisze ujemnego o tym prądzie życia duchowego, mówi w swoim pięknym studium o romantyzmie Józef Ujejski, niepodobna zaprzeczyć, że pozostawił on po sobie dwie wartości, które już z dalszego rozwoju człowieczeństwa, ludzkości wieliminowane być nie mogą, mianowicie indywidualność człowieka i indywidualność narodu. W Polsce po rozbiorach ta druga zwłaszcza wartość została przez instynkt samozachowawczy narodu natychmiast zużytkowana wewnętrznie jako podstawa dalszego trwania, jako kotwica wiary i nadziei. Rolę tę swoją przemożną spełniła u nas poezja do spółki z całokształtem naszego umysłowego i duchowego pożycia w wieku XIX.</u>
+ <u xml:id="u-146.1" who="#PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie">Ażeby to uwypuklić, przypomnę tutaj pokrótce odpowiedź, jaką wielki Hipolit Taine dał w swych — „Les origines de la France kontempotaine” na pytanie, jak to się stało, że 20-milionowy naród francuski potrafił u schyłku XVIII wieku i na początku XIX wieku przeciwstawić się koalicji całej niemal Europy i zwycięsko wnieść swój sztandar do Rzymu, Madrytu, Berlina. Wiednia, Moskwy itd., wszystkich podbijając. Jak to się stało? Otóż odpowiedź Taine'a brzmiała tak: że w ówczesnej Francji po odliczeniu dzieci, kobiet, starców i po odliczeniu ciemnych włościan oraz drobnych mieszczan nieuświadomionych naliczył jakieś</u>
+ <u xml:id="u-146.2" who="#PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie">1» j miliona uświadomionych, wiedzących co to Francja i wolność obywateli, takich, którzy byli w stanie zaprząc te ciemne masy do czynu. Otóż przeciw temu 1 ' 2-milionowemu zastępowi co mogła wystawić wroga Francji koalicja Austrii, Prus i Moskwy? Czy było dużo uświadomionych Moskali, Austriaków czy Prusaków? Jeżeli sam Taine naliczył ich 400 czy 500.000 razem, Państwo rozumieją, że było to o wiele za mało, ażeby współczynnikowi dynamizmu francuskiego sprostać i nie było tu zatem żadnego przypadku, że tylko Anglia przed Napoleonem nigdy się nie ugięła, a raczej on uległ jej z czasem.</u>
+ <u xml:id="u-146.3" who="#PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie">Otóż w podobny sposób, jak to zrobił Taine dla Francji, próbował dla nas obliczyć Tadeusz Korzon nasz współczynnik dynamizmu w chwili upadku Państwa Polskiego. I co się okazało? Że z 11 milionów, które w chwili rozbiorów Polska liczyła, trzeba było odliczyć jakieś 4 miliony na „inorodców”, jak się wyraził, z reszty odliczyć kobiety, dzieci i starców, następnie wielkie masy ciemnego włościaństwa, mieszczaństwa i ciemnej drobnej szlachty, po których to odliczeniach okazało się, że mieliśmy co najwyżej jakieś 40.000 uświadomionych, wiedzących co to wolna Ojczyzna, co to Polska, obywateli. Współczynnik o wiele za mały, ażeby było można ciemne nasze masy zmobilizować i postawić tam, gdzie być powinny. Otóż to sprawiło, że dopiero po upadku Państwa, w wieku XIX przy skutecznym działaniu naszej poezji, oświaty, naszej literatury i nauki, ten współczynnik uświadomienia narodowego rozrósł się tak, że z czasem stosunek jego do naszych rozbiorców przesunął się stanowczo na naszą korzyść. Ten cały dynamizm narodowy w naszych czasach uaktywnił Wielki Marszałek, stwarzając poprzez nowy poryw zbrojny — wojsko, ramy naszej państwowości. Wszystko to są realne zdobycze nie jakiegoś materialistycznego pozytywizmu, lecz produkty twórczych źródeł naszej kultury, naszej tradycji, naszego ducha, które, jak mówił Zaleski, w pogoni za złudą tworzą rzeczywistość, produkty idealizmu, cierpienia i nadziei. Korzenie zaś tego tkwią w głębinach świadomości narodowej i w wypracowanej przez wieki kulturze narodu, w jego inteligencji moralnej. Myśl polska musi tedy w przyszłości oprzeć się o ideały prawdy i sprawiedliwości. Bez tej ostoi, jakże słusznie mówi Artur Górski, zabrniemy w te bezdroża i trzęsawiska, z jakich krwawiąca od lat 25 Europa stara się z trudem wydobyć. A jednak na to był Ejschylos, Plato, Arystoteles i Św. Augustyn, na to Dante, Szekspir, Schiller i Mickiewicz, aby te bagna i pustynie omijać. Nie popadajmy tedy w przesadę w kształtowaniu nauczania, a raczej wychowania naszej młodzieży, nie nastawiajmy wszystkich naszych szkół ogólnokształcących na jedną modłę. Nie twórzmy wyłącznie niemal wszystkiego pod kątem widzenia businessmana. Przywracając jednolitość szkole powszechnej, udostępniając szkołę średnią szerokim warstwom wiejskiej młodzieży, zachowajmy dla niej przez przywrócenie gimnazjum jego właściwej roli możność zetknięcia się ze świętym ogniem iskry Bożej, tlejącej w każdym ukształconym sercu ludzkim, z możnością konstrukcji prawdy, tj. z pomnażaniem piękna i dobra, z tworzeniem idealnych, nieprzemijających wartości. Pamiętajmy, że pozytywizm przez przewagę zorganizowanych scjencji w ramach mocarstw zaborczych rozbijał raczej naszą zwartość narodową, osłabiał odporność i kruszył nasze spoidła wewnętrzne.</u>
+ <u xml:id="u-146.4" who="#PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie">„Najpiękniejszą ambicją — mówi jeden z najwybitniejszych naszych uczonych — którą Polska po odzyskaniu niepodległości może i powinna żywić, jest stać się mocarstwem ducha, wejść w grono narodów przodowniczych, które najwięcej przyczyniają się do postępu ludzkości”. I na tej tylko — dodaję — drodze możemy zdobyć ścisłą więź z duszami naszych praojców i pradziadów, więź tak nieodzowną, aby żywe tętno serc naszych było zgodne z rytmem ich żywotów.</u>
+ <u xml:id="u-146.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-146.6" who="#PozwoliWysokiSenatzedoszedlszydoproblemurozszerzeniakulturynarodowejchcialbymjeszczepareslowjemuposwiecicJesttozagadnienielaczacesiescislezwychowaniemiksztalceniemnarodowymzagadnienie">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-147">
+ <u xml:id="u-147.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Miklaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-148">
+ <u xml:id="u-148.0" who="#SMiklaszewski">Wysoki Senacie! Czwarty rok mam zaszczyt brać udział w obradach tej Izby. Każdego roku wypowiadam swoje poglądy na młodzież polską, na zalety i wady systemu wychowawczego i wykształcenia narodowego. W tym roku na Komisji Budżetowej miałem zaszczyt zabrać członkom tej komisji pewien czas, żeby swoje poglądy wypowiedzieć, nie będę się więc tutaj powtarzać. Przejdę natomiast do zagadnienia, które jest zagadnieniem, wchodzącym na porządek dzienny jako zagadnienie o znaczeniu państwowym.</u>
+ <u xml:id="u-148.1" who="#SMiklaszewski">Koniecznością dziejową dla nas jest podniesienie dobrobytu narodowego, jest takie zorganizowanie pracy w Państwie Polskim, ażeby nie było głodnych, tych, którzy muszą żyć z opieki społecznej. Na to musimy gospodarstwa wiejskie podnieść do poziomu opłacalności. Proces ten zachodzi u nas obecnie jako zjawisko charakteryzujące całą środkową Europę. Prowadzimy organizację drobnej własności. Włościanina naszego, który się stał małorolnym lub bezrolnym, chcemy osadzić na warsztacie opłacalnym. Chcemy się zająć przekształceniem ustroju społecznego, przesunięciem przyrastającego pół miliona ludności z roku na rok ze względów populacyjnych, przeniesieniem, kolonizacją drugiej klasy do tego rodzaju warsztatów pracy, które by pozwoliły zatrudnić i wyżywić przyrastającą ludność. Zamknięte mamy granice dla emigracji, do pewnego stopnia na szczęście. Nie jest nieszczęściem, że mamy 8 milionów naszych współobywateli poza granicami kraju, dlatego że oni jednak mogą współdziałać z nami przy naszej ekspansji zagranicznej. Ale, proszę Państwa, prowadzę do tego, że wewnątrz kraju wychowanie i wykształcenie średnie musimy tak zorganizować, żeby każdy przyrastający pracownik umiał i mógł rzeczywiście produkcyjnie pracować. Dlatego też jestem zwolennikiem tego ustroju, który jest obecnie wprowadzony. Ten ustrój nie jest wynalazkiem naszym, to jest ustrój, który jest stosowany w krajach anglosaskich od szeregu lat, w krajach bogatych, posiadających wielką ekspansję i wielką energię. To jest ustrój, który dziecko w różnych latach poddaje kontroli nowego zespołu, to znaczy ucznia, wychodzącego ze szkoły powszechnej, kiedy ma lat 14, poddaje kontroli dyrektora czy nauczyciela szkoły średniej; gdy ten chłopak czy dziewczyna dojdzie do lat 16, to poddaje kontroli dyrektora czy nauczyciela liceum, a gdy skończy 18 lat, to poddaje kontroli personelu akademickiego. Jest to ich zadaniem, pomimo przechodniości zasadniczej ze szkoły do szkoły, wyselekcjonować, wybrać uczniów tak, ażeby oni mogli w danej szkole istotnie dobrze pracować.</u>
+ <u xml:id="u-148.2" who="#SMiklaszewski">Jeżeli ktoś chce, żeby w ciągu 20 lat Państwo wprowadziło doskonały szwajcarski system szkoły powszechnej nie tylko w Warszawie, ale i w Pacanowie, to wymaga za dużo. To jest niemożliwe. Ja tu podam parę liczb, które wskazują na to, jak te sprawy wyglądają w szkole powszechnej. Wziąłem je z Małego Rocznika Statystycznego. Otóż wziąłem pod uwagę ludność rolniczą. W tym Roczniku ostatnim podzielona ona jest w ten sposób: powyżej 50 ha w pierwszej klasie jest 0,2%, tj. własność ziemska, od 15 do 50 ha — 2,6%, od 5 do 15 ha — 18,6%, do 5 ha — 39%. Więc wielka własność posiada w szkołach powszechnych niecałe 2°/o. Są to dane z 1936 r. Razem 68,9%. Jeżeli do tego dodamy 1,1% inteligencji pracującej w rolnictwie, to akurat będzie 70%.</u>
+ <u xml:id="u-148.3" who="#SMiklaszewski">Taki jest stan uczniów w 1-ej klasie szkół powszechnych. Jak ta sprawa wygląda w 6-ej klasie z tej samej tabliczki? Z tych, co mają powyżej 50 ha, zostało 2/3 uczniów, od 15 do 50 ha — 1/3, od 5 do 15 ha — 1 ^z^4, do 5 ha — 16, robotników rolnych — 18.</u>
+ <u xml:id="u-148.4" who="#SMiklaszewski">Jak się ma sprawa uczenia w szkole powszechnej w zależności od stanu posiadania rodziców? Bo przecież dzieci temu nie są winne, czy są dziećmi parobka, czy dziećmi 50-hektarowego właściciela. Jak to wygląda liczbowo? Im rodzice ubożsi, tym wcześniej dziecko wychodzi ze szkoły. 842.000 dzieci jest w klasie 1-ej, a w klasie 6-ej — 114.000. Dlaczego ja te liczby podaję? Dlatego, że jeżeli jest taki faktyczny stan w r. 1935, to znaczy się, że nie tylko brak szkół, nie tylko metodycznie niewyrobiony nauczyciel, nie tylko zmiana systemu, nie tylko terytorialne właściwości, ale i stan posiadania rodziców decyduje o tym. jak daleko może to dziecko zajść.</u>
+ <u xml:id="u-148.5" who="#SMiklaszewski">Proszę Państwa, więc cóż z tego wynika? Jeżeli mamy 4 1/2 miliona dzieci w szkołach, a do 6 klasy dochodzi 114.000 spośród 70% ludności — o miastach tu nie mówię, bo mi szło tylko o przykład — to z tego wynika, że do szkoły średniej musi przyjść mało dzieci z tych sfer, a to jest ta masa ludności, która ma być podstawą narodu, bo przecież nasze granice wymagają przede wszystkim organizacji państwowej, technicznej i wojskowej i męstwa naszych dzieci, ich piersi. Czym się charakteryzujemy w ciągu stuleci? Tym, żeśmy nigdy nie przestawali przelewać krwi w imię naszej wolności i przelewaliśmy ją nie tylko za swoje interesy, ale i za cudze.</u>
+ <u xml:id="u-148.6" who="#SMiklaszewski">Otóż jeżeli mamy teraz stworzyć system, który ma dać nam inteligencję, to znaczy dzieci, które przejdą szkołę średnią, albo sztabową inteligencję z wychowania szkół akademickich, to ten materiał zaczyna przychodzić dopiero po reorganizacji systemu szkolnictwa w 1935 r. na ten system, o którym wspomniałem. Zaczyna się zwiększać dopływ młodzieży liczbowo. To wynika ze stanu obecnego, bo przecież to szkolnictwo przed 1914 r. nie istniało w tych granicach, w jakich istnieje obecnie, nie było powszechne, nie było ani szkół, ani nauczycieli. Zaczynają dopiero do tych szkół średnich przychodzić dzieci ze szkół polskich.</u>
+ <u xml:id="u-148.7" who="#SMiklaszewski">Jeżeli odejmiemy lata 1918 — 1923, kiedy ustalone zostały nasze granice, to jest 5 lat, to znaczy, że musimy brać pod uwagę rezultat 15 lat pracy organizacyjnej w dziedzinie szkolnictwa powszechnego, które dopiero stwarzamy sobie, bo jak parę lat temu było dyskutowane w Sejmie, tylko 90% dzieci chodzi do szkoły. Prósz? Państwa, przecież ten, kto chodzi do szkoły, musi być uczony przez nauczyciela, a nauczyciel musi być opłacony z budżetu państwowego, a budżet państwowy są to podatki, płacone przez rodziców tych dzieci. Jeżeli więc my wszystko musimy od razu robić i w 20-tym roku niepodległości mamy 4^1/2 ^miliona dzieci w szkołach powszechnych, to jest to poniesiony wysiłek taki, jak na armię — i słusznie zupełnie. Ale ja chcę dojść do tego, co mnie istotnie interesuje, to znaczy jak te dzieci, mające 14—18 lat, rozpadają się pod względem załatwienia budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-148.8" who="#SMiklaszewski">Mamy szkolnictwo ogólnokształcące, szkolnictwo zawodowe najrozmaitszych potrzeb i następnie mamy szkolnictwo między innymi rolnicze i dalej jest dokształcanie tych, którzy ze szkoły wyszli. Jak jest z budżetem? Weźmy tylko niektóre liczby. W 1929 r. budżet państwowy brutto, tzn. Państwo i samorządy i wszystko razem, wynosił na oświatę 643 miliony zł, w 1937 r. — 438 milionów zł, a więc o 200 milionów zł mniej niż w r. 1929. Ale jak Państwo przy tym wygląda? Te liczby są Wzięte z Małego Rocznika Statystycznego, ostatnie wydanie. Otóż Skarb włożył w to w 1929 r. 450 milionów zł, a w 1937 r. — 324 miliony zł, w 1939 r. — 401 milionów zł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-149">
+ <u xml:id="u-149.0" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Ale jest jeszcze jedna rzecz. To jest ogólna tylko charakterystyka, a teraz jak wyglądają pojedyncze szkoły typu średniego? Nie będę brał tych lat przed 1937 r. dlatego, że klasyfikacja szkół średnich była wtedy inna; po 1937 r nastąpił podział na gimnazja i licea i na szkoły zawodowe różnego typu. Otóż tylko niektóre liczby porównam. Nie będę mówił o spadku wydatków w czasie kompresji budżetu, ty 1929 r. wydano 249 miln. zł, w 1934 r. --172 miln. zł na szkolnictwo powszechne, a w r. 1937 mamy już 190 milionów. W każdym razie tutaj mamy zmniejszenie tej sumy o 1/4. A jak jest ze szkolnictwem ogólnokształcącym? Budżet państwowy szkół średnich od r. 1929 do 1937 zmniejszył się prawie o 1/3, a budżet szkół zawodowych o połowę. Do czego prowadzę? Prowadzę do tego, że szkolnictwo powszechne utrzymało się mniej więcej przy swoim standarcie, a ucierpiało najwięcej szkolnictwo zawodowe, które przy tym samym założeniu miało najsłabszą organizację ogólną i personalną, a stosunkowo mniej ucierpiało szkolnictwo średnie, ogólnokształcące. Ja się temu nie dziwię, stwierdzam tylko, że tak wyglądają te sprawy w realnym stosunku, bo w r. 1929 na szkolnictwo zawodowe mamy 28 milionów, a w r. 1937—14 milionów. Do tego należało by dodać niektóre opłaty z przepisów prawa przemysłowego na szkolnictwo zawodowe, co dawało różne sumy, w ostatnich latach zdaje się 6,2 miliona. Więc ta suma 14 milionów mogłaby przez dodanie tych sum ze specjalnego opodatkowania sfer przemysłowych i handlowych dać do 20 milionów. Z tego widać, że szkolnictwo zawodowe w budżecie jest pomimo tego specjalnego funduszu, wynikającego z opodatkowania celowego sfer przemysłowych i handlowych, jednak mniej uposażone, niż szkolnictwo średnie.</u>
+ <u xml:id="u-149.1" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Jeżeli teraz weźmiemy liczbę uczniów, to tutaj sprawa tak się przedstawia, że liczba uczniów w szkolnictwie zawodowym średniego typu wynosiła w r. 1936 — 91.000, a w szkolnictwie ogólnokształcącym w tym samym roku — 200.000, w zreorganizowanych szkołach co prawda jest inna organizacja, odciążenie itd., ale jeżeli dodamy do szkolnictwa zawodowego jeszcze 97 szkół dokształcających, to liczebność szkół zawodowych i szkół średnich licealnych i gimnazjalnych 7-letnich zbliża się do siebie, czyli że zainteresowanie społeczeństwa wykształceniem zawodowym wzrasta.</u>
+ <u xml:id="u-149.2" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Po co ja podaję te liczby? Dlatego, żeby zwrócić uwagę na to, że aby ocenić wartość nowego systemu w szkolnictwie, to o ile szkoła jest 3-letnia, w moim przekonaniu potrzeba 6 lat, jeżeli zaś szkoła jest 4, albo 6-letnia, to trzeba dwa razy tyle — 12 lat. Kiedy ta sprawa była przed laty na porządku dziennym, to ja osobiście wypowiadałem zdanie, że 6-letni okres jest za krótki, że trzeba dać podwójny okres na reorganizację, bo trzeba mieć czas na zmianę programów, napisanie podręczników i wyszkolenie personelu.</u>
+ <u xml:id="u-149.3" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że u nas dziś przy wszystkich systemach nauczania, metoda nauczania jest tą piętą Achillesa, która idzie przez wszystkie typy szkół, od szkół powszechnych do szkół akademickich. Dlatego, że wszystkie szkoły są przeciążone uczniami, wszystkie mają niedostateczną organizację. Jesteśmy za ubogim państwem na to, ażeby dać dostateczną ilość personelu, ażeby ten personel nie był przeciążony nadmierną ilością pracy i uczniów. Tu powiem o profesorze prawa, który ma 1500 studentów, których musi przeegzaminować, powiem o nauczycielu gimnazjum, który jest przeciążony liczbą uczniów i liczbą godzin zatrudnienia, a to samo trzeba powiedzieć o nauczycielu szkoły powszechnej, którego liczba uczniów w ostatnim roku zmniejszyła się, bo wynosi 59 osób, a powinna być 40.</u>
+ <u xml:id="u-149.4" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Te fakty skłaniają mnie do pewnej indulgencji. Państwo to jest taki organizm, który potrzebuje przynajmniej 50 lat na to, ażeby można było powiedzieć, że ono jest zupełnie scementowane; dwa pokolenia są potrzebne, a w szkolnictwie tym bardziej.</u>
+ <u xml:id="u-149.5" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Jakie są efekty tego całego systemu? Czy ten system jest gorszy od poprzedniego, czy lepszy? Przecież skoro jesteśmy obywatelami Państwa Polskiego, to muszę się zapytać, czy dziecko, które uczę w szkole, lub które mnie oddaje ktoś do szkoły, jest lepszym czy gorszym systemem uczone. Na podstawie mego doświadczenia — 40 lat temu byłem asystentem Politechniki Lwowskiej — stwierdzam, że moi wnukowie są w stokroć lepszych warunkach niż ci, którzy byli z mego czy z następnego pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-149.6" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Jeżeli będziemy dyskutowali nad tym, jaki jest najlepszy system nauczania, to w Polsce nie jest to trudne do rozstrzygnięcia. Tam, gdzie matki-Polki umiały swych synów prowadzić na szubienicę, umiały znieść stratę majątku, stratę wszystkiego, nie tracąc serca i w domu gdy ojcowie szli oddawać krew wychowywały swe dzieci, tam w ciągu pokoleń nie potrzeba szukać specjalnego systemu, bo tam serce i dusza, hart i charakter są tymi cechami, które będą znamionować nasze nauczanie i wychowanie.</u>
+ <u xml:id="u-149.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-149.8" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">A czy ten system będzie sformułowany na takim czy innym systemie filozoficznym — to wszystko jedno. Nasz nauczyciel nigdy nie weźmie trzciny do ręki, żeby nauczyć dziecko porządku. Tak było w ciągu stuleci.</u>
+ <u xml:id="u-149.9" who="#WidzimywieczeokreskryzysowyuderzylwszkolnictwotaksamojakiwinnedzialyTylkojakajestroznicaPredzejprzyrastasumaofiarowywananaszkolnictwowbudzeciepanstwowymnizwbudzetachinnychorganizacyjsamorzadowitddlategozetesumyktorewydajasamorzadysaobecnieproporcjonalniemniejszenizbylywtedy">Dlaczego to mówię? Dlatego, żeby zwrócie uwagę na wychowanie zawodowe. Proszę Panów, jeżeli nasze dzieci nie będą umiały pracować konstruktywnie na roli, w rzemiośle, czy w przemyśle, jeżeli nie będą wyszkolone w systemie współczesnym w fabryce — dla danej fabryki, na kolei — dla eksploatacji kolei, a w szkole rzemieślniczej — dla eksploatacji w rzemiośle, dla samodzielnych warsztatów, to my dwieście lat będziemy czekać, żeby ci ludzie nie marli z głodu. Niemcy — ja to studiuję od wielu lat — po zwycięstwie nad Francją w 1870 r. zastosowały system szkolenia na wszystkich poziomach dla potrzeb życia. Ja sam skończyłem gimnazjum klasyczne w Warszawie i cenię to bardzo. Później tak się warunki ułożyły, że musiałem w Szwajcarii zdawać maturę realną i kończyłem politechnikę. Więc nikt mi nie może powiedzieć, że nie wiem co to jest logistyczna metoda i co to kultura grecko-rzymska, bo teraz jeszcze tych autorów z przyjemnością czytuję. Ale my nie mamy czasu, żeby prowadzić trivium i kwatrivium, my musimy przejść do takich form nauczania, żebyśmy byli gotowi każdej chwili do obronności, a obronność osiągniemy tylko wtedy, jeżeli każde dziecko będzie umiało na życie patrzeć realnie. Nie znaczy to, żeby było pozbawione ideałów, od tego jest matka, ojciec, od tego jest szkoła i ideologia, ale musi najmniejszym kosztem stać się produkcyjnym członkiem społeczeństwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-150">
+ <u xml:id="u-150.0" who="#DlategouwazamzeobecnietakjakistniejeLigiObronyPowietrznejPanstwatakpowinnapowstacligaprzygotowaniadopracyzawodowejdladoksztalcaniaszerokichmasnastepnieorganizacjawszelkiegotypuszkolzawodowychosrodkowdoksztalcaniabojezelitemasymlodziezyzacznaprzychodzictoonemuszamiecgotowebudynkiwktorychbedasieuczycmuszamiecgotowychnauczycieliTerazsiezmienilyzupelniesystemy">radio i film — to może potrafi przyśpieszyć ten proces.</u>
+ <u xml:id="u-150.1" who="#DlategouwazamzeobecnietakjakistniejeLigiObronyPowietrznejPanstwatakpowinnapowstacligaprzygotowaniadopracyzawodowejdladoksztalcaniaszerokichmasnastepnieorganizacjawszelkiegotypuszkolzawodowychosrodkowdoksztalcaniabojezelitemasymlodziezyzacznaprzychodzictoonemuszamiecgotowebudynkiwktorychbedasieuczycmuszamiecgotowychnauczycieliTerazsiezmienilyzupelniesystemy">Otóż ja, nie chcąc tu obciążać szanownych Państwa dłuższymi wywodami, stwierdzam jednak, że postawienie zagadnienia szkolnictwa zawodowego w budżecie samorządu, w budżecie Państwa i następnie zużytkowanie energii utajonej w społeczeństwie jest konieczne i przyjść powinno tak samo, jak rozbudowa dróg, przemysłu i innych rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-150.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-150.3" who="#DlategouwazamzeobecnietakjakistniejeLigiObronyPowietrznejPanstwatakpowinnapowstacligaprzygotowaniadopracyzawodowejdladoksztalcaniaszerokichmasnastepnieorganizacjawszelkiegotypuszkolzawodowychosrodkowdoksztalcaniabojezelitemasymlodziezyzacznaprzychodzictoonemuszamiecgotowebudynkiwktorychbedasieuczycmuszamiecgotowychnauczycieliTerazsiezmienilyzupelniesystemy">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-151">
+ <u xml:id="u-151.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Miłaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-152">
+ <u xml:id="u-152.0" who="#SMilaszewski">Wysoki Senacie! Chciałbym mówić o pierwiastku tak nieuchwytnym, że muszę wpierw stworzyć dla niego pewne warunki wypowiedzenia, żeby on uplastycznił się w pewien sposób.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-153">
+ <u xml:id="u-153.0" who="#TylkoOpatrznoscumietakdobrzerezyserowaczdarzenialudzkieiichaspektywparlamentachabynaprzestrzenikrotkiegoczasuprzesunacwskrocietakwielkiezagadnieniajaktektorenurtujaEuropeinurtujaPolske">Proszę Szanownych Słuchaczy, tu na przestrzeni dwóch dni usłyszeliśmy z ust. p. senatora Lechnickiego, że z Ukrainy sowieckiej usunięto od 8 do 4 milionów ludu ruskiego. W 24 godzin później dowiedzieliśmy się z ust senatora Kornkego, że na zachodniej naszej granicy kilkudziesięciu tysiącom odwiecznie zamieszkałego tam ludu polskiego (S. Kornke: Kilkuset tysiącom.) grozi wynarodowienie systematyczne, spokojne, obliczone na miesiące.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-154">
+ <u xml:id="u-154.0" who="#IjabezretorykiprzyznamsiePanstwuzekiedytouslyszalemtouswiadomilemsobiezewdawnychczasachwstarozytnoscitakichwiadomoscisenatysluchalystojacipodnoszacrecedoniebaWiemzenasprzerobilakulturazemywiemyjakpanowacnadswoimiodruchamialejednakjamimosiwiznybardzojuzpacyfistycznejniemoglemsiepowstrzymaczebypolglosemnierzucicjednegoslowamsciwegoIzrobilemzlejaksiezorientowalemwtejsaliwchwilepozniejBowobliczutychzagadnienktoresiewydawalynierozwiazalnewsrodtegostarciawschoduizachodugdzieciaglewidzimytemilionypobratymczegoluduprzesuwanenadalekiwschodanabliskimzachodzietedziesiatkitysiecyskazanenawynarodowienieceloweniepowinnismyulegacrozpaczyTutajwSenaciebowiempadlorowniezslowonadzieiPadloonozustprzedstawicielawloscianpolskichktorydoprzedstawicieliluduruskiegodoUkraincowodezwalsietonembrataIniepowiedzialzetobedziewynikiemteoriiczywynikiempolitykitylkopowiedzialzeprzecieztotakzawszebylozemyjestesmyrazemipotrzebujemyzgodyNatwarzachszanownychppsenatorowzUkrainyczyzdawnejtzwGalicjiujrzalemwzruszenieglebokiePrzenioslemwzroknatwarzpsenatoraktoryreprezentujemniejszoscniemieckaizobaczylemzerowniezzadrgalatatwarzwzruszeniemWytlumaczylemsobietowtensposobzeslowaktorepsenBundzylakznalazlwswojejduszywswoimsercusatesamektorymikiedysuwarzalsielegendarnynaszPiastzaniolamipokojuniosacymidobranowineAmozereprezentantmniejszosciniemieckiejprzypomnialsobiedobrzerymujacyztapoetycznanaszaklechdafaktzektosposwiezejklesceniemieckiejwezwalsamprzedstawicielitejmniejszoscidosiebieizapytalich">— „Co was boli?”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-155">
+ <u xml:id="u-155.0" who="#JaproszePanstwaniedlaretorykianidlahistorycznychwspomnienteslowaprzytaczamjapowracamdotejkwestiiktorawtejchwiliwdzisiejszymdniunajbolesniejwtychmurachbrzmialadokwestiimlodziezy">Proszę Państwa, jeżeli ja, siwy człowiek, muszę rzucać sam z przymkniętych ust pewne słowa, myśląc o naszym położeniu i o położeniu świata, to cóż się dziwić młodzieży, że ona nie mówi, ale chwyta w ręce to, co popadnie? Cóż może uspokoić ją prócz dojrzałych teorii, prócz pedagogicznych wpływów, które trzeba poruszyć? Jeszcze trzeba jej dać ten pierwiastek, o którym początkowo mówiłem: słowo wiary, słowo religii, — to samo słowo, które bez powoływania się na Pana Boga wyszło z ust włościanina polskiego, kiedy mówił po bratersku do naszych przedstawicieli ruskich. I zrozumiałem wtedy, że nie te mściwe słowa, które półszeptem z mych ust wybiegły, były tutaj odpowiednie, ale że zamiast nich powinno zabrzmieć po prostu słowo — „Jezus” i że gdybyśmy w ten chrześcijański sposób reagowali, to byśmy rozwikłanie tych stosunków, z których w rozumie wyjścia znaleźć nie możemy, z łatwością wtedy znaleźli. Bo religia to nic innego tylko miłość, tak jak i Bóg jest to miłość.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-156">
+ <u xml:id="u-156.0" who="#Jeszczenatematmlodziezynajednochcialbymzwrocicuwageprzytymprocesiektorymytutajwytaczamywsposobtakbolesnyitakzdawalobysienieodparty">P. prof. Bartel tyle nam przytoczył odcieni rzekomego młodzieży okrucieństwa i jej chamstwa — tego słowa nie powiedział, ale ono krzyczało z jego słów”. Czyż jednak sam nie powiedział, że podżegały młodzież ulotki bezimienne? A czyż w dzisiejszych czasach, kiedy zachód podlega temu, co się nazywa inteligence service a co na wschodzie daleko mniej inteligentnie się robi i gdy tak niedawno jeszcze zagrażało nam niebezpieczeństwo antykulturalne, że — „nieznani sprawcy” mogli się stać cechem albo zawodem. — to czyż nie można przypuszczać, że jak na wschodzie i na zachodzie, tak i U nas 3. 4 czy 9 10 tych zajść było wywołane ręką, która judzi pomiędzy młodzieżą a starszym pokoleniem?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-157">
+ <u xml:id="u-157.0" who="#PprofBartelktoremuniezmiernieduzoczcisienalezyzadzialalnoscnaukowanawewnatrzinazewnatrzPolskimamwrazeniepowiedzialniecozaduzoomlodziezyTamwystarczylobynawetnapomnienieMniesiewtejchwiliprzypominastaralegendafrancuskaotymsercumatkiktoresynwydarliniosljedlakochankialepotknalsieiupadlawtedytosercezapytalo">— „Czy się nie stłukłeś, mój synku?” Tego serca, tej miłości i tu potrzeba było. Wiem, że przepełniony nią jest p. prof. Bartel, tylko w swym oburzeniu humanitarnym i pod pierwszym impulsem swój sąd za porywczo o młodzieży wydał. Kiedy widział leżące pokrwawione ciało, a pokrwawione podobno ręką inteligentnego chłopca polskiego, czemu nie zastanowił się profesor, że może obce słowa weszły do uszu i tę rękę poruszyły? Ta młodzież, z którą mam kontakt od dawna i którą — Bóg mi świadkiem — powstrzymywałem od ostrych i rażących wystąpień, nieraz potrafiła tego usłuchać i nie cofnęła swoich sympatyj dla starszego człowieka. I dzisiaj doszły do mnie od młodzieży takie echa. — „Czyż nie widzicie, że nie jesteśmy sami, że nasze uczynki nie idą prosto z nas, choćby nawet naszymi były rękami robione?”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-158">
+ <u xml:id="u-158.0" who="#NietajezekiedyprofBartelprzedstawilnamnakomisjiobrazzajsczadrzalemipowiedzialemdokilkumoichznajomych">poczekajcie, jesteśmy w przede dniu wielkich wypadków. Te słuchy zwykle chodzą w Polsce przed wielkimi wstrząsami. Oby te wstrząsy nie przyszły, choć nowe wiadomości o tym zdają się coś zapowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-158.1" who="#NietajezekiedyprofBartelprzedstawilnamnakomisjiobrazzajsczadrzalemipowiedzialemdokilkumoichznajomych">Mam nadzieję, że Wysoki Senat, który jest sercem Polski i patrzy w oblicze Polski — do świadomości te słowa pełne niepokoju przyjąć raczy. A teraz wracam do realizmu ujętego w cyfry i fakty. Zaznaczyłem, że nie mając wielkiego aparatu propagandy, my, Polacy, musimy mówić swymi czynami o naszej etyce. Musimy unikać zawiłego załatwiania rzeczy publicznych, takiego, które by nasza ludność mogła tłumaczyć dwuznacznie. Wobec wielkich nadużyć, które wstrząsały opinią, a które nieraz przez prasę brukową były uwieczniane i kładzione w uszy każdego inteligenta i półinteligenta, taka ostrożność jest konieczna w życiu publicznym. Naszym uniwersytetem ludowym, oprócz kina — jak już mówiłem — jest odcinek brukowej gazety i teatr. Otóż nasz teatr, który był niegdyś jakby parlamentem polskim—jego zasług nie będę wyliczał, bo miałem zaszczyt niedawno na ten temat przemawiać — ma otrzymać obecnie nową organizację. Ponieważ sprawa ta mnie od dawna interesuje, postanowiłem wszechstronnie tę kwestię zbadać. Prezydent Starzyński, którego wielką energię wysoko cenię, z tej trybuny na moje wywody odpowiedział onegdaj bardzo ostrą argumentacją, jednak nie taką ostrą, ażeby moje dowody mógł stępić. Postanowiłem dzisiaj jeszcze raz tę sprawę omówić i chcę przedstawić znowu wyniki mojej ankiety co do innej spółki. Poruszenie tego tematu na tym miejscu jest zgodne z ustawą z dnia 29 marca 1937 r., gdyż w art. 4 porusza się wykonanie artykułu drugiego, dotyczącego gmachów teatralnych, właśnie w porozumieniu z p. Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-158.2" who="#NietajezekiedyprofBartelprzedstawilnamnakomisjiobrazzajsczadrzalemipowiedzialemdokilkumoichznajomych">Nie chciałem omawiać sprawy poziomu artystycznego teatrów T. K. K. T. onegdaj przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Skoro jednak mój szanowny oponent p. prezydent Starzyński w onegdajszym przemówieniu senackim, a p. Wiceminister Korsak w wywiadzie, zamieszczonym w Kur jerze Warszawskim, stwierdzili, że poziom ten jest bardzo wysoki, to muszę teraz, przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przeciwstawić ich zdaniu poglądy inne, a mianowicie p. posła prof. Stahla, który jako referent Komisji Budżetowej Sejmu oświadczył (cytuję według Gazety Polskiej z dnia 27 stycznia rb.): — „działalność T. K. K. T. nasuwa pewne uwagi krytyczne. Zbyt często widzimy sztuki tzw. kasowe. W pogoni za pełną widownią idzie się najczęściej po linii najmniejszego oporu, wystawiając zbyt wiele tandetnych fars, albo modnych wodewilów. Z drugiej strony trudno się oprzeć wrażeniu, że przyjęto niewłaściwy kierunek w doborze sztuk poważnych”. Tyle p. poseł Stahl co do poziomu artystycznego teatrów T. K. K. T., podobno niezastąpionych, zdaniem gminy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-159">
+ <u xml:id="u-159.0" who="#GlosowujemnychzawodowejkrytykiotychzeskartelizowanychpieciuscenachjestzbytwieleizbytpowszechniesaznaneabyjetrzebabylotutajprzytaczacMogetozresztakazdejchwiliuczynicnazadanieszanownychmoichoponentowchocbydzisiajzaczynajacodzdaniaGrzymalySiedleckiegoakonczacnazdaniachKazimierzaWierzynskiego">A teraz przejdźmy do jeszcze większej próży. P. prezydent Starzyński w swym przemówieniu senackim określił aport T. K. K. T. do projektowanej spółki na kwotę około pół miliona złotych.</u>
+ <u xml:id="u-159.1" who="#komentarz">(Proszę zajrzeć do diariusza senackiego. )</u>
+ <u xml:id="u-159.2" who="#GlosowujemnychzawodowejkrytykiotychzeskartelizowanychpieciuscenachjestzbytwieleizbytpowszechniesaznaneabyjetrzebabylotutajprzytaczacMogetozresztakazdejchwiliuczynicnazadanieszanownychmoichoponentowchocbydzisiajzaczynajacodzdaniaGrzymalySiedleckiegoakonczacnazdaniachKazimierzaWierzynskiego">Więc samo przez się narzuca się pytanie, czy dla wniesienia przez gminę takiego samego aportu w wysokości około pół miliona złotych warto przepisywać na rzecz spółki cały majątek nieruchomy i ruchomy teatrów, majątek, który dotychczas figurował w budżetach miejskich jako 24 miliony złotych. Ostatnio zaś przeszacowany został podobno na 17^1^/2 miliona zł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-160">
+ <u xml:id="u-160.0" who="#Zaznaczycprzytymnalezyzeprzeciezkosztystemplowerejentalneitpzwiazaneztatransakcjahipotecznawynosicbedaprawdopodobniebardzopowaznasume">Skrytykował następnie p. prezydent Starzyński wspomniany przeze mnie, a znany wszystkim od dawna projekt — „Fundacji Narodowej Teatrów Warszawskich” p. M. Krywoszejewa. Cokolwiek dałoby się mu zarzucić, projekt ten, moim zdaniem, jest mniej zawiły i mniej wydaje mi się ryzykowny od zalecanej obecnie konstrukcji spółkowej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-161">
+ <u xml:id="u-161.0" who="#PrawdajestzeKrywoszejewdwukrotnieprocesprzegrywalAlepprezydentprzemilczalzepolskiSadNajwyzszyuznalzaslusznazasadeprawnaroszczentegodyrektorazczasowzaborczychZpowodujednakzaginieciaksiazekbuchalteryjnychwteatrachmiejskichsadniemoglzadoscuczynicjegopretensjom">Miało to miejsce w r. 1935. Jednakże w r. 1937 zaginione księgi buchalteryjne zostały odnalezione”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-162">
+ <u xml:id="u-162.0" who="#WicemarszalekPawelec">Panie Senatorze, spór cywilny p. Krywoszejewa nas nie obchodzi, Pan będzie łaskaw powrócić do tematu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-163">
+ <u xml:id="u-163.0" who="#SMilaszewski">Mam zaszczyt zwrócić się do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z oświadczeniem, że podtrzymuję stanowisko, które określiłem przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i składam prośbę, ażeby zechciał sprawy tutaj poruszone swoim kompetentnym rozpatrzeniem zaszczycić. Skończyłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-164">
+ <u xml:id="u-164.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Pulnarowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-165">
+ <u xml:id="u-165.0" who="#SPulnarowicz">Wysoki Senacie I Głośnym dziś jest ruch odrodzeniowy szlachty zagrodowej na południowo-wschodnich granicach Państwa Polskiego, a że kilkakrotnie tu z tej trybuny o nim mówili reprezentanci parlamentarnej grupy ukraińskiej w sposób, jakoby tu wyrządzało się krzywdę narodowi ukraińskiemu, koniecznym jest bliższe zaznajomienie z tą sprawą tak wysokiej Izby, jak i całego społeczeństwa polskiego. A to tym więcej, że niekiedy i ze strony polskiej słyszy się obawy, czy ruchem tym nie wskrzesza się jakichś uprzywilejowanych stanów czy czegoś podobnego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-166">
+ <u xml:id="u-166.0" who="#NawstepiemuszestwierdzicitwardopodkresliczeakcjatamajedynieiwylaczniepodkladideowybezzadnychaspiracyjmaterialnychaninadzisaninaprzyszloscNiemamowyoliczeniunajakiekolwiekprzywilejeNatomiastpierwszenstwouzurpujesobieodradzajacasiedzisszlachtazagrodowawobowiazkachwobecOjczyznyaniewprawachPrzyklademniechsluzyzachowaniesiezagrodowejszlachtynaPodkarpaciumasowejejzglaszaniesienaochotnikadowalkioSlaskZaolzianskiwewrzesniuzeszlegorokuzhaslem">niechże wszyscy inni czekają na wezwania oficjalne, a my szlachta zagrodowa, jako potomkowie polskiego rycerstwa, powinniśmy się stawić w szeregach wojska polskiego natychmiast i z obowiązku.</u>
+ <u xml:id="u-166.1" who="#NawstepiemuszestwierdzicitwardopodkresliczeakcjatamajedynieiwylaczniepodkladideowybezzadnychaspiracyjmaterialnychaninadzisaninaprzyszloscNiemamowyoliczeniunajakiekolwiekprzywilejeNatomiastpierwszenstwouzurpujesobieodradzajacasiedzisszlachtazagrodowawobowiazkachwobecOjczyznyaniewprawachPrzyklademniechsluzyzachowaniesiezagrodowejszlachtynaPodkarpaciumasowejejzglaszaniesienaochotnikadowalkioSlaskZaolzianskiwewrzesniuzeszlegorokuzhaslem">O szlachcie jako takiej pozostała w naszym narodzie nie zawsze chlubna pamięć. Chociaż tę sprawę należało by wyświetlić kiedyś i od- dzielić tych, którzy rzeczywiście przyczyniali się do upadku Państwa Polskiego, od tych, którzy zawsze stali na usługach Ojczyzny i za nią krew przelewali. Pozwolę sobie przytoczyć zdanie o szlachcie zagrodowej starego socjalisty Jędrzeja Moraczewskiego, wypowiedziane we — „Froncie Robotniczym” z 12/1 1937 r.: — „Narodem była dawniej tylko szlachta. Ona nosiła w sobie ideały narodowe, rozbudowywała je i rozszerzała, ale wyłącznie w łonie uherbowanych. W drugiej połowie XVII wieku zaczęła je gubić czołowa grupa magnacka. W sto lat później zatraca szlachta ziemiańska poczucie obowiązków wobec Państwa, a w ciągu XIX wieku stopniowo sprawy materialne przygłuszają doszczętnie ideały narodowe. Zaś szlachty zagrodowej i tej części rodowej szlachty, która wyzbywszy się swej skóry obszarniczej tworzy dzisiaj trzon naszej inteligencji, nie opuściła ani na chwilę świadomość narodowa.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-167">
+ <u xml:id="u-167.0" who="#tedydotegoszlachectwadostawaliniewszyscyWielochowieGlowaccyiPyzeRycerstwopolskiewchlanialowswojstaniprzygarnialodosiebiecoraztowiekszeiliczniejszerzeszetychktorzykrwiaswojaofiarnieskladananaoltarzuOjczyznyzasluzylinapodniesieniedogodnoscirycerskiejOtymnaszwielkipoetaAdamMickiewicztakpiszewKsiegachPielgrzymstwaPolskiego">— „Mężowie rycerscy przyjmowali do braterstwa swego coraz więcej ludności, przyjmowali całe pułki i całe pokolenia. I stała się liczba braci wielka jak naród, i w żadnym narodzie nie było tylu ludzi wolnych i bracią nazywających się, jak w Polsce.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-168">
+ <u xml:id="u-168.0" who="#ZacytujetukilkaustepowzpracyprofBujakaptStudiahistoryczneispoleczne">— „Historia gospodarcza Polski, to przede wszystkim historia osadnictwa. Przez cały ciąg dziejów swoich naród polski prowadzi wytężoną pracę wewnętrznej kolonizacji, starając się o coraz lepsze zużytkowanie posiadanych przestrzeni, celem zwiększenia podstawy swego bytu i dochodów przez karczowanie pustkowi leśnych, czyszczenie pól z kamieni, osuszanie podmokłych nizin itd”. wykazuje pierwszorzędną sprawność kolonizatorską na obszarach na północ i na wschód położonych, i to zarówno przy sprzyjających, jak i przy niesprzyjających warunkach politycznych. Polska i Litwa na zdobytych na Tatarach ziemiach ruskich utworzyła tamę przeciw niszczącym najazdom od wschodu przez ciągłe wysyłanie nowych zastępów ludności na południowo-wschodnie — „Ukrainy”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-169">
+ <u xml:id="u-169.0" who="#CalaprzeszloscrodowszlachtyzagrodowejnapoludniowowschodnichziemiachPanstwaPolskiegotowiernasluzbadlaOjczyznyPolskiIhistoriakazdegoztychrodowtopieknyrozdzialhistoriiPolskiWszystkiechoragwiehusarskiepancernewszystkiepulkiwojskapolskiegopelnemlodziezyistarszychwojownikowrekrutujacychsieznaszejszlachtyzagrodowejNaichtoczelebohaterscyhetmaniwalczylizwrogamiPanstwaIchtokrewwsiaklawziemieukrainneakosciichbielalynadalekichstepach">Dzieje ich rodów to dzieje Polski ich czynami wypisane na polach Grunwaldu, Obertyna, Pskowa, Wielkich Łuków, Kłuszyna, Chocimia, Wiednia i tylu innych. Szlachta owa, ta wielka rzesza ludu rycerskiego w Polsce, bez względu na wyznanie, stanowiła z Rzecząpospolitą nierozerwalną całość. A gdy nie z jej winy, lecz z braku odpowiednich wodzów pod koniec XVIII wieku spadło na Polskę nieszczęście rozbiorów, od pierwszych zrywów narodu i wyzwolenie poprzez powstanie Kościuszkowskie, Legiony Dąbrowskiego i wojska Księstwa Warszawskiego, które licznie wypełnia, poprzez powstania 1831 r., 1846 i 1863 bierze żywy udział w walkach o niepodległość.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-170">
+ <u xml:id="u-170.0" who="#MuszaustapicnabokwszelkiedoktrynygdyidzieorzeczywiekszegdyidzieosprawyPanstwaPolskiegoNaPolskeijejsprawypatrzecnalezywreszcieszerokootwartymokiemobejmowacszerokiehoryzontybywidziectePolskeijejmisjenaprzestrzeniwiekowminionychiwiekowprzyszlychDotychwielkichzadanwskrzesicsiemusiwszelkiewartoscitkwiacewnarodziezasianenietylkowdobieobecnejaleiwczasachkiedyPolskanawschodziebylawielkimmocarstwemirzadziliniajeszczewielcyibohaterscykrolowieAtewartoscidrzemiawtejszlachciezagrodowejzasciankowejczynszowejjakjarozniewroznychstronachnazywajaPracowalinadzniszczeniemje">U nas pokutuje jeszcze ciągle doktryna i niewłaściwa oszczędność. Do ruchu odrodzenia szlachty zagrodowej, który to ruch jest ruchem czysto demokratycznym, nie stanowym, lecz tylko i wyłącznie ideowym — dążeniem tej ludności do powrotu na łono Macierzy i polskości, należy podejść z całym sercem i z pełnym zaufaniem. Nie żądamy żadnych przywilejów, gdyż czasy są zupełnie inne. Zasługi ojców to tylko podnieta do pracy i nowych zasług synów wobec ojczyzny. Bo dewizą całej akcji jest, że — „szlachcicem jest ten, kto szlachetność ma w swym sercu i przoduje innym obywatelom siłą ducha, ofiarnością i pracą dla społeczeństwa”.</u>
+ <u xml:id="u-170.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-170.2" who="#MuszaustapicnabokwszelkiedoktrynygdyidzieorzeczywiekszegdyidzieosprawyPanstwaPolskiegoNaPolskeijejsprawypatrzecnalezywreszcieszerokootwartymokiemobejmowacszerokiehoryzontybywidziectePolskeijejmisjenaprzestrzeniwiekowminionychiwiekowprzyszlychDotychwielkichzadanwskrzesicsiemusiwszelkiewartoscitkwiacewnarodziezasianenietylkowdobieobecnejaleiwczasachkiedyPolskanawschodziebylawielkimmocarstwemirzadziliniajeszczewielcyibohaterscykrolowieAtewartoscidrzemiawtejszlachciezagrodowejzasciankowejczynszowejjakjarozniewroznychstronachnazywajaPracowalinadzniszczeniemje">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-171">
+ <u xml:id="u-171.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-171.1" who="#komentarz">(Nieobecna.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-172">
+ <u xml:id="u-172.0" who="#SksZelek">proszę Księdza, nie mam ziemi, nie mam majątku, jako biedna wdowa jedno mogę dać synowi — naukę i oświatę, aby go w ten sposób przysposobić do dalszego życia. Dziś szczególniej, kiedy wszyscy zdają sobie sprawę, że przed ludnością wiejską, która nie może się wszystka wyżywić na rodzinnym zagonie, stoi zadanie zaludniania naszych miast, w tym momencie właśnie muszę zwrócić uwagę na pewne niedomagania działalności szkoły powszechnej na wsi. Jestem człowiekiem trzeźwym i wiem, że gdyby moje tutaj w tej chwili projekty wymagały pewnego nakładu pieniężnego, to bym i głosu nawet nie zabierał, bo widzę, jakie są możliwości budżetowe naszego Państwa. Ale jeżeli pewne przesunięcia, pewne przegrupowania, że tak powiem, mogą dać rolnikowi, mogą dać dziecku wsi polskiej możliwość osiągnięcia wyższego stopnia nauki aniżeli dotąd, to uważam za obowiązek pewne myśli swoje pod tym względem zgłosić.</u>
+ <u xml:id="u-172.1" who="#SksZelek">Z obserwacji i ze statystyki widzimy, że blisko połowa dzieci wsi polskiej, niestety, nie ma dostępu do szkół 7-klasowych. Wiele musi kontentować się skończeniem 4 oddziałów. Wspomniałem już, że budżet naszego Państwa nie pozwala na to, ażeby te szkoły zbliżyć do wyższego typu szkoły, bo na tyle nas nie stać, ażebyśmy mogli wszędzie wyższego typu szkoły powszechne organizować. Ale są przecież sposoby na to, żeby właśnie dzieciom wsi dać możność uczęszczania do szkół wyżej zorganizowanych. Mam na myśli szczególniej takie okolice, takie gminy, gdzie dotąd szkół powszechnych 7-klasowych nie ma. Sam mieszkam w takiej gminie, gdzie jest 7 czy 8 szkół powszechnych, wszystkie jednoklasowe czy dwuklasowe, a jedna tylko trzyklasówka. I, oczywista, wprowadzenie szkoły wyższej, niestety, napotyka na opór tych, którzy powinni przede wszystkim pracować nad zorganizowaniem szkoły wyższej. Mam na myśli władze szkolne, inspektoraty i nauczycielstwo. Oczywiście, że to nie wychodzi z przekonania jakiegoś, ale ja w tej chwili wytłumaczę skąd to pochodzi. Należy upatrzeć jakiś punkt w gminie, który by nadawał się na ulokowanie szkoły wyższej 7-klasowej. W tym właśnie punkcie kierownik szkoły niższej, która się tam znajduje, może wskutek braku odpowiednich kwalifikacyj wie, że na wypadek zorganizowania szkoły wyższej, musiałby ustąpić, a ponieważ jego stosunki rodzinne, czy też inne okoliczności stoją na przeszkodzie temu, to on robi wszystko co może, aby nie dopuścić, żeby taka szkoła tu powstała. I to jest jedna bolączka, na którą należy baczną uwagę zwrócić.</u>
+ <u xml:id="u-172.2" who="#SksZelek">A następna rzecz. Skoro taki punkt został upatrzony i szkoła zorganizowana, to sąsiednie szkoły jednoklasowe i dwuklasowe bronią się przed przenoszeniem starszych dzieci do wyżej zorganizowanej szkoły, bo np. w szkole niższej jest małżeństwo nauczycielskie, jest tam mąż i żona i oni wiedzą, że jeżeli część dzieci pójdzie do szkoły wyżej zorganizowanej, to wtedy może nastąpić utrudnienie w ich życiu rodzinnym. Jest to zupełnie ludzkie uczucie, którego nie chcę potępiać, ale należało by sprawę załatwić w sposób rozumny, a na razie skutek jest ten, że dziecko ze wsi nie ma dostępu do szkoły wyższej zorganizowanej. A przecież musimy zwrócić uwagę na to, że każde dziecko żydowskie, mieszkające w mieście, ma prawie bez wyjątku dostęp do szkoły wyżej zorganizowanej.— Stąd w dużej mierze pochodzi ten analfabetyzm, nad którym plączemy i narzekamy, bo dziecko, które chodzi 7 lat do szkoły, która ma tylko 4 oddziały, znosi tortury i musi przebyć taką kwarantannę, żeby te 7 lat odbyć i z tego wielkiego pożytku nie ma.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-173">
+ <u xml:id="u-173.0" who="#MojaprosbadowladzszkolnictwadoMinisterstwaWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegojestkonkretnaazebytymbolaczkomwmiaremoznoscizapobiegac">Druga rzecz, którą chcę poruszyć, bierze asumpt ze słów prof. Bartla. S. Bartel przy końcu powołał się na przepiękne słowa, wypowiedziane przez Ojca chrześcijaństwa, Piusa XII, i powiedział, że właśnie w nich zawierają się szczytne hasła ludzkości. Tak jest. Kiedy zestawię to oświadczenie s. Bartla z tym, co poprzednio powiedział, że studenci po powrocie z Częstochowy przechodzili z cynicznym uśmiechem obok studenta zakrwawionego i poranionego, kiedy właśnie z jednej strony wezmę to oświadczenie Ojca Świętego, zacytowane przez s. Bartla, a z drugiej strony ten wypadek, to jest signum temporis dzisiejszych czasów, to jest to charakterystyka stosunków, jakie przeżywamy. Z jednej, strony chwalimy szczytne zasady Ewangelii, a z drugiej tak mało robimy, żeby te szczytne zasady wdrożyć w społeczeństwo najszersze i wychowywać je. Widocznie ci, którzy przechodzili z ironicznym uśmiechem obok pokrwawionego brata, jeszcze swej duszy nie nakarmili i swego sumienia odpowiednio nie nastroili tymi zasadami ewangelicznymi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-174">
+ <u xml:id="u-174.0" who="#Dotegocowtejchwilipowiedzialemuzyjeargumentuzzyciacodziennego">mam na myśli, że szereg szkół powszechnych po wsiach nie ma obsługi wychowania religijnego. Dzieje się to po pierwsze dlatego, że za mało jest duchowieństwa, żeby mogło dotrzeć do szkół. Nie mamy na to rady i nie moją rzeczą jest o tym mówić. Ale nawet tam, gdzie ksiądz mógłby pojechać do szkoły, jednak są pewne przeszkody, które moim zdaniem można by łatwo przełamać i umożliwić dziecku polskiemu, społeczeństwu polskiemu karmienie się właśnie tymi zasadami ewangelicznymi, o których wspomniał p. prof. Bartel. Szkoła jest, powiedzmy, oddalona o trzy, cztery kilometry od parafii. Ksiądz może dojeżdżać i powinien, ale otrzymuje 1 zł za naukę, a z drugiej strony nie ma środków lokomocji. Gdyby miał większe wynagrodzenie, może opłaciłoby mu się nająć furmankę, ale w tych warunkach nie ma sposobu na to, ażeby obsłużyć nauczanie dzieci szkolnych. Trzeba, by władze zatroszczyły się o to, aby te rzeczy życiowo rozwiązać. Jednym słowem należało by udostępnić nauczanie wychowawcy religijnemu dziatwy polskiej w szkole, żeby wiele szkół, jak dotąd jest, nie pozostawało bez opieki duszpasterskiej. Te stosunki są wprost groźne na kresach wschodnich, w Małopolsce wschodniej. Nie wiem, ale tak mi mówiono, że w takich szkołach, gdzie jest tylko 12 dzieci, już ksiądz nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia za naukę. Tu mi się przypomniał w tej chwili pewien fakt z lat moich dziecinnych, kiedy chodziłem do gimnazjum. Mieliśmy w klasie jednego tylko ucznia prawosławnego i tam duchowny wyznania prawosławnego przychodził, pomimo że był tylko jeden uczeń. Państwo mu zapewniło dostęp, bo nie chciało stracić ani jednej duszy. A więc gdyby prawdą było to, co mi mówiono, to byłoby to bardzo niebezpieczne, bo chodziło by tu nie o jedną duszę, ale o bardzo wiele.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-175">
+ <u xml:id="u-175.0" who="#WysokiSenatwybaczyalepragnezrobicjeszczejednauwageMianowiciekiedybylemobecnynaposiedzeniuKomisjiBudzetowejsejmowejprzewodniczacytejzekomisjidrSurzynskizabralglosiwprzepieknychslowachwypowiedzialsieopotrzebiekulturymuzycznejwPolsceBolalnadtymzeoperaniemozesieutrzymacwWarszawiezeorkjestrafilharmonicznaniemozedalejegzystowacCieszylsieztegozejakaspomocwtymkierunkubedziemoglawyjscznaszejstronyAlenajwiecejgobolalozeludpolskiprzestalspiewaciudowadnialzegdybyPolskasierozspiewalawtedybylabydalekoszczesliwszaijakonajednazprzyczyntakiegostanuzanikunaszejniesniwskazalnaniskipoziommuzykikoscielnejIoczywisciemaracje">Na takie proste zjawiska naszego życia zwracam uwagę Wysokiego Senatu z prośbą o wzięcie pod uwagę i prośbę taką kieruję do przedstawicieli Ministerstwa, bo zdaję sobie sprawę, że wiele rzeczy, o których dzisiaj debatujemy, a o których się wypowiadali profesorowie uniwersytetów, składają się z małych jednak rzeczy. Życie całości, życie narodu, składa się z odcinków małych, a skoro te małe odcinki będą należycie postawione, wierzę, że i życie całego narodu będzie się podnosiło i będziemy się upodabniali coraz bardziej do kultury zachodniej.</u>
+ <u xml:id="u-175.1" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-175.2" who="#WysokiSenatwybaczyalepragnezrobicjeszczejednauwageMianowiciekiedybylemobecnynaposiedzeniuKomisjiBudzetowejsejmowejprzewodniczacytejzekomisjidrSurzynskizabralglosiwprzepieknychslowachwypowiedzialsieopotrzebiekulturymuzycznejwPolsceBolalnadtymzeoperaniemozesieutrzymacwWarszawiezeorkjestrafilharmonicznaniemozedalejegzystowacCieszylsieztegozejakaspomocwtymkierunkubedziemoglawyjscznaszejstronyAlenajwiecejgobolalozeludpolskiprzestalspiewaciudowadnialzegdybyPolskasierozspiewalawtedybylabydalekoszczesliwszaijakonajednazprzyczyntakiegostanuzanikunaszejniesniwskazalnaniskipoziommuzykikoscielnejIoczywisciemaracje">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-176">
+ <u xml:id="u-176.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-177">
+ <u xml:id="u-177.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Przy budżecie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego muszę w imieniu niemieckie) grupy narodowej przedstawić nasze ciężkie troski, dotyczące rozwoju życia niemieckiego w kościele i szkole.</u>
+ <u xml:id="u-177.1" who="#SHasbach">W sprawie szkolnictwa niemieckiego w Polsce dopiero niedawno wręczyłem wspólnie z b. moim kolegą s. Wiesnerem p. Premierowi szczegółowy memoriał, dotyczący wszystkich spraw szkolnych. Mogę się dlatego dziś ograniczyć do powtórzenia kilku nielicznych postulatów zasadniczych, które jeszcze w dalszym ciągu czekają swego urzeczywistnienia ze strony Rządu, aczkolwiek wysuwamy je od lat 20 i pomimo że są one tak łatwe do spełnienia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-178">
+ <u xml:id="u-178.0" who="#PrzeciezchcemytylkozebydzieciomniemieckimbylozapewnionewychowaniewjezykuojczystymiwduchunaszejkulturyniemieckiejJestesmytegozdaniazeRzadowipolskiemuniezalezynawykorzystaniuszkolydopolonizacjidziecibezsprzecznieniemieckichprzeciezniemozeRzadowizalezecnawychowaniurenegatowOboktegonaszegozadaniauznajemyzarowniewaznezadaniePanstwabydzieckoniemieckiebylowychowywanenapozytywnegoobywatelapanstwowegoMytozadaniePanstwazawszelojalniespelniamyNatomiastnaszezadaniapowiekszejczescipozostajadotychczasniespelnione">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-179">
+ <u xml:id="u-179.0" who="#Chcialbymdzisjeszczerazstwierdziczcalastanowczoscia">Szkoła niemiecka jest dla ludności niemieckiej wyłącznie sprawą kulturalną. Z ustosunkowania się władz musimy często wnioskować, że władze uważają niemiecką szkołę publiczną względnie prywatną za sprawę antypaństwową. Na skutek tego mylnego zapatrywania powstają potem, niestety, dla szkolnictwa niemieckiego niezmierne trudności. W ten sposób doszło do tego, że Niemcy w Polsce od istnienia Państwa Polskiego, zamiast rozwoju swego szkolnictwa, jak to do pewnego stopnia osiągnęła mniejszość polska w Niemczech, stwierdzić muszą zastraszający po prostu upadek. W Poznańskiem i na Pomorzu, gdzie dawniej każde dziecko niemieckie uczęszczać mogło do szkoły niemieckiej, teraz 52°/n dzieci uczęszczać musi do szkoły czysto polskiej. Na Śląsku z ogólnej liczby 20.000 dzieci w wieku szkolnym uczęszcza z powodu rygorystycznych egzaminów językowych tylko 8.700 dzieci niemieckich do szkół z niemieckim językiem nauczania. Na terenie Bielska-Białej około 53% niemieckiej młodzieży szkolnej pozbawione jest szkoły niemieckiej. Na Zaolziu szkolnictwo niemieckie jest prawie zupełnie zlikwidowane, pomimo że mi oświadczono ze strony najbardziej miarodajnej, iż zamknięcia szkół mają tam charakter przejściowy. W pięciu województwach centralnych, gdzie w roku 1918 istniało kwitnące szkolnictwo niemieckie, dziś około 88% dzieci niemieckich pozostaje bez żadnej nauki niemieckiej. Na Wołyniu 750 niemieckiej młodzieży szkolnej nie ma szkoły niemieckiej, a w Małopolsce w ostatnim roku więcej niż połowa dzieci niemieckich nie miała szkoły niemieckiej. Cyfry te dostatecznie ilustrują rozpaczliwy stan niemieckiego szkolnictwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-180">
+ <u xml:id="u-180.0" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Nie mogę skończyć mego przemówienia do budżetu Ministerstwa Oświaty nie poruszając stosunków niemożliwych, jakie się wytworzyły w ostatnich dniach na uniwersytetach, zwłaszcza na uniwersytecie poznańskim. Od 24 lutego rb. studentom niemieckim zabroniony jest wszelki dostęp do uniwersytetu. Ze wszystkich fakultetów usunięto studentów niemieckich, po części przymusowo, przy czym nie obeszło się bez ciężkich uszkodzeń. Ponieważ stosunki te trwają nadal niezmiennie po dzień dzisiejszy i studenci niemieccy z tego powodu nie mogą wykonać przepisanych ćwiczeń, przeto zachodzi obawa, że ci studenci me otrzymają przepisanych testatów od swych profesorów. W dwóch wypadkach zostało to już stwierdzone, przez co ci dwaj studenci stracili cały rok studiów. A zatem ci niewinni obywatele narodowości niemieckiej ponieśli poważne straty materialne. Znany mi nawet wypadek, że niemiecki student S.G.G.W. w Cieszynie w tych warunkach nie mógł złożyć swego egzaminu. Wolno mi przypuszczać, że p. Minister Oświaty nie popiera takich stosunków i dlatego proszę go o natychmiastowe zarządzenia w celu przywrócenia porządku i umożliwienia studentom niemieckim brania udziału w wykładach, ćwiczeniach i egzaminach.</u>
+ <u xml:id="u-180.1" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Przechodzę do spraw kościelnych. W ogólnej debacie dnia 9 bm. powiedziałem: — „Nie żądamy przywilejów, bronimy się stanowczo przed pogwałceniem za pomocą państwową naszej większości niemieckiej przez polsko-ewangelicką mniejszość na terenie Kościoła”.</u>
+ <u xml:id="u-180.2" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Stosunek Państwa uregulowany został dotychczas do dwóch kościołów ewangelickich: ostatecznie do ewangelickiego Kościoła augsburskiego wyznania w Polsce dekretem Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 25 lutego 1936 r., a prowizorycznie do ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku ustawą śląską z dnia 16 lipca 1937 r. W obydwu wypadkach przeprowadzono uregulowanie, by wbrew stanowi liczebnemu dopomóc ewangelikom Polakom do kierownictwa i przewagi w Kościele. Stosunki, panujące w tych Kościołach, są skutkiem pierwszego kroku: z jednej strony aktu przemocy i zarządzenia kierownictwa bezskutecznie starającego się przeforsować swą wolę wszelkimi środkami, z drugiej strony rozgoryczenie, awersja, zaniepokojone sumienia i walka o różne prawa. Wszędzie spory, kłótnie, zwolnieni lub wydaleni duchowni, omijane kościoły, przymus policyjny.</u>
+ <u xml:id="u-180.3" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Kościół ewangelicko-augsburski” Przytaczam decydujące wydarzenia. W kościele ewangelicko-augsburskim nie otrzymał mocy prawnej projekt ustawy, uchwalonej w r. 1923 jednocześnie przez Niemców i Polaków na synodzie, zwołanym na podstawie ustawy państwowej, lecz projekt nieznanego pochodzenia, na który zgodzili się 4 ewangelicy-Polacy. Reszta komisji, której wyłącznym zadaniem było wykonanie uchwały synodu, 4 niemieccy członkowie komisji przedstawili wniosek o odwołanie do synodu, ale odpowiedzi nie otrzymali, ani też nie powiadomiono ich o dalszym ciągu pertraktacji. Ustawa doszła do skutku wbrew uchwałom synodu konstytucyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-180.4" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Kiedy w r. 1937 zebrał się w Warszawie pierwszy synod na podstawie nowej ustawy, obecnych było 24 z 54 członków synodu. Mimo to Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zgromadzenie to uznało za prawomocny synod. Ten tzw. synod, w skład którego nie wchodził ani jeden przedstawiciel niemieckiej większości Kościoła, wybrał kolegium wyborcze, a to znowu wybrało biskupa, mianowicie dr Burschego, który nie ma zaufania większości ludu kościelnego, którą właśnie stanowią ewangelicy niemieccy. Wspomniany synod kadłubowy wybrał też członków konsystorza, a p. Minister Wyznań Religijnych zatwierdził ich na tym stanowisku. Konsystorz ten również jak i biskup, nie mający zaufania niemieckiej większości kościoła, sprawują rządy dyktatoryczne, a to z wyraźną aprobatą Ministerstwa Wyznań Religijnych. Niemcy, stanowiący 82% członków Kościoła, wykluczeni są w Kościele augsburskim od kierownictwa i administracji we własnym Kościele nie z ich winy.</u>
+ <u xml:id="u-180.5" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Ewangelicy Niemcy w augsburskim Kościele żądają równych praw. Na sposób ustosunkowania się do ich żądań wskazują następujące fakty. Z ośmiu miejsc w konsystorzu reflektują oni — chociaż są większością w Kościele — tylko na cztery miejsca, przy czym rezygnują dobrowolnie ze stanowiska prezesa i wiceprezesa. Chcą im jednak przyznać tylko 3 miejsca. Pierwsze kandydatury seniorów zostały wszystkie odrzucone, następne również za wyjątkiem jednej kandydatury.</u>
+ <u xml:id="u-180.6" who="#NiezmiernetrudnoscistawianesaniemieckimszkolomprywatnymcodoichpodstawyprawnejprzepisowbudowlanychprawpublicznychpersonelunauczycielskiegoplanunauczaniaprzepisowegzaminacyjnychitdZtegodlaludnosciniemieckiejszczegolniezasdlarodzicowpowstajaduzedodatkowekosztyprzywychowaniudzieciMoglbymtowyliczeniejawnychpokrzywdzenszkolnictwaniemieckiegodowolnieprzedluzycPozwolesobieprzytejokazjiskierowacuwageRzadujeszczeraznamojzasadniczywszystkoobejmujacymemorialwsprawienaszychzyczencodoszkolyniemieckiejJeszczerazproszeusilnieosprawiedliweiszybkiezalatwieniepozytywne">Następnie typowy wypadek ks. pastora Kleindiensta w Łucku. Wymienionemu duchownemu zostało w r. 1938 odmówione obywatelstwo polskie, wskutek czego konsystorz ewangelicki w Warszawie zwolnił go z urzędu proboszcza, a starosta powiatowy zabronił mu dalszego pobytu na Wołyniu. Z początku 1939 r. p. wojewoda orzeczeniem z dn. 5 stycznia, które zostało doręczone 21 stycznia, cofnął swoją decyzję z dn. 23 lipca 1938 r. i tym samym podstawę prawną całego postępowania, orzekając jednocześnie, że mu jednak obywatelstwo polskie nie przysługuje. Przez szereg miesięcy ks. pastor Kleindienst był bezpodstawnie pozbawiony urzędu proboszcza i poborów.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-181">
+ <u xml:id="u-181.0" who="#Zapytuje">czym mają być usprawiedliwione postępowania tego rodzaju? Kto uważa się za uprawnionego do zarzucania niemieckim duchownym i laikom nielojalnego i antypaństwowego ustosunkowania się, należy do szeregu tych ludzi, którzy nas. Niemców, codziennie w niesłychany sposób podejrzewają i denuncjują bezkarnie. Mówiłem już o tym podczas debaty głównej. Jeżeli prasa w dalszym ciągu będzie tak postępować, to fakt ten unicestwi wszelką dobrą wolę do porozumienia między ludnością niemiecką a narodem polskim. Tak samo uniemożliwia to porozumienie fakt, że uważany za pewniejszy element polski w Kościele ewangelickim dąży do opanowania większości niemieckiej, a to w celu asymilacji z uciekaniem się nawet do nikczemnych środków podejrzewania.</u>
+ <u xml:id="u-181.1" who="#Zapytuje">Ewangelicki Kościół Unijny na Górnym Śląsku. Sejm śląski, do którego nie należał żaden członek tego Kościoła, w 55 sekundach w trzech czytaniach uchwalił w 1937 r. ustawę, która stała się punktem wyjścia i źródłem najważniejszych tarć i walk o kościelno-narodowym charakterze na terenie tegoż Kościoła. Ustawa doszła do skutku bez porozumienia się z Kościołem, który wniósł sprzeciw przeciwko wspomnianej ustawie i odmówił swej współpracy przy jej wykonaniu. Zasada autonomii, zagwarantowana Konstytucją Rzeczypospolitej, na której opierało się do czasu uchwalenia ustawy życie wewnętrzne Kościoła, w ustawie śląskiej całkowicie została pominięta.</u>
+ <u xml:id="u-181.2" who="#Zapytuje">Uzasadnienie ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. podaję, że celem ustawy jest uregulowanie stosunków prawnych ewangelickiego Kościoła na Górnym Śląsku. Taką odpowiedź też otrzymałem na moje interpelacje, a p. Minister Wyznań Religijnych wypowiedział się w tym sensie w mowie swej w Sejmie w dniu 3 lutego 1938 r., oświadczając równocześnie, że wszelkie poczynania czynników kościelnych spotykają się zawsze z pełnym zrozumieniem i całkowitym poparciem władz państwowych. Ustawa śląska z dnia 16 lipca 1937 r. zaś postanawia, że ukonstytuowanie się wszelkich organów kościelnych winno nastąpić w przeciągu dwóch lat.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-182">
+ <u xml:id="u-182.0" who="#MuszestwierdziczeustawaslaskaodczasujejuchwaleniauzytazostalawtymcelubyzmieniccharakterKosciolaiosobistoscipracujacewtymKoscielewduchutegozKosciolazastapicinnymipochodzacymizinnychKosciolowewangelickich">Jakie są w szczególności skutki ustawy śląskiej z dnia 16 lipca 1937 r. i uprawianej przez Rząd polityki kościelnej na Górnym Śląsku? 20 miesięcy upłynęło od czasu ustawy śląskiej, która po myśli Rządu uporządkować miała stosunki kościelne na Górnym Śląsku, a skutek jest ten, że w stosunki kościelne wprowadzony został chaos faktyczny i prawny i że na terenie ewangelickiego Kościoła na Górnym Śląsku rozgorzały namiętne tarcia i walki o charakterze kościelno-narodowym. W ciągu 2 lat ukonstytuowane być miały organa kościelne. Dziś, po 20 miesiącach, nie zrobiono nawet początku w tym kierunku. Kościół ewangelicki na Górnym Śląsku, który w myśl Konstytucji Rzeczypospolitej cieszyć się powinien autonomią i wewnętrzną wolnością, nie posiada dziś ani naczelnych synodalnych organów, ani zwierzchnictwa duchownego, ani kierownictwa, posiadającego zaufanie większości ludu kościelnego. Prawo kierownictwa Kościołem wykonuje dziś stworzona ustawą śląska z dnia 16 lipca 1937 r. Tymczasowa Rada Kościelna, której członkowie bez wyjątku zamianowani zostali przez p. wojewodę śląskiego. Cała władza w niezależnym, uznanym przez Państwo, Kościele ewangelickim spoczywa w rękach wojewody śląskiego. Ludność ewangelicka nie ma żadnego wpływu na bieg spraw kościelnych.</u>
+ <u xml:id="u-182.1" who="#MuszestwierdziczeustawaslaskaodczasujejuchwaleniauzytazostalawtymcelubyzmieniccharakterKosciolaiosobistoscipracujacewtymKoscielewduchutegozKosciolazastapicinnymipochodzacymizinnychKosciolowewangelickich">Tylko pod przymusem wprowadzona być mogła ustawa z dnia 16 lipca 1937 r. Przytaczam następujące fakty; 6 duchownych obywatelstwa niemieckiego i 2 wówczas obywatelstwa austriackiego wydalonych zostało z granic Rzeczypospolitej; 5 duchownych obywatelstwa polskiego wydalonych zostało na podstawie ustawy o ochronie granic, w tej liczbie 3 z całego województwa śląskiego, m.in. zastępca prezydenta kościoła; 7 duchownych obywatelstwa polskiego złożono przy pomocy policji z urzędu, a częściowo wieksmitowano ich z mieszkań. P. wojewoda śląski rozwiązał 3 gminne rady kościelne i jedno zastępstwo zborowe, ustanawiając w tych gminach komisarzy. Większą część nowych, nie pochodzących z Górnego Śląska księży wprowadzono w urząd przy pomocy policji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-183">
+ <u xml:id="u-183.0" who="#PrzechodzedokoncaDoPanaMinistraWyznanReligijnychkierujenastepujacepytania">jakie zasady są dla Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego miarodajne w zakresie przez Rząd przeprowadzonego uregulowania stosunku do wymienionych dwóch Kościołów ewangelickich i do niemieckich ich większości? Czy zasada równouprawnienia wyznań, art. 114 Konstytucji? Chyba że nie. Zwracam uwagę na stosunki na Górnym Śląsku. Czy zasada autonomii kościelnej? Chyba że nie. Czy zasada skutecznej kontroli prawnej na terenie Kościoła augsburskiego? Chyba że nie. Czy zasada uznania praw mniejszości niemieckiej za niezniszczalne prawo życiowe we własnym Kościele? Chyba że nie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-184">
+ <u xml:id="u-184.0" who="#NastawienieMinisterstwaWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegowostatnichtrzechlatachdzialalnosckonsystorzaaugsburskiegowWarszawieijegoprzewodniczacegodzialalnoscwojewodztwaslaskiegoizamianowanejprzezwojewodztwotymczasowejradykoscielnejwszystkietefaktyiwydarzeniapojedynczoirazemotworzylyoczyewangelikomnarodowosciniemieckiej">Kilkakrotnie już przemawiałem z tej trybuny w sprawach ewangelicko-kościelnych i prosiłem o ulgę. W szeregu rozmów z kierowniczymi osobistościami i urzędnikami Ministerstw prosiłem o zrozumienie i życzliwe ustosunkowanie się do konieczności życiowych ludności ewangelicko-niemieckiej. Wszystkie starania moje o poprawę jej położenia nie odniosły rezultatu. Pan Prezydent Rzeczypospolitej w doniosłym akcie zapewnił w dniu 5.XI. 1937 roku mniejszości narodowej niemieckiej prawo do kościelnego organizowania się. Tu otwiera się nowa droga. Przypominam, że droga ta nie jest nieznana i narodowości polskiej. Deklaracja Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5.XI. 1937 roku będzie punktem wyjścia dla dalszych starań mych niemieckich współwyznawców.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-185">
+ <u xml:id="u-185.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-186">
+ <u xml:id="u-186.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Omawiane dzisiaj kwestie dotyczyły dwóch zasadniczych zagadnień. Oba te zagadnienia pragnę poruszyć w krótkim przemówieniu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-187">
+ <u xml:id="u-187.0" who="#PierwszezagadnieniedotyczykryzysuktoryprzezywaszkolasredniawzwiazkuznieuregulowanymjeszczeiniedostateczniesprecyzowanymwpraktyceprogramemszkolgimnazjalnychazwlaszczaitopodkreslictrzebaszkollicealnychZagadnienietomaniewatpliwiedwaaspekty">aspekt pierwszy — to jest akcja wychowawcza, a drugi — to jest akcja naukowa, zagadnienie kształcenia młodzieży.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-188">
+ <u xml:id="u-188.0" who="#Nadtomuszepodniescrzecznastepujaca">młodzież, która przychodzi do szkół wyższych, jest już selekcjonowana poza szeregiem selekcji, co do konstytucyjności których podnoszono bardzo wiele zastrzeżeń, nadto przez selekcję majątkową. Proszę zwrócić uwagę, że według ostatnich wykazów statystycznych, tzw. Fundusz Opłat Studenckich sięga sumy 7.200.000 zł, a z funduszu tego idą teraz przydziały na zakłady naukowe i suma tych przydziałów wzrasta. Równocześnie zmniejsza się dotacja z budżetu państwowego na zakłady naukowe. Wobec tego młodzież akademicka w coraz większej mierze sama dziś utrzymuje te zakłady naukowe, albowiem na fundusz, który dawniej płynął z budżetu państwowego, dzisiaj odchodzi z góra 77%. Wszystkiego 23 idzie na pomoc dla młodzieży akademickiej. Tak więc młodzież akademicka musi być według tej struktury młodzieżą średnio zamożną. I oto struktura społeczna tejże młodzieży wykazuje, że jest tam znikomy procent młodzieży ze wsi; wszystkiego 2% rodziców — to właściciele powyżej 15 ha. 3T—3 właściciele od 5 do 15 ha, 5%—właściciele poniżej 5 ha, 3% — właściciele powyżej lub po 50 ha. Przedsiębiorcy więksi (mówię o rodzicach) stanowią około 6%, mniejsi — około 13^1/2^, urzędnicy państwowi — około 17,4 pracownicy umysłowi — około 18%. A potem idą małe odsetki rodziców, pochodzących z wojska, policji, pracowników fizycznych i pewna ilość emerytów. Otóż wszystko to są ludzie (te wyższe procenty) o stałych względnie zarobkach miesięcznych. Nadto jasną jest kwestią, że młodzież ta nie ma już zatem bezpośredniego — chyba, że go nawiązuje — pochodzeniowego, jakbym powiedział, kontaktu ze sferami robotniczymi i wiejskimi i zatem— to jest wniosek już socjologiczny — ideologia młodzieży akademickiej nie jest identyczną z postawa ideową najszerszych rzesz społeczeństwa. ale odzwierciedla postawę ideowa swojego środowiska. To środowisko, jako przeważnie mieszczańskie, znajduje się oczywiście w szeregu kontrastów z innymi warstwami, o których to kontrastach zaraz mówić będę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-189">
+ <u xml:id="u-189.0" who="#TekontrastygrupmieszczanskichoczywisciedotyczawnajwiekszejmierzemlodziezyzydowskiejIdlategowlasniemuszetotutajpodkreslicponiewazpodnoszonesateciagleaktydyskryminacjiZydownawyzszychuczelniachzeprzedewszystkimsprzeciwiatosieprzeznaczeniuzyciowemuorazideowemuuczelniPowolamsietutajnaniebylejakaopiniealbowiemnaopiniewielkiegouczonegofrancuskiegoPasteuraktorywypowiedzialslowajakiespokojnietupowtorzycmoge">— „Uczony ma ojczyznę, ale nauka jej nie ma.” A ponieważ niewątpliwie każdy uniwersytet poza swoją wielką bazą narodową i bazą państwową jest jednocześnie zakładem naukowym, który naukę winien dawać wszystkim tam po naukę przychodzącym, przeto musimy oświadczyć, że wprowadzenie czynnika dyskryminacji zaprzecza zasadzie swobody nauczania i zasadzie swobody korzystania z nauki, która powinna być dorobkiem i skarbem wszystkich.</u>
+ <u xml:id="u-189.1" who="#TekontrastygrupmieszczanskichoczywisciedotyczawnajwiekszejmierzemlodziezyzydowskiejIdlategowlasniemuszetotutajpodkreslicponiewazpodnoszonesateciagleaktydyskryminacjiZydownawyzszychuczelniachzeprzedewszystkimsprzeciwiatosieprzeznaczeniuzyciowemuorazideowemuuczelniPowolamsietutajnaniebylejakaopiniealbowiemnaopiniewielkiegouczonegofrancuskiegoPasteuraktorywypowiedzialslowajakiespokojnietupowtorzycmoge">Musimy teraz podkreślić, że stanowisko naszych władz w stosunku do zagadnienia młodzieży żydowskiej nie było jednolite. I nie potrzebuję sam tego stwierdzać, wyręcza mnie w tym organ prasy, który pewną część młodzieży popiera w jej tendencjach, a mianowicie — — „ABC” pisze w dniu 20 lutego 1939 r. o triumfie, który spowodowany został działalnością młodzieży, a który wyraził się w stopniowych ustępstwach władz. Ponieważ jednak niewątpliwie postępowanie władz, zarówno władz wyższych, naczelnych w szkolnictwie polskim, jak i postępowanie profesorów i rad profesorskich w wyższych uczelniach wynikło z jakichś przesłanek, więc o te przesłanki muszę teraz zapytać. Moje domniemanie jest następujące: władze akademickie głosiły poprzednio, że nie mogą wprowadzić separacji młodzieży pod aspektem tym, że jest to młodzież żydowska, albowiem uważały, że nauczanie jest w ramach uczelni jednakowe dla wszystkich — i uważały, moim zdaniem, słusznie. Jeżeli dziś władze zmieniły zasadę, zmieniły swój punkt widzenia na rolę nauczania w szkole wyższej, czy też szło im o porządek i spokój? Jeżeli władze zmieniły zasadę, to muszę powiedzieć, że co najmniej dziwnym to jest wypadkiem, albowiem poprzednia decyzja miała charakter zasadniczy. Z zasad nie można tak rychło i tak pośpiesznie rezygnować, jeżeli się chce zachować autorytet swego przekonania, zarówno autorytet moralny siły i powagi swego przekonania, jak i autorytet wychowawczy. I tu właśnie ta kwestia jest zasadnicza. Jeżeli bowiem młodzież, która może błądzi w tym wypadku, ale niewątpliwie błądzi krzywdząc innych, jeśli młodzież widzi, że to, co zostało wypowiedziane przeciw jej stanowisku, nie reprezentuje niezłomnej zasady, to oczywiście młodzież — ta młodzież, która to robi, podkreślam— może rozumować, że jeszcze większy nacisk wywierając, osiągnie swe cele czy też cele rzekome, pozorne.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-190">
+ <u xml:id="u-190.0" who="#MlodziezzydowskazostalaskazananatozemasiedziecnalawkachoddzielnychzemusibycodseparowanaKogosieodseparowujeLudziodludziProszePanowtojestdemagogiaPrzeciezpprofBartelpowiedzialdzisiajzemlodziezzydowskauczysieIgdybymoglasieuczyctobysieuczylaitylkouczylaAlejezelisiejesiejadrozpaczyizalutowtakimrazieniemoznamiecpretensjidotejmlodziezyzajejrozgoryczenie">Proszę Panów! Rzecz jest dalsza. Gdyby kiedykolwiek u kogokolwiek z Państwa zaszedł ten wypadek, że córka czy syn przyszedłby z zakładu naukowego bądź pobity do krwi, bądź zepchnięty na inną stronę ławek i nie rozumiałby dlaczego, i powiedziałby, że nie usiądzie na tych ławkach, to czy kto z Państwa byłby w stanie namawiać go, żeby usiadł dla — „porządku?” Myślę, że nie! Zasada, że dla porządku , można niszczyć honor ludzki, ta zasada jest do głębi niesprawiedliwa, pomijając, że jest niezgodna z zasadami Konstytucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-191">
+ <u xml:id="u-191.0" who="#Mlodziezzydowskaniechceusiascnatychlawkachwiecstoi">Proszę Panów! Młodzież ta oświadczyła, że siedzieć na tych ławkach nie będzie i z całą determinacją, z żalem i z rozpaczą stoi, nie siedzi. Cierpi ona moralnie, ale przecież ma prawo wyrazić protest. Tymczasem jeden i drugi profesor, przynajmniej o jednym wiem na pewno, nie podpisuje indeksów tym studentom, którzy nie siedzą, a stoją.</u>
+ <u xml:id="u-191.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-192">
+ <u xml:id="u-192.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-193">
+ <u xml:id="u-193.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! W dzisiejszej debacie, która chwilami nosiła charakter bardzo dramatyczny i, przyznają otwarcie, przygnębiający dla tych, którzy jej słuchali, wiele czasu było poświęcone zagadnieniu wyższych studiów, wychowywaniu tego, co we współczesnym języku nazywa się — „elitą” społeczeństwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-194">
+ <u xml:id="u-194.0" who="#Bezwatpieniajesttozagadnienieniezmierniewazne">Przywódcy duchowi w każdym społeczeństwie odgrywają wielką rolę. Wszystko to, co się ujawnia jako zło w życiu młodzieży, która w przyszłości ma przewodzić narodowi, może wywołać zrozumiały niepokój i troskę. Ale pod koniec tej debaty chciałbym, ażebyśmy sobie uprzytomnili, że o przyszłości naszego narodu nie elita będzie decydowała. Tych kilkadziesiąt procent chłopów i robotników, których poziom życia duchowego trzeba podnieść, których kulturę trzeba rozwinąć, których dzieciom trzeba dać szkołę i wychowanie narodowe — to jest najważniejszy problem życia polskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-195">
+ <u xml:id="u-195.0" who="#TaksieskladanietylkozresztawPolscealeinacalymswieciezemiastatewielkieskupiskamajaspecjalnyprzywilejzemajalepszemieszkaniakomunikacjeobslugezdrowiazaspakajaniepotrzebkulturalnychbomiastomwielkimskupiskomsluzyiPanstwoisamorzadsluzaurzedyiinstytucjeWiesprzytympokonywaniuprzestrzeniktorezawszebyloijesttrudnepozostajenadrugimplanieChociazwdzisiejszejdyskusjibylyglosyzaczepiajaceotozagadnieniemiedzyinnymiiprektoraMiklaszewskiegopragnalbymzajacjeszczetrocheczasuWysokiejIzbiemowiacoproblemiewychowaniaiksztalceniaszerokichmasspoleczenstwapolskiego">Zadowoleni jesteśmy, i tego nam zazdroszczą wszystkie narody zachodnie, że jesteśmy narodem młodym. Dane statystyczne każdego roku sygnalizują mimo odchyleń, że utrzymujemy się w pierwszym szeregu. To jedynie Polska wśród wielu krajów ma 43% młodzieży w wieku do 25 lat. Jedynie Polska jest narodem młodym. Wyprzedzamy pod tym względem nawet Italczyków, którzy mają w tym wieku młodzieży 39%. Dalej stoi Francja i nawet Niemcy. Jesteśmy narodem młodym, ale któż tę młodość narodowi zapewnia? 68% przyrostu tych młodych sił daje wieś.</u>
+ <u xml:id="u-195.1" who="#TaksieskladanietylkozresztawPolscealeinacalymswieciezemiastatewielkieskupiskamajaspecjalnyprzywilejzemajalepszemieszkaniakomunikacjeobslugezdrowiazaspakajaniepotrzebkulturalnychbomiastomwielkimskupiskomsluzyiPanstwoisamorzadsluzaurzedyiinstytucjeWiesprzytympokonywaniuprzestrzeniktorezawszebyloijesttrudnepozostajenadrugimplanieChociazwdzisiejszejdyskusjibylyglosyzaczepiajaceotozagadnieniemiedzyinnymiiprektoraMiklaszewskiegopragnalbymzajacjeszczetrocheczasuWysokiejIzbiemowiacoproblemiewychowaniaiksztalceniaszerokichmasspoleczenstwapolskiego">Ale zobaczymy, w jaki sposób tej młodzieży jesteśmy w stanie dzisiaj zapewnić kształcenie, wychowanie, przygotowanie jej do zamierzonej przebudowy społecznej i gospodarczej Polski. Nie chcę uderzać w tragiczne tony, bo p. rektor Miklaszewski ma rację, że tu długich lat trzeba. Ale jeżeli mówię o tym, to dlatego, że przyczynom naturalnym trzeba przeciwstawić planowy wysiłek. Uprzywilejowaniom miast musi odpowiadać świadoma polityka oświatowo-kulturalna dla wsi. Weźmy cyfry statystyczne, które są podawane w urzędowych sprawozdaniach Ministerstwa i które mogą stanowić podstawę do wydania sądu o ustroju szkolnym w Polsce. Ja, choć trochę pracy nauczycielskiej wykonałem, przyznają otwarcie, że nie miałbym odwagi wydać osądu, czy ostatnia reforma szkolna była złą. Koncepcja niewątpliwie była słuszną. To żeby synowie chłopów, inteligentów, robotników, ubogich czy zamożnych siedzieli w jednej szkole powszechnej to jest zasada bardzo dobra, gdyż w Polsce jest daleko więcej kastowości, aniżeli nam się wydaje, gdyż u nas ten, kto ma o jedną morgę lub o 10 zł więcej uposażenia, uważa się za kogoś wyższego od tych, którzy mają mniej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-196">
+ <u xml:id="u-196.0" who="#TazasadaszkoleniaiwychowaniamozejeszczebardziejprzyczynicsiedonaszejzwartoscidojednolitejpostawymoralnejcalegonaroduNiemcynainnejdrodzerealizujatencelNjestetydalecyjeszczejestesmyodjednolitejszkolypowszechnejNietwierdzezenieosiagniemytegoaledzisiejszystanjesttakizeniemajednolitejszkolypowszechnejAgdyJejniemaniemozebyctezmowyozapewnieniuwszystkimdzieciomwPolscerownychwarunkowwosiaganiuwyzszychszczeblinauczaniaPadlydzisiajtuslowaktorechcenajgorecejpoprzecPrzyznajaotwarciezepoddajarewizjiswojedawnepogladynaspraweorganizacjiszkolnictwapowszechnegoNasniestacnatobysmywpredkimczasiemoglizbudowactejednolitawysokostopniowaszkoleDlategomusimyzuznaniempodniesczeObozZjednoczeniaNarodowegowodniesieniudoszkolnietwawypowiedzialopiniezeszkolapowszechnamanietylkoprzygotowacdowyzszegostopniaalemusidacminimumpraktycznychwiadomosciidlatychktorzynaniejpoprzestanaboniebedzieichstacnatobyksztalcicsiewyzejTauwagadzisiajprzychodziminamyslmimozeuznajazasadynaktorychopartybylprogramreorganizacjiszkolnictwasadzetylkozelatadlugiebedzieonrealizowanyChcialbymjednakzebytenokresprzejsciowyniespowodowalpokrzywdzeniamlodziezyszkolwiejskichzmozliwosciamiksztalceniasiebozewsipo">winniśmy najobficiej czerpać materiał ludzki, który odradzać winien pozostałe warstwy narodu. Dzisiejszy stan nie jest dobry. W czasie, w którym ja rozpoczynałem pracę nauczycielską, kiedy sam przeprowadzałem statystykę, z radością mogłem stwierdzić, że w szkole średniej, w której wykładałem, 36% uczniów pochodziło ze wsi, w seminarium nauczycielskim, którego byłem kierownikiem — 80% synów chłopskich. Proszę zajrzeć do roczników statystycznych za ostatnie lata. Spada ciągle liczba młodzieży wiejskiej w szkołach średnich. Jeżeli chodzi o ostatnie dane, to na trzydziestu paru chłopców, kończących szkoły powszechne w mieście, jeden dostaje się do gimnazjum, a ilu chłopców wiejskich dostaje się do gimnazjum? Na kilkuset chłopców, kończących szkołę powszechną, dostaje się jeden do gimnazjum i to oczywiście tylko ze szkół wyżej zorganizowanych, bo gdybyśmy wzięli tę młodzież, która kończy zaledwie jedno-, czy dwuklasową szkołę, to stosunek będzie jak 1 :15.000. Przy szkołach 3—4-klasowych wypada przeciętnie jeden uczeń na 600. Te cyfry świadczą o bardzo złym stanie. Zwrócenie uwagi na ten problem nie wypływa z moich przekonań politycznych—służenia tylko sprawie udowej, mówię to z przemyślanego i głębokiego przekonania: każdy naród musi się odradzać przez dopływ ludzi ze wsi, wszystkie warstwy i zawody, nie wyłączając — „elity”, muszą czerpać nowe siły ze wsi. Jest na przykład tragedią i klęską narodu żydowskiego, że nie ma on tego oparcie w ziemi, że jest — „Żydem wiecznym tułaczem”, rozproszonym po miastach wszystkich państw świata, jednostronnie uwarstwowionym, ale prawie nigdzie nie odradzającym się z ziemi. W przeszłości warstwa ziemiańska była odradzającą siłą narodu, warstwą, która dostarczała świeżych sił miastom. Dzisiaj przychodzi kolej na chłopów. Oni muszą przez swych wykształconych synów zasilać inne warsztaty, bo są niewynaturzeni materialistyczną cywilizacją współczesną, bo zachowali zdrowie fizyczne i moralne. W nich jest coś więcej, jest czystość rasy, która jest i nam potrzebna. I dlatego jeżeli działają naturalne zupełnie przyczyny, które uprzywilejowują miasta, to konieczną jest pewna celowa i świadoma polityka szkolna na wsi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-197">
+ <u xml:id="u-197.0" who="#TojestsadzenajwazniejszaczesczagadnieniaszkolnegowPolsceWydajemisiezewieleztychsprawktorebylytaktragiczniecharakteryzowanesprawystosunkownawyzszychuczelniachznajdatezrozwiazanieprzezwiekszydoplywdotychuczelnimlodziezywiejskiejMogezapewnicWysokaIzbeawiekszoscPanowSenatorowznanaszestosunkiwiejskiezetamlodziezniewniesiechamstwadonaszegozyciaWarstwywiejskiemajaswojakultureswojepoczuciegodnosciludzkiejiswojstosunekpowaznydowielkichzagadnienzyciaidopracyumyslowej">Jeżeli mówimy o objawach zdziczenia, które i ja mam odwagę głośno potępić, to objawy zwyrodniałych walk politycznych, które obserwujemy w stosunku do przeciwników czy profesorów, muszą mieć też i głębsze podłoże, wyrastać w niezdrowych warunkach naszego życia. Ale zanim przejdę do tego tematu, chciałbym zwrócić uwagę, że młode pokolenie Polaków to nie tylko dzisiejsza młodzież uniwersytecka na tej czy innej uczelni. Mówiąc o młodzieży, mówimy o całym młodym pokoleniu. My już do niego nie należymy. Już 25 lat upłynęło od 1914 r. Już niejedno pokolenie młodych weszło do czynnego życia.</u>
+ <u xml:id="u-197.1" who="#TojestsadzenajwazniejszaczesczagadnieniaszkolnegowPolsceWydajemisiezewieleztychsprawktorebylytaktragiczniecharakteryzowanesprawystosunkownawyzszychuczelniachznajdatezrozwiazanieprzezwiekszydoplywdotychuczelnimlodziezywiejskiejMogezapewnicWysokaIzbeawiekszoscPanowSenatorowznanaszestosunkiwiejskiezetamlodziezniewniesiechamstwadonaszegozyciaWarstwywiejskiemajaswojakultureswojepoczuciegodnosciludzkiejiswojstosunekpowaznydowielkichzagadnienzyciaidopracyumyslowej">Wspomniałem o tym na Komisji. Byliśmy w COP-ie i kogo tam przy warsztatach widzieliśmy? Młodzież wychowaną w szkołach polskich, uniwersytetach i politechnikach polskich. Ona buduje Rożnów i Stalową Wolę. Może są tam i kierownicy z naszego pokolenia, ale olbrzymią większość pracujących, dźwigających gospodarczo Polskę stanowi pokolenie wychowywane w Polskich szkołach i przez profesorów polskich. Więc nie jest znowu tak źle. Badajmy jednak przyczyny dzisiejszego nienormalnego stanu na uczelniach. Jakkolwiek prof. Bartel złokalizował skargi — za co jestem mu wdzięczny — i nie generalizował zarzutów, mówił bowiem — „nie wiem jak jest w innych uczelniach, tak jest we Lwowie, i to dotyczy może 10% młodzieży, która tak się zachowuje”, ale mimo to wszyscy mogliśmy ulec pod wpływem jego wymowy, argumentacji, osobistych przeżyć wrażeniu, że takie jest oblicze całej dzisiejszej młodzieży. Dlatego raz jeszcze stwierdzam, że zarzuty dotyczyły lwowskiej młodzieży. Natomiast należy sobie powiedzieć, że duża część młodzieży polskiej przechodzi fermenty ideowo-polityczne. Nie łudźmy się, że nie przechodzi i nie podlega tym fermentom. Bardzo często z tego powodu rodzi się krytyka, sięgająca głębiej aniżeli ojcowska tylko krytyka w stosunku do młodych, rzekomo nie postępujących tak, jak myśmy postępowali. Patrzymy na to z niepokojem. Ale przyjrzyjmy się warunkom, w jakich młodzież wychowuje się. Czyż profesorowie uniwersytetu są za te warunki odpowiedzialni? Jako dawny nauczyciel i dyrektor szkoły mogę oświadczyć, iż odpowiedzialnymi za postępy nauczania są przede wszystkim profesorowie. Ale co innego jest sprawa wychowania. Za wychowanie młodzieży nie może brać odpowiedzialności tylko szkoła czy uniwersytet, bo nie tylko one wychowują młodzież. Młodzież wychowujemy przede wszystkim my, starsze społeczeństwo, nasze życie zarówno rodzinne jak polityczne, jak społeczne — wszystko to młodzież wychowuje.</u>
+ <u xml:id="u-197.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-197.3" who="#TojestsadzenajwazniejszaczesczagadnieniaszkolnegowPolsceWydajemisiezewieleztychsprawktorebylytaktragiczniecharakteryzowanesprawystosunkownawyzszychuczelniachznajdatezrozwiazanieprzezwiekszydoplywdotychuczelnimlodziezywiejskiejMogezapewnicWysokaIzbeawiekszoscPanowSenatorowznanaszestosunkiwiejskiezetamlodziezniewniesiechamstwadonaszegozyciaWarstwywiejskiemajaswojakultureswojepoczuciegodnosciludzkiejiswojstosunekpowaznydowielkichzagadnienzyciaidopracyumyslowej">Jest mi ciężko o tym mówić, ale uderzmy się w piersi i odpowiedzmy, jaką ma młodzież atmosferę życia rodzinnego w Polsce? Młodzież wychowuje też rodzina, kościół, wojsko i to wszystko, o czym i p. prof. Bartel wspominał — i to kino, i prasa, i książki. Ileż spośród książek czytanych, wyróżnionych szerzy kult — „chamstwa”, cynizmu, brutalności, zdziczenia obyczajów! (Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-198">
+ <u xml:id="u-198.0" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">o to, że podlega pewnym wpływom politycznym. Jeszcze raz stwierdzam, że dla tych metod, którymi rzekomo chce się leczyć nasze życie polityczne, mam tylko potępienie, bo uważam, że one nie doprowadzają do uzdrowienia życia politycznego. To będzie tylko jeszcze zanarchizowanie tego życia. Ale nie zapominajmy o „światowej atmosferze” dla tych spraw. Tu padły skargi, że nie ma kultu dla nauki, dla pracy intelektualnej. Czyż młodzież ma tak dużo dowodów, że ten kult dziś istnieje w świecie? Dla kogo jest kult w wielu państwach? Potrzebny jest tam — „spec”, fachowiec i to zarówno na wschodzie jak i na zachodzie. Ale ludzie nauki, ludzie intelektu, ludzie inicjatywy, niezależnej opinii — tacy są niepotrzebni. Młodzież to widzi. I to jest właśnie ogólną atmosferą życia — bo przecież my nie żyjemy na księżycu — która i do Polski przenika. Trzeba to wszystko brać pod uwagę, jeżeli się chce wydawać sąd o młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-198.1" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">Zapewne trzeba ekscesom przeciwdziałać. Biernym być nie można. Tam, gdzie jest zbrodnia, karygodny występek, tam, gdzie jest wykroczenie poza ramy kodeksu karnego, poza ramy przyjętych u nas praw i obyczajów, równie dobrze musi być karany akademik, jak i każdy obywatel. Ale jeżeli chcemy leczyć ten stan, to nie zrzucajmy tylko odpowiedzialności na profesorów uniwersytetu, bo nie oni są odpowiedzialni za wychowanie młodzieży, tylko sięgnijmy do tych przyczyn, które trzeba usuwać w naszym życiu. I jeszcze jest jedna rzecz. Ja też często zarzucam to samo młodzieży, co z ojcowskim, ale mocnym akcentem wypowiedział Minister Zarzycki. Młodzież głosi, że chce rozwiązać szybko wiele zagadnień, a nas już uważa za tych, którzy nie dorównują jej w marszu, którzy nie mogą zdobyć się na śmiałe decyzje, co — zdaniem jej — powinno mieć miejsce dla szybkiej przebudowy życia polskiego. Ale tej młodzieży miejsce przede wszystkim jest tam, o czym mówił Minister Zarzycki. Trzeba przygotowywać się do zajęcia wszystkich placówek, które są opuszczone i zaniedbane, trzeba postępować wzorem tych, którzy w okresie niewoli szli do miasteczek, osad, wsi jako lekarze czy adwokaci, jako pracownicy różnych instytucyj gospodarczych, oświatowych docierali do najszerszych mas. I te dążenia trzeba w młodzieży rozbudzić, trzeba jej pokazać choćby np. potrzeby naszych ziem kresowych. Profesor Bartel mówił o zakłamaniu. Tak, jest wiele zakłamania. Toteż trzeba młodzieży mówić prawdę, a nie głosić pustych, napuszonych słów, w które ona nie wierzy, bo widzi rzeczywistość życia polskiego. Trzeba jej pokazać rzeczywistość taką, jaka jest, i wskazywać na ciężkie obowiązki, do których młodzież musi być przygotowana.</u>
+ <u xml:id="u-198.2" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">Przejawy zdziczenia i anarchii, które były tu przytaczane, zapewne nie są sławą naszego imienia. Cóż na usprawiedliwienie można powiedzieć? Że w przeglądzie tych wydarzeń na całym świecie my jesteśmy jeszcze krajem dobrze wyglądającym. Wiem, że profesor Bartel powie, że to, jest mała pociecha dla nas bo jego ideał życia narodowego jest inny. Zapewne. Ale wszystko trzeba brać miarą porównawczą z tym, co się gdzie indziej dzieje. Dlatego też w swych osądach i w swych wyrokach nie trzeba zbytnio generalizować. Pojedyncze złe przejawy trzeba tępić i wypleniać, ale nie mogą one być ani dla rias, ani tym bardziej dla opinii publicznej dowodem powszechnym zła w życiu młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-198.3" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">A teraz jeszcze jedna uwaga. Młodzież nie ma całkowicie racji, jeżeli jej się wydaje, że my już nie dotrzymujemy kroku, że tylko ona potrafi szybko pewne zagadnienia rozwiązać. Oprócz woli i decyzji potrzebne jest i doświadczenie życiowe, które myśmy nabyli. Młodzież — „mierzy swoje siły na zamiary — słusznie, ale niestety pewne wielkie problemy potrzebują i środków materialnych do ich rozwiązania.</u>
+ <u xml:id="u-198.4" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">Ale jest dla nas przestrogą to, co kiedyś powiedziałem, mówiąc o młodzieży: — „Młodzież zawsze ma rację”, bo w niej jest instynkt życia, który w nas starszych zanika. My jesteśmy starsi i wiele rzeczy nie odczuwamy, bo tracimy ten instynkt życia młodego. To jest prawo biologiczne. Ja nie jestem humanistą, tylko przyrodnikiem i wiem, że prawa biologiczne mają swój głos w życiu człowieka i społeczeństwa. Jeżeli my starsi zagadnień wysuwanych przez młodzież nie będziemy rozwiązywali, to młodzież traci do nas zaufanie, burzy się, fermentuje, podlega niesłychanie łatwo wszelkim wpływom z zewnątrz. Któż wie nadto, kto wśród niej działa, jakie konspiracje, o czym była mowa i jakie „mafie” pragną wykorzystać serca i zapalne umysły młodzieży. Daleki jestem od rzucania słowa — „obce agentury”. Ale czyż tak wielu zależy w świecie, by Polska była silna? Czyż tak wielu mamy przyjaciół, żebyśmy nie przypuszczali, że i tam działają różne wpływy o to, by środowisko młodych było w ciągłym fermencie? Reasumując powtarzam: od nas, starszego społeczeństwa w dużym stopniu zależy, aby młodzież wróciła do spokojnej pracy, żeby młodzież zabrała się do studiów, żeby się przygotowała do objęcia tych placówek, które już czekają na nią. W niedługim czasie na pewno będziemy mieli brak sił fachowych, o czym już mówił mój przedmówca, brak inteligencji zawodowej, przygotowanej do objęcia szeregu powstających i rozwijających się placówek. Ale trzeba też pewne problemy szybciej rozwiązywać i zmienić atmosferę życia starszego społeczeństwa, życia rodzinnego, społecznego i politycznego.</u>
+ <u xml:id="u-198.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-198.6" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">Marszałek: Głos ma s. Bruski.</u>
+ <u xml:id="u-198.7" who="#ItosaprzyczynyktoredzialajanamlodziezujemnieAlepozatymmlodziezzostalaoskarzona">S. Bruski: Wysoki Senacie! P. senator Bartel dał bardzo wnikliwą analizę stosunków w szkole średniej, z którą jako nauczyciel tejże szkoły zupełnie się godzę. Dlatego dodam tylko kilka uzupełnień, żeby odpowiedzieć na pytanie, dlaczego zwłaszcza szkoła średnia jest daleka od ideału. Szkoła nasza jest demokratyczna. Przychodzą do niej elementy ze wszelkich środowisk miejskich i wiejskich. Żeby tak różnorodnie wychowany, a raczej nie wychowany element opanować, trzeba niesłychanie subtelnych, głębokich i inteligentnych metod pracy. Na to 4-letni okres pracy w gimnazjum jest za krótki, a efekt pracy objawia się wtedy, gdy młodzież z gimnazjum pozostanie w liceum tego samego zakładu, inaczej linia wychowawcza się załamie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-199">
+ <u xml:id="u-199.0" who="#JakiesajeszczeniedomaganiaKladziesieogromnynacisknawychowaniefizycznearownoczesniemlodziezdusisiepodczasnaukiwmalychprzepelnionychklasachgdzienaukaprzyzamknietychoknachstajesiemekaitorturaalbowiembrakfunduszownarozbudowealbowiemzpowodubrakukredytownietworzysierownoleglychoddzialowWtakichzespolachklasowychwynikipracymuszabycbardzooplakanealetojuzniejestwinaaniMinisterstwaaninauczycielaJezelimimotoprzytakimnastawieniumlodziezyzenalekcjachlacinymyslionaopingpongunahistoriimarzyozawodachwkoszykowkejeslimimotoszkolatasieniezalamalatojesttobezsprzeczniewielkazasluganauczycielstwaktorepracujacwtakichwarunkachmusizsiebiewydobywacwielkizapalienergiemiecduzainicjatyweientuzjazmpolaczonyzeznajomosciapsychologiiiduzadozedobrejwoliwczuwaniasieworbitezainteresowandzisiejszejmlodziezyDziekitejofiarnejirzetelnejpracypoziomnaukimimozalownaszychpesymistowstalesiepodnosiimlodziezosiagatoprzygotowaniejakiejejzakreslilprogramNauczycielezrobiliswojeirobiaRobiatezswojeiwladzeszkolnealektonierobiktoniepomagaimwosiagnieciuidealowSpoleczenstworodziceiprasaBojakwygladawspolpracadomuzeszkolaOcoszkolazabiegaioczymtylesiepisze">Jeśli chodzi o wiejski świat pracy, to tylko mały odsetek mieszka w bursach, reszta dojeżdża. Nauczycielstwo ma tylko jakieś 5 — 6 godzin, a resztę czasu albo są na mieście, albo dojeżdżają. Gdzie tu można mówić o wpływie wychowawczym?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-200">
+ <u xml:id="u-200.0" who="#InteligencjaOjciecprzychodzacypoznododomucieszysiezemuchlopakniezawracaglowywieczoremidzienazebraniematkanabrydzaasynidziedokinalubnalumpkeKtosiesitaraojegowychowanieKorepetytorGdziejestwspoldzialaniezeszkolaChybatrzyrazydorokunawywiadowkachokrzyczanychjakoudrekarodzicowaktoresaraczejudrekanauczycieliboileztamuslyszysiepretensjizalownarzekannaniesprawiedliwoscprzesladowanietegodobregosynkaAprzeciezjeststaraprawdazeszkolanigdyniezastapirodzicownajlepszynauczycielnigdyniezastapimatkiWiectamgdzieszwankujewychowalnedomoweiszkolanicniezrobichociaznaukasamawsobiemaelementywychowawczezktorychoczywisciedobrynauczycielkorzysta">Przyznaję, że w programach szkolnych dużo jest formalizmu, dużo balastu oraz poważne braki istotnych rzeczy, ale z tym się walczy, braki się uzupełnia, przerosty usuwa. Jednak prace te będą Syzyfowe, o ile nie polepszy się bytu nauczyciela, o ile nauczyciel będzie nadal przeciążony, o ile klasy nie będą normalne, pomoce naukowe dostateczne, o ile pieniądze składane przez rodziców na taksę administracyjną będą nadal częściowo zużywane na cele ze szkołą niezwiązane. Administracja szkolna będzie kulała, o ile dyrektor nadal będzie zaharowany, źle opłacany, a sekretarz szkolny będzie otrzymywał głodowe pensje bez praw urzędniczych. Stan zdrowia młodzieży nie podniesie się, jeżeli lekarz szkolny będzie czas swój w 2,3 poświęcał wykonywaniu statystyk, a nie badaniom.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-201">
+ <u xml:id="u-201.0" who="#WtymduchudzisiajpracujemyTowszystkostaniesiecialemkiedynauczycielstwobedziemialomoznoscoddaniasiecalkowicieibezresztysprawieszkolyimlodziezygdysiejezwolnizezbednychobowiazkowspolecznychgdysiemudagodziwepensjetakiezebynauczycielniepotrzebowalglodowacwzglednieszukacgdziekolwiekdodatkowejpracyzarobkowejTojuzzalezynietyleoddobrejwolipMinistraWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegoileraczejodpMinistraSkarbuiparlamentuWiecapelujegoracodoczynnikowmiarodajnychwimieniucalegonauczycielstwa">Dajcie nam nową, sprawiedliwą ustawę uposażeniową.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-202">
+ <u xml:id="u-202.0" who="#Nastepniemamylicznebrakiwrozbudowieszkolnictwapowszechnego">Jeszcze jedna sprawa — sprawa filmów. Film jest dzisiaj potrzebą kulturalną, a nie tylko rozrywką. Tymczasem, szczególnie w małych miastach, filmy są okropne. Przede wszystkim Ministerstwo Spraw Wewnętrznych zbyt liberalnie traktuje pozwolenia dla młodzieży. Niejednokrotnie przychodzą właściciele kin z pozwoleniem dla młodzieży od lat 12, tymczasem film absolutnie się dla tego wieku nie nadaje. Dobrze byłoby, żeby Ministerstwo Spraw Wewnętrznych cokolwiek ten liberalizm hamowało i po prostu zakazywało uczęszczania na takie filmy. Filmy te absolutnie nie mają kształcącego charakteru. Szczególnie, jeśli chodzi o polskie filmy, to zdaje mi się, że bardzo mało jest takich, aby nie było scen w karczmie z jakąś pijatyką; młodzież to widzi. Czy to ma być popieranie monopolu — nie wiem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-203">
+ <u xml:id="u-203.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Jędrusik.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-204">
+ <u xml:id="u-204.0" who="#SJedrusik">Wysoki Senacie! Rzeczowe, ściślej mówiąc, szczegółowe sprawy, dotyczące i związane z budżetem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, omówione były przeze mnie dość wyczerpująco na Komisji Budżetowej, więc do nich powracać nie będę. Zaznaczę tylko, że tak zwane bolączki dzisiejszego szkolnictwa i oświaty, jak przeludnienie klas, prymitywne warunki higieniczne, brak budynków szkolnych i etatów nauczycielskich, przeważająca w szkolnictwie powszechnym ilość szkół I-go stopnia, wyrażająca się katastrofalną liczbą 18.000 szkół z górą, a powodująca powrotny analfabetyzm me tylko literowy, ale i społeczny, niskie uposażenia nauczycielskie, a w szczególności — „białe niewolnictwo” nauczycieli XI kategorii, konieczność nowelizacji pragmatyki nauczycielskiej, jak i konieczność jednolitego kształcenia nauczycieli szkół powszechnych oraz szereg innych spraw poruszone już zostało i naświetlone dostatecznie. Przemawiając obecnie tutaj, zajmę się niektórymi tylko zagadnieniami natury ogólniejszej, które tego omówienia wymagają.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-205">
+ <u xml:id="u-205.0" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-206">
+ <u xml:id="u-206.0" who="#UstawodawstwoszkolnePolskiNiepodleglejprzekazalokierownikomdzisiejszejPolskijednazchlubnychnaczelnychswychzasad">samodzielne prawo i organizację szkolną. Komisja Edukacji Narodowej nie tylko w pomyśle, ale i w rzeczywistości tworzyła jednostkę odrębną i samodzielną, podporządkowaną jedynie parlamentowi, wybijając się na jedyny w świecie wyjątkowy przykład autonomicznej władzy szkolnej. Piękna spuścizna rodzimego prawa szkolnego przeciwstawiała się zasadniczo średniowiecznemu poglądowi o niesamodzielności szkoły. Gdy inne społeczeństwa w wieku XIX wałczyły o nowe wartości w prawodawstwie szkolnym, Polska, wskrzeszona po wielkiej wojnie, mogła i powinna, musiała sięgnąć do skarbca własnych tradycyj wychowawczych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-207">
+ <u xml:id="u-207.0" who="#WwynikuwiekowejniewoliodziedziczylismywewszystkichtrzechzaborachszkolyiustawodawstwoszkolneoroznymwrogimnamduchuiorganizacjiZwlaszczawbzaborzeaustriackimutrwalilasieobcanaszejtradycjiigroznadlaszkolnictwazasadazespoleniaadministracjiszkolnejzadministracjapolitycznapolegajacanatymzeprzewodniczenieobradomiwykonywanieuchwalkolegialnychwladzszkolnychpowierzonebylostarosciewzglednienaczelnikowiwladzyadministracjipolitycznejRowniezdlacelowwynarodowieniapolicyjnazasadezespoleniawyznawaloustawodawstwoszkolnebzaborupruskiegotworzacprzyregencjachwydzialyszkolne">Ale już Tymczasowa Rada Stanu w r. 1917 zerwała z tymi zaborczymi zasadami i pomysłami, wyposażając szkolnictwo w odrębne ustawodawstwo, tworząc samodzielne władze szkolne. Wiekopomny dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 7 lutego 1919 r. o obowiązku szkolnym był podstawą dla uchwalonej przez Sejm w dniu 4 czerwca 1920 r. ustawy o tymczasowym ustroju władz szkolnych, która w art. 9 ustanowiła, że — „zależność władz i urzędów szkolnych od administracji politycznej wszelkich stopni znosi się.”</u>
+ <u xml:id="u-207.1" who="#WwynikuwiekowejniewoliodziedziczylismywewszystkichtrzechzaborachszkolyiustawodawstwoszkolneoroznymwrogimnamduchuiorganizacjiZwlaszczawbzaborzeaustriackimutrwalilasieobcanaszejtradycjiigroznadlaszkolnictwazasadazespoleniaadministracjiszkolnejzadministracjapolitycznapolegajacanatymzeprzewodniczenieobradomiwykonywanieuchwalkolegialnychwladzszkolnychpowierzonebylostarosciewzglednienaczelnikowiwladzyadministracjipolitycznejRowniezdlacelowwynarodowieniapolicyjnazasadezespoleniawyznawaloustawodawstwoszkolnebzaborupruskiegotworzacprzyregencjachwydzialyszkolne">Jednak wysiłki reakcyjnych stronnictw politycznych w okresie do r. 1926 oraz chaos i bezwład naszych władz szkolnych za czasów rządów Ponikowskiego, Nowaka, Sikorskiego i Witosa sprawiły, że do władzy w zakresie administracji politycznej mógł dojść opatrznościowy mąż, minister Bobrzyński, który za zadanie postawił sobie zepchnięcie nauczyciela do stanowiska pachołka starościńskiego i wprowadzenie do spokojnej pracy wychowawczej czynnika partyjno-politycznego. Sprawą tą zajęła się ówczesna Komisja Oświatowa Sejmu, która zajęła inne stanowisko stwierdzając, że takie podporządkowanie byłoby w najwyższym stopniu szkodliwe. Skoro jednak tekę Ministra Oświaty w gabinecie Witosa objął dzisiejszy duchowy przywódca młodzieży, o której za chwilę będę mówił, p. Głąbiński, jako warunek paktu lanckorońskiego w r. 1923 była wysuwana zasada zespolenia władz administracyjnych, w szczególności sprawa podporządkowania szkolnictwa powszechnego administracji ogólnej, która to zasada uznana została za ważny punkt ugody między stronnictwami, tworzącymi rząd reakcyjny tego roku. Muszę przypomnieć, że ówczesny premier Witos w rozmowie z ówczesnym prezesem Związku Nauczycielstwa Polskiego s. Stanisławem Nowakiem oświadczył lakonicznie: — „Ta rzecz nie jest nowa, tak już było i tak będzie.” Odpowiedź ta spowodowała opuszczenie przez senatora Nowaka Klubu „Piasta”, a historia i rzeczywistość pokazały, że tak, jak mówił Witos, nie jest.</u>
+ <u xml:id="u-207.2" who="#WwynikuwiekowejniewoliodziedziczylismywewszystkichtrzechzaborachszkolyiustawodawstwoszkolneoroznymwrogimnamduchuiorganizacjiZwlaszczawbzaborzeaustriackimutrwalilasieobcanaszejtradycjiigroznadlaszkolnictwazasadazespoleniaadministracjiszkolnejzadministracjapolitycznapolegajacanatymzeprzewodniczenieobradomiwykonywanieuchwalkolegialnychwladzszkolnychpowierzonebylostarosciewzglednienaczelnikowiwladzyadministracjipolitycznejRowniezdlacelowwynarodowieniapolicyjnazasadezespoleniawyznawaloustawodawstwoszkolnebzaborupruskiegotworzacprzyregencjachwydzialyszkolne">Nie dały również rezultatów zabiegi, których wynikiem było rozporządzenie p. ministra Miklaszewskiego z dnia 11 lutego 1924 r., uzależniające nauczycielstwo od administracji, a właściwie częściowo podporządkowujące władze szkolne władzy administracji ogólnej. Nie przyniosły spodziewanych korzyści zalecenia Komisji Trzech (prof. Bobrzyński, sen. Kasznica i Smólski), złożone premierowi pod datą 13 lutego 1926 r., a więc trzynaście lat wstecz, a zawierające 10 projektów ustaw o zespoleniu władz I i II instancji, kosztem podporządkowania szkolnictwa władzom administracji ogólnej.</u>
+ <u xml:id="u-207.3" who="#WwynikuwiekowejniewoliodziedziczylismywewszystkichtrzechzaborachszkolyiustawodawstwoszkolneoroznymwrogimnamduchuiorganizacjiZwlaszczawbzaborzeaustriackimutrwalilasieobcanaszejtradycjiigroznadlaszkolnictwazasadazespoleniaadministracjiszkolnejzadministracjapolitycznapolegajacanatymzeprzewodniczenieobradomiwykonywanieuchwalkolegialnychwladzszkolnychpowierzonebylostarosciewzglednienaczelnikowiwladzyadministracjipolitycznejRowniezdlacelowwynarodowieniapolicyjnazasadezespoleniawyznawaloustawodawstwoszkolnebzaborupruskiegotworzacprzyregencjachwydzialyszkolne">Przyszły czasy pomajowe, a z nimi przyszły nadzieje na położenie kresu tej ciągłej trwodze nauczycielstwa i społeczeństwa przed zakusami reakcji na niezależność szkolnictwa. Próba ponownego wskrzeszenia tego upiora przez p. wiceministra Jaroszyńskiego, inicjatora zespolenia władz administracji jeszcze za rządów przedmajowych, doprowadziła do wydania w dniu 6 lutego 1928 r. rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej, w którym to rozporządzeniu, w szczególności w artykułach 3, 11, 12, 13, 14, 15, 16 i 18 zasadę zespolenia faktycznie przeprowadzono przez zastrzeżenie wyraźnego wpływu wojewody i starosty na sprawy personalne szkoły. Ale na skutek alarmu, wszczętego przez związki nauczycielskie i społeczeństwo, reprezentowane przez rady szkolne, o fatalnych skutkach takiego stanu rzeczy, za premierostwa dzisiejszego senatora p. Bartla zostało wydane prawo z dnia 21 lutego 1930 r., mocą którego przepisy powyżej podanych artykułów, w których szkolnictwo zostało poddane wojewodom, zostały wyłączone, przez co stwierdzono kategorycznie, że nie odnoszą się one do administracji szkolnej. Tym sposobem przywrócono w roku 1930 stan taki, jaki był ustalony w dniu 4 czerwca 1920 r. i który do dnia dzisiejszego w Polsce obowiązuje, a przedstawia się tak, że faktycznie i prawnie zagwarantowana jest zupełna niezależność władz administracji szkolnej od władz administracji ogólnej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-208">
+ <u xml:id="u-208.0" who="#OtopokrotcestronaprawnategozagadnieniaNiebedereferowaltutajjegostronymoralnejbowiemwdostatecznejmierzeprzedstawilemjawczasieprzemowieniamegonaKomisjiBudzetowejprzybudzecieMinisterstwaSprawWewnetrznychmowiacoodpowiedzialnoscidziejowejichwiliobecnejorazopracyizadaniachnauczycielstwaiwojskaJezeliotymdzisiajtyleitakwspominamtopodkreslicpragnetrzywazneaspekty">1) bezwzględną niechęć</u>
+ <u xml:id="u-208.1" who="#OtopokrotcestronaprawnategozagadnieniaNiebedereferowaltutajjegostronymoralnejbowiemwdostatecznejmierzeprzedstawilemjawczasieprzemowieniamegonaKomisjiBudzetowejprzybudzecieMinisterstwaSprawWewnetrznychmowiacoodpowiedzialnoscidziejowejichwiliobecnejorazopracyizadaniachnauczycielstwaiwojskaJezeliotymdzisiajtyleitakwspominamtopodkreslicpragnetrzywazneaspekty">i stanowczą obronę nauczycielstwa przeciwko podporządkowaniu władzy szkolnej władzom administracji ogólnej, 2) istniejący a niezmienny od lat 19 stan prawny, który pomimo czynionych przez reakcję wysiłków nie ulega zmianie, 3) przedziwne zespolenie dążności wyrażające się tym, że sławny pocisk rzucony przez premiera Witosa — „tak było i tak będzie” sprezentowany został z tego miejsca Wysokiej Izbie przez p. senatora Prystora. Ja sam sobie w duszy zadawałem pytanie, czy to tylko dziwny zbieg okoliczności?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-209">
+ <u xml:id="u-209.0" who="#Jednopragnalbymtylkopodkreslic">nauczycielstwo polskie, świadome słów i treści testamentu Wielkiego Marszałka o swojej roli odradzania dusz ludzkich, postawione Jego głębokim i historycznym powiedzeniem w pracy dla Państwa obok wojska, w równej linii i na równej płaszczyźnie, nigdy nie pogodziłoby się z zespoleniem władz szkolnych z administracją ogólną. Miło mi jest oświadczyć z tej trybuny po porozumieniu z czynnikami odpowiedzialnymi za tok pracy, że Obóz Zjednoczenia Narodowego, którego jestem członkiem, idąc za wskazaniami Wielkiego Marszałka, nie żywi i mam nadzieję, że nie będzie nigdy żywił tendencji i intencji podporządkowania szkolnictwa komukolwiek, a w szczególności administracji ogólnej. Jest to tym bardziej godne podkreślenia, że w dzisiejszej rzeczywistości szkolnej nauczycielstwo, nad którym władzę p. senator pragnąłby oddać administracji ogólnej, pracuje w warunkach tak ciężkich, że galwanizowanie tego upiora, o którym wspominałem wyżej, przynieść może tylko osłabienie potencjału pracy szkolnej nauczyciela, a już co najmniej wznieci i rozszerzy pewien niepokój. Sądzę więc, że niesłusznym jest, żeby do tych ciężkich warunków dołączać jeszcze nieufność, wyrażającą się wzięciem nauczycielstwa pod dozór władz politycznych, lub też przez rozsiewanie niepokojących pogłosek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-210">
+ <u xml:id="u-210.0" who="#Zmorazyciakazdegoobywatelasaniepodatkialenomenklaturatychpodatkow">rejonowych, zespołowych, zagadnieniowych, wspólnych zainteresowań, dokształceniowych, samokształceniowych, komisyjnych, podkomisyjnych itd. itd. Głowa od tego wszystkiego pęka. Jeśli do tego doliczyć jeszcze i to, że jest szereg posiedzeń różnych organizacyj uczniowskich, na których nieobecność nauczyciela musi być usprawiedliwiona, podobnie jak nieobecność w czasie zajęć szkolnych, to naprawdę są to warunki pracy nauczycielskiej wprost przerażające. Jeżeli zaś to wszystko spiąć — „cudowną” klamrą niskiego uposażenia, przepełnieniem klas i — „opieką” różnych czynników pozaszkolnych niepowołanych, to obraz pracy nauczyciela w dzisiejszych warunkach do słodkich nie będzie należał.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-211">
+ <u xml:id="u-211.0" who="#JesliproszeWysokiejIzbyotymwspominamtodlategozezakonieczneuwazampodkreslicciezkiewarunkiszkolyiprzepracowanienauczycielstwajakrowniezwytworzycwWysokiejIzbieorazwPanuMinistrzeprzekonanieokoniecznoscispecjalnejocenyiochronypracynauczycielskiej">Tymczasem już tutaj w czasie dzisiejszej debaty padały głosy, które mogą wzbudzić pośrednio przeświadczenie o niedostatecznej pracy nauczycieli w szkole, szczególnie w szkole powszechnej. Jest mi nad wyraz przykro, że jednym z tych, którzy takie przeświadczenie mogą wzbudzić, jest p. senator Bartel. Zbudowany byłem, gdy Pan Senator w słowach głęboko odczuwających istotę rzeczy, scharakteryzował ciężką dolę i pracę nauczyciela szkoły średniej, domagając się w konsekwencji podniesienia autorytetu społecznego tegoż nauczyciela. Nie znalazł Pan Profesor słów równie ważkich dla trudnego bytowania — bo jakże inaczej nazwać — nauczyciela szkoły powszechnej. A raczej — obym się mylił — pośrednio wyraził potępienie pracy tego nauczyciela.</u>
+ <u xml:id="u-211.1" who="#komentarz">(S. Bartel: Bo nie znam się na tym, nie mówię o rzeczach , na których się nie znam.)</u>
+ <u xml:id="u-211.2" who="#JesliproszeWysokiejIzbyotymwspominamtodlategozezakonieczneuwazampodkreslicciezkiewarunkiszkolyiprzepracowanienauczycielstwajakrowniezwytworzycwWysokiejIzbieorazwPanuMinistrzeprzekonanieokoniecznoscispecjalnejocenyiochronypracynauczycielskiej">To bardzo przykro, że Pan był premierem i Ministrem Oświaty i nie zna się na tym.</u>
+ <u xml:id="u-211.3" who="#komentarz">(S. Bartel: Upłynęło tyle lat od tego, że już wszystko zapomniałem od tego czasu.)</u>
+ <u xml:id="u-211.4" who="#JesliproszeWysokiejIzbyotymwspominamtodlategozezakonieczneuwazampodkreslicciezkiewarunkiszkolyiprzepracowanienauczycielstwajakrowniezwytworzycwWysokiejIzbieorazwPanuMinistrzeprzekonanieokoniecznoscispecjalnejocenyiochronypracynauczycielskiej">Pan Senator między innymi powiedział, że realizacja programów 6-klasowej szkoły powszechnej stoi dzisiaj niżej, niż w dawnej szkole 4-oddziałowej . I nic ponadto! A przed chwilą Pan Senator był łaskaw powiedzieć, ja się nie zna na szkole powszechnej, 6-klasowej, a ja sądzę, że tym bardziej na 4-oddziałowej. 2adnego usprawiedliwienia nie znalazł Pan Senator dla oceny tego stanu, moim zdaniem, z gruntu niesłusznego. Jednym zdaniem zabił Pan Senator wysiłki nadmierne setek,. a nawet tysięcy dobrych pracowników oświatowych; usłyszawszy to, mniemałem, żem się przesłyszał, że może ścisłość rozumowania Pana Senatora w tym względzie jest cokolwiek nieścisła. Ale nie, w innym miejscu ponowny zarzut: 4-letnia szkoła powszechna i 6-letnie gimnazjum — jako kategoryczne życzenie Pana Profesora i b. Ministra Oświaty.</u>
+ <u xml:id="u-211.5" who="#JesliproszeWysokiejIzbyotymwspominamtodlategozezakonieczneuwazampodkreslicciezkiewarunkiszkolyiprzepracowanienauczycielstwajakrowniezwytworzycwWysokiejIzbieorazwPanuMinistrzeprzekonanieokoniecznoscispecjalnejocenyiochronypracynauczycielskiej">Pytam się, co to jest? Dlaczego, jak zmora wraca ta 4-letnia szkółka ludowa w dzisiejszym czasie i w czyich ustach? Przecież powodem takiej oceny nie może być pochopnie podany przez Pana Senatora jeden wypadek, że dziecko, wstępujące do gimnazjum a więc 13-letaje, na zapytanie w czasie egzaminu, kto był największym człowiekiem w Polsce, odpowiedziało — Piłsudski, a na pytanie — dlaczego — — „bo przez Niego przyjęła Polska chrzest”. Abstrahując od tego, że pytanie takie wystosowane do 13-letniego dziecka, do dziecka, które znajduje się w. okresie specyficznym pod względem fizjologicznym, w okresie nieuformowanego toku ścisłego, logicznego, a więc właściwego myślenia, w warunkach niezwykłych, bo egzaminacyjnych, (a o tym aż nadto dobrze jest wiadomo, dzięki pracom prof. Dryjskiego i Szumana, co się dzieje z organizmem ludzkim w tych niezwykłych egzaminacyjnych chwilach) mogło pociągnąć za sobą taką odpowiedź, to z tego jeszcze nie wynika, ażeby na podstawie jednego pytania i jednej odpowiedzi oceniać dorobek pracy szkół powszechnych i wyciągać nierealne wnioski o wprowadzeniu 4-letniej szkoły ludowej i 6-letniego gimnazjum. Gdybym był złośliwy i pozwolił sobie z tego tytułu na złośliwość, tobym mógł powiedzieć, że pośrednio być może powodem takiej jak powyższa odpowiedzi dziecka jest, nie kto inny, a właśnie p. senator Bartel.</u>
+ <u xml:id="u-211.6" who="#komentarz">(Głos: Jakiej odpowiedzi?)</u>
+ <u xml:id="u-211.7" who="#JesliproszeWysokiejIzbyotymwspominamtodlategozezakonieczneuwazampodkreslicciezkiewarunkiszkolyiprzepracowanienauczycielstwajakrowniezwytworzycwWysokiejIzbieorazwPanuMinistrzeprzekonanieokoniecznoscispecjalnejocenyiochronypracynauczycielskiej">Że „Polska chrześcijaństwo przyjęła w tym czasie”. Przecież to Pan Senator jako Minister Oświaty w 1926 roku przyczynił się walnie do tego, że przez wprowadzenie tak zwanego okólnika Bartla — ten okólnik „Bartlowskim” do końca zostanie — stworzona została taka atmosfera w szkole powszechnej, iż dziecko, które odpowiadało na powyższe pytanie, mogło być tak tą — „okólnikową” atmosferą przesiąknięte, że nic dziwnego, iż wszystko widziało, czuło i myślało w kategoriach — „okólnikowych”. Logiczną, zgodną z powyższą atmosferą mogła być taka właśnie odpowiedź dziecka, które w ten sposób złożyło — „ofiarę” słynnemu okólnikowi p. Ministra Bartla. Ale złośliwość na stronę. Szczęście całe, że tak ciemno i nie laurowo w wynikach pracy szkolnej nie jest i tu raczej bardzo chętnie zgodzę się z wywodami Pana Ministra o dużych i dobrych wynikach nauczycieli i szkół powszechnych. Nie mogę jednak tego powiedzieć o wynikach pracy wychowawczej wśród pewnych grup młodzieży szkół wyższych. Zgadzam się z opinią s. Bartla, że za wszelką cenę należy przywrócić dobre imię młodzieży akademickiej, że należy działać z całą stanowczością w tych wypadkach, gdy grupa młodzików hańbi imię polskiego studenta. Jestem przekonany, że w stosunku do takich grup czy jednostek wystarczą przepisy kodeksu karnego i nie ma to nic wspólnego z autonomią rozbrykanej i rozbestwionej młodzieży.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-212">
+ <u xml:id="u-212.0" who="#AletakiezalatwienieniezamykamioczunainneoswietlenietegozagadnieniaSprawawybrykowtocprzeciesprawanienowainiedzisiejszaZaczelasieonaoddawnaodzaraniaistnieniaPanstwaPolskiegoCzyzmamwspominactragicznechwileprzejazdupierwszegoPrezydentaRzeczypospolitejdotejotosalicelemzlozeniaprzysieginawiernoscRzeczypospolitejizachowaniasieczescimlodziezyakademickiejwstosunkudowybrancanaroduCzyzmamprzypominaciprzywodzicnapamiecWysokiejIzbiezachowaniesieczescitejzemlodziezypozbrodniczymzamachujedynymwdziejachPolskinauswieconegowyboremnaroduelektaAchwilepozniejszeKiedytakwielenieprawoscisienagromadzilozeRzeczpospolitaszybkimkrokiemszlakuzatraceniuZowychtoczasowprzypominamsobiepewienfaktsmutnyiszczegolnywktorymjakosedziaudzialbralemzekorporantczlowiekinteligentnykorzystajaczciemnoscitakjaktoprzedparutygodniamimowilpsenatorBartelprzedstawiajacnamsprawenapadownaUniwersytecieLwowskimuderzylwtwarzkolezankekobietezatozebylaZydowkaTeczasypotworneciagnasieoddawna">Myśleć się nie chce, czym byłaby ta Najjaśniejsza Rzeczpospolita, gdyby nie wiekopomna decyzja Wielkiego Marszałka w maju 1926 r. Ucichły potem burdy, zamilkły ohydne głosy, schowali się — „ludożercy” uniwersyteccy. Odetchnęła wolno i szeroko pierś każdego obywatela w Państwie, spokojnego o swe życie i kierunek pracy, spokojnego, bo wiedzącego, że naj życiem, honorem i bezpieczeństwem Państwa oraz jego obywateli czuwa Wielki Samotnik w Belwederze.</u>
+ <u xml:id="u-212.1" who="#AletakiezalatwienieniezamykamioczunainneoswietlenietegozagadnieniaSprawawybrykowtocprzeciesprawanienowainiedzisiejszaZaczelasieonaoddawnaodzaraniaistnieniaPanstwaPolskiegoCzyzmamwspominactragicznechwileprzejazdupierwszegoPrezydentaRzeczypospolitejdotejotosalicelemzlozeniaprzysieginawiernoscRzeczypospolitejizachowaniasieczescimlodziezyakademickiejwstosunkudowybrancanaroduCzyzmamprzypominaciprzywodzicnapamiecWysokiejIzbiezachowaniesieczescitejzemlodziezypozbrodniczymzamachujedynymwdziejachPolskinauswieconegowyboremnaroduelektaAchwilepozniejszeKiedytakwielenieprawoscisienagromadzilozeRzeczpospolitaszybkimkrokiemszlakuzatraceniuZowychtoczasowprzypominamsobiepewienfaktsmutnyiszczegolnywktorymjakosedziaudzialbralemzekorporantczlowiekinteligentnykorzystajaczciemnoscitakjaktoprzedparutygodniamimowilpsenatorBartelprzedstawiajacnamsprawenapadownaUniwersytecieLwowskimuderzylwtwarzkolezankekobietezatozebylaZydowkaTeczasypotworneciagnasieoddawna">Nie stało się. Wypełza na nowo postać zaplutego karła nienawiści, szaleństwa i złości. Potworne w swej wypowiedzi słowa o zastąpieniu sztandaru Prezydenta i Polski sztandarem — „ludożerców”, szczegóły zajść podczas rewizji w II Domu Techników we Lwowie w nocy na 11 marca 1939 r., gdy policja musiała zdobywać piętro za piętrem, a jako trofea zwycięstwa znalazła arsenał środków bojowych, a wreszcie fakty, jakie miały miejsce w dniu 26 lutego 1939 r. na zebraniu zorganizowanym na terenie Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, wskazują na to, że za to wszystko jest pospólnie z nieobliczalną grupą młodzieży odpowiedzialny również i ktoś inny. Panowie Senatorowie I Obrońcy i tłumacze młodzieży — „ludożercze)” — proszę o wyraźne oświadczenie: czy potępiacie tę ohydną robotę, czy naprawdę dla Was jest usprawiedliwieniem, że taka młodzież — „zrozpaczona” chwyta co ma pod ręką, nawet nóż, kastet lub bagnet? Jak można w wątpliwość poddawać te bezsporne fakty autentyczności ulotek, o których mówił p. senator Bartel? Jak można mówić i powoływać się na imię — „Jezus” i usprawiedliwiać zbrodniarzy, którzy z urągliwym uśmiechem przechodzą obok rannego leżącego bliźniego? Gdzie się podziały śluby Jasnogórskie tej młodzieży, której zasadniczym przykazaniem winno być: miłuj swego bliźniego? Czy mają znowu wrócić czasy rozprawy bezpośredniej z roku 1922 po śmierci pierwszego Prezydenta, gdy czapka korporancka na Solcu czy Ludnej pojawić się nie mogła, bo robociarz polski sam sobie wymierzał wyrok na — „ludożercach” polskich. Panowie I tam, skąd inspirujecie całą tą — „robotę”! ostrożnie Sprawiedliwość nie jest rychliwa, ale jest nieubłagana. A miara nieprawości powoli się wypełnia do brzegów. Ostrożnie z tą ręką, która miecz — „ludożerczy” trzyma, bo szukać jej będziemy, a gdy znajdziemy wtedy nie ślepy miecz „ludożerczy”, lecz symboliczna ręka z mieczem z całą bezwzględnością, należną silnemu Państwu, ukarana zostanie.</u>
+ <u xml:id="u-212.2" who="#AletakiezalatwienieniezamykamioczunainneoswietlenietegozagadnieniaSprawawybrykowtocprzeciesprawanienowainiedzisiejszaZaczelasieonaoddawnaodzaraniaistnieniaPanstwaPolskiegoCzyzmamwspominactragicznechwileprzejazdupierwszegoPrezydentaRzeczypospolitejdotejotosalicelemzlozeniaprzysieginawiernoscRzeczypospolitejizachowaniasieczescimlodziezyakademickiejwstosunkudowybrancanaroduCzyzmamprzypominaciprzywodzicnapamiecWysokiejIzbiezachowaniesieczescitejzemlodziezypozbrodniczymzamachujedynymwdziejachPolskinauswieconegowyboremnaroduelektaAchwilepozniejszeKiedytakwielenieprawoscisienagromadzilozeRzeczpospolitaszybkimkrokiemszlakuzatraceniuZowychtoczasowprzypominamsobiepewienfaktsmutnyiszczegolnywktorymjakosedziaudzialbralemzekorporantczlowiekinteligentnykorzystajaczciemnoscitakjaktoprzedparutygodniamimowilpsenatorBartelprzedstawiajacnamsprawenapadownaUniwersytecieLwowskimuderzylwtwarzkolezankekobietezatozebylaZydowkaTeczasypotworneciagnasieoddawna">Muszę tutaj i inne sprawy poruszyć. Chcę oto mówić o pewnym zebraniu, które się przed kilkoma dniami odbyło. Przysłano mi na moje życzenie odpis meldunku, złożonego p. Ministrowi Spraw Wojskowych. Ponieważ fakty w nim podane dotyczą również i kierunku wychowawczego, obecnie „wytwarzanego'' na wyższych uczelniach, a mogącego spowodować nieobliczalne następstwa, czuję się w obowiązku podać je do wiadomości i Wysokiej Izby. Na zebraniu tym, zorganizowanym na terenie uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w dniu. 26.11. 1939 r., oficjalnie przemówił przedstawiciel Stronnictwa Narodowego, przy równoczesnym uniemożliwieniu zabrania głosu przedstawicielowi młodzieży wychowanej w ideologii Marszałka Józefa Piłsudskiego, odśpiewano również tzw. Hymn Młodych — partyjną pieśń Stronnictwa Narodowego, przy równoczesnym przeszkodzeniu odśpiewania Pierwszej Brygady. W wygłoszonym przemówieniu o wodzach Polski, od Chrobrego poczynając, zapomniano o największym w dziejach Polaku, zwycięskim wodzu wojny 1920 r. Marszałku Józefie Piłsudskim.</u>
+ <u xml:id="u-212.3" who="#komentarz">(Głosy: Skandal!)</u>
+ <u xml:id="u-212.4" who="#AletakiezalatwienieniezamykamioczunainneoswietlenietegozagadnieniaSprawawybrykowtocprzeciesprawanienowainiedzisiejszaZaczelasieonaoddawnaodzaraniaistnieniaPanstwaPolskiegoCzyzmamwspominactragicznechwileprzejazdupierwszegoPrezydentaRzeczypospolitejdotejotosalicelemzlozeniaprzysieginawiernoscRzeczypospolitejizachowaniasieczescimlodziezyakademickiejwstosunkudowybrancanaroduCzyzmamprzypominaciprzywodzicnapamiecWysokiejIzbiezachowaniesieczescitejzemlodziezypozbrodniczymzamachujedynymwdziejachPolskinauswieconegowyboremnaroduelektaAchwilepozniejszeKiedytakwielenieprawoscisienagromadzilozeRzeczpospolitaszybkimkrokiemszlakuzatraceniuZowychtoczasowprzypominamsobiepewienfaktsmutnyiszczegolnywktorymjakosedziaudzialbralemzekorporantczlowiekinteligentnykorzystajaczciemnoscitakjaktoprzedparutygodniamimowilpsenatorBartelprzedstawiajacnamsprawenapadownaUniwersytecieLwowskimuderzylwtwarzkolezankekobietezatozebylaZydowkaTeczasypotworneciagnasieoddawna">Złośliwe aluzje, czynione przez przedstawiciela Stronnictwa Narodowego na temat przewrotu majowego, dokładnie obrazują tendencje pewnej części młodzieży na tym odcinku pracy.</u>
+ <u xml:id="u-212.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-213">
+ <u xml:id="u-213.0" who="#CeniepsRembielinsklegozajegozasadniczeiwnikliwepodchodzeniedosprawzyciaIdlategoniemilesieczulemdotknietytakimbezceremonialnympotraktowaniemnajstarszejwWarszawiepolskiejWszechnicyJedynietylkonieznajomosciazaslugWolnejWszechnicyPolskiejdlaodrodzonegoPanstwaPolskiegomogetlumaczyctepochopnasugestiePanaSenatoraMamnadziejezewniedlugimczasiezazadamyprzyznaniaWolnejWszechnicypelnychprawszkolakademickichwlasniedlajejzaslugiwtedyszerzejorazszczegolowiejnazarzutPanaSenatorajakojedenzwychowankowWolnejWszechnicyodpowiemDzistylkonagoracopragnesprostowacteniescisloscfaktycznaimyslowajakaWysokiejIzbiestaralsiepodsunacpsRembielinskiPoniewazwtakichsprawachdecydujajedyniecyfryboonemoganajlatwiejjakooczywistetraficdonajbardziejupartychnawetglownimisietuposluze">A więc sprawa zażydzenia Wszechnicy w związku z ilością studentów: w roku bieżącym akademickim złożono podań na I rok studiów 1.783, przyjęto 1.105 słuchaczy, w czym narodowości polskiej 1.046, żydowskiej 39, innych 20, a według wyznania: chrześcijan 996, wyznania mojżeszowego 109, a więc stosunek procentowy wyznania chrześcijańskiego — 90 2%, mojżeszowego — 9,8%.</u>
+ <u xml:id="u-213.1" who="#CeniepsRembielinsklegozajegozasadniczeiwnikliwepodchodzeniedosprawzyciaIdlategoniemilesieczulemdotknietytakimbezceremonialnympotraktowaniemnajstarszejwWarszawiepolskiejWszechnicyJedynietylkonieznajomosciazaslugWolnejWszechnicyPolskiejdlaodrodzonegoPanstwaPolskiegomogetlumaczyctepochopnasugestiePanaSenatoraMamnadziejezewniedlugimczasiezazadamyprzyznaniaWolnejWszechnicypelnychprawszkolakademickichwlasniedlajejzaslugiwtedyszerzejorazszczegolowiejnazarzutPanaSenatorajakojedenzwychowankowWolnejWszechnicyodpowiemDzistylkonagoracopragnesprostowacteniescisloscfaktycznaimyslowajakaWysokiejIzbiestaralsiepodsunacpsRembielinskiPoniewazwtakichsprawachdecydujajedyniecyfryboonemoganajlatwiejjakooczywistetraficdonajbardziejupartychnawetglownimisietuposluze">A teraz drugie wyliczenie. Ogólna liczba słuchaczy w semestrze zimowym 1938/39 — 3 019, w tym słuchaczy wyznań chrześcijańskich — 82%, wyznania mojżeszowego — 17,7%, narodowości polskiej — 85,8%, żydowskiej — 12,7%, innych — 1,5%.</u>
+ <u xml:id="u-213.2" who="#CeniepsRembielinsklegozajegozasadniczeiwnikliwepodchodzeniedosprawzyciaIdlategoniemilesieczulemdotknietytakimbezceremonialnympotraktowaniemnajstarszejwWarszawiepolskiejWszechnicyJedynietylkonieznajomosciazaslugWolnejWszechnicyPolskiejdlaodrodzonegoPanstwaPolskiegomogetlumaczyctepochopnasugestiePanaSenatoraMamnadziejezewniedlugimczasiezazadamyprzyznaniaWolnejWszechnicypelnychprawszkolakademickichwlasniedlajejzaslugiwtedyszerzejorazszczegolowiejnazarzutPanaSenatorajakojedenzwychowankowWolnejWszechnicyodpowiemDzistylkonagoracopragnesprostowacteniescisloscfaktycznaimyslowajakaWysokiejIzbiestaralsiepodsunacpsRembielinskiPoniewazwtakichsprawachdecydujajedyniecyfryboonemoganajlatwiejjakooczywistetraficdonajbardziejupartychnawetglownimisietuposluze">A sprawa zażydzenia ciała profesorskiego Wolnej Wszechnicy? Siedzi tu jeden z wykładających na Wolnej Wszechnicy p. s. Dębski, który, sądzę, na pewno nie jest wyznania mojżeszowego. Otóż na ogólną liczbę 160 wykładających, 13 jest wyznania mojżeszowego, co czyni 8,1 %. Jeżeli się zważy, że procent Żydów na uniwersytetach państwowych wynosi: w Uniwersytecie Jagiellońskim — w r. 1936/37 14,3%, Uniwersytecie Stefana Batorego 1937/38</u>
+ <u xml:id="u-213.3" who="#CeniepsRembielinsklegozajegozasadniczeiwnikliwepodchodzeniedosprawzyciaIdlategoniemilesieczulemdotknietytakimbezceremonialnympotraktowaniemnajstarszejwWarszawiepolskiejWszechnicyJedynietylkonieznajomosciazaslugWolnejWszechnicyPolskiejdlaodrodzonegoPanstwaPolskiegomogetlumaczyctepochopnasugestiePanaSenatoraMamnadziejezewniedlugimczasiezazadamyprzyznaniaWolnejWszechnicypelnychprawszkolakademickichwlasniedlajejzaslugiwtedyszerzejorazszczegolowiejnazarzutPanaSenatorajakojedenzwychowankowWolnejWszechnicyodpowiemDzistylkonagoracopragnesprostowacteniescisloscfaktycznaimyslowajakaWysokiejIzbiestaralsiepodsunacpsRembielinskiPoniewazwtakichsprawachdecydujajedyniecyfryboonemoganajlatwiejjakooczywistetraficdonajbardziejupartychnawetglownimisietuposluze">—14%, Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego 1936/37 — 17,5%, a ogółem w Polsce było na uniwersytetach państwowych Żydów w roku 1936/37 — 12%, a procent profesorów Żydów na uniwersytetach państwowych jest co najmniej taki sam, jak na Wolnej Wszechnicy, to pytam, jaka jest podstawa, co Panu Senatorowi Rembielińskiemu daje prawo do insynuowania, żeby Wolną Wszechnicę Polską, tę Alma Mater, to źródło wyższych uczelni polskich w Warszawie, uczynić uczelnią żydowską i uznać ją za taką?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-214">
+ <u xml:id="u-214.0" who="#ZnajdujenjestetyodpowiedzDajamijaznowcyfryOtonaWolnejWszechnicyPolskiejwbiezacymrokuakademickimstudiujedzieciwedlugzawoduojca">rolników drobnych, do 15 ha — 30,1%, pracowników umysłowych —27,6%, pracowników fizycznych — 10,8%. Z tej liczby 3.019 słuchaczy jest pracowników oświatowych, a więc głównie nauczycieli szkół powszechnych — 1.573, a urzędników 434, a zatem na 3.000 słuchaczy 2.000 jest takich, których się nazywa największą biedotą. Te dwie dane są, moim zdaniem, powodem ataku, bo tak go nazwać muszę, na Wolną Wszechnicę Polską. Jest to wyższa uczelnia, na której studiuje najwięcej dzieci drobnych rolników i nauczycieli, podczas gdy na uczelniach państwowych dzieci drobnych rolników jest zaledwie 5,1%, a nauczycielom szkól powszechnych jakże często odmawia się uzwyczajnienia. Jest to dlatego wyższa uczelnia, na której niema żadnych burd ani awantur, jest to uczelnia, która za wzór pracowitości i solidności służyć może innym wyższym uczelniom w Polsce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-215">
+ <u xml:id="u-215.0" who="#Aleztymlaczysiezagadnienieostatniektoreobecniechceporuszyc">zagadnienie treści społecznej i kulturalnej szkoły polskiej. Dzisiejsza szkoła powszechna na wszystkich poziomach jest instytucją przeznaczoną do kształcenia głównie na — „inteligentów”, daje wprawdzie technikę czytania, pisania i zachowania, których potrzebę wieś na ogół odczuwa, pod względem wychowawczym jednak chybia celu. Nic przeto dziwnego, że taki ogromny procent słuchaczy na uniwersytetach nie jest ze środowisk wsiowych, ale z innych i nic prze</u>
+ <u xml:id="u-215.1" who="#Aleztymlaczysiezagadnienieostatniektoreobecniechceporuszyc">to dziwnego, że wskutek lego są burdy. Stan ten trzeba zmienić. P. s. Dębski był łaskaw stwierdzić, że niewiele dzieci chłopskich dochodzi do uniwersytetu, a ja chcę powiedzieć, że jakże one mogą dojść do uniwersytetów, gdy 18.000 jednoklasówek właśnie jest na wsi polskiej. Że tylko 15% dzieci chłopskich kończy szkolę III stopnia, a 96% w szkołach miejskich. Chcę stwierdzić, że do szkól wyższych dochodzi tylko 5% dzieci pochodzenia chłopskiego lub robotniczego, a przeto nic dziwnego, że ogół studentów szkól wyższych nie odzwierciedla dokładnie, ani nawet w przybliżeniu istotnego ustrojowego obrazu Polski.</u>
+ <u xml:id="u-215.2" who="#Aleztymlaczysiezagadnienieostatniektoreobecniechceporuszyc">Nie mogę mówić, jaką dokładnie powinna być treść społeczna szkoły polskiej, ażeby nastąpić mogła przebudowa uwarstwienia i składu osobowego wyższych uczelni w Polsce. Czas mi na to już nie pozwala. Niechże jednak mówią za mnie dokumenty. Oto, Panowie, dzieło, które pragnąłbym, ażeby się stało ewangelią wszystkich naszych kierowników oświatowych i codzienną lekturą ludzi kierujących dzisiaj życiem Polski. Oto pomnikowe 4-tomowe dzieło — „Młode Pokolenie Chłopów”, wydane przez Państwowy Instytut Kultury Wsi, dzieło, które zaszczyt przynosi jego twórcy prof. Józefowi Hałasińskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-215.3" who="#Aleztymlaczysiezagadnienieostatniektoreobecniechceporuszyc">Życzenia chłopów, dziś ludzi dojrzałych, życzenia w dziele tym zawarte, szczególniej w tomie 4 od str. 420, streszczają się w wołaniu oraz w pytaniu: czy szkoła średnia i wyższa mają być szkołami jednej warstwy społecznej — inteligencji, a szkoła powszechna przygotowawczą szkolą do szkoły inteligenckiej, czy też ma być jeden narodowy system szkolny, społecznie i kulturalnie jednolity, którego domaga się młode pokolenie chłopów. Gdyby w każdej wsi w Polsce stanęła 7-klasowa szkoła powszechna, gdyby każde dziecko miało możność kształcenia się wyżej, to przez to samo system szkolny nie staje się jeszcze jednolity pod względem społecznym i kulturalnym, jak długo w treści tego systemu wychowawczego chłop występuje tylko jako bierny przedmiot oddziaływania wyższych warstw, a nie jako twórcza siła społeczna. O jednolitości szkoły decyduje społeczno-kulturalny kształt szkoły, a nie jej strona formalno-organizacyjna, jakkolwiek i ona jest ważna. Takiej szkoły nie wytworzyła inteligencja, kształtująca szkolnictwo polski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-216">
+ <u xml:id="u-216.0" who="#Ilezspokojnejastrasznejtragediizawartejestwtychslowachnaktorechcialbymsiepowolacaktoreuzytesajakomottodocalegowydaniadziela">— „Młodość. — Ten wyraz, którym określa się rąbek najpiękniejszego żyda w przyrodzie, dla mnie był podświadomym wyczuwaniem jej w poezji, w kwitnącym życiu wiosny, u dzieci i młodzieży przebywającej na letnisku na wsi. Sam nie pamiętam, czy byłem kiedy młodym. Życie moje to jedna od początku do końca droga wyboista, po której domagałem wóz chłopskiej niedoli, naładowany przez długie wieki ciężarem pokrzywdzenia warstwy chłopskiej. Droga moja była tym cięższa, że oczy widziały piękniejsze drogi, piękniejsze wokół życie i ich wędrowców, które dla nas, dzieci chłopskich, nigdy nie były dostępne. Opis mego życia poświęcam kilkumilionowej rzeszy moich rówieśników, chłopskiej niedoli towarzyszów, których życie mojemu jest podobne, a którzy mimo tego torują nową drogę dla tych, którzy po nas przyjdą.”</u>
+ <u xml:id="u-216.1" who="#Ilezspokojnejastrasznejtragediizawartejestwtychslowachnaktorechcialbymsiepowolacaktoreuzytesajakomottodocalegowydaniadziela">Tak, Panie Senatorze Miłaszewski, jak prawdziwy poeta, równy najwykwintniejszym i najbardziej wyrafinowanym estetom, pisze młody chłop, urodzony w 1910 r. z 4-oddziałowym szkoły powszechnej wykształceniem, już jednak w wolnej Polsce nabytym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-217">
+ <u xml:id="u-217.0" who="#KonczeWysokaIzboakonczenastepujacymobrazemijednoczesniezyczeniem">oby się tak stało i Pan Wicepremier Kwiatkowski w genialnym rzucie swej dalekosiężnej myśli państwowej stworzył nam wizję Polski, w której 50% ludności będzie żyło w miastach, a 50% na wsiach. Dał podstawy materialne tej wizji i zdecydowaną wolę realizowania 15-letniego planu inwestycyjnego. Pan Wicepremier Kwiatkowski chce — a uczyni to napewno — przebudować w ciągu lat kilkunastu ustrój społeczny i gospodarczy Polski. Niechże mu się szczęści i niech jego wizja dla dobra Polski ciałem się stanie. Ale niechże już obecnie zaczęta będzie przebudowa treści społecznej i treści kulturalne i szkoły polskiej po to, iżby za lat kilkanaście, gdy obecne pokolenie młodzieży polskiej dorośnie, wysiłek obecnego Rządu, wysiłek całego narodu, ofiary bezmierne trudu i znoju, owoce i wyniki planu inwestycyjnego — nie zostały zmarnowane przez brak odpowiednio przygotowanej młodzieży. A przede wszystkim przez brak odpowiednio wykształconej, jakże upośledzonej dziś, młodzieży chłopskiej, tej najszlachetniejszej warstwy narodu, warstwy, która zawsze żywi i zawsze broni godności, majestatu, całości i niepodległości Ojczyzny naszej — Państwa Polskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-218">
+ <u xml:id="u-218.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Sujkowska.</u>
+ <u xml:id="u-218.1" who="#komentarz">(Nieobecna.)</u>
+ <u xml:id="u-218.2" who="#Marszalek">Głos ma s. Bartel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-219">
+ <u xml:id="u-219.0" who="#SBartel">Wysoki Senacie! Spóźniona pora i zmęczenie, które niewątpliwie wszystkich nas ogarnęło dyktuje mi załatwienie się z szeregiem spraw zaledwie w kilku zdaniach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-220">
+ <u xml:id="u-220.0" who="#PowiedzeniePanaSenatorazewypadkioktorychmowilempoprzedzajawstrzasyiwyrazonezyczenie">oby one nie przyszły, przyjmuję, Panie Senatorze, jako licentia poetica, a nie inaczej i dlatego dalej rozprawiać się z tym nie będę.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-221">
+ <u xml:id="u-221.0" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">nie brońcie Panowie złego.</u>
+ <u xml:id="u-221.1" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">Proszę Panów, młodzież chce pracować, ale grupa ludzi jej to uniemożliwia. Mam audytorium jedno z największych na Politechnice. Wykładam w największej sali, może większej od tej sali. W sali amfiteatralnie urządzonej siedzi kilkuset studentów. Przez 30 lat od czasu jak wykładam, a bywało, że miałem i 600 słuchaczy, nie miałem ani jednej przykrości ze strony moich studentów. Młodzież, która jest zwolniona od chodzenia na moje wykłady, zwolniona jest w tym rozumieniu tego słowa, że na pierwszym swoim wykładzie zapowiadam: Gdy byłem młody, nikt nie mógł mnie zmusić do słuchania wykładów, które mnie nie interesowały, albo na których mogłem zasnąć, gdy profesor coś tam pod nosem ględził. Ponieważ wyznaj ę zasadę: nie rób drugiemu co tobie nie miłe, dlatego oświadczam że wszyscy mogą liczyć na potwierdzenie frekwencji, a na wykłady moje chodzić nie potrzebują. I ja, który mam na pierwszym wykładzie 250 studentów; stracę w ciągu całego roku może piętnastu, może dwudziestu. Jest więc liberalizm, jest swoboda, ale jest i chęć nauki. Opowiadam to, Panie Ministrze, żeby dać dowód, że młodzież chętnie pracuje, bez jakiegokolwiek nacisku, bo ja sam przez trzydzieści lat, jak wykładam, jeszcze nigdy katalogu nie czytałem i już do 'śmierci czytać go nie będę.</u>
+ <u xml:id="u-221.2" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">Młodzież chce pracować. Nastrój w moich salach rysunkowych jest doskonały. Wysoki Senat jeździ po Polsce i ogląda rozmaite rzeczy, proszę łaskawie zagościć do nas, do Lwowa, to Panom pokażę i Politechnikę i moje sale rysunkowe i zobaczycie Panowie nastrój w mojej sali, gdy będę Wam wykładał np. o krzywej rzędu czwartego z dwoma punktami podwójnymi.</u>
+ <u xml:id="u-221.3" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-221.4" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">To będzie niezmiernie interesujące i sami Panowie zainteresują się i zapytają, kiedy będzie ciąg dalszy.</u>
+ <u xml:id="u-221.5" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">Proszę Panów, jest atmosfera nauki, jest atmosfera niezmiernie sympatyczna i jeżeli komuś się zdaje, że stosunek moich studentów jest wrogi i że przeze mnie przemawia żółć, to muszę powiedzieć, że to jest nieprawda. Stosunki moje z młodzieżą, z moimi studentami są najlepsze, są przyjacielskie i, Panie Senatorze, jest dużo miłości w moim działaniu. Jestem, Panie Senatorze Miłaszewski, profesorem z zamiłowania, mógłbym w Polsce dużo innych rzeczy robić i dużo lepsze ciągnąć z tego prosta, ale tego nie czynię dlatego, iż uważam, że Bóg dał mi iskrę, którą najlepiej zużytkowuję będąc profesorem. I cenię sobie ten zawód tak, Że nie zamieniłbym go na żaden inny. Gdybym nie miał miłości do tego zawodu, gdybym nie miał miłości do młodzieży, czy mógłbym wytrwać w swym zawodzie?</u>
+ <u xml:id="u-221.6" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">Więc proszę nie posądzać mnie o jakiś stosunek wrogi do młodzieży polskiej. Mój stosunek jest wrogi do tych rzeczy, które dla mnie są nowe, bo wyrosłem w zupełnie innej atmosferze, atmosferze bohaterstwa, jestem z epoki, która wydała szereg dzisiaj jeszcze czynnych generałów polskich. Wyrosłem w czasach, gdy wychowywali się wybitni oficerowie polscy, czy to generał Sosnkowski, gdy ja byłem asystentem, czy generał Litwinowicz, czy Piskor, czy Ajdukiewicz, czy dziesiątki innych — i tego wszystkiego nie było i nie trzeba było tego bohaterstwa w tym rozumieniu dzisiejszym tego zakłamanego słowa, tam gdzie wychowywali się znakomici oficerowie i obrońcy Ojczyzny. Inny jest stosunek mój do tych rzeczy, inny Panów z Wysokiej Izby, dlatego, że ja się do tego bezpośrednio dotykam, a pan senator Miłaszewski pojmuje te sprawy od strony poezji. Co można stworzyć z mego dzisiejszego wystąpienia? Nawet piękną sztukę teatralną, ale ja mówię to wszystko ze skrwawionym sercem. Ten stan, który jest, musi się skończyć. Kompleks nie spełnionego bohaterstwa — powiada się. Kompleks nie spełnionego bohaterstwa? Czyż młodzież nie ma się gdzie wyżyć i w czym? Na czym polegało nasze wyżycie się za czasów mojej młodości? Nie było niedzieli, żebyśmy wszyscy nie zabierali lampy, tej czarodziejskiej, czy jak ona wtedy się nazywała, pod pachę, brało się kawałek chleba do kieszeni i jechało się na wieś. I wszyscy inni, dziesiątki kolegów, ludzi o głośnych dzisiaj nazwiskach, myśmy całą niedzielę poświęcali na to, jeden 'wykładał geografię, inny historię, ten mówił o literaturze, ten o tym, tamten o czym innym, i w ten. sposób wyżywaliśmy się, my studiujący i pracujący w tym Lwowie. W tym Lwowie, gdzie gromadziła się młodzież z zaboru rosyjskiego, ta bohaterska młodzież, która w 1905 r. i w następnych odgrywała tu tak wielką rolę. W salach rysunkowych, ł szufladach było więcej brauningów aniżeli przyborów rysunkowych.</u>
+ <u xml:id="u-221.7" who="#komentarz">(S. Dobaczewski: I teraz tak jest.)</u>
+ <u xml:id="u-221.8" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">— Jeżeli Pan Senator tego dotyka — tu nawet była o tym mowa i przez porównanie chciano o tym mówić — muszę odeprzeć to powiedzenie — ja rozumiem że to był żart ze strony Pana Senatora, ale na rany Boskie, te brauningi były skierowane w zupełnie inne piersi, to była walka o Niepodległość! Ale dziś przeciwko komu gromadzi się te brauningi i noże? Miejmy odwagę powiedzieć, że ten stan jest nie do Utrzymania. Słyszeliśmy dziś taką rzecz: Trzeba się bronić przed Ukraińcami. Mój Boże, przed Ukraińcami! My mamy dziś armię, armię świetnie zorganizowaną, znam tę armię, bo byłem w niej w samym początku jej tworzenia, jesteśmy dumni z tej armii, to jest nasza siła, nasza duma, i nam nie potrzeba gromadzenia W Domu Akademickim żarówek wypełnionych kwasami. Tego nam nie potrzeba, zresztą to jest skierowane nie przeciw wrogowi zewnętrznemu.</u>
+ <u xml:id="u-221.9" who="#komentarz">P.</u>
+ <u xml:id="u-221.10" who="#BylatumowazenalezymlodziezyakademickiejdacswobodewyzyciasiepolitycznieOczywisciejestemzupelnietegozdaniaJestemzdaniategonieoddzisjuzwmlodoscireprezentowalemtenstosunekiprzypuszczamzedosmiercigoreprezentowacbedeBylobybledemwielkimgdybysiechcialonurtzyciamlodziezyzmiescicwjakimsjednymkoryciebylobybledemniedodarowaniaazresztaniedalobysieprzeprowadzicMlodoscmaswojeprawaichocstaryjestembardzodokladnieuczuciamlodegoczlowiekarozumiembopamietamswojamlodoscAlestwierdzamzemlodziezakademickamazupelnaswobodewyzyciasiepolitycznegozenieczynisiepodtymwzgledemabsolutnieanizestronyMinisterstwaOswiatyanizestronyMinisterstwaSprawWewnetrznychanizestronyMinisterstwaSprawiedliwoscinajmniejszychutrudnienzemlodziezmaprawoorganizowaniaswoichpolitycznychskupienWszakprzecieznaterenieoktorymciaglemowieistniejeZwiazekMlodziezyWszechpolskiejgdziesieodbywajawykladypublicznenawetwsalachpolitechnicznychgdziesieodbywajatewszystkieceremoniewszechpolskieinikttemunieprzeszkadzaanawetbardzowieluprofesorowsercemwspoldzialaainniprzypatrujasietemuiniemajanicprzeciwkotemuJestorganizacjamlodziezyludowejimlodziezydemokratycznejonajrozmaitszejpodszewceTowszystkoistniejeinikttemuniestajenaprzeszkodzieNiewiempocotenapelktoregoszppsenatorowzebydacmlodziezyakademickiejswobodewyzyciasiepolitycznegoToctoniejestwyzyciesiepolitycznejezelisiechcezapomocafosforuzmuszacludzidotakiegolubinnegoustosunkowaniasiedozyciaToniejestwyzyciesiepolitycznejezelisieludzipoprostukaleczyjuznieZydowPanieSenatorzeRembielinskitylkoPolakowKtoryszPanowmozepsenatorMilaszewskipodnioslzepowiedzialemzaduzoGdybymPanomchcialaniechcetegoczynicbosamjestemzbytrozgoryczonypodawacdalszeprzykladyzbrodniktoresiedziejajuznietylkowstosunkudoZydowleczwstosunkudoPolakowaleinnejanizeliwszechpolskawiarytobysciePanowiedopierowidzielijakowielegorzejowieleczarniejprzedstawiasietasytuacjaInaranyBoskieapelujedowszystkichPanow">s. Dębski z zupełną słusznością — muszę to potwierdzić — zaznaczył rolę, jaką należy przypisać młodzieży wiejskiej, która dociera do szkół akademickich i powiedział, że nie</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-222">
+ <u xml:id="u-222.0" who="#potrzebaobawiacsietejdemokratyzacjizechamstwadoszkolakademickichonaniewniesieJaproszePanowzprzyzwyczajeniajuztakiegobelferskiegozetakpowiemsledzepracestudentowiwiemktoprzymoimstolerysujektosiedziktogorodzilzczegoonzyjejakiesajegowarunkiJatowiemimnietointeresujeImuszepowiedzieczemlodziezwiejskazzachowaniajestbeznajmniejszegozarzutuNapewnojestemprzekonanywsrodaresztowanychczydzisiajczykiedyindziejniemamlodziezyludowejsynowchlopowbociprzychodzawnajstraszniejszychwarunkachchloduiglodudazadotegoazebystudiawjaknajpredszymczasieskonczycAzresztanastawieniepsychicznetychmlodychludzijestinnejestzdrowszeanizelitychinteligentowinnegopochodzeniaDlategotooczympsDebskijestglebokoprzekonanyzenietrzebasietegoobawiaczetrzebazrobicwszystkoazebywiesazebysynowiechlopscysynowierobotnikowsynowiemalychurzednikowmoglidoszkolakademickichwstepowacjestsluszneboonitowniosatamzdrowiePowiedzianebylozeodnaszalezyazebybylolepiejNapewnokazdypowinienrobicwswoimzakresietocodoniegonalezyJanapewnorobietocodomnienalezyijakoprofesorijakosenator">Było tu powiedziane, że profesorowie temu złu nie są winni. Trudno nazwać to winą, ale bierne zachowanie się wobec pewnych rzeczy jest winą ciężką, a bywa czasami zbrodnią niereagowanie z zasady czy z chęci nienarażania się, broń Boże, bo mogą zademonstrować przeciwko profesorowi. Znam takich profesorów — nie chcę żadnego profesora obrażać, wreszcie takiego, o którym w tej chwili powiem, tutaj napewno nie ma — znam profesorów, którzy mają psychikę tenorów, tzn. lubią być oklaskiwani i lubią być bardzo popularni. Inaczej już ustosunkowują się do tego barytony.</u>
+ <u xml:id="u-222.1" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-222.2" who="#potrzebaobawiacsietejdemokratyzacjizechamstwadoszkolakademickichonaniewniesieJaproszePanowzprzyzwyczajeniajuztakiegobelferskiegozetakpowiemsledzepracestudentowiwiemktoprzymoimstolerysujektosiedziktogorodzilzczegoonzyjejakiesajegowarunkiJatowiemimnietointeresujeImuszepowiedzieczemlodziezwiejskazzachowaniajestbeznajmniejszegozarzutuNapewnojestemprzekonanywsrodaresztowanychczydzisiajczykiedyindziejniemamlodziezyludowejsynowchlopowbociprzychodzawnajstraszniejszychwarunkachchloduiglodudazadotegoazebystudiawjaknajpredszymczasieskonczycAzresztanastawieniepsychicznetychmlodychludzijestinnejestzdrowszeanizelitychinteligentowinnegopochodzeniaDlategotooczympsDebskijestglebokoprzekonanyzenietrzebasietegoobawiaczetrzebazrobicwszystkoazebywiesazebysynowiechlopscysynowierobotnikowsynowiemalychurzednikowmoglidoszkolakademickichwstepowacjestsluszneboonitowniosatamzdrowiePowiedzianebylozeodnaszalezyazebybylolepiejNapewnokazdypowinienrobicwswoimzakresietocodoniegonalezyJanapewnorobietocodomnienalezyijakoprofesorijakosenator">Tymczasem wychowawca musi być człowiekiem, który potrafi bardzo dużo wymagać od siebie, ale także musi wymagać od młodzieży. Młodzież jest bardzo sprawiedliwa i umie oceniać profesora, który jest profesorem z:</u>
+ <u xml:id="u-222.3" who="#potrzebaobawiacsietejdemokratyzacjizechamstwadoszkolakademickichonaniewniesieJaproszePanowzprzyzwyczajeniajuztakiegobelferskiegozetakpowiemsledzepracestudentowiwiemktoprzymoimstolerysujektosiedziktogorodzilzczegoonzyjejakiesajegowarunkiJatowiemimnietointeresujeImuszepowiedzieczemlodziezwiejskazzachowaniajestbeznajmniejszegozarzutuNapewnojestemprzekonanywsrodaresztowanychczydzisiajczykiedyindziejniemamlodziezyludowejsynowchlopowbociprzychodzawnajstraszniejszychwarunkachchloduiglodudazadotegoazebystudiawjaknajpredszymczasieskonczycAzresztanastawieniepsychicznetychmlodychludzijestinnejestzdrowszeanizelitychinteligentowinnegopochodzeniaDlategotooczympsDebskijestglebokoprzekonanyzenietrzebasietegoobawiaczetrzebazrobicwszystkoazebywiesazebysynowiechlopscysynowierobotnikowsynowiemalychurzednikowmoglidoszkolakademickichwstepowacjestsluszneboonitowniosatamzdrowiePowiedzianebylozeodnaszalezyazebybylolepiejNapewnokazdypowinienrobicwswoimzakresietocodoniegonalezyJanapewnorobietocodomnienalezyijakoprofesorijakosenator">Bożej łaski, dla którego profesura jest zawodem głównym i jedynym i odróżnia go od profesora, który wykłada raz na 2 miesiące, bo jest zajęty innymi sprawami i nie ma czasu, aby się zająć młodzieżą. Dlatego nie podzielam tego zdania, żeby można profesorów zupełnie od winy uwolnić.</u>
+ <u xml:id="u-222.4" who="#potrzebaobawiacsietejdemokratyzacjizechamstwadoszkolakademickichonaniewniesieJaproszePanowzprzyzwyczajeniajuztakiegobelferskiegozetakpowiemsledzepracestudentowiwiemktoprzymoimstolerysujektosiedziktogorodzilzczegoonzyjejakiesajegowarunkiJatowiemimnietointeresujeImuszepowiedzieczemlodziezwiejskazzachowaniajestbeznajmniejszegozarzutuNapewnojestemprzekonanywsrodaresztowanychczydzisiajczykiedyindziejniemamlodziezyludowejsynowchlopowbociprzychodzawnajstraszniejszychwarunkachchloduiglodudazadotegoazebystudiawjaknajpredszymczasieskonczycAzresztanastawieniepsychicznetychmlodychludzijestinnejestzdrowszeanizelitychinteligentowinnegopochodzeniaDlategotooczympsDebskijestglebokoprzekonanyzenietrzebasietegoobawiaczetrzebazrobicwszystkoazebywiesazebysynowiechlopscysynowierobotnikowsynowiemalychurzednikowmoglidoszkolakademickichwstepowacjestsluszneboonitowniosatamzdrowiePowiedzianebylozeodnaszalezyazebybylolepiejNapewnokazdypowinienrobicwswoimzakresietocodoniegonalezyJanapewnorobietocodomnienalezyijakoprofesorijakosenator">P. s. Jędrusik bardzo szczegółowo zajął się moją osobą, mianowicie jeszcze z tego jakoby nieszczęśliwego okresu, gdy byłem parę miesięcy czy parę tygodni, pewnie najgorszym ze wszystkich, ministrem oświaty. Oczywiście, nie będę z nim polemizował, bo rzeczy są zanadto specjalne. P. Kolega był łaskaw poruszyć sprawę okólnika, który uważa za tak bardzo nieszczęśliwy i przypisuje mu tak straszne konsekwencje. Musiałbym się zapoznać z tym okólnikiem, żeby odpowiedzieć, bo bardzo przepraszam, ale zapomniałem jego treści. Jestem podobno winien szeregowi innych przestępstw, jako ten nieszczęsny kilkumiesięczny minister oświaty. Biję się w piersi. Jest to dowód, że do tych funkcyj nie nadawałem się, ale gdy się o tym przekonałem, po paru miesiącach ustąpiłem.</u>
+ <u xml:id="u-222.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-222.6" who="#potrzebaobawiacsietejdemokratyzacjizechamstwadoszkolakademickichonaniewniesieJaproszePanowzprzyzwyczajeniajuztakiegobelferskiegozetakpowiemsledzepracestudentowiwiemktoprzymoimstolerysujektosiedziktogorodzilzczegoonzyjejakiesajegowarunkiJatowiemimnietointeresujeImuszepowiedzieczemlodziezwiejskazzachowaniajestbeznajmniejszegozarzutuNapewnojestemprzekonanywsrodaresztowanychczydzisiajczykiedyindziejniemamlodziezyludowejsynowchlopowbociprzychodzawnajstraszniejszychwarunkachchloduiglodudazadotegoazebystudiawjaknajpredszymczasieskonczycAzresztanastawieniepsychicznetychmlodychludzijestinnejestzdrowszeanizelitychinteligentowinnegopochodzeniaDlategotooczympsDebskijestglebokoprzekonanyzenietrzebasietegoobawiaczetrzebazrobicwszystkoazebywiesazebysynowiechlopscysynowierobotnikowsynowiemalychurzednikowmoglidoszkolakademickichwstepowacjestsluszneboonitowniosatamzdrowiePowiedzianebylozeodnaszalezyazebybylolepiejNapewnokazdypowinienrobicwswoimzakresietocodoniegonalezyJanapewnorobietocodomnienalezyijakoprofesorijakosenator">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-223">
+ <u xml:id="u-223.0" who="#Marszalek">Dla oświadczenia osobistego ma głos s. Miłaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-224">
+ <u xml:id="u-224.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-225">
+ <u xml:id="u-225.0" who="#MinisterWyznanReligijnychiOswieceniaPublicznegopSwietoslawski">Wysoka Izbo! Wysłuchaliśmy dzisiaj bardzo wielu głębokich w swej treści przemówień, poruszających najrozmaitsze zagadnienia życia Polski i sięgających często do historii i historiozoficznego oświetlenia dziejów Polski. Oczywiście na wszystkie te zagadnienia ani odpowiadać, ani zajmować względem nich stanowiska nie będę. Chcę tylko w swojej krótkiej odpowiedzi zacząć od sprawy poruszonej przez p. senatora Dębskiego. Struktura ludnościowa Polski jest taka, że przy znacznym wzroście zaludnienia miasta rosną stosunkowo niezbyt prędko, współczynnik zatem rozrodczości ludności wiejskiej jest bardzo znaczny. Wynika z tego, że we wszystkich przypadkach, gdy stwierdzamy wzrost liczby uczniów w szkołach ogólnokształcących lub zawodowych, to dzieje się to dzięki tak bardzo pożądanemu dopływowi do szkół młodzieży wiejskiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-226">
+ <u xml:id="u-226.0" who="#UsilujeuczynicwszystkocoodemniezalezyabypowiekszycodsetekmlodziezywiejskiejwszkolachsrednichzawodowychiwyzszychJestemtezpewienzetosamoczynicbedziekazdyprzyszlyMinisterOswiaty">W swym rannym przemówieniu umyślnie przedstawiłem pewnego rodzaju perspektywę ogólną przeżyć zbiorowych i wydarzeń, które mogą do pewnego stopnia tłumaczyć sytuację w jakiej znaleźliśmy ,się w całej Polsce, a zwłaszcza we Lwowie, o którym tyle dziś mówiono. Jednakże zaznaczyć muszę, że najwidoczniej p. prof. Bartel układał swe przemówienie, nie wiedząc o tym, jakie były posunięcia Rządu i wydarzenia w dniach 10, 11 i 12 marca. Wielu bowiem momentów mógłby przecież nie poruszać, a w każdym razie powinien byłby zmodyfikować ustęp o mojej jakoby bierności wobec wypadków. Oczywiście, poszczególni członkowie obu Izb ustawodawczych mogą przejawiać niepokój, że tego lub innego posunięcia Rządu nie ma, Rząd jednak powinien zawsze wybrać odpowiedni moment do tego, aby swoje zamiary w czyn wprowadzić. Tak się złożyło, że kiedy p. prof. Bartel pisał swoje przemówienie, dokonywane były zdecydowane posunięcia władz prokuratorskich i przeprowadzane były rewizje w domach akademickich 1 lokalu Bratniej Pomocy Politechniki Lwowskiej na terenie tej uczelni. Dzisiaj zaś telefonicznym zarządzeniem zawiesiłem działalność dwóch stowarzyszeń akademickich.</u>
+ <u xml:id="u-226.1" who="#komentarz">(S. Bartel: Jakich stowarzyszeń?)</u>
+ <u xml:id="u-226.2" who="#UsilujeuczynicwszystkocoodemniezalezyabypowiekszycodsetekmlodziezywiejskiejwszkolachsrednichzawodowychiwyzszychJestemtezpewienzetosamoczynicbedziekazdyprzyszlyMinisterOswiaty">Chciałbym poruszyć jednak jeszcze pewną sprawę, poruszoną głównie przez p. prof. Bartla. Nie godzę się ze sposobem przeprowadzania obliczeń średniego czasu trwania studiów. Jedyną racjonalną metodą jest ustalanie przeciętnej liczby lat, które dany student spędza w danej uczelni do chwili jej ukończenia. Jeżelibym chciał zastosować się do wymagań p. Bartla, musiałbym udzielić dymisji sobie samemu, bo liczba, którą mi dali moi urzędnicy, zbiegała się prawie całkowicie z liczbą, którą ustaliłem sam na wydziale chemii na Politechnice Warszawskiej. Chciałbym również wyjaśnić, jak długo trwają studia wówczas, gdy studenci posiadają całkowite zabezpieczenie materialne. Otrzymałem liczbę nieco wyższą od lat pięciu. Wyniku tego nie można uważać za zły. Przecież studia na wielu politechnikach przed wojną trwały 5 lat. Więc 5 lat z ułamkiem nie jest wynikiem złym. Na Politechnice Lwowskiej, o ile mi wiadomo z poprzednich lat, byli studenci, którzy dla tych czy innych powodów brali urlopy, często na rok, albo na dwa lata, i to prawdopodobnie powiększyło przeciętną, którą Pan Profesor znalazł. Muszę stwierdzić, że w mojej praktyce 20-letniej nie widziałem studentów, którzyby 18 lat studiowali. Gdyby bowiem byli tacy, którzy by ukończyli politechnikę po 18 latach, musieliby mieć w chwili ukończenia lat 38, a takich zgrzybiałych starców kończących politechnikę nie widziałem (Wesołość), nie widziałem ich również w naszych wytwórniach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-227">
+ <u xml:id="u-227.0" who="#KapitalnymtezzagadnieniemjestuposazenietychnauczycieliJestonoistotniebardzoniskie">Jeżeli chodzi o metody nauczania, to zdaje mi się, że p. prof. Bartel wspomniał o metodzie, opartej na dyskusji. Zagadnienie to raczej należy do przeszłości. Być może gdzieś jeszcze występują w tym kierunku przerosty, walczymy jednak z tym w granicach naszych możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-227.1" who="#komentarz">(S. Bartel: Chwała Bogu!)</u>
+ <u xml:id="u-227.2" who="#KapitalnymtezzagadnieniemjestuposazenietychnauczycieliJestonoistotniebardzoniskie">Usiłujemy również usunąć braki i pewne przerosty w programach; zagadnienie to wymaga czasu, gdyż świeżo wprowadzone programy w liceach realizowane są dopiero od niedawna.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-228">
+ <u xml:id="u-228.0" who="#ChcerazjeszczewrocicdozagadnieniaLwowairozruchowstudenckichNiemoznaulegacsugestiizetocosiedziejeweLwowiedziejesieteznainnychuczelniachPrzeciwnieoddwochlatwszystkieuczelnieakademickiepracujanormalniejedyniewuniwersyteciewarszawskimbylatygodniowaprzerwawykladow">2e rozruchy miały miejsce we Lwowie, jest zjawiskiem symptomatycznym. Złożyło się na to wiele okoliczności. P. prof. Bartel, a zapewne wszyscy pp. senatorowie, którzy ze Lwowa pochodzą, zdają sobie sprawę z nienormalnych warunków, w jakich żyje całe społeczeństwo we Lwowie. Ileż tam kursuje nieprawdopodobnych plotek defetystycznych, ile kłamstw, nie opartych na żadnych realnych faktach. Aby uzdrowić tę atmosferę, muszą się wziąć do pracy wszyscy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-229">
+ <u xml:id="u-229.0" who="#Marszalek">Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-229.1" who="#Marszalek">Rozprawa nad częścią 13 preliminarza budżetowego została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-229.2" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10.</u>
+ <u xml:id="u-229.3" who="#Marszalek">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości oraz nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-230">
+ <u xml:id="u-230.0" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 23 min. 29.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..5eeedb1
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/header.xml
@@ -0,0 +1,100 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00010-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>10 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>10 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">10</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-14</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu p,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
+ <persName>S. Barcikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBeczkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Beczkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBruski" role="speaker">
+ <persName>S. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>S. Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFichna" role="speaker">
+ <persName>S. Fichna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
+ <persName>S, Fudakowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGnoinski" role="speaker">
+ <persName>S. Gnoiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHordynski" role="speaker">
+ <persName>S, Hordyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
+ <persName>S, Klamer</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKobylanski" role="speaker">
+ <persName>S. Kobylański</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLelek" role="speaker">
+ <persName>S. Lelek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Semkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzelagowska" role="speaker">
+ <persName>S. Szelągowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSlaski" role="speaker">
+ <persName>S. Śląski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsRadziwill" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGlowacki" role="speaker">
+ <persName>SGłowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..ce62948
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00010-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,615 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 10 posiedzenia w dniu 14 marca 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Obecni">Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski,*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#Obecni">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam *Rose.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10.)*</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Radziwiłła i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Protokół 8 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 9 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwia swą nieobecność w Senacie na 9 posiedzeniu s. Koc.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — sprawozdawca s. Głowacki.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SGlowacki">Wysoki Senacie! Ważność wymiaru sprawiedliwości dla życia państwowego nakłada na nas obowiązek, by preliminarz budżetowy Ministerstwa Sprawiedliwości potraktować ze specjalną uwagą i zbadać, czy on rzeczywiście odpowiada potrzebom. Bezsprzecznie wymiar sprawiedliwości należy do czołowych funkcyj Państwa; budżet resortu sprawiedliwości jest budżetem koniecznym. Środki na pokrycie kosztów wymiaru sprawiedliwości znaleźć się muszą, gdyż Państwo nie może istnieć bez równowagi prawnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SGlowacki">Tegoroczny preliminarz budżetowy nie odbiega w zasadniczej mierze od budżetów lat ostatnich. Nieznaczna podwyżka globalnej sumy o 3.560.000 zł wypływa z przyrostu ludności i obszaru oraz zwiększenia się liczby spraw.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SGlowacki">Preliminarz dochodów przewiduje, jak w roku bieżącym, tylko zwyczajne dochody w kwocie 38.600.000 zł. Kwota ta jest mniejsza o 78.000 zł od sumy dochodów w budżecie na r. 1938/39. Co do poszczególnych cyfr odsyłam do drukowanego sprawozdania. Zmniejszenie dochodów wyniknie z różnych przyczyn. W dochodach odgrywają poważną rolę wpływy z zalegających należności sądowych. Z uwagi na to, że przy dzisiejszym systemie opłat sądowych zaległości nie narastają w tej mierze co dawniej, wpływy z tego tytułu wykazują tendencję zniżkową.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SGlowacki">W preliminarzu budżetowym wydatków przewidziane są, jak i w roku bieżącym, tylko wydatki zwyczajne na sumę 95.010.000 zł. W stosunku do tej sumy preliminowane dochody w kwocie 38.600.000 zł stanowią 40,6%. To dowodzi, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie jest resortem wyłącznie rozchodowym. W porównaniu z budżetem na rok bieżący preliminarz wydatków na rok przyszły jest większy o 3.560.000 zł; wzrost wydatków wynosi 3,89%.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SGlowacki">Stosunek preliminarza budżetowego Ministerstwa Sprawiedliwości do ogólnego preliminarza państwowego wydatków administracyjnych na ten okres uległ niewielkiej zmianie, stanowi bowiem 3,7% ogólnej sumy budżetu państwowego, wynoszącego 2,5 miliarda złotych.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SGlowacki">Z preliminowanej na wydatki kwoty złotych 95.010.000 przeznacza się część na wydatki osobowe, część na wydatki rzeczowe. Na wydatki osobowe — ograniczam się do podania stosunku procentowego — mianowicie na płace 65 lub prawie 66%, z tytułu państwowego podatku dochodowego, opłat emerytalnych itp. — 5,5%, na zasiłki i nagrody, wynagrodzenie kierowców za nadliczbowe godziny pracy, umundurowanie, opłaty ubezpieczeniowe i świadczenia na rzecz Państwowego Zakładu Emerytalnego 2,8%, czyli ogółem 74,1%, zaś resztę 25,9% przeznacza się na wydatki rzeczowe.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SGlowacki">Zwiększenie budżetu w porównaniu z budżetem na rok bieżący widoczne jest w wydatkach na płace o 1,6%, w wydatkach na zasiłki, nagrody, wynagrodzenie kierowców za nadliczbowe godziny pracy itp. o 0,3%, w wydatkach rzeczowych o niespełna 2%.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#SGlowacki">Na skutek stosowania od kilku lat kompresji wydatków Ministerstwo zamykało poszczególne okresy budżetowe lat ostatnich zadłużeniem. W bieżącym okresie budżetowym zadłużenie to na dzień 1 listopada 1938 r. wynosiło 9.883.390 zł. Chcąc doprowadzić budżet do równowagi, należało by jeszcze w roku bieżącym otworzyć kredyt nadzwyczajny lub też zwiększyć wydatki w razie wykonania budżetu na rok 1939/40 albo wreszcie przewidzieć póki wycie wszystkich zaległości w roku następnym 1940/41.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SGlowacki">Na zwiększenie niedoboru w poszczególnych pozycjach złożyły się różne przyczyny, a mianowicie' rozszerzenie działalności na coraz dalsze dziedziny życia gospodarczego i społecznego; nowe nadzwyczajne wydatki związane z przejęciem sądów i więzień na odzyskanych ziemiach Śląska Zaolziańskiego, z rozszerzeniem terytorialnym właściwości Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądu Okręgowego w Cieszynie na odzyskane ziemie oraz utworzenie sądów grodzkich i więzień w Boguminie, Jabłonkowie i Frysztacie; dalszy wzrost zaludnienia więzień oraz wprowadzenie ulepszeń w systemie penitencjarnym przez szersze zatrudnienie więźniów w specjalnych koloniach rolnych i przy robotach o społecznej użyteczności.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#SGlowacki">Niedostateczność kredytu oddziaływuje hamująco na szereg czynności prawnych, związanych z wymiarem sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#SGlowacki">Przechodząc do oceny materialnej działalności resortu sprawiedliwości, wypada nam przede wszystkim zwrócić uwagę na działalność ustawodawczą. Inflacja ustaw jest u nas zjawiskiem znanym i przez nikogo niezaprzeczonym. Jesteśmy wdzięczni p. Ministrowi za podjęcie inicjatywy uporządkowania stanu prawnego przez wydawnictwo autentycznego zbioru prawa polskiego. Niemniej jest dalej wskazane, aby odtąd w codziennej pracy stale mieć na uwadze konieczność uproszczenia i wyjaśnienia stanu prawnego przez znoszenie ustaw zbędnych i nieaktualnych oraz przez bardzo ostrożne przystępowanie do nowych prac ustawodawczych. Nie oznacza to, aby wstrzymać tempo pracy kodyfikacyjnej. Przeciwnie, wielka kodyfikacja sama winna postępować jak najszybciej naprzód, gdyż brak jej w poszczególnych dziedzinach najfatalniej odbija się na stosunkach prawnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#SGlowacki">Wspomnę chociażby tylko o prawie familijnym. Każdy rok nowy potęguje zamieszanie prawne w tej ważnej dziedzinie. W licznych przypadkach stała się niezmiernie trudną ocena ważności małżeństwa, ślubności dzieci oraz ustalenie prawnych dziedziców. Zmiana wyznania służy nieraz do zerwania węzłów małżeńskich, a prawo międzydzielnicowe nie zdołało wprowadzić tutaj jasności. W tej dla życia i zdrowia narodu tak ważniej dziedzinie koniecznym jest przyśpieszenie wydania jednolitej ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#SGlowacki">Mówiąc o kodyfikacji prawa polskiego, z zadowoleniem podkreślić wypada, że nastąpiło już ujednolicenie prawa prasowego dla całej Polski, którego motywy i intencje naświetlił p. Minister na Komisji Budżetowej Sejmu, a dekret o stowarzyszeniach wolnomularskich spełnił głośne żądanie społeczeństwa, które dąży do zerwania wszelkich nici, łączących jednostki poprzez związki międzynarodowe z zagranicą.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#SGlowacki">Dalej należy dążyć do tego, aby drobne ustawodawstwo nie niweczyło znaczenia wielkich prac kodyfikacyjnych, dokonywanych z subtelną starannością przy udziale najlepszych naszych sił naukowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#SGlowacki">W pracy sądowej zauważa się coraz większe przeciążenie. Wzrost spraw jest szybszy niż wzrost etatów. Przyrost spraw w r. 1937 wynosił (podaję tylko w procentach): w Sądzie Najwyższym 14%, w sądach apelacyjnych 12,5%, w sądach okręgowych 4,5%, w sądach grodzkich 4,9%, w sądach pracy 21,5%, w sądach rozjemczych do spraw Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 12,4%.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#SGlowacki">Bez dokładnej analizy trudno sobie wyrobić pogląd, czy ten przyrost ma podstawy zdrowe, czy wynika on z ożywienia życia gospodarczego, czy raczej polega na działaniu czynników ujemnych, oddziaływujących na stosunki prawne. Jeśli mamy do czynienia ze wzrostem niepożądanym, wówczas należy zastanowić się nad środkami zaradczymi. Nie tylko w dziedzinie prawa karnego, ale i w dziedzinie prawa cywilnego trzeba będzie zastosować środki prewencyjne. Jeżeli przyrost ten jest natomiast wynikiem intensyfikacji życia gospodarczego, wówczas należy doprowadzić do zharmonizowania obsady personalnej sądownictwa z faktycznymi potrzebami, bądź to przez zwiększenie ilości etatów, bądź też przez taką zmianę systemu wymiaru sprawiedliwości, która by umożliwiła przy mniejszej ilości sędziów, prokuratorów i urzędników bez uszczerbku dla wymiaru sprawiedliwości załatwienie większej ilości spraw.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#SGlowacki">Orzecznictwo traktowane być musi jako najwyższa funkcja życia społecznego, która kształtuje harmonijne współżycie obywateli i usuwa marnotrawienie sił w sporach, wynikających na podłożu emocjonalnym lub ze skłonności przestępczych. Orzecznictwo, które ma spełnić swoją wielką misję, musi być owiane jednym duchem, musi być prowadzone w jednolitym kierunku i realizować ściśle określoną ideę sprawiedliwości, odpowiadającą naszej rodzimej kulturze. Najważniejszą dla nas gwarancją tej jednolitości jest odpowiednie wychowanie młodych adeptów sądownictwa. Na tym polu pozostaje jeszcze wielka praca do dokonania. Nie wątpimy, że p. Minister Sprawiedliwości, który dużo zainteresowania okazuje młodemu pokoleniu prawników, zwróci na te wychowawcze zagadnienia uwagę i zapozna nas przy nadarzającej się sposobności ze swymi zamiarami.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#SGlowacki">Efekt gospodarczy wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych wyraża się w skuteczności egzekucji. Stosunki panujące w tej dziedzinie wymagają bacznej uwagi, głębokiej analizy i środków zaradczych. Nie chodzi tylko o udoskonalenie samej procedury egzekucyjnej. Przeszkodę w skutecznej egzekutywie stanowią nieraz pewne objawy gospodarcze, tak że niezbędne jest w tej dziedzinie współdziałanie Ministerstwa Sprawiedliwości z ministerstwami gospodarczymi.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#SGlowacki">Od skuteczności egzekucji zależy w wielkiej mierze wartość zastawna przedmiotów ruchomych i nieruchomych, która jest niezbędną podstawą wszelkiego kredytu. W tej dziedzinie istnieją możliwości ułatwienia obrotu, na które u nas mało zwraca się uwagi.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#SGlowacki">Kryzys gospodarczy wytworzył u wierzycieli defetyzm, który oddziałuje deprymująco na obrót kredytowy. Przywrócenie zaufania dla zastawów może znakomicie przyczynić się do rozszerzenia obrotów kredytowych, tłumionych nieufnością, powodowaną przez złe doświadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#SGlowacki">Karny wydział sprawiedliwości musi zwrócić uwagę na rosnące zagrożenie mienia, przede wszystkim w stosunkach wiejskich, i z całą energią tępić przejawy nieposzanowania obcej własności, utrudniające normalny bieg pracy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#SGlowacki">Niemniej wskazana jest wielka ostrożność w oskarżaniu, gdy nie ma ku temu podstaw dostatecznych. Odnosi się wrażenie, że procent uwalniających wyroków jest niemały. Nieoględne stosowanie prewencyjnych aresztów bywało już często przedmiotem troski tych, którzy ochronę wolności osobistej słusznie uważają za najszczytniejszy obowiązek władz prokuratorskich. Sprawa ta wymaga stale czujnej uwagi. Chociaż w ostatnim czasie mniej się słyszało na tym tle utyskiwań, to jednak i dzisiaj jeszcze liczba więźniów prewencyjnych jest nadmierna.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#SGlowacki">Uposażenie materialne osób, zatrudnionych w wymiarze sprawiedliwości, uznawane jest od lat za niedostateczne. Wystarczy przejrzeć sprawozdania z obrad nad budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości w latach poprzednich, aby zauważyć, że żale te mają od dawna pełne uzasadnienie i że jednak dotąd nie zdołano osiągnąć w tej dziedzinie poprawy. Komisja Budżetowa uważa, że tej sprawy nie można stale traktować jako postulatu teoretycznie słusznego, na którego realizację nie ma żadnej nadziei. Trudność główna wynika z tego, że ze sprawą uposażenia sędziów łączy się sprawę poprawy bytu ogółu urzędników. Ale obie sprawy bynajmniej nie stoją ze sobą w tej łączności, która przy powierzchownym badaniu zdaje się być oczywistą. Wobec sędziów i prokuratorów trzeba naprawić błąd, który popełniony został w samym początku unormowania tego zagadnienia. Uznał to przecież p. Minister Sprawiedliwości, uznał to także Sejm w ubiegłej kadencji, uchwalając odpowiednią rezolucję. Niestety, rezolucja ta nie odniosła dotąd skutku. Wyraża się nadzieję, że przypomnienie tej rezolucji będzie skutecznym wezwaniem Rządu do przystąpienia w jak najkrótszym czasie do uregulowania tej tak pilnej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#SGlowacki">Ze sprawą uposażenia materialnego łączy się zagadnienie pozyskiwania odpowiednich sił do wymiaru sprawiedliwości, a ponadto kwestia wydajności pracy i możności pogłębienia wiedzy i doświadczenia. Sędzia, któremu niedostatek finansowy nie daje utrzymywać łączności ze światem prawniczym i gospodarczym, sędzia ograniczony w możności zaopatrywania się w odpowiednią literaturę i żyjący troską o zaspokojenie najniezbędniejszych potrzeb życiowych, nie może dojść do pełnego rozkwitu sił intelektualnych, chociażby natura go obficie wyposażyła w zdolności fachowe. Musimy zatem podejść do sprawy tej inaczej. Jeżeli rzeczywiście nas nie stać na utrzymywanie obecnej liczby sędziów, prokuratorów i urzędników sądowych, musimy szukać nowych dróg wyjścia, aby przy zmniejszeniu etatów i lepszym wyposażeniu ich dzierżycieli utrzymać równowagę prawną w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#SGlowacki">Pilną sprawą jest zrównanie w poborach sędziego grodzkiego z sędzią okręgowym, gdyż sprawy mu powierzone nie ustępują w swej doniosłości zadaniom, należącym do właściwości sądów okręgowych; odpowiedzialność jego jest wielka, a praca o tyle trudniejsza, że obejmuje więcej dziedzin.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#SGlowacki">W związku z tym zagadnieniem nie mogę pominąć sprawy, którą poruszył na Komisji Budżetowej p. senator dr Wolf. Niezależnie bowiem od potrzeby generalnej rewizji uposażeń w dziale wymiaru sprawiedliwości bardzo aktualną jest obecnie sprawa niezwłocznego przyznania dodatku lokalnego sędziom, prokuratorom i urzędnikom sądowym na terenie ziem odzyskanych. Chodzi tu zatem o rozszerzenie mocy obowiązującej rozporządzeń Rady Ministrów z 19 grudnia 1933 r. poz. 781 i poz. 782 na ziemie odzyskane. Konieczność przyznania wspomnianych dodatków wynika ze skutków zmiany waluty i wyjątkowo wysokiego poziomu cen wszelkich artykułów codziennej potrzeby w stosunku do cen, jakie istnieją na terenie pozostałych części Państwa. Na powyższe żądanie pozwalam sobie zwrócić uwagę Wysokiej Izby, uznając je za celowe i sprawiedliwe.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#SGlowacki">Wielki niepokój budziły w społeczeństwie pogłoski o zamiarach dalszego kasowania sądów grodzkich. W tej dziedzinie oświadczenie p. Ministra Sprawiedliwości, złożone na Komisji Budżetowej Senatu w dniu 3 lutego 1939 r., przyniosło pełne uspokojenie; ze szczerą wdzięcznością zainteresowane w tej sprawie społeczeństwo usłyszało z ust p. Ministra, że nie grozi dalsza zmiana dyslokacji sądów grodzkich.</u>
+ <u xml:id="u-5.27" who="#SGlowacki">Od szeregu lat mało zmieniło się w organizacji urzędowania naszej magistratury sądowej. Panują tam w wielkiej mierze zwyczaje, których początki sięgają nieraz wstecz ku dalekiej przeszłości. Zasady naukowej organizacji pracy nie znalazły w sądownictwie zastosowania. Wyposażenie techniczne sądów jest słabe i przyczynia się do niewykorzystywania wysoko kwalifikowanych sił, które spełniać muszą dużo prostych czynności. Możliwe są znaczne oszczędności, skoro ściśle przeprowadzimy zasadę, że żadna siła droższa nie powinna pełnić pracy, która może być wykonana przez siłę tańszą.</u>
+ <u xml:id="u-5.28" who="#SGlowacki">Prawo o notariacie przeszło już swoją próbę życiową. Osiągnęliśmy jednolite podstawy dla notariatu całego Państwa. Równocześnie doświadczenie życia wykazało, że prawo o notariacie powinno ulec w najbliższym czasie rewizji. Korektura powinna dotyczyć przede wszystkim organizacji nadzoru przez odpowiednią rozbudowę samorządu z naczelną radą notarialną jako centralną instancją. W czynnościach notarialnych trzeba wprowadzić formy proste i jasne, pozbawione wszelkiego balastu słów. Niezbędne jest u notariuszy dostateczne wykształcenie cywilistyczne. Przepisy wykonawcze do prawa o notariacie wymagają uzupełnienia w interesie stabilizacji stosunków w tym zawodzie (art. 6).</u>
+ <u xml:id="u-5.29" who="#SGlowacki">Obrót nieruchomościami, który jest szczególnie związany z pracą notariusza, powinien być uwolniony od utrudnień administracyjnych, które nie przynoszą pożytku dla interesu publicznego, a obniżają wartość zastawną mienia nieruchomego.</u>
+ <u xml:id="u-5.30" who="#SGlowacki">W dziedzinie adwokatury należy wyrazić zadowolenie, że nowe prawo o ustroju adwokatury z 4 maja 1938 r. kładzie kres słusznym żalom na przerost liczebny adwokatury i przyczynią się do zmniejszenia wśród niej elementów niepolskich. Należy obecnie odczekać, jak ten nowy porządek zda egzamin w doświadczeniu życia.</u>
+ <u xml:id="u-5.31" who="#SGlowacki">Odnośnie aplikacji słuszne są tendencje Ministerstwa, aby poprawić warunki bytu aplikantów sądowych. Dalsze otaczanie największą troską wykształcenia aplikantów i podporządkowanie go centralnemu kierownictwu winno być stałym dążeniem resortu.</u>
+ <u xml:id="u-5.32" who="#SGlowacki">W dziale więziennictwa z zadowoleniem podkreślić wypada, że wzrostowi przeludnienia więzień położono kres. Rozbudowanie ośrodków pracy dla więźniów należy uważać za ze wszech miar pożądane i godne poparcia. Wiemy, że najlepszym lekarstwem na przestępcze skłonności jest odpowiednie zajęcie, które najprędzej prowadzi do przywrócenia psychicznej równowagi.</u>
+ <u xml:id="u-5.33" who="#SGlowacki">Postulaty co do powołania specjalnych sądów dla nieletnich p. Minister uznał za słuszne i zapowiedział ich zrealizowanie w miarę możności.</u>
+ <u xml:id="u-5.34" who="#SGlowacki">Liczebny stan więźniów — tak osób osadzonych prewencyjnie, jak i odsiadujących kary nałożone — budzi poważne refleksje i wskazuje na to, że stosunki u nas co do przestępczości nie są zdrowe. Przestępczość w Polsce jest zbyt wielka. Walczymy w powojennych czasach z ogólnym wzrostem przestępczości na świecie. Niemniej nie można oddawać się nastrojom defetystycznym i przyjmować stan istniejący jako zło konieczne. Przede wszystkim odnosi się wrażenie, że niedostateczne jest prewencyjne działanie Państwa. Stan bezpieczeństwa na wsi pozostawia dużo do życzenia. Kradzieże leśne i rolne stały się nagminne i zagrażają już nie tylko mieniu osobistemu, lecz uszczuplają stan zadrzewienia ze stratą dla całego społeczeństwa. Kradzieży ulegają w niezliczonych przypadkach inwentarz żywy i płody rolne, szczególnie gdy znajdują się w polu. Praktyka wykazuje, że sama groźba represyj karnych nie wystarcza. Wymiar sprawiedliwości karnej iść musi tutaj ręka w rękę z organami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aby znaleźć środki zaradcze. Służba bezpieczeństwa okazuje się za słaba i nie jest wyposażona dostatecznie w nowoczesne środki komunikacyjne, ażeby móc osiągnąć lepsze rezultaty. Oszczędności w policji przerzucają ciężar walki z przestępczością na budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Niezbędne są zasadnicze pociągnięcia w tej dziedzinie, aby uchronić mienie obywateli przed poważnym zagrożeniem i odciążyć resort sprawiedliwości.</u>
+ <u xml:id="u-5.35" who="#SGlowacki">Mimo przeludnienia więzień Ministerstwo z całą energią przystąpiło do wykonywania zalegających wyroków sądowych. Toteż znaczna ilość wyroków, oczekujących na wykonanie, wydatnie się obniżyła, a następstwem tego jest, że liczba osób pozbawionych wolności wzrosła, dochodząc w r. 1938 w stosunku do r. 1937 z 59.000 do przeszło 70.000 osób. Z zadowoleniem przyjąć można stwierdzenie p. Ministra, poczynione na Komisji Budżetowej Sejmu, że — „wykonywanie wyroków zostało w zasadzie opanowane, a jednocześnie zaludnienie więzień poczyna przejawiać tendencję do utrzymania się na mniej więcej jednakowym stałym poziomie. Dalszą troską Ministerstwa jest szukanie sposobów, mogących wpłynąć na zmniejszenie się ilości więźniów. Umożliwia to przepis art. 43 kodeksu karnego, przewidujący, że w razie nieściągalności grzywny, sąd nakazuje skazanemu wykonanie pracy na rachunek grzywny. Dopiero gdyby to nie było możliwe, zamienia się grzywnę na areszt. Uzasadniona ta idea dotąd nie była zrealizowana, lecz wnioski, idące w tym kierunku, są w opracowaniu.</u>
+ <u xml:id="u-5.36" who="#SGlowacki">P. Minister zapowiedział na Komisji Budżetowej Sejmu, że zamierza jeszcze w toku bieżącej kadencji zgłosić do laski marszałkowskiej projekt ustawy, normujący sposób wprowadzenia w życie zasad, zawartych w cytowanym już wyżej art. 43 k.k., a ponadto ustawy uzupełniającej prawo o wykroczeniach oraz prawo skarbowe przez dodanie przepisów analogicznych do art. 43 k. k. O ile projekt ten stanie się ustawą, nastąpi niezawodnie znaczne odciążenie więzień.</u>
+ <u xml:id="u-5.37" who="#SGlowacki">Powracam do budżetu. Dla urealnienia budżetu wskazanym jest zniesienie ust. (1) art. 4 rozporządzenia Prezydenta R. P. z dnia 24 października 1934 r. o kosztach sądowych, który zwalnia od kosztów sądowych nie tylko Skarb Państwa, ale wszelkie podmioty prawne, za które działa Prokuratoria Generalna, oraz instytucje ubezpieczeń społecznych, a nawet instytucje finansowe, jak Pocztową Kasę Oszczędności, Bank Gospodarstwa Krajowego i Bank Rolny. Nie ma żadnej racji, ażeby koszty wymiaru sprawiedliwości, wynikające z działalności tychże instytucyj, obciążały i tak już zbyt szczupły budżet Ministerstwa Sprawiedliwości. Jeżeli np. Bank Gospodarstwa Krajowego wytacza niesłuszny proces i przerywa go, to koszty pracy sądowej, związane z procesem, ponosi nie kto inny, jak Ministerstwo Sprawiedliwości. Nie ma w tym żadnej racji, by np. Bank Gospodarstwa Krajowego, jako czysto gospodarcza instytucja, lub Bank Rolny wykazywały jako swój zysk koszty poniesione za nie przez resort sprawiedliwości. Komisja uznała za celowe zalecić poddanie rewizji dotychczas udzielone uwolnienia od opłat sądowych, a przyszłe uwolnienia przyznawać tylko w bardzo wyjątkowych przypadkach, w których nie wytworzy to poważniejszego obciążenia budżetu resortu sprawiedliwości. W stanie obecnym Ministerstwo Sprawiedliwości ponosi część kosztów generalnych państwowych przedsiębiorstw gospodarczych — mimo że nie otrzymuje na to żadnej dotacji.</u>
+ <u xml:id="u-5.38" who="#SGlowacki">Ministerstwo Sprawiedliwości wykazało w swej gospodarce pełne zrozumienie potrzeb oględnego szafowania groszem publicznym, co doznało wyrazu w sprawozdaniu Najwyższej Izby Kontroli Państwa (str. 41);,,Gospodarka władz i urzędów Ministerstwa Sprawiedliwości w okresie budżetowym 1937/38 wykazała dalszą stopniową poprawę, a w szczególności poprawa ta dotyczy sądów apelacyjnych i okręgowych, których gospodarka i rachunkowość tylko w nielicznych wypadkach dawały powód do wystąpień Kontroli Państwa” Reasumując pogląd komisji na budżet, wypada poczynić następujące stwierdzenia.</u>
+ <u xml:id="u-5.39" who="#SGlowacki">Dla właściwego wykonania tej pracy, którą dzisiaj pełni resort sprawiedliwości, fundusze, stojące do jego dyspozycji są za szczupłe. Jeżeli z ogólnej sumy budżetu, z uwagi na inne konieczności Państwa, Ministerstwu Sprawiedliwości nie może przypaść większy udział, wówczas musimy jak najprędzej przystąpić do zasadniczej decyzji. W rozmiarach, zakreślonych możnością finansową, musimy wypośrodkować taki system wymiaru sprawiedliwości, który by zadość uczynił niezbędnym potrzebom kraju.</u>
+ <u xml:id="u-5.40" who="#SGlowacki">Rozpatrując budżet rozpatrujemy przede wszystkim ekonomię wymiaru sprawiedliwości. Praca wykonywana przy wymiarze sprawiedliwości podlega takim samym prawom ekonomicznym, jak każda inna praca. Wymiaru sprawiedliwości nie należy traktować jako rozwiązywanie abstrakcyjnych zagadnień intelektualnych. Ma on swój ścisłe określony cel praktyczny, któremu służy praca intelektualna.</u>
+ <u xml:id="u-5.41" who="#SGlowacki">Oblicze ekonomiczne wymiaru sprawiedliwości nie występuje z taką wyrazistością, jak gospodarcza strona innych czynności Państwa. Stąd też pochodzi, że dotąd pracę sądów najmniej pod tym kątem widzenia analizowano. Biorąc czynności wykonywane w sądach pod ostrze krytyki, znaleźlibyśmy i tam dużo pracy zbędnej i dużo wysiłku niewspółmiernego z efektem. Byliśmy nieraz świadkami szukania — ze znacznym nakładem siły i pracy — niewłaściwości tam, gdzie jej nie było. Jesteśmy często świadkami nastawienia rozmiarów procesów ponad istotną potrzebę. Na drobne sprawy zużywa się niekiedy czas idący w lata i szuka się najsubtelniejszego rozwiązania, podczas gdy na ważniejsze sprawy czasu nie stać. Przed sędzią staje w każdej sprawie nie tylko zagadnienie jej rozstrzygnięcia, lecz jej ważności.</u>
+ <u xml:id="u-5.42" who="#SGlowacki">W swym oświadczeniu na Komisji Budżetowej Senatu w dn. 13 lutego r.b. stwierdził p. Minister Sprawiedliwości, jak szkodliwym jest zajmowanie najwyższej instancji drobnymi sprawami. W Sądzie Najwyższym uformowały się nieprawdopodobne zatory zaległych spraw, a ten sąd, mówił p. Minister — — „jest przeto wszystkim powołany do kształtowania wykładni, wytyczania dróg orzecznictwa i rozstrzygania spornych kwestii prawnych. Zalanie najwyższej instancji sądowej potokiem drobnych spraw uniemożliwia racjonalne spełnianie jego zasadniczych zadań. Stąd na całym święcie istnieją tendencje do ograniczenia zakresu działania sądu kasacyjnego.” Słowa te należy sobie zapamiętać i wyciągnąć z nich odpowiednie wnioski. Ale jest to tylko jedna strona ekonomizacji pracy sędziowskiej. Nie zawsze uproszczenie stanowi oszczędność. Są sprawy, które muszą być decydowane z całym nakładem pracy i fachowości, na które mimo przeciążenia czas się znaleźć musi. Są bowiem sprawy, których szybkie, sprawne i gruntowne załatwienie oddziałuje oczyszczająco na atmosferę prawną i odstrasza od wywoływania podobnych sporów. Niezbędne są decyzje, które podcinają spekulacje złośliwego dłużnika na przewlekłość procedury sądowej i niesprawność egzekucji.</u>
+ <u xml:id="u-5.43" who="#SGlowacki">Definicja ekonomii w pracy sądowej nie może się opierać na kryteriach mechanicznych Wymiar sprawiedliwości jest również ekonomiczny, gdy oddziałuje na atmosferę prawną społeczeństwa w ten sposób, że ingerencja sądowa staje się niezbędną tylko w wyjątkowych przypadkach.</u>
+ <u xml:id="u-5.44" who="#SGlowacki">Na tym kończę uwagi, dotyczące najważniejszych zagadnień resortu sprawiedliwości. Pozostałe zagadnienia omówione są w pisemnym sprawozdaniu komisji. Nie przedstawiam ich w tej chwili, ponieważ były one przedmiotem wielostronnej dyskusji w komisjach budżetowych obu Izb i na plenum Sejmu, a dyskusje te znalazły żywy oddźwięk również i w prasie.</u>
+ <u xml:id="u-5.45" who="#SGlowacki">Wysoka Izbo! Przed resortem sprawiedliwości stoi szereg wielkich i poważnych zadań, które można pomieścić tylko w programie, zakreślonym na szereg lat. Żadne doraźne korektury w przedłożonym preliminarzu budżetowym nie mogą doprowadzić do poważniejszych wyników. Komisja Budżetowa przeto uznała za właściwe zaproponować Wysokiej Izbie przyjęcie przedłożonego preliminarza budżetowego.</u>
+ <u xml:id="u-5.46" who="#SGlowacki">W konkluzji w imieniu Komisji Budżetowej wnoszę:</u>
+ <u xml:id="u-5.47" who="#SGlowacki">Wysoki Senat uchwalić raczy preliminarz budżetowy część 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian wraz z następującą rezolucją:</u>
+ <u xml:id="u-5.48" who="#SGlowacki">,,Senat wzywa Rząd do poddania rewizji uwolnień od opłat sądowych, wynikających zarówno z mocy samego prawa (art.</u>
+ <u xml:id="u-5.49" who="#komentarz">4 ust. (1) przepisów o kosztach sądowych), jak też przyznanych na podstawie art. 4 ust. (2) tych przepisów.” (Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Fichna.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Już niejednokrotnie z tej wysokiej trybuny charakteryzowano w ogólnych rzutach sytuację, w jakiej Polska, w jakiej cała Europa, ba cały świat się znajdują. Wysokie napięcie dynamizmu, przewartościowanie szeregu ustalonych pojęć, poderwanie zaufania do umów międzynarodowych, które często traktuje się jak świstki papieru — oto stwierdzenia, które naszą współczesną rzeczywistość trafnie ujmują. I dlatego program obrony narodowej w oparciu o własne przede wszystkim możliwości, dlatego pogotowie psychiczne narodu, który na wszelkie ewentualności również moralnie musi być dozbrojony — muszą być przygotowane.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SFichna">Do tego programu dorzucić musimy jeszcze jedną myśl, jeszcze jeden postulat, który nieprzeciętne wartości dla Państwa i narodu reprezentuje — trwały porządek prawny.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SFichna">Jednym z najbardziej ważkich zagadnień, przepracowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości, to sprawa kodyfikacji jednolitego prawa polskiego. Jednym z najbardziej istotnych zadań tegoż Ministerstwa—to propaganda kultu prawa, to wskrzeszenie autorytetu prawa, to wychowanie narodu, a szczególnie młodego, narastającego pokolenia w poszanowaniu i posłuchu dla prawa. Jeżeli konsekwencją dzisiejszego ustroju jest rząd silnej ręki, to jednak nie jest ideałem obywatel słaby i do wielkich zadań nieprzygotowany, ale taki, co w poczuciu odpowiedzialności za swoje czyny świadom jest tego, że ugiąć się może, ale przed prawem, że pokonany być może, ale właśnie przez prawo. Jeżeli tępienie — „złych obyczajów” weszło w orbitę naszych działań, jeżeli jeszcze jest w Polsce — „za dużo nieprawości”, to walka z tymi objawami tym skuteczniej osiągnie swój cel, im stosowane środki mocniejszą podstawę prawną posiadać będą.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SFichna">Jedno jest dziś wszystkich wołanie — powszechne jednolite prawo polskie. Po pierwszym dwudziestoleciu pracy państwowej wołanie to staje się jeszcze bardziej naglące.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SFichna">Jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, że to właśnie, co Konstytucję kwietniową — naszą magna charta — wyróżnia i charakteryzuje: praca polskich mózgów, współczesna doktryna prawnicza, przystosowanie zbudowanego ustroju do narodowych właściwości — musi przenikać wszystkie nasze prace ustawodawcze. Zbudowany w ten sposób porządek prawny przetrwa długie lata, a wzajemne stosunki obywateli, obywatela do Państwa i Państwa do obywatela ustabilizuje, bo wypływać będzie z ducha narodu, a swe źródło posiadać będzie w Konstytucji. Prawo bowiem nie jest tylko formą, ma ono przede wszystkim do czynienia z żywym człowiekiem, jego więc interesy i jego dobro chronić musi.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SFichna">Rozejrzyjmy się, co w dziale — „porządek prawny” zostało dotychczas dokonane. Najlepszą na to odpowiedzią—to praca departamentu ustawodawczego Ministerstwa, przede wszystkim jednak dotychczasowy dorobek Komisji Kodyfikacyjnej. A trzeba przyznać, że dorobek ten jest bogaty. Obejmuje on bowiem całą obszerną dziedzinę prawa karnego: materialnego i procedurę, poważny dział ustawodawstwa cywilnego, jak np. zobowiązania i procedurę cywilną, całość stosunków handlowych, t.zn. kodeks handlowy, prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym, prawo wekslowe i prawo czekowe, prawo o spółkach akcyjnych i prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, następnie — postępowanie egzekucyjne, prawo o ustroju adwokatury, o notariacie itd., itd.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SFichna">Prócz aktów ustawodawczych, które już weszły w życie i obowiązują, a które stanowią bogate pokłosie blisko dwudziestoletniej pracy Komisji Kodyfikacyjnej, jest jeszcze obszerny dział prac, będących w przygotowaniu. Do nich należą: 1) Część ogólna kodeksu cywilnego. 2) Prawo małżeńskie majątkowe. 3) Prawo o stosunkach z pokrewieństwa i opieki. 4) Prawo rzeczowe. 5) Prawo spadkowe. 6) Prawo morskie i rzeczne. 7) Prawo ubezpieczeniowe. 8) Kodeks postępowania niespornego. 9) Projekt nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 22 marca 1928 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#SFichna">W tym bogatym wykazie projektów ustawodawczych. opracowanych lub będących w opracowaniu Komisji Kodyfikacyjnej, jest jeszcze jeden dział. Temu działowi słów kilka poświęcić muszę.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#SFichna">Już dnia 28 maja 1929 r. Komisja Kodyfikacyjna opracowała projekt prawa małżeńskiego i w dniu 4 grudnia 1929 r przedłożyła go p. Ministrowi Sprawiedliwości. W dniu 9 marca 1931 r. został przez tę samą komisję przygotowany i uchwalony projekt ustawy o aktach stanu cywilnego i przesłany p. Ministrowi w dn. 31 marca 1931 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#SFichna">Są to prace duże, regulujące poważne działy naszego życia, działy, będące w zapuszczeniu, a regulowane na podstawie ustaw, narzuconych nam przez państwa zaborcze i ich interesowi raczej służące. Są to prace polskich mózgów prawniczych, oparte na dużym doświadczeniu i długoletnich studiach, prace, usuwające w rezultacie różnolite ustawodawstwa zaborcze i wprowadzające jednolite dla całego obszaru Polski przepisy. Boć przecież na obszarze Rzeczypospolitej obowiązuje dziś pięć rozmaitych systemów prawa małżeńskiego.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#SFichna">Sięgnijmy, proszę Panów, w przeszłość. Przypomnijmy sobie, w jakich warunkach powstała i narodowi polskiemu została narzucona po dziś dzień obowiązująca na ziemiach b. Kongresówki ustawa małżeńska. Sejmy Królestwa Kongresowego dwa razy odrzucały przedkładane im projekty nowej ustawy małżeńskiej, zmieniającej dział Kodeksu Napoleona. I dopiero gdy wojna polsko-rosyjska w r. 1831 została przez nas przegrana, gdy zdetronizowany przez ostatni sejm Mikołaj I stał się znów nieograniczonym panem tych ziem, wtedy i w dziedzinie prawnej zemsty dokonał. I dlatego to, co polskie sejmy odrzucały, zostało wolą i ukazem cara Mikołaja narzucone. Tak powstało prawo małżeńskie z dnia 24 marca 1836 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#SFichna">Ale jest i drugie curiosum. Wystarczy zestawić z sobą przepisy art. 305 i 306 kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego z roku 1825, by dojść do wniosku, że żyjemy w jakimś koszmarnym okresie średniowiecza. Ojcostwa poszukiwać nie wolno. Macierzyństwa — tak. To są słynne kabalistyczne litery N. N. w rubryce — „ojciec”, w akcie stanu cywilnego umieszczone. Przyrodzone prawo zostało zdeptane, za to święci swoje triumfy niemoralna zasada, iż za cudze winy karze się — dzieci. Śmiem zaryzykować twierdzenie, że tego rodzaju przepisu nie zna żaden kodeks cywilizowanych narodów.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#SFichna">W pyle zapomnienia, ukryty pod zielonym suknem, obchodzić będzie niedługo, bo w tym jeszcze roku, swe pierwsze dziesięciolecie projekt polskiej ustawy małżeńskiej. Ale obchodziła w r. 1936 swe 100-lecie istnienia carska mikołajowska ustawa. Nie twierdzę wcale, że projekt ustawy małżeńskiej odpowiada duchowi czasu i potrzebom narodowym. Współczesne pokolenie, które na barkach swoich niepodległość Polski wyniosło, które dzisiaj niemniej uporczywie o niezależność gospodarczą i przemianę ustroju społecznego walczy, ma jeszcze jedną ambicję: dać Polsce powszechne, jednolite, rodzime ustawodawstwo.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#SFichna">Prawnictwo polskie do tej pracy przystąpiło z zapałem i energią. 1 gdy zastosowany został przyśpieszony marsz we wszystkich dziedzinach pracy, to i w tej dziedzinie ten sam rytm pracy musi się objawić.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#SFichna">Z zagadnieniem kodyfikacji polskiego prawa, do czego, jak to p. Minister oświadczył, już przystąpiono, łączy się sprawa inflacji ustaw, nowel, rozporządzeń, okólników itd. Wymaga tego tempo życia, ale z pojęciem dobrego prawa jest to w zdecydowanej sprzeczności. I dobrze zrobił p. poseł Żenczykowski, gdy podczas debaty sejmowej podał w wątpliwość słuszność starej rzymskiego prawa zasady: nieznajomością prawa nikt się tłumaczyć nie może. W życiu stała się ta zasada już anachronizmem. Jeżeli jeszcze pokutuje w teorii prawa, to tylko dowód, iż z pojęciami, które wyszły z obiegu, rozstać się przecież nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#SFichna">Ale dobre prawo nie zna również pośpiechu, a rzetelnie pojęta współpraca pomiędzy rządem a parlamentem nie zna owego terminu taktycznego — zaskakiwania.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#SFichna">Wiemy, iż w przeddzień zwołania Izb ogłoszono dekretem Pana Prezydenta cztery ustawy. Wszystkie sięgają głęboko w nurt naszego życia. Ale dwie z nich wysoce praktyczne posiadają znaczenie. Nie tylko, że nie neguję potrzeby wydania prawa prasowego, ale twierdzę, że zaognione i nieznośne w tej dziedzinie stosunki dużo wcześniej domagały się uzdrowienia. Ale czy było rzeczą konieczną unikać ognia dyskusji i wzajemnej argumentacji? Uznaję również słuszność tezy, iż procedurę cywilną i karną trzeba było zmodernizować. Ale czy był potrzebny ów niesłychany pośpiech? Czy kwestia jednego miesiąca odegrałaby tu tak istotną rolę? Czy nie uniknęłoby się serii nowych okólników, a nawet sięgania po autorytatywne wyjaśnienia aż do Sądu Najwyższego?</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#SFichna">Dobre prawo wymaga jeszcze jednego czynnika — dobrego wykonania. Walory swoje ukazuje ono dopiero wtedy, gdy się zetknie z życiem. Zadanie to spełniają przede wszystkim sądy. Dlatego wszystko, co dąży do podniesienia standardu życiowego sędziów i prokuratorów, co umocni ich niezależność materialną i niezawisłość ustawową, co umożliwi przede wszystkim sądom grodzkim, dziś jeszcze bardzo obciążonym, dobre i szybkie wykonanie ich funkcji i zadań, powinno być nieustanną troską p. Ministra. Dobrze Państwu i narodowi zasłuży się ten minister sprawiedliwości, który zagadnienie to rozwiąże. Wymiar sprawiedliwości bowiem, to ramię państwa, które porządek prawny ustala.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#SFichna">Chcę przy tej okazji drobny szczegół poruszyć, chcę mówić o pewnym zagadnieniu ściśle lokalnym, o memoriale sędziów i prokuratorów łódzkich, złożonym p. Ministrowi Sprawiedliwości w sprawie przyznania dodatku lokalnego. Ten memoriał jest p. Ministrowi dobrze znany i wiem, że został życzliwie potraktowany. Ale chciałbym kilka cyfr z tego memoriału Wysokiemu Senatowi do wiadomości podać. W memoriale tym zrzeszenie sędziów i prokuratorów domaga się dodatku lokalnego i twierdzi, że właśnie w tym żądaniu opiera się na zasadach sprawiedliwości społecznej. Przytoczę cyfry. Wiemy, że tego rodzaju dodatek istnieje w Warszawie, Katowicach, Gdyni. Co nam mówi wskaźnik cen za artykuły pierwszej potrzeby?</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#SFichna">Rok 1937: Warszawa — 12,34, Katowice— 12,25, Gdynia — 12,74, Łódź — 12.29, a więc wyższy niż w Katowicach.</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#SFichna">Marzec 1938 r.: Warszawa — 12,63, Katowice — 12,23, Gdynia — 12,85, Łódź — 12,73, a więc najdroższa jest Gdynia, a następnie idą Łódź, Warszawa, Katowice.</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#SFichna">Wrzesień 1938 r. Warszawa — 12,35, Łódź już 12,78.</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#SFichna">Październik 1938 r. Warszawa — 12,53, Łódź — 12,97.</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#SFichna">Jeżeli do tego dodamy niesłychanie trudne warunki mieszkaniowe i jeszcze jeden istotny argument — sprawę szkolnictwa, zrozumiemy w całej pełni, w jak ciężkiej sytuacji znajdują się nasi sędziowie i prokuratorzy. Wysoki Senacie! Łódź ma przeszło 670.000 mieszkańców, w tym przeszło 60% ludności polskiej, oczywiście gros tej ludności — to ludność robotnicza, pracownicza, a państwowych szkół średnich posiada męskich trzy, żeńskich jedną. A więc i nad tym zagadnieniem nie możemy przejść do porządku dziennego wtedy, gdy się mówi, że trzeba dać dodatek dla sędziów i prokuratorów.</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#SFichna">Przy tej okazji — przepraszam bardzo Wysoki Senat — ale muszę zrobić małą dygresję w związku ze szkolnictwem, a to z tego powodu, że wczoraj podczas dyskusji s. Hasbach, reprezentujący mniejszość niemiecką, tak się skarżył na owo pokrzywdzenie ludności niemieckiej i na pokrzywdzenie dzieci niemieckich. Otóż w Łodzi tam, gdzie Niemcy stanowią 8% do 9% całej ludności, najpiękniejszy gmach w całym mieście, gmach w centrum miasta i najlepiej uposażony należy do gimnazjum męskiego i gimnazjum żeńskiego niemieckiego. A obok niego jest jeszcze drugie gimnazjum p. Rotertowej, również niemieckie. Nie ma w całym rejonie łódzkim dziecka niemieckiego, które by, jeżeli chce pójść do szkoły średniej, nie znalazło miejsca w szkole średniej niemieckiej. Natomiast jest tysiące dzieci polskich, które miejsca szkole średniej absolutnie znaleźć nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#SFichna">I komu tu dzieje się krzywda? Tylko dzieciom polskim, a wśród nich i dzieciom łódzkich sędziów i prokuratorów. Nawet tramwaj w Łodzi jest droższy niż w Warszawie. To wszystko są argumenty, które bezsprzecznie przemawiają za tym, że dodatek lokalny jest koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Kończę tym, co jest właściwą treścią mego przemówienia. W wyścigu pracy na rzecz Państwa i narodu prawnictwo polskie nie chce i nie może pozostać w tyle. Gdy nurt życia się wzmaga, to i przyśpieszony marsz na naszym odcinku jest potrzebny. Możliwie szybko Państwu naszemu chcemy dać dobre jednolite prawo polskie.</u>
+ <u xml:id="u-7.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SSzelagowska">Wysoka Izbo! Im dokładniejszej analizie poddamy przestępczość pełnoletnich, tym mocniej uderza fakt, iż w ogromnej większości wypadków zaczynali oni karierę przestępczą już w dzieciństwie. Co więcej, najniebezpieczniejsi i najniepoprawniejsi są właśnie ci przestępcy już w dzieciństwie, zatem należało by roztoczyć nad nimi odpowiednią opiekę. W żadnym razie nie mogą temu zadaniu sprostać sądy ogólne.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SSzelagowska">Rozumiał to Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski i już dnia 7 lutego 1919 r.. a więc w trzy miesiące po odzyskaniu niepodległości Polski, wydał dekret, zarządzający wprowadzenie sądów dla nieletnich. Dekret uzupełniony rozporządzeniem wykonawczym Ministerstwa Sprawiedliwości zaczął obowiązywać dn. 20 lipca 1919 r. Sądy utworzono w Warszawie, Łodzi i Lublinie.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SSzelagowska">Moc obowiązującą tego dekretu i rozporządzenia uchyliło jednak prawo o ustroju sądów powszechnych, wprowadzone rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 roku. Na mocy zarządzeń administracyjnych sprawy nieletnich, należące do kompetencji sądu grodzkiego, zostały w niektórych miastach przekazane do sądzenia jednemu oddziałowi tego sądu. Na terenie Warszawy i Łodzi oddziały te kontynuują w praktyce działalność dawnych sądów dla nieletnich z pewnymi zmianami, toteż większość spraw, nieraz bardzo skomplikowanych, przechodzi poza sądami dla nieletnich.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SSzelagowska">Dzieci, popełniające przestępstwa, to nic innego, tylko skutek istnienia dzieci zaniedbanych, opuszczonych i krzywdzonych — powiedziała jeszcze w roku 1870 miss Clark. Toteż pod wpływem tej ewolucji poglądów na walkę z przestępczością nieletnich, nieletni w prawie karnym stanowią obecnie zagadnienie odrębne. Wiemy, że istnieje wiele przyczyn specjalnie powodujących przestępczość u dzieci, a przede wszystkim za jedną z głównych przyczyn uznano ujemną atmosferę środowiska, w którym dziecko wzrasta i wychowuje się. Łącznie z ewolucją poglądów prawa karnego w stosunku do nieletnich uznano za wskazane, aby dzieci, które popełniły przestępstwo, nie podlegały procedurze karnej, stosowanej względem dorosłych, stąd koncepcja sądów dla nieletnich. Wyniki dotychczasowe w polskich sądach dla nieletnich przemawiają w zupełności na korzyść tej instytucji. Przewidziane jednak w prawie o ustroju sądów powszechnych sądy dla nieletnich nie zostały dotychczas zorganizowane, bo chociaż prawo to upoważnia Ministra Sprawiedliwości do powołania sądów dla nieletnich, ale nie przesądza, kiedy organizacja tych sądów ma nastąpić.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SSzelagowska">Odpowiednich sił prawniczych nam nie brak dla obsadzenia stanowisk w sądach dla nieletnich. Jest cały zastęp aplikantek sądowych, które po złożeniu egzaminów nie zostają mianowane asesorami, robią zwyczajną kancelaryjną robotę poniżej poziomu prawniczego, natomiast praktyka wykazała, jak dodatnią jest działalność kobiet w charakterze sędziów dla nieletnich. Są państwa, jak np. Anglia, gdzie z reguły w skład sądu dla nieletnich wchodzi kobieta.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SSzelagowska">Sądy dla nieletnich są tak doniosłym czynnikiem w zakresie walki z przestępczością, że ze wszech miar jest wskazana rozbudowa sądownictwa dla nieletnich i dlatego apeluję gorąco o rozbudowę tych sądów w myśl uprawnień, jakie p. Ministrowi przysługują. Dziś, gdy coraz częściej powraca prawo dżungli i kult siły przed prawem, może poprzez sądy dla nieletnich ukrócimy przestępcze objawy tego złowrogiego kierunku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Hordyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SHordynski">Przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości nasuwa się na myśl szereg pytań, dotyczących spraw, wchodzących w zakres działalności sądów, których załatwienie i rodzaj ich załatwienia nie jest obojętny także dla ludności ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SHordynski">I tak przede wszystkim bardzo ważną w dzisiejszych czasach okazuje się sprawa zużycia pieniężnych kwot, będących własnością pupilów. Kapitały te wzrosły w powojennych czasach do znacznej wysokości, a to z tego powodu, że bardzo wielu pupilów otrzymywało ze Skarbu Państwa zaopatrzenie sieroce po swych ojcach jako żołnierzach b. armii zaborczych Nierzadko były wypadki, iż na jednego pupila Skarb Państwa wypłacał i znaczniejsze kwoty, dochodzące do wysokości kilku tysięcy złotych. Przez dłuższy szereg lat — a w każdym razie od 1926 r.—renty te były wypłacane przez Izbę Skarbową w Krakowie bezpośrednio do rąk opiekunów pupilów, gdyż przypuszczano, iż opiekunowie, którymi były zwykle matki tych pupilów, zużyją uzyskane renty na korzyść pupilów. Jednakże spodziewania władz skarbowych w najliczniejszych wypadkach zawiodły, gdyż właśnie te matki uważały za odpowiednie wprowadzić zwyczaj, by znaczną część tych rent zużyć na ugaszczanie znajomych, a ponieważ wypłata rent odbywała się zwyczajnie w jednym z miasteczek, to zawsze łatwo trafiało się towarzystwo, które korzystało ze sposobności do zabawy. Najgorzej na tym wychodzili pupile, bo dla nich zostawała tylko reszta renty, albo też nic.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SHordynski">Ten stan rzeczy został zaobserwowany przez niektóre sądy grodzkie i te zwróciły się do Izby Skarbowej w Krakowie, by renty przeznaczone dla osób małoletnich były przesyłane nie na ręce opiekunów, a jedynie do sądów — jako opiekuńczych—i żeby one w porozumieniu z opiekunami lokowały te kapitały w instytucjach kredytowych, mających zabezpieczenie pupilarne. W ten sposób przez dłuższy szereg lat w wielu kasach na terenie apelacji lwowskiej zebrano znaczne kapitały, których użycie zależne jest od zezwolenia sądów grodzkich jako opiekuńczych lub nadkuratelarnych.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SHordynski">Do tych kapitałów, zebranych z rent, dołączyły się jeszcze czynsze dzierżawne, składane na rachunek pupilów przez dzierżawców gruntów sierocińskich. Ogólne kwoty, powstałe czy to z rent, czy też z czynszów, są jeszcze i teraz znaczne i dochodzą w niektórych wypadkach do kilku tysięcy.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SHordynski">Wskazanym było by, by te kwoty, które są własnością pupilów, rekrutujących się z warstwy włościańskiej, były zużywane w obecnych czasach na dokupienie dla pupilów gruntu, gdyż to jest jedyny możliwie korzystny sposób zużytkowania tych kapitałów, a to tym bardziej, iż, ceny gruntów w województwach północno-wschodnich są teraz mniej więcej normalne i nie potrzeba obawiać się nadmierności cen. Mimo to szereg sądów w wypadkach, gdy pupilom trafia się możliwość kupienia gruntów, robi trudności w zezwoleniu na użycie ich oszczędności na kupno nieruchomości. Tego rodzaju postępowanie może zaszkodzić pupilom, gdyż kupno gruntu stanowi jedyną możliwość poprawy ich sytuacji majątkowej i jej zabezpieczenie.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SHordynski">Proszę więc Pana Ministra o wydanie w drodze nadzoru pewnych przypomnień w tym kierunku, by nie dopuścić do mimowolnego wprawdzie, lecz w każdym razie pewnego narażenia na szkodę jednostek, podlegających pieczy sądów.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SHordynski">Okazuje się to tym bardziej pilnym, iż właśnie nikt inny, jak tylko sądy opiekuńcze, były inicjatorami zabezpieczenia mienia pupilów w sposób na wstępie wymieniony. Stosunki gospodarcze w kraju ulegają jednak tak licznym i nawet niekiedy szybkim i niedostrzegalnym zmianom, że trudno jest każdemu sędziemu te zmiany zaobserwować. Z tego powodu każdy sędzia opiekuńczy nie zawsze zwraca uwagę na zmianę koniunktury gospodarczej, a przecież zwróciłby na to uwagę przy sposobności zaznajamiania się z okólnikiem władzy przełożonej, naświetlającym stosownie powyższą kwestię.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SHordynski">Dalszą kwestią nie mniej ważną, również z dziedziny, dotyczącej interesów osób nieletnich, jest sądownictwo karne dla nieletnich, a w szczególności sposób jego wykonywania. Dla nikogo nie jest obojętnym, czy dana jednostka zejdzie na manowce i stanie się ciężarem a nawet postrachem dla społeczeństwa, czy też zostanie dla społeczeństwa uratowana mimo chwilowego moralnego upadku. Pytanie to jest jednak najbardziej aktualne w wypadku, gdy dotyczy osób nieletnich, które z biegiem okoliczności zostały wciągnięte na drogę przestępstwa.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SHordynski">Nasze ustawodawstwo karne zmierza do ochrony nieletniego przestępcy przed ujemnym wpływem ze strony pełnoletnich osób występnych i stara się, by postępowanie karne w sprawach nieletnich odbywało się w sposób odrębny, umożliwiający spełnienie zamiarów ustawodawcy w tym kierunku. Na razie jednak należyte wykonanie przepisów ustawowych, dotyczących sądownictwa karnego dla nieletnich przestępców, natrafia na pewnego rodzaju niedociągnięcie, spowodowane prawdopodobnie zbyt krótkim okresem czasu dla odpowiedniego przygotowania sędziów dla takich spraw. Wykonanie obowiązku sędziego karnego w sprawach dla nieletnich wymaga oprócz znajomości szeregu przepisów karnych, odmiennych dla postępowania w tych sprawach, także czegoś o wiele ważniejszego w takich wypadkach, a w szczególności specjalnego przygotowania samego sędziego, który w tych sprawach ma wystąpić nie tylko jako organ wymiaru sprawiedliwości, który stosuje przepis odpowiednio do stwierdzonego stopnia winy czy też niewinności podsądnego, lecz ma w czasie przeprowadzenia rozprawy wywrzeć przez stosowne uwagi i pouczenie wpływ dodatni na nieletniego przestępcę. Możliwość udzielenia takich pouczeń wymaga jednakże specjalnego przygotowania, gdyż inaczej cały zamierzony przez ustawodawcę system tego sądownictwa pozostanie bez dodatnich wyników. By zapobiec szablonowemu stosowaniu przepisów o sądownictwie karnym dla nieletnich przestępców, wskazanym byłoby przygotowanie pewnego zastępu sędziów karnych dla nieletnich na specjalnych kursach i w ten sposób nadanie temu sądownictwu tak pięknie przez ustawodawcę zamierzonego celowego kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SHordynski">Z kolei przechodzę do omówienia zagadnienia, które interesuje wszystkich, których obchodzi los ludności, zamieszkującej strefę górską i podgórską Karpat. Jak wiadomo, w ostatnich dziesiątkach lat XIX wieku w okolicach tych rozpanoszył się wyzysk ludności przez spekulantów, żerujących na słabym gospodarczo organizmie tej ludności i niszczących tę ludność przez tzw. lichwę bydlęcą. Jest to swoista instytucja bezprawia. Dzięki wytrawnym ówczesnym kierownikom sądów, którzy przez swą znajomość miejscowych stosunków zdążyli wniknąć w sedno rzeczy, po kilkunastoletniej walce udało się tę zmorę zniszczyć i całkowicie ją usunąć, tak, iż w latach przedwojennych ludność górskiej i podgórskiej strefy Karpat była już wolna od lichwy bydlęcej, a w gospodarstwach wiejskich nie karmiono już obcego bydła.</u>
+ <u xml:id="u-11.10" who="#SHordynski">Taki stan trwał aż do początku kryzysu gospodarczego, kiedy to nagle załamało się życie gospodarcze naszej wsi i liczni gospodarze, wyprzedawszy inwentarz żywy na spłatę długów, zostali bez wszelkiego inwentarza, a chcąc go uzyskać zmuszeni byli skorzystać z usług spekulantów, czyhających na wykorzystanie przykrego położenia wsi. Udało się im to tym łatwiej, iż organizacjom rolniczym zabrakło funduszów na zapomogi dla rolników, potrzebujących inwentarza żywego. I tak rozpoczęło się ponowne niszczenie organizmu włościańskiego, nie napotykające z żadnej strony na przeszkody. Spekulant taki da je włościaninowi zazwyczaj małe cielę i 10 zł, włościanin zobowiązuje się to cielę dochować do krowy z cielęciem, a następnie właśnie w czasie, kiedy krowa miałaby przynosić włościaninowi jakąś korzyść z mleka i cieląt, spekulant, który jest wedle umowy współwłaścicielem krowy w połowie, proponuje sprzedaż krowy i cielęcia i dzieli się ceną kupna po połowie. Dzieje się to zwyczajnie w najniedogodniejszym dla włościanina czasie, a natomiast w czasie najstosowniejszym koniunkturalnie dla spekulanta. Są i inne formy umów, np. iż drugie z rzędu cielę od wyhodowanej w powyższy sposób krowy ma być już wyłączną własnością rolnika, który na wypas krowy przez lato i wyhodowanie przez zimę zużył cały zapas paszy ze swego gospodarstwa, a możliwe, iż nawet jeszcze dokupił. W niektórych wsiach powiatów górskich można naliczyć takich krów w gospodarstwach nawet i po 100 sztuk. Jest to bardzo smutne gospodarcze zjawisko i winno być tępione wszelkimi sposobami.</u>
+ <u xml:id="u-11.11" who="#SHordynski">Najłatwiejszy sposób wniknięcia w sprawę mają kierownicy sądów, jako będący również zwyczajnie sędziami opiekuńczymi i mogący korzystać w tych sprawach z informacyj rad sierocych po gromadach przy sposobności badania stanu majątkowego i sposobu zarządu majątkiem pupilów, przy czym w stosownych kwestionariuszach mogłyby być pytania, dotyczące stanu własności inwentarza żywego pupilów, a zarazem odpowiednie pouczenia dla rad sierocych w powyżej przedstawionej sprawie. Jeśliby kierownicy sądów w powiatach górskich zwrócili na ten stan rzeczy uwagę przynajmniej w ten sposób, to przyczyniliby się nader wiele do uzdrowienia stosunków gospodarczych tamtejszej ludności, a zarazem wzbudziliby zaufanie tejże ludności do władz.</u>
+ <u xml:id="u-11.12" who="#SHordynski">Ze względu na powyższe okoliczności zwracam się do Pana Ministra z prośbą o zajęcie w tej kwestii stanowiska w specjalnym reskrypcie do sądów zainteresowanej połaci kraju, gdyż los tysięcy gospodarstw wiejskich w okolicach górskich jest zawisły od zwolnienia tych gospodarstw od ciężaru lichwy bydlęcej. Zaznaczam, iż w latach przedwojennych udało się zniszczyć lichwę bydlęcą dzięki bardzo ofiarnej i wydatnej działalności ówczesnych kierowników sądów grodzkich, którzy byli ludźmi starszymi, gdyż w tych czasach na czele sądów grodzkich stali sędziowie w randze sędziów apelacyjnych. Inaczej działo się u nas w czasie, kiedy kryzys gospodarczy niszczył organizm gospodarczy kraj Wtedy to na czele tak ważnych instytucyj państwowych, jakimi są sądy grodzkie, zabrakło tych starszych sędziów o dużej wiedzy i doświadczeniu, co budziło szacunek dla sądownictwa i podtrzymywało powagę wymiaru sprawiedliwości. A przecież ci światli i doświadczeni ludzie byliby w bogatej skarbnicy ustaw znaleźli niejeden przepis, który byłby uratował niejedno gospodarstwo wiejskie przed rzekomo konieczną ustawowo sprzedażą licytacyjną. I rzeczywiście zdarzało się też, iż na terenach sądów grodzkich, w których sprawy egzekucyjne załatwiali w czasie kryzysu — nawet przed wejściem w życie ustaw oddłużeniowych i przed wprowadzeniem instytucji urzędów rozjemczych — sędziowie starsi, nie przyszło do sprzedaży tak licznych realności chłopskich, jak to stało się w okręgach, w których te sprawy załatwiali szablonowo sędziowie niedoświadczeni? Taka sama sytuacja wytworzyła się i z tych samych przyczyn, już w czasie funkcjonowania urzędów rozjemczych, kiedy to w licznych wypadkach — mimo obowiązywania ustaw oddłużeniowych — nie udało się skorzystać z tych ustaw rolnikowi i to tylko dzięki skostniałemu sposobowi załatwiania spraw przez niektóre niedoświadczone jednostki spośród sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-11.13" who="#SHordynski">Wobec tego staje się też jasnym, iż w pogłębieniu ciężkiej sytuacji gospodarczej, wytworzonej kryzysem, odegrał też nie średnią rolę brak w sądach grodzkich, które właśnie najczęściej spotykały się i spotykają ze społeczeństwem i jego potrzebami, ludzi starszych o dużej wiedzy i doświadczeniu życiowym.</u>
+ <u xml:id="u-11.14" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-11.15" who="#SHordynski">Dlatego to okazuje się koniecznym tak powiększenie etatów sędziowskich w sądach grodzkich, jak i wprowadzenie w sądownictwie awansu automatycznego i umożliwienie w ten sposób powierzania stanowisk w sądach grodzkich ludziom starszym, których wiedza i doświadczenie mogłyby być wykorzystane dla dobra społeczeństwa. Wtedy to i bez dodatków za kierownictwo znaleźliby się na stanowiskach kierowniczych w sądach grodzkich ludzie lepiej uposażeni, co też nie byłoby bez wpływu na wzrost znaczenia tych sądów w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-11.16" who="#SHordynski">Wskazanym jest także polepszenie losu urzędników sądowych, gdyż od nich wymaga się o wiele więcej aniżeli od urzędników innych dykasteryj i lepsze uposażenie zachęciłoby ich do wydatniejszej pracy, a także przyczyniłoby się do podniesienia ich prestiżu w społeczeństwie.</u>
+ <u xml:id="u-11.17" who="#SHordynski">Przy przyjmowaniu nowych sił proszę Pana Ministra o uwzględnienie także Kandydatów ukraińskiej narodowości.</u>
+ <u xml:id="u-11.18" who="#SHordynski">Kilkuletnie obowiązywanie przepisów o przymusie sporządzania przez notariuszów aktów, odnoszących się do przeniesienia własności nieruchomości, spowodowało, iż mimo obniżenia taryfy notarialnej ludność wiejska wstrzymuje się ze sporządzaniem aktów i dokonuje transakcyj nieruchomości między sobą, sporządzając tylko prywatne zapiski i oddając nabywcy w posiadanie pozbytą nieruchomość. Jest to nader szkodliwe, gdyż szereg takich faktycznych transakcyj powoduje zwiększanie się liczby nieuregulowanego stanu posiadania nieruchomości. Dzieje się to przede wszystkim z powodu ubóstwa drobnych właścicieli rolnych. Wobec tego wskazaną jest zmiana ustawy notarialnej w tym kierunku, by umożliwić akty pozbycia nieruchomości do wartości 3.000 zł bez przymusu notarialnego i proszę Pana Ministra o zapoczątkowanie kroków w tym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-11.19" who="#SHordynski">By ulżyć wykonywaniu przez sądy apelacji lwowskiej ustawy językowej — zwracam się do Pana Ministra z prośbą o udzielenie tym sądom kredytów, potrzebnych na kupno maszyn do pisania z ukraińskim drukiem, oraz zarządzenie przygotowania potrzebnych druków w języku ukraińskim, gdyż sporządzanie wszelkich pism w języku ukraińskim ręcznym pismem opóźnia doręczanie orzeczeń w normalnych terminach.</u>
+ <u xml:id="u-11.20" who="#SHordynski">Pozytywne rozwiązanie przedstawionych przeze mnie zagadnień gospodarczych przyczyniłoby się w znacznej mierze do polepszenia losu ludności.</u>
+ <u xml:id="u-11.21" who="#SHordynski">Rzeczowe i dzielne ustosunkowanie się sądów do sprawy zwalczania lichwy niszczącej organizm gospodarczy ludności, zamieszkującej Karpaty, przyniosłoby chlubę świeżą zawodowi sędziowskiemu, zawodowi, o którym słynny sędzia Rzymu starożytnego powiedział: Judices sumus kwasi sacerdotes — justum ab iniusto, equm ab iniquo — honeste discernentes.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Lelek.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SLelek">Wysoki Senacie! Szczegółowe sprawozdanie dało nam dokładny obraz dokonanej pracy nie tylko w ciągu ostatniego roku budżetowego, ale także w latach poprzednich. Sprawozdanie to wykazało również, jaki jeszcze ogrom pracy do wykonania przypada Ministerstwu Sprawiedliwości. Nie będę wymieniał prac już dokonanych, ale chciałbym stylem telegraficznym zwrócić uwagę na kilka tylko zagadnień, które według mego rozumienia należą do jednych z pilniejszych.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#SLelek">Obecny stan naszego ustawodawstwa daleki jest od wewnętrznej jednolitości i przejrzystości. Gorączkowe tempo bieżących prac ustawodawczych, wielokrotne nowelizacje, liczne pozostałości obowiązującego prawa z okresu zaborów stwarzają chaos w zakresie norm prawnych. Rozeznanie się w tym labiryncie ustaw stwarza niepokonane trudności nie tylko dla przeciętnych obywateli, ale nawet dla wytrawnych prawników. P. Minister Sprawiedliwości, zdając sobie dokładnie z tego sprawę, zapowiedział wielkie dzieło uporządkowania stanu prawnego przez wydanie autentycznego zbioru praw Rzeczypospolitej Polskiej i w tym celu został powołany specjalny komitet. Zapoczątkowanie tego wielkiego dzieła powinno znaleźć w Senacie nie tylko aprobatę, ale i mocno zobowiązać p. Ministra Sprawiedliwości do dopilnowania, aby to dzieło jak najrychlej było zakończone.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#SLelek">Komisja Kodyfikacyjna już przed kilku laty przygotowała projekt prawa małżeńskiego, lecz wkrótce projekt ten znikł z powierzchni życia wobec zorganizowanej przeciwko niemu kampanii. Nie wchodzę obecnie w słuszność lub niesłuszność wymierzonych ataków na ten projekt, ale stwierdzam jako już długoletni sędzia cywilista, że lepiej postawić czoło tym atakom i doprowadzić do jednolitego prawa małżeńskiego, niż nadal tolerować obecny stan, kolidujący z prawem karnym i cywilnym. Aby nie być w tym względzie gołosłownym, przytoczę taki przykład; obywatel polski wyznania rzymskokatolickiego zawiera związek małżeński z osobą wyznania ewangelickiego w kościele ewangelickim. Stosownie do przepisów prawa kanonicznego małżeństwo takie wobec kościoła rzymskokatolickiego jest nieważne w stosunku do katolika. Osoba ta może zawrzeć ponownie związek małżeński w kościele katolickim z inną osobą. Jeżeli weźmiemy pod uwagę jeszcze przechodzenie na inne wyznania, to takich małżeństw może być nawet kilka. Co ma robić w tym wypadku prokurator, który jest obowiązany ścigać z urzędu za bigamię? Co winne te dzieci zrodzone z takich małżeństw, które wobec obowiązującego prawa państwowego nie mogą być uznane za dzieci ślubne? Co ma czynić sędzia, który ma dzielić spadek po zmarłej osobie, pozostawiającej po sobie kilka żyjących żon i dzieci z każdego małżeństwa? Zdaje mi się, że powyższy przykład nie wymaga komentarzy.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#SLelek">Również prawo spadkowe wymaga jak najrychlejszego ujednostajnienia na terenie całej Rzeczypospolitej Polskiej, z uwzględnieniem dzisiejszych warunków ekonomicznych i socjalnych. W obecnie obowiązującym prawie spadkowym kodeksu Napoleona na ziemiach byłej Kongresówki spotykamy do chwili obecnej takie curiosa: dziecko naturalne, prawnie uznane przez rodzica, nie może dziedziczyć majątku po krewnych swego rodzica, jak również ograniczone jest w dziedziczeniu majątku po swoim rodzicu, zaś w myśl art. 908 wymienionego kodeksu cywilnego dzieci naturalne nie mogą ani przez darowiznę między żyjącymi ani przez testament otrzymać nic ponadto, co im jest w tytułe o spadkach przyznane, to znaczy, że ojciec i matka dziecka uznanego nie może darować swemu dziecku pod skutkiem nieważności nawet tego, co wolno darować osobie zupełnie obcej. Zdaje mi się, że powyższe dziedziny prawa cywilnego, dotyczące tak ważnego odcinka naszego życia rodzinnego i majątkowego, powinny być przez Ministerstwo Sprawiedliwości opracowane przede wszystkim. Poważnym i pilnym zagadnieniem jest ujednostajnienie hipoteki, a przede wszystkim wprowadzenie hipoteki uproszczonej i taniej. Polskie prawo hipoteczne z 1818 i 1825 r., obowiązujące na terenie b. Kongresówki, jak również z małymi zmianami obowiązujące obecnie na kresach wschodnich, nie jest ani tanie, ani proste i dlatego bardzo nieznaczny procent małej własności posiada urządzoną hipotekę, chociaż hipoteka, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, jest wprost koniecznością państwową. Nie dziwię się, że sprawa urządzenia tych hipotek idzie tak opornie, boć stosownie do wymogów i związanych z nimi opłat mała własność, która zmienia w ciągu nawet niedługiego czasu właścicieli, czy to z powodu alienacji, czy to z powodu śmierci, ponosi niepomierne koszty, przekraczające nawet niekiedy wartość całego majątku. Przykład: pierwsze koszty są związane z wywołaniem do pierwiastkowej regulacji hipotecznej. Drugie koszty są związane z regulacją postępowania spadkowego w razie śmierci właściciela, następnie koszty działu sądowego, koszty powtórnej regulacji hipoteki na mocy wyroku działowego, jeżeli przy tym nie ma jeszcze kosztów, związanych z procesami sądowymi z powodu pominięcia któregoś ze spadkobierców przy przeprowadzaniu postępowania spadkowego. I tak to idzie w kółko, a za wszystko płać, chociaż płacz.</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#SLelek">Uważam za rzecz konieczną i pilną, aby opłaty na rzecz pisarzy hipotecznych już w dzisiejszym stadium były zmniejszone, gdyż dochody pisarzy hipotecznych są niepomiernie wysokie. P. Minister Sprawiedliwości, gdy sprawa nadmiernych dochodów pisarzy hipotecznych była poruszana, oświadczył, że one znacznie zmalały, ponieważ tam, gdzie te dochody były wysokie, podzielono je przez wprowadzenie dwóch lub więcej pisarzy. Takie załatwienie sprawy, moim zdaniem, nie jest właściwe, boć przez to nie zmniejszono opłat, a wprowadzono więcej szczęśliwców do dzielenia się tymi dochodami.</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#SLelek">Również opłaty notarialne winny ulec znacznemu obniżeniu, ponieważ dochody notariuszów są także niepomiernie wysokie, pomimo dzielenia rejentur podobnie jak hipotek. Narzekanie społeczeństwa na wysokie opłaty znajdowały nawet swój oddźwięk na zewnątrz. Widziałem w roku 1928 w Lublinie w czasie ludowych pochodów transparenty z napisami przeciwko wysokim opłatom rejentalnym, a więc jeszcze w tej dobrej koniunkturze gospodarczej. Niezależnie od tego wyścig do tych stanowisk stwarza niezdrową i niemiłą atmosferę.</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#SLelek">Podczas debaty nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Komunikacji jeden z panów senatorów powiedział: — „Polski nie stać na zagospodarowanie, ale stać nas na straty, które ponosimy z braku tych zagospodarować.” Odnosiło się to do regulacji Wisły i powodzi. Powiedzenie to w małej cząsteczce może się odnosić i do tego, że Polski nie stać na budowę własnych gmachów sądowych, ale stać na płacenie komornego, za które w ciągu kilku lat można wybudować własny gmach sądowy. Nie będę się na ten temat rozwodził, ale podam tylko cyfry z jednego miasta Lublina, które mówić będą za siebie: za wynajęcie lokalu dla sądu grodzkiego, sądu pracy i wydziałów odwoławczych zapłacono za ostatnie 10 lat 484.275 zł, a więc bez kilku tysięcy złotych pół miliona. Za tę kwotę można było w Lublinie wybudować nawet nie jeden gmach dla całości potrzeb tych sądów. Za te pieniądze skarbowe wybudowali inni prawie trzy gmachy. Uważam, że Ministerstwo Sprawiedliwości winno pójść w kierunku budowy własnych gmachów, nie tylko z powodu konieczności, ale ze względu na oszczędności dla Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#SLelek">Jednym z ostatnich zagadnień, które chciałem poruszyć, jest uposażenie sędziów i prokuratorów. Wprawdzie sprawa ta była już mocno poruszana w debatach sejmowych, jak również w sprawozdaniu, to jednak, jako jeden z niewielu sędziów w Senacie, czuję się w obowiązku poruszyć to zagadnienie. Obecna ustawa uposażeniowa sędziów i prokuratorów rozróżnia cztery grupy płac, a mianowicie: 425 zł, 600 zł, 800 zł, 1.100 zł brutto, tj. bez potrącenia podatku specjalnego, 425 zł jest przywiązane do sędziego grodzkiego, 600 — do sędziego okręgowego, 800 — do sędziego apelacyjnego i 1.100 — do sędziego Sądu Najwyższego. Jest to zasada, od której są pewne wyjątki in plus i in minus, uzależnione od swobodnego uznania p. Ministra Sprawiedliwości. Ta ustawa uposażeniowa przede wszystkim nader krzywdzi sędziów grodzkich, których przecież w sądownictwie jest najwięcej, gdyż niewielka ilość sędziów grodzkich ma możność przejść kiedykolwiek do wyższych instancyj sądowych, a raczej musi liczyć na to, że całe życie pozostanie sędzia grodzkim. Czy jest do pomyślenia, aby pracownik nie miał żadnych widoków przez całe 25 lat swej pracy na polepszenie swej sytuacji materialnej? Tylko to jedno wystarczy już, aby sędziowie grodzcy uważali pracę swoją w sądach grodzkich za etap przejściowy i przy pierwszej sposobności porzucali sądownictwo i przechodzili do innych zawodów, dających im lepsze warunki, co też obecnie ma miejsce. Sądy grodzkie, które mają największą styczność z ludnością, które rozstrzygają najrozmaitsze sprawy, muszą posiadać sędziów z wielkim doświadczeniem życiowym. Któryż z sędziów będzie chciał bez lepszych widoków poświęcić się takiej pracy? Jeżeli chcemy, aby sądy grodzkie odpowiadały swym zadaniom, aby sprawiedliwość była wymierzana przez sędziów światłych i doświadczonych, sprawa uposażenia 'musi ulec zmianie. Sędziom należy zapewnić automatyczny awans uposażeniowy, aby każdy sędzia mógł dojść w miarę wysługi lat do najwyższego szczebla uposażenia. Przy tej sposobności muszę podnieść sprawę diet asesorów sądowych, którzy pozbawieni są tych diet podczas delegacji poza miejsce swego zamieszkania, aczkolwiek delegowani są do sprawowania czynności sędziowskich, a w takich wypadkach delegacji inni urzędnicy państwowi diety otrzymują. Podstawa pozbawienia tych diet ma rzekomo polegać na tym, że asesorzy sądowi nie mają określonego stałego przydziału. Takie stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości krzywdzi asesorów sądowych i wymaga zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-13.8" who="#SLelek">Również jest ciężka dola urzędników sądowych, a w szczególności w sądach grodzkich, pod względem uposażenia i przeciążenia pracą.</u>
+ <u xml:id="u-13.9" who="#SLelek">Wysoki Senacie! Poruszyłem tych kilka zagadnień — niedomagań z wiarą, że będą one najbliższą troską Ministerstwa Sprawiedliwości. Sprawę zmniejszenia opłat hipotecznych i notarialnych poruszyłem ze szczególnym podkreśleniem, gdyż utarło się przekonanie, że w sprawie tej daremne są wołania, boć ci, od których może zależeć załatwienie tych spraw, są sami kandydatami na stanowiska notariuszy i pisarzy hipotecznych. Gdy taką opinię powtórzyłem niedawno w obecności p. Ministra Sprawiedliwości, to w reakcji na to p. Minister zapewnił, że w każdym bądź razie ta opinia nie znajdzie potwierdzenia co do jego osoby.</u>
+ <u xml:id="u-13.10" who="#SLelek">Wierzę w to szczerze i dlatego mam pełną nadzieję, że sprawa ta ruszy z miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-13.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Fudakowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SFudakowski">Wysoki Senacie! Sprawozdanie komisji, jak również referat p. sprawozdawcy, bardzo wnikliwy, rzeczowy, sumienny, znakomicie ułatwia nam pracę kontroli parlamentarnej. Jakoż zabierając głos w tej chwili, nie zamierzam wnosić do tego, co zostało Wysokiemu Senatowi przedłożone przez komisję, elementów nowych, zamierzam natomiast uwypuklić niektóre z nich i nadać im jaskrawsze kontury, a to tym bardziej, im bardziej niektóre z tych elementów w oświetleniu wymiaru sprawiedliwości zjawiają się w naszych pracach, jak refren w eposie. Takich jest parę. Więc w dziale ustawodawstwa — o tym już mówiono — zagadnienie ustawy familijnej. To zostało już tak uzasadnione, że mnie pozostaje tylko powiedzieć raz jeszcze, że sprawa nabrzmiała i to nabrzmiała nie od strony komfortu prawnego, komfortu kodyfikacyjnego, tylko po prostu od stosunków wewnętrznych, od życia, od społeczeństwa, od rodziny, a specjalnie rodziny katolickiej, która się tego domaga, tej rodziny, której funkcje i działania tylekroć w różnych naszych rozważaniach, nie dalej jak wczoraj, były cytowane. Ta jej spoistość, życie i funkcjonowanie jej wymaga, i to w nagły sposób, załatwienia tej sprawy. P. Minister był łaskaw wykazać troskę czynną, nie teoretyczną, swoją i Rządu w tej materii cytując, że jakkolwiek jest to sprawa zawiła, jednak Rząd umiał sobie dawać radę z zawiłymi sprawami egzemplum: dekret prasowy. Nie wątpię ani na chwilę, że Rząd umie dawać sobie radę z zawiłymi sprawami — tylko nie w drodze dekretu, jeśli łaska, lecz razem z nami.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Minister Sprawiedliwości p. Grabowski: Zgoda.)</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SFudakowski">Więc to już jest jedna sprawa, którą wyczerpałem ku zadowoleniu wspólnemu.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SFudakowski">Jest i druga sprawa. Jest to sprawa niezawisłości sądów, która istotnie powraca za każdym razem. W skromnej mojej roli rok temu na tej trybunie podnosiłem ją z wielkim prze konaniem, idąc śladami moich zresztą poprzedników, którzy to samo robili. I zresztą nie chodzi mi w tej chwili o tę tezę niewzruszoną niezawisłości sądów, jest to banałem i truizmem i dlatego w tej chwili nie mam zamiaru karmić siebie i Wysokiego Senatu rzeczami znanymi. Nie. Mnie chodzi o to tylko, ażeby ta rzecz znana stała się ciałem i krwią. Ona jest. Nie chciałbym pozostawiać wątpliwości, że jej nie ma. Niezawisłość sądów, oczywiście, istnieje w Konstytucji, w autorytecie sądów naszych, którym hołd składam w tej chwili. Nawet, gdyby w kimś zrodził się cień wątpliwości co do tego, chciałbym, ażeby zamarł, bo w momencie, w którym autorytet sędziego i sądu polskiego byłby nadwyrężony nawet w naszym pojęciu, już bylibyśmy na pochyłej ku pewnej klęsce. Ponieważ jej nie chcę, ani klęski, ani pochyłej, dlatego pozwalam sobie tutaj w tej chwili powiedzieć: Hołd składam autorytetowi naszych sądów. Ba, ale nie wystarczy tylko hołd składać, trzeba, ażebyśmy urealnili zagadnienie niezawisłości, bo przecież to jest zagadnienie ludzkie tak, jak ludźmi są sędziowie i to niezależnie od tego, czy nasz katechizm konstytucyjny będzie tak zrobiony czy inaczej, czy my w teorii prawa przyjmiemy takie czy inne założenia dogmatyczne. Przecież tylko mamy do czynienia z ludźmi, z ludzkimi stosunkami, zachodzi więc pytanie, czy dostateczne gwarancje materialne i moralne da jemy w życiu tym, którzy wymiar sprawiedliwości mają spełniać w Rzeczypospolitej, czy próba, na którą ich wystawiamy jako ludzi, nie jest zbyt silna i głęboka, aby oni w najlepszym rozumieniu swoich funkcyj i zadań ją wytrzymać mogli. Moja obawa idzie już teraz tak daleko, że obawiam się, iż przy największej mocy moralnej sędziego polskiego, próba, na którą go wystawiamy, będzie zbyt silna, a możliwość załamania się jego jest już klęską.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SFudakowski">Niezawisłość zależy od rozmaitych względów, między innymi od materialnych, od wynagrodzenia. Proszę sobie wyobrazić — „anielską” bez mała sytuację jakiegoś sędziego, obarczonego troską dnia codziennego, nie troską o to, czy ma się wyrzec rzeczy zbędnej, więc luksusu, lecz rzeczy niezbędnej, czy nie przyjdzie moment taki, że sędzia będąc na tym piedestale, na którym sądzi i feruje wyroki w skomplikowanej i coraz bardziej komplikującej się sytuacji życia codziennego, materialnego i moralnego, obarczony tą troską — po prostu fizycznie, jeżeli nie moralnie słabnie i czy własna troska nie weźmie góry nad beztroską, z jaką powinien cudzą troskę rozstrzygać. To jest sytuacja niezwykle ciężka. Może tak być rok, dwa, trzy lata, aż przychodzi moment załamania. Wtedy niezawisłość zostaje nadwyrężona i nawet przy najlepszej woli człowiek obarczony troską o własną sytuację życiową, obarczony ciężarem, staje się zależnym od swej troski. Niezależność musimy stworzyć nie tylko dla dobra tego, kto wyrok feruje, ale dla własnego dobra, dla dobra obywateli. Wielu mówców, lepiej się na tym znających ode mnie, mówiło o słusznym wynagrodzeniu, które jest wyszczególnione w szeregu warunków, obejmujących i wysługę lat i obarczenie rodziną, słowem wszystkich warunków składających się na komplet wynagrodzenia słusznego. To jest w memoriałach p. Ministrowi przedłożone. Z tym wiąże się też sytuacja prawna. Niezawisłość w ujęciu norm prawnych wyrasta ponad flukty dnia i pewne poglądy. To zdaje się decydujący jest warunek. Razem to wszystko składa się na pojęcie niezawisłości stanowiska sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SFudakowski">Mówi o tym sprawozdanie, tylko ku mojemu żalowi, mówi zawsze tonem elegijnym, z tą nutą melancholii, która się przebija i która mnie nie zadowala Sprawozdawca mówi to, co ja mówię, tylko w innym tonie.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SFudakowski">Kiedy sprawozdawca mówi, że w przyszłym roku budżetowym nie można oczekiwać zasadniczego polepszenia stosunków w resorcie i niestety wypada zmianę odłożyć na rok następny, to ja mówiłem rok temu tak samo, dlatego mnie to nie rozczula. Jeżeli w rok potem słyszę referenta, który to samo mówi, pytam się: iluż referentów będzie tak referowało budżet Ministerstwa Sprawiedliwości?</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SFudakowski">Jest to resort i zagadnienie, które należy do zagadnień inwestycyjnych, jak miałem to już zaszczyt powiedzieć. Dla mnie poprawa bytu sędziów i w związku z tym ugruntowanie niezawisłości sądów polskich jest co najmniej taką samą inwestycją jak zagadnienie Rożnowa. Gdy myślę realnie, a nie elegijnie, że ma być ufundowany fundament w ważnej dziedzinie naszego życia, to wolę podmurować stanowisko sędziego polskiego, bo na nim spoczywa szereg doniosłych problemów. Wielką rzeczą jest Rożnów, ale jeszcze większą ufundowanie niezawisłości sądów i sędziów.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SFudakowski">Dlatego też te ustępy mnie nie zadowalają.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#SFudakowski">Najzupełniej popieram projekt rezolucji Komisji Budżetowej. Byłbym bardzo rad, gdyby p. Minister zechciał powiedzieć, że już z tą troską przyszły referent nie będzie się zmagał i żeby p. Minister jednakowoż wyczerpał to, o czym rezolucja mówi. Te wszystkie opłaty pozwolą nam wejść na tę drogę i stworzyć odpowiednie do tego źródła. W zeszłym roku mówiliśmy o zaległościach. Nie wiem, czy Pan Minister to zrealizował, miał ich Pan kilka milionów. Pan Wiceminister pamięta, że staraliśmy się o zrealizowanie aktywów, które były; nie wiem, co się z nimi stało. Była mowa o tym, że jest wiele martwych i suchych gałęzi, niech je Panowie obcinają. Bardzo byłbym rad, gdyby Pan Minister zechciał podjąć się upłynnienia aktywów, żeby to mogło znaleźć wyraz przy opracowywaniu przyszłego budżetu. A zatem są źródła. Nie widzę powodów obdarzania przywilejem naszych instytucyj państwowych. Bank Rolny, Bank Gospodarstwa Krajowego są zwolnione od opłat sądowych. Niby z jakiego to tytułu — tym bardziej, że są to poważne źródła wpływów? Ale być może, że przy bliższym studiowaniu jeszcze z paru źródeł wytryśnie w tym bardzo jeszcze nieuwidocznionym pod tym względem lesie naszych źródeł, wystarczy tylko perforować nasze niektóre złoża, a tam coś nie coś może tryśnie. Będzie to zadanie niewątpliwie i ciał ustawodawczych, a nie wątpię, że także i Pana Ministra — i z tą nadzieją kończę.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#Marszalek">Dyskusja została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#Marszalek">Czy Pan Sprawozdawca życzy sobie zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(S. Głowacki:</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#Marszalek">Parę słów, Panie Marszałku.)</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Głowacki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SGlowacki">Pragnę w odpowiedzi poczynić kilka uwag.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SGlowacki">Co do żądania odrębnego traktowania nieletnich karnych, o czym mówiła p. senatorka Szelągowska, to w praktyce się to już stosuje; sądy dla nieletnich mają być wprowadzone, a przedłożony Izbom projekt ustawy o organizacji więziennictwa przewiduje dla nieletnich odrębne więzienia wychowawcze względnie poprawcze.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SGlowacki">Z żądaniem zwolnienia transakcyj, odnoszących się do nieruchomości o mniejszej wartości, od formalnego aktu notarialnego zgodzić się nie mogę. Nieruchomość jest rzeczą zbyt ważną nie tylko w życiu rodzinnym, ale i w życiu społecznym. Prawa odnośnie nieruchomości muszą być jasne, czyli aktem publicznym stwierdzone, umowy prywatne są niewystarczające. Nie należy szukać trudności w opłatach notarialnych, a raczej w opłatach publicznych, opłatach stemplowych, które podrażają transakcje nieruchomości drobnych, a to odstrasza ludzi od zawierania umów w formalnym akcie notarialnym. O ile chodzi o opłaty notarialne, p. Minister Sprawiedliwości zawsze jest władny w drodze zarządzenia je obniżyć, a w danym razie tego rodzaju akty notarialne nawet zwolnić od opłaty.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SGlowacki">Mówiono tu o nadmiernych dochodach notariuszów. I ja mam pewien pogląd na ich dochody, na myśli mam wprawdzie ziemie zachodnie. Stwierdzam, że np. w pasie granicznym zauważa się raczej ucieczkę notariuszów, bo nie mają z czego żyć — potwierdzi to zapewne obecny p. Minister. W większych miastach, jak w Poznaniu, Toruniu itd., notariusze zarabiają więcej. Ale proszę nie zapominać, że zawód notariusza zalicza się do zawodów wolnych, tak jak lekarza, inżyniera, adwokata i in. Sprawny i zdolny adwokat zarabia nieraz bardzo wiele, tak samo i lekarz, temu nie można zapobiec. Nie można przecież stwarzać ustawy, która by zrównała dochody notariuszów, odbierając tym, co więcej zarabiają, a dodając innym, co mniej zarabiają. Aczkolwiek notariusz jest funkcjonariuszem publicznym, nie uzyskuje on praw emerytalnych, niech więc wykonując wolny zawód zarabia.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SGlowacki">Co do wywodów, poczynionych przez p. senatora Fudakowskiego, jestem mu wdzięczny, że zajęte przeze mnie stanowisko popiera. Jako sprawozdawca Komisji Budżetowej stwierdziłem, że kredyty przyznawane Ministerstwu Sprawiedliwości od lat były za szczupłe. Wpłynęła na to ustępliwość poprzedników obecnego Ministra Sprawiedliwości. Oni winni byli już dawniej domagać się wyższych kredytów, a było by w resorcie Ministerstwa Sprawiedliwości lepiej. Mam nadzieję, że spełnią się te obietnice, o których mówił p. senator Fudakowski, a które i ja w swym sprawozdaniu wyraziłem.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#Marszalek">Rozprawa nad budżetem Ministerstwa Sprawiedliwości została zakończona. Zarządzam 10-minutową przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz., 11 min. 55 do godz. 12 min. 8,)</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 10 — Ministerstwo Przemysłu i Handlu — sprawozdawca s. Kobylański.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#Marszalek">P. Minister Przemysłu i Handlu zawiadomił mnie, iż jest chory i dlatego, ku swojemu głębokiemu żalowi, nie będzie mógł osobiście wziąć udziału w dzisiejszych obradach.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#SKobylanski">Wysoka Izbo! Ministerstwo Przemysłu i Handlu stanowi resort, którego polityka na jednym z najważniejszych odcinków gospodarczych realizuje założenia ogólnej polityki gospodarczej Państwa. Jak to powszechnie jest wiadomo, te dążenia streszczają się w postulacie uprzemysłowienia całokształtu naszego życia gospodarczego. Zagadnienie to parokrotnie poruszane i formułowane w obradach obu Izb, a szczególnie omawiane przez przedstawicieli resortów gospodarczych Rządu, ma swoją obfitą literaturę, która wyczerpująco, w oparciu o pełny materiał statystyczny obrazuje nam wszystkie strony tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#SKobylanski">Komisja, zastanawiając się na tym, nie mogła przejść nad tą sprawą do porządku dziennego i bieg jej myśli mniej więcej można by ująć w sposób następujący.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#SKobylanski">Przede wszystkim obserwujemy, że postępowi gospodarczemu każdego kraju w miarę jego podnoszenia się na wyższy poziom towarzyszy spadek odsetka ludności, zatrudnionej w rolnictwie. Takie zjawisko obserwujemy niemal we wszystkich krajach Europy, obserwujemy je i poza Europą.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#SKobylanski">Trzeba się zapytać, jaka jest istotna różnica między krajem przemysłowym a krajem rolniczym. Różnica ta — należy wyjaśnić — nie polega na tym, że kraje rolnicze mają na głowę ludności znaczniejszą produkcję rolniczą, przeciwnie, obserwując w pewnych zestawieniach zobrazowaną produkcję przemysłową i rolniczą dla poszczególnych krajów, musimy stwierdzić, że przeciętna wartość produkcji rolniczej na głowę ludności jest mniej więcej ta sama. Natomiast różnica polega na stosunku produkcji rolniczej jako takiej do całości produkcji. Mianowicie w krajach rolniczych stosunek produkcji rolniczej do całości produkcji jest większy. Różnica polega również na tym, że uzyskują one ten wynik przy użyciu większej ilości rąk ludzkich.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#SKobylanski">Posiadane materiały podają, że na 100 zł wartości produkcji rolniczej przypada wartość produkcji przemysłowej: w Anglii — 530 zł, we Francji 276 zł, w Niemczech 252 zł, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej 227 zł, wszędzie więc prawie dwa razy tyle co u nas. W krajach na wpół uprzemysłowionych cyfra ta wynosi: dla Włoch 173, dla Japonii 119, dla Hiszpanii 82. W Polsce na 100 zł produkcji rolniczej przypada 48 zł produkcji przemysłowej. Kraje sąsiadujące z nami, jak np. Węgry, mają odnośną cyfrę 43, kraje bałtyckie 27, kraje bałkańskie 23, najniżej pod tym względem stoją Chiny, których produkcja ta wynosi około 13 zł na głowę ludności.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#SKobylanski">Wypływa z tych rozważań wniosek, że im sprawniejszy jest w danym kraju aparat przetwórczy, im większy odsetek ludności pracującej przy nowoczesnych urządzeniach, które wielokrotnie zwiększają wyniki ludzkiej gospodarki, tym większa jest jego produkcja. Rozbudowa tego udoskonalonego aparatu wytwórczego, to najistotniejsza treść rozwoju gospodarczego ludności. Za sobą mają ten etap kraje bardziej gospodarczo wysunięte, natomiast stanowi on najistotniejsze zadanie do wykonania w krajach opóźnionych w swoim rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-19.6" who="#SKobylanski">A jaki stan rzeczy pod tym względem jest w Polsce? W Polsce ludność rolnicza stanowi 61%. Jesteśmy przeto państwem rolniczym. Na komisji podnosiły się głosy, które przeprowadzały całą klasyfikację różnych stanów gospodarczych różnych państw i które stwierdzały — wyrazem tego był głos p. s. Klarnera — że wprawdzie Polska jest krajem rolniczym, ale ze słabo rozwiniętym przemysłem. Wchodzimy więc w tę kategorię społeczeństw, w jakiej są mniej więcej Włochy.</u>
+ <u xml:id="u-19.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec,)</u>
+ <u xml:id="u-19.8" who="#SKobylanski">Przeciętny dochód społeczny możemy w Polsce określić na jakieś 600 zł, z czego wartość produkcji przemysłowej wynosi około 165 zł. Jak widzimy, wartość naszej produkcji przemysłowej jest stosunkowo nieznaczna i utrzymanie tego stanu, w którym istnieją dwie nierówne gospodarki: rolnicza, obejmująca 61% ludności, i nieporównanie mniejsza przemysłowa — prowadzi do chronicznego braku równowagi pomiędzy produkcją przemysłową a rolniczą i uzależnia obie w sposób prawie decydujący od przebiegu koniunktury zagranicznej bez możności tamowania tych wpływów przez konsumcję krajową. W obecnym stanie rzeczy, gdy wielka ilość rolników produkuje zboże, a po części i artykuły hodowlane dla zbyt małej ilości mieszkańców miast, wszelkie nadzieje na możliwość dokonania naprawy gospodarki rolnej nie są w tych warunkach uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-19.9" who="#SKobylanski">Uprzemysłowienie powoduje zmianę struktury gospodarczej ludności. Należy sobie zadać pytanie, jaki jest cel zmiany tej struktury. Celem na najbliższą metę jest doprowadzenie do tego rodzaju układu stosunków gospodarczych, żeby mniej więcej 50% w miejsce dotychczasowych 61% ludności, zatrudnionych było w rolnictwie, a drugie 50% znajdowało zatrudnienie w przemyśle i handlu. Przy poprzednich debatach określano, że na to, ażeby do tego rozwoju gospodarczego dojść, minimalny niezbędny okres czasu wynosiłby około 20 lat. W czasie debat komisyjnych z uwagi na postępujący ten proces istotnie cyfry rzucane w latach ubiegłych znalazły potwierdzenie i wielu członków komisji oświadczyło, że w okresie 20-letnim dokonanie takiej ewolucji jest przy dużym wysiłku możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-19.10" who="#SKobylanski">Teraz trzeba powiedzieć, na czym to uprzemysłowienie i realizacja tego uprzemysłowienia ma polegać. Więc oczywiście tu przede wszystkim nieodzowne jest i najpilniejsze zwiększenie natężenia naszego potencjału obronnego, a więc rozbudowa wielkiego i średniego przemysłu w gałęziach przydatnych dla tych celów. Następnie tak opracowana polityka gospodarcza, która by w pełni wyzyskała surowce krajowe i użyła je jako bazy dla przemysłu przetwórczego tak, aby dewastacyjny wywóz surowców zastąpić wywozem wytworów przemysłu. Na tle powyższej akcji należy spowodować rozwój małych i średnich zakładów przemysłowych jako naturalnych konsumentów krajowych surowców, uzupełniających wytwórczość wielkiego przemysłu. Należy udoskonalić metody pracy produkcji przemysłowej wraz ze wzmożeniem tej produkcji racjonalną organizacją importu niezbędnych surowców, uzupełniających wytwórczość wielkiego przemysłu. Wreszcie powinna być należycie postawiona realizacja urządzeń gospodarczych w skali państwowej, jak elektryfikacja i gazyfikacja, budowa dróg kołowych, żelaznych i wodnych, rozbudowa miast i osiedli przemysłowych, jak również rozbudowa urządzeń gospodarczych dla handlu, jak elewatory zbożowe, chłodnie, składy i urządzenia załadunkowe.</u>
+ <u xml:id="u-19.11" who="#SKobylanski">Wreszcie ważną sprawą w tej dziedzinie jest wychowanie zawodowe ludności w przemyśle, rolnictwie i handlu. W zakresie tym główną akcją, która w tej chwili jest prowadzona, jest państwowa akcja inwestycyjna, która w dużej mierze realizuje te postulaty. Na czym ta akcja polega? Przede wszystkim na budowie fabryk uzbrojenia, na budowie przemysłu lotniczego, to jest wytwórni silników i płatowców. Wchodzimy w okres budowy fabryk samochodów. Tak czy inaczej ta sprawa zostanie załatwiona.</u>
+ <u xml:id="u-19.12" who="#SKobylanski">Ważnym punktem w tej dziedzinie jest narzucenie fabrykom uzbrojenia, jako programu pokojowego, budowy obrabiarek. W ten sposób zostanie zaspokojony ten głód inwestycyjny, który dotychczas był, to znaczy, że wiele fabryk nie było w możności uzupełniać swoich urządzeń technicznych, ponieważ odnośne maszyny nie były budowane w kraju. Jest to sprawa, która w zainwestowaniu przemysłu niewątpliwie odegra bardzo dużą rolę.</u>
+ <u xml:id="u-19.13" who="#SKobylanski">Dalej prowadzone są, już raczej w ramach Ministerstwa Przemysłu i Handlu, prace nad badaniem bogactw mineralnych polskich oraz nad należytym wykorzystaniem istniejących złóż kopalnianych. Prace te są prowadzone przez Państwowy Instytut Geologiczny. Do najważniejszych prac tego Instytutu należą badania: złóż węgla czarnego i brunatnego, rudy żelaznej i rud darniowych, nafty, złóż cynkowo-ołowianych, pirytu, manganu, siarki, soli kuchennej i glinek.</u>
+ <u xml:id="u-19.14" who="#SKobylanski">Również ważne są pracę nad zastosowaniem surowców zastępczych i zużytkowaniem ich w produkcji w miejsce przywożonych surowców zagranicznych. Polityka ta skoncentrowana jest w Biurze Surowcowym przy Ministrze Przemysłu i Handlu. Sprawa ta ma swoją dużą doniosłość, gdyż trzeba zwrócić uwagę na to, że w bilansie naszym w r. 1937 przywóz wyniósł 1.254.000.000 zł. Z tej wielkiej kwoty 604.000.000 były wydane na surowce i półfabrykaty przemysłowe, a 126.000.000 zł na surowce spożywcze. Razem przeto z sumy 1.254.000.000 zł 730.000.000 zł, to znaczy bez mała 60%, wydano na surowce.</u>
+ <u xml:id="u-19.15" who="#SKobylanski">Pod tym względem polityka Ministerstwa zmierza przede wszystkim do tego, ażeby wpłynąć w sposób istotny na zmniejszenie przywozu surowców włókienniczych, to znaczy wełny i bawełny. Pod tym względem już p. Minister Przemysłu i Handlu wydał zarządzenie w zakresie stosowania kotoniny, t.j. włókna wytwarzanego z lnu i konopi, które w pewnym procencie dodaje się do bawełny. Przeszkodą szerszego stosowania kotoniny jest jej stosunkowo wysoka cena. Natomiast znacznie większe możliwości zastosowania ma wyrób lanitalu i włókna celulozowego, wytwarzanego z drzewa, jako domieszki do wełny. Jeżeli zwrócimy uwagę na to, że przywóz wełny i bawełny wynosił w tymże 1937 r. 250.000.000 zł. to zmniejszenie tej tak olbrzymiej sumy, niewątpliwie ciążącej na naszym przywozie, jest zagadnieniem bardzo ważnym. Na skutek wydanych zarządzeń Ministerstwo Przemysłu i Handlu ma nadzieję zmniejszyć ten przywóz o sumę 23.000.000 zł, tj. prawie o 10%. Również należy podkreślić, że w związku z tą reorganizacją przemysłu włókienniczego wzrośnie zapotrzebowanie na len. Wzrost tego zapotrzebowania ocenia się w ilości 4.600 ton.</u>
+ <u xml:id="u-19.16" who="#SKobylanski">Zarządzenie to oczywiście nie wyczerpuje szeregu innych dziedzin, gdzie stosowane są różne prace w tym kierunku. Między innymi należy zwrócić uwagę na realizowanie przez wojsko sprawy sztucznego kauczuku tzw. keru. Ker wytwarzany jest ze spirytusu za pomocą rozkładu par spirytusu w piecu elektrycznym.</u>
+ <u xml:id="u-19.17" who="#SKobylanski">Z kolei następną sprawą, która w rządowej akcji inwestycyjnej odgrywa wielką rolę, jest reorganizacja hutnictwa żelaznego. Jeżeli zwrócimy uwagę na to, że nasza produkcja hutnicza jest stosunkowo niewielka i w stosunku do produkcji państw sąsiednich — cyfry, które przytaczam, są jeszcze z okresu przed zajęciem Zaolzia — to znaczy Niemiec, Rosji i Czechosłowacji wynosi 1 : 52, jeżeli Panowie z drugiej strony uwzględnią, że dla utrzymania według norm z 1918 r. na froncie 1 miliona żołnierzy w przeciągu 1 miesiąca należy im dostarczyć w tej lub innej formie 300.000 ton żelaza i stali, to każdy zrozumie, że zagadnienie produkcji żelaza nie jest zagadnieniem tylko wytwórczym, ale jest zagadnieniem znacznie szerszym, mającym znaczenie zasadnicze dla całości naszego życia państwowego. Dlatego też przeprowadzenie tej reorganizacji, która właściwie datuje się na koniec roku 1937, jest zagadnieniem bardzo ważnym, które podkreślone tu być musi. Panów Senatorów, którzy się tym interesują, pozwolę sobie skierować do sprawozdania komisji, gdzie ta sprawa bardzo szczegółowo jest omówiona. Muszę w krótkości tylko wyjaśnić, że reorganizacja ta ma na celu: zwiększenie zużycia krajowych rud żelaznych, ograniczenie importu złomu zagranicznego, które to zagadnienie w bardzo wydatny również sposób ciąży nad naszym przywozem, i dalej zmierza do tego, co poniekąd dzięki przyłączeniu Zaolzia zostało niezależnie zrealizowane, to znaczy do poprawy naszego koksownictwa. Dotychczas wytwarzany u nas koks był miękki i ścieralny, co uniemożliwiało przeprowadzenie procesów wielkopiecowych w większym rozmiarze, gdyż nasze wielkie piece miały wydajność 165 ton na dobę, to jest produkcję dość małą, podczas gdy prawdziwe wielkie piece w Nadrenii i Westfalii produkują 500 — 1000 ton na dobę. Oczywiście powoduje to nierentowność tego zasadniczego procesu, względnie powoduje zniżkę cen.</u>
+ <u xml:id="u-19.18" who="#SKobylanski">I wreszcie reorganizacja ta zmierza do modernizacji stalownictwa i walcownictwa.</u>
+ <u xml:id="u-19.19" who="#SKobylanski">Z kolei następną akcją jest elektryfikacja i gazyfikacja. Istnieje t. zw. czteroletni plan Rządu w dziedzinie elektryfikacji, który zmierza do tego, aby wyzyskać naturalne możliwości, jakie istnieją na terenach podgórskich, względnie w postaci kopalń na Śląsku, po prostu spowodować pewną wspólną sieć rozdzielczą i przy pomocy linii wysokiego napięcia rozprowadzić prąd po całym kraju. Nie chcę omawiać tej rzeczy jako zbyt szczegółowej na dzisiejszym posiedzeniu. pragnę zwrócić jedynie uwagę na wielką doniosłość tych spraw oraz na to, że w tej dziedzinie na najbliższe lata przewidywany jest poważny postęp, Gazyfikacja również jest mniej więcej w tej samej fazie, to znaczy że częściowo gazociągi doprowadzone są już właściwie do Ostrowca, cały przemysł jest zabezpieczony, a w dalszym ciągu linia ta prowadzona będzie do Radomia.</u>
+ <u xml:id="u-19.20" who="#SKobylanski">Z kolei następnym zagadnieniem jest sprawa handlu zagranicznego. Mianowicie w związku z akcją uprzemysłowienia należy baczną uwagę zwrócić na to, w jaki sposób kształtuje się nasz handel zagraniczny, gdyż prowadzona przez nas akcja w znacznym stopniu odbije się na naszych postulatach w zakresie tego handlu. Import w 1938 roku wyniósł 1.300.000.000 zł, wywóz zaś 1.184.000.000 zł. Ujemne saldo naszego bilansu handlowego wyniosło 116.000.000 zł. W porównaniu więc z okresem swego natężenia najwyższego, tj. z latami 1928 i 1929, przywóz nasz w roku ubiegłym zmalał do 39%, a wywóz do 42%. Jeżeliby zaś uwzględnić różnicę cen i obliczyć tzw. wartość realną, to w przywozie mielibyśmy wskaźnik 71, a w wywozie 73. A więc stoimy jeszcze mniej więcej o 30% poniżej poziomu obrotów, jakie były w okresie przedkryzysowym. Tym niemniej jednak obroty polskie w 1938 r. wykazały większą prężność niż światowe, które spadły w 1938 r. o około 7%, polskie zaś utrzymały się na tym samym poziomie.</u>
+ <u xml:id="u-19.21" who="#SKobylanski">Rysem charakterystycznym ubiegłego roku było, że ujemny bilans handlowy, jaki się uwidocznił w r. 1937, w r. 1938 znacznie się zaostrzył, bo ujemne saldo wzrosło z 59 milionów do 116 milionów zł. Należy jednak stwierdzić, że w drugim półroczu ubiegłego roku zaszły korzystne zmiany w dynamice tego salda. Poczynając od października roku ubiegłego utrzymuje się saldo dodatnie, jak dotąd, z tendencją rozwojową. W styczniu saldo dodatnie wyniosło ponad 16 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-19.22" who="#SKobylanski">Pierwszą i najbardziej podkreślaną troską jest, aby w zakresie wywozu i przywozu wyniki nie były deficytowe. Z punktu widzenia jednak akcji uprzemysłowienia kraju nie można zadowolić się taką ogólną formułą. Wprawdzie i nadal pozostanie naszym obowiązkiem, aby bilans handlu zagranicznego był wyższy, a przynajmniej zrównoważony, oprócz tego jednak należy wziąć pod uwagę także następstwa akcji uprzemysłowienia, to jest konieczność znacznego zwiększenia wywozu i dokonania możliwych zmian w charakterze naszego przywozu.</u>
+ <u xml:id="u-19.23" who="#SKobylanski">Nie chcę analizować bliżej cyfr przywozu i wywozu, pozwolę sobie tylko stwierdzić, że w zakresie wywozu musi być stanowczym postulatem na najbliższą przyszłość stałe dążenie do podniesienia wywozu i to nie tylko rolniczego, ale jeszcze bardziej przemysłowego. Polski handel zagraniczny w miarę powstawania odpowiednich warunków, to znaczy unormowania i obniżenia kosztów produkcji, finansowania długo i średnioterminowych dostaw, wreszcie premii eksportowych, winien dążyć do tego, aby krajowe surowce wywozić nie w stanie surowym, ale przerobionym, a nadto, ażeby zwiększyć w kraju możliwość pracy, zwiększając przywóz surowców zagranicznych, i aby je po przerobieniu w Polsce wywozić z powrotem w postaci produktu uszlachetnionego i wartościowego.</u>
+ <u xml:id="u-19.24" who="#SKobylanski">Tyle, jeżeli chodzi o wywóz. Jeżeli chodzi o przywóz, to nie będę analizował samego przywozu, pozwolę sobie tylko podać ogólne wnioski.</u>
+ <u xml:id="u-19.25" who="#SKobylanski">Więc przede wszystkim import rośnie i w miarę postępu uprzemysłowienia oraz polepszenia się ponownego koniunktury, a zatem i wzrostu cen światowych, będzie nadal wzrastał. Potrzeba się liczyć z tym, że na import metali, rud i złomu będziemy w latach nadchodzących wydawali coraz więcej. Musimy zatem czynić wszystko, co tylko będzie możliwe, ażeby jak najintensywniej zwiększyć wywóz. O ile by zaś to nie dopisało lub nie wystarczyło, nie pozostałoby nic innego, jak ograniczyć jeszcze bardziej niż dotąd wszelki import zbędny, oczywiście jednak bez uszczerbku dla naszych interesów eksportowych.</u>
+ <u xml:id="u-19.26" who="#SKobylanski">Jeżeli chodzi o poszczególne kraje, to najkorzystniejszy mamy obrót z Anglią, gdyż wynosi on 363 miliony zł i mamy saldo dodatnie 67,7 miliona zł. Następnie spore również saldo czynne mamy ze Szwecją — 26 milionów. Jesteśmy aktywni także wobec Belgii i Holandii. Co do szeregu krajów, z którymi mamy umowy rozrachunkowe, przewidujące bądź to całkowite wyrównanie -się obustronnych obrotów, bądź też saldo dodatnie dla Polski, nie odgrywa roli, czy saldo w danym roku jest dodatnie, czy też przejściowo ujemne.</u>
+ <u xml:id="u-19.27" who="#SKobylanski">Niepomyślnie się kształtował rok ostatni w naszych stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi, w których nasz wywóz spadł w roku zeszłym ze 101 milionów do 63 milionów, wskutek czego deficyt handlowy w stosunku do tego kraju wzrósł z 48 do 96 milionów, czyli w dwójnasób. Należy jednak uwzględnić, że spadek naszego wywozu podzielił w tym wypadku los szeregu także innych krajów eksportujących do Ameryki, wskutek bowiem dekoniunktury ogólny import do Stanów Zjednoczonych spadł w ciągu 10 miesięcy r. 1938 w porównaniu z takim że okresem r. 1937 z 13,7 do 8,5 miliarda zł.</u>
+ <u xml:id="u-19.28" who="#SKobylanski">Wreszcie wspomnieć należy o pomyślnie rozwijających się stosunkach z Niemcami oraz o zwiększeniu się obrotów polsko-włoskich.</u>
+ <u xml:id="u-19.29" who="#SKobylanski">Przechodząc do konkluzji na temat zadań naszej polityki handlowej, należy stwierdzić co następuje. Naczelnym postulatem jest czynne saldo handlowe nasze z krajami, z którymi mamy ujemne saldo płatnicze z tytułu, że są naszymi wierzycielami. Eksport naszych surowców winien w zasadzie iść do krajów, z których wzrasta nasz przywóz inwestycyjny — maszyn i narzędzi produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-19.30" who="#SKobylanski">W stosunku do krajów, z których sami sprowadzamy surowce, należy dążyć w miarę możności do wzmożenia naszego wywozu przemysłowego, a w każdym razie stawiać to jako stanowczy warunek, jeśli chodzi o surowce, bez których nie możemy się obejść.</u>
+ <u xml:id="u-19.31" who="#SKobylanski">Importując artykuły konsumcyjne, zwłaszcza konsumcji zbędnej, powinniśmy w zamian wywozić produkty podobnego rodzaju.</u>
+ <u xml:id="u-19.32" who="#SKobylanski">Nader ważną wreszcie jest sprawa kosztów przewozu.</u>
+ <u xml:id="u-19.33" who="#SKobylanski">Z kolei w zakresie akcji inwestycyjnej, która jest obecnie prowadzona, należy zwrócić uwagę na rozwój portu w Gdyni, floty morskiej i rybołówstwa. Co się tyczy rybołówstwa, to corocznie wypłacamy do 26 milionów zł w dewizach za import ryb morskich. Nasze własne połowy pokrywają tylko 18% zapotrzebowania i stanowią 10% ogólnego połowu na Bałtyku i 3% na morzach północnych. Toteż Ministerstwo żywo się tymi rzeczami zajęło, kierując rybaków zwłaszcza na połowy dalekomorskie. W związku z tym poważne rozmiary przybrała akcja zaopatrywania rybaków w statki przystosowane do dalekomorskich połowów. W roku ubiegłym zwiększyła się flota o 10 kutrów, 5 lugrów, 3 trawlery i 3 łodzie rybackie. Flotylla rybacka składa się z 220 jednostek o napędzie technicznym i około 30 łodzi motorowych.</u>
+ <u xml:id="u-19.34" who="#SKobylanski">Drugą ważną sprawą jest port w Gdyni. Po tylu latach musimy z całą dokładnością stwierdzić, że budowa tego portu była po prostu koniecznością państwową, a rola, jaką odgrywa port w naszych obrotach z zagranicą, rośnie z każdym rokiem. Obecnie 78% naszego handlu zagranicznego przechodzi przez porty, przy czym na Gdynię wypada 46%.</u>
+ <u xml:id="u-19.35" who="#SKobylanski">Zamorskie obroty towarowe Gdyni w r. 1937 przekroczyły 9 milionów ton. Z uwagi na tak znaczny obrót urządzenia portowe w wielu działach czynne są cały rok.</u>
+ <u xml:id="u-19.36" who="#SKobylanski">Oczywiście, w miarę możliwości prowadzona jest akcja inwestycyjna, przy czym w tej chwili idzie ona w kierunku zbrojeń portowych, ponieważ te postulaty są najważniejsze. Z tych zagadnień pozostaje do omówienia sprawa floty morskiej handlowej, przy czym tonaż floty morskiej łącznie ze statkami, będącymi w budowie, które w najbliższym czasie zostaną oddane do użycia, wynosić będzie 130.000 ton rejestrowych brutto. Na tym działalność Ministerstwa nie wyczerpuje się, zrobiono dalsze zamówienia 6 jednostek o pojemności 14.000 ton. Również należy podkreślić, że pomoc państwowa, udzielana naszej flocie, obraca się w ramach stosunkowo skromnych, i jak to wynika z przemówienia p. Ministra Przemysłu i Handlu w komisji Sejmu, stosunek bezpośredniej pomocy finansowej ze strony Państwa do obrotu naszej floty obniżył się w roku zeszłym do 4,7%. Jest to stosunkowo procent niewielki.</u>
+ <u xml:id="u-19.37" who="#SKobylanski">Z kolei następna sprawa — to plan ulg przemysłowych, których celem jest pobudzenie akcji inwestycyjnej i skłonienie społeczeństwa do żywszego udziału w pracy nad rozbudową przemysłu. Rząd wydał trzy ustawy dla Gdyni, województw wschodnich i Centralnego Okręgu Przemysłowego. Gdyby chodziło o ocenę, jakie skutki te ustawy przynoszą, to musiałbym powstrzymać się z oceną skutków tego w Centralnym Okręgu Przemysłowym, gdyż ustawa ta została wydana niedawno i Okręg Centralny dopiero się montuje w zakresie swych głównych ośrodków produkcyjnych, w swych wytwórniach, dopiero w ostatnich miesiącach rozpoczął produkcję, więc nie ma niezbędnego czasu dla oceny.</u>
+ <u xml:id="u-19.38" who="#SKobylanski">Natomiast należy stwierdzić, że jeżeli chodzi o Gdynię, to pod tym względem, opierając się bodajże na stanie rzeczy, jaki wskazuje p. Minister Przemysłu i Handlu, pod względem uprzemysłowienia tego tak ważnego punktu w naszym życiu gospodarczym jest jeszcze wiele rzeczy do zrobienia. Pesymistycznie również na ogół są oceniane przez miejscowych działaczy możliwości uprzemysłowienia województw wschodnich. Właściwie nie przewidują oni, by zarówno wydana ustawa, jak i widoki możliwości dopływu większych kapitałów mogły się przyczynić do wzmożenia tempa intensyfikacji uprzemysłowienia województw wschodnich, a raczej liczą oni na własne siły tych województw.</u>
+ <u xml:id="u-19.39" who="#SKobylanski">Wreszcie powstaje zagadnienie po prostu materiału ludzkiego i problem człowieka, z jakim w odniesieniu do życia przemysłowego mamy do czynienia. Analizując pod tym względem stan rzeczy, musimy powiedzieć co następuje: materiał ludzki jest bardzo różnorodny.</u>
+ <u xml:id="u-19.40" who="#SKobylanski">W przemyśle poważną rolę gra kapitał zagraniczny. Na 1 stycznia 1938 r. w 1414 spółkach akcyjnych, będących normalną formą organizacyjną dla większych przedsiębiorstw, o łącznym kapitale 3.361.000.000 zł kapitał zagraniczny reprezentował 42,9%. W przemyśle naftowym — 85,6%, górniczo-hutniczym—56%, elektrotechnicznym — 55%, w elektrowniach— 83 %, chemicznym — 49%. W pozostałych przemysłach powyżej 50%. Najniższy był odsetek w przemyśle graficznym — 2,1%. Największy jest udział kapitału francuskiego, który stanowi 26,2% całego kapitału zagranicznego w Polsce, kapitał amerykański stanowi 18%, belgijski — 13,5%, niemiecki — 13,3%, angielski — 5,4%. Cała suma kapitału zagranicznego wynosi 1.411.000.000 zł i ulokowana jest w 483 spółkach. W 314 spółkach kapitał zagraniczny wynosi ponad 50%, stanowiąc łącznie 88,9% całego kapitału zagranicznego w Polsce. Przeważną część, bo prawie 90%, stanowi kapitał zagraniczny, ulokowany w spółkach, w których ma większość.</u>
+ <u xml:id="u-19.41" who="#SKobylanski">Z kolei na drugim miejscu po kapitale zagranicznym stoi kapitał żydowski. Brak danych statystycznych uniemożliwia zobrazowanie wielkości tego kapitału. Główna rola jego leży nie tyle w fakcie poważnego uzupełnienia kapitału zagranicznego w spółkach akcyjnych, ile w tym, że kapitał żydowski stanowi znaczną większość w handlu hurtowym i detalicznym, rzemiośle oraz przemyśle, istniejącym poza formą spółek akcyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-19.42" who="#SKobylanski">Na trzecim miejscu dopiero stoi kapitał polski. Otóż samo zobrazowanie tego stanu faktycznego wykazuje i wyjaśnia wiele trudności, które mamy nie tylko w zakresie organizowania naszego życia, ale i jego administrowania, gdyż oczywiście uzasadniona jest ze strony tego kapitału pewna oględność i pewna rezerwa i to, że jego stosunek jest poniekąd odrębny. Możemy tu dopatrzeć się skutków tego strukturalnego stanu, który w tej chwili przytoczyłem, we wszystkich niemal ważniejszych zagadnieniach. Widzimy to w dyskusji w zakresie problemu etatyzmu, który ze względu na bardzo różnorodne elementy, jakie tu wchodzą, jest zrozumiały, jest jasne, dlaczego pewna większa opieka nad działalnością w tym zakresie przez Rząd powinna być roztoczona. Również ten wzgląd nie może być pomijany przy dyskusjach, jakie się toczą w zakresie karteli, boć oczywiście, nie chodzi tu tylko o pewną formę gospodarczą, ale również i o możliwości wyzyskania i nadużycia tego zakresu. W ten sposób omówiłem całokształt najważniejszych spraw, jakie miałem do poruszenia. Na komisji w dyskusji, która się toczyła, została wysunięta potrzeba omówienia zwłaszcza sprawy rzemiosła. Sądzę, że może będzie bardziej wskazane, jeżeli moi następcy poruszą tę sprawę. W zakresie budżetu prosiłbym o rozpatrzenie uwag, które pozwoliłem sobie nakreślić w sprawozdaniu pisemnym. W sprawie gospodarki przedsiębiorstw specjalnych uwag nie mam.</u>
+ <u xml:id="u-19.43" who="#SKobylanski">Sejm, uchwalając preliminarz budżetowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu, wprowadził do przedłożenia rządowego poprawki, polegające na przeniesieniu z wydatków zwyczajnych w dziale 1 § 9 — Remont i konserwacja nieruchomości — kwoty 100.000 zł do § 9 — Nieruchomości — w dziale 3 wydatków nadzwyczajnych.</u>
+ <u xml:id="u-19.44" who="#SKobylanski">Komisja Budżetowa rozpatrywała preliminarz budżetowy Ministerstwa Przemysłu i Handlu na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 17 i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-19.45" who="#SKobylanski">Proszę o przyjęcie tego budżetu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Barcikowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Chwila dzisiejsza jest podobna do tego momentu, jaki dawna Rzeczpospolita przeżywała w końcu XVIII w. Również wtedy podnoszone było hasło odbudowy stanu średniego w Polsce, również budziło to zainteresowanie w społeczeństwie i wielu ówczesnych Polaków godziło się na to, że od odbudowy tego stanu, siły zbrojnej i Skarbu zależy dobrobyt Rzeczypospolitej. Niestety, okoliczności tak się złożyły, że ówczesne pokolenie nie mogło dokończyć tej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#SBarcikowski">Na wstępie chcę przypomnieć uwagę, którą Stanisław Staszyc w rozprawie nad życiem J. Zamojskiego wypowiedział na temat znaczenia handlu: „Handel wewnętrzny jest najpierwszym i ze wszystkich handlów najużyteczniejszym. Ten całą staranność Rządu na siebie obracać powinien.” To, że ten wielki Polak w takich słowach odezwał się o handlu, napawa mnie większą otuchą i daje większą odwagę, żeby przed Wysoką Izbą na temat handlu wewnętrznego w Polsce powiedzieć kilka słów.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#SBarcikowski">Pomimo wzrastającego zrozumienia zarówno ze strony czynników rządowych, jak też ogółu społeczeństwa dla spraw unarodowienia i naprawy naszego handlu, jesteśmy wciąż świadkami olbrzymiej dysproporcji pomiędzy tym, co się o tej sprawie mówi, a tym, co się dla niej robi.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#SBarcikowski">Prasa często zamieszcza pod triumfalnymi tytułami wiadomości o postępach akcji unarodowienia, tymczasem w gruncie rzeczy wyniki tej akcji, jak dotychczas, są—moim zdaniem — niedostateczne. Nie ma w tym zresztą nic dziwnego. Reforma naszego handlu, zarówno pod względem narodowościowym, jak też i metod jego działania, jest sprawą nie mniejszego znaczenia, niż wykonanie wielkiego programu inwestycyjnego, realizowanego obecnie przez Rząd, a wielkie przedsięwzięcia wymagają odpowiednio potężnych środków działania.</u>
+ <u xml:id="u-21.4" who="#SBarcikowski">Społeczeństwo oczekuje wielkich rzeczy od najbardziej zainteresowanego w tej sprawie, to jest od kupiectwa polskiego. Ale trzeba przecież jasno sobie uświadomić, że kupiectwo polskie nie ma wielkich szans pchnięcia naprzód problemu w tym tempie, jak tego wymaga konieczność skoncentrowania w polskich rękach aparatu wymiany, którego doniosłe znaczenie w czasie pokoju staje się jeszcze donioślejszym w dobie wojennej.</u>
+ <u xml:id="u-21.5" who="#SBarcikowski">Jak się przedstawia struktura narodowościowa naszego handlu? Według cyfr, zaczerpniętych z książki Jana Chodorowskiego — „Struktura wewnętrznego handlu towarowego w Polsce”, odsetek przedsiębiorstw żydowskich w 1933 r. przekraczał 50% ogólnej liczby placówek handlowych. Przy tym zaznaczyć należy, że ten stosunek procentowy utrzymujemy, biorąc pod uwagę przedsiębiorstwa handlowe w całej Polsce, a więc i w województwach zachodnich, gdzie, jak wiadomo, odsetek przedsiębiorstw żydowskich jest znikomy, podczas gdy na terenie województw wschodnich przekracza on 70% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Stan ten w ostatnich kilku latach uległ pewnej poprawie. Statystyka obrazująca zmiany jest obecnie opracowywana.</u>
+ <u xml:id="u-21.6" who="#SBarcikowski">Smutniejsze jednak były cyfry dotyczące stanu majątkowego, stanu kapitału zatrudnionego w przedsiębiorstwach żydowskich i przedsiębiorstwach polskich. Przypuszczam, że nie przesadzę, jeśli powiem, że około 80% kapitałów zaangażowanych w ogóle w handlu znajduje się w rękach żydowskich. Pozycję kupiectwa polskiego osłabia jeszcze i ten fakt, że znaczną większość tego kupiectwa, szczególnie na terenie województw centralnych i wschodnich, stanowią jednostki, które dość niedawno zabrały się do tego zawodu, przedsiębiorstwa te prowadzone są nie zawsze przez dostatecznie wyszkolonych fachowców, nie rozporządzają dostatecznymi środkami obrotowymi. Jednakże stwierdzić trzeba, że i na tym polu obserwujemy też wyraźny postęp. Nowopowstałe przedsiębiorstwa polskie muszą walczyć z nieprzebierającą w środkach potężną materialnie konkurencją żydowską. Jeśli mimo tej dysproporcji sił firmy polskie utrzymują się na powierzchni, to już jest bardzo wiele, ale z punktu widzenia oceny wysiłków naszego kupiectwa, nie zaś z punktu widzenia pożądanych dla Państwa przemian w aparacie wymiany.</u>
+ <u xml:id="u-21.7" who="#SBarcikowski">Powstanie kilkudziesięciu tysięcy nowych przedsiębiorstw polskich, w tym jednak dużo małych straganów i sklepów, nie spowodowało likwidacji takiej samej ilości przedsiębiorstw żydowskich. Było by również błędem sądzić, że powiększenie się ilości tych sklepów i sklepików wzmogło w odpowiednim stosunku globalne cyfry obrotu towarowego. Raczej należy stwierdzić dalsze zmniejszone sumy obrotu, przypadającego na jedno przedsiębiorstwo, która i tak np. w województwach wschodnich wynosi zaledwie kilkanaście tysięcy zł rocznie, podczas gdy w Niemczech sięga 100, w Anglii 150, a w Ameryce 250 tys. zł.</u>
+ <u xml:id="u-21.8" who="#SBarcikowski">Na tle tej postępującej pauperyzacji naszego handlu, której skutki są tym groźniejsze, że rentowność solidnie prowadzonych przedsiębiorstw handlowych jest obecnie wyjątkowo niska — nasuwa się potrzeba gruntownego rozważenia sprawy wstrzymania dopływu nowych placówek handlowych, przynajmniej w niektórych branżach, na pewien określony przeciąg czasu. Nie leży bowiem w interesie unarodowienia handlu narażanie ludzi na zakładanie sklepów tam, gdzie nie posiadają one żadnych warunków rozwoju. Z tą sprawą wiąże się zagadnienie cenzusu kupieckiego, a także jeśli chodzi o niektóre branże, sprawa koncesjonowania przedsiębiorstw, których odpowiedni poziom powinien gwarantować konsumentowi uczciwą i racjonalną obsługę, trudną do pomyślenia w warunkach dzisiejszej konkurencji, zmuszającej przedsiębiorstwa do posługiwania się prymitywnymi formami działania.</u>
+ <u xml:id="u-21.9" who="#SBarcikowski">Często spotykamy zarzut zbędnego pośrednictwa, mianowicie zbyt wielkiej zyskowności w handlu. Należy sobie uświadomić, że tak jak każda czynność gospodarcza, tak samo i handel musi się opierać na rentowności. Bez zysku, bez rentowności nie ma kumulacji kapitałów w naszych przedsiębiorstwach, a bez kumulacji kapitałów nie ma inwestycyj i widzimy, jakie są skutki takiego stanu rzeczy w naszych miasteczkach, rozsianych na prowincji, i z jakim zadowoleniem oglądamy te miasta i miasteczka, położone w dzielnicy zachodniej, których wygląd jest europejski, czysty i schludny.</u>
+ <u xml:id="u-21.10" who="#SBarcikowski">Stwierdzić należy, że nowopowstające placówki polskie — to przeważnie sklepy detaliczne. Hurt pozostaje do dziś dnia w przygniatającym procencie w rękach żydowskich, a w tym stanie rzeczy polski detalista jest w bardzo dużym stopniu uzależniony od polityki hurtownika żydowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.11" who="#SBarcikowski">Nie sądzę, aby globalna cyfra obrotów towarowych w Polsce w najbliższych latach mogła ulec znacznym zmianom. Obroty te dokonywane są zatem w przeważającym stopniu przez handel żydowski (przede wszystkim na szczeblu hurtu). W tym stanie rzeczy polska racja stanu wymaga przesunięcia znacznej części tych obrotów z rąk żydowskich do polskich.</u>
+ <u xml:id="u-21.12" who="#SBarcikowski">Uwagi te, które pozwalam sobie dzisiaj wypowiedzieć, koncentruję przede wszystkim na odcinku hurtu wewnętrznego, przy czym pomijam związane z hurtem sprawy importu, które niedawno były przedmiotem szczegółowych dyskusji na Konferencji Importowej, gdzie również podkreślono jasno i wyraźnie potrzebę unarodowienia przedsiębiorstw, pracujących z zagranicą. Chcę tylko zaznaczyć tutaj, że powstawanie licznych drobnych przedsiębiorstw polskich nie rozwiązuje sprawy. Z drugiej strony musimy dbać o to, żeby stwarzać warunki dla powstawania przedsiębiorstw dużych, poważnych, zasobnych w kapitały. Do tego zmusza nas chociażby fakt, że zarówno na wschodzie naszego kraju, jak i na zachodzie mamy do czynienia z państwami zwartymi, zorganizowanymi, które prowadzą politykę planową, koncentrującą wysiłki na poszczególnych odcinkach. I dlatego, zwłaszcza w handlu zagranicznym, musimy dążyć do tego, żeby po stronie importu i po stronie eksportu działały i pracowały firmy solidne, poważne, zasobne w kapitały, bo tylko te firmy mogą być odpowiednią przeciwwagą dla organizacji zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-21.13" who="#SBarcikowski">A teraz kilka słów o znaczeniu hurtu w aparacie wymiany.</u>
+ <u xml:id="u-21.14" who="#SBarcikowski">Znaczenie hurtu w aparacie wymiany jest, niestety, dzisiaj zbyt mało doceniane. Do upadku hurtu w Polsce przyczyniły się wojna, kryzys, dewaluacja, jak również tendencje przemysłowców, zmierzające do opanowania rynku detalicznego, a biorące swoje źródło w osłabieniu handlu pod względem materialnym, technicznym i etycznym skutkiem wojny, inflacji i kryzysu. Jedną z ważnych przyczyn upadku hurtu była również błędna polityka kredytowania jedynie przemysłu, jako posiadającego zabezpieczenia rzeczowe, z pomijaniem handlu, wreszcie nastawienie psychiczne do tzw. — „zbędnego pośrednictwa”, będącego jakoby źródłem „nadmiernych” kosztów dystrybucji. Tymczasem w racjonalnym aparacie wymiany hurt odgrywa w dalszym ciągu wybitnie dodatnią rolę, szczególnie wówczas, gdy tak jak w Polsce zmierzamy obecnie do uprzemysłowienia kraju, a co za tym idzie, musimy się liczyć ze zwiększeniem podaży szeregu artykułów na rynku wewnętrznym. Zdrowy, prawidłowo rozwinięty hurt zapewnia prawidłową działalność przemysłu, gdyż zwalniając po zakończonym procesie produkcyjnym składy przemysłowca, pozwala mu na swobodne lokowanie gotówki obrotowej w nowym cyklu produkcji. Przemysł może w tych warunkach interesować się jedynie tanim i dobrym źródłem surowcowym, techniką produkcji, jej racjonalizacją, tj. sprawami przemysłowymi, a zwolniony jest od konieczności szukania rynków zbytu i organizacji sprzedaży. Hurt dzięki właśnie posiadaniu odpowiednich zapasów towarowych łagodzi zbyt silne wahanie cen w okresach między sezonowych i odgrywa szczególnie doniosłą rolę w czasie niepokojów i zaburzeń natury politycznej i wojennej, kiedy to detalista, po szybkim wyprzedaniu niewielkich zapasów, pozostaje bez towaru. Poważne hurtownie kupieckie, które stają się naturalnymi składnicami zapasów towarów i surowców, muszą oczywiście w czasie wojny znajdować się w pewnych rękach, gdyż od zachowania się ich właścicieli w znacznej mierze zależą nastroje ludności, ulegającej łatwo panice w takich okresach czasu. Problem hurtu sprowadza się u nas przede wszystkim do dwóch elementów: człowieka i kapitału. Nie jest dla nikogo tajemnicą, że w tej chwili handel polski cierpi na wyraźny niedostatek obu tych czynników, głównie jednak odczuwa brak kapitału.</u>
+ <u xml:id="u-21.15" who="#SBarcikowski">Nastawienie kupieckiego szkolnictwa zawodowego pozwala przypuszczać, że młody narybek posiadać będzie potrzebne praktyczne wiadomości do pracy w handlu. Nie wystarcza jednak przygotowanie młodych sił, konieczna jest jak najszersza akcja dokształcająca, podejmowana w stosunku do tego kupiectwa, które już w tej chwili znajduje się w warsztatach pracy. Akcja ta, prowadzona obecnie przy pomocy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przez samorząd gospodarczy i Instytut Wiedzy Kupieckiej przy Naczelnej Radzie Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego, musi nabrać szerszego rozmachu poprzez wydatniejsze ' jej sfinansowanie.</u>
+ <u xml:id="u-21.16" who="#SBarcikowski">Równolegle do prac nad przygotowaniem elementu ludzkiego, który wychowywać trzeba w poczuciu, że kupiec jest przede wszystkim obywatelem Państwa i że w jego posunięciach nie mogą decydować wyłącznie czynniki zysku osobistego, ale także i interes ogólnospołeczny, trzeba wreszcie podjąć śmiałą akcję kredytowania tworzącego się hurtu, który posiada w obecnej koniunkturze olbrzymie dynamiczne możliwości. Uruchomienie na ten cel specjalnych kredytów, chociażby w sumie kilku milionów złotych na początek, posiadać będzie dla tej sprawy wielkie znaczenie. Kredyty te muszą być rozdzielane nie na zasadzie sztywnych norm bankowości, wymagających zabezpieczeń hipotecznych i wekslowych, bo tych nowopowstająca placówka polska dać nie może, ale w oparciu o zabezpieczenie, którym jest osobista dzielność i uczciwość pożyczkobiorcy.</u>
+ <u xml:id="u-21.17" who="#SBarcikowski">Organizacje kupieckie powołane są przede wszystkim do opiniowania podań o tego rodzaju pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-21.18" who="#SBarcikowski">Uruchamianie placówek hurtowych odbywać się winno planowo, z uwzględnieniem poszczególnych regionów i branż, jak również z uwzględnieniem wymogów obronności kraju.</u>
+ <u xml:id="u-21.19" who="#SBarcikowski">Rzecz oczywista, że przy oparciu kredytów na zabezpieczeniu osobistych walorów pożyczkobiorcy trzeba by się liczyć z tym, że pewna część pieniędzy może nie wrócić do kas bankowych. Ale unarodowienie handlu w czynach, a nie w słowach nie może być przeprowadzone bez pewnych materialnych ofiar. Zresztą i przy inwestycjach przemysłowych na wielką skalę może się zdarzyć także, że pewien procent inwestowanych sum pójdzie na straty.</u>
+ <u xml:id="u-21.20" who="#SBarcikowski">Doniosłe znaczenie dla sprawy rozwoju naszego hurtu, jak też handlu w ogóle, miałoby wprowadzenie ulg podatkowych dla inwestycyj handlowych, jak hale targowe, magazyny i ich urządzenia, bocznice kolejowe itp.</u>
+ <u xml:id="u-21.21" who="#SBarcikowski">P. Minister Przemysłu i Handlu w jednym ze swoich przemówień w czasie obecnej debaty budżetowej poświęcił parę uwag spółdzielniom kupieckim, które stanowią dzisiaj jedną z form tworzenia się polskich placówek hurtowych. Spółdzielnie te zakładane są przez polskie kupiectwo detaliczne, które dzięki zorganizowaniu w ten sposób zbiorowych zakupów ma możność uzyskiwania lepszych cen przy nabywaniu towarów. Spółdzielnie kupieckie zabiegają obecnie w kierunku zorganizowania własnego związku rewizyjnego, który zapewniłby im jednolite kierownictwo i opiekę. Nadanie uprawnień rewizyjnych takiemu związkowi leży w kompetencji p. Ministra Skarbu. Mam nadzieję, że formalności legalizacyjne, związane z tą sprawą, nie będą trwały zbyt długo i powstanie związku przyczyni się do dalszego rozwoju tej formy hurtu.</u>
+ <u xml:id="u-21.22" who="#SBarcikowski">Przy tej okazji chcę poruszyć niezdrowe stosunki między spółdzielczością konsumencką a wolnym handlem. Stosunki te jak najfatalniej odbijają się na całości akcji unarodowienia handlu i dlatego w dzisiejszym stanie rzeczy zasługują na szczególne potępienie. Demagogiczna agitacja, jaką prowadzi przeciw kupiectwu spółdzielczość spod znaku — „Społem”, sięga do arsenału najzupełniej, niewłaściwych środków, sprowadzając normalną konkurencję handlową na płaszczyznę walki społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-21.23" who="#SBarcikowski">Znamiona takiej walki upatruję chociażby w takim napisie, drukowanym na torebkach, używanych przez spółdzielnie prowincjonalne (w Skarżysku i Sokołowie Podlaskim), który cytuję dosłownie: — „Zbrodnią jest, jeżeli robotnik czy włościanin choć jeden grosz, który powinien iść do spółdzielni, niesie do prywatnego sklepikarza. Każdy grosz, zaniesiony do prywatnego sklepikarza, idzie na wzmocnienie kapitalizmu, podczas gdy każdy grosz, oddany spółdzielni, rozwiązuje więzy ekonomiczne od tegoż kapitalizmu.” Sądzę, że jest dzisiaj dość miejsca w naszym kraju na polski handel spółdzielczy i wolny, dlatego też nie ma żadnej potrzeby uciekania się do tego rodzaju metod konkurencyjnych, które mają na celu całkowite zniszczenie przeciwnika i które dla wolnego handlu są tym bardziej szkodliwe, że nie korzysta on z ulg podatkowych, będących niesłusznym przywilejem spółdzielczości. Zamiast demagogicznych haseł walki — czas, by podnieść hasło współpracy.</u>
+ <u xml:id="u-21.24" who="#SBarcikowski">Doniosłe znaczenie dla akcji tworzenia polskiego hurtu posiada również polityka monopoli państwowych, które hurtową sprzedaż swoich artykułów winny powierzyć wyłącznie polskim placówkom. Konieczne są także przesunięcia w dystrybucji niektórych artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-21.25" who="#SBarcikowski">Reasumując powyższe uwagi, pragnę stwierdzić, że istnieją zupełnie konkretne możliwości przyśpieszenia pożądanej ewolucji stosunków w handlu wewnętrznym. Możliwości te powinny być wykorzystane bez zwłoki. Akcja unarodowienia handlu nie może utknąć na martwym punkcie. Najwyższy czas przejść od słów do czynów. Olbrzymia, decydująca większość narodu polskiego oczekuje z niecierpliwością skoncentrowania w rękach polskich pełnej dyspozycji gospodarczej. Społeczeństwo żydowskie natomiast powinno zrozumieć, że nie kieruje nami nienawiść rasowa, ale wymagania polskiej racji stanu, że nie chcemy i nie możemy powtórzyć błędu przeszłości, że musimy stworzyć ujście do miast dla nadmiaru ludności wiejskiej, że musimy dać zatrudnienie dorastającemu pokoleniu młodych Polaków.</u>
+ <u xml:id="u-21.26" who="#SBarcikowski">W tym stanie rzeczy społeczeństwo żydowskie powinno we własnym dobrze zrozumianym interesie dopomóc Rządowi polskiemu w jego pracach nad rozwiązaniem sprawy emigracji, która nawet wówczas, jeśli obejmować będzie choćby tylko kilkadziesiąt tysięcy głów rocznie, zapewniając stopniowe zmniejszanie się odsetka ludności żydowskiej, przyczyni się do uspokojenia i złagodzenia problemu żydowskiego w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-21.27" who="#SBarcikowski">Chciałbym jeszcze na zakończenie dodać, tak jak już miałem możność oświadczyć na senackiej Komisji Budżetowej, że jesteśmy w okresie wyjątkowo szczęśliwym dla organizacji kupiectwa polskiego, a to z tego względu, iż możemy stwierdzić, że poczynania nasze i to, co p. Minister Przemysłu i Handlu powiedział zarówno na terenie Sejmu jak i Senatu, całkowicie ze sobą harmonizuje i idzie w tym samym kierunku.</u>
+ <u xml:id="u-21.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Klamer.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Przemysłu i Handlu w Komisji Budżetowej p. Minister Roman, tu nieobecny niestety, w swym programowym przemówieniu z dużą siłą mówił nam o rozbudowie średniego stanu, tego stanu, który był szczególnie zaniedbany w dawnej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#SKlamer">W takim momencie każdemu, kto zna historię gospodarczą Polski, przychodzą na myśl wizje naszej przeszłości, która posiada światła i cienie, ale jeżeli chodzi o odcinek polityki gospodarczej, niestety posiada tylko cienie.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#SKlamer">Otóż pragnąłbym, nawiązując do tego tematu, do kwestii stanu średniego, przytoczyć tu kilka dat i najwięcej charakterystycznych faktów właśnie z tych naszych dawnych dziejów, Oto na przełomie XV stulecia w nagrodę za pospolite ruszenie w Mołdawii za króla Jana Olbrachta szlachta otrzymuje na sejmie piotrkowskim, który odbył się w 1496 r., przywilej cłowy. Przywilej ten zwalniał ją od płacenia cła na komorach granicznych przy sprowadzaniu wszelkich produktów zagranicznych na własne potrzeby, jak również przy wywożeniu płodów gospodarstwa domowego. Było to pierwsze poważne ograniczenie handlu i rękodzieła, które właśnie w tym okresie wymagały od Państwa szczególnego poparcia.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#SKlamer">Prawo cłowe było jednak tylko przywilejem stanowym, aczkolwiek przez samą swą treść, przez efekty tego przywileju uderzało ono w miasta i mieszczaństwo.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#SKlamer">Wyraźne ograniczenie prawa i swobód kupiectwa następuje w chwili wejścia na tron Zygmunta Augusta w 1550 r. przez zakaz wywozu z Korony koni i skór. Była to już zapowiedź tej linii polskiej polityki gospodarczej, która wkrótce za tego samego panowania zadecydowała na długie lata o ciężkiej sytuacji handlu i rzemiosła polskiego. Mianowicie Konstytucja Piotrkowska w 1565 r. przyznaje wojewodom prawo wydawania cenników na towary krajowe i zagraniczne z wyłączeniem produktów rolnych. Ta reglamentacja uderza w jednakowej mierze w kupców i rękodzielników. Pozostawia ona zupełną swobodę ziemiaństwu sprzedawania płodów po dowolnych cenach, zapewnia mu możność nabywania wyrobów rękodzielniczych według cen reglamentowanych.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#SKlamer">Ten sam sejm ogranicza handel polski, zabraniając kupcom krajowym trudnić się wywozem towarów za granicę oraz przywozem obcych towarów do Polski. — „A żadnych towarów małych i wielkich nie ma być wolno kupcom naszym koronnym stanu wszelkiego z granic koronnych wywozić zagranicę, jedno cudzoziemcom samym będzie wolno ze wszelkimi kopiami małemi i wielkiemi na też miejsca składowe przyjeżdżać i tam za się wszelkie brać, składać i wywozić tam, gdzie im będzie potrzeba, cła i myta wszystkie powinne zapłaciwszy”. Zabraniając kupcom polskim udziału w handlu zagranicznym, Konstytucja Piotrkowska wyznacza surowe kary aż do konfiskaty towarów bezprawnie przywiezionych do kraju.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#SKlamer">„Niemądre prawa z 1565 r., zakazując kupcom krajowym wywozu i przywozu towarów, oddały cudzoziemcom całą wymianę międzynarodową, a handel i przemysł polski zabiły” — powiada Kalinka.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#SKlamer">„Bramy Polski ciągle stały otworem dla nowych tłumów płynących z zachodu ... Ciągle przyjmują ich i przywilejami darzą królowie polscy, pragnący pogłowiem żydowskim i innymi dochodami przez Żydów płaconymi zasilać szczupły skarb państwa” — powiada Ptaśnik.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#SKlamer">„Zamiast na wzór narodów zachodnich dążyć do organizacji handlu zagranicznego w rękach krajowców i do zapewnienia własnemu społeczeństwu zysków z handlu, transportu i żeglugi, zamiast przystąpić czynnie do zaszczepienia przemysłu w kraju poprzestają nasi politycy na stanowej polityce ekonomicznej, na żądaniu — „zawarcia ziemi”, łudząc się nadzieją, że cudzoziemiec przybywający do kraju sprzeda swoje towary najtaniej, a kupi krajowe towary najdrożej, że nie uwzględni swego faktycznego monopolu...” — powiada dr Stanisław Głąbiński w Wykładzie Ekonomii Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#SKlamer">W tym samym czasie zachód w oparciu o system merkantylny wybitnie popierał własny handel wewnętrzny i zewnętrzny, usiłował rozwijać własne rękodzieła, ułatwiając im przez politykę gospodarczą zaopatrzenie w surowce i sprzedaż gotowych wyrobów.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#SKlamer">Nie co innego, jak ta właśnie polityka zaważyła na tak ważnej sprawie, podobnie jak polityka morska wniwecz obracając zwycięstwa Kazimierza Jagiellończyka, Zabijając polski handel i rzemiosło, polityka ta zabijała wszelką zdrową myśl gospodarczą, wychowując wiele pokoleń w głębokich błędach gospodarczych. Toteż stosunek warstwy rządzącej do mieszczaństwa stale się pogarszał.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#SKlamer">Okres złotej wolności wieku XVII przyniósł największe uciemiężenie miast i ludu miejskiego, uzależniając ustawodawstwo Rzeczypospolitej już nie od jednego stanu, lecz nawet od jednostki. Bolesne polityczne wypadki, które wypełniały historię Polski w XVII wieku, pogłębiały smutną społeczną i gospodarczą rzeczywistość kraju.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#SKlamer">Stanisław Ciskowski, podkomorzy krakowski, w broszurze — „W sprawach celnych odpis”, wydanej w 1602 r., stwierdza upadek miast, ubytek dochodów z ceł, bo — „faktorami cudzoziemskimi tak miasta koronne są napełnione, że obywatele dawne... faktorzy z nich wypchnęli, domy znaczne szlacheckie z pamięci ich wyniszczyli, kupce zaś starożytne z kamienic tak, że ledwo w piwnicach im mieszkać dopuszczając”. — „Faktorzy cudzoziemscy miasta zubożyli, rzemieślniki zniszczyli, zatem stan szlachecki i wszystkich obywateli koronnych przez drogość towarów wyniszczyli, a wiosek wykupili”.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#SKlamer">Jedyną na to radę wiek XVII widzi w ustaleniu taks, w reglamentacji towarów. W r. 1620 Sejm Warszawski oznacza swoją uchwałą dokładnie, ile ma kosztować — „łokieć aksamitu, atłasu, adamaszku, tabisu, kitajki, półszkarłacia, półgranacia, falendyszu itp. Jedna i ta sama taksa obowiązywać miała w całej Polsce, a nawet i na Litwie, bez względu na to, czy były większe lub mniejsze koszty transportu. Uchwała sejmowa — powiada Ptaśnik — uderzyła jak grom w kupiectwo koronne i litewskie”.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#SKlamer">Idąc konsekwentnie po tak nieszczęśliwie obranej drodze, Sejm z 1643 r. określa kalkulację kupiecką na towary zagraniczne, ustanawiając, aby „kupiec tak towar sprzedawał, jakoby po strąceniu wszelkich kosztów nie brał więcej zysku, jedno jeżeli krajowiec 7, jeżeli przybysz 5, jeżeli niewierny 3 od stać, co się ma rozumieć, aby już z tej kwarty zysku wychowanie wszystko swoje, familii swojej i płace opatrywał i że cła J. K. M-ci Rzplitej sprawiedliwie oddawać będzie”.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#SKlamer">„Jednocześnie zaprowadzono przysięgę dla kupców, że nie będą pobierali więcej zysku ponad oznaczony procent. Skutkiem tego wszystkiego było, że handel nie znajdując poparcia, a ciągle zagrożony, nareszcie upadł, a z nim wielkie źródło dochodu i siły społeczeństwa i państwa wyschło. Jeden Gdańsk i kupiectwo jego, ciągnące z handlu zbożowego zyski, na poziomie zamożności się utrzymało.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#SKlamer">Kupcy i rzemieślnicy bronili się ostatecznie tym, że nie wyrabiali i nie sprzedawali towarów, które się nie opłacały” (Bobrzyński).</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#SKlamer">Nienawiść i pogarda w stosunku do mieszczan i zajęć mieszczańskich podyktowały Sejmowi z 1663 r. uchwałę, że — „każdy szlachcic szlachectwo traci, jeśli będąc w mieście osiadły handlami i szynkami się bawi miejskimi i magistratus miejskie odprawuje i potomstwo jego podówczas spłodzone i on sam dóbr ziemskich nie może. nabywać”. To krzywdzące dla mieszczaństwa ustawodawstwo, które sięga końca XV wieku, zostało skasowane dopiero przez Sejm w 1780 r. już w zaraniu upadku Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#SKlamer">Z tego dziedzictwa naszej historii wynika obecny niedorozwój społeczny i gospodarczy, który nie może trwać w odrodzonej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#SKlamer">Wiek XIX nie mógł już odrobić tych błędów. Znaleźliśmy się w niewoli politycznej, a więc w niewoli socjalnej i gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#SKlamer">Jeśli Polska przed swym upadkiem w XVIII wieku naprawiła tragiczne błędy historii, to przed odrodzoną Polską stoi obowiązek podjęcia tej pracy a więc praca nad odbudową stanu trzeciego, zapowiedziana przez Rząd polski, a objęta programem Obozu Zjednoczenia Narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#SKlamer">Tyle z naszej przeszłości. A jak jest z teraźniejszością?</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#SKlamer">Na Komisji Budżetowej Senatu podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa, jak również podczas debaty nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu wskazywałem, iż zgodnie ze statystyką urzędową ludność pracująca w rolnictwie z 64% w 1921 r. spadła do 58,6% w 1938 r., oraz iż 8-milionowy przyrost ludności w tym okresie obciąża ludność rolniczą 3 milionami, ludność pracującą poza rolnictwem 5 milionami. Trzeba uważać, że te pierwsze zmiany struktury demograficznej w Polsce, aczkolwiek pomyślne, w żaden sposób nas zadowolić nie mogą i nie będą zadowalać tak długo, dopóki nie zostaną zintensyfikowane w sposób, który nie dopuszczałby do zwiększenia absolutnej liczby ludności żyjącej z rolnictwa i powstrzymał dalszy proces karłowacenia gospodarstw rolnych. Do czego więc dążyć będziemy? Dążyć powinniśmy do zmniejszenia tej ilości, żeby wyjść z gospodarki karłowatej. Co to znaczy? To znaczy, że dziś trzeba zwalczać tę ludność, która ze stanowiska ludności pracującej na wsi jest ludnością zbędną. Myśmy stanęli na stanowisku, że przeszło 45% ludności Państwa pracującej na roli zadość uczyni pracy na roli i trzeba powiedzieć, że w stosunku do sytuacji obecnej mamy 4 do 4% miliona ludności zbędnej. To jest ten wielki problem teraźniejszości polskiej, który nakazuje nam, żeby tę ludność w skali 4 — 4% miliona umieć zdjąć z terenu pracy rolniczej. Kto tego postulatu nie rozumie, nie zrozumie tych zasadniczych prądów, jakie w tej chwili społeczeństwo polskie przeżywa.</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#SKlamer">Wobec stałego przyrostu ludności, zwłaszcza rolniczej, i przeludnienia wsi musimy tworzyć dla niej nowe źródła pracy, biorąc przykład z doświadczeń państw i narodów, które przeszły już podobną ewolucję. A więc musimy dążyć do uprzemysłowienia i unarodowienia naszych zajęć gospodarczych, w imię odbudowy polskiego średniego i drobnego stanu posiadania, która staje się nakazem powszechnego interesu, a nie koniunkturalnych klasowych korzyści. Oczekiwane zaś zmiany struktury ludnościowej i gospodarczej leżą na linii polskich interesów politycznych, społecznych i gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#SKlamer">Stan trzeci odgrywał wszędzie w państwie twórczą rolę jako czynnik ładu i porządku, pracowitości i oszczędności, przeciwnik teorii Marksa i komuny. Zdobycie decydującej pozycji w naszym życiu gospodarczym przez rodzimy przemysł, handel, rzemiosło i chałupnictwo — to poważne wzmocnienie i zabezpieczenie podstaw politycznych Państwa. Aż do tej chwili trud nad zapewnieniem ostatecznej niezależności Państwa nie może być uważany za ukończony. Praca o to polskie nowe jutro gospodarcze — to trud długotrwały, cierpliwy, wymaga on wielkiego wysiłku społecznego, aby przyśpieszyć odbywające się, lecz zbyt powolne automatyczne zmiany struktury społecznej i gospodarczej. Nastąpią one tym prędzej, im cele ich lepiej przenikną do świadomości polskiego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#SKlamer">Każdy obywatel polski winien już w dzieciństwie, w szkole powszechnej uświadomić sobie, co to jest karłowata gospodarka na polskiej wsi. Gospodarstw o obszarze poniżej 5 ha posiadamy około 1.800.000 jednostek, co stanowi 60% ogólnej ich ilości. Środki do życie czerpie z nich około 12 milionów ludzi, czyli 1/3 część ludności Państwa, a więcej niż połowa ludności rolniczej, pędząc żywot na prymitywach naturalnej gospodarki, wykluczona jest prawie z zewnętrznego obrotu towarowego. Wprowadzenie w orbitę wymiany towarowej tego olbrzymiego kompleksu ludności, mało produkującej i mało spożywającej, to jednocześnie parokrotne pomnożenie obecnej ilości innych warsztatów pracy poza rolnictwem, to jedyna gospodarcza niezawodna metoda walki z biedą wsi, ze zbyt niskimi cenami płodów rolnych, to gwarancja poprawy bytu mas, większego dochodu społecznego, większej zdolności do świadczeń publicznych, słowem to jedyny sposób trwałego wzrostu potencjału gospodarczego, a więc i obronnego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#SKlamer">Uprzemysłowienie kraju, pojęte jako praca poza rolnictwem na terenie miasta i wsi, praca w przemyśle, handlu, rzemiośle, chałupnictwie— to jedna z najpewniejszych metod uzdrowienia stosunków wiejskich w warunkach polskiej rzeczywistości. Wszak Polska nie posiada większych ilości wolnych terenów. Wszak emigracja do obcych krajów jest utrudniona i powiedzmy sobie wyraźnie — nie leży w interesie Państwa, zwłaszcza gdy obejmuje zawodowo najmniej wykwalifikowane, a więc mało cenione elementy.</u>
+ <u xml:id="u-23.28" who="#SKlamer">Czyż emigracja — tak samo jak bezrobocie — nie jest jedną z plag i plam historycznych na organizmie narodowym, które trwać będą tak długo, dopóki nie zmienimy naszej struktury ludnościowej?</u>
+ <u xml:id="u-23.29" who="#SKlamer">„Element ludzki, własny obywatel, należycie wyszkolony i przygotowany do pracy gospodarczej i należycie wykorzystany zgodnie z jego własnym interesem i interesem kraju — to najlepsza gwarancja naszej siły politycznej, którą należy stale, nieustannie zwiększać” — powiedział nam tę prostą, a jakże wielką prawdę p. Minister Roman. A posiadamy ku temu sprzyjające warunki i wielkie niewykorzystane pola dla pracy narodowej. Trzeba zrozumieć polską rację stanu.</u>
+ <u xml:id="u-23.30" who="#SKlamer">Rozbudowa polskiego średniego i drobnego przemysłu, zracjonalizowanie i pomnożenie warsztatów rzemieślniczych i chałupniczych, gruntowna sanacja karłowatych warsztatów handlowych, pomnożenie szeregu innych zajęć gospodarczych poza rolnictwem — to niewyczerpana skarbnica źródeł pracy i dobrobytu, które będą zdobyte drogą unarodowienia przemysłu, handlu i rzemiosła, zapoznanych w naszej przeszłości pod wpływem egoistycznej polityki stanowej.</u>
+ <u xml:id="u-23.31" who="#SKlamer">W 1937 r. posiadaliśmy zakładów przemysłowych I — VII kategorii 28.594, a VIII — 223.757. W tym samym roku posiadaliśmy 456.615 zakładów handlowych, z czego I i II kategorii zaledwie 28.088, co świadczy, iż karłowate gospodarstwa rolne znajdują swój odpowiednik w karłowatych zakładach handlowych, które tworzą zbyt długi łańcuch pośrednictwa, czynią je kosztownym przy niskiej nawet zarobkowości handlu, stają się źródłem nędzy miasteczek polskich i ich odrażającej fizjonomii, o czym również wspominał przed chwilą mój przedmówca. Liczba warsztatów rzemieślniczych w 1936 r. wynosiła 354.449, czyli zaledwie 1 warsztat na 100 mieszkańców. Tutaj trzeba powiedzieć, że wydajność drobnego warsztatu rzemieślniczego wymaga racjonalizacji tak samo, jak i wydajność gleby z jednego ha gospodarstwa włościańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-23.32" who="#SKlamer">Nie będę się dłużej zatrzymywał nad statystyką ludnościową, gdyż o tym wspominał tu mój przedmówca. Wskazałbym jedynie na najbardziej charakterystyczne momenty, mianowicie na momenty gospodarcze, stwierdzające, że w 1931 r. mieliśmy 59% ludności żydowskiej w stosunku do ogólnego zatrudnienia w handlu całej Polski, z czego w województwach wschodnich 75%, w południowych 74%, w centralnych 60%.</u>
+ <u xml:id="u-23.33" who="#SKlamer">W zgodzie z p. Ministrem Przemysłu i Handlu uważamy, że proces unarodowienia winien się odbywać jako wielka programowa praca społeczna i państwowa, z którą nie harmonizuje nienawiść narodowa lub rasizm jako zjawiska sprzeczne z psychiką i historią Polski oraz niezgodne z etyką Kościoła rzymskokatolickiego. Słuszny udział elementu żydowskiego w życiu gospodarczym Polski w skali, jaką obserwujemy w Anglii, we Francji, w krajach skandynawskich, słowem w tzw. państwach demokratycznych, nie będzie w Polsce z pewnością przez nikogo kwestionowany. Wśród tego kompleksu znajdą się ci właśnie, którzy w imię polskiej sprawy pracowali, a których szanujemy 1zwalczać nie będziemy. Dążąc do, wyrównania procentowego stosunku ludności żydowskiej 2państwami demokratycznymi, potrafimy przeciwstawić się idei nienawiści rasowej.</u>
+ <u xml:id="u-23.34" who="#SKlamer">My mamy przed sobą wielkie historyczne zadania. Nie rozwiązaliśmy ich w swej przeszłości i posiadamy skazy organiczne, bijące w teraźniejszość, niebezpieczne dla przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-23.35" who="#SKlamer">Nasza praca nad unarodowieniem średniego i drobnego stanu posiadania musi się odbywać w największej powadze, przy pełnej stabilizacji uprawnień, musi być oparta o rewizję naszych własnych światopoglądów, mało licujących ze zrozumieniem zjawisk i potrzeb gospodarczych, musi się oprzeć o sympatię całego społeczeństwa dla każdej pracy gospodarczej, musi w swą orbitę wciągnąć na j wy trwalsze elementy, zdolne do poświęceń, wreszcie musi być oparta o oświatę, o wiedzę, o naukę zawodową. Praca nad odbudowaniem polskiego średniego i drobnego stanu posiadania i jego unarodowieniem, obejmując stopniowo w swą orbitę miliony obywateli, jest rzeczą oczywistą, że będzie oparta o inicjatywę prywatną wielu, bardzo wielu nowych warsztatów pracy i przez to samo będzie gruntować ideę, reprezentowaną wszędzie przez stan trzeci, ideę inicjatywy prywatnej w gospodarstwie narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-23.36" who="#SKlamer">Tym sposobem poprawa gospodarstw rolnych, odbudowa średniego i drobnego stanu posiadania — to znaczne wzmożenie potencjału inicjatywy prywatnej, która jeszcze i dzisiaj w Polsce nie zdobyła należytego miejsca i walczy wśród niedostatecznie dobrze zorientowanej opinii społeczeństwa, obciążonej smutnym dziedzictwem historii.</u>
+ <u xml:id="u-23.37" who="#SKlamer">Praca nad odbudowaniem średniego i drobnego stanu posiadania, nad sanacją gospodarczych stosunków na wsi doprowadzi również do ugruntowania idei dochodowości wszystkich warsztatów pracy narodowej, od najmniejszych do największych, co stanie się dalszym zwycięstwem polskiej myśli gospodarczej, która w swej tułaczce po polskiej rzeczywistości nie łatwo znajduje należyte zrozumienie i oparcie.</u>
+ <u xml:id="u-23.38" who="#SKlamer">Przy tej okazji jako przedstawiciel samorządu gospodarczego wypowiadam pogląd z tego wysokiego miejsca pod adresem czynników gospodarczych, że pojęcie dochodowości, należycie realizowanej na wszystkich etapach naszego życia gospodarczego, winno doprowadzić do racjonalnej produkcji, zgodnej z powszechnym interesem publicznym, a więc do produkcji dostatecznie obfitej, dobrej i taniej, a nie do uprzywilejowanej, wygodnej pozycji, spokojnej o jutro, bez ciężkiej pracy. Każdy producent jest jednocześnie konsumentem i jest bezpośrednio jako konsument zainteresowany w realizacji tej naczelnej zasady polskiej produkcji i polskiej wymiany. Oczywiście niskie ceny— lecz nie kosztem obniżenia dobrobytu mas żyjących z przemysłu, handlu i rzemiosła, odpowiadającego ich socjalnej pozycji, oraz nie kosztem pozbawienia właściciela dochodowości. Niska cena — to przede wszystkim wynik dużej a dobrze zorganizowanej produkcji. Ale niskie ceny bez zarobku, bądź obniżone kosztem społecznie usprawiedliwionej stopy życiowej — to bieda warsztatu pracy, związanych z nim rzesz pracowniczych, to nędza miast i miasteczek, to niewystarczające budżety organizmów publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-23.39" who="#SKlamer">W atmosferze rozbudowanej produkcji i wymiany, odpowiadającej potrzebom 35 milionowego narodu, zblednie niejedno dzisiaj niepokojące zagadnienie wobec wzrostu potencjału produkcji i wymiany w ramach inicjatywy prywatnej. Chociażby tak mocno zwalczany etatyzm w produkcji. W morzu pracy gospodarczej, opartej o nowe setki tysięcy, a właściwie miliony warsztatów pracy, rozcieńczać się będzie on stopniowo aż do zaniku. Zniknie dzisiejszy zbyt wielki ciężar obciążenia dochodu społecznego na rzecz świadczeń publicznych, gdyż dochód społeczny wzrośnie, a jednocześnie zdolność płatnika przeciętnego obywatela pomnoży się.</u>
+ <u xml:id="u-23.40" who="#SKlamer">Te wszystkie bolączki polskie, a więc walka o miejsce dla inicjatywy prywatnej w gospodarstwie, o rentowność warsztatów pracy, walka przeciwko etatyzmowi, biadanie nad słabą skalą dochodu społecznego i wiele innych, nie mają miejsca w krajach demokratycznych, a więc we Francji i Anglii, w krajach skandynawskich, które posiadają zdrową strukturę demograficzną i gospodarczą. Zapomni o nich społeczeństwo polskie, gdy w sposób należyty zostaną naprawione błędy naszej przeszłości przez odbudowę polskiego stanu posiadania średniego i drobnego. A przyśpieszenie tej chwili przede wszystkim od nas samych zależy. Ta odbudowa może się odbyć i odbędzie w imię wspólnego interesu ludności polskiej, w imię interesu wsi i miasta.</u>
+ <u xml:id="u-23.41" who="#SKlamer">Stanowisko to wypowiedziałem również na Komisji Budżetowej w tym głębokim przekonaniu, iż 90% zagadnień i to zagadnień kapitalnych, wielkich łączy nas w jeden organizm narodowy o wspólnych celach i obowiązkach. Względnie drobne, poziome sprawy stanowią o różnicy naszych światopoglądów — o różnicy, którą winniśmy umieć wyrównać, szukając metod, które zbliżyłyby nas. Wreszcie, zanim to nastąpi, mamy arbitra w osobach Rządu Rzeczypospolitej, który jest powołany do zajęcia ostatecznego stanowiska w sporach zgodnie z interesem publicznym.</u>
+ <u xml:id="u-23.42" who="#SKlamer">Jeśli wielkie hasła fascynują swym blaskiem szerokie warstwy społeczne, usuwają, a co najmniej łagodzą różnice światopoglądów, gdyż łączą ludzi w imię wspólnych celów w każdej sytuacji życia, to i dzisiaj zdobycie niezależności gospodarczej, a więc ostateczne utrwalenie niezależności politycznej, przebudowa struktury gospodarczej winny połączyć nas we wspólnej pracy w imię wspólnego czynu.</u>
+ <u xml:id="u-23.43" who="#SKlamer">Proszę Panów, wyznaczony mi czas nie pozwala, abym mógł z tego wysokiego miejsca omówić metody polityki gospodarczej, które winny ułatwić realizację programu uprzemysłowienia i unarodowienia naszego życia gospodarczego. Powrócę do tej sprawy przy dyskusji nad preliminarzem budżetu Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-23.44" who="#SKlamer">Przepraszam Pana Ministra Przemysłu i Handlu, że bez niego omawiałem sprawy, wchodzące w zakres jego resortu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Śląski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SSlaski">Wysoki Senacie! Nie będę mówił ani o zagadnieniach przemysłowych, ani o zagadnieniach kupieckich, ani o zagadnieniach rzemieślniczych dlatego, że będzie o nich mówił mój kolega s. Bruski. Chciałbym chwilę czasu wysokiego Senatu zająć paru sprawami związanymi z rozbudową portu Gdyni i z usprawnieniem jego administracji, wreszcie z usprawnieniem naszego handlu zamorskiego.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SSlaski">W Sejmie już omawiano konieczność rozbudowy portu gdyńskiego i dlatego w dzisiejszej debacie fragmentów rozbudowy poruszać nie będę. Muszę jedynie podnieść zbyt powolne tempo robót przewidzianych w myśl ostatnich projektów oraz preliminowanych na ten cel środków budżetowych. Niestety, tempo prac spadło dziś poniżej norm nieodzownie potrzebnych. Istnieją bowiem prace, których opóźniać nie wolno, gdyż wykonanie ich trzeba rozkładać na lata całe.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SSlaski">Przede wszystkim potrzeba więc wzmożenia tempa przy rozbudowie basenów i nadbrzeży. Dzisiaj bywają dni, gdzie nie ma miejsca w basenach i statki, które chcą przybić do portu, nie znajdują wolnego nadbrzeża. Stan obecny jest niebezpieczny: dla przeładunku 9 miln. ton rocznie instalacje portowe czynne są czasem 24 godziny. Takie natężenie na dłuższą metę jest niedopuszczalne. Wydaje mi się rzeczą niemożliwą, by instalacje portowe i ludzie mogli je przez dłuższy okres czasu wytrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SSlaski">Ostatnie wypadki i ciągłe zadrażnienia, których jesteśmy świadkami w Gdańsku, wskazują, że wolne miasto nie docenia, że byt jego materialny zależny jest od rozmiarów naszego handlu zamorskiego, przechodzącego przez port Gdańska. To nas zmusza do podwójnej czujności. Tym więcej musimy pamiętać, że koniecznością jest co najmniej rozbudowa basenu i nadbrzeży do takiego stanu, aby mogły przy normalnym czasie pracy 12 milionów ton rocznie przeładować.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SSlaski">I dlatego wzmożony na tym odcinku pracy inwestycyjnej wysiłek Państwa wydaje mi się konieczny.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SSlaski">Drugie zagadnienie, które chciałem poruszyć, to zagadnienie usprawnienia administracji portu Gdyni. Musimy przeprowadzić: 1) wyodrębnienie administracji finansowej portu z budżetu Państwa, a więc jego komercjalizację, co nam da możność pokrycia szeregu wydatków portu, których ze środków, przewidzianych na te cele, pokryć nie można, 2) musimy zapewnić żywiołowi gospodarczemu większy wpływ na administrację tegoż portu, bo jedynie zwiększona elastyczność administracji i zwiększona aktywność kupiectwa morskiego będą prowadziły równolegle z dalszą rozbudową portu do podniesienia jego zdolności konkurencyjnej i do zapewnienia mu warunków tranzytowych, to jest do tego, co w każdym porcie jest rzeczą niesłychanie ważną.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SSlaski">Port gdyński winien zatem zostać wydzielony z administracji państwowej. Rozważania i materiały wydane nakładem Izby Przemysłowo-Handlowej w Gdyni pod tytułem: — „O dalszą rozbudowę Portu Gdyńskiego” potwierdzają w zupełności te poruszone przeze mnie zagadnienia. Krótki ustęp pozwolę sobie odczytać Wysokiemu Senatowi: — „Pozostając wciąż urzędem państwowym, port jest zmuszony do przestrzegania powolnej drogi instancyjnego załatwiania spraw, zamiast szybko przedsięwziąć decyzję na miejscu, a zamiast kalkulować — urzęduje. Związanie z ogólnym budżetem państwowym uniemożliwia jego elastyczność finansową i inwestycyjną. Port nie może ustalić swoich kosztów własnych, bo nie prowadzi buchalterii handlowej, lecz jako urząd państwowy zmuszony jest do prowadzenia nic mu nie dającej księgowości kameralnej, podobnie jak i inne urzędy państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SSlaski">Port gdyński nie może, a przynajmniej nie powinien być postawiony w gorszych warunkach, niż drugi port naszego obszaru celnego, a przede wszystkim niż jego porty konkurencyjne.” Przechodzę z kolei do ostatniego zagadnienia, które dziś chciałem przedstawić Wysokiemu Senatowi. Chodzi tu o sprawę niesłychanie ważną dla wzmożenia pracy naszego handlu zamorskiego, mianowicie o sprawę przeniesienia szeregu środków dyspozycji handlowej do Gdyni. 8O% naszego importu i eksportu przechodzi drogą morską, byłoby więc rzeczą naturalną, jak to zresztą się dzieje w portach zagranicznych, gdyby w portach osiedliła się większa część handlu, obsługująca zamorski ruch towarowy. Ponieważ eksporter względnie importer, osiadły w porcie, ma na miejscu całkowity aparat transportowy i frachtowy, w handlu zamorskim stanowi czynnik podstawowy.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SSlaski">W Gdyni, niestety, brak dostatecznej ilości przedsiębiorstw, zajmujących się eksportem. Jedną z głównych przyczyn tego zjawiska jest scentralizowanie w Warszawie wszystkich formalności, związanych z systemem reglamentacji handlu zagranicznego. Starania o załatwienie wymienionych formalności absorbują eksportera tak dalece, że pomimo oczywistych korzyści, jakie dałoby mu osiedlenie się w Gdyni, jest on zmuszony utrzymać swe biuro w Warszawie. Wszyscy rozumiemy, że to niesłychanie podnosi koszty handlowe. I dlatego przeniesienie środków dyspozycji handlowej do portu gdyńskiego jest rzeczą konieczną i, wydaje mi się, podstawowym warunkiem dla rozwoju portu w zakresie handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SSlaski">Usprawnienia, przyśpieszenia i decentralizacji wymagają następujące zagadnienia: 1) sprawy dewizowe, 2) sprawa pomocy finansowej dla eksportu, 3) sprawa kontyngentów eksportowych i importowych, 4) wystawianie szeregu zaświadczeń, jak zaświadczenia o pochodzeniu towarów, zaświadczenia eksportowe, wizowanie dokumentów eksportowych przez konsulaty zagraniczne, wreszcie przeniesienie dyspozycji finansowej w bankach z Warszawy do Gdyni. Rozumiem, że załatwienie części tych zagadnień leży właściwie w kompetencji Ministerstwa Skarbu, jednak ponieważ chodzi o nasz handel zagraniczny, mówię o nim właśnie dziś, kiedy rozprawiamy nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SSlaski">Przeprowadzenie decentralizacji wymienionych poprzednio spraw mogłoby nastąpić przez utworzenie w Gdyni specjalnej instytucji, wyposażonej w kompetencje poszczególnych resortów względnie organizacyj branżowych, bądź też przez upoważnienie Izby Przemysłowo-Handlowej do pośredniczenia w załatwianiu tych spraw w drodze przyśpieszonej, czy to telefonicznie, czy telegraficznie. Wydaje mi się, że ta druga droga byłaby lepszą, gdyż umożliwiłaby szybkie załatwianie zagadnienia i nie potrzebowalibyśmy czekać na szereg uzgodnień między poszczególnymi resortami. Oczywiście wszystkie sprawy załatwiane w ten sposób musiałyby być uprzednio przez Izby Przemysłowo Handlowe dokładnie badane i dopiero wówczas załatwiane z instytucjami centralnymi.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SSlaski">Pod koniec mego przemówienia chcę oświadczyć, że tak nam wszystkim na Pomorzu drogi jest nasz niewielki kawałek morza, tak nam wszystkim zależy na usprawnieniu naszego handlu zamorskiego, że pod specjalną pieczę p. Ministra oddajemy te zagadnienia, a wierzymy i ufamy, że będą one dobrze i należycie rozwiązane.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Beczkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SBeczkowicz">Wysoki Senacie! Zagadnienie surowca krajowego, polityka surowcowa jest zagadnieniem podstawowym dla rozwoju kraju i jego samodzielności gospodarczej, na której bazuje się w wielkim stopniu samodzielność polityczna Państwa. Temu zagadnieniu dużo uwagi poświęca Rząd, temu zagadnieniu, jako składowemu elementowi uprzemysłowienia kraju, poświęconą została duża część obrad ostatniej Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Poświęcił temu także dużo uwagi p. sprawozdawca Kobylański. To zagadnienie opiera się również o wielkie zagadnienie kolonialne, stawiane bardzo mocno i stanowczo przez naszą politykę zagraniczną.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SBeczkowicz">Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, ograniczę się do dziedzin regulowanych przez ten resort, przy tym poruszę nie całość surowcowego zagadnienia, lecz część, dotyczącą surowców krajowych włókienniczych.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SBeczkowicz">Na samym wstępie muszę podkreślić tę wyjątkową uwagę, z jaką odnosi się do tego zagadnienia obecny kierownik resortu p. Minister Roman. W jednym ze swych przemówień podczas bieżącej debaty budżetowej p. Minister oświadczył, że r. 1938 należy traktować jako pierwszy okres przemysłowego przerobu krajowych surowców w przemyśle włókienniczym. W roku tym spożycie kotoniny i włókna celulozowego w stosunku do sprowadzonej w roku 1938 bawełny wyniesie 6,4%. Przypomnę, że kotonina jest to włókno lniane i konopne, upodobnione swym wyglądem zewnętrznym i właściwościami przędzalniczymi do bawełny, nie wymagające przez to zmiany wrzecion bawełnianych na wrzeciona lniane i nie pociągające przez to za sobą żadnych nakładów finansowych. Dodać przy tym należy, że do przerobu kotoniny używa się surowca lnianego i bawełnianego pośredniego gatunku (pakuły).</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SBeczkowicz">P. Minister zapowiada, że r. 1939 przyniesie rozszerzenie ram produkcji i przerobu krajowych surowców i wyniesie 12% w stosunku do przewidywanego importu bawełny, co da oszczędności w dewizach około 12 milionów złotych. W przemyśle wełnianym czesankowym zbyt lanitalu (wełny z kazeiny, produktu mlecznego) i włókna celulozowego w stosunku do importu wełny wyniesie 10%, w przemyśle wełnianym zgrzebnym ten procent podnosi się do 12%, co łącznie da oszczędność z tytułu surowca krajowego w wełnie nowych 11 milionów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SBeczkowicz">Kończy p. Minister swe oświadczenie podkreśleniem, że dzięki rozwojowi produkcji kotoniny oraz większemu ograniczeniu artykułów jutowych nastąpić powinno zwiększenie zbytu lnu co najmniej o 4.600 ton.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SBeczkowicz">Przypominając to oświadczenie p. Ministra, chciałbym zapewnić go, że poczynania Rządu, którym dał wyraz p. Minister, nie tylko witane są w społeczeństwie z głębokim uznaniem, lecz że im towarzyszy najdalej idące współdziałanie ze strony osób i instytucyj społeczno-gospodarczych, zajmujących się sprawami surowców włókienniczych, z Towarzystwem Lniarskim na czele. Będąc osobiście w tych szeregach oddawna i będąc związany ściśle z powyższymi zagadnieniami, zabieram głos, by zanalizować stan obecny jeszcze bardzo niedoskonały i wysunąć wnioski, zmierzające do przyśpieszenia procesów w tej dziedzinie, mających duży wpływ na przeobrażenia strukturalne, do jakich Rząd i społeczeństwo dążą.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SBeczkowicz">Analizę swą rozpoczynam od bawełny, surowca przywozowego, którego przywóz ciągle się jeszcze wzmaga; za ostatnie trzy lata: 1935, 1936 i 1937 wynosi 68,7 tysięcy ton, 75,9 tysięcy ton i 80,6 tysięcy ton. Saldo przywozu otrzymane po potrąceniu niewielkiego wywozu przerobów bawełnianych — niewiele mniejsze. W r. 1937 wynosiło 78,5 tysięcy ton, wartości 155,8 miliona zł, a w r. 1928 saldo wynosiło 384 milionów zł. Za okres 1926 — 1937, a więc w ciągu 12 lat wypłaciliśmy zagranicy z tytułu nadwyżki importu bawełny i jej fabrykatów 2.432 miliony zł, przeciętnie 200 milionów z górą zł rocznie. Należy dodać, że bilans handlowy polski z państwami, z których importujemy bawełnę, stale jest dla nas ujemny.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SBeczkowicz">Drugim surowcem włókienniczym importowanym z zewnątrz, lecz którego import się zmniejsza — jest wełna. Za ostatnie 3 lata import wynosił: 22,6 tysiąca ton, 27,2 tysiąca ton, w r. 1937 spada do 22,8 tysiąca ton, wartości jednak 107,9 miliona zł. Stanowi to jedną z najpoważniejszych pozycji w naszym handlu zagranicznym, niestety o ujemnym bilansie płatniczym.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SBeczkowicz">W latach 1926 — 1937, zatem w ciągu 12 lat, wypłaciliśmy zagranicy netto 1.243 miliony zł z tytułu salda obrotowego wełną i jej pochodnymi. Produkcja wełny krajowej pokrywa zaledwie 9,1% zapotrzebowania. W hodowli europejskiej Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc, a mianowicie w r. 1936 posiadaliśmy 3.000.000 sztuk owiec, co stanowi 30% ilości owiec we Francji, a jest to pewien wzrost w porównaniu z poprzednimi latami. Rozmieszczenie terytorialne owiec nie jest w Polsce jednolite. Większe zagęszczenie obserwujemy w województwach północno wschodnich, gdzie koncentruje się 59,73% pogłowia owiec, jednakże ten główny ośrodek produkcji jest bierny handlowo. Małorolny producent, który tutaj w ogromnej mierze przeważa, zużywa wełnę przeważnie na własne potrzeby, bo w 80%, resztę zaś przerabia przemysł ludowy na samodziały. Czynnymi handlowo są województwa zachodnie, w których hodowla owiec znajduje się w rękach większej własności; odbywające się tam jarmarki usprawniają wydatnie handel wełną. Przemysł wełniany koncentruje się głównie w 3 ośrodkach: w łódzkim, bielskim i białostockim. Jest to wadliwe rozmieszczenie zarówno ze względów obronności, jak i oddalenia zbyt wielkiego przeważnej części przemysłu od bazy surowcowej.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#SBeczkowicz">Trzecim surowcem przywozowym jest juta. Saldo przywozowe juty od r. 1930 powoli się zmniejszało; w ostatnich 3 latach, niestety, znowu poczęło wzrastać. A więc w r. 1934, 1935 i 1936 wygląda saldo następująco: 8,6 tys. ton, 12,7 tys. ton i 13,7 tys. ton. Rok 1937 przynosi nieznaczną obniżkę — 12,3 tys. ton o wartości poważnej, bo 6,4 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#SBeczkowicz">W okresie ostatnich 12 lat wypłaciliśmy netto zagranicy 145,2 miliona zł z tytułu salda importowego juty — surowca, który może być zastąpiony całkowicie surowcem rodzimym, który eksportujemy, tj. lnem i konopiami.</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#SBeczkowicz">Wyższa cena tkanin i worków z krajowych surowców, zamiast z juty, wyrównuje się trwałością użytkowania. Państwowy Monopol Solny od dłuższego czasu używa worków lnianych i osiąga dodatkowy zysk na tej zamianie. Niestety, bardzo opornie idzie tymi śladami przemysł cukrowy, a zupełnie nie wszedł na tę drogę przemysł nawozowy i młynarstwo.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#SBeczkowicz">Przechodzę do lnu, surowca, który eksportujemy. W produkcji lnu zajmujemy po Rosji pierwsze miejsce w świecie. W latach 1933—1937 powierzchnia uprawy lnu wzrosła z 93.600 ha do 148.500 ha w r. 1938. Tempo wzrostu niestety w ostatnich latach bardzo maleje: gdy w r. 1935 wzrósł obszar zasiewu o 20% w porównaniu z r. 1934, to w r. 1936/37 — o 9%', w r. 1938 — o 2% tylko. Zbiory włókna i siemienia z 1 ha są w Polsce jedne z najniższych, gdyż w r. 1936 przypadał w Polsce zbiór włókna na 1 ha — 2,8 q, gdy w Belgii 7,5 q, we Francji 6,5 q, w Niemczech 6,9 q, na Litwie 3,4 q, w Estonii 3,1 q i tylko Łotwa posiada taki sam niski zbiór 2,8 q. Tłumaczy się to głównie małym stosowaniem nawozów sztucznych oraz słabą organizacją zbytu w gospodarstwach małych (do 50 ha), które stanowią ogromną, większość, bo z górą 90% produkcji producentów lnu.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#SBeczkowicz">Pod względem rozmieszczenia uprawy lnu wyodrębniają się dwa główne okręgi: północnowschodni z 60,37%t zasiewu oraz południowowschodni z 25,5% całości zasiewu w Polsce. Czym jest len dla tych obszarów, to dla ilustracji przytaczam, że w r. 1938 rolnicy producenci lnu w 3 województwach północno-wschodnich uzyskali ze sprzedaży włókna i siemienia 25 milionów zł. Słusznie więc len w północno-wschodnich województwach nazywają burakiem północy. Zużycie lnu w Polsce, mimo wielkiego importu surowców włóknistych, o którym poprzednio mówiłem, niewiele przekracza 50% jego produkcji, resztę wywozimy na rynki zagraniczne. Saldo eksportowe systematycznie wzrastało, szczególniej w latach 1935, 1936 i 1937. Z 7 tysięcy ton w r. 1934 wzrasta w r. 1935 do 13,9 tys. ton, w r. 1936 do 21,7 tys. ton, żeby się zmniejszyć w r. 1937 do 17,6 tys. ton, a w r. 1938 do 11 tys. ton. Eksport ten jednak nie jest zadowalający pod względem jakości; ciągle jeszcze jest poważną, pomimo systematycznego zmniejszania się, pozycja wywozu słomy lnianej; dużą pozycję jeszcze, o wiele za dużą, bo aż 55% stanowią pakuły, wyczeski i włókna, które winny być przerobione w kraju, przede wszystkim na kotoninę.</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#SBeczkowicz">Eksport włókna lnianego ma duże znaczenie dla produkcji lnu, jednak opieranie uprawy lnu na eksporcie jest bardzo niebezpieczne, gdyż z jednej strony pozycja lnu naszego pod względem obróbki włókna, standaryzacji ma słabą pozycję na rynkach europejskich, a następnie ścisłe wiązanie się z rynkiem światowym naraża uprawę lnu, a więc rolnictwo na wstrząsy, wynikające z konfiguracji koniunkturalnych; np. z powodu zmniejszenia się wywozu lnu rosyjskiego udało się nam podnieść eksport z 7,3 tys. ton w r. 1934 na 21,8 tys. ton w r. 1936. Na obecnej jednak polityce gospodarczej i handlowej Rosji, producenta lnu o olbrzymich możliwościach, nie sposób budować szerokich planów gospodarczych. Należy pamiętać również, że kraje dotąd importujące zwiększają szybko zasiewy lnu; w ciągu ostatnich 6 lat wzrosły 5-krotnie. Jedynie i tylko na rozbudowie rynku wewnętrznego możemy budować przyszłość produkcji lniarskiej, mającej tak ogromne znaczenie dla bilansu płatniczego, a przede wszystkim dla obronności Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#SBeczkowicz">Jak ten nasz rynek wewnętrzny dla lnu wygląda? Niewesoło. Przemysł fabryczny rozwinięty jest bardzo słabo i dysponuje zaledwie 45.000 czynnych wrzecion lnianych na 1.870.000 wrzecion bawełnianych, tymczasem Francja posiada 550.000, Niemcy podobną ilość, Czechosłowacja nawet po utracie Sudetów i Zaolzia ma jeszcze 80.000 wrzecion. Przerób tego przemysłu jest znikome. W r. 1935 wynosił niecałe 1,5% zbioru. Parę słów o Żyrardowie, największym ośrodku przemysłu lniarskiego. Żyrardów przed wojną posiadał 22.000 wrzecion. O ile mi wiadomo, nie osiągnął dotąd w tej dziedzinie jeszcze stanu z przed wojny, co ważniejsza nie zmodernizował ani nie odnowił wrzecion lniarskich, instalowanych przed 40 laty, których wydajność jest nieporównanie mniejsza od wrzecion nowoczesnych. Obecnie, jak doniosły gazety, zakłady żyrardowskie zmieniają swego gestora: gestia od Państwowego Banku Rolnego przejdzie do Banku Gospodarstwa Krajowego. Na czasie więc będzie z tego miejsca oznajmić, że sfery rolnicze oraz szerokie sfery społeczeństwa, zainteresowane w rozwoju akcji lniarskiej, traktują zakłady żyrardowskie jako placówkę przemysłową, na której przede wszystkim bazować się powinien nie tylko przerób fabryczny włókna lnianego, lecz doskonalenie go, więcej, wypracowanie innego, udoskonalonego typu polskiej przędzy i tkaniny lnianej. Zakłady Żyrardowskie swoją akcją, podjętą na szeroką skalę, winny ukoronować prowadzoną przez sfery rolnicze i nie tylko rolnicze z takim wysiłkiem akcję lniarską.</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#SBeczkowicz">Rozmieszczenie zakładów fabrycznych przeróbki włókna jest niekorzystne i należy zastosować je do ośrodków surowcowych i zadań obronnych Państwa. Dalsza rozbudowa zakładów przemysłu lniarskiego w Nowo Wilejce (Wilenko) narzuca się jako pierwsze zadanie w dziedzinie racjonalnego rozmieszczenia.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#SBeczkowicz">Oprócz przemysłu fabrycznego odbywa się przetwórstwo samodziałowe lnu. Wieś przerabia 25 do 30 tysięcy ton włókna przy pomocy około 1 miliona kołowrotków i wrzecion oraz około pół miliona krosien, co odpowiada około 100 milionom metrów lnianego samodziału (według prof. Jagmina). Kalkulację produkcji samodziałowej określa ten sam autor następująco: 1 metr tkaniny samodziałowej łącznie z produkcją surowca reprezentuje 1 dzień pracy, a przy cenie 1 m. tkaniny—1 zł określa wysokość zarobku na 1 zł. Pomimo niskiej ceny produkcja i przetwórstwo samodziałowe lniarskie mają olbrzymie społeczne znaczenie pod względem zatrudnienia przeludnionej wsi na wschodzie Polski, szczególniej zatrudnienia kobiet.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#SBeczkowicz">Należy dążyć do urentownienia przetwórstwa samodziałowego przez zakładanie średniej wielkości przędzalni, które by skróciły i przez to potaniły powyższy proces.</u>
+ <u xml:id="u-27.19" who="#SBeczkowicz">Konsumcja wyrobów lnianych, niestety, za wolno się rozwija, chłonność rynku wewnętrznego zbyt powoli wzrasta. Postępy są, lecz mają charakter dorywczy i nie stanowią ogniw w jednej całości, czy w jednym systemie, jak to ma miejsce we Francji, Niemczech, Włoszech, Sowietach. Musimy i my przejść na system energiczniejszego i szybszego działania, dostosowany do naszych warunków i naszych konieczności.</u>
+ <u xml:id="u-27.20" who="#SBeczkowicz">Drugim z kolei co do ważności włókienniczym surowcem roślinnym krajowym są konopie, Użyteczność konopi do niedawna była szczupła, dopiero tendencje eliminacji juty i możliwości kotonizacji konopi nadały temu surowcowi duże znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-27.21" who="#SBeczkowicz">Powierzchnia uprawy konopi w ostatnim dziesięcioleciu chociaż powoli lecz stale wzrasta, wynosi obecnie 34 tys. ha. Wyjątek stanowi r. 1938, w którym skurczył się zasiew konopi o 1,5%. Tłumaczy ten objaw zmniejszenie się możliwości eksportowych i słabe zainteresowanie lnem i konopiami ze strony krajowego przemysłu fabrycznego. Wydajność z 1 ha, podobnie jak lnu, jest bardzo słaba i jest najniższą w Europie poza Rosją.</u>
+ <u xml:id="u-27.22" who="#SBeczkowicz">Podobnie jak ze lnem, można wyodrębnić dwa okręgi uprawy konopi: południowo-wschodni i północno-wschodni, lecz stojące do siebie w zmienionej kolejności. Udział okręgu północno-wschodniego wynosi około 15% zasiewu, gros przypada na okręg południowo-wschodni. Uprawę prowadzą przeważnie drobne gospodarstwa (98,25%). Obroty z zagranicą konopiami są nikłe. Saldo wywozowe za okres ostatnich 12 lat, pomimo że wyniosło 8.000 ton, spowodowało, że zmuszeni jednak byliśmy dopłacić za nie zagranicy 8,5 milionów zł wobec wyższej ceny zagranicznych rachunków.</u>
+ <u xml:id="u-27.23" who="#SBeczkowicz">Przemysł konopny właściwie jest dopiero w zawiązku i nie odgrywa roli. Przemysł samodziałowy i domowy na własne potrzeby producenta ulokował się tuż na bazach surowcowych. Prymitywna technika przeróbki w konsekwencji uniemożliwia wyjście na szersze rynki.</u>
+ <u xml:id="u-27.24" who="#SBeczkowicz">Jesteśmy na początku okresu restytucji wartości i znaczenia surowca konopnego. Przede wszystkim chodzi o eliminację bezwzględną juty z gospodarki włókienniczej. Konopie mają wielką przyszłość jako substytucja bawełny w formie kotoniny.</u>
+ <u xml:id="u-27.25" who="#SBeczkowicz">Z pobieżnego przedstawienia obecnego stanu produkcji i spożycia krajowych surowców włókienniczych wynika przede wszystkim wniosek najogólniejszy, że produkcja jest na zbyt niskim poziomie i żeby ją podnieść, należy zwiększyć konsumcję.</u>
+ <u xml:id="u-27.26" who="#SBeczkowicz">Dalszy wniosek, że konsumcja nie może się opierać na zmiennych koniunkturach wywozowych, lecz na własnym rynku wewnętrznym. Pozostała jedynie ilość w formie gotowego wyrobu lub co najmniej półfabrykatu o wysokim standarcie winna być eksportowana.</u>
+ <u xml:id="u-27.27" who="#SBeczkowicz">Rynek wewnętrzny winien konsumować coraz mniej surowców przywozowych i przechodzić na wyroby z surowców krajowych, ewentualnie wyroby mieszane: surowców przywozowych z krajowymi.</u>
+ <u xml:id="u-27.28" who="#SBeczkowicz">Jak już wspomniałem, skotonizowane len i konopie mogą być mieszane z bawełną, zarówno jak i włókna cięte; do wełny mogą być zastosowane domieszki włókien ciętych oraz lanitalu. Wobec oporu przemysłu bawełnianego został zastosowany przymus stosowania domieszek w niewielkiej, bo 5—6% ilości. Niestety zarządzenie p. Ministra w sprawie wspomnianego przymusu nie jest wykonywane. Komisja międzyministerialna powołana w maju 1938 r. dla zbadania stanu produkcji kotoniny w Polsce stwierdziła, że zaledwie 10% zdolności produkcyjnej 18 zakładów fabrycznych dla wyrobu kotoniny jest wykorzystane. Jako powody słabego rozwoju produkcji kotoniny w Polsce między innymi wskazała komisja: 1) że przemysł fabryczny bawełniany nie jest zainteresowany w przerobie kotoniny dlatego, że kontyngenty importowe bawełny są tak wysokie, że zaspokajają całkowicie zapotrzebowanie zakładów na surowiec, 2) że ustalona premia za spożycie kotoniny jest mało atrakcyjna, 3) że przemysł fabryczny, z natury konserwatywny, nie ma dostatecznej pewności, czy państwowa polityka włókiennicza będzie i nadal popierać użycie kotoniny i czy nie ulegnie zmianie. Zewnętrznym wyrazem tego jest nieuchwalenie przez Komitet Ekonomiczny wytycznych polityki włókienniczej.</u>
+ <u xml:id="u-27.29" who="#SBeczkowicz">Z powyższego wynika konieczność wydania ustawy ramowej o preferencji krajowych surowców włókienniczych, która by normowała w sposób zasadniczy i przewidywała przymus używania włókna krajowego. Ustawa taka byłaby bodźcem i podnietą dla podejmowania prac, wysiłków i inwestycyj, związanych z rozwojem uprawy lnu i konopi w Polsce oraz rozbudową przemysłu, opartego o surowce krajowe. Stanowiłaby ona zewnętrzny wyraz tendencji polityki gospodarczej Państwa i wytyczyłaby kierunek rozwoju tej polityki na przyszłość. W zakresie ustawy ramowej zarządzeniem kluczowym byłoby stopniowe ograniczenie importu bawełny i innych surowców zagranicznych. Zarządzenie takie mogłoby tylko wtedy być celowym, gdyby miało charakter trwały.</u>
+ <u xml:id="u-27.30" who="#SBeczkowicz">Sprawą ogromnej wagi jest dla rynku wewnętrznego, by posiadał tkaniny również czysto lniane, jednak do tego potrzeba ułatwić tym tkaninom konkurencyjność cen z tkaninami z surowców przywozowych. Konkurencyjność ceny mogłyby zapewnić tylko fabryki odpowiednio zorganizowane, na wzór fabryk czesko słowackich, które pomimo braku surowca i drogiej robocizny konkurowały skutecznie w dziedzinie przędzy i tkanin lnianych na szeregu rynków europejskich i zamorskich. Do czasu zaś uzyskania istotnej konkurencyjności przez tkaniny lniane na rynku należało by stworzyć taką konkurencyjność drogą premiowania zbytu na rynku wewnętrznym. Środki finansowe na to premiowanie pochodzić by mogły z opłat importowych na surowce zagraniczne, w takiej jednak wysokości, by nie tworzyły drożyzny na wyroby codziennego użytku.</u>
+ <u xml:id="u-27.31" who="#SBeczkowicz">Zorganizowane w racjonalny sposób spożycie na rynku wewnętrznym stworzy zapotrzebowanie na krajowe surowce włókniste, co spowoduje zwiększenie produkcji pod względem obszaru zasiewu i podniesienie plonów z hektara. Pod tym względem możliwości przed Polską stoją ogromne.</u>
+ <u xml:id="u-27.32" who="#SBeczkowicz">Wystarczy zaznajomić się z opracowaniami Biura Planowania Gospodarczego przy Ministrze Skarbu, by przekonać się, że te możliwości wyrastają ze ścisłych obliczeń, uwzględniających stopniowe podniesienie poziomu spożycia artykułów włókienniczych, które umożliwi rozbudowę względnie intensyfikację produkcji krajowych surowców włókienniczych i rozbudowę produkcji surowców zastępczych, co w swej konsekwencji da ogromną oszczędność na surowcach zakupywanych za granicą. Rozbudowa wspomniana przewiduje równomierne rozmieszczenie ośrodków przetwórczych i zbliżenie ich do naturalnych baz surowca krajowego.</u>
+ <u xml:id="u-27.33" who="#SBeczkowicz">Kończę, wyrażając głębokie przekonanie, że celowa polityka Rządu w dziedzinie krajowych surowców włókienniczych, energicznie realizowana przez p. Ministra Przemysłu i Handlu, będzie konsekwentnie rozbudowywana, zostanie przy tym ustabilizowana normami ustawowymi, które stworzą niewzruszone fundamenty, umożliwiając zarówno producentowi, jak i przetwórcy śmiałą, konsekwentną i na daleką metę obliczoną planową działalność włókienniczą.</u>
+ <u xml:id="u-27.34" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Zarządzam przerwę do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 21 do godz. 17 min. 3.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#WicemarszalekPawelec">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Gnoiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SGnoinski">Wysoki Senacie! Ile razy życie zetknęło mnie z zagadnieniem bezrobocia czy to na terenie województwa czy też Funduszu Pracy, to napotykałem na zjawisko stale powtarzające się, że mimo, iż tu i owdzie przy ogromnym nacisku władz administracyjnych i wysiłku całego społeczeństwa udało się rozładować bezrobocie w 100%, to znaczy dało się pracę wszystkim ludziom w poszczególnych miastach, jednakowoż po pewnym czasie zjawiały się na rynku wolne ręce do pracy i zagadnienie na nowo powstawało, jak mówię, tak na odcinku województwa jak i na odcinku Funduszu Pracy. Gdy się szuka, gdzie jest źródło napływu nowych, świeżych sił, okazuje się, oczywista rzecz, że jest nim wieś. To był rezerwuar, z którego stale miasta czerpały, jak tylko nasyciły swoje miejskie zapotrzebowanie.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#SGnoinski">Niemcy, gdy zaobserwowali to zjawisko u siebie, wydali bardzo surowe zarządzenie, mocą którego nie wolno było ludności przenosić się z miasta do miasta, jak również ze wsi do miasta. W literaturze można się spotkać z twierdzeniem, że to zarządzenie Niemcy sami bardzo ostro krytykowali, uważając, że to nie tylko nie wyleczy samej choroby bezrobocia, lecz że przeciwnie ją zaostrzy. I u nas w Polsce zaczęły się tu i ówdzie odzywać głosy, żeby zarządzeniami administracyjnymi zahamować dopływ ludności bezrobotnej ze wsi do miast. Należy się cieszyć, że to zarządzenie nie wyszło, dlatego, że takiego zjawiska jak rozładowanie bezrobocia nie można, proszę Wysokiej Izby, załatwić drogą zarządzeń administracyjnych. Tylko zarządzenia gospodarcze mogą mieć uzasadnienie i osiągnąć oczekiwany skutek i właśnie w momencie, kiedy się stwierdza, że wieś jest tym wielkim rezerwuarem, skąd płyną wolne ręce do pracy, trzeba się głęboko zastanowić nad tym, jak ten mur chiński między miastem, a wsią postawić. Oczywista rzecz mówimy o murze chińskim tylko w dziedzinie gospodarczej, drogą gospodarczą, a więc poprzez danie zatrudnienia ludności wiejskiej, czy to w chałupnictwie, rzemiośle czy handlu. Z tego też punktu widzenia pozwalam sobie zabrać głos w dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jako tego resortu, którego odpowiednia polityka w decydujący sposób może się przyczynić do produktywnego, trwałego i rentownego zatrudnienia nadmiaru rąk roboczych na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#SGnoinski">Spośród szeregu tematów, poruszonych przez p. Ministra w przemówieniu na Komisji Budżetowej Senatu, zatrzymam się na jednym, mianowicie na handlu, a ściślej biorąc na handlu wiejskim, rozumiejąc pod tym terminem zarówno handel wiejski, jak i handel małomiasteczkowy, obsługujący przede wszystkim ludność wiejską.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#SGnoinski">Polski handel wiejski powstaje i organizuje się. Fakt ten stwierdził p. Minister w swym przemówieniu, podkreślając nie tylko swą życzliwość do tego zagadnienia, lecz również pomoc, jaką temu ruchowi okazuje.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#SGnoinski">Miałem możność zaobserwować na terenie woj. krakowskiego, że powstało wiele nowych warsztatów pracy, drobnych warsztatów handlowych, dzięki wybitnemu poparciu Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#SGnoinski">Ze względu na to, że w dotychczasowej dyskusji zarówno w Sejmie, jak i w Senacie temat ten omawiany był tylko fragmentarycznie, pozwalam sobie potraktować go szerzej i omówić całość zagadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#SGnoinski">Brak urzędowych danych statystycznych zmusza mnie do ograniczenia się do cyfr nieoficjalnych, przybliżonych, sądzę jednak, że nie będę daleki od prawdy, gdy określę ilość osiadłych i wędrownych polskich kupców wiejskich na 60.000, a ich obroty na ca zł 300.000.000.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#SGnoinski">Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że do handlu bierze się na wsi element najbardziej rzutki i energiczny, to jasnym będzie, że kwestia stworzenia odpowiednich warunków pracy dla tej armii jest jednym z najkapitalniejszych zagadnień doby obecnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#SGnoinski">Wszyscy jesteśmy zgodni w poglądzie, że naród polski również w swym życiu gospodarczym musi posiadać to decydujące stanowisko, jakie posiada w swym życiu politycznym. Na platformie tej niepodlegającej dyskusji tezy rozpatrzmy, jak wygląda nasza rzeczywistość oraz jakie ewentualne posunięcia konieczne są dla zrealizowania tych założeń.</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#SGnoinski">Sytuacja na odcinku handlu wiejskiego wygląda w grubszych zarysach podobnie jak w całym handlu. Z jednej strony bardzo duże środki finansowe, wiekowe wyrobienie, święte prawa nabyte itp., o ile chodzi o element obcy; dotychczas dzierżący prymat w naszym handlu; z drugiej strony powstaje kupiectwo polskie — to głównie dobra wola, upór i zawziętość, płynące z głębokiego i słusznego przekonania, że stan dzisiejszy w handlu musi w Polsce ulec zmianie.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#SGnoinski">Kupcy wiejscy to armia, która nieomal gołymi rękami porywa się na armaty, która z iście chłopską zawziętością realizuje w życiu powiedzenie ś. p. Marszałka Piłsudskiego, — „że i mur można przebić głową, jeżeli się tylko mocno chce.” Przeciwstawienie tych dwu stron wykazuje olbrzymią nierówność wyposażenia. Aczkolwiek ostateczny rezultat tej walki, która się dzisiaj toczy, nie ulega dla mnie żadnej wątpliwości, to jednak zdaję sobie sprawę, że jeżeli walka ta będzie się toczyć w warunkach tak zwanej wolnej konkurencji, nienaruszalności praw nabytych itp., zwycięstwo będzie bardzo odległe. A na to nie mamy czasu. Uważam, że szczególnie w dzisiejszych czasach nie możemy sobie pozwolić na to, aby rozwiązanie zagadnienia, posiadającego kapitalne znaczenie dla kraju zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny, odkładać na dziesiątki lat. Uważam, że obowiązkiem naszym jest tę armię dozbroić.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#SGnoinski">Daleki jestem od dążenia do wytwarzania dla wiejskiego kupiectwa polskiego warunków cieplarnianych, w których rosłyby mniej lub więcej rachityczne słabe rośliny, uważam jednak, że jest zarówno obowiązkiem Rządu, jak i społeczeństwa wytworzyć taką atmosferę, w której zdrowe poczynania kupiectwa polskiego mogłyby się pomyślnie rozwijać, wytworzyć warunki, które by przynajmniej częściowo wyrównywały istniejącą dzisiaj przewagę sił z jednej strony.</u>
+ <u xml:id="u-30.12" who="#SGnoinski">Jakie są warunki konieczne dla rozwoju kupiectwa polskiego? 1o przygotowanie fachowe, 2 o zagadnienie kapitału obrotowego względnie kredytu, 3 o zagadnienie hurtu.</u>
+ <u xml:id="u-30.13" who="#SGnoinski">Zanim przejdę do omówienia tych poszczególnych kwestii, muszę zaznaczyć, że doświadczenia czynione w życiu praktycznym czy to przez poszczególnych kupców wiejskich, czy też przez działające na tym polu organizacje zawodowe, wykazują, że opory czy hamulce, z jakimi się spotykają w praktyce, płyną, zdaniem moim, z niewłaściwego ujmowania istoty zagadnienia unarodowienia handlu.</u>
+ <u xml:id="u-30.14" who="#SGnoinski">Unarodowienie handlu to inwestycja długofalowa, inwestycja o pośredniej rentowności. Należy przy realizowaniu tego zagadnienia pamiętać zawsze, że nawet gdy w pewnym poszczególnym wypadku okaże się ona chybiona i nierentowna, to w całości rentowność jej jest po prostu nie dająca się obliczyć. W walce, jaką podjęliśmy celem unarodowienia handlu, tak samo jak zresztą w każdej walce, moment ryzyka nie da się nigdy całkowicie wieliminować.</u>
+ <u xml:id="u-30.15" who="#SGnoinski">Można i należy starać się zmniejszyć go do minimum, jednakże całkiem uniknąć go niepodobna. Zbyt wielki i ważny cel mamy przed sobą, abyśmy mogli poniechać wysiłków dlatego, że połączone są z pewnym ryzykiem.</u>
+ <u xml:id="u-30.16" who="#SGnoinski">O tej prawdzie zdają się, niestety, często zapominać te czynniki, którym przypadło w udziale realizowanie omawianych zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-30.17" who="#SGnoinski">Jeżeli chodzi o pierwszy punkt w zakresie przygotowania fachowego kupiectwa polskiego, zarówno samodzielne poczynania Ministerstwa Przemysłu i Handlu, jak również współpraca z Ministerstwem Oświaty daje bezsprzecznie pozytywne wyniki. Z roku na rok przybywają coraz liczniejsze zastępy nowego narybku, przygotowane fachowo do handlu. Doniosłe skutki tego faktu bezwątpienia znajdą swój wyraz w najbliższych latach.</u>
+ <u xml:id="u-30.18" who="#SGnoinski">W zakresie przeze mnie omawianym, wydaje mi się, że było by bardzo wskazanym zintensyfikować sprawę zawodowego przeszkolenia istniejącego kupiectwa wiejskiego, nie odrywając go od jego warsztatu pracy. Dzisiejszy kupiec wiejski jest bezwątpienia pionierem dla swego otoczenia w rejonie swego działania. Tak samo jak jego powodzenie działa pobudzająco, tak samo jego niepowodzenia działają odstraszająco. Mając na uwadze tę okoliczność, jak również fakt, że wiele niepowodzeń ma swe źródło w braku przygotowania fachowego, uważam ten problem za bardzo doniosły. Jestem przekonany, że współpraca Ministerstwa Przemysłu i Handlu z odpowiednimi organizacjami zawodowymi kupiectwa wiejskiego w krótkim czasie da pomyślne wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-30.19" who="#SGnoinski">Prowadzoną przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu akcję stypendiów na kształcenie względnie praktyki zawodowe należało by rozszerzyć w kierunku zapewnienia stypendystom możliwości zakładania samodzielnych warsztatów pracy. Zdaję sobie sprawę, że zagadnienie to jest nie zawsze możliwe do zrealizowania szczególnie tam, gdzie samodzielny warsztat pracy wymaga dużych nakładów kapitału, wierzę jednak, że opracowanie tego problemu z organizacjami zawodowymi, gospodarczymi i bankowymi w bardzo wielu przypadkach pozwoli znaleźć pomyślne rozwiązanie.</u>
+ <u xml:id="u-30.20" who="#SGnoinski">Drugie zagadnienie — dostarczenie kupiectwu kapitału obrotowego lub kredytu pieniężnego nie leży w orbicie bezpośredniej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Jestem w posiadaniu dokumentów stwierdzających, że jeszcze bardzo niedawno czynniki wykonawcze, powołane z racji swojej działalności do zapewnienia kupiectwu wiejskiemu pomocy pieniężnej lub kredytowej, ustosunkowały się do tych zadań wręcz negatywnie. Dzięki interwencji Ministerstwa Przemysłu i Handlu przeszkody te zostały częściowo usunięte. Mówię — „częściowo”, bowiem w praktyce wyłoniły się inne. Jest poniekąd zrozumiałe, że instytucje finansowe, choćby z racji rutyny, podchodzą do tych spraw wyłącznie z punktu widzenia pewności i zabezpieczenia, przy czym ostrożność ta posuwana bywa często do granic, nie mających żadnego uzasadnienia, odmawia się bowiem pożyczki kilkuset złotych kupcowi, który nie posiada własnego nieruchomego majątku, mimo że nieruchomy majątek jego żyrantów wielokrotnie przewyższa wartość pożyczki.</u>
+ <u xml:id="u-30.21" who="#SGnoinski">Wierzę, że p. Minister Przemysłu i Handlu, do którego należy nie tylko opieka nad handlem, lecz również wysoki patronat akcji unarodowienia handlu, zdoła przekonać odpowiednie czynniki, że udzielanie kredytu tylko tym, którzy z racji swego majątku kredytu tego nie potrzebują, mija się z celem i nie służy sprawie unarodowienia handlu.</u>
+ <u xml:id="u-30.22" who="#SGnoinski">Kupiectwo wiejskie, potrzebujące kredytów nie przekraczających z reguły sumy zł 1.000, winno otrzymywać ten kredyt przede wszystkim szybko i na takich warunkach, aby mógł z niego korzystać każdy kupiec, którego solidność, praca i rozwój jego warsztatu pozwala słusznie przypuszczać, że zaciągniętą pożyczkę spłaci w terminie. Nie od rzeczy będzie również pamiętać przy tym, że notorycznie najlepszym płatnikiem był zawsze polski chłop.</u>
+ <u xml:id="u-30.23" who="#SGnoinski">Zagadnienie kredytu dla kupiectwa wiejskiego nie może być rozwiązane na drodze kas bezprocentowych. Kasy te, operujące z reguły bardzo niewielkimi środkami, są nierzadko zbawieniem dla straganiarzy, handlarzy wędrownych i domokrążców, potrzebujących drobnych pożyczek, nie wystarczają natomiast tam, gdzie chodzi o kupiectwo osiadłe. Oczywiście nie wyklucza to możności korzystania z kas bezprocentowych, tylko tego ciężaru nie chciałbym przerzucać na te instytucje.</u>
+ <u xml:id="u-30.24" who="#SGnoinski">Przechodząc z kolei do sprawy hurtu wkraczam z powrotem w dziedzinę bezpośredniej działalności Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Handel wiejski woła o hurt polski. Głos ten dominuje we wszystkich postulatach kupiectwa wiejskiego. Chłop woła o lojalny polski hurt i to w obu kierunkach: zarówno z miasta na wieś jak i ze wsi do miasta. Nieprzychylny lub wręcz wrogo nastawiony hurtownik — to największa przeszkoda w rozwoju polskiego kupiectwa wiejskiego. Tego hurtu na terenie województw centralnych i południowo wschodnich prawie że nie ma i trzeba go jak najprędzej stworzyć. Daleki jestem od stawiania kupiectwu miejskiemu zarzutów, że nie stworzyło dotychczas tego hurtu w takich rozmiarach, jak tego obecnie warunki wymagają, bowiem zdaję sobie sprawę z tego, że do bardzo niedawna nie było dla kogo tego hurtu stwarzać, bowiem nie było dostatecznej ilości polskich detalistów. Dzisiaj warunki się zmieniły i hurt ten trzeba jak najprędzej stworzyć.</u>
+ <u xml:id="u-30.25" who="#SGnoinski">Z radością stwierdzić mogę, że zorganizowane kupiectwo wiejskie, samo nie oglądając się na nikogo, usiłuje to zagadnienie rozwiązać we własnym zakresie i legitymuje się w niektórych dziedzinach wcale poważnym sukcesem. Dam przykład Tarnopola. Tam pod dużym naciskiem i przy ogromnej współpracy wojska, na którego czele stoi gen. Paszkiewicz, zagadnienie to jest stawiane po prostu przykładowo.</u>
+ <u xml:id="u-30.26" who="#SGnoinski">Dotychczasowe doświadczenia organizacji kupiectwa wiejskiego wykazują, że sukces w tej dziedzinie uzależniony jest od nastawienia przemysłu. W tych gałęziach, gdzie przemysł rozumie konieczność rozwoju handlu polskiego, rezultaty są wręcz rewelacyjne. Niestety stwierdzić trzeba, że szereg bardzo poważnych firm przemysłowych niedostatecznie rozumie swój obowiązek względem polskiej gospodarki narodowej. Stąd też często wypadki zupełnej obojętności i zasklepiania się w wygodnych ramach wyłącznych przedstawicielstw, wyłączności rejonowych itp. Są to niesłychanie wygodne szańce, za którymi każdy ukryć się może, zachowując przy tym pozory entuzjasty idei unarodowienia handlu. Szańców takich kupiectwo wiejskie, a zapewne również i miejskie, spotyka na swej drodze zbyt wiele i szańce te muszą zostać usunięte. Prawa nabyte są bezwątpienia bardzo ważnym czynnikiem w gospodarce, ale jeszcze ważniejszym jest, aby prawa te nabyli wreszcie i Polacy. Taka jest państwowa racja stanu, i musi ona być bezwzględnie realizowana.</u>
+ <u xml:id="u-30.27" who="#SGnoinski">Jestem przekonany, że p. Minister Przemysłu i Handlu po bliższym zapoznaniu się z potrzebami kupiectwa wiejskiego użyje całego swego autorytetu, by prawdę tę zrozumiały wszystkie komórki podwładnego mu resortu, jak również te sfery gospodarcze, które tego zrozumienia nie przejawiają.</u>
+ <u xml:id="u-30.28" who="#SGnoinski">Naród polski odrabia wiekowe zaległości w dziedzinie uprzemysłowienia kraju i tworzy w przyśpieszonym tempie polski — „stan trzeci”, którego głównym trzonem musi być i będzie nie urzędnik, ale kupiec, rzemieślnik i przemysłowiec.</u>
+ <u xml:id="u-30.29" who="#SGnoinski">Obszerne miejsce, jakie w tym zespole musi zająć kupiectwo, nie zostanie wypełnione przez kupców, rekrutujących się spośród inteligencji miejskiej, ale przez masy kupiectwa wiejskiego, które w drodze rozwoju swych warsztatów powstałych po wsiach, pod wpływem drzemiącej w ludzie polskim ekspansji, przejdą do miast. Przejdą do miast, lecz już nie jako nędzarze bezrobotni, poszukujący pracy fizycznej, ale przejdą ze swymi warsztatami handlowymi, z kapitałem, z doświadczeniem fachowym i swą wrodzoną tężyzną duchową i fizyczną.</u>
+ <u xml:id="u-30.30" who="#SGnoinski">Rzeczą Rządu jest ruchowi temu, ze wszech miar dla Państwa pożytecznemu, dopomóc i ruchem tym troskliwie się zaopiekować, gdyż tylko wówczas rzucone dwa lata temu przez p. Premiera Składkowskiego z trybuny sejmowej hasło — „chłopi do miastnabierze wartości żywotnej.</u>
+ <u xml:id="u-30.31" who="#SGnoinski">Nie wyczerpałbym zagadnienia, gdybym pominął sprawę handlu spółdzielczego, którego głównym terenem działalności jest wieś, i wzajemnych stosunków handlu indywidualnego i spółdzielczego.</u>
+ <u xml:id="u-30.32" who="#SGnoinski">W przemówieniach swych p. Minister Przemysłu i Handlu niejednokrotnie podkreślał, że obie te formy handlu mają dla siebie dosyć pracy i że winna być między nimi zachowana zupełna równowaga.</u>
+ <u xml:id="u-30.33" who="#SGnoinski">Wiemy jak i kiedy powstały nasze spółdzielnie. Sięgają one jeszcze czasów zaborczych i trzeba przyznać, że ruch spółdzielczy swoją misję spełniał należycie. W zaraniu odzyskania niepodległości i jeszcze przed powstaniem Państwa Polskiego były to jednocześnie i komórki polskości i tam rozpoczął się ruch unarodowienia naszego handlu. Dziś jednak warunki się zasadniczo zmieniły i ten stosunek do zagadnienia spółdzielni należało by poddać rewizji — nie w tym sensie, by ograniczyć dotychczasową opiekę nad spółdzielniami, lecz by zastanowić się nad tym, czy nowopowstającemu handlowi indywidualnemu nie należało by pomóc, nie należało by go otoczyć opieką — opieką troskliwszą niż dotychczas.</u>
+ <u xml:id="u-30.34" who="#SGnoinski">Co do faktów, o których jeden z panów przedmówców wspomniał — zdaje się p. senator Barcikowski — co do spółdzielni — „Społem”, to mam i co do tego duży materiał. Nie chciałbym go jednak traktować jako materiału, który by miał bić w całą ideę spółdzielczości. Bezwątpienia są i tam duże niedociągnięcia i liczę się z tym, że w czasie debaty nad Ministerstwem Rolnictwa ta sprawa zostanie poruszona i panowie Ministrowie Przemysłu i Rolnictwa te niedomagania postarają się usunąć. Samemu ruchowi spółdzielczemu przecież nie tylko nie możemy stawiać żadnych przeszkód, ale raczej trzeba było by pomyśleć, żeby w dalszym ciągu — może w mniejszym stopniu — otoczyć go opieką.</u>
+ <u xml:id="u-30.35" who="#SGnoinski">Jak widać z tego wszystkiego, na tle tych stosunków dola kupca wiejskiego jest istotnie niewesoła. Nieprzygotowany fachowo, pozbawiony kredytów i lojalnego hurtu musi on walczyć na dwa fronty. Ale walczy i wygra.</u>
+ <u xml:id="u-30.36" who="#SGnoinski">Kończąc swoje przemówienie pozwolę sobie zrekapitulować dezyderaty polskiego kupiectwa wiejskiego i drobnych warsztatów. Jest to: 1) wzmożenie akcji przeszkoleniowej, 2) reforma systemu stypendialnego, 3) udostępnienie tanich i dogodnych kredytów, 4) pomoc dla organizacji kupiectwa wiejskiego w tworzeniu hurtu dla swych członków, 5) pomoc dla handlu indywidualnego.</u>
+ <u xml:id="u-30.37" who="#SGnoinski">Wierzę, że p. Minister zdoła wpoić przekonanie zarówno całemu podległemu mu resortowi, jak i innym organom państwowym z jego resortem w tej dziedzinie współpracującym, że ich kardynalnym obowiązkiem jest wszelkimi siłami pomagać społeczeństwu do zrealizowania tego hasła, jakie na swej siedzibie umieściła Komunalna Kasa Oszczędności w Warszawie. Hasło to brzmi: — „Polacy, bogaćcie się.” Tą tylko drogą rozwiązać możemy i sprawę bezrobocia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Semkowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Od kilku dni jesteśmy słuchaczami wywodów historycznych niezmiernie ciekawych i chwilami zdawać by się mogło, że trybuna senacka zamieniła się w katedrę historii. Dowodzi to, że historia jest istotnie mistrzynią życia. Z historii czerpiemy bardzo wiele nauk, a przede wszystkim poznajemy z historii błędy, których unikać należy i nauki, którymi się kierować należy w życiu.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SSemkowicz">Rzemiosło z pewnością ma tradycje tak piękne w historii mieszczaństwa polskiego, że nie potrzebuję przypominać o tym i nie będę mówił dlatego o przeszłości, natomiast wspomnę fakt nowy, który istotnie w historii rzemiosła jest momentem naprawdę doniosłym.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SSemkowicz">Chcę mówić o enuncjacji p. Ministra Przemysłu i Handlu — bez ukłonów w stronę Ministra — o tym przemówieniu, które wygłosił na Komisji Budżetowej przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Istotnie przemówienie to odbiło się echem szeroko w kołach rzemiosła polskiego. Po raz pierwszy z ust sternika nawy gospodarstwa narodowego usłyszeliśmy, że — „gospodarstwo narodowe buduje się nie od złoconych kopuł i dachów, ale od fundamentów.” To rzemiosło, którym dotychczas tak pogardzano, tak poniewierano i którym się w ogóle nie zajmowano, jest fundamentem i podwaliną gospodarstwa narodowego, bo istotnie od rzemiosła zaczyna się wielkość przemysłu. Przecież rzemiosło jest tą szkołą, w której kształcą się przyszli robotnicy przemysłu fabrycznego, przecież w rzemiośle nabiera się dopiero podstaw fachowych każdego zawodu.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SSemkowicz">Rzemiosło było uważane dotychczas za zagadnienie minores gentium, niemal za królika doświadczalnego, na którym można było dokonywać wiwisekcji, prób i najrozmaitszych doświadczeń, Rzemiosłem zajmowały się wszystkie resorty. Uważano, że rzemiosło jest czymś tak małym, że trzeba otoczyć je opieką i prowadzić je za rękę jak dziecko niedoświadczone. Wiadomo, że sierota, która ma za wielu opiekunów, kiepsko na tym wychodzi. Każdy resort ministerialny uważał za stosowne zastosowywać najrozmaitsze przepisy i zarządzenia w stosunku do rzemiosła nie pytając się, czy rzemiosło na tym wyjdzie dobrze, czy nie i nie pytając się zupełnie zainteresowanego. Z tego wynikły takie absurdalne zawikłania, że rzemieślnicy biernie poddawali się swemu losowi i płacili grzywny, nie mogąc podołać obostrzeniom, jakie ze wszystkich stron na nich czyhały.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SSemkowicz">Dawniej, jeżeli wrócimy do tych wypadków historycznych, rzemieślnik opierając się o swój statut cechowy miał szeroko zakreślone prawa i przywileje, zresztą miał dostęp do samego króla łatwiejszy, aniżeli dziś do urzędnika urzędu skarbowego i wiedział co mu się należy i co mu wolno. Dziś wszyscy nim rządzą.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SSemkowicz">Wiele się mówi o pomocy dla rzemiosła, o kredytach, o obciążeniu podatkowym. Są to wszystko postulaty bardzo ważne, ale dziś muszę wysunąć najważniejszy postulat, ażeby wszystkie zarządzenia, dotyczące rzemiosła, były skoordynowane tylko w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, od którego powinien zależeć los rzemiosła. Postaram się pokrótce opisać tutaj opiekę wszystkich resortów nad rzemiosłem.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Przemysłu i Handlu kieruje rzemiosłem na podstawie ustawy przemysłowej. Rozumiem — jest to jedynie miarodajne uprawnienie, że tak powiem, które daje rzemieślnikowi nie tylko pogląd, co mu wolno, ale w jakim kierunku ma iść. Ale inne ministerstwa zaczynają wydawać ustawy sprzeczne zupełnie z tym, co zawarte jest w ustawie przemysłowej. Więc w — „Monitorze Polskim”, który jest wydawany przez Prezydium Rady Ministrów, od czasu do czasu ukazuje się ogłoszenie przetargu o dostawach rzemieślników dla poszczególnych resortów. Przetargi są ogłaszane w ten sposób, że rzemieślnik nigdy w nich udziału wziąć nie może. Przede wszystkim łączy się często kilka zawodów razem tak, że rzemieślnik nie może się podawać o te roboty, bo np. żąda się od niego, żeby dostarczał i druk i oprawę, a rzemieślnikowi wolno robić albo jedno, albo drugie. Poza tym dostawy są zwykle ogłaszane na termin tak krótki, że rzemieślnik nie jest w możności postarać się o odpowiednie wadium, co wymaga kilka dni czasu.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Sprawiedliwości nie wiedząc co robić ze swoimi więźniami każę ich uczyć rzemiosła i następnie głowi się, jakby to umożliwić tym zbrodniarzom założenie własnego warsztatu pracy, jak ułatwić im egzaminy czeladnicze a nawet mistrzowskie. Więc ten, który został wyrzucony poza nawias społeczeństwa, ma znaleźć swoją ostoję w rzemiośle i ma być wprowadzony do społeczeństwa rzemieślniczego.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Rolnictwa zajmuje się, nie wiem z jakiej racji, chałupnictwem, które jest przecież niczym innym, jak niższego rodzaju rzemiosłem i absolutnie powinno być oddane pod nadzór resortu Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SSemkowicz">Jeżeli idzie o chałupnictwo, to naprawdę pożałowania godnym jest stan tych białych niewolników, wyzyskiwanych w najohydniejszy sposób przez Żydów. Na takim chałupniku zarabia 6 do 7 pośredników.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#SSemkowicz">Jest najwyższy czas, ażeby tym problemem zajęło się Ministerstwo Przemysłu i Handlu, ażeby Ministerstwo Rolnictwa nie wydawało olbrzymich kwot na teoretyczne badanie chałupnictwa, któremu to żadnej korzyści nie przynosi. Fundusze te obrócone na podniesienie poziomu tego chałupnictwa, podniesienie go do poziomu rzemiosła, naprawdę przyniosłyby mu wiele więcej korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#SSemkowicz">Ministerstwo Oświaty ustaliło, jak długo ma trwać najniższe wykształcenie ucznia — a więc do 14 roku życia. Natomiast ustawa przemysłowa powiada, że przed 15 rokiem życia nie wolno przyjąć ucznia do nauki rzemiosła. Sprowadza to najgorsze skutki w życiu chłopaka, który nie wie, co ma robić od 14 do 15 roku życia i jest wówczas po prostu wyrzucony na ulicę, wydany na łup najstraszliwszej demoralizacji i wpływy ulicy, bo w bezczynności chłopak w tym wieku ulega zgubnym wpływom.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#komentarz">(Głosy: Słusznie.)</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#SSemkowicz">Jest rzeczą konieczną, ażeby o tym również pomyślano, ażeby Ministerstwo Przemysłu i Handlu albo obniżyło granicę wieku chłopca, który ma być przyjęty do terminu, albo ażeby Ministerstwo Oświaty wymyśliło jeszcze jakieś zajęcie dla tego chłopaka w szkole, ewentualnie przygotowało go odpowiednio, ażeby mógł później do zawodu rzemieślniczego przystąpić.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#SSemkowicz">Najwięcej zgryzoty i zmartwienia mają rzemieślnicy z Ministerstwem Pracy i Opieki Społecznej. Ministerstwo to jakby umyślnie pogłębia różnice między pracodawcą a pracownikiem. Nie jest to rzeczą potrzebną. Rzemieślnik przeciętny wyrasta przecież z robotnika i daleki jest od tego, ażeby dążył do wyzyskania tego robotnika. Rozumiem, że są wielkie zakłady przemysłowe, w których przedsiębiorca wyzyskuje w niemiłosierny sposób robotników, i tam opieka społeczna i inspekcja pracy jest potrzebna. Jednak na terenach, gdzie tego wielkiego przemysłu nie ma, inspekcja pracy nie mając zajęcia, bo to są warsztaty, w których jest zaledwie 4—5 robotników, żąda od takiego rzemieślnika niemożliwych po prostu rzeczy. Każę się w małym warsztacie zakładać izbę wypoczynkową, w warsztacie, w którym zaledwie jest pomieszczenie na sam warsztat. Uczniów uważa się nie za uczniów, ale za pracowników najemnych. Ma to zgubny wpływ pedagogiczny na uczniów. Chłopak taki bierze udział w strajkach, gdyż rozporządzenie Ministra Opieki Społecznej pozwala mu nawet na to.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Niedawno byliśmy z wycieczką w COP-ie. Widziałem tam szeregi młodych chłopców 14 i 15-letnich stojących przy maszynach i śrubsztakach, uczących się z zamiłowaniem i naprawdę serce się radowało, gdy się patrzyło na te zastępy młodych uczniów, tych młodych rzemieślników, którzy w życiu nie zaznają bezrobocia, którzy będą mieli zawsze szacunek dla pracy i będą budzić wśród ludzi poszanowanie tej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#SSemkowicz">Dlatego naprawdę należy tę młodzież rzemieślniczą otoczyć opieką, nie budzić haseł nienawiści do pracodawców, ale wzbudzać w nich szacunek dla tych, którzy ich uczą tego rzemiosła i zawodu.</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#SSemkowicz">Niemało również zmartwienia sprawiają nam biura pośrednictwa pracy, stworzone przez Fundusz Pracy. Każę się rzemieślnikom zgłaszać zapotrzebowania na robotników do biur pośrednictwa pracy. W praktyce wygląda to w ten sposób, że często cukiernik, potrzebujący dwóch robotników, dostaje dwóch rzeźników, a przedsiębiorca budowlany — krawca. Są to fakty, na które mam dowody.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Rzemiosło nie może zatrudniać robotników niewykwalifikowanych, rzemiosło musi mieć robotnika wykształconego w swoim zawodzie i nie może być traktowane na równi z przemysłem wielkim, gdzie robotnik niewykwalifikowany zawsze znajdzie zajęcie. Należy zatem w tym kierunku zmienić ustawę, a przede wszystkim uzgodnić z wymaganiami ustawy przemysłowej, a więc z resortem Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-32.20" who="#SSemkowicz">Również duże zastrzeżenia budzi zresztą bardzo chwalebne rozporządzenie o zatrudnieniu niepodległościowców. Rozumiem bardzo dobrze, że obowiązkiem każdego obywatela jest dać pracę przede wszystkim tym, którzy krew przelewali za Ojczyznę. Jednakowoż w praktyce wygląda to również bardzo ciekawie. Są jednostki, które nie cenią sobie tego, że Państwo ich ochrania i stara się o to, żeby im zapewnić pracę, ale uważają to za przywilej i takiej pracy zupełnie nie cenią, tylko uważają, że pracodawca jest obowiązany ich zatrudniać bez względu, czy mają jakiekolwiek kwalifikacje, czy cokolwiek na rzecz tego warsztatu świadczą. Znam wypadki, gdzie przedsiębiorca przyjmując takiego niepodległościowca płaci mu z góry za trzy miesiące naprzód i mówi: Niech pan nie pokazuje się w pracowni, bo mi pan zdemoralizuje cały personel. Są to wypadki, proszę Wysokiej Izby, dość częste i mogę je udowodnić, bo mam na to skargi i dowody.</u>
+ <u xml:id="u-32.21" who="#SSemkowicz">Reasumując te wszystkie niedomagania, wysuwam jako najważniejszy postulat rzemiosła — skoordynowanie wszystkich zarządzeń i przepisów, dotyczących rzemiosła, w ręku Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Czas najwyższy, aby naprawdę Ministerstwo Przemysłu i Handlu zajęło się — jako jedyne i miarodajne ministerstwo — tymi sprawami, żeby tylko od tego Ministerstwa były zależne wszystkie sprawy dotyczące rzemiosła.</u>
+ <u xml:id="u-32.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Zmigryder-Konopka.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Zagadnienie, które poruszyć pragnę, jest zagadnieniem wielokrotnie dzisiaj już stanowiącym przedmiot dyskusji. Jeżeli wypowiadam w obecnym momencie myśli moje, czynię to w głębokim przekonaniu, że jeśli nie przekonam Państwa, to przynajmniej Państwo zechcą wysłuchać moich argumentów płynących z głębokiego przekonania.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SZmigryderKonopka">W — „Tygodniku Polskim” znaleźć można ankietę Związku Kupców Polskich stwierdzającą, że na 298 nowych kupców polskich w Warszawie mamy wszystkiego</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#komentarz">2% pochodzących ze</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#SZmigryderKonopka">sfer rolniczych, a na prowincji na 1085 mamy wszystkiego 9% pochodzących z warstwy chłopskiej. Jeżeli teraz zważymy, że zatrudnienie włościan w przemyśle i w handlu, a zwłaszcza w handlu samodzielnym, było celem całej podjętej akcji, wówczas z kolei muszę zapytać, w jakiej formie i w jakim tempie akcja odbywać się będzie, albowiem tempo odgrywa tutaj rolę zasadniczą, i przy tym muszę powiedzieć, że wypowiadając teraz to przekonanie nie rezygnuję jednocześnie z tej pozycji, jaką zajmuje dzisiaj kupiectwo żydowskie; dążyć do przetworzenia istniejącego stanu rzeczy należy w zgodzie z zasadniczym hasłem: jeśli przetwarzać, to w każdym razie nie niszczyć.</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#SZmigryderKonopka">Otóż jeżeli na 100 osób, jak wykazuje statystyka, żyjących z pracy najemnej, to znaczy czynnych i biernych, jeżeli — powtórzę — na 100 osób w ten sposób zatrudnionych na rolnictwo przypada wszystkiego 1472%, stanowi to niewątpliwie bardzo niski odsetek i ten niski odsetek jeszcze ma dzisiaj tendencję zniżkową, która jest rezultatem obecnej struktury agrarnej, albowiem obserwujemy tutaj, jak kiedyś wyraził się prof. Krzyżanowski, formę ukrytego jakby bezrobocia rolnego. Ludność, pracująca w rolnictwie, zmuszona jest wobec niezamożności przerzucać się z kolei do zawodów poza rolnych, albowiem w samym rolnictwie te warsztaty utrzymują się już własną pracą właścicieli. Więc nazywa się tę ludność, jak to powiedział dziś p. senator Klamer, ludnością — „zbędną” i ma ona przede wszystkim iść do miast, aby trudnić się handlem.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#SZmigryderKonopka">Otóż tu jest właśnie istota zagadnienia, ponieważ można się zapatrywać na ten problemat albo jako na problemat długofalowy, bądź też traktować go jako problemat krótkofalowy. Jeżeli będziemy patrzyli na całość zagadnienia — jak to w wielu dziennikach czytamy — jako na problemat krótkofalowy, co doprowadziło do szeregu tragicznych wypadków, wówczas od razu musimy powiedzieć — i to jest poniekąd moja odpowiedź p. senatorowi Gnoińskiemu — że ta ludność nie może obecnie obejmować na wielką skalę tych warsztatów; dzieje się to dlatego, że w dzisiejszym momencie handel małomiasteczkowy jest niezmiernie słaby, jak to właśnie Pan Senator powiedział, a zasiłki kredytowe są w tym wypadku minimalne. Wynika to z innych przesłanek, które również w statystyce można znaleźć, mianowicie z tego, że wieś w obecnym stanie rzeczy konsumuje około 15% całej produkcji przemysłowej, podczas gdy miasta około 85 %. A więc rynek wiejski jest bardzo ograniczony i przedsiębiorstwa handlowe na wsi również układają swoje budżety, póki ten stan będzie trwał, raczej niżej aniżeli wyżej. Otóż jedyny warunek opłacalności tego handlu — przykro to powiedzieć, ale tak istotnie jest — to prymitywizm tego handlu. I obliczenia statystyczne, na których się opieram, wykazują, że nie w tych dzielnicach dobrze zagospodarowanych, ale właśnie w tych bardzo słabo zagospodarowanych dzielnicach naszego kraju przeciętnie stragan daje koło 10 zł dochodu tygodniowo. Stanowi to minimalny dochód. Wynika zaś ten dochód i tylko z wielkiej taniości dystrybucji i z wielkiego prymitywizmu tego całego handlu. Jeżeli wszystkich straganów jest około 73.000 i jeżeli około 40.000 z nich należy do Żydów, jeżeli dalej uwzględnimy, że 25.000 straganów znajduje się w województwach środkowych, 17.500 w województwach wschodnich, 14.500 w województwach południowych, 15.000 w województwach zachodnich, jeżeli dodamy jeszcze, że 90% straganów na terenie zachodnich województw prowadzą nie Żydzi a chrześcijanie, to gdybyśmy z tych pozostałych straganów wszystkie żydowskie chcieli usunąć (na kresach wschodnich nie będą one objęte tak łatwo przez element polski), pozostanie 20— 25.000 straganów dziś żydowskich, a możliwych — według teorii tu głoszonej, ale nie według mojej — do objęcia przez ludność — „zbędną”, o której mówiłem. Otóż muszę powiedzieć, że jest to być może pewne rozstrzygnięcie dla jednostek, ale proszę Panów obliczyć, jak małe w obecnym stanie rzeczy i z jak wielką łączy się to jednocześnie krzywdą ludzi najbiedniejszych, tych, którzy nie reprezentują żadnej istotnej siły ekonomicznej, a żyją tylko dlatego z tych straganów, że z niczego innego żyć nie mogą. To są zresztą ludzie, którzy żadnych kwot nie posiadają. I jeżeli teraz dodamy, że cały ten problemat został poprzednio jak gdyby powiększony do form zasadniczego problematu, to musimy zauważyć, że pominięto tutaj rzecz, moim zdaniem, nadzwyczaj ważną, to jest to, że akt przebudowy musi we wszystkich odcinkach następować, żeby tworzone placówki miały rację bytu, a nie były tylko formą jakiejś egzystencji tymczasowej, albowiem przy poczuciu — „tymczasowości” nie może być zamiłowania do tej egzystencji. Panowie zapominają, że najbiedniejsi Żydzi dlatego zajmują się straganami, bo przywykli do nich od lat; ale przecież ten, kto dziś ma przyjść do straganu, żywi większe aspiracje i zawiedzenie go w nadziejach nie jest rzeczą słuszną, a w wielu wypadkach będzie koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#SZmigryderKonopka">Ja wypowiadam moje szczere przekonanie; mogą Panowie uważać, że się mylę — to jest zupełnie co innego — ale mówię tak jak myślę i jak w statystyce wyczytałem. Proszę jednocześnie zważyć, iż nadmierne rozwijanie tego zagadnienia zasłania wiele innych faktów. Przecież jest faktem i to statystycznie potwierdzonym, że jeżeli idzie o kapitał wewnętrzny, uruchomiony w handlu naszego Państwa, jest nim nie tylko kapitał polski i żydowski. Nie oświadczam tego dla jakiejś dywersji, lecz gwoli prawdzie, aby stwierdzić tu, że np. w zachodnich okolicach naszego kraju, jak podaje Instytut Bałtycki w Gdyni, mamy olbrzymi procent wielkiego i potężnego kapitału niepolskiego (a również nieżydowskiego), który wynosi np. w bekoniarstwie 75%, a to jest artykuł eksportowy, przynoszący dewizy. Musimy wskazać...</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#SZmigryderKonopka">Panie Senatorze, jak skończę, to będę służył wszelkimi odpowiedziami. Musimy równocześnie wskazać, że aczkolwiek pogardą otoczony jest handel żydowski i uważany za szkodnika, to choć p. senator Semkowicz narzekał bardzo na nadużycie historycznych argumentów podczas debaty, jednak pozwoli Pan, Panie Senatorze, że ja, jako historyk, pewne argumenty tego rodzaju dołączę.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#SZmigryderKonopka">Były już w różnych okresach różne poglądy na rozwój miast polskich. Był taki okres, kiedy właśnie ten handel żydowski przeciwstawił się objęciu tych placówek mieszczańskich przez kapitał obcy i w ten sposób, chociaż to nie jest doceniane, odegrał on swoją rolę, Panie Senatorze.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#SZmigryderKonopka">A z drugiej strony sprawa położenia naszego rolnictwa odbija się wyraźnie zupełnie na położeniu wysoko zagospodarowanej części kraju naszego, Wielkopolski, gdzie właśnie placówki handlowe polskie nie mają należytej rentowności dlatego, że jest dziś ogólny kryzys rolniczy. I teraz do omówienia tego kryzysu przystępuję. Mówić o tym będę, aby wskazać na niebezpieczeństwo zajmowania się kwestiami drobniejszymi od tych, które ja — może błędnie, Panowie to zaraz ocenią — uważam za problemy, jeśli nie ważniejsze, to w każdym razie równie ważne.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#SZmigryderKonopka">Otóż za taki równie ważny problemat, którym zajmę się, o którym jednak nie czytam w artykułach prasy codziennej, niejednokrotnie bardzo obszernie i szeroko udowadniającej niebezpieczeństwo, jakie zachodzi na terenie handlu ze strony Żydów—rozważania te nie są przynajmniej publikowane dotychczas na łamach prasy—uważam sprawę paliwa dla trakcji motorowej. W Małym Roczniku Statystycznym na stronicy 133 znajdujemy groźną tablicę 25, która mówi, że ropy naftowej w r. 1936 wydobyto w Stanach Zjednoczonych 149 milionów ton, a jednocześnie w Polsce 500.000 ton. To są rzeczy zrozumiałe i znane — nie mamy tyle źródeł. Jesteśmy więc na czwartym miejscu od końca na tej całej tablicy. Ale nadto w tejże tablicy znajdujemy, że w r. 1913 mieliśmy jednak 1.100.000 ton, a w r. 1928 — 700.000 ton, a więc widzimy, że ilość naszej ropy naftowej spada. Z tej ropy otrzymuje się rocznie około 140.000 ton benzyny razem z gazoliną. Jeżeli ilość samochodów czy trakcji motorowej powiększy się u nas dwukrotnie, to powstanie brak 70.000 ton rocznie paliwa. Przyznają Państwo, że jest to olbrzymiej wagi problem i tej olbrzymiej wagi problemat nie powinien być przesłaniany przez inne, wielokrotnie i niemal stale na łamach prasy wysuwane.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#SZmigryderKonopka">Jak można zapobiec temu tak kapitalnemu dla obronności naszego kraju brakowi? Otóż zapobiec można; 1) przez usilne poszukiwanie źródeł ropy naftowej, 2) przez wytworzenie zasobów rozporządzalnych paliwa płynnego z węgla (ale to będzie wymagało wielkich inwestycyj) i wreszcie 3) przez rozbudowę produkcji spirytusu z ziemiopłodów; i to właśnie jest czynnik, na którzy chciałbym zwrócić uwagę. Otóż spirytus skierowany na przetwórczość na cele napę dii zużytkuje nadprodukcję rolną, tę właśnie ilość ziemiopłodów, której dzisiaj nie możemy korzystnie spieniężyć. To podniesie cenę tych ziemiopłodów rolnych, a tym samym może sprowadzić opłacalność gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#SZmigryderKonopka">Oto jest jeden tylko przykład, jaką można rozwinąć działalność — obok wszelkich innych problematów, obok wszelkiego innego starania— ażeby tak czy inaczej przetworzyć nasze gospodarstwo, aczkolwiek podkreślam, że nie zgadzam się z tymi wszystkimi projektami, jakie tu proponowano.</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#SZmigryderKonopka">Jeżeli można podnieść opłacalność gospodarki rolnej, to ogromnie ułatwi to całą kwestię. Idzie bowiem o to, ażeby podnieść stan zatrudnienia, ażeby podnieść ceny i ażeby to równocześnie współdziałało z koniecznością wzmożenia obronności kraju.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#SZmigryderKonopka">Drugim problematem niezmiernie ważnym jest problemat zapasów, zasobów materiałowych na miejscu, — „na składzie”. Proszę zwrócić uwagę, iż teoretycy gospodarki wojennej, na których tutaj się opieram, a jest między nimi bardzo ciekawy, zdaniem moim, teoretyk Possany, który w 1938 r. ogłosił swoją pracę o gospodarce zbrojnej przystosowanej do wojny totalnej, są zdania, że wojna przyszła będzie długotrwała i dla tej wojny silna gospodarka jest zasadniczą koniecznością, decydującą o potędze. W jaki sposób tę siłę gospodarczą na wypadek wojny wytworzyć? Przede wszystkim przez rozwój przemysłu, a po drugie przez kapitalizację w zapasach. Kiedy ta kapitalizacja w zapasach jest możliwa? Tylko wówczas, gdy ten, kto posiada kapitały i prowadzi tego rodzaju przedsiębiorstwo, spokojnie uzupełnia swoje zapasy. Jeżeli zaistnieje obawa, że te zapasy będą w ten czy inny sposób unicestwione, zwłaszcza jeżeli chodzi o tytuł własności, wtedy kapitał ucieka od zapasów i lokuje się w gotówce, ucieka od inwestycji jeszcze prędzej aniżeli od robienia zapasów. W ten sposób widzimy, jak jest niekorzystny dla akcji tworzenia zapasów wszelki niepokój na terenie życia handlowego i przemysłowego. I muszę to już dziś podkreślić, bo zanim proces, o którym mówił właśnie p. sen. Gnoiński, a poprzednio p. sen. Barcikowski, byłby dokończony, nie wiemy, jakie mogą zajść ewentualności. Nie mówię tego dla jakiejś dywersji w temacie debat, jeno dlatego, że takie są moje wątpliwości. Wreszcie, jeślibym mówił to gwoli takiej — „tematycznej” dywersji, to przecież tu są specjaliści, którzy na pewno udowodnią, że tak nie jest, jak mówię. Wiedząc, że to jest może tylko humbug, nigdybym tego nie powiedział.</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#SZmigryderKonopka">Wreszcie kwestia, czy zajmując się tymi problematami hamujemy zwiększanie się innych, niż żydowski, elementów w handlu. Polska znajduje się wśród krajów, które posiadają najmniejszą ilość ludzi zatrudnionych w handlu, a mianowicie na 100 mieszkańców, utrzymujących się z działów takich jak rolnictwo, przemysł czy handel, Polska po Sowietach, Bułgarii oraz Estonii posiada największą ilość ludzi zatrudnionych w rolnictwie, potem z kolei w przemyśle i wreszcie w handlu. Z górą 60% (60,9%) pracuje w rolnictwie, powyżej 17% w przemyśle i tylko 5,55% w handlu. Jeżeli zważymy teraz, że kraje wysoko uprzemysłowione, takie jak Szwajcaria, mają np. na 100 zatrudnionych i utrzymujących się z jakiegoś działu: w rolnictwie około 22%, w przemyśle z górą 41%, w handlu zaś blisko 12%, to widzimy, że istnieją wielkie możliwości, ażeby ilość ludzi zatrudnionych w handlu powiększyć łącznie z rozwojem naszego przemysłu, łącznie z tym wielkim programem inwestycyjnym. A zatem nie trzeba doraźnego niszczenia, należy tylko odpowiednio gospodarować, odpowiednio rozplanować naszą gospodarkę ludnościową i materiałową. Wreszcie, jeżeli zauważymy, że inne różnorodne przesunięcia w strukturze ludności wiejskiej i miejskiej wśród Żydów jak i nie Żydów mogą nastąpić w tym długim okresie, to należy stwierdzić, że wszelkie doraźne i niecierpliwe projekty — „niecierpliwe”, bo tego wyrażenia użył w swoim czasie p. Premier Składkowski — nie są, zdaniem moim, odpowiednie.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#SZmigryderKonopka">Dlaczego? Jeszcze jeden argument podam. Jeżeli wyobrazimy sobie, że Żydzi będą wyobcowani z wielkiego kręgu gospodarczego w Państwie Polskim, jeżeli w ogóle tego rodzaju myśl będziemy w' ramach jednolitego organizmu gospodarczego propagować, cóż wtedy powstanie? Możemy wykreślić mapę taką, w której będziemy widzieli wielki krąg gospodarki państwowej, prowadzonej przez Państwo, gdzie będziemy widzieli krąg gospodarki narodowej polskiej, gdzie obok niego będzie krąg gospodarki spółdzielczej ukraińskiej, dalej będzie występował silny gospodarczo i ekonomicznie żywioł niemiecki i na koniec będzie krąg gospodarczy żydowski. Czy słuszne jest, ażeby z oddzielna pracowało pięć kręgów gospodarczych w Państwie, zamiast ażeby one wszystkie w jednej i logicznie ujętej gospodarce były prowadzone? Tym bardziej muszę to podnieść, że w ogromnej mierze utrudnia się przez to zagadnienia importu, że utrudniony byłby kredyt firm zagranicznych. Czy jest możliwe, ażeby sprzedawca badał, czy ten, kto od niego kupuje, jest Żydem czy nie Żydem. Przecież ten stan rzeczy jest niedobry z różnych względów, w które nie chcę się tu zagłębiać. Ponadto muszę podkreślić, że podcinając ten kredyt na importowane towary jednocześnie hamujemy jakby długofalowość różnych procesów gospodarczych. Zbyteczne dodawać, że istnieje w tym niesprawiedliwość, istnieje pewna sprzeczność, sprzeczność zasadnicza, trudna do pogodzenia, albowiem interes państwowy i narodowy zbyt silnie tu wiąże się z wielokrotnym interesem osobistym. Nie możemy także uznać, ażeby zagadnienie dawania kredytów jednym, a odmawiania innym, nie było pewną formą etatyzmu.</u>
+ <u xml:id="u-34.18" who="#SZmigryderKonopka">Ale przechodzę do następnego zagadnienia. Przypomnijmy sobie sytuację, którą przecież wszyscy Państwo pamiętają, wielkiej koniunktury, jaka istniała w Polsce w czasie strajku angielskiego. Otóż zauważmy, że wśród piekących problemów, które są dzisiaj i które właśnie mogą być względnie łatwo rozwiązane — o tym także mówił dziś p. sen. Barcikowski — występuje zagadnienie wyjścia na wielki rynek krajów anglosaskich, a więc np. na rynek amerykański, który w tym wypadku jest specjalnie korzystny, albowiem nasz bilans handlowy ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki Północnej jest ostatnio ujemny. Ale właśnie muszę tu stwierdzić, dlaczego kraje anglosaskie stoją dla nas otworem. Właśnie dlatego, że nie chcą podtrzymywać stosunków z krajami totalnymi. My takim krajem nie jesteśmy i nasza polityka zagraniczna też w tym kierunku idzie, ażeby właśnie ten rynek pozyskać w ramach ogólnych zabiegów dyplomatycznych.</u>
+ <u xml:id="u-34.19" who="#SZmigryderKonopka">Muszę więc powiedzieć, że gdybyśmy te pięć kręgów wprowadzili, to powstaje teraz dla tych transakcji — zastrzegam się: zupełnie bez udziału chcących takie transakcje prowadzić importerów czy eksporterów żydowskich — możliwość zniszczenia tego nastroju.</u>
+ <u xml:id="u-34.20" who="#SZmigryderKonopka">Teraz rozpatrzmy jeszcze zarysy koniunktury. Ameryka zakupywała w Sudetach za z górą 10 milionów dolarów rocznie samych rękawiczek. Możemy ten przemysł u nas rozwinąć. Możemy rozwinąć przemysł ludowy na eksport, produkować narzędzia tańszych gatunków, różnych montaży, jak radio i rowery.</u>
+ <u xml:id="u-34.21" who="#SZmigryderKonopka">To są rzeczy, które w krótkiej fali można rozwiązać, i te problematy nie powinny być zaniedbane. One zaś mogą być rozwiązane tylko przy harmonijnej gospodarce w całym Państwie. To są problematy bardzo wielkie. A przede wszystkim jeżeli w krótkiej fali będziemy chcieli je rozwiązać, to unikniemy wielokrotnie anarchizowania rynku wewnętrznego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Bruski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SBruski">Wysoka Izbo! Niewtajemniczony, oceniający rzeczywistość według zewnętrznych pozorów mógłby przy porównaniu Pomorza z innymi dzielnicami Polski ulec złudzeniu, że to jakiś kraj szczęśliwy: piękne, schludne miasta, murowane domy, szosy, drogi, fabryki, ludność żyjąca w dobrobycie i dostatku. Ale kto spojrzy za kulisy tego zewnętrznego wyglądu, ujrzy tam dość smutną rzeczywistość: kamienice masowo wystawiane na licytację, sklepy stare, ongiś zasobne, w likwidacji, przemysł w upadku, bezrobocie szaleje, miasta zadłużone.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SBruski">Następuje stopniowe wyrównanie poziomu, ale jakże nieszczęsne: Polska B i Polska C się podnosi, Polska A nie stoi, ale się obniża, a to chyba jest zjawiskiem groźnym. Mówiono podczas dyskusji w dniach poprzednich, że równolegle z inwestycjami winna iść w parze konserwacja i utrzymywanie starego stanu. Tego niestety nie ma na Pomorzu. Świadczy o tym stopniowy upadek wysoko ongi postawionego przemysłu w Bydgoszczy, Grudziądzu, Czersku, likwidacja dziesiątek dobrze prosperujących warsztatów rzemieślniczych, masowe bankructwa zakładów handlowych. Jaka tego przyczyna? Wpływa na to zmniejszenie konsumcji ze strony ludności, w lwiej części rolniczej, a gwałtownie ubożejącej, śruba podatkowa szczególnie dotkliwie tu odczuwana, konkurencja żydowska oraz niemiecka. Właśnie mniejszość niemiecka nieproporcjonalnie do swej liczebności ma duży wpływ na życie gospodarcze Pomorza: czy to w posiadaniu ziemi, czy w ilości warsztatów rzemieślniczych, placówek handlowych, spółdzielczych czy przemysłowych. Obecnie odbywa się też masowy najazd Żydów na Pomorze.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SBruski">Gdynia stworzona geniuszem polskiego ministra, rękami polskiego robotnika, umysłem polskiego inżyniera, dziś eksploatowana bywa przez kapitał żydowski i obcy, a tylko częściowo przez kapitał polski. Masowy najazd na Gdynię wzmógł się po wypadkach prześladowań Żydów w Gdańsku, w konsekwencji czego następuje wtórne opanowanie przez nich placówek handlowych. Ten stan rzeczy woła o naprawę. Trzeba zatem uaktywnić polskie życie gospodarcze na Pomorzu, czemu dają wyraz tezy okręgu pomorskiego O.Z.N.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SBruski">Domagamy się: 1) wprowadzenia ulg taryfowych dla surowców, sprowadzanych przez przemysł pomorski z okręgów przemysłowych, 2) pomocy Ministerstwa Przemysłu i Handlu w kierunku uruchomienia nieczynnych większych zakładów przemysłowych, np. w Bydgoszczy i Grudziądzu (P.P.G.), 3) otoczenia specjalną opieką: a) pomorskiego przemysłu spożywczego, b) przemysłu przetwarzającego produkty rolne, c) przemysłu i handlu eksportowego przez udostępnienie mu dogodnych kredytów obrotowych i inwestycyjnych oraz rozciągnięcie na Pomorze tych samych przywilejów podatkowych, jakie ma C.O.P. oraz województwa wschodnie, 4) drobne warsztaty rzemieślnicze i handlowe, będące na Pomorzu tak zdrową i ważną siłą gospodarczą, winny otrzymać przywilej w zakresie obciążeń publicznych; warsztatom tym należy udostępnić dogodne długoterminowe kredyty. W związku z tym należało by przyśpieszyć uzdrowienie polskich spółdzielni kredytowych. Kupcowi i handlowi polskiemu w Gdyni należy pomóc w tworzeniu polskich placówek handlowych, szczególnie przez preferowanie ich w zakresie polityki kontyngentowej.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SBruski">Przy tej okazji chciałbym zwrócić uwagę na systematyczne upośledzanie elementu polskiego przy udzielaniu koncesji. Dla unarodowienia przemysłu i handlu polskiego polityka koncesyjna Ministerstwa Przemysłu i Handlu powinna zdążać do liczbowo sprawiedliwego przydziału koncesji kapitałowi polskiemu i przedsiębiorcy polskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#SBruski">Port Gdyni należy dalej rozbudować i uprzemysłowić oraz tworzyć w północnej części Pomorza, jako zapleczu Gdyni, placówki przemysłowe oraz rzemieślnicze dla bezpośredniej obsługi portu. Idealnie do tego nadaje się uprzemysłowione miasto Starogard. Realizowania tych postulatów przyczyniłoby się też do usunięcia największej bolączki Pomorza — bezrobocia oraz unarodowiłoby nasz handel, przemysł i rzemiosło. Gdynia musi być portem polskim nie tylko z nazwy, ale rzeczywiście. Ten charakter może jej dać tylko polski kupiec, polski rzemieślnik, polski przemysłowiec i handlowiec. Gdynia z całym Pomorzem muszą być silnym bastionem polskiego życia gospodarczego, gdyż tędy prowadzą drogi całej Polski ku ekspansji, ku koloniom, ku dalekim oceanom i krajom zamorskim. Dajmy jednak Polakom możność konkurowania z elementem niepolskim. Polacy pomorscy od wieków pełniący — „straż nad Bałtykiem”, najdłużej jęczący w jarzmie niewoli, wprawieni są w ponoszeniu ciężarów i ofiar dla dobra kraju. My dobrze rozumiemy potrzeby innych rejonów polskich i chętnie przykładamy ręce do dźwignięcia całego kraju gospodarczo. Otoczeni z trzech stron granicami potężnego sąsiada, nie boimy się konsekwencji tego położenia, ale zarazem chcemy tym intensywniej pracować, aby Polska mogła spokojną być o swe morze, o swój handel zamorski, o swą flotę morską, o swą Gdynię. Pomorze potrzebuje jednak pomocy całej Polski, żeby móc skutecznie oprzeć się wszelkim elementom wrogim. Tego dokona całkowicie, skoro będzie silne gospodarczo, to jest przez rozwój przemysłu i handlu, który przecież ma taką chlubną kartę na polu ekonomicznym Polski, który był ostoją polskiego życia gospodarczego w czasach niewoli.</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SBruski">Pomorze, właśnie Pomorze z polską Gdynią, z polskim Gdańskiem i Bałtykiem, silne gospodarczo, połączone arteriami komunikacyjnymi wszelkiego rodzaju z C.O.P-em, Śląskiem, Lwowem, Wilnem i stolicą, to najlepsza gwarancja i podstawa mocarstwowości Polski.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SSzelagowska">Zagadnienie przymusowej zewnętrznej rewizji bilansów i rachunkowości przedsiębiorstw prywatnych jest od szeregu lat na zachodzie Europy niezmiernie aktualne. Na tle polskich stosunków gospodarczych omawiana kwestia nabiera szczególnie doniosłego znaczenia z uwagi na poważną rolę, jaką w naszym życiu przemysłowym i handlowym odgrywa kapitał zagraniczny, którego interesy nawet przy zupełnej lojalności z natury rzeczy bardzo często wykazują sprzeczność z dobrem publicznym Rzeczypospolitej i społeczeństwa polskiego. Poza tym konieczność wprowadzenia przymusowej rewizji spółek akcyjnych posiada szczególnie doniosłe znaczenie dla gospodarstwa społecznego ze względu na luźny związek między akcjonariuszami, co stwarza możliwość posunięć szkodliwych dla mniejszości akcjonariuszów danej spółki. Ileż to już przepadło drobnych oszczędności ulokowanych w akcjach przedsiębiorstw, które nie zasługiwały na zaufanie. Zresztą nie tylko chodzi o zabezpieczenie interesów tej mniejszości, ale i o ochronę interesów spółki akcyjnej jako przedsiębiorstwa, z którymi w sprzeczności mogą pozostawać niekiedy interesy nawet wszystkich akcjonariuszów, jako kapitalistów, wreszcie chodzi też o ochronę interesu publicznego, który w tej formie zrzeszenia może być narażony na szczególne niebezpieczeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SSzelagowska">Toteż kodeks handlowy, który wszedł w życie na całym obszarze Państwa w dn. 1 lipca 1934 r., zawiera art. 376, którego brzmienie jest następujące: — „Każda spółka powinna corocznie poddać bilans, rachunek strat i zysków tudzież sprawozdanie sporządzone przez zarząd badaniu przez biegłych rewidentów zarówno pod względem zgodności ich z księgami i dokumentami, jako też faktycznym stanem majątku i interesów spółki. Biegłych wyznaczy sąd rejestrowy.” § 2 art. 376 głosi: — „Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu określi kwalifikacje biegłych rewidentów, ich prawa i obowiązki”. Potrzeba więc takiego rozporządzenia jest uznana za konieczną.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SSzelagowska">Ale w tymże kodeksie w art. 697 jest powiedziane, że wprowadzenie w życie art. 376 zastrzega się osobnym rozporządzeniom Ministrów Przemysłu i Handlu oraz Sprawiedliwości, które oznaczać będą jego moc obowiązującą pod względem czasu, obszaru i rodzaju spółek akcyjnych. W interesie publicznym należy dążyć, by zapowiedziane rozporządzenie, które się dotąd nie ukazało, zostało jednak wreszcie wydane i objęło wszystkie spółki akcyjne w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SSzelagowska">O realizację postanowienia art. 376 kodeksu handlowego dobijają się corocznie zjazdy zawodowe księgowych, ostatnio czwarty ogólnokrajowy Kongres Księgowych i Rzeczoznawców Księgowości w Katowicach w roku ubiegłym, jako iż kontrola nad bilansami spółek akcyjnych uznana jest za doniosły postulat społeczno-gospodarczy, który umożliwi pełną i wszechstronną kontrolę nad życiem gospodarczym kraju.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SSzelagowska">Rzecz prosta, rewident nie może i nie powinien poprzestać na formalnej stronie zagadnienia rewizji, to jest na stwierdzeniu rachunkowej prawidłowości i zgodności z formalnymi zasadami, dotyczącymi sposobu prowadzenia ksiąg handlowych, ale musi sięgnąć głębiej, t.j. do krytycznej oceny wewnętrznej istoty zjawisk gospodarczych i ich rachunkowych odpowiedników, do ustalenia zgodności zapisów i zestawień z rzeczywistym położeniem gospodarczym spółki, jak to zresztą w art. 376 jest podkreślone w słowach, zalecających badanie faktycznego stanu majątku i interesów spółki.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SSzelagowska">§ 2 art. 376 głosi, że — „rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu określi kwalifikacje biegłych rewidentów, ich prawa i obowiązki.” Oczywiście do pełnienia tych odpowiedzialnych funkcyj biegłych rewidentów powołane być muszą osoby odpowiednio wykwalifikowane i dające obiektywną rękojmię należytego wykonania poruczonych im obowiązków. Świat zawodowy jest przygotowany i stale się przygotowuje do zadań, do których powołuje go art. 376 kodeksu handlowego.</u>
+ <u xml:id="u-38.6" who="#SSzelagowska">Niezmiernie pożądanym jest przyśpieszenie wydania rozporządzenia, zapowiedzianego artykułem 697 kodeksu handlowego, które pozwoli zrealizować art. 376 w całej pełni, za czym przemawiają ważne względy gospodarcze i państwowe.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Drozdowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SDrozdowski">Wysoki Senacie! Jeśli chciałbym w toku debaty dzisiejszej nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu poruszyć zagadnienia naszego handlu zagranicznego, to nie tylko dlatego, że jest to w dobie obecnej dziedziną niezmiernie skomplikowaną i stwarzającą dla gospodarki niezliczone trudności, ale także dlatego, że, zdaniem moim, wymaga podkreślenia i nacisku fakt, iż handel zagraniczny. wymiana towarów z zagranicą jest nieodłącznym czynnikiem rozwoju i postępu gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SDrozdowski">Wzajemne zazębianie się i oddziaływanie wewnętrznych zjawisk gospodarczych na kształtowanie się obrotów zagranicznych i nawzajem — warunków handlu zagranicznego na koniunkturę wewnętrzną jest oczywiste. W Polsce ta współzależność na przestrzeni 20-lecia naszej niepodległości przejawia się w sposób zupełnie wyraźny. Spadek obrotów z zagranicą jest równoznaczny z okresami kryzysów gospodarczych, a ich wzrost jest oczywistym wskaźnikiem prosperacji. Nie można obrotów towarowych z zagranicą traktować jako zjawiska oderwanego od całokształtu polityki przemysłowo handlowej. Handel zagraniczny jest zjawiskiem, wypływającym z potrzeb polityki gospodarczej Państwa. Wszystkie zasadnicze założenia naszej przebudowy struktury gospodarczej kraju zahaczają o handel zagraniczny, zarówno polityka uprzemysłowienia i rozwoju produkcji, jak zagadnienie poziomu cen rolniczych i cen przemysłowych mają z tym bezpośredni związek. Ale o ile w polityce handlowej wewnętrznej jesteśmy nieskrępowanymi dysponentami, o tyle w handlu zagranicznym dyspozycja naszego Rządu jest uzależniona od co najmniej dwustronnego porozumienia z partnerem zagranicznym, a często wymaga wielokrotnych układów i porozumień. Zwłaszcza w czasach obecnych polityka handlu zagranicznego z jednej strony zwalczać musi olbrzymie przeszkody wszelkiego rodzaju w postaci reglamentacji towarowych i dewizowych, wypływających bądź z autarkicznych kierunków gospodarczych, bądź z trudności, wynikających na skutek daleko idących zmian w układzie stosunków gospodarczych świata powojennego, z drugiej zaś strony stale dążyć musi do dynamizmu, ażeby zaspokajać potrzeby rozwoju gospodarczego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SDrozdowski">Udział Polski w handlu zagranicznym, światowym jest znikomy. Obraca się on stale w granicach około 1 % obrotów światowych, a chociaż można by pocieszać się, że udział ten tylko nieznacznie odbiega od procentowego stosunku z okresu 1929 r., a w ostatnich latach znów wzrasta, tym niemniej trzeba stwierdzić, że rola kraju, odgrywającego w handlu międzynarodowym tak nieznaczną rolę i nie posiadającego przy tym żadnych atrakcyjnych artykułów eksportowych, ani znaczniejszego zapotrzebowania na artykuły produkowane przez kontrahentów, jest niezmiernie trudna.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SDrozdowski">Nikły stosunek obrotów zagranicznych na głowę ludności, wynoszący w Polsce w 1937 r.— 71 zł, gdy w Rumunii 101, w Czechosłowacji 277, w Estonii 277, we Francji 334, w Niemczech 358, w Danii, Holandii, Belgii powyżej 900—1000 zł, jest wykładnikiem naszego słabego rozwoju gospodarczego i wielkich w tym zakresie zaległości do odrobienia. Toteż zasada wzrostu obrotów z zagranicą, stałego rozwoju równoznacznego i równoczesnego z rozwojem potencjału gospodarstwa narodowego jest naczelnym postulatem polityki handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SDrozdowski">P. sprawozdawca budżetu Ministerstwa Przemysłu i Handlu dał nam w swoim drukowanym sprawozdaniu obszerne omówienie kształtowania się naszego przywozu towarów i wywozu. Położył słusznie duży nacisk na sprawę bilansu handlowego, który w naszych warunkach nie może, bez szkody dla podstaw naszej gospodarki, przez czas dłuższy wykazywać salda ujemnego. Jeśli przyjmiemy za słuszne te dwie zasady, to jest konieczność dynamizmu obrotów zagranicznych i utrzymania nadwyżek eksportu nad importem, to jasnym się staje, że ich realizacja możliwa jest tylko na drodze rozwoju ekspansji eksportowej. W żadnym razie nie możemy dla osiągnięcia nadwyżek eksportowych uciekać się do mechanicznych redukcji importu, zwłaszcza iż struktura importu wskazuje na stały stopniowy wzrost pozycji surowców i środków produkcji. W tych warunkach zasadniczym dążeniem naszej polityki handlowej staje się zagadnienie eksportu.</u>
+ <u xml:id="u-40.5" who="#SDrozdowski">Poza normami regulującymi dziś handel zagraniczny w postaci ograniczeń reglamentacyjnych, dewizowych i innych, ogromne trudności napotyka dziś wszelka działalność eksportowa na skutek powikłań natury walutowej i poziomu cen światowych w złocie. Dla zobrazowania tych trudności wystarczy przytoczyć fakt, że 74,3% naszego wywozu kierowane jest na rynki, posiadające ceny w złocie niższe niż w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-40.6" who="#SDrozdowski">Istnieje dziś zasadniczy podział rynków pod kątem widzenia zapłaty za towar. Są to rynki clearingowe i tzw. wolno-dewizowe. Oczywiście, jest dążeniem wszystkich państw, zwłaszcza stosujących reglamentację dewizową, a zmuszonych, jak Polska, do importowania szeregu surowców, które nabyć można tylko na rynkach wolno dewizowych, aby swój eksport ulokować również na rynkach wolno dewizowych bez potrzeby kompensowania go przywozem. Niestety ceny na rynkach wolnodewizowych kształtują się na ogół znacznie niżej niż na rynkach clearingowych. Kiedy jeszcze w roku 1938 stosunek eksportu z Polski do krajów wolno-dewizowych wynosił 63,1% wobec 36,9% wywozu na rynki clearingowe, to już dziś, jak obliczam, na skutek ostatnio zawartych umów handlowych lub będących w toku stosunek ten spadnie do 56% wywozu na rynki wolno-dewizowe wobec 44 na rynki clearingowe. Te przesunięcia nakładają na nas nowe obowiązki w dziedzinie umożliwienia większej aktywności eksportowej na rynki wolno-dewizowe. Należało by się zastanowić, czy nie istnieją możliwości pewnego uprzywilejowania eksportu na rynki wolno-dewizowe w dziedzinie niektórych przepisów reglamentacyjnych czy dewizowych, które by stanowiły zachętę dla eksporterów do podejmowania pewnych wysiłków w tym kierunku. W momencie, kiedy zaczynamy w coraz większym stopniu zaopatrywać się w surowce w drodze rozrachunku clearingowego, co połączone być może ze wzrostem cen tych surowców, należy zwrócić baczną uwagę na to, aby nie stało się to powodem dalszego podrażania kosztów naszej produkcji przemysłowej. Prowadziłoby to w konsekwencji do dalszego ograniczenia naszego wywozu na rynki wolnodewizowe na skutek pogłębiającej się różnicy poziomu cen.</u>
+ <u xml:id="u-40.7" who="#SDrozdowski">Na sprawy importu rozpowszechniony jest niesłuszny pogląd, jakoby import był złem koniecznym a importer jednostką społecznie mniej użyteczną. Istotnie, import w Polsce nie może być stawiany jako wzór dobrej i racjonalnej organizacji. Zbyt wielka ilość importerów towarów zakupywanych za granicą wywołuje ich słabość w stosunku do zagranicy. Kupując małe partie towarów, kupujemy je drogo, nie z pierwszego źródła, nie mamy wpływu na drogę i sposób transportu i ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-40.8" who="#SDrozdowski">Reglamentacja przywozu, która w pierwszym okresie słusznie oparta została na zasadzie tzw. praw nabytych, tj. stabilizowania dotychczasowych importerów, z czasem doprowadziła przez sztywność swoich form do zupełnego wypaczenia struktury handlu importowego. Toteż dobrze się stało, że z inicjatywy p. Ministra Przemysłu i Handlu zwołana została pierwsza konferencja importowa, która przed niedawnym czasem poddała gruntownej i wnikliwej analizie zagadnienia importu. Konferencja pod kątem widzenia interesu publicznego w kolaboracji Ministerstwa z przedstawicielami sfer kupieckich i przemysłowych zbadała gruntownie zagadnienie organizacji, warunków i potrzeb importu. Daje ona podstawy do racjonalizacji naszej polityki handlowej w dziedzinie importu. Konferencja wyraźnie wypowiedziała się w kierunku koncentracji importu przez ustalenie minimalnych niepodzielnych kwot poszczególnych towarów, które mogą być importowane. Będzie to miało dodatni wpływ na warunki zakupu, ale także ułatwi warunki finansowania transakcji importowych, pozwoli na uchwycenie pod nasze wpływy zagadnień transportu i ubezpieczenia.</u>
+ <u xml:id="u-40.9" who="#SDrozdowski">Nie mam zamiaru poddawać tu szczegółowemu omówieniu prac i wyników konferencji importowej. Będzie ona miała niewątpliwie swe następstwa w dziedzinie uzdrowienia naszego handlu. Nie bez znaczenia jest okoliczność, że i moment unarodowienia naszego handlu ma tu swoje miejsce. Na konferencji tej przytoczono cyfry, z których wynika, iż rozdrobnienie importu stoi w ścisłym związku z jego strukturą narodowościową. Stworzenie silnych polskich domów importowych jest istotną potrzebą naszego życia gospodarczego i to nie tylko ze względu na racjonalizację importu, ale i ze względu na rolę, jaką handel powinien odgrywać w zakresie równomiernego zaopatrywania produkcji w surowce i gromadzenia zapasów.</u>
+ <u xml:id="u-40.10" who="#SDrozdowski">Instrumentem w ręku Państwa, wpływającym na kształtowanie się obrotów zagranicznych, jest polityka traktatowa. Warunki dzisiejsze stwarzają niesłychane trudności dla naszych negocjatorów. Z reguły dawny typ traktatu handlowego, opartego na klauzuli największego uprzywilejowania, stał się dziś tylko ramką ogólną, wymagającą szczegółowego wypełnienia treści umów płatniczych, kontyngentowych, celnych, weterynaryjnych itp. Umowy te wobec płynności stosunków zawierane są z reguły na krótkie terminy, najwyżej roczne, i wymagają stałej regulacji we wzajemnym kontakcie z kontrahentami. Powoduje to stan permanentnych rokowań handlowych, obciążających aparat ministerialny i utrudniających wszelką działalność handlową na dłuższą metę. Trzeba stwierdzić, że osiągnięcia naszej polityki traktatowej w warunkach, w jakich ona musi być prowadzona, są na ogół bardzo korzystne.</u>
+ <u xml:id="u-40.11" who="#SDrozdowski">W zakresie opieki nad eksportem rolniczym nasza polityka traktatowa w latach ostatnich oddała znaczne usługi w zakresie kształtowania się cen artykułów rolniczych w Polsce. Szereg traktatów handlowych z niemieckim na czele miało wybitne nastawienie prorolnicze.</u>
+ <u xml:id="u-40.12" who="#SDrozdowski">Nie twierdzę, aby interesy ekspansji przemysłowej nie były odpowiednio doceniane przy negocjacjach handlowych. Chodzi mi o to, aby tak jak w pewnych okresach czasu dominujące interesy rolnictwa znajdowały swój słuszny wyraz w kierunku polityki traktatowej, tak samo interesy przemysłu w stosunku zwłaszcza do tych gałęzi przemysłu, które swoją produkcję w większości lub w znacznej mierze opierają na stosunkach z rynkami zagranicznymi, lub w stosunku do krajów, z którymi obroty rolnicze nie mają dla rolnictwa krajowego istotnego znaczenia, były odpowiednio chronione.</u>
+ <u xml:id="u-40.13" who="#SDrozdowski">Jak doniosłe znaczenie mają sprawy traktatowe i dobry system umów handlowych na kształtowanie się eksportu, mogły służyć przykładem ostatnie miesiące. Na negocjatorów naszych spadł obowiązek zapewnienia zbytu znacznej części towarów, produkowanych przez przemysł przyłączonych ziem Śląska zachodniego. Zadanie to, trzeba stwierdzić, zostało wykonane i dziś możemy uważać problem utrzymania produkcji zakładów przemysłowych na ziemiach odzyskanych w granicach dotychczasowych za rozwiązany na okres najbliższy.</u>
+ <u xml:id="u-40.14" who="#SDrozdowski">Słyszy się często narzekania iż obecna administracja handlu zagranicznego, wymagająca różnego rodzaju zaświadczeń, pozwoleń, opłat itd., powodująca najróżniejsze utrudnienia życia w postaci zarządzeń reglamentacyjnych celnych i dewizowych, o których mówiłem, jest zbyt biurokratyczna, skomplikowana, nie elastyczna, hamująca obroty i powodująca tzw. zmęczenie eksportowe. Istotnie lista formalności wymaganych i instytucyj uczestniczących w tej administracji jest poważna. Lecz nie jest to wynalazek polski. To samo obserwujemy nieomal wszędzie, a przede wszystkim w krajach posiadających ograniczenia dewizowe. Natomiast trzeba stwierdzić, że dążność do uproszczenia i ułatwienia obsługi handlu zagranicznego jest powszechna. Dzięki współpracy Ministerstwa z samorządem gospodarczym pod kątem wspólnego celu — zwiększenia naszej ekspansji wszelkie problemy rozpatrywane i rozwiązywane być mogą ku pożytkowi sprawy. Mam nadzieję, że powołana przez p. Ministra komisja do zbadania i uproszczenia obsługi handlu zagranicznego zdoła dalsze postępy na tej drodze poczynić.</u>
+ <u xml:id="u-40.15" who="#SDrozdowski">Gdy mowa o handlu zagranicznym, nie sposób pominąć zagadnienia Gdyni. Gdynia, o której tutaj już była dzisiaj mowa, zbudowana wysiłkiem całego narodu i jego chluba, jest jedynym naszym handlowym portem, pozostającym całkowicie w naszej dyspozycji. Przez Gdynię przechodzi obecnie 46% naszych obrotów handlowych z zagranicą. Dzisiejszego handlu zagranicznego Polski i jego dynamiki tak bardzo uzasadnionej i potrzebnej nie można sobie wyobrazić bez Gdyni. Ale oto dochodzimy do stanu rzeczy, że Gdynia nie jest już w stanie podołać ciążącym na niej zadaniom, jako port przeładunkowy.</u>
+ <u xml:id="u-40.16" who="#SDrozdowski">Praca w porcie odbywa się bez przerwy w ciągu 24 godzin, co jest rzeczą prawie niespotykaną w innych portach. Zdolność techniczna przeładunku artykułów masowych, a w szczególności rud i złomu żelaznego — rzecz niesłychanie ważna na wypadek jakiejś potrzeby specjalnej—jest całkowicie wyczerpana. Kontynuowanie rozbudowy Gdyni jako portu, a w szczególności dalsze inwestycje w zakresie zwiększenia zdolności przeładunkowej, należy zaliczyć do potrzeb niezbędnych i najpilniejszych. Skoro w preliminarzu budżetowym znajdujemy na ten cel tylko minimalne kwoty, będące raczej obsługą długów, powstałych z tytułu rozbudowy portu w latach poprzednich, niż zaspokojeniem bieżących potrzeb inwestycyjnych, należy poważnie zastanowić się nad tym, czy nie można by rozbudowy Gdyni przyśpieszyć na innej drodze. Mam tu na myśli zagadnienie komercjalizacji portu. Sprawa komercjalizacji portu gdyńskiego ciągnie się od szeregu lat. Formułowano na ten temat szereg projektów, z których żaden nie doczekał się realizacji. Ostatni projekt komercjalizacji portu raczej pogarsza niż polepsza stan obecny. Port gdyński przynosi obecnie zysk eksploatacyjny wstawiany do budżetu w wysokości około5 milionów zł rocznie. Przedsiębiorstwo posiadające zdolność prawną, majątek tej wysokości, co port gdyński, oraz zysk eksploatacyjny około 5 milionów zł rocznie, o ile ten zysk zostałby wydzielony z budżetu państwowego, mogłoby z łatwością w dzisiejszych czasach uzyskać kapitały na inwestycje. Komercjalizacja portu gdyńskiego powinna pójść w kierunku stworzenia dla Gdyni warunków niezależności finansowej od budżetu Państwa, dania jej osobowości prawnej i osiągnięcia przez to właściwych podstaw polityki finansowej. Ponadto port gdyński powinien posiadać swobodę i samodzielność w zakresie polityki personalnej tak niezbędną z punktu widzenia elastyczności działania.</u>
+ <u xml:id="u-40.17" who="#SDrozdowski">Z tego jednoprocentowego udziału naszego w handlu światowym, pozostawiającego nas w tyle za takimi krajami, jak Dania, Szwecja i Norwegia, musimy co prędzej wysunąć się na inne miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-40.18" who="#SDrozdowski">Śmiem twierdzić, że nie bez istotnego znaczenia i wpływu na pozycję Polski w świecie jest jej udział w handlu światowym. Musimy stać się narodem, biorącym żywy udział w wymianie międzynarodowej i czerpać z niej korzyści. Aby to osiągnąć, stawać się musimy narodem coraz bardziej morskim. W tych 80% naszych obrotów, idących drogą morską, dominujące miejsce zajmują produkty przemysłu śląskiego. Śląsk docenia zagadnienie morskie i dlatego woła o nieustanną pracę na morzu.</u>
+ <u xml:id="u-40.19" who="#SDrozdowski">Proszę Panów! Chciałbym w paru słowach przejść do zagadnienia handlu wewnętrznego, a to na skutek tego, że sprawy te znalazły tutaj przed niedawną chwilą naświetlenie, moim zdaniem, najzupełniej fałszywe, być może naświetlenie historyka, ale mam wrażenie, że nieznającego zasad gospodarczych i zasad ekonomii.</u>
+ <u xml:id="u-40.20" who="#SDrozdowski">Proszę Panów! Jeżeli s. Zmigryder-Konopka powiada, że w Polsce istnieje kilkadziesiąt tysięcy straganów, że te stragany są podstawą egzystencji szeregu ludzi i nie mogą się stać podstawą egzystencji rolnika, jeżeli s. Zmigryder-Konopka powiada, że te stragany są uosobieniem biedy, to ja na to muszę powiedzieć, że sytuacja wsi polskiej, która dąży do tego handlu drobnego, jest uosobieniem nie biedy, lecz uosobieniem nędzy.</u>
+ <u xml:id="u-40.21" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.22" who="#SDrozdowski">Nędza ma przed sobą zawsze tylko nędzę, a bieda ma przed sobą możliwości rozwoju. Otóż dążymy do tego, ażeby z nędzy przejść do biedy, a potem dalej. Dlatego też nie mogę się zgodzić z tym, ażeby te stragany, które p. senator Zmigryder-Konopka pragnie zachować jako formę handlu drobnego w Polsce, mogły być dla nas ideałem. Te stragany powodują niski poziom handlu, jaki w Polsce mamy. Są one symbolem handlu polskiego, a tego my nie chcemy. My chcemy mieć taki handel, jaki jest na zachodzie, gdzie tych straganów nie ma. My nie chcemy takich straganów, które dają 10 zł tygodniowo, tylko takie, które dają dochód większy. My mamy ambicję, żeby zarabiać w handlu więcej, żeby w ten sposób wytworzyć kapitał rodzimy. Nie chcemy dążyć do utrzymania tych straganów, my dążymy do ich zlikwidowania, bo chcemy, żeby poziom handlu i jego struktura miały formy wyższe, takie, jakie mamy na zachodzie. P. senator Zmigryder-Konopka powiada dalej, że w Polsce kapitał, ten właśnie, który gromadzą w tych straganach, musi mieć spokój dla swej działalności gospodarczej. W wypadku jakiegoś niepokoju ten kapitał — jak powiada senator Zmigryder-Konopka — ucieka od zapasów i lokuje się w gotówce. Muszę powiedzieć, że to jest wielkie nieporozumienie, znam fakty, ale odwrotne. W momencie niepokoju, kiedy ten kapitał powinien był zdać egzamin wobec Państwa, uciekał on właśnie z lokat gotówkowych do zapasów towarowych, jeżeli nie do innej formy i innego miejsca ukrycia. Dlatego my tego kapitału w Polsce nie chcemy, bo nie chcemy takiego kapitału, który zawodzi, kiedy Państwo przechodzi chwile próby, ale chcemy mieć taki kapitał, który jest z losem Państwa związany nie tylko na chwilę spokoju, ale również na chwilę niepokoju.</u>
+ <u xml:id="u-40.23" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-40.24" who="#SDrozdowski">Dlatego muszę powiedzieć, że te momenty, które przytoczył s. Zmigryder-Konopka, istotnie nie odpowiadają poglądowi gospodarczemu i sytuacji gospodarczej, jaka istnieje w Polsce. My tego rodzaju życia gospodarczego zupełnie w Polsce sobie nie życzymy, abyśmy mieli kapitał strachliwy, unikający losu i niebezpieczeństw, na jakie Państwo jest narażone. S. Zmigryder-Konopka podał nam tutaj jakieś alegoryczne wykresy pięciu kręgów, w których ma się toczyć życie gospodarcze Polski. Mówił, że chcemy jakoby Żydów — „wyobcować” spoza sfery obrotów i stosunków gospodarczych Polski. Otóż ja nie widzę tych pięciu kręgów w całej strukturze gospodarczej Polski, ale widzę tylko jeden wielki krąg, który przeciwnie, — „wyobcować” pragnie z życia gospodarczego to, co w nim jest polskie, bo mogę s. Zmigryderowi- Konopce przytoczyć fakty znane mi z imienia i nazwiska, że kiedy przychodzi polski kupiec i stara się otworzyć interes handlowy, założyć sklep w jakiejś miejscowości, gdzie jest preponderancja żydowskiego handlu, to fabrykanci żydowscy robią zmowę, ażeby temu polskiemu kupcowi, broń Boże, nie sprzedać towaru, żeby — „wyobcować” go poza ramy handlu w Państwie Polskim. Dlatego to wyodrębnienie jest tylko odpowiedzią na te metody w handlu, które stosuje element żydowski. Musimy to robić, bowiem te metody i te sposoby w praktyce są stosowane w życiu gospodarczym przez kupców żydowskich. Na to musimy odpowiedzieć tą samą bronią i tymi samymi metodami, gdyż inaczej nie dojdziemy do stworzenia polskiego handlu i polskiego przemysłu. Jak powiedziałem, życie gospodarcze i życie Państwa należy ugruntować na potędze gospodarczej. Można to tylko i wyłącznie uczynić na takim kapitale, na takich obywatelach i na takim życiu gospodarczym, które z losem Państwa jest związane nie tylko na dobre, ale i na złe chwile.</u>
+ <u xml:id="u-40.25" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Przemysłu i Handlu p. Rose.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Rose: Wysoki Senacie! W zastępstwie p. Ministra Przemysłu i Handlu, który polecił mi wyrazić żal, że choroba i kategoryczny nakaz lekarski uniemożliwiły mu uczestniczenie w dzisiejszej debacie, podczas gdy zmiana terminu dzisiejszego zebrania, o którą prosił, nie była już możliwa — pragnę kilka słów tu powiedzieć — kilka słów tylko, gdyż zadanie moje dziś jest łatwe wobec daleko idącej zbieżności polityki i poczynań Ministerstwa Przemysłu z tym, co tutaj dzisiaj było powiedziane. Cały szereg pp. senatorów zechciał tę zbieżność specjalnie podkreślić, za co im w imieniu p. Ministra Romana pragnę podziękować.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Poczynania Ministerstwa Przemysłu i Handlu, realizowane pod kierownictwem Ministra Romana przez cały resort i zespół urzędników w ścisłym porozumieniu ze sferami gospodarczymi, składają się według terminologii, użytej przez Ministra Romana w jego ostatniej mowie sejmowej, na tę — „narodową politykę gospodarczą”, która musi przejawiać się na wszelkich odcinkach polityki Ministerstwa. Naczelnym zadaniem tej polityki, naczelnym hasłem jest szybkie uprzemysłowienie kraju. Mam wrażenie, że zawsze i ponownie podkreślać trzeba, że polska polityka przemysłowa zawierać musi cechy dynamizmu, czyli musi dążyć do zmiany dzisiejszego stanu rzeczy. Dzisiejsza debata podkreśliła raz jeszcze, że tezy tej już w Polsce specjalnie podkreślać i bronić nie potrzeba, gdyż wszystkie sfery nie tylko przemysłowe, nie tylko kupiectwo, nie tylko rzemiosło, ale również i rolnictwo i szerokie warstwy tzw. konsumenckie rozumieją, że tylko rozbudowa produkcji poza rolnictwem wprowadzić może polskie życie narodowe na właściwe tory i doprowadzić polski stan gospodarczy do tego dobrobytu, który jedynie odpowiedzieć może naszym aspiracjom narodowym.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Jeżeli teraz w kilku słowach poruszę kilka tych specjalnych działów polityki Ministerstwa Przemysłu i Handlu, nad którymi pp. senatorowie dzisiaj specjalnie raczyli się rozwodzić, to przede wszystkim zacznę od polityki kupieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Liczni panowie senatorowie, a zwłaszcza p. senator Barcikowski zechciał tu wysunąć myśli, którym i p. Minister Roman niejednokrotnie, w ostatnich zwłaszcza tygodniach, dawał wyraz. Mam wrażenie, że i uwagi p. senatora Gnoińskiego w zupełności odpowiadają programowi Ministerstwa Przemysłu i Handlu.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">W skrócie powiedzieć można, że wady strukturalne handlu, odziedziczone przez Polskę niepodległą po Polsce podległej, albo, jak to podkreślił p. sen. Klamer, po Polsce niepodległej dawnych wieków, nie mogą być kwestionowane. Jest również faktem, że polityka reglamentacyjna, kartelowa itd., która rozwinęła się po wojnie, wprowadzić może do stosunków handlowych moment statyczny, petryfikując, że tak powiem, ten wadliwy stan rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Idzie o to, żeby te potężne instrumenty polityki gospodarczej wykorzystać w sposób zgodny z interesami Państwa i społeczeństwa. Zespół wszystkich tych środków polityki gospodarczej, połączonej ze specyficznymi środkami, jakimi nowoczesna polityka Państwa rozporządza w zakresie kształcenia zawodowego kupiectwa, w zakresie akcji kredytowej itp., musi się złożyć na tę polską politykę kupiecką, nad podstawami i metodami której Ministerstwo Przemysłu i Handlu pracuje w ścisłym kontakcie z zorganizowanym polskim kupiectwem, jak to raczył podkreślić s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-42.6" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Przechodzę do polityki rzemieślniczej. Mam wrażenie, że również po mowie komisyjnej, wygłoszonej w Komisji Budżetowej przez p. Ministra Romana, prawie w całości temu zagadnieniu poświęconej, niewiele jest do dodania.</u>
+ <u xml:id="u-42.7" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">To, co mówił s. Semkowicz, jest niewątpliwie słuszne. Ta długa lista skarg na {poszczególne działy polityki gospodarczej niewątpliwie ma z punktu widzenia potrzeb rzemiosła swoje uzasadnienie. Ale nie ulega również wątpliwości, że przewekslowanie na wszystkich tych odcinkach polityki gospodarczej na tory prorzemieślnicze nie może być tylko wynikiem prac Ministerstwa Przemysłu i Handlu, nawet gdyby był zrealizowany postulat koncentracji środków polityki gospodarczej na odcinku rzemieślniczym w resorcie Ministerstwa Przemysłu i Handlu. To musi być wynik pracy samego rzemiosła i cel ten nie da się osiągnąć, póki organizacja rzemiosła nie wywalczy sobie należytego miejsca. I dlatego jak najmocniej Ministerstwo Przemysłu i Handlu poparło w zeszłym roku te wysiłki rzemiosła, które zmierzały do zwolnienia organizacyj rzemieślniczych od ograniczeń zawartych w dawnej ustawie przemysłowej. Ograniczenia te w tej chwili padły i organizacje rzemieślnicze mają nieograniczone pole działania przed sobą i muszą fakt ten należycie wykorzystać. Jesteśmy w Ministerstwie przekonani, że wykorzystanie to nastąpi wówczas dopiero, jeżeli samorząd rzemieślniczy, dzisiaj — śmiem twierdzić — niedostatecznie jeszcze zakorzeniony w naszym rzemiośle, nawiąże należytą łączność z najszerszymi sferami rzemieślniczymi. I dlatego przypuszczam, że do tych spraw organizacyjnych będziemy musieli powrócić, bo przy słabej organizacji rzemiosła trudno jest mówić o dobrej polityce rzemieślniczej.</u>
+ <u xml:id="u-42.8" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Dalsze zagadnienie, które tu było poruszone, a które specjalnie duże zainteresowanie wzbudza w resorcie Ministerstwa Przemysłu i Handlu, tj. zagadnienie surowców krajowych, a zwłaszcza surowców krajowych włókienniczych, którym p. senator Beczkowicz zechciał dzisiaj swoje przemówienie poświęcić. Chciałbym program Ministerstwa Przemysłu i Handlu w tej dziedzinie przedstawić w sposób możliwie ścisły i konkretny.</u>
+ <u xml:id="u-42.9" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Celem naszym zasadniczym jest, aby na wzór tego, co ma miejsce w innych państwach, będących w zbliżonym do nas położeniu, zastąpić surowce zagraniczne mniej więcej w zakresie 25% surowców przywożonych. Ta cyfra 25 % praktycznie nie została jeszcze nigdzie przekroczona i przypuszczam, że przedstawia i w naszych warunkach, na razie przynajmniej, pewne maksymum. Z cyfr, cytowanych tutaj przez p. senatora Beczkowicza, wynika, że program ten dotychczas zrealizowany jest u nas zaledwie w połowie. Przy prowadzeniu polityki surowców zastępczych zasadniczo bierzemy pod uwagę wszystkie surowce, które w kraju produkowane być mogą, a więc przede wszystkim len i konopie łącznie z ich przetworem, który nazywamy kotoniną, jak również sztuczne włókna celulozowe, a wreszcie sztuczne włókna kazeinowe, zwane lanitalem.</u>
+ <u xml:id="u-42.10" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Zadaniem naszym musi być zapewnienie należytego zbytu dla surowców krajowych i mam wrażenie, że pod tym względem mamy wobec producentów surowców krajowych sumienie czyste. Mam wrażenie, że nie można wskazać wielu przykładów, przy których surowce krajowe włókiennicze w ostatnich latach nie znajdywałyby zbytu i — dodam — stosunkowo rentownego zbytu. Nie można jednak prowadzić na tym odcinku — jeżeli tak można powiedzieć — polityki próżni i wstrzymywać dopływu surowców zagranicznych, chociaż surowców krajowych nie ma, jeżeli rynek produktów włókienniczych potrzebuje, a życie gospodarcze Polski surowców tych dostarczyć nie może.</u>
+ <u xml:id="u-42.11" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Przyrost bawełny w ostatnich trzech latach powiększył się istotnie, ale czy potrzebuję podkreślać, że konsumcja na głowę ludności znakomicie wzrosła w ciągu tych ostatnich trzech lat, że wyniszczenie było w zakresie artykułów włókienniczych po kryzysie specjalnie głębokie, że nie możemy dziś powrócić do cyfr sprzed lat, zapominając o tym wielomilionowym przyroście ludności, który wszakże także musi być odziany.</u>
+ <u xml:id="u-42.12" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">A więc jeżeli przy pełnym zapewnieniu zbytu dla surowców krajowych, jednak rynek wymaga dalszych produktów włókienniczych, to mam wrażenie, że choćby w tym celu, ażeby nie rozwierały się przysłowiowe nożyce cen, musimy temu niezbędnemu przywozowi zadośćuczynić. Ale powtarzam, to nie zwalnia nas i nie może nas zwolnić ani na chwilę od trwałej troski o to, żeby odsetek krajowych surowców konsekwentnie, stale i programowo wzrastał. Cyfry na najbliższe lata zostały Panom przedstawione przez p. senatora Beczkowicza i zapewnić Panów mogę, że w chwili obecnej pracujemy w Ministerstw Przemysłu i Handlu nad tym, aby w r. 1940 dalszy poważny przyrost konsumcji krajowych surowców zrealizować.</u>
+ <u xml:id="u-42.13" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Jeżeli chodzi o te surowce, które ziemie wschodnie interesują, tj. o len i konopie, to tutaj bardzo poważny wysiłek będzie musiał być zrobiony na odcinku produkcji rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-42.14" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Jeżeli idzie o konopie, które są tańsze z tych dwóch surowców i bardziej powszechnie wobec tego nadają się do stosowania, to jeszcze w tej chwili konopie w produkcji rolnej odgrywają rolę na pewno zupełnie niedostateczną. Jesteśmy przekonani, że przez zapewnienie zbytu dla tego włókna produkcja rolna za zapotrzebowaniem nadąży.</u>
+ <u xml:id="u-42.15" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Trudniej trochę przedstawia się kwestia zapewnienia należytego zbytu materiałów czysto lnianych. To, że w całym szeregu państw zachodnich bogatszych od nas konsumcja na głowę ludności tkanin czysto lnianych jest większa, jest faktem, któremu przeczyć oczywiście nie można, boć niestety konsumcja tkanin czysto lnianych jest funkcją zamożności społeczeństwa. To, co przy naszym stanie zamożności można zrobić, oczywiście zrobić należy. Ale pamiętać trzeba o tym, że zastępowanie tanich tkanin tym droższym produktem jest rzeczą szczególnie trudną.</u>
+ <u xml:id="u-42.16" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Specjalnie p. senator Beczkowicz zechciał poruszyć sprawę Żyrardowa, który w tej chwili znajduje się — bez względu na to, czy gestię sprawuje Państwowy Bank Rolny, czy Bank Gospodarstwa Krajowego — w gestii państwowej. Oczywiście naturalnym jest, że ze sfer rolniczych wychodzi postulat, żeby tę placówkę dzisiaj Państwo rozbudowywało. Mamy ciężki kłopot, jak ten postulat pogodzić z innym postulatem i w tej Izbie nieraz podkreślanym, aby nie istniał nadmierny etatyzm, zwłaszcza etatyzm w zakresie przemysłu przetwórczego.</u>
+ <u xml:id="u-42.17" who="#komentarz">(Głos: Wam rolnikom oddać.)</u>
+ <u xml:id="u-42.18" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Jeżeliby tylko chodziło o to, byłoby to bardzo łatwe zagadnienie, tylko że idzie o doprowadzenie bardzo znacznej nowej gotówki do tego przedsiębiorstwa, a z tym jest trudno w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-42.19" who="#komentarz">(Głosy: W dzierżawę oddać.)</u>
+ <u xml:id="u-42.20" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">W każdym razie podkreślić pragnę, że tu chodzi o konieczność zainwestowania poważnych sum i nad tym nie można przejść w tej chwili do porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-42.21" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Przechodzę do zagadnienia Gdyni, które było również tutaj poruszane przez szereg p.p. senatorów.</u>
+ <u xml:id="u-42.22" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Co do inwestycyj, które się w Gdyni prowadzi, to już p. Minister Przemysłu powiedział, że maksymum tego, co można robić, robimy z chwilą, kiedy budżet Ministerstwa Przemysłu i Handlu w przeszło 50% przeznacza się na cele morskie. Sprawa dostosowania ustroju portu Gdyni do potrzeb życia gospodarczego jest w toku ostatecznego — mam wrażenie — opracowania. Idzie o to, ażeby rzeczywiście nastąpiło usprawnienie i uelastycznienie administracji portu w ten sposób, ażeby Gdynia nie utraciła nadrzędnego charakteru portu polskiego w życiu gospodarczym. Mam wrażenie, że projekt, który w tej chwili realizujemy, temu postulatowi zadośćuczynił. Projekt ten będzie teraz skonfrontowany z zainteresowanymi kołami gospodarczymi i jak tylko ta konfrontacja nastąpi, wejdzie cała ta sprawa w fazę ostatecznej finalizacji.</u>
+ <u xml:id="u-42.23" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Wreszcie chciałbym tylko w trzech słowach odpowiedzieć na uwagi p. senatorki Szelągowskiej, dotyczące wprowadzenia w życie przepisu art. 376 kodeksu handlowego, który wymaga obowiązkowej rewizji spółek akcyjnych przez buchalterów.</u>
+ <u xml:id="u-42.24" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Rozporządzenie to dotychczas nie ukazało się dlatego, że obecnie spółki akcyjne podlegają rewizji ze strony rewidentów fiskalnych Jest nie do pomyślenia, żeby wprowadzać drugi i zupełnie innej urzędowej kontroli i żeby pomiędzy dwiema kategoriami rewidentów różnych resortów nastąpiła pewnego rodzaju konkurencja, Nawiasem mówiąc, konkurencja ta obarczyłaby życie gospodarcze sumą, wynoszącą mniej więcej 4 miliony złotych. Dlatego też do zagadnienia tego musimy przystąpić uważnie, rozumiejąc oczywiście, że dla buchalterów przedstawia ono pierwszorzędne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-42.25" who="#PodsekretarzStanuwMinisterstwiePrzemysluiHandlup">Mam jednak wrażenie, że bodaj jeszcze ważniejsze jest inne zagadnienie, którego realizacja jest w tej chwili może łatwiejsza, mianowicie chodzi o kwestię prawnego uregulowania zawodu i tytułu buchaltera. Sprawy te zostały również wysunięte przez zainteresowane koła i są obecnie precyzowane. Ministerstwo będzie dążyć do jak najbardziej aktywnego poparcia tych wysiłków i, przypuszczam, że w ten sposób przyjdzie z efektywną pomocą buchalterom, którzy niewątpliwie na tę pomoc zasługują.</u>
+ <u xml:id="u-42.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#WicemarszalekPawelec">Lista mówców została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#WicemarszalekPawelec">Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#komentarz">(S. Kobylański:</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#WicemarszalekPawelec">Zrzekam się głosu.)</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#WicemarszalekPawelec">Rozprawa nad preliminarzem budżetowym</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#WicemarszalekPawelec">Ministerstwa Przemysłu i Handlu została wyczerpana.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#WicemarszalekPawelec">Wpłynęła interpelacja s. Kornkego, którą przyjmuję do laski marszałkowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#WicemarszalekPawelec">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SekretarzsRadziwill">Interpelacja s. Kornkego do p. Prezesa Rady Ministrów w sprawie odznaczeń niepodległościowych dla b. uczestników powstań śląskich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#WicemarszalekPawelec">Interpelację tę prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#WicemarszalekPawelec">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#WicemarszalekPawelec">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#WicemarszalekPawelec">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 12.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..ba30708
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/header.xml
@@ -0,0 +1,118 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00011-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>11 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>11 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">11</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-15</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok" role="speaker">
+ <persName>Człowiek wet — jego zdrowie, dom, szkoła, książka, gazeto, radio muszą znaleźć dużo poważniejsze uwzględnienie w obecnym życiu wsi i muszą znaleźć odpowiednie poparcie i podstawy dla swojej pracy w zdecydowanym stanowisku całego Rządu. Nawet tam, gdzie polityka Rządu powinna iść drogą żelaznej konsekwencji, na odcinku walki o samowystarczalność rolniczą, zmniejszenia przywozu z zagranicy nie widzimy dostatecznej stanowczości. Sprawa popierania przerobów włókna lnianego i konopnego pozostawia wiele do życzenia. Lepiej jest na odcinku oleistym. W czasie dyskusji nad budżetem Ministerstwa Przemysłu i Handlu p. Minister Przemysłu i Handlu był łaskaw stwierdzić, że w tej chwili produkcja lniana i konopna w Polsce spotyka się z należytą opieką Rządu. Rzeczywiście Rząd tę opiekę daje w dość wysokich rozmiarach, natomiast nie możemy powiedzieć, ażeby zagadnienie to zostało w sposób należyty w Polsce rozwiązane. Trudno jest dziś, przy wzmagającej się produkcji lnianej i konopnej na terenie państw zagranicznych liczyć wyłącznie na eksport naszego włókna lnianego i konopnego. Musimy liczyć przede wszystkim na stałe zapotrzebowanie wewnątrz kraju i pod tym względem musimy stwierdzić, że polityka Rządu nie zawsze doprowadzona jest do ostatecznej konsekwencji, bo przecież musimy pod tym względem zapewnić naszej produkcji trwałą, systematyczną opiekę, a nie tylko opiekę doraźną na dany rok.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski" role="speaker">
+ <persName>Minister Rolnictwa i Reform Rolnych p. Poniatowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych" role="speaker">
+ <persName>Obok troski o byt ośmiomilionowej rzeszy Polonii zagranicznej, obok wysiłków, zmierzających do zapewnienia emigrantowi polskiemu jak najlepszej opieki prawnej, moralnej i kulturalnej, obok stałego realnego zainteresowania postulatem dostępu do obszarów kolonialnych,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="psHasbacha" role="speaker">
+ <persName>p. s. Hasbacha.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStano" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stano</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjanSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="RadyNaczelnejOZNbedacprzejawem" role="speaker">
+ <persName>Rady Naczelnej O. Z. N., będąc przejawem</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
+ <persName>S. Barcikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBruski" role="speaker">
+ <persName>S. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
+ <persName>S. Bundzylak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGiedroyc" role="speaker">
+ <persName>S. Giedroyć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHasbach" role="speaker">
+ <persName>S. Hasbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKaminski" role="speaker">
+ <persName>S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
+ <persName>S. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Machay</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLazarski" role="speaker">
+ <persName>S. Łazarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalicki" role="speaker">
+ <persName>S. Malicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalski" role="speaker">
+ <persName>S. Malski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
+ <persName>S. Morawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzedpelski" role="speaker">
+ <persName>S. Przedpełski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadziwill" role="speaker">
+ <persName>S. Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSlaski" role="speaker">
+ <persName>S. Śląski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWrobel" role="speaker">
+ <persName>S. Wróbel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..b1867ba
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00011-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,624 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie stenograficzne</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">z 11 posiedzenia w dniu 15 marca 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Zagranicznych Józef Beck, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStano">w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski i Michał Wierusz-Kowalski.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStano">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStano">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 7.)*</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStano">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Rosadę i Wielowiejskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowiejski.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Protokół 9 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 10 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwił swą nieobecność na 10 posiedzeniu Senatu s. Koc.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na dwa dni z powodu choroby s. Miklaszewskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych — sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! W zupełnie wyjątkowym okresie przypadają tegoroczne rozważania Izb ustawodawczych nad budżetem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W bardzo małych odstępach czasu odwiedzili stolicę naszego Państwa kolejno ministrowie spraw zagranicznych: Niemiec, Italii, ostatnio sojuszniczej Rumunii. W niedługim czasie Minister Józef Beck odwiedzi Londyn. Wydaje się, że wizyta ta nie wyczerpie cyklu najbliższych rozmów kierownika naszego resortu zagranicznego z kierownikami tego samego resortu w innych państwach. Ten wyjątkowo ożywiony okres odwiedzin i rozmów wskazuje na to, iż Polska jest ośrodkiem zainteresowań państw europejskich, że nie masz w Europie państwa, dla którego stosunek Polski do aktualnych problemów międzynarodowych mógłby być rzeczą drugorzędną lub obojętną. Jeżeli dziś możemy uczynić tę konstatację w pełnym poczuciu tego, iż nie ma w niej ani krzty zdawkowego frazesu, to jest to skutek przyjęcia przez społeczeństwo szeregu zasad, które, na szczęście, dla opinii naszej stały się już dziś niewzruszalnymi kanonami.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SKatelbach">Nie wdając się w analizę politycznych działań Ministerstwa Spraw Zagranicznych — pragnę skorzystać z roli sprawozdawcy budżetu tego resortu, aby na temat tych zasad wypowiedzieć kilka uwag.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SKatelbach">Przed z górą stu laty powiedział znakomity teoretyk wojny gen. pruski Karol von Clausewitz, że — „wojna jest tylko dalszym ciągiem polityki, prowadzonej innymi środkami”. Ta prawda o ścisłym związku, niemal tożsamości wojny i polityki zagranicznej nie straciła dotąd nic ze swej żywotności. Przeciwnie, zarówno ubiegłe stulecie, jak dzieje najnowsze potwierdzają w całej pełni tę zasadę.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SKatelbach">Wynikają stąd bardzo ważne a różnorodne konsekwencje, zwłaszcza zaś dla kraju, o którym Marszałek Śmigły Rydz pisał w 1926 r., że spośród wszystkich państw kontynentu europejskiego ma tak wyjątkowe położenie, iż na tej wyjątkowości winna być skoncentrowana codzienna myśl każdego obywatela Polski. Jeśli chodzi o te konsekwencje, to przede wszystkim trzeba podkreślić bardzo podobne wymagania psychologiczne, stawiane kierownikom obu dziedzin: wojny i polityki zagranicznej, z drugiej zaś konieczność stworzenia dla obydwu dziedzin szczególnej pozycji w życiu Państwa, konieczność zabezpieczenia kierownictwa jednej i drugiej od tego, aby przemijające potrzeby dnia nie wdzierały się do nich i nie tamowały działalności obliczonej nie na krótką falę, lecz na potrzeby dziejowe, wreszcie konieczność ścisłego współdziałania kierownictw obydwu dziedzin.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SKatelbach">Marszałek Piłsudski, który był w jednej osobie i wielkim wodzem i wielkim mężem stanu, miał głęboką świadomość tego ścisłego związku pomiędzy obydwoma dziedzinami. W 1923 r. powiedział: — „wojnę się prowadzi dla polityki, bez niej nie ma wojny — są one nieodłączne od siebie”. Lecz mniejsza o cytaty. Całe życie Piłsudskiego, Jego czyny świadczą o tej prawdzie lepiej i głębiej, niż słowa Komendanta.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SKatelbach">W Polsce od zarania jej odrodzonej niepodległości czynniki negatywno-opozycyjne, zwłaszcza wrogie Piłsudskiemu, uniemożliwiały stworzenie dla kierownictwa spraw wojny i kierownictwa polityki zagranicznej takiej pozycji odrębnej i takiego między nimi współdziałania, jakie ze względu na dobro i byt Państwa jest dla tych dziedzin konieczne. Toteż cała działalność Piłsudskiego od chwili ustąpienia ze stanowiska Naczelnika Państwa w 1922 r. aż do objęcia pełni władzy w 1926 r. obraca się właśnie dookoła tego, aby zdobyć i zapewnić w Polsce dla kierownictwa spraw wojny i kierownictwa spraw polityki zagranicznej odpowiednią pozycję i odpowiednie warunki wzajemnego współdziałania, umożliwiające im działalność, która jest dla rozwoju i niepodległego bytu państwowego niezbędna. Od chwili objęcia pełni władzy Marszałek bezzwłocznie przystępuje do dzieła i pracuje nad nim przez cały czas swych rządów, aby pozostawić nam stan rzeczy możliwie najbliższy Jego poglądowi na te sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SKatelbach">Na czym polega istota pozycji, jaką Wielki Zmarły pozostawił po sobie w spuściźnie dla kierownictw owych obydwu najbardziej — że tak powiem — — „niepodległościowych dziedzin bytu państwowego? Polega ona na tym, że nie zdejmując z tych kierownictw rzeczywistej odpowiedzialności przed narodem za celowość i skuteczność ich działania w rzeczach wielkich, zabezpieczył je jednak przed dezorganizacyjnym i demoralizacyjnym mieszaniem się na każdym kroku elementów niepowołanych do rządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#SKatelbach">Istota tych ugruntowanych przez Piłsudskiego warunków wzajemnego współdziałania pomiędzy kierownictwami obydwu dziedzin polega na dwóch punktach. Po pierwsze na tym, iż głowa Państwa, Pan Prezydent Rzeczypospolitej bierze istotny, bo bezpośredni, żywy udział w powyższych sprawach i ma możność decydującego na nie wpływania. Po drugie na tym, że kierownictwo dziedziny wojennej, mające wgląd w całość życia państwowego, jako odpowiedzialne za siłę obronną i w ogóle siłę wojenną Państwa, odpowiedzialne za to, by siła ta zdolna była sprostać zadaniom, jakie nakładają na nią właśnie potrzeby polityki zagranicznej, ma zapewniony udział w odpowiedzialności za ustalanie zasadniczych wytycznych polityki zagranicznej oraz za zasadnicze posunięcia w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SKatelbach">Wypadki ostatnich dni, a nawet godzin oświetlają w sposób jaskrawy dodatnie strony takiego ustroju naszej polityki zagranicznej.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#SKatelbach">Według ostatnich wiadomości nastąpiło wyodrębnienie Słowacji w formę niepodległego państwa. Rząd Słowacji zwrócił się w ciągu dzisiejszej nocy do Rządu Polskiego o uznanie tego stanu rzeczy. Równocześnie prezydent Hacha złożył w ręce kanclerza Hitlera w Berlinie losy swego państwa, wobec czego musimy liczyć się z faktem, że państwo czeskie, jako samodzielny organizm polityczny, przestaje istnieć. Odpowiedź czeska na ultimatum Węgier została uznana przez rząd węgierski za niewystarczającą, zaś wojska węgierskie wkroczyły na Ruś Przykarpacką.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#SKatelbach">Ustosunkowanie się Rządu Polskiego do tych zjawisk opierać się będzie na zasadach zakomunikowanych przez p. Ministra Spraw Zagranicznych na posiedzeniu senackiej Komisji Spraw Zagranicznych w dniu 11 marca r. b.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#SKatelbach">Sądzę, że nikt z obiektywnie czujących i myślących w Polsce ludzi nie zaprzeczy, iż kierownik naszej polityki zagranicznej okazał się konsekwentnym realizatorem poglądów Marszałka Piłsudskiego na zadania i metody pracy resortu spraw zagranicznych. A ci, którzy znaczenia tego faktu nie chcą zrozumieć, źle służą Ojczyźnie.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! Wydaje mi się, że wypowiedziane uwagi określają dostatecznie zupełnie wyjątkową rolę, jaką ma do spełnienia resort, którego budżet dziś rozważamy. A przecież resort ten poza działem najgłówniejszym, ściśle politycznym, obejmuje zasięgiem swym rozległy kompleks spraw, związanych jak najściślej z obrazem polskiej rzeczywistości. Na Komisji Budżetowej mieliśmy możność szczegółowego omówienia trzech zagadnień tego kompleksu, muskowicie: zagadnienia Polonii zagranicznej, emigracji oraz sprawy kolonii i surowców.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#SKatelbach">Przy omawianiu pierwszego zagadnienia zwróciłem uwagę na fakt, jak mi się zdaje, za mało wciąż podkreślany, a bardzo ważny, że wszystkie państwa graniczące z Polską, w których żyją nasi bracia, rządzone są bądź autorytatywnie, bądź totalnie. A już, że tak powiem, z natury i charakteru tego typu ustrojów wynikają dla mniejszości narodowych konsekwencje, utrudniające w ramach takich ustrojów swobodę ich narodowo-kulturalnego rozwoju. Okazało się więc, że wśród państw, sąsiadujących z Polską, Polska jest jedynym państwem rządzonym w takich ramach konstytucyjnych, które ten rozwój w pełni gwarantują. Nasza Konstytucja, tworzona w okresie zwyciężających niemal wszędzie wokół nas haseł totalistycznych, zadała ostatecznie kłam szerzonej przez długie lata w święcie legendzie o nas, jako kraju rzekomego ucisku narodowościowego. Dziś — powtarzam to już po raz drugi w tej Wysokiej Izbie — w otaczającym nas święcie stanowimy, bez cienia przesady, oazę, w której obywatel niezależnie od swego pochodzenia, narodowości i wyznania może żyć swobodnie i swobodnie kultywować swe odrębności kulturalno narodowe. Taka jest nasza postawa w odniesieniu do zagadnień mniejszości narodowych w Polsce. Nasze, polskie mniejszości zamieszkują w państwach graniczących z Polską. Zastanawiając się nad ich losem mamy prawo i obowiązek mówienia prawdy, a nie owijania rzeczy w bawełnę. Mówimy tę prawdę nie gwoli komplikowania stosunków Państwa Polskiego z naszymi sąsiadami. Nie rozbijanie się o trudności, które niewątpliwie istnieją — dowodziła niedawno trafnie Deutsche Diplomatisch Politische Korespondenz—lecz przezwyciężanie tych trudności i ich rozwiązywanie jest celem obustronnej polityki, zarówno Polski jak Niemiec. Podzielamy to zdanie w całej pełni. I nam chodzi o przezwyciężanie trudności. Jedną z najniezawodniejszych dróg, prowadzących do osiągnięcia tego celu, jest szczere stawianie kwestii, pozbawione wszelkich złośliwości i inwektyw. Niestety, część prasy niemieckiej jest widocznie odmiennego zdania. Moje spokojne wypowiedzi na Komisji Budżetowej Senatu na temat położenia Polaków w Niemczech najzupełniej niepotrzebnie wytrąciły redakcje niektórych pism niemieckich z równowagi. Jedno z nich zwłaszcza wystrzeliło bardzo ciężkim ładunkiem. Musiał tu widocznie podziałać — „genius loci”. Pismo to bowiem wychodzi w centrum niemieckiego ciężkiego przemysłu wojennego na zachodzie Niemiec.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#SKatelbach">Położenie braci naszych w państwach graniczących z Polską nie jest zadowalające. Obowiązkiem naszym i naszym prawem narodowym jest uczynić wszystko, aby uległo ono poprawie. I tego prawa się nie wyrzekniemy. Wierzymy, że zarówno Polacy z Niemiec, Sowietów, Litwy, Łotwy, Rumunii, jak też bracia nasi we Francji, Stanach Zjednoczonych, w przeżywającej dziś okres natężenia nacjonalizmu Brazylii oraz w innych państwach trwać będą niezłomnie w przywiązaniu do swej narodowej i kulturalnej Macierzy. III Zjazd Polaków z zagranicy, który latem roku bieżącego odbędzie się w Warszawie, stanie się nową manifestacją nierozerwalnych więzi, łączących 8-milionową rzeszę naszych rodaków z zagranicy z Macierzą.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#SKatelbach">Poza zagadnieniem wielomilionowej Polonii zagranicznej, której sprawami zajmują się powołane specjalnie do tego krajowe organizacje społeczne, w zasięgu bezpośrednich zainteresowań resortu Ministerstwa Spraw Zagranicznych znajduje się dziś olbrzymi kompleks spraw emigracyjnych, jak również spraw kolonialnych i surowcowych.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#SKatelbach">W sprawozdaniu, wygłoszonym na Komisji Budżetowej Senatu, miałem możność szerszego omówienia obu tych zagadnień. Dziś stoimy — jeżeli chodzi o sprawy kolonialne — wobec faktu, którego znaczenie pragnę z całą wyrazistością z tej trybuny podkreślić. Oto przed niedawnym czasem obradowała w Warszawie Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego. Na porządku dziennym obrad tego organu Obozu znalazły się zagadnienia kolonialne, a w dniu 1 marca Rada Obozu na swym plenarnym posiedzeniu przyjęła w sprawie tych zagadnień szereg uchwał, które śmiało można uważać za pierwsze gruntowne, wszechstronnie przemyślane sformułowanie polskiego programu kolonialnego. Program ten jest niczym więcej jak próbą — że się tak wyrażę — skodyfikowania dążeń i tęsknot, tkwiących już głęboko w świadomości całego narodu. W ten sposób zrozumiany został on za granicą, czego dowodem są liczne komentarze prasy różnych państw.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#SKatelbach">Odbyliśmy długą, często ciężką tułaczą drogę własnych doświadczeń, która doprowadziła nas do sformułowania takiego programu. Chcę przez to powiedzieć, że nie jesteśmy narodem, który staje wobec tego zagadnienia, opierając się wyłącznie tylko na ściśle gospodarczym rachunku, wypływającym ze stwierdzenia, iż za niezbędne surowce musimy płacić dewizami, na których nadmiar, niestety, nie możemy narzekać. Gdyby tylko do tego miała się sprowadzać cała sprawa, uważalibyśmy, że słabo wyglądają nasze tytuły do posiadania własnych obszarów kolonialnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#SKatelbach">Tymczasem dzisiejsze tytuły do posiadania obszarów kolonialnych uległy zmianie. 2eby korzystać z kolonii, trzeba najpierw być w niej — jak to już mówiłem — obecnym fizycznie i duchowo. A na tę obecność możemy się zdobyć właśnie my — kraj, będący w pomyślnej sytuacji ludnościowej, kraj, który jak dotąd marnuje etnicznie polski element, dopuszczając do jego wolnej emigracji do różnych państw, w których ulega on wynarodowieniu, a nawet prześladowaniu. Ten rodzaj emigracji — to „malum necessarium”, owo — „zło konieczne^11^, którego ujemne skutki można tylko załagodzić, lecz nie można ich usunąć. Czuwa nad tym załagodzeniem Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Natomiast — „polskie dążenia kolonialne, jak głosi jedna z uchwał</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#RadyNaczelnejOZNbedacprzejawem">żywotnych potrzeb i troski o przyszłość narodu polskiego, są jednym z najważniejszych czynników polskiej racji stanu. Idea kolonialna stanowi wartość twórczą, która winna być rozwijana na każdym odcinku życia społecznego”. Rząd całkowicie docenia ważność tej idei. Wyrazem tego zrozumienia jest to, że już kilkakrotnie stwierdzał, iż z chwilą wszczęcia dyskusji kolonialnej w skali międzynarodowej zastrzega sobie prawo wysunięcia również swoich zainteresowań w tej materii.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">uzasadnionym naszą sytuacją ludnościową i gospodarczymi potrzebami, obok zadań propagandowych resort Ministerstwa Spraw Zagranicznych poświęca baczną uwagę skomplikowanej sprawie emigracji żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Jesteśmy świadkami paradoksu, że w dobie zaostrzenia się antysemityzmu nawet w takich państwach, w których zagadnienie żydowskie dawniej nie istniało, Polska stanęła wobec przypływu kilkunastu tysięcy 2ydów i że z państw o największej na świecie podaży emigracyjnej stała się krajem imigracji żydowskiej. Ten paradoks potęguje w społeczeństwie polskim wzmaganie się nastrojów niezadowolenia. W przekonaniu społeczeństwa polskiego zagadnienie żydowskie, abstrahując od aspektów wewnętrznych, jest z natury swej zagadnieniem światowym i nie może być wskutek tego traktowane w płaszczyźnie jednostronnej akcji ratowniczej, na przykład dla 2ydów niemieckich. Same Niemcy zresztą postawiły je w szeregu aktualnych spraw międzynarodowych. Fakt wprowadzenia przez różne państwa, jak Rumunia, Węgry, Włochy, ustawodawstwa specjalnego dla Żydów, podkreślił jeszcze hardziej międzynarodowy charakter zagadnienia. A podstawowym elementem żydowskiej akcji emigracyjnej, pojętej w skali światowej, musi być przede wszystkim żydowstwo polskie. Nie tylko ze względu na jego najwyższe skupienie liczebne w Europie. 2ydzi niemieccy, ze względu na ich strukturę gospodarczo-finansową, nie stanowią zdatnego i należycie przygotowanego materiału do zadań kolonialnych. Odwrotnie, 2ydzi z Polski—jest to strukturalnie element najlepiej przygotowany do akcji emigracyjno-kolonialnej, dowodem czego jest wybitny, pionierski udział żydostwa polskiego (35% ogółu 2ydów) w akcji palestyńskiej. Element ten reprezentuje w Polsce milionowe rzesze. Czują i rozumieją one swą odrębność. Te wielomilionowe rzesze czekają na chwilę, w której opuszczą granice Rzeczypospolitej, udając się bądź do Palestyny, bądź też na inne tereny dla nich dostępne. Mnożą się w ostatnich czasach projekty sfinansowania masowej emigracji 2ydów. Rodzą się one poza Polską oraz w Polsce. Na terenie międzynarodowym sprawa ta weszła w stadium ożywionych dyskusyj. Muszę stwierdzić, że wszystkie te przejawy śledzone są pilnie przez nasz resort spraw zagranicznych. Mało tego, resort ten stale czynnie współdziała w kierunku znalezienia konstruktywnego planu rozwiązania sprawy emigracji żydowskiej w skali międzynarodowej. Sprawa ta była między innymi tematem wspólnych rozważań polsko-rumuńskich w czasie ostatniej wizyty Ministra Spraw Zagranicznych tego kraju w Polsce. Rząd Polski nie może bowiem dopuścić do tolerowania wytwarzającego się stanu, który potęguje falę zrozumiałego zaniepokojenia opinii polskiej, do zaognienia i tak dostatecznie zaognionej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Stopień tego zaognienia mógłby być znakomicie złagodzony, gdyby żydzi w Polsce zgodnie jednomyślnie i czynnie poparli usiłowania Rządu polskiego w sprawie przyśpieszenia emigracji elementu żydowskiego z Polski. Niestety, skłócone miedzy sobą społeczeństwo żydowskie, silne i jednolite w defensywie, w obronie, nie okazuje jednolitej woli współdziałania z Rządem w sprawie stworzenia konstruktywnego planu emigracyjnego. Odnosi się wrażenie, że tego planu nie chce, że łudzi się wciąż nadzieja, że zmieni się — „klimat” w sprawie żydowskiej i Żydzi zostaną w diasporze polskiej. Wskutek takiego stanowiska nie zanosi się wciąż, niestety, na to, aby znalazł się okrągły stół, przy którym strona polska i strona żydowska wspólnie, rzetelnie i pozytywnie przygotowywałyby, a potem realizowały obustronnie postulat emigracji żydowskiej z Polski.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Złudzenia czy rachuby żydowskie na zmianę — „klimatu w świecie w sprawie żydowskiej są zjawiskiem najbardziej niepokojącym. Są to rachuby niczym nieuzasadnione, krótkowzroczne, biedne. Mimo iż utrudnia in one akcję Rządu Polskiego na terenie międzynarodowym, na pewno nie wpłyną na osłabienie tempa tej akcji. Przeciwnie, wzmogą ja. Wzmożenie to bowiem w żywotnych interesach naszego narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">W przedłożeniu rządowym, dotyczącym bytu Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rok 1939/40. w rubryce dochodów przewidziano sumę zł 8.603.200. Jest ona w stosunku do zeszłorocznego budżetu mniejsza o zł 176.000. Zmniejszenie to jest realnie uzasadnione pozycją .zwrot pożyczek udzielonych z funduszu pomocy kredytowej Polakom za granicą”.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Uzasadnione jest również podwyższenie pozycji wydatkowych Ministerstwa Spraw Zagranicznych w preliminarzu na rok 1939/40. Wyjątkowe ożywienie sytuacji międzynarodowej spowodowało rozszerzenie różnych agend Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W roku ubiegłym wydatki wyrażały się sumą zł 39.243.000, gdy w uchwalonym przez Sejm preliminarzu na rok bieżący wynoszą zł 42.203.000, to znaczy wzrosną o zł 2.960.000. Początkowo wzrost ten określony był sumą 2.135.000 złotych, lecz Sejm wprowadził szereg poprawek, które powiększyły tę sumę o zł 825.000, przeznaczając ją na wydatki nie objęte pierwotnym preliminarzem. O tę sama sumę zwiększone zostały dochody. W wydatkach suma 825.000 zł przeznaczona będzie na: 1) Urządzenie III Zjazdu Polaków z zagranicy (100.000 zł), 2) utworzenie placówki dyplomatycznej w Ameryce Południowej w Chile oraz urzędu konsularnego w Kłajpedzie (355.000 zł). 31 wzmocnienie etatu osobowego oraz kredytów rzeczowo-administracyjnych w urzędach zagranicznych (295.000 zł), 4) Bibliotekę Polską w Paryżu (75.000 zł).</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Sądzę, że pierwsza pozycja, dotycząca III Zjazdu Polaków z zagranicy, nie wymaga szerszego uzasadnienia. Znaczenie takich zjazdów jest powszechnie zrozumiałe. Pragnę tylko podkreślić, że w ramach Zjazdu odbędzie się Złot Młodzieży Polskiej z zagranicy, na który ma się zjechać młodzież ze wszystkich terenów Polonii zagranicznej w liczbie około 1.000 osób; w tym przede wszystkim kierownicy pracy społecznej wśród młodzieży.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Druga pozycja, dotycząca utworzenia stałego przedstawicielstwa w Chile i konsulatu w Kłajpedzie, nie wymaga również szerszego uzasadnienia. I w jednym i w drugim wypadku zrozumiałe względy natury gospodarczo-handlowej przemawiają za utworzeniem obu placówek.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Pozycja trzecia spowodowana została przede wszystkim wzrostem emigracji polskiej. Okazało się, że wydatnie redukowane w latach ubiegłych etaty osobowe oraz kredyty rzeczowo administracyjne muszą być w związku z wzrostem emigracji zwiększone, aby zapewnić naszym urzędom konsularnym normalne warunki pracy.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Pozycji ostatniej, wyrażającej się sumą zł 75.000, przeznaczonej na Bibliotekę Polską w Paryżu, pragnę natomiast poświęcić nieco więcej uwagi. Założona w roku 1831 przez Wielka Emigrację przetrwała wszystkie burze niewoli narodu. W roku 1926 staraniem Polskiej Akademii Umiejętności i Ministerstwa Spraw Zagranicznych została przeorganizowana na największy w Paryżu instytut obcego państwa, przystosowany nie tylko do celów współpracy intelektualnej polsko-francuskiej, lecz również do szeroko pojętej propagandy naukowej polskiej polityki zagranicznej i wewnętrznej. Międzynarodowy Instytut Współpracy Umysłowej, rozważając sposoby ożywienia stosunków intelektualnych pomiędzy poszczególnymi krajami, zwrócił szczególną uwagę na Bibliotekę Polską w Paryżu, a odbyta z ramienia Instytutu wizytacja 17 przedstawicieli rozlicznych państw zakończyła się stwierdzeniem tego zespołu, że Biblioteka Polska stanowi wzór do naśladowania. Wszystkie działy Biblioteki: biblioteka, muzeum Adama Mickiewicza, Stacja Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności, Centrum Studiów nad Polską dla Francuzów, dział odczytowy, dział wydawniczy, dział wystawowy — wszystkie te działy stale rozwijają swą działalność, czyniąc z Biblioteki Polskiej w Paryżu żywego i skutecznego ambasadora naukowych, kulturalnych i politycznych interesów Polski.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Tego rodzaju instytucja nie może być pozbawiona stałych podstaw materialnych. Nie może ona uzależniać swego bytu od mniej lub więcej przypadkowych okoliczności. Dlatego wprowadzenie dla tej instytucji kwoty złotych 75.000 do preliminarza należy powitać ze szczerą radością.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Komisja Budżetowa rozważyła preliminarz budżetowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rok 1939/40 na posiedzeniach w dniach 8 i 28 lutego 1939 r. i przyjęła go z następującymi poprawkami:</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">W wydatkach zwyczajnych w dziale 3 zwiększono § 10 o 650.000 zł i dodano nowy: § 16 — „Zjazd Polaków z zagranicy”—100.000 zł oraz § 17 „Biblioteka Polska w Paryżu” — 75.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">W dochodach zwyczajnych w dziale 3 zwiększono § 10 o 825.000 zł, a w tablicy etatów powiększono etaty urzędnicze w grupach:</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">IV — o 1, VI — o 1, VII — o 2 i ryczałt — o 28.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#OboktroskiobytosmiomilionowejrzeszyPoloniizagranicznejobokwysilkowzmierzajacychdozapewnieniaemigrantowipolskiemujaknajlepszejopiekiprawnejmoralnejikulturalnejobokstalegorealnegozainteresowaniapostulatemdostepudoobszarowkolonialnych">Wysoka Izba uchwalić raczy preliminarz budżetowy część 5 — Ministerstwo Spraw Zagranicznych w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Marszalek">P. Minister Spraw Zagranicznych musiał, niestety, opuścić posiedzenie Senatu, odwołany do swych prac w Ministerstwie. Jest rzeczą oczywistą, że w chwili, gdy w bezpośrednim naszym sąsiedztwie rozgrywają się wypadki historycznej doniosłości, wymagające ze strony naszego Rządu niezwłocznych decyzyj i zarządzeń, nie możemy odrywać p. Ministra Spraw Zagranicznych od jego pracy. Nie mamy też żadnych wątpliwości, że gdy tylko sytuacja na to pozwoli, Izby otrzymają od p. Ministra Spraw Zagranicznych odpowiednie wyjaśnienia. Wobec tego nie zamierzam otwierać debaty.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych — sprawozdawca s. Kamiński.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SKaminski">Wysoki Senacie! Na Komisji Budżetowej miałem zaszczyt stwierdzić, że wieś i rolnik w Polsce to jedna z kluczowych pozycji w naszym życiu państwowym i że pomimo tylu lat wysiłków i tylu pięknych deklaracji ze strony wielu rządów w Polsce polityka gospodarcza kraju nie uwzględnia w należytym stopniu interesów naszego rolnictwa. Miałem zaszczyt również stwierdzić, że wielkie siły moralne chłopa polskiego jeszcze nie zostały dostatecznie wprzęgnięte w prace i współodpowiedzialność za losy Polski.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SKaminski">Trzeźwa i spokojna analiza naszego rolnictwa musi ustalić, że co najmniej 59°/o gospodarstw w Polsce to gospodarstwa do 5 ha użytków rolnych, które przy obecnym przeciętnym poziomie kultury rolnej należy uznać za gospodarstwa niedostatecznie samowystarczalne. Sądzę, że chcielibyśmy wszyscy, aby było jak najwięcej — jak się wyraził jeden z posłów — gospodarstw tzw. parokonnych, czterokonnych, a nawet więcej konnych, ale są tu tylko urojenia i my musimy się liczyć realnie, że grupa gospodarstw do 5 ha nie tylko nie będzie malała, ale będzie rosła. W tych warunkach zwiększenie produkcji z hektara staje się zagadnieniem palącym, bo przecież olbrzymia część tej produkcji pójdzie na zaspokojenie najbardziej prymitywnych potrzeb rodziny rolniczej w gospodarstwie samowystarczalnym.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SKaminski">W referacie zostały podane odpowiednie cyfry porównawcze. Widać z nich, że ogólne zbiory z roku na rok z małymi wyjątkami wzrastają, natomiast ogólne plony z hektara za wyjątkiem ziemniaków, których plon stale wzrasta, nie wykazują ani większych odchyleń, ani poprawy. Zjawisko to ma miejsce z tego powodu, że zostały wzięte pod uprawę grunty zupełnie lichej jakości, jakimi są przeważnie grunty po serwitutowe, poleśne, które aczkolwiek zwiększają ogólne zbiory zbóż, to jednak nie pozwalają na zwiększenie ogólnych zbiorów z 1 ha. Natomiast jednak przesunięcie na lepsze widzimy na odcinku hodowlanym. Jest to objaw o tyle pocieszający, że odcinek hodowlany jest czynnikiem łatwiej decydującym o opłacalności warsztatów rolnych niż odcinek inny.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#SKaminski">Centralnym zagadnieniem, które pochłania uwagę rolników, jest zagadnienie opłacalności produkcji rolniczej. Niektóre czynniki chciałyby zahypnotyzować nas rolników mirażem wysokich cen na artykuły rolne. Opłacalności produkcji jednak nie możemy szukać jedynie na płaszczyźnie wysokich cen rolniczych, bo wysoka cena rolnicza przy jednocześnie wysokich kosztach nie da w poprawie doli rolnika żadnych pozytywnych rezultatów. Tylko wszechstronne zabiegi, a zwłaszcza na odcinku obniżenia kosztów produkcji, polepszą relację pomiędzy cenami artykułów nabywanych przez rolnika i cenami otrzymywanymi za artykuły rolne i dadzą rolnikowi lepsze warunki opłacalności.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SKaminski">Jakież czynniki mogą wpływać na polepszenie opłacalności w gospodarstwie rolnym? Tu należy przede wszystkim zagadnienie obniżenia cen artykułów przemysłowych, nabywanych przez rolnictwo, a zwłaszcza artykułów skartelizowanych i niektórych artykułów monopolowych. Mamy nadzieję, że nareszcie w Polsce będziemy mogli dojść do należytej rewizji kosztów produkcji przemysłu skartelizowanego i że wskutek tego będziemy mogli liczyć na to, że relacja między cenami artykułów produkcji skartelizowanej a cenami artykułów rolnych nareszcie znajdzie właściwe załatwienie. Nie możemy powiedzieć, ażeby dotychczasowe doświadczenia napawały nas pod tym względem optymizmem. Do tej pory zawsze panowie przedstawiciele karteli deklarowali nam swoje poparcie, ale w płaszczyźnie wyższych cen artykułów rolniczych. Wyraźnie musimy stwierdzić, że Polska nie może walczyć jednak o wysokie ceny artykułów rolniczych, gdyż pragnie być krajem konkurującym i konkurencyjnym w dziedzinie swoich artykułów rolniczych na rynku międzynarodowym, a tam z wysokimi cenami artykułów rolniczych nie mielibyśmy nic do robienia. W tych warunkach uważamy, iż wewnątrz kraju również nie możemy dążyć do tego, ażeby artykuły rolne kształtowały się na płaszczyźnie cen wysokich. Opłacalności musimy przede wszystkim szukać w płaszczyźnie obniżenia kosztów produkcji, a nie w płaszczyźnie podwyższenia cen. Dlatego dla nas zagadnienie odpowiedniego obniżenia cen artykułów przemysłowych, nie obniżenia takiego, ażeby produkcja była w ogóle nieopłacalną, ale dążenie do obniżenia tych cen w płaszczyźnie rewizji kosztów produkcji jest czynnikiem niezmiernie ważnym i aktualnym.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SKaminski">Oczywiście należyta organizacja pracy w samym gospodarstwie rolnym, lepsze wyzyskanie pracy ludzi, narzędzi i inwentarza, lepsze zaopatrzenie w inwentarz, lepsze zaopatrzenie w nasiona, nawozy sztuczne—wszystko to są czynniki, które mogą wpłynąć na zagadnienie opłacalności produkcji rolniczej i jej wydajności. Wydatne zmniejszenie kosztów łańcucha pośrednictwa, tego naprawdę w Polsce nadmiernie rozbudowanego i niezdrowego pośrednictwa, przez należycie zorganizowany i wyposażony aparat zbytu i zaopatrzenia, a zwłaszcza spółdzielczość rolniczą, jest czynnikiem, o który rolnik musi walczyć i do którego musi przywiązywać należytą wagę.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SKaminski">Należyte zorganizowanie rynku wewnętrznego oraz należyta obrona interesów rolnika przez politykę Rządu, przez politykę Państwa tak w stosunku do rynku wewnętrznego, jak i w stosunku do rynku zewnętrznego, jest czynnikiem, na którym w dalszym ciągu chcielibyśmy się bazować. Nam nie wystarczą już żadne deklaracje i nie wystarczy tylko mocne stanowisko p. Ministra Rolnictwa. My się musimy domagać zdecydowanej, jednolitej i opartej rzeczywiście o interes rolnika polityki całego Rządu. Szybkie zainwestowanie handlu i przetwórstwa rolniczego przy pomocy odpowiednio niskiego kredytu przecież nie wyłącznie zależy od p. Ministra Rolnictwa, a czy nie więcej zależy od p. Ministra Skarbu? Nie tak dawno przecież na Komisji Budżetowej Senatu mieliśmy możność przekonania się, jak trudno jest tam, gdzie chodzi o najbardziej istotne interesy rolnictwa, wywalczyć dla niego zwiększenie do pewnych niezbędnych choć minimalnych norm pozycji w planie inwestycyj państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SKaminski">A wreszcie oczywiście na pozycję rolnictwa musi wpływać także i zagadnienie uporządkowania starych długów rolniczych, tych grzechów {przeszłości, co może i powinno się stać przede wszystkim na drodze odpowiedniego zmniejszenia oprocentowania. I tutaj chcę Wysokiemu Senatowi przytoczyć niektóre bardzo charakterystyczne dane ze sprawozdania Banku Akceptacyjnego za rok 1937.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SKaminski">I tak: Jeżeli chodzi o posiadaczy grupy A, są to gospodarstwa do 50 ha— będę mówił w okrągłych tysiącach — zawarto układów 404.000 Zadłużenie tych 404.000 gospodarstw wynosi 272 miliony zł. Posiadacze grupy B zawarli 7.400 układów, zadłużenie tej grupy gospodarstw wynosi 112 milionów. Spośród grupy C, gospodarstw największych, zawarto układów 1124, zadłużenie wynosi przeszło 58 milionów. Ze spółdzielczością rolniczo handlową, przedsiębiorstwami rolnymi zawarto 663 układy na sumę 5 milionów złotych.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SKaminski">Dlatego też musimy sobie powiedzieć, że walcząc o niskie ceny produkcji rolnej, nie możemy w tych ciężkich czasach, kiedy produkcja rolna nie jest opłacalna, zamknąć księgi długów. To dla nas byłaby też ulga, gdybyśmy sobie mogli powiedzieć, że tę księgę już raz na zawsze zamykamy, już nie będziemy wracać do tej trudnej dla nas i przykrej przeszłości. Natomiast sytuacja gospodarcza nie pozwala nam na to, ażebyśmy ją dzisiaj zamknęli ostatecznie i nic dziwnego, że rolnicy wracają i będą wracać zawsze do zagadnienia długów, kiedy będziemy musieli pracować bądź stale w warunkach małej opłacalności, albo stale będziemy musieli pracować wśród perturbacji kryzysowych i w warunkach zupełnej nieopłacalności gospodarstw rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SKaminski">Dlatego będziemy walczyć tym bardziej o naszą zdolność konkurencyjną na rynku międzynarodowym, ażeby uplasować możliwie jak najwięcej artykułów rolniczych i w ten sposób wzmóc naszą produkcyjność na wewnątrz i przygotować Państwo do ewentualnych przejść na zewnątrz. W Polsce samej posiadamy olbrzymi niewyzyskany rynek zbytu na artykuły przemysłowe. Ten rynek zbytu to jest polskie rolnictwo, to zaniedbane tereny wschodnie. Podnieśmy je gospodarczo, należycie zainwestujmy, a zaoszczędzimy niejeden milion na szukanie rynku zbytu dla produkcji przemysłowej. Tylko mocno oparty o własny rynek zbytu przemysł polski będzie mógł produkować tanio i wytrzymać konkurencję na rynku zagranicznym.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SKaminski">Od 1936 r. zaledwie 20 milionów zł przeznaczyliśmy na akcję inwestycyjną w rolnictwie. Dała ona już kolosalne rezultaty, jak o tym mogliście się Państwo przekonać z drukowanego sprawozdania, ale na jakie nieprzezwyciężone trudności napotykała i napotyka ta akcja nawet jeszcze dzisiaj! Można by powiedzieć, że akcja inwestycyjna w rolnictwie uzbraja teren, tzn. rynek wewnętrzny, pod właściwy zbyt artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SKaminski">Musimy sobie życzyć zdecydowanej, konsekwentnej i trwałej polityki całego Rządu, a nie tylko p. Ministra Rolnictwa w kierunku dogania rolnictwa z wiekowych zaniedbań, uzbrajania go w kierunku podniesienia stanu kulturalnego i materialnego wsi. Dysproporcje między opieką nad człowiekiem wsi i miasta powodują, że człowiek wsi nieraz zazdrości losu bezrobotnemu w mieście.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SKaminski">Dla zawodowego kształcenia przyszłych kierowników gospodarstw rolnych posiadamy w Polsce 192 szkoły rolnicze. Młodzież wiejską musimy otoczyć szczególną opieką. Młodzież ta kształci się zaledwie w kilkunastu uniwersytetach wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SKaminski">Wiejskie kino objazdowe niedawno zjawiło się na wsi i stanowi nie tylko czynnik niezwykłej atrakcji, ale jest wprost nieoglądaną do tej pory rewelacją.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">I tak np. widzimy w szeregu wypadków, że ta polityka Rządu podlegała najrozmaitszym fluktuacjom. Przed niespełna 10 laty Monopol Solny wprowadził worki lniane do opakowania. Po zmianie tylko dyrektora tego monopolu worki lniane zaczęto wyrzucać z Monopolu Solnego i dopiero powrót tegoż samego dyrektora spowodował, że worki lniane zdobyły sobie znowu prawo obywatelstwa na terenie Monopolu Solnego. W roku 1937 zostało wydane zarządzenie p. Ministra Przemysłu i Handlu o premiowaniu stosowania kotoniny przy przerobie bawełny, a następnie w 1938 roku wydano nakaz przymusowego stosowania kotoniny, mimo to przemysł bawełniany sabotował i nadal sabotuje nakaz używania kotoniny. Proszę Panów, mówiono nam o tym, że powstała fabryka lanitalu i że ona będzie zaspokajała brak naszej samowystarczalności pod tym względem. Proszę Panów, jestem bardzo daleki, aby nie tylko istnienie fabryki lanitalu uznać za dostateczny środek, ale uważam, że nawet przy bardzo poważnej, kilkakrotnie wyższej rozbudowie fabryk odpowiednio przerabiających włókno lniane nie będziemy się zbliżali nawet do granicy samowystarczalności, którą Państwo Polskie mieć powinno. Zainteresowany przemysł bawełniany nie chce pod tym względem uznać nakazów Rządu i w dalszym ciągu ich nie stosuje.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Juto jest surowcem używanym do produkcji tkanin opakunkowych i może być w 100% zastąpiona przez len i konopie. Były już zastosowane ograniczenia jej przywozu i mamy nadzieję, że te ograniczenia pójdą jeszcze dalej. W tych warunkach musimy sobie powiedzieć, że nawet na takim odcinku, jak ten, gdzie zdawałoby się interes wystarczalności Państwa wymaga tego, i tu polityka Rządu jest niedostatecznie konsekwentna, i jednak podlega pewnym wahaniom, aczkolwiek jest bardzo przychylna w stosunku do zagadnień, które poruszam.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Pragnąłbym kilka słów poświęcić zagadnieniu aprowizacji. Dzisiaj wszystkie narody i państwa przygotowują nie tylko swój aparat rolniczy na czas produkcji pokojowej, ale także przygotowują go na wypadek konieczności produkcji wojennej. Widzimy, że pod tym względem wyścig poszczególnych państw ma swoje uzasadnienie. Atmosfera i klimat, w którym żyjemy, wymaga dość szybkiego załatwienia tego zagadnienia i tutaj nie ma czasu na jakiekolwiek odwlekanie i czekanie. Tymczasem pod tym względem nawet skromny program inwestycyjny w dziale budowy spichrzów, elewatorów w Polsce i odpowiednich przetwórni jest tym czynnikiem, który jednakże nie znajduje należytego zrozumienia. Mam nadzieję, że jednak to, co zostało zrobione w Komisji Budżetowej Senatu, zwiększenie programu inwestycyjnego Rządu, jako wyraz woli Senatu, znajdzie należyty oddźwięk i zrozumienie w Wysokim Rządzie, i w tym planie inwestycyjnym odpowiednie zwiększenie w płaszczyźnie rolnictwa znajdzie jakiś realny wyraz.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Mylne są jednak, jak mi się zdaje, tezy, które tutaj były wysunięte, że gospodarstwa drobno-rolnicze będą przechodziły w czasie wojny poważniejszy kryzys niż gospodarstwa większe. Sądzę, że perturbacje dotkną jednych i drugich. A jeżeli bym miał myśleć, kto będzie dotknięty więcej, to raczej mi się wydaje, iż gospodarstwa większe, bo one mają cały aparat dostosowany do większej ilości niezbędnych rąk roboczych i większego inwentarza. Oczywiście każdy wyłom w czasie wojny w tym gospodarstwie pozbawia je pewnego minimum, na Które jest nastawione w czasie pokoju. Odesłać bym tu mógł Panów do pracy dr Antoniewskiego — „Z ekonomiki gospodarstw dużych i małych”. Otóż na 100 ha użytków rolnych najbardziej zasobne w inwentarz koński gospodarstwa folwarczne posiadają 16,1 koni, podczas gdy najbardziej zainteresowane w ilość koni drobne gospodarstwa małopolskie do 4 ha posiadają 22,6 koni. Jeżeli weźmiemy pracochłonność, to pod tym względem małe gospodarstwa małopolskie dochodzą na 1 ha użytków rolnych do 165 dni pracy, gdy najbardziej pracochłonne większe gospodarstwa rolne dochodzą zaledwie na 1 ha do 46 dni, a w województwach centralnych nawet do 41,6 dnia. A więc, jak mi się zdaje, nawet po pójściu do wojaka Kierowników warsztatów rolnych — warsztaty drobne będą odczuwały dużo mniejsze perturbacje niż warsztaty duże. Daj Boże, aby żadne nie odczuwały trudności, ale jeśli pod tym względem mamy dysputować, to niewątpliwie obiektywne dane muszą stwierdzić, że jednak perturbacje w mniejszych gospodarstwach są daleko mniej głębokie niż w gospodarstwach dużych.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Muszę także zwrócić uwagę na jeszcze jeden czynnik, nad którym niepodobna przejść do porządku dziennego, a mianowicie na zagadnienie organizacji rolniczej. Jesteśmy, jak mnie się zdaje, świadkami zaciemniania obrazu na odcinku życia rolniczego. Jako najważniejsze i najpilniejsze zagadnienie została wysunięta sprawa reorganizacji życia rolniczego, reorganizacji samorządu rolniczego i dobrowolnych organizacyj rolniczych. Gdy cała siła, cała energia, jak mnie się zdaje, powinna być skierowana na wspólną budowę lepszej ekonomicznej i kulturalnej podstawy pod dolę rolnika, to czy mamy się zaplątać wwalki wewnętrzne o zagadnienie takiej czy innej organizacji rolniczej przy jednoczesnym braku środków na należyte funkcjonowanie nawet organizacyj już istniejących? Sądzę, że poszlibyśmy fałszywą drogą. Zresztą opinia rolników jest tu wyjątkowo jednolita i tylko reformatorzy stanowią odosobniony wyjątek. Wydaje mi się, że pod tym względem będzie bardziej właściwe, ażebyśmy nawet przy pewnych brakach, które posiadają obecne organizacje rolnicze, raczej wspólnie budowali mocniejsze podstawy ekonomiczne i na ten front walki skierowali przede wszystkim swoją uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Jeżeli chodzi o zagadnienie przebudowy ustroju rolnego, to tutaj w sprawozdaniu podałem Wysokiemu Senatowi, jak się ilościowo przedstawia stan tej akcji. Muszę natomiast zwrócić uwagę Wysokiego Senatu tylko na niektóre cyfry pod tym względem. Mianowicie na cyfry świadczące, że w Polsce, posiadającej przeszło 3^1^/miliona gospodarstw, dotkniętych zostało akcją przebudowy ustroju rolnego — tylko na odcinku parcelacji bądź uzupełnienia gospodarstw karłowatych — od początku tej akcji do 1939 r. 734.000 gospodarstw. Czyż można powiedzieć, że w tych warunkach akcja o tak głębokim zasięgu nie miała i nie ma żadnego wpływu na układ stosunków rolnych na wsi? Czy wieś nasza wyglądałaby w ten sposób, jak dziś wygląda, gdybyśmy tej akcji byli swego czasu nie wykonali i obecnie nie wykonywali? Zdaje mi się, że ta akcja głęboko sięgnęła w życie wsi, że uchroniła nas niewątpliwie od wielu wstrząsów, które na pewno miałyby miejsce, gdybyśmy jej nie byli przeprowadzili.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Dlatego zdaje mi się, że przebudowa ustroju rolnego przy możliwie jak najdalej posuniętym upełnorolnieniu wsi jest jedną z najbardziej podstawowych inwestycyj, na którą Państwo Polskie na terenie rolnictwa łożyło i łożyć powinno. Wydaje mi się, że jest rzeczą konieczną, ażebyśmy sobie tutaj powiedzieli, że przecież dla olbrzymiej masy rolników ta inwestycja była tą, która się najbardziej opłacała i która stworzyła możliwości pracy i życia dla wielu rąk roboczych, które gdzie indziej odpływu ani możliwości pracy nie znajdowały. Dlatego, gdy dzisiaj otwierają się nawet nowe ewentualnie inne możliwości załatwienia zagadnienia przebudowy wsi, to jednak nie można sobie powiedzieć, że na innych drogach, a z pominięciem tej właśnie drogi to zagadnienie powinniśmy załatwiać. Przy użyciu wszelkich środków i wszelkich dróg przy najbardziej posuniętej wszechstronności na pewno jeszcze przez szereg lat nie dojdziemy do tego ideału, ażeby przynajmniej cały naturalny roczny przyrost rąk roboczych na wsi można było na tej wsi uplasować, poza terenem miejskim, ażebyśmy byli w ten sposób w stanie przeciwstawić się życiowo i realnie dalszemu rozdrabnianiu i kurczeniu drobnych gospodarstw rolnych na terenie Polski, ażebyśmy zmniejszyć mogli albo nie powiększali przynajmniej tego tak olbrzymiego odsetka 59°/<> gospodarstw poniżej 5 hektarów w Polsce. I dlatego, ażeby uzdrowić strukturę agrarną wielu gospodarstw rolnych, proces parcelacyjny, który przy komasacji daje jak najbardziej pożądane rezultaty, jak najbardziej wyzyskuje ten niesłychanie szczupły zapas ziemi, musi być tym czynnikiem, który musi znajdować należyte poparcie tak ze strony społeczeństwa, jak i ze strony Wysokiego Rządu. Nie jest zdrową sytuacja, kiedy my w okresie kryzysu cofnęliśmy się wyłącznie na płaszczyznę załatwiania przebudowy ustroju rolnego własnymi środkami przy pomocy Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej. Państwo przestało na to świadczyć. Wydaje mi się, ż? te świadczenia muszą być jak najszybciej z powrotem wznowione. Świadczenia Państwa, tj. świadczenia poza programem inwestycyjnym nie załatwiają spraw, związanych ze scalaniem gospodarstw, likwidacją serwitutów i drobnymi regulacjami, związanymi z prowadzeniem melioracji przy — •komasacji, co nam uruchamia wiele przecież nieużytków rolnych, które istnieją nie tylko wśród większej własności, ale w olbrzymim procencie istnieją we własności drobnej. Przy tym zapasie ziemi, który Polska posiada, podciągnięcie zagadnienia ustroju rolnego jest czynnikiem wielkiej doniosłości i nie może ono być odkładane i załatwiane jedynie i wyłącznie %a pomocą Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, którego kapitały w ziemi, w pożyczkach, udzielonych nabywcom, wynoszą zaledwie 600 milionów zł. Otóż w tych warunkach wydaje mi się, że jest rzeczą konieczną powiedzieć wyraźnie, że świadczenia Rządu powinny być wznowione.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Zagadnienia niepodzielności gospodarstw w Polsce nie załatwimy jedynie drogą praw, drogą ustawy formalnej. Zagadnienie to przede wszystkim ma swój aspekt finansowy i tylko i wyłącznie w drodze odpowiednich świadczeń finansowych, przede wszystkim w płaszczyźnie świadczeń na spłaty rodzinne, załatwione być może. I jeżeli my dziś mówimy sobie, że zagadnieniem najważniejszym jest tylko zagadnienie wznowienia kredytu niskoprocentowego dla rolnictwa, to mam wrażenie, że my częścią zagadnienia, które załatwiamy, chcemy pokryć całe niezwykle nabolałe zagadnienie w Polsce. My przecież właściwie dziś spotkaliśmy się z sytuacją, że te minimalne świadczenia na spłaty rodzinne w Polsce zostały w ostatnich czasach zupełnie skreślone. Dziś funduszów na spłaty rodzinne w budżecie ani w sumach pozabudżetowych nie mamy. Wydaje mi się, że w ten sposób poszliśmy raczej w tył niż naprzód. Wznowienie z powrotem spłat jest w moim mniemaniu czynnikiem dużo poważniejszym niż przeprowadzenie takiej czy innej ustawy. Ja myślę, że znowu rolnictwo polskie jest pod tym względem zahypnotyzowane, że chce się rzeczy, które będą miały minimalne znaczenie w życiu, potraktować jako czynnik, który będzie miał decydujące znaczenie, odsuwając istotny cel zagadnienia na dalszy plan.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Istotnym również i ważnym czynnikiem dla zagadnienia przebudowy ustroju rolnego jest zagadnienie ceny ziemi. Tu powiadają nam: chcecie mieć kredyt rolniczy, to w takim razie powinniście mieć wysokie ceny na ziemię, to powiększa majątek państwowy. Myśmy już przeżywali wysokie ceny na ziemię i wiemy, że to nie tylko nie powiększa majątku państwowego, ale to stwarza bardzo wiele gospodarstw chromających i niezdrowych, gospodarstw, które trzeba było oddłużać lub które może jeszcze trzeba będzie oddłużać w przyszłości. Wydaje mi się, że cena ziemi musi być regulowana opłacalnością warsztatu rolnego i tylko taka cena ziemi, która pod tym względem odpowiada temu zadłużeniu, jest ceną słuszną i właściwą. Takiej ceny ziemi, która by odpowiadała przeciętnej opłacalności z hektara, nikt nie ma zamiaru równać w dół. Ale wydaje mi się, że śrubowanie ceny w górę, żeby rzekomo tą drogą powiększyć majątek państwowy i stworzyć większe możliwości dla rolnictwa, taką drogą nie polepszy się sytuacji w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Chciałbym tutaj Wysoką Izbę zapoznać z niektórymi zagadnieniami związanymi z istotą osadnictwa, zwłaszcza osadnictwa na terenie ziem zachodnich i Małopolski wschodniej. Pragnąłbym tutaj Wysokiej Izbie dać mniej więcej pewien materiał cyfrowy, bo tego nie umieściłem w swoim referacie. Jeżeli chodzi o parcelację i ilość samodzielnych osad powstałych w okresie od 1919 do 1937 roku, bez 1938 roku, to ilość tych osad jest następująca: z parcelacji rządowej w województwie poznańskim 4122, z parcelacji prywatnej — 1840, osad anulacyjnych — 1605, z parcelacji Państwowego Banku Rolnego — 876, razem tych osad jest 8443 na obszarze 100.496 ha.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Była wielka dyskusja o to, czy osady tworzone przy parcelacji rządowej są za małe. Wydawało by się, że przy parcelacji prywatnej, gdzie już automatycznie życie się układa, osady powinny być stosunkowo większe. Przy porównaniu tych dwóch cyfr — parcelacji rządowej i parcelacji prywatnej — okazuje się, że przeciętna wielkość osady jest trochę większa niż 10 ha w jednej i w drugiej parcelacji. Więc samo życie tak w dziedzinie parcelacji rządowej. jak w dziedzinie parcelacji prywatnej układa się pod tym względem jednakowo. Na terenie woj. pomorskiego widzimy w jednym i w drugim wypadku, a zwłaszcza przy parcelacji rządowej, wyższe przeciętne normy niż przy parcelacji prywatnej. I tak — ilość osad utworzonych z parcelacji rządowej wynosi 4.844 o obszarze 61.000 ha — podaję cyfry okrągłe, z parcelacji prywatnej — osad 871 o obszarze 10.000 ha. Widzimy więc, że parcelacja rządowa dawała większe normy niż parcelacja prywatna.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Natomiast jeżeli chodzi o zadłużenie tych nowych osad, to tutaj zagadnienie w moim przekonaniu przedstawia się bardzo niedobrze, mianowicie cena sprzedażna gospodarstw, powstałych z parcelacji rządowej, wynosi około 15 — 16.000 zł za 10-hektarową osadę. Tytułem zadatku mniej więcej otrzymuje się 1.500, czyli powstałe zadłużenie wynosi 14.000 zł. Zadłużenie to składa się mniej więcej z 8.000 zł kapitału budowlanego i około 6.000 zł należności za ziemię. Roczna rata przy 3% i przy 57-letnim okresie spłaty na 1 ha wynosi przeciętnie 52 zł. Ostatnio zamierzona jest bonifikacja oprocentowania, zamierzone jest obniżenie oprocentowania kapitału budowlanego do 1%; wtedy spłata na kapitał wyniesie 36 zł z 1 ha. Wydaje mi się, że bezwarunkowo są to koszty Wysokie. Ale czy mamy powiedzieć, że na terenie Polski zachodniej, tam. gdzie mamy właściwie jedynie w Polsce zapas ziemi, nie będziemy tworzyć nowych osad? My musimy tworzyć tam nowe osady, albowiem to jest czynnikiem zupełnie uzasadnionym i Polska powinna te osady w sposób najbardziej zdecydowany tworzyć.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Jeżeli chodzi o analogiczną akcję na terenie Małopolski wschodniej, to rozpoczęła się ona po odzyskaniu niepodległości. Parcelację prowadzili zarówno właściciele nieruchomości ziemskich, jak i instytucje upoważnione do parcelacji. Nie prowadzono tam parcelacji rządowej, która została dopiero rozpoczęta właściwie w r. 1937. Mniej więcej, bo są to przybliżone dane, od r. 1919 do 1936 można przyjąć, iż na terenie Małopolski powstało około 10.000 osad. Są to cyfry bardzo a bardzo przybliżone, proszę nie wymagać, ażebym podał cyfry ścisłe, gdyż sam nie mogłem ścisłego materiału otrzymać. Natomiast tak samo szacunkowo biorąc, trzeba sobie powiedzieć, że około 20% osadników, nabywców ziemi w tym okresie czasu, do r. 1937, pozbyło się swojej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Jeżeli chodzi o ostatnią akcję, którą już przeprowadza parcelacja państwowa, to ostatnio przymusem wykupu objęto 13 obiektów o łącznym mniej więcej obszarze przeszło 3000 ha. Utworzono 315 samodzielnych osad, w tym 258 osad zabudowanych. Przeciętny koszt tych budowli wynosi od 6.000 do 7.600 zł, a więc jest tańszy niż na terenie województwa poznańskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Na podstawie materiałów, ogłoszonych i wydanych przez Instytut Gospodarczy Ziem Wschodnich w odniesieniu do gospodarstw nie przekraczających 50 ha, chciałbym Wysokiemu Senatowi podać w czyich rękach tak pod względem wyznaniowym, jak i narodowościowym, znajdowały się gospodarstwa w poszczególnych województwach. Będę podawał dane w procentach.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Rzymsko katolicy w stosunku do ilości gospodarstw posiadali w województwie lwowskim 44%, w stosunku do obszaru 38,8%; w województwie stanisławowskim posiadali w stosunku do ilości gospodarstw — 9,7%, w stosunku do obszaru — 10,1%; w województwie tarnopolskim posiadali w stosunku do ilości gospodarstw — 28%, w stosunku do obszaru —29,7%.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Grekokatolicy posiadali — pierwsze cyfry będą się odnosiły do ilości gospodarstw, drugie do obszaru gospodarstw — w woj. lwowskim — 53% i 57,8%, w woj. stanisławowskim — 87,6% i 86,8%, w woj. tarnopolskim — 69,9% i 68%. Muszę się tu zastrzec, że dane te nie obejmują powiatu kolbuszowskiego w woj. lwowskim.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Prawosławni posiadali w województwie lwowskim w stosunku do ilości gospodarstw 0,3%, w stosunku do przestrzeni 0,6%; w województwie stanisławowskim w stosunku do ilości gospodarstw nie ma ich zupełnie, w województwie tarnopolskim wypadki pojedyncze, w stosunku do obszaru 0,1%.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Żydzi w woj. lwowskim 2,2%, w stosunku do obszaru 2%, w woj. stanisławowskim 2,2%, w stosunku do obszaru 2,3%, w woj. tarnopolskim w stosunku do ilości gospodarstw 1,7%, w stosunku do obszaru 1,5%. W innych województwach posiadają zupełnie drobne ułamki. — Tak się przedstawia stan faktyczny.</u>
+ <u xml:id="u-10.19" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Muszę w tych warunkach kilka słów powiedzieć o osadnictwie wojskowym na terenie województw wschodnich. Zdaje mi się, że to osadnictwo ze specjalnych względów i ze względu na swoje położenie wymaga również szczególnej opieki ze strony Państwa, przede wszystkim w dziale wychowania dzieci. Pod tym względem wymaga osadnictwo opieki na wszystkich terenach Rzeczypospolitej. Osadnik w województwach zachodnich, Małopolski wschodnie, jak i na terenach województw wschodnich jest tym czynnikiem, który powinien być w tej dziedzinie otoczony szczególną opieką, żeby te gospodarstwa pozostały gospodarstwami zdrowymi na przyszłość, ażeby przedwcześnie nie potrzebowały się dzielić, wytwarzać osad rachitycznych. Trzeba pamiętać, że gospodarstwo normalne, niezadłużone w czasach kryzysu przechodzi ciężkie przejścia. Cóż mówić o gospodarstwie osadniczym, poważnie zadłużonym, o gospodarstwach, które pod tym względem muszą być otoczone, zdaje mi się, stałą opieką Rządu. My w Polsce wygodnie przeprowadzamy reformę rolną, jak mnie się wydaje, zanadto handlowo. Przeprowadzamy ją w ten sposób, że ze spłat, które dają sami nabywcy, robimy dalszy ciąg reformy rolnej. Robimy tę reformę rolną przy minimalnych świadczeniach ze strony Państwa. Ten stan rzeczy, jak mnie się wydaje, powinien ulec odpowiedniej poprawie na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-10.20" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Pragnę obecnie przejść do naświetlenia jeszcze jednego zagadnienia, mianowicie zagadnienia Lasów Państwowych. W sprawozdaniu, Wysoki Senacie, będę zmuszony podać dość poważną ilość cyfr. Pragnę je z tego powodu podać, ażeby udowodnić jedną ze swoich tez, umieszczonych w referacie. A więc nie będę wprowadzał nowych tez, a jedynie będę raczej dawał cyfry do tez, które w referacie umieściłem, a których cyfrowo dostatecznie, moim zdaniem, nie umotywowałem. W sprawozdaniu drukowanym miałem zaszczyt przedstawić stan gospodarczy i uzasadnić realność wpłaty Lasów Państwowych do Skarbu Państwa, która wyraża się w budżecie kwotą 61 milionów zł. Dziś trochę więcej uwagi chciałbym poświęcić ogólnej gospodarce drzewnej w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-10.21" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Bilans gospodarki drzewnej świata już od wielu lat zamyka się deficytem, gdyż spożycie drewna prawie dwukrotnie przewyższa naturalny przyrost masy drzewnej. Jak się przedstawia obszar lasów w Polsce?</u>
+ <u xml:id="u-10.22" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Obszar lasów w Polsce wraz ze związanymi z nimi gruntami, nie produkującymi drewna, wynosi około 8.513.000 ha, to jest 21,8% ogólnej powierzchni kraju. Na jednego mieszkańca wypada 0,25 ha lasu. W Polsce przedrozbiorowej lesistość wynosiła 37%. Lasy państwowe łącznie z lasami zaolziańskimi wynoszą obecnie 3.358.600 ha, co stanowi 40% powierzchni leśnej; lasy prywatne wynoszą 5.135.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-10.23" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Powierzchnia produkująca drewno wynosi 7.181.152 ha, czyli 82% powierzchni leśnej, a więc faktyczna obecna lesistość Polski wynosi nie 21,8%, a wynosi 18,4%. Na głowę mieszkańca przypada 0,20 ha przestrzeni leśnej.</u>
+ <u xml:id="u-10.24" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Ubytek powierzchni leśnej przedstawia się następująco: W okresie od r. 1918 do 1937 ubyło 850.839 ha powierzchni leśnej, przybyło zaś w tym czasie jedynie 108.922 ha, czyli strata powierzchni leśnej w ciągu 20 lat wynosi ± 742.000 ha.</u>
+ <u xml:id="u-10.25" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Co się składa na ten ubytek, wynoszący 850.839 ha? Składają się na to: 1) na parcelacje i scalenie poszło 334.182 ha, 2) na likwidację służebności — 336.181 ha, 3) na inne cele bliżej nieokreślone — 180.476 ha.</u>
+ <u xml:id="u-10.26" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Jeżelibyśmy uznali za usprawiedliwiony ubytek na likwidację służebności, to trudno jest uznać wylesienie w pozostałych grupach, a zwłaszcza w grupie 3-ej. W tym że czasie Lasy Państwowe powiększyły swój stan posiadania z 2.882.000 ha w 1921 roku na 3.317.000 ha w 1938 r Obszar lasów prywatnych według stanu na koniec 1937 r. można podzielić według następujących kategoryj własności: drobna własność — w różnych dzielnicach przedstawia się różnie — do 30—50 ha stanowi 464.000 gospodarstw o przestrzeni 929.000 ha, mała własność do 150—200 ha wynosi 5.694 gospodarstw o przestrzeni 466.000 ha. średnia własność do 500 ha wynosi 2.156 obiektów o przestrzeni 629.000 ha i wielka własność powyżej 500 ha wynosi 1.596 obiektów o przestrzeni 3.255.000 ha, czyli że drobna własność stanowi 17,7%, mała własność 8,8%, średnia własność 11,9% wielka własność 61,6%.</u>
+ <u xml:id="u-10.27" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Najgorszy stan zagospodarowania i największe niebezpieczeństwo wylesienia musimy zanotować na odcinku drobnej własności leśnej. Ale i do innych odcinków nie należy odnosić się bez obaw, jak o tym będę miał zaszczyt jeszcze mówić.</u>
+ <u xml:id="u-10.28" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Na lasy iglaste przypada 75%, a na liściaste 25% ogólnej przestrzeni produkującej drewno. Do najbardziej lesistych województw należy zaliczyć województwo stanisławowskie, które posiada 34% przestrzeni leśnej, śląskie 33%, poleskie 30%. Do najmniej lesistych województw należy województwo warszawskie — 11%, tarnopolskie — 14,5%, łódzkie — 14,7%.</u>
+ <u xml:id="u-10.29" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Jak się przedstawia ustosunkowanie powierzchni drzewostanów według poszczególnych klas wieku? Wgląd w gospodarkę leśną z tego punktu widzenia daje możność właściwej orientacji w trwałości dochodów leśnych. Lasy prywatne bierzemy bez tak zwanej drobnej własności leśnej, a więc tylko to, co jest pod kontrolą, i lasy państwowe bierzemy według stanu na 1 października 1937 roku. Lasy państwowe — ja będę mówił w procentach — posiadają: halizn, płazowin i wyrębów 3,7%, lasy prywatne posiadają tychże halizn, płazowin i wyrębów niezalesionych 9,49%, czyli 9,5%; w pierwszej klasie wieku od 10 do 20 lat lasy państwowe — 34%, lasy prywatne — 26%; w drugiej klasie wieku od 20 do 40 lat lasy państwowe — 15%, lasy prywatne — 24%; w trzeciej klasie wieku od 40 do 60 lasy państwowe — 12%, lasy prywatne — 16%; w czwartej klasie wieku od lat 60 do 80 lasy państwowe — 11 %, lasy prywatne — 13%; w piątej klasie wieku, która idzie do wyrębu, lasy państwowe posiadają 9,7%, lasy prywatne — 6,8% drzewostanu; w szóstej klasie wieku, to, co jest już tym, co powinno być wyrąbane, pewien zapas, lasy państwowe — 11,7%, lasy prywatne — 2,53%. Czyli widać z tego, że lasy państwowe posiadają drzewostanów rębnych lub przeszłorębnych 23,4%, lasy prywatne tylko 9,3%.</u>
+ <u xml:id="u-10.30" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Odziedziczyliśmy wielkie obszary halizn, wyrębów i płazowin po okupantach. Posiadamy do dziś dnia zaniedbania w dziedzinie zalesień, zwłaszcza na odcinku prywatnej własności. W latach 1923 — 1932 zalesiono w lasach prywatnych zaledwie 20,6% powierzchni przypadającej do zalesienia.</u>
+ <u xml:id="u-10.31" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">W 1938 r. na podstawie spożycia możemy stwierdzić, że ogólna produkcja drewna użytkowego w Polsce wyniosła 12.740.000 m podczas gdy etat rębny lasów prywatnych i państwowych łącznie wynosił 9.664.083 m. Ogólna produkcja drewna użytkowego w Polsce wyniosła 12.740.000 m podczas gdy etat rębny lasów prywatnych i państwowych łącznie wynosił 9.644.083 m. Ponieważ Lasy Państwowe dokonały wyrębu zgodnie z planem, pozyskana nadwyżka drewna pochodzi z nielegalnych wyrębów w lasach prywatnych. Lasy muszą pokrywać trudności w gospodarstwach rolnych, wynikłe na tle kryzysu i jego skutków gospodarczych.</u>
+ <u xml:id="u-10.32" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Gdy do tego dodamy przestarzałe urządzenia w tartakach, przeważnie nie znajdujących się w rękach właścicieli lasów, gdy stwierdzimy, że handel drewnem na rynku międzynarodowym, poza Lasami Państwowymi, które posiadają swój aparat handlowy, odbywał się za pośrednictwem tylko pośredników gdańskich i szedł jako drewno gdańskie, to sądzę, że jest usprawiedliwiona teza, niekwestionowana na Komisji Budżetowej, że należy jak najbardziej usilnie popierać tendencję przechodzenia lasów prywatnych w ręce Państwa. Sądzę, że należy również życzyć sobie, aby nastąpiło porozumienie między właścicielami lasów prywatnych a Lasami Państwowymi tak na terenie handlu wewnętrznego, jak przede wszystkim zewnętrznego. Wypowiedzieć się też należy za wzmocnieniem ochrony leśnej, aby przestrzeń leśna w Polsce się nie kurczyła. W r. 1927 udział produkcji drewna w bilansie handlowym Polski wynosił 25% całej wartości naszego bilansu handlowego, w r. 1931 spadł do 12%, a obecnie eksport drewna wynosi 17% wartości całego eksportu. Jest to eksport bez premii, eksport przeważnie na rynki wolnodewizowe, a więc eksport, który się szczególnie Państwu kalkuluje. Racjonalna eksploatacja naszych bogactw leśnych może nam zapewnić trwały wzrost tego naturalnego bogactwa naszego kraju. Myślę, że w tych warunkach tezy, które przedstawiłem w referacie, są całkowicie uzasadnione, podzielone zresztą były bez zastrzeżeń przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-10.33" who="#CzlowiekwetjegozdrowiedomszkolaksiazkagazetoradiomuszaznalezcduzopowazniejszeuwzglednieniewobecnymzyciuwsiimuszaznalezcodpowiedniepoparcieipodstawydlaswojejpracywzdecydowanymstanowiskucalegoRzaduNawettamgdziepolitykaRzadupowinnaiscdrogazelaznejkonsekwencjinaodcinkuwalkiosamowystarczalnoscrolniczazmniejszeniaprzywozuzzagranicyniewidzimydostatecznejstanowczosciSprawapopieraniaprzerobowwloknalnianegoikonopnegopozostawiawieledozyczeniaLepiejjestnaodcinkuoleistymWczasiedyskusjinadbudzetemMinisterstwaPrzemysluiHandlupMinisterPrzemysluiHandlubyllaskawstwierdziczewtejchwiliprodukcjalnianaikonopnawPolscespotykasieznalezytaopiekaRzaduRzeczywiscieRzadteopiekedajewdoscwysokichrozmiarachnatomiastniemozemypowiedziecazebyzagadnienietozostalowsposobnalezytywPolscerozwiazaneTrudnojestdzisprzywzmagajacejsieprodukcjilnianejikonopnejnatereniepanstwzagranicznychliczycwylacznienaeksportnaszegowloknalnianegoikonopnegoMusimyliczycprzedewszystkimnastalezapotrzebowaniewewnatrzkrajuipodtymwzgledemmusimystwierdziczepolitykaRzaduniezawszedoprowadzonajestdoostatecznejkonsekwencjiboprzeciezmusimypodtymwzgledemzapewnicnaszejprodukcjitrwalasystematycznaopiekeanietylkoopiekedoraznanadanyrok">Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Rolnictwa, Lasów Państwowych i Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm Rzeczypospolitej, bez zmian,</u>
+ <u xml:id="u-10.34" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekStolarski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SRadziwill">Wysoki Senacie! W wydrukowanym sprawozdaniu senackiej Komisji Budżetowej uderzyły mnie następujące słowa senatora Kamińskiego: — „Gospodarstwa do 5 ha muszą się nastawić na hodowlę, na warzywnictwo, licząc się z koniecznością dokupywania zboża czy paszy”. Nie wiem, czy to były słowa przemyślane, czy też były wypowiedziane polemicznie przeciwko tym, którzy się domagali i domagają zwyżki cen produktów roślinnych od naszego Ministerstwa Rolnictwa. W każdym razie nie może być dla polskiego gospodarstwa obojętnym, gdzie te przeszło 2 miliony ha gospodarstw karłowatych mogą zboże i paszę kupić, to znaczy ile zostało w Polsce jeszcze gospodarstw, które to zboże i tę paszę mogą sprzedać. Bo chyba nie myślał p. senator Kamiński o imporcie.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SRadziwill">A teraz drugie spostrzeżenie. Podczas wojny polsko bolszewickiej wyszło zupełnie słuszne i sprawiedliwe rozporządzenie, że gospodarstwa poniżej 3 ha mają być wolne od wszelkich świadczeń na wojsko, gdyż nie są w stanie nic poza utrzymaniem rodziny właściciela wygospodarować. Podaję tę wiadomość bez komentarzy.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SRadziwill">Nie może więc być dla obronności kraju obojętnym, czy takich gospodarstw nieprodukcyjnych zrobiło się w Polsce przez 20 lat więcej czy mniej. Boję się, że takich gospodarstw karłowatych lub zaledwie wystarczających do wyżywienia rodziny gospodarza jest w Polsce stanowczo coraz więcej. Ale dlaczego mówię: boję się, a nie twierdzę na pewno, że tak jest? Bo, Wysoka Izbo, — i tutaj przechodzę do zasadniczego tematu mojego przemówienia — nikt w Polsce w dzisiejszej epoce statystyki, kiedy Mały Rocznik Statystyczny jest podręczną książką każdego ekonomisty i polityka, a co gorsza też i niejednego dziennikarza, który szczególnie chętnie nadużywa statystyki dla celów swojego stronnictwa, nikt w Polsce nie wie dokładnie, ile ziemi mamy dziś w rękach gospodarstw karłowatych, ile gospodarstw samowystarczalnych i kmiecych oraz wreszcie ile mamy jeszcze warsztatów folwarcznych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SRadziwill">To ostatnie może najszczegółowiej jeszcze jest wiadome. Ostatni, i to bardzo niedokładny, spis rolny był robiony w 1921 r., a jest w nim choćby jeden taki charakterystyczny szczegół, że na blisko — wówczas tak było, nie wiem, jak jest dzisiaj, ale chyba jest ich więcej — 3.000.000 gospodarstw w Polsce jest 260.000, a więc 10% gospodarstw o wielkości niewiadomej.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SRadziwill">W r. 1931 były wyciągane jeszcze wnioski z tego niedokładnego spisu rolnego z 1921 roku, ale głównie w celu ustalenia tzw. zapasu ziemi dla celów parcelacji większej własności. Ale nam nie chodzi o to, jaki jest zapas ziemi, ale o to, jaki jest potencjalny zapas warsztatów rolnych mniejszych, średnich i większych, za dużych i za małych, warsztatów, które mają służyć aprowizacji wojska podczas wojny i wyżywienia kraju podczas pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SRadziwill">Z wiadomości, które bardzo uprzejmie udzielono mi w Ministerstwie Rolnictwa, wnioskuję jedno, że to, co jest napisane i podane w Małym Roczniku Statystycznym jest przestarzałe i nie odpowiada prawdzie. A ponieważ wszyscy ludzie nie mogą zawracać głowy pp. urzędnikom w Ministerstwie, czytują oni Mały Rocznik Statystyczny i wprowadzają siebie i innych w błąd, i to błąd rodzący inne błędy.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SRadziwill">Otóż na zasadzie dostępnej ogółowi lektury statystycznej wypada, że Polska jest krajem bardzo obszarniczym i że jest tej nieszczęsnej większej własności przeszło 26°/o, a naprawdę jest jej niecałe 15%, a więc mniej więcej tyle, co w Niemczech i we Francji.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SRadziwill">Z lektury statystycznej wypływa, że karłowate gospodarstwa tylko się upełnorolnią i komasuje, a nikt nie wie, że prawdopodobnie równocześnie znacznie ich więcej powstaje przez prawne czy bezprawne działy rodzinne, i to niestety bardzo często nawet ze skomasowanych już obiektów.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SRadziwill">Z lektury statystycznej nie widzimy dokładnie, że ten tak zwany zapas ziemi nie jest wcale niezamieszkały, a na nim jest trzysta kilkadziesiąt tysięcy rodzin robotników rolnych, których egzystencja jest związana na życie i śmierć z warsztatem, na którym pracują. Dopiero książka p. Grzegorza Turowskiego uświadamia nas pod tym względem, że na dworskiej ziemi wypada 36 ludzi na 100 ha, a więc mniej więcej tyle, ile jest rolników w cytowanej tak często, jako rolniczy ideał, Danii. A to, że przeciętnie w Polsce wypada 72 ludzi na kilometr kwadratowy, to może właśnie ta reszta, ta nadwyżka, to ci tak zwani zbędni, niezarejestrowani bezrobotni wiejscy, których prawdopodobnie mamy około 7 milionów. Nie krytykuję tu bynajmniej głęboko humanitarnego, ażeby nie powiedzieć filantropijnego nastawienia Ministerstwa Rolnictwa względem tego gospodarczo zbędnego proletariatu wiejskiego, jedynie z punktu widzenia gospodarczego uważam, że należało by postępować planowo, to znaczy naprzód ustalić, jaki mamy ustrój rolny, ażeby go następnie naprawiać. I to nie tylko na odcinku większej własności, choć i tu należało by naprzód przeliczyć bochenki chleba w spiżarni, zanim sprosi się gości, bo a nuż nienasyceni goście mogliby odejść obrażeni od pustego już stołu.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SRadziwill">Chodzi o to, ażeby móc uchronić samodzielne gospodarstwa włościańskie, których jest coraz mniej, od dalszego rozdrobnienia, ażeby uchronić je przeto od grożącej w konsekwencji konieczności kolektywizacji ich w kołchozy.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SRadziwill">Chodzi o to, ażeby — jak widzę to choćby z bardzo ciekawych biografii młodego pokolenia chłopskiego w dziele p. Hałasińskiego — młodzież chłopska nie łudziła się, a mogła zużyć nagromadzoną energię w kierunku nie destrukcji i oczekiwania na jakiś — „czomyj peredieł”, a w kierunku zaludnienia miast i dostarczenia kontyngentów rozradzającemu się narodowemu przemysłowi Polski.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SRadziwill">Na to wszystko, ażeby stworzyć możliwość spokojnej intensyfikacji, tak zalecanej w doskonałym powiedzeniu p. Ministra Rolnictwa, że tak jak polska polityka zagraniczna skazana jest na wielkość, polskie rolnictwo skazane jest na intensyfikację, na to potrzebne jest powszechne poznanie sytuacji agrarnej, w jakiej się znajdujemy.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SRadziwill">Nie można większej krzywdy ludziom robić, jak utrzymywać jednych w złudzeniu, że dostaną to, czego nie ma, a drugich w ciągłej niepewności, czy intensyfikacja warsztatu jest to budowanie rzeczy, które są skazane na zagładę. I dlatego, rozumiejąc, że koszta spisu rolnego są znaczne, uważam, że znacznie większe są straty poniesione z nieświadomości stanu faktycznego i upraszam Wysoki Rząd o zarządzenie spisu rolnego w najbliższym czasie. Zdaje mi się, że tutaj idę na rękę Ministerstwu Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SRadziwill">A teraz druga sprawa. Chcę kilka słów powiedzieć o polskich lasach. Ze źródłowego referatu p. senatora Kamińskiego, jak również z przemówień p. posła Ostafina w Sejmie mogło by się wydawać, że lasy polskie dzielą się na dwie części: na świetnie zagospodarowane lasy państwowe z jednej, a stopniowo dewastowane lasy prywatne z drugiej strony. Nie chcę tu być adwokatem żadnej strony, bo według mnie nie powinno tu być stron w ogóle, powinna być jedna wspólna troska o leśnictwo polskie, czy to zetatyzowane, czy to pozostawione prywatnej inicjatywie gospodarczej. Chciałbym znaleźć prawdę i prawdę tę możliwie syntetycznie podać Wysokiej Izbie do wiadomości.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SRadziwill">Mamy w Polsce lasów 8.500.000 ha, a więc niecałe 22% powierzchni, to znaczy bardzo mało, i jeśli dobrobyt, a więc i zapotrzebowanie ludności nieco się wzmocni, nie będzie można drewna z Polski eksportować, gdyż zaledwie wystarczy ono na pokrycie zapotrzebowania ludności żyjącej, daj Boże kiedyś na poziomie zachodnio-europejskich narodów. Nasuwa się więc tu główna teza — nie należało by już wylesiać ani jednego hektara, a tymczasem co widzimy w rzeczywistości? Lasy państwowe się konserwuje, a lasy prywatne ten sam Rząd zmniejsza przez zabiegi polityki argarnej. Nie zapominajmy, że naprawa ustroju rolnego pochłonęła już czy to przez parcelację, czy też załatwienie serwitutów przeszło 600.000 ha lasów prywatnych, a obecnie uchwalona ustawa o załatwieniu służebności w Małopolsce znowu zrobi dużą szczerbę w zalesieniu naszego kraju i to nie będzie winą właścicieli tych lasów, tylko konieczności argarnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SRadziwill">Ale jakiż jest stan faktyczny? Lasy nasze dzielą się na dwie, albo na trzy części: na lasy państwowe — około 40%, prywatne zagospodarowane według planów — około 45%, i lasy chłopskie, czy to wspólne, czy rozdzielone na drobne działki — około 15% całej przestrzeni; lasy te niestety znajdują się przeważnie w dewastacji. Wszelkie statystyczne dane, dotyczące lasów prywatnych wziętych razem, są wobec tego fałszywe i zaciemniają jedynie obraz rzeczywistości, gdyż lasy większej własności są gospodarowane według planów i mogą być pilnowane przez Ochronę Lasową, a lasów włościańskich nikt nie jest w stanie upilnować. O lasach państwowych, których jest plus minus 3.300.000 ha, z czego przestrzeni produkującej drewno plus minus 2.600.000 ha, powiedział p. senator Kamiński: — „Bardzo życzylibyśmy sobie, żeby tak źle, jak jest w lasach państwowych, było w niejednym przedsiębiorstwie państwowym”. Nie wiem, czy to jest bardzo wielka pochwała. W opinii najszerszych mas społeczeństwa na pewno jest to pochwała umiarkowana.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SRadziwill">Ale ja tu pójdę dalej od p. senatora Kamińskiego i powiem, że cała część zalesienia i hodowli lasów, doświadczalnictwa i administracji, stoi w lasach państwowych na bardzo wysokim poziomie i naprawdę niejedną rzeczą moglibyśmy się pochwalić przed zagranicą. Jeżeli jednak chodzi o eksploatację i dochodowość, to eksploatacja jest nie dewastacyjna wprawdzie, ale i nie zanadto oszczędna, a coraz bardziej intensywna, zwłaszcza co do użytków międzyrębnych, a dochody netto, te wpłacane do Skarbu Państwa, nie stoją w żadnym stosunku do dochodowości przeciętnie zagospodarowanego porządnego lasu prywatnego. Mówię naturalnie o dochodzie netto, bo dochód brutto jest znacznie większy, ale używany jest on wewnątrz administracji lasów państwowych na różne cele społeczne oraz na ciągle rosnące inwestycje. Od 1933 34 do końca 1933 r. na inwestycje w lasach państwowych, podnoszące potencjał przemysłowy Państwa, ale jak dotąd prawie nie dochodowe, wydano 64 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SRadziwill">Reasumując chciałbym podkreślić, że nie cieszy mnie wcale wzmagająca się intensyfikacja eksploatacji drewna, gdyż nie trzeba zapominać, że celem Lasów Państwowych jest obok eksploatacji i używania wpływów z niej na własne inwestycje również stwarzanie żelaznego zapasu drewna na czas wojny lub choćby tylko wzrastającego zapotrzebowania ludności na drzewo w miarę jak będzie, daj Boże, rósł jej przeciętny dobrobyt.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SRadziwill">Na ogół jednak w lasach państwowych źle nie jest i zasadniczo zgadzam się z s. Kamińskim w jego ocenie w tym względzie.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SRadziwill">Powróćmy teraz do sprawy lasów prywatnych. Lasy zagospodarowane większej własności na ogół nie są gorzej zagospodarowane od państwowych, choć mniej zamożne i wyniszczone takimi ciężkimi koniecznościami gospodarczymi, jak załatwienie służebności, kontyngenty na odbudowę kraju, czy danina leśna lub wreszcie tak niebezpieczne dla substancji majątków leśnych podatki spadkowe i alienacyjne. Natomiast zgadzam się, że należy również obostrzyć jak najrygorystyczniej ochronę leśną, ażeby bronić lasy od niesumiennych właścicieli, ale równocześnie nie należy zbytnią interwencją, zwłaszcza w obsadzie administracji i prowadzeniu hodowli lasów, utrudniać pracy dobrym leśnikom na ich tak ważnych dla zbiorowości warsztatach. I przede wszystkim każda aluzja o niepewności władania uniemożliwia owocną pracę w lesie, ponieważ las sadzi się nie dla siebie i nie dla dzieci, a właściwie dla swoich prawnuków. Pewność posiadania jest tu, moim zdaniem, czynnikiem równie ważnym, jak ochrona leśna, jeżeli chodzi o dobrą gospodarkę leśną.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#SRadziwill">Przechodzę teraz z kolei do trzeciej kategorii lasów, do lasów włościańskich. Lasów tych mamy od 1.000.000 do 1.500.000 ha. Znowu odczuwa się brak spisu rolnego; są to już bardzo często raczej wspomnienia lasów niż lasy. Daleki jestem od krytykowania włościańskiej gospodarki w ogóle, ale gospodarstwo leśne ma to do siebie, że nie znosi zbytniego rozdrobnienia i dlatego, zdaniem moim, jeżeli chcemy uratować lasy włościańskie od dalszej dewastacji, należy wszelkimi możliwymi środkami popierać tendencję do tworzenia się wspólnych gospodarstw, pewnego rodzaju spółdzielni leśnych, ze wspólną ochroną i wspólną eksploatacją leśną. Przy tym nie wahałbym się udzielać jak najdalej idących ulg podatkowych czy nawet kredytów, ażeby zachęcać do tego rodzaju gospodarki leśnej. Uważam, że słusznym by było, ażeby Rząd wydał specjalną ustawę o tych ulgach, analogicznie do ulg przy komasacji, aby w ten sposób zapobiec dalszemu wylesianiu Polski na tym najwięcej zagrożonym odcinku włościańskiej gospodarki leśnej.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SRadziwill">W końcu chciałbym jeszcze dodać, że jeśli rozpatrzymy sine ira et studio gospodarkę lasów państwowych i prywatnych, to zasadniczo nie ma tu wcale sprzecznych interesów i nie wątpię, że możliwą jest do osiągnięcia pożyteczna współpraca, o którą przecie dla dobra lasu polskiego przede wszystkim tu idzie. Ale las państwowy, jako starszy i silniejszy brat w tej leśnej rodzinie, nie powinien grozić, że pożre młodszych braci, a przeciwnie, powinien, jako bogatszy i często z tego powodu mądrzejszy w doświadczenie, być przykładem i pomocą dla lasów prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SRadziwill">A jeżeli będą wolne pieniądze w budżecie Lasów Państwowych, to przede wszystkim zamiast na dokupno lasów prywatnych, radziłbym je użyć na zmeliorowanie nieużytków, których mamy przecie w Polsce prawie 4 miliony ha i których duża część nadaje się na zalesienie. Zmeliorowanie i oddanie przeludnionej rolniczo Polsce tych 4 milionów ha istotnego, bo nie zamieszkałego przez nikogo, zapasu ziemi, powinno być, moim zdaniem, główną troską naszego Ministerstwa Reform Rolnych. Ale może cyfra ta jest niesłuszna i tyle nieużytków w Polsce nie ma? Może ich tyle nie ma, a może jest ich więcej. Na to, ażeby dowiedzieć się o tym dokładnie, trzeba, wracam tutaj do początku mojego przemówienia, nie odwlekać ze zrobieniem ogólnego spisu rolnego i to nie tylko co do wielkości poszczególnych gospodarstw, ale i co do rodzaju ich użytkowania.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SRadziwill">Kończąc zaznaczam, że przy wypowiedzeniu tych kilku słów nie chodziło mi o krytykę, a o uczciwe podejście do poznania rzeczywistej rzeczywistości ustroju agrarnego w Polsce, który, pomimo różnorodnych zabiegów naszego Ministra, nie tylko nie polepsza się, a przeciwnie, stale ulega zmianom na gorsze i coraz bardziej musi nas niepokoić. Ale na to żeby kogoś uleczyć trzeba naprzód poznać stan choroby, potem idąc według nieśmiertelnej zasady lekarskiej — „primum non nocere” przede wszystkim nie szkodzić, a więc nie niszczyć, a tworzyć nowe wartości, np. zagospodarowywać nieużytki, a dopiero na końcu zmieniać to, co jest do zmiany w dokładnie poznanej rzeczywistości.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#SRadziwill">Na to wszystko jest potrzebne zarządzenie przez Wysoki Rząd w najbliższym czasie dokładnego spisu rolnego na całym obszarze Rzeczypospolitej, czego się domagamy.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma Wicemarszałek Stolarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszalekStolarski">Wysoki Senacie! Uważam za swój obowiązek zabrać głos przede wszystkim w sprawie, która powstała ostatnio w Polsce — organizacji rolnictwa. Zabieram głos w tej sprawie również dlatego, aby się przeciwstawić zasadzie, którą tutaj reprezentował sprawozdawca p. senator Kamiński. Chcę stwierdzić, że zagadnienie organizacji czy reorganizacji rolnictwa, jak to rozumieć mamy, zaistniało u nas w Polsce i było rozważane na gruncie publicznym, a również i w Obozie Zjednoczenia Narodowego znalazło się jako konieczny przedmiot rozważań i zostało uwieńczone uchwałami Naczelnej Rady, tzw. tezami, dotyczącymi organizacji rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#WicemarszalekStolarski">Podobno i w Ministerstwie Rolnictwa istnieje również pewien projekt, idący w kierunku rozwiązania sprawy organizacji czy, jak powiedziałem, reorganizacji rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#WicemarszalekStolarski">Skoro zagadnienie było przedmiotem tak szerokich rozważań, to śmiem twierdzić, że miało ono ku temu podstawy. Bardzo przepraszam obecnych tu pp. prezesów organizacyj rolniczych, jeżeli użyję określenia, że zagadnienie to spowodowało głównie zdenerwowanie pp. prezesów. Dlaczego? Panowie prezesi powiadają, że w imię zorganizowanego rolnictwa zajmują czy ustalają takie czy inne stanowisko. Ślicznie, nie przeczę temu. Ja też należę do zorganizowanego rolnictwa, co więcej — stwierdzam, że swoją karierę społeczną zawdzięczam głównie tej dotychczasowej organizacji rolnictwa. Doceniam i stwierdzam, że niezmiernie wielką rolę odegrała ona w Polsce, ale nie mógłbym podzielić zdania, że dotychczasowe formy organizacji rolnictwa odpowiadają dniu jutrzejszemu, że one są w stanie rozwiązać te zagadnienia, które Polska stawia przed rolnictwem. Zdaniem moim, ma zupełnie uzasadnioną rację Obóz Zjednoczenia Narodowego, skoro to zagadnienie stawia śmiało. Obóz stwierdził na posiedzeniu Rady Naczelnej uchwałą tej Rady, że to zagadnienie istnieje i musi być zrealizowane. Dlaczego to zagadnienie zaistniało? Otóż jest faktem i temu nikt nie jest w stanie zaprzeczyć, że rolnictwo w Polsce jest tylko w 1/5 swojej liczebności zorganizowane, a w 4/5 niezorganizowane.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#WicemarszalekStolarski">Powiada się, że poza systemem organizacji Obozu Zjednoczenia Narodowego czy poza projektem Ministerstwa kryje się jakiś etatyzm, jakieś coś, czego się trzeba bać. Zdaje mi się, że tego rodzaju obawy nie mają słuszności. Jeżelibyśmy się chcieli dopatrywać, że za projektem Obozu Zjednoczenia Narodowego kryje się jakiś przymus niebezpieczny dla rolnictwa, to pytam się, czy przy tym systemie organizacji nie istnieje przymus? Twierdzę, że 1/5 rolników jest zorganizowana i jeżeli na podstawie działalności, poglądów i pojęć tej 1/5 coś się w Polsce utrwala, to się to coś narzuca tym 4/5 niezorganizowanym. A więc daleko lepiej i zdrowiej jest, jeżeli zostanie utworzony samorząd rolniczy, dający możność rolnikom stuprocentowego udziału w życiu organizacyjnym rolnictwa. Twierdzę, że w projektach znanych nie ma niebezpieczeństwa przymusu, bo jeżeli jest organizacja pomyślana na podstawie samorządu, w którym udział biorą przez wybory szerokie masy, to nie ulega najmniejszej wątpliwości, że tam nie może być przymusu i ograniczenia praw, i z tej racji nie jest uzasadnionym twierdzenie, że poza uchwałami Obozu Zjednoczenia Narodowego kryje się niebezpieczeństwo dla rolnictwa, kryje się przymus. Mniemam, że interes Państwa, nasza rzeczywistość polska tego wymaga, byśmy rolnictwo w 100% uczynili aktywnym, i pod jakimkolwiek kątem widzenia to będziemy rozważać, to zdaje mi się, że zasada ta jest słuszna. A czy ta aktywność ma pochodzić z nakazów? Zdaje mi się, że nie. Powinna pochodzić z głębokiego zrozumienia i udziału szerokich mas w życiu twórczym rolnictwa. Po tej linii należy iść i w moim zrozumieniu zasady takie zostały ustalone przez uchwałę Rady Naczelnej Obozu Zjednoczenia Narodowego. Idą one po tej linii, ale jak one zostaną w życie wcielone? Jak one będą uzgodnione z poglądami Ministerstwa Rolnictwa — ja w tej chwili nie przesądzam. Twierdzę, że to musi być przedmiotem naszych szczegółowych rozważań i my niewątpliwie będziemy stać na straży interesów szerokich mas rolnictwa, mając na uwadze ogólne potrzeby państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#WicemarszalekStolarski">Chcę przytoczyć tutaj z własnego doświadczenia przykład. Od r. 1907 we własnym gospodarstwie rozpocząłem stosowanie różnych takich rzeczy, które nauka rolnictwu przynosi. I nie taję, że te wszystkie rzeczy, które wprowadziłem we własnym gospodarstwie, były daleko idącą nowością w pojęciu szerokich mas rolnictwa i moich najbliższych sąsiadów. Musiałem stosować tego rodzaju zasadę w swoim postępowaniu, że ilekroć wprowadziłem pewien postęp w swoim gospodarstwie, to musiałem po pewnym czasie się zatrzymać i poczekać, aż moi sąsiedzi się podciągną do tego, gdyż w swoim drobnym gospodarstwie nie mogłem się piąć wyżej. Musiałem czekać, gdy się podciągną moi sąsiedzi do tego poziomu, to dopiero wówczas i to moje pójście wyżej nabierało znaczenia. wartości twórczej. Sądzę, że po tej linii trzeba iść. nie w znaczeniu, iż nie tylko jakąś elitę ma się wytworzyć, że nie tylko jakąś śmietankę ma się wytworzyć w naszym życiu rolniczym, ale całość życia rolniczego trzeba dźwignąć na wyższy poziom produkcji i sprawności zbytu. I do tego ja bym chciał namawiać. Uważam to za swój obowiązek obywatelski względem potrzeb Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#WicemarszalekStolarski">Chcę dać jeszcze jeden przykład. Jest u nas zorganizowana spółdzielcza mleczarnia, która stanęła dość wysoko pod względem organizacyjnym i gospodarczym, ale myśmy sobie powiedzieli, że organizacyjnie musimy tę mleczarnię oprzeć nie na wybranych gospodarstwach, tylko musimy ją oprzeć na masach. I taki jest stan rzeczy, że na terenie, gdzie mleczarnia działa, wszystkie wsie się wcieliły w ramy organizacyjne spółdzielni i w tych wsiach bardzo znikomy tylko procent względnie ułamek procentu nie należy do spółdzielni, ale cała masa należy. Ta forma organizacyjna daje podstawy do rozwoju mleczami i sądzę, że tą drogą należy iść. Należy wytwarzać masowy ruch, masowe podniesienie. Tego masowego podniesienia, masowego ruchu nie osiągniemy na podstawie obecnego stanu organizacji rolnictwa, który obejmuje, jak wspomniałem, w organizacjach dotychczasowych br, naszego rolnictwa. W tej sprawie przeciwstawiam się zasadzie, jaką nam zreferował p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#WicemarszalekStolarski">Następnie rzecz druga — Polska wymaga od rolnictwa sprawności pod względem organizacyjnym, nie tylko pod względem produkcji. My, rolnicy, z doświadczenia wiemy, że nie jest rzeczą naszą tylko produkować i tylko w produkcji się doskonalić pod względem ilości i jakości, ale trzeba mieć zdolność zbytu. Chciałbym, żeby ta zasada przyświecała nam rolnikom i żeby ona była bezsporna w Ministerstwie Rolnictwa. Niewątpliwie doceniamy to, że zagadnienie organizacji zbytu u nas natrafia na bardzo wielkie trudności. Ale jeżeli sama zasada będzie bezsporna, to wszelkie trudności dadzą się pokonać. Widzę niebezpieczeństwo dla Polski, jeżeli handel produktami rolniczymi nie będzie unarodowiony. On musi być w 100% unarodowiony. Po tej linii musimy iść i to musi być dla nas bezsporne przy szukaniu formy, drogi, wskazania dla organizacji zbytu produkcji rolnej w całym tego słowa znaczeniu.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#WicemarszalekStolarski">Mamy jeszcze inną dziedzinę, związaną z rolnictwem, która jest zupełnie zapuszczona, a mianowicie: zbyt produkcji leśnej. Twierdzę, że to zagadnienie jest u nas całkowicie zaniedbane i to zaniedbane nie tylko na niekorzyść honoru narodowego polskiego, ale i interesu polskiego. Twierdzę, że trzeba pewne radykalne posunięcia u nas poczynić, abyśmy zbyt produkcji leśnej uporządkowali.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#WicemarszalekStolarski">Wiąże się niewątpliwie ze zbytem produkcji leśnej zagadnienie przemysłu leśnego. Jeżeli zważymy na rzeczywistość naszą pod względem przemysłu leśnego, to jest on godny pożałowania. Przecież mamy tylu pracowników w Polsce i rzemieślników nie mających co robić. Tymczasem przemysł leśny nie jest dociągnięty do tego stopnia, żebyśmy produkt leśny przerabiali w pełnym tego słowa znaczeniu, a nie na tym poprzestawali, że przecieramy drewno na półfabrykaty, względnie w klocach wysyłamy za granicę, a robotnik polski w przemyśle leśnym nie ma zajęcia. Dlatego też twierdzę, że stan ten jest zły. Trzeba go zmienić w tym kierunku, żeby rozwinąć przemysł leśny i żeby go unarodowić tak, żeby odpowiadał całkowicie swemu zadaniu.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#WicemarszalekStolarski">To, co powiedziałem w odniesieniu do przemysłu leśnego, chciałbym, aby było bezspornie zastosowane do całości przemysłu rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#WicemarszalekStolarski">Jest jeszcze zagadnienie, które z obowiązku swego, jako reprezentanta wsi, chcę przy dyskusji dzisiejszej podnieść. Jako reprezentant wsi, chcę przy dyskusji dzisiejszej podnieść sprawę, że na wsi jest źle, w rolnictwie jest biedą i niedomagania, szczególnie u ludu rolniczego. Dla mnie jest bezsporne, że obecny p. Minister Rolnictwa cieszy się stuprocentowym zaufaniem u ludu rolnego w Polsce, dla mnie jest bezsporne, że obecny Minister Rolnictwa odczuwa potrzeby wsi, odczuwa potrzeby ludu rolnego. wydaje mi się, że z tą chwilą, kiedy obecny Minister Rolnictwa odczuwa te potrzeby szerokich mas ludu, trzeba było by żądać, aby on w myśl ustalonych zasad szedł i nadal w tym kierunku. Bo uszczęśliwienie, dopomożenie ludowi do wyjścia z tej nędzy jest wielką rzeczą dla Polski, dlatego też kładę wielki nacisk na to zagadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#WicemarszalekStolarski">Mój przedmówca p. senator Radziwiłł w swych uzasadnieniach użył wyrazu „planowanie”. Tak jest, to jest słuszne. Do jakiegokolwiek byśmy zagadnienia przystąpić mieli, musimy to zagadnienie rozwiązywać na podstawie głębokich przemyśleń, na podstawie tych przemyśleń uplanowanych na krótką i długą falę.</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#WicemarszalekStolarski">Chcielibyśmy, aby to przemyślenie było gruntowne i żeby ono nie było oparte na zdenerwowaniu poszczególnych jednostek w związku z zagadnieniem pierwszym, które poruszyłem dziś, to jest zagadnieniem organizacji rolnictwa, albowiem to zagadnienie wiąże się i splata z szeregiem zadań państwowych tak pod względem gospodarczym, jak i obronności Państwa i uważam, że nie można nie doceniać tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Barcikowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SBarcikowski">Wysoki Senacie! Chcę się dziś podzielić z Wysoką Izbą garścią uwag, jakie mi się nasuwają z racji moich długoletnich obserwacji zarówno rolnictwa naszego, jak i obrotów artykułami rolniczymi.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SBarcikowski">Sytuacja naszego rolnictwa po przejściowej poprawie w latach 1936/7 i 1937 8 uległa w drugim półroczu ubiegłego roku pogorszeniu wskutek załamania się światowych cen zboża.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SBarcikowski">Wszyscy są zgodni, że bez poprawy sytuacji materialnej rolnika i przywrócenia rentowności w gospodarce na wsi nie możemy oczekiwać szybkiej poprawy gospodarczej w innych dziedzinach gospodarstwa narodowego, a więc w przemyśle, handlu i rzemiośle. Siła nabywcza ludności wiejskiej, biorąc pod uwagę jej liczebność, wpływa w dużym stopniu na wysokość obrotów handlowych. Dlatego też nie jest sprawą obojętną ani dla polskiego kupca, ani dla przemysłowca, jak kształtuje się położenie materialne wsi. Zainteresowanie to potęguje się jeszcze i wskutek tego, iż rolnictwo nasze jest tą dziedziną gospodarstwa narodowego, w której dominuje kapitał czysto polski, chrześcijański.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SBarcikowski">Można śmiało powiedzieć, iż konieczność poprawy sytuacji rolnika jest postulatem powszechnie uznanym i że może on być postawiony obok postulatu obronności kraju, odbudowy i unarodowienia stanu średniego w Polsce. Wieś polska w razie poprawy rentowności może stać się źródłem, z którego dopływać będą kapitały do naszych miast i miasteczek i szukać zużytkowania w inwestycjach miejskich, w handlu drobnym i średnim przemyśle oraz rzemiośle, przyczyniając się w ten sposób do unarodowienia naszych miast i nadania im europejskiego wyglądu.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SBarcikowski">Silne, zasobne i dobrze zorganizowane rolnictwo to fundament obrony narodowej na wypadek konfliktu wojennego, to dostawca nie tylko ludzi ale i środków aprowizacyjnych oraz surowców dla naszego przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SBarcikowski">Jakie przyczyny złożyły się na to, iż po 20 latach niepodległości ten najbardziej liczny stan w Polsce nie dźwignął się należycie i, jak powszechna opinia publiczna przyznaje, znajduje się wciąż w trudnej sytuacji gospodarczej? Pobieżny przegląd tych przyczyn pozwala zestawić je w 4 punktach.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SBarcikowski">1) Wysokie ceny na produkty rolnicze w latach do 1929 r. — zresztą nie tylko rolnicze — spowodowały w wielu warsztatach prowadzenie gospodarki bez rachunku, nadmierne korzystanie z kredytu, nadmierne wydatki, które pochłonęły nie tylko dochód rolnika, ale i zaciągnięte kredyty, jednym słowem, gospodarkę bez ołówka w ręku i wynikające stąd zbyt optymistyczne traktowanie strony dochodowej rolnictwa. Trzeba przyznać, że podobnie działo się i w wielu innych gałęziach gospodarstwa narodowego. Stąd pochodzi ten fakt, iż z okresu tzw. prosperity rolnictwo wyszło nie tylko bez rezerw, ale jeszcze poważnie obdłużone i ciężar długów dotychczas przygniata niejednego z rolników w Polsce. 2) Brak należytej, zwartej i solidarnej organizacji zawodowej rolników, zarówno małych jak i dużych. 3) Brak należytej opieki i organizacji Ministerstwa Rolnictwa; sprawy rolne często znajdowały się na szarym końcu, interesy rolnicze za mało były uwzględniane w naszej polityce traktatowej, ochrona celna była niedostateczna i stąd pochodzi zbędny import wielu artykułów, które już wcześniej można było produkować w kraju w większych ilościach (ryby, nasiona oleiste, owoce, tłuszcze zwierzęce itp.). 4) Brak inwestycji w zakresie urządzeń usprawniających i uszlachetniających obrót artykułami rolniczymi (elewatory i spichrze zbożowe, chłodnie, drogi wodne itp.).</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SBarcikowski">Sądzę, iż zastanowienie się na tymi przyczynami kryzysu polskiego rolnictwa jest z tego względu potrzebne, aby móc z tych rozważań wyciągnąć pewne wnioski na przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SBarcikowski">Muszę stwierdzić z naciskiem i chcę podziwiać polskiego rolnika, iż pomimo niezbyt sprzyjających warunków i wielkiego załamania cen rolniczych po roku 1929 rolnictwo nasze nie opuściło rąk i jako całość nie załamało się. Rolnictwo nie tylko nie obniżyło produkcji, ale wyciągając nauki z przeszłości, wykazało wielką żywotność i rozwój dynamiczny. Ograniczając zużycie nawozów sztucznych, rolnik potrafił przy pomocy innych metod, a przede wszystkim metody samowystarczalności, wygospodarować plony w takiej ilości, iż wystarczyły nie tylko na jego potrzeby gospodarcze, ale pozwoliły wyżywić wzrastającą ludność w Polsce, podnieść znacznie pogłowie inwentarza i dać jeszcze poważne nadwyżki eksportowe zarówno w dziedzinie produkcji hodowlanej, jak i produkcji roślinnej. Ze tak jest, świadczy o tym najlepiej statystyka porównawcza przyrostu ludności w Polsce, przyrostu pogłowia inwentarza, statystyka eksportu. Niestety, tylko statystyka urzędowa, dotycząca wysokości zbiorów w Polsce, nie harmonizuje całkowicie z danymi statystycznymi, wzmiankowanymi uprzednio. Sądzę, iż należało by poddać dokładnej rewizji metody obliczania zbiorów w Polsce. Sądzę, iż jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest niedostateczna ilość korespondentów Głównego Urzędu Statystycznego. W moim przekonaniu postęp rolniczy nie kończy się na stanie dzisiejszym i liczyć się należy z dalszymi wysiłkami rolnika w kierunku zwiększenia produkcji, hodowli, szczególniej na prawym brzegu Wisły i dalej na wschód w tak zwanej Polsce B. W miarę wzrostu oświaty zawodowej i uświadomienia rolniczego rolnik nawet bez nawozów sztucznych potrafi w najbliższej przyszłości, posługując się metodami naturalnymi, produkować lepiej i więcej. Rodzące się nowe potrzeby jak również niedostateczny poziom cen zmusza rolnika do wygospodarowania z każdego hektara większej ilości.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SBarcikowski">Aby wysiłki rolnika nie poszły na marne, koniecznym jest, aby zarówno Rząd jak i szeroka opinia publiczna doceniała należycie wagę problemu rolniczego i aby rosnąca produkcja rolna znalazła odpowiednie ujście zarówno na rynek wewnętrzny, jak i na rynek zagraniczny.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SBarcikowski">Rząd, wnosząc latem ubiegłego roku projekt ustawy o opłatach przemiałowych, dał wyraz trosce i chęci bardziej trwałego uregulowania sprawy poziomu cen rolniczych. Ostatnio stosowane środki pomocy, dotyczące zarówno zabiegów na terenie rynku wewnętrznego, jak i przy eksporcie, są bardzo poważne. Można by tylko jedno zarzucić, iż pomoc ta nie przyszła od razu po żniwach w r. 1938.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SBarcikowski">Rezultaty tych zabiegów nie zadowalają rolnika, gdyż obecny poziom cen obniżył się prawie do poziomu z lat największego kryzysu. Stąd pochodzi pewne zniecierpliwienie wśród rolników i w niektórych umysłach budzą się myśli i poszukiwania nowych dróg wyjścia i poprawy. Stąd pochodzi częściowe niezadowolenie z ustawy o opłatach przemiałowych. Rolnik nie tylko krytykuje tę ustawę dlatego, że nakłada na niego różne ograniczenia w zakresie zamiany zboża na mąkę, ale i dlatego, że ma wątpliwości, czy opłata przemiałowa nie jest pobierana jego kosztem, kosztem ceny zboża. W moim przekonaniu takie rozumowanie jest niesłuszne i wysoce niebezpieczne dla dobra rolnika. Ustawa przemiałowa stwarza finansowe podstawy dla pomocy eksportowej i zapewnia uzupełnienie sum pobranych w postaci opłat przemiałowych odpowiednimi dotacjami Skarbu Państwa. Tak długo, jak długo mamy nadwyżki eksportowe i wywozimy je za granicę, o poziomie cen w kraju decydują ceny uzyskiwane w transakcjach eksportowych mniej koszty transportu a plus premie eksportowe, wypłacane ze Skarbu Państwa i z funduszu opłat przemiałowych. Z tego wynika, iż opłatę przemiałową w danym wypadku ponosi konsument krajowy, a nie rolnik. Sądzę, iż koniecznym jest dokładne wyjaśnienie tej sprawy i organizacje rolnicze powinny w tym sensie oddziaływać na opinię rolniczą.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SBarcikowski">W poszukiwaniu nowych dróg i środków pomocy dla poprawy rentowności rolnictwa wysuwany jest w pewnych kołach rolniczych projekt wprowadzenia monopolu zbożowego, a to na wzór sąsiada naszego, Czechosłowacji. Zagadnienie to wymaga bardzo gruntownego przestudiowania. Na pierwszy rzut oka nasuwa się jednak szereg uwag krytycznych. Trudno sobie wyobrazić, aby w Polsce monopol zbożowy mógł być oparty na zasadzie wygospodarowywania dochodu z tego przedsięwzięcia. Dochód taki mógłby być uzyskiwany tylko drogą polityki wysokich cen żywności w Polsce, a to byłoby sprzeczne z polityką uprzemysłowienia kraju, koniecznością robienia inwestycyj publicznych i wymaganiami polityki eksportowej. Raczej przypuszczać należy, iż monopol zbożowy byłby przedsięwzięciem przynoszącym straty i to straty poważne, biorąc pod uwagę wysokie koszty administracji i ewentualne konsekwencje błędów, popełnionych przez czynnik kierowniczy. Dzisiejszy stan wyposażenia technicznego pod względem magazynów zbożowych, elewatorów, linii i bocznic kolejowych jest wysoce niedostateczny. Mamy już duże trudności, o ile chodzi o zrobienie pewnej rozsądnej rezerwy zbożowej w kraju, a cały nasz zapas zboża eksportowego musimy magazynować w porcie gdańskim. Również mamy poważne braki kapitałowe, a na wypadek wprowadzenia monopolu pracujące dziś w handlu zbożowym kapitały uległyby wycofaniu i musiałyby szukać zatrudnienia gdzie indziej.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SBarcikowski">W jakim stopniu monopol zbożowy mógłby zainteresować nasze rolnictwo? Sądzę, iż tylko pod trzema warunkami: 1) zagwarantowania rentownej ceny zboża, 2) stabilizacji stosunków zarówno pod względem organizacji obrotu zbożowego, jak i poziomu ceny na pewien okres czasu, 3) zapewnienia wolności produkcyjnej. Czy to jest możliwe?</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SBarcikowski">W okresie po r. 1929 mieliśmy w Polsce wysokie ceny zboża albo w latach nieurodzaju w Polsce, a więc w braku nadwyżek wywozowych i oderwania się od cen światowych, albo też w latach nieurodzaju na świecie, jak to ostatnio miało miejsce w latach 1936/37 i 1937/38. Ile razy próbowaliśmy przy pomocy zakupów interwencyjnych PEZET-ów podnosić poziom cen zbożowych w Polsce, tyle razy po pewnym, zawsze krótkim okresie czasu następowało załamanie się interwencji i spadek cen zboża. W tych krótkich okresach, kiedy cenę zboża udało się podtrzymać, interwencja nie zawsze i nie w całej Polsce docierała do rolnika.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SBarcikowski">Rentowna cena monopolowa dla całego rolnictwa musiałaby być liczona na podstawie ko6ztów produkcji warsztatów stosunkowo drogo produkujących. Co z tego wyniknie?</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SBarcikowski">Jeżeli rolnictwo w dotychczasowych warunkach wykazało znaczną dynamikę, to przy stosunkowo wysokiej cenie produkcja wzrosłaby gwałtownie i to przede wszystkim żyta, którego i tak produkujemy przeszło 50% ogólnej naszej produkcji zbożowej, a które najtrudniej jest ulokować na rynkach zagranicznych, bo kupowane jest prawie wyłącznie na paszę i to po cenach niższych od jęczmienia i kukurydzy. Wysoka cena zboża odwróciłaby uwagę rolnika od produkcji hodowlanej, jak również od produkcji artykułów roślinnych nie zbożowych, jak nasiona strączkowe, nasiona oleiste itp., których produkcja obecnie w Polsce jest niedostateczna. Przykładem dla nas pod tym względem mogłoby być przestudiowanie danych, zaczerpniętych ze stosunków czesko słowackich, gdzie po wprowadzeniu monopolu zbożowego ujawnił się wyraźny spadek produkcji, przerzucenie się rolników na produkcję zbożową i przede wszystkim wzrost importu świń do Czechosłowacji.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SBarcikowski">Monopol zbożowy zostałby już w pierwszych latach swego istnienia zasypany nadmiarem podaży zboża, co groziłoby załamaniem i pogrzebaniem całej koncepcji. Nawet przy wyznaczeniu przez monopol ceny względnie umiarkowanej sam fakt zdjęcia ryzyka z gospodarujących dotychczas na własny rachunek warsztatów rolnych zachęciłby rolnika do nadmiernie zwiększonej produkcji zbożowej i przysporzyłby monopolowi kłopotów i trudności w magazynowaniu i zbycie nadmiaru. Dlatego też monopol zbożowy, chcąc uchronić się od załamania, prędzej czy później musiałby dążyć do wprowadzenia reglamentacji produkcji, ograniczając poczynania rolników w zakresie swobodnego dysponowania warsztatami pracy. Właśnie obecnie już sygnalizują z Czechosłowacji, iż monopol zbożowy w tym kraju wprowadza tzw. paszporty produkcyjne dla rolników. Poza tym było zapowiedziane wprowadzenie monopolu zwierzęcego.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#SBarcikowski">Jak będzie się czuł w tych warunkach rolnik polski, który jest przecież źródłem polskiego indywidualizmu?</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#SBarcikowski">W tych warunkach przed naszym rolnictwem stają dwie alternatywy: 1) monopol zbożowy z widokami na reglamentację produkcji i zbiurokratyzowanie obrotu zbożowego, albo 2) stan wolności produkcji z wszelkimi niewygodami dnia dzisiejszego i koniecznością wielkiego wysiłku w kierunku poprawy tego stanu dotychczasowymi metodami.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#SBarcikowski">O ile dziś egzystujące monopole państwowe starają się skoncentrować w jednym ręku i spotęgować wszelkie dochody płynące z produkcji i obrotu handlowego, np. tytoniu i spirytusu, o tyle koncepcja monopolu zbożowego byłaby czymś całkiem odwrotnym, byłoby to zogniskowanie strat i ryzyk, dotychczas ponoszonych przez miliony rolników i dziesiątki tysięcy kupców i przedsiębiorstw przemysłowych, w jednym miejscu. Dziś za błędy odpowiada każdy wobec siebie i ryzyko ponosi każdy samodzielny przedsiębiorca. Przy koncepcji monopolu za błędy kierownictwa, a takie zawsze mogą się zdarzyć, ponosiłby odpowiedzialność Skarb Państwa, a więc wszyscy płatnicy. Jak długo żyjemy i gospodarujemy, musimy ponosić zawsze ryzyko i odpowiedzialność za nasze czyny i nikt jeszcze na święcie nie wynalazł takiej metody, która by z żyjącego człowieka zdjęła ciężar ryzyka i odpowiedzialności. Jedno z państw europejskich pokusiło się o wprowadzenie systemu sprzecznego z tą naturalną zasadą i rezultaty są znane.</u>
+ <u xml:id="u-16.21" who="#SBarcikowski">Jakie należy stosować środki, ażeby stan dzisiejszy uległ poprawie? Sądzę, iż przede wszystkim stwierdzić należy, iż zagadnienie rolnicze, a zagadnienie zbożowe w szczególności, tak długo nie znajdzie swego rozwiązania, jak długo nie nastąpi poprawa w zakresie stosunku ilościowego ludności wiejskiej do ludności miejskiej. Dalej uświadomić sobie musimy, że takie lata, jak 1936 37 i 1937/38 należą do wyjątków i pomoc finansowa ze strony Skarbu Państwa musi być w każdym roku budżetowym na potrzeby obrotu artykułami zbożowymi i na pomoc eksportową przewidziana; że rokrocznie muszą być przeznaczane poważne fundusze na inwestycje w zakresie obrotu artykułami rolniczymi i że sumy te powinny być przeznaczane nie tylko dla aparatu spółdzielczego, ale i dla aparatu handlu prywatnego; że obok spółdzielczych organizacyj rolniczo-handlowych winien być w interesie rolnictwa zapewniony normalny rozwój zdrowemu i rzetelnemu aparatowi kupieckiemu, na wzór dzielnic zachodnich, i że jest ze wszech miar pożądana harmonijna współpraca w równych warunkach obydwóch odłamów handlu rolniczego w Polsce; że wszystkie dotychczas stosowane metody nie zawiodły i że trzeba dążyć do ich ulepszenia i konsekwentnego stosowania w przyszłości i zachować jak najdalej posuniętą ostrożność w wyszukiwaniu i wyborze nowych środków; że w Polsce potrzebny jest umiarkowany poziom cen rolniczych; że rolnik musi nastawiać swoją produkcję wielostronnie, a zadaniem Państwa jest stworzyć odpowiednie warunki, zachęcające dla szerokiego wachlarza produkcji rolniczej; że wreszcie rolnictwo powinno się zdobyć na jednolitą solidarną organizację zawodową i że, w moim przekonaniu, nie ma różnic zasadniczych i przeciwieństw w interesach drobnego, średniego i większego rolnika; że zorganizowanie rozsądnej emigracji żydowskiej w Polsce stworzy podstawy dla dania ujścia nadmiarowi ludności wiejskiej i przyśpieszy proces unarodowienia naszych miast i miasteczek.</u>
+ <u xml:id="u-16.22" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Morawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SMorawski">Wysoka Izbo! Przed paru dniami w dyskusji sejmowej nazwał p. Minister Rolnictwa wywody jednego z p. posłów, przedstawiającego idealną strukturę wsi polskiej, marzeniami, na które on, jako realny polityk, nie może sobie pozwolić. Wydaje mi się, że zdanie takie krzywdzi polityków i mężów stanu. Pamiętamy wszyscy epokę sprzed wielkiej wojny — rok 1905 — 1914, kiedy ludzi realnie myślących o niepodległości Polski również nazywano marzycielami. Gdyby jednak nie znaleźli się mężowie stanu, którzy marzenia te zamienili na to, co dzisiaj nazywamy polską rzeczywistością, a z wizji przyszłości Polski stworzyli to, co dziś przeżywamy, nie było by nas dziś w tej sali parlamentu polskiego. I dlatego sądzę, że obowiązkiem polityka, odpowiedzialnego za ustrój rolny Rzeczypospolitej Polskiej, jest również mieć wizję przyszłości wsi polskiej, na niej budować swe plany, a nie zadowalać się rozstrzygnięciami, które, w moim pojęciu, często mają charakter prowizorycznego usuwania chwilowych trudności czy niedomagań.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SMorawski">W tym samym przemówieniu stwierdził p. Minister Rolnictwa, że musi się liczyć z faktem, że własność średniorolna ponad 15 ha wynosi w Polsce tylko 4% ogólnej ilości gospodarstw, że zatem jego główna opieka kierować się musi ku gospodarstwom poniżej 5 ha, jako najliczniejszym. Nie wydaje mi się, ażeby sprawa ilości poszczególnych gospodarstw była w tym zagadnieniu rozstrzygająca.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SMorawski">Pozwolę sobie jednak zapytać, co uczyniło już dwóch senatorów poprzednio, przede wszystkim p. senator Radziwiłł, na czym statystyki swoje Pan Minister opiera? Jest to pierwszy, zdaniem moim, zasadniczy problem—konieczność przeprowadzenia spisu gospodarstw i zorientowania się w aktualnej strukturze rolnej. Bez tego spisu wszelkie poczynania w dziedzinie przebudowy ustroju rolnego są skokiem w ciemność. Obserwatorzy obecnego obrazu wsi polskiej stwierdzają wielokrotnie, że obecnie wykonywana przebudowa ustroju rolnego nie jest równoznaczna z jego naprawą. Wielokrotnie odzywały się głosy w dyskusji parlamentarnej ma. z tak kompetentnych ust, jak senatora Malskiego i posła Sanojcy, że gospodarstwa, w których już przeprowadzono komasację i upełnorolnienie, ponownie ulegają rozpadowi. Jest to objaw dowodzący, że jest jakiś zasadniczy błąd w naszej polityce rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SMorawski">Dla wyszukania tego błędu zapytam: jakaż winna być ta idealna struktura wsi polskiej, do której dążyć winniśmy. Odpowiem słowami ustawy z dnia 28 grudnia 1925 r.: winna być oparta na silnych, zdrowych , zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach różnego typu i wielkości. Sądzę, że dam wyraz przekonaniu ogromnej większości rolników polskich, a w każdym razie rolników zachodniej Polski, których mam zaszczyt w tej Izbie reprezentować, jeżeli powiem, że w tej różności typów i wielkości dominować winno gospodarstwo średniorolne. Dyskusję nad wielkością obszaru gospodarstwa średniorolnego, czy to będzie 10, czy 15 ha, czy 200 ha — pozostawię na boku. Praktyczny rolnik wie, że o zdrowych podstawach gospodarstwa i o jego celowości decyduje wiele czynników, jak klimat i gleba, położenie geograficzne i wartość gospodarstwa z punktu widzenia aprowizacji miast i wojska, intensywność produkcji itp. Najważniejszym jednak z tych czynników jest, w moim pojęciu, wartość intelektualna i moralna właściciela warsztatu. Dlatego też z przebudową ustroju rolnego tak się ściśle wiąże podniesienie kulturalne wsi. Niestety, wydaje mi się, że głoszona przez p. Ministra opinia o znacznym postępie na tym polu, oparta jest na nieznajomości rzeczywistego oblicza naszej wsi.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SMorawski">Dlaczego uważam wieś opartą na zdrowych, silnych gospodarstwach średnich za najzdrowszą strukturalnie? Tylko wieś taka, uzbrojona w zasady prawdziwie europejskiej, katolickiej kultury oprze się skutecznie nowinkom politycznym, które na nią z zachodu i ze wschodu napierają. Tylko wieś taka odegrać może tę rolę społeczną, jakiej od niej Polska w przyszłości oczekuje. Będzie ona, jak była dotąd, tym rezerwuarem świeżego, zdrowego moralnie i fizycznie, prawdziwie polskiego materiału ludzkiego, który by miasta nasze, dziś niestety jeszcze nie polskie, na polskie mógł zamienić. Rolę tę pełniły przez wiele lat dwory wiejskie, z nich wyszły najlepsze elementy polskiej inteligencji, polskiej burżuazji, wojskowości, sfer rządowych i urzędniczych. Tej pięknej tradycji nie może i nie powinna wyrzec się wiejska chata, ale obowiązkiem jest udostępnić tej chacie naukę i kulturę, by umożliwić jej spełnienie tego szczytnego zadania.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SMorawski">Tylko taka wieś wreszcie może sprostać tym zadaniom gospodarczym, jakich miasta nasze, jakich rozwijający się przemysł, jakich armia nasza od niej się domagają. Tylko twórcze, zdolne do wysokiej produkcji gospodarstwa mogą spełnić tę rolę. Tylko zgodna współpraca różnego typu i wielkości gospodarstw, przeznaczonych do produkcji zboża, produktów hodowlanych, spirytusu i wełny, koni remontowych czy nasion selekcyjnych, może to zagadnienie rozwiązać.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SMorawski">Czy taką strukturę osiągnie się w drodze mechanicznego dzielenia ziemi — zabiegu, który już pochłonął około 75% tzw. zapasu ziemi, i czy to dało istotną poprawę? Pozwolę sobie stwierdzić, że w moim przekonaniu nie jest to w każdym razie jedyny zabieg, ale powinno się przede wszystkim podnieść kulturę i oświatę wsi polskiej, podnieść jej dobrobyt przy pomocy rozumnej polityki cen nie tylko produktów rolnych i hodowlanych, ale także i cen ziemi, oczywiście łącznie ze zdrową polityką ogólną cen produktów przemysłowych oraz doprowadzeniem do wsi kapitałów w formie tanich i celowych kredytów. Należało do tego dążyć przez uprzemysłowienie i urbanizację, wreszcie przez zjednoczenie wsi w jeden front rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SMorawski">Być może, że zbyt szeroki program rolniczy wysunąłem. Nie twierdzę, by za wszystkie usterki p. Minister był odpowiedzialny, niewątpliwie jednak, jako inicjator i wykonawca polityki rolnej naszego kraju, ponosi on dużą część odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SMorawski">Przejdę teraz poszczególne działy, które tu nakreśliłem. W dziedzinie kultury i oświaty twierdzę, że wieś polska jest dotąd od niej odcięta. Faktu, że jeszcze 800.000 dzieci wiejskich nie może korzystać z nauki czytania i pisania, nie da się niestety pominąć. Niedostateczna' ilość szkół Ij -go i 111-go stopnia, tak geograficznie rozmieszczonych, że dla wielu wiosek i gromad są niedostępne, brak szkół zawodowych uniemożliwia mieszkańcom wsi korzystanie z tej nauki, która by podniosła poziom umysłowy kierowników gospodarstw wiejskich i otwarła wrota miast dla części ludności wiejskiej. W czasie dyskusji budżetowej na terenie Sejmu słyszałem, jak p. Sommerstein utrzymywał, że dla chłopa polskiego jest jeszcze wiele możliwości na drodze melioracji, intensyfikacji produkcji etc., a nie koniecznie pchać się on musi do miast. Czyż by tego rodzaju sugestie więcej przekonywały kompetentne resorty od głosu wsi polskiej, domagającego się otwarcia drogi do sklepów i wolnych zawodów?</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SMorawski">Specjalną kartę podnoszenia kultury i oświaty wsi polskiej stanowią uniwersytety wiejskie. Czy instytucie te powołane do odegrania tak ważnej roli dla oświaty na wsi spełniają ją należycie? Pomijam fakt, że w niektórych z tych uniwersytetów szerzy się światopogląd wybitnie materialistyczny, areligijny, propagujący nawet jakiś specyficzny kult natury i żywiołów, mający być rzekomo nawiązaniem do obyczajowości religijnej starosłowiańskiej, a w rzeczywistości małpujący neopogańskie obrządki hitleryzmu. Najpoważniejszym zarzutem, jaki postawić muszę tym uniwersytetom, zarzutem, który opieram nie na własnym doświadczeniu, ale na rozmowach z wybitnymi naukowcami, jest ten, że uniwersytety te nie słoja na należytym poziomie naukowym. Wykładane w wielu z nich przedmioty, jak historia chłopów, socjologia wsi itp., nie są opracowane dość ściśle pod względem naukowym, a rzucane na nieprzygotowane podłoże umysłów młodzieży wiejskiej przez niedość również przygotowanych rzekomych naukowców wywołać mogą w tych umysłach zamęt, nie dając im rzetelnej oświaty. Jest to tym gorsze, że kompromituje to lud uniwersytetów wiejskich, ruch, który jest niewątpliwie cennym czynnikiem podniesienia kultury wsi.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SMorawski">Co uczyniono dla podniesienia dobrobytu wsi przez dopływ kapitałów? Zapytuję, czy zamiast stawiania na piedestał mechanicznej parcelacji nie należało raczej skierować największego wysiłku na podniesienie dobrobytu wsi przez zdrową politykę cen, stworzenie taniego kredytu, przede wszystkim na spłaty rodzinne, strzeżenie niepodzielności gospodarstw itp. zabiegi. Wyda się to może paradoksem, ale śmiem zaryzykować zdanie, że 10 milionów zł wydanych dotąd w formie kredytów na spłaty rodzinne oraz wniesiona pod obrady Sejmu nowa ustawa, upoważniająca Rząd do przeznaczenia dalszych 50 milionów zł na ten cel, przyniesie może większe korzyści dla struktury wsi polskiej, jak te setki milionów—jak obliczam. około 1 miliard złotych—które dotychczas wydało społeczeństwo polskie na cele złączone z tak zwaną naprawą ustroju rolnego. Zresztą p. senator referent podobną mniej więcej wysunął tezę.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SMorawski">Z uznaniem witam także tego rodzaju poczynania Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, jak kredyt na melioracje łąk i na intensyfikację produkcji. Nie wątpię, że tego rodzaju polityka podnoszenia dobrobytu i kultury wsi szybciej i zdrowiej przebudowałyby ustrój rolny niż większość dziś, niestety, bardzo intensywnie stosowanych środków, prowadzących raczej do ogólnej pauperyzacji wsi polskiej. Tu nie mogę się powstrzymać od zadania jeszcze jednego pytania, a mianowicie, co się dzieje z inicjatywą poprzedniego Sejmu w sprawie niepodzielności gospodarstw, tak zwanych popularnie leks Bartczak. Zupełnie podzielam zdanie p senatora referenta, że tego rodzaju ustawa nie załatwiłaby ostatecznie niepodzielności gospodarstw rolnych, ale niewątpliwie do tego by się przyczyniła.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SMorawski">Mówiłem już o dotychczasowej opiece, którą Ministerstwo Rolnictwa otacza najmniejsze gospodarstwa. Nie mogę też z poczucia obiektywności pominąć milczeniem tych pozytywnych posunięć, jakie w tym zakresie zauważyć można, np. w kierunku popierania chałupnictwa i przemysłu ludowego (zresztą słyszeliśmy tu w czasie dyskusji nad budżetem przemysłu i handlu, że także w tym dziale są jeszcze pewne braki), upraw specjalnych, jak tytoń, czy sadownictwo. Nie można również negować znaczenia, jakie odegra budowa C.O.P. dla rozwiązania zagadnienia tych najmniejszych gospodarstw, szczególnie leżących w tym okręgu. Doniosłe także znaczenie mogłaby mieć dla najmniejszych gospodarstw sprawa, poruszona przez ss. Dębskiego i Miklaszewskiego, budowy dróg wodnych, a więc większa intensyfikacja regulacji naszych rzek. Ale niezależnie od tych posunięć zapytać się pragnę, czy procent tych karłowatych, niezdolnych do życia gospodarczego obiektów zmniejszył się znacznie od roku 1921? W roku 1921 wynosił 64%, dziś, jak to słyszeliśmy z ust p. referenta, wynosi 59%. Nie wiem na czym, na jakich danych te cyfry są oparte, w każdym razie wdzięczny byłbym za informacje na ten temat.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SMorawski">Przejdźmy z kolei do akcji osadniczo-parcelacyjnej. Ponieważ jest to dziedzina, w której Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych specjalną okazuje aktywność, zdawać by się mogło, ze może się ona poszczycić specjalnymi sukcesami. P. referent Kamiński przytoczył cyfry, z których wynika, że osady nowotworzone mają 8—10 ha. Zdawało by się, że tak pomyślane osady mogłyby wejść w kategorię warsztatów — „silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#komentarz">produkcji,</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#SMorawski">o których myśli ustawa z dnia 28 grudnia 1925 r. Ale nie bacząc na to, że zdrowie warsztatu rolnego, jak już mówiłem, zależne jest od wielu warunków glebowych, klimatycznych etc., które muszą się, zdaniem moim, zharmonizować z jego obszarem, już sam fakt, że większość osad powstaje w warunkach nadmiernego zadłużenia, dyskwalifikuje je, zdaniem moim, pod względem gospodarczym. Nie wątpię, że p. Minister Rolnictwa zupełnie podziela to zdanie. Przecież niedawno wniósł on na forum sejmowe ustawę o parcelacji nadmiernie zadłużonych nieruchomości ziemskich, w której uzasadnieniu czytamy: — „Istnienie gospodarstw wiejskich nadmiernie zadłużonych i niezdolnych wskutek tego do prawidłowej wytwórczości jest pod względem gospodarczym i społecznym objawem bezwzględnie ujemnym”.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#SMorawski">P. senator referent przedstawił nam dzisiaj cyfry, które popierają tę tezę. Mianowicie stwierdził on, że w gospodarstwach, powstałych na terenie zachodniej Polski, zadłużenie, co zresztą zgadza się w zupełności z moimi cyframi, wynosi na 1 ha od 1.000 zł (to jest cyfra, którą ja cytuję) do 2.650 zł (jest to cyfra wzięta z dzieła p. Frankowskiego o zadłużeniu gospodarstw wiejskich). Tak samo powstałe osady w r. 1938, według danych Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, są zadłużone od 1.049 zł do 1.920 zł tylko z tytułu reszty ceny kupna — wszystko na 1 ha. P. senator Kamiński stwierdził, że ten objaw nie może zahamować procesu parcelacyjnego. W każdym razie musimy stwierdzić, że tego rodzaju poczynania nie mają nic wspólnego z zabiegami gospodarczymi i nie mogą one przyczynić się do poprawienia ustroju rolnego wsi polskiej. Przy tym jest to równoznaczne z robieniem z zagadnienia zadłużenia rolnictwa — „perpctuum mobile”, z którego żadna ustawa oddłużeniowa nas nie wyprowadzi. Toteż poza oddłużeniem rolnictwa należało by uniemożliwić powstawanie nadmiernego zadłużenia.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#SMorawski">P. Minister Rolnictwa i Reform Rolnych wysuwa często tezę, że ponad względy gospodarcze winien być stawiany przede wszystkim wzgląd na uszczęśliwienie człowieka, że nie warsztat pracy ma być brany pod opiekę, ale jego właściciel. Nie będę z tą tezą polemizował. Przypuszczam również, że w czasie pierwszych dwóch lat, kiedy nowy osadnik osadzony na osadzie korzysta z karencji, szczęście jego jest zupełnie realne. Czy potem jednak, kiedy się staje nadmiernie obciążonym dzierżawcą własnej rzekomo ziemi, płacącym 4 q żyta z ha, szczęście to nie maleje? Zaryzykowałbym twierdzenie, że to powrót do czasów tak jaskrawo opisywanej pańszczyzny, w której rolę ekonoma dworskiego zajął egzekutor i komornik z ramienia banków państwowych. Zdawałyby się świadczyć o tym liczne rezolucje osadników, tak często domagających się zmiany warunków finansowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#SMorawski">Łączy się z tym sprawa budownictwa wiejskiego. Osadnicy województw zachodnich, którzy otrzymali przed paru laty budynki drewniane, obecnie bardzo cierpią w tych budynkach, które wymagają ciągłych remontów. Obiektywnie stwierdzić muszę, że obecnie sprawa ta uległa znacznej poprawie. Stwierdzam nawet, że budynki nowopowstające odpowiadają nie tylko materialnym, ale kulturalnym i estetycznym wymogom nowonabywców. Nie wolno nam też zmieniać systemu tego budownictwa. Bardzo bym prosił Rząd, ażeby w dalszym ciągu nowopowstające budynki miały taki wygląd i były tak budowane, jak obecnie.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#SMorawski">Pozostaje mi do omówienia konieczność zjednoczenia wsi polskiej w jeden front rolniczy. Uważam powstanie takiego solidarnego gospodarczego frontu, mogącego skutecznie podjąć dyskusję o swoje słuszne prawa, za niezmiernie ważne. Inżynier Sondell w książce pt. — „Gospodarstwo włościańskie pisze co następuje:, Kryzys, położywszy całe rolnictwo na barki, przyczynił się raczej do wzrostu poczucia solidarności wśród rolników bez względu na wielkość posiadanego areału ziemi”. Sąd ten, może powierzchowny co do przyczyny objawu, niewątpliwie jest słuszny. Rzeczywiście polska wieś się jednoczy. Z radością stwierdzić ten objaw możemy; dowodzi tego zgodna współpraca zorganizowanych rolników w zachodnich organizacjach Pomorskiego Towarzystwa Rolniczego i Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych, a także w innych organizacjach, jak w Lwowskim Towarzystwie Rolniczym i w Związku Izb i Organizacyj Rolniczych. Potwierdzają również ten wniosek wyniki wyborów do ciał samorządowych, rad gminnych i gromadzkich, przeprowadzone pod znakiem wspólnego interesu rolniczego. Wieś polska zrozumiała wreszcie, że ratunku w ciężkim położeniu szukać winna w zgodnej pracy, a nie w jałowej kłótni klasowej, której tertius gaudens jest przede wszystkim podżegacz partyjny i niepolski kapitał Niestety wydaje mi się, że Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych nie przyczynia się do tego zjednoczenia. Nie czynię tu oczywiście p. Ministra Rolnictwa odpowiedzialnym za te głosy prasy, które często podnoszą dyskusję na temat różnic pomiędzy wielką a małą własnością, jednak sądzę, że niektóre poczynania Ministerstwa Rolnictwa, dążące do rozbicia wspólnego frontu rolniczego przez odseparowanie izb rolniczych od dobrowolnych organizacyj, nie przyczyniają się do tego zjednoczenia.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#SMorawski">Również poczynania na terenie organizacyj młodzieżowych należą do tej samej kategorii. Myślę tutaj o tej opiece, jaką p. Minister zdaje się otaczać Związek Młodzieży Wiejskiej — „Siew”. Nie chciałbym wcale, ażeby moje słowa zrozumiane zostały w ten sposób, że potępiam młodzież, należącą do tego Związku. Broń Boże, niewątpliwie młodzież ta jest ideowa i pełna dobrej woli. Potępić zaś musimy tych jej przywódców, którzy prowadzą ją na manowce błędnych światopoglądów. Na dowód, jakie to są światopoglądy, mogę przytoczyć słowa autorytetu, którego nikt, jak mniemam, nie może kwestionować.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#SMorawski">Ks. Kardynał Prymas tak zechciał scharakteryzować ruch młodowiejski, reprezentowany przez Centralny Związek Młodej Wsi i Związek Młodzieży Wiejskiej: .Walka z Bogiem w niczym nie sfolgowała... W najjaśkrawszej formie występuje ona we wzmożonej propagandzie komunistycznej. maskując się w występach wolnomyślicieli... Ostatnio przejął ją ruch młodowiejski. Pracuje on w duchu bezbożnictwa, kłócąc chłopa z księdzem, proponując odbudowę kultu bóstw słowiańskich. Jego wysłańcy szerzą ordynarny bolszewicki antyklerykalizm, zalecając zastąpienie katolickiej etyki na wsi etyką świecka i swobodnym obyczajem... nawołują do radykalizmu i wywrotu”.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#SMorawski">Dlaczego i na naszym terenie wielkopolskim, gdzie organizacja Centralnego Związku Młodej Wsi do niedawna jeszcze nie istniała, daje się jej subwencje z funduszów publicznych? W roku ubiegłym (1938) subwencja wyniosła 5.000 zł. Na wsi polskiej istnieją przecież inne organizacje młodzieżowe, mianowicie Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej. Ich siła organizacyjna dostatecznie objawiła się w zeszłorocznym zjeździe na Jasnej Górze, dokąd przybyło 100 tysięcy delegatów. Ilość członków tych organizacyj wynosiła według Małego Rocznika Statystycznego 284.000. Ogromna większość, bo 180.000. to młodzież wiejska. Podejmowała ona niejednokrotnie te zadania, jakich od młodzieży wiejskiej oczekujemy — samokształcenia, przysposobienia rolniczego itp. Czyż koniecznym jest stwarzanie jej konkurencji tylko dlatego, że konkurent poza celami zawodowymi ma jeszcze specyficzne zabarwienie partyjne?</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#SMorawski">Na zakończenie pozwolę sobie zadać Panu Ministrowi parę pytań. W jednym ze swych ostatnich przemówień, które pozwolę sobie zacytować dosłownie, padły z ust Pana Ministra następujące słowa: — „Padły słowa krytyki, czy nasze wysiłki w związku z naprawą struktury rolnej przynoszą coś istotnego, albowiem 2 miliony ha przeszło z rąk większej własności do rąk drobnej, a stan wsi jest w dalszym ciągu zły. Nie sądziłbym, żebyśmy w jakiejkolwiek mierze byli uprawnieni wysuwać wnioski, że to swojej roli nie odegrało. Przeciwnie, twierdzę z całą stanowczością, że gdyby procesu tego w pierwszych latach niepodległości nie było, bylibyśmy dziś w sytuacji niewspółmiernie gorszej. Jeżeli twierdzę, że ten proces trzeba snuć dalej do końca, do racjonalnego ukształtowania struktury rolnej tak, jak uważamy to za możliwe w obecnych warunkach, to dlatego, że jest on jedną z dróg, która pozwoli wytrzymać czas najcięższych 20 czy 30 lat, przedzielających nas od momentu, kiedy będziemy krajem dostatecznie uprzemysłowionym”. Wnoszę z tego, że p. Minister uważa to, co nazywano dotąd przebudową ustroju rolnego, za środek chwilowego odprężenia na 20 czy 30 lat przeludnienia wsi polskiej. Wiemy skądinąd, że już tzw. zapasu ziemi jest rozparcelowane. Pozostaje według oficjalnych cyfr około 800.000 ha. Mam wrażenie, że tego rodzaju raczej paliatywne środki nie mają nic wspólnego z gospodarczą przebudową struktury agrarnej, a mogą przynieść nieobliczalne szkody gospodarcze, społeczne i polityczne. Dlatego pozwolę sobie prosić Pana Ministra o łaskawą odpowiedź, czy ku takim celom drugorzędnym służyć mają nasze zabiegi agrarne? Jeżeli tak, to stwierdzam, że te cele drugorzędne nie są godne tych olbrzymich ofiar, ponoszonych przez całe społeczeństwo dla przebudowy ustroju rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#SMorawski">Pozwolę sobie również zapytać, czy Panu Ministrowi znane są poczynania areligijne, wolnomyślicielskie i propagujące jakiś specjalny kult neopogański subsydiowanych przez Ministerstwo uniwersytetów wiejskich? Sądzę, że obowiązkiem Pana Ministra byłoby się z tym stanem rzeczy zapoznać, jeżeli zaś są mu te poczynania znane, to dlaczego na tych uniwersytetach chce oprzeć Pan Minister nasze dzieło podnoszenia kultury wsi i subwencjonuje je z funduszów budżetowych?</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#SMorawski">Wreszcie jeszcze jedno pytanie. Pozwoliłem sobie już na Komisji Budżetowej przy rozważaniu budżetu rolnictwa podzielić się z Wysoką Komisją moimi obawami co do możliwości zaopatrzenia naszej armii, o ile polityka agrarna postępować będzie takimi, jak dotychczas, drogami czy też może bezdrożami. Sądzę, że może jeszcze znajdą się mówcy, którzy tę sprawę głębiej oświetlą. Ze swej strony pozwolę sobie tylko jeszcze raz prosić Pana Ministra o łaskawą odpowiedź, czy z całym poczuciem odpowiedzialności może nam gwarantować, że dotychczasowa jego polityka nie naraża armii i kraju na poważne braki aprowizacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#SMorawski">Wdzięczny byłbym Panu Ministrowi za wyjaśnienie tych dręczących pytań, które pozwolą Wysokiej Izbie wyrobić sobie opinię co do tego odcinka polityki naszego Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-18.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Hasbach.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SHasbach">Wysoki Senacie! Stare przysłowie niemieckie brzmi: Hat der Bauer Geld hats die ganze Welt, to znaczy w przetłumaczeniu na polski język: Jeżeli chłop ma pieniądze, ma je cały świat. Jest to święta prawda.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SHasbach">Kto śledził uważnie przemówienia, wygłaszane w komisjach i na plenum Sejmu i Senatu, musi dojść do przekonania, że niezadowolenie szerokiej wsi wzrasta w równej mierze zarówno u właścicieli większych, jak i mniejszych posiadłości. Wielki właściciel ziemski narzeka dlatego, że jemu zabiera się ziemię na parcelację, a drobny rolnik narzeka dlatego, że na przydzielonej mu działce nie może się wyżywić; obydwaj zaś uskarżają się na małą rentowność, niskie ceny zbożowe, niewspółmiernie wysokie ciężary podatkowe, niepewność koniunktury, przez co ustalenie budżetu czy większego, czy mniejszego jest niemożliwe. Rolnik nigdy nie wie, jakie będzie miał w ciągu roku dochody. Wie tylko tyle, że nic go nie chroni przed stałym wzrostem jego wydatków. Rozpiętość nożyc cen węgla, żelaza, skór, benzyny, benzolu, nawozu sztucznego, paszy, maszyn i narzędzi rolniczych a cen produktów rolnych powiększa się coraz bardziej.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SHasbach">Gdy w roku ubiegłym Rząd zwołał Sejm i Senat w najlepszych zamiarach na nadzwyczajną sesję z jednym punktem obrad — stabilizacja cen zbożowych, to wszyscy byli pełni nowych nadziei. Co z tego wynikło? Przedsięwzięte środki nie przyniosły pozytywnego rezultatu. Co najgorsze przy tym — moralny kredyt Rządu, jako powołanego obrońcy rolnictwa, został mocno zachwiany. Dziś rolnicy mówią: gdyby nam wtedy nie radzili czekać ze sprzedażą zboża, gdyby nie robili nam widoków na lepsze ceny, bylibyśmy lepiej zrobili, sprzedając mało pomału, po każdorazowych cenach rynkowych i nie potrzebowalibyśmy się zapożyczać, czekając na lepsze ceny.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SHasbach">My, rolnicy, z zadowoleniem witamy starania Rządu w kierunku zmniejszenia bezrobocia w kraju przez rozbudowę przemysłu, podniesienia siły nabywczej narodu, co się przyczynić musi w końcu do zwiększenia konsumeji wszystkich produktów rolnych w kraju. Ale proces ten wymaga dużo czasu i Rząd nie powinien w dążeniu do tego celu, który przecież leży w przyszłości, zapominać o teraźniejszości. A teraźniejszość naszą cechuje nędza rolnictwa. Rolnictwo nie może żyć z widoków na przyszłość. Na rolnictwo, które stanowi podstawę egzystencji gospodarczej naszego kraju, winna być dziś i w przyszłości zwrócona główna troska Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SHasbach">Nieznaczne obniżenie cen sztucznego nawozu jest zupełnie niewystarczające i wobec jednoczesnego spadku cen zbożowych — nieskuteczne.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SHasbach">Póki rolnik nie będzie w stanie kupić za jeden kwintal zboża jednego kwintalu nawozu sztucznego, jak to przeprowadza się mimo wszelkiego oporu ze strony przemysłu nawozów sztucznych od dwóch w ramach 4-letniego planu w Niemczech, poty konsumeja nawozów sztucznych a skutkiem tego i produkcja zboża nie będzie rentowną.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SHasbach">Jeżeli depresja na rynku światowym przyczynia się do tego, że rolnik polski nie może otrzymać więcej niż dotychczas za swoje zboże, to można i trzeba mu pomóc w ten sposób, żeby za pomocą taniego sztucznego nawozu mógł powiększyć zbiory, to znaczy, żeby przy tych samych kosztach ogólnych i podatkach, przy tej samej pracy miał większy dochód z hektara. Więc jeszcze raz powtarzam żądanie rolnictwa: obniżyć ceny na nawozy sztuczne, obniżyć ceny wszystkich tych produktów, na których ceny Państwo może wywrzeć swój wpływ. Lepiej będzie, jeżeli państwowe zakłady nawozów sztucznych będą pracowały ze stratą, natomiast rolnik polski będzie miał zbiory o 2 q większe z hektara. Można to z ołówkiem w ręku obliczyć, że zarówno Państwo, jak i rolnictwo lepiej na tym wyjdą. Słowa te kieruję pod adresem p. Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SHasbach">Zadaniem Rządu jest czuwanie nad cenami bydła, by kartelizacja eksportu nie zmniejszyła zbytnio zysku należnego producentowi, tj. rolnikowi. Nie jest to dodatnim zjawiskiem, że kilku nielicznych eksporterów zarówno bekonów, jak i tuczonych baranów do Francji zarabia miliony, w porozumieniu ze sobą ceny monopolizuje i producentom tylko tyle ze swego zarobku oddaje, ile sami dobrowolnie oddać chcą.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#SHasbach">W dziedzinie popierania hodowli owiec i produkcji wełny już coś niecoś zrobiono, dzięki niestrudzonej pracy Związku Hodowlanego i pełnemu zrozumienia poparciu ze strony Rządu. Ale powiększenie produkcji wełny jest tak ważną kwestią, że jej nawet w Ministerstwie Spraw Wojskowych poświęcają największą uwagę, i nie powinno się zaprzestać na tym. co dotychczas osiągnięto, lecz nadal popierać tę produkcję wszystkimi środkami.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#SHasbach">W związku z tym i spożycie mięsa baraniego w kraju winno być zwiększone. Niezrozumiałym jest, że intendentury wojskowe tylko niechętnie stosują się do zarządzenia Ministerstwa Spraw Wojskowych i przeto niedostateczne ilości baraniny, gotowanej razem z jarzynami, spożywane są przez żołnierzy.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SHasbach">Dotychczas mówiłem o ogólnej nędzy rolnictwa, która powstała z wadliwego ustalania cen i skutkiem tego i niedostatecznych dochodów poszczególnego rolnika.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#SHasbach">Oprócz tego niszczy się w dalszym ciągu pod względem gospodarczym posiadłości ziemskie, podlegające reformie rolnej, przez całkowicie niegospodarcze stosowanie ustawy o reformie rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#SHasbach">Każdy zawodowy rolnik wie, co to znaczy, jeżeli gospodarstwo rolne musi być przerobione, tj. jeżeli cały zakrojony na wielki obszar aparat musi być zmniejszony. Przedstawcie sobie, Panowie Senatorowie, że gospodarstwo, mające 500 ha, podlega reformie rolnej. 180 ha pozostaje właścicielowi z artykułu 4. Przypuśćmy, że z powodu intensywnej uprawy buraków cukrowych, gorzelni, doskonałej hodowli bydła i owiec przyznano mu jeszcze 100 ha dodatków; pozostaje mu zatem zamiast 500 ha 280 ha. Wielkimi kosztami i z utratą znacznej części swego majątku właściciel reorganizuje swoje przedsiębiorstwo i przystosowuje zmniejszone gospodarstwo według wszelkich reguł praktyki i nauki do nowych warunków. Ledwo z tym skończył, bo to trwa dłuższy czas, powiedzmy 2—3 lata, przypomina sobie p. Minister Reform Rolnych, że właściciel ten przecież jeszcze więcej posiada, niż przewiduje minimum ustawy o reformie rolnej. I znów gospodarstwo to dla głupich paru hektarów, które przecież dla całokształtu reformy rolnej nie odgrywają żadnej roli, oddać musi część albo nawet wszystkie dodatki, przyznane mu poprzednio. Znów duże straty, znów konfiskata części majątku. Znany mi jest jeden wypadek, gdzie właściciel na zasadzie przyznanych mu dodatków, za wyraźną zgodą urzędu ziemskiego, po pożarze starej gorzelni wybudował nowiutką gorzelnię z najnowocześniejszym urządzeniem. Panowie wiedzą, co znaczy dziś dla Polski popieranie produkcji spirytusowej. Bez względu na wielkie inwestycje przy budowie nowej gorzelni i bez względu na to, że przecież urząd ziemski zezwolił na tę budowę, odebrano właścicielowi nowe obszary, przez co racjonalne wykorzystanie gorzelni jest utrudnione. Tak postępuje się u nas z majątkiem poszczególnego obywatela, chociaż majątek narodowy składa się przecież z majątków poszczególnych obywateli i z majątku Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#SHasbach">Zawsze oświadczaliśmy z tego miejsca, że uważamy przeprowadzenie reformy rolnej dla Polski za konieczność socjalną i gospodarczą, ale w formie, która unika zbytecznych strat i stawia gospodarczy punkt widzenia na czele sprawy. Ideologiczna strona reformy nie powinna negować strony gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#SHasbach">Tyle o ogólnych trudnościach gospodarczych, które uciskają rolnictwo zarówno polskie, jak i niemieckie.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#SHasbach">Ustawy, wydane w dziedzinie rolnictwa, mają dla nas Niemców oprócz strony gospodarczej jeszcze i stronę polityczną. Ku memu ubolewaniu już często o tym mówić musiałem. Poruszyć muszę przy tej okazji rozporządzenie o przewłaszczeniu, prawo odkupu i pierwokupu i ustawę o mleczarniach.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#SHasbach">Nabywcom narodowości niemieckiej odmawia się zezwolenia na nabycie nieruchomości rolnej, wymaganego na zasadzie rozporządzenia Bundesratu z 18 marca 1918 r. i rozporządzenia ministra dla byłej dzielnicy pruskiej z dnia 25 czerwca 1919 r. Przy nieruchomościach wiejskich władze administracyjne uzasadniają odmowę zezwolenia tym, że nabywca niemiecki rzekomo nie jest w stanie daną nieruchomość racjonalnie zagospodarowywać. Decyzja opiera się na opinii, wydanej przez organa, podlegające Ministerstwu Rolnictwa. Uzasadnienie to jeszcze stale jest używane, pomimo że właśnie rolnik niemiecki w dzielnicy zachodniej pracą swoją dowiódł, że on specjalnie jest w stanie zagospodarowywać racjonalnie nieruchomość dla dobra ogółu i Państwa. Dotychczas nie znany mi jest ani jeden wypadek, żeby gospodarstwa rolne, nabyte przez rolników niemieckich, nawet mimo odmowy zezwolenia na</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#komentarz">przewłaszczeni,</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#SHasbach">były dewastowane lub zaniedbywane. Przeciwnie, w około 150 przeze mnie przedstawionych wypadkach odmowy przewłaszczenia mogę w każdym poszczególnym wypadku dowieść, że uzasadnieniu odmowy złą gospodarką zaprzecza niezbicie świetne wprost zagospodarowanie tych nieruchomości. Starania moje o wznowienie postępowania w celu udzielenia zezwolenia na przewłaszczenie w tych wypadkach nie odniosły pożądanego skutku, pomimo że takie wznowienie byłoby pod względem administracyjno prawnym zupełnie możliwe. Stwierdzić muszę, że władze administracyjne nawet wtedy nie udzielają zezwolenia, jeżeli dany nabywca posiada orzeczenie Najwyższego Trybunału Administracyjnego, że odmowa jest nieuzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#SHasbach">W związku z tym, niestety, stwierdzić muszę, że nie zaprzestano jeszcze stosowania wobec rolników niemieckich prawa odkupu i pierwokupu. W dalszym ciągu odbywają się eksmisje rolników niemieckich na zasadzie przeprowadzonych postępowań pierwokupu lub odkupu, a to w ten sposób, że nie otrzymują nawet odszkodowania. Jeszcze 7 marca tego roku eksmitowano rolnika Willi Utecht z Bługowca. pow. Wyrzysk, drogą przeprowadzonego postępowania odkupu z jego 60 morgowej posiadłości za zapłatą 453,35 zł, jako ceny odkupowej. pomimo że posiadłość ta warta jest co najmniej 19.000 zł. Postępowanie takie jest stosowane w dalszym ciągu, aczkolwiek polsko niemiecka umowa likwidacyjna dążyła do uregulowania kwestii stosowania prawa odkupu.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#SHasbach">W roku 1936 wydano ustawę o mleczarniach. Ustawa ta zawiera obok ogólnych przepisów również bardzo szczegółowe wymagania co do technicznego urządzenia poszczególnych mleczarń. Kontrolę nad tym poruczono odnośnej Izbie Rolniczej. Minęło już 2^1^/2lat od wejścia tej ustawy w życie, a zatem mamy już dosyć doświadczeń, by móc stwierdzić, że stosowanie tej ustawy ma tendencje wrogie mniejszości niemieckiej. Znam 14 wypadków, w których mleczarnie niemieckie, przeważnie spółdzielnie, musiały być zamknięte lub grozi im zamknięcie w najbliższym czasie. Aby cel ten osiągnąć, stawiane są takie wymagania techniczne, że są one po części w ogóle niewykonalne. Mogłem stwierdzić, że wymagania takie stawiane są tylko mleczarniom niemieckim, podczas gdy polskie przedsiębiorstwa nie są nawet w podobny sposób kwestionowane. Przytoczę jeden tylko przykład. W Siemkowic, powiat Świecie. jest mleczarnia, którą z polecenia Izby Rolnicze! zamknięto na zasadzie powtórnej rewizji z powodu braku odpowiedniego filtru mika i rzekomego wadliwego chłodzenia głębinowego. Wśród zimy mleczarnię zapieczętować no i nie dano nawet kierownikowi możności przygotowania likwidacji. Przez to powstały poważne straty. W tej samej miejscowości znajduje się nadzwyczaj prymitywna mleczarnia polska, urządzona w starym domu wiejskim, nie posiadająca nawet własnej studni i która posyła wydobytą śmietankę bez żadnego chłodzenia do drugiej mleczarni, oddalonej o 20 km. Ta mleczarnia pracuje jeszcze po dzień dzisiejszy bez przeszkody i zakwestionowania.</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#SHasbach">Przed tym mówiłem o skutkach reformy rolnej dla rolnictwa w ogóle. Teraz, jak rokrocznie, przedstawić muszę szkodliwe następstwa tej ustawy dla moich współrodaków. W każdym roku niemiecka grupa narodowościowa tak dotkliwie odczuwała polityczny charakter stosowania ustawy o reformie rolnej, że teraz już wprost notorycznie wiadomym jest, że ustawa o reformie rolnej ma ograniczać teren życiowy ludności niemieckiej. Setki rezolucji najróżniejszych stowarzyszeń i związków polskich, a nawet i interpelacje sejmowe posłów polskich domagały się stosowania ustawy o reformie rolnej do całkowitego wywłaszczenia Niemców. Chyba mogę sobie zaoszczędzić bliższego zajęcia się żądaniami i życzeniami poszczególnych sfer narodu polskiego. Podobne żądania cechuje aż nader wyraźnie charakter przeciwkonstytucyjny. Mimo to stwierdzić muszę, że widocznie Rząd przychyla się do żądania stosowania ustawy o reformie rolnej na niekorzyść mniejszości niemieckiej. Inaczej bowiem trudno zrozumieć nieproporcjonalny stosunek między polską a niemiecką własnością ziemską, przymusowo rozparcelowaną.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#SHasbach">Dla bliższego wyjaśnienia muszę przytoczyć tu kilka liczb. W województwach poznańskim i pomorskim rozparcelowano od r. 1926, to jest od czasu obowiązywania ustawy o reformie rolnej, ogółem 200.436 ha. Z tego 132.644 ha było posiadłością niemiecką, a 67.792 ha — posiadłością polską. Wyrażona w procentach niemiecka własność prywatna musiała oddać na parcelację przymusową 2/3, czyli 66% całego obszaru parcelacyjnego, od polskiej własności zażądano natomiast tylko 1/3, czyli 34%. A z całkowitego obszaru, podlegającego parcelacji, Niemcy posiadali tylko 262.110 łut, czyli 38%, albo 1/3, Polacy natomiast 417.237 ha, czyli 62 % lub 2/3. Z tych paru liczb wyraźnie uwydatnia się pokrzywdzenie własności niemieckiej W wielu memoriałach do p. Ministra Reform Rolnych i p. Premiera prosiłem o pomoc w tej naszej krzywdzie. Ale wszystkie moje prośby i memoriały pozostały bez odpowiedzi. Oczywista, antymniejszościowa taktyka przy przeprowadzaniu reformy rolnej jest w dalszym ciągu stosowana.</u>
+ <u xml:id="u-20.24" who="#SHasbach">Tak i w ostatnim roku, w r. 1939 Rada Ministrów ogłosiła listę imienną, z którą my, Niemcy, nie możemy się pogodzić bez energicznego protestu. Mianowicie zażądano w tym roku od posiadłości niemieckich 22.732 ha i tylko 11.988 ha z polskiej ręki. Stara dysproporcja, która istniała od dawna, i w tym roku się znów powtórzyła, aczkolwiek oświadczenie w sprawie mniejszości z dnia 5 listopada 1937 r. przyznaje wyraźnie w punkcie 5, że .członkowie mniejszości z powodu swej przynależności do tejże nie mogą być hamowani ani pokrzywdzeni przy wyborze lub przy wykonywaniu zawodu lub działalności gospodarczej”. Przyznano nawet wyraźnie, że w dziedzinie gospodarczej posiadają te same prawa, co członkowie narodu państwowego, szczególnie co się tyczy posiadania i nabywania nieruchomości. Jest dla mnie zupełnie niezrozumiałe, jak stosowanie reformy rolnej pogodzić można szczególnie po 5 listopada 1937 r. z zapewnieniem, podanym nam przez Pana Prezydenta w tak uroczysty sposób do wiadomości.</u>
+ <u xml:id="u-20.25" who="#SHasbach">Skutki przedstawionego przeze mnie stosowania reformy rolnej nie dały długo na siebie czekać. Niemiecka własność ziemska, która w roku 1926 posiadała 514.992 ha, straciła do roku 1939 -198.377 ha, to znaczy 38,5% swego całkowitego obszaru, tak że dziś pozostało tylko jeszcze 316,615 ha, czyli 61,5% pierwotnego obszaru. Polscy właściciele ziemscy, którzy w r. 1926 posiadali 742.916 ha, stracili w tym samym czasokresie tylko 88.144 ha, czyli 11,1% swej ogólnej posiadłości, a zatem mają jeszcze dziś 664.772 ha, czyli 88,9%. Tych kilka liczb wskazuje wyraźnie na przesunięcie stosunku posiadania między polską a niemiecką własnością ziemską w województwach zachodnich kraju, albowiem w roku 1926 z obszaru, podlegającego reformie rolnej, znajdowało się jeszcze 40% w rękach niemieckich i 60% w rękach polskich, podczas gdy dziś po przeprowadzonej reformie rolnej znajduje się w rękach niemieckich tylko jeszcze 20%, a 80% w rękach polskich.</u>
+ <u xml:id="u-20.26" who="#SHasbach">Pomimo że własność niemiecka, jak już dowiodłem tymi paru przedtem cytowanymi liczbami, jest niewspółmiernie licznie pociągnięta do parcelacji i przez to teren życiowy mniejszości niemieckiej z roku na rok doznaje coraz to większego ograniczenia, to jednak na nowo powstałych gospodarstwach rolnych nie osiedlono prawie zupełnie członków mniejszości niemieckiej. Według dostarczonego mi materiału nie zużyto nawet ani jednego procentu całego do parcelacji pociągniętego obszaru na osiedlenie chłopów niemieckich na parcelach, ponieważ komisarze ziemscy w województwach poznańskim i pomorskim z zasady odmawiają osiedlania członków mniejszości niemieckiej, do czego nie wahali się nawet przyznać w ustnych pertraktacjach. W memoriałach moich i z trybuny Senatu kilkakrotnie podkreślałem, że nadmiar ludności wsi niemieckiej jest co najmniej taki sam, jak ogólnie znany przerost ludności wsi polskiej. Głód ziemi wśród ludności niemieckiej jest przeto tak samo silny, jak wśród ludności polskiej. Nawet śmiem twierdzić, że jest jeszcze silniejszy, bo dla potomstwa chłopów niemieckich niedostępne są wszelkie stanowiska niższych urzędników i pracowników komunalnych i państwowych, które otworem stoją dla potomstwa polskich chłopów. Dlatego też prosiłem kilkakrotnie p. Premiera, względnie p. Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, by chcieli w przyszłości dbać o to, ażeby przy tworzeniu nowych osad chłopskich była odpowiednio uwzględniana również mniejszość niemiecka, o ile reflektuje ona na nowe względnie przyległe parcele. Przeto dziś jeszcze raz powtórzyć muszę moją prośbę, by Rząd chciał chociażby częściowo naprawić krzywdę, wyrządzoną mniejszości niemieckiej dotychczas przez stosowanie reformy rolnej, i uwzględnić w przyszłości osadników niemieckich.</u>
+ <u xml:id="u-20.27" who="#SHasbach">Nie mogę dopuścić do tego, że się stara nas, Niemców w Polsce, rugować z życia gospodarczego przez jednostronne stosowanie ustaw, aby tym samym odmówić nam naszego prawa swojszczyzny. Kończę moje przemówienie ustępem z memoriału, wręczonego 11 marca 1937 r. p. Ministrowi Rolnictwa i Reform Rolnych: — „Niemieckiej grupie narodowościowej w dzielnicy zachodniej wyrządza się w sprawie agrarnej krzywdę, nieuzasadnioną pod względem gospodarczym ani pod względem państwowo politycznym. Prośby moje, by zapobiec tej krzywdzie, pozostały, jak już zaznaczyłem, bezskuteczne. Oświadczam z całym naciskiem, że niemiecka grupa narodowościowa zwalczać będzie podobne naruszanie swych praw życiowych, wszystkimi stojącymi jej do dyspozycji środkami wewnętrzno państwowymi”.</u>
+ <u xml:id="u-20.28" who="#SHasbach">Będziemy dalej walczyć o nasz teren życiowy i o przyszłość naszych dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-20.29" who="#komentarz">(S. Kamiński: Rozzuchwalacie się zanadto.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Śląski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SSlaski">Wysoki Senacie! Zanim przejdę do poruszenia tych zagadnień, które chciałem omówić przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, chciałem w paru słowach, choć bez liczb, odpowiedzieć memu szanownemu przedmówcy.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SSlaski">Nie będę mówił o pierwszych zagadnieniach. poruszonych przez s. Hasbacha, ale przejdę do dwóch zagadnień, które mnie specjalnie dotknęły.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SSlaski">Pierwsze zagadnienie, o którym mówił — to działalność Pomorskiej Izby Rolniczej w odniesieniu do mleczarń niemieckich. Byłem przez szereg lat do niedawna radcą Izby Rolniczej i znając pracę sumienną i dokładną Izby, wiem— i myślę, że to samo p. Minister potwierdzi — że z tamtej strony żadnej niedokładności ani niesumienności, ani niesprawiedliwości być nie mogło.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SSlaski">Następnie p. senator Hasbach był łaskaw mówić, że listy imienne, ostatnio ogłaszane, wybitnie krzywdzą właścicieli niemieckich, zamieszkałych na ziemiach polskich. Mówił dalej, że słyszy się o rezolucjach, które żądają wykupu majątków niemieckich całkowicie. Panie Senatorze, gdzie leży źródło tych żądań, które w sposób spontaniczny wyrastają w terenie? Ono tkwi daleko, ono tkwi w okresie, kiedy przeciwko społeczeństwu polskiemu stosowano na Pomorzu ustawy wyjątkowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SSlaski">To jest źródłem tych odruchów, które w terenie niekiedy widzimy. Ja też przeglądałem ostatnie wykazy imienne i przyznam się, że czytałem je też z przykrością, ale właśnie dlatego, że znajdywałem na nich nazwiska rodzin, które przeszły do historii Pomorza, którym w wielkiej mierze polskość Pomorza należy zawdzięczać, a które znalazły się na wykazie pomimo, że to są dobre gospodarstwa, bo do jednego z nich jeszcze tego roku wożono wycieczki uniwersyteckie angielskie.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SSlaski">Nie mogąc w tej chwili przeciwstawić danych cyfrowych, muszę chociaż na gorąco złożyć te dwa sprostowania do przemówienia</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#psHasbacha">Przechodzę do dwóch zagadnień, które chciałem poruszyć w splocie tych wszystkich rzeczy, które się koncentrują w resorcie, którego budżet dziś omawiamy.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#psHasbacha">Najpierw chciałbym się zastanowić, jaki jest stan finansowy rolnictwa Dolskiego w stosunku do roku ubiegłego. Przyznać się muszę, że, niestety, nie mogę podzielić optymizmu p. Ministra Rolnictwa, który w swym przemówieniu na Komisji Budżetowej Sejmu w następujący sposób ocenił wyniki finansowe rolnictwa w bieżącym roku gospodarczym: — „Ta luka, która zaszła na skutek pogorszenia cen zbożowych, wyrwała z gotówkowego dochodu rolniczego sumę od 100 do 120 milionów złotych. Powiększenie sprzedaży w zakresie produktów handlowych, powiększenie sprzedaży w zakresie roślin przemysłowych, a więc roślin oleistych, buraków, daje pewne wyrównanie, które szacujemy na 80 do 100 milionów, być może, że do końca roku — mówię o latach gospodarczych, licząc od sierpnia do sierpnia — to wyrównanie zbliży się do tej sumy, która jako strata w zakresie zbożowym zachodzi”.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#psHasbacha">Moje obliczenia doprowadziły mnie do wyników zupełnie odmiennych. Za podstawę brałem, według zestawień Urzędu Statystycznego w ,,Wiadomościach Statystycznych”, ceny w przecięciu płacone producentom między sierpniem r. z. a końcem stycznia b. r. Różnica między cenami w okresie bieżącym a cenami w okresie poprzednim wynosiła dla żyta 8.05 zł, to jest obniżyła się o 40%, dla pszenicy 8.28 zł. dla jęczmienia 5,85 zł. dla owsa 5.25 zł W tych trzech ostatnich rodzajach zbóż obniżka wynosiła 30% wartości roku poprzedniego. Największą rozpiętość cen wykazała pierwsza połowa października, kiedy rozpiętość między cenami żyta i pszenicy w okresie bieżącym a poprzednim wynosiła około 10 zł.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#psHasbacha">A jak się przedstawiała w tym samym okresie zwiększona opłacalność produkcji zwierzęcej, ta, która miała rzekomo częściowo wyrównać ubytek dochodów z produkcji zbożowej^ ^Biorę pod uwagę ceny za 7 miesięcy, to jest od 1 lipca 1938 r. do końca stycznia roku bieżącego. Różnica w cenach, według notowań giełdy poznańskiej, przy bydle wyniosła = zero, tak że ani zwyżki, ani zniżki nie było, przy świniach — zniżka wyniosła 8 zł. Według notowań zaś giełdy warszawskiej przy maśle wyniosła zniżka 7 zł, przy jajach 14 zł. (Głos: To jest za 100 kg?) Tak jest. Sądziłem pierwotnie, że może niższe ceny wyrówna eksport tych artykułów.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#psHasbacha">Gdy jednak sprawdziłem ilość i wartość wyeksportowanego żywca względnie artykułów żywnościowych i produktów zwierzęcych, przekonałem się, że dała ona w okresie półrocznym do 1 stycznia sumę jedynie około 7 milionów zł. Sądzę zatem, że jeżeli się weźmie pod uwagę, że rolnictwo właśnie w ostatnim półroczu poniosło znaczne straty przez pryszczycę, nie będę daleki od prawdy, jeżeli stwierdzę, że artykuły zwierzęce rolnictwu dotychczas zwyżki opłacalności nie przyniosły. Oczywiście, trzeba brać pod uwagę, że rolnictwo w bieżącym roku rzuci większe ilości zboża na rynek, mam jednak wrażenie, że nawet w połowie nie wyrówna strat, które ponosi wskutek nadmiernego obniżenia się cen.</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#psHasbacha">Większe dochody z plantacji buraczanych będą, niestety, wyrównane przez mniejszy dochód z ziemniaków, których mieliśmy wybitny nieurodzaj.</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#psHasbacha">Natomiast, Panie Ministrze, obserwujemy ogromny wzrost obciążeń rolnictwa właśnie w roku bieżącym. Postaram się wypośrodkować, o ile obciążenia te wzrosły. Mianowicie liczę, że obciążenie z tytułu rat konwersyjnych, które w tym roku zapadają, może wynosić od 60 do 70 milionów zł. Podatki państwowe zwiększone, szczególnie podatek dochodowy, obciążają rolnictwo dodatkową sumą 10 do 15 milionów zł. Samorządowe podatki także wzrosły i wreszcie wybitnie wzrosły na zachodzie świadczenia socjalne, którą to zwyżkę organizacje określają na 2 do 3 milionów zł. Podliczając te sumy — oczywiście bez zobowiązania, że one okażą się słuszne — otrzymuję, że obciążenie rolnictwa wzrosło w bieżącym okresie o 70 do 100 milionów zł. Jeżeli tę sumę uwzględnimy przy określaniu pogorszenia się położenia rolnictwa w roku bieżącym, to mam wrażenie, że to pogorszenie będzie się obracać, ostrożnie licząc, w ramach 200 do 250 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#psHasbacha">Po tej ocenie bieżącej sytuacji rolnictwa chciałbym odpowiedzieć na pytanie, czy pogorszenie, które stwierdziłem, było nieuniknionym. czy też zostało ono spowodowane przez te lub inne fałszywe posunięcia, czy wina za nie leży po stronie rolników względnie ich organizacji, czy też po stronie czynników decydujących o naszej polityce gospodarczej względnie polityce rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-23.8" who="#psHasbacha">Zastanawiając się nad odpowiedzią, muszę się cofnąć do lipca 1938 r., tj. do okresu, kiedy Rząd w przewidywaniu nadwyżki eksportowej wniósł ustawę o środkach finansowych na popieranie gospodarczo uzasadnionego kształtowania się cen artykułów rolnych. Przypominam, jak żywy oddźwięk w sercach rolników znalazły w szczególności słowa p. Wicepremiera Kwiatkowskiego, który pod koniec swego przemówienia sejmowego, kiedy mówił o przyszłej kampanii zbożowej, powiedział: — „Walka o opłacalność praktyczną w produkcji rolniczej w ogóle, a produkcji roślinnej w szczególności, wyrażająca się przykładowo tendencją utrzymania dzisiejszego poziomu cen albo systematycznego wysiłku o zbliżenie się do niego, jest nakazem rozumu stanu”. Dalej, mówiąc o środkach, które należy zastosować dla utrzymania cen zbożowych, p. Minister Skarbu po wyliczeniu innych środków oświadczył: — „Zwroty ceł zostały przywrócone od 1 sierpnia, ściśle zgodnie z wnioskami resortu rolniczego i w granicach, usprawiedliwionych różnicą między obecną koniunkturą a kryzysem, który panował w latach 1935/36.” Natomiast w pięknym swoim radiowym przemówieniu p. Minister Rolnictwa, kończąc, użył następujących zwrotów: — „Rząd nie dopuści do zbyt gwałtownego spadku ceny zboża i uruchomił już wystarczające do tego celu środki. Jednocześnie widzi Rząd szereg możliwości korzystniejszego ukształtowania poziomu cen, niż by to wynikało z cen światowych i ustalonej wysokości zwrotu ceł. Wiążą się one z omówionymi wyżej zamierzeniami Rządu, z ugruntowaną nadzieją na dalszy rozwój konsumcji. Zależne są one również od samych rolników, od ich spokoju w rozporządzaniu zbożem”.</u>
+ <u xml:id="u-23.9" who="#psHasbacha">Ustawa, o której wspomniałem, została przez Sejm i Senat przyjęta. Rolnicy, jak wszyscy wiemy, podaż ograniczyli jak najwydatniej, wykorzystali kredyty zastawowe i zaliczkowe silniej niż w poprzednich okresach gospodarczych, powstrzymywali się z podażą do drugiego półrocza, w którym miała rzekomo nastąpić zwyżka cen na produkty rolne. Organizacje rolnicze, które, nawiasem mówiąc, dawniej bywały wzywane na przednówku do wydawania opinii tak co do sytuacji rolnictwa, jak przyszłej kampanii zbożowej, chociaż obecnie nie były wzywane, jednak dołożyły wszelkich starań, by rolnictwo nakłonić do nierzucania na rynek nadmiernych ilości zbóż. P. Minister Skarbu dotrzymał wszystkich swych zobowiązań. Premia 4-złotowa została wprowadzona zgodnie z jego obietnicą i obowiązuje dotychczas. Zbliżamy się do połowy drugiego półrocza, a ceny dotychczas nie odbiegają zbytnio od cen listopadowych, są dalekie od opłacalności i dalekie od tylokrotnie obiecywanej poprawy. A więc chyba ustawa przemiałowa zawiodła, może wpływy z opłat były za małe, nie wystarczające dla zapewnienia lepszych cen.</u>
+ <u xml:id="u-23.10" who="#psHasbacha">Wpływy z opłat przemiałowych wynoszą dotychczas około 25 miln. zł , przypuszczalnie dojdą one do 45 miln. zł, wydatkowano natomiast, według moich obliczeń, na super premie około 10 miln. zł. Tutaj tkwi wielki błąd, który zrobiono, bo ta ustawa, która miała być potężną bronią do skutecznej walki o opłacalność w rolnictwie, stała się jedynie słabym instrumentem, który — nieumiejętnie użyty — nie działa tak. jak powinien.</u>
+ <u xml:id="u-23.11" who="#psHasbacha">Przytoczę parę cyfr. Ceny za żyto w okresie, o którym mówię, tj. w ciągu 9-ciu miesięcy kształtowały się w sposób następujący. Będę cytował cyfry według notowań giełdy poznańskiej: za 100 kg żyta na 1 lipca — zł 23, na 1 sierpnia — 16,75, na 1 września — 14,25. na 1 października — 14,10, na 1 listopada — 15, na 1 grudnia — 13,75, na 1 stycznia — 14,75, na 1 lutego — 14,50, na 1 marca — 15.00 zł. A zatem ani wyraźnej zwyżki ani wyraźnego kształtowania się cen w kierunku poprawy stwierdzić nie można. A jak się przedstawiała superpremia? Wynosiła ona: w październiku 2,50 zł, w listopadzie 2 zł, w grudniu 3 zł, w styczniu 3 zł, dopiero od połowy stycznia 4 zł. Dlatego powiedziałem, że superpremie nie zostały użyte na walkę o opłacalność, tylko na utrzymanie niskich i nieopłacalnych cen za produkty rolne. Jak już mówiłem, podniesienie superpremij następowało zawsze za późno i zawsze w za niskiej sumie, pomimo że środki na to były i są, i pomimo że żądano w komisji opiniodawczej podniesienia tychże premij. Nie wchodzę w to, czy nie umiano, czy nie chciano wykorzystać tej broni, którą dała Ministrowi Rolnictwa ustawa przemiałowa, nie ustalono dość wcześnie zasad polityki przemiałowej i eksportowej, nie wykorzystano letnich i wczesnojesiennych możliwości korzystnego eksportu zboża. Nie można mówić, że premie nasze są za wysokie, bo nawet państwo nierolnicze — Francja w tym samym późnojesiennym okresie premiowała pszenicę, dopłacając około 10 zł do 100 kg. Poza stratami finansowymi rolnictwa, spowodowanymi złą polityką cen zbożowych, są jeszcze inne skutki ujemne. Mianowicie, jak wspomniałem, rolnictwo w roku ubiegłym zużyło największą ilość kredytów zastawnych i zaliczkowych w ciągu ostatnich 5 czy 6 lat. Czy ta broń, tak skuteczna, będzie działała na przyszły rok, jeżeli rolnik przestaje wierzyć, że potrafimy prowadzić racjonalną politykę zbożową? I to poddaję pod rozwagę p. Ministra.</u>
+ <u xml:id="u-23.12" who="#psHasbacha">Reasumując stwierdzam, że mając środki do dyspozycji, którymi Ministerstwo Rolnictwa w bieżącym okresie dysponowało, można było przy umiejętnym ich wykorzystaniu uchronić rolnictwo przed tak niskim i nieopłaconym poziomem cen zboża — i dlatego działalność Ministerstwa na tym odcinku mnie nie zadowala.</u>
+ <u xml:id="u-23.13" who="#psHasbacha">Przechodzę do drugiego zagadnienia, które ma może pozory znaczenia lokalnego, ale faktycznie w swych reperkusjach nabiera znaczenia państwowego. P. Minister w odpowiedzi, danej w Sejmie p. Dudzińskiemu, użył następującego zwrotu: — „Nie chcę w ten sposób o dzielnicy zachodniej myśleć, aby się broniła przed tym, żeby chociaż część niewielka ziem tam parcelowanych została użyta na polepszenie losu ludności najbardziej przeludnionej dzielnicy, jaką jest Małopolska.” Mam wrażenie, że taka odpowiedź zbytnio upraszczała zagadnienie, które zostało poruszone. I dlatego, urodzony i wychowany na Pomorzu, chciałem wyjaśnić i p. Ministrowi i Wysokiej Izbie, jakimi przesłankami kieruje się społeczeństwo Pomorza, domagając się ziemi z parcelacji dla zamieszkałych na Pomorzu rolników. Stwierdzę tu zgodną opinię ziem zachodnich, że polityka prowadzona w tym zakresie nam nie odpowiada. Potwierdzi to p. Ministrowi i miasto i wieś zachodniej Polski.</u>
+ <u xml:id="u-23.14" who="#psHasbacha">Brak może tych nieuchwytnych nici wzajemnego zrozumienia między p. Ministrem a zachodem Polski, tego czegoś, co właściwie powinno istnieć między ministrem a społeczeństwem.</u>
+ <u xml:id="u-23.15" who="#psHasbacha">Trzeba bowiem dziś jeszcze o tym pamiętać, że jedynie wytrwała praca, głęboki patriotyzm, energia, przywiązanie do Kościoła, języka i ziemi, uparta walka dorosłych, starców i dzieci umożliwiły mimo niesłychanego naporu niemieckiego utrzymanie polskości Pomorza.</u>
+ <u xml:id="u-23.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-23.17" who="#psHasbacha">Trzeba sobie uprzytomnić, że miasta nasze, które dziś są najbardziej polskimi ze wszystkich miast polskich, zamieszkałe są w większości przez dzieci i wnuki wsi pomorskiej. Stąd wspólne zapatrywania wsi i miasta u nas na szereg zagadnień gospodarczych. I dziwić się dlatego nie można, że gdy gospodarz pomorski dla swoich przygotowanych do pracy na tej ziemi synów ziemi z parcelacji rządowej dostać nie może, burzy się całe społeczeństwo, gdyż dzieje mu się krzywda. Ujście do miast dla wsi naszej jest dziś prawie że zamknięte. Wysiłek przemysłowy i inwestycyjny Państwa ześrodkowuje się w Okręgu Centralnym. Rozumiemy tę konieczność państwową, ale czujemy, że mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek żądać, by słuszne nasze prawa do nabycia ziemi były uszanowane.</u>
+ <u xml:id="u-23.18" who="#psHasbacha">Cyfrom ogólnym, podanym przez p. Ministra, nie będę przeczył, ale przytoczę szereg cyfr przez mnie zebranych, a będących do sprawdzenia w każdej chwili. W powiecie chełmińskim w drodze parcelacji rządowej stworzono w latach 1937/38 91 gospodarstw, z tego ludność miejscowa otrzymała jedynie 44 osady, w tym ogromną większość robotnicy, bo na paręset podań i zgłoszeń tylko dwa czy trzy wnioski miejscowych rolników zostały uwzględnione.</u>
+ <u xml:id="u-23.19" who="#psHasbacha">Jak się przedstawia bilans populacyjny tych zabiegów? Oprę się na danych z województwa poznańskiego dlatego, że opierają się one na materiałach wydanych przez urząd wojewódzki w' Poznaniu. W — „Szczegółowych danych, dotyczących parcelacji majątków Nowa Wieś i Bieżdrowo” czytamy: — „W związku z parcelacją obszaru 205 ha utraciło pracę 13 rodzin służby folwarcznej, z których 6 osiedliło się na ziemi, 4 otrzymały odprawy po 500 zł i 2.550 zł, 3 zrezygnowały z nabycia ziemi z braku gotówki, jednakże odpraw nie otrzymały dla braku wymaganej ustawą liczby lat pracy na majątku”.</u>
+ <u xml:id="u-23.20" who="#psHasbacha">Majątek Charcice — Izdebno: — „W związku z parcelacją obszaru 436 ha utraciło pracę 32 rodziny służby folwarcznej, z których 24 osiedliło się na roli, a 4 otrzymały odprawy. 4 rodziny zrezygnowały z nabycia ziemi i odpraw nie otrzymały dla braku wymaganej ustawą liczby lat pracy na majątku”.</u>
+ <u xml:id="u-23.21" who="#psHasbacha">Cóż z tego wynika? Wynika, że jak w jednym tak i w drugim wypadku 7 czy 8 rodzin z niewielką stosunkowo odprawą znalazło się bez pracy i bez zajęcia. I tutaj, Panie Ministrze, słuszne są głosy przedstawicieli warstw pracowniczych w Sejmie, którzy przeciwstawiają się dzisiejszym metodom przeprowadzania parcelacji na Pomorzu. Bo, Wysoki Senacie, cóż ci ludzie mają robić? Cóż się z nimi dzieje? Trzeba się o to zapytać w naszych gminach i miasteczkach, gdzie z roku na rok narasta ilość ludzi bez pracy i ludzi bez domu.</u>
+ <u xml:id="u-23.22" who="#psHasbacha">Przykładów dużo. Mam tutaj przed sobą ciekawe zestawienie miasta Chełmży, które ma około 12.000 ludności, z czego większa część pracuje w cukrowni, a przez 9 miesięcy jest bez pracy. Jakiż jest przyrost ludności tego miasta na skutek dopływu ze wsi? — „Powołując się na odbytą rozmowę w sprawie napływu ludności wiejskiej do miast, donoszę uprzejmie, że do miasta Chełmży sprowadziło się z okolicznych wsi w czasie roku 1937 — 30 rodzin, to jest 257 osób, a w czasie roku 1938 — 27 rodzin, to jest 296 osób.” Wysoki Senacie, w świetle tych cyfr dążenie do zagęszczenia ludności na Pomorzu, o czym p. Minister wspomniał i co p. Minister przeprowadza, wydaje się nam rzeczą nie tylko złą, ale i groźną. Dlaczego groźną? 2adna chyba dzielnica Polski nie przyjęła z otwartymi rękoma tylu braci z innych zaborów i dlatego chyba nas o dzielnicowość, w złym tego słowa znaczeniu, nikt pomawiać nie będzie. Żądamy ziemi nie tylko dla tych, którzy się na Pomorzu urodzili, ale i dla tych, którzy osiedlili się u nas, dostali często małe 7—8 ha osady i dzisiaj czasem z ośmiorgiem dorosłych i podrastających dzieci siedzą na tych gospodarstwach i nie wiedzą, co z dziećmi robić. Przemawia przez nas świadomość, że o ile ziemie zachodnie mają być nadal stawiane, jak to uczynił p. Premier, jako przykład zdrowej struktury gospodarczej, to tej struktury nie wolno psuć; nie można zagęszczać ludności wiejskiej tam, skąd ona i tak już odpływa do miasta. I tutaj, Wysoki Senacie, trzeba zrozumieć, że społeczeństwo broni się przeciwko temu, że widzi co się dzieje, że widzą to gminy, widzą miasta, widzi całe Pomorze. Czujemy na sobie nadal odpowiedzialność za strukturę i prężność gospodarczą Pomorza. I dlatego już zwracaliśmy się niejednokrotnie, żeby tych metod parcelacyjnych u nas zaprzestać. Uważamy, że Pomorze, ten zbyt wąski pas, łączący nas z wybrzeżem morskim, tylko wówczas sprosta swym obowiązkom wobec Państwa, gdy struktura jego pozostanie zdrowa. Uważamy, że trzeba skończyć i z legendą, że Pomorze ma dziś jeszcze zapasy ziemi, mogące być zużyte na wyrównanie braku ziemi innych dzielnic. Dlatego żądamy:</u>
+ <u xml:id="u-23.23" who="#psHasbacha">1)przyznawania prawa do nabywania ziemi z parcelacji państwowej przede wszystkim ludności polskiej, dziś na Pomorzu zamieszkałej;</u>
+ <u xml:id="u-23.24" who="#psHasbacha">2) żądamy tworzenia w drodze parcelacji silnych i zdrowych parokonnych gospodarstw włościańskich, zabudowanych z materiału trwałego w sposób przyjęty na zachodzie Polski; 3) definitywnego i wydatnego obniżenia obciążeń warsztatów osadniczych, powstałych zarówno z polskiej, jak i z dawnej parcelacji, tak ażeby tym warsztatom nareszcie zapewnić możliwe warunki produkcji; wreszcie 4) domagamy się konsekwentnego prowadzenia racjonalnej, to jest takiej polityki cen rolniczych, która by przywróciła trwałą rentowność naszych warsztatów. Zastrzeżenia moje, dotyczące tym razem tak polityki cen produktów, rolnych, jak polityki agrarnej i parcelacyjnej Ministerstwa Rolnictwa, sięgają tak daleko, iż niestety, podobnie jak lat ubiegłych, oświadczyć muszę, że do polityki p. Ministra Rolnictwa zaufania mnie brak.</u>
+ <u xml:id="u-23.25" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ <u xml:id="u-23.26" who="#psHasbacha">Natomiast muszę oświadczyć jak najkategoryczniej i w imię prawdy stwierdzić, że pokazana mi wczoraj przez jednego z pp. senatorów wzmianka prasowa, stwierdzająca, że bezpośrednio po mych wystąpieniach w Sejmie byłem na wykazie imiennym, wzmianka, mogąca zasugerować czytelnikowi, że umieszczenie mnie na wykazie imiennym łączy się z krytycznymi wystąpieniami mymi w stosunku do polityki p. Ministra Poniatowskiego, jest w wysokiej mierze krzywdzącą dla p. Ministra Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-23.27" who="#psHasbacha">Stwierdzam dalej, że pomimo istniejących między nami głębokich rozbieżności w zapatrywaniach na szereg przejawów życia naszego, jeżeli ścieramy się nawet, to walczymy uczciwą bronią i nie pozwolę nikomu domniemywać, że p. Minister miałby w ten sposób swoje rozrachunki załatwiać.</u>
+ <u xml:id="u-23.28" who="#komentarz">(Oklaski.}</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#WicemarszalekStolarski">Odraczam obrady do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 14 min. 13 do godz. 17 min. 3.)</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#WicemarszalekStolarski">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Malicki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#SMalicki">Wysoki Senacie! Ilość mówców przy debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa w Sejmie i Senacie, nadzwyczaj ożywiona dyskusja, jaka toczy się na łamach fachowych pism rolniczych, imiona znakomitych teoretyków i znawców rolnictwa, którzy w tej dyskusji głos zabierają, te różne hasła i teorie, zmierzające do tego, ażeby rolnictwo dźwignąć z upadku i to nerwowe szukanie środków zapobiegawczych, by nową klęskę od rolnictwa odwrócić — te wszystkie okoliczności są dowodem, że z rolnictwem jest źle i że potrzebne są natychmiastowe i radykalne środki zaradcze, ażeby to rolnictwo uchronić od katastrofy. My, rolnicy, jesteśmy ludźmi pracy, pracę na roli uważamy za szczęście i radość życia i mamy takie same prawo do życia, jak wszyscy inni ludzie pracujący. Nie chcemy być stanem uprzywilejowanym, nie szukamy dostatków ani wygód, nie lecimy na procenty i zyski, ale jako oszczędni, pracowici i zabiegliwi gospodarze chcemy mieć należyte wynagrodzenie za nasz trud i pracę. A więc chcemy mieć dach nad głową, chcemy się należycie odżywiać i odziać, chcemy wreszcie wychować swoje dzieci, a sobie zabezpieczyć byt na starość. Chcemy mieć minimum egzystencji, chcemy mieć prawo do życia. A oprócz tego my, rolnicy, mamy jeszcze i inne marzenia. Pragniemy iść z duchem czasu, z postępem w rolnictwie. Pragniemy osiągać coraz to wyższą produkcję, udoskonalać warsztaty rolne, dźwignąć dobrobyt rolnictwa. Mamy te ambicje, bo wiemy, że jesteśmy jako stan rolniczy w olbrzymiej przewadze, że na 100 ha gruntów, użytkowanych rolniczo, w rolnictwie na terenie ziem południowo-wschodnich zatrudnionych jest 73 osoby. Jesteśmy krajem rolniczym, krajem chłopskim. Znamy także i hasło, przyjęte w krajach o wysokiej kulturze rolniczej: rolnik zdrowy pod względem materialnym i moralnym tworzy dziś fundament nowoczesnego państwa. Więc rolnik, więc my jesteśmy tym fundamentem potencjału państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#SMalicki">Z tym fundamentem jest dzisiaj źle. Od zbiorów w r. 1938 zarysował się on tak bardzo, że grozi katastrofa. Katastrofa rolnictwa. Tragizm tego katastrofalnego położenia leży w spadku cen zbóż. Śmiem twierdzić, że dzisiejsza kwestia rolnicza tak głośna i tak szeroko dyskutowana kończy się prawie zawsze na odcinku cen zbóż, cen artykułów sprzedawanych, a w związku z ceną — na rentowności, na opłacalności gospodarstwa wiejskiego. Kwestia rolnicza obraca się obecnie dookoła kwestii cen.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#SMalicki">Jedną z wielkich zalet rolnika jest to, że nie należy on do pesymistów życiowych. Jest uparty, twardy i dużo wytrzyma. Przechodzi przez niego huragan wojenny, zniszczy mu cały dobytek, to on chowa się do wnętrza ziemi. Ale po przejściu ognia i miecza, on pierwszy zjawia się na zgliszczach, obsiewa ugory, uprawia odłogi, zasypuje rowy, odbudowuje osiedla. Pracuje, bo praca jest jego przeznaczeniem, pracuje, bo wierzy w lepsze jutro. Rolnik musi mieć wiarę. I miał ją rok temu wstecz, kiedy doczekał się nareszcie polepszenia koniunktury w rolnictwie, kiedy nabierał przekonania, że ciężki kryzys minął. Odetchnął z ulgą, zaczął lepiej jeść i ubierać się, zaczął kupować maszyny i narzędzia, zboża siewne, nawozy sztuczne, zaczął być dobrym odbiorcą dla przemysłu. I zaczął płacić regularnie podatki. — „Rolnikowi dobrze, to wszystkim dobrze”. — „Dobra koniunktura w rolnictwie to ożywienie gospodarcze całego Państwa”. — „Dobrobyt wszystkich obywateli związany jest ściśle z zamożnością rolnika”.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#SMalicki">To są ładne hasła i my wszyscy je uznajemy, ale w praktyce jakoś to inaczej wygląda. Rolnictwo jest dalej na szarym końcu, rolnictwo jest dalej traktowane po macoszemu w tym mniemaniu, że rolnik wszystko wytrzyma. Może i wytrzyma, ale to wytrzymywanie jest ogromnie kosztowne.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#SMalicki">Żyjemy dzisiaj pod hasłem uprzemysłowienia Państwa, budujemy fabryki. Dobre to i celowe, ale śmiem zapytać, kto będzie kupował wyroby tych fabryk, jeżeli rolnik staje się nędzarzem? Kto będzie odbiorcą wyrobów przemysłowych, jeżeli rolnik kupuje obecnie za 3 gr soli, bo więcej tych groszy nie ma? Kto kupi pług żelazny za 60 zł wtedy, jeżeli rolnik cetnar żyta sprzedaje za zł 11? Obecna sytuacja rolnictwa jest zła. Wieś nic nie kupuje. Wieś popada w biedę i niedostatek. Wieś niedojada, albo zapycha żołądek ziemniakami, o ile je jeszcze posiada. Rolnik, który produkuje żywność, nie odżywia się odpowiednio, ponieważ z powodu niskich cen artykułów rolnych musi wszystko sprzedawać, ażeby uchronić się od egzekucji i licytacji — i brak mu żywności. Przy dzisiejszych cenach rolnik nie może dotrzymać swoich zobowiązań tak podatkowych jak i kredytowych. Kasy skarbowe i samorządowe przy wpływach podatkowych już to od czuwają. Przemysł i handel stracił i traci dalej dobrego nabywcę i kupca. Rolnik traci wiarę, popada w apatię, widzi, że jego prawo do życia zostało pogwałcone, że jego trud i praca są niedoceniane, odczuwa, że za swoją ciężką pracę nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, że pracuje za darmo. Narasta konflikt pomiędzy wsią i miastem. A goryczy dodaje rolnikowi jeszcze i to, że załamanie się cen rolniczych nastąpiło bezpośrednio po oficjalnej zapowiedzi czynników rządowych, że ceny zboża będą wzrastały i mogą sięgnąć nawet 20 zł za cetnar żyta. Ta polityka gospodarcza nasuwa rolnikowi refleksje, że pokutuje on za jakieś nieznane mu cudze winy i grzechy.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#SMalicki">Stosunek Państwa do rolnictwa nie śmie być finansowo-rachunkowym. Państwo powinno i musi traktować stan rolniczy jako rezerwuar żywotnych sił narodu. Rolnicy są rezerwuarem tych żywotnych sił i jeżeli się znaleźli obecnie w bardzo ciężkim położeniu, obowiązkiem Państwa względnie Rządu jest przyjść zagrożonemu rolnictwu z pomocą. Czy Ministerstwo Rolnictwa przyszło z pomocą rolnictwu i czy ta pomoc jest skuteczna? Oto pytania, nad którymi trzeba się zastanowić.</u>
+ <u xml:id="u-25.6" who="#SMalicki">Wszyscy pragniemy dobra rolnika, ciężkie jego położenie leży na sercu i Rządowi, a przede wszystkim Ministerstwu Rolnictwa. Ministerstwo Rolnictwa stosowało i stosuje środki zaradcze. Ale te środki zaradcze okazują się niewystarczające, te środki nie działają. Są albo niedostateczne albo spóźnione. Rolnik czeka na pomoc i wierzy, że ona przyjdzie. Tą nadzieją żyje. Niestety, ceny zbóż zniżkują. Na początku sesji cetnar żyta kosztował 12,50 zł, dzisiaj płacą za niego 11 zł. (Mówię o cenach na terenie województwa tarnopolskiego, gdzie ceny te są zawsze niższe przeciętnie o 2 zł.) Jest więc gorzej. U nas tym gorzej, ponieważ obok niskich cen mamy w tym roku daleko mniejszy urodzaj.</u>
+ <u xml:id="u-25.7" who="#SMalicki">Ten stan musi ulec zmianie. Do zupełnego upadku rolnictwa dopuścić nie możemy i nie śmiemy. A jeśli środki zaradcze, stosowane przez Ministerstwo Rolnictwa, okazały się niedostateczne i niewystarczające, musimy znaleźć inne, które by działały natychmiastowo i radykalnie. Jestem tego przekonania, że poprawa położenia rolnictwa, a więc poprawa cen artykułów rolnych, leży w sferze możliwości i jest rzeczą wykonalną. Czytałem gdzieś trafną uwagę, że osuszanie błot pontyjskich lub kolonizacja Libii były trudniejszymi problemami, a jednak zostały spełnione. Ministerstwo Rolnictwa winno przede wszystkim uznać zasadę, że opłacalność rolnictwa jest koniecznością państwową, tak samo jak koniecznością państwową jest uprzemysłowienie kraju. A następnie musi znaleźć środki pomocy dla rolników, umożliwiające stabilizację dochodu w wysokości gwarantującej zapłatę, za pracę, oprocentowanie włożonego kapitału, możność płacenia podatków, świadczeń i zobowiązań, możność życia i utrzymania. Ministerstwo Rolnictwa musi zdecydować się na wprowadzenie takich cen zboża w obrocie wewnątrz kraju, które by gwarantowały opłacalność gospodarstw rolnych. Ministerstwo Rolnictwa winno bez zwłoki zastosować takie środki interwencyjne, które by podniosły poziom cen zboża do relacji co najmniej 20 zł za cetnar żyta. Problem jest bezsprzecznie ciężki i jako taki wymaga śmiałego postawienia go w całej doniosłości i odważnego wykonania. Obietnice i półśrodki nie pomogą. Dwie są drogi, prowadzące do rozwiązania tego ciężkiego problemu: albo obniżyć ceny wszystkich artykułów przemysłowych (według danych statystycznych poziom tych cen przemysłowych jest obecnie w Polsce najwyższy w całej Europie) i dostosować je do obecnych cen zboża, albo podwyższyć obecne ceny zboża i zharmonizować je z cenami artykułów przemysłowych. Praktycznie: albo sprzedać cetnar żyta za 12 zł i odpowiednio do tej ceny kupić tanie buty, ubranie, żelazo, gwoździe, pług, nawozy sztuczne, zapałki, sól, mydło, cukier, naftę i wszystkie inne rzeczy codziennego użytku, albo zostawić ceny przemysłowe i monopolowe w spokoju, a cetnar żyta sprzedać za 20 zł. Ministerstwo Rolnictwa, dążąc do rozwiązania tego zagadnienia i stosując środki zaradcze, pominęło obniżenie cen artykułów przemysłowych, bo z obniżeniem tym musiało by nastąpić zmniejszenie tzw. sztywnych kosztów produkcji, jak wszelkich podatków, świadczeń społecznych, taryf kolejowych itp., a poszło na drogę podniesienia cen produktów rolnych, mając na celu zharmonizowanie cen zboża z cenami artykułów przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-25.8" who="#SMalicki">Celu tego dotychczas nie osiągnęło. Wystawiło weksel moralny na 20 zł za cetnar żyta i go nie zrealizowało. Czy to było niemożliwością? Nie. Jestem tego przekonania, że cena 20 zł za cetnar żyta mogła się utrzymać. Jeśli się nie utrzymała, przyczyną było to, że Ministerstwo Rolnictwa w ostatnich pociągnięciach, zmierzających do podniesienia cen artykułów rolnych, okazało za mało stanowczości i chęci ponoszenia ofiar. Powtarzam — „chęci ponoszenia ofiar”, bo pomoc Rządu dla rolnictwa wyobrażam sobie w ten sposób, że w sytuacji dla rolnictwa katastrofalnej Rząd względnie Ministerstwo powinno otworzyć szkatułkę i ponieść dla ratowania rolnictwa ofiarę pieniężną. Gdzie znaleźć te środki pieniężne? Skąd wziąć tych kilkadziesiąt milionów złotych? — Bo o nie głównie chodzi. Ustawa o opłatach przemiałowych ma na celu zapewnienie Rządowi środków finansowych na popieranie cen artykułów rolnych. Ustanawia ona opłatę za przemiał nierolniczy w kwocie zł 3 od 100 kg mąki. Jeżeli preliminowany wpływ gotówkowy w kwocie 40 milionów zł zostanie zebrany, ustawa cel swój osiągnie. Rząd więc albo rozporządza albo będzie rozporządzał kwotą 40 milionów złotych, przeznaczonych na ratowanie rolnictwa, na utrzymanie opłacalnych cen. Ustawa przewiduje również, że na popieranie cen artykułów rolnych służyć mają dotacje ustalone w budżecie. Rząd więc poza 40 milionami złotych z opłat przemiałowych może mieć do dyspozycji jeszcze dalsze kwoty. Nasuwa się tedy logiczne pytanie: co jest przyczyną, że ceny zbóż zniżkują? Milionowe opłaty za przemiał przecież wpływają, dlaczegóż nie widać ich skutecznego działania przy cenach artykułów rolnych? Dlaczego Rząd nie dąży do utrzymania ceny żyta na poziomie 20 zł za cetnar, jak to w konsekwencji z ustawy wynikałoby? Jako rolnik rozumiem intencję ustawodawcy w ten sposób, że najniższa uzasadniona cena za cetnar żyta będzie 20 zł. Poniżej tej ceny powinien działać aparat interwencyjny. Aparat — mam wrażenie — ani nie drgnie. Ustawa, która uznaje cenę 20 zł za słuszną, ustawa, która obiecuje dołożyć starań, aby cenę 20 zł utrzymać, jest dobrą. Ale dobre skutki ustawy nie są widoczne. Dlatego zadaniem i troską Rządu być powinno: natychmiast, bez zwłoki rzucić środki finansowe, za przemiał zebrane, na ratunek rolnictwa, dopóki rolnik posiada jeszcze zboże. Bez zwłoki zastosować takie środki interwencyjne, które by podniosły cenę żyta co najmniej na 20 zł za cetnar.</u>
+ <u xml:id="u-25.9" who="#SMalicki">Podnoszą się w dyskusji głosy, że na odcinku cen rolnych zależni jesteśmy od cen światowych i od tych cen nie możemy się oderwać, a ceny światowe są niskie, niższe jak u nas, Wiemy o tym i wiemy również, że eksport zagraniczny wynosi około 6% całej produkcji zboża w Polsce. Musimy oderwać się od cen światowych, chociażby to nas kosztowało kilkadziesiąt milionów złotych. Miliony te zwrócą się we wpływach podatkowych do kas bezpośrednio od rolnictwa i pośrednio od ożywionego przemysłu i handlu. — „Rolnikowi dobrze — wszystkim dobrze” — oto cała prawda naszego rozumowania.</u>
+ <u xml:id="u-25.10" who="#SMalicki">Jednym ze środków, które miały ratować rolnictwo i podnieść ceny zboża, były i są premie wywozowe. Uważam za słuszne poglądy tych rolników i ekonomistów, którzy twierdzą, że Rząd popełnił błąd, ustalając zbyt niską premię wywozową, a to w wysokości 4 zł od 1 cetnara zboża eksportowanego. Przy tegorocznych cenach światowych dla uzyskania przy wywozie zboża na wolne rynki ceny około 20 zł należało ustalić wysokość premii na zł 8. Przy takiej premii eksport zboża byłby ruszył z miejsca od razu w jesieni. Premia 8 zł od 100 kg pszenicy byłaby za niską. Należało zatem przy korzystniejszym eksporcie mąki podnieść premię mąki do jeszcze wyższej kwoty i w ten sposób umożliwić konkurencję na wolnych rynkach europejskich.</u>
+ <u xml:id="u-25.11" who="#SMalicki">Przerób żyta na spirytus tak ściśle wiąże się z cenami artykułów rolnych, że ośmielam się rzucić parę uwag o tej sprawie. Pociągnięcie Rządu w kierunku przerobienia 100.000 ton żyta na spirytus było bardzo trafne. Ale ustanowienie ceny w wysokości 54 gr za litr spirytusu nie było szczęśliwe. Jako jeden z pierwszych przerobiłem już w jesieni 500 cetnarów żyta na spirytus w tej nadziei, że przynajmniej w mikroskopijnej części przyczynię się do odciążenia rynku zbożowego. Efekt był taki, że sprzedałem żyto po cenie targowej, tj. po 12 zł. Zaoszczędziłem jedynie furmanki przy odstawie żyta i wywar dla bydła. To żadna pomoc. Nic więc dziwnego, że przy cenie 54 gr pędzenie spirytusu z żyta nie opłaca się. Skutkiem tego rolnictwo nie śpieszyło się z deklaracjami odpędu, zgłoszeń na 100.000 ton prawdopodobnie nie uzyskano, albo przyszły one za późno, tzn. nie w jesieni i efekt całej akcji był mały. Monopol Spirytusowy nie powinien był liczyć się z groszowymi oszczędnościami, a powinien był ustalić cenę opłacalną, a więc co najmniej 65 gr za litr spirytusu. Przy tej cenie już w jesieni 100.000 ton żyta byłoby z rynku zbożowego usuniętych i to miałoby swój korzystny wpływ na ceny zboża. Spirytus w przemyśle gra coraz większą rolę i nie ma obawy o jego nadprodukcję. Podkreślam jego używanie jako środka pędnego i jako środka przy produkcji kauczuku. Na przyszłość byłaby celowa premia, wypłacana rolnikowi za przerób żyta na spirytus, np. od 100 litrów spirytusu żytniego w wysokości 13 zł, czyli około 4 zł od 100 kg żyta. To w dużym stopniu przyczyniłoby się do utrzymania cen żyta na opłacalnym poziomie. Prawie wszystkie pociągnięcia w sprawie cen artykułów rolnych, a tym samym w sprawie postawienia rolnictwa na poziomie opłacalności, były podejmowane albo za późno, albo z niedostateczną energią w tym kierunku. W zasadzie dobre pociągnięcia miały za dużo, że tak powiem, niedociągnięć. Niedociągnięcia, braki i pomyłki trzeba jak najprędzej usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-25.12" who="#SMalicki">Jako przedstawiciel ukraińskiego społeczeństwa, które mam zaszczyt w tej Wysokiej Izbie reprezentować, nie mogę i nie śmiem pominąć sprawy bolącej i drażliwej, sprawy nadzwyczaj ważnej, nie z punktu widzenia czasowych i wątpliwych korzyści, ale z punktu widzenia trwałych i nieocenionych wartości, jakie powinny być stworzone dla wspólnego dobra obu narodów, województwa południowowschodnie zamieszkujących. Mam na myśli sprawę polityki agrarno-parcelacyjnej. Stoimy przed faktem przebudowy agrarnej struktury w Państwie. Na miejsce wielkiej własności mają powstać samowystarczalne i zdrowe gospodarstwa włościańskie, a drobne i karłowate gospodarstwa mają być uzupełnione. To wynika z ducha i litery ustawy o reformie agrarnej. Reforma agrarna działa również intensywnie i w tempie przyśpieszonym na terenie ziem południowo-wschodnich, a więc na terenie, który pod względem rolniczym ma najbardziej rozdrobnione i karłowate gospodarstwa i ogromne przeludnienie. Do tego ma i kwestię narodowościową. Nie będę tutaj przytaczał suchych, a tak bardzo wymownych cyfr statystyki, bo one są rzeczą wiadomą. Poruszę jedynie rzecz zasadniczą: mianowicie, czy na terenie, na którym istnieje największa ilość drobnych, karłowatych gospodarstw i który posiada największe przeludnienie, wskazanym jest tworzenie nowych gospodarstw, czy też koniecznym jest przede wszystkim uzupełnianie gospodarstw niezdolnych do życia, karłowatych? Innymi słowami: czy polityka agrarno-parcelacyjna Ministerstwa Reform Rolnych ma iść w kierunku tzw. parcelacji sąsiedzkiej czy też kolonizacji? Stoimy na tym stanowisku, że na kolonizację w województwach południowo-wschodnich miejsca nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-25.13" who="#komentarz">(Głosy: Jest.)</u>
+ <u xml:id="u-25.14" who="#SMalicki">Zaraz o tym powiem. Panuje u nas ogromny głód ziemi. Marzeniem każdego wieśniaka jest zostać właścicielem indywidualnego, zdrowego gospodarstwa, które by wyżywiło jego i jego rodzinę. Ideałem naszego chłopa jest powiększyć, dokupić chociażby mały skrawek ziemi, bo ziemię miłuje i kocha nade wszystko. Nie dojada, nie dosypią, ciężką pracą i trudem zarobiony grosz składa i czeka i nadsłuchuje, gdzie tę ziemię sprzedają, aby ją sobie kupić. Bo na tych 2 czy 3 morgach, które posiada, dusi się, z głodu przymiera. I widzi obecnie, że tę ziemię dzielą, sprzedają — ale nie jemu i nie dla niego. Przychodzą koloniści i obok jego nędznej chałupy i w sąsiedztwie jego 2 morgów osiedlają się w dobrze zabudowanych osiedlach. W duszy miejscowego wieśniaka, bez względu na jego wyznanie i narodowość, rodzi się gorycz i niezadowolenie, potęguje się poczucie krzywdy.</u>
+ <u xml:id="u-25.15" who="#SMalicki">Celem każdej reformy jest usunąć zło. a na jego miejsce postawić dobro. Czy kolonizacja usuwa zło i czy stwarza dobre, pozytywne zmiany w strukturze agrarnej ziem południowowschodnich, śmiem wątpić. Śmiem wątpić ze względu na psychologiczne nastawienie miejscowej ludności i jej ustosunkowanie się do Państwa. Nie jest w interesie Państwa prowadzenie na ziemiach południowo-wschodnich kolonizacji. A jeżeli Ministerstwo Reform Rolnych ma za cel poprawić strukturę rolną na tych ziemiach przez częściową parcelację większej własności, to ta parcelacja powinna być parcelacją sąsiedzką, powinna być przede wszystkim uzupełnieniem gospodarstw niezdolnych do życia, gospodarstw karłowatych. Równocześnie ze spotęgowaniem akcji parcelacyjnej na terenach ziem południowo-wschodnich popularyzuje się modne hasło: — „ani piędzi ziemi w ukraińskie ręce”.</u>
+ <u xml:id="u-25.16" who="#komentarz">(Glos: 120.000 ha.)</u>
+ <u xml:id="u-25.17" who="#SMalicki">w czasopiśmie lwowskim — „Ziemia i Naród”, którego redaktorami są prof. St. Grabski, prof. Bujak i prof. Eugeniusz Romer, czytamy: — „Niesporny stan rzeczy jest taki, iż tu na kresach wszystkie majątki zadłużone należą do Polaków, podczas gdy służba folwarczna jest przeważnie ruska. Przy większej ilości zapasów ziemi i konieczności szybkiej likwidacji każdej parcelacji nie można będzie uniknąć tego, iżby miejscowa ludność ruska nie nabyła większości zapasu ziemi. Tak zatem ustawa, może najszczerzej pomyślana, obróci się przeciw interesom narodowym. Skoro stawiamy hasło, iż ani piędzi ziemi więcej nie możemy oddać w niepolskie ręce, to nie wolno nam stwarzać takich sytuacji, które by wprost zagrażały temu samoobronnemu hasłu”.</u>
+ <u xml:id="u-25.18" who="#SMalicki">Przykrą jest rzeczą, jeśli do zagadnień natury czysto gospodarczej wdziera się moment polityczny. Sens polityczny tych uczuciowych haseł jest: możliwość osadzania na roli elementu polskiego i ewentualna zmiana procentowego stosunku rozmieszczenia obu narodowości. Czy ewentualna realizacja tych haseł osiągnie spodziewane korzyści i da jakieś poważniejsze zmiany? Odpowiem cyframi z artykułu inż. Mariana Dutza pt. — „Plany parcelacyjne i ich wykonanie w latach 1926—1927 r.” Zapas ziemi, jaki może być objęty planami parcelacyjnymi w przyszłości, wynosi w województwie tarnopolskim — 60.000 ha, w stanisławowskim — 21.000 ha, w lwowskim — 26.000 ha. Ogółem zapas ziemi wynosi 107.000 ha. Ten zapas ziemi może być użyty na cele parcelacyjne. Przypuśćmy, że z obszaru 107.000 ha będą utworzone nowe gospodarstwa 10-cio morgowe i że w ten sposób powstanie razem 18.000 tych gospodarstw. W nich można osadzić 18.000 nowych rodzin. Licząc po 5—6 głów na jedną rodzinę, otrzymujemy okrągło 100.000 osób. Stan ludności, zamieszkującej obszar trzech południowo-wschodnich województw, wynosi około 6.200.000 ludzi. Cyfra ta 100.000 nowych osadników w porównaniu z tym stanem jest zupełnie znikoma i wynosi zaledwie 2%. Cyfry nam mówią, że przy ewentualnej realizacji hasła: — „ani piędzi ziemi w ukraińskie ręce” wzmocnienie elementu polskiego na terenie trzech województw wyniosłoby zaledwie 2%. To są realne możliwości i ewentualne korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-25.19" who="#SMalicki">Czy wobec takiego stanu rzeczy, czy wobec takich wątpliwych korzyści można rzucać dzisiaj te nastrojowe i niezdrowe hasła, jak to robią niektórzy? Czy takie hasła przyczynią się do naprawy stosunków gospodarczych i narodowościowych w województwach południowo-wschodnich? Czy przyczynią się do zgodnego współżycia obu narodów, kraj ten zamieszkujących? Czy będą one podstawą pozytywnej, twórczej pracy? Nie pozwolić wieśniakowi kupić z parcelacji kawałka ziemi dlatego, że jest Ukraińcem, odmawiać nawet służbie folwarcznej możności nabycia tej ziemi dlatego, że służba jest ukraińskiej narodowości, wydaje mi się rzeczą nadzwyczaj szkodliwą ze względu na interes Państwa, ze względu na ułożenie się stosunków polsko-ukraińskich w przyszłości.</u>
+ <u xml:id="u-25.20" who="#SMalicki">Jeszcze słów kilka o kredytach dla rolnictwa. O dotacji dla Towarzystwa Silskij Hospodar, które gromadzi w sobie setki tysięcy zorganizowanego włościaństwa i ma za sobą ogromne zasługi w rozwoju rolnictwa, lepiej nie wspominać. Jest ona tak niska, że nie wystarczy nawet na potrzeby jednego powiatu.</u>
+ <u xml:id="u-25.21" who="#SMalicki">Kredyty dla rolnictwa są niskie i niewystarczające, a i te przeznaczone są dla uprzywilejowanych, mianowicie dla gospodarstw powstałych z parcelacji lub gospodarstw skomasowanych. Kredyt dla rolnictwa powinien być powszechny i jeśli jest udzielany, to nie tylko udzielany być winien na siewniki i triery, ale także na brony, pługi, młynki zbożowe i wszystkie inne narzędzia gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-25.22" who="#SMalicki">Bank Rolny udziela kredytów na zakładanie sadów, ale tylko kredytów trzyletnich. Ze względu na spodziewany dochód z sadów czasokres ten jest absolutnie za krótki. Kredy na zakładanie sadów powinien być udzielany na 8 do 10 lat i stopę procentową od niego trze ba jak najbardziej obniżyć, np. do 2 lub 3% Tak samo kredyty na spłaty rodzinne udzielane są dopiero przy gospodarstwach 5 hektarowych. Normę 5-hektarową zniżyć trzeba do gospodarstw 2-hektarowych, bo przede wszystkim przy takich spłaty rodzinne są koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-25.23" who="#SMalicki">W końcu konieczną jest rzeczą złagodzi, surowe i twarde ustawy i rozporządzenia, dotyczące obrotu nieruchomościami w pasie granicznym. Wszelki obrót ziemią, czy to jest kup- no-sprzedaż, czy też podział rodziny ustał zupełnie. Życie pod tym względem zamarło. A stosunki są tego rodzaju, że nie znoszą martwo ty, ale wymagają uregulowania. W pasie granicznym coraz bardziej rozszerzanym, szereg powiatów obejmującym, winien być przywrócony stan normalnego obrotu ziemią. Powstałe tam obecnie stosunki są rzeczywiście przykre Do urzędów wojewódzkich przychodzą nieraz całe pielgrzymki gospodarzy i dobijają się zatwierdzenia kontraktów, zazwyczaj bezskutecznie. Te niezatwierdzenia kontraktów nie zawsze są usprawiedliwione względami obronności granic Państwa. Ograniczenia i obostrzenia stosuje się przede wszystkim wtedy, gdy kontrahentami są obywatele narodowości ukraińskiej. W tych sprawach trzeba stworzyć jakie zasady i normy sprawiedliwe i bezstronnie obowiązujące.</u>
+ <u xml:id="u-25.24" who="#SMalicki">Mówi się dużo o inwestycjach w ogóle a inwestycjach rolniczych specjalnie. Województwa południowo-wschodnie są przede wszystkim tym terenem, który tych inwestycji gwałtownie wymaga. Melioracja, regulacja rzek, drogi — to są rzeczy szeroko i dawno już omówione. Ziemie województw południowowschodnich mogą być i być powinny polem popisu dla Ministerstwa Rolnictwa w realizacji tych pięknych haseł. Roboty melioracyjne i inwestycyjne muszą być wzięte pod uwagę przy zatrudnianiu wiejskich bezrobotnych. Nadmiar ludności na wsi, pozostający bez zajęcia, stwarza coraz większe zubożenie wsi. Na naszych oczach wyrasta problem bezrobocia wiejskiego. Problem ważniejszy i groźniejszy w przyszłości niż. problem bezrobocia miejskiego. Ten narastający problem wymaga już rozwiązania. Trzeba dać pracę bezrobotnym wiejskim.</u>
+ <u xml:id="u-25.25" who="#SMalicki">Interesy wsi, interesy rolnictwa powinny zająć pierwsze miejsce w poczynaniach, planowaniach i działalności Rządu, bo zdrowa wieś i zdrowy rolnik — to fundament nowoczesnego państwa.</u>
+ <u xml:id="u-25.26" who="#SMalicki">W dyskusji nad budżetem Ministerstwa Oświaty słyszałem piękne i wzniosłe słowa z ust kilku panów senatorów. W poszukiwaniu za młodym i zdrowym czynnikiem państwowym zwracali się oni do odwiecznego szlachetnego i czystego źródła — zwracali się do wsi i tam zachodzili jej mieszkańca chłopa-rolnika jako rezerwuar potencjału państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-25.27" who="#SMalicki">My, naród ukraiński — to także wieś, młoda, zdrowa, pełna energii życiowej, zapału do pracy i wiary w lepsze jutro. Wieś, która tworzy wielkie wartości na polu gospodarczym i ekonomicznym. Pragniemy, aby nas poznano, zrozumiano i oceniono nie jako mniejszościowych — „lokatorów” — słowo z przedwczorajszego przemówienia p. s. Katelbacha — ale jako pełnowartościowy element twórczy. Pragniemy rozwijać się i na polu gospodarczym nie tylko z poczuciem ponoszenia ciężarów i spełniania obowiązków, ale także z pełnią praw i swobód obywatelskich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Bundzylak.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Zabierając głos dzisiaj, chcę w paru słowach odpowiedzieć p. Koledze Senatorowi mojemu przedmówcy co do równego podziału tej ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SBundzylak">Panie Kolego, był czas, kiedy ziemia była w wolnym obrocie, kiedy można było kupować, a nie kto inny, tylko Panowie i przywódcy Panów jeździli po wsiach i głosili Waszej ludności: Nie kupujcie, bo tak jeszcze nie będzie. Poczekajcie. Więc czekali. Jednak już z tego miejsca powiedziano Wam, że jednak wzięliście tej ziemi więc powinniście się Panowie pogodzić, że ta mała reszta, jaka pozostała, to pozostało dla nas. Zresztą Panowie sami nauczyliście nas, bo parcelując ziemie cerkiewne cerkwi greckokatolickiej wydaliście Panowie rozporządzenie — a ja, jako członek urzędu rozjemczego miałem tych rozporządzeń kilka w swoim ręku — i gdy chodziło o spór o te ziemie, wołaliście: Ani jednej piędzi Polakom, a mają nabywać Waszą ziemię cerkiewną tylko rolnicy grekokatolicy narodowości ukraińskiej.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SBundzylak">Fakt niezaprzeczalny, proszę Panów, nie my, lecz Wy, Wy Panowie, za wcześnie się dzielili pomiędzy sobą, i jeszcze raz stwierdzam z tego miejsca, że jeśli Panowie podejdziecie do nas naprawdę ze szczerym sercem, ale bez ostrza w zanadrzu, to my naprawdę zaczniemy szczerze jak bracia się dzielić.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SBundzylak">Zabierając głos dzisiaj w debacie nad budżetem Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych pozwolę sobie niektóre rzeczy poruszyć. Poruszę je językiem chłopskim, gdyż nie dane mi było korzystać z dobrodziejstwa szkół. A mam zamiar poruszyć dwie zabawy, które za długo u nas w Polsce trwają. Te zabawy, które były także u naszych sąsiadów i dawno się skończyły. A czym dłużej zabawa trwa, tym gospodarza więcej kosztuje.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SBundzylak">Te dwie zabawy, to pierwsza — sprawa oddłużenia rolnictwa, a druga — reforma rolna.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SBundzylak">Sprawa oddłużenia rolnictwa to na organizmie rolnictwa polskiego wrzód, który powstał nie z winy rolnictwa polskiego. Wrzód ten pewne czynniki starały się troszkę na pędzlować, na jodynować i zdawało się, że ten wrzód zgoi się sam w sobie. Jednak przeszkadzały codzienne lokalne zapalenia, a te lokalne zapalenia codzienne to codzienna nieopłacalność w rolnictwie, dlatego ten wrzód na organizmie rolnictwa polskiego coraz więcej ropieje, wgryza się, ten wrzód czeka na radykalną operację. Sprawa oddłużenia jest dzisiaj na wsi może jedną z najważniejszych spraw, bo tego wszystkiego cośmy do dziś zrobili dla wsi, nie można nazwać oddłużeniem, a raczej — „oddłużeniem”, bo czy weźmiemy urzędy rozjemcze, czy Bank Akceptacyjny, to są to rzeczy, które naprawdę rolnika nie oddłużyły, a raczej oddłużyły, a to dlatego, że komasując mu długi dobijały wszelkie inne sprawy, wiążące się z tymi zadłużeniami. I naprawdę nieraz miałem możność wejrzeć w te sprawy, jak ze stu złotych skonwertowanego długu, po dodaniu kosztów zaległych odsetek, skarg, egzekucji, licytacji, globalna suma zadłużenia rosła nieraz i do 1000 zł. Najlepszy dowód, czy rolnictwo może płacić, czy nie, dała trzyletnia karencja, bo zaledwie niespełna 60% zadłużonych rolników mogło spłacić tylko odsetki, a reszta nawet i odsetek nie mogła płacić.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SBundzylak">My rolnicy nie możemy w tej niepewności dłużej trwać i powinniśmy jedno z dwojga otrzymać: albo rzeczywiste oddłużenie, albo wrócić do tego stanu, kiedy zadłużaliśmy się, kiedy u nas jedna krowa kosztowała 800 zł, bo dziś krowa spadła do 1 8 swojej wartości. Gdyby się nam te czasy wróciły, to z tego miejsca mógłbym powiedzieć: oddłużenia nam nie potrzeba. Ale jeżeli ktoś przed pięciu czy sześciu czy nawet dziesięciu laty, w tej tak zwanej dobrej koniunkturze, pożyczył 800 zł na krowę i po trzech latach przy załamaniu się tej koniunktury krowa z 800 zł spadła do 100 czy 150 zł, to trudno, hodowla tak daleko w naszym rolnictwie nie postąpiła, ażeby od tej krowy można się było po trzech czy czterech latach doczekać 8 krów. Ci, którym jesteśmy winni ten kapitał, powinni raz na zawsze zrozumieć i tylko pod tym względem podchodzić do nas, że nie to, żebyśmy nie chcieli długów oddawać, ale nie możemy.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#SBundzylak">Mówi się o nieopłacalności rolnictwa. Tak jest. Pod każdym względem ta nieopłacalność u nas jest. Rolnictwo polskie nie od dziś, ale zawsze stało na tym szarym końcu. Bo nam mówią, że my jesteśmy tą najsilniejszą warstwą w Państwie i my właśnie na swoich barkach musimy dźwigać ten największy ciężar. My rolnicy możemy tylko tyle dźwignąć, ile zdołamy. Nawet dziś, kiedy p. Minister Skarbu układa plan inwestycyjny, znowu jesteśmy, my rolnicy, na tym swoim tradycyjnym ostatnim miejscu, na trzecim miejscu, na trzecim planie.</u>
+ <u xml:id="u-27.9" who="#SBundzylak">Niech mi wolno będzie zrobić takie porównanie, żeśmy dziś zbudowali okręt i ten okręt nazwali — „rolnictwo” i puścili na ocean. Załogą tego „rolnictwa” bylibyśmy my rolnicy. Okręt tonie. Wołamy kapitana, a tym kapitanem jest p. Minister Skarbu Kwiatkowski. Trzeba spuszczać łodzie podwodne i rozdzielać pasy ratunkowe, a p. kapitan powiedziałby: Nie, czekać jeszcze trzy godziny, bo w tej chwili będziemy wyładowywać paki przemysłowe dla rolnictwa. Przechodzi czas, godzina czy półtorej, załoga tonie — paki wyładowane. Pytam się Wysokiego Senatu: dla kogo? Tworzymy przemysł, tak, to jest naszą koniecznością, ale w parze z tym przemysłem na pierwszym miejscu, tym najważniejszym oczkiem nie tylko p. Ministra Rolnictwa, nie tylko całego Rządu, ale całego społeczeństwa dzisiaj, trzeba to powiedzieć, jest rolnictwo, bo Polska tylko od rolnictwa się zaczyna.</u>
+ <u xml:id="u-27.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-27.11" who="#SBundzylak">Jak się dziś na wsi ta cała rzecz przedstawia? Dziś na wsi jest tak straszna bieda, że mnie przykro o tym z tego miejsca mówić, jako przedstawicielowi właśnie tej najbiedniejszej warstwy, a przykro mi tylko dlatego, aby mnie ktoś nie posądzał o demagogię. Na wsi jest taka straszna bieda, że gdy jeżdżę po wsiach, przyglądam się i wchodzę do chat, to nie tylko ja, ale i najstarsi ludzie mówią, że tak strasznej biedy nie pamiętają. Nie tylko bieda, ale musimy powiedzieć, że na wsi jest i głód pomimo tego, że jesteśmy krajem rolniczym, pomimo że wywozimy zboże i mimo że mamy 6 milionów kwintali nadwyżki zbożowej, której nie można inaczej nazwać, jak nadwyżką głodową, bo gdyby wszyscy obywatele w Państwie Polskim jedli tylko taki chleb, jaki powinni chłopi jeść, to naprawdę wątpię, czybyśmy mogli przynajmniej choć jeden korzec zboża wywieść. Wywozimy tę nadwyżkę 6 milionów kwintali, za którą, jak nam powiedział p. Minister, zyskujemy 60 miln. zł, a dodatek do tego wywozu kosztuje nas 50 miln. zł. Nie będę się jako chłop bawił w ekonomistę, jednak z mego punktu widzenia byłbym za tym, żeby p. Minister był łaskaw skierować tę politykę na inne tory, żeby to zboże zjedli nasi ludzie biedni na wsi i za to zboże odpracowali na drogach państwowych czy wojewódzkich, czy jakich innych robotach. I wtedy naprawdę inaczej ci obywatele patrzyliby na to.</u>
+ <u xml:id="u-27.12" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Wszyscy idziemy pod hasłem obronności Państwa. Tak jest. Taki jest duch, taki wieje prąd czasu dzisiaj. Rzucono hasło przyciągnięcia pasa. Stwierdzam z tego miejsca, że my, chłopi, my rolnicy swoje parciane pary dawno podciągnęliśmy na ostatnią dziurkę i prosiłbym tylko Panie Ministrze, żeby równomiernie z naszymi parcianymi pasami przyciągali inni obywatele swoje jedwabne i pluszowe pasy.</u>
+ <u xml:id="u-27.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-27.14" who="#SBundzylak">Gdy tak patrzę na naszą Polskę, gdy przyjeżdżam na wieś, zastanawiam się nad tym, że my, jako Polska, marnujemy najwięcej drogocennego czasu. Na roli na wsi siedzi niepotrzebnie 8 milionów ludzi i ci ludzie proszą o pracę, bodajże za małe wynagrodzenie, a my moglibyśmy tych ludzi przenosić z miejsca na miejsce. Mamy jednak ogromne zaległości. Na wsi straszne bezrobocie — a u nas marnuje się czas dlatego, że gdzie tylko się zwrócić, słyszy się zawsze jedną odpowiedź: nie mamy pieniędzy. Nie będę tu bawił się w ekonomistę, ale rozumując po chłopsku: Polska dziś lub jutro musi zrobić to, iż wpierw trzeba wykonać pracę, a później myśleć o pieniądzach. Jeżeli to jest możliwe gdzie indziej, to może być możliwe i u nas. Życie nas zmusi do tego, czy to się komu podoba, czy nie, że zaprzestanie się wierzyć w to hasło miernika złota. Zawróćmy z tej drogi. Dziś wierzy się w to: niech się pół Polski zawali, byle złoty dobrze stał. Jednak, proszę Panów, musimy odróżnić złoto od złotego. Złoto trzymajmy na każdą ewentualność, ale metodą naszych sąsiadów należy robić inwestycje, a pieniądze rzucone w inwestycje, jak czytamy w innych państwach, wrócą po dwóch latach w</u>
+ <u xml:id="u-27.15" who="#komentarz">40?u</u>
+ <u xml:id="u-27.16" who="#SBundzylak">z powrotem w to miejsce, skąd były rzucone. Tak jak jest, tak dalej iść nie można.</u>
+ <u xml:id="u-27.17" who="#SBundzylak">Wspomnieć muszę o tej drugiej zabawie, o reformie rolnej. Dlaczego ona jest szkodliwa dla nas? Jest szkodliwa z dwóch względów. Po pierwsze, ziemianin nie może inwestować, bo nie wie, kiedy zostanie umieszczony w wykazie przez p. Ministra, więc czeka. Natomiast z drugiej strony za dużo na wsi ludzie czekają właśnie na tę ziemię. Powinniśmy, Panie Ministrze, stworzyć plan i tym planem objąć jednych i drugich, że w tym miejscu tyle i tyle jeszcze trzeba rozparcelować, natomiast reszta majątków musi pozostać ze względu na armię i obronność Państwa, i wtedy dopiero ci, którzy jeszcze czekają na tę zabawę z reformą rolną, będą musieli iść na zabawę inną.</u>
+ <u xml:id="u-27.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s Malski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Zdaje mi się że dzisiaj, kiedy z najwyższą uwagą przypatrywać się musimy czujnie temu wszystkiemu, co koło naszej granicy zachodniej się dzieje, niejednemu z nas przyjść musi myśl: jakże wygląda siła nasza i czy ten rachunek w saldzie wykazuje to, że jesteśmy przygotowani w każdej chwili nie tylko do obrony, ale i do zdobywania.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SMalski">Stąd też rozmawiając o rolnictwie, ściśle mówiąc, o budżecie Ministerstwa Rolnictwa, wybiegamy daleko poza normy procesów gospodarczych, jakie zachodzą na odcinku rolniczym, i wkraczamy zawsze w dziedzinę największych wartości ludzkich, jakim jest zagadnienie kultury życia wewnętrznego i postawa psychiczna — co z tej trybuny przez wielu pp. senatorów było niejednokrotnie podkreślane.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SMalski">Zapewne, rachunek ten w dziedzinie rolniczej jest najtrudniejszy i tak niechętnie wielu z naszych ludzi, a zwłaszcza nasza' inteligencja bierze się do tego rachunku: Tyle głów, taka masa, taka przerażająca masa, taka nędza, ciemnota, tyle dzieci bez szkół, tyle rąk wyciągniętych po pracę, tyle mózgów i serc, czekających na to, że zaczną bić w rytm całego życia polskiego. I tak dalekie to wszystko od tego, byśmy mogli powiedzieć, że wieś nasza, drobne rolnictwo stało się podmiotem działania w swoim własnym interesie w życiu państwowym, a nie jest tylko przedmiotem zabiegu takiego czy innego politycznego czy gospodarczego. Zapewne, jeszcze raz muszę to stwierdzić, jest tu wielka wina naszej inteligencji polskiej. Już przed wojną zaznaczała się wyraźnie linia naszych działań raczej w kierunku budzenia politycznego, rozwoju myśli bez równoczesnego uzbrojenia. Chodziło i chodzi szereg proroków nieuzbrojonych z wielkimi hasłami teorii i dylematów filozoficznych, jednak bez tego uzbrojenia, które jest tak ważne w życiu świata i narodu, jakim jest podbudowa gospodarcza i ekonomiczna. Nasze rolnictwo zwłaszcza drobne cechuje właśnie przez cały czas to zjawisko, że przeważnie jego życie i myśli jego kształtowane są przez tych proroków nieuzbrojonych. Dopiero ostatnie lata przyniosły wielką i zasadniczą zmianę zarówno w postawie naszej, jak samej wsi, że rozwój myśli z całym procesem gospodarczym stanowi nierozerwalną całość i wówczas dopiero wieś ta stanie się podmiotem.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SMalski">Zapewne, troski nasze i myśli nasze są najserdeczniejsze, obywatelskim uczuciem owiane, ale jakże różne: według jednych — najważniejsze dla dobra obrony, w imię najwyższych interesów rolniczych, choć to nie jest tak jasno powiedziane, właśnie jest zaniechanie przeprowadzenia parcelacji i reformy rolnej, według innych — całe zagadnienie sprowadza się do tego, żeby przeprowadzić oddłużenie, według jeszcze innych—tym zagadnieniem wielkim będzie to, żeby nie dopuścić parcelanta do poszczególnych rejonów byłych dzielnic czy innych ludzi z innych dzielnic do tej dzielnicy, bo tam pokutują dzielnicowe odrębności, zwłaszcza przejawiające się jaskrawię na zachodzie. I tak trudno zebrać wszystkich rolników ze wszystkich dzielnic, aby jedną postawę zająć. Wiemy doskonale, że wieś ma jednak swój wyraźny odcień w życiu wewnętrznym, są tam bogatsi i biedniejsi, wszak połowa ludności rolniczej to jest prawie proletariat, dla którego ta działka jest tym samym, czym dla robotnika działka grodowa, jego ręce wciąż czekają na pracę. Równocześnie jednak nie tylko w samym życiu wewnętrznym wsi, ale i w zagadnieniu parcelacyjnym mamy wyraźne różnice. Inaczej wygląda przebieg życia parcelacyjnego na zachodzie, inaczej na wschodzie, a jeszcze inaczej w środku kraju. Inaczej jest obciążony osadnik na zachodzie, inaczej w centrum kraju, a jeszcze inaczej na wschodzie. Niektórzy tu panowie martwią się, że drewniane budynki zajechały na zachód, ale gdybyście Panowie zobaczyli nędzne chlewy, przepraszam za to wyrażenie, na wschodzie, to zapewne dopiero wówczas ten wachlarz wyszedłby w całej pełni. I nic dziwnego, że rachunek w życiu rolniczym, nie mówiąc o produkcji warsztatów rolnych, ale w życiu samego społeczeństwa wiejskiego jest ciężki i trudny do przeprowadzenia.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SMalski">Wspomniałem już słowo — „kultura”. I jeśli resort Ministerstwa Rolnictwa właśnie pod zwierzchnictwem Ministra Poniatowskiego napotyka na tyle zdecydowanych — przyznaję — wystąpień czy to ze strony większej własności ziemskiej, czy to grup narodowościowych, czy też i pewnych grup drobnego rolnictwa, to tylko dlatego, że to jest Ministerstwo prowadzone obecnie z wyraźnym zaznaczeniem, że Minister Rolnictwa rozumie swoją rolę jako kierownik resortu tak właśnie, że na tle działania tego resortu, gospodarczych i ekonomicznych zabiegów, jakie muszą być przedsięwzięte, ma ta wieś dać świadomego i aktywnego człowieka w życiu polskim.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SMalski">I tu właśnie wkraczamy w dziedzinę, która na odcinku naszym wiejskim nie od dzisiaj jest dyskutowana, nie od dzisiaj jest rozważana: zagadnienie, czy działanie w stosunku do wsi ma być patronackie, czy też trzeba stworzyć warunki własnego świadomego rozwoju wsi, budowania własnym wysiłkiem tego nowego lepszego życia. I w tym zagadnieniu, rzecz jasna, zawsze muszą być spory i będą bardzo długo, dopóki nie doprowadzimy do wyrównania kulturalnego, intelektualnego na tyle, ażeby w przeciętnej życia polskiego już nie mogły mieć miejsca rozważania na ten temat, czy trzeba się kim opiekować, czy nie trzeba. Zapewne brak sił intelektualnych tej wsi, brak dostatecznego przygotowania umysłowego do prowadzenia swoich spraw zawodowych sprawia to, że często jeszcze systemem dawnej pańszczyzny jest całowana ta ręka, która podchodzi do wsi z takim czy innym darem, z taką czy inną pomocą.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#SMalski">Nie chciałbym, ażeby tych rąk, idących i spieszących z tą pomocą dla tych najbiedniejszych, o których tak serdecznie i tak szczerze mówił s. Bundzylak, zabrakło w Polsce. Twierdzę, że powinno być jak najwięcej tych rąk, tylko bez dyskonta. Jeżeli to jest ręka chrześcijańska, którą wyciąga się po to, żeby podzielić się z biedniejszym, to jest to zasada słuszna i musi być szanowana. Niestety, do wsi naszej i biednego rolnika wyciąga się sporo rąk z darem po to, żeby duszę kupić. Przeciw temu każdy musi gorąco protestować i inteligent i drobny rolnik, który jest tego świadom, że duszą Handlować nie wolno.</u>
+ <u xml:id="u-29.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.8" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Na tle życia wiejskiego wyrasta wyraźnie dążność coraz większa do zatarcia wszelkich urazów psychicznych i skaz zarówno psychicznych, jak i materialnych, które dała w rezultacie swoim historia nasza przedrozbiorowa i pierwsze lata naszego życia niepodległego. Wieś sama swoim własnym wysiłkiem chce wnieść wartość najwyższych dóbr, jakie posiada w niej naród polską w postaci jej zdolności regeneracyjnej i w postaci możności zasilania wszelkich dziedzin pracy i życia narodowego właśnie z tego wielkiego rezerwuaru, jakim jest życie wsi, chce to czynić świadomie. I tu już spotykamy się od razu z dużymi kolizjami, o których wspominał tu p. s. Morawski i inni panowie, a które wiążą się z życiem młodzieży wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-29.9" who="#SMalski">Panowie Senatorowie, do tej pory na szczęście nie jesteśmy absorbowani rozważaniami na ten temat, czy młodzież wiejska zachowuje się należycie czy nienależycie, czy ma określoną postawę w stosunku do całego życia polskiego i do swych obowiązków, w stosunku do własnego warsztatu i do środowiska, albowiem w tym życiu te ośrodki, które się obudziły, te, które działają, czy one są w Związku Centralnym Młodej Wsi, czy w Związku Młodzieży Wiejskiej — „Wici”, czy w Stowarzyszeniu Akcji Katolickiej, czy w Związku Strzeleckim, czy w Towarzystwie Szkoły Ludowej, czy gdziekolwiek indziej, są wyrazem wyraźnego, budzonego i budzącego się młodego życia, które chce zerwać ze wszystkim tym, co było synonimem chamstwa, synonimem upodlenia, synonimem ciemnoty, synonimem po prostu zakały całego kulturalnego naszego życia — chcą to zetrzeć własnymi rękami.</u>
+ <u xml:id="u-29.10" who="#SMalski">A wtedy, kiedy każdy z nas był młody i gdy szukał drogi zatarcia tego wszystkiego, co niosła niewola i co przyniosło upodlenie przez zaborców, czyż nie byliśmy w różnych wachlarzach i w różnych środowiskach? Narażaliśmy się własnym rodzicom i nie mogliśmy znaleźć wspólnego języka ze starszym społeczeństwem. Czy możemy się dziwić teraz, że w życiu młodzieży mogą występować wyskoki, nawet bardzo żywe wyskoki? Czy możemy je generalizować? Czy możemy powiedzieć, że związki młodzieżowe szerzą bolszewizm czy bezbożnictwo? Nawet jeśli gdziekolwiek któryś z tych młodzieńców mógł wyrazić się obraźliwie o religii, to powiedział naśladując kogoś innego, od którego to słyszał. Raczej powinno się pociągnąć tego kogoś do zdania rachunku za jego słowa.</u>
+ <u xml:id="u-29.11" who="#SMalski">Wieś polska ma jeszcze to do siebie, że słowo szanuje — to my inteligenci mamy często to do siebie, że słowem szafujemy wszędzie i że go nie szanujemy. Nic dziwnego, że umysły nasze chwytają i myśl i sposób działania, który by wieś wyrwał z tego życia, w którym tkwi dziś. Prosiłbym więc o nie generalizowanie tych wszystkich zagadnień, jak to czynił p. senator Morawski, bo twierdzę, że każde z tych działań jest działaniem konstruktywnym — właśnie z punktu widzenia inteligenta — w tej olbrzymiej masie wiejskiej. A następnie gdy weźmiemy wystąpienia organizacyjne, choćby ostatnie uchwały Centralnego Związku Młodej Wsi, w nich nic Pan Senator nie znajdzie takiego, co by wskazywało, iż tam się prowadzi bezbożnictwo czy komunizm. Tam widzi się wyraźną postawę patriotyczną, umiłowanie ojczyzny, umiłowanie Państwa, poszanowanie swej wiary, swego kleru, swego Kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-29.12" who="#SMalski">Jeżeli o klerze mowa, to nie wszędzie mamy tak czcigodnych i tak zacnych przewodników życia wiejskiego, jak to widzimy w osobie obecnego tu czcigodnego ks. prałata Blizińskiego, czy ks. Machaja, czy ks. Zelka.</u>
+ <u xml:id="u-29.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.14" who="#SMalski">Nie zawsze słyszymy takie słowa, jakie słyszeliśmy w Wilnie na ostatnim zebraniu Centrali Kas Kredytowych, kiedy ks. prałat Bliziński na skutek pochwał, jakie otrzymał, oświadczył wyraźnie, że nie przyjmuje tego, bo uważa za swój kapłański obowiązek iść do biednych chrześcijan, nauczać i podnosić ich poziom życia Czy wszędzie mamy takich kapłanów? Stąd też prosiłbym, ażeby nie generalizować tych zagadnień, gdy idzie o walkę z klerem. My zdajemy sobie sprawę z tego, że stosunek najintymniejszy, jaki być może, stosunek człowieka do Boga i religii nie może być przez poczynania żadnej naszej organizacji ani przekreślany, ani nie może być w wątpliwość podawany. To jest nasza postawa i wewnętrzna i zewnętrzna, jaką w tej pracy mamy, i ks. prałat Bliziński nie skarżył mi się nigdy, jako prezesowi Centralnego Towarzystwa Kółek Rolniczych, żeby miał jakiekolwiek zatargi z młodzieżą, bo Jego praca jest takim duchem owiana, że i — „Wici” i wszystkie związki młodzieży ją uznają. Chcielibyśmy to widzieć na całym terenie Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-29.15" who="#SMalski">Widzimy już w szeregu zagadnień na wsi pociągnięcia śmiałe, widzimy postęp, chociażby w zakresie tzw. higieny. Wszak już matki i żony zarzuciły ten stary sposób chowania dzieci w powijakach w myśl wskazań lekarskich, że dzieci powinny mieć pozostawioną swobodę wywijania rączkami i nóżkami, bo ta swoboda wzmacnia organizm, daje im inne poczucie wewnętrzne i możność lepszego i swobodniejszego obiegu krwi. Jeżeli uznajemy te zasady w zakresie higieny jako zasady fizycznego rozwoju człowieka, to dlaczego te powijaki mamy stosować do wszystkich innych dziedzin naszego życia polskiego, a szczególnie czy wolno nam stosować starodawne metody krępowania w powijaki w dziedzinie rozwoju kulturalnego wsi? Należy od nas inteligentów wymagać tego zrozumienia wielkiego i tej linii, której życiu polskiemu nie daliśmy dotychczas. Jeżeli ta wielka linia ma mieć swoją stałość i bogactwo wszechstronnego rozwoju, to gdzież ją znajdziemy, jeżeli nie w tych wielkich siłach życia wsi. Nie widzę gdzie indziej tych sił. Wieś daje momenty dynamiczne i statyczne tak wielkiej wagi, że nam, inteligentom nie wolno już grzeszyć krótkowzrocznością i popełniać w stosunku do wsi tych błędów, jakie po pełniały poprzednie pokolenia.</u>
+ <u xml:id="u-29.16" who="#SMalski">Wysoka Izbo! Stoimy wobec wielkich zadań, czy to nazwiemy zjednoczeniem, czy zabiegami politycznymi, czy gospodarczymi, tali czy inaczej jedno jest jasne, że to wszystko musi nas prowadzić do możliwie wielkiej, nie tylko formalnej, naszej polskiej wspólnoty narodowej, z równoczesnym przeprowadzeniem zagadnienia wzmocnienia naszej wspólnoty państwowej. Zadanie, zdawałoby się, ponad siły tego pokolenia, które przeżyło wielką wojnę, przeżyło okres niewoli, przeżyło te wielkie zagadnienia początków krystalizacji życia polskiego, a które dzisiaj w dalszym ciągu ma z siebie wykrzesać te zagadnienia krystalizacyjne i konstruktywne.</u>
+ <u xml:id="u-29.17" who="#SMalski">Gdy rozważam możliwości zbiegu pewnych procesów, które by nam dawały wspólnotę narodową z równoczesnym wzmocnieniem naszej wspólnoty państwowej, żeby nie tracić energii, to każdy mi przyzna, jeżeli się zbliży do tego zagadnienia, że rozwiązanie sprawy wsi i sprawy chłopskiej w Polsce jest równocześnie w 2/3 rozwiązaniem zagadnień ukraińskiego, białoruskiego, litewskiego i wszystkich mniejszości słowiańskich, które razem z nami na roli żyją i żyć będą.</u>
+ <u xml:id="u-29.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-29.19" who="#SMalski">Jeśli życie ukraińskie z elementów gospodarczych potrafiło sobie zrobić uzupełnienie swego życia politycznego, jeśli Niemcy na zachodzie Polski w swej małej liczebności potrafili z elementów gospodarczych zrobić tak wielki instrument działania politycznego, czyż my Polacy — z elementów działania gospodarczego, procesu materialnego, czy on się nazywa reformą rolną, czy usprawnieniem obrotu ziemią, czy zagadnieniem odpowiedniego postawienia szkół zawodowych — nie potrafimy również tego zrobić? I to jest to wielkie pytanie, które przed każdym z nas stoi i wyraźnie stawia ten nakaz, że nasza droga do tej jeszcze nie jest należycie obrana, że nasze siły jeszcze nie są w dostatecznej mierze umocnione, żeby osiągnąć pełny sukces.</u>
+ <u xml:id="u-29.20" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Zarówno słowa Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, jak słowa Pana Marszałka Rydza-Śmigłego i Szefa Obozu Zjednoczenia Narodowego gen. Skwarczyńskiego rzucone do wsi i o wsi były przyjęte przez wieś nie jako liczmany i puste słowa. Każdy uświadomiony działacz wiejski uznał to, że to jest ten okres, w którym przez życie nasze wewnętrzne, polityczne i gospodarcze, jako oś główna przebiega właśnie sprawa wsi i problem rolniczy.</u>
+ <u xml:id="u-29.21" who="#SMalski">Niestety, sytuacja, w jakiej się znajdujemy, którą można określić jako sytuację obozu warownego, jakim jest dzisiaj Państwo Polskie, zmusza do przesunięcia hierarchii zagadnień i potrzeb wewnętrznych na zupełnie inne płaszczyzny, niż byśmy je chcieli widzieć dla rozwoju wszystkich naszych dziedzin społecznych i gospodarczych. Przyznaję, że nieraz to, co tutaj mówimy z trybuny, to co mówimy na naszych zebraniach rolniczych, może być poczytywane za drobiazgi dalekorzędne w stosunku do tych pierwszorzędnych, pierwszoplanowych, najważniejszych poczynań, w jakich się znajdujemy.</u>
+ <u xml:id="u-29.22" who="#SMalski">Chcielibyśmy, ażeby ta wspólnota narodowa, o której wspominałem, miała również, jako aktywny czynnik, plusy w rachunku życia wsi, życia gospodarki rolniczej. Zdaję sobie sprawę z tych olbrzymich trudności, jakie wynikają nie tylko z punktu widzenia technicznego ale i finansowego i nie chcę się posuwać tak daleko, jak posunął się p. senator Bundzylak, który by tak lekko może tę naszą gospodarkę finansową chciał uregulować, stawiając pewne tezy życiowe, a nie wchodząc w ten skomplikowany, wielki aparat finansowy, który jednak musi być ostrożnie traktowany i oględnie, zwłaszcza z tej trybuny.</u>
+ <u xml:id="u-29.23" who="#SMalski">Nie chcę się obecnie zagłębiać w sprawy związane z tzw. monopolem zbożowym. Przyznaję rację p. senatorowi Barcikowskiemu, że ani nasz aparat rolniczy, ani nasze życie gospodarcze nie dorosło jeszcze do tego, a cóż dopiero nasze usprawnienie techniczne i finansowe, żebyśmy mogli podołać tym wielkim obowiązkom.</u>
+ <u xml:id="u-29.24" who="#SMalski">Nie chcę się wdawać szerzej w rozważania na temat organizacji rolniczych. Chcę jednak powiedzieć, że czcigodny Wicemarszałek Stolarski od — „Zarania”, w którym pracował, poprzez — „Wyzwolenie” i całą akcję polityczną nic innego nie robił, jak budził świadomą postawę wsi. aktywną, żeby wszystkie swoje wartości umiała okazać w należytej mierze, pamiętając zawsze o całości gospodarki tejże wsi i o całości interesów państwowych. I zapewne p. Wicemarszałek Stolarski nie powie nam, że jako członek rady gminnej, czy jako członek zarządu gminnego, potrafił tę świadomą postawę wzbudzić, bo chociaż do tego samorządu gminnego wybierają wszyscy i starają się wybierać możliwie najlepszych ludzi, to jednak samorząd każdy jest pewną funkcją administracyjną równocześnie i ma tak wielką masę obowiązków do wykonania, że przez samo zagadnienie ustrojowe samorządu nie rozstrzygnie się sprawy wydobycia istotnych, własnych sił tej wsi, które by umiały działać bez względu na to, czy jest rozkaz starosty lub wójta, czy go nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-29.25" who="#SMalski">Rozważając zagadnienie osadnicze, zdajemy sobie z tego sprawę, że sytuacja osadników na zachodzie jest ważna i musi być uregulowana, ale równocześnie chcę wspomnieć, że sytuacja osadników wojskowych na wschodzie nie jest lepsza i że uwaga Rządu i Ministerstwa Rolnictwa musi być również poświęcona i tym warsztatom rolnym, które dzisiaj prawie powszechnie skazane są na licytację, a które muszą być z punktu widzenia narodowego i państwowego potraktowane inaczej, aniżeli to robi ogólny szablon naszego kredytowania finansowego i obciążenia finansowego.</u>
+ <u xml:id="u-29.26" who="#SMalski">Zdaję sobie sprawę z tych olbrzymich trudności, jakie stoją przed Ministrem Rolnictwa i przed wszystkimi rolnikami, ale nie chcę powiedzieć — i byłoby to defetyzmem — iż jest tak źle w Polsce, że jeżeli oddłużenia nie przeprowadzi się, to rolnictwo zginie, albo jeżeli nie zaprowadzi się monopolu zbożowego, to przestaniemy produkować. Tak nie jest i tak nie będzie.</u>
+ <u xml:id="u-29.27" who="#SMalski">Jest wielka siła, która tkwi w warsztatach rolnych i która sprawia, że bez względu na to, czy będzie wojna, czy nie będzie wojny, ziemia będzie uprawiana w granicach środków, jakie będą do dyspozycji.</u>
+ <u xml:id="u-29.28" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-29.29" who="#SMalski">Ze swoich walk legionowych przechowuję do tej pory fotografię 4 kobiet, wciągniętych do pługa na Wołyniu. Na pewno, Panie Senatorze Godlewski, nasze żony tego by nie zrobiły. Dlatego chcę zaznaczyć, że tej siły wielkiej, tej siły prymitywnej, tej siły żywotnej, tak często związanej z przyrodą, z ziemią, jak nikt z nas może — tego nie zastąpi nikt, ani żadna technika, ani żadna mechanika, którą chcielibyśmy stosować na wypadek wojny. Przyznaję, że równocześnie związane jest z tym i kierownictwo umysłowe. Wspomnieć muszę, że dziedzina życia rolniczego i resort rolniczy ma to do siebie, czego nie ma żaden inny resort, że musi uczyć równocześnie gospodarować, musi uczyć lepszych metod gospodarki. Stąd zagadnienie szkół, szkolnictwa zawodowego, przysposobienia rolniczego i innych, które muszą wchodzić w resort Ministerstwa Rolnictwa, w imię tych najwyższych celów, jeżeli je chcemy osiągnąć. Czyż to nie jest sprawdzianem wielkiej wartości ideowej wiejskiej młodzieży, że się u niej nie pałki znajduje i noże czy rewolwery, a znajduje się lepszy burak, czy lepsze cielę, czy prosię, albowiem sama postawa samokształceniowa tej młodzieży, jej postawa ideowa w dążeniu do lepszego życia musi być stwierdzana konkursem tego przysposobienia rolniczego, jak on wyhodował to, co mu polecono i jak w stosunku do tej ziemi i zabiegów na niej jest przygotowany.</u>
+ <u xml:id="u-29.30" who="#SMalski">Jest to więc tak wielka dziedzina pracy, że rzeczywiście przeraża nas często i nie pozwala nam sięgnąć może do jej prawdziwej głębi, umysłem naszym często nie jest dostatecznie obsłużona. Jak słyszeliście już Państwo, szkoły rolnicze zaledwie parę tysięcy uczniów wypuszczają, do przysposobienia rolniczego zaś zgłosiło się już teraz z górą 110.000 młodzieży. Jest to więc akcja już coraz bardziej do powszechności idąca, ale akcja, która wymaga obsługi intelektualnej. A skąd wziąć agronomów, tych rejonowych, tych powiatowych instruktorów? Każdy z Panów, który tkwi w naszych zrzeszeniach rolniczych, wie o tym, jak wielkie kłopoty mamy, rozpisując konkursy na obsadzenie tych stanowisk, i nie zdziwi się, że brak tych ludzi, bo nie tylko że dostęp do szkolnictwa wyższego dla synów chłopskich jest tak bardzo utrudniony, ale jednocześnie ci, którzy pracują na tym odcinku, dając swój umysł, swe zdrowie fizyczne, targane w ciągłych rozjazdach instruktorskich, nie mają żadnego</u>
+ <u xml:id="u-29.31" who="#komentarz">zabezpieczenia,</u>
+ <u xml:id="u-29.32" who="#SMalski">żadnych możliwości w urządzeniu sobie lepszego byciu, zależni zawsze od łaski tego czy innego wydziału powiatowego, który to trzyma go dłużej, to krócej, jak chce, a na wypadek utraty zdrowia lub służby nie mają żadnego zabezpieczenia w odróżnieniu od wszystkich innych kategoryj pracowników publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.33" who="#SMalski">Jest to więc również zagadnienie wielkie, które przez nas samych, przez organizacje dobrowolne przy pomocy Rządu musi być rozwiązane. Ale rzucam to szkicowo po to, byście Państwo wiedzieli, jak ciężko w tym naszym życiu rolniczym, kiedy nie ma kapitałów, nie ma również kapitałów umysłowych — pozostają tylko same ręce.</u>
+ <u xml:id="u-29.34" who="#SMalski">Jeżeli chodzi o reformę rolną, to dawniej już powiedziałem, że jest to jeden z tych zabiegów gospodarczych, który dla nas stanowi o przebudowie struktury społeczno-gospodarczej całego Państwa. I przykro mi, że to, co powiedziałem w poprzedniej kadencji, to i dziś muszę powtórzyć. Gdy słyszę głos p. s. Hasbacha, by nie parcelować, a jeśli parcelować, to nie Niemców, a jeśli parcelować, to gdzie indziej, tylko nie tam — a równocześnie słyszę p. s. Morawskiego — Pana, jako patriotę i obywatela świadomego Rzeczypospolitej, który jest przedstawicielem elementu polskiego na tym terenie, że prawie że zbieżnie stawiacie tę sprawę, to muszę powiedzieć — Panie Senatorze, zdajmy sobie sprawę, że życie nasze często tak wykoślawione w różnych odcinkach dzielnicowych czy zjawiskach, jakie w nim zachodzą, nie może zaciemniać linii naszej przy podchodzeniu do zagadnień życia rolniczego i udziału jego w życiu narodowym. Wy musicie mieć wielkie horyzonty tej lepszej szlachty, choćby Zamojskiego czy innych. Należy pamiętać przynajmniej o tych starych historycznych horyzontach i wielkich myślach i przyłożyć je do obecnych zjawisk życia. Na pewno będziemy wówczas zgodni, że leży nie tylko w interesie gospodarczym, ale społecznym i politycznym, ażeby parcelacja szła. Nie jest istotną sprawą, czy działka jest 10 czy 12 hektarowa. Istotą jest to, czy ta działka będzie zdolna do życia w zakresie swoich możliwości produkcyjnych i możliwości rozwojowych i kulturalnych rodziny, która na niej pracuje. Stwierdzono również wielokrotnie, że działki za duże, które musiały być obsługiwane przez donajęte siły robocze, często są zaniedbywane. Więc również duża działka nie pokrywa się z interesem samej rodziny chłopskiej. Jest tu szereg spraw i rzeczy, które ciążą na naszym życiu, w których jednak powinniśmy, ci zwłaszcza, którzy stoją na czele naszego życia rolniczego, umieć znaleźć przynajmniej w zakresie rolniczym syntezę zjawisk, a potem w ogólnej syntezie Państwa znajdziemy swoje należne miejsce.</u>
+ <u xml:id="u-29.35" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Wszystko, co powiedziałem czy co powiedzą nasi koledzy o naszym życiu rolniczym, charakteryzując taki czy inny odcinek, czy to mówiąc o spółdzielczości, jak to dziś mówił p. Barcikowski, czy o poczynaniach Ministerstwa Rolnictwa w dziedzinie spółdzielczości, które prowadzą rzekomo do wspólnoty komunistycznej — nic nie przekreśli tego zasadniczego naszego prawa, którym kierujemy się w życiu rolniczym, że nie mając kapitałów ani umysłów w dostatecznej mierze, musimy iść zbiorowym wysiłkiem i ten zbiorowy wysiłek inaczej już wygląda dzisiaj niż za czasów Staszica. Nikt nie kwestionuje intencji Staszica, tym bardziej Minister Rolnictwa, który wyraźnie mówi, że programowym rozwiązaniem życia naszej wsi musi być spółdzielczość, mimo tych wszystkich objawów walki, które mamy. Zdajemy sobie sprawę, że rolnictwo nie może zamykać oczu na całość naszego życia państwowego i gospodarczego, że rolnictwo jest zainteresowane i w rzemiośle i w handlu i w przemyśle, że musi także te dziedziny mieć na oku, jeżeli chce znaleźć swoje własne miejsce w całym zespole innych czynników społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.36" who="#SMalski">Jeżeli na tym nieboskłonie naszym widzimy tyle chmur i przy rozprawie nad budżetem Ministerstwa Oświaty rzucono tyle kolorów, twierdzę, Wysoki Senacie, iż dążeniem naszym jest, by znaleźć ten promień słońca, który by na tych chmurach zawiesił tęczę harmonii. Nie tylko o niezależność gospodarczą chodzi w naszej wspólnocie działania, nie tylko o to, żebyśmy umieli honoru bronić, ale jak zaznaczyłem, chcemy zdobywać tę harmonię barw, bo tam jest miejsce i na fiolet i na karmazyn naszych magnatów czy prałatów, na czerwień robotników i na zielony kolor chłopów, czy żółty kolor akcji katolickiej, tam wszyscy muszą mieć miejsce w tym wielkim łuku tęczy, którą musimy zawiesić nad naszym życiem polskim, jeżeli chcemy w tej sytuacji, w jakiej jesteśmy i w jakiej być możemy, w jakiej następne nasze pokolenia będą, znaleźć syntezę, która by pozwoliła nie przerzucać się od totalizmu do zupełnego liberalizmu, a znaleźć swoje własne oblicze, które znaleźć musimy.</u>
+ <u xml:id="u-29.37" who="#SMalski">Wysoki Senacie! I dziś, gdy troską czoła nasze są powleczone — czy aby wszystko zrobiliśmy, czy aby w tym momencie dziejowym, który rozgrywa się przed naszymi oczyma, sprostamy zadaniom naszym historycznym, stwierdzić pragnę i przypuszczam, że jestem wyrazicielem całego rolnictwa, że w tym momencie pomimo tej nędzy, pomimo braku pracy na wsi, pomimo braku szkół, pomimo braku elementarnych uposażeń gospodarczych, pomimo zadłużenia i pomimo tej gdzieniegdzie dziejącej się krzywdy osadnikom, chłop polski, tak jak był, tak i będzie zawsze do dyspozycji Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-29.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Głos ma s. ks. Machaj.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Nieśmiertelnej i nieustraszonej pamięci Papież Pius XI w encyklice — „Quadrcgesimo anno” nakazuje wszystkim biskupom i kapłanom, żeby idąc śladami Leona XIII i jego następców, głosili stale naukę społeczną i gospodarczą Encykliki — „Rerum nowarum” i żeby ją z naciskiem przypominali i dostosowywali do wymagań czasu i okoliczności, a zawsze w duchu ojcowskiej miłości i wytrwałej troskliwości pasterskiej, biorąc w obronę przede wszystkim warstwy ubogie i słabe. Chcę dzisiaj spełnić ten obowiązek, zlecony mi przez nieustraszonej pamięci Papieża Piusa XI i chciał bym stanąć na trybunie tej Wysokiej Izby w obronie warstwy upośledzonej i słabej.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SksMachay">Wieś zawsze i wszędzie odznacza się charakterem zachowawczym. Dobrze wiemy, ile to trzeba trudu, nim się jakiś pożyteczny wynalazek zagnieździ i zadomowi na wsi. Nieraz naprawdę aż człowieka złość bierze, że poważne posunięcia w życiu gospodarczym, poważne wynalazki nie mogą znaleźć zrozumienia u wieśniaków, bo to przychodzi skądinąd, bo to przychodzi z miasta. Wieśniak był i ciągle jest trochę nieufny do wszystkiego tego, co nie z wioski jego pochodzi. I to jest szczęściem dla ludzkości. Bo gdyby wieś każdą myśl, każdą ideę, która na wieś się zgłosiła, przyjęła z otwartymi ramionami i zaraz oddała jej swoje grunta, żeby tam wydawała plony, tobyśmy żyli w nieustannym wrzeniu i w nieustannych rewolucjach. Wieś swoją zachowawczością uzdrawia życie i uzdrawia wrzenia społeczne. Ale jeżeli znamy ten charakter zachowawczy wsi, to równocześnie nie możemy i nie wolno nam przejść do porządku dziennego nad tym, co w tej wsi mimo jej zachowawczości już się zagnieździło, już się zadomowiło. A wiemy bardzo dobrze, że w tej wsi polskiej zagnieździł się radykalizm społeczny i radykalizm religijny. Skąd się on tam wziął? Gdy wieśniak idzie do miasta, gdy wieśniak czy wieśniaczka idzie do służby do miasta, przygląda się tym wszystkim wygodom, jakich zażywają mieszkańcy miast, a przede wszystkim poziomowi w obcowaniu jednego z drugim, nieraz żal i wstyd tego wieśniaka ogarnia, gdy ujrzy i gdy się przekona, jaka jest olbrzymia różnica między człowiekiem na wsi a-człowiekiem w mieście, jak w tym mieście szanują robotników zorganizowanych, jak szanują i poważają biednego bezrobotnego, który ma za sobą setki, czy tysiące, czy dziesiątki tysięcy zorganizowanych kolegów. I ten przykład miasta, ten przykład wielkiego ośrodka fabrycznego oddziaływał i na wieś, a oddziaływał z tego powodu, bo na wsi stopa życiowa była i jest po dzień dzisiejszy niesłychanie niska. Nie będę jej tu opisywał, uczynił to p. s. Bundzylak, ale wieś to odczuwa; musimy przyznać, że to stanowi pewien kompleks niższości, z którego to kompleksu niższości wieś chce się otrząsnąć, chce swoje życie podnieść na poziom, jakiego jest świadkiem w mieście. Chodzi tu już o sprawę godności ludzkiej. I znowu muszę się powołać na słowa Papieża Piusa XI, który w swoim liście do episkopatu w Meksyku w r. 1937 tak pisał do sterników tamtejszego kościoła: — „Dla ochrony godności człowieka można wytykać i ganić niesłuszne i niegodne warunki życia” Można wtykać i ganić niesłuszne i niegodne warunki życia i kiedy tm warunkom niesłuszni i niegodna m życia człowieczego człowiek się przygląda. to potem dużo, bardzo dużo zrozumienia ma dla prądów radykalno-społecznych. nawet dla prądów radykalno-religijnych. które u nas na naszej wsi niestety się zadomowiły. I znowu wielka prawda psychologiczna jest zawarta w encyklice Piusa XI o bezbożnym komunizmie, gdzie zachęca robotników katolików, ażeby przygarnęli do Kościoła te nieprzejrzane tłumy, które ,,rozgoryczone tym, że im się odmawiało zrozumienia i należytego poważania, odwróciły się nawet od Boga”. Psychologiczny moment bardzo ważny, na który my nie zwracamy dość uwagi. Papież naprawdę z pełną intuicją, wielką erudycją i wielkim doświadczeniem, jakie jest na Stolicy Piotrowej, podał nam przyczyny tych wszystkich wrażeń natury religijnej, społecznej i moralnej, które naszą wieś opanowały i które nas tak wielką troską i patriotycznym bólem napełniają. Pragnąłbym ten wielki problem, ten wielki — podkreślam — problem tego wrzenia, niezadowolenia i radykalizmu społeczno religijnego trochę wyjaśnić. Sam jestem synem chłopa. Jedenaścioro nas dzieci ojciec na kilku morgach wychował. Twarde było nas wszystkich życie, dlatego staram się to życie twarde moich kolegów i moich rówieśników zrozumieć i nie tylko zrozumieć, ale i ukochać, i nie tylko ukochać, ale im i pomóc. A niechże wszyscy młodzi bracha w naszych wioskach, gdzie istnieje i — „Siew” i „Wici” i inne jeszcze organizacje obok organizacji Akcji Katolickiej, pamiętają o tym. że jeżeli wieś ma charakter zachowawczy, to Kościół ma charakter jeszcze bardziej zachowawczy, aniżeli najbardziej zachowawcza wieś. Jeżeli sobie człowiek przypomni, co się działo, gdy Papież Pius IX w połowie XIX stulecia w swoim — „Sylabusie” potępił liberalizm i inne współczesne nauki, i gdy potem Kościół zwrócił się przeciwko tym ówczesnym nowym prądom gospodarczym i filozoficznym, ile to piorunów sypało się na jednego i drugiego papieża, nazywano ich zacofańcami i wrogami ludzkości — a później właśnie za to, za co ich wtedy potępiano, chwalono Piusa XI. i chwalili Go nie tylko katolicy, ale innowiercy.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SksMachay">Otóż ten Kościół, o takim charakterze zachowawczym, przeżywa różne idee, odrzuca wszystko to, co w tych ideach jest i może być niezdrowe; to zaś, co w tych ideach jest zdrowe i pożyteczne, pozostaje, i na tym potem spoczywa błogosławieństwo Kościoła i błogosławieństwo Boże.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SksMachay">Wychodząc z tego założenia, pragnę teraz podkreślić jeden moment bardzo doniosły, że my kapłani w Polsce jesteśmy, można powiedzieć, w 95% (nie mam dokładnych danych statystycznych) synami chłopów. I naprawdę nie rozumiem uprzedzenia tej lub innej organizacji do nas. Niech ani — „Wici”, ani — „Siew”, ani jakakolwiek inna organizacja, w której my pragniemy widzieć i pragniemy nie tylko widzieć, ale ujrzeć kiedyś podporę wielkiej potęgi Polski ludowej —niech one sobie nie myślą, ani na jeden maleńki momencik, że my, synowie chłopscy, możemy do ich słusznych dążeń społecznych odnosić się z jakimś niedowierzaniem, albo też z jakąś nieprzyjazną postawą. Nas w tym wszystkim boli materialna postawa, materializm dziejowy, który nie jest ideą chłopską, który nie jest ideą wiejską. ale jest ideą Marksa, ideą socjalistów — z miast i wielkich ośrodków fabrycznych, ale on na wsi nie ma co robić.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SksMachay">Otóż ta wieś, z* której my kapłani pochodzimy, niech będzie przekonana, że pragniemy tylko usunąć to. co się do organizacji wiejskich z materializmu dziejowego zakradło, zaś to, co jest dla wsi polskiej konieczne i pożyteczne, chcemy podeprzeć. W jaki sposób?</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SksMachay">Wysoka Izba pozwoli, że na ten temat nie będę mówił własnymi słowami, bo bym się może wyraził niedobrze lub niedostatecznie, ale pozwolę sobie odczytać Wysokiej Izbie kilka tez tzw. deklaracji Rady Społecznej przy Prymasie Polski, które to tezy są programem społecznym Akcji Katolickiej na wsi wśród tych wszystkich, którzy pracują między tą kochaną młodzieżą, która należy do .Wici” i do — „Siewu” i do innych związków młodych. Otóż deklaracja Rady Społecznej przy Prymasie Polski, konstatując, że — „stan gospodarczo-społeczny wsi polskiej wykazuje bardzo poważne niedomagania”, ustala następujące tezy do uzdrowienia tych stosunków:</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SksMachay">„Reforma ustroju własnościowego jest jednym z głównych zadań celowej i roztropnej polityki agrarnej Państwa. Wśród sposobów realizowania tej polityki agrarnej przez Państwo wysuwa się na pierwsze miejsce popieranie i kontrolowanie samorzutnej ewolucji w kierunku powiększenia stanu posiadania własności drobnej.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SksMachay">W razie nieskuteczności lub niedostateczności innych środków, nie można Państwu odmówić prawa przymusowego wywłaszczania. Środek ten należy uznawać jednak za wyjątkowy, a okres parcelacji przymusowej nie może skutkiem tego trwać bez końca.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SksMachay">Przymusowe wywłaszczenie musi w każdym wypadku zapewnić dotychczasowemu właścicielowi należyte odszkodowanie, tj. takie, które nie wykazuje rażącej różnicy w stosunku do ceny rynkowej i umożliwia mu stworzenie innego warsztatu gospodarczego. Przy sprzedaży ziemi, uzyskanej w drodze przymusu wywłaszczenia, Państwo nie powinno stwarzać uprzywilejowanego rynku. Dopuszczalne jest natomiast udzielanie specjalnych udogodnień pewnym kategoriom nabywców zarówno na rynku wolnym, jak i przy parcelacji przymusowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#SksMachay">Wymogi celowej, roztropnej polityki agrarnej dopuszczają przeobrażenie ustroju agrarnego (zwłaszcza gdy chodzi o przymusową parcelację) w tych granicach, na jakie pozwala wzgląd na poziom gospodarki rolnej, zdolność produkcyjną rolnictwa, potrzebę wyżywienia i obrony kraju.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SksMachay">Konieczność naprawy polskiego ustroju rolnego nie wymaga jednak całkowitego i bezwzględnego zniesienia wielkiej własności. Za pozostawieniem jej w pewnych granicach, zwłaszcza jako placówek o specjalnych zadaniach w produkcji rolnej, jak doświadczalnictwo, hodowla zarodowa, specjalne uprawy itd., przemawia ten wzgląd, że wypełnia ona dodatnią rolę w dziedzinie gospodarczej i kulturalnej. O granicach, w jakich ma pozostać, rozstrzyga jej pożyteczność społeczna.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#SksMachay">Schematycznemu i bezwzględnemu wyznaczeniu pewnego maksymum posiadania przeciwstawiają się względy zarówno natury moralnej, jak i gospodarczej, z drugiej jednak strony w warunkach polskich wobec postępującego rozdrabniania gruntów włościańskich poniżej rozmiarów, które mogą zapewnić byt materialny rodziny, jest rzeczą konieczną zastosowanie pewnych norm prawnych, popartych odpowiednią polityką finansowo-kredytową, które by stwarzały warunki dla powstawania niepodzielnych rodzinnych gospodarstw włościańskich. To ograniczenie rozporządzania własnością rolną jest niezbędnym ogniwem akcji przebudowy stosunków własnościowych wsi, przyczyni się poza tym do wytworzenia tradycji rodzinnej i stanowej włościaństwa polskiego i wpłynie dodatnio na jego moralny i kulturalny poziom”.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Jestem mocno przekonany, że jeżeli cały nasz ruch młodo-wiejski przestudiowałby ten program deklaracji Rady Społecznej przy Prymasie Polski, to znalazłby wspólną platformę działania i rozwoju z organizacjami Akcji Katolickiej i mam tę wielką nadzieję, że do Jego znalezienia wspólnego języka na wsi prędzej czy później dojdzie.</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SksMachay">P. senator Morawski podkreślił tu w swoim przemówieniu charakter bezbożniczy niektórych uniwersytetów ludowych. Muszę mu przyznać pod pewnym względem rację, że niektóre uniwersytety w swoich wystąpieniach, w swoich publikacjach naprawdę zdradzały w przeszłości (teraz już jest tego mniej, zwłaszcza w ostatnim roku i w ostatnich miesiącach) i dawały nam piśmienne dowody ruchu neopogańskiego czy też bezbożniczego. Musimy jednak przy rozpatrywaniu tego zagadnienia wziąć pod uwagę właśnie ten stan psychiczny, o którym mówi Pius XI w swej encyklice — „Divini Redemptoris”, o bezbożnym komunizmie: że te idee neopogańskie czy też bezbożnicze nieraz były jakby jakimś głosem rozpaczy z powodu pogardzania i pomiatania warstwą ubogą i słabą. Niewątpliwie, że pracuje tu i ręka pewnych organizacyj, które idą z miast na naszą wieś, ażeby tam osłabiać tężyznę chłopa, który ma Polski bronić i który ma być treścią tężyzny naszej Ojczyzny. To, czego dzisiaj jesteśmy świadkami w jednym z państw znikających, potwierdza tylko naszą tezę, i ten nasz ból patriotyczny i ten ból szczególnie jako syna chłopskiego, że kierunek bezbożniczy i kierunek neopogański, gdyby się zakradł i gdyby on z dnia na dzień coraz bardziej nie znikał — a są dowody, że znika, bo w tych publikacjach czy — „Wici”, czy — „Siewu”, czy innych książkach tego rodzaju o tym jest coraz mniej, z radością to podkreślam — doszlibyśmy do takiego stanu rzeczy, żebyśmy naszego chłopa wychowali na hedonistę materialistycznego, w którym by zamarły pierwiastki patriotyczne, które by go w chwili, potrzebnej dla naszej ojczyzny, rozpaliły do czynu, którego to czynu dziś w jednym ze społeczeństw pod względem politycznym znikającym nie widzimy właśnie dlatego, że tam wielkie zmaterializowanie nastąpiło i te idee tam zupełnie zapanowały.</u>
+ <u xml:id="u-31.15" who="#SksMachay">W bardzo pięknym przemówieniu p. s. Kolankowski wspomniał przedwczoraj o pewnym planie, ażeby w diecezjach na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej pomnożyć i to bardzo znacznie liczbę parafii. Plan ten jest dodatnią oceną roli kapłana- patrioty i kapłana -działacza na kresach. Wiem o tym i z całą świadomością prawdy chcę to tutaj podnieść i podkreślić, że zatargi, jakie istnieją między klerem i niektórymi organizacjami młodzieżowymi — jak to podkreśliłem w swoim przemówieniu przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — nie zawsze mają podłoże dogmatyczne, lecz są bardzo często osobiste. Pragnę i to podkreślić, że biada księdzu, który stwarza taka sytuację, ale biada — to też trzeba mocno podkreślić — i tej organizacji, temu dziełu społecznemu. tej czynności społecznej, która swoją potęgę i swoją żywotność buduje na tego rodzaju słabościach kapłańskich. Oby ich w ogóle nie było i oby tego rodzaju budowli społecznych również nie było.</u>
+ <u xml:id="u-31.16" who="#SksMachay">Nasze uniwersytety ludowe opierają się na wzorze duńskim, na wzorze społeczeństwa jakże daleko posuniętego pod względem uświadomienia kulturalnego i pod względem uświadomienia przede wszystkim rolniczego. Niestety, tam nie byłem, a tylko ze słyszenia i z czasopism i książek wiem, że miedzy społeczeństwem duńskim a naszym istnieje bardzo duża różnica. Uniwersytety ludowe powstają z inicjatywy p. Ministra Rolnictwa. — „Spółdzielni uniwersytetów wiejskich” w Warszawie, Liceum Krzemienieckiego, Akcji Katolickiej i z innych inicjatyw. W tych uniwersytetach nie dbajmy, Wysoka Izbo, o pogłębienie różnic i niesnasek między jedną i drugą warstwą społeczną, lecz połóżmy wielki, olbrzymi nacisk przede wszystkim na pogłębienie kultury i oświaty ogólnej, a zwłaszcza rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-31.17" who="#SksMachay">Bo nie wierzę sam osobiście, chociaż tutaj opinia moja nie będzie miarodajna na pewno, że wielkie liczby karłowatych gospodarstw są takim nieszczęściem Polski, ale wierzę w to, że było by bardzo wielkim nieszczęściem, gdybyśmy oświaty rolniczej dalej nie posunęli, niż ona dzisiaj jest zastosowana w praktyce na wsi. gdzie właśnie takie karłowate gospodarstwa są odstraszającym przykładem, jak nie należy parcelacji i reformy rolnej przez parcelację przeprowadzać.</u>
+ <u xml:id="u-31.18" who="#SksMachay">A zatem jest bardzo dużo do zrobienia. Mamy głód ziemi, mamy głód godności na wsi, mamy głód wiedzy i mamy przede wszystkim wielką wolę młodzieży wiejskiej, która chce dorównać innym warstwom społecznym — i w tej woli szczęść jej Boże.</u>
+ <u xml:id="u-31.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Wróbel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SWrobel">Wysoki Senacie! Padły tu z ust szeregu mówców przy rozpatrywaniu budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego słowa oskarżenia pod adresem naszej polskiej młodzieży na wyższych uczelniach, lecz z przyjemnością słuchałem słów mężów naszej nauki, wyrażających się pochlebnie o synach wsi. Wysoka Izbo, to poniekąd stawia nas, chłopów, w lepszym świetle, aniżeli dotychczas o nas było mniemanie. I jeżeli ta kultura na wsi, którą nasi synowie wnoszą na wyższe uczelnie, jest większa, w wyższym stopniu kultywowana aniżeli u młodzieży z miast, to zapewnić jest ku temu bardzo wiele przyczyn. Bo zdaje się, że na wsi nie ma tylu wypadków, jakie mają miejsce w mieście, a mianowicie młodzież wiejska nie widzi tego, co widzi młodzież miejska u tych wychowawców, którzy w zaraniu jej młodości w życie ją wprowadzają, a mianowicie u rodziców. Na wsi nie ma wypadku, aby przez rodzinę, orzec sakrament małżeństwa przewalały się całe sfory tytułarnych ojców i tytułarnych matek. I ja dziś z tej wysokiej trybuny apeluje do Pana Ministra Rolnictwa, że jeżeli wprowadzać będzie szkoły rolnicze, które są tak potrzebne, celem przygotowania przyszłych pokoleń do zawodu rolniczego, żeby te szkoły nawet o wyższym stopniu umieszczać na wsi, dalej od ośrodków wielkomiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#SWrobel">Proszę Szanownych Pań i Panów, była tu poruszona sprawa żydowska. Ludność wiejska na terenie całej Polski w ogóle, a w szczególności na terenie ziem Małopolski wschodniej, skąd ja pochodzę, kwestię żydowską na wsi rozwiązała. rozwiązała ją nie za pomocą lasek, pałek czy kastetów, lecz rozwiązała dzięki tym organizacjom spółdzielczym, o jakich tu mówił s. Malski. Pozostały jeszcze na terenie Małopolski wschodniej kawałeczki kwestii żydowskiej, a mianowicie w wielu miejscowościach większe obszary ziemskie znajdują się w ręku nie polskim, a w ręku żydowskim. Jeżeli chodzi o historię przejścia tych obszarów z rąk polskich, to jest ona bardzo łatwa do przypomnienia. Ci, którzy byli powiernikami i arendarzami w karczmach za czasów przedrozbiorowych i w czasach niewoli, automatycznie zmienili się w posiadaczy dóbr ziemskich w poszczególnych wsiach Małopolski wschodniej. I nie został ten kapitał, którym zapłacili te majątki, krwawym trudem zdobyty, a była to tak zwana krwawa lichwa galicyjska</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#komentarz">(Oklaski.),</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#SWrobel">była to krwawica chłopa polskiego. z którego nędzy wyciśnięto ostatnie soki i osiedlono się na folwarkach.</u>
+ <u xml:id="u-33.4" who="#SWrobel">Z tego miejsca apeluję do Pana Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych, żeby projekt ustawy, o którym niedawno czytałem w pismach, o wykupie przez Państwo ziemi z rąk żydowskich jak najprędzej wszedł pod obrady Izb ustawodawczych.</u>
+ <u xml:id="u-33.5" who="#SWrobel">Proszę Wysokiej Izby, jeżeli chodzi o to, czy przeprowadzać parcelację, czy nie, to stwierdzam również z tego miejsca, że o ile chodzi o Małopolskę wschodnią, to tych ośrodków, które by szerzyły kulturę ze względu specjalnego przeznaczenia nasiennego czy hodowlanego, nie należało by zostawiać. Mieliśmy przykre doświadczenie ostatniej jesieni, gdy nad nami posiał duch wojny. Widzieliśmy wówczas naszych patriotycznych ziemian, jak z tobołkami zatrzymali się aż we Lwowie, a został chłop, ten, który od wieków tam siedzi, został osadnik, który przyszedł w 1920 r., bo już wrósł silnie korzeniami w te świętą ziemię, którą ukochał. Skończyłem.</u>
+ <u xml:id="u-33.6" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Giedrojć.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SGiedroyc">Wysoki Senacie! Zagadnienie ziem wschodnich i ich znaczenie dla mocy, potęgi, a nawet całości Rzeczypospolitej zaczyna być coraz bardziej znane i doceniane, sądzę więc, iż nic potrzebuję uzasadniać tej oczywistej prawdy.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#SGiedroyc">Za fakt leżący poza wszelką dyskusją należy również przyjąć, że żaden bodajże większy rejon w granicach politycznych Polski nie reprezentuje tak doskonałych warunków glebowych i klimatycznych, jak szmat ziemi, rozciągający się w pasie przejściowym miedzy wielką doliną Prypeci a Podolem. Polska nie jest na tyle wyposażona w dobre ziemie, aby nie doceniać, jako istotnego aktywu gospodarczego, jednolitego kompleksu losów i czarnoziemów Wołynia. Urodzajna gleba przesądziła o rolniczym charakterze tego wielkiego odcinka ziem wschodnich. Wołyń był takim od wieków i takim pozostał do dzisiaj. Ludności wiejskiej mamy na Wołyniu 87,7%, podczas gdy w całej Polsce mamy 72%. Jest to ludność przeważnie rolnicza, skrzętna, rzetelna i oddana swej pracy na roli.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#SGiedroyc">Główną cechą chłopsko-rolniczej rzeczywistości Wołynia jest prymitywizm w zakresie sposobów gospodarowania i potrzeb cywilizacyjnych środowiska wiejskiego, jakże niewspółmierny w stosunku do możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#SGiedroyc">Pomimo przeprowadzonej naprawy ustroju rolnego, zaspokojenia najbardziej palących potrzeb komunikacyjnych — mam tu na myśli tylko drogi kołowe, kolei żelaznych nie zbudowaliśmy bowiem ani jednego kilometra na Wołyniu — organizacji rolnictwa w dalszym ciągu trwa stan niewystarczającego powiązania Wołynia z gospodarstwem narodowym Polski. Trudność znalezienia ujścia dla różnego rodzaju zbóż i roślin uprawnych, owoców, warzyw i produktów hodowlanych opóźnia znacznie proces intensyfikacji pracy rolniczej i narastania zamożności rejonu, który posiada po temu wszelkie warunki oraz opinię kraju mlekiem i miodem płynącego.</u>
+ <u xml:id="u-35.4" who="#SGiedroyc">W następstwie tych braków i trudności rolnik na Wołyniu, według danych oficjalnej statystyki, otrzymuje za sprzedany produkt ceny najmniejsze w całym Państwie. Objawy te są wymownym dowodem trwającego wciąż upośledzenia Wołynia w zakresie warunków ogólnoekonomicznych, które mimo dokonanych prac konstruktywnych układają się dla niego w dalszym ciągu niekorzystnie.</u>
+ <u xml:id="u-35.5" who="#SGiedroyc">Sprzedając wytwory własnej pracy po bardzo niskich cenach, równocześnie rolnik wołyński musi płacić znacznie, więcej niż gdzie indziej w Polsce za artykuły przemysłowe ze względu na wyższe koszta ich dowozu i odległych ośrodków produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-35.6" who="#SGiedroyc">Jeżeli więc weźmiemy pod uwagę braki komunikacji kolejowej Wołynia, jego oddalenie od rynków zbytu i zakupu: portów, Śląska i Centralnego Okręgu Przemysłowego, surowcowy charakter wywozu produkcji roślinnej i hodowlanej — staje się oczywistym, jak ogromne znaczenie posiada, szczególnie tutaj, celowo i na miarę potrzeb rozbudowany przemysł rolny oraz odpowiednie inwestycje w zakresie przemysłu rolnego. Przywrócą one Wołyniowi równowagę struktury gospodarczej, stworzą możność zatrudnienia nadwyżki rąk ludzkich na wsi, a dzięki wywozowi na rynki krajowe i zagraniczne zamiast surowców — fabrykatów i półfabrykatów stworzą trwałe warunki opłacalności produkcji rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-35.7" who="#SGiedroyc">Wysoka Izbo! Mówiąc o inwestycjach, mam na myśli trojakiego rodzaju inwestycje, które proszę pozwolić mi przedstawić w streszczeniu: 1) komunikacyjne, 2) w zakresie przemysłu rolnego i 3) usprawnienia obrotu. Z inwestycyj komunikacyjnych pierwszorzędnym i decydującym dla przyśpieszenia rozwoju gospodarczego Wołynia będzie połączenie Łucka, centralnego punktu województwa, z rynkami zbytu i zakupu. Pierwszym etapem realizacji tego połączenia winna być budowa odcinka kolejowego Łuck — Wojnica długości 45 km.</u>
+ <u xml:id="u-35.8" who="#SGiedroyc">Z inwestycyj w zakresie przemysłu rolnego uważam za najpilniejsze przede wszystkim te, które są związane z mleczarstwem spółdzielczym, a więc: dostosowanie istniejących budynków mleczarń do nowych warunków produkcyjnych, stawianie nowych budynków, konieczność mechanizacji mleczarń i zastępowanie prymitywnych urządzeń urządzeniami nowoczesnymi, znajdującymi powszechne zastosowanie w województwach centralnych i zachodnich; rozbudowa serowarstwa. Następnie — gorzelnictwo rolnicze, olejarnie eksportowe, suszarnictwo i przetwórstwo grzybów, jarzyn i jagód; przędzalnia i tkalnia wełny, przetwórstwo owocowe, cukrownie rolnicze, kotoniarnia i fabryka konserw wołowych.</u>
+ <u xml:id="u-35.9" who="#SGiedroyc">Co zaś do inwestycji usprawnienia obrotu, to bez tych inwestycji nie może być mowy o stworzeniu odpowiednich warunków dla rozwoju handlu artykułami rolniczymi, a więc uważam za nieodzowne: budowę sieci magazynów zbożowych, rzeźni eksportowej i chłodni; sortowni, przechowalni i suszarni owoców i hal targowych chmielarskich.</u>
+ <u xml:id="u-35.10" who="#SGiedroyc">Są to wszystko inwestycje kosztowne, przerastające nie tylko zdolności finansowe jakiegokolwiek kupca, lecz nawet możliwości samorządu lub rolniczego kapitału społecznego. Inwestycje te muszą być zatem realizowane przy wydatnej pomocy kredytowej Państwa — niech mi więc wolno będzie wyrazić głęboką nadzieję, że Pan Minister w większej mierze niż dotychczas uwzględni potrzeby Wołynia przy repartycji funduszu inwestycyjnego na okres najbliższy. Szczegółową kalkulację tych inwestycji będę się starał przedstawić Panu Ministrowi w najbliższym czasie osobiście.</u>
+ <u xml:id="u-35.11" who="#SGiedroyc">Wysoki Senacie! Jeżeli pozwoliłem sobie zabrać głos w debacie dzisiejszej, to nie dlatego, by — „rzucać nowe projekty inwestycyjne”, są one bowiem i stare i dobrze wszystkim znane. Powodowałem się li tylko głęboką troską, by trwająca wciąż zbyt rażąca dysproporcja gospodarcza między obszarami wschodnimi a resztą Państwa, wysoce szkodliwa, a nawet wręcz niebezpieczna, została wreszcie usunięta. Uważam bowiem, iż są to najpilniejsze zadania, jakie chwila obecna stawia przed gospodarczą polityką Państwa, realizacja których ani odsuwana ani przewlekana już dłużej być nie może i nie powinna.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Rolnictwa, i Reform Rolnych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Nie jest to przypadek, że dziś, po upływie lat dwudziestu, w tej samej sali rozbrzmiewają ponownie, może z większą intensywnością niż dotychczas, uwagi o reformie rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wówczas, przed dwudziestu laty, przy rozpatrywaniu tego zagadnienia jako punkt wyjścia i jednocześnie cel zasadniczy wysuwany był postulat gospodarczego zużytkowania jak największej ilości pracy, która poza rolnictwem nie mogła znaleźć zastosowania. Z drugiej strony brano pod uwagę, iż w ubogiej w kapitały Polsce wielkie procesy kapitalizacyjne przy stosunkowo małym udziale kapitału zewnętrznego mogą zachodzić jedynie w średnim gospodarstwie chłopskim, w którym właściciel potrafi skapitalizować swoją własną pracę i pracę swej rodziny.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Wydaje mi się, że lata, które mamy poza sobą, potwierdziły słuszność tych założeń. Energia chłopa polskiego, jego wytrzymałość w budowaniu sobie trwałego warsztatu pracy zdała egzamin w pełni. Jesteśmy świadkami, jak osadnik, rozporządzający w chwili obejmowania kawałka ziemi skromną zaledwie cząstką wartości tego warsztatu, potrafi stopniowo rozszerzać zakres swojej własności, a po latach staje się posiadaczem gospodarstwa zabudowanego, wyposażonego w inwentarz, a przy tym gospodarstwa mniej zadłużonego niż w chwili, gdy je obejmował. Te procesy kapitalizacyjne posiadają wielką wagę dla gospodarstwa narodowego, które — tak jak Polska — jest na dorobku.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Gdy dziś spoglądamy w przeszłość i rejestrujemy, iż jednak ponad 150.000 rodzin otrzymało nowe samodzielne warsztaty, gdy uprzytomnimy sobie, biorąc pod uwagę i przyrost naturalny tej grupy ludności, iż około milion ludności zostało związane trwale z ziemią, wówczas pojmiemy, iż skala osiągniętego w tym trybie nowego zatrudnienia jest istotnie olbrzymia i nie da się porównać z żadnym dotychczas w Polsce podejmowanym zabiegiem.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Obok tworzenia nowych gospodarstw samodzielnych przeprowadza się również powiększanie gospodarstw karłowatych. Proces ten wyraża się liczbą jednego miliona hektarów zakupionych przez około 500.000 gospodarstw. A więc przeciętnie zakup wynosi około 2 ha na jedno karłowate gospodarstwo. Wydaje mi się, że nie znalazłby się nikt, kto by mógł twierdzić, że powiększanie gospodarstw 2, 3, 4, 5-cio hektarowych o dalsze 2 ha nie stanów? polepszenia pozycji tych gospodarstw. Dlatego też nie mogę podzielać tych krytycznych uwag, które sugerują, iż proces ten nie załatwił wielkiego zagadnienia. Jest to wprawdzie tylko cząstka wielkiego działania, jakim jest przebudowa ustroju rolnego, ale cząstka bynajmniej nie drobna.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Celem, jaki postawiła ustawa o wykonaniu reformy rolnej, jest tworzenie w Polsce gospodarstw zdrowych i samodzielnych. Cel ten jest realizowany. Przeciętny obszar tych 150 paru tysięcy gospodarstw, powstałych w wyniku działań parcelacyjnych, wynosi 8 — 9 ha. Toteż z całą stanowczością odeprzeć muszę zarzuty, jakoby były to gospodarstwa nie samodzielne.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Natomiast pragnę omówić zarzut inny, który się dość często wysuwa. Czy mianowicie nie można w sposób skuteczny zapobiec odbywającej się stale akcji dzielenia gospodarstw chłopskich? Otóż sądzę, że Polska zarówno dziś, jak również przez szereg lat najbliższych nie będzie mogła w całości zapobiec temu procesowi.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Jakiż bowiem mógłby być sposób tego zapobieżenia? Jedyny realny sposób polegać by musiał na umożliwieniu wyjścia ze wsi całej nadwyżki ludności wiejskiej i dostarczeniu jej zatrudnienia w mieście. Boć przecież nikt nie zalecałby jako rozwiązania tego zagadnienia emigracji polskich chłopów do krajów obcych. Bowiem takie rozwiązanie byłoby sprzeczne z naszą ambicją narodową i z całym naszym poglądem na rozwój potęgi Państwa. Jednocześnie zdajemy sobie sprawę, że znalezienie innego, pozarolniczego warsztatu pracy dla olbrzymiej ilości ludności wiejskiej jest w dzisiejszych warunkach niemożliwe.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Sprawa ta nie przedstawia się jednak beznadziejnie. Trzeba sobie bowiem uświadomić, że proces urbanizacji, proces uprzemysłowienia Polski postępuje naprzód. Odbywa się on być może nie tak szybko, jakbyśmy chcieli, niemniej jednak odbywa się bezustannie. Dziś przeżywamy okres niepomyślny, gdyż pomimo wszystkie nasze wysiłki doznajemy, ogólnie biorąc, nawet pogorszenia struktury rolnej, lecz stan ten będzie trwał dotąd, dopóki całość przyrostu ludności wiejskiej nie zostanie wchłonięta przez miasta. Okres obecny jest więc niewątpliwie okresem przejściowym, okresem, w którym najważniejszym naszym obowiązkiem jest właściwe zużytkowanie sił twórczych tkwiących w pracy ludzkiej. I dlatego jestem wyrazicielem poglądu, że Polska jest skazana na intensywność gospodarowania. Ale jest rzeczą pewną, że po tym etapie przejściowym nastąpi etap drugi, gdy cały przyrost ludności wiejskiej zostanie wchłonięty przez miasta i przemysł. A wówczas rozpocznie się niewątpliwie proces rozrzedzania zaludnienia wsi. Przypuszczam, że wówczas, za lat powiedzmy kilkanaście, przemiany, jakie odbywać się będą w strukturze rolnej, będą posiadały zupełnie inny charakter niż dzisiaj. Wówczas gospodarstwo 15 — 50 hektarowe nie będzie już taką rzadkością, jak dziś. Bowiem praca ludzka będzie droższą, a maszyna tańszą. To jest ta podstawowa zmiana, która na zachodzie już się dokonała, a która u nas ciągle jeszcze jest przed nami.</u>
+ <u xml:id="u-37.9" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Chciałbym krótko omówić również zagadnienie dzielnicy zachodniej, która była w dyskusji szczególnie obszernie traktowana.</u>
+ <u xml:id="u-37.10" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Dzielnice zachodnie dumne są z tego, że stworzyły polski żywioł miejski. Dzielnice te na pewno chcą i będą obsługiwać tym wytworzonym przez siebie żywiołem mieszczańskim inne miasta polski, jako pionierskim elementem kupieckim, rzemieślniczym itd. Toteż sądzę, że w miastach i miasteczkach obu województw w niedługim czasie powstawać będzie pewna luka w zaludnieniu, że miasta te będą zasilały swoją ludnością w szczególności miasta kresów wschodnich. Czy więc w tych warunkach, gdy przy tym dzielnice te posiadają strukturę rolną wyjątkową, nie dającą się porównać z innymi dzielnicami Polski, a zwłaszcza z Małopolską — czy dzielnice te nie powinny ponieść w pierwszym rzędzie ogólnopaństwowego obowiązku przyjęcia znaczniejszej ilości osadników z Małopolski?</u>
+ <u xml:id="u-37.11" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Muszę z całym naciskiem podkreślić, iż spośród wszystkich dzielnic Polski najsilniejszą troską Rządu musi być los i rozwój Małopolski. Ta dzielnica ma bowiem tyle braków, tyle najpoważniejszych niedomagań, które otrzymała wraz ze spadkiem dziejowym, tyle ma ona ran trudnych do zagojenia i tyle najbardziej istotnych potrzeb, że musi ona stanowić przedmiot ustawicznej troski w działaniu Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-37.12" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">P. sen. Śląski mówił, iż na skutek zabiegów parcelacyjnych wielką ilość rodzin robotników rolnych pozostawia się bez żadnego zaopatrzenia, oraz że rodziny te powiększają stan bezrobocia w miasteczkach. Otóż zjawisko to badałem od dawna i doszedłem do wniosku, że wprawdzie dość znaczna ilość byłej służby folwarcznej znalazła się w miasteczkach Pomorza jako bezrobotni, lecz zjawisko to nie było następstwem procesu parcelacyjnego, a w szczególności rządowej reformy rolnej. Wynikło ono natomiast na skutek generalnej i bardzo poważnej redukcji pracowników rolnych, przeprowadzonej w folwarkach podczas kryzysu gospodarczego. Natomiast nasza ewidencja stwierdza, że olbrzymia większość służby, zwolnionej przy parcelacji, otrzymuje działki ziemi.</u>
+ <u xml:id="u-37.13" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Poruszone tu było również zagadnienie ogromnej wagi, dotyczące stosunku Rządu do polityki cen i opłacalności w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-37.14" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Ostatni rok przyniósł nawrót do polityki premii zbożowej, zaś od przeszło miesiąca premia eksportowa wynosi niestety 9 złotych: 4 zł zwrot ceł i 5 zł dopłata z funduszu przemiałowego.</u>
+ <u xml:id="u-37.15" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Przyznaję, że kiedy w 1935 r. rozpocząłem politykę wycofywania się z premii zbożowych, nigdy nie sądziłem, że dojdę do 9 zł premii przy wywozie zboża i każda taka złotówka istotnie pali mnie wstydem.</u>
+ <u xml:id="u-37.16" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Sądzę przeto, że nie mają słuszności ci panowie, którzy dowodzą, iż ten system gospodarowania winien być niejako stałym, że polski eksport zbożowy powinien się na długie lata oprzeć na stawce opiekuńczej Państwa. Przeciwnie, sądzę, że stan ten należy uważać jako przejściowy, że należy uczynić wszystko, aby osiągnąć większą różnostronność naszej produkcji rolnej, aby produkować nie to, co musimy wspierać z wielkim wysiłkiem, lecz to, co zagranica chce od nas kupić. Sądzę, że to jest najzupełniej możliwe.</u>
+ <u xml:id="u-37.17" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Poruszam to zagadnienie dlatego, aby stwierdzić, iż wysiłki Rządu w tej dziedzinie są w bieżącym roku bardzo znaczne, że zapowiedzi dane w lecie zostały przez Rząd w pełni wykonane. Nie spełniły się jedynie związane z tym działaniem nadzieje. Ale przecież mamy dziś do czynienia z niezależnym od nas faktem— niebywale niskich cen światowych i borykamy się z tym.</u>
+ <u xml:id="u-37.18" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Nie przeczę, że dochody rolnictwa doznały zmniejszenia na odcinku zbożowym, ale nie sądzę, aby to był próg, o który się nasz, rozwój rolnictwa przewróci. Sądzę raczej, że zjawisko to ma cechy przemijające. Jestem przekonany, że będziemy mogli znacznie ograniczyć owe wielkie straty, jakie ponosimy przy forsowaniu eksportu. Z pełną świadomością używam tu określenia — „straty”, gdyż zdaję sobie sprawę., jak silnie może zaważyć każdy milion premii na trwałym rozwoju naszego gospodarstwa. Przecież np. w tak ważnej dziedzinie, jak melioracja, nigdy nie została zużyta podobnie wielka suma, jaką uruchomiono na pomoc eksportową.</u>
+ <u xml:id="u-37.19" who="#MinisterRolnictwaiReformRolnychpPoniatowski">Na odcinku zbożowym rolnictwo polskie poniosło w bieżącym roku około 125 milionów zł strat. Otóż, czy straty te mogą być zrekompensowane? Sądzę, że rekompensata ta w pewnym stopniu będzie mogła nastąpić. Może zajdzie pewne wahanie, może nastąpią jeszcze jakieś przesunięcia w dochodzie rolnictwa, a. na ogół sądzę, iż ogólny dochód rolnictwa utrzyma się na poziomie niewiele odbiegającym od roku ubiegłego. Bowiem na pewno, oprócz znacznego przyrostu dopływów z tytułu sprzedaży nierogacizny, z tytułu sprzedaży jaj, roślin oleistych, buraków i spirytusu wejdą tu w grę również i te liczne pomniejsze produkty, które jednak w sumie stworzą pozycję poważną.</u>
+ <u xml:id="u-37.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Bruski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SBruski">Wysoki Senacie! Jeśli Polska dziś ma wolny dostęp do morza, jeśli nad Bałtykiem — w Gdyni, Władysławowie, na Helu buduje zręby swej mocarstwowości, roznosi imię Polski po wszystkich częściach świata, to jest to w lwiej części zasługą polskiego rolnika na Pomorzu, który jak żołnierz stał na posterunku swej ojcowizny, nie pozwolił się wywłaszczyć, nie dał się wynarodowić, walczył, przetrwał wszystkie burze dziejowe od upadku Polski aż do jej chwalebnego zmartwychwstania. Dziś ten rolnik polski w swej wolnej Ojczyźnie, pracując nadal w znoju, trudzie jak ongiś, jak zawsze — głoduje, bo jego warsztat pracy jest nieopłacalny. Ciężko mu, lecz nie złorzeczy. Ale zwraca się z pełną ufnością do swego Ministra, do Rządu, wiedząc i wierząc, że tu znajdzie pomoc. W jego to imieniu przedstawiciel rolników pomorskich, p. s. Śląski, wyłuszczył, co go boli, co należało by naprawić.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#SBruski">Ja zatem pragnąłbym tylko kilka słów do tego dodać. Przed kilku dniami delegacja pow. kartuskiego złożyła p. Ministrowi obszerny memoriał, ilustrujący położenie osadników rentowych tego regionu. Ja bym chciał do tego nawiązać i gorąco zaapelować do Pana Ministra o poparcie słusznych jego żądań. Jeśli los osadników wszędzie jest dość opłakany, to tu nędza ich występuje w szczególnie jaskrawej formie. Licha, kamienista lub piaszczysta gleba, zimny klimat, ciężkie warunki hodowli i trudność zbytu, wszystko to składa się na to, że nawet w dobrych czasach nie po różach osadnik ten chodził. Dziś jednak, wobec ogólnego kryzysu w rolnictwie, stacza się coraz niżej i już nie ma czym płacić. Nawet wszystkie obniżki i chwilowe moratoria nic mu nie pomagają, tak że grozi mu eksmisja, wywłaszczenie, od kogo? Od tej instytucji, która jest stworzona dla pomagania rolnikom — od Państwowego Banku Rolnego. Jego sąsiad Niemiec daje sobie radę, bo jemu przychodzą z pomocą, bo mniejszość niemiecka bardzo skrzętnie dba o to, żeby nic nie uronić ze swego stanu posiadania, a przecież ten polski osadnik — to pionier i obrońca polskiej ziemi na granicy! On to właśnie niejednokrotnie wykupił rolę z rąk obcych, pomnażając tym samym polski stan posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#SBruski">Ze względu więc na taki stan rzeczy, proszę usilnie Pana Ministra o zainteresowanie się losem tych osadników, którzy bez własnej winy popadli w tak beznadziejne położenie i o wstrzymanie przetargów, obniżenie rent względnie umorzenie ich tam, gdzie warunki tego będą wymagały. Ja wierzę, że nasz pomorski osadnik chętnie uiści to, co do niego należy, zapłaci podatki, zapłaci procenty i raty amortyzacyjne; a wdzięczność, którą będzie odczuwał do Rządu Polskiego, który tak po ludzku potraktuje jego położenie, wzmocni jego przywiązanie do Macierzy polskiej i będzie ten element osadniczy mocną zaporą i opoką, o którą rozbiją się wszelkie fale agitacji wrogów kraju, wewnętrznych i zewnętrznych, a wiadomo, że dużo, bardzo dużo z pokusami różnego rodzaju musi walczyć pomorski chłop małorolny i osadnik.</u>
+ <u xml:id="u-39.4" who="#SBruski">A teraz kilka słów odpowiedzi p. senatorowi Hasbachowi. Przykro mi, że muszę ze swoim najbliższym sąsiadem polemizować, ale widocznie los nam przeznaczył współpracować ze sobą na terenie parlamentu, stojąc jednak na dwóch przeciwnych biegunach. Otóż żali się Pan Senator na niesprawiedliwość przy stosowaniu reformy rolnej. A jaka jest rzeczywistość? Będę mówił o trzech województwach zachodnich. Śląsk: Niemcy na Śląsku stanowią 6,5% ludności, a posiadają w swym ręku 86% wielkiej własności. Dotychczas reforma rolna odbywała się na podstawie przepisów pruskich, i to na podstawie konwencji genewskiej. Uruchomienie ziemi zdatnej do parcelacji następowało przez Związek Dostarczycieli Ziemi, do którego należeli tylko właściciele niemieccy. Więc za okres do lipca 1938 r. winien Pan Senator swe pretensje zgłosić pod właściwym adresem. Obecnie, tj. od lipca 1938 r., po wygaśnięciu konwencji genewskiej, Rząd Polski ogłosił spis majątków, podlegających parcelacji, na którym figurują rzeczywiście tylko dwa nazwiska polskie. Ależ to zupełnie zrozumiałe, skoro — jak już poprzednio wspomniałem — wielka własność ziemska blisko w 90% jest w rękach niemieckich. Skoro mniejszość niemiecka nie parceluje prywatnie, trzeba było przystąpić do tego urzędowo. To chyba jest logiczne i naturalne, bo gdyby tego nie uczyniono, stworzono by osobne przywileje dla mniejszości niemieckiej kosztem ludności polskiej, no, a tego chyba Pan Senator od Rządu Polskiego nie zechce żądać?!</u>
+ <u xml:id="u-39.5" who="#SBruski">Województwo poznańskie: mniejszość niemiecka w województwie stanowi 9% ludności, a reprezentuje 24,1 % stanu posiadania na roli, zaś w kategorii majątków ponad 100 ha odsetek ten wzrasta od 35 do 70%. Polacy dotychczas bardzo dużo parcelowali prywatnie, Niemcy zaś nie, więc konsekwencje są jasne i parcelacja tylko pozornie godzi w mniejszość niemiecką, a jest raczej wynikiem sprawiedliwego traktowania ludności i polskiej i niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-39.6" who="#SBruski">Pomorze: mniejszość niemiecka na Pomorzu stanowi 9,8% ogółu ludności, a posiada ziemi uprawnej prawie 22%, czyli 3 razy na głowę więcej aniżeli ludność polska. Wielkiej własności, tj. ponad 100 ha, posiada mniejszość niemiecka od 40% do 75%. Jeśli więc stosuje się reformę rolną, to godzi ona w równej mierze w własność niemiecką, jak i polską, i to procentowo sprawiedliwie w stosunku do posiadanej własności, a nawet korzystniej dla własności niemieckiej. Jako przykład podam procentowy udział własności polskiej i niemieckiej w sumie obszarów wyłączonych od obowiązku parcelacji. Z ogólnego obszaru 180.440 ha na — „małym Pomorzu”, wyłączonego od obowiązku parcelacji, przypada na własność polską 42%, na niemiecką zaś 58%, czyli że własność niemiecka jest tu wyraźnie uprzywilejowana, a mogło przecież być inaczej. I pytam się., gdzie tu jest krzywda?</u>
+ <u xml:id="u-39.7" who="#SBruski">Nie krzywdząc mniejszości niemieckiej, nie możemy jednak tolerować takiego stanu, żeby obywatel polski dusił, się na karłowatych, przeludnionych obszarach rolnych, względnie platonicznie jako bezrobotny wiejski wzdychał do własnego kawałka ziemi, a obywatel z mniejszości niemieckiej panoszył się na rozległych, i to najżyźniejszych, obszarach polskiej ziemi, o której wyzwolenie przelewaliśmy krew, dla której ofiarowały życie i mienie całe pokolenia polskie, na których to ziemiach do niedawna hulała w najokropniejszy sposób pruska hakata. Sądzę, że jako lojalny obywatel polski, Pan Senator przyzna mi rację, bo przyznać mi musi.</u>
+ <u xml:id="u-39.8" who="#SBruski">A jeśli Pan Senator zapowiada walkę aż do upadłego o rzekome słuszne prawa mniejszości niemieckiej na tym odcinku, to niech Pan Senator przyjmie do łaskawej wiadomości, że my, Polacy, tę rękawicę nam rzuconą podniesiemy i rozpoczniemy walkę o usunięcie wiekowych krzywd, wyrządzonych nam podczas 150-letniej niewoli u Prusaków, walkę o usunięcie skutków rządów osławionej Komisji Kolonizacyjnej, aż usunięta będzie na zawsze krzywda Drzymały.</u>
+ <u xml:id="u-39.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Łazarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#SLazarski">Wysoki Senacie! Zabierając głos przy budżecie Ministerstwa Rolnictwa, chcę zwrócić uwagę na niektóre sprawy. Nie mogę przejść do porządku dziennego, ażeby nie poruszyć niektórych spraw lokalnych woj. białostockiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#SLazarski">P. senator Malski w swoim przemówieniu powiedział, że aktywność Ministerstwa Rolnictwa w pracach rolniczych jest wielka. Ja niestety nie mogą tego potwierdzić. Odbyłem na terenie woj. białostockiego przeszło 14 zebrań Obozu Zjednoczenia Narodowego i chciałem się przekonać, jak rzeczywiście wygląda ta sprawa, o której nieraz się słyszy przez radio, czyta w niektórych gazetach, że wielkie rzeczy zrobiono na terenie rolniczym. Jako chłop, jako drobny rolnik, podchodzę do tej sprawy po chłopsku.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#SLazarski">Przede wszystkim poruszę tu kwestię budulca i budownictwa wiejskiego. Jeżeli dziś widzimy, że niektóre miasta zrobiły bardzo wielkie postępy w budownictwie, to natomiast jeżeli chodzi o wieś, to jest ona dziś w takim stanie, w jakim była po wojnie światowej. Zwłaszcza przy dzisiejszym kryzysie gospodarczym, przy niskich cenach płodów rolnych wieś nie jest w stanie nic budować. Dlatego było by rzeczą bardzo pożądaną, aby jak najprędzej ta kwestia uległa zmianie na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#SLazarski">Tu muszę potwierdzić to, co powiedział w swym przemówieniu p. senator Przedpełski o naszym pograniczu. Z bólem serca muszę powiedzieć —bardzo blisko mieszkam pogranicza niemieckiego — iż często bywają wypadki, że na wiosnę z terenu tych powiatów, o których mówię, rolnicy idą na roboty do Prus Wschodnich. Otóż jak to wygląda? Po tamtej stronie granicy robotnicy nasi pracują na budowie — i jak wyglądają budynki po tamtej stronie w porównaniu do budynków po naszej stronie? Doprawdy wystarczy porozmawiać z robotnikami, tworzy wracają z tamtej strony granicy. Nie chcę powtarzać dziś tego, co miałem możność w rozmowie z nimi usłyszeć, jak oni się do tych rzeczy odnoszą. Niektóre słabe charaktery ulegają sugestii idącej z tamtej strony granicy. Ta rzecz sprawia niemiłe wrażenie, dlatego, jak powiedziałem, nie chcę powtarzać tego, co słyszałem od robotników naszych wracających z Prus Wschodnich. I tu muszę powiedzieć, że naszą pracą, pracą robotników polskich buduje się i wzmacnia kapitał niemiecki. Gdy budynki w naszych wsiach, jak powiedziałem z trybuny sejmowej w zeszłej kadencji, walą się i podpierane są drągami, to obok, z tamtej strony budownictwo jest w rozkwicie. I tu muszę powiedzieć, że w znacznej mierze jest to winą dyrekcji Lasów Państwowych czy administracji Lasów Państwowych, że dzisiaj ta rzecz tak wygląda. Jak powiedziałem, przy dzisiejszych cenach płodów rolnych rolnik nie jest w stanie budować, a przede wszystkim na naszym terenie nie mamy należycie rozbudowanych cegielń, trzeba więc budować z drzewa. Jeżeli chodzi o pierwszą klasę drzewa, to idzie ono na eksport, ale nie będę mówił o klasie pierwszej, o drzewie idącym na budownictwo, tylko o ostatniej, a nawet najostatniejszej, o drzewie, które idzie na opał. Do dzisiejszego dnia nie ma zrozumienia w administracji Lasów Państwowych, żeby wreszcie przełamać ten system, który dzisiaj istnieje. Jeżeli jest sosna czy świerk, przeznaczony na opał, to często się zdarza, że rolnik, który chce kupić to drzewo w dłużycy, musi zapłacić cenę 3-krotnie większą, aniżeli wtedy, gdy ta sosna zostanie porżnięta na metry. Gdyby było to zrozumienie, gdyby te przeznaczone na opał metry były sprzedawane w dłużycy, to mogłoby to dopomóc w budownictwie wiejskim.</u>
+ <u xml:id="u-41.4" who="#SLazarski">P. Premier i Minister Spraw Wewnętrznych p. Składkowski wydał zarządzenie, ażeby przy każdym osiedlu na terenie wiejskim było przyzwoite ogrodzenie, i chłop dba o ten estetyczny wygląd, chłop siłą rzeczy chce naprawdę to osiedle ogrodzić, ale jeżeli wziąć pod uwagę te ceny i drożyznę w Lasach Państwowych, to chłop nie jest w stanie uporządkować swojego osiedla. Wskutek tego sypią się kary, a tymczasem ten chłop żadnej winy nie ponosi, bo nie to, ażeby on nie chciał ogrodzić, ale nie ma możności zrobić nowego płotu, dać nowego ogrodzenia, może tylko pobielić walący się zgniły płot.</u>
+ <u xml:id="u-41.5" who="#SLazarski">Jeżeli chodzi o opał, to chcę poruszyć jedno: bywają takie wypadki, że dyrekcja Lasów Państwowych celowo pali grube gałęzie, ażeby zmusić chłopa do kupowania drogich metrów. Mam tutaj przed sobą wyciąg z protokółu rady gminnej. Członek zarządu gminy wyjaśnia, że w Lasach Państwowych gałęzie ze zrębu drzew składa się w stosy i pali, a mogłyby one być sprzedane za niską opłatą ubogiej ludności na opał, ludności, która nie jest w stanie kupić opału drogiego.</u>
+ <u xml:id="u-41.6" who="#SLazarski">To często się powtarza. Trzeba zrewidować ten stan, żeby on uległ zmianie na lepsze.</u>
+ <u xml:id="u-41.7" who="#SLazarski">P. senator Kamiński powiedział w swoim przemówieniu, że naprawdę istnieje harmonia młodzieżowa na terenie naszego rolnictwa. Ja muszę powiedzieć, że jest odwrotnie, co miałem możność stwierdzić na własne oczy. Na jednym zebraniu gospodarz zabiera głos i powiada w ten sposób: Panie, dbajcie, żeby jak najprędzej nastąpiło zjednoczenie narodu, bo nie możemy już patrzeć na to, co się dzisiaj dzieje. Mam czterech synów, każdy należy do innej organizacji — jeden do — „Siewu”, drugi do „Wici”, trzeci do ONR, czwarty do Związku Strzeleckiego. Jak przyjdą na obiad czy na kolację, to ja z żona muszę ich rozrywać, bo się biorą za gardła, każdy chwali swoją organizację. — Stwierdzam, że tam nie ma takiego wychowania, takiego nastawienia, jakie powinno być, a często jest nastawienie polityczne i dlatego nieraz takie rozdarcia bywają w rodzinie. Musi być jak najprędzej zharmonizowana całość tej młodzieży, żeby takich wypadków nie było. Chciałbym się doczekać tego, o czym mówił nam dziś p. senator Malski, żeby nareszcie sprawa młodzieżowa na terenie wiejskim była uporządkowana, żeby takich gorszących rzeczy nie było.</u>
+ <u xml:id="u-41.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-41.9" who="#SLazarski">Jeżeli niektóre takie wypadki poruszyłem, to chcę jeszcze jedną rzecz poruszyć co do administracji Lasów Państwowych. Nieraz administracja Lasów Państwowych naprawdę wytwarza takie gorszące warunki, że wprost nastawia ludność bardzo wrogo nie tylko do samej administracji Lasów Państwowych, ale i do całego Rządu. Dam żywy przykład: Jest parafia Studzieniczna, nieduża parafia, ta parafia nie ma wielkiego obszaru, żeby można furmanki stawiać. Rokrocznie podczas Zielonych Świątek zjeżdża się moc narodu z tamtejszych okolic na uroczystość odpustu. Za czasów rosyjskich, za okupacji niemieckiej i od czasu niepodległości Polski żadna dyrekcja lasów nie brała opłaty za postojowe. Trzeba aż było dopiero, żeby dyrekcja Lasów Państwowych wydała rozporządzenie w r. 1938, aby pobierać takie opłaty, bez żadnego uprzedzenia ludności. I oto w pierwszy dzień Zielonych Świątek przyjeżdżają gajowi, robią awantury ludności i ściągają po 20 gr od tych, którzy przyjechali na odpust. Były wypadki, że niejeden nie miał tych 20 gr, gdyż zabierał ze sobą żywność i cały dzień mógł przebywać nic nie kupując, a więc dużo osób nie miało tych 20 gr i ta ludność została z powrotem wygnana z tej parafii i omal nie doszło do rozlewu krwi, a nie doszło do rozlewu krwi dzięki niektórym czynnikom, które potrafiły te rzeczy opanować. Z drugiej strony wywrotowe czynniki starały się wmówić w społeczeństwo, że to jest winą Rządu, że Rząd chce zmusić chłopów do niewykonywania praktyk religijnych. Taka rzecz nie może się powtórzyć i tutaj Ministerstwo Rolnictwa musi wniknąć, aby to w przyszłości nie miało miejsca.</u>
+ <u xml:id="u-41.10" who="#SLazarski">Odnośnie Lasów Państwowych muszę wspomnieć o jednej bardzo ważnej bolączce, tj. o pasaniu bydła w lasach państwowych. Rozumiem, że tam, gdzie jest las młody, który podlega specjalnej ochronie, pasać nie można i to doskonale rozumie i ludność. Często jednak bywają inne wypadki na terenach, skąd pochodzę. Za dawniejszych czasów, kiedy lasy państwowe były dość gęste, jeżeli dyrekcja potrzebowała robotnika, musiała go nieraz sprowadzać i osiedlać i wtedy moc ludzi zostało osiedlonych. Dziś lasy państwowe są wyniszczone, ta ludność jest bez wyjścia, nie ma zarobków, a gleba orna jest słaba i dlatego musi korzystać z pasania w lasach państwowych. Dyrekcja to uniemożliwia. Jeżeli administracja Lasów Państwowych coś chłopu wydzierżawi, to każę po kilka kilometrów wygrodzić wygon, mnóstwo pieniędzy idzie na ogrodzenie, to powoduje ogromne wydatki i ludność czuje się bardzo pokrzywdzona. Administracja zaś. żeby ludzi zniechęcić, robi na przyszły rok wygon na innym miejscu, żeby nie dopuścić do dalszego korzystania z wypasów w lasach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-41.11" who="#SLazarski">Wiem nawet, że istnieje okólnik Ministerstwa, który powiada, że te wsie, które przeszły na komasację, nie powinny korzystać z wypasu. Nie rozumiem tego okólnika, bo na ogół wsie, które nie były komasowane z szachownicy, mają ogólne pastwisko i dlatego łatwiej było drobnemu rolnikowi skorzystać z ogólnego pastwiska. Dziś, kiedy mamy komasację, bywają takie wypadki, że chłop 5—6 hektarowy otrzymuje kolonię i nie ma ani kawałeczka łączki, a jeżeli ma, to są wypadki, iż oddalona jest o kilka kilometrów. Tuż obok znajdują się lasy państwowe, nie może tam jednak paść swej krowy, a musi ją paść na tej malutkiej kolonii. Chciałbym, zęby panowie z Naczelnej Dyrekcji mogli zetknąć się z tą ludnością i dowiedzieć się o jej ciężkim położeniu. Bywają takie wypadki, weźmy pow. augustowski, znam tam niektóre wsie, gdzie gospodarz nie może wyżyć na 10 ha, bo ziemia jest żwirkowata, przepuszczalna. Tam może padać deszcz dzień i noc, woda nigdy nie stanie, wszystko spłynie. Najlepsi fachowcy nic nie mogą zrobić. Uważam, że jest tylko jedno wyjście: jeżeli tam na miejscu trudno jest coś zrobić, to należy przenieść tę ludność. W r. 1930 31 starałem się w Ministerstwie Rolnictwa, by jak najprędzej przenieść tę ludność na inne tereny. Starania nie odniosły żadnego skutku. Nadal stoję a tym stanowisku, że jeżeli nic nie można pomóc tym rolnikom, to trzeba przenieść ich na takie tereny, aby dać im możność życia, a te nieużytki, na Których siedzą, zalesić.</u>
+ <u xml:id="u-41.12" who="#SLazarski">Jeszcze drażliwą sprawę muszę poruszyć— tartaki państwowe. Tych tartaków państwowych jest sporo na terenie woj. białostockiego. Chcę dać przykłady, jak ta sprawa wygląda, jak administracja tych tartaków państwowych nieraz postępuje, wywołując niepotrzebne rozgoryczenie, choć mogłoby inaczej rozstrzygać.</u>
+ <u xml:id="u-41.13" who="#SLazarski">Kierownik tartaku w Gródku p. inż. Krzyżanowski odmówił zatrudnienia robotnika, który ośmielił się upomnieć o należność za urlop niewykorzystany. To samo dotyczy 3 innych robotników, którzy w ogóle nic nie przewinili.</u>
+ <u xml:id="u-41.14" who="#SLazarski">Kierownik tartaku w Czarnej Wsi p. inż. Wajs wywołał gorszące zajście z robotnikiem Adamskim Bolesławem, znajdującym się w wyjątkowej nędzy z 5-giem dzieci, odmawiając mu pracy jedynie dlatego, że Adamski upomniał się o zwrot kosztów prywatnego leczenia chorego dziecka. Adamski w tartaku zatrudniony był od 1929 r. Nieprzejednane stanowisko p. inż. Wajsa, który odmówił pracy Adamskiemu, pomimo 3-krotnej interwencji Zjednoczenia Polskiego Związków Zawodowych i starosty, doprowadziło zrozpaczonego robotnika do rozpoczęcia głodówki. Skandaliczna ta sprawa znalazła swój oddźwięk w prasie miejscowej.</u>
+ <u xml:id="u-41.15" who="#SLazarski">W tartaku państwowym w Gródku koło Białowieży przez widzi mi się kierownika tartaku, młodego, niedoświadczonego inżyniera, wypowiedziano przed dwoma tygodniami pracę 49 robotnicom, mającym za sobą po 8—10 lat pracy w tym tartaku. Zwolnienie to było niczym nieuzasadnione, ani redukcją, ani też innymi względami, czego dowodzi fakt, że kierownik tartaku na miejsce zwolnionych kobiet zaczął przyjmować okolicznych włościan. Bezpodstawne zwolnienie 49 kobiet wywołało słuszne rozgoryczenie, tak że dopiero pod groźbą strajku kierownik tartaku p. inż. Krzyżanowski anulował wypowiedzenie pracy 49 kobietom. Stawki wynagrodzeń dniówkowych i akordowych w różnych tartakach są niejednolite i istnieje duża ich rozpiętość. Wynagrodzenia dzienne po 2 złote lub 2,50 zł, jakie otrzymują robotnicy w tartakach, są przykładem rażącego wyzysku.</u>
+ <u xml:id="u-41.16" who="#SLazarski">Czas najwyższy, ażeby Naczelna Dyrekcja Lasów Państwowych, której ten stan rzeczy winien być znany, zmieniła go na lepsze i wprowadziła w tartakach jednolite umowy zbiorowe. Umowy zbiorowe mają zawierać spis obowiązków robotniczych i świadczeń za pracę, winny uzgadniać wszystko, co wypływa z ustawodawstwa pracy, a więc: określać czas pracy, warunki pracy, wynagrodzenia, stosowanie przepisów o higienie, bezpieczeństwie pracy, pracy kobiet i młodocianych, o ubezpieczeniu na wypadek choroby, nieszczęśliwych wypadków, jak również o urlopach i innych ubocznych świadczeniach w naturze, jak mieszkania, światło, opał. Tylko umowy zbiorowe usuną raz na zawsze gorszące zatargi, podrywające często autorytet Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-41.17" who="#SLazarski">I tu trzeba powiedzieć, że często traktowanie takie, jakie dotychczas bywa w tartakach państwowych, wprowadza i umacnia czynniki wywrotowe, które naprawdę wykorzystują niektóre wypadki.</u>
+ <u xml:id="u-41.18" who="#SLazarski">Tak samo nie dba się również należycie o warunki mieszkaniowe i sanitarne, zwłaszcza jeśli chodzi o załogi robotnicze zatrudnione w miejscowościach położonych zdała od większych osiedli. Stosunki pod tym względem najlepiej uwydatnia stan osiedla robotniczego przy jednym z tartaków. Wygląd tego osiedla urąga najprymitywniejszym wymaganiom higieny i potrzeb ludzkich. Zaszczurzone baraki, dziurawe i brudne, są siedliskiem gruźlicy i innych chorób zaraźliwych.</u>
+ <u xml:id="u-41.19" who="#SLazarski">Traktowanie robotnika przez poszczególnych funkcjonariuszów administracji leśnej w bardzo wielu wypadkach nie jest również właściwe. Bicie ludzi, bezpodstawne usuwanie z pracy i korzystanie z bezpłatnych posług wykonywanych przez funkcjonariuszów bywa na porządku dziennym. Są to stosunki iście pańszczyźniane.</u>
+ <u xml:id="u-41.20" who="#SLazarski">W ciągu roku 1936 były tam 4 wypadki pobicia ludzi i pozbawienia pracy przez nadleśniczego jedynie tylko dlatego, że w porę nie ustąpili mu z drogi, albo dlatego, że robotnik przez nieuwagę nie zdjął przed nim czapki. Ludność miejscowa znosi zazwyczaj cierpliwie tego rodzaju brutalny i opryskliwy sposób traktowania w obawie przed większymi jeszcze szykanami i zazwyczaj nie dochodzi swoich krzywd. Zależność bowiem od administracji leśnej bywa niekiedy tak duża, że wszelkie narażanie się któremuś z funkcjonariuszów grozi po prostu utratą jedynego źródła egzystencji.</u>
+ <u xml:id="u-41.21" who="#SLazarski">Te wszystkie sprawy, które poruszyłem, przemawiają za tym, ażeby jak najprędzej Dyrekcja Lasów Państwowych przystąpiła do zlikwidowania tego stanu rzeczy.</u>
+ <u xml:id="u-41.22" who="#SLazarski">Na zakończenie chcę tu powiedzieć jeszcze parę słów o niepodzielności gospodarstw wiejskich. Dużo mówi się o niepodzielności gospodarstw wiejskich i według mego zdania, jak i opinii całego rolnictwa jest to paląca konieczność. Dzisiaj wielki wysiłek włożyliśmy w pracę skomasowania naszej wsi. A jak to wygląda w rzeczywistości? Nie tak dawno miałem możność przyjechać do jednej wsi» która 6 lat temu była skomasowana, i widziałem jak 10-hektarowe gospodarstwa zostały już rozdzielone co najmniej na 4, czyli ojciec miał jeszcze 10 ha, a syn już tylko 2% ha. I tutaj jeżeli się mówi dużo obronności, to chcę się zapytać, w jakich właściwie warunkach dzisiaj ten rolnik, mając 2^1^/2 ha, daleko od miasta, nie będąc zorganizowanym, żyje? Czy jego dziecko może być należycie wychowane, czy może być należycie fizycznie rozwinięte, jeżeli dzisiaj żyje w tak ciężkich warunkach? Jeżeli wiemy, że dziś Polska potrzebuje dobrego żołnierza, a stare przysłowie mówi, że w mocnym ciele jest mocny duch, to musimy dążyć za wszelką cenę, ażeby raz położyć kres rozdrabnianiu gospodarstw wiejskich, bo tylko gospodarstwo opłacalne może dać Polsce zdrowego, mocnego żołnierza.</u>
+ <u xml:id="u-41.23" who="#SLazarski">Była jeszcze poruszana sprawa reformy rolnej. I dzisiaj, jeżeli chodzi o reformę rolną w południowo-wschodnich województwach, to nie tylko jest ona kwestią tamtejszego miejscowego społeczeństwa polskiego, ale obchodzi całe społeczeństwo polskie. Dlaczego obchodzi całe społeczeństwo polskie? Ten stan rzeczy, jaki tam był dotychczas, musi ulec zmianie. Bo nie ma w Polsce takiej wsi, jeżeli wziąć całe wieki wstecz, i taka wieś się nie znajdzie w województwach południowo wschodnich, żeby ktoś z pokoleń w dawnych latach do r. 1918, 1919, 1920 nie poległ w obronie wiary i naszej Ojczyzny w najazdach tatarskich i tureckich. Ta ziemia jest zbroczona krwią polską. I dlatego dzisiaj obchodzi całe społeczeństwo polskie, jak się odbywa reforma rolna w tych województwach, o których wspomniałem.</u>
+ <u xml:id="u-41.24" who="#SLazarski">Jeżeli przedstawiciele mniejszości ukraińskiej powiadają inaczej, ja chcę im tylko powiedzieć: niech każdy z przedstawicieli ludności ukraińskiej w każdej wsi zechce poszukać, to tam w każdej wsi na polach gdzieś znajdzie kości polskich bohaterów, które świadczą jako testament, że ta ziemia zawsze była od wiecznych czasów z Polską złączona i dziś przy reformie rolnej powinno się brać pod uwagę przede wszystkim ludność polską, bo ta ziemia nam się należy nie tylko z praw ludzkich, ale i boskich.</u>
+ <u xml:id="u-41.25" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Dębski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! To, że budżet Ministerstwa Rolnictwa przyszedł bezpośrednio, w znanych nam warunkach, po budżecie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, zapewne wszystkim nam utrudnia skoncentrowanie naszej uwagi na zagadnieniach, które są teraz przedmiotem obrad. Sądzę, że dzisiaj nikomu w Polsce nie wydaje się skuteczną metoda, by za pomocą dotychczasowych zarządzeń, programów i reform, które od początku niepodległego bytu Polski przez kolejne rządy były stosowane w sprawach rolnictwa, można zaradzić złu, które się czasami zmniejsza, czasami ujawnia w całej rozciągłości. P. Minister, którego z wielką uwagą wysłuchałem, ma rację, jeżeli stwierdza, że w tej dziedzinie jego resort ma możliwości ograniczone, jeżeli chodzi o sprostanie wszystkim potrzebom gospodarczym wsi. Pamiętamy dobrze, co w przeszłości przyczyniło się do tego, że to zło nie tak wybitnie się ujawniało; to właśnie — „eksport” ludzi, zamorski eksport chłopów. Przed wojną na przestrzeni kilkunastu lat wiemigrowało z Polski przeszło 3% miliona synów chłopskich, a więc przeszło 30Vo rocznego przyrostu wyjeżdżało z kraju i Polska z tego powodu nie tylko miała odciążenie na rynku pracy, ale co więcej — emigranci zasilali Polskę w obce dewizy. Nawet już w latach naszego bytu niepodległego, w latach 1923 — 1933 nasz bilans płatniczy trzymał się pieniędzmi, przysyłanymi właśnie przez emigrację. I stąd kształtowanie się wysokich cen ziemi, bo dolary to robiły. Przypływ tego pieniądza, który przychodził z zewnątrz, obecnie ustał. Jeszcze w pierwszych latach bytu niepodległego emigrowało 15% przyrostu ludności. Dzisiaj emigracja ustała, z wyjątkiem emigracji sezonowej do Prus i na Łotwę. W ostatnich latach rokrocznie gromadzimy wielkie zapasy energii ludzkiej, ludzi, którzy ciążą na wsi.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#SDebski">I tu p. Minister ma zupełną rację, że wszystkie zarządzenia, które obejmowałyby tylko zakres jego resortu, nie pomogą, jeżeli chodzi o przebudowę naszego życia gospodarczego na wsi; tu jest rzeczą konieczną nie tylko wydobycie wszystkich rozporządzalnych środków, które by rozwinęły nasz przemysł, ale i zdobycie nowych środków — chociaż niektóre dzisiaj mogą wydawać się nieosiągalne, że wspomnę tu chociażby zagadnienie surowcowo-kolonialne — które przyśpieszyć mogą przebudowę struktury społeczno-gospodarczej, przesunąć duże ilości ludzi ze wsi do przemysłu i handlu. To jest koniecznością. Jeżeli o tym wspominam, to nie dlatego, ażeby powtarzać opinie, które z tej trybuny ujawniano niejednokrotnie, ale dlatego, by stwierdzić, że problem przebudowy gospodarczej Polski musi być bardziej bezpośrednio związany ze wsią, zaś plan inwestycyjny, roboty publiczne i uprzemysławianie kraju muszą mieć ścisły związek z planem uporządkowania i uzdrowienia stosunków gospodarczych na wsi. Inaczej nigdy nie dojdzie do istotnej naprawy ustroju rolnego. Zgadzam się zupełnie z p. Ministrem, że nad sprawami tymi dyskutujemy dzisiaj bez nastawienia politycznego. Przed laty i inne elementy przenikały do podobnej dyskusji. Dzisiejsza dyskusja stała na wysokim poziomie i z jednego tylko punktu widzenia była prowadzona. Dawniej walczyliśmy nie tylko o przebudowę gospodarczą. Powiedzmy sobie otwarcie, że była to walka polityczna, walka bardzo ostra, walka, w której światopoglądy społeczno-polityczne ze sobą się ścierały. Z zadowoleniem trzeba stwierdzić, że to się zmieniło i jeżeli nawet są podnoszone zarzuty, przeprowadzana krytyka, to ma ona nic tylko zupełnie inny punkt wyjścia, ale dąży do znalezienia realizacji środków zaradczych, znajduje też wyraz we wnioskach innych, aniżeli w pierwszych latach walk o przebudowę naszego ustroju rolnego. Jakkolwiek wobec tego, co p. Minister mówił w odniesieniu do konieczności wykorzystania jak największej ilości energii ludzkiej na wsi, a więc stworzenia możliwie największej ilości warsztatów, nie miałbym zasadniczo ani tytułu, ani podstawy do krytyki, mogę jednak jedną rzecz przeciwstawić, to jest tę prawdę, że przebudowa ustroju rolnego musi stwarzać warsztaty nie tylko zdolne do produkcji, ale warsztaty, które dadzą Polsce przeważający typ zamożnego chłopa. I to jest ta trudność, z którą i Pan, Panic Ministrze, walczy, i która, choć się zaliczam w dalszym ciągu do szczerych zwolenników przebudowy ustroju rolnego — najwięcej zakłóca spokój i mojego sumienia. Bo jakiż jest rezultat dotychczasowej parcelacji? W dalszym ciągu mnożą się bardzo drobne warsztaty, na których coraz bardziej zaczyna ciążyć ilość ust, które pragną wyżywienia, i rąk, które zostają bez pracy. Warsztaty te de facto podlegają rozdrobnieniu. 1 to jest ta strona ujemna, która bez wątpienia musi powodować rozwagę i szukanie realnych środków, które by przy przebudowie ustroju rolnego pomogły — bo przecież warsztat rolny, ziemia, to nie jest zwykły warsztat — i pozwoliły osiągnąć to, czego oczekujemy od ziemi i ludzi, którzy z tej ziemi wyjdą. Polska musi i pod tym względem upodobnić się do zachodu. I dla Polski, podobnie jak dla Francji czy Niemiec, ziemia — warsztaty rolne — ma nie tylko żywić naród, ale odradzać i odmładzać wszystkie warstwy, nie wyłączając kierowniczych. Czyż nędzne gospodarstwo wychowa Polsce przyszłych lekarzy, inżynierów, pisarzy, kupców itd.? Musimy przeto tworzyć gospodarstwa silne i nadmiar ludności ze wsi umieszczać w przemyśle i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#SDebski">Było wiele okresów w początkach odbudowy Państwa Polskiego, kiedy rolnictwo musiało ponieść ofiary na rzecz odbudowy kraju. Dziś rolnictwo musi nadal składać ofiary i przyczyniać się do wzrostu siły i obronności naszego kraju. Ciągle powstają nowe potrzeby, wobec których problem opłacalności w gospodarstwie spada na drugi plan. Może jednak przyjdzie ta szczęśliwa chwila, w której i rolnictwo doczeka się rozwiązania całości problemu, co pozwoli na zwiększenie naszych sił i na odcinku życia wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#SDebski">Jestem pod wrażeniem jednej z najpiękniejszych książek, którą ostatnio przeczytałem, mianowicie książki Kisielewskiego — „Ziemia gromadzi prochy”. W książce tej, poświęconej zresztą innemu zupełnie tematowi, w przeglądzie tego, co się dokonało w Niemczech, i w bezstronnym o tym sądzie kapitalnie określona jest metoda pracy, która została tam zastosowana, wykazując, ile — „chłopskiego rozumu” przebija w rozstrzyganiu pewnych problemów społecznych, politycznych i gospodarczych. Nam też tego — „chłopskiego rozumu” koniecznie potrzeba w decyzjach naszych na tematy wiejskie.</u>
+ <u xml:id="u-43.4" who="#SDebski">W dzisiejszej dyskusji p. Minister z głębokim wzruszeniem mówił o tym, że każda złotówka, którą dopłaca do eksportu, jest dla niego ciężką stratą, wołałby te złotówki wprowadzić do intensyfikacji naszego życia gospodarczego. Bez wątpienia p. Minister ma rację, chcę jednak uspokoić sumienie p. Ministra i przypomnieć mu, ile złotówek dopłaca się do eksportu wyrobów przemysłowych. Nie znam takiej dziedziny eksportu przemysłowego, do której by się nie dopłacało. Te skromne złotówki, dopłacane do eksportu rolniczego, zostają w kraju, są zużytkowane przez rolnictwo, niechże więc nie będą wyrzutem sumienia dla Pana Ministra, jakkolwiek i my pragniemy, aby nie na tej drodze następowało wyrównanie cen, by wszyscy rolnicy, więksi, średni i drobni nie opierali się tylko na produkcji żyta. Ale według cen tego żyta, jak widzimy w przeszłości, w ciągu 20 kilku lat ciągle się kształtują ceny innych zbóż i układa się budżet nie tylko średniego, ale i drobnego rolnika. Czy droga monopolu jest właściwa — nie mamy odpowiedzi. Na ten temat była dyskusja. Dziwnie się pod tym względem opinia nasza rozdzieliła. Znam głosy przedstawicieli drobnego rolnictwa, którzy się entuzjazmowali tą myślą. Znam głosy sfer kupieckich, które również wypowiadają się za tym projektem. Słyszę głosy zupełnie przeciwne, głosy obawy i lęku przed nowym etatyzmem, przed tym, że nie mamy zupełnie przygotowanego aparatu. P. senator Barcikowski wspominał dziś, że konsekwencją monopolu będzie ucieczka od produkcji innych wytworów rolniczych. Zapewne, to wszystko są rzeczy poważne. Ale sam problem, zdaniem moim, jest wart przestudiowania i jest rzeczą konieczną znalezienie środków, które by zapewniły stałość kalkulacji i możliwość oparcia na niej produkcji, której podstawowym artykułem będzie jednak żyto, mimo — z dużym uznaniem to podkreślam— obecnego nastawienia na produkty uszlachetnione, które na rynku wewnętrznym i zewnętrznym będą miały oczywiście większą wartość.</u>
+ <u xml:id="u-43.5" who="#SDebski">Po tych paru uwagach w odniesieniu do problemów, które tu były omawiane, chciałbym jeszcze na zakończenie poświęcić trochę uwagi i innym zagadnieniom, ponieważ dyskusja i te tematy objęła, jakkolwiek nie są one związane ściśle z resortem Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-43.6" who="#SDebski">Zarówno w przemówieniach krytycznych, jak i w przemówieniach, które podkreślały jasne barwy w życiu naszej wsi — a bez wątpienia one istnieją — mówiono o wartości chłopa polskiego. Przy tych środkach, jakimi rozporządzaliśmy, przeprowadzając osadnictwo — tylko chłop polski, jak było to stwierdzone, mógł osiągnąć wybitne rezultaty gospodarcze. Z moich wspomnień widzę, jak chłop polski zagospodarowywał ziemie często leżące odłogiem. Zaczynał od tego, że mieszkał w ziemiankach na ziemiach nadbużańskich, a budował przede wszystkim oborę i stajnię, a dopiero później chałupę. To właśnie była typowa kolonizacja polska.</u>
+ <u xml:id="u-43.7" who="#SDebski">Słusznie podkreślono, że mamy takie wartości i talenty kolonizacyjne, jakich nie posiada żaden naród, jeśli chodzi o zdolności zagospodarowania się — przy najgorszych warunkach i minimalnych środkach. Były tu podkreślone te jasne strony pracy naszych rolników. Było jednakże wspomniane, w pięknym zresztą przemówieniu s. Malskiego, o tym, że wieś nasza w pierwszym okresie zbyt wiele uwagi poświęciła tylko zagadnieniom politycznym, że więcej było dążeń i pragnień odgrywania politycznej roli w życiu Państwa i wpływania na bieg spraw państwowych, aniżeli troski o zagospodarowanie i podniesienie życia kulturalnego na wsi. Nie kwestionuję tego zarzutu, uważam jednak, że w dzisiejszych czasach świadomość polityczna chłopa polskiego jest wielkim kapitałem. Właśnie to jest nasza wyższość, że nie mamy na wsi ludzi myślących tylko o swoich materialnych potrzebach. Chłop polski nie jest na pewno takim jak chłop czeski, minio że chłop czeski pod względem materialnej cywilizacji i gospodarczej siły mógłby się poszczycić większymi wynikami. Wspominam o tym dlatego, że zbyt narzekamy na rozpolitykowanie i zainteresowanie się sprawami publicznymi, że zbyt surowo oceniamy ambicje chłopów wpływania na nasze życie. W dzisiejszych warunkach życia międzynarodowego jest siłą Polski, że najszersze warstwy nie są obojętne na to, co się dzieje wokoło nich, i nie cenią tylko interesów materialnych. Te wartości trzeba uznać, ocenić i odpowiednio wyzyskać.</u>
+ <u xml:id="u-43.8" who="#SDebski">Jest jedna dziedzina, która wydaje mi się bezsporną w sprawach czysto gospodarczych, która na Komisji Budżetowej w przemówieniach p. Ministra i w przemówieniach moich kolegów była bardzo często omawiana, jest to zagadnienie intensyfikacji naszej gospodarki rolnej. Jak Panom wiadomo, Polska przeludniona, organizująca swój przemysł, szuka dostępu do surowców, szuka terenów emigracyjnych. Na forum zewnętrznym spotykamy się często z zarzutem, że nie umiemy wykorzystać warunków rolnych, bo nasza produkcja jest małą. Łatwo jest mówić o tym Holendrowi, Francuzowi, gdy posiadają oni kapitały na inwestycje rolne, kapitały osiągnięte z handlu kolonialnego, olbrzymie kapitały, które im pozwalają intensyfikować rolnictwo. Ci, którzy posiadają olbrzymie tereny kolonialne, a z nich czerpią wielkie zyski, mogą z łatwością we własnym kraju podnosić produkcję rolną. Ale w każdym razie w tym zarzucie jest część prawdy. Toć przecież na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat ilość wyprodukowanego żyta z morgi czy z hektara nie tylko się nie podnosi, ale spada, ilość pszenicy od kilkunastu lat utrzymuje się na jednym poziomie, a przecież liczba mieszkańców w Polsce powiększyła się o 7 milionów. Poszliśmy równocześnie w kierunku rozwoju produkcji hodowlanej, a więc więcej żyta spożywamy sami i więcej na pewno spożywamy co dla celów hodowlanych, a mimo to statystyki nasze twierdzą, że w produkcji naszej albo utrzymujemy się na jednym poziomie, albo nawet, jeśli chodzi o żyto, spadamy. Coś tu jest nie w porządku. Albo cyfry zawodzą, albo w istocie z produkcją naszą jest źle.</u>
+ <u xml:id="u-43.9" who="#SDebski">Przypuszczam jednak, że te cyfry nie są dokładne, bo sama logika mówi, że tak chyba nie jest. Wzrosła przecież ilość morgów obsianych żytem lub pszenicą, więc produkcja musi być większa. O rozwój tej produkcji we wszystkich kierunkach trzeba jednak dbać. Twierdzę, że można by np. obniżyć nasze wydatki na zagraniczne surowce konsumcyjne przez odpowiednią politykę i dostarczenie środków przez Ministerstwo Rolnictwa na to, ażebyśmy we własnym kraju mieli surowce nie tylko przemysłowe, ale i konsumcyjne. Konieczny jest wysiłek, ażeby przestawić naszą produkcję coraz więcej na te artykuły, za które płacimy duże miliony w obcych dewizach, a z drugiej strony, ażeby starać się dostać za wywożone polskie artykuły rolnicze nie pomarańcze, ale to, co jest koniecznie potrzebne. Surowce konsumcyjne ciążą na naszym budżecie i nie pozwalają nam rozwinąć i ułatwić produkcji rolnej, chociażby w dziedzinie owocowej.</u>
+ <u xml:id="u-43.10" who="#SDebski">Na tych paru uwagach kończę, wobec zapowiedzi, że będziemy mieli okazję przy zagadnieniu oddłużenia rolnictwa powrócić do spraw wsi polskiej.</u>
+ <u xml:id="u-43.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma ś. Przedpełski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#SPrzedpelski">Jedną z wytycznych polityki gospodarczej każdego z państw jest zabezpieczenie się we wszystkie surowce i towary, jakie są potrzebne gospodarstwu narodowemu w stanie pokoju, a tym bardziej na wypadek wojny.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#SPrzedpelski">Wydawało by się, że produkcja rolna jest tak wielka, że na tym odcinku jesteśmy zabezpieczeni, boć przecież w 1938 roku wywieźliśmy za pół miliarda złotych produktów rolniczych. Twierdzę jednak, że cały ten eksport rolniczy to jest eksport tych produktów, które są odjęte od ust 25 milionów — czy jak chce p. s. Klamer — 20 milionów ludności rolniczej, która nie dojada, boć to wypada przecież po 25 zł rocznie na jednego mieszkańca wsi. Jeżelibyśmy chcieli tylko jednym z produktów starać się odżywić ludność wiejską w jednej trzeciej na przykład tego, jak odżywiane jest wojsko — w wojsku porcja roczna na żołnierza wypada 100 kg, więc gdybyśmy chcieli dojść do 30 k<na rolnika, kiedy dziś to spożycie jest 3 kg, a więc 27 kg po 1 zł, to jest 27 zł — to w ten sposób wewnętrznie rozprawilibyśmy się z całym eksportem rolniczym Polski. Poruszyłem tylko jeden odcinek i to nie w całości, bo Wysoka Izba doskonale wie, że każdy z nas spożywa na pewno przynajmniej rację wojskową. Dlatego też musimy sobie doskonale zdać sprawę, że w wypadku ogólnej poprawy sytuacji, czego wszyscy pragniemy, momentalnie zjedlibyśmy całą nadwyżkę zbożową. Nie mówię, jakbyśmy wyglądali na wypadek wojny. Z tego trzeba też wyciągnąć odpowiednie konsekwencje. Należy już dzisiaj pomimo to, że warsztaty rolne są nieopłacalne, zdążać do powiększania produkcji, do jak największej intensyfikacji. Tylko w ten sposób można się ratować od groźby ubytku wywozu względnie od groźby braku produktów rolnych, których Polska jako kraj rolniczy powinna mieć zawsze, jeżeli nie w nadmiarze, to przynajmniej pod dostatkiem.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#SPrzedpelski">Ministerstwo Rolnictwa przejęło w ubiegłym roku od Ministerstwa opraw Wewnętrznych dział aprowizacji. Uważam, że na tym zatrzymać się nie powinniśmy. Polska jako kraj rolniczy powinna coraz bardziej wchodzić we wszystkie gałęzie gospodarstwa, a szczególnie rolnictwo powinno załatwiać od początku do końca swoje własne problemy. Dlatego szereg gałęzi rolniczych domaga się, żeby od produkcji aż do zbytu były pod opieką jednego i tego samego ministerstwa — Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#SPrzedpelski">Poruszę kilka zagadnień, na przykład zagadnienie mleczarstwa. Rolnik wyprodukuje mleko przywiezie je do miasta i tam wpływ całych zabiegów produkcyjnych, zależnych od jakości towarów, się kończy, gdyż to wszystko idzie do jednej wielkiej mleczami, gdzie się wszystko traktuje jednakowo. Towar ten przychodzi za 12 gr, jest sprzedawany po 25 gr, producent dostaje 12 gr, pośrednik dostaje 12 albo więcej. Jest tak, że odbywa się nawet w tych mleczarniach pasteryzacja, która nie jest konieczna, bo szereg krajów o wysoko postawionym mleczarstwie, jak Ameryka, nie przeprowadza pasteryzacji, bo pasteryzacja jest niczym innym, jak oczyszczeniem tego, co się zabrudziło. Dlatego też, by na tym odcinku była polityka jednolita, by rolnictwo we wszystkich dziedzinach zależne było od jednego ministerstwa — Ministerstwa Rolnictwa, trzeba, by wykonywanie wszystkich ustaw mleczarskich było skoncentrowane w Ministerstwie Rolnictwa, aby kontrolę nad mleczarstwem miało tylko to Ministerstwo.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#SPrzedpelski">Teraz przejdę do innego działu, do gorzelnictwa, które jest prawie że w całości pod opieką Ministerstwa Skarbu. Musi być ono pod opieką tego Ministerstwa ze względu na akcyzę, jednak z punktu widzenia polityki gospodarczej powinno należeć do Ministerstwa Rolnictwa. Sytuacja się stworzyła taka, że rolnik, który wyprodukuje spirytus dla celów technicznych, napędowych, sprzedaje go firmom naftowym po 30 gr, ale ten sam rolnik nie może tego spirytusu za tę cenę użyć we własnym warsztacie, jak to może robić przemysłowiec, który kupił od niego; rolnik musi pojechać do przemysłowca i u niego nabyć spirytus i zapłacić po 58 gr za litr. Nie mówię już o tym, żeby rolnik miał prawo użyć go do samochodu osobowego, ale do traktora.</u>
+ <u xml:id="u-45.5" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ <u xml:id="u-45.6" who="#SPrzedpelski">Sytuacja w gorzelnictwie jest jeszcze bardziej skomplikowana przez to, że nie ma nad nim odpowiedniej opieki. Pogląd na sprawę sprzed lat 15 ogromnie się zmienił — poszło to wszystko naprzód i dzisiaj już nie ma co wracać do tych specjalnych metod, do specjalnych fabryk takiego czy innego spirytusu, rektyfikowanego czy bezwodnego, bo dzisiaj 90% zapotrzebowania mogłoby być pokryte tym spirytusem, który się bezpośrednio otrzymuje z gorzelni rolniczych. I dlatego też należy na to zwrócić specjalną uwagę, żeby spirytus, za który rolnik otrzymuje 30 groszy, nie ponosił kosztów przywozu od 5 do 10 gr, jak również kosztów skażania itp., które o 40 — 60% podrażają jego cenę początkową.</u>
+ <u xml:id="u-45.7" who="#SPrzedpelski">Jeżeli chodzi o zagadnienie mięsne, to stosunek do zagadnienia mięsnego w Polsce dziś musi być zupełnie inny, niż przed laty 10. Z chwilą, kiedy eksport mięsny stanowił stosunkowo mały procent spożycia wewnętrznego, nie był wyspecjalizowany. Produkcja mięsa była podzielona na fabryki eksportowe i na fabryki wewnętrzne. Dziś, kiedy coraz bardziej eksport mięsny się rozwija, należy dążyć do tego, ażeby wszystkie fabryki miały zadanie wspólne eksportowo-wewnętrzne i my jako gospodarze powinniśmy tak plan gospodarki mięsnej układać, ażeby na eksport wyrabiać zawsze to, co najbardziej jest pożądane, sami zaś spożywać to, co na eksport w danym wypadku nie idzie, to znaczy odpadki, które nie są złe. Odpadkami w pewnym roku może być polędwica, w innym roku szynka lub słonina itd., gdyż pogląd na odpadki w różnych krajach i w różnych latach jest zupełnie inny. Podczas gdy u nas podstawowym produktem z powodu biedy jest słonina, w Ameryce słonina jest odpadkiem mięsnym.</u>
+ <u xml:id="u-45.8" who="#SPrzedpelski">Dlatego też należało by zdaniem moim skasować zupełnie ubój trzody chlewnej w miastach większych dla celów czysto wewnętrznych, a kierować na prowincję, do miast natomiast odsyłać części zwierząt, które na eksport nie poszły. Najtańsze części byłyby spożywane przez najbiedniejszą ludność na wsi, części pożądane poszłyby na eksport, a części średnie pozostałyby dla spożywców miejskich. Takich przykładów dużo można by wyliczyć we wszystkich działach gospodarki rolniczej.</u>
+ <u xml:id="u-45.9" who="#SPrzedpelski">Jeszcze jeden moment, zupełnie oderwany chciałbym poruszyć — sprawę elektryfikacji wsi. Elektryfikacja wsi zupełnie nie ma żadnego posłuchu wśród tych, którzy tą elektryfikacją dysponują. Wprawdzie mamy przedstawicieli związku w komitecie energetycznym, który jest przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, ale tam jak się poruszy kwestię elektryfikacji wsi, to się słyszy, że przecież na wsi jest taka bieda, a jeszcze wieś chce elektryfikacji. Elektryfikacji na wsi nie będzie nigdy, jeżeli podejście do odbiorcy wiejskiego będzie takie same, jak do odbiorcy miejskiego. Bo trudno jest zaproponować mieszkańcom wsi, która ma 100 mieszkańców, pobudowanie transformatora za 50.000 zł, jak się proponuje miastu, które ma 50.000 ludności, bo w jednym wypadku przypadnie złotówka na głowę mieszkańca, a w drugim 500 zł. W tym wypadku należy postępować tak samo jak przy budowie kolei. Jak się budowało kolej Warszawa — Kraków, utworzyło się przystanki między końcowymi stacjami Warszawą i Krakowem, bo jeżeliby nie było przystanków pomiędzy wielkimi miastami, to by się kolej nie opłacała. Tak samo, jeżeli się buduje sieć elektryczną, należy porobić przystanki elektryczne, transformatory i dopiero od tych transformatorów rolnictwo powinno opłacać normalną komunikację wewnętrzną.</u>
+ <u xml:id="u-45.10" who="#SPrzedpelski">Takich zagadnień jest szereg. Nie chciałbym z powodu późnego czasu już ich tutaj poruszać, chciałbym tylko zwrócić uwagę na to, że i na rynek wewnętrzny muszą oddziaływać coraz szerzej wpływy rolnicze, a więc czy to organizacji rolniczych, czy Ministerstwa Rolnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-45.11" who="#SPrzedpelski">Jeden z Panów Senatorów wczoraj, zdaje mi się, domagał się zamiany bawełny na len albo na konopie. Ja bym przynajmniej chciał, żeby w okresie przejściowym, w którym się bawełnę sprowadza, choć ten kraj, z którego się sprowadza, można było pozyskać dla naszego eksportu. Dziś, jeżeli weźmiemy rynek amerykański, na który eksportujemy produkty mięsne bez dopłaty za 50 milionów zł, to bawełna idzie stamtąd drugą stroną i jesteśmy w przede dniu tego, że grozi nam wprowadzenie przez Amerykę cła na produkty mięsne i nie mamy absolutnie żadnego...</u>
+ <u xml:id="u-45.12" who="#komentarz">(Marszałek sygnalizuje czerwonym światłem, że czas przemówienia upłynął.)</u>
+ <u xml:id="u-45.13" who="#SPrzedpelski">Nie jest tak źle, są i różowe chwile w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-45.14" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
+ <u xml:id="u-45.15" who="#SPrzedpelski">Już kończę, Panie Marszałku. Więc zdawało by się — już nie mówię o transakcjach wiązanych, kompensacyjnych — że można to dać jako argument tym, którzy pracują, mają styczność z senatem amerykańskim, że to nie jest tylko eksport z Polski, bo Polska bierze od Ameryki bawełnę za dużo wyższą sumę.</u>
+ <u xml:id="u-45.16" who="#SPrzedpelski">Jednym z podstawowych działów polityki eksportowej jest gospodarka premiowa. W idealnym świecie można by było sobie życzyć, aby eksport odbywał się bez premii. Z chwilą jednak, kiedy on się odbywa z premiami, to trzeba tymi premiami nadzwyczaj ostrożnie gospodarować, to znaczy, ażeby za pewną sumę premii, jakie gospodarstwo narodowe polskie ma do dyspozycji, przywieść jak najwięcej walut, zrobić jak najwięcej pożądanym eksport. Te premie dzielą się na premie przemysłowe i rolnicze. Kontrola premij rolniczych jest łatwiejsza aniżeli przemysłowych. Dlaczego? Bo każdy przemysłowiec wie, co to jest żyto, co to jest jęczmień, co to jest świnią, ale nie wszyscy znają produkty przemysłowe eksportowe. I do tego dochodzi, że gdy jest posiedzenie premiowe, to ten rolnik głosuje nie na towary, ale na ludzi, głosuje za tymi premiami zależnie od tego, jakie zaufanie ma do człowieka, który to wnosi. Ja sam byłem w takim położeniu, że właśnie głosowałem na ludzi i zatrzymałem premie, które były niepożądane, bo nie wszystkie produkty przemysłowe są mi znane, chociaż z przemysłem miałem dużo do czynienia.</u>
+ <u xml:id="u-45.17" who="#SPrzedpelski">Przechodzę do premij ściśle rolniczych. Jednym z eksportów, który nie pracuje wcale na premiach, który zrobił w r. 1938 obrotu przeszło 200.000.000 zł, jest eksport produkcji hodowlanej. Żebyśmy mieli zawsze jasny obraz tego, jaki jest stan eksportu, prosiłbym Pana Ministra, żeby wszystkie tablice eksportowe, zarówno rolnicze jak i przemysłowe nie były tablicami z premiami, ale by to były tablice bez dopłat. Dla przykładu powiedzmy, że żyta wywozimy za 50 milionów zł. Tu na każdym metrze jest 9 zł premii, a 4 zł ceny za zboże. W porównaniu z tym inny wywóz, który ma cyfry globalne 2 razy mniejsze, w sumie jest bardziej pożądany, aniżeli ten zbożowy. Dlatego też jasny obraz będziemy mieli wtedy, kiedy wszystkie tablice eksportowe będą przedstawiały eksport bez premii.</u>
+ <u xml:id="u-45.18" who="#SPrzedpelski">Ze względu na spóźnioną porę nie będę rozwijał swego przemówienia. Chciałbym tylko jeszcze poruszyć tę sprawę, aby nie zwlekając — nie od jutra, a od dzisiaj — rozpocząć intensyfikację gospodarstw rolnych, pomimo że warsztaty rolne są nieopłacalne. Jeżeli mamy tę intensyfikację rozpocząć, to skutkami nie możemy obciążać samego Ministra Rolnictwa, ale musimy obciążyć cały Rząd i całe Państwo.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#SKaminski">Wysoka Izbo! Zdaję sobie</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#SKaminski">sprawę z tego przeciążenia, a następnie z tej sytuacji, że dzisiaj obradujemy w specjalnej atmosferze i dlatego ograniczę się do najbardziej ogólnych uwag.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#SKaminski">Nie mogę się zgodzić z p. senatorem Stolarskim, że tym centralnym zagadnieniem, którym się przede wszystkim rolnictwo musi zająć, jest zagadnienie organizacji rolnictwa. Proszę Panów, nikt nigdy nie stworzył idealnej organizacji. Zawsze o organizacji decydowali ludzie i nawet w złej organizacji odpowiedni ludzie byli czynnikiem, którzy organizację dobrze prowadzili, a przy jak najlepszych nawet formach organizacyjnych nieodpowiedni ludzie nie po trafią treści odpowiedniej wlać w organizację samą. I dlatego w moim przekonaniu nie to jest najważniejszym problemem, którym się rolnictwo polskie powinno zajmować i o który powinniśmy sobie rozbijać głowy. Nie osiągniemy — nie ma żadnej wątpliwości — powszechności pracy w rolnictwie. Ta powszechność pracy będzie miała zawsze swoje ograniczenia i rzeczywiście jest to zagadnienie jedynie odpowiedniego raczej naśladowania pracy najrozmaitszych grup w rolnictwie, które oczywiście daj Boże, ażeby mogły być możliwie upowszechnione.</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#SKaminski">Myślę również, że pewne zagadnienia przejaskrawił także p. senator Morawski. Czyż naprawdę 50 milionów nowego kredytu, nawet na dogodnych warunkach rozprowadzonego, może być tym czynnikiem, który może być równoważony przez to, że przeszło 3 miliony ha ziemi od początku istnienia Państwa Polskiego bądź przez proces parcelacyjny, bądź przez likwidację serwitutów przeszło z rąk większej do rąk mniejszej własności ziemskiej? Czyż te 50 milionów iłowego kredytu zrównoważy to, że jednak przeszło 760.000 ludzi dotknął proces przebudowy ustroju rolnego przy 3^1^/2 do 4 milionów gospodarstw w ogóle w Polsce? Czy można zamykać oczy na to, że dzisiaj zagadnienie przebudowy ustroju rolnego o nie tylko zagadnienie procesu parcelacyjnego w odpowiednich warunkach prowadzonego, ale że to jest dziś odpowiednie postawienie warsztatu pracy w rolnictwie w ogóle? My nie możemy w Polsce, chociaż byśmy na 100% przekreślili zagadnienie reformy rolnej, pomyśleć sobie dalszej gospodarki przy drobnych gospodarstwach sznurowych w kilkunastu nieraz sznurach. To jest proces, który musi mieć miejsce. Na to muszą się znaleźć środki. Oczywiście upełnorolnienie przy procesie parcelacji jest czynnikiem nieodzownym. Dlatego też nie sądzę, żeby można było uznać, że jest to zagadnienie drugorzędne, a przy tym zagadnienie, w którym można pomijać elementy o charakterze socjalnym. My byśmy chcieli, żeby proces przebudowy ustroju rolnego sprowadzić jedynie i wyłącznie na drogę zabiegu gospodarczego. Ale to w Polsce jest niestety niemożliwe. Proces ten musi załatwiać również szereg zagadnień socjalnych.</u>
+ <u xml:id="u-47.4" who="#SKaminski">Muszę także powiedzieć, że zagadnienie o niepodzielności gospodarstw jest czynnikiem, który wszyscy chcielibyśmy osiągnąć. Nie sądzę, żeby można było go osiągnąć czy przyśpieszyć przy pomocy zabiegów jedynie formalno-prawnych. Jest to zagadnienie przede wszystkim o charakterze finansowym. I niezależnie od tego, co widział senator Łazarski, jadać do takiej czy innej wsi, że gospodarstwa powstałe z przebudowy ustroju znów się po kilku latach podzieliły, to my nie jesteśmy finansowo dostatecznie uzbrojeni, by w sposób dostateczny móc wpłynąć na zahamowanie takiego procesu. I żadna ustawa, leks Bartczak czy inna nie załatwi tej sprawy, póki Polska nie zdobędzie się na duży wysiłek finansowy, żeby i to załatwić. Więc jest to zagadnienie przede wszystkim o charakterze finansowym, a nie o charakterze formalno-prawnym. Nie sądzę, żebyśmy chcieli i mogli ograniczyć to zagadnienie tylko do zagadnienia prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-47.5" who="#SKaminski">Do tych słów, które tutaj padły w stosunku do p. s. Hasbacha, chciałbym dodać z mojej strony, że nie można pozwolić na to, żebyśmy w Wysokim Senacie wysłuchiwali tego rodzaju podniesionym tonem wypowiedzianych uwag. Myślę poza tym i sądzę, że nie byłoby tych uwag, gdyby Polska w swoim czasie była w stosunku do Niemiec zastosowała te metody, jakie niektóre kraje północne w stosunku do nich zastosowały, całkowicie ich wywłaszczając w swoim czasie z majątków i rozparcelowując te majątki wśród odpowiedniej ilości drobnej własności pochodzącej z danych narodów. Sądzę, że mamy prawo i będziemy w oparciu o ustawy polskie przeprowadzać reformę rolną i nikt nam nie jest w stanie przeszkodzić w załatwieniu te^ ^sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-47.6" who="#SKaminski">Wysoki Senacie! Następnie chciałbym zwrócić uwagę na to, że być może, w niektórych pojedynczych wypadkach miały miejsce jakieś wystąpienia niewłaściwe w stosunku do zagadnień religijnych, bądź na terenie młodzieżowym, bądź na terenie uniwersytetów wiejskich. Zawsze się spotykamy w tej dziedzinie z niesłychanym uogólnianiem. Niejednokrotnie już prosiłem, by ten kto w Wysokiej Izbie podnosi taki zarzut, mówił gdzie, kto i jak. Wtedy będzie wiadomo, czy to jest zagadnienie powszechne, czy jedynie wypadek sporadyczny. Chciałbym się posłużyć inną metodą. Sam jestem człowiekiem, który jest odpowiedzialny za uniwersytet w Prudziszczu, prowadzony przez Związek Osadników. Oto przyjechał słynny na całą Polskę ks. Grams i tuż obok uniwersytetu zaczął wygłaszać mowę przeciwko uniwersytetowi. Powiedziano mu: Proszę księdza, tutaj jest obok uniwersytet, może ksiądz pozwoli zobaczyć. Ale nie chciał zobaczyć. Młodzież mu wtedy zaśpiewała: — „Trzeba z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe, a nie w uwiędłych laurów liść z uporem stroić głowę.^1^To była jedyna odpowiedź tej młodzieży, która jest bardzo religijna i która praktyki religijne stosuje co dzień. Jest czasami bardzo źle. Słyszałem to od kierownika uniwersytetu, który podlega bardzo poważnym zastrzeżeniom, od p. Solarza w Gaci, że kiedy młodzież z uniwersytetu udała się na nabożeństwo do kościoła, to tam się spotkała z ambony z wielkimi napaściami w stosunku do uniwersytetu i do niej samej. W takich wypadkach koniecznym jest właściwe podejście do tej młodzieży, która być może, jest przez kogoś źle wychowywana, podejście takie, o jakim mówił tutaj ks. Machaj, że nie trzeba jednak z góry przesądzać, że to jest młodzież niereligijna. Na pewno nie jest niereligijna, jeżeli będąc w uniwersytecie w Gaci idzie do kościoła, a jeżeli się w kościele spotka z napaścią, nie dziw, że taka napaść pozostawia oddźwięk w duszach młodzieży. Trzeba zachować wzajemnie odpowiedni umiar i podnieść religijność, wtedy będą stosunki i metody właściwe.</u>
+ <u xml:id="u-47.7" who="#SKaminski">Muszę jeszcze zwrócić uwagę na słowa, które tutaj wypowiedział s. Śląski. Nie będę na wszystko odpowiadał, zrobił to p. Minister, ale pragnę zwrócić uwagę na specjalny sposób podejścia do rzeczy. W tej chwili p. Ministra Rolnictwa chce się zrobić odpowiedzialnym za wszystkie nieszczęścia w rolnictwie. W moim przekonaniu żaden w Polsce Minister Rolnictwa nie będzie w stanie ponieść 100% odpowiedzialności za szereg niedomogów, które rolnictwo polskie posiada i przez długie lata posiadać jeszcze będzie. Mieliśmy niesłychanie trudną pozycję w Polsce, która polegała na tym, że nie doceniały rządy polskie znaczenia i pracy wśród rolnictwa, że nie budowały na uświadomionym chłopie — rolniku mocnej pozycji Państwa. Dlatego dzisiaj my pod tym względem posiadamy duże zaniedbania; rządy weszły już na drogę stosunku deklaratywnego, bardzo pozytywnego do wsi, ale załatwianie konkretnych' spraw rolnictwa następowało zawsze w sposób zupełnie niewłaściwy i niedostateczny. Nasza dzisiejsza pozycja musi być więc tego rodzaju: musimy mieć wspólny front, wszyscy rolnicy wspólnie z Ministrem Rolnictwa, ażeby w Polsce odbudować pozycję rolnictwa w stosunku do rządów wszystkich, które nie ze złej woli, ale wskutek przyzwyczajenia utartymi torami będą chciały w dalszym ciągu, deklarując jedynie piękne słowa, załatwiać sprawy rolnictwa, a nie tak, jakby powinny być załatwione Pozycja rolnictwa w Polsce musi być mocna nic w stosunku do Ministra Rolnictwa, ale we wspólnym froncie do całego Rządu. W rozgrywce interesów, która się odbywa między rolnictwem a, powiedzmy, przemysłem skartelizowanym czy niektórymi monopolami, które mają specjalne wpływy na życie państwowe, my zdecydowanie chwaląc jedne, które akurat prowadzą politykę gospodarczą przeciwko rolnictwu, a uderzając Ministra Rolnictwa, nie sądzę, abyśmy w ten sposób specjalnie pozycję rolnictwa poparli. Dlatego myślę, że to chyba był jedynie osobisty stosunek do p. Ministra Rolnictwa. Ale gdyby się na ten stosunek spojrzeć z punktu widzenia interesów ogólno rolniczych, to ten stosunek w moim przekonaniu nie znajduje uzasadnienia.</u>
+ <u xml:id="u-47.8" who="#SKaminski">Chciałbym także zwrócić uwagę i na momenty, które był łaskaw poruszyć p. senator Dębski. Mianowicie uważa on, że jest niedobrze, że. w Polsce mamy dziś tak daleko posunięte zagęszczenie, że podniesienie gospodarcze naszej ludności rolniczej jest bardzo trudne i nie może być zrealizowane, że przez zatkanie emigracji zagranicznej znajdujemy się pod tym względem w bardzo trudnej sytuacji — i dalej, że nie chcemy tracić żywych sił naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-47.9" who="#SKaminski">Ale ja chcę zwrócić uwagę na inny może pocieszający pod tym względem objaw. Wszystkie te narody, które urządzają sobie dziedziczne osady, które urządzają sobie bogate gospodarstwa chłopskie, zwykle zaczynają w bardzo krótkim przeciągu czasu cierpieć na zmniejszenie się przyrostu naturalnego ludności. U nas w Polsce w tej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej, w jakiej się znajdujemy, przyrost naturalny ma niezmiernie ważne znaczenie, zwłaszcza w czasach obecnych. Dlatego ja, pomimo że zdaję sobie sprawę, że to, co mówię, nie jest może przyjemnym objawem i stwierdzeniem w stosunku do ogólnego położenia drobnego rolnictwa, które stanowi ogromną większość, to jednak powiem, że w całości podniosłoby to Państwu Polskiemu potencjał ludnościowy i w ten sposób podniosło nasz potencjał w stosunkach międzynarodowych i w pozycji naszego Państwa na terenie międzynarodowym. Myślę o tym objawie pocieszającym, zwłaszcza w tych czasach, kiedy widzimy naokoło rozgrywki, kiedy wyposażone od stóp do głów narody i państwa nie potrafią obronie swojej pozycji w świecie, że Polska, która umiała zdać egzamin w walce bez broni z przeważającą siłą wroga, dzisiaj — znajdując w chłopie i rolnictwie podstawę i mocne oparcie, tym bardziej będzie umiała ten egzamin złożyć.</u>
+ <u xml:id="u-47.10" who="#SKaminski">Powinniśmy z tych Wysokich Izb dać impuls do tych prac, żeby świadczył o tym, że polskie rolnictwo w tych czasach, które będą ciężkie, będzie umiało zdać chlubnie i godnie egzamin.</u>
+ <u xml:id="u-47.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#Marszalek">Rozprawa jest zakończona. Porządek dzienny wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro, to jest we czwartek, o godzinie 10 rano.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#Marszalek">Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częścią 14 (A i B) — Ministerstwo Opieki Społecznej łącznie z Funduszem Pracy oraz sprawozdanie senackiej Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1940 r.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 21, min. 35.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..7c6f4bd
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/header.xml
@@ -0,0 +1,100 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00012-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>12 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>12 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">12</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-16</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski" role="speaker">
+ <persName>Minister Opieki Społecznej p. Zyndram- Kościałkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacyMarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFichna" role="speaker">
+ <persName>S. Fichna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SJakubowski" role="speaker">
+ <persName>S. Jakubowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksBlizinski" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Bliziński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMalski" role="speaker">
+ <persName>S. Malski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMilewicz" role="speaker">
+ <persName>S. Milewicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMilaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miłaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPaczesniak" role="speaker">
+ <persName>S. Pacześniak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRadziwill" role="speaker">
+ <persName>S. Radziwiłł</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
+ <persName>S. Skoczylas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStarzynski" role="speaker">
+ <persName>S. Starzyński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SStryjenski" role="speaker">
+ <persName>S. Stryjeński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSujkowska" role="speaker">
+ <persName>S. Sujkowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzelagowska" role="speaker">
+ <persName>S. Szelągowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..23c9f33
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00012-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,426 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 12 posiedzenia w dniu 16 marca 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Komunikacji Juliusz Ulrych, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski i Michał Wierusz Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">Rose,</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński i Eugeniusz Piestrzyński, w Ministerstwie Poczt i Telegrafów Tadeusz Argasiński.*</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 3.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Malickiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Malicki.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Protokół 10 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 11 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwił swoją nieobecność na 11 posiedzeniu Senatu s. Koc.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939 40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 14 Ministerstwo Opieki Społecznej — grupa A — Administracja i grupa B — Przedsiębiorstwa i Zakłady — sprawozdawca senator dr B. Fichna — oraz grupa D — Fundusz Pracy — sprawozdawca senator Wł. Malski.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu ze strony Wysokiej Izby, poproszę pp. sprawozdawców, aby kolejno wygłosili swoje sprawozdania, po czym odbędzie się rozprawa nad całą częścią 14 i obu sprawozdaniami łącznie. Nie słyszę sprzeciwu. Wobec tego proszę Pana Senatora Fichnę o wygłoszenie referatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SFichna">Wysoki Senacie! W jakże zmienionych politycznie warunkach ze względu na zdarzenia zewnętrzne przystępujemy do generalnej debaty nad zagadnieniem spotęgowania i wzmożenia sił narodu, nad racjonalną i godną wielkiego narodu polityką społeczną.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SFichna">Debata nad budżetem Ministerstwa Opieki Społecznej jest właściwie rekapitulacją tego wszystkiego, co w dyskusji w obu komisjach oraz w Sejmie zostało w tej materii powiedziane. Nasz głos w dyskusji budżetowej jest już głosem ostatnim i nasze ustosunkowanie się do polityki społecznej musi być właściwie odzwierciedleniem nie tylko wszystkich prądów, nurtujących całe społeczeństwo, ale i pozytywną i krytyczną oceną działalności Ministerstwa. Musi być również podkreśleniem, że przebudowa społeczna naszego ustroju jest zagadnieniem programowym, które ze względu na obecną chwiejną, nieustaloną strukturę społeczną nabiera właściwego kolorytu. A w rozważaniach swych nie możemy pominąć tych zjawisk, które się wczoraj na naszej granicy południowo-zachodniej rozegrały.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SFichna">Jak przy każdym programowym zagadnieniu spotykamy się przede wszystkim z pytaniem: Jakimi drogami pójdziemy, by nakreślony cel został osiągnięty? Jakimi środkami dysponuje Ministerstwo, by realizowanie zagadnienia przybliżyć, urealnić?</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SFichna">Jeżeli chodzi o środki, wiadomo, są one skromne, a potrzeby niewspółmiernie duże. Stwierdzenie tej dysproporcji nie jest ani żadnym novum, ani też moim wynalazkiem. Rzeczywistość tego faktu konstatujemy od szeregu już lat, a jeżeli chodzi o inne resorty — widzimy objaw analogiczny. Trzeba kroić tak, by materiału starczyło.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SFichna">Wskazanie dróg, którymi kroczyć należy, jest zagadnieniem i specjalnym, i jednocześnie b. obszernym, gdyż zazębia się o problemy polityczne, nie można bowiem dawać rozwiązania przebudowy ustroju społecznego bez oparcia o ustrój polityczny, przede wszystkim jednak — i to specjalnie u nas — o problemy gospodarcze.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SFichna">Koncepcja zorganizowania silnego gospodarczo stanu trzeciego musi być przy realizowaniu powiązana z zagadnieniem społecznym; nie jest bowiem absolutnie do pomyślenia dalsze trwanie sytuacji, iż gospodarze Państwa mają znakomitą przewagę w dziale pracy: pracownik umysłowy, pracownik fizyczny, zaś niektóre mniejszości — w przemyśle, handlu, rzemiośle i wolnych zawodach. Nie mogą być nadal tolerowane tego rodzaju fakty, że w wielkich miastach, jak np. w Łodzi, robotnik, dozorca, służąca i urzędnik — to społeczeństwo polskie, a właściciele olbrzymich przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, wielkich kamienic, wielkich w tych kamienicach mieszkań — to społeczeństwo mniejszościowe.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SFichna">Ten układ sił społecznych musi być zasadniczo i radykalnie zmieniony. Jest tu konieczna programowa praca i ścisła współpraca pomiędzy społeczeństwem a Rządem. Naród musi dać jedno: zmianę myślenia społecznego, musi przeprowadzić przebudowę psychiki społecznej. Nie można naszego myślenia charakteryzować powiedzeniem: Nie chcesz się uczyć, to idź na szewca. Szewc, krawiec czy ślusarz, fryzjer czy czapnik winni zająć w naszym ustroju społecznym właściwe sobie miejsce. Nie wyszydzanie czy fałszywy wstyd, ale pionierskie, ale faworyzowane zawody.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SFichna">Problemem tym zainteresowany jest bezpośrednio cały ogromny świat pracy, a w nim najsilniej — młodzież robotnicza i młodzież włościańska.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SFichna">Świat pracy, a więc pracownik umysłowy i pracownik fizyczny, jeżeli chodzi o stosunek do Państwa, egzamin zdał i to dobrze. Czy to w okresie, gdyśmy byli w niewoli, czy w okresie wojny powszechnej, czy też w latach 1918—1920. Gdy Polska przystąpiła do zorganizowania swych sił, stabilizowała się, umacniała swe stanowisko na wewnątrz i na zewnątrz, polski świat pracy jako całość wykazał nie tylko duże zrozumienie zadań i celów Państwa, konieczność organizowania narodu w jednolitą bryłę, ale w tej pracy odegrał czynną rolę.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SFichna">Ustrój polityczny został ustabilizowany. Konstytucja kwietniowa weszła w życie. I w ten sposób podstawy organizacji Państwa zostały ustalone na długi okres. Obecnie na czoło zagadnień wysuwają się od pewnego już czasu problemy zorganizowania niezależności gospodarczej i, jak wspomniałem na wstępie, przebudowy ustroju społecznego.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SFichna">Przy rozważaniu i rozstrzyganiu tych niezmiernie istotnych zagadnień, wzmacniających podstawy państwowe, wytyczających nowe drogi rozwojowe narodowi, świat pracy chce być obecny. Reprezentuje bowiem energię społeczną i jej dynamizm, ma wolę pracy dla Państwa i narodu i powolny krok przebudowy chce zamienić na przyśpieszony marsz. I chce definitywnie skończyć z tym, co nazywamy wyzyskiem gospodarczym lub też eksploatacją społeczno partyjną.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SFichna">Na gruzach starych zasad i form pracy społeczno-zawodowej, na miejsce licznych związków zawodowych, zżerających się w walce w imię ciasnych, nieistotnych interesów partyjnych, licytujących się w rzucaniu gromkich, nieosiągalnych haseł, musi powstać nowy, silny, jednolity ruch zawodowy.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SFichna">Ruch ten służyć będzie Państwu i narodowi, bo to jest jego interes naczelny, i ruch ten służyć będzie światu pracy, bo to jest jego interes równorzędny.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SFichna">Świat pracy wszedł do Polski z dużym moralnym kapitałem, wszedł mocnym, sprężystym krokiem. I jeżeli doczekał się tego historycznego momentu, że art. 8 Konstytucji kwietniowej stwierdza: — „Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej”, to tę konstatację naszego dekalogu chce uczynić nie tylko obowiązującą, ale naprawdę powszechną.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Polska już dawno przestała być owym czerwonym postawem sukna, które każda partia szarpie i ciągnie ku sobie. Rzeczpospolita Polska w naszej psychice i naszym ujęciu to nie pusty, beztreściwy frazes, ale istota i sens naszego życia indywidualnego i zbiorowego, naszego bytu narodowego i gospodarczego. Państwo Polskie to nasz program na dziś i na dalekie przyszłe jutro, to nasza duma narodowa i treść istnienia naszego i przyszłych pokoleń. To niewzruszalny dogmat, głęboko i na zawsze zapadły w duszę każdego obywatela. A że nie ma państwa bez zorganizowanego narodu, a narodu bez świadomego swych dróg i celów, zdrowego moralnie i fizycznie obywatela, więc dlatego nasza polityka społeczna stawia na obywatela i nim teraźniejszość i przyszłość Polski buduje. Żyjemy w czasach osobliwych i dlatego powszechna mobilizacja — „człowieka pod hasłem wzmożenia pracy na rzecz Państwa i narodu jest nakazem chwili. W ślad za słowem musi iść wzmożona akcja. Nie możemy bowiem nadal ścierpieć tego anormalnego, wstydem każdego Polaka napawającego zjawiska, iż najwięcej towaru na eksport posiadamy w postaci — ludzi. Że jeszcze dotychczas pracy ludzkiej na kapitał zamienić nie możemy. Rzeczywistość woła nas do spotęgowania wysiłku, do wydatnego przyśpieszenia tempa pracy i marszu.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SFichna">Dochód społeczny w Polsce dla ogromnej większości narodu to zł 600 rocznie, wtedy gdy na zachodzie Europy wyraża się on w cyfrach od 1.900 do 5.250 zł, a w Stanach Zjednoczonych ten dochód dochodzi do 6.500 zł rocznic. W samej tylko stolicy 115.000 robotników kątem mieszka, a w przeszło 11.000 mieszkaniach gnieździ się więcej niż 6 osób w jednej izbie. Jeżeli zaś chodzi o dzieci robotnicze, to na 10 dzieci przypada w całej Polsce jedno własne łóżko.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SFichna">Nie będę mnożył przykładów i podawał dalszych cyfr, zresztą oblicze społeczne człowieka pracy dostatecznie zostało oświetlone w drukowanym referacie. I dlatego słusznie Rada Naczelna Obozu Zjednoczenia Narodowego, zastanawiając się nad tym, jakimi drogami ma kroczyć nasza polityka społeczna, stawia na pierwszym planie właściwą politykę populacyjną, której głównym zadaniem ma być — „stałe podnoszenie wartości moralnej i fizycznej czynnika ludzkiego”.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SFichna">Wysoki Senacie! W przedłożonym Wysokiej Izbie referacie wyraźnie wskazałem cel, który naszej polityce społecznej służyć musi: 1) dozbrojenie moralne narodu, 2) przygotowanie moralne i fizyczne młodzieży. Przeprowadzona zaś szczegółowa analiza poszczególnych działów pracy Ministerstwa przekonała nas o ich zasięgu oraz o tych bolączkach, które domagają się uleczenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SFichna">Przy zagadnieniu zdrowia największy nacisk należy położyć na ten problem, który w ramach przewidującej i planowej polityki winien przynieść najszybszy, bo możliwy efekt. Chodzi tu o wytężoną walkę z ilością zgonów, szczególniej wśród młodzieży i dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SFichna">Dział Opieki Społecznej — to praca nad przyszłym obywatelem. Nic więc dziwnego, iż coraz bardziej powszechnym staje się zrozumienie znaczenia właściwej opieki nad dzieckiem i młodzieżą. Koordynacja dużych wysiłków społeczeństwa w tym kierunku z pracami i zamierzeniami Ministerstwa tylko dobre dla młodego pokolenia rezultaty wydać może.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#SFichna">Niezwykły zasięg i ogrom pracy obejmuje inspekcja pracy. Nie tylko nadzoruje ustawodawstwo ochronne, ale dba o bezpieczeństwo i higienę pracy, załatwia następnie niezmiernie liczne — nieraz zaognione i skomplikowane zatargi zbiorowe. Wszystko to dzieje się w bardzo trudnych warunkach, często przy niedostatecznym i fachowo słabo przygotowanym personelu. Praca niedoceniana, a nieraz Syzyfowa. Dlatego chociażby ten niezmiernie skromny mój postulat w dziale obsady personalnej i pomocy techniczno-administracyjnej winien być spełniony.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SFichna">A postulat rozciągnięcia dobrodziejstwa ustawy o przymusowym rozjemstwie na całe Państwo, posiadający znaczenie zasadnicze, nie powinien już ulegać zwłoce.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SFichna">Pod najsilniejszym obstrzałem krytyki znajduje się jednak dział ubezpieczeń społecznych. Nasza polityka ubezpieczeniowa wywołuje moc zastrzeżeń nie tylko ze strony pracodawców, ale i pracowników, oczywista z różnych wychodząc założeń. Jako referent wszystkie te głosy pozostawiam na uboczu. Ubezpieczenia społeczne wgryzły się bardzo mocno i głęboko w nasze życie, zasięg ich pracy obejmuje miliony ubezpieczonych, a z tego rodzaju czułym instrumentem obchodzić się trzeba szczególnie ostrożnie i rozważnie. Dlatego istotna reforma — jeżeli jest potrzebna musi być dokładnie i gruntownie przygotowana.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#SFichna">Stwierdzam tymczasem, biorąc pod uwagę status quo, iż ubezpieczenia emerytalne nie obejmują większości robotników rolnych. Tę anomalię należało by usunąć.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SFichna">Drugi postulat—to konieczność przywrócenia samorządu. Wpływ na gospodarkę w instytucjach ubezpieczeń społecznych muszą mieć przede wszystkim ci, którzy pieniądze swe wkładają i którzy korzystają ze świadczeń.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#SFichna">Wysoka Izbo! Szczegółowo przeprowadzona i bardzo wnikliwa dyskusja, odbyta na Komisji Budżetowej Senatu oraz na plenum Sejmu, jeszcze wszechstronniej i gruntowniej wszystkie problemy naszej polityki społecznej oświetliła. Zaś przemówienie p. Ministra na plenum Sejmu, omawiające całokształt polityki resortu, za asumpt miało najbardziej słuszną tezę: Człowiek pracy fundamentem potęgi państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#SFichna">Wysoka Izbo! Twierdziłem i daję temu świadectwo jeszcze raz z tej wysokiej trybuny, że nasza polityka społeczna musi wziąć szerszy rozmach i głębszy nurt. Skutek bowiem tej polityki odbija się głośnym echem wśród najszerszych mas. Dlatego nie opieka tylko, ale sprawy polityki społecznej w najszerszym ujęciu — oto właściwy zakres działania Ministerstwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#SFichna">Powtórzę, co już w druku ująłem: — „Miliony oczu na tę politykę są skierowane, a kwestia zdobycia sobie u szerokich mas zaufania — to jeszcze silniejsze powiązanie tak jednostki, jak i wielkich rzesz narodu z Państwem. Ta na szeroką skalę zakrojona akcja społeczna, przynosząca w rezultacie Państwu zdrowego fizycznie i moralnie obywatela, zapewniająca krajowi spokój socjalny, umożliwi narodowi osiąganie wielkich celów, realizowanie wielkich idei.” Mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza budżetowego Ministerstwa Opieki Społecznej w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Malski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SMalski">Wysoki Senacie! Zagadnienie bezrobocia i liczne ręce poszukujące pracy w Polsce zmuszają każdego z nas, jak i Wysokie Izby do zwrócenia uwagi na te środki, jakimi Rząd dysponuje dla zwalczania bezrobocia. Jednym z takich instrumentów działania jest Fundusz Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SMalski">Na tle potrzeb inwestycyjnych równocześnie zwracamy uwagę na celowość wykorzystania sum, przeznaczonych w budżecie państwowym czy w planie inwestycyjnym w zakresie prowadzenia tych prac, które by wydały efekt gospodarczy i socjalny, zdejmując z rynku pracy zastępy ludzi, którzy wciąż o pracę wołają.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SMalski">Dla prześwietlenia istoty Funduszu Pracy przypomnieć muszę, że statut w § 1 wyraźnie precyzuje, że zadaniem Funduszu Pracy jest dostarczanie pracy lub środków utrzymania osobom pozbawionym pracy, a nie posiadającym innych środków do życia, pośrednictwo pracy i zabezpieczenie robotników na wypadek bezrobocia. Już samo brzmienie tego paragrafu, jak i ustawa, powołująca Fundusz Pracy, wskazuję wyraźnie, że na czoło Funduszu Pracy wysuwa się człowiek poszukujący pracy, że zagadnienie socjalne jest naczelnym zadaniem Funduszu Pracy. Znalazło to swój wyraz również w tym, że Fundusz Pracy został włączony do resortu Ministerstwa Opieki Społecznej i tym samym daje Ministerstwu Opieki Społecznej możliwości i nakłada obowiązki w zakresie planowania i układania planów finansowo-gospodarczych i planów pracy dla tegoż Funduszu i uwzględniania przede wszystkim zjawisk socjalnych, zachodzących na rynku pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SMalski">W zakresie pomocy, udzielanej do tej pory przez Państwo, w okresie np. od 1930/31 do 1932/33 gros wydatków wydano li tylko z punktu widzenia samej opieki społecznej na zasiłki dla bezrobotnych bez efektu produktywnego, bo z ogólnej sumy wydatków , w tym okresie 414.321.000 zł wydatkowano 303.321.000 zł na zasiłki, 2.790.000 zł na pośrednictwo pracy i zaledwie 108.170.000 zł na zatrudnienie, przy czym były to roboty przeważnie dorywcze.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SMalski">Przy obecnym układzie naszego planowania państwowego co do inwestycyj środki dyspozycyjne, jakie Fundusz Pracy posiada, zostały również wciągnięte do ogólnego planu inwestycyjnego państwowego z uwzględnieniem równocześnie możliwie tych zagadnień, o których wspominałem na wstępie, zgodnie z wnioskami Ministerstwa Opieki Społecznej. Planowane więc są przede wszystkim roboty możliwie najwięcej pracochłonne. Będą to roboty melioracyjne, drogowe i linii komunikacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SMalski">W walce z klęską bezrobocia zarówno pod kątem widzenia łagodzenia jego skutków, jak i zwalczania przyczyn Fundusz Pracy pozostawia za sobą trwałe ślady w postaci sfinansowanych inwestycyj. Do próbek pięcioletniej działalności Funduszu Pracy w latach 1933/34 — 1937/38, nie licząc roku 1938/39, stanowi sfinansowanie budowy: nowych linii kolejowych około 200,8 km i wykończenie około 316 km, dróg wodnych 113 km, nowych dróg bitych 1847 km i odbudowa 4937 km, regulacja rzek 1614 km, obwałowanie rzek 390 km, kanałów odwadniających 366 km, przewodów kanalizacyjnych miejskich 616 km, wodociągowych 711 km, chłodni, rzeźni hal targowych 377.500 m^3^, nowych ulic 931 km, odbudowa ulic 554 km, budowli publicznych 1.135.000 m^3^, budynków mieszkaniowych 1.106.000 m^3^ i wiele innych.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SMalski">Jak Wysoka Izba wyraźnie widzi, w zestawionych przeze mnie pracach, wykonanych przez okres 5-letni za pośrednictwem i przy pomocy Funduszu Pracy, pierwszeństwo oddano tym robotom, które potrzebują możliwie najwięcej robotników, w dodatku robotników niewykwalifikowanych, bo muszę wspomnieć także, że na naszym rynku pracy ciążą przede wszystkim robotnicy niewykwalifikowani.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SMalski">Chcę też zaznaczyć, że kredyty, udzielane przez Fundusz Pracy, powodują równocześnie ze strony zainteresowanych kredytobiorców uruchomienie ich własnych wkładów. W okresie 1933 — 1938 wkłady własne kredytobiorców Funduszu Pracy wyniosły ogółem 319 miln. wobec 407 miln. złotych kredytów Funduszu Pracy. To jest również charakterystyczne dla działania Funduszu Pracy, że przychodzi z pomocą poszczególnym miastom, instytucjom czy też urzędom nawet, bo w ostatnich latach urząd wojewódzki śląski i inne gospodarcze resorty państwowe korzystają również z usług Funduszu Pracy. Kredytowanie więc przez Fundusz Pracy powoduje poważne uruchomienie środków własnych. Fundusz Pracy stanowi obecnie prawie jedyne źródło kredytowania budowy domów robotniczych przez Towarzystwo Osiedli Robotniczych, które buduje gmachy, mieszkania, przeznaczone dla robotników, jak dotychczas w ośrodkach największego zgęszczenia robotniczego, w ośrodkach COP, obecnie się przerzuca na szczęście i na ziemie wschodnie i liczymy, że i w tym zakresie budownictwa mieszkaniowego Funduszu Pracy przez pomoc samorządom czy we własnym zakresie rozwiąże również palące zagadnienie braku mieszkań dla urzędników i robotników w takich ośrodkach, jak Wilno i inne miasta, pozbawione dotąd wielkiego ruchu budowlanego. Plan finansowo-gospodarczy na rok najbliższy został powiększony do kwoty 161.410.000 szczególnie w §§ 1 i 2, dotyczących akcji zatrudnienia na robotach, związanych z ogólnym planem polityki inwestycyjnej i polityki socjalnej, jaką musi prowadzić Ministerstwo dla zwalczania bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SMalski">W zakresie pośrednictwa pracy wspomnieć pragnę, nie podając już cyfr, że Fundusz Pracy starał się i stara o wyłączność w zakresie pośredniczenia przy robotach publicznych. Niestety, do tej pory uprawnienia wyłączności pośrednictwa pracy w zakresie robót publicznych Fundusz Pracy nie uzyskał.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SMalski">Fundusz Pracy świadczy również bezpośrednio na pomoc doraźną pomimo istnienia Ogólnego Komitetu Pomocy Zimowej i świadczy na rzecz tego komitetu ponadto z własnych środków.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SMalski">Fundusz Pracy zwrócił uwagę ze względu na wielką liczbę niewykwalifikowanych robotników na konieczność dokształcania i przygotowania niewykwalifikowanych robotników do innego rodzaju zajęć i w tym zakresie Fundusz Pracy ma wyniki dość pokaźne. Rzecz jasna, są one jednak skromne w stosunku do setek tysięcy potrzebujących, tym niemniej widzimy, że ta akcja jest rozwijana programowo. Dowodem tego są następujące cyfry: w roku 1935/36 wyszkolono około 1300 osób, w r. 1936/37 około 1000 osób, w 1937/38 r. — 3300, a w 1938, 39 — przez 11 miesięcy — 9000 osób. W roku bieżącym doszkolenie objęło w grupie metalowej 652 osoby, w grupie budowlano-mierniczej 981 osób, w grupie komunikacyjnej 283 osoby, w grupie odzieżowej 733, w grupie handlowo-spółdzielczej 975 i w grupie rzemieślniczej — 4333 osoby. Czyli w tym dokształcaniu Fundusz Pracy postawił programowe rozwiązanie przede wszystkim w zakresie rzemiosła i tych działów przemysłu, które najbardziej potrzebują robotników wykwalifikowanych.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SMalski">Fundusz Pracy nie może być traktowany, jak zaznaczyłem na wstępie, i tylko z punktu widzenia momentów gospodarczych i procesów, jakie zachodzą w naszym życiu. Wiemy o tym doskonale, że dzisiaj prawie każde miasto, nieomal każdy związek samorządowy ma oczy zwrócone na Fundusz Pracy, jako na ten fundusz, który jest jakby jedynym źródłem dla nich, i rzeczywiście tak jest do tej pory: Fundusz Pracy jest źródłem najtańszego kredytu inwestycyjnego. Tym niemniej zaznaczyć muszę jeszcze raz, że zagadnienia, zachodzące na rynku pracy najliczniejszych skupień robotniczych, nie pozwalają często Funduszowi Pracy na przyjście z robotami w tych ośrodkach, ponieważ brak środków powoduje olbrzymie trudności przy transportowaniu bezrobotnych z danych ośrodków nasilenia bezrobocia na dalsze odległości. Próby w tym kierunku są robione, wymagają one jednak dużych urządzeń pomocniczych w postaci baraków, mieszkań dodatkowych, zaopatrzenia rodzin na okres nieobecności ich członków — mężów czy braci, jak również związana z tym cała polityka socjalna zaopatrzenia i wyżywienia nie zawsze pozwala przy szczupłości środków Funduszu Pracy na tak wielkie ruchy bezrobotnych, aby można było wszędzie wiązać ich z robotą celowo przeprowadzaną. W tym kierunku rozpoczęte prace nie są jeszcze dostateczne, bo szczupłość środków nie pozwala na wielkie rozszerzenie. Stąd też i obowiązek Ministerstwa Opieki Społecznej równocześnie pilnowania nie tylko z własnego punktu widzenia, ale często z punktu widzenia i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych — utrzymania ładu i porządku — rzucenia tych pieniędzy na zatrudnienie w tych środowiskach największego nasilenia bezrobocia. Zdajemy sobie sprawę z tego, że Fundusz Pracy jest równocześnie i przez naczelne nasze władze państwowe traktowany jako ten fundusz, do którego nie zawsze odnoszą się momenty gospodarcze, mianowicie przy tak zwanym oddłużeniu samorządu z górą 200.000.000 zł odpisano z różnych kredytów sum pobranych czy dotacyj przez nasze zarządy miejskie, aby przyjść z pomocą tym miastom. Pod tym względem już nie tylko w zakresie człowieka bezrobotnego, ale w zakresie miasta również traktowano to nie zawsze z punktu widzenia celowości gospodarczej, zmniejszając sumy zadłużenia i sumy należne na rzecz Funduszu Pracy.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SMalski">Wobec tego, że Wysoki Senat ma przedstawione w referatach jak i w sprawozdaniu Funduszu Pracy dostateczne cyfry, dotyczące jego działalności jak i ruchów zachodzących w tym zakresie, proszę Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza i planu Funduszu Pracy zgodnie z wnioskami komisji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. ks. Bliziński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SksBlizinski">Wysoki Senacie! Naszym największym bogactwem narodowym jest człowiek. Toteż zdrowie publiczne i Opieka Społeczna wysuwają się na czoło zadań Państwa i społeczeństwa. Niestety, jeżeli chodzi o dobroczynny wpływ tej akcji, to wieś polska jest jej niemal zupełnie pozbawiona, a przynajmniej nie uczestniczy w niej w odpowiednim stopniu. Wygląda to przynajmniej tak, jak gdybyśmy nie doceniali dostatecznie sprawy, że to jednak dotyczy 35 części narodu, które jako warstwa społeczna najmniej dla siebie wyciągnęły z powstania Państwa Polskiego, a w równej mierze, jeśli nie więcej, poniosły ciężarów dla niego.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SksBlizinski">Przykład. Oto na całą Polskę w r. 1937 było 554 stacje opieki nad matką i dzieckiem, z tego w miastach 395 stacyj, a na wsi 159. Skoro do tego dodamy inne okoliczności nie na korzyść wsi przemawiające, jak odległości od lekarzy, brak aptek, rozpowszechnione znachorstwo, wówczas jaskrawo wystąpi pewne pokrzywdzenie wsi. Toteż kto przyjrzał się bliżej gehennie nędzy wiejskiej i miał możność poznania warunków, w jakich przeważnie rozwija się i rośnie dziecko chłopskie, w jakich pozostają warunkach chorzy na wsi, starcy i okaleczali, ten dopiero może ocenić bezmiar potrzeb, oczekujących zaspokojenia.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SksBlizinski">Działalność opiek koncentruje się przeważnie w miastach i to większych. Przyczyny tego stanu, tego nastawienia należy szukać w większej zwartości w natarczywym domaganiu się załatwienia swych potrzeb elementu miejskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SksBlizinski">W ogóle powiem, że polityka Ministerstwa zwrócona jest swoim obliczem bardziej ku miastu. Nie czynię z tego zarzutu Panu Ministrowi, lecz uważam za stosowne podkreślić ten moment, abyśmy w przyszłym roku spotkali się z uwzględnieniem w szerszej mierze potrzeb wsi.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SksBlizinski">Znam parafię wiejską, gdzie otworzono stan opieki nad matką i dzieckiem i w ciągu 6 lat zmniejszyła się śmiertelność niemowląt do lat 5 z 28% na 9%. Jakie to byłyby wspaniałe rezultaty, gdyby te stacje bardziej rozpowszechniono.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SksBlizinski">Współpracując z Ministerstwem Opieki Społecznej, a właściwie pracując w Radzie Opieki Społecznej wiem, że przed kilku laty opracowano też szereg ustaw, jak o opiece nad macierzyństwem, nad dzieckiem i młodzieżą, o kosztach leczenia w szpitalach publicznych, ale niestety dotychczas projekty te nie ujrzały światła dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SksBlizinski">A nie wszystkie niedomagania dadzą się wytłumaczyć brakiem środków finansowych. Wynikają one w dużej mierze z braku koordynacji wysiłków poszczególnych czynników administracyjnych, bo oto gdy wszyscy stwierdzamy zastraszający brak ośrodków zdrowia, stacyj opieki, brak łóżek szpitalnych, placówek higieny praktycznej, to jednocześnie stawia się zbyt kosztowne sanatoria, ośrodki wychowania fizycznego itd.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SksBlizinski">W związku z przygotowaniem przez Ministerstwo Opieki Społecznej projektu ustawy o zwalczaniu nierządu, pragnąłbym na marginesie zagadnienia zwrócić uwagę na brak opieki nad służącymi, z których rekrutują się w znacznej mierze ofiary nierządu. Przyczyny wielkiej ilości podrzutków doszukiwać się należy nie tylko w rozluźnieniu moralności, ale i w metodach walki z tą plagą. Matki podrzutków to w dużej liczbie dziewczyny wiejskie, przybyłe do miasta na służbę, których naiwność wykorzystują uwodziciele.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SksBlizinski">Na poparcie twierdzenia przytoczę dane: oto w roku 1936 w domu księdza Boduena odnaleziono 55 % matek porzuconych dzieci. Na 214 odnalezionych 113 było w wieku lat 20—24 i większość stanowiły analfabetki, 128 z 214 były pracownicami domowymi. Należało by więc przeprowadzić odpowiednie ustawy, mające na celu zwiększenie ochrony służby domowej żeńskiej, i przewidzieć w nich przepisy o dochodzeniu ojcostwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SksBlizinski">Wskazanym było by zmodyfikowanie przepisów prawa o adoptacji celem ułatwienia adoptacji ludziom pragnącym przybrać dziecko za swoje. Należało by w tym celu zbytnio nie ograniczać wieku ani przybierającego ani przybranego. Sieroctwo, brak ciepła rodzinnego ogniska jest straszne, tym bardziej straszne dla tych, do których przylgnęło wzgardliwe miano podrzutków.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SksBlizinski">Z wielką też troską patrzymy na akcję umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych, a mówię to na podstawie bliższej i dalszej głębokiej obserwacji. Pewnie, że dobra opieka rodzinna byłaby lepsza od przeciętnej opieki zakładowej, ale pamiętajmy, że nadzór i kontrola łatwiejsza jest w zakładach niż w rodzinach zastępczych, w rodzinach zresztą rozrzuconych po całej Polsce. Taniość opieki nie powinna tu być argumentem, bo dziś każdy na wsi za najmniejszą opłatą przyjmie dziecko, ale zazwyczaj wyzyskuje je później jako pomocniczą siłę roboczą, a o racjonalnym wychowaniu nie ma mowy.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SksBlizinski">Zjawiskiem panującego wciąż chaosu jest, że się tak wyrażę, inflacja wszelkiego rodzaju komitetów pomocy, które w lwiej części egzystują z pieniędzy subwencyjnych Ministerstwa Opieki Społecznej. Po co te komitety wyręczają samorząd, który w myśl ustawy o opiece społecznej z dnia 13 sierpnia 1923 r. jest powołany do sprawowania opieki społecznej? Przecież w związku z tą rolą samorządu powołane zostały do życia komisie opieki społecznej i opiekunowie społeczni. Nadmiar komitetów to nadmiar wybujałych ambicyj jednostek, które wciąż sądzą, że opieka społeczna w Polsce od nich się zaczyna. Pragnęlibyśmy podnieść poziom i zakres opieki nad dorosłymi i wdrożyć żywszą i rozleglejsza akcję w dziedzinie opieki nad kalekami. Według statystyki prof, dr Biesalskiego 84% kalek można by przystosować drogą pomocy chirurgicznej i ortopedycznej do samodzielnej pracy zarobkowej. Palącą sprawą jest wydanie jednolitej ustawy o nadzorze i kontroli nad działalnością fundacji oraz w zakresie darowizn i zapisów, o czym p. referent w swym sprawozdaniu mówił. Żywo w tej mierze oprócz Ministerstwa Opieki Społecznej zainteresowane są i inne resorty. a zwłaszcza Ministerstwo Sprawiedliwości. Wysiłkom p. Ministra powinniśmy pomóc.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SksBlizinski">Przyjmując z radością fakt unormowania stosunków w zakresie ubezpieczenia robotników rolnych w województwach zachodnich, nie od rzeczy będzie wspomnieć, iż przed Ministerstwem leży poważne zadanie roztoczenia opieki również nad robotnikami rolnymi na wypadek choroby w reszcie kraju, bowiem jak dotychczas stan rzeczy przedstawia się fatalnie. Skoro możliwe jest ubezpieczenie społeczne robotników rolnych w województwach zachodnich, dlaczegóżby ono nie mogło powstać w innych dzielnicach.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SksBlizinski">Duży nacisk należy położyć na kwestię mieszkaniową, gdyż w znacznej liczbie majątków są one obrazem ostatecznego zaniedbania. W wielu wypadkach przyczyną tego jest brak środków materialnych, a w wielu — bodaj częściej — opieszałość właścicieli. Niechże więc inspektorzy pracy wspólnie z lekarzami powiatowymi zakrzątną się koło tego. Proste zarządzenie Ministra wystarczy, tak jak wystarczyło zarządzenie p. Ministra Spraw Wewnętrznych, aby doprowadzić do jakiego takiego wyglądu nasze miasta i miasteczka. To samo dotyczy studzien. Małym nakładem kosztów i zabiegów moglibyśmy naprawić warunki higieniczne 3/4 ludności naszego Państwa, zamieszkałej po wsiach, stanowiącej rezerwuar siły naszej, rezerwuar naszej armii, skąd czerpie ona doskonałego żołnierza.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SksBlizinski">Wreszcie obok wielu innych zagadnień oczekuje rozwiązania sprawa samorządu w instytucjach ubezpieczalni społecznej. Przedłużenie stanu komisarycznych rządów nie sprzyja naturalnemu biegowi i rozwojowi pracy. Na terenie tych instytucyj wytworzyło się często do jutrkowanie, niebezpieczne dla samej instytucji i tej części społeczeństwa, dla którego jest powołana.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#SksBlizinski">Wobec wielu ulepszeń, co trzeba z radością przyznać, wprowadzonych już przez Ministerstwo Opieki, jak sądy pracy, regulowanie zatargów zbiorowych, połączonych ze strajkami okupacyjnymi, rozbudowa służby zdrowia itp., miejmy nadzieję, że inne braki usunięte zostaną ku pożytkowi naszego społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Sujkowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SSujkowska">Wysoka Izbo! Zagadnienia Opieki Społecznej są olbrzymie. Poruszył je w tej chwili mój przedmówca. Ja chcę się ograniczyć do jednego działu, mianowicie do działu zdrowotności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SSujkowska">Otóż w tym dziale, chociaż poprawa następuje stale z roku na rok, braki są jeszcze olbrzymie.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SSujkowska">Brak jest szpitali. W ciągu ostatnich 10 lat ilość szpitali wzrosła zaledwie o pięć, ilość łóżek szpitalnych — o 4.265. Przyczyną tego jest fakt, że szpitale, z nielicznymi wyjątkami, prowadzone są przez związki samorządowe, które jednak obowiązkom swym z powodów finansowych podołać nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SSujkowska">Sytuacja pod tym względem przedstawia się w porównaniu z innymi państwami jak następuje — parę przykładów dla ilustracji z Małego Rocznika Statystycznego. Na 10.000 mieszkańców wypada łóżek szpitalnych w roku 1937: w Niemczech — 97,7, w Łotwie — 63,9, w Węgrzech — 52,2, w Polsce — 21,1. Lekarzy na 10.000 mieszkańców było: w Węgrzech — 10,5, w Łotwie — 7,9, w Niemczech — 7,3, w Polsce — 3,7. Nieco szybciej następuje wzrost przychodni. Dla matek i dzieci w ciągu ostatnich trzech lat ilość przychodni wzrosła z 377 do 569 czyli o 59%. Przychodni przeciwgruźliczych było w roku 1937 — 532, przychodni przeciwjagliczych było w 1937 — 656, przychodni przeciw wenerycznych było w 1937 — 438. Ilość ośrodków zdrowia w ciągu sześciu lat wzrosła z 205 do 500. Ośrodki zdrowia korzystają z wydatnej pomocy finansowej Skarbu Państwa i nie tylko przyczyniają się do podniesienia stanu zdrowotnego ludności, lecz jednocześnie spełniają rolę opiekuńczą i wychowawczą i bardzo często udzieloną w czas pomocą przyczyniają się w następstwie do zmniejszenia wydatków na opiekę społeczną.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SSujkowska">Nie w tym jednak leży największe zło, że mamy za mało lekarzy i instytucyj leczniczych, największe zło polega na tym, że z wiedzy i pomocy lekarskiej może korzystać tylko część ludności w Polsce, mianowicie ludność miejska, wieś zaś jest jej prawie zupełnie pozbawiona. Lekarze mieszkają przeważnie w większych miastach, gdzie na 10.000 mieszkańców wypada 16,8 lekarzy, gdy w mniejszych miastach i na wsi zaledwie 1,6. W tych warunkach dla wsi przeważnie wizyta lekarza jest marzeniem, a nie rzeczywistością, gdyż lekarz najczęściej mieszka w miasteczku, a jak twierdzą fachowcy, może obsłużyć chorych maksymum w promieniu pięciu kilometrów, gdy tymczasem zdarzają się miejscowości oddalone o 30—40 km od lekarza. Szpitale również koncentrują się siłą rzeczy w większych ośrodkach skupień ludzkich.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SSujkowska">Za mało jest również aptek, a zresztą zbyt wysoka cena lekarstw czyni je niedostępnymi dla ludności niezamożnej.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SSujkowska">Choroby zębów i jamy ustnej nie mogą być w ogóle leczone, jeżeli w osadach gminnych i wiejskich 1 lekarz dentysta wypada na 70.782 mieszkańców. To są dane, przytoczone przez dra Danielskiego. Cóż dziwnego, że w tych warunkach wieś pozostawiona sama sobie, jak za czasów przedhistorycznych leczy się u znachorów i uprawia różne zamawiania, odkadzania, a więc w rezultacie wcale się nie leczy.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SSujkowska">Tu pozwolę sobie przeczytać ustęp z książki dra Kacprzaka p. t.: — „W walce o zdrowie wsi polskiej”, w której pisze o leczeniu się mieszkańców wsi. — „Plaga znachorów wszelkiego typu żeruje na chłopie polskim, na jego chorobie i ciemnocie. Zamawiacze, szeptun, kostoprawy, cyganie, pastuchy, zupełni analfabeci, czasem umiejący czytać i pisać, niekiedy na pół inteligenci istnieją we wszystkich zakątkach kraju. Każda okolica, każda gmina ma swego cudotwórcę, który rozpoznaje choroby z moczu, z badania wzroku, z ręki, z kart, z wody i leczy najdziwaczniejszymi metodami, które trudno wprost zrozumieć i trudno przypuścić, że istnieją ludzie tak łatwowierni, którzy w nie wierzą.” Stan zdrowotny ludności wiejskiej pozostawia dużo do życzenia, pogarszany warunkami higienicznymi, w jakich ona bytuje.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SSujkowska">Jak wyglądają mieszkańcy wsi, o ile zawita na wieś epidemia? Bezkarnie dziesiątkuje ona ludność, w szczególności dzieci.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SSujkowska">Co ma robić wieśniak w nagłych wypadkach, gdzie powinna wkroczyć chirurgia urazowa? A jak się odbywają porody? Według zebranej ankiety (dane z wydawnictwa Instytutu Spraw Społecznych — „W Walce o Zdrowie Wsi Polskiej) dr Kacprzak podaje, iż zaledwie 25 — 30% porodów przyjmuje akuszerka (dane dla całego kraju), reszta babki, sąsiadki w warunkach jak najfatalniejszych, zarówno dla matki, jak i dla dzieci. Toteż śmiertelność niemowląt jest duża i jeżeli dla kraju wynosiła w ogóle w roku 1937 na 100 urodzeń żywych 13,6, to w małych miastach i na wsi śmiertelność była o 35% większa niż w dużych miastach. Dla samej wsi, niestety, danych dokładnych nie ma, ale śmiało można powiedzieć, że stan jest rozpaczliwy i procent śmiertelności niemowląt przypuszczalnie jest o 50 — 60% większy niż w dużych miastach. Przyczyna ta sama, co i przy pomocy lekarskiej — nie tyle za mała ilość położnych w ogóle (w roku 1936 było ich 9.554), jak złe ich rozsiedlenie — położne mieszkają przeważnie w miastach i miasteczkach, a nieraz na obszarze paru gmin nie ma ani jednej. Najlepiej przedstawia się ta sprawa na Śląsku, zadowalająco w województwach zachodnich, w pozostałych zaś dzielnicach pomoc dla położnic nie istnieje, a stan zdrowia kobiet jest na ogół bardzo zły.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SSujkowska">Wnioski same się nasuwają: udostępnić wszelkimi możliwymi sposobami, korzystanie ludności wiejskiej z opieki lekarskiej, nim ta opieka stanie się powszechną. A przede wszystkim wpłynąć, aby lekarze, a szczególnie położne, chcieli mieszkać na prowincji, chociażby stawiając to za obowiązek tym, którzy korzystają w czasie studiów ze stypendiów.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SSujkowska">Olbrzymim krokiem naprzód ku poprawie istniejących stosunków może być wprowadzenie w życie wniesionego już rządowego projektu ustawy o publicznej służbie zdrowia. Projekt ten przewiduje wykonywanie pieczy nad zdrowiem ludności między innymi przez rozbudowę ośrodków zdrowia, które zapewniają ludności opiekę zdrowotną oraz pieczę nad warunkami higienicznymi jej bytowania. O wielkim znaczeniu ośrodków zdrowia dla ludności niezamożnej już wspominałam.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SSujkowska">Jesteśmy narodem rolniczym, około 65% całej ludności Państwa żyje z rolnictwa, dla ludności zaś czysto polskiej ten procent jest jeszcze wyższy i dochodzi do 70%. O kulturze danego państwa stanowi przeciętny poziom kulturalny wszystkich jego warstw. A jakiż będzie przeciętny poziom dla naszego kraju, jeżeli poza nawiasem wpływów kultury pozostawimy 65 do 70% ludności? Zapewnienie mieszkańcom wsi higienicznych warunków bytowania, wzmożenie ich zdrowotności, podniesienie poziomu oświaty jest pierwszym obowiązkiem, gdyż jest to zagadnienie o znaczeniu nie tylko społecznym, ale państwowym. Dość przeczytać książkę dra Hałasińskiego: — „Młode Pokolenie Chłopów , żeby z odpowiedzi młodych na rozesłaną ankietę zdać sobie sprawę, jak wielka jest tężyzna wśród młodych chłopów, jaka tęsknota do szerszych horyzontów, jaka chęć pracy dla Państwa i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SSujkowska">Toteż podniesienie kultury wsi w najszerszym tego słowa znaczeniu odbije się dodatnie na wszystkich dziedzinach naszego życia: gospodarczej, społecznej, kulturalnej, przysporzy nam obywateli świadomych swych praw i obowiązków, dzielnych obrońców kraju, toteż jest to zagadnienie, które posiada niezmierne znaczenie dla przyszłości naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Stryjeński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SStryjenski">Wysoka Izbo! Chcę się zająć tylko tym działem pracy Ministerstwa Opieki Społecznej, który dotyczy służby zdrowia. Jeżeli rozpatrujemy jakikolwiek dział pracy, musimy go rozpatrzyć pod kątem widzenia fachowca, który w nim pracuje, organizacji, to znaczy jej układu, jej sprawności, oraz środków materialnych, za pomocą których to zagadnienie jest rozwiązywane.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SStryjenski">Wysoka Izba pozwoli, że zacznę od końca — od środków materialnych. Należy stwierdzić, że szereg bolączek, które już w tej Wysokiej Izbie były poruszane, jest ściśle związany z dobrobytem ludności i dlatego uważam, że porównywanie stanu zdrowia w naszym kraju z innymi państwami, przytaczanie różnych cyfr statystycznych jest o tyle słuszne, o ile weźmiemy pod uwagę to, co p. referent dziś podkreślił, tj. różnicę dochodu społecznego. Bo z niskim dochodem społecznym jest związana nędza, jest związany brud, jest związana np. mała konsumcja mydła i to musimy stwierdzić dlatego, że wiele objawów tej nędzy i tego brudu — nie chcę ich wymieniać — nie jest znanych na zachodzie. Z zagadnieniem, dajmy na to, wszawicy jest związana kwestia tyfusu plamistego. Aparat służby zdrowia może tu być bezsilny. Wprawdzie może zwalczyć epidemię, ale nie może jej zapobiec, nie mając możności wytępienia wszystkiego tego, co epidemii sprzyja. Dlatego też trzeba wejrzeć w prymitywne warunki, w jakich żyje duża część ludności tak w miasteczkach jak i na wsi. Musi być podstawa do zaradzenia złu. Nie chodzi o wygląd zewnętrzny, ale o stworzenie takich warunków, w których zdrowie ogółu ludności powoli, ale stale będzie się poprawiać. Zwracam uwagę choćby na konieczność budowania kąpielisk, których mamy tak mało, bo przeglądy dzieci szkolnych na wsi stwierdzają nieraz ogromną ilość wypadków takich chorób skórnych, które są zależne wyłącznie od utrzymania czystości ciała. Niewątpliwie duże znaczenie może tu mieć również propaganda higieny i odpowiednie nauczanie. Wielką rolę może tu odegrać nauczyciel.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SStryjenski">Jeżeli mowa, Wysoka Izbo, o środkach finansowych, to chciałbym poruszyć jeden temat, przewijający się w pracach obu Izb, mianowicie kompetencje Rządu czy też samorządu w finansowaniu zdrowia publicznego. Zdaje mi się, że ten spór byłby zupełnie niepotrzebny! gdybyśmy stanęli na stanowisku, że tak organy centralne, jak i samorządowe dążą do tych samych celów, tylko rozgraniczają swoje zadania ze względu na warunki terenowe, a więc samorządy w zakresie ograniczonym, Państwo, rząd centralny w zakresie ogólnopaństwowym. Mnie się zdaje, że tendencja, wynikająca ze względów budżetowych do przerzucania ciężaru na samorząd nie odpowiada zupełnie celowi. Niewątpliwie w zakresie opieki społecznej i zdrowia publicznego jest szereg zadań, które samorząd musi wykonywać i wykonywać będzie, jednakże są ogólne zagadnienia zdrowotne, które interesują nie tylko poszczególne powiaty czy gminy, ale interesują wiele powiatów i takie zagadnienia muszą być niewątpliwie wykonywane przez Państwo. Tutaj nie można pozostawić wyłącznie inicjatywy finansowania, że się tak wyrażę, poszczególnym samorządom, gdyż są zagadnienia, które rozpatrywane w swej masowości i w obrębie całego Państwa dają dopiero właściwy obraz i wskazują właściwe środki zaradcze.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SStryjenski">Jednym z najważniejszych zadań, które w Polsce mamy do wykonania w zakresie zwalczania chorób, jest zwalczanie gruźlicy.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SStryjenski">Mówiąc o stosunkach populacyjnych i o wymieralności poszczególnych roczników zwracamy za mało uwagi na to, że Polska traci obywateli z powodu chorób nie tylko w pierwszych latach ich życia, ale ponosi straty w tych najwięcej produktywnych względnie bardzo ważnych dla obrony Państwa rocznikach między 20 a 35 rokiem życia. Jeżeli porównamy odpowiednie cyfry w Polsce i w krajach zachodnich, np. w Anglii, to okazuje się, że śmiertelność między 55 a 64 rokiem życia jest prawie ta sama, natomiast są znaczne różnice wymieralności w rocznikach młodszych. I dlatego też wielki i skoncentrowany wysiłek powinien być uczyniony dla zwalczania gruźlicy.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SStryjenski">Chciałbym zwrócić uwagę na to, że konieczną jest koncentracja środków finansowych, by dla załatwienia różnych zagadnień nie rozpraszać tak energii jak i pieniędzy.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SStryjenski">Chciałbym poruszyć kilka spraw w zakresie organizacji służby zdrowia. Mieszkam na terenie Małopolski, na którym pracuję, gdzie od 70 lat istnieje pewien system organizacji szpitalnej opartej na dawnym samorządzie, istniejącym za czasów zaborczych — samorządzie, którego zasługi w zakresie melioracji i budowy dróg wodnych były w tej Wysokiej Izbie już podkreślane.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SStryjenski">Ze względów zrozumiałych, ze względów politycznych samorząd został ograniczony. Z Wydziału Krajowego, jako emanacji Sejmu krajowego, powstał za czasów polskich Tymczasowy Wydział Samorządowy, który od 11 lat jest w stanie likwidacji. Zdaje mi się, że ten stan prawny nie może trwale istnieć. Zdecydujmy się na to, żeby tę tymczasowość skasować, zamieniać ją na coś innego i przejść do innej formy.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SStryjenski">Tu muszę zwrócić uwagę, że w zakresie działania Tymczasowego Wydziału Samorządowego właściwie pozostało prawie wyłącznie szpitalnictwo, w tym, cztery większe szpitale i 38 mniejszych. Dlatego mówię o tej organizacji, gdyż to stoi w związku z zagadnieniem opłacania kosztów leczenia za ubogich chorych — zagadnieniem, które w wysokim stopniu interesuje samorząd. A w Małopolsce na terenie czterech województw południowych, gdzie koszty leczenia ubogich pokrywał kraj, stoimy przed zagadnieniem, w jaki sposób sprawa ta będzie załatwiona. Niestety, nie wiem, jak dalece praca ustawodawcza w tym zakresie postępuje. Chciałbym przy tym zwrócić uwagę, że w południowych województwach, które niedawno dopiero uzyskały gminę zbiorową i które od 70 lat były przyzwyczajone do systemu powszechności leczenia, niezależnie od zamożności poszczególnych obywateli, trudno przejść na ten system, który istniał w dzielnicach środkowych, a więc na system pokrywania kosztów leczenia przez gminy zbiorowe. Jak wiadomo i ten problem już był tutaj wielokrotnie poruszany. Stwierdzono, że kilku psychicznie chorych, za których gmina płaciła, obciążało gminę tak znacznie, że innych zadań wykonywać już nie mogła. Więc może należało by pomyśleć — jak tu p. senator Radziwiłł stwierdził — czy nie użyć wojewódzkiego samorządu w pewnym zakresie dla realizowania zadań zdrowotnych i pokrywania kosztów leczenia za ubogich chorych? Otóż mówię dlatego — „samorząd”, a nie — „celowy związek”, gdyż jak się okazuje, celowe związki są oparte, mimo wszystko, na dobrowolności i ta dobrowolność, tzn. brak powszechności należenia do związku celowego na danym terenie — oczywiście utrudnia zadanie.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SStryjenski">Chciałbym w końcu mówić o fachowcu, który załatwia siłą rzeczy wszystkie sprawy, dotyczące zdrowia publicznego. Nie będę podawał znanych statystyk o ilości i o rozmieszczeniu lekarzy. Uznajemy wszyscy tak Rząd, jak i samorząd lekarski, że w tej dziedzinie jest dużo do zrobienia. Jednakże chciałbym w tej Wysokiej Izbie odpowiedzieć na ten zarzut, jakoby to było tylko winą lekarzy, że nie chcą zajmować placówek odległych od centrów miejskich. Niewątpliwie jest to stan anormalny, że duży procent lekarzy, nie odpowiadający potrzebom kraju, siedzi w miastach. Zobaczymy, czy ustawa, wydana w roku zeszłym, która spowoduje, że przez 2 lata młody lekarz będzie praktykował na wsi, odpowie pod tym względem zadaniom. Kardynalnym jednak warunkiem jest, by dla lekarza stworzyć pewne minimalne warunki bytowania, gdyż trudno od jednego zawodu wymagać większej ofiarności niż od innych obywateli, mimo że ofiarność lekarzy zawsze istniała i istnieje. Otóż pewne dysproporcje w tym zakresie powinny być usunięte. Trzeba zważyć, że lekarz kształci się długo, że jego kształcenie kosztuje Państwo względnie jego rodzinę czy jego samego i dlatego odpowiednio do jego poziomu wykształcenia muszą być jednak stworzone dla niego warunki materialne. Dlatego nie należało by schodzić poniżej pewnego minimum uposażenia lekarza, dajmy na to, samorządowego.</u>
+ <u xml:id="u-14.10" who="#SStryjenski">Chciałbym też wspomnieć o samorządzie lekarskim, a właściwie o pewnej bolączce, która samorządu tego dotyczy. Mianowicie sądownictwo dyscyplinarne izb lekarskich, opierające się na prawie publicznym, którego orzeczenia mają walor wyroków sądowych, jest zupełnie pozbawione przez ostatnią ustawę prawa żądania pomocy sądu dla badania świadków. To ogromnie ogranicza możliwości sądownictwa dyscyplinarnego. Chciałbym zaapelować do Pana Ministra, żeby był łaskaw wspólnie z p. Ministrem Sprawiedliwości tę sprawę załatwić, gdyż według mojego doświadczenia działalność sądownictwa w nowej ustawie została zahamowana.</u>
+ <u xml:id="u-14.11" who="#SStryjenski">P. senatorka Sujkowska wspomniała o kwestii partactwa i znachorstwa. Bolączka ta rzeczywiście rozszerza się i niestety — muszę to stwierdzić z tego miejsca — popierana jest często przez inteligencję polską, nie przez, powiedzmy, mało uświadomionego rolnika, ale przez ludzi często o wysokim wykształceniu i na wysokim stanowisku. Niejednokrotnie zdarza się też, iż znachorstwo mimo woli popierane jest przez prasę, że prasa pewnego autoramentu czyni znachorstwu reklamę. Jak nogą czynniki rządowe czy też samorząd lekarski walczyć z tą plagą, jak to może zachęcać młodych ludzi do poświęcenia się medycynie, kiedy człowiek, który nie ma żadnego wykształcenia, będzie lepiej oceniany przez społeczeństwo niż lekarz?</u>
+ <u xml:id="u-14.12" who="#SStryjenski">Czynnikiem bardzo ważnym w zakresie szpitalnictwa jest pielęgniarstwo. Czyniliśmy w tym zakresie duże postępy. Ustawa pielęgniarska dała możność przez pewien czas uzyskania dyplomu nawet tym, którzy szkoły nie skończyli. Uważam i opieram to twierdzenie na podstawie oceny szeregu fachowców, że potrzebne nam jest dwustopniowe pielęgniarstwo, a nie tylko pielęgniarki o dyplomach, do których potrzebna jest w zasadzie szkoła średnia. Przecież mamy wiele — oczywiście mówię tu o szpitalnictwie — takich, które tych warunków nie posiadają i posiadać nie będą, a jednakże prace przy chorych wykonywać muszą. Jest tu pewien paradoks. Ustawa o pielęgniarstwie w pierwszych swych artykułach mówi, że tylko osoba z dyplomem pielęgniarskim może pracę koło chorych wykonywać, więc gdyby rygorystycznie ustawę tę stosować, p. Minister musiałby usunąć większą część personelu z naszych szpitali, na co warunki jednakże nie pozwalają. Uważam, że w naszych warunkach dyplomowane pielęgniarki w szpitalnictwie — nie mówię o higienistkach — powinny przede wszystkim spełniać czynności nadzorcze, gdyż obecnie nie stać nas na to, aby wyłącznie dyplomowane pielęgniarki, o wyższym dyplomie, dyplomie obecnej szkoły pielęgniarskiej, wykonywały zawód.</u>
+ <u xml:id="u-14.13" who="#SStryjenski">Poruszyłem tylko kilka zagadnień i kilka bolączek. Chcę jeszcze jedną rzecz omówić, która mnie, jako specjalistę interesuje, mianowicie kwestię psychicznie chorych i opieki nad nimi. Jest to zagadnienie bardzo trudne. Trudne jest umieszczanie wszystkich chorych, potrzebujących pomocy w szpitalach, gdyż dostatecznej ilości łóżek nie posiadamy. Pewne formy zastępcze, które się rozwijają np. na Wileńszczyźnie, nie dadzą się, moim zdaniem, zastosować we wszystkich dzielnicach Państwa. Chcę stwierdzić, że kwestia opieki nad psychicznie chorymi nie jest tylko kwestią humanitarną czy kulturalną, ale ma jednak znaczenie dla spokoju ludności. Jest mi wiadomo, że gdy na skutek kryzysu samorządy w centralnych województwach znalazły się w trudnym położeniu i szpitale opróżniały się z chorych, za których gminy poprzednio płaciły, to bezpieczeństwo w wielu częściach kraju na tym nie zyskało. Dlatego należy pomyśleć o dalszej rozbudowie opieki psychiatrycznej i to w pewnym zróżnicowaniu, gdyż stwierdzam — i jest to rzeczą znaną tym, którzy się zajmują dziećmi — że jest wielki brak łóżek dla dzieci nienormalnych i zakładów dla dzieci nienormalnych, a to jest konieczne. Tworzenie oddziałów w szpitalach ogólnych psychiatrycznych nie zawsze jest pożądane.</u>
+ <u xml:id="u-14.14" who="#SStryjenski">Na końcu ze względu na sprawy świata lekarskiego, które były poruszane już w Izbach, chcę stwierdzić, że świat lekarski polski tak indywidualnie, jak w swoim samorządzie chce współpracować z Państwem w dalszej realizacji zagadnień zdrowia i że jak dawniej tak i teraz i w przyszłości starsi jak i młodsi lekarze niewątpliwie spełnią swój obowiązek.</u>
+ <u xml:id="u-14.15" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Stolarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszalekStolarski">Wysoki Senacie! Słyszeliśmy z ust sprawozdawcy p. senatora Fichny twierdzenie, że opieka społeczna w Polsce jest niedostateczna. I to jest racja. Ale cóż na to ma powiedzieć mieszkaniec wsi? Mieszkaniec wsi musi powiedzieć, że z opieki społecznej nie korzysta, że tam opieki społecznej nie ma i to będzie prawdą. Mnie się wydając, że zagadnienie opieki społecznej trzeba podzielić na dwie części: na zagadnienie opieki nad człowiekiem i na zagadnienie leczenia chorych.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#WicemarszalekStolarski">Oprę swoje rozważania na tych dwóch zagadnieniach. Chcę rozpocząć od opieki nad człowiekiem. Gdyby do mojego gospodarstwa, powiedzmy, do mojej obory czy stajni przyszedł Francuz, Anglik, Amerykanin albo Niemiec i powiedział: Ja zabieram tę krowę, albo tego konia, bo mi on jest potrzebny, to ja wówczas musiałbym powiedzieć: bardzo przepraszam, ale wychowanie tego mojego konia lub krowy kosztowało mnie, powiedzmy, 100, 200 czy 300 zł i jeżeli panu się on podoba, to pan przede wszystkim ma mi oto taką sumę zapłacić.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#WicemarszalekStolarski">A teraz zwrócę uwagę na drugi fakt. Polska jako Państwo czyni starania o to, ażeby Polak poszedł do tego Francuza, Niemca czy Anglika i wysługiwał mu się, bo on jemu jest potrzebny, a przecież wychowanie tego człowieka w porównaniu z wychowaniem krowy czy konia jakże jest różne!</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#WicemarszalekStolarski">Ja niedostatecznie mogę się zorientować w tych podstawach słuszności, bo wydaje mi się, że ten człowiek jest Polsce potrzebny.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#WicemarszalekStolarski">A skoro on jest Polsce potrzebny, to mnie już potrzeba tak niemiecka czy inna nie może obchodzić. Polska powinna Polakowi dać możność pracy, możność tworzenia, żeby on Polsce bogactwa przysparzał. Mniemam, że tutaj opieka na odcinku samego samorządu nie podoła, ale na odcinku właśnie państwowym i polityki państwowej trzeba szukać załatwienia sprawy. Interes Państwa powinien być wskaźnikiem do unormowania polityki ludnościowej i powinniśmy raz zrobić rozbrat i koniec z tym, żeby Polak wysługiwać się miał obcym. Winien nie obcych a Polskę bogacić, by w tej Polsce był i w tej Polsce tworzył. To by było jedno z zagadnień opieki nad człowiekiem.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#WicemarszalekStolarski">A teraz drugie zagadnienie. Człowiek, który nie jest wzięty w należytą opiekę, urządza sobie swobodne i dowolne życie, indywidualizm w jego życiu ma wielką rozpiętość i prowadzi go na niewłaściwą drogę. Zjawisko jest tego rodzaju, że to niewłaściwe prowadzenie się, nadużywanie, powiedzmy otwarcie, alkoholu i różne inne przyczyny, powodujące obniżenie wartości człowieka pod względem zdrowia, moralności i jego tężyzny, prowadzą go na niewłaściwe drogi i nie czynią z niego człowieka twórczego. Mniemam też, że jest rzeczą polityki państwowej, a w tym wypadku opieki społecznej i p. Ministra dbać o to, żeby człowiek był w Polsce zdrowy i zdolny do twórczości, żeby mógł podołać tym zadaniom, które z punktu widzenia interesów Państwa na niego spadają.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#WicemarszalekStolarski">To by były dwie moje uwagi co do opieki nad człowiekiem w Polsce. Nie chcę tutaj wskazywać form organizacyjnych tej opieki, nie moją jest to rzeczą, jest to rzeczą p. Ministra i jego współpracowników.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#WicemarszalekStolarski">Chcę nawrócić do opieki nad zdrowotnością ludu wiejskiego w Polsce. Stwierdzono tutaj, że lud w Polsce leczy się u znachorów. Prosiłbym nie mieć mi za złe, jeżeli stwierdzenie to sprostuję w tym znaczeniu, że lud wiejski nie leczy się u nikogo, ani u znachorów, ani u lekarzy, bo jego warunki na to mu nie pozwalają.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#komentarz">(Minister Pracy i Opieki Społecznej p. Kościałkowski: Tak źle nie jest.)</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#WicemarszalekStolarski">Tak źle jest, Panie Ministrze, i postaram się przykładami Pana Ministra przekonać.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#WicemarszalekStolarski">Oto przykład. Znam osobiście małżeństwo, którego nie mogę zaliczyć do ludzi ciemnych i zaniedbanych. Oboje doskonale doceniają znaczenie zdrowia i należytego prowadzenia się. Ale zdarzyło się, że gospodyni, wchodząc na spichrz, spadła i stłukła sobie nogę. Powstało zapalenie nogi i choroba dochodzi do tego stopnia, że kobieta musi się kłaść do łóżka i wreszcie trzeba się udać do lekarza. Oboje zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Trzeba przeprowadzić operację. Przyjeżdżają do Warszawy, zwracają się do chirurga, który każę prześwietlić nogę. Idą do prześwietlenia, płacą za nie. I tak: przyjazd do Warszawy kosztuje ich oboje 30 zł, prześwietlenie 15 zł — razem 45 zł. Fotografia z prześwietlenia wykazała ropień na kości. Potrzebna jest operacja. A warunki tej operacji? Lekarz powiada: trzeba pozostać w szpitalu; za operację państwo nic nie będą płacili, tylko za szpital. Leżeć pani będzie w szpitalu 1/2 miesiąca, a za każdy dzień zapłacić trzeba 8.50 zł. Takie są warunki. Zaczęli się naradzać — co robić. Czy lepiej leczyć tę nogę czy lepiej umrzeć? Godzą się na to ostatnie. Jadą do, domu i szukają jakichś innych środków leczenia. Wyleczyli tę nogę po bardzo długim okresie czasu na innej drodze, nie płacąc tych 8.50 zł w szpitalu. Jeżeli nawet ta kobieta musiała uciec się do porady znachora, czy to jest jej wina? Nie jest to jej wina, to są warunki naszej rzeczywistości, które trzeba zmienić.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#WicemarszalekStolarski">A teraz drugi przykład. W mojej wsi, którą, nawiasem mówiąc, zaliczam do podciągniętych wzwyż pod względem kulturalnym, zdarzył się wypadek choroby kobiecej, rozwiązania, w którym okazało się, że nie może być ono dokonane drogą normalną, lecz że trzeba zastosować cięcie, słowem, że trzeba lekarza. Zastanawiano się przez 24 godziny nad tym, czy zdecydować się na wydatek, który trzeba będzie ponieść w związku ze sprowadzeniem lekarza o 21 km drogi i dopiero pod naciskiem nieomal całej wsi rodzina decyduje się. Telefonicznie zawiadamiają lekarza, lekarz w ciągu 2 godzin przyjeżdża autem, dokonywa niezmiernie ciężkiej operacji i doprowadza kobietę do zdrowia i życia, jak również i dziecko. Wszyscy uznają, że zapłata 100 zł za tę pracę lekarza nie jest duża i że to było konieczne, że to się opłaciło. Tymczasem rodzina na wydatek 100 zł przez 24 godziny nie mogła się zdecydować. I to jest nasza rzeczywistość. Dlatego wydaje mi się, że organizację opieki nad zdrowiem trzeba uznać za sprawę pilną, niepodlegającą zwłoce i tak ją przeprowadzić, aby lekarz nie potrzebował 21 km jechać do rodzącej kobiety, ażeby był bliżej i żeby sprawniej mógł jej pomóc. Wydaje mi się, że te okoliczności powodują, że ludność nie leczy się, gdyż nie może się leczyć, bo warunki, w jakich żyje na wsi, na to jej nie pozwalają. Również i przy tym zagadnieniu nie będę wskazywał form. Cieszę się, że już dochodzimy do pewnych form i sposobów organizacji pod tym względem. Ja nie przesądzam, czy w tym wypadku jest lepsza organizacja, powiedzmy, spółdzielni zdrowia, czy też inna forma organizacyjna. Chcę, ażeby jakaś forma powstała, ażeby istniejące niedomagania można było usuwać. Chciałbym doczekać się tego momentu, ażeby można było uznać pewne formy dla nas jako najbardziej wskazane i trafne dla wsi. Nie wydaje mi się, aby trzeba było dla wsi kas chorych albo jakiej innej ubezpieczalni. Nie. Mnie się wydaje, że dla potrzeb wsi trzeba swoiste formy obmyśleć i utrzymać.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#WicemarszalekStolarski">Jeszcze jeden przykład życiowy. Biedna dziewczyna zaszła w ciążę. W rozpaczy, co z nią będzie, idzie do akuszerki po radę. Akuszerka robi zabieg, którego skutki są okropne. Dziewczyna jest bez opieki, rzucona na pastwę losu. Sądzę, że tego rodzaju rzeczy nie mogą być dopuszczalne. Nie to jest winą, że tej dziewczynie się noga poślizgnęła, tylko, że nie ma nad nią opieki. Mniemam, że to zagadnienie musi przed nami stać jako aktualne i pilne.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#WicemarszalekStolarski">Jedną jeszcze sprawę chciałbym poruszyć na tle finansowym. U nas samorządy gminne są obciążone wielkimi opłatami na rzecz tzw. kosztów leczenia. Np. w mojej gminie, która ma 5.000 mieszkańców, był wariat, który w 1922 r. spalił osadę, i naturalnie trzeba było go umieścić w Tworkach, na to nie było rady. Od 1922 r. jest w Tworkach i gmina musi płacić za niego koszty utrzymania. Te koszty pierwotnie wynosiły 7 czy 8 zł, teraz po stwierdzeniu przez gminę, że to jest człowiek, któremu można dać pracę, utargowano parę złotych — i to jest dobrodziejstwo dla gminy, ale jednak trzeba płacić. Stwierdzam, że w tej samej gminie było 3 ludzi chorych umysłowo, którym należała się opieka, a poza tym jest wielu innych ludzi, którym też trzeba dać opiekę społeczną. I ta gmina — zresztą nie tylko ta gmina, ale i inne gminy w Polsce, które mają ten ciężar na karku, nie chcą widzieć istotnych potrzeb, jakie przed nimi stoją i starają się ich uniknąć.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#WicemarszalekStolarski">Słyszałem o takim fakcie, że jak się trafia wariat w jakiejś gminie, to kupuje mu się bilet i wsadza do pociągu, ażeby pojechał do innego województwa i tam wysiadł z pociągu, ażeby w ten sposób uniknąć kosztów płacenia za niego. Nie wiem, czy taka zabawka przerzucania chorych z gminy do gminy jest właściwa. Prokurator się nie godzi na to, aby wariata ze szpitala zabrać i ma rację, bo po co ma on więcej wsi palić — niech on tam siedzi. Ale mniemam, że jest niemożliwą rzeczą, żeby tym jednym czy dwoma wariatami umieszczonymi w zakładzie zakorkować możliwość zabiegów gminy o opiekę społeczną. Proszę Pana Ministra, żeby zechciał rozważyć, czy nie byłoby właściwe ustalić tego rodzaju zasadę i umocnić ją przepisami prawa, aby koszty leczenia danego osobnika obowiązywały gminę w przeciągu roku, a później, aby przechodziły na rzecz Państwa, żeby gmina te pieniądze, które dotąd wydawała na koszty leczenia, obróciła na doraźną opiekę społeczną na terenie wsi. Mniemam, że tego rodzaju zasada byłaby dobra, ma ona uzasadnienie w tym, że nie jest winą tej czy innej gminy, że ma jednego lub dwóch wariatów bądź chorych nieuleczalnych. To jest i rzeczą Państwa, i Państwo musi również uważać leczenie za swój obowiązek.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#WicemarszalekStolarski">Wydaje mi się, że wówczas zrobilibyśmy dobry uczynek pod względem podciągnięcia gmin i samorządu terytorialnego w zakresie opieki społecznej i przyczynilibyśmy się do pogłębienia zrozumienia konieczności tej opieki.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#WicemarszalekStolarski">Sądzę, że tego rodzaju wyjście byłoby najsprawiedliwsze.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Milewicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo! W dyskusji nad budżetami poszczególnych Ministerstw bardzo mocno były podkreślane i uwypuklane momenty ściśle związane z odrodzeniem naszej gospodarki narodowej i obronności kraju. Na przestrzeni 20 lat naszego bytu niepodległego powstały dzieła monumentalne, dzieła zasadnicze, jak Gdynia — płuca polskie, które zasilają nasz organizm państwowy ożywczym powiewem szerokich mórz, i dalekich krajów, jak Okrąg Centralny — żywy i groźny symbol potęgi i mocarstwowości naszej i wiele, wiele innych zasadniczych dzieł czy to w szkolnictwie, budowie dróg, czy ochronie zdrowia. Cały ten ogrom wielkiej pracy wykonany został przez jednostkę ludzką — obywatela. Organizm ludzki — człowiek, czyż może być coś bardziej doskonałego? Z jednej strony geniusz, owiany twórczym duchem, z drugiej — wykonawca ciężkiej codziennej mrówczej pracy, wydajność zaś tej pracy uzależniona jest od jego tężyzny fizycznej — zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SMilewicz">Zdrowie. Wysoka Izbo, to największy skarb, największy kapitał, w zbiorowości zaś tworzy ono wielki dynamizm, który przy umiejętnym uruchomieniu i pokierowaniu przetwarza się w wielkie dzieła we wszystkich dziedzinach życia państwowego.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SMilewicz">A więc zdrowie, ten twórczy potencjał w życiu państwowym, musi być otoczone jak najbardziej troskliwą i wszechstronną opieką. Organizacja służby zdrowia, jako zagadnienie państwowe wielkiej wagi, musi być wysunięta na jedno z najpierwszych miejsc w ogólnym systemie uzbrojenia i obronności. Powiedzenie, że do zwycięstwa przyczynia się w dużym stopniu lekarz, ma swe głębokie uzasadnienie, bo tylko od należytej organizacji służby zdrowia, t.j. dostatecznej liczby lekarzy oraz dostatecznej liczby i jakości szpitali, zależy przyśpieszenie powrotu do szeregów żołnierzy-uzdrowieńców. A im szybciej i w większej liczbie powracają, tym większa jest pewność zwycięstwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo! Zasadniczą podstawą lecznictwa jest szpital. W chwili odzyskania niepodległości posiadaliśmy 475 zakładów leczniczych o ogólnej ilości łóżek 36.136. W ciągu 20 lat niepodległego bytu szpitalnictwo nasze poczyniło znaczne postępy tak co do przyrostu łóżek szpitalnych jak i co do unowocześnienia szpitali. W tym okresie przybyły 202 zakłady lecznicze o ogólnej ilości łóżek 38.863, czyli w chwili obecnej Rzeczpospolita posiada 677 zakładów leczniczych o ogólnej ilości łóżek 75.000.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SMilewicz">Pomimo dość znacznego rozwoju szpitalnictwo nasze pod względem liczbowym stoi jeszcze na szarym końcu wśród państw europejskich. Biorąc za podstawę przyjętą u nas normę, mianowicie 50 łóżek szpitalnych na 10.000 mieszkańców miast i większych ośrodków przemysłowych oraz 20 łóżek szpitalnych na 10.000 mieszkańców wsi, czyli średnio licząc 35 łóżek na 10.000 ludności, stosunek ten w porównaniu z niektórymi państwami europejskimi przedstawia się jak następuje: Szwajcaria (średnio) 106 łóżek na 10.000 mieszkańców, Niemcy — 97,7, Węgry — 52,2, Rosja Sowiecka — 28, Polska — 21,1 i już poza nami Bułgaria — 19, Jugosławia 18 i Litwa 15.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SMilewicz">Ten niski stan łóżek szpitalnych tłumaczy się tym, że ziemie Rzeczypospolitej przed wojną światową były nader słabo zaopatrzone w szpitale, w szczególności dotyczy to b. zaboru rosyjskiego, a częściowo b. zaboru austriackiego, zwłaszcza województw lwowskiego i stanisławowskiego, oraz że pewna część budynków szpitalnych uległa zniszczeniu wskutek działań wojennych.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SMilewicz">Również znaczny przyrost naturalny ludności powoduje, że stale posiadamy niedobór łóżek szpitalnych. Naturalny przyrost ludności wynosi około 400.000, czyli należało by corocznie zwiększyć ilość łóżek szpitalnych o 1.000. Aby doprowadzić stan liczbowy łóżek szpitalnych do ogólnie przyjętych u nas norm, należało by powiększyć go o około 40.000 w chwili obecnej. Biorąc zaś pod uwagę naturalny przyrost ludności w ciągu najbliższych 10 lat, należało by zwiększyć ilość łóżek o około 50.000, czyli licząc średnio w -budowie łóżko szpitalne 5.000 zł — kosztem 250 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SMilewicz">Muszę jeszcze podkreślić, że dotychczas 29 powiatów w ogóle nie posiada szpitali, a 27 powiatów, nie posiadając własnych szpitali, korzysta ze szpitali innych, przeważnie społecznych lub lecznic prywatnych położonych na ich terenie Większość istniejących u nas szpitali są to szpitale małe, nie przekraczające 100 łóżek. 1 tak posiadamy: od 10 do 50 łóżek — 303 szpitale, 196 szpitali do 100 łóżek, zaledwie 103 szpitale od 100 do 200 łóżek, 54 szpitale od 200 do 500 łóżek, 9 szpitali do 1.000 łóżek i 12 szpitali powyżej 1.000 łóżek.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SMilewicz">Uposażenie małych szpitali jest na ogół biedne, brak pracowni szpitalnych, aparatów Roentgena, aparatów leczniczych itp. Małe szpitale kierowane są przeważnie przez jednego lekarza, który poza koniecznością leczenia w zakresie wszystkich specjalności, jednocześnie pełni obowiązki administracyjne. W tych warunkach wysokie opłaty za leczenie są niewspółmierne do korzyści, jakie otrzymuje chory. Przyczyną wysokich opłat w szpitalach małych jest dążenie samorządów terytorialnych do uchronienia się tą drogą od deficytów budżetowych szpitali wobec dużych sum należnych od gmin za leczenie.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SMilewicz">Rozlokowanie łóżek szpitalnych na poszczególnych terenach jest nierównomierne. Biorąc za podstawę przyjętą u nas normę ilości łóżek szpitalnych w stosunku do 10.000 ludności, otrzymamy: województwa zachodnie wraz ze Śląskiem 40,5, województwa południowe 17,9, województwa centralne wraz z Warszawą 17 łóżek oraz województwa wschodnie 8,9, w tym województwo poleskie 7,9.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SMilewicz">Kwestia rozbudowy szpitalnictwa w województwach wschodnich w ogólności, a zwłaszcza w województwie poleskim, to nie tylko sprawa ochrony zdrowia ludności, lecz jednocześnie wielkiej wagi zagadnienie państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo! Podstawą potęgi Państwa i gwarancją nienaruszalności jego granic jest nie tylko spoistość wewnętrzna społeczeństwa, jego ekspansywność twórczo-narodowa, lecz niezniszczalną i trwałą wartością narodu jest jego tężyzna fizyczna, a co za tym idzie — potęga duchowa.</u>
+ <u xml:id="u-18.12" who="#SMilewicz">Największym naszym kapitałem, budzącym zazdrość i obawę u innych narodów, jest naturalny przyrost ludności. Jest on widomym znakiem wzrastające? potęgi i mocarstwowości Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-18.13" who="#SMilewicz">Wyrazem opieki Państwa nad zdrowotnością obywateli winno być zapewnienie im nie tylko dostatecznej liczby lekarzy pełnowartościowych zarówno pod względem wykształcenia fachowego, jak i nastawienia państwowo społecznego, lecz jednocześnie zapewnienie społeczeństwu odpowiedniej liczby i jakości szpitali.</u>
+ <u xml:id="u-18.14" who="#SMilewicz">Szpital w życiu państwowo społecznym ma nie tylko bezpośredni wpływ na chorego przez zapewnienie mu troskliwej i wszechstronnej opieki, opartej na zdobyczach wiedzy lekarskiej i urządzeniach leczniczych niedostępnych w warunkach leczenia domowego, ale do jego zadań należy również wpływ pośredni — przez szkolenie młodych lekarzy i przez stałą styczność z lekarzami poza szpitalnymi, co daje im możność utrzymania się na odpowiednim poziomie wiedzy lekarskiej przy pełnieniu przez nich obowiązków lekarskich w warunkach poza szpitalnych.</u>
+ <u xml:id="u-18.15" who="#SMilewicz">Wybitny działacz społeczny w Europie dr Rene-Sand twierdzi, że szpital stać się musi wykładnikiem i bastionem dla medycyny, higieny i służby zdrowia, musi je zespalać i tworzyć ogniwo 'w ogólnym systemie uzbrojenia i obrony Państwa. Toteż obok działu leczniczego szpital ma za zadanie brać udział w akcji naukowo-dydaktycznej, w szkoleniu personelu lekarskiego i pomocniczego, w szerzeniu zasad higieny wśród chorych, ma za zadanie odgrywać odpowiednią rolę w zakresie publicznej służby zdrowia przez współdziałanie z zakładami lecznictwa specjalistycznego i z ośrodkami lecznictwa zapobiegawczego, tj. z Ośrodkami Zdrowia. Współdziałanie to posiada bardzo ważne znaczenie w zakresie zwalczania chorób społecznych i zakaźnych. Na wypadek wojny szpital winien prowadzić ratownictwo sanitarne O.P.L.G.</u>
+ <u xml:id="u-18.16" who="#SMilewicz">Rozwój szpitalnictwa czy to w postaci przebudowy i unowocześnienia, czy też rozbudowy jest nakazem chwili. Rozwój ten jednak nie może być wynikiem dorywczych poczynań poszczególnych jednostek administracyjnych lub społecznych, lecz musi być podporządkowany programowej gospodarce państwowej. Dorywczość w rozbudowie szpitalnictwa może w wynikach swych dawać niepożądane przesycenie łóżkami szpitalnymi jednych miejscowości na niekorzyść innych. Rozbudowa szpitalnictwa wymaga jednak znacznych funduszów i nie może być wyłącznym obowiązkiem samorządu terytorialnego.</u>
+ <u xml:id="u-18.17" who="#SMilewicz">Ochrona zdrowia obywateli w równej mierze obowiązuje ubezpieczenia społeczne, jak i Państwo — szczególniej w zakresie zwalczania chorób ostro zakaźnych i społecznych. Tylko wspólny wysiłek samorządu terytorialnego z instytucjami ubezpieczeń społecznych i przy pomocy finansowej Skarbu Państwa może rozwiązać program rozbudowy szpitalnictwa. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, posiadający znaczne środki finansowe, powinien wybitnie przyczynić się do rozbudowy szpitalnictwa w Polsce — bądź przez budowę własnych szpitali, bądź przez udzielanie na ten cel taniego kredytu samorządom terytorialnym. Niestety w tym ostatnim wypadku Zakład Ubezpieczeń Społecznych stawia szczególne trudności, żądając zabezpieczenia na udzielone pożyczki nie na budynkach szpitalnych, lecz na innych nieruchomościach dłużnika, i to w wysokości 200 — 25O°/o udzielonej pożyczki przy oprocentowaniu około 7%. W związku z tym pragnę zwrócić się do Pana Ministra Opieki Społecznej z prośbą, by zechciał wejrzeć w ten stan rzeczy i przez potanienie kredytu udzielanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych umożliwił Rozbudowę szpitalnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.18" who="#SMilewicz">Poza tym znaczną rolę w rozwoju szpitalnictwa muszą odegrać fundacje szpitalne. Fundacji szpitalnych mamy w Polsce 79, utrzymujących 8002 łóżka szpitalne; wartość tych fundacji wynosi około 250.000.000 zł. Wszystkich zaś fundacji, tj. szpitalnych i o celach opiekuńczych, mamy 1.544 — wartości około 500 milionów zł. Samych obszarów rolnych na te fundacje składa się około 100.000 ha, w tym lasów 60.000 ha i ziemi ornej 40.000 ha. Wskazanym było by skapitalizowanie części tych majątków, zwłaszcza mało rentujących się, a otrzymany kapitał obrócić na rozbudowę szpitalnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-18.19" who="#SMilewicz">Z uwagi na doniosłą rolę szpitali w lecznictwie, pod względem ekonomicznym i socjalnym, a w razie wojny i militarnym, również i Państwo powinno przyczynić się więcej niż dotychczas do rozbudowy szpitalnictwa, przewidując znacznie większe kwoty na ten cel w budżecie Ministerstwa Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-18.20" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo, chciałbym jeszcze kilka słów powiedzieć o Polesiu i jego potrzebach, lecz nie z lokalnego punktu widzenia, a w ujęciu szerszym, z punktu widzenia polskiej racji stanu.</u>
+ <u xml:id="u-18.21" who="#SMilewicz">Polesie, które zajmuje 1/10 część terenu Rzeczypospolitej, jest osobliwym terenem, powiedziałbym nawet, do pewnego stopnia, unikatem w Europie, gdyż ludność zamieszkująca go dotychczas nie posiada określenia narodowościowego. Sami Poleszucy narodowość swoją określają nazwą — „tutejsi” — nie Białorusini, nie Rusini, nie Rosjanie lub Ukraińcy — a — „tutejsi”. Jest to ludność spokojna, pracowita, lecz nieufna i podejrzliwa; do ich serc można trafić tylko pracą konkretną, realną. Na Polesiu nie istnieje zagadnienie narodowościowe, istnieje natomiast wielkie zagadnienie biedy w rolnictwie, biedy z powodu braku szkół ogólnokształcących, a szczególnie zawodowych, biedy w ochronie zdrowia — brak lekarzy, szpitali, ośrodków zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-18.22" who="#SMilewicz">Polesie jest czystą kartą, a wypełnienie jej treścią tylko od nas zależy. Położenie Polesia posiada szczególnie wielkie znaczenie z punktu widzenia polskiej racji stanu — jest to potężny klin, który oddziela południe od północy. W tym leży punkt ciężkości znaczenia Polesia.</u>
+ <u xml:id="u-18.23" who="#SMilewicz">Na przestrzeni 20 lat naszego bytu niepodległego Polesie bezustannie jest atakowane przez obce naszej państwowości idee — z północy białoruską, a z południa ukraińską. Był czas, kiedy penetracja ukraińska przeniknęła daleko w głąb Polesia, lecz czasy te minęły. Dzisiaj Polesie zaczyna myśleć kategoriami polskimi — jest to całkowita zasługa obecnego wojewody Kostka Biernackiego. Znikli agitatorzy, znikł niepokój, a pozostała tylko troska o byt codzienny.</u>
+ <u xml:id="u-18.24" who="#SMilewicz">Wysoka Izbo, nie wolno nam zaprzepaścić Polesia. Na Polesiu winna powstać trwała reduta myśli i kultury polskiej i mocarnym swym ramieniem sięgnąć na północ i południe. Oby to się stało prędzej, a stać się musi, gdyż tego wymaga polska racja stanu. Zrealizować to możemy wyłącznie przez gospodarcze, oświatowe i zdrowotne podniesienie Polesia.</u>
+ <u xml:id="u-18.25" who="#SMilewicz">Polesie — województwo o największej przestrzeni i najmniejszym zaludnieniu w stosunku do swego obszaru — jest jednocześnie najbardziej zaludnionym województwem w stosunku do swych użytków rolnych. W powiecie łuninieckim na 1 km użytków rolnych przypada 215 osób, a przeciętna na Polesiu — 72. Przytłaczająca większość — 64°/o, to gospodarstwa karłowate od 0,5 — 11/2 — 2 — 7 ha. To nie legenda, Wysoka Izbo, że chłop poleski dzieli zapałkę na 4 części; to nie legenda, że wczesną wiosną zrywa strzechę z chaty na sieczkę dla bydła; to nie legenda, że na Polesiu nie wygasają choroby zakaźne — tyfus plamisty, brzuszny, nagminne zapalenie opon mózgowych,. szkarlatyna, dyfteryt, a dzieje się to wszystko dlatego, że wielka bieda i nędza rozwielmożniły się na Polesiu. A przecież to Polesie może być perłą korony polskiej — ileż setek milionów kilowatów niezużytej energii elektrycznej drzemie w torfowiskach poleskich, a przez przeprowadzenie melioracji można by uzyskać wielkie obszary łąk, które dałyby możność hodowli bydła. I gdy Wołyń, jak powiedział p. senator Giedrojć, jest spichlerzem dla armii, to Polesie będzie wówczas dostarczać dla armii — ba, dla całej Polski — mięsa i przetworów mleczarskich.</u>
+ <u xml:id="u-18.26" who="#SMilewicz">W związku z powyższym pragnę zwrócić się z prośbą do Wysokiego Rządu w imieniu Polesia o przyjście z wybitniejszą niż dotychczas pomocą materialną, a z uwagi na największy przyrost naturalny ludności na tym terenie (19:1000) pomoc ta tym bardziej jest konieczna, gdyż przeludnienie przy karłowatych gospodarstwach i zakorkowaniu poleskich miast przez element żydowski utrudnia i opóźnia całkowite pozyskanie rdzennej ludności dla idei naszej państwowości.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Jakubowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SJakubowski">Wysoka Izbo! Każdy wie, że źródłem wszelkiej wartości, elementem siły narodowej, zasadniczym warunkiem zjednoczenia narodowego jest przede wszystkim praca. W pracy najłatwiej zjednoczyć wszystkich ludzi dobrej woli. Zaspokojenie bytu przez pewność pracy stałej to najlepsza gwarancja usunięcia demagogii i ujemnych prądów społecznych. Niestety, praca w Polsce jest całkowicie niedoceniana. Może w żadnym kraju Europy środkowej nie wałęsa się tylu bezrobotnych ludzi, a w szczególności młodzieży, ile w Polsce. Istnieje przecież w naszej Konstytucji artykuł, który określa wyraźnie stosunek obywatela do Państwa, jeżeli chodzi o zagadnienie pracy, że Państwo zapewnia każdemu obywatelowi możność jej otrzymania.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SJakubowski">Polska nie ma swoich apostołów i filozofów pracy, którzy by zorganizowali ją naukowo, praktycznie i tak wydajnie, jak to musi pracować Polak u obcych, bo u swoich pracuje dużo gorzej i mówi się, że u nas robotnik jest zły.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SJakubowski">Robotnik i rzemieślnik polski jest doskonały, tylko praca źle zorganizowana, a polskie ustawodawstwo pracy wymaga znacznej, powiedziałbym, radykalnej korektury.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SJakubowski">W Polsce trzeba najrychlej stworzyć ustawowy przymus pracy fizycznej, ustanowić powinność pracy, tak jak istnieje powinność służby wojskowej, bo to, moim zdaniem, jest jedyna droga wyjścia nie tylko z impasu, ale i dla realizacji wielkich zamierzeń.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SJakubowski">Należy stworzyć polski kodeks pracy, którego domaga się życie dla ostatecznego rozgraniczenia świadczeń obywatelskich na rzecz Państwa i na odwrót.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SJakubowski">W 1920 r. na tej sali zniesiono książki rzemieślnicze, książki robotnicze, a wszak one były świadectwem danego obywatela, świadectwem jego uczciwości, jego pracy, przeglądem historii całego jego życia. Dzisiaj, gdy ktoś jest w poszukiwaniu pracy, wywiad o nim wydać zazwyczaj musi stróż domu, w którym on mieszka i jeszcze często nie wierzą mu, nie może wykazać swojej kwalifikacji, że był człowiekiem uczciwym i że uczciwie pracował. W demokracji my Polacy doszliśmy do swawoli. To posunęło się zbyt daleko. Odebrano to, co jest najdroższe. Każdy urzędnik, każdy oficer, każdy poseł, każdy senator ma legitymację, którą się legitymuje i to jest jego list żelazny. Tego pozbawioną została klasa robotnicza, pozbawiony został rzemieślnik. Oni się dziś domagają przywrócenia tego. To musi nastąpić. Musi nastąpić totalizacja pracy. Jeżeli dziś mówi się o totalnym ustroju Państwa Polskiego, to przede wszystkim należy rozpocząć od totalnej pracy. Dowodem są już hufce junackie. I proszę Państwa, jeżeli Wysoki Senat, jeżeli Sejm, jeżeli czynniki rządowe, biorą się od góry do tej rzeczy, to ja chciałbym oświetlić od dołu, jak ona wygląda. Ten, kto wniósł pomysł stworzenia hufców junackich, nie spodziewał się, że tak wybitną rolę odegra w naszych dziejach. Wielu młodych ludzi, którzy stali na przełomie upadku moralnego i fizycznego, hufce junackie podniosły, hufce junackie wyprowadziły i dały im możność pracy, nauczyły ich pracy i pokazały im, jak należy pracować i czym można zostać. W poszczególnych fabrykach i przedsiębiorstwach mamy takich, którzy pokończyli hufce pracy. Pracują oni i są jako rzemieślnicy i robotnicy bardzo uzdolnieni i dziękują za otrzymane dobrodziejstwo. To jest właśnie ta totalizacja pracy, która powinna jak najszybciej przyjąć kształty realne i szersze. To powinno być zaspokojeniem potrzeb szerokich warstw robotniczych i rzemieślniczych.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SJakubowski">Przejdę teraz do najważniejszej bolączki, która już tutaj była poruszona, do ubezpieczalni społecznych. Ubezpieczalnie społeczne, że tak powiem, nie mają nad sobą pana, nie mają nikogo, kto by wejrzał w to, co tam się dzieje. Ja bym zaapelował do p. Ministra, ażeby podległe mu resorty skierowały tam swoje kroki i żeby raz na zawsze doprowadzić do porządku ubezpieczalnie społeczne, żeby one były faktycznymi ubezpieczalniami, żeby faktycznie przynosiły pomoc szerokim warstwom ludności, bo wszak każdy płaci.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SJakubowski">Czy lekarz, który z ramienia ubezpieczalni potrafi dziennie przyjmować po 100 pacjentów, jest w stanie wszystkich obejrzeć i dać im pomoc, jaka się im należy, czy jest w możności określić stan ich choroby? To jest rzeczą niemożliwą.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#SJakubowski">Przy tym daje się możliwość, i to wielką możliwość, do powstawania takich zjawisk, o których tu mówiono, jak leczenie poza lekarzami. Jak się to odbywa? Są różni przygodni lekarze, którzy prowadzą lecznictwo na własną rękę. Istnieje ochrona pracy w tym znaczeniu, że nikt nie może spełniać obowiązków do niego nie należących, np. nie może być szewcem ten, kto nie posiądą do tego kwalifikacji. Prawo tego zabrania, jest się odpowiedzialnym wobec prawa. nie wolno wykonywać zawodów, o których nie ma się pojęcia, a jednak obok lekarza, obok ubezpieczalni powstaje nowy czynnik szeroko w Polsce rozpowszechniony, tzw. znachorstwo. W to powinno wejrzeć nie Ministerstwo Opieki Społecznej, ale Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, żeby to ukrócić raz na zawsze. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, wiele nieszczęścia sprowadziło to znachorstwo. Dość wziąć wieś. Na wsi poza znachorem nikogo się nie zna, znachor jest wszystkim, nauczyciel jest bezsilny wobec niego, ksiądz jest bezsilny wobec niego, i jak słusznie tu jeden z p. senatorów powiedział, prasa jest na ich usługi. I obrona przed tym, to nie jest obrona stanu lekarskiego, ale to jest obrona najżywotniejszych sił fizycznych narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#SJakubowski">W ostatnich czasach mówi się o wsi dużo, bo rzeczywiście wieś pod względem fizycznym zaczyna upadać. Były miejscowości znane, z których w swoim czasie do c.k. armii austriackiej brano chłopców do gwardii, bo tam chłopcy byli najlepiej rozwinięci fizycznie. Dziś proszę zapytać się komisji lekarskiej, która objeżdża, jak tam ta sprawa się przedstawia. Oto rzecz charakterystyczna, dziś z tych miejscowości rekruta po prostu nie można wziąć, bo fizycznie jest nie rozwinięty, jest skarłowaciały, jest chory na gruźlicę. Brak opieki doprowadził do tego.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#SJakubowski">Trzeba stworzyć odpowiednie warunki. W mieście wałęsa się wielu młodych lekarzy, szukających posad, pośrednictwo pracy jest przez nich okupywane — ale w Polsce nie ma lekarzy, bo nie ma ku temu warunków, nie stwarza się warunków i możliwości.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SJakubowski">Jeden z panów senatorów podniósł tu sprawę pracy. Pozwolę sobie zaapelować do Pana Ministra Opieki Społecznej, bo mimo, że u nas dla niepodległościowców zabezpieczona jest ochrona pracy, jednak tak się dziwnie składa, że w praktyce nie jest to przestrzegane. Nie wiem, czy dotyczy to tylko urzędów i przedsiębiorstw państwowych, ale zdaje się, że rozciąga się to również na prywatne przedsiębiorstwa, zwłaszcza na przedsiębiorstwa prywatne o kapitale zagranicznym, które stworzyły ten kapitał rękami polskiego robotnika, polskiego rzemieślnika i polskiego inżyniera. Mówię tu o tak zwanym Vacuum Oil Kompany, towarzystwie żydowsko-amerykańskim. Zaapelowałbym do Pana Ministra Opieki Społecznej, aby zainteresował się szczegółowiej te sprawą, bo ona leży na sercu szerokim masom pracowniczym. Jest rzeczą charakterystyczną, że jeżeli w Polsce nie mamy zatargów z polskim kapitałem, a jeżeli gdzieś były takie zatargi, to nieznaczne, to w tym właśnie towarzystwie takie zatargi są od szeregu lat, bo wciąż są wypychane polskie siły, polscy pracownicy. Zerując na polskim terenie, na polskiej sile robotniczej, to właśnie towarzystwo pod płaszczykiem jakiejś nietykalności uważa, że może w Polsce stwarzać rzeczy, które dla niego jedynie są dozwolone. Należy w to wniknąć. Ja nie staję w obronie polskiego kapitału, ale polski kapitał jest pod tym względem w pewnej mierze ścieśniany i ograniczany, a to żydowsko-amerykańskie towarzystwo czuje się w Polsce w lepszej roli. Apeluję do Pana Ministra Opieki Społecznej, aby wejrzał w tę sprawę, która nie cierpi zwłoki. Jeżeli się okazuje zniecierpliwienie wśród polskich sfer urzędniczych i pracowniczych, to muszę przyznać, iż ono wytwarza się właśnie przez to, że się na takie rzeczy zezwala.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#SJakubowski">Mam tu przed sobą gazetę — „Wieczór Warszawski”, gdzie czytam właśnie o tym, jacy oni są nieszczęśliwi ci panowie z tego towarzystwa, że przywieźli kapitały amerykańskie. Ja znam tę dziedzinę życia i zapytałbym się: a ile unieruchomiliście kopalń, a ilu polskich inżynierów unieszczęśliwiliście? O tym się nie mówi, wiele kopalń zostało zagwożdżonych umyślnie, żeby nie dopuścić na rynek większej ilości ropy, żeby podporządkować sobie benzyniarnie i żeby Polskę postawić wobec braku materiałów pędnych. Tam jest polityka zupełnie inna, a tutaj szantaż się robi wobec społeczeństwa, narodu polskiego i Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Miłaszewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SMilaszewski">Wysoki Senacie! Zabieram głos, aby dać wyraz poglądom opinii katolickiej na zadania opieki społecznej, poglądom uzgodnionym w stowarzyszeniach katolickich inżynierów, prawników, literatów i innych. Materiałów do przemówienia dostarczono mi w imieniu Zjednoczenia Polskich Lekarzy Katolickich przez przewodniczącego dra Brodowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SMilaszewski">Należy żałować, że Państwo Polskie nie wytknęło dotychczas idealnej linii w hierarchii potrzeb leczniczych, ani też bezspornego, przyjętego przez wszystkich, planu działania w dziedzinie rozbudowy lecznictwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SMilaszewski">Przykłady błędnego planowania są niestety liczne, jako to: budowa zbyt kosztownego, jak na nasz budżet, sanatorium we Lwowie i zakładu Ekscelsior w Iwoniczu; urządzanie ośrodków zdrowia w miejscowościach, gdzie nie ma szpitali; upośledzenie lecznictwa szpitalnego w pomocy lekarskiej dla urzędników państwowych i wreszcie punkt kardynalny — brak rozbudowy szpitalnictwa przez ubezpieczalnie.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SMilaszewski">Przed Państwem Polskim stoi konieczność opracowania — w myśl polskiej racji stanu — zarówno planów rozbudowy lecznictwa, jak i podjęcia walki z niebezpieczeństwami na tym polu. A niebezpieczeństwa są wielkie i dojrzeć je nietrudno, skoro tylko na rzeczywistość polską spojrzymy wprost, nie sugestionując się płytko ujmowanymi pojęciami o tak zwanej „kulturze”, — „higienie” i — „postępie”. Pamiętajmy że chociaż poziom lecznictwa w cierpieniach kobiecych jest bez wątpienia wyższy w kulturalnej Anglii niż na przykład w pow. skierniewickim zacofanej Polski, to jednak kobiet w Anglii umiera z powodu sztucznych poronień znacznie więcej, niż w pow. skierniewickim, z tychże poronień i połogów, odbywanych w bardzo niehigienicznych warunkach. Mało kulturalna nasza wieś na ogół ma ciągle jeszcze dużą odporność i dość wysoki przyrost naturalny ludności, gdy np. znacznie kulturalniejsza ludność Warszawy, pomimo swej postępowości, wymiera i ratuje się jedynie dopływem ze wsi. Opierający się o polską rację stanu plan winien mieć za podstawę nasze własne potrzeby, a nie być naśladownictwem obcych wzorów, obcych nam doktryn, bądź wypadkowym zbiorem pomysłów poszczególnych referentów ministerialnych.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SMilaszewski">W hierarchii potrzeb leczniczych w Polsce na czele stoi konieczność zwiększenia w szybkim czasie sieci szpitalnej przynajmniej o 20.000 łóżek i odsunięcia lecznictwa typu ambulatoryjnego na plan drugi.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SMilaszewski">Motywy: 1) W dzisiejszym stanie wiedzy lekarskiej wskutek wspaniałego rozwoju techniki zarówno prawidłowe leczenie większości stanów chorobowych, jak i wyszkolenie lekarzy nie da się pomyśleć bez należycie zorganizowanego i uposażonego szpitala.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SMilaszewski">2)Gdy w Niemczech na 10.000 mieszkańców jest łóżek szpitalnych 97, na Węgrzech — 52, w Danii — 65, na Łotwie — 63, nawet w Rosji Sowieckiej — 28, to w Polsce — zaledwie 21. Wedle danych z r. 1935 w Polsce 39 powiatów nie posiadało szpitali, 253 szpitale — to jest prawie połowa ich w Polsce — nie posiadały Roentgena, 51 szpitali nie posiadało kanalizacji.</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SMilaszewski">3)Na wypadek wojny brak szpitali grozi nam nieobliczalnymi konsekwencjami, zwłaszcza gdyby terenem działań wojennych były nasze zachodnie granice i gdyby skutkiem tego odpadły szpitale w dzielnicach zachodnich, a pozostały bardzo ubogie pod względem szpitalnictwa dzielnice centralne, południowe i wschodnie.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SMilaszewski">4)W Polsce corocznie około 300.000 chorych nie może dostać się do szpitali, w tym 50.000 chorych chirurgicznych. Tworzy to regularny pobór do armii kalek, które Państwo musi utrzymywać.</u>
+ <u xml:id="u-22.9" who="#SMilaszewski">5)Młodych lekarzy na prowincji warto kierować tylko do miejscowości, gdzie jest szpital. Bez oparcia bowiem o szpital organizowanie lecznictwa ambulatoryjnego jest marnowaniem środków materialnych. Bez oparcia o szpital młody lekarz, bezsilny wobec ciężkich wypadków chorobowych, albo będzie złamany psychicznie i prawie bezradny, albo, nie mogąc bez szpitala uzupełnić swej wiedzy, będzie tworzył szkodliwy typ prowincjonalnego znachora, bądź też upadłszy moralnie, będzie się dorabiał na poronieniach i życiu ułatwionym kosztem przyszłości narodu i Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.10" who="#SMilaszewski">6)Organizacje, zajmujące się lecznictwem, jak ubezpieczalnie, pomoc lekarska dla urzędników państwowych itd. prawie cały wysiłek swój kierują błędnie ku leczeniu ambulatoryjnemu, zaniedbując lecznictwo szpitalne. Zatem z punktu widzenia państwowego działalność tych instytucyj jest budowaniem bez fundamentów.</u>
+ <u xml:id="u-22.11" who="#SMilaszewski">Na drugim miejscu w hierarchii naszych potrzeb leczniczych stoi organizowanie opartej o szpital lub sanatorium walki z gruźlicą i zastraszająco rozszerzającymi się chorobami wenerycznymi.</u>
+ <u xml:id="u-22.12" who="#SMilaszewski">Motywy: 1) Walka z gruźlicą jest mało skuteczna, skoro chorego na gruźlicę otwartą i rozszerzającego gruźlicze zakażenie nie można umieścić w szpitalu bądź sanatorium. 2) Lekarze, prowadzący walkę z gruźlicą, winni być stale szkoleni przez pracę szpitalną, opierać się winni o badania rentgenologiczne, które na prowincji tylko przy szpitalach mogą być zorganizowane. 3) Walka z chorobami wenerycznymi, prócz propagandy, wymaga również możności separowania chorych w szpitalach.</u>
+ <u xml:id="u-22.13" who="#SMilaszewski">Państwo nasze posiada 22 miliony ludności polskiej, która musi wytrzymać ciśnienie dwu potężnych bloków: 70 — milionowego niemieckiego i 160 — milionowego rosyjskiego.</u>
+ <u xml:id="u-22.14" who="#SMilaszewski">Państwo nasze posiada 64°/o ludności polskiej i 36% ludności niepolskiej, w tym 14% ludności ruskiej o dużym przyroście naturalnym, powyżej 10% ludności żydowskiej, ruchliwej, energicznej, nie skrępowanej w swej działalności przepisami etycznymi chrześcijaństwa, ludności, posiadającej przy tym wielką przewagę ekonomiczną i silne oparcie poza Polską.</u>
+ <u xml:id="u-22.15" who="#SMilaszewski">Zatem Państwo Polskie przy tak dużym odsetku mniejszości potrzebuje zachowania wielkiej prężności narodowej, to jest znacznego przyrostu ludności i tęgiego doboru naturalnego. Wynika stąd konieczność zwiększenia, a przynajmniej utrzymania na dzisiejszym poziomie przyrostu naturalnego ludności polskiej. Dalsze zmniejszenie — to w konsekwencji zepchnięcie Państwa Polskiego na stanowisko podrzędne, na co nie pomoże ani najdzielniejsza armia, ani najlepsza polityka zagraniczna. Ludność i jej zdrowie to podstawa i przyszłość także armii. Niestety, ilość urodzeń u nas spada z zatrważającą szybkością, szybciej niż we Francji i Niemczech. Oto tabelka porównawcza: we Francji ilość urodzeń wynosiła w latach pomiędzy 1811—1820 — 31,8 na tysiąc mieszkańców, w roku 1933 tylko — 16,3. Zatem w ciągu 115 lat ilość urodzeń spadła o 15,5, czyli spadek roczny wyniósł 0,13. W Niemczech w latach 1871—1880 było urodzeń 39,1, a w roku 1933 tylko 14,7. Zatem w ciągu 53 lat spadek wyniósł 24,4, czyli spadek roczny wynosił 0,46. W Polsce w latach 1896 — 1900 było urodzeń 43,5 na tysiąc mieszkańców, a w roku 1937 tylko 24,9. Zatem w ciągu 33 lat spadek wyniósł 18,6, czyli roczny spadek urodzeń wynosi 0,50. Jest to niestety smutny rekord. Nie mówimy już o miastach wielkich, w których, jak na przykład w Warszawie, ilość urodzeń wynosiła w r. 1937 — 13,4, w Krakowie — 11,8, w Łodzi — 11,2, co przy 11,8 zgonów daje przyrost minus 0,6, co przypomina już istotnie stosunki francuskie. Pod tym względem Warszawa jest naprawdę Paryżem północy.</u>
+ <u xml:id="u-22.16" who="#SMilaszewski">Ilość urodzeń ludności polskiej w stosunku do ludności ruskiej przedstawia się na naszą niekorzyść. U rzymsko katolików ilość urodzeń wynosi 25, a u grekokatolików 27,7 na 1000, co gdyby miało trwać stale, doprowadziłoby do bardzo ujemnych konsekwencyj politycznych.</u>
+ <u xml:id="u-22.17" who="#SMilaszewski">W stosunku do spadku ilości urodzeń w Polsce przejawia się niepokojący defetyzm. Zniesienie dodatków rodzinnych dla urzędników państwowych, popieranie przez Państwo budownictwa mieszkaniowego, w którym nie ma miejsca dla dzieci, itp. przejawy świadczą, że Ministerstwo Opieki Społecznej stoi jeszcze na defetystycznym stanowisku i stara się jedynie odroczyć grożącą nam katastrofę przez starania o zmniejszenie śmiertelności. To nie wystarcza. Troską o przyszłość narodu musimy być przejęci głębiej. Zmusza nas ona do stwierdzenia, że spadek ilości urodzeń w Polsce jest w znacznej części spowodowany wadliwą działalnością naszego aparatu leczniczego, przy czym współwinni są często: lekarz, prywatna lecznica, służba pomocnicza lekarska, a przede wszystkim akuszerka. Polski aparat pomocniczo-lekarski długo był naszą chlubą, być może dlatego, że w ogromnej większości znajdował się pod ścisłą opieką Kościoła katolickiego. Polscy lekarze znani byli z tego, że wszędzie wnosili najpiękniejsze przykłady patriotyzmu, ofiarności i wysoki poziom moralny. Teraz muszą oni najczęściej bezsilnie patrzeć na to, co się pod płaszczykiem lecznictwa nieraz w Polsce dzieje. Do szeregów lekarskich i do aparatu pomocniczo-lekarskiego wcisnęły się elementy szkodliwe, grupa przeważnie obcych nam duchowo lub rasowo osobników, która wyzyskując wysoki autorytet, zdobyty w społeczeństwie polskim przez lekarza i szarytkę, bezkarnie podrywa dobre imię personelu leczniczego czysto polskiego. Co gorsza niszczy ona jutro naszego narodu.</u>
+ <u xml:id="u-22.18" who="#SMilaszewski">Przepisy władz nakładają kary na lekarza za napisanie fałszywej recepty morfiniście, ale nie karzą dostatecznie tegoż lekarza za napisanie fałszywego świadectwa uprawniającego pośrednio do dzieciobójstwa. W szpitalach bowiem wykonywa się corocznie powyżej 30,000 poronień bądź zabiegów po rozpoczętych poronieniach (w roku 1934 35 było 34,000), a wielką rzadkością jest postępowanie karne o te zbrodnie. Są lecznice, zajmujące się prawie wyłącznie zbrodniczym przerywaniem ciąży. Prosperują bezkarnie. To też cena za poronienia lub za fałszywe świadectwo, uprawniające do poronienia, obniża się, uprzystępniając ten zabieg i wytwarzając setki tysięcy kobiet -inwalidek, nie mówiąc już o tysiącach kobiet, które z tego powodu umierają. Bił z tego powodu na alarm prof. Czyżewicz: — „Upadek moralności, rozluźnienie spoistości małżeństwa, brak etyki, kult złotego cielca i wiele tym podobnych objawów — oto cechy przyziemnej wegetacji ludzkości powojennej. Wśród nich, jako jedno z pierwszych i najważniejszych wybija się poronienie zbrodnicze, może jako skutek upadku etyki, a może jego przyczyna. Wpija się coraz bardziej z niepojętym cynizmem w nasze życie codzienne, ciągnąc za sobą nie tylko zanik walorów moralnych społeczeństwa, które coraz bardziej nie widzi jego ohydy, ale także długi łańcuch cierpień, chorób, kalectwa i zgonów”.</u>
+ <u xml:id="u-22.19" who="#SMilaszewski">Odpowiedzią na to była wówczas po 1927 roku wzmożona propaganda rozwodów i poronień, uprawniana z łamów nawet prasy subwencjonowanej, chociaż prawie wszyscy czołowi lekarze nasi wypowiedzieli się w duchu prof. Czyżewicza (patrz Rocznik Warszawskiego Towarzystwa Ginekologicznego rok 1927, zeszyt Ks— XII). Pomijano to wszystko obojętnym milczeniem, oddając nie tylko przyszłość kraju, ale dziesiątki tysięcy kobiet polskich w ręce płatnych szkodników, a nawet niekiedy zbrodniarzy. Ten stan od wielu lat trwa niestety dotychczas, chociaż propaganda życia ułatwionego na szczęście przycichła w literaturze.</u>
+ <u xml:id="u-22.20" who="#SMilaszewski">Należy nasz aparat leczniczy oczyścić z elementów szkodliwych. Wtedy dopiero będzie można na większą skalę naprawdę wprowadzić lecznictwo na wieś. Najzdrowsze u nas jest lecznictwo w szpitalach. Jedynie szpital może się stać ośrodkiem lecznictwa, które ludziom można będzie polecić bez obawy o nasze narodowe —</u>
+ <u xml:id="u-22.21" who="#komentarz">„jutroi</u>
+ <u xml:id="u-22.22" who="#SMilaszewski">bez obawy, że pod jego płaszczykiem będą się dziać rzeczy nielegalne. Winniśmy zatem: 1) organizację lecznictwa w Polsce na wsi rozpocząć od budowy sieci szpitalnej, 2) wszystkie organizacje zajmujące się lecznictwem zmusić do budowania dla swych członków szpitali, 3) poddać ścisłej kontroli prywatne zakłady lecznicze, 4) zarządzić przeprowadzenie postępowania karnego w każdym wypadku podejrzenia o zbrodnicze przerywanie ciąży, 5) ustanowić ciężkie kary dla przeprowadzających tego rodzaju zabiegi, 6) zakazać wyrobu, sprzedaży i reklamowania środków i wydawnictw depopulacyjnych, 7) zorganizować specjalnie surową kontrolę nad działalnością akuszerek i zaopiekować się ich sytuacją materialną.</u>
+ <u xml:id="u-22.23" who="#SMilaszewski">Wszystkie wyżej wymienione zarządzenia nie wystarczą, jeżeli lecznictwo w Polsce nie oprze się o nasze tradycyjne podstawy moralności katolickiej. A według nich zabójstwo płodu jest zabójstwem, za które czeka ciężka odpowiedzialność nie tylko bezpośrednich sprawców, ale i zbyt bierne władze. Encyklika Piusa XI o małżeństwie głosi: — „Nic powinny i ciała ustawodawcze o tym zapominać, że to ich obowiązek trwać w obronie niewinnych za pomocą odpowiednich ustaw i surowych kar.... jeżeli tego nie czynią, niech pamiętają o tym, że Bóg jest sędzią i mścicielem krwi niewinnej, wołającej z ziemi do nieba Obowiązuje nas miłosierdzie i sprawiedliwość chrześcijańska, stąd zaś obowiązek jak największego uprzystępnienia szpitala dla niezamożnej ludności, bądź wprowadzenia zasady bezpłatnego leczenia. Wygodnictwo i kaprys, a nawet ból chorego nie może być jedyną pobudką działalności lekarza, ale ta działalność winna być korygowana przez prawo Boże. A zatem nie zawsze można uspokajać cierpienie narkotykiem albo usuwać dolegliwości i cierpienia jednego człowieka zabójstwem innego życia.</u>
+ <u xml:id="u-22.24" who="#SMilaszewski">I tutaj przypomnę fakt niezbity, że właśnie polska szeroka opinia i młodzież akademicka, tak teraz oskarżana o szerzenie niemoralności i złe przykłady, protestowała w porę przeciw szerzeniu niemoralności i przeciwko legalizowaniu depopulacji przez uznanie — „życia ułatwionego ”. Ta młodzież czyste ręce, uzbrojone tylko prawem Bożym, i czoła z czystą ideą narodowo-państwową przeciwstawiała wówczas jakże niewłaściwie skierowanym wtedy represjom.</u>
+ <u xml:id="u-22.25" who="#SMilaszewski">Młodzież wielokrotnie dawała dowody, że rozumie najwyższe zadania opieki społecznej. Młodzież broniła społeczeństwo od trucizn, od — „Cjankali” i tym podobnych utworów ducha rozkładowego, wymiatanych do nas z Niemiec, które dzięki usunięciu trucicielstwa moralnego odbudowały szybko swoją potęgę realną, a u nas mogą spowodować osłabienie.</u>
+ <u xml:id="u-22.26" who="#SMilaszewski">Reasumując stwierdzam, że w hierarchii potrzeb na polu lecznictwa, wytkniętych przez ideę samarytańską i polską rację stanu, na pierwszym miejscu stoją następujące najpilniejsze zadania: 1) rozbudowa sieci szpitalnej, posiadającej dobrany zarówno pod względem fachowym, jak i pod względem etycznym personel odpowiednio uposażony; 2) udostępnienie lecznictwa dla szerokich mas bądź przez wprowadzenie zasady bezpłatności, bądź bardzo niskich opłat; 3) radykalne uzdrowienie naszego aparatu leczniczego przez oczyszczenie go z elementów przestępczych i kontrola działalności zwłaszcza w zakresie związanym z przyrostem ludności; 4) wydanie ostrych zarządzeń w sprawie zakazu wyrabiania, sprzedaży, reklamy środków antykoncepcyjnych i propagandy zasad kartuzjańskich w literaturze; 5) wprowadzanie w szerszym zakresie lecznictwa na wsi (poza lecznictwem szpitalnym) dopiero po uzdrowieniu naszego aparatu leczniczego.</u>
+ <u xml:id="u-22.27" who="#SMilaszewski">Teraz wskażę na braki formalne sprawozdań ubezpieczalni społecznych. 1) Nie ma ogólnego sprawozdania ubezpieczeń chorobowych, są tylko sprawozdania poszczególnych ubezpieczalni, mało przejrzyste i nie ułożone według jednolitego planu, tak że ogromnie trudno zorientować się w całości działania na polu ubezpieczeń chorobowych. 2) Zestawienia cyfrowe ogólne są artykułami p. A. Utryski i p. Wacława Lengi w „Przeglądzie Ubezpieczeń Społecznych” i nie mają charakteru urzędowych dokumentów. 3) Z artykułu p. W. Lengi widać, że zestawienie dochodów i rozchodów układa się nieprzejrzyście, gdyż np. do cyfry ogólnych dochodów wszystkich ubezpieczalni dodaje się subwencje z art. 239 w wysokości 11.725. które w istocie swej są tylko przelewami pomiędzy poszczególnymi ubezpieczalniami; w rezultacie zestawienie p. W. Lengi podaje ogólną cyfrę dochodów na 143 miliony, gdy p. U t rys ko słusznie oblicza dochody tylko na 126 milionów. Tę samą procedurę wykonuje się w obliczeniu rozchodów.</u>
+ <u xml:id="u-22.28" who="#SMilaszewski">Nieprzejrzystości są liczniejsze, ale pomijam je, żeby nie przedłużać swego przemówienia. Jednak nie mogę pominąć ważnej pozycji w sprawozdaniu. Do pozycji — „szpitale” dodaje się niesłusznie — „zakłady”. Gabinet rentgenologiczny czy lamp kwarcowych — to nie szpital. Nie ma w ogólnym artykule sprawozdawczym wiadomości, ile wydano na szpitale, w ilu i w jakiego typu zakładach leczniczych umieszczono chorych, ile było dni szpitalnych w zakładach ubezpieczalni i obcych. Nie podano ile ubezpieczalnie mają łóżek i ile w roku sprawozdawczym pobudowały. Nie podano zwłaszcza ilu chorym została w szpitalach przerwana ciąża i ile było dni szpitalnych, związanych z przerywaniem ciąży.</u>
+ <u xml:id="u-22.29" who="#SMilaszewski">Na 5 milionów osób, którymi się ubezpieczalnie opiekują, winno być co najmniej 15.000 łóżek (licząc po 3 łóżka na tysiąc). Ubezpieczalnia posiada tylko 4 do 5 tysięcy łóżek. Ogromny brak. Nie widać nawet projektu zmian na lepsze. Należało by rocznie budować szpitale co najmniej na 1500 łóżek i to nie w uzdrowiskach luksusowych, a na prowincji, gdzie nie ma szpitali. A więc na budowę nowych szpitali należy rocznie przeznaczyć kwotę około 12 miln. zł drogą zwiększenia opłat od członków za leczenie ambulatoryjne. Leczenie zapobiegawcze w większości swych pozycji jest niepożyteczne, bo ośrodki bez szpitali nie są celowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.30" who="#SMilaszewski">Uzyskanie 12 miln. zł rocznie z obecnego budżetu ubezpieczalni na budowę szpitali uważamy za możliwe. Jeżeliby zaś istotnie pokrycia na ten cel nie można było uzyskać, znaczyłoby to, że cała struktura ubezpieczalni jest wadliwa i winna być zreformowana, gdyż brać składki i nie wykonywać najważniejszego dzieła lecznictwa, to jest lecznictwa szpitalnego, to zbytek, na który Polski nie stać.</u>
+ <u xml:id="u-22.31" who="#SMilaszewski">Należy roztoczyć baczniejszą kontrolę nad działalnością lekarzy i lecznic prywatnych, przede wszystkim żydowskich, a zwłaszcza nad działalnością sił pomocniczych lekarskich (akuszerek) na wsi polskiej i w miastach. Tu Ministerstwo Opieki Społecznej w porozumieniu z prokuraturą ma wielkie zadanie do spełnienia.</u>
+ <u xml:id="u-22.32" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Radziwiłł.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SRadziwill">Wysoki Senacie! Sprawozdawca budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, p. senator Fichna zwrócił w swoim sprawozdaniu dobitnie na to uwagę, że na większości obszaru Rzeczypospolitej robotnicy rolni są pozbawieni ubezpieczenia emerytalnego. Nie dlatego więc, ażeby dopełnić to, o czym p. sprawozdawca nie wspomniał, chcę wypowiedzieć tych kilka słów, ale ażeby gorąco i głośno poprzeć to jego żądanie, domagające się zniesienia wielkiej krzywdy, która dzieje się kilkuset tysiącom robotników i rzemieślników rolnych. Jako rolnik i jako pracodawca znam tę sprawę dobrze i dlatego pragnąłbym oświetlić ją bliżej przed Wysoką Izbą.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SRadziwill">Statystyka oficjalna wykazuje, że mamy w Polsce 358.000 rodzin stałej służby folwarcznej i 20.000 rodzin rzemieślników, to znaczy kowali, stelmachów i mechaników dworskich. Nie liczę tu bardzo trudnych do ujęcia cyfrowego robotników niestałych, dorabiających i nie mieszkających w dworskich czworakach, a jedynie tych, którzy tworzą zaludnienie owych mniej więcej 3.800.000 ha ziemi, pozostałych dziś jeszcze w rękach większej własności, co stanowi mniej więcej 1 rodzinę na każde 10 ha roli. Warstwa ta bardzo rozradzająca się wynosi, według cytowanej już wczoraj przeze mnie książki p. Grzegorza Turowskiego, blisko 2 miln. ludzi i los jej nie może dla nikogo być obojętnym. Część tych rodzin, wobec postępów reformy rolnej, skazana jest nie z winy pracodawców albo na bezrobocie, albo na wegetację na otrzymanych działkach bez kapitału i doświadczenia do indywidualnej gospodarki.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SRadziwill">Ale chodzi mi o resztę, o tych, co mają pozostać na ośrodkach, wyłączonych z reformy rolnej, a więc na blisko 3.000.000 ha, które mają pozostać jako bastiony kultury rolnej na wsi w myśl § 4 i 5 ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#SRadziwill">Oprócz województw zachodnich, gdzie pracuje bardzo znaczą część robotników rolnych, bo mniej więcej 150.000 rodzin, pozostałe 200.000 służby folwarcznej są dotychczas pozbawione praw emerytalnych i zaopatrzenia' inwalidzkiego, a wdowy ich i sieroty nie mają uregulowanych praw do opieki społecznej. Stan faktyczny jest taki, że według obowiązujących dziś przepisów po 25 latach pracy pracownik rolny jest nieusuwalny i w razie niezdolności do pracy może otrzymywać połowę świadczeń, a wdowom po zmarłych pracownikach należy się jedynie półroczna spłata mężowskiego uposażenia. Jest to sytuacja dla obu stron, zarówno dla pracownika jak i dla pracodawcy, nie do wytrzymania i znamionuje tymczasowość ustanowioną jakby w przekonaniu, że z czasem zaniknie w ogóle własność folwarczna w Polsce, a tymczasem niech będzie tak, aby obie strony miały jak najwięcej powodów do sporów, coś w rodzaju służebności, pozostawionych między wsią a dworem przez zaborców.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SRadziwill">A tymczasem, stojąc na gruncie obowiązującej reformy rolnej, my uznajemy i wierzymy, że Polska ma się składać z gospodarstw równej wielkości i chcemy na pozostawionych według paragrafów 4 i 5 ośrodkach tak gospodarować, aby być pożytecznymi i dla Państwa, i dla naszych rodzin, i dla współpracujących z nami pracowników i robotników rolnych. Przeto nie można uważać warstwy robotników rolnych za skazaną w całości na zagładę, lecz trzeba stabilizując warsztaty, ustabilizować równocześnie i byt pracującej na nim służby.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SRadziwill">Mimochodem dodam tu, że poruszona przez ks. Blizińskiego sprawa warunków higienicznych mieszkań też ściśle się wiąże z tą tymczasowością. gdyż rozumiem, że obowiązkiem katolickim i społecznym każdego pracodawcy powinno być przystosować mieszkanie służby folwarcznej do stanu wymagań ludzkich i z czasem wprowadzać ulepszenia, które są konieczne. Ale rzeczą niemożliwą z punktu widzenia czy to kalkulacji, czy psychologii jest, aby na tych folwarkach, które nie wiadomo kiedy znajdą się na listach imiennych, budynki służby folwarcznej ulec mogły znacznej poprawie. Przeczy to i logice gospodarczej i logice życia i dlatego raz jeszcze widzimy szkodliwość tymczasowości w traktowaniu tak ważnej sprawy, jak umożliwienie intensyfikacji gospodarki folwarcznej.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SRadziwill">Obciążenie użytków rolnych wyniesie przy wprowadzeniu ubezpieczeń emerytalnych i inwalidzkich na wzór znaczkowego systemu poznańskiego od zł 3,50 do 4 zł na hektar, z czego połowa przypada na pracodawcę, a połowa na pracownika — można to wyrazić też inaczej — razem wyniesie to mniej więcej 5% uposażenia ordynariusza. Naturalnie, nie jest to bagatela przy dzisiejszej nierentowności rolnictwa i wypływających z niej niskich uposażeniach służby rolnej, ale zasięgałem opinii zarówno wielu rzetelnych właścicieli folwarków, jak i przedstawicieli związków zawodowych w zachodniej Polsce i nie słyszałem od nikogo narzekania na te ubezpieczenia emerytalne i inwalidzkie. A tymczasem jak jest w reszcie Polski? Bezwzględni albo po prostu mniej zamożni, a takich będzie coraz więcej, pracodawcy starają się oddalić robotników, tak żeby nie dotrwali do tego kanonicznego 25-lecia, kiedy stają się oni nieusuwalni, a ludzie więcej humanitarni lub po prostu bogatsi mają po pewnym czasie zamiast robotników jakichś pseudo współwłaścicieli, którzy często, wiedząc o swojej nieusuwalności, nadużywają nabytych praw i są raczej balastem niż pomocą w coraz trudniej intensyfikującej się gospodarce. Dlatego dla obu stron lepiej będzie, jeżeli się to skończy, choć zdaję sobie sprawę, że najcięższy będzie stan przejściowy, kiedy obok starych emerytów, będą już biegły składki na nowych. Dlatego zwłaszcza ten stan przejściowy powinien być ostrożnie i rozsądnie uregulowany. W każdym razie lepszy będzie i ten stan, niż obecny stan wzajemnej niepewności, wówczas kiedy rosnąca intensyfikacja wymaga rosnącego solidaryzmu pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. Na sesji zwyczajnej Sejmu w r. 1933/34 W już wniesiony projekt rządowy, rozszerzający na resztę Polski poznańskie ubezpieczalnie robotników rolnych na wypadek niezdolności do zarobkowania i na wypadek śmierci (druk nr 840, okres III Sejmu). Szkoda, że projekt ten nie uzupełnił wtedy od razu ustawy scaleniowej, której był właściwie integralną i konieczną częścią. W poprzedniej kadencji Izb ustawodawczych na wniosek p sen. Głowackiego uchwalono rezolucję, w myśl której Senat wzywał Rząd do przedłożenia w ciągu lat trzech projektu ustawy o ubezpieczeniu robotników rolnych na wypadek niezdolności do zarobkowania i na wypadek śmierci, ustawy obejmującej teren całego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SRadziwill">Łączę tu mój głos z dzisiejszym naszym sprawozdawcą p. sen. Fichna i apeluję do Wysokiego Rządu, ażeby nie zapomniał o tej rezolucji, tak ażebyśmy mogli już w obecnej kadencji Izb ustawodawczych naprawić krzywdę z 1934 r. i uchwalić ustawę emerytalną dla robotników rolnych w całej Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SRadziwill">Robię to, uważając, że jest to dla mnie nakazem nie tylko logiki społecznej pracodawcy, ale przede wszystkim obowiązkiem sumienia Polaka i katolika.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">S. Rubinsztejn ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#komentarz">( Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">S. Drozdowski ma głos.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#Marszalek">(Nieobecny.)*</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#Marszalek">S. Pacześniak ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SPaczesniak">Wysoka Izbo! Ministerstwo Opieki Społeczne) jest jakby uzupełnieniem Ministerstwa Spraw Wojskowych, bo ma na celu dozbrojenie moralne narodu i przygotowanie fizyczne młodzieży do służby w obronie Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SPaczesniak">Cele więc, jakie ma spełnić Ministerstwo, są nie mniej ważne niż wykształcenie żołnierza we władaniu i użytkowaniu broni, a nawet zaryzykowałbym twierdzenie, że to przygotowanie fizyczne, a zwłaszcza moralne, w niektórych wypadkach jest może ważniejsze, od przygotowania w zakresie władania bronią. Dowód tego mieliśmy przy obronie Lwowa, gdzie chłopcy bardzo często dopiero w okopach uczyli się ładować karabin i strzelać z niego. Przygotowanie więc moralne i fizyczne młodzieży do obrony Państwa to istotne zadanie Ministerstwa Opieki Społecznej. Niestety, spotykamy się nieraz w życiu z poglądem, że Ministerstwo to jest obciążeniem przemysłu i handlu i jest złem, które musi się znosić.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SPaczesniak">Osobiście jestem z jak największym uzna niem dla działalności Ministerstwa Opieki Społecznej, gdyż widzę, że czyni ono wszystko co może, przy tych środkach, jakie ma do dyspozycji. Niemniej jednak chciałbym tutaj zwrócić uwagę na parę dziedzin, które nie są postawione, moim zdaniem, na tej wysokości, na jakiej powinny się znaleźć.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SPaczesniak">I tu znowu będę się posługiwał zjawiskami z terenu, który dobrze znam, a więc z Polesia. Otóż po pierwsze uderza tam każdego, kto przyjedzie, wielka ilość żebraków. Są to po największej części ludzie już starzy, kaleki bez nogi, bez ręki, słowem — „szmelc ludzki”. Czy słota, czy pogoda, czy ciepło, czy mróz taki biedny człeczyna wychodzi na ulicę i żebrze.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SPaczesniak">Zapewne na ulicę wypędziła go nędza. Objaw ten jest przykry dla tych ludzi, którzy pod koniec swej doczesnej wędrówki nie mają kąta i nie mają co do gęby włożyć. Biedacy ci są żywym, chodzącym ostrzeżeniem dla ludzi młodych: Oto widzicie, co was także w przyszłości może czekać. Dalej spotyka się chłopców w wieku 14 do 16 lat, którzy ukończyli szkołę powszechną, do rzemiosła są jeszcze za młodzi, do pracy najemnej przyjąć ich także nie można, bo chroni ich ustawa, zresztą zupełnie słusznie, jako młodocianych. Chłopcy ci wałęsają się i popadają w złe towarzystwo, nie brak zawodowych złoczyńców, którzy ich wciągają w swoje kombinacje, podszeptują idee wywrotowe i taki młody chłopiec staje się z czasem jednostką zupełnie straconą dla społeczeństwa. A przecież z tego młodego materiału można by zrobić i trzeba zrobić człowieka i pożytecznego obywatela dla Państwa, tylko trzeba mu dać opiekę i dalszy kierunek. Majstrowie, którzy przyjmują uczniów do szkolenia, ustawowo są obowiązani płacić tym uczniom pewną kwotę, natomiast szkoły rzemieślnicze nie tylko im nie płacą, ale pobierają od nich opłaty tak wysokie, że rodzice tych chłopaków, robotnicy, nie są w stanie płacić taks szkolnych. Trzeba znaleźć jakieś środki, żeby to zło naprawić, ażeby ten młody element w czasie przejściowym zatrudnić, dać mu możność wykształcenia fachowego, skierować go na dobrą drogę, wyprowadzić na porządnych obywateli.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SPaczesniak">Ministerstwo Opieki Społecznej wskutek szczupłości funduszów jakimi rozporządza, nie może tych spraw załatwić. Dlatego pozwoliłbym sobie z tej wysokiej trybuny podać do rozważenia p. Ministrowi Opieki i Wysokiej Izbie, czy nie było by wskazane, ażeby na opiekę nad dzieckiem, a właściwie na utworzenie dla nich bezpłatnych szkół rzemieślniczych, nałożyć specjalny podatek na ludzi żyjących w stanie bezżennym i na małżeństwa bezdzietne, przy czym majątek ludzi bezdzietnych po ich śmierci przechodziłby w całości do Skarbu Państwa na fundusz szkolny właśnie takich szkół fachowych dla opuszczonej i niezamożnej młodzieży. Sądzę, że taki podatek byłby zupełnie sprawiedliwy, bo osobnik, który Państwu nie przysparza obywateli, żyje bez żadnej troski o wychowanie dzieci i dba tylko o własną wygodę, nie powinien zajmować tego uprzywilejowanego stanowiska za darmo i powinien za to płacić — właśnie na rzecz dzieci, które nie mają opieki i nauki. Uważam, że byłoby to słuszne i sprawiedliwe. Może mielibyśmy wówczas chociaż częściowe wyrównanie tej niesprawiedliwości społecznej. Nie będę powtarzał już tego, co powiedział mój przedmówca p. sen. Miłaszewski. Na jego podejście w zupełności i całym sercem się zgadzam.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SPaczesniak">Do dalszych zadań Ministerstwa Opieki Społecznej należy zaliczyć organizowanie młodzieży, pośrednictwo i przysposobienie zawodowe oraz pomoc w tworzeniu własnych warsztatów pracy. Tu znów wrócę na swój teren, na Polesie, a sądzę, że i gdzie indziej nie jest inaczej, gdyż człowiek młody i tu i tam ma podobny temperament. Robotnik na Polesiu to jeszcze człowiek do pewnego stopnia pierwotny, spragniony czynu. Rzucone hasło unarodowienia handlu i rzemiosła bierze dosłownie i chce je zaraz wykonywać, wprowadzić w czyn, szczególnie młodzież, która wróciła z wojska. Na terenie brzeskim kilkudziesięciu takich ludzi przeszło już przeszkolenie tzw. straganiarskie. Dziś zwracają się do nas starszych: dajcie nam środki, abyśmy to, o czym nam tak pięknie mówicie, mogli wprowadzić w życie. Swego czasu wojewódzki Fundusz Pracy w Brześciu miał pewne kwoty na ten cel. Obecnie, gdym się tam zwrócił, powiedziano mi, że nie ma. Nie wiem dlaczego, tego mi nie tłumaczono. Proszę więc bardzo Pana Ministra o łaskawe przydzielenie do Brześcia paru tysięcy złotych, aby ci ludzie, którzy chcą pracować i realizować unarodowienie handlu i przemysłu, mieli za co swoją pracę rozpocząć.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SPaczesniak">Dalszą bolączką, która dotychczas, zdaje mi się, nie była przy tej debacie obszerniej poruszana, są trudności przy budowie osiedli i domów ludowych. Sprawa ta ma kolosalne znaczenie, szczególnie, jak powiedziałem, tam na tych naszych kresach wschodnich. Zjednoczenie Polskich Związków Zawodowych porobiło kroki i spowodowało uchwałę rady miejskiej w Brześciu n. Bugiem, że wyznaczono już działkę pod osiedle robotnicze o powierzchni 45 ha. Chodziło by o uzyskanie jakiejś pożyczki, gdyż — jak zaznaczam — nie przychodzę tu z prośbą o darowiznę, o jakąś dotację, ale o pomoc. Towarzystwo Osiedli Robotniczych, o ile wiem, zużyło już w Polsce na budowę przeszło 60.000.000 zł. Niestety, Polesie ani grosza z tych 60.000.000 nie dostało, a przecież Polesie to 1 10 część obszaru Rzeczypospolitej o ludności, która wynosi 1 30 część, więc chyba parę milionów Polesiu należało by się. Warunki mieszkaniowe są straszne, takie, jakich nigdzie w Polsce się nie spotyka, podobnie jak straszne są drogi, od których też w całej Polsce gorszych nie ma. Ludzie do dziś dnia mieszkają w piwnicach po domach rozwalonych w czasie wojny, mieszkają w ziemiankach z czasów wojny. Proszę mi wierzyć, że dobry gospodarz lepsze ma pomieszczenie dla nierogacizny, aniżeli mają mieszkania ci nieszczęśliwcy. Przez udzielenie tej pożyczki, o którą proszę, dokona się wielkiego aktu opieki, zwiąże się robotnika poleskiego nierozerwalnym węzłem z Państwem, a robotnik umie być wdzięcznym, gdy zajdzie potrzeba stanie jak mur w obronie Państwa, obroni go podobniej w r. 1920. W tym roku 1920 wielu ludzi z Warszawy uciekało, uciekali i robotnicy, z tą jednak różnicą, że sfery cośkolwiek posiadające wiały na zachód i za granicę, robotnik zaś wiał w pole, do okopów, aby tam swą piersią zagrodzić wrogowi drogę do stolicy. A że jest prawdą, iż to poczucie łączności, poczucie ofiary dla Państwa w robotniku poleskim tkwi, dowodem tego były dni zaolziańskie, kiedy i w Brześciu robociarze gromadnie zgłaszali się na ochotników i zasypywali nas pytaniami, kiedy pójdziemy walczyć?</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#SPaczesniak">Proszę więc Pana Ministra o Polesiu nie zapominać.</u>
+ <u xml:id="u-26.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Szelągowska.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SSzelagowska">Wysoki Senacie! Jeżeli chodzi o sprawę opieki społecznej, to będę tu wykładnikiem uchwał, jakie powziął kongres Pracy Obywatelskiej Kobiet w roku ubiegłym.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SSzelagowska">Przede wszystkim poruszone tam było w bardzo szerokim zakresie zagadnienie opieki nad macierzyństwem, dzieckiem i młodzieżą i kongres wypowiedział się za ustanowieniem wojewódzkich, powiatowych i gminnych rad opieki społecznej nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą z centralnym organem nadrzędnym, a rady te stałyby się organami koordynującymi działalność czynników samorządowych i społecznych w zakresie opieki nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą. Przyczyniłoby się to może do polepszenia stanu tej opieki, która jest czynnikiem tak ważnym w życiu miast i wsi.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SSzelagowska">Dalej z uwagi na zgubny wpływ alkoholizmu wypowiadam się za reaktywowaniem przepisów ustawy przeciwalkoholowej z r. 1920.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SSzelagowska">Pragnęłabym tu podkreślić wagę hufców pracy. Ochotnicza służba pracy w junackich hufcach pracy jest prowadzona bardzo celowo i zgodnie z potrzebami społecznymi Rzeczypospolitej. Junackie hufce pracy nie tylko z całą sumiennością wykonują opiekę pod względem moralnym, materialnym i umysłowym nad powierzoną młodzieżą, ale wyzyskują wszelkie możliwości, aby w czasie trwania służby pracy dać junakom i junaczkom możność zdobycia kwalifikacyj zawodowych, przyuczyć ich do pracy zespołowej.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SSzelagowska">Jeżeli mowa o zagadnieniu opieki na wsi, to koniecznym jest stworzenie lotnych poradni dla matki i dziecka oraz ruchomych przychodni specjalnych, opartych o wielkie ośrodki zdrowia. Koniecznym jest powiększenie liczby szkół pielęgniarskich i udostępnienie korzystania z nich dziewczętom wiejskim przez tworzenie burs i stypendiów. Wreszcie koniecznym jest zabezpieczenie prawne kobietom rodzącym opieki położniczej.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SSzelagowska">Padały tu rozważania na temat zagadnień populacyjnych, ale wiemy i brać musimy pod uwagę, w jak okropnych warunkach przychodzi ten nowy obywatel na świat na wsi, toteż są wypadki, o których mówił nam p. sen. Przedpełski, że na 10 dzieci 7 umiera. Są to sprawy pierwszorzędnej wagi, a prawne zabezpieczenie kobiecie rodzącej opieki położniczej jest pierwszym etapem na drodze poprawy stosunków w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SSzelagowska">Oczywiście, rozbudowa opieki społecznej jest ściśle związana z możliwościami finansowymi, jakie posiada Rząd, samorząd i instytucje społeczne. Zwrócić tu pragnę uwagę na fundacje, z których wiele nie służy tym celom, na jakie były przez fundatorów przeznaczone, i tę sprawę należało by z punktu widzenia interesów opieki społecznej rozważyć.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SSzelagowska">Wreszcie, uznając że kobiety mają szczególne uzdolnienia do pracy opiekuńczej, naszym dezyderatem jest ułatwić kobietom kształcenie na zawodowe pracownice społeczne oraz ułatwić kobietom obejmowanie stanowisk w samorządach, na których spoczywa obowiązek sprawowania opieki społecznej, a gdzie współpraca kobiet dawała i daje jak najlepsze wyniki.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SSzelagowska">Przechodząc z kolei do Funduszu Pracy, pragnę poruszyć tylko jedno zagadnienie, mianowicie zatrudniania bezrobotnych pracowników umysłowych przez Fundusz pracy. Na ogólną liczbę 19 milionów dniówek, przepracowanych na robotach publicznych, pracownicy umysłowi przepracowali jakieś pół miliona, czyli niespełna 3%. To było w r. 1936/37. W roku następnym 1937/38 na robotach finansowanych przez Fundusz Pracy, łącznie z pracami przy studiach i projektach, przepracowano 13 milionów dniówek, z czego na pracowników umysłowych przypada też jakieś 3%.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SSzelagowska">Jeżeli się jednak weźmie pod uwagę, że pracownicy umysłowi stanowili w r. 1936/37 przeszło 9°/o ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, a w r. 1937/38 przeszło</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#komentarz">8% ogółu</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#SSzelagowska">zarejestrowanych, to dysproporcja między stanem bezrobocia pracowników umysłowych a liczbą zatrudnionych na robotach publicznych pracowników umysłowych jest znaczna właśnie na niekorzyść pracowników umysłowych. Z powodu niewielkich możliwości zatrudnienia pracowników umysłowych na robotach publicznych</u>
+ <u xml:id="u-28.12" who="#SSzelagowska">Fundusz Pracy powinien położyć silniejszy niż dotychczas nacisk na specjalną akcję zatrudniania pracowników umysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-28.13" who="#SSzelagowska">Sprawozdania z działalności Funduszu Pracy informują tylko o wysokości kredytów przeznaczanych dotychczas na tę akcję. I tak: w r. 1936/37 przewidziana była kwota 2.000.000 zł, a wydano 1.944.000 zł, w r. 1937/38 wydano 1.986.000 zł. Natomiast sprawozdania nie podają, ilu pracowników umysłowych zostało w ramach tej akcji zatrudnionych. Zatrudnienie miało charakter doraźny, krótkotrwały i cała akcja nie była prowadzona według jednolitego planu, opracowanego pod kątem widzenia potrzeb rynku. Przy stosowaniu dotychczasowych metod nie ma widoków, aby Fundusz Pracy przyczynił się do rozwiązania zagadnienia bezrobocia pracowników umysłowych. Dopóki Fundusz Pracy nie ma danych co do sytuacji na rynku pracy umysłowej, nie może być mowy o planowej i zakreślonej na szerszą skalę akcji walki z bezrobociem.</u>
+ <u xml:id="u-28.14" who="#SSzelagowska">Koniecznym jest powołanie do życia specjalnej placówki badania faktycznego zapotrzebowania sił pracowniczych w Polsce, celem dostosowania szkolnictwa zawodowego do potrzeb życia gospodarczego i uniknięcia dzięki temu kwalifikowanego bezrobocia.</u>
+ <u xml:id="u-28.15" who="#SSzelagowska">Statystyka lat ostatnich nie daje należytego zobrazowania układu stosunków zawodowych. Nie stać zaś nas na sprawdzanie celowości przygotowania do poszczególnych zawodów drogą przykrych doświadczeń na ludziach, a w ich konsekwencji zamykanie placówek zawodowej wiedzy wówczas, gdy pewna część absolwentów znajdzie się na bruku skutkiem braku zapotrzebowania na dany zawód.</u>
+ <u xml:id="u-28.16" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-28.17" who="#SSzelagowska">Aby zapewnić tak wskazaną racjonalną gospodarkę czynnikiem pracy, należy koniecznie wprowadzić ścisłe badanie rynku pracy, jego potrzeb i jego wymagań. Na podstawie dokonanych badań ustalić będzie też można, w jakim kierunku przeszkalać bezrobotnych pracowników umysłowych. Akcja dokształcania i przeszkalania zawodowego jest uznana na całym świecie za jeden z najlepszych środków w walce z bezrobociem pracowników umysłowych. Tymczasem akcja przysposobienia zawodowego, prowadzona przez Fundusz Pracy, w minimalnym tylko stopniu obejmuje pracowników umysłowych. Kredyty na tę akcję były dotychczas bardzo szczupłe, w 1937 38 r. — 770.000 zł. Dopiero na rok 1938/39 preliminowano 1.000.000 zł, to samo na rok 1939/40. Przy obecnym rozdziale kredytów pracownicy umysłowi są pokrzywdzeni, na co organizacje pracownicze niejednokrotnie zwracały uwagę.</u>
+ <u xml:id="u-28.18" who="#SSzelagowska">Reasumuję: Fundusz Pracy powinien 1) przeprowadzić lub sfinansować badania nad rynkiem pracy umysłowej, 2) opracować na zasadzie wyników badań plan dokształcenia zawodowego bezrobotnych pracowników umysłowych, którzy nie posiadają odpowiednich kwalifikacyj, wreszcie 3) zwiększyć kredyty na akcję zatrudnienia pracowników umysłowych i prowadzić tę akcję według określonego planu w porozumieniu z instytucjami społecznymi i publicznymi, zatrudniającymi tych pracowników.</u>
+ <u xml:id="u-28.19" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Głos ma p. Minister Opieki Społecznej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoki Senacie! Sprawozdania, które zostały złożone obu Izbom przez pp. referentów budżetu Ministerstwa Opieki Społecznej, oraz moje przemówienia w Sejmie i na Komisji Budżetowej Senatu upoważniają mnie do tego — sądzę — że dziś szczegółowiej zagadnień mego resortu nie potrzebuję omawiać, jak również na szereg poruszonych tutaj spraw mogę nie odpowiadać, gdyż w sprawozdaniach tych znajdą Panie Senatorki i Panowie Senatorowie szereg odpowiedzi na kwestie dziś poruszone, a przede wszystkim na kwestię, poruszoną przez kilku pp. senatorów, o konieczności opieki nad wsią polską i zwrócenia na nią szczególnej uwagi. Sprawa jest natury tak poważnej, że w paru słowach ją omówię.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W Sejmie wyraźnie stwierdziłem, że cały wysiłek objętych przez mój resort instytucyj i organizacyj, jak również całego aparatu rządowego nastawiony jest w tym właśnie kierunku i w miarę możliwości oraz środków, którymi rozporządzamy, zaspokojenie potrzeb wsi polskiej następuje. Przy tej sposobności chciałbym tylko podkreślić, że aby szybciej dojść do rezultatów w tym zakresie, aby skutecznymi wysiłki się okazały, jest koniecznym, by samorządy terytorialne nie tylko zrozumiały tę potrzebę, ale i w realizacji jak najczynniejszy wzięły udział. Dotychczas bowiem samorządy terytorialne — będąc po okresie kryzysowym w szczególnie trudnej sytuacji finansowej — obowiązków swych w zakresie zdrowia i opieki społecznej w dostatecznej mierze nie wypełniały.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">W związku z dzisiejszymi wypowiedzeniami się pp. senatorów liczę na pozytywne ustosunkowanie się parlamentarnych przedstawicieli samorządów do ustawy o publicznej służbie zdrowia, która w najbliższych dniach wchodzi na plenum Izby. Ustawa ta poprzez wprowadzenie na terenie całego Państwa, a przede wszystkim wsi i małych miasteczek, ośrodków zdrowia ma za zadanie zrealizowanie w pierwszym etapie tego, co zrealizować musimy, a mianowicie danie pomocy leczniczej ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Jeśli zabieram dziś głos, to przede wszystkim dlatego, aby spełnić mój obowiązek, jaki zaciągnąłem w stosunku do Wysokiego Senatu w r. ub. na Komisji Budżetowej, gdzie została uchwalona rezolucja co do wprowadzenia w ciągu najbliższych trzech lat ubezpieczeń robotników rolnych. Sprawa ta w dzisiejszej dyskusji dominowała. Konieczność jej załatwienia jest całkowicie doceniana i charakterystyczne, że nie napotkała tutaj podczas dyskusji na żaden sprzeciw. Ten sam stosunek do zagadnienia w większości swojej reprezentuje Sejm. Należy podkreślić, że rolnictwo jest dziedziną, w której ubezpieczenia są niedostatecznie rozwinięte i niejednolicie unormowane. Jedynie ubezpieczenie wypadkowe zostało w rolnictwie zrealizowane w sposób możliwie powszechny. Wszystkie projekty ustawodawcze do czasu wprowadzenia ustawy scaleniowej mówiły o wprowadzeniu ubezpieczeń emerytalnego i chorobowego dla rolnictwa w całej Polsce. Niestety, wobec stanowiska ówczesnego rolników w parlamencie sprawa ta nie została zrealizowana, a projekt złożony do parlamentu w 1934 r., regulujący definitywnie tę sprawę, nie został w ogóle przez parlament rozpatrzony. W wykonaniu rezolucji roku ubiegłego zarządziłem przeprowadzenie szczegółowych badań przez Instytut Spraw Społecznych. Prace nad tą sprawą są w Instytucie na ukończeniu i stały się przedmiotem dyskusji pomiędzy rzeczoznawcami Instytutu a poszczególnymi działami mego resortu. Mogę zapewnić Wysoką Izbę, że jeszcze w tym roku wniosę na Radę Ministrów projekt ustawy o ubezpieczeniu robotników rolnych.</u>
+ <u xml:id="u-30.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-30.5" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Wysoki Senacie! Może dziś bardziej niż kiedykolwiek każdy obywatel, każdy zespół obywateli i każda instytucja społeczna, gospodarcza, samorządowa czy rządowa — rozumie konieczność skierowania wszystkich swych wysiłków na stworzenie takiej siły i potęgi wewnętrznej naszego Państwa, której by nic z zewnątrz zagrozić nie mogło.</u>
+ <u xml:id="u-30.6" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Na odcinku Ministerstwa Opieki rozumiałbym to zadanie za spełnione, gdybyśmy dali Polsce silnych, zdrowych obywateli pod względem fizycznym i zadowolonych psychicznie. Największą liczbę obywateli Rzeczypospolitej naszej stanowią ludzie pracy wsi i miast. Troska o ich siły fizyczne, o ich byt i polepszenie warunków tego bytu oraz o wypływającą stąd ich postawę moralną — jest zadaniem i obowiązkiem każdego Ministra Opieki Społecznej. Cieszę się ogromnie, że w dzisiejszych przemówieniach wszystkich pań senatorek i panów senatorów przebijała ta sama troska o jakość człowieka w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-30.7" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Sądzę, że współpracując w tej dziedzinie, na szerokim wachlarzu pracy naszej potrafimy spełnić ten swój najświętszy obowiązek, aby dając Polsce zdrowego fizycznie i moralnie obywatela stworzyć przez to warunki, w których naród nasz, wszyscy obywatele Rzeczypospolitej uważać będą Państwo za najwyższe swoje dobro, dla którego obrony gotowi będą siebie bez reszty poświęcić.</u>
+ <u xml:id="u-30.8" who="#komentarz">{Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-30.9" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Marszałek: Czy Panowie Sprawozdawcy chcą zabrać głos? (S. Malski: Nie. S. Fichna: Nie.)* Rozprawa została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-30.10" who="#MinisterOpiekiSpolecznejpZyndramKoscialkowski">Odraczam posiedzenie do godz. 17.</u>
+ <u xml:id="u-30.11" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 13 min. 35 do godz. 17 min. 8.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Zanim przystąpimy do naszych dalszych obrad, chcę się podzielić z Izbą dobrą nowiną. W dzisiejszym dniu zetknęły się na przełęczach Karpat wojska Rzeczypospolitej Polskiej i wojska Królestwa Węgier.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#Marszalek">Wysoka Izbo! Niech mi wolno będzie wyrazić radosne przekonanie, że uścisk dłoni, który wymienili między sobą dowódcy oddziałów armii polskiej i węgierskiej, będzie uściskiem dłoni dwóch bratnich narodów — na wieczne dobre sąsiedztwo, na mocną, wierną, męską przyjaźń.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">{Huczne, długotrwale oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od dnia 1 kwietnia 1939 r. do dnia 31 marca 1942 r. (druki senackie nr 34 i 41) — sprawozdawca s. Skoczylas.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SSkoczylas">Wysoka Izbo! W generalnym referacie, a więc przed tygodniem, pozwoliłem sobie rok 1939 zaliczyć do lat niepokoju, i wypowiedzieć zdanie że polityczny teren międzynarodowy, zwłaszcza w Europie, każę narodom żyć okresami niejako od jednego wstrząsu do drugiego. Po 6-miesięcznym zaledwie okresie spokoju mamy najświeższą bombę polityczną, która wczoraj wybuchła. Doniosłe wydarzenia, doniosłe zmiany, jakie zaszły u południowych granic Państwa naszego, wielkie zdarzenia, które zmieniają zarazem mapę Europy, oderwały uwagę Wysokiej Izby i nas wszystkich od mozolnej pracy nad budżetem Państwa i niejako na chwilę przyćmiły zainteresowanie się tymi pracami, bo myśli nas wszystkich uleciały do południowych słupów granicznych, bo cały wzrok i słuch wytężyliśmy na to, co się tam dzieje. Stanęliśmy wszyscy, jakby w pogotowiu.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SSkoczylas">Dlatego też przystępując do referowania tej ważnej ustawy pozwalam sobie uwagę Wysokiej Izby zwrócić znowu na nasze prace i na tak aktualną dzisiaj ustawę, która właśnie to pogotowie w kraju wspiera i w tej najświeższej zmianie i najświeższym wydarzeniu może najmocniejsze uzasadnienie znaleźć.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SSkoczylas">Mamy do rozpatrzenia ustawę o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej i inwestycjach z funduszów państwowych od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r., a więc na najbliższe 3-lecie. Zauważyć muszę, że właśnie ustawa ta rozpoczyna nowy okres inwestycyjny, chociaż co do treści zbiega się niejako z dotychczasowym czy dawniejszym 4-letnim planem, już właśnie wykonanym, który wraz z dotacjami na obronę Państwa dosięgnął blisko 3 miliardów zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SSkoczylas">Nowa ustawa jest pierwszą składową częścią tego wielkiego programu inwestycyjnego, który zgłosił p. Wicepremier na pierwszym posiedzeniu sesji sejmowej. Ujęcie inwestycji w dłuższej fali, a więc obecnie na 15 lat, jest bardzo ważnym krokiem naprzód, daje ciągłość, ma wielkie znaczenie dla gospodarstwa i dla rozwoju społecznego kraju, bo nawet luźny program 4-letni potrafił nie tylko dać rezultaty takie, jak wzmożenie obronności, jak stworzenie ośrodków pracy, ale również w r. 1936/37 przyczynił się do podźwignięcia gospodarstwa w kraju wzwyż i w dal. Jednakże ten plan 4-letni zaspokoił tylko część wielkich potrzeb obronnych i gospodarczych kraju.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SSkoczylas">Wiemy, że nasz budżet państwowy, który Wysoka Izba ma jeszcze dotąd na warsztacie pracy, jest mały, jest za mały, a zwiększenie tego budżetu zależeć musi od zwiększenia dochodów publicznych, danin publicznych, które są niezależne od wzmocnienia i podniesienia gospodarstwa krajowego, 08 wyższego dochodu społecznego. Ten dochód społeczny trzeba podwyższyć nie tylko innymi źródłami, ale również między innymi i inwestycjami, które dzisiaj i na przyszłość stają się już koniecznością.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SSkoczylas">Nie potrafią tego zrobić luźne odrębne, trzy czy czteroletnie programy, oderwane od siebie, bo zrobią to gorzej i drożej. Tylko długofalowy program inwestycyjny, rozdzielony na wiele lat, który oparty jest o hierarchię wykonań, rozdzielonych w poszczególnych latach, wykonań, które rozwojowo zazębiają się wzajemnie, ten tylko program jest w stanie podnieść linię gospodarczą, która będzie tym dłuższą, im inwestycje będą więcej produkcyjne i im bardziej będą zwiększały obroty gospodarcze w kraju. Te walory, ten wielki ciężar gatunkowy posiada właśnie piętnastoletni wielki program inwestycyjny, którego dobre wykonanie w przyszłości będzie podstawą do przebudowy, do uzdrowienia struktury gospodarczej kraju. Społeczeństwo polskie, które było zrażone dawnymi eksperymentami inwestycyjnymi niepotrzebnych albo zbyt luksusowych budowli, obecnie po Gdyni i Centralnym Okręgu Przemysłowym nabrało znowu dużej wiary w zapowiedzi inwestycyjne Rządu. Społeczeństwo pragnące wzmocnić Polskę słucha z zadowoleniem o tym wielkim planie inwestycyjnym, śledzi przebieg obrad i czeka na jak najrychlejsze rozpoczęcie jego realizowania.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#SSkoczylas">Hierarchia wykonań, przewidziana w tym wielkim planie, podzielonym na pięć trzyletnich okresów, nadaje każdemu z tych okresów miano według pracy na ten okres przeznaczonej. I tak, pierwszy okres ma miano — obronności kraju, drugi okres zajmuje komunikacja, trzeci — rolnictwo, czwarty — oświata, a piąty — reszta prac związanych z urbanizacją.</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SSkoczylas">Otóż niniejsza ustawa rozpoczyna właśnie to pierwsze trzylecie pod znakiem inwestycyj obronnych,</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#SSkoczylas">które dobrze wykonane, będą dobrą zapowiedzią i dla dalszych okresów. Jest to więc bardzo ważny okres trzyletni i niewątpliwie, gdyby brakło w nim tej głównej sprężyny, która pcha naprzód całą pracę, to jest zabezpieczenia dostatecznego kapitału, to wówczas mogłoby to osłabić wiarę i w przyszłe okresy i mogłoby się stać ujemną propagandą. Dlatego więc musi być zrobiony nadzwyczajny wysiłek, cały Rząd i obie Izby muszą wspierać Ministra Skarbu, ażeby zdobył odpowiednią kwotę dla tego okresu.</u>
+ <u xml:id="u-32.10" who="#SSkoczylas">Globalna suma na ten cel przeznaczona wynosi 2 miliardy zł. Art. 1 rozdziela tę kwotę w sposób następujący: na obronę narodową 1.200 miln. na inne inwestycje, bądź to związane z obronnością kraju, bądź to gospodarcze 800 miln. zł Obsługa tego, według otrzymanych informacyj, dzieli się jak następuje: 1.200 miln. na fundusz Obrony Narodowej ma zaspokoić powiększenie zasobów i inwestycje wojskowe, natomiast sumę 800 miln. przeznacza się na tak zwane cywilne inwestycje. Rozdziela się ją między ministerstwa następująco: Ministerstwo Przemysłu i Handlu otrzymuje z tych 800 miln. kwotę 115 miln., z których 30 miln. idzie na gazyfikację, a więc na założenie fabryki gazoliny i paliw wysoko aktywnych, jak również na budowę magistrali gazowej w oparciu o Daszawę, a więc o miejsce, gdzie Rząd dokonał wielu głębokich wierceń i otrzymał z nich gaz ziemny.</u>
+ <u xml:id="u-32.11" who="#SSkoczylas">Druga część tego 115-milionowego kapitału w kwocie 15 miln. przypada na inwestycje morskie, mianowicie 10,5 miln. na urządzenia portowe, a 4,5 miln. na flotę rybacką i urządzenia rybackie.</u>
+ <u xml:id="u-32.12" who="#SSkoczylas">Największa z tych kwot, bo 70 miln. zł przeznaczona jest na elektryfikację, z tego 38 miln. przypada na urządzenia państwowe, a więc na linie o wysokim napięciu i na budowę centrali elektrycznej w Centralnym Okręgu Przemysłowym, zaś 32 miln. przypada na inwestycje samorządowe, mianowicie na stacje rozdzielcze, transformatorowe i na przebudowę czy rozbudowę własnych wytwórni.</u>
+ <u xml:id="u-32.13" who="#SSkoczylas">Z całości tych 800 miln. największa kwota 485 miln. przypadła Ministerstwu Komunikacji. Na inwestycje kolejowe przypada z tego 210 miln., z czego ma się pokryć za 90 miln. budowę węzłów kolejowych, przy czym 60 miln. przypada na sam węzeł warszawski. Następnie 36 miln. przypada na nową linię kolejową Łuków — Skierniewice, a reszta — 84 miln. przewidziana jest prawdopodobnie na uzupełnienie taboru kolejowego. Na inwestycje drogowe i mosty przeznaczono 200 miln., z tego ma się pokryć dokończenie budowy dróg z Warszawy do Krakowa, Katowic, Łodzi, Poznania, następnie na kontynuowanie dróg z Warszawy do Lwowa i Gdyni, dalej ma być wykonane 1000 km dróg na wschodnich kresach, wreszcie na budowę szeregu mostów, m. in. mostów na Wiśle: w Szczuczynie, Sandomierzu i w Nieszawie.</u>
+ <u xml:id="u-32.14" who="#SSkoczylas">Wreszcie przychodzi kwota 75 miln. na drogi wodne, z czego ma się ukończyć zaporę na Dunajcu w Czchowie i Rożnowie wraz z zakładami wodno-elektrycznymi, jak również zakład wodno-elektryczny na Sole w Porąbce. Nadmienić trzeba, że plan inwestycyjny łączy się również w dalszym ciągu z inwestycjami, dokonywanymi z Funduszu Pracy, i z tej łącznej kwoty ma być wykonana budowa głównego kanału z zagłębia węglowego do COP-u, zabudowanie potoków górskich w dorzeczu górnej Wisły i w dorzeczu Dniestru, regulacja części Wisły od ujścia Dunajca aż do Sandomierza, a na środkowej Wiśle obwałowanie i budowa portów śródlądowych dla celów żeglugowych. Wyłącznie z Funduszu Pracy ma być budowany kanał Gopło — Warta, jak również stacja wodno-elektryczna w Tumiszkach na Wilii.</u>
+ <u xml:id="u-32.15" who="#SSkoczylas">Ministerstwo Rolnictwa otrzymuje kwotę 105 miln., z których 60 miln. wypada jako dotacja na Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej na zabudowania i pomoc kredytową przy scalaniu, na kredyty inwestycyjne dla osadników, wreszcie dla zagospodarowania łąk. Melioracje otrzymują z tego funduszu kwotę 30 miln., jednak trzeba dodać, że melioracje mają pewną pomoc z różnych innych funduszów, jak Fundusz Pracy, z operacji finansowych, świadczeń samorządów i ludności w kwocie 53 miln. To znaczy razem 83 miln. pójdzie na melioracje, z czego ma się wykonać 150 km obwałowań, 1000 km dróg wodnych i regulacji rzek. Wreszcie 15 miln. zł przeznacza się na usprawnienie obrotu artykułami rolniczymi, a więc na budowę elewatorów, spichlerzy, magazynów, basenów rybnych, mleczarń, zbiornic jaj itp.</u>
+ <u xml:id="u-32.16" who="#SSkoczylas">Zaznaczyć trzeba, że w budżecie zwyczajnym znajduje się kwota 22 miln. zł na subsydia, z których i ten dział może korzystać.</u>
+ <u xml:id="u-32.17" who="#SSkoczylas">Wreszcie Ministerstwo Poczt i Telegrafów otrzyma z tego planu inwestycyjnego kwotę 45 miln. zł i na ogólne budownictwo kwotę 50 miln., z której Sejm wyłączył 24 miln., przeznaczając je na Ministerstwo Oświaty, mianowicie na cele ogólnego budownictwa, w czym ma się znaleźć i dokończenie Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, ale głównie ma to być przeznaczone na zawodowe szkolnictwo.</u>
+ <u xml:id="u-32.18" who="#SSkoczylas">Wyłączając z dyskusji dotację na Fundusz Obrony Narodowej, jako cel wyższego rzędu, trzeba zauważyć — i wszystkim pp. senatorom wpadnie to w oko—że te 800 miln. zł na cywilne inwestycje są rozdrobnione aż na 11 obiektów. Jednakże to rozdrobnienie ma pewne uzasadnienie, nie tylko w tym, że część tej kwoty związana jest z Funduszem Obrony Narodowej, ale zarazem, że w niektórych działach administracji państwowej, zwłaszcza w działach gospodarczych, są tak wielkie braki, że już w pierwszym okresie inwestycyjnym musiało się przeznaczyć pewne kwoty na komunikację, rolnictwo i oświatę, chociaż każde z nich ma swój okres inwestycyjny, przewidziany później.</u>
+ <u xml:id="u-32.19" who="#SSkoczylas">Art. 2 ustawy przewiduje podział roczny i podział kwartalny kredytów. Podział roczny odbywać się ma na wniosek Ministra Skarbu przez Radę Ministrów, a podział kwartalny — przez Ministra Skarbu. Oczywiście, że między tymi wykonaniami będzie stworzona pewna hierarchia, a po drugie kredyty będą przyznawane na podstawie poprzednich kosztorysów i projektów, co naturalnie jest zaznaczone w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-32.20" who="#SSkoczylas">Art. 4 upoważnia do przeprowadzenia w kraju operacyj finansowych na te cele inwestycyjne. I tak, upoważnia się Ministra Skarbu do poczynienia operacyj do kwoty 1.485 miln. zł, Ministra Komunikacji — do 210 miln. zł, Ministra Poczt i Telegrafów — do 45 miln. zł, a 200 miln. zł przeznacza się na drogi i mosty. Wydatki będą pokrywane z wpływów z operacyj kredytowych Państwowego Funduszu Drogowego, natomiast 60 miln. zł — na pomoc rolniczą przeznaczone będą z operacyj finansowych Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-32.21" who="#SSkoczylas">Dla tych kwot Minister Skarbu przewiduje pokrycie, raczej stukanie tych pieniędzy w różnych elementach. I tak, myśli pokryć to z nadwyżek kapitałów wszystkich zakładów ubezpieczeń, zorganizowanego rynku pieniężnego, częściowo z pożyczki zagranicznej towarowej i gotówkowej, w mniejszym stopniu również z pożyczek wewnętrznych towarowych, wreszcie z kapitału trzechlecia emisyjnego rynku wewnętrznego. Nie będzie to tak łatwe, bo przecież zadłużenie Państwa musi być chronione i nie może przekroczyć granic sygnalizujących niebezpieczeństwo, jakie może wyniknąć z drenażu rynku pieniężnego. Następnie inwestycje muszą być w pewnym stosunku do możliwości materialnych kraju, a więc do dochodu społecznego. Wreszcie wydatki na inwestycje nie mogą zagrozić bilansowi płatniczemu.</u>
+ <u xml:id="u-32.22" who="#SSkoczylas">Sejm obok wymienionego już wyłączenia kwoty na budowle Ministerstwa Oświaty poczynił niektóre stytyczne i redakcyjne poprawki. Między innymi art. 8 dotychczasowy przesunął jako art. 9, natomiast rozbił art. 9 dotychczasowy na dwa działy i ust. (2) daje jako art. 8, uzupełniając dodatkiem, że wszystkie wpływy z pożyczek zagranicznych — z pożyczki francuskiej, które będą po 31 marca 1939 r. wpływać, mają być przeznaczone na dotacje Funduszu Obrony Narodowej ponad kwoty artykułem pierwszym przewidywane.</u>
+ <u xml:id="u-32.23" who="#SSkoczylas">Na Komisji Budżetowej Senatu wpłynął wniosek, który wprowadza istotną zmianę, mianowicie wobec wielkiego zapotrzebowania urządzeń dla wzmocnienia obrotu artykułami rolniczymi, na które jest przewidziane już 15 milionów zł, podnosi się tę kwotę o dalsze 15 milionów zł, wskutek czego i globalna kwota zwiększa się do 2.015.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-32.24" who="#SSkoczylas">Komisja Budżetowa Senatu uchwaliła ten wniosek, wskutek czego w imieniu Komisji Budżetowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę o dotacjach na Fundusz Obrony Narodowej i inne inwestycje z funduszów państwowych za czas od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r. w brzmieniu sejmowym, z podaną zmianą Komisji Budżetowej Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-32.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#Marszalek">Głos ma s. Starzyński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SStarzynski">Wysoka Izbo! Jest rzeczą zrozumiałą, że przy debacie budżetowej wysuwają się zawsze na czoło zagadnienia i potrzeby, które nie uzyskały zaspokojenia w budżecie. Jest normalne, że wobec olbrzymiej dysproporcji potrzeb naszego kraju i naszych możliwości finansowych te właśnie niezaspokojone bolączki przede wszystkim widzimy, pragnąc, aby one zostały zaspokojone. Każda niemal dyskusja dostarcza nam tematu, aby wykazać wagę tych niezaspokojonych potrzeb i korzyści, jakie by dla całokształtu gospodarstwa narodowego wynikły, gdyby te właśnie potrzeby były zaspokojone. Dyskusja ta dotyczy hierarchii potrzeb, wielkiego zagadnienia, najbardziej istotnego, najbardziej ważkiego, ażeby ustalić co i w jakiej kolejności zaspokajać, ażeby życie nasze możliwie harmonijnie się rozwijało.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SStarzynski">20 lat niepodległego bytu, 20 lat walki o utrzymanie niepodległości, bo o nią przez tyle lat potrafiliśmy walczyć, aż wywalczyliśmy ją i na pewno do ostatniej kropli krwi potrafilibyśmy jej bronić, gdyby była zagrożona, ale 20 lat walki o umocnienie Państwa, o jego rolę i znaczenie w święcie, o uzupełnienie naszego Państwa o ziemie, które nie zostały przyłączone po wielkiej wojnie, o nasze stosunki normalne z sąsiadami, walki o wewnętrzną spoistość i o rozwój gospodarczy — te 20 lat ustaliły bezspornie, że pierwsze miejsce w hierarchii naszych potrzeb zajmuje obrona Państwa. Nie ma dziś nikogo, kto by proponował inną hierarchię. Jest to powszechne, jednomyślne zdanie. Znalazło też ono wyraz w rozpatrywanej dziś ustawie o dotacjach na rzecz Funduszu Obrony Narodowej i o inwestycjach z funduszów państwowych w okresie od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1942 r.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#SStarzynski">Na pewno cieszymy się wszyscy, że w tej 2 miliardowej ustawie 1.200 milionów przeznaczonych jest na inwestycje poświęcone zagadnieniu obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#SStarzynski">Na pewno z radością przyjmiemy tę ustawę właśnie dlatego, że ten 1.200 milionów jest przeznaczony na obronę Państwa i na pewno wszyscy doceniamy wagę i znaczenie zaopatrzenia armii, wagę i znaczenie wzmożenia naszych sił obronnych, bo nauczył nas Józef Piłsudski, że liczyć możemy tylko na własne siły i te własne siły stale wzmagać musimy.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-34.6" who="#SStarzynski">Na pewno też pragnęlibyśmy jeszcze zwiększyć te środki. Ale zastanówmy się na chwilę, że sam fakt wniesienia ustawy, obejmującej trzyletni program, ustawy, obejmującej miliardowe sumy, jest już faktem bardzo znamiennym i godnym podkreślenia. Znamy przecież ze statystyk, z przemówień p. Wicepremiera cyfry, dotyczące wzrostu inwestycyj publicznych, szczególnie cyfry ostatnich kilku lat, które wykazują w tej dziedzinie poważny wzrost, wykazują dorobek, świadczą o tym, że mimo tylu braków, mimo tylu potrzeb, mimo tylu trosk, jednakie stale rośniemy, tęż nie jemy, z roku na rok umacniamy się i wzrastamy i że możemy dziś operować spokojnie trzyletnim planem na miliardowe sumy, gdy przed paru laty taki plan jeszcze może nie był zupełnie możliwy. Świadczy to o tym, że ten wielki dorobek Polski, przekazany przez Józefa Piłsudskiego, kontynuujemy, że go zwiększamy, że pod kierownictwem najwyższych władz Państwa — Pana Prezydenta Rzeczypospolitej i Naczelnego Wodza i Rządu ta wielka spuścizna, mimo tych czy innych braków, z roku na rok wybitnie i wydatnie wzrasta.</u>
+ <u xml:id="u-34.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-34.8" who="#SStarzynski">Sądzę też, że dziś z okazji tej ustawy należy przede wszystkim podkreślić to wielkie osiągnięcie, jakim jest fakt możności zgłoszenia takiej ustawy, fakt ustalenia tak bezspornej hierarchii potrzeb inwestycyjnych w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-34.9" who="#SStarzynski">Jeżeli nawet z początków istnienia naszego niepodległego bytu mamy jeszcze trochę ustaw, które opracowane zostały jakby nieco na wyrost, albowiem potrzeby i zadania, które uregulowały, nie mogły być jeszcze całkowicie wykonane, jeżeli nawet czasami zdaje się nam, że jakiś problem można rozwiązać przez ustawę, tak jakby fakt teoretycznego rozwiązania problemu był równoznaczny z pokryciem wydatków na załatwienie tej sprawy, to możemy jednak stwierdzić, że dzisiaj wszystkie nasze ustawy, zawierające takie czy inne zobowiązania Skarbu Państwa, są wykonywane i mogą być wykonywane, że nie ma dzisiaj wypadku, ażeby ustawa, ażeby zobowiązanie Skarbu Państwa nie było wykonywane w całości. W dzisiejszych warunkach tę ustawę należy też uważać za całkowicie realną, która co do grosza zostanie zrealizowana, choć zawiera ona jedynie punkty, upoważniające Ministra Skarbu do załatwienia sprawy pokrycia. Ale dzisiaj, w obecnym rozwoju gospodarstwa naszego, w obecnym stanie naszym gospodarczo-finansowym wolno nam z pełnym zaufaniem odnosić się do tych ustępów ustawy, gdyż obiektywne warunki życia polskiego uprawniają nas całkowicie do tej wiary.</u>
+ <u xml:id="u-34.10" who="#SStarzynski">Poza wydatkami na obronę narodową ustawa zawiera wszystkie inne cele inwestycyjne gospodarki publicznej W świetle tego, co powiedziałem, nie mam zamiaru wnikać w cyfry. Sądzę, że tę ustawę przyjmiemy w całości, toteż ograniczę się tylko do paru uwag ogólnych. Związek inwestycyj, przeznaczonych na obronę, z inwestycjami tzw. gospodarczymi ustalony został wielokrotnie. Już Naczelny Wódz Marszałek Śmigły Rydz, kiedy w r. 1936 zwracał się do narodu z apelem o podniesienie potencjału obronnego Rzeczypospolitej, stwierdził, że w problemie tym znajdą między innymi rozwiązanie sprawy gospodarcze i że znajdzie się droga, która nas doprowadzi do wyzwolenia sił gospodarczych i twórczych w narodzie, do skupienia ich i wytworzenia nowych wartości, które są nam tak bardzo potrzebne. Dlatego też odnośny ustęp deklaracji ideowej Obozu Zjednoczenia Narodowego głosi, że siła obronna Państwa wywodzi się w prostej linii z dobrze zorganizowanego i kierowanego życia tego Państwa. Wymaga ona nie tylko zasobów moralnych, lecz i materialnych. Wymaga ona dobrze zorganizowanego i bijącego silnym tętnem życia gospodarczego, wymaga dobrej organizacji i intensywnej pracy wszystkich warsztatów polskiej produkcji.</u>
+ <u xml:id="u-34.11" who="#SStarzynski">P. Wicepremier i Minister Skarbu Kwiatkowski, przemawiając w kwietniu ubiegłego roku, omawiał najistotniejsze cele, które wymagają definicji i realizacji. Mówił, że te cele dotyczą przede wszystkim maksymalnej rozbudowy sił obronnych Polski oraz skierowania sił twórczych ku szybkiemu, ujętemu w wielki plan uprzemysłowieniu kraju. Jest koniecznością dziejową i postulatem wewnętrznej spoistości Państwa, by w stosunkowo szybkim czasie około 5O°/o ludności zamieszkiwało miasta, a więc zostało zwrócone do handlu i przemysłu w Polsce i dominowało w każdej dziedzinie. Tylko w ten sposób możemy zmienić niekorzystną strukturę polskiej wsi, przeludnionej i zbiedzonej.</u>
+ <u xml:id="u-34.12" who="#SStarzynski">Ten ustalony związek inwestycyj obronnych z inwestycjami ogólnogospodarczymi wskazuje, że i to zagadnienie należy otoczyć troską, aby rzeczywiście rozwój gospodarczy następował dostatecznie szybko, aby ten tzw. naturalny wzrost obrotów dostatecznie szybko się podnosił, bo wtedy wzrastać będą mogły inwestycje publiczne w sposób tak szybki, jak tego pragniemy i potrzebujemy.</u>
+ <u xml:id="u-34.13" who="#SStarzynski">Rada Obozu Zjednoczenia Narodowego w tezach, dotyczących inwestycyj, uchwalonych w maju r. ub., ustaliła też przede wszystkim hierarchię, zgodnie z opinią całego kraju, że na pierwszym planie stoją inwestycje obronne. Wysuwając inwestycje o charakterze społecznym, a w szczególności budownictwo szkolne również na czoło, rozpatruje Rada Obozu Zjednoczenia Narodowego inwestycje gospodarcze z punktu widzenia przede wszystkim rentowności dla gospodarstwa narodowego i największej przydatności z punktu widzenia rozbudzenia dalszej akcji inwestycyjnej Względnie wzmożenia procesów produkcyjnych. Rozpatrując je z tego punktu widzenia ustala na pierwszym miejscu inwestycje, dotyczące podstawowych urządzeń gospodarczych, a więc obejmujące inwestycje komunikacyjne, energetyczne, łączności itd., następnie bezpośrednio przyczyniające się do uprzemysłowienia kraju, a więc tzw. uzbrojenie terenu, a więc te same inwestycje podstawowe, tylko w skali lokalnej, terenowej i wreszcie inwestycje, podnoszące produkcję rolną i ułatwiające obrót handlowy produktami rolnymi.</u>
+ <u xml:id="u-34.14" who="#SStarzynski">To ustalenie hierarchii jest niezmiernie ważne dla okresu, w którym musimy dążyć szybkimi krokami, ażeby te 5O% ludności zajęło się zajęciami miejskimi: przemysłem, handlem i rzemiosłem, ażeby liczba rąk roboczych nie zatrudnionych na wsi zmalała, a następował normalny rozwój gospodarczy, który by pozwolił nam na zaspokojenie normalne wszystkich niezbędnych, tak bardzo niezbędnych dla nas inwestycyj publicznych.</u>
+ <u xml:id="u-34.15" who="#SStarzynski">Cokolwiek można by było w świetle hierarchii inwestycyj ogólnogospodarczych powiedzieć, sądzę, że jednak dziś najwłaściwszym jest podkreślenie tych najważniejszych momentów, o których mówiłem na początku—tego, że nasz rozwój finansowy i gospodarczy dziś pozwala nam na tego rodzaju planowanie 3-letnie, pozwala nam na sięganie do cyfr, do których dawniej sięgać nie moglibyśmy, i pozwala nam na bezsporne ustalenie hierarchii. I dziś, uchwalając ustawę w dniu tak ważkim dla nas, sądzę, że najwłaściwszym przy uchwalaniu tej ustawy będzie podkreślenie naszego wielkiego zaufania, jakie żywimy do Naczelnego Wodza, któremu obrona narodowa jest podporządkowana i któremu te inwestycje, dziś uchwalone, w jego pracy służyć będą dla dobra kraju. Sądzę, że należy stwierdzić tę pomyślną gospodarkę, gospodarkę, która chociaż nie pozwala nam zaspokoić wszystkich potrzeb, które odczuwamy i o których tak często mówimy, ale w której dostrzegamy wybitny postęp i wzrost.</u>
+ <u xml:id="u-34.16" who="#SStarzynski">Uchwalając tę ustawę, wyrazimy przez to również swoje zaufanie w dniu dzisiejszym do Rządu, do jego polityki i do jego gospodarki finansowej.</u>
+ <u xml:id="u-34.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Głos ma s. Dębski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! Wydarzenia na historyczną miarę zastają nas zawsze zwartymi. Pragnieniem naszym jest, by myśli i serca wszystkich Polaków biły jedLnym rytmem nie tylko w dniach odświętnych i wielkich potrzeb, ale i w szarym dniu codziennej pracy. Tej prawdzie chcemy służyć w pracy Senatu. Pragnieniem naszym też jest, byśmy w podejmowanych decyzjach oprzeć się mogli nie tylko na sumieniu i odpowiedzialności, która na nas ciąży, ale i na przekonaniu, że w decyzjach tych odpowiemy woli i opinii społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SDebski">Wydaje nam się, że w sprawie, która jest na porządku dziennym, społeczeństwo Polskie, bez względu na przekonania polityczne i społeczne, jednomyślnie pragnie przebudowy i rozbudowy gospodarczej Polski. Na pewno wszyscy Polacy pragną na drodze nowych wysiłków i nowych świadczeń odrobić wiekowe zaległości i zaniedbania, na pewno wszyscy Polacy pragną podnieść poziom cywilizacyjny naszego życia i siły gospodarcze Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SDebski">Nikt z nas nie wątpi, że w podejmowanych wysiłkach — ale i tu jest wielkość naszego życia — musimy oprzeć się na własnych środkach i na własnych siłach.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SDebski">Jest już instynktem życia prawda, głoszona przez wielkich w narodzie, że na mierność Polski nie ma miejsca w tej części Europy. Ale właśnie na tym instynkcie opieramy wiarę w realizację podejmowanych wysiłków. Na pewno leży w naszym charakterze narodowym, by podejmowane prace były pracami twórczymi, mogły objąć równomiernie wszystkie dziedziny i wszystkie potrzeby żyda Polski, żeby zaspokoiły potrzeby najszerszych mas. Ale też pewnym jest, że w charakterze naszego narodu leży tak bezgraniczne umiłowanie wolności, że nie ma takiej ofiary, której by społeczeństwo nie poniosło po to, ażeby honor, wolność, bezpieczeństwo Polski oprzeć na sile, którą chcemy dać zbrojnemu ramieniu Rzeczypospolitej na lądzie, w powietrzu i na morzu.</u>
+ <u xml:id="u-36.5" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-36.6" who="#SDebski">W przedłożonej nam ustawie dużą część środków finansowych przeznaczamy na Fundusz Obrony Narodowej. I tak być musi, bo dozbrojenie materialne musi wyrównać uzbrojenie moralne, musi dorównać tężyźnie fizycznej i moralnej najszerszych warstw społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-36.7" who="#SDebski">Chcemy bowiem mieć przede wszystkim i przekazać następnym pokoleniom nie materialne wygody życia, które by stały się łupem napastnika, ale Polskę silną, która by osłaniała Polski wolność, całość, bezpieczeństwo i polską twórczą pracę. Następnym pokoleniom chcemy przekazać nie tylko dorobek moralny, nie tylko nagromadzoną energię narodu młodego, ale narzędzia walki i narzędzia pracy, które by zapewniły tym siłom konieczną ekspansję.</u>
+ <u xml:id="u-36.8" who="#SDebski">W imieniu kolegów senatorów: Dybczyńskiego, Fudakowskiego, Kobylańskiego, księdza Machaja, Morawskiego, Miłaszewskiego, Olchowicza, Śląskiego, Rembielińsklego i swym własnym oświadczam, że głosować będziemy za wniesioną ustawą.</u>
+ <u xml:id="u-36.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Rozprawa jest zakończona. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#Marszalek">Komisja Budżetowa wnosi o podwyższenie w art. 1 w p. 2 pod literą f) kwoty 15.000.000 zł do kwoty 30.000.000 zł, w związku z tym o podwyższenia ogólne kwoty w art. 1 o 15.000.000 zł oraz o zastąpienie w art. 4 w ust. (1) w punkcie 1 kwoty 285.000.000 zł kwotą 300.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszalek">Ponieważ wszystkie te poprawki stanowią jedną zmianę, głosować będziemy, łącznie.</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za wnioskami Komisji Budżetowej, zechce wstać. Stoi większość. Wnioski zostały przyjęte.</u>
+ <u xml:id="u-37.4" who="#Marszalek">Z kolei poddaję pod głosowanie projekt ustawy w całości wraz z uchwalonymi poprawkami. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-37.5" who="#Marszalek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-37.6" who="#Marszalek">Następne posiedzenie odbędzie się jutro o godz. 10. Na porządku dziennym rozprawa szczegółowa nad częściami: 18 — Długi państwowe, 8 (C)—Monopole, 8 (A) i (B)—Ministerstwo Skarbu. Poza tym projekt ustawy skarbowej na rok 1939/40 oraz głosowanie nad projektem ustawy skarbowej wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 i nad rezolucjami.</u>
+ <u xml:id="u-37.7" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-37.8" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 18.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..90e580e
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/header.xml
@@ -0,0 +1,79 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00013-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>13 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>13 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">13</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-17</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszalek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Obecni" role="speaker">
+ <persName>Obecni</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzewodniczacyMarszalekSenatuBoguslawMiedzinski" role="speaker">
+ <persName>Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>S. Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
+ <persName>S. Klamer</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLachowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Lachowicz.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLechnicki" role="speaker">
+ <persName>S. Lechnicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
+ <persName>S. Skoczylas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="STworydlo" role="speaker">
+ <persName>S. Tworydło</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsKatelbach" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawalec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pa walec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..ae62c7c
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00013-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,383 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r, 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">z 13 posiedzenia w dniu 17 marca 1939 r.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan">Sławoj Składkowski.*</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski,</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Komunikacji Juliusz Utych, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjan">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych Władysław Korsak i Bronisław Nakonieczników Klukówski, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Aleksander Litwinowicz, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski, w Ministerstwie Komunikacji Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10.)*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Katelbacha i Rosadę. Protokół i listę mówców prowadzi s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Protokół 11 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 12 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwili nieobecność na 12 posiedzeniu Senatu ss. Koc i Patek.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu s. Zarzyckiemu na 2 dni.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy skarbowej z preliminarzem budżetowym na rok 1939^z^40 (druki senackie nr 40 i 45) — rozprawa szczegółowa nad częścią 18 — Długi państwowe — sprawozdawca s. Klamer.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Obsługa długuw państwowych, objęta częścią 18 preliminarza budżetowego, jest podzielona na trzy kategorie: na obsługę długów wewnętrznych, na obsługę długów zagranicznych oraz na obsługę z tytułu udzielonej poręki państwowej. Całokształt tej obsługi preliminuje się na 225.700.000 zł — będę mówił w okrągłych cyfrach — i w stosunku do poprzedniego preliminarza wyższa jest o 0,3%. Jest rzeczą wiadomą, że wykonanie budżetu w tej części da niewątpliwe oszczędności dzięki dokonanym konwersjom długów zagranicznych, których przebieg i wynik nie mógł być przewidziany jeszcze w toku prac nad preliminarzem okresu poprzedniego. Chociaż więc sumy preliminowane na obsługę długów państwowych na dwa ostatnie okresy są prawie identyczne, pomimo to w składowych częściach tego zadłużenia i obsługi zachodzą dość poważne różnice.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#SKlamer">Obsługa długów wewnętrznych preliminowana jest na około 159 milionów i jest większa w porównaniu z poprzednim okresem o 22°/o, ale równocześnie ulega redukcji obsługa długów zagranicznych, mianowicie z 85 milionów w okresie 1938 1939 na 52 miliony w okresie 1939 40, czyli prawie o 40%.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#SKlamer">Wreszcie wypłaty z tytułu udzielonej poręki państwowej są preliminowane na sumę około 15 milionów zł, czyli więcej o 5 milionów w porównaniu z okresem poprzednim, co stanowi 53% wzrostu, a co przede wszystkim wynika z obsługi obligacyj Banku Akceptacyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#SKlamer">Wszystkie pozycje są należycie poparte przez wskazanie tytułów prawnych w samym preliminarzu budżetowym. Nie mam zamiaru wchodzić w elementy składowe a drobiazgowe poszczególnych pozycji dłużnych, są one dokładnie przedstawione w preliminarzu budżetowym i z mojej strony nie wywołały żadnych zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#SKlamer">Jak się przedstawia wysokość zadłużenia, wymagającego obsługi, o której wspomniałem? Przede wszystkim pragnę wyjaśnić, że mówiąc o zadłużeniu w okresie 1938 r. będę opierał się na wykazie zadłużenia z 1 października 1938 r., sporządzonym przez Ministerstwo Skarbu i dotychczas ze stanowiska formalnego nie sprawdzonym przez Komisję Kontroli Długów, która rozpocznie swoje prace w najbliższy poniedziałek.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#SKlamer">Ogólne zadłużenie z tytułu długów państwowych, objęte tą częścią preliminarza budżetowego, wynosi około 5 miliardów zł i jest większe w porównaniu ze stanem roku poprzedniego o 211.000.000 zł, aczkolwiek, jak Panom wiadomo, suma obsługi została w prawie że niezmienionych granicach. Wypada zaznaczyć, że suma zadłużenia wewnętrznego wzrosła o 328.000.000 zł przy jednoczesnym spadku zadłużenia zagranicznego o 116.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#SKlamer">Wobec płynności stosunków finansowych na świecie, wobec powszechnych trudności dla wszystkich krajów wywiązywania się z zobowiązań finansowych w stosunku do zagranicy, wreszcie wobec zmian w walutach wszystkich państw wierzycielskich Skarb nasz w 1937 r. przystąpił do układów w celu dokonania konwersji pożyczek zagranicznych emisyjnych, ażeby tym sposobem zmniejszyć ciężary wynikające z ich obsługi, ewentualnie przeprowadzić poprawki w myśl interesów Polski.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#SKlamer">Obecnie ukończone są prace nad konwersją nie tylko zagranicznych długów emisyjnych, ale również przeprowadzone są układy wobec długów rządów państw obcych zaprzyjaźnionych i niewątpliwie dały one swoje rezultaty. Zagraniczne długi emisyjne spadły do sumy około 470 milionów zł, czyli o prawie 79 milionów zł w porównaniu z okresem poprzednim i oczywiście łącznie z tym wymagają mniejszej obsługi.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#SKlamer">Konwersja długów zagranicznych emisyjnych dolarowych objęła pożyczki z r. 1920, 1925, 1927 i 1930, czyli wszystkie nieomal zagraniczne pożyczki emisyjne z wyjątkiem włoskiej pożyczki z 1924 r., która ulega ostatecznej amortyzacji w 1944 r. Omawiane pożyczki zostały skonwertowane na długoterminowe pożyczki 4%%, ewentualnie 41/2%.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#SKlamer">Należy przy okazji stwierdzić, że znajdujące się w kraju obligacje pożyczek dolarowych, które uległy konwersji, zostały skonwertowane na wewnętrzną pożyczkę 6% i stąd w znacznej mierze wynika wzrost zadłużenia wewnętrznego w okresie sprawozdawczym.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#SKlamer">Na skutek spadku obcych walut i stałości waluty polskiej suma obsługi długów zagranicznych uległa znacznej redukcji. Swój stan najwyższy posiadała ona w okresie 1931 32 i wynosiła 193 miliony zł, a stopniowo łącznie ze spadkiem walut obcych stałej ulegała obniżce i w 1939 40 r. jest preliminowana na 52 miliony zł. Będzie to prawdopodobnie najniższy stan naszej obsługi zagranicznej, gdyż ulegnie ona zwyżce, chociażby w związku z pożyczką francuską z 1937 r.</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#SKlamer">Na całkowite zadłużenie, wynikające z obsługi preliminowane! przez część 18, składa się zadłużenie wewnętrzne w sumie złotych 2.400.000.000 zł i zadłużenie zagraniczne w sumie 2.500.000.000 zł. Zadłużenie wewnętrzne składa się z zobowiązań długoterminowych w sumie około 2.000.000.000 zł oraz z zobowiązań krótkoterminowych w kwocie 480.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.12" who="#SKlamer">Zadłużenie zagraniczne obejmuje pożyczki emisyjne na sumę 460.000.000 zł oraz długi wobec rządów państw obcych w sumie złotych 1.600.000.000. Największą pozycję stanowią: zadłużenie wobec Rządu Stanów Zjednoczonych A. P. 1.100.000.000 zł (przeliczone na naszą walutę), Francji 366.000.000 zł, Wielkiej Brytanii 116.000.000 zł, innych państw 44.000.000 zł. Do tego dochodzą długi po likwidacyjne i inne, razem 320.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-5.13" who="#SKlamer">Zadłużenie zagraniczne wobec rządów obcych państw wynika z usług, jakie Polska otrzymywała od nich in natura w okresie tworzenia się państwa. Największą pomoc uzyskała Polska od Stanów Zjednoczonych. Wypada ubolewać, iż to największe zadłużenie Polski stało się dla Polski nadmiernym ciężarem, gdyż nie znalazło swego odpowiednika w procesach wymiany usług z tym szlachetnym państwem. Niezależnie od zastrzeżeń natury ogólnej, poczynionych przez wszystkie państwa w sprawie długów z okresu wielkiej wojny i jej następstw, oraz niezależnie od doniosłości roli Polski w 1920 r. wypada zauważyć, iż nasze saldo bilansu handlowego z tym krajem kształtowało się dla Polski bardzo ujemnie, co uniemożliwiło obsługę zobowiązań dłużnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.14" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Już z tego przykładu wynika, jak doniosłą jest sprawa należytego zużycia kredytu zagranicznego. Jeśli kredyt wewnętrzny ma być produktywny, to kredyt zagraniczny winienby ponadto zapewnić obsługę walutową, a więc winien ułatwić eksport kraju dłużnego. Bez uwzględnienia tego warunku stanie się on ciężarem bilansu płatniczego, będzie zmuszać do eksportu nieopłacalnego, połączonego z premiami, a więc będzie podrażać ewentualnie uniemożliwiać obsługę. Nabiera to szczególnego znaczenia w okresie powszechnej reglamentacji handlu zagranicznego.</u>
+ <u xml:id="u-5.15" who="#SKlamer">Zdawało by się, iż posiadamy dostateczne podstawy do wymagania, aby handel z krajami wierzycielskimi dawał saldo dodatnie dla Polski w skali niezbędnej dla obsługi naszych zadłużeń wobec tych krajów. Takie stanowisko Polski wydaje się tym bardziej słuszne, jeśli się weźmie pod uwagę, iż omawiane pomoce Polska otrzymała in natura, a nie pod postacią pożyczki gotówkowej i tylko w formie in natura powinny być spłacane.</u>
+ <u xml:id="u-5.16" who="#SKlamer">Z odcinka zadłużenia wewnętrznego należy podkreślić likwidację zadłużenia z okresu marki polskiej. Proces ten jest nieskomplikowany. Ciążąca nieuregulowana kwota w sumie 1.433.000.000 marek polskich ma być stosownie do preliminarza spłacona sumą 800 zł, złożonych do dyspozytu stosownie do obowiązujących norm przeliczeniowych. Tym sposobem dług ten będzie skreślony z księgi długów.</u>
+ <u xml:id="u-5.17" who="#SKlamer">Wypada przypomnieć, Wysoka Izbo, iż pierwsza wewnętrzna polska pożyczka 1918 roku pod postacią 5% asygnat wynosiła w złocie 2.000.000.000 marek polskich, które stanowiły równowartość wtenczas około 46.000.000 ówczesnych dolarów w złocie i odpowiadały równowartości 400.000.000 złotych polskich. Była to największa pożyczka, jaką kiedykolwiek Polska na swoim rynku wewnętrznym zaciągnęła. Tym, którzy w tej ciężkiej epoce składali na ołtarzu ojczyzny tak obficie swe resztki pozostałe po wielkiej wojnie, a którzy ulokowane w sposób patriotyczny oszczędności utracili przez inflantację — należą się od nas wyrazy największego uznania.</u>
+ <u xml:id="u-5.18" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Trudno jest mnie jako referentowi przejść do porządku dziennego nad tą sprawą. Sądzę, że Senat Rzeczypospolitej winienby chyba dać wyraz właściwego ustosunkowania się do tego wielkiego problemu, który w tej chwili prawdopodobnie po raz ostatni jest przedmiotem omawiania w ciałach parlamentarnych. Pozwalam sobie zwrócić się do Pana Wicepremiera i Ministra Skarbu nie z wnioskiem, lecz raczej z pytaniem, czy nie było by rzeczą słuszną i pouczającą, aby dając wyraz tym zasługom utworzyć jakiś widomy znak naszej wdzięczności, jako likwidatorów tego długu, np. budując co roku pewną ilość, powiedzmy, 20 szkół powszechnych w miejscowościach najbardziej zaniedbanych, aż do chwili zwalczenia analfabetyzmu wśród polskiej młodzieży w wieku szkolnym. W obecnej sytuacji stanowiłoby to wzmocnienie naszej siły społecznej i obronnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.19" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Było by błędem, gdybyśmy sądzili, iż część 18 preliminarza budżetowego obejmuje całą obsługę zobowiązań Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.20" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dobkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-5.21" who="#SKlamer">Do części 18 preliminarza budżetowego są dołączone wykazy kredytów, znajdujących się w preliminarzu Administracji, poza częścią 18, bądź w planach finansowo-gospodarczych przedsiębiorstw, monopoli i funduszów państwowych, które to kredyty są przeznaczone na obsługę odnośnych długów. Powyższe dwa wykazy powiększają obsługę zobowiązań o 179.000.000 zł. W ten sposób ciężar całkowity obsługi zobowiązań państwowych podnosi się do łącznej sumy 405.000.000 zł, co stanowi już 16% sumy budżetowej preliminarza. Już dzisiaj ta suma swoją wielkością zajmuje drugie miejsce w budżecie Państwa po budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych. Trzeba liczyć się, iż w następnych latach wobec wielkich programów inwestycyjnych suma zadłużenia, a więc i obsługa długów coraz więcej będzie ciążyć na budżecie.</u>
+ <u xml:id="u-5.22" who="#SKlamer">W obecnych stosunkach finansowych na tego rodzaju potrzeby będzie do dyspozycji jedynie wewnętrzny rynek kredytowy. Przy wykorzystywaniu rynku wewnętrznego dla swych finansowych operacyj, zwłaszcza długoterminowych, Państwo jako regulator wszelkich zjawisk gospodarczych wewnątrz kraju winno brać pod uwagę skutki swych operacyj i wpływ ich na zjawiska życia gospodarczego. Jeśli rynek wewnętrzny jest dostatecznie obfity w płynne środki i dzięki temu posiada umiarkowaną stopę procentową, gospodarstwo narodowe, a więc przemysł, handel i rzemiosło posiadają łatwy, dostępny, a niekosztowny kredyt, który dopomaga do rozwoju życia gospodarczego. Tego stanu rzeczy nie wolno narażać na szwank. Jeżeli państwo zbyt intensywnie sięga do rynku wewnętrznego po kredyty, jeśli ta droga nadmiernie narusza płynność rynku wewnętrznego, pieniądz staje się droższy, życie gospodarcze zostaje obciążone zbyt wysoką stopą procentową i z konieczności kurczy swą działalność; rozwój gospodarczy staje się trudniejszy i późniejszy. Zarówno więc ze stanowiska stanu rynku wewnętrznego, jak i ze stanowiska zdolności kredytowej państwa zadłużenie jego na rynku jest możliwe tylko do pewnych granic. Nie ma wyraźnych wskazówek, jak dalece państwo może zadłużać się, gdyż przede wszystkim jest to zależne nie od kredytobiorcy, a od stanu płynności kredytowej. Jest jednak rzeczą pewną, iż kredyt publiczny przy obecnym stanie finansowym rynku winien być zużyty na roboty publiczne, które bądź bezpośrednio, bądź pośrednio będą miały zapewnioną rentowność.</u>
+ <u xml:id="u-5.23" who="#SKlamer">Państwo, które pragnie sięgać po kredyt na rynku wewnętrznym, winno pamiętać, iż realizacja jego zamierzeń będzie zależna od zamożności społeczeństwa. Pomyślne warunki dla kredytu wewnętrznego mogą być stwarzane jedynie drogą pomnażania bogactw, tworzących dochód społeczny, a więc przez rozwój produkcji kraju na wszystkich jego etapach. Podnosząc dobrobyt szerokich mas ludności, budując ich dochód społeczny, stwarzamy pomyślne warunki dla kredytu publicznego, a więc i dla realizacji zamierzeń inwestycyjnych Państwa i społeczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-5.24" who="#SKlamer">Na Komisji Budżetowej wypowiedziałem opinię, która nie wywołała z żadnej strony zastrzeżeń. Brzmi ona: — „Rosnąca ludność kraju, słaby dochód społeczny, wzmocnienie gospodarcze i militarne Państwa wymagają równoczesnego i równomiernego poświęcenia przyrostu rodzimych kapitałów w należytym ustosunkowaniu na potrzeby inwestycyj publicznych i prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-5.25" who="#SKlamer">W tych warunkach i mając na względzie, iż rynki zagraniczne na dłuższy okres czasu nie będą wchodzić w rachubę dla operacyj finansowych, Komisja Budżetowa Senatu uważa, iż wewnętrzny rynek kapitałowy winien być wykorzystywany w sposób uwzględniający synchronizację zarówno potrzeb Państwa na ogólne cele inwestycyjne, jak i potrzeb życia gospodarczego dla poprawy wyposażenia warsztatów pracy oraz dla ich pomnożenia.” Kończąc moje przemówienie, proszę w imieniu Komisji Budżetowej Wysoką Izbę o przyjęcie preliminarza części 18 — Długi Państwowe — w przedstawieniu rządowym, zgodnie z uchwałą Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-5.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do sprawozdania z części 8 C — Monopole.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Jako sprawozdawca głos ma s. Drozdowski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#SDrozdowski">Wysoki Senacie! Komisja Budżetowa Senatu rozpatrzyła szczegółowo budżet Monopoli Państwowych na posiedzeniach swych w dniach 21 i 28 lutego. Szczegółowe sprawozdanie o tym budżecie znajduje się w tekście drukowanym.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#SDrozdowski">Budżet Monopoli ma dominujące znaczenie fiskalne ze względu na to, że dochody z Monopoli stanowią niemal 30% ogólnych dochodów zwyczajnych i nadzwyczajnych Państwa. Z tego też względu analiza tego budżetu musi być zwrócona przede wszystkim w kierunku zbadania, czy gospodarka Monopoli odpowiada tym wymaganiom, jakie stawiają przed nią wymogi budżetu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#SDrozdowski">Ogólny dochód Skarbu z Monopoli wynosi w rozpatrywanym preliminarzu 725.016.700 zł. Ponadto jednak Monopole odgrywają olbrzymią rolę gospodarczą jako przedsiębiorstwa. Wystarczy przytoczyć, że ogólna suma przewidywana ze sprzedaży wyrobów i przedmiotów Monopoli stanowi wartość ponad 1.220.000.000 zł rocznie.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#SDrozdowski">Jest rzeczą zrozumiałą, iż przedsiębiorstwa, które pracują na rynku z tak ogromną sumą obrotów, muszą się liczyć z przejawami koniunktury i że wszelkie zmiany — polepszenia lub pogorszenia koniunktury, jak również zmiany w ruchu ludności — na ich działalność i ich efekty finansowe wpływać muszą w sposób zupełnie wyraźny.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#SDrozdowski">Dochody Skarbu Państwa, pobierane z Monopoli, składają się zasadniczo z trzech części: 1) z opłat monopolowych ustawowo wprowadzonych, 2) z tzw. części zysku handlowego i 3) z ekwiwalentu danin publicznych. Z punktu widzenia ściśle gospodarczego można by stanąć na stanowisku, iż intencją ustawodawcy, wprowadzającego monopol, było dodatkowe obciążenie konsumeji wyrobów, będących przedmiotem monopolu, pewną ściśle określoną opłatą na rzecz Skarbu, że natomiast, pomijając tę opłatę, ceny wyrobów monopolowych powinny być kształtowane w granicach normalnej kalkulacji przemysłowej uwzględniającej godziwy zysk przedsiębiorcy. Trzecia grupa dochodów, czyli równowartość danin publicznych, powinna odpowiadać możliwie ściśle tym obciążeniom, jakie w analogicznych warunkach ponoszą prowadzone na zasadach ogólnych przedsiębiorstwa prywatne.</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#SDrozdowski">Jeżeli poddamy bliżej analizie bilanse Monopoli, to musimy stwierdzić, iż posiadają one wysoki zysk handlowy brutto, a po odliczeniu kosztów handlowych, zysk netto w poszczególnych Monopolach wynosi: w Monopolu Solnym 30%, Tytoniowym 42,53%, Spirytusowym 39,3%.</u>
+ <u xml:id="u-7.6" who="#SDrozdowski">Z punktu widzenia odbiorcy lub konsumenta jest rzeczą obojętną, w jaki sposób w cenie wyrobów monopolowych kształtuje się wzajemny stosunek opłaty monopolowej i zysku handlowego. Z punktu widzenia fiskalnego Skarb Państwa jest oczywiście zainteresowany w tym, aby ponad sumę opłat monopolowych uzyskać dodatkową opłatę z monopolu z tytułu zysku handlowego, możliwie największą — oczywiście po pokryciu normalnych amortyzacji względnie odpisów przedsiębiorstw monopolowych. O ile monopol w zakresie ustawowej opłaty monopolowej jest skrępowany normami ustawowymi, o tyle ta część ceny wyrobów monopolowych, która zawiera w sobie poważny odsetek zysku handlowego, powinna być normowana w gospodarce monopolowej z uwzględnieniem siły płatniczej konsumentów, wpływu wysokości cen na wysokość konsumcji, w zależności od stopnia użyteczności i przydatności powszechnej danego wyrobu monopolowego, a także z uwzględnieniem ogólnych zasad polityki cen, prowadzonej przez Państwo. Oczywiście, iż inaczej na kształtowanie się cen patrzeć będziemy przy Monopolu Solnym, ze względu na powszechność konsumcji soli jako artykułu pierwszej potrzeby najszerszych rzesz ludności, inaczej przy spirytusie konsumcyjnym, inaczej przy spirytusie przeznaczonym dla celów napędowych czy dla dalszej przeróbki, inaczej przy wyrobach tytoniowych itd.</u>
+ <u xml:id="u-7.7" who="#SDrozdowski">Jeżelibyśmy z tego punktu widzenia spojrzeli na zagadnienie cen wyrobów monopolowych, to muszę stwierdzić, że wysokie zyski Monopoli leżą niewątpliwie w interesie Państwa i wydatnie zwiększają dochód budżetowy Skarbu Państwa, ale równocześnie trzeba stwierdzić, że wypływają one nie z intencji ustawodawcy, który określił wysokość opłaty monopolowej w ustawach, ale ze względu na politykę handlową i politykę cen prowadzoną przez Monopole.</u>
+ <u xml:id="u-7.8" who="#SDrozdowski">Specjalnego omówienia wymaga polityka koncesyjna Monopoli państwowych. W ostatnich latach polityka ta doznała poważnych zmian na lepsze. Jednakże w dalszym ciągu słyszy się narzekania i utyskiwania, wielokrotnie poparte faktami i dowodami, iż polityka koncesyjna Monopoli nie realizuje dostatecznie hasła unarodowienia handlu i w niewłaściwy sposób ustosunkowuje się do roli i zadań kupiectwa, które jest głównym dystrybutorem produktów monopolowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.9" who="#SDrozdowski">Przede wszystkim należy dążyć do tego. żeby koncesja monopolowa nie była źródłem pomocy społecznej. Doceniając konieczność wynagrodzenia zasług obywateli wobec Państwa poniesionych w okresie walk o niepodległość czy z innych tytułów, należy przyjąć zasadę, że koncesja monopolowa może być w tym wypadku właściwym ekwiwalentem tych zasług, o ile stwarza warsztat pracy i bezpośredni dochód dla osoby zasłużonej. Zupełnie nie mogą być tolerowane fakty fikcyjnego posiadania koncesji przez osoby zasłużone, dające jedynie tytuł swej zasługi jako firmę dla eksploatującego koncesję spekulacyjnego kapitału, najczęściej żydowskiego. Obok udzielania koncesyj zasłużonym, którzy w ten sposób stworzą sobie własny warsztat pracy, należy przyjąć jako zasadę, iż koncesje monopolowe udzielane być winny przede wszystkim kupcom fachowym, mającym obiektywne warunki, odpowiadające racjonalnemu prowadzeniu handlu artykułami monopolowymi. Musi być w tym wypadku respektowany naczelny postulat unarodowienia handlu, dlatego też należy w najszybszym czasie zmniejszyć wciąż jeszcze zbyt wielką ilość koncesyj, zwłaszcza detalicznych, znajdujących się w rękach elementu żydowskiego, nie odpowiadającą procentowemu stosunkowi ludności.</u>
+ <u xml:id="u-7.10" who="#SDrozdowski">Dokładna analiza bilansów poszczególnych Monopoli, którą Panowie znajdą w drukowanym sprawozdaniu, wykazała, iż gospodarka finansowa Monopoli jest prowadzona pod kątem widzenia płynności kapitałowej i właściwego stosunku kapitałów własnych i obcych.</u>
+ <u xml:id="u-7.11" who="#SDrozdowski">Przechodzę do rozpatrzenia najważniejszych spraw dotyczących poszczególnych Monopolów. W Monopolu Solnym preliminowana kwota wpłat wynosi 46.500.000 zł. Głównym zakładem monopolowym jest żupa solna w Wieliczce, posiadająca zdolność produkcyjną roczną 260.000 ton soli kamiennej i 80.000 ton soli warzonki. Przy kopalni wielickiej istnieje ponadto, oprócz zakładów produkujących sól, również zasługująca na podkreślenie pralnia i warsztaty reperacyjne dla worków lnianych, które zapewniają dalsze potanienie opakowania soli, a producentom polskiego lnu — stałego odbiorcę. Żupa solna w Bochni produkuje w swej kopalni podobnie jak Wieliczka sól kamienną szarą oraz małe ilości soli kamiennej jadalnej białej. Na podkreślenie zasługują wyniki, osiągnięte w tej żupie dzięki wysiłkom Skarbu Państwa, dążącego do utrzymania jej w ruchu. O tych wynikach świadczy fakt, że koszt własny produkcji jednej tony soli w tej żupie, wynoszący w latach 1911, 1912 i 1913 — a więc przed wojną— około 90 koron austriackich, co można obliczyć na wartość mniej więcej 162 zł, po racjonalnej przebudowie tego starego zakładu, który był już skazany właściwie na likwidację, obniżono do 20 zł 34 gr w r. 1937 38. Żupa solna w Inowrocławiu produkuje sól warzoną.</u>
+ <u xml:id="u-7.12" who="#SDrozdowski">Sprawa likwidacji rzekomo nierentownych żup solnych w Małopolsce wschodniej, która wielokrotnie była omawiana pod najrozmaitszymi kątami widzenia, dalej jest aktualna, życie wykazało jednak, że te placówki w dalszym ciągu będą musiały być utrzymane. Po likwidacji żupy solnej w Kosowie Huculskim oraz po przewidywanym zamknięciu żupy solnej w Lacku, wskutek wyczerpywania się zapasów solnych do ”wytwarzania solanki, Monopol Solny będzie zmuszony do intensywniejszych inwestycyj w pozostałych trzech żupach, to znaczy w Bolechowie, Dolinie i Drohobyczu.</u>
+ <u xml:id="u-7.13" who="#SDrozdowski">Polski Monopol Solny wprowadza do obrotu sól bądź za pośrednictwem własnych zakładów sprzedaży (hurtowni własnych Polskiego Monopolu Solnego), bądź za pośrednictwem osób, z którymi zawarł umowy prywatno-prawne na prowadzenie hurtowni solnej.</u>
+ <u xml:id="u-7.14" who="#SDrozdowski">Celem dostosowania ilości hurtowni do potrzeb sprawnego i dostatecznego zaopatrzenia rynku od 1933 r. do chwili obecnej powiększono ilość punktów hurtowej sprzedaży soli z 365 do 411, a łącznie z hurtowniami na świeżo przyłączonych ziemiach Śląska zachodniego do 414.</u>
+ <u xml:id="u-7.15" who="#SDrozdowski">Hurtownicy prywatni prowadzą sprzedaż soli za umówioną prowizję. Prowizja ustalona jest przy uwzględnieniu kosztów stałych prowadzenia hurtowni i kosztów zmiennych i wobec tego procentowo spada w miarę wzrostu obrotów.</u>
+ <u xml:id="u-7.16" who="#SDrozdowski">Na podkreślenie zasługuje zagadnienie soli bydlęcej. Sól bydlęca skażona sprzedawana jest (poza hurtowniami) również przez osoby, które o rozpoczęciu sprzedaży zawiadomią urząd skarbowy akcyz i monopoli państwowych. W ten sposób Monopol Solny chciał możliwie zliberalizować i rozszerzyć sprzedaż soli bydlęcej.</u>
+ <u xml:id="u-7.17" who="#SDrozdowski">Przemysłowcy dla przerobu mogą nabywać potrzebną im sól bądź w hurtowniach soli, bądź bezpośrednio w Polskim Monopolu Solnym. Obecnie dla dalszego przerobu nabywana jest sól tzw. przemysłowa przez około 700 przedsiębiorstw przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.18" who="#SDrozdowski">Prowadzenie sprzedaży detalicznej soli dla kupca detalisty jest interesem deficytowym ze względu na niski poziom rabatów, otrzymywanych przez kupiectwo. Kalkulację kupiecką sprzedaży soli szczegółowo przedstawiłem na Komisji Budżetowej, jest ona podana również w sprawozdaniu drukowanym, nie będę przeto jej przytaczał. Chciałbym tylko podkreślić, że należy, zdaniem moim, dążyć do zmiany tego stanu rzeczy przez dalsze podwyższenie rabatów, tym bardziej że wysokość zysku kupieckiego na sprzedaży soli nie jest uzgodniona z normami podatku dochodowego, wymierzanymi na podstawie tzw. norm zyskowności, ustalonymi dla wymiaru podatku dochodowego. Normy te znacznie przewyższają ten zysk, jaki kupiec osiąga ze sprzedaży soli.</u>
+ <u xml:id="u-7.19" who="#SDrozdowski">Polityka Polskiego Monopolu Solnego w odniesieniu do soli bydlęcej (pastewnej), o której wspomniałem, ma za zadanie ułatwienie rolnictwu zaopatrywania się w sól przy jednoczesnej ochronie interesów Monopolu.</u>
+ <u xml:id="u-7.20" who="#SDrozdowski">Cel pierwszy został osiągnięty przez wprowadzenie sprzedaży soli bydlęcej skażonej mielonej każdemu, kto o tym powiadomi urząd skarbowy akcyz i monopolów państwowych, przez unormowanie opłat, pobieranych przez zarządy gmin od wymaganych przy kupnie soli bydlęcej okruchowej zaświadczeń o ilości posiadanego inwentarza i dalej przez zastosowanie środka skażającego, trudnego do usunięcia. Ostatnio Monopol Solny przystąpił do produkcji brykietów solnych z soli skażonej, co pozwoli na wycofanie z obiegu soli nieskażonej w bryłach, a tym samym na zniesienie ograniczeń przy zaopatrywaniu się w sól na lizanki.</u>
+ <u xml:id="u-7.21" who="#SDrozdowski">Cena soli bydlęcej wynosi obecnie 5,5 grosza za kilogram mielonej i 6,5 grosza za kilogram soli kruchowej na obszarze całej Rzeczypospolitej. Trzeba stwierdzić, że spożycie soli bydlęcej w Polsce jako w kraju rolniczym jest wciąż jeszcze za małe.</u>
+ <u xml:id="u-7.22" who="#SDrozdowski">Brykiety solne produkowane będą w Bochni z drobno mielonej soli kamiennej szarej. Należy się spodziewać, że zgodnie z oświadczeniami przedstawicieli Rządu na posiedzeniu Komisji Budżetowej wprowadzone one zostaną na rynek już w najbliższej przyszłości i spowodują zwiększenie zużycia soli bydlęcej przez rolnictwo. Wtedy będzie można stwierdzić, czy będą cne istotnie odpowiadały swemu celowi.</u>
+ <u xml:id="u-7.23" who="#SDrozdowski">Wzrost sprzedaży soli przemysłowej spowodowany jest przede wszystkim rozwojem przemysłu chemicznego. Poza tym na wzrost sprzedaży soli przemysłowej wpłynęły wprowadzone ułatwienia związane z nabyciem tej soli przez drobne zakłady przemysłowe i rzemieślnicze, nabywające sól przemysłową za pośrednictwem hurtowni soli.</u>
+ <u xml:id="u-7.24" who="#SDrozdowski">Przechodzę do Monopolu Tytoniowego. Preliminowana wpłata Monopolu Tytoniowego do Skarbu Państwa jest najwyższą spośród wszystkich monopoli i wynosi 353.400.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.25" who="#SDrozdowski">Monopol Tytoniowy produkcję swoją opiera już obecnie w przeważającej mierze na produkcji surowca krajowego. Jest to wynikiem zarówno trudności napotykanych przy zakupie surowców zagranicznych jak i dalszej poprawy jakości surowca krajowego i rozszerzenia jego uprawy. Program uprawy surowca krajowego na rok 1939 przewiduje zwiększenie obszaru uprawy o ponad 15% w stosunku do roku bieżącego; podczas gdy w r. 1934 ilość hektarów, zajęta pod uprawę surowca tytoniowego w Polsce, wynosiła zaledwie 4.224 ha, a w roku bieżącym 7.892 ha, to program na rok 1939 przewiduje zwiększenie przestrzeni do 9.130 ha przy stałej znacznej poprawie jakości wyprodukowanego surowca.</u>
+ <u xml:id="u-7.26" who="#SDrozdowski">Wielką trudnością przy dalszym rozwijaniu uprawy surowca krajowego jest niedostateczna rozbudowa zakładów uprawy tytoniu. Polski Monopol Tytoniowy rozporządza w tej chwili 10 zakładami uprawy tytoniu: w Borszczowie, Grodnie, Grudziądzu, Jagielnicy, Krakowie, Krzeszowicach, Lublinie, Monasterzyskach, Tarnopolu i Zabłotowic. Nawiasowo trzeba stwierdzić, że doświadczalny zakład uprawy tytoniu w Piadykach został zlikwidowany. Ogólna pojemność magazynów fermentacyjnych tych zakładów wynosi 14.100.000 kg tytoniu, podczas gdy przewidywany zbiór w r. 1939 ma wynieść 17.907.000 kg. Stąd wypływa konieczność dostosowania pojemności fermentowni zakładów uprawy tytoniu do przewidywanego zbioru surowca. Musi być ono przeprowadzone drogą inwestycji. Uprawa tytoniu prowadzona jest w tej chwili na terenie Małopolski wschodniej, gdzie znajduje się 5 zakładów uprawy, częściowo na Pomorzu i w Grodzieńskim, gdzie warunki pozwalają jedynie na uprawę machorki, oraz na Wołyniu. Głównymi jednak okręgami uprawy tytoniu jest okręg województwa lubelskiego i województwa kieleckiego, a częściowo krakowskiego.</u>
+ <u xml:id="u-7.27" who="#SDrozdowski">Licząc się w dalszej przyszłości ze znacznym zwiększeniem konsumeji tytoniu w kraju, z dalszą poprawą jakości surowca krajowego oraz ze zwiększonym zapotrzebowaniem surowca w związku z ekspiracją umowy włoskiej, należy już dziś przystąpić do dokonania takich inwestycji w tej dziedzinie w szczególności na terenie województwa lubelskiego i kieleckiego, które by mogły zaspokoić w zakresie przerobu i magazynowania znaczne możliwości rozszerzenia uprawy tytoniu w tych okręgach. W szczególności wysuwa się na czoło konieczność budowy nowego zakładu uprawy tytoniu w Zamościu obok istniejących i rozbudowanych ostatnio zakładów w Lublinie i Krakowie. Pod tym względem Komisja Budżetowa otrzymała zapewnienie z ust p. Wiceministra Morawskiego, iż prawdopodobnie już w roku bieżącym poczynione będą przygotowania do nabycia terenu w okolicach Zamościa, a ewentualna budowa zakładu nastąpić by mogła na wiosnę 1940 r.</u>
+ <u xml:id="u-7.28" who="#SDrozdowski">Uprawa tytoniu ma ogromne znacznie dla rolnictwa ze względu na swą niezaprzeczalną rentowność oraz wpływ na zmniejszenie bezrobocia wsi polskiej. Jeżeli przeciętna ilość niezbędnych dni roboczych przy uprawie buraka cukrowego wynosi 120 robotniko-dniówek na ha, to tytoń wymaga w zależności od kategorii od 500 — 1.200 robotniko-dniówek na ha. Dalsze rozszerzenie kontyngentu uprawy jest jednoczesnym podnoszeniem kultury rolnej wsi polskiej, jej zamożności, a w pewnych warunkach może być również ważnym narzędziem polityki ludnościowej, pozwalającym na dodatkowe zagęszczenie ludności na niektórych terenach.</u>
+ <u xml:id="u-7.29" who="#SDrozdowski">Zakupy zagranicznych surowców tytoniowych odbywają się z reguły na zasadzie kompensaty towarowej, co z jednej strony nakłada na Polski Monopol Tytoniowy zadanie torowania drogi w ekspansji eksportowej przemysłowi polskiemu, a z drugiej strony stwarza dla Polskiego Monopolu Tytoniowego trudności w swobodnym wyborze potrzebnych lub kalkulujących się partii surowców. Tym niemniej tę rolę Polskiego Monopolu Tytoniowego z punktu widzenia naszej polityki handlowej należy uznać za uzasadnioną. W warunkach polityczno-handlowych, istniejących obecnie, również i przemysł prywatny w swej polityce zaopatrywania się w surowiec krępowany jest szeregiem zarządzeń reglamentacyjnych, wpływających na podrożenie zakupu surowców.</u>
+ <u xml:id="u-7.30" who="#SDrozdowski">Produkcję wyrobów monopolowych prowadzi Polski Monopol Tytoniowy w 14 wytwórniach, z których 8 wyrabia papierosy i tytonie, 3 cygara, 2 machorkę, 1 tabakę i tytonie do żucia.</u>
+ <u xml:id="u-7.31" who="#SDrozdowski">Od dnia 1 marca 1938 r. została wprowadzona nowa organizacja sprzedaży wyrobów tytoniowych. Poddaje ona pod ścisłą kontrolę Polskiego Monopolu Tytoniowego wszystkie stopnie obrotu wyrobami tytoniowymi, dozwalając na prowadzenie sprzedaży tylko tym osobom, które uzyskają zawarcie umowy z Polskim Monopolem Tytoniowym bądź zezwolenie urzędów skarbowych akcyz i monopolów państwowych na sprzedaż uliczną, dworcową i ruchomą. Dzięki temu, że zniesiono przypadkowość i dowolność zajmowania się handlem wyrobami tytoniowymi, stworzono bodaj minimalną rentowność tego handlu nawet dla najdrobniejszych sprzedawców, a przez to stworzono warunki dla wyrobienia branży kupców tytoniowych oraz umożliwiono otrzymanie określonych sortymentów wyrobów tytoniowych we wszystkich punktach sprzedaży.</u>
+ <u xml:id="u-7.32" who="#SDrozdowski">Przy reorganizacji sprzedaży został zmieniony również i rabat, udzielany sprzedawcom wyrobów tytoniowych oraz podstawy udzielania rabatu dla drobnych sprzedawców.</u>
+ <u xml:id="u-7.33" who="#SDrozdowski">Plan wydatków inwestycyjnych Polskiego Monopolu Tytoniowego na przyszły okres budżetowy przewiduje kwotę 8.439.000 zł. Jest ona o 2.100.000 zł mniejsza niż w budżecie okresu bieżącego i o 2.439.000 zł wyższa niż wykonanie budżetu za rok 1937/38. Główne sumy przeznaczone są na rozbudowę zakładów uprawy tytoniu w Krakowie (Czyżyny), na dokończenie budowy magazynu surowcowego w Siedlcach i Radomiu, poza tym na inwestycje w zakresie maszyn i urządzeń technicznych wytwórni. Plan inwestycyjny nie przewiduje żadnych nowych inwestycyj, jedynie wykończenie i uzupełnienie inwestycyj, będących już w toku, względnie drobne uzupełnienia sprzętu lub doprowadzenie do porządku budowli oraz maszyn i urządzeń.</u>
+ <u xml:id="u-7.34" who="#SDrozdowski">Bardzo znacznym obciążeniem Monopolu Tytoniowego jest pozycja emerytur. Na emerytury i zaopatrzenia preliminuje się sumę 4.175.000 zł. Trzeba zaznaczyć, że w związku z wejściem w życie ustawy o ubezpieczeniu społecznym robotnicy Polskiego Monopolu Tytoniowego, niezależnie od przysługującego im prawa <do zaopatrzenia emerytalnego z funduszów Monopolu, podlegają równocześnie ustawowemu ubezpieczeniu w ubezpieczalni społecznej. Dotyczy to również woźnych. Z tego tytułu uiszcza Polski Monopol Tytoniowy za robotników i etatowych woźnych ustawowe składki emerytalne na rzecz ubezpieczalni. Pracownicy ci, mając do wyboru zabezpieczenie z ubezpieczalni lub Monopolu, wybierają dla siebie zaopatrzenie korzystniejsze, którym jest z reguły zaopatrzenie Monopolu Tytoniowego. Ten stan rzeczy nie daje żadnych korzyści podwójnie ubezpieczonym pracownikom, obciąża zarówno tych pracowników, jak i Monopol składkami na rzecz ubezpieczalni, niezależnie od wielkich świadczeń emerytalnych, ponoszonych przez Monopol Tytoniowy. Sprawa ta wymaga rychłego uregulowania, przy czym oczywiście główną trudnością jest zagadnienie praw nabytych.</u>
+ <u xml:id="u-7.35" who="#SDrozdowski">Monopol Spirytusowy. Przewidywana wpłata Monopolu Spirytusowego do Skarbu Państwa wynosi sumę 291.250.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.36" who="#SDrozdowski">Monopol Spirytusowy, którego zadaniem jest zakup i sprzedaż spirytusu do zużycia w kraju oraz wyrób i sprzedaż wódek i denaturatu, prowadzi 8 wytwórni, produkujących wyroby konsumcyjne i denaturat, jedną samodzielną rektyfikację spirytusu, 2 oddzielne rektyfikacje przy wytwórniach i 12 zakładów sprzedaży.</u>
+ <u xml:id="u-7.37" who="#SDrozdowski">Liczba gorzelni czynnych w r. 1938/39 wynosi</u>
+ <u xml:id="u-7.38" who="#komentarz">'wraz</u>
+ <u xml:id="u-7.39" who="#SDrozdowski">z gorzelniami na terenie przyłączonych ziem Śląska zachodniego 1.432, w czym 7 gorzelni przemysłowych, reszta gorzelni rolniczych. Jest to liczba o 43 większa od liczby gorzelni czynnych w r. 1937/38.</u>
+ <u xml:id="u-7.40" who="#SDrozdowski">Produkcja spirytusu w kampanii 1938/39 wynosi około 118 milionów litrów, z czego 105,5 miliona litrów z produkcji gorzelni rolniczych i 12,5 miliona litrów z produkcji gorzelni przemysłowych. Wprawdzie są to cyfry znacznie wyższe od cyfr produkcji z lat ubiegłych, stanowią wzrost na przykład w stosunku do roku 1933/34 o z górą 150%, jednak znacznie jeszcze nie dosięgają cyfr produkcji spirytusu, jaka istniała na ziemiach polskich w okresie przedwojennym. Ze względu na doniosłe znaczenie produkcji spirytusu dla rolnictwa jako drogi zbytu poważnych ilości produktów rolniczych, jak również ze względu na znacznie wzmagające się zapotrzebowanie spirytusu napędowego oraz przyszłość rozwojową zużycia spirytusu przemysłowego, należy mieć nadzieję, iż dalszy rozwój gorzelnictwa postępować będzie w szybkim stopniu naprzód.</u>
+ <u xml:id="u-7.41" who="#SDrozdowski">W r. 1938 39 zużycie ziemniaków na przerób spirytusu szacowane jest na 7,8 miliona q, co stanowi 1,9% ogólnego zbioru, a 453> w stosunku do zbioru ziemniaków w majątkach gorzelniczych. Wpływy gorzelnictwa za produkcję spirytusu w kampanii bieżącej obliczane są na 58 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.42" who="#SDrozdowski">Należy odrębnie traktować spirytus konsumcyjny i spirytus niekonsumcyjny, zarówno od strony organizacji jego sprzedaży, przeznaczenia, ceny, jak i warunków, wpływających na rozwój i wysokość zużycia. Sprzedaż spirytusu na cele niekonsumcyjne stale wzrasta. Spirytus konsumcyjny sprzedawany jest w postaci wyrobów Państwowego Monopolu Spirytusowego do wyrobu wódek gatunkowych i spirytusu dla przemysłu spożywczego. Przeciętna sprzedaż wyrobów konsumcyjnych w r. 1937 38 na głowę ludności wynosiła 1,09 litra, przy czym największe spożycie wykazuje województwo śląskie, dalej warszawskie z miastem Warszawą, zaś najniższe województwa południowowschodnie. Jeżeli chodzi o rozwój spożycia na głowę ludności w czasie, to obserwujemy dość dokładnie dostosowywanie się spożycia do koniunktury. Największe spożycie przeciętne wynosiło w roku 1928 29 — 1,56 litra na głowę ludności, najniższe w roku 1932 — 0,70, w roku 1938 spożycie doszło do wysokości 1,22 litra na głowę ludności.</u>
+ <u xml:id="u-7.43" who="#SDrozdowski">Preliminowaną sumę zbytu 45,4 milionów litrów spirytusu konsumcyjnego na rok 193940 należy uznać za niewątpliwie realną, aczkolwiek pewne wpływy ujemne na wysokość sprzedaży mogą się ujawnić na skutek zapowiedzianego przez Rząd zniesienia sprzedaży tzw. setek, tzn. najmniejszych opakowań.</u>
+ <u xml:id="u-7.44" who="#SDrozdowski">W dziale gospodarki spirytusem niekonsumcyjnym należy odróżnić 3 zasadnicze grupy, a mianowicie spirytus na cele przemysłowe, denaturat i spirytus na cele napędowe. Wpływ ze sprzedaży spirytusu na cele przemysłowe, po załamaniu w okresie dekoniunktury, stale wzrasta. W dziale tym, w związku ze stale rozwijającym się przemysłem chemicznym oraz powstawaniem nowych działów przerobu spirytusu, można spodziewać się dalszej zwyżki zbytu.</u>
+ <u xml:id="u-7.45" who="#SDrozdowski">Poziom zbytu denaturatu wzrósł w porównaniu ze zbytem z roku 1928/29 dwukrotnie i wykazuje dalszą tendencję zwyżkową. Wzrost ten przypisać należy 3 czynnikom: stałej i stopniowej obniżce cen, wynoszącej od 1928/29 r. przeszło 50%, rozwojowi produkcji i sprzedaży sprzętu do spalania oraz naturalnemu przyrostowi ludności. Racjonalne rozpowszechnienie denaturatu na terenie województw południowowschodnich o najmniejszym natężeniu sieci elektryfikacyjnej i gazowni napotykało dotychczas na poważne przeszkody ze względu na masowe używanie denaturatu do picia.</u>
+ <u xml:id="u-7.46" who="#SDrozdowski">Znaczny wzrost zbytu wykazuje sprzedaż spirytusu na cele napędowe. Datuje się ona dopiero od r. 1929, a w latach ostatnich w związku z rozwojem motoryzacji wykazuje wzrost największy. Według umowy na rok 1939 najniższa norma zużycia spirytusu przez firmy naftowe wynosić będzie 15%, przy czym Monopol uprawniony będzie do prowadzenia dalszej sprzedaży spirytusu na cele napędowe ponad tę normę dla innych odbiorców. Wobec tego należy oczekiwać, iż zbyt, który w r. 1938 obliczany jest na około 19 milionów litrów, wzrośnie w najbliższym roku budżetowym bardzo znacznie, przypuszczalnie o około 50% w stosunku do roku 1938. Jest to niewątpliwie ten dział gospodarki spirytusowej, który wykazywać będzie najsilniejszą dynamikę zbytu i może dojść do znacznych ilości, zależnych jednak od dwóch czynników, a mianowicie od tempa motoryzacji kraju i od stanu wierceń ropy naftowej. Już dziś można śmiało przewidzieć, iż dział ten, łącznic z działem spirytusu przemysłowego, z roku na rok wykazywać będzie duży i systematyczny wzrost zbytu spirytusu. Należy podkreślić, iż jest to, jak dotychczas, jedyny dział gospodarki spirytusowej przynoszący straty, a więc wzrost zbytu spirytusu na cele napędowe będzie posiadał wyłącznie znaczenie gospodarcze, nie będzie zaś przysparzał dochodów Skarbowi Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-7.47" who="#SDrozdowski">W roku 1938 aparat hurtowej sprzedaży wyrobów gotowych Państwowego Monopolu Spirytusowego składał się z 204 hurtowni prywatnych, prowadzących sprzedaż wyrobów konsumcyjnych i denaturatu, i 12 hurtowni własnych. Sprzedaż detaliczna prowadzona była przez prywatne zakłady sprzedaży, posiadające odpowiednie zezwolenie władzy skarbowej, wydawane przez urzędy skarbowe akcyz i monopolów państwowych w granicach kontyngentów ilościowych, ustalanych przez Ministerstwo Skarbu. W r. 1938 było 22.760 punktów detalicznej sprzedaży napojów alkoholowych. Rabat detalistów wynosi 9% od ceny sprzedażnej przy dostawie towaru do miejsca sprzedaży na koszt Monopolu. Rabat od denaturatu wynosi 15%.</u>
+ <u xml:id="u-7.48" who="#SDrozdowski">Monopol Zapałczany nie jest prowadzony przez Skarb Państwa we własnym zakresie. Na podstawie upoważnienia ustawowego, zawartego w ustawie o Monopolu Zapałczanym z dnia 30 stycznia 1931 r., zmienionej dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 stycznia 1936 r., Monopol ten został oddany w dzierżawę spółce akcyjnej pod nazwą — „Spółka Akcyjna do Eksploatacji Państwowego Monopolu Zapałczanego”. Na podstawie umowy dzierżawnej z dn. 17 listopada 1930 r., zmienionej układem z dn. 1 czerwca 1937 r., a zatwierdzonej Ustawą z dn. 4 stycznia 1938 r., Spółka wpłaca do Skarbu Państwa czynsz dzierżawny. Czynsz ten wraz z opłatą monopolową preliminowany jest na r. 1939/40 na kwotę 9.009.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-7.49" who="#SDrozdowski">Monopol Zapałczany, poza tym, że jest dostarczycielem artykułu pierwszej potrzeby dla najszerszych mas ludności, odgrywa ważną rolę w gospodarce państwowej również ze względu na znaczne zużycie surowców krajowych.</u>
+ <u xml:id="u-7.50" who="#SDrozdowski">Przedmiotem monopolu są również zapalniczki. Tytułem opłaty monopolowej od zapalniczek preliminuje się gwarantowaną przez spółkę eksploatacyjną kwotę 12.000 złotych.</u>
+ <u xml:id="u-7.51" who="#SDrozdowski">Należy podkreślić, że przed wprowadzeniem Monopolu Zapałczanego i jego wydzierżawieniem obecnej Spółce, przemysł zapałczany w Polsce znajdował się w stanie dużego rozwoju, produkował tanio i nawet eksportował. Obecnie pracują tylko 4 fabryki zapałczane. Zanikł zupełnie eksport zarówno zapałek, jak i półfabrykatów, przede wszystkim w postaci patyczków zapałczanych, eksportowanych dawniej z powodzeniem. Również i ceny zapałek, jeśli się zważy, że posiadamy dostateczną ilość władnego surowca, są niewątpliwie wysokie. Są to jednak sprawy, związane z warunkami umowy dzierżawnej i pożyczki zapałczanej.</u>
+ <u xml:id="u-7.52" who="#SDrozdowski">Monopol Loteryjny. Wszystkie cztery Monopole, o których dotąd była mowa, są monopolami o charakterze przemysłowym lub przemysłowo-handlowym. Ostatni monopol, Monopol Loteryjny, jest przedsiębiorstwem o charakterze fiskalnym i społecznym.</u>
+ <u xml:id="u-7.53" who="#SDrozdowski">Dość często popełnia się błąd zasadniczy w twierdzeniu, że jedynym celem istnienia Monopolu Loteryjnego jest interes fiskalny.</u>
+ <u xml:id="u-7.54" who="#SDrozdowski">Trzeba stwierdzić, że pociąg do gry i ryzyka w mniejszym lub większym stopniu napięcia jest właściwością wielu ludzi. Można to uważać za cechę ujemną, ale nie można jej nie dostrzegać i nie wyciągać wniosków z jej istnienia.</u>
+ <u xml:id="u-7.55" who="#SDrozdowski">W państwach, gdzie przeoczono wyżej omówione właściwości natury ludzkiej i wprowadzono prohibicję, pociąg do gry wcale się nie zmniejszył, a hazard nie został zahamowany. Prohibicja w stosunku do naturalnych skłonności ludzkich okazała się bezsilną, gorzej — bo wywołała obniżenie moralności, pobudzając skłonność do przekroczeń prawa i wzmagając przestępczość.</u>
+ <u xml:id="u-7.56" who="#SDrozdowski">W tych warunkach skierowanie naturalnych skłonności ludzkich do gry i ryzyka ku takiemu wyładowaniu się, aby było ono jak najmniej szkodliwe dla jednostki, a Skarbowi przyniosło korzyść, uznać należy za celowe.</u>
+ <u xml:id="u-7.57" who="#SDrozdowski">Dochód Skarbu Państwa z Monopolu Loteryjnego za okres budżetowy 1939/40 preliminowany jest w kwocie 23.250.000 zł, nie różniącej się od okresu poprzedniego.</u>
+ <u xml:id="u-7.58" who="#SDrozdowski">Kończąc należy podkreślić, iż gospodarka Monopoli państwowych prowadzona jest na ogół w sposób właściwy, odpowiadający zasadniczo wymogom racjonalnej gospodarki przemysłowej i z nieznacznymi odchyleniami ogranicza się do ram i zadań, będących istotnym celem monopoli. Gospodarka ta nabrała już pewnych cech stabilizacji, a rozwój, jaki się odbywa idzie w kierunku zgodnym z zasadniczymi założeniami gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-7.59" who="#SDrozdowski">Sejm uchwalił preliminarz budżetowy Monopoli na rok 1939/40 w brzmieniu przedłożenia rządowego. Komisja Budżetowa zmian nie wprowadziła. W tych warunkach mam zaszczyt prosić Wysoki Senat w imieniu Komisji Budżetowej o uchwalenie tego preliminarza bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Lachowicz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#SLachowicz">Wysoki Senacie! Na kresach południowo-wschodnich w 8 powiatach, tj. zaleszczyckim, czortkowskim, borszczowskim, kopyczynieckim. buczackim, trembowelskim i tłumackim od kilkudziesięciu lat ludność rolnicza zajmuje się plantacją tytoniu, która stanowi dla niej nie tylko główne i poważne źródło dochodu, ale równocześnie stała się specjalnością tamtejszych rolników. Łączny obszar plantacji we wszystkich tych powiatach wynosi około 1000 ha, a ilość plantatorów dochodzi do 8.000.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#SLachowicz">Monopol Tytoniowy wypłaca rocznie plantatorom 1,5 miliona złotych przy wykupie surowca, a drugie tyle zarabiają miejscowi robotnicy przy sortowaniu i fermentacji.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#SLachowicz">Suma ta nie jest do pogardzenia i nic dziwnego, że w czasie kryzysu i bezrobocia stała się błogosławieństwem dla miejscowej ludności, a siłą atrakcyjną i zarazem źródłem zawiści i zazdrości dla obywateli z różnych stron Polski.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#SLachowicz">Dnie wykupu tytoniu były największym świętem radości dla tamtejszych rolników. Wszystkie sklepy, restauracje, a nawet okienka urzędów skarbowych były wypełnione, gdyż dochód z plantacji tytoniu był przeznaczony na zakupy świąteczne i podatki. Ale w ostatnich dwóch latach sytuacja się zmieniła. Zamiast rozradowanych twarzy przy kasie urzędu wykupu tytoniu zauważyć można było pewne objawy niezadowolenia i zakłopotania plantatorów. Wszystkie obliczenia i nadzieje zawiodły, a zamiast przypływu gotówki niejeden plantator musiał dopłacić do swojej pracy.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#SLachowicz">W takich ważnych a przykrych momentach zwykli zjawiać się niepotrzebni pocieszyciele, którzy wyzyskują sytuację dla swych ciemnych celów. Wmówiono w plantatorów, że ich naumyślnie sekuje się i krzywdzi, że urzędnicy wykupowi są specjalnie na nich nastawieni, że Monopol chce ich wyzyskiwać, że za dużo ściąga się na różne cele społeczne i dobroczynne itp. Słowem Monopol wyzyskuje biednego rolnika, ergo należy Monopol bojkotować.</u>
+ <u xml:id="u-9.6" who="#SLachowicz">Wieść o rzekomym bojkocie lotem błyskawicy rozeszła się po okolicy i kraju i już przed 2—3 tygodniami pojawiła się notatka w Ilustrowanym Kurierze Codziennym, która zaleca zlikwidować plantacje na kresach wschodnich, a przenieść nad Wisłę pod Kraków. Propozycję uzasadnia się tym, że szkoda robić jakiekolwiek inwestycje na kresach i napraszać się z kapitałem tam, gdzie nie ma odpowiedniego zrozumienia dla tego rodzaju dobrodziejstwa. Następnie, że placówka ta na wschodzie była za czasów austriackich specjalnie stworzona dla robienia polityki przez urzędników Niemców i Czechów wraz z Rusinami wśród tamtejszej ludności. Nadto, że tereny nad Wisłą trzeba będzie użyźniać pod plantacje sztucznymi nawozami, wobec tego te ostatnie będą miały lepszy popyt i zbyt. Notatka ta napędziła wiele strachu miejscowej ludności, więc nic dziwnego, że zwrócili się o pomoc i ratunek.</u>
+ <u xml:id="u-9.7" who="#SLachowicz">Dla dobrego zorientowania się w sytuacji objechałem prawie wszystkie powiaty i odbyłem konferencje tak z plantatorami, jak i fachowcami uprawowymi i przekonałem się, że wszystkie zarzuty, stawiane tak Monopolowi jak i plantatorom, były bezpodstawne i złośliwe.</u>
+ <u xml:id="u-9.8" who="#SLachowicz">Nieprawdą jest, jakoby urzędnicy wykupowi zbyt ostro klasyfikowali tytoń, gdyż nie leżało to w ich osobistym interesie, ani też komisje kontrolne Związku Plantatorów, wzywane kilkakrotnie w spornych sprawach, nie zdołały wykryć jakiegokolwiek nadużycia.</u>
+ <u xml:id="u-9.9" who="#SLachowicz">Nieprawdą jest również, że za wiele ściąga się pieniędzy przy wykupie na cele dobroczynne i społeczne, gdyż jak dochodzenia wykazały, ściąga się zaledwie 10 gr na LOPP i. PCK a nadto 5 zł udziału na Spółdzielnię Związku Plantatorów i ewentualnie zaciągniętą pożyczkę czy też zaliczkę, którą łatwo i przyjemnie wziąć, ale przykro oddać.</u>
+ <u xml:id="u-9.10" who="#SLachowicz">Prawdą jest natomiast, że wiele kosztują inwestycje długotrwałe, jak inspekty, suszarnie, ramy, hordy, praski, leszcze, termometr, opryskiwacze, iglice i inne, a nadto inwestycje jednoroczne, jak: obornik, nawozy, opał, ubezpieczenia, szpagat, poprawki drobne itd., ale bez tych inwestycyj produkcja tytoniu by się zmniejszyła i stałaby się bezwartościową.</u>
+ <u xml:id="u-9.11" who="#SLachowicz">Koszt tych inwestycyj boleśnie odczuwają przybysze z zachodu, którzy świeżo tam się osiedlili w nadziei, że plantując tytoń na tych karłowatych gospodarstwach będą mogli w szybkim tempie dorobić się.</u>
+ <u xml:id="u-9.12" who="#SLachowicz">Prawdą jest również, jak wykazują szczegółowe zestawienia, że uprawa tytoniu węgierskiego ogrodowego, który w tej miejscowości ma najlepsze warunki glebowe, jest najmniej rentowną ze wszystkich gatunków, jak Tykkułak, Wirginia, American, Herzegowina itd., uprawianych gdzie indziej w Polsce. Szczegółowe obliczenia, które tu mogę przedstawić, wykazują, że w r. 1938 w borszczowskim i jagielnickim okręgu koszt produkcji 1 kg tytoniu wynosił 1 zł 20 gr, a wartość zbioru przeciętnie 1 zł. Według uzyskanej ceny za tytoń za jeden dzień roboczy plantator pobrał 49 gr, mimo iż koszt dnia roboczego wynosi 1 zł.</u>
+ <u xml:id="u-9.13" who="#SLachowicz">Różnica ta byłaby wyrównana, gdyby Monopol Tytoniowy mógł podwyższyć cenę 1 kg tego gatunku tytoniu klasy III z 1 zł 10 gr na 1 zł 40 gr, klasy IV z 0,60 na 0,80. Inne klasy ze względu na nieznaczną ilość mogłyby pozostać bez zmiany.</u>
+ <u xml:id="u-9.14" who="#SLachowicz">Co się zaś tyczy rzekomego bojkotu, to próby były robione, ale nie przez plantatorów, bo najlepszy dowód, że obecnie w nowym roku zgłosiło się o wiele więcej rolników do plantacji aniżeli w zeszłym.</u>
+ <u xml:id="u-9.15" who="#SLachowicz">Robili to zwłaszcza różni prywatni dostawcy, jako wrogowie spółdzielni Związku Plantatorów i pośrednio Monopolu Tytoniowego. Spółdzielnia Związku Plantatorów przejęła na siebie dostawę wszelkich artykułów związanych z produkcją tytoniu i z inwestycjami, jak blacha, cement, opryskiwacze, szpagat, leszcze, termometry, nawozy itp. Spółdzielnia ta, przed dwoma zaledwie laty stworzona, obraca dziś dość znacznym kapitałem obrotowym i ma wielkie szanse dalszego pomyślnego rozwoju. Stała się ona dobrodziejstwem dla plantatorów, których wyrwała z rąk prywatnych wyzyskiwaczy i zaopatruje ich dziś w artykuły najlepszej jakości po najtańszych cenach i na najdogodniejszych warunkach. Wszelkie wysiłki wrogów spółdzielni spaliły na panewce, gdyż rolnicy prędko nabrali do niej zaufania i popierają ją w całej pełni.</u>
+ <u xml:id="u-9.16" who="#SLachowicz">Wrogami monopolu stali się też ci, którzy nie dostali koncesji na uprawę, więc radując się ze znikomego zarobku plantatorów, starali się ich przekonać o nieopłacalności produkcji tytoniu, nota bene po to, aby ich poproszono o plantacje.</u>
+ <u xml:id="u-9.17" who="#SLachowicz">Wreszcie, jak zawsze w takich wypadkach, pojawiają się różnego rodzaju obrońcy ludu, domorośli politycy i wszelkiego rodzaju szumowiny, żerujący na biednych chłopach rolnikach.</u>
+ <u xml:id="u-9.18" who="#SLachowicz">Wszelkie jednak nawoływania do bojkotu przeszły bez echa, bo chłop dziś doświadczeniem nauczony nie wierzy żadnym prowodyrom. Chłop ciemny, tzw. ciułacz, unika ich instynktownie, a chłop uspołeczniony, doznawszy niejednokrotnie zawodu, stracił do nich wszelkie zaufanie. Jeden i drugi kieruje się dziś swoim chłopskim rozumem, opartym na instynkcie samozachowawczym, który go prędzej i pewniej do celu doprowadzi, aniżeli kulawy rozum prowodyra.</u>
+ <u xml:id="u-9.19" who="#SLachowicz">Chłopi rolnicy doskonale sobie zdają sprawę z tego, że w dzisiejszych czasach wobec złej koniunktury gospodarczej i słabej opłacalności zboża uprawa tytoniu jest najrentowniejsza. Dlatego garną się do niej gromadnie i widzą w niej jedyny ratunek i wyjście z ciężkiej sytuacji gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-9.20" who="#SLachowicz">Szczególnie chłopi rolnicy na kresach, wszystko jedno wschodnich czy zachodnich, północnych czy południowych, winni być pod tym względem uprzywilejowani i przede wszystkim korzystać z dobrodziejstw Monopolu, gdyż oni w pierwszych okresach wskrzeszenia Polski mieli najwięcej trudności do przezwyciężenia. Ale nie wszyscy chłopi oddawali równe usługi Państwu i tu — „Ilustrowany Kurier Codzienny” ma najsłuszniejszą rację, że nie wszyscy zasługują na względy i na to dobrodziejstwo, jakim ich Monopol obdarza.</u>
+ <u xml:id="u-9.21" who="#SLachowicz">Chłop ciułacz polski czy ruski, aspołeczny w całym słowa tego znaczeniu, który od początku istnienia Polski niczym się Państwu nie przysłużył, powinien być wieliminowany z udziału w plantacji. Chłop ten w czasach dobrej koniunktury gospodarczej skupywał pole z parcelacji za pół darmo, był głuchy na wszelkie wezwania Rządu i społeczeństwa — i dziś dobrze sytuowany kpi z doli bliźniego swego, tj. z doli chłopa uspołecznionego.</u>
+ <u xml:id="u-9.22" who="#SLachowicz">Ten typ chłopa polskiego, chłopa, nazwijmy go, uspołecznionego jest dziś najnieszczęśliwszą istotą w Polsce. Chłop, który stawał w pierwszym szeregu w walce o lepsze jutro Polski, dziś stoi bezradny na szarym końcu, zapomniany przez wszystkich. Ze łzami w oczach błaga o litość, aby go ratować z dna nędzy i rozpaczy.</u>
+ <u xml:id="u-9.23" who="#SLachowicz">Nie wyzyskał dobrej koniunktury gospodarczej, gdyż w nadziei, że ona jeszcze lepszą będzie, inwestował w myśl zaleceń różnych instruktorów, by stanąć na poziomie gospodarki rolnej innych państw. Kupował nowoczesne narzędzia rolnicze, zmieniał bydło na rasowe, zapożyczał się na inwestycje, korzystał z kredytu — bo któżby nie korzystał, gdy dawali. A tymczasem pech chciał, że koniunktura gospodarcza, zamiast się polepszać, wciąż się pogarszała. Odsetki rosły, bydełko rasowe, czułe na wszelkie braki w odżywianiu i niewygody, marniało, na świnki przyszedł pomór i wyginęły, trzeba było na nowo się zapożyczać i powoli sprzedawać pole i w końcu doszło do tego, że nie miał ani pola, ani bydełka, ani świnek, a pozostały tylko zardzewiałe brony na kołkach, pługi i siewniki, za które trzeba było płacić, a nie było czym. I nowe hasło padło z ust instruktorów — „intensyfikacja gospodarki rolnej”, przestawienie uprawy zboża na hodowlę itd. Ale co intensyfikować, jak nie ma pola i co hodować, jak zamiast rasowej krówki pozostała tylko nierasowa koza, kupiona za ostatnie, a może nieraz i pożyczone pieniądze.</u>
+ <u xml:id="u-9.24" who="#SLachowicz">Chłop ten, który zawsze pierwszy stawał do apelu, chłop, który wyrzekł się swego chłopskiego rozumu dla rozumu inteligenta, lata dziś jak opętany od komornika do starosty, od starosty do banku i prosi o prolongatę weksli, o zwolnienie go od egzekucji, o oddłużenie, o litość po prostu nad nim i nad rodziną jego. Pewnie, że nie ma dziś winowajcy jego nieszczęsnego położenia, bo warunki tak się złożyły, ale w każdym razie i on sam temu nie winien, że wpadł w otchłań nędzy i rozpaczy. I na dobitek dziś jest wyśmiewany przez chłopa ciułacza, chłopa społecznika, który nazywa go marnotrawcą dorobku ojców swoich, i uważany jest za malowartościowego obywatela, gdyż nie płaci ani podatków, ani długów, ani też nic nie produkuje. Stał się po prostu ciężarem dla Państwa jak żebrak jaki lub bezrobotny.</u>
+ <u xml:id="u-9.25" who="#SLachowicz">Bo cóż mu dało Państwo? Przywileje, ale z nich korzystać nie może. Skarżono się tutaj, że chłop ukraiński nie może nabywać w pasie granicznym nieruchomości bez ograniczeń, a chłop polski ma możność nabywania, ale nie ma za co. Chłop ukraiński wraz z inteligentem mają pieniądze i mają dość już tych nieruchomości, a nadmiar pieniędzy ze względu na niemożność lokowania w grunt lokują w zakłady przemysłowe, a zanim nasz chłop polski wystawia się o pieniądze, to wszelkie placówki przemysłowe będą już zajęte. Może nasz chłop polski dzieci do szkoły średniej posyłać i nawet w budżecie każdej gminy uchwalona jest subwencja na kształcenie synów rolnika, ale ten biedny syn źle odżywiany nie może robić dobrych postępów i dochodząc do wieku pokwitania załamuje się i nie ma z niego pociechy ani dla ojca, ani dla społeczeństwa. A jeżeli szczęśliwie przejdzie okres pokwitania i znajdzie się na ławie uniwersyteckiej, to słyszeliśmy tutaj niejednokrotnie, jak cichym i spokojnym jest ter syn rolnika i jak odbija się od innej rozhukane, młodzieży, która bryka i terroryzuje całe otoczenie. Niektórzy uważają to spokojne zachowanie się młodzieży rolniczej za objaw dodatni. Moim zdaniem objaw ten w tym wieku jest nie pocieszający, gdyż oznacza tylko, że młodzież rolnicza jest za słabo rozwinięta i nie do statecznie odżywiona.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszalekPawelec">Przywołuję Pana, Panie Senatorze, do tematu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#SLachowicz">Myśl o wysyłaniu młodych lekarzy na wieś napotkała na pewne przeszkody. Wygłaszano tutaj zdanie, że młodzi lekarze wzdragają się iść na wieś z powodu złej płacy i złych warunków. Wierzę, że tak mówili, ale nie wierzę w to, ażeby tylko te czysto materialne względy stały na przeszkodzie w inwazji młodych lekarzy na wieś. Czy raczej dlatego nie idą na wieś, że są za uczciwi i że przewidują, co ich tam spotkać może. Młody lekarz obawia się poprostu, aby go nie spotkał los inżyniera-rolniczki, która po ukończeniu studium rolniczego udała się na praktykę do p. Wicemarszałka Stolarskiego i gdy ten jej kosę pokazał, nie wiedziała co to jest, ani nie umiała z kosą się obchodzić, zdyskwalifikował ją przy egzaminie. Bo co innego jest teoria, a co innego praktyka. Ona z pewnością teoretycznie wiedziała, że kosa to drzewiec z kawałkiem blachy, służący do koszenia i do y/alki — pierwszy raz w walce zastosowali kosę chłopi polscy za czasów Kościuszki, a ostatnio Niemcy w XX wieku przy okupacji Czechosłowacji — ale praktycznie zastosować jej nie umiała.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#SLachowicz">Ale w rolnictwie taka nieświadomość jest jeszcze mimo wszystko do przebaczenia. Co najwyżej mogła ta inżynier-rolniczka przy koszeniu trochę siana zniszczyć albo kosę złamać. Ale w medycynie to nie o furę siana chodzi, a tylko o życie ludzkie. I medycyna jest nie tylko nauką, ale także sztuką. Młody lekarz może bardzo dużo umieć po ukończeniu medycyny, ale sztuki leczenia tak prędko się nie nabywa. Tu trzeba wprawy i długich lat doświadczenia.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#SLachowicz">Chłopu należy przyjść z pomocą więcej realną, należało by mu dodać sił i odwagi, dźwignąć go z dna nędzy i rozpaczy, oddłużyć go, dać mu możność zarobkowania, a może akurat on jeszcze się na co przyda.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#SLachowicz">Chłop ten z wyrobionym instynktem społecznym, o dobrych zaletach charakteru, po przebytym doświadczeniu mógłby wrócić jeszcze do równowagi i stać się pożyteczną jednostką w Państwie.</u>
+ <u xml:id="u-11.4" who="#SLachowicz">Monopole mają tutaj pole do popisu. Zamiast rozdawać na lewo i prawo koncesje i licencje na sprzedaż i uprawę ludziom nieraz dobrze sytuowanym, powinno się uwzględniać przede wszystkim tych chłopów społeczników, którzy dobrze się kiedyś przysłużyli Państwu czy społeczeństwu. A mamy ich dość na kresach.</u>
+ <u xml:id="u-11.5" who="#SLachowicz">Prócz tego monopole na kresach odgrywać mogą i odgrywają piękną rolę w życiu nie tylko gospodarczym, ale kulturalnym, oświatowym, w polityce ludnościowej itp.</u>
+ <u xml:id="u-11.6" who="#SLachowicz">Ludność kresów południowo-wschodnich aż nadto dobrze zdaje sobie sprawę, że uprawa tytoniu, zwłaszcza dziś, ma ogromne znaczenie dla rolnictwa ze względu nie tylko na swą niezaprzeczalną rentowność, ale także ze względu na bezrobocie. Jest to ważne narzędzie polityki ludnościowej, pozwalające na dodatkowe zagęszczenie ludności na niektórych terenach. Współpraca pracowników uprawy i plantatorów tytoniu ma kolosalne znaczenie dla podniesienia kultury wsi w tak zaniedbanym zakątku, jak kresy południowo-wschodnie. Równocześnie daje wyjątkowe i specjalne możliwości zrealizowania różnych zagadnień o charakterze społecznym ogólnym.</u>
+ <u xml:id="u-11.7" who="#SLachowicz">Likwidacja lub nawet ograniczenie plantacji tytoniu w Małopolsce wschodniej byłoby katastrofą materialną, gospodarczą, kulturalnospołeczną nie tylko dla miejscowej ludności, ale i dla tych, którzy tam przybyli dla kawałka chleba z dalekich stron Polski lub osiedlili się niedawno na karłowatych gospodarstwach w nadziei, że plantacja tytoniu da im możność lepszej wegetacji.</u>
+ <u xml:id="u-11.8" who="#SLachowicz">Byłby to cios, skierowany nie tylko w tubylców, ale i w nowych przybyszów.</u>
+ <u xml:id="u-11.9" who="#SLachowicz">Kończąc swoje wywody, zwracam się do Wysokiego Rządu z prośbą o rozpatrzenie skromnego żądania rolników co do zwyżki ceny wykupowej III i IV klasy tytoniu węgierskiego ogrodowego i rozszerzenie zasięgu plantacji w wyżej wymienionych powiatach, tak jak to było już przewidziane w przeszłości, biorąc pod uwagę to, że wielu nowoprzybyłych rolników z zachodu musi mieć możność zdobycia jakiegoś dochodu dla podtrzymania swojej i swych rodzin egzystencji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#SDrozdowski">Nie, dziękuję.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszalekPawelec">Rozprawa nad częścią 8 (C) Monopole została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#WicemarszalekPawelec">Przystępujemy do rozprawy szczegółowej nad częścią 8 (A i B) — Ministerstwo Skarbu — sprawozdawca s. Lechnicki.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#WicemarszalekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#SLechnicki">Wysoka Izbo! Dyskusja na Komisji Budżetowej nad resortem Ministerstwa Skarbu z natury rzeczy ze względu na wielką wagę tego resortu w życiu gospodarczym naszego kraju, jak i ze względu na rolę, jaką odgrywa od szeregu lat p. Wicepremier i jednocześnie Minister Skarbu, daleko wybiega poza właściwe ramy, ściśle rzecz biorąc, rozprawy resortowej.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#SLechnicki">I tak, oprócz zagadnień ściśle związanych z budżetem Ministerstwa Skarbu, zostało rozpatrzone i zajęte stanowisko w sprawie utrzymania podstaw polityki finansowej, gdyż z natury rzeczy p. Minister Skarbu jest nadrzędnym czynnikiem nad instytucjami finansowymi i Bankiem Polskim, odgrywającym tak doniosłą rolę w życiu gospodarczym. Co do Banku Polskiego ostatnio zostały omówione zmiany statutu, przyjęte w dniu 13 lutego na dorocznym walnym zgromadzeniu akcjonariuszów Banku. Zmiany te dotyczą sprawy emisji i pokrycia wymienialności biletów Banku, kredytów dla Skarbu Państwa, przywilejów emisyjnych, czynności Banku, uprawnień akcjonariuszów i spraw organizacyjnych. W omawianiu tej reformy zostało mnie) więcej zajęte stanowisko, które dało by się skonkretyzować w następujących słowach: Wykorzystanie nadarzających się możliwości dla rozszerzenia działalności inwestycyjnej Państwa i skierowanie części siły nabywczej, jaką Bank Polski będzie rozporządzał, do stopniowego popierania przedsiębiorstw prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#SLechnicki">Drugim punktem, nad którym dyskutowano na Komisji Budżetowej, było utrzymanie niezależnie od koniunktury światowej ożywienia gospodarczego w Polsce. Rozpatrując zjawiska życia gospodarczego w roku ubiegłym na terenie całego świata, a zwłaszcza na terenie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, z radością zostało stwierdzone, że chwilowe załamanie się, chwilowa recesja koniunktury światowej odbiła się stosunkowo w bardzo niewielkim stopniu na życiu gospodarczym naszego kraju. Jest to dowodem pewnego uniezależnienia się naszych stosunków gospodarczych wewnętrznych od tego. co się dzieje poza naszymi granicami.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#SLechnicki">Następnie sprawa przeprowadzenia inwestycyj publicznych w rozumieniu potrzeb gospodarstwa prywatnego, i wreszcie długą chwilę Komisja Budżetowa poświęciła zagadnieniu świata pracy, a w ścisłym tego słowa znaczeniu polepszeniu bytu pracowników państwowych. Wysunięte tu było zagadnienie zniesienia podatku specjalnego, wyrównania opłat szkolnych dla dzieci urzędników państwowych, uczących się w prywatnych zakładach naukowych, wprowadzenia z powrotem dodatku mieszkaniowego i dodatków rodzinnych. Jednak analiza budżetu z punktu widzenia jego równowagi w żaden sposób nie pozwoliła na znalezienie jakiegokolwiek pokrycia na te postulaty, które, nie wchodząc w merytoryczną ich słuszność, jednakże praktycznie urzeczywistnione być nie mogą.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#SLechnicki">Równowaga budżetu, jak i w latach poprzednich, zajęła w dużym stopniu uwagę Komisji Budżetowej, nie w tej formie, jak w latach poprzednich, ale również tej sprawie poświęcona została uwaga. Po trzech latach ubiegłych, a także w chwili obecnej, kiedy po 11 miesiącach mamy nadwyżkę budżetową w sumie 321.000 zł i zdaje mi się, że i ten dwunasty miesiąc zostanie zamknięty niewielką nadwyżką budżetową, stwierdzić można, że i ten trzeci rok gospodarki budżetowej zakończony będzie nadwyżką i równowaga budżetowa jest zapewniona.</u>
+ <u xml:id="u-15.5" who="#SLechnicki">Sprawa budżetu nie była rozpatrywana na komisji w tej formie, jak w uprzedniej kadencji, gdyż do samej zasady równowagi budżetu myśl gospodarcza Polski już się przyzwyczaiła i traktuje ją jako rzecz normalną, która w dzisiejszych czasach sama się przez się rozumie i nie budzi większych obaw, tym bardziej, że jest oparta o trzyletnią normalną gospodarkę.</u>
+ <u xml:id="u-15.6" who="#SLechnicki">Wielką uwagę poświęcono zagadnieniu, jak wygląda rok przyszły w świetle preliminarza budżetowego na podstawie tegorocznych wpływów. W sprawozdaniu moim podałem cyfry wpływów różnych danin publicznych za okres 9 miesięcy, uwzględniając 75% idealnych wpływów w porównaniu z tym, co wpłynęło. W chwili obecnej jestem w możności zakomunikować Wysokiej Izbie, przy tym samym rozumowaniu, co w moim sprawozdaniu, rezultaty za 10 miesięcy. Rezultaty za 11 miesięcy nie zostały ogłoszone jeszcze w Wiadomościach Statystycznych, cyfry te zostały mi doręczone z Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-15.7" who="#SLechnicki">I tak: za 10 miesięcy od kwietnia do stycznia włącznie idealny procent wpływów wynosił 83,3. W rzeczywistości wydatki bezpośrednie dały 86,6°/o, pośrednie 90,9%, cła — 72% i opłaty stemplowe 85,3%. Widzimy więc, że w globalnej sumie podatki pośrednie i bezpośrednie przewyższają znacznie wpływy idealne za 10 miesięcy, jedynie cła w pewnym stopniu nie dopisują.</u>
+ <u xml:id="u-15.8" who="#SLechnicki">Jeżeli chodzi o cyfry za 11 miesięcy, gdzie idealny procent wynosi 91,7%, to mamy z podatków bezpośrednich 99,7%, a więc prawie całoroczny, z podatków pośrednich 98,8%, a więc również prawie w całości wpływ za 12 miesięcy, aczkolwiek mowa jest o 11 miesiącach. Cła podobnie jak w poprzednich miesiącach są niższe aniżeli procent idealny 91,7%, i wynosiły 79,2%, zaś opłaty stemplowe 93,5%.</u>
+ <u xml:id="u-15.9" who="#SLechnicki">Tak wyglądają wpływy globalnie, biorąc rozdziałami. W poszczególnych zaś paragrafach mamy niedociągnięcia i te niedociągnięcia są przewidziane w preliminarzu budżetowym na rok przyszły mniejszymi sumami aniżeli w roku bieżącym. I tak podatek od zużycia elektryczności za 10 miesięcy wynosił tylko 73,4%, zamiast 83,3%, a za 11 miesięcy wynosił 85,8% zamiast 91,7%. Aczkolwiek wówczas, kiedy referowałem budżet na komisji, a więc miesiąc temu, zdawało się, że wpływy od zużycia elektryczności ze względu na okres zimowy będą pokrywały z nadwyżką niedobory tego podatku w miesiącach letnich, to już dzisiaj, biorąc wpływ za 11 miesięcy, wiemy że niedobór ten zostanie pokryty. Zatem to rozumowanie, które przedłożyłem Komisji Budżetowej, dotyczące obniżenia wpływów z podatku od energii elektrycznej, po 11 miesiącach jest równie uzasadnione, jak i po 9, kiedy ta sprawa była na komisji omawiana.</u>
+ <u xml:id="u-15.10" who="#SLechnicki">Z podatku gruntowego wpłynęło 78,5% zamiast 91,7%. Wpływy z podatku gruntowego są pewnym odbiciem stosunków w rolnictwie.</u>
+ <u xml:id="u-15.11" who="#SLechnicki">Zagadnieniom rolniczym na Komisji Budżetowej przy omawianiu budżetu Ministerstwa Skarbu w pewnym stopniu została poświęcona uwaga, jak i w ogóle przy omawianiu wszystkich prawie resortów gospodarczych, nie tylko resortu Ministerstwa Rolnictwa. Komisja stanęła na stanowisku, że nie może być mowy o znalezieniu radykalnego środka na sanowanie stosunków rolniczych, gdyż zasadniczo takiego środka nie ma i należy szukać we wszystkich możliwych działach naszego życia gospodarczego środków do sanowania stosunków rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-15.12" who="#SLechnicki">I dlatego przy omawianiu budżetu Ministerstwa Rolnictwa wysunięte zostało z punktu widzenia interesów rolniczych, z punktu widzenia rozszerzenia zbytu na produkcję rolną i z punktu widzenia tego, co się nazywa w przemyśle utargiem, prowadzenie tego rodzaju polityki, żeby mogła prowadzić do obniżenia akcyzy od cukru, piwa i benzyny.</u>
+ <u xml:id="u-15.13" who="#SLechnicki">Z referatu przed chwilą tutaj wygłoszonego o budżecie Monopoli wynika, jak ważną rolę w życiu gospodarczym, a być może i dla obronności Państwa odgrywać może Monopol Spirytusowy. Środki napędowe, zamiast być skoncentrowane w jednym punkcie zagłębia naftowego, mogą i powinny być rozmieszczone na całym terenie Państwa w postaci gorzelni produkujących środki napędowe. A więc i z punktu widzenia obrony Państwa jak i z punktu widzenia rolniczego to, co było przed chwilą rozpatrywane przy Monopolach państwowych, odgrywać może niezmiernie ważną rolę.</u>
+ <u xml:id="u-15.14" who="#SLechnicki">Z budżetem Ministerstwa Skarbu i akcyzami łączy się sprawa mieszanek spirytusowych używanych do napędu mechanicznego. W tej chwili już nie cena samochodu odgrywa rolę hamującą rozwój motoryzacji, a może w największym stopniu, jak starałem się dowieść w moim referacie, odgrywa rolę cena środków napędowych. Możliwość obniżenia ceny środków napędowych z punktu widzenia rolniczego i z punktu widzenia sanacji tego pierwszorzędnego działu naszego gospodarstwa narodowego mogłaby mieć duże i bardzo ważne znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-15.15" who="#SLechnicki">Łączy się to nie tylko bezpośrednio z interesami rolnictwa, ale w ścisłym słowa tego znaczeniu z interesami Skarbu. Możność wywożenia większych ilości zbóż poza granice w tych warunkach, w jakich wywozimy, odprężyłaby w pewnej części obowiązek Skarbu premiowania naszego wywozu zbożowego, a tym samym w innej formie odegrałaby rolę zmniejszenia wydatków Skarbu. Następnie sytuacja, jaką w tej chwili rolnictwo przeżywa z natury rzeczy i z konieczności — pierwszym sygnałem jest tu spadek wpływów z podatku gruntowego — odbić się musi w roku przyszłym i na całokształcie życia gospodarczego i na wpływach skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-15.16" who="#SLechnicki">Jeżeli chodzi o sprawy nie omawiane w ścisłym tego słowa znaczeniu na Komisji Budżetowej, a łączące się ściśle z polityką Ministerstwa Skarbu i sięgające bardzo głęboko w codzienne życie naszego kraju, to chciałbym poruszyć przy tej okazji sprawę działu 2 paragrafu 13 w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych roku bieżącego. Paragraf ten przewiduje dotację dla związków samorządowych w wysokości 10.000.000 zł. Dotąd zostało rozdysponowanych 7.319.000 zł, w chwili obecnej, o ile mi wiadomo, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych rozdysponowało 1.192.000 zł, razem 8.511.000 zł, pozostało by jeszcze 1.489.000 zł. Od pewnego czasu rozeszły się wiadomości, że ten 1.489.000 zł, prawie 1,5 miliona, nie zostanie związkom samorządowym wypłacony. Ma to duże znaczenie dla życia naszej administracji samorządowej. Wytworzyła się taka sytuacja, że te województwa i te samorządy terytorialne, które szybciej zdołały uzyskać przewidziane w budżetach dotacje Skarbu Państwa, oparte na tym paragrafie tego działu, o którym mówię, a mianowicie województwo krakowskie, lwowskie, poleskie i wileńskie są zaspokojone, ale pozostałe województwa, mające na swym terytorium 175 powiatów i 2.116 gmin, są w tej chwili w tej sytuacji, że nie pewna część, ale może nawet i całość sumy przewidzianej z tego działu budżetu Ministerstwa Skarbu może im nie być wypłacona.</u>
+ <u xml:id="u-15.17" who="#SLechnicki">Zdaję sobie sprawę, że nie wszystkie 2.116 gmin są tu zainteresowane. Gminy silniejsze, które już od szeregu lat zrównoważyły swój budżet, oczywiście w tym wypadku zainteresowane nie są. W każdym bądź razie, jakkolwiek nie mam cyfry gmin zainteresowanych, jednak 2.100 gmin jest to cyfra tak duża, że sięga ona głęboko w codzienne życie gospodarcze samorządowe.</u>
+ <u xml:id="u-15.18" who="#SLechnicki">Stan prawny tej sprawy przedstawia się jak następuje: dotacji ze Skarbu Państwa dla związków samorządowych nie można traktować jako takiego kredytu z budżetu Skarbu Państwa, którego wykonanie może nie być pełne i gdzie poniekąd zasługą dla Państwa będzie robienie oszczędności. Dotacji tej nie można w ten sposób traktować dlatego, że opiera się ona nie tylko co do wysokości, lecz również co do sposobu podziału pomiędzy związki samorządowe, a nawet i sposobu wypłaty na ustawie z dnia 5 sierpnia 1938 r. Niewypłacenie dotacji byłoby więc niewykonaniem ustawy, której wykonanie art. 10 porucza ministrom Spraw Wewnętrznych i Skarbu i za wykonanie której obaj ci ministrowie odpowiadają.</u>
+ <u xml:id="u-15.19" who="#SLechnicki">Historia dotacji ze Skarbu Państwa i konsekwencje niewypłacenia jej w pełnej wysokości przedstawiają się tak: Dotacja ze Skarbu Państwa miała być jednym z doraźnych środków poprawy finansów związków samorządowych, stosowanym przez 3 lata, tzn. do czasu przeprowadzenia zasadniczej reformy finansów samorządowych, zapowiedzianej przez p. Wicepremiera w ekspose z dnia 1 grudnia 1937 r. Projekt ustawy, zawierającej dotację ze Skarbu Państwa, wniósł Rząd, przeciwstawiając go — zresztą słusznie zupełnie — wnioskom poselskim, zmierzającym do poprawy finansów samorządowych bez sięgania do kasy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-15.20" who="#SLechnicki">Wniesienie wspomnianego projektu ustawy poprzedziło uznanie przez p. Wicepremiera stanu budżetów samorządowych za wegetacyjne i wskazanie na przyczyny tego stanu, a mianowicie na zmniejszanie dochodów samorządowych i przerzucanie na samorząd coraz to nowych obowiązków.</u>
+ <u xml:id="u-15.21" who="#SLechnicki">Niewypłacenie części dotacji związkom samorządowym nie tylko pociąga za sobą ujemne skutki dla budżetów samorządowych, w których przewidziana jest dotacja ze Skarbu Państwa, lecz wywołałoby ujemne dalsze konsekwencje w postaci dania przez Rząd złego przykładu nieposzanowania prawa; wywołałoby to skargi związków samorządowych do Najwyższego Trybunału Administracyjnego, czego należało by uniknąć i wreszcie poddałoby w wątpliwość, wyrażoną przez p. Wicepremiera w ekspose grudniowym z 1937 r., wolę Rządu do zajęcia się gruntownym uporządkowaniem warunków gospodarki finansowej samorządu.</u>
+ <u xml:id="u-15.22" who="#SLechnicki">Ponieważ suma nie jest duża i jest przewidziana w budżecie tegorocznym, wydaje mi się, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby cała ta suma 1.489.000 zł w jak najszybszym czasie, bo już rok budżetowy się kończy, była przez Ministerstwo Skarbu rozdysponowana. Gdyby nawet, z czego doskonale zdajemy sobie wszyscy sprawę, wypadki roku zeszłego zaważyły na konieczności innego rozdysponowania tych funduszów w chwilach tak ważnych, jakieśmy w roku zeszłym dwukrotnie przeżywali, szczególnie w drugim okresie — to wydaje mi się, że nie będzie żadnej przeszkody wystąpienia do Izb ustawodawczych o dodatkowy kredyt na sumę potrzebną 1.500.000 zł, nawet w formie funduszu dyspozycyjnego.</u>
+ <u xml:id="u-15.23" who="#SLechnicki">Dlatego też wydaje mi się, że ta wypłata dla związków samorządowych jest konieczna z punktu widzenia racjonalności ich budżetów, i zważywszy, że ta rzecz została przecież przewidziani. Aczkolwiek samorządy, na ogół biorąc, zarówno gminne jak i powiatowe, w swoim rozumowaniu gospodarczym — nie mówię, rzecz prosta, pod względem politycznym — mają głębokie zrozumienie wspólności interesów Państwa i samorządu i w żadnym razie nie pokutuje dziś jakakolwiek myśl przeciwstawiania się interesom Państwa, powszechne jest stanowisko, że samorząd jest tylko funkcją Państwa, a nie osobno działającą instytucją, jak również biorąc pod uwagę, że w stosunku do Państwa ogromna większość samorządów przy zagadnieniu budowy szkół ma realne zupełnie powody wdzięczności, to jednak na codzień w życiu gospodarczym niewypłacenie tej sumy stanowiłoby mankament, wprowadzający duże niezadowolenie i ferment, moim zdaniem, zupełnie niepotrzebny, gdyż w całej tej sprawie nie warta jest — jak się to mówi — gra świeczki.</u>
+ <u xml:id="u-15.24" who="#SLechnicki">Na zakończenie miałbym z punktu widzenia życia rolniczego pewien postulat do p. Ministra Skarbu — żeby te fundusze obrotowe, które lokują Monopole, szczególniej dwa największe Monopole: Tytoniowy i Spirytusowy, były lokowane nie tylko w Banku Gospodarstwa Krajowego, ale również w Państwowym Banku Rolnym. Zdajemy sobie sprawę, że to nie są fundusze o charakterze długoterminowym, ale nawet z punktu widzenia kredytu krótkoterminowego chwilowe lokaty mają znaczenie dla działalności Państwowego Banku Rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-15.25" who="#SLechnicki">Z natury rzeczy my, rolnicy, jesteśmy skłonni bronić interesów Banku Rolnego i reprezentować jego interesy z tej trybuny, dlatego zaapelowałbym do p. Wicepremiera o dyspozycję dla Monopolów częściowego lokowania swoich funduszów obrotowych i w Państwowym Banku Rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-15.26" who="#SLechnicki">Jako rezultat dyskusji na Komisji Budżetowej został przyjęty nie w formie rezolucji — gdyż co do mnie osobiście jestem przeciwnikiem wszelkich rezolucyj i nie stawiałem ich ani razu przez cały czas swego uczestnictwa w Izbach ustawodawczych — ale jako pewne resume zapatrywań Komisji Budżetowej został przyjęty następujący wniosek: — „1) Sytuacja budżetowa w roku przyszłym, aczkolwiek preliminarz opracowany jest bardzo ostrożnie, wymaga daleko posuniętej czujności, gdyż nieopanowana sytuacja rolnictwa odbijać się będzie na wpływach budżetowych, 2) częściowa poprawa sytuacji w rolnictwie może znaleźć swój wyraz w rewizji opłat akcyzowych od cukru, piwa i benzyny”.</u>
+ <u xml:id="u-15.27" who="#SLechnicki">Na zakończenie stawiam wniosek o przyjęcie budżetu Ministerstwa Skarbu w brzmieniu przyjętym przez Sejm z poprawkami: W dziale 6 — Daniny Publiczne, w rozdziale 1 — Podatki bezpośrednie, § 6 — Podatek od energii elektrycznej—-zmniejszyć o 1.000.000 zł oraz zwiększyć w tymże dziale i rozdziale § 7 — Podatek od uboju — o 500.000 zł i § 8 — Odsetki od zaległości, grzywny i kary — o 500.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-15.28" who="#komentarz">( Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Klarner.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Przemawiając przy budżecie Ministerstwa Przemysłu i Handlu w sprawie odbudowy polskiego stanu trzeciego, oświadczyłem, iż o roli polityki gospodarczej w tym zakresie będę mógł mówić przy budżecie Ministerstwa Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#SKlamer">Mierzony wiekami okres trwania, a więc zasięg błędów przeszłości, wskazuje na wielkość zadania, jakie stoi przed Polską. Rozwiązanie jego nastąpi jako zjawisko długofalowe na skutek działania nieprzepartej siły wewnętrznej społeczeństwa, które świadomie bądź podświadomie rozumie swoje prawa i obowiązki, jako społeczne imponderabilia. Rozwiązanie to może być jednak przyśpieszone, jeśli wysiłek społeczny znajdzie należyte poparcie Państwa, a więc będzie zależne od skali tego wspólnego wysiłku, jaki z siebie będzie mógł wykrzesać naród i Państwo. Rola polityki gospodarczej przy rozwiązywaniu tych problemów będzie miała decydujące znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#SKlamer">Było by wielką niesprawiedliwością niedocenianie obecnej polityki gospodarczej, kierowanej wytrwale umiejętną ręką Wicepremiera i Ministra Skarbu p. Kwiatkowskiego. Tej polityce zawdzięczamy przede wszystkim przywróconą równowagę budżetu Państwa, która jest nieodzownym punktem wyjścia pomyślnego rozwoju gospodarstwa narodowego.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#SKlamer">Wieloletni program inwestycyjny, który stopniowo a stale zwiększa nasz potencjał gospodarczy i obronny, polityka podatkowa, zwłaszcza na odcinku ulg inwestycyjnych, wzrost produkcji przemysłowej w okresie ostatnich 4 lat, opanowanie fali bezrobocia miejskiego, to wszystko stanowi poważne etapy aktualnej polityki gospodarczej, przesiąkniętej ideą dynamizmu.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#SKlamer">Jeżeli jednak realizacja nowych wskazań życia ma znaleźć należyty wyraz w polityce gospodarczej Państwa, to niewątpliwie winnaby nastąpić jej rewizja na najszerszej płaszczyźnie, a więc w zakresie wszystkich resortów gospodarczych. Z tego właśnie względu pragnę mówić o tej sprawie z okazji dyskusji nad preliminarzem budżetowym Ministerstwa Skarbu w obecności p. Wicepremiera, który w swym doświadczonym ręku dzierży ster gospodarczej nawy Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#SKlamer">Nie mam zamiaru kusić się o takie oświetlenie sprawy, które odpowiadałoby jej szerokiemu zasięgowi. Uważam jednak za obowiązek wskazać, iż potencjał dynamizmu w polityce gospodarczej winien odpowiadać skali dynamizmu w strukturalnych i gospodarczych przemianach, jakie ujawniać się będą ewolucyjnie przy odbudowie stanu trzeciego.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#SKlamer">W pracy gospodarczej decydującą rolę odgrywa element ludzki. I jest to wielkie zwycięstwo polskiej myśli społecznej, która od dłuższego już czasu uważa to zagadnienie za naczelny problem pracy państwowej i społecznej. Należyte przygotowanie jednostki do pracy gospodarczej decyduje o jej powodzeniu. I odwrotnie, nieprzygotowany do produkcji fachowiec, majster bez nauki, nie stojący na wysokości swych zadań technik lub inżynier — to hamulce w rozwoju produkcji. Mało kulturalny ekspedient w sklepie, nie rozumiejący swego obowiązku właściciel, niedokształcony spedytor, mało inteligentny pracownik bankowy — to obniżenie potencjału wymiany. Rzemiosło współczesne wymaga również wychowania i kształcenia ucznia.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#SKlamer">Mamy poważne zaległości, gdyż zaniedbywaliśmy sprawę zawodowego wykształcenia, mieliśmy odrazę do łokcia i wagi, jesteśmy przesiąknięci przesądami, dążymy do posad w urzędach, słabo płaconych, unikamy pracy zawodowej, wymagającej wysiłku, samodzielności, ale lepiej płatnej. Przeciętna rodzina polska nie ma zrozumienia dla pracy zawodowej.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#SKlamer">Gdy już obecna poprawa gospodarcza pochłonęła bezrobotnych zawodowców, na rynku pracy pozostały tłumy pracowników fizycznych. W obliczu oczekiwanych przemian w naszym życiu gospodarczym o skali ich dynamiki zadecyduje przede wszystkim należycie wyszkolony element ludzki. Kształcenie zawodowe we wszystkich kierunkach, kształcenie przez Państwo, samorządy, zorganizowany przemysł, handel i rzemiosło — to nakaz chwili, jaką nasze Państwo przeżywa. Trzeba zwalczyć naszą plagę — pojęcie pracownika niewykwalifikowanego, któremu na imię w Polsce, niestety — milion.</u>
+ <u xml:id="u-17.9" who="#SKlamer">Sprawa zawodowego wykształcenia została zrealizowana na szeroką skalę przez Trzecią Rzeszę i odegrała poważne rolę w obecnej fazie jej rozwoju gospodarczego.</u>
+ <u xml:id="u-17.10" who="#SKlamer">Problem wykształcenia zawodowego, oparty o szkołę powszechną, winien ulec gruntownej rewizji na wszystkich poziomach, a życie gospodarcze jest obowiązane wziąć w tej pracy bezpośredni udział. Wobec braku środków rozszerzenie tam szkolnictwa zawodowego powinno nastąpić chociażby kosztem kształcenia humanistycznego. Co rok przybywa coraz więcej młodzieży, żądnej wykształcenia zawodowego, gdyż instynktownie zdaje ona sobie sprawę, iż tylko tą drogą nabierze większego waloru społecznego i gospodarczego. Wiary w lepszą przyszłość, jako twórczego czynnika w życiu ludzkim, nie wolno odbierać rzeszom młodzieży, wchodzącej w szranki pracy gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-17.11" who="#SKlamer">Jeśli polityka oświatowa ma przygotować młodego obywatela do pracy zawodowej, to polityka przemysłowa powinna ułatwiać należyte jego wyzyskanie w życiu praktycznym—w przemyśle, handlu i rzemiośle.</u>
+ <u xml:id="u-17.12" who="#SKlamer">Prawo przemysłowe wymaga rewizji pod kątem odbudowy średniego stanu posiadania w założeniu, iż ma ono ułatwić dostęp do pracy gospodarczej. Jeśli Państwo nie może zapewnić obywatelowi pracy, a więc egzystencji, to co najmniej nie może mu ono w jakimkolwiek stopniu utrudniać jego pozycji. Przeciwnie musi mu ono czynić wszelkie ułatwienia.</u>
+ <u xml:id="u-17.13" who="#SKlamer">Powszechnie życie gospodarcze rozwijało się w XIX wieku przez kasowanie cechowych ograniczeń średniowiecza i tą drogą ułatwiało pomnażanie źródeł pracy zawodowej i nieskrępowany dostęp do niej.</u>
+ <u xml:id="u-17.14" who="#SKlamer">W warunkach polskiej rzeczywistości nie możemy zaniedbać żadnej okoliczności, znajdującej się w granicach naszych możliwości, aby stale ułatwiać warsztatom produkcję i wymianę ich zadań, w celu powiększenia i pomnożenia źródeł pracy.</u>
+ <u xml:id="u-17.15" who="#SKlamer">Wysoka Izbo, pod tym względem Polska ma dużo do zrobienia w zakresie własnych dyspozycji na odcinku rewizji polityki interwencyjnej. Nie ma chyba instrumentu polityki zagranicznej, który by miał tak wielkie reperkusje na rozwój gospodarstwa, jak interwencjonizm, który wszechwładnie panuje we wszystkich naszych resortach i — śmiem twierdzić — przekracza możliwości właściwego nastroju ze strony administracji Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.16" who="#SKlamer">W ubiegłym roku problem ten był przedmiotem wnikliwych całorocznych studiów specjalnej komisji, wyłonionej przez p. Ministra Przemysłu i Handlu spośród działaczy gospodarczych i społecznych. Wyniki studiów komisji zostały przedłożone Rządowi w ubiegłym miesiącu w formie drukowanego sprawozdania, dostępnego opinii społecznej. O cóż więc chodzi? Komisja uznaje interwencjonizm jako instrument polityki gospodarczej, lecz uważa, iż każdy instrument polityki gospodarczej winien być środkiem wykonywania określonego programu gospodarczego, służąc do podniesienia dochodu społecznego. Taki interwencjonizm należy uznać. Wyjątek stanowi interwencjonizm, wynikający z potrzeb obrony Państwa, bezpieczeństwa publicznego lub innych wyższych celów, wobec których zagadnienie dochodu społecznego musi zejść na plan drugi. W dzisiejszym stanie rzeczy bardzo liczne formy interwencjonizmu są hamulcem dynamizmu gospodarczego, utrudniają bez potrzeby rozwój przemysłu, handlu, rzemiosł i innych form życia gospodarczego. Komisja więc żąda rewizji systemu interwencjonizmu stosowanego w naszej polityce gospodarczej, rewizji, która by doprowadziła do usunięcia zbędnych hamulców reglamentacyjnych i administracyjnych względnie nowelizacji form, które nie znajdują usprawiedliwienia.</u>
+ <u xml:id="u-17.17" who="#SKlamer">Zakres środków interwencyjnych jest tak duży i tak różnorodny, a skomplikowany, iż nie dałyby się one przestudiować w jednym centralnym aparacie. Ż tego względu niezbędnym staje się przestudiowanie problemu na odcinkach branżowych w oparciu o mieszane komisje branżowe, w których wzięłyby udział wszystkie czynniki zainteresowane w stosowaniu i działaniu środków interwencyjnych w odnośnej produkcji. Sądzę, iż ta inicjatywa będzie należycie potraktowana w imię usunięcia wielu zbędnych hamulców w rozwoju życia gospodarczego oraz stworzy pomyślne bodźce dla rozwoju produkcji i wymiany, administracji państwowej zaś zaoszczędzi zbędnych wysiłków i kosztów.</u>
+ <u xml:id="u-17.18" who="#SKlamer">Pod kątem widzenia rozwoju gospodarstwa polskiego szczególną doniosłość będzie posiadać polityka handlowa, obejmująca zarówno wymianę zewnętrzną, jak i wewnętrzną. Ta dziedzina naszego życia wykazuje poważne braki i zaniedbania, z którymi trudno się pogodzić w obecnej dobie postępu.</u>
+ <u xml:id="u-17.19" who="#SKlamer">Obrona waluty polskiej za pomocą Komisji Dewizowej jest nieuniknionym zarządzeniem interwencyjnym, z którym musimy się liczyć długi okres czasu tak samo, jak i z polityką cen — w obliczu spadku walut światowych. Są to poważne utrudnienia, których działanie trzeba łagodzić innymi zarządzeniami.</u>
+ <u xml:id="u-17.20" who="#SKlamer">Na odcinku wymiany towarowej z zagranicą, nie posiadając głębszych własnych tradycyj, a więc i znajomości rynków światowych i metod pracy, polski handel zagraniczny znajduje się wciąż w fazie swego początkowego rozwoju.</u>
+ <u xml:id="u-17.21" who="#SKlamer">Już pobieżny rzut oka na składniki organizacyjne naszej wymiany towarowej z zagranicą wskazuje, iż strona naszych pasywów jest obciążona szeregiem pozycyj, które mogłyby się znaleźć po stronie naszych aktywów. Szereg usług, świadczonych nam przez zagranicę, pomijając częstokroć sprawę zbędnego importu, moglibyśmy wykonać we własnym zakresie pracą naszych obywateli, z korzyścią dla dochodu społecznego i dla bilansu płatniczego — czyli z podwójnym zyskiem.</u>
+ <u xml:id="u-17.22" who="#SKlamer">Wielokrotnie i z rozmaitych stron była i jest wypowiadana słuszna opinia, iż w perspektywie rozwoju naszego życia gospodarczego musimy się liczyć z powiększeniem naszej wymiany towarowej, oczywiście zawsze w granicach naszych realnych możliwości. Musimy więc ograniczyć usługi zagranicy do świadczeń, bez których nie możemy się obejść, aby tym sposobem powiększyć volumen niezastąpionych potrzeb; wszak istotny ich zakres niezawodnie przekraczać będzie nasze możliwości płatnicze.</u>
+ <u xml:id="u-17.23" who="#SKlamer">Któż w Polsce wie lepiej niż p. Wicepremier, twórca Gdyni i Polskiej Żeglugi, jak nikły jest udział bandery polskiej w przewozie morskim towarów polskich i dla Polski. W okresie ostatnich 10 lat waha się on w granicach od 3 — 10%, wykazując prężność dzięki powiększającemu się tonażowi polskiej floty handlowej, której dalszy rozwój, jakże pożądany, będzie zależny od posiadanych środków finansowych. Obsługując zaledwie 10% obrotu towarowego, polska flota handlowa jest pozbawiona możności regulowania frachtów morskich obcych linii okrętowych. Wchodzą tu w grę bardzo poważne kwoty. Koszt przewozów morskich wyniósł w 1935 r. około 200 milionów zł, w 1936 r. — 230 milionów zł, w 1937 r. — 240 milionów zł. Te liczby wskazują, jakie sumy moglibyśmy ocalić dla bilansu płatniczego, posiadając większą flotę handlową, oraz jakie oszczędności moglibyśmy osiągnąć, gdyby nasza flota mogła odegrać rolę regulatora frachtów morskich.</u>
+ <u xml:id="u-17.24" who="#SKlamer">Jeszcze większe oszczędności moglibyśmy osiągnąć przez dobrze zorganizowaną służbę handlu zagranicznego. Obecnie towar polski jest sprzedawany przeważnie pośrednikom zagranicznym, którzy drogo każą sobie płacić za znajomość rynku i za względnie drobne ułatwienia na rzecz polskich eksporterów, co się odbija na uzyskiwanej przez tegoż eksportera cenie polskiego towaru. Uzyskanie słusznej rynkowej ceny dałoby handlowi polskiemu lepszy zarobek, powiększyłoby dochód społeczny i poprawiło bilans płatniczy.</u>
+ <u xml:id="u-17.25" who="#SKlamer">Podobne wady i usterki wykazuje analiza handlu zagranicznego od strony importu, który przed dziesięcioma dniami był obiektem wnikliwych studiów na konferencji pod przewodnictwem p. Ministra Przemysłu i Handlu przy udziale kilkuset osób na terenie Rady Handlu Zagranicznego. Konferencja oświetliła szeroki zakres spraw, związanych z importem do Polski i wskazała metody poprawy zgodne z interesem polskiej wymiany. Podkreśliła potrzebę skoncentrowania w jednym źródle dyspozycji rozproszkowanej, jak i przy eksporcie, po rozmaitych resortach oraz wskazała na potrzebę zorganizowania akcji finansowej, która by usamodzielniła pracę przy wymianie towarowej z zagranicą. Te zarządzenia pozwoliłyby nam lepiej sprzedawać i lepiej kupować.</u>
+ <u xml:id="u-17.26" who="#SKlamer">Znawcy nasi szacują, iż w całokształcie naszej wymiany towarowej z zagranicą można osiągnąć oszczędności na dobro Polski do 200 milionów złotych. Oczywiście trzeba posiadać aparat i organizację, a na to wszystko potrzebne są środki.</u>
+ <u xml:id="u-17.27" who="#SKlamer">Należyte opanowanie problemu handlu zagranicznego, obejmujące budowę we własnym zakresie statków handlowych, wzmocnienie polskiej bandery na szlakach polskich zainteresowań, organizację własnych placówek handlowych w obcych krajach, przejęcie przez polskie czynniki czynności maklerskich, ubezpieczenie morskie itp. — to wielka kampania gospodarcza, która wraz z rosnącym dynamizmem będzie wygrana przez Polskę. A jednocześnie jakież to olbrzymie źródło pracy polskiej, zarobków obywateli polskich, powiększenia dochodu społecznego i poprawy bilansu płatniczego, zwłaszcza gdy się ze sprawą handlu zagranicznego łączy problem surowców i problem kolonii, tak często poruszany w bieżącej sesji parlamentarnej.</u>
+ <u xml:id="u-17.28" who="#SKlamer">Nie mniejszą prężność w warunkach polskiej rzeczywistości posiada zagadnienie handlu wewnętrznego. Można bez ryzyka twierdzić, iż prawidłową, zorganizowaną wymianę zewnętrzną posiadają tylko te kraje, które zdobyły się na prawidłowe formy handlu wewnętrznego. Handel wewnętrzny w Polsce wymaga wszechstronnego studium i reorganizacji. Dotychczasowy handel — to kramarstwo, nie licujące ze znaczeniem 35-milionowego Państwa. Sprawa jego naprawy jest jednak względnie łatwiejsza, gdyż cała dyspozycja, związana z procesem reorganizacji, leży w naszej kompetencji. Jeśli w handlu zagranicznym przede wszystkim będą ważyć sprawy związane z walutą, to w zakresie handlu wewnętrznego decydującym momentem jest dochód społeczny.</u>
+ <u xml:id="u-17.29" who="#SKlamer">A więc polityka gospodarcza na odcinku handlu wewnętrznego powinna doprowadzić do rewizji wymiany towarowej ze stanowiska dochodu społecznego oraz ze stanowiska zwiększenia udziału w niej polskiego stanu posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-17.30" who="#SKlamer">Aspekt tego problemu jest podwójny — ekonomiczny i socjalny. Obydwa posiadają olbrzymi zasięg. Pierwszy powinien doprowadzić do przestudiowania problemu pośrednictwa i poprawienia zbyt długiego łańcucha ogniw pośrednich pomiędzy producentem i konsumentem oraz problemu cen w handlu na wszystkich jego stopniach i we wszystkich jego branżach. Studia są rozpoczęte na terenie samorządu gospodarczego. Drugie zaś zagadnienie o charakterze socjalnym, jak każde zagadnienie socjalne, powinno być załatwione w pełnej zgodzie z interesem Państwa i narodu.</u>
+ <u xml:id="u-17.31" who="#SKlamer">Wysoka Izbo! Z uprzemysłowienia kraju, z odbudowy polskiego stanu średniego i drobnego posiadania, z naprawy stosunków na wsi oczekujemy powiększenia majątku narodowego oraz dochodu społecznego, gdyż cała polska opinia społeczna rozumie już, iż warsztaty pracy w oparciu o inicjatywę prywatną muszą jednocześnie realizować swoje zadania w zdrowej społecznie atmosferze dochodowości. Nie zachodzi potrzeba, abym tu udowadniał, jak pod tym względem doniosłą jest polityka gospodarcza na odcinku tych licznych przejawów, którymi dysponuje p. Minister Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-17.32" who="#SKlamer">Stwierdzając osiągnięte za czasów włodarstwa p. Ministra Kwiatkowskiego poważne wyniki, pragnąłbym tylko w krótkiej drodze wskazać na dalsze osiągnięcia, których realizację pragnęlibyśmy widzieć, mając pełne zrozumienie, iż względy na równowagę budżetową mogą opóźniać tę realizację.</u>
+ <u xml:id="u-17.33" who="#SKlamer">Ułatwienia kapitalizacyjne i kredytowe tworzą podstawowe warunki rozwoju życia gospodarczego. Niedostateczna kapitalizacja powoduje brak kredytu, który jest konieczny dla rozbudowywania warsztatów pracy. W chwili obecnej rozbudowa ich na rynku prywatnym odbywa się niemal że wyłącznie z dochodów, co powoduje wielką powolność tego procesu w przekroju ogólnopaństwowym. Brak ułatwień kredytowych, a przede wszystkim brak odpowiedniego aparatu, rozprowadzającego kredyty, uniemożliwia zdobycie ich przez przedsiębiorców drobniejszych. Odbija się to nie tylko na utrudnieniu rozbudowy warsztatów pracy, lecz częstokroć jest hamulcem w powiększeniu jego obrotów, albowiem przedsiębiorstwa te posiadają niedostateczne kapitały obrotowe.</u>
+ <u xml:id="u-17.34" who="#SKlamer">Ponieważ przemawiałem w tych sprawach na Komisji Budżetowej podczas debaty nad preliminarzem Ministerstwa Skarbu, ograniczam się jedynie do powtórnej ich tutaj sygnalizacji:</u>
+ <u xml:id="u-17.35" who="#SKlamer">1) W imię rozwoju życia gospodarczego było by wskazanym, aby ustawa o ulgach inwestycyjnych stopniowo mogła znaleźć swoje zastosowanie, chociażby w ograniczonej skali na całym obszarze Rzeczypospolitej i nie tylko w stosunku do przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-17.36" who="#SKlamer">Gdyby ta sprawa nie mogła być pomyślnie załatwiona, było by pożądanym ułatwić i zachęcić do rozbudowy źródeł pracy i ich modernizacji przez prawo odliczania od dochodu sum, wydanych na ulepszenie lub powiększenie źródeł dochodu, również w stosunku do wszystkich działów gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.37" who="#SKlamer">2)W imię zwiększenia kapitalizacji byłaby pożądana rewizja obciążeń osób prawnych podatkiem dochodowym oraz rewizja przepisów dotyczących amortyzacji.</u>
+ <u xml:id="u-17.38" who="#SKlamer">3)W imię ogólnego interesu gospodarczego, racjonalizacji metod zakupu i magazynowania zapasów surowców, nie istniejących w Polsce, a koniecznych dla produkcji, zwłaszcza związanych z obroną Państwa, należało by stworzyć odpowiednią zachętę dla przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, czyniących zadość powyższemu postulatowi.</u>
+ <u xml:id="u-17.39" who="#SKlamer">Zachętą taką mogłyby być szerokie ulgi podatkowe wzorowane na ulgach inwestycyjnych. Należy jednak przypuszczać, iż same tylko ulgi podatkowe nie stanowią dostatecznej zachęty dla stworzenia zapasów surowcowych.</u>
+ <u xml:id="u-17.40" who="#SKlamer">Z tego względu wskazane było by udzielanie takim składom pomocy kredytowej na dogodnych warunkach.</u>
+ <u xml:id="u-17.41" who="#SKlamer">4)Rozszerzenie podstaw emisji Banku Polskiego powinnoby się przyczynić do zasadniczego ułatwienia kredytów dla stanu średniego i drobnego posiadania, który jest pozbawiony źródeł zdrowego kredytu, co w wysokim stopniu utrudnia jego pracę gospodarczą.</u>
+ <u xml:id="u-17.42" who="#SKlamer">Nie mając możności dalszego pogłębiania sprawy od strony polityki celnej, monopolowej, komunikacyjnej, socjalnej i wielu, wielu innych, kończę moje przemówienie stwierdzając, iż w obecnym okresie odbywającego się procesu uprzemysłowienia i unarodowienia gospodarstwa narodowego przy łącznej odbudowie polskiego stanu średniego — polityka gospodarcza powinna stać się trwałym bodźcem realizacji tych wielkich założeń, które u swych podstaw posiadają rozwój źródeł pracy narodowej oraz dobrobyt przeciętnego obywatela ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.</u>
+ <u xml:id="u-17.43" who="#SKlamer">Jeśli historia narodu, jak jego fortuna, kołem się toczy, to odrodzona Polska winna dążyć w innym kierunku, niż dawna Rzeczpospolita. Koło historii polskiej — pod wpływem wciąż rosnącego dynamizmu — w tempie przyśpieszonym wytrwale toczyć będziemy w imię powiększenia dobrobytu narodu i potęgi Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-17.44" who="#SKlamer">Na zakończenie pragnę być wyrazicielem obaw związków samorządowych, iż z 10-milionowej dotacji Skarbu Państwa ma być wypłacone tylko 8,5 miliona.</u>
+ <u xml:id="u-17.45" who="#SKlamer">Wobec kończącego się roku budżetowego wyrażam przekonanie, iż obawy związków samorządowych okażą się płonnymi oraz przewidziana w budżecie kwota będzie w pełni wypłacona.</u>
+ <u xml:id="u-17.46" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma s. Tworydło.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#STworydlo">Wysoki Senacie! Wczoraj pod wpływem wiadomości o zbliżeniu się wojsk węgierskich do granicy polskiej Wysoka Izba dała wyraz swemu zadowoleniu z tego powodu, że została osiągnięta wspólna granica polsko-węgierska. Nie mam zamiaru zajmować dzisiaj krytycznego stanowiska do tego faktu dokonanego. Pragnę tylko podkreślić, że w czasie, gdy runęło państwo Czechosłowackie i gdy tworzy się całkiem nowa sytuacja polityczna w Europie środkowej — na niewielkiej połaci kraju etnograficznie ukraińskiego, na terenie Ukrainy Zakarpackiej złożyły swe życie i przelały swoją krew setki młodych Ukraińców, stanąwszy w obronie nie tylko swej ziemi, ale w obronie wielkiej idei samostanowienia narodu o sobie, wielkiej idei służby ojczyźnie i rządowi narodowemu. I gdy wczorajszy ciemiężyciel narodu ukraińskiego w granicach Czechosłowacji oddał swoje losy i państwo w ręce silnego sąsiada, to nasi bracia za Karpatami przelali krew w obronie samostanowienia i swojej państwowości i w stosunku do Czechów i w stosunku do Węgrów. Kłoniąc głowę w obliczu tej śmierci bohaterskiej...</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#WicemarszalekPawelec">Panie Senatorze, przywołuję Pana do porządku, Pan odbiega od tematu. Jesteśmy obecnie przy dyskusji nad budżetem Ministerstwa Skarbu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#STworydlo">...my — to znaczy ja i cała reprezentacja ukraińska w polskim parlamencie chcemy przez to podkreślić wielką życiowość i niezmierną siłę dynamiczną życia i ruchu ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#STworydlo">Żywimy głębokie przekonanie, że i tam na Zakarpaciu z tej krwi przelanej i z kości rozsianych po tej ziemi wyrośnie i zakwitnie znowu kwiat narodowego życia ukraińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#komentarz">(Glosy:</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#STworydlo">Dosyć.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#WicemarszalekPawalec">Pan w dalszym ciągu nie mówi na temat. Muszę Panu Senatorowi odebrać głos.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#WicemarszalekPawalec">Głos ma Wicemarszałek Stolarski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszalekStolarski">Wysoki Senacie! Wydaje mi się bezspornym, że resort Ministerstwa Skarbu jest nawskroś gospodarczym i należy tak rzecz pojmować, że polityka p. Ministra Skarbu, jak również i całego Ministerstwa idzie wyłącznie po linii gospodarczej. Stojąc na tym stanowisku, wydaje mi się, że podstawa polityki gospodarczej tak p. Ministra Skarbu, jak i Ministerstwa winna być upodobnioną do sprawiedliwości, która karząc nie chce widzieć kogo, tylko jak. Sądzę, że i podstawa polityki gospodarczej p. Ministra Skarbu również powinna być w ten sposób ułożona.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#WicemarszalekStolarski">Wyrażam radość, że sprawozdawca p. Lechnicki podkreślił mocno rzecz, która, zdaniem moim, jest niezmiernie ważna, to jest żeby fundusze państwowe, które są do lokowania, były lokowane również i w Państwowym Banku Rolnym, albowiem rolnictwo domaga się odpowiednich wkładów gotówkowych w swoje życie rolnicze. Jeżeli tego wkładu gotówkowego nie ma, to krzywda mu się dzieje.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#WicemarszalekStolarski">Sądzę, że w polityce tej Ministra Skarbu powinna być zasada, aby nie traktować odmiennie pewnych miast czy wsi, ale żeby stanowisko p. Ministra było jednolite, oparte na słuszności i sprawiedliwe. Tego wieś się domaga od p. Ministra i my jako reprezentanci wsi o to prosimy. Zdaje mi się więc, że jest niezmiernie ważną rzeczą, aby to stanowisko było na całej linii przestrzegane przez funkcjonariuszów Ministerstwa Skarbu, którzy mają w Polsce przeprowadzać i przeprowadzają klasyfikację gruntów. Posiadam dokumenty i mogę nimi służyć p. Ministrowi, że przy klasyfikacji gruntów nie zawsze ta zasada była w całej pełni przestrzegana. I chciałbym prosić, aby na przyszłość p. Minister zechciał spowodować, żeby ta zasada była przestrzegana przez urzędników, którzy dokonują klasyfikacji gruntów. Wydaje mi się rzeczą słuszną i konieczną, ażeby tę klasyfikację gruntów przyśpieszyć, albowiem przewlekanie jest niezmiernie ciężką krzywdą dla wsi. Tę rzecz trzeba uregulować.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#WicemarszalekStolarski">Rolnictwo się tego domaga i przy debacie nad Ministerstwem Skarbu kładę najmocniejszy nacisk na to, żeby klasyfikację gruntów przyśpieszyć.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-23.5" who="#WicemarszalekStolarski">Wicemarszałek Pawelec: Czy Pan Sprawozdawca zechce zabrać głos? (S. Lechnicki:* Nie.)</u>
+ <u xml:id="u-23.6" who="#WicemarszalekStolarski">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Rozprawa nad częścią 8 została zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-23.7" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma sprawozdawca generalny s. Skoczylas.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SSkoczylas">Wysoki Senacie! Plenarne debaty Wysokiej Izby nad preliminarzem budżetowym na rok następny dobiegły do końca. Debaty te poruszyły bardzo wiele problemów. W dyskusji były momenty pełne powagi, a zarazem troski o różne przejawy życia gospodarczego kraju. Odniesiono się w niektórych sprawach krytycznie do administracji państwowej, uczyniono to z pełną godnością i dano niektóre wskazania na przyszłość. Usiłowano także pójść głębiej, starano się dotrzeć do całego społeczeństwa polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SSkoczylas">Dyskusja w resortach gospodarczych, w szkolnictwie wykazała duże braki kredytów na cele, których spełnienie nie da się prawie odwlec. Osąd ogólny jest ten, że budżet nasz jest mały. Jednakże Wysoka Izba w swym rzeczowym sądzie nie dokonała, i słusznie, żadnych zmian w preliminarzu, w pełnym ocenieniu środków finansowych kraju, a zarazem w pełnym zrozumieniu potrzeby równowagi budżetowej, odzyskanej z takim wysiłkiem i dotychczas utrzymywanej. Zostały zatem tylko zmiany Komisji Budżetowej Senatu, omówione zresztą przy generalnym referacie, które Panowie Senatorowie mają w dodatkowym załączniku nr 1, dołączonym do generalnego referatu. Zmiany te, o ile chodzi o ustawę skarbową, również wówczas omówione, dotyczą art. 1, podnosząc kwotę globalną o 61.000 zł na wydatki, a zarazem i w dochodach w art. 2 również o tę kwotę i dochody. Następnie jest pewna zmiana art. 6 ustawy skarbowej, który omawia możność dania kredytu z nadwyżki dochodów, względnie z oszczędności w wydatkach na cele tam wymienione w pewnej hierarchii. Dodana została również jedna pozycja, na popieranie nauki i sztuki.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SSkoczylas">Wysoka Izbo! Wobec zakończenia dyskusji wnoszę w imieniu Komisji Budżetowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę skarbową wraz z preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 w brzmieniu sejmowym ze zmianami wprowadzonymi przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu nie jest nikt zapisany. Rozprawa jest zakończona.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#WicemarszalekPawelec">Przed przystąpieniem do głosowania zarządzam półgodzinną przerwę.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#komentarz">(Przerwa od godz. 12 min. 30 do godz. 13 min. 5)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#Marszalek">Wznawiam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#Marszalek">Wobec wyczerpania rozprawy nad preliminarzem budżetowym na rok 1939/40 przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy skarbowej wraz z projektem budżetu na rok 1939/40, zawartym w druku senackim nr 40.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#Marszalek">Do projektu budżetu, uchwalonego przez Sejm, jest pięć zmian, proponowanych przez Komisję Budżetową. Zmiany te są zawarte w załączniku pierwszym do sprawozdania generalnego (druk senacki nr 45).</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#Marszalek">Pierwsze trzy zmiany dotyczą przesunięć w kwotach dochodów zwyczajnych Ministerstwa Skarbu, zaś zmiany do części 13 dotyczą zwiększenia wydatków i dochodów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#Marszalek">Poddam najpierw pod głosowanie, stanowiące jedną całość, zmiany w części 8 — Ministerstwo Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „W grupie A. Administracja: w części 8 — Ministerstwo Skarbu — w dochodach zwyczajnych: 1) w dziale 6, w rozdziale 1, § 6 — Podatek od energii elektrycznej — zmniejsza się o 1.000.000 zł, 2) w dziale 6, w rozdziale 1, § 7 — Podatek od uboju — zwiększa się o 500.000 zł, 3) w dziale 6, w rozdziale 1, § 8 — Odsetki od zaległości, grzywny i kary — zwiększa się o 500.000 zł.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Kto jest za uchwaleniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość. Zmiany zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Marszalek">Z kolei poddam pod głosowanie zmiany do części 13, stanowiące również jedną całość.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o ich odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „W części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — w wydatkach zwyczajnych: 4) w dziale 6, w rozdziale 2, § 10 — Dotacje naukowe — zwiększa się o 61.000 zł, w dochodach zwyczajnych, 5) w dziale 6, w rozdziale 2, § 16 — Wpłata z funduszu Biblioteki Narodowej — zwiększa się o 61.000 zł.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Kto jest za uchwaleniem tych zmian, zechce wstać. Stoi większość. Zmiany zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszalek">W związku z uchwalonymi zmianami do części 13 zwiększa się o 61.000 zł kwoty wydatków zwyczajnych oraz dochodów zwyczajnych administracji, wymienione w artykułach 1 i 2 projektu ustawy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszalek">Do projektu ustawy skarbowej mamy jedną zmianę, proponowaną przez Komisję Budżetową i zawartą w załączniku nr 1. Zmiana ta dotyczy upoważnienia Ministra Skarbu do zwiększania — w miarę uzyskiwania nadwyżek w budżecie — wydatków na dotacje na popieranie nauki i sztuki z Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „W art. 6 ust. (1) pod lit. B. I dodaje się nowy punkt h) w brzmieniu następującym: — „h) na dotacje na popieranie nauki i sztuki z Funduszu Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Panów Senatorów, którzy są za tą zmianą, prószę o powstanie. Stoi większość. Zmiana została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad całością projektu ustawy skarbowej na okres od 1 kwietnia 1939 r. do 31 marca 1940 r. wraz z załączonym projektem budżetu według druku senackiego nr 40 z uwzględnieniem uchwalonych przed chwil< zmian do projektu budżetu oraz do projektu ustawy skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy skarbowej i projektu budżetu z powyższymi zmianami, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat Rzeczypospolitej uchwalił projekt ustawy skarbowej wraz z projektem budżetu na rok 1939/40 ze zmianami, które prześlę p. Marszałkowi Sejmu dla przedstawienia ich Sejmowi Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania nad rezolucjami.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#Marszalek">Jest pięć rezolucyj, uchwalonych przez Komisję Budżetową; zawarte są one w załączniku 2 do sprawozdania generalnego (druk senacki nr 45).</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#Marszalek">Do części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości — jest jedna rezolucja.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 1.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „Senat wzywa Rząd do poddania rewizji zwolnień od opłat sądowych, wynikających zarówno z mocy samego prawa (art. 4 ust 1 przepisów o kosztach sądowych), jak też przyznanych na podstawie art. 4 ust. 2 tych przepisów.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#Marszalek">Do części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego są 3 rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 2.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „Senat wzywa Rząd do szerszego niż dotychczas uwzględnienia potrzeb budownictwa szkolnego przy inwestycjach z funduszów państwowych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#Marszalek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#Marszalek">Następna rezolucja jest wyczerpana przez rezolucję poprzednio uchwaloną, wobec tego nie poddam jej pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucji, oznaczonej nr 4.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „Senat wzywa Rząd do powiększenia w przyszłym preliminarzu budżetowym kredytów na oświatę pozaszkolną.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#Marszalek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#Marszalek">Do części 14 — Ministerstwo Opieki Społecznej — jest rezolucja, która jest oznaczona nr 5.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#SekretarzsKatelbach">— „Senat wzywa Rząd do wydania w najbliższym czasie pragmatyki służbowej dla pracowników Funduszu Pracy.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#Marszalek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona. W ten sposób przegłosowaliśmy wszystkie rezolucje.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#Marszalek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Senatu zwołuję na wtorek dn. 21 marca o godz. 11. Porządek dzienny będzie Panom Senatorom doręczony pod adresami warszawskimi.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 12.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..c19f38a
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/header.xml
@@ -0,0 +1,73 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00014-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>14 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>14 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">14</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-21</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBarcikowski" role="speaker">
+ <persName>S. Barcikowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>S. Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGnoinski" role="speaker">
+ <persName>S. Gnoiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SHempel" role="speaker">
+ <persName>S. Hempel</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKlamer" role="speaker">
+ <persName>S. Klamer</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSicinski" role="speaker">
+ <persName>S. Siciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWolf" role="speaker">
+ <persName>S. Wolf</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzaBruski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz a. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsBruski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..044bac3
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00014-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,308 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencji V. Sesja zwyczajna r. 1938 39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 14 posiedzenia w dniu 21 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgen">Felicjan Sławoj Składkowski.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Ministrowie">Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publiczne Wojciech Świętosławski.*</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Ministrowie">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Seweryn Maciszewski.*</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 2.)*</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Wielowiejskiego. Protokół i listę mówców prowadzi s. Wielowiejski.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Protokół 12 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 13 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Usprawiedliwili nieobecność na 13 posiedzeniu Senatu senatorowie Koc i Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Dobaczewskiemu, Lechickiemu i Wysockiemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#Marszalek">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 (druki senackie nr 43 i 47—sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SGnoinski">Wysoka Izbo! Rozpatrywany obecnie projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 jest siódmym z kolei. W sześciu ustawach, uchwalonych dotychczas przez Izby ustawodawcze, z których jedna była uchwalona jeszcze w czasie sesji nadzwyczajnej w 1938 r., przewidziano zwiększenie kredytów na łączną kwotę 23.746.000, z czego ponad 75% stanowiły dodatkowe kredyty w częściach 5. 6 i 7, będące w przyczynowym związku z wypadkami politycznymi, jakie rozegrały się we wrześniu, październiku i listopadzie roku ubiegłego.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SGnoinski">Pozostała część kredytów przeznaczona była na pokrycie nowych potrzeb, powstałych dopiero po uchwaleniu budżetu, a więc między innymi na koszty wyborów do Sejmu i Senatu, na wzmożenie walki z zarazą pryszczycy, na utworzenie poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Kownie i inne.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SGnoinski">Projekt ustawy o dodatkowych kredytach na r. 1938 39 w pierwotnym brzmieniu przedłożenia rządowego obejmował zwiększenia wydatków Państwa na ogólną sumę 38.998.314 zł. Komisja Budżetowa Sejmu na wniosek sprawozdawcy p. Głowackiego, uzgodniony z Rządem, podwyższyła tę kwotę do 39.350.599 zł, uzupełniając projekt ustawy dodatkowymi kredytami: a) w kwocie 252.285 zł — na zaległe dotacje dla wojewódzkich związków samorządów poznańskiego i pomorskiego oraz b) w kwocie 100.000 zł — na subwencję dla gimnazjum polskiego w Gdańsku.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SGnoinski">Równocześnie o taką samą kwotę zwiększono pokrycie oraz wprowadzono nowy art. 4, przewidujący upoważnienia dla Ministra Skarbu do dokonywania przeniesień kredytów na wszystkie paragrafy części 6, 16 i 17. obejmujących budżety wojska, emerytur i rent — ze wszystkich paragrafów i innych części budżetu, przy czym przeniesienia te będą mogły być dokonywane również w trzech miesięcznym okresie ulgowym.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SGnoinski">Zwiększenia kredytów, objęte projektem ustawy, ze względu na ich charakter, można podzielić na cztery następujące grupy: 1) spowodowane wypadkami politycznymi roku ubiegłego—odzyskaniem ziem Śląska Cieszyńskiego i normalizacją stosunków granicznych polsko litewskich; 2) spowodowane koniecznością urealnienia niektórych kredytów, których wysokość, ustalona w budżecie, okazała się niewystarczająca; 3) przeznaczone na spłatę zobowiązań z lat ubiegłych; 4) przeznaczone na pokrycie nowych potrzeb.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SGnoinski">Na ogólną sumę ponad 39 miln. zł zgłoszonych kredytów dodatkowych — na kredyty pierwszej kategorii (wliczając w nią również zwiększenia kredytów wojskowych) przypada 18,8 miln. zł, czyli 48% wszystkich kredytów projektowanych; na dalsze grupy przypada odpowiednio: na urealnienie kredytów—14,0 miln. zł, czyli 36% ogółu kredytów, na spłatę zobowiązań — 6,1 miln. zł, czyli 16% o ogółu kredytów, na nowe potrzeby — 0,4 miln. zł, czyli ponad 1% ogółu kredytów.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SGnoinski">O ile będziemy rozpatrywać łącznie wszystkie zgłoszone dotychczas przez Rząd dodatkowe kredyty na r. 1938/39, to na ich ogólną sumę 63 miln. zł na kredyty związane z Zaolziem i unormowaniem stosunków polsko-litewskich przypada 37,1 miln. zł, czyli 59^%^.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SGnoinski">Przechodząc do bardziej szczegółowej charakterystyki zgłoszonych kredytów, pragnę zaznaczyć, iż nie będę omawiał szczegółowo każdej pozycji, gdyż zostały one wyczerpująco omówione i uzasadnione w przedłożeniu rządowym, zwrócę natomiast uwagę na pozycje ważniejsze, trzymając się ustalonego podziału.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SGnoinski">W ramach kredytów, będących konsekwencją wypadków politycznych roku ubiegłego, poza kredytami w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych i w części 7 w dziale 5 — Korpus Ochrony Pogranicza, które jako związane z obroną narodową nie wymagają bliższego uzasadnienia — mieszczą się kredyty: a) w części 7, dział 2, § 11 — w kwocie 300.000 zł na zasiłki wojskowe dla rodzin osób powołanych na ćwiczenia wojskowe; na ten cel został już raz przyznany dodatkowy kredyt w kwocie 400.000 zł w ustawie z dnia 23 lutego 1939 r., jednak okazał się on niewystarczający wobec powołania większej ilości osób na ćwiczenia wojskowe, bądź wskutek przedłużenia okresów tych ćwiczeń; b) w części 8, w dziale 3 — Władze i Urzędy Celne — wszystkie kredyty w łącznej kwocie 577.000 zł są przeznaczone dla pokrycia wydatków spowodowanych organizacją służby celnej na obszarze odzyskanych ziem Śląska Cieszyńskiego i utworzeniem nowych placówek celnych na granicy polsko-litewskiej. W związku z tym zostały również w art. 3 projektu ustawy zwiększone etaty osobowe w części 8 o 97 urzędników (z tego 85 dla Zaolzia i 12 na granicy polsko litewskiej) i 64 funkcjonariuszów niższych (z tego 36 dla Zaolzia i 28 na granicy polsko litewskiej); c) w części 8, w dziale 4 — „Straż graniczna” wszystkie dodatkowe kredyty zostały zgłoszone na pokrycie zwiększonych wydatków, spowodowanych objęciem przez Straż Graniczną nowej granicy na Śląsku Cieszyńskim; d) w części 9, w dziale wymiaru sprawiedliwości kredyt dodatkowy na płace w kwocie 600.000 zł jest przeznaczony na pokrycie wydatków, związanych z przejęciem i zorganizowaniem wymiaru sprawiedliwości na ziemiach odzyskanych Śląska Cieszyńskiego, w szczególności ze zwiększeniem obsady personalnej w Sądzie Apelacyjnym w Katowicach, w Sądzie Okręgowym i Grodzkim w Cieszynie oraz w związku z obsadzeniem przez nowy personel nowoutworzonych sądów grodzkich w Boguminie, Frysztacie i Jabłonkowie; e) w częściach 16 i 17 dodatkowe kredyty są przeznaczone: w kwocie 2,8 miliona na wypłatę emerytur cywilnych i w kwocie 1,2 miliona zł na wypłatę rent inwalidzkich na obszarze ziem odzyskanych Śląska Cieszyńskiego, stosownie do przepisów dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej z listopada 1938 r., rozciągających na te ziemie moc obowiązującą przepisów o zaopatrzeniach emerytalnym i inwalidzkim. Wymienione dodatkowe kredyty zostały ustalone na zasadzie prowizorycznego szacunku i mogą okazać się niewystarczające w związku z likwidowaniem emerytur i rent na Śląsku Cieszyńskim. Aby uniknąć konieczności wniesienia nowej ustawy o charakterze czysto formalnym dla zalegalizowania przekroczeń kredytów, które mogą się okazać w częściach 16 i 17 po zakończeniu roku budżetowego, w art. 4 projektu przewidziano możność pokrycia w 3-miesięcznym okresie ulgowym ewentualnych przekroczeń kredytów w tych częściach, jak również w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych — w drodze przeniesień kredytów z innych części budżetu z tych paragrafów, na których okażą się oszczędności.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SGnoinski">Do drugiej kategorii kredytów dodatkowych, obejmujących urealnienia kredytów, należą następujące pozycje:</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SGnoinski">1)Kredyty dodatkowe w części 7, w dziale Policji Państwowej, wynoszące łącznie 2.929.000 zł, są niezbędne na uzupełnienie kredytów bieżących, które okazały się niewystarczające; dotyczy to przede wszystkim kredytu na płace, który został wstawiony do budżetu w kwocie zbyt niskiej dla utrzymania pełnych osobowych stanów etatowych, a to wskutek uwzględnienia tzw. interkalariów przy obliczeniu wydatków na płace. Stan bezpieczeństwa publicznego w kraju wymagał jednak natychmiastowego obsadzenia wakujących etatów, co spowodowało, że przewidywane oszczędności na tzw. interkalariach nie mogły być osiągnięte w rozmiarze przewidywanym i zaszła konieczność uzyskania dodatkowego kredytu na płace. Poza tym zwiększenia kredytów w tym dziale są przeznaczone na koszty utrzymania policji drogowej, na przeprowadzenie dalszej motoryzacji policji oraz na koszty utworzenia dalszych jednostek rezerwy policyjnej (3 kompanii pieszych i 2 szwadronów konnych), jak również na pokrycie zwiększonych kosztów podróży służbowych w związku z delegowaniem oddziałów policyjnych do różnych akcyj specjalnych. Wymienione przyczyny złożyły się w różnym stopniu na projektowane zwiększenie wydatków w poszczególnych paragrafach budżetu Policji Państwowej.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SGnoinski">2) Kredyty dodatkowe w części 8 Ministerstwo Skarbu w działach 1 i 2 obejmują urealnienie kredytów o charakterze szacunkowym, których wysokość okazała się niewystarczająca. Największa pozycja — 1.100.000 zł w dziale 2, w § 6a jest przeznaczona na pokrycie zwiększonych wydatków za doręczanie pism skarbowych w związku ze zwolnieniem przez ustawę z dnia 11 stycznia 1938 r. zarządów gmin miejskich od obowiązku doręczania pism urzędowych. Powyższa zmiana systemu w doręczaniu pism skarbowych wywołała poważne zwiększenie wydatków na znaczki korespondencji urzędowej. Kredyt w dziale 2, w § 6 w kwocie 400.000 zł jest przeznaczony na sporządzenie druków skarbowych i na druk wzorów, przewidzianych w nowej instrukcji egzekucyjnej. Kredyt w dziale 2, w § 3 jest w całości przeznaczony na przesiedlenia, gdyż kredyt w ustawie skarbowej, przewidziany na ten cel w kwocie 170.000 zł, okazał się niewystarczający w związku ze zwiększoną ilością przeniesień służbowych urzędników skarbowych w wyniku zmian granic województw: poznańskiego, pomorskiego, warszawskiego i łódzkiego na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1937 r., jak również w związku z organizacją władz skarbowych na terenie ziem odzyskanych Śląska Cieszyńskiego. Obciążający Skarb Państwa przeciętny wydatek na przesiedlenie jednego urzędnika waha się w granicach 300 do 400 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SGnoinski">3)Kredyty dodatkowe w części 13 niemal w całości są przeznaczone na urealnienie kredytów na płace, przewidzianych w wysokości niewystarczającej na pokrycie faktycznych potrzeb resortu oświaty. Omówię szczegółowiej tylko najważniejsze pozycje. W dziale 4 „Szkolnictwo ogólnokształcące” na ogólną kwotę dodatkowego kredytu 6.463.000 zł składają się: a) Wypłata nauczycielom publicznych szkół powszechnych w gminach wiejskich dodatku na mieszkanie zgodnie z ustawą z dnia 29 marca 1938 r.; kredyt na ten cel w budżecie został oszacowany zbyt nisko i niezbędny jest dodatkowy kredyt w kwocie 2.400.000 zł. Należy zaznaczyć, że na wysokość faktycznych wydatków z tego tytułu mają wpływ czynniki niezależne od woli Rządu, a więc np. między innymi do wzrostu tych wydatków w znacznym stopniu przyczynił się wyrok Najwyższego Trybunału Administracyjnego, orzekający, że dodatek mieszkaniowy winien być wypłacony każdemu z małżonków będących oboje nauczycielami szkół powszechnych, nawet jeśli mieszkają razem. b) Na uruchomienie od nowego roku szkolnego 1938 39 — 2.000 etatów nauczycieli szkół powszechnych i 275 etatów nauczycieli w szkołach średnich i opłacenie godzin dodatkowych w szkołach średnich ogólnokształcących — 1.526.000 zł oraz na opłacenie godzin nadliczbowych i kontraktowych w szkolnictwie powszechnym — 1.297.000 zł. c) Na wypłatę w szkołach średnich ogólnokształcących nauczycielom, pełniącym obowiązki opiekunów klasowych, dodatków służbowych za wychowawstwo — 224.000 zł. Zwiększenie kredytów na płace w pozostałych działach części 13 mają charakter analogiczny, gdyż służą przeważnie na uruchomienie etatów nauczycielskich oraz opłacenie dodatkowych godzin.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SGnoinski">Poza wymienionymi dotychczas, urealnienia kredytów w częściach 10 i 14 dotyczą stosunkowo drobnych kwot; poza tym w części 16 w dziale 1 w § 4 przewidziane zostało urealnienie kredytu na wypłatę pośmiertnego w kwocie 200.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SGnoinski">Przechodzę z kolei do trzeciej grupy zwiększeń kredytów, przeznaczonych na spłatę zobowiązań.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SGnoinski">Kredyt w części 7 w dziale 2 w § 12 w kwocie 252.285 zł jest przeznaczony na wyrównanie zaległych należności z tytułu reszty dotacji ustawowej za rok 1935/36 wobec wojewódzkich związków samorządowych: poznańskiego — 124.885 zł oraz pomorskiego — 127.400 zł. Na podstawie art. 35 ust. (2) ustawy o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych z dnia 11 sierpnia 1923 r. w brzmieniu ustawy z dnia 17 marca 1932 r. o zmianie niektórych przepisów ustaw, dotyczących finansów komunalnych (Dz. U. R. P. Nr 25, poz. 223) przysługiwała w okresie 1935/36 z kredytów budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, działu 212 „Dotacje i subwencje” poznańskiemu i pomorskiemu wojewódzkim związkom komunalnym dotacja w kwocie 2.050.000 zł, z czego Poznań— 1.300.000, Pomorze — 750.000. Dotacja ta przeznaczona jest na częściowe pokrycie wydatków, ponoszonych przez oba związki na budowę dróg, melioracje rolne, opiekę nad ubogimi, obłąkanymi, głuchoniemymi, ociemniałymi i zakładami poprawczymi, na utrzymanie kas zasiłkowych oraz na popieranie nauki i sztuki. Dekretem Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 3 grudnia 1935 r. o obniżeniu obciążenia daninami komunalnymi i o innych zmianach w finansach komunalnych (Dz. U. R. P. Nr 88, poz. 544) wspomniana dotacja została od dnia 1 kwietnia 1936 r. obniżona z 2.050.000 zł do 1.025.000 zł. z czego Poznań — 600.000, Pomorze — 425.000. Budżet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na rok 1938 39 przewiduje w dziale 2 w § 12 kredyt w kwocie 1.025.000 zł, niezbędny na pokrycie datacji bieżącej, brak jest natomiast kredytu na zlikwidowanie powyższej zaległości.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SGnoinski">Kredyt w części 8 w dziale 5 w § 16 w kwocie 420.000 zł jest niezbędny na uregulowanie przez Tymczasowy Wydział Samorządowy w likwidacji we Lwowie zaległych za lata 1932 — 1937 należności niższych funkcjonariuszów w szpitalach we Lwowie, Krakowie, Kuparkowie i Kobierzynie — za pracę w niedzielę i święta. Niżsi funkcjonariusze wymienionych wyżej szpitali zatrudnieni byli w niedziele i święta, ponieważ liczba personelu szpitalnego z powodu restrykcji budżetowych, przeprowadzonych w tym okresie, była za mała w stosunku do liczby chorych, przebywających w tych szpitalach. Z powodu znacznego niedoboru budżetowego Tymczasowego Wydziału Samorządowego w likwidacji we Lwowie i jego zakładów szpitalnianych, zwłaszcza zaś wskutek corocznego zmniejszania dotacji budżetowych na pokrycie tego niedoboru — Tymczasowy Wydział Samorządowy w likwidacji nie mógł dotychczas z własnych środków budżetowych wyrównać długu z wymienionego tytułu.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SGnoinski">Kredyty w części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości w działach 2 i 3 z wyjątkiem omówionego już kredytu na płace w dziale 2 — są przeznaczone na częściowe wyrównanie zaległych tak z lat ubiegłych, jak i z bieżącego okresu należności wobec różnego rodzaju wierzycieli z tytułu świadczeń i usług, dostarczonych sądom lub więzieniom. Kredyty powyższe posiadają charakter przelewów, bowiem wydatki z tych kredytów zarachowane zostaną na dochód innych części budżetu, a mianowicie: części 8 — Ministerstwo Skarbu, części 9 — Ministerstwo Sprawiedliwości oraz jako wpływy przedsiębiorstw państwowych Polskie Koleje Państwowe, Polska Poczta, Telegraf i Telefon oraz Lasy Państwowe. Z kredytów przelewowych uregulowane zostaną między innymi należności podatkowe, na które złożone zostały władzom skarbowym zaświadczenia podatkowe o wierzytelnościach płatników z tytułu dokonanych przez nich dostaw i robót. Realizowane kwoty zaświadczeń wpłyną jako dochód z tytułu tych podatków, na pokrycie których zaświadczenia te złożono.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SGnoinski">Wreszcie w czwartej grupie omawianych kredytów dodatkowych znajdują się zwiększenia kredytów, spowodowane powstaniem różnych nowych potrzeb; do tej kategorii należą: 1) Przewidziany w części 12 — Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych w dziale 2 w § 17 — „Wydatki związane z pracami aprowizacyjnymi” kredyt w kwocie 133.283 zł na zwiększenie rezerw aprowizacyjnych. 2) Kredyt w części 13 — Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w dziale 3 — Wyznania Religijne — w § 15 w kwocie 30.000 zł jest przeznaczony na udzielenie subwencji dla dokonania najbardziej niezbędnych prac na konserwację katedry w Sandomierzu. 3) Kredyt w części 13 w dziale 4 w § 11 — „Subwencje i dotacje” w kwocie 100.000 zł jest przeznaczony na udzielenie subwencji gimnazjum polskiemu im. Józefa Piłsudskiego w Gdańsku na dokończenie budowy własnego gmachu. Budowa tego gmachu była rozpoczęta w r. 1936, a kosztorys budowy był obliczony na kwotę około 1.000.000 zł, przy czym w budynkach gimnazjalnych miałyby znaleźć pomieszczenie różne polskie instytucje kulturalno-oświatowe, istniejące na terenie Wolnego Miasta Gdańska. Dotychczas na koszty budowy gmachu gimnazjum wydatkowano kwotę 920.000 zł. uzyskaną z dotacji budżetowych różnych resortów, głównie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a także ze składek i ofiar społeczeństwa w kwocie około 100.000 zł. Do wykończenia gmachu potrzebna jest jeszcze kwota około 200.000 zł. Ponieważ w drodze oszczędności budżetowych z różnych pozycji budżetu Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego będzie można wyasygnować na ten cel kwotę około 67.000 zł, przeto na wyrównanie brakującej sumy na wykończenie gmachu potrzebne jest przyznanie dodatkowego kredytu przynajmniej w kwocie 100.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SGnoinski">4) Kredyt w części 13 w dziale 9 — Wydatki ogólne w § 9 ,,Nieruchomości” w kwocie 150.000 zł jest przeznaczony na pokrycie kosztu najniezbędniejszych prac w związku z przekształceniem Państwowej Średniej Szkoły Technicznej Kolejowej w Warszawie na Liceum Kolejowe. Wydatek powyższy pokryty zostanie z kredytów subwencyjnych z planu finansowo-gospodarczego Polskich Kolei Państwowych. Wpłata z powyższego tytułu, służąca jako pokrycie tego wydatku, przewidziana została w dziale 5 § 8 — „Różne dochody” budżetu dochodów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#SGnoinski">Art. 2 projektu ustawy — poza wymienionym zwiększeniem dochodów w części 13 o 150.000 zł — przewiduje pokrycie w zwiększeniu dochodów z następujących źródeł: z danin publicznych o 31,2 miln. zł, w tym z podatku przemysłowego o 13 miln. zł, z podatku dochodowego o 10 miln. zł, z podatku od piwa o 2 miln. zł, z zaległości, grzywien i kar w podatkach bezpośrednich o 5 miln. zł, z podatków zniesionych o 1,2 miln. zł, z wpłat monopolów państwowych o 6 miln. zł, w^r^ tym z monopolu spirytusowego o 4 miln zł, z monopolu tytoniowego o 2 miln. zł, z wpłat przedsiębiorstw państwowych w zarządzie Ministerstwa Przemysłu i Handlu o 2 miln. zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SGnoinski">Ponieważ w dotychczasowych ustawach o dodatkowych kredytach na rok 1938/39 zostało już przewidziane jako pokrycie zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 1,5 miliona zł oraz z wpłat monopolów: tytoniowego o 2 miliony zł i spirytusowego o 19,9 miliona zł, przeto łącznie z pokryciem, przewidzianym w obecnym projekcie ustawy, budżet Państwa na rok 1938/39 został podwyższony po stronie dochodowej: w daninach publicznych o 32,7 miliona zł, we wpłatach monopolów o 27,8 miliona zł, we wpłatach przedsiębiorstw o 2 miliony zł. w dochodach administracyjnych o 0,2 miliona zł, czyli razem o 62,7 miliona zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.23" who="#SGnoinski">O realności przewidywanego pokrycia świadczą wyniki wykonania budżetu za 11 miesięcy roku budżetowego. Tak więc rzeczywiste wpływy w tym okresie w stosunku do kwot przewidzianych w budżecie, przy idealnym procencie dla 11 miesięcy równym 91,7%, wyniosły: a) w podatku przemysłowym 102,5%, b) w podatku dochodowym 101,3%, c) w podatku od piwa 112,0%, d) w odsetkach od zaległości, w grzywnach i karach w podatkach bezpośrednich 129,7%, e) w podatkach zniesionych 284,2%, f) w monopolu spirytusowym 97,8%, g) w monopolu tytoniowym 91,4%, h) we wpłatach przedsiębiorstw w zarządzie Ministerstwa Przemysłu i Handlu (łącznie) 149,2%.</u>
+ <u xml:id="u-6.24" who="#SGnoinski">Jak z cyfr tych widzimy, z wyjątkiem wpłat monopolów we wszystkich pozostałych tytułach rzeczywiste wpływy za okres 11 miesięcy już przekroczyły kwoty preliminowane na cały rok. Wpłaty monopolów są z reguły dokonywane w większych kwotach przy końcu okresu budżetowego, a zatem nie może istnieć obawa co do nierealności pokrycia z tych źródeł.</u>
+ <u xml:id="u-6.25" who="#SGnoinski">Art. 3 projektu ustawy zawiera zwiększenia etatów osobowych administracji cywilnej poza zwiększeniami etatów w części 8, przeznaczonymi na obsadzenie placówek celnych na nowej granicy na Śląsku Cieszyńskim i na granicy polsko-litewskiej.</u>
+ <u xml:id="u-6.26" who="#SGnoinski">Wreszcie art. 5 projektu ustawy przewiduje upoważnienie Ministra Skarbu do uregulowania zadłużenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w stosunku do Państwowego Zakładu Emerytalnego i Ubezpieczalni Społecznych z tytułu składek ubezpieczeniowych za nauczycieli i pracowników państwowych w drodze przydzielenia instytucjom wierzycielskim pakietu obligacyj 4% Pożyczki Konsolidacyjnej. W artykule tym przewidziano ograniczenie kwoty należności, które będą mogły być uregulowane w sposób powyższy, do 9 miln. zł, przy czym regulacja będzie mogła dotyczyć należności, powstałych po dn. 15 stycznia 1936 r., jako po dacie wejścia w życie dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 14 stycznia 1936 r. o konwersji państwowych pożyczek wewnętrznych (Dz. U. R. P. Nr 3, poz. 10), przewidującego w art. 6 możność regulowania podobnych zadłużeń obligacjami Pożyczki Konsolidacyjnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.27" who="#SGnoinski">Zadłużenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z omawianych tytułów powstało w latach ubiegłych z powodu zbyt szczupłych kredytów, przewidywanych w budżecie na opłacenie składek ubezpieczeniowych. Zadłużenie to według stanu na dzień 1 lutego 1939 r. przedstawia się następująco: a) wobec Ubezpieczalni Społecznych 7.004.000 zł, w tym zadłużenie z lat ubiegłych 5.710.000 zł, z roku bieżącego — 1.294.000 zł; b) wobec Państwowego Zakładu Emerytalnego 5.756.000 zł, w tym zadłużenie z lat ubiegłych 3.434.000 zł, z roku bieżącego 2.322.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-6.28" who="#SGnoinski">Wnoszę o przyjęcie rządowego projektu ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1938'39 w brzmieniu, przyjętym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno Samorządowej o projekcie ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych (druki senackie nr 44 i 46) — sprawozdawca s. dr Wolf.</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SWolf">Wysoki Senacie! Przedłożony rządowy projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, obejmuje przepisy o zaliczeniu czasu służby pracowników na ziemiach odzyskanych do służby państwowej w Rzeczypospolitej Polskiej tak dla ustalenia stosunków służbowych, jak również dla obliczenia wysokości emerytury. Pojęcie służby państwowej wzięte tu jest w szerszym tego słowa znaczeniu, gdyż obejmuje w ogóle służbę publicznoprawną, nie wyłączając służby w instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych, mających odrębną osobowość prawną. Nie objęta jest jednak tym projektem ustawy służba w przedsiębiorstwie ,,Polskie Koleje Państwowe”, a to dlatego, że dotychczasowe przepisy, odnoszące się do tego przedsiębiorstwa, wykazują dostateczne podstawy do regulowania stosunków służbowych tych funkcjonariuszów.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SWolf">Głównego kontyngentu osób, które będą korzystać z przedłożonego projektu ustawy, dostarczają przyłączone powiaty Śląska Cieszyńskiego. Ludność tych powiatów przechodziła od czasu wojny światowej po raz trzeci zmianę suwerenności państwowej. Dostawszy się bowiem po rozpadnięciu Austrii pod władzę polską na krótki czas, przydzielona została w lipcu 1920 r. do byłej Republiki Czesko-Słowackiej, skąd wyzwolona, wróciła w październiku 1938 r. do Macierzy polskiej. Ciągłość jej życia społecznego w każdym względzie przerwana została w krótkim stosunkowo czasie trzy razy, a na niebezpieczeństwo utraty środków do życia, możności utrzymania swych rodzin oraz uzyskanych praw do większych zarobków i zaopatrzenia na starość i od wypadku — narażeni zawsze naj-. bardziej byli ci, którzy służyli jako urzędnicy i jako funkcjonariusze państwowi.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SWolf">Rządy polskie w latach 1918—20 na terenie Śląska Cieszyńskiego w tej części, która postanowieniem Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 r. została przydzielona do byłej Republiki Czesko Słowackiej, miały charakter prowizoryczny, sprawowane były przez regionalną Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego, która pod względem administracyjno-prawnym pozostawiła status quo, i sprawa urzędników i funkcjonariuszów' publicznych nie stanowiła prawie żadnego zagadnienia. Po przyłączeniu tej części do Czechosłowacji nastąpiła pewna zmiana w personelu pracowników publiczno-prawnych. Była to zmiana, spowodowana z jednej strony terrorem uprawianym przez prywatne osoby i grupy osób, które niby bez wiedzy i bez woli oficjalnych władz starały się wymusić, by jak najmniej uświadomionych Polaków pozostało w służbie publicznej, z drugiej zaś strony nieraz nieuzasadnionym strachem pracowników Polaków samych, którzy zresztą spodziewając się w Polsce lepszych warunków sami opuszczali zajmowane stanowiska i szukali zatrudnienia w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SWolf">Co do tych pracowników publiczno-prawnych, którzy pozostali, władze czesko-słowackie stanęły na ogół na stanowisku poszanowania nabytych praw, zaliczając im bez względu na ich narodowość strawione w austriackiej i przejściowej polskiej służbie lata wraz ze służbą wojskową. Swoją drogą z biegiem czasu wynajdywano tysiączne powody, by niewygodnych sobie funkcjonariuszów usunąć, ale zachowywano zazwyczaj wszelkie pozory prawa i o ile ktoś został zwolniony ze służby, otrzymywał należną mu według lat służby emeryturę.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SWolf">W ciągu 18 lat rządów czeskich zmieniło się wiele. Administrację państwową, a nawet samorządową obsadzono przez Czechów, tal: samo sądownictwo i prawie wszystkie inne urzędy państwowe. Tylko na poczcie przy kolei państwowej i krajowej zostały jeszcze z czasów austriackich na najniższych posterunkach Polacy. Pozostali też w polskich szkołach publicznych i prywatnych polscy nauczyciele. Wszyscy ci polscy pracownicy w służbie publicznej mieli z natury rzeczy trudne za czasów czeskich stanowisko i dlatego zrozumiałą rzeczą jest, że pragnęli zmiany i z niecierpliwością oczekiwali chwili, by się dostać do Polski.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SWolf">Po przyłączeniu do Polski nie pozostał ani jeden Czech urzędnik tak w urzędach administracyjnych, jak skarbowych, sądowych i innych. Pozostali tylko nieliczni pracownicy niższej kategorii, Polacy mniej lub więcej uświadomieni. Czesi sami, nie czekając wkroczenia władz polskich, opuścili swoje stanowiska, niektórzy Polacy także wystąpili ze służby administracyjnej, szczególnie skarbowej, i przeszli do służby przedsiębiorstw prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SWolf">Poza pracownikami kolejowymi z czasów czeskiej okupacji pozostali jednak w największej liczbie polscy nauczyciele i ci najbardziej są zainteresowani przepisami tej ustawy. Tak oni, jak i inni pracownicy publiczno-prawni Polacy, którzy za czasów czeskich znosili swój los, wzdychając do wyzwolenia, przechodzili do Polski z nadzieją, że ich byt się poprawi. Niestety, nie wszyscy zostali zaspokojeni. Na razie sytuacja ich w wielu wypadkach się pogorszyła. Dotąd w wielu wypadkach otrzymują za swą pracę bardzo skromne zaliczki, stawiające nieraz utrzymanie ich rodzin pod znakiem zapytania. Przedstawiony nam projekt ustawy ma położyć kres temu biedowaniu, dlatego czekają na przekształcenie go w ustawę z wielką niecierpliwością. Ponieważ wypłacano im dotychczas według asygnat służbowych zaliczki, oczekiwali dopłaty. Niestety, ta ustawa -tego ich życzenia ze względu na przepis ust. (2) art. 2 nie spełni. Na przeszkodzie temu stoją znowu przyczyny natury skarbowej.</u>
+ <u xml:id="u-8.7" who="#SWolf">Jak zaznaczyłem, z uprawnień projektowanej ustawy korzystać będzie kilku urzędników administracyjnych i sądowych, kilkudziesięciu pracowników najniższych stopni służbowych, a poza tym przeważnie nauczyciele. Nauczyciele ci uczyli w polskich szkołach za czasów okupacji czeskiej. Wielu z nich uczyło w szkołach publicznych, byli zatem w służbie publicznej, ale znaczna ich liczba uczyła w szkołach prywatnych Macierzy Szkolnej. Dziś, gdy te prywatne szkoły stały się państwowymi, słuszną rzeczą jest, aby nauczyciele, którzy w nich w ciężkich warunkach uczyli, poświęcili się w tej służbie dla sprawy narodu, a także poza szkołą utrzymywali polskość — stawszy się polskimi nauczycielami publicznymi, utrzymywanymi ze środków Państwa Polskiego, korzystali z tych samych praw, co nauczyciele we wszystkich innych polskich szkołach, pracujący już od samego początku w szkołach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.8" who="#SWolf">Według zestawienia Wydziału Oświecenia Publicznego w Katowicach przejęto do służby polskiej państwowej ze służby prywatnej Macierzy Szkolnej: z przedszkoli 51 nauczycieli, ze szkół powszechnych 53 nauczycieli, ze szkół średnich ogólnokształcących 10 i ze szkół zawodowych 2. Razem nauczycieli szkół prywatnych 116. Ze szkół publicznych zaś przejęto: ze szkół powszechnych 341 nauczycieli, ze szkół średnich ogólnokształcących 19, ze szkół zawodowych 3. Razem nauczycieli ze szkół publicznych przejęto 363. Wszystkich zaś nauczycieli z prywatnych i publicznych szkół przejęto obecnie do służby państwowej polskiej 479.</u>
+ <u xml:id="u-8.9" who="#SWolf">Ponieważ tu chodzi wyłącznie o osoby narodowości polskiej, z których wiele oddało sprawie utrzymania ducha narodowego na tym terenie wielkie usługi i tym samym przyczyniło się do przyłączenia tej ziemi do Polski, więc słuszną i sprawiedliwą rzeczą jest, żeby Państwo Polskie nie tylko w całej pełni uznało ich prawa, nabyte przez dawną służbę w urzędach i szkolnictwie, lecz aby także dla tych, którzy w czasach zaborczych poświęcili się nauczaniu w polskich szkołach prywatnych, nie mając widoków na zabezpieczenie swej przyszłości, stworzyło takie warunki, które by ich postawiły na równi z nauczycielami polskimi w szkołach publicznych, tak jak gdyby pracowali od samego początku w szkołach państwowych.</u>
+ <u xml:id="u-8.10" who="#SWolf">Tym wymogom czyni zadość przedłożony projekt w art. 3. Uznaje za służbę państwową także okres, w którym funkcjonariusze państwowi sprawowali po objęciu władzy przez Polskę z polecenia władz państwowych urzędy komisarycznych naczelników gmin. Art. 3 wylicza te podstawy, które mają być uwzględnione obowiązkowo przy stwierdzeniu lat służby, zaś w art. 4 wymienione są warunki, które fakultatywnie mogą być wzięte w rachubę przy obliczaniu lat służby. Należało by tu wyrazić życzenie, by co do funkcjonariuszów na przyłączonych w październiku 1938 r. ziemiach Śląska Cieszyńskiego władze stosowały przepis tego artykułu liberalnie i okresy w tym artykule wymienione uwzględniały we wszystkich wypadkach, gdzie dana osoba wykaże się pracą dla sprawy polskiej za czasów zaborczych. Zaznaczyć jednak trzeba, że nawet przy najliberalniejszym stosowaniu tego artykułu w pewnych wypadkach przejęci funkcjonariusze będą upośledzeni w stosunku do swych kolegów, zatrudnionych od samego początku w służbie państwowej, polskiej, gdyż wspomniana w punkcie 3 tego artykułu wojskowa służba obowiązkowa trwała w Czechosłowacji także dla poborowych o wykształceniu średnim lub wyższym dwa lata, a nie jeden rok, jak w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-8.11" who="#SWolf">Art. 6 traktuje o czasie zaliczanym do wysługi emerytalnej, zaliczając do niej czas spędzony w służbie szkół prywatnych według art. 3 pkt. 2 oraz tworząc możliwość zaliczenia lat służby według projektowanej ustawy do wysługi emerytalnej w tych wypadkach, jeżeli go nie można zaliczyć według przepisów art. 2 dekretu Prezydenta z 19 listopada 1938 r. o rozciągnięciu przepisów emerytalnych na odzyskane ziemie.</u>
+ <u xml:id="u-8.12" who="#SWolf">Przepisy artykułów od 6 do 10 uwzględniają stosunki służbowe tylko nauczycieli, a to ze względu na specjalne przepisy, obowiązujące w Polsce pod tym względem, a w szczególności dlatego, iż do służby nauczycielskiej przyjęło się osoby z prywatnej służby szkolnej i że zachodzi możliwość, iż do tej służby przyjmie się także niektóre osoby, nie władające na razie zupełnie poprawnie językiem polskim.</u>
+ <u xml:id="u-8.13" who="#SWolf">Art. 7 mówi o ustaleniu fakultatywnym tych nauczycieli, którzy bądź już w czesko-słowackiej służbie byli definitywnymi, bądź mieli warunki do ustalenia. Analogiczny przepis co do innych funkcjonariuszów cywilno-prawnych nie jest potrzebny, gdyż co do nich istnieje już możliwość ustalenia według ustawy o państwowej służbie cywilnej z dnia 17 lutego 1922 r. (Dz. U. R. P. Nr 21, poz. 164), która nie jest uwarunkowana, jak w pragmatyce służbowej nauczycieli, trzyletnim okresem poprzedzającej służby.</u>
+ <u xml:id="u-8.14" who="#SWolf">Art. 8 stwarza możność nominacji na kierowników publicznych szkół względnie na profesorów tych nauczycieli, którzy mają wymaganą ilość lat w służbie dotychczasowej, choć nie w Państwie Polskim.</u>
+ <u xml:id="u-8.15" who="#SWolf">W art. 9 uwzględniono tych nauczycieli, którzy nie władając poprawnie językiem polskim chcieliby pozostać w służbie polskiej. Mogą oni być zrazu w przypadkach, zasługujących na uwzględnienie, przyjęci do służby nauczycielskiej, lecz pod warunkiem, że do dwu lat wykażą się dokładną znajomością tego języka.</u>
+ <u xml:id="u-8.16" who="#SWolf">Osoby, które reflektują na udogodnienia względnie stanowiska nauczycieli, oznaczone w art. 7 do 9, zatem na ustalenie w służbie, na stanowisko kierownika, nominację na profesora, na przyjęcie mimo niedokładnej znajomości języka polskiego — muszą wnieść podania o przyjęcie do służby w Państwie Polskim najpóźniej do dnia 31 maja 1939 r., jak to ustalił Sejm. Rząd bowiem zaprojektował krótszy termin — do 30 kwietnia. Termin ten jest inny niż termin w art. 5, obowiązujący dla tych, którzy chcą być przyjęci do publiczno-prawnej służby w Państwie Polskim według postanowień art. 3 i 4. Różnica tłumaczy się tym, że kto się późno zdecydował na zgłoszenie do służby państwowej, musi się liczyć z tym, że warunki dla niego będą mniej dogodne, niż dla tych, którzy zgłosili się natychmiast i dlatego uzyskali pierwszeństwo.</u>
+ <u xml:id="u-8.17" who="#SWolf">Komisja Administracyjno-Samorządowa postanowiła w interpretacji art. 4 p. 1 stwierdzić, że za pracę w organizacjach, mających na celu przyłączenie poszczególnych ziem do Państwa Polskiego, uważa się pracę także w tych organizacjach, które budziły ducha narodowego i uświadamiały ludność pod względem narodowym, chociaż wyraźnego celu przyłączenia ziemi do Polski ani w swych statutach, ani w swojej działalności na zewnątrz nie miały.</u>
+ <u xml:id="u-8.18" who="#SWolf">Inne przepisy projektu nie wymagają specjalnego wyjaśnienia. Sejm poczynił niektóre zmiany, które są już uwzględnione w przedłożonym projekcie. Komisja Administracyjno-Samorządowa zwróciła szczególną uwagę na przepis art. 2 ust. (2), który przekreśla nadzieje wielu z nauczycieli polskich i najniższych pracowników publiczno-prawnych. Osoby te z nabytymi w ciężkich warunkach służby publiczno-prawnej u Czechów prawami dostały się do służby ojczyzny z upragnieniem oczekiwanej. Przyjęto je i do czasu zaszeregowania do przynależnych grup uposażeniowych dawano im przez kilka miesięcy w formie zaliczki niskie, nieraz bardzo niskie wynagrodzenia. Pocieszali się, że po zaszeregowaniu przyjdzie dopłata, do tego czasu odkładali nieraz najpotrzebniejsze zakupy, a niejeden pocieszał się, że zapłaci swoje długi. Zostali zaszeregowani nareszcie, a oto art. 2 ust. (1) zalicza im służbę od dnia rzeczywistego objęcia służby. Niestety, zaraz ustęp (2) wyraźnie pozbawia ich możności uzyskania tej dopłaty. Uzasadnia się to względami skarbowymi, a jednak kiedy rozważymy, że Państwo uzyskało z tym terenem ogromne bogactwa i źródła dochodów, przewyższające potrzeby tego kraju w wysokiej mierze, że Państwo skorzystało ze służby tych osób, gdyby bowiem ich nie było, musiałoby dla pełnienia tych zadań na tym terenie sprowadzić urzędników i nauczycieli z innych części Polski, którym by musiało płacić pełne pobory, a w wielu wypadkach pobory zwiększone o diety, że wreszcie chodzi tu o ludzi, którzy przez cały okres służby nawet w obcym państwie pracowali pośrednio także dla narodu i Państwa Polskiego, to uznać musimy, że jest to upośledzenie niesłuszne. Zwłaszcza, że w związku z innymi podobnymi fiskalnymi zarządzeniami, które albo żadnej, albo tylko mamą przysługę Państwu przynoszą, budzi to wrażenie nierównomiernego traktowania.</u>
+ <u xml:id="u-8.19" who="#SWolf">Rozważając to senacka Komisja Administracyjno-Samorządowa nie proponuje jednak zmiany tego przepisu, zwłaszcza że odesłanie projektu do Sejmu oddaliłoby termin wejścia w życie tej tak oczekiwanej przez pracowników publiczno-prawnych ustawy. Lecz zwracam uwagę na to, że stylizacja art. 2 ust. (2) w przedłożonym projekcie jest tego rodzaju, że wypłata różnicy mogłaby być przez Rząd zaraz zarządzona.</u>
+ <u xml:id="u-8.20" who="#SWolf">Komisja Administracyjno-Samorządowa rozpatrzyła przedłożony projekt ustawy o szczególnych warunkach służby państwowej, związanych z przyłączeniem do Polski ziem odzyskanych, na posiedzeniu w dniu 18 marca 1939 r. i wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r., bez zmian oraz następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-8.21" who="#SWolf">„Senat wzywa Rząd do zarządzenia, by w przypadkach, zasługujących na uwzględnienie, osoby, które na ziemiach przyłączonych do Polski zostały przyjęte do służby państwowej względnie do innej publiczno-prawnej służby, otrzymały w jakiejkolwiek bądź formie wynagrodzenie różnicy między wynagrodzeniem, jakie otrzymały faktycznie za czas od rzeczywistego objęcia obowiązków, a uposażeniem, określonym w piśmie nominacyjnym.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucji, która jest umieszczona w druku senackim nr 46 i którą odczytał p. sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych (druki senackie nr 29 i 33) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-9.5" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SSicinski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt zmiany ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Projekt ten nowelizuje ustawę z dnia 23 stycznia 1937 r. w duchu rozszerzenia zasięgu ochotniczego przeszkalania kadr rezerwowych lotnictwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SSicinski">Współczesny wielki i ciągły rozwój techniki w kierunku opanowania przestworzy wysuwa lotnictwo wojskowe na eksponowane miejsce w pracy wojennej, a zwłaszcza w polskich warunkach geograficznych nakazuje zwrócić specjalną uwagę na pełne pogotowie powietrzne Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SSicinski">Musimy dążyć do maksymalnego zwiększenia rezerw lotniczych, a tym samym stworzyć jak najlepsze warunki dla ich szkolenia. Piloci, obserwatorzy i strzelcy samolotowi w rezerwie otrzymali wyszkolenie w służbie czynnej, a następnie kształceni są dalej na ćwiczeniach przymusowych. Jednakże ograniczenie się do ćwiczeń przymusowych jest wobec coraz to nowych zdobyczy technicznych oraz konieczności częstego treningu — stanowczo niewystarczające.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SSicinski">Ażeby umożliwić intensywniejsze doszkalanie rezerw na drodze ochotniczych ćwiczeń, uregulowano tę sprawę ustawą z dnia 23 stycznia 1937 r. o ochotniczych lotach ćwiczebnych. Ustawą tą zostali objęci tylko żołnierze-piloci rezerwy z wyłączeniem cywilnych pilotów komunikacyjnych, pilotów oblatujących aparaty lotnicze itd. oraz obserwatorów i strzelców samolotowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SSicinski">Ponieważ praca pilotów cywilnych zbyt odbiega dzisiaj od wymagań stawianych pilotom wojskowym, należy im zapewnić czysto wojskowe wyszkolenie i nie wyłączać z ochotniczych lotów ćwiczebnych, lecz objąć niniejszą ustawą w myśl poprawki sejmowej Komisji Wojskowej, przyjętej przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SSicinski">Rola obserwatorów i strzelców samolotowych, nie mniej ważna od roli pilotów i również wymagająca odpowiednio intensywnego doszkalania, znalazła właściwy wyraz w niniejszej ustawie, która jednolicie reguluje sprawę ochotniczych lotów ćwiczebnych zarówno dla pilotów, jak obserwatorów i strzelców samolotowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SSicinski">Udostępnienie ośrodków przysposobienia wojskowego lotniczego dla lotów ćwiczebnych ułatwi odbywanie lotniczego treningu ze względu na to, że ośrodki przysposobienia wojskowego lotniczego są bardziej rozrzucone w terenie, a tym samym odległość dojazdów jest znacznie mniejsza; jest również bardzo ważne z punktu widzenia odciążenia treningowych eskadr pułków, ćwiczących także pilotów służby czynnej.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SSicinski">Ze względu na wielkie znaczenie dla Państwa posiadania dobrze przygotowanych rezerw personelu lotniczego wydatki z tym związane należy uznać za konieczne, a kwestia oszczędnościowa musi zejść na drugi plan.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SSicinski">Przechodzę obecnie do omówienia poszczególnych artykułów referowanej ustawy (druk sejmowy nr 31):</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SSicinski">Art. 1 ustęp (1) — zmiana ma charakter zasadniczy i jest najważniejsza. Ustawa z dnia 23 stycznia 1937 r. mówiła o ochotniczych lotach ćwiczebnych tylko dla pilotów rezerwy. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o ochotniczych lotach ćwiczebnych rozciąga to prawo na obserwatorów i strzelców samolotowych. Komisja Wojskowa Sejmu wniosła do projektu rządowego poprawkę, przyjętą przez Sejm, polegającą na skreśleniu ustępu (2) art. 1, który pozbawiał prawa do ochotniczych lotów ćwiczebnych tych żołnierzy rezerwy, którzy z racji swoich zajęć zawodowych lub zarobkowych wykonywują czynności pilotów komunikacyjnych lub pilotów oblatujących aparaty lotnicze. Poprawka ta jest słuszna, ponieważ piloci komunikacyjni i inni nie mogą ćwiczyć lotów zespołowych, akrobacyj itp., wymaganych od lotnika wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SSicinski">Zmiany art. 2, 3, 6 i 9 mają charakter formalno-prawny, wynikający ze zmiany art. 1, i nie wymagają szczegółowego omówienia.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SSicinski">Art. 4 — w wierszu 7 Komisja Wojskowa Sejmu skreśliła wyrazy — „w złotych”, a tabelce nadano treść, jak w druku nr 29. Istota poprawki sejmowej polega na tym, że projekt rządowy przyznawał wyższe dodatki lotnicze pilotom i obserwatorom, niż strzelcom samolotowym, a Komisja Wojskowa Sejmu zrównała strzelców samolotowych w dodatkach lotniczych z pilotami i obserwatorami, uważając, że służba strzelców samolotowych jest równie ciężka i odpowiedzialna, jak pilotów i obserwatorów. Poprawkę tę Komisja Wojskowa Senatu uznaje za słuszną.</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SSicinski">Art. 7 przewiduje jako miejsce odbywania lotów ćwiczebnych nie tylko pułki lotnicze, lecz również przynależne do nich ośrodki przysposobienia wojskowego lotniczego, co ma znaczenie ze względu na odciążenie eskadr ćwiczebnych pułków.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SSicinski">Art. 2, 3, 4 referowanej ustawy stanowią zwykłą formę końcową aktu prawnego.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SSicinski">W imieniu Komisji Wojskowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 29) bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Nikt do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane (druk sejmowy nr 107 i druk senacki nr 52) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SDrozdowski">Wysoki Senacie! Rządowy projekt ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane zmierza do uporządkowania stanu prawnego w dziedzinie ustawodawstwa skarbowego na tych ziemiach. Ma on na celu unifikację ustawodawstwa przez wprowadzenie na teren ziem odzyskanych przepisów prawa materialnego draż formalnego w zakresie danin publicznych i monopolów państwowych, a więc ustaw podatkowych, ustaw o monopolach państwowych i ordynacji podatkowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SDrozdowski">Wprowadzenie tych przepisów Jest konieczne nie tylko z uwagi na potrzebę zachowania ładu prawnego, ale również i ze względów gospodarczych. System ustawodawstwa podatkowego czeskiego jest różny od systemu polskiego; szczególnie poważne różnice zachodzą w samym obciążeniu podatkowym. Gdyby więc na terenie ziem przyłączonych utrzymane było ustawodawstwo czeskie, to w konsekwencji wytworzyłaby się sytuacja, że takie same podmioty podatkowe na terenie Państwa Polskiego byłyby pod względem obciążenia podatkowego traktowane niejednolicie. Niejednakowe traktowanie jednostek gospodarczych, pracujących w jednym organizmie gospodarczym, mogłoby pociągnąć za sobą pewne perturbacje gospodarcze przez powstanie warunków nierównej konkurencji.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SDrozdowski">Ujednolicenie ustawodawstwa podatkowego da w danym wypadku korzyści gospodarcze ziemiom przyłączonym, a to z tego względu, że obciążenie podatkowe w Polsce jest znacznie mniej skomplikowane i mniejsze, niż ustawodawstwo i obciążenie podatkowe czesko słowackie. Jedynie silniej obciążone w Polsce są dochody, pobierane w formie uposażeń lub wynagrodzeń za najemną pracę, w szczególności przy niższych zarobkach.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SDrozdowski">Różnice w obciążeniach pomiędzy obciążeniem czeskim a polskim charakteryzują następujące cyfry. Przytoczę je tutaj, ponieważ jest to ciekawe, jakie są różnice w obciążeniu ogólnym podatkami bezpośrednimi poszczególnych kategoryj podatników w Czechosłowacji i obecnie w Polsce. A więc np. adwokat — mówię oczywiście tylko o podatkach bezpośrednich, bo podatki pośrednie dotyczą wszystkich jednakowo — który w Czechosłowacji płacił rocznie przeciętnie 1.016 zł podatku, w Polsce będzie płacił tylko 719 zł. Następnie mały kupiec, który prowadził handel towarowy i płacił 861 zł wszystkich podatków bezpośrednich w Czechosłowacji, w Polsce będzie płacił tylko 471 zł. To jest obliczone na podstawie konkretnych wymiarów. Kupiec większy, który płacił 8.404 zł podatków bezpośrednich w Czechosłowacji, będzie w Polsce płacił 5.345 zł, a np. mały rolnik, który posiadał 0,77 ha i płacił w Czechosłowacji 16 zł podatków bezpośrednich, w Polsce będzie płacił tylko 3 zł rocznic. Rolnik, który ma 217 ha ziemi i płacił w Czechosłowacji 3.246 zł, w Polsce będzie płacił 2.873 zł, a więc również mniej. Jedynie urzędnicy i robotnicy stanowią wyjątek. A więc robotnik, który zarabiał rocznie 2.880 zł, opłacał w Czechosłowacji 46 zł rocznie podatku, w Polsce będzie płacił 132 zł; urzędnik który zarabiał rocznie 13.200 zł, to jest pobierający mniej więcej 1000 zł miesięcznej pensji, płacił w Czechosłowacji 965 zł, w Polsce będzie płacił 1.636 zł. Jak Państwo widzą opodatkowanie dochodu z pracy najemnej jest w Polsce większe niż w Czechosłowacji. Z powyższego zestawienia wynika, że poza warstwą robotniczą i urzędniczą wszystkie warstwy płatników będą płaciły mniej niż dotychczas. Dotyczy to zarówno rolników, jak i właścicieli nieruchomości, kupców i rzemieślników oraz wolnych zawodów.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SDrozdowski">System czeski podatków bezpośrednich ujęty był w ustawie o podatkach bezpośrednich, która normowała 8 podatków: dochodowy, ogólny zarobkowy, szczególny zarobkowy, gruntowy, budynkowy, rentowy, od tantiem i od wyższych uposażeń, dalej w ustawach o podatku obrotowym od przedmiotów zbytku, o podatku od mięsa, o należytości kartelowej, o nadzwyczajnym podatku od dywidendy i o podatku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SDrozdowski">Z powyżej wyszczególnionych wszystkie, z wyłączeniem trzech ostatnich, znajdują swe odpowiedniki w polskim ustawodawstwie podatkowym.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SDrozdowski">Jeśli chodzi o merytoryczną stronę ustawy, to bliższego omówienia wymagają przepisy, dotyczące podatków bezpośrednich.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SDrozdowski">Na miejsce uchylonych ustaw, normujących podatki bezpośrednie w systemie podatkowym czeskim (wyszczególnienie tych ustaw znajduje się w art. 22 omawianego projektu ustawy pod pkt. od 1—19), wprowadza się następujące akty ustawodawcze polskie: 1) ustawę o państwowym podatku dochodowym, 2) ustawę o podatku obrotowym, 3) ustawę o opłatach rejestracyjnych, 4) dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o zmianie przepisów o państwowym podatku gruntowym, 5) ustawę w przedmiocie wyrównania podatków gruntowych, 6) dekret Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o specjalnym podatku od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych, 7) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o państwowym podatku od uboju, 8) ordynację podatkową.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SDrozdowski">Powyższe ustawy obowiązywać mają na całym terenie ziem odzyskanych. Ponadto wprowadza się na ziemie odzyskane i włączone do województwa krakowskiego i lwowskiego ustawy o podatku od kapitałów i rent, o państwowym podatku od energii elektrycznej oraz dekrety Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej — □ podatku od nieruchomości oraz o podatku od lokali. Te ostatnie ustawy z uwagi na zawarte w nich przepisy, wyłączające obszar województwa śląskiego z pod mocy ich działania, nie mogą być rozciągnięte na województwo śląskie bez zgody Sejmu Śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SDrozdowski">Zaznacza się, że rozciągnięcie na ziemie włączone do województwa śląskiego specjalnych ustaw podatkowych, obowiązujących wyłącznie na terenie województwa śląskiego, nie jest regulowane omawianym projektem ustawy, ponieważ jest ono objęte uprawnieniami Sejmu Śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SDrozdowski">Na miejsce uchylonych ustaw czeskich o należytościach kartelowych, o nadzwyczajnym podatku od dywidendy i o podatku wojskowym, jako nie mających odpowiednika w polskim ustawodawstwie podatkowym, projekt ustawy nie wprowadza nowych obciążeń.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SDrozdowski">Zasadniczo ustawa wchodzi w życie z mocą obowiązującą z dniem 1 kwietnia 1939 r. i dopiero od 1 kwietnia obowiązują wszystkie jej przepisy, w danym wypadku odnoszące się do podatków bezpośrednich.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SDrozdowski">Od ogólnej tej zasady przyjęto jednak kilka wyjątków, a mianowicie:</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SDrozdowski">1) podatek dochodowy zostanie pobrany na terenie ziem odzyskanych od dochodów, osiągniętych od 1 stycznia 1939 r., pomimo że ustawa wchodzi w życie od 1 kwietnia. Pozostaje to w ścisłym związku z konstrukcją ustawy o podatku dochodowym, która nie przewiduje możności dzielenia okresu gospodarczego, w którym osiąga się dochody, na części i przyjmuje jako podstawę do opodatkowania dochód osiągnięty w ciągu okresu rocznego.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SDrozdowski">Wymiar podatku dochodowego z działu 1 będzie dokonany więc po raz pierwszy za rok podatkowy 1940 w roku kalendarzowym 1940 od dochodów uzyskanych w roku operacyjnym 1939.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SDrozdowski">2) Specjalnemu podatkowi od wynagrodzeń, wypłacanych z funduszów publicznych, podlegają wynagrodzenia wypłacane od 1 października 1938 r. Ponieważ to byli przeważnie urzędnicy państwowi, delegowani z miejsc swej stałej pracy i tam pobierali wynagrodzenia, więc automatycznie potrącano im ten podatek specjalny od wynagrodzeń.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SDrozdowski">3) Podatek gruntowy oraz podatek obrotowy ma być pobrany po raz pierwszy od 1 stycznia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SDrozdowski">Wszystkie inne podatki bezpośrednie będą wymierzane poczynając od 1 kwietnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SDrozdowski">Projekt ustawy przyjął zasadę zachowania ciągłości podatkowej. Zasada ta polega na tym, że wszystkie podatki za rok 1938, których wymiar dokonywany jest po upływie roku operacyjnego, zostaną wymierzone w r. 1939 przez polskie władze skarbowe. Wyłomem w tej zasadzie jest nieopodatkowanie podatkiem dochodowym w myśl postanowień projektu dochodów z działu I, uzyskanych na terenie ziem odzyskanych w ciągu r. 1938. Podatek dochodowy za rok podatkowy 1939 w ogóle według projektu nie będzie wymierzony.</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SDrozdowski">Następną z kolei zasadą, przyjętą przez projekt ustawy, jest, że wymiar podatków bezpośrednich za rok gospodarczy 1938 będzie się odbywał według przepisów materialnych ustawodawstwa czeskiego.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SDrozdowski">Omówione powyżej przepisy projektu ustawy, odnoszącej się do podatków bezpośrednich, na ogół wątpliwości nie nasuwają. Zastrzeżenia budzi tylko sprawa opodatkowania podatkiem dochodowym dochodów, uzyskanych w okresie od 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. z tytułu uposażeń służbowych lub wynagrodzeń za najemną pracę. W myśl przepisów projektu ustawy dochody te winny być opodatkowane już od 1 stycznia 1939 r. według stawek obowiązujących w polskiej ustawie o podatku dochodowym. Ponieważ do chwili obecnej obowiązuje na terenie ziem odzyskanych czeska ustawa o podatku dochodowym, podatek dochodowy od uposażeń obliczany był przez służbodawców i potrącany według stawek, przewidzianych ustawą czeską, a wobec tego, że stawki te były, w szczególności jeśli chodzi o mniejsze uposażenia, znacznie niższe od stawek przewidzianych w ustawodawstwie polskim, zajdzie w świetle projektu ustawy konieczność dobrania tego podatku za czas od 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. w tych wszystkich wypadkach, w których stawki według ustaw czeskich są niższe od stawek, zawartych w polskiej ustawie o podatku dochodowym. W konsekwencji służbodawcy byliby zmuszeni dla wyrównania różnicy do dokonania dodatkowych potrąceń z uposażeń wypłaconych w miesiącu kwietniu, co zredukowałoby zarobki kwietniowe do minimum i mogłoby wywołać niepotrzebne nie zadowolenie, w szczególności wśród warstwy robotniczej. W tym stanie rzeczy wydaje się koniecznym, aby Minister Skarbu na zasadzie art. 123 ordynacie podatkowej umorzył w całości niedobrane kwoty podatku dochodowego od uposażeń wypłaconych na terenie ziem odzyskanych w okresie od dn. 1 stycznia 1939 r. do 31 marca 1939 r. Komisja Skarbowa przyjęła rezolucję, którą na końcu mojego referatu odczytam z prośbą o przyjęcie.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#SDrozdowski">Zachodzi również konieczność umorzenia na zasadzie art. 123 ordynacji podatkowej tej części podatku obrotowego, wymierzonego na podstawie czeskiej ustawy o podatku obrotowym od obrotów, dokonanych w okresie od 1 października 1938 r. do 31 grudnia 1938 r., jaka wynika z różnicy między kwotą podatku ustalonego przez zastosowanie stawek obowiązujących w czeskiej ustawie o podatku obrotowym a kwotą podatku ustaloną przez zastosowanie stawki, przewidzianej w polskiej ustawie o podatku przemysłowym.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SDrozdowski">Sprawa polega na tym, że stosunkowo bardzo wysokie stawki czeskiego podatku obrotowego miały uzasadnienie w tym, że podatek obrotowy pobierany był w formie podatku scalonego. Z chwilą przyłączenia Zaolzia do Polski podatek ten utracił charakter podatku scalonego, ponieważ każda faza obrotu w obrocie z resztą terytorium Państwa Polskiego podlegała oddzielnie opodatkowaniu podatkiem przemysłowym. Jeśli w warunkach czeskich nie był on dla przedsiębiorstwa uciążliwy z uwagi na policzalność jego do rachunków i przerzucalność, o tyle w nowopowstałych warunkach stał się wyjątkowo uciążliwy. Przedsiębiorstwa położone na Zaolziu, zmuszone przystosować się do warunków, panujących na rynkach polskich, zaniechały w ogóle doliczania podatku do rachunków, poczynając od 1 października 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SDrozdowski">Obciążenie obrotów, dokonywanych przez przedsiębiorstwa położone na terenie ziem odzyskanych w czasie od 1 października 1938 r., wyższą stawką podatkową niż obrotów przedsiębiorstw położonych poza tym terenem, przeczy zasadzie równomierności opodatkowania i stanowi dotkliwe obciążenie przedsiębiorstw zaolziańskich. Obciążenie takie przeczy zasadzie słuszności, ponieważ producent pociągany jest w danym wypadku do opłacania podatki według stawki obejmującej wszystkie fazy oblotu od producenta aż do konsumenta, choć każda następna faza obrotu jest obciążona oddzielnie podatkiem przemysłowym.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SDrozdowski">Powyżej podane argumenty w przekonywujący sposób uzasadniają potrzebę umorzenia różnicy w podatku obrotowym od obrotów, dokonanych w okresie od 1 października do 31 grudnia 1938 r. Dlatego Komisja Skarbowa przyjęła drugą rezolucję, którą Państwo mają w druku i którą odczytam przy końcu mojego referatu.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#SDrozdowski">Przepisy rozdziału II obejmują opłaty stemplowe i daniny pokrewne. Mówią one ogólnie, że wszystkie przepisy obowiązujące w dniu wejścia w życie omawianej ustawy rozciąga się na ziemie odzyskane. Dniem wejścia w życie ustawy jest dzień 1 kwietnia 1939 r., do tego czasu mają obowiązywać przepisy czeskie. Takie sformułowanie przepisów tłumaczy się wielką różnorodnością i skomplikowaniem tych przepisów zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i czeskosłowackiem.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#SDrozdowski">Przepisy, odnoszące się do opłat na rzecz</u>
+ <u xml:id="u-12.27" who="#SDrozdowski">Funduszu Pracy, ujęte w rozdziale III projektu postanawiają, że na ziemie odzyskane rozciąga się moc obowiązującą rozdziału III ustawy o Funduszu Pracy, który to rozdział mówi o środkach finansowych, czerpanych przez ten Fundusz. Opłaty na Fundusz Pracy pobierane od uposażeń i wynagrodzeń za pracę, od diet posłów i senatorów oraz od tantiem, mają być pobrane od należności, przypadających za czas od 1 stycznia 1939 r. Opłaty należne od notariuszów, pisarzy hipotecznych i wolnych zajęć zawodowych pobrane będą po raz pierwszy od dochodów osiągniętych w r. 1939. Wszystkie inne opłaty na Fundusz Pracy, a więc: opłaty od biletów sprzedawanych na wszelkie widowiska, od totalizatora, od cukru, od piwa, żarówek, od spożycia gazu, od czynszu dzierżawnego. przebywania w godzinach nocnych w zakładach gastronomicznych — mają być pobierane, poczynając od 1 kwietnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.28" who="#SDrozdowski">Przepisy w zakresie podatków pośrednich oraz monopolów przewidują, że polskie akty ustawodawcze, składające się na system podatków pośrednich oraz monopoli, wchodzą w życie na terenie ziem odzyskanych z dniem 1 kwietnia 1939 r. Z tym dniem tracą moc wszelkie ustawy czeskie o podatkach pośrednich, mające swój odpowiednik w ustawodawstwie polskim. Zauważyć należy, że te czeskie podatki pośrednie, które nie miały równoważnika w polskich podatkach: podatek od węgla, siły wodnej, żarówek, lemoniad i proszków do ciast, zostały uchylone wcześniej, a mianowicie dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 listopada 1938 r. Wśród wprowadzonych na teren ziem odzyskanych podatków pośrednich projekt ustawy wymienia również i opłaty przemiałowe od mąki i kaszy. Wprowadzenie tych opłat wpłynie dodatnio na unormowanie stosunków w przemyśle młynarskim, niepobieranie bowiem do chwili obecnej tych opłat na terenie Zaolzia stworzyło warunki niezdrowej konkurencji ze szkodą dla młynów położonych poza obrębem ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-12.29" who="#SDrozdowski">Przepisy dotyczące różnych danin publicznych i monopoli, zawarte w rozdziale VI projektu, przewidują rozciągnięcie od dnia 1 kwietnia 1939 r. na teren ziem odzyskanych ustawy o spłacie zaległości podatkowych, ustawy o pobieraniu odsetek od zaległości w podatkach i innych daninach oraz opłatach, ustawy o pobieraniu dodatków do niektórych podatków oraz ustawy o ulgach inwestycyjnych. Tę ostatnią z następującymi zmianami:</u>
+ <u xml:id="u-12.30" who="#SDrozdowski">1) Jeśli chodzi o ustalenie obszarów wchodzących w skład Centralnego Okręgu Przemysłowego, to uzupełnia się je przez dołączenie do nich części obszaru ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-12.31" who="#SDrozdowski">2) Jeśli chodzi o ulgi dla nabywców pojazdów mechanicznych, to zwęża się okres czasu, w którym nabycie pojazdu uprawnia do korzystania z ulg, zastępując datę 1 stycznia 1938 r. datą 1 października 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.32" who="#SDrozdowski">3) Przepisów przejściowych ustawy o ulgach inwestycyjnych nie rozciąga się na obszar ziem odzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-12.33" who="#SDrozdowski">Kwestię ulg podatkowych, nabytych na podstawie przepisów uchylonych przez projekt ustawy, omawiana ustawa załatwia w ten sposób, że ulgi raz już nabyte utrzymuje się w mocy.</u>
+ <u xml:id="u-12.34" who="#SDrozdowski">Co do ulg dla nowo wznoszonych budowli to:</u>
+ <u xml:id="u-12.35" who="#SDrozdowski">1) dla domów, których budowę rozpoczęto przed 1 października 1938 r., stosuje się ulgi przewidziane w czeskich przepisach uchylonych w niniejszym projekcie ustawy, 2)dla domów, których budowę rozpoczęto od dnia 1 października do 31 grudnia 1938 r., stosuje się ulgi przewidziane w polskiej ustawie z dnia 24 marca 1933 r. o ulgach dla nowowzniesionych budowli, 3)dla domów, których budowę rozpoczęto po 1 stycznia 1939 r., stosuje się ulgi przewidziane w ustawie o ulgach inwestycyjnych z 9 kwietnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-12.36" who="#SDrozdowski">Sprawa potrącenia z dochodu kosztów inwestycji z art. 16 ustawy o ulgach inwestycyjnych z uwagi na przepis art. 5 omawianego projektu ustawy., że po raz pierwszy opodatkowuje się podatkiem dochodowym dochody, osiągnięte w r. 1939 — stanie się aktualna dopiero w 1940 r., tj. w roku dokonania pierwszego wymiaru podatku dochodowego dla osób, mających miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie Zaolzia. W tym wypadku potrąceniu ulegną koszty inwestycji wyłożone w ciągu r. 1939.</u>
+ <u xml:id="u-12.37" who="#SDrozdowski">W przepisach końcowych obok przepisu art. 22, wymieniającego wszystkie ustawy skarbowe czeskie, które podlegają uchyleniu, znajduje się również ważny przepis, upoważniający Ministra Skarbu oraz Ministra Opieki Społecznej do wydawania przepisów przejściowych, związanych z rozciągnięciem ustaw wymienionych w poszczególnych rozdziałach omawianego projektu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-12.38" who="#SDrozdowski">Sejm przyjął projekt ustawy bez zmian. W imieniu Komisji Skarbowej proszę o uchwalenie projektu ustawy w brzmieniu przedłożenia rządowego bez zmian z następującymi rezolucjami:</u>
+ <u xml:id="u-12.39" who="#SDrozdowski">Rezolucja I: — „Senat wzywa Rząd, aby w związku z brzmieniem art. 4 ust. (2) i art. 5 ust. (1) ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane umorzył na podstawie ustawy z dnia 10 marca 1932 r. o spłacie zaległości (Dz. U. R. P. z 1935 r. Nr 50, poz. 336) różnicę podatku dochodowego od uposażeń za okres czasu od 1 stycznia do 31 marca 1939 r. w wypadkach, gdy potrącenia podatku od uposażeń, wypłaconych w. tym czasie, dokonane na podstawie obowiązujących wówczas ustaw czeskich, były mniejsze od tych, które mają obowiązywać na mocy omawianej ustawy od dnia 1 stycznia 1939 r.” Rezolucja II: — „Senat wzywa Rząd do umorzenia wszelkich zaległości, powstałych przed 1 stycznia 1939 r. z tytułu danin publicznych, unormowanych przepisami art. 22 pkt. 1 — 19 ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz monopolach państwowych na ziemie odzyskane, nie wyłączając dodatków, odsetek i kosztów.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucyj zgłoszonych przez komisję.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie rezolucyj.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Sekretarz s. Bruski</u>
+ <u xml:id="u-13.4" who="#komentarz">(czyta):</u>
+ <u xml:id="u-13.5" who="#WicemarszalekDabkowski">Rezolucja 1: — „Senat wzywa Rząd, aby w związku z brzmieniem art. 4 ust. (2) i art. 5 ust. (1) ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane umorzył na podstawie ustawy z dnia 10 marca 1932 r. o spłacie zaległości (Dz. U. R. P. z 1935 r. Nr 50, poz. 336) różnicę podatku dochodowego od uposażeń za okres czasu od 1 stycznia do 31 marca 1939 r. w wypadkach, gdy potrącenia podatku od uposażeń, wypłaconych w tym czasie, dokonane na podstawie obowiązujących wówczas ustaw czeskich, były mniejsze od tych, które mają obowiązywać na mocy omawianej ustawy od dnia 1 stycznia 1939 r.”</u>
+ <u xml:id="u-13.6" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-13.7" who="#WicemarszalekDabkowski">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie drugiej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SekretarzsBruski">— „Senat wzywa Rząd do umorzenia wszelkich zaległości, powstałych przed 1 stycznia 1939 r. z tytułu danin publicznych, unormowanych przepisami art. 22 pkt. 1 — 19 ustawy o rozciągnięciu mocy obowiązującej przepisów o niektórych daninach publicznych oraz o monopolach państwowych na ziemie odzyskane, nie wyłączając dodatków, odsetek i kosztów”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem tej rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego (druk sejmowy nr 138 i druk senacki nr 49) — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SBarcikowski">Wysoka Izbo! Na wstępie chcę prosić Pana Marszałka, ażeby był łaskaw zezwolić mi na wygłoszenie referatu o punktach porządku dziennego 5, 6 i 7 łącznie, a to z tego względu, że sprawy w nich poruszone łączą się logicznie i konsekwentnie i że w Sejmie również na ten temat został wygłoszony przez p. posła Sikorskiego jeden referat. Czynię to również w porozumieniu z przedstawicielem p. Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SBarcikowski">Wicemarszałek Dąbkowski: Panowie zgadzają się na wniosek referenta? (Głosy:* Prosimy.)</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SBarcikowski">Proszę zatem Pana Sprawozdawcę o zreferowanie łącznie także punktów 6: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem — „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym (druk sejmowy nr 139 i druk senacki nr 51) oraz 7: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych (druk sejmowy nr 140 i druk senacki nr 50). Głosować będziemy oddzielnie.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SBarcikowski">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Skarbowej mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie następujące sprawozdania o projektach ustaw:</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SBarcikowski">1) o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego, 2) o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem — „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym, 3) o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SBarcikowski">Wszystkie wyżej wymienione projekty ustaw (druki sejmowe nr 138, 139 i 140) stanowią logiczną i konsekwentną całość. Sądzę, iż Rząd, wnosząc omawiane projekty do ciał ustawodawczych, kierował się głównie trzema przesłankami, pragnąc po 1) uporządkować stan obecny zadłużenia w Banku Polskim przedsiębiorstw i banków państwowych, po 2) określić jasno i wyraźnie ramy kredytu państwowego w naszej instytucji emisyjnej, po 3) stworzyć i bardziej zbliżyć do wymagań i potrzeb życia gospodarczego zasady emisyjne Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SBarcikowski">Nie wchodząc w ocenę przeszłości i rozważania na temat teorii prawa budżetowego, pragnę stwierdzić, iż dążenie p. Ministra Skarbu do uporządkowania zadłużenia Skarbu Państwa na tym odcinku należy traktować jako jedno z wielu słusznych posunięć, zmierzających do uporządkowania finansów naszego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SBarcikowski">Zadłużenie, o którym mowa, pochodzi z lat po r. 1931 i wynosi sumę zł 515 milionów. Na dług ten składają się zobowiązania Pezetów, Funduszu Pracy, przedsiębiorstw wojskowych, Polskich Kolei Państwowych i Funduszu Drogowego, jak również bilety skarbowe. Suma ta zostaje skonwertowana na dług długoterminowy, płatny w 72 półrocznych równych ratach, oprocentowanych 3% w stosunku rocznym. Minister Skarbu ma być upoważniony do wydania Bankowi Polskiemu zobowiązań dłużnych Skarbu Państwa na sumę 327 milionów zł. Minister Komunikacji ma być upoważniony do wypuszczenia w porozumieniu z Ministrem Skarbu obligacyj przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe do wysokości 100 milionów zł oraz obligacyj Państwowego Funduszu Drogowego do 88 milionów zł. Obligacje te ma otrzymać Bank Polski na pokrycie krótkoterminowych zobowiązań Banku Gospodarstwa Krajowego, zaciągniętych na finansowanie inwestycyj Polskich Kolei Państwowych i Państwowego Funduszu Drogowego. Sumy, potrzebne na obsługę zobowiązań dłużnych Skarbu Państwa i Państwowego Funduszu Drogowego, wprowadzane będą corocznie do budżetu Państwa. Poza tym Minister Skarbu ma być upoważniony do przeprowadzenia rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa a Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym oraz do dokonania koniecznych odpisów z wierzytelności Skarbu Państwa. Rozrachunek ten byłby dokonany drogą zarachowania na rzecz banków państwowych wierzytelności Skarbu Państwa i uregulowania różnicy na korzyść banków, która nie przekroczy sumy 50 milionów zł. bądź zobowiązaniami dłużnymi Skarbu Państwa, bądź też obligacjami Pożyczki Konsolidacyjnej w granicach emisji, ustalonej dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dn. 14 stycznia 1936 r. Sprawozdanie z rozrachunku, przeprowadzonego na podstawie art. 1 i 3, będzie włączone do ogólnego zamknięcia rachunków za właściwy okres budżetowy i podlega ogólnym przepisom o zamknięciu rachunków państwowych oraz absolutorium dla Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SBarcikowski">Cele te mają realizować uchwalone przez radę i walne zgromadzenie akcjonariuszów Banku Polskiego zmiany 49 artykułów statutu Banku Polskiego. Zaprojektowane zmiany można uszeregować w następujących punktach: 1) sprawy organizacyjne, 2) sprawy emisji, pokrycia i wymienialności biletów, 3) przywilej emisyjny, 4)kredyty dla Skarbu Państwa, 5) czynności w Banku, 6) sprawa podziału zysku.. W myśl tych zaprojektowanych zmian stanowisko wiceprezesa Banku zostało skasowane.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SBarcikowski">Wymienialność biletów bankowych została dostosowana do stanu faktycznego i do obowiązujących przepisów dewizowych. Odtąd Bank Polski będzie wymieniać bilety bankowe na czeki zagraniczne według kursów giełdy pieniężnej w Warszawie.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SBarcikowski">Nowe zasady emisji i pokrycia polegają na tym, że bilety bankowe w obiegu wraz z natychmiast płatnymi zobowiązaniami powinny być pokryte łącznie zarówno złotem, jak i innymi wartościami, stanowiącymi poprzednio t. zw. pokrycie bankowe biletów, a ponadto nowym kredytem, udzielonym Skarbowi Państwa, oraz biletami skarbowymi. Bank jest obowiązany posiadać zapas złota w stosunku odpowiadającym przynajmniej 40% sumy, o jaką obieg biletów bankowych wraz ze stanem natychmiast płatnych zobowiązań przekracza kwotę 800 milionów złotych względnie 1.200 milionów złotych. Przywilej emisji biletów Banku przedłużony zostaje do 31 grudnia 1954 r. W zamian za przedłużenie przywileju emisyjnego Skarb Państwa zapewnił sobie nowe możliwości kredytowej w Banku Polskim. Kredyt bezprocentowy zostaje podwyższony ze 100 do 150 milionów złotych. Stan obecny wykorzystania kredytu wynosi 45 milionów złotych, a najwyższe napięcie w okresie kryzysu wyniosło 90 milionów złotych. Obecny Minister Skarbu spłacił więc sumę 45 miln. zł. Dalej Skarb Państwa uzyskuje kredyt długoterminowy amortyzacyjny do sumy 515 milionów zł. oprocentowany na 3% w stosunku rocznym.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SBarcikowski">Zakres czynności Banku ulega rozszerzeniu. Bank będzie mógł nabywać papiery procentowe do wysokości 200 milionów zł. Dotychczas było 150 milionów zł. Pożyczki zastawowe i otwarte kredyty mogą wynieść łącznie sumę 300 milionów zł. Dotychczas obowiązywała 30% norma w stosunku do portfelu wekslowego. Stopa procentowa od tej kategorii kredytów ma być wyższa o ½% od stopy dyskontowej, a nie jak dotychczas o 1%. Bank ma prawo nabywać bilety skarbowe do sumy 400 milionów zł. Bank będzie mógł dyskontować weksle rolnicze 6-miesięczne, a w pewnych wypadkach nawet 9-miesięczne. Zaoszczędzi to manipulacyj wekslowych zarówno bankom, jak i kredytobiorcom oraz wydatków na blankiety wekslowe.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SBarcikowski">Skarb Państwa będzie brał udział w zyskach Banku ponad 6% dywidendy dla akcjonariuszów. Zaznaczyć tu należy, iż straty na funduszu zapasowym Banku uległy spisaniu na koniec grudnia 1938 r. Dzięki temu dochody z funduszu zapasowego pójdą na powiększenie ogólnych dochodów Banku, a nie, tak jak dotychczas, na zmniejszenie strat kursowych papierów procentowych funduszu zapasowego.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SBarcikowski">Omawiana tu zmiana zasad pokrycia nie jest nowością wśród banków emisyjnych. Podobna zasada przyjęta jest w statucie Banku Angielskiego (do 300 milionów bez pokrycia kruszcowego) i w Banku Emisyjnym Szwecji (do 350 milionów koron, ewentualnie do 700 milionów koron). Jest to według określenia teoretyków tzw. emisja fiducjama, zazwyczaj pokryta zobowiązaniami Skarbu Państwa. Dotychczasowy Statut Banku Polskiego w obliczu wielkich potrzeb inwestycyjnych zarówno charakteru obronnego jak i gospodarczego, jak również w obliczu potrzeb życia gospodarczego prywatnego, zwiększonej produkcji rolniczej i przemysłowej i wypływających stąd zwiększonych obrotów handlowych, okazał się za mało elastyczny i niewystarczający. Dla przykładu przytoczę dane, które podał poseł Sikorski na Komisji Skarbowej Sejmu w dniu 16 bm. Obie g biletów bankowych na 31 grudnia 1938 r. wyniósł 1.406 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 251 milionów zł, co czyni łącznic 1.657 milionów zł. Odliczając od tego sumę obiegu, zwolnionego od pokrycia, 100 milionów zł, otrzymujemy różnicę 1.557 milionów zł, zapas złota 445 milionów zł, pokrycie 28,59% zamiast statutowych 30%. Jeszcze gorzej przedstawia się sytuacja na koniec września 1938 r. Obieg biletów 1.547 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 181 milionów zł, razem 1.728 milionów zł, mniej 100 milionów zł emisji wolnej, pozostaje 1.628 milionów zł. Pokrycie złotem 26.84% zamiast statutowych 30%. Z tego wynika, iż potrzeby życiowe w tym punkcie przełamały statut Banku Polskiego. Bank Polski miał do wyboru albo tolerować chociaż przejściowy, ale jednak spadek pokrycia poniżej norm statutowych, albo też ograniczyć kredyty dla banków i przedsiębiorstw akredytowanych oraz dla Skarbu Państwa. Bank Polski, doceniając potrzeby życiowe Polski, wybrał tę pierwszą drogę. Nie należy jednak dopuszczać do powstawania takich sytuacyj w przyszłości i słusznym jest uprzedzenie potrzeb, stwarzając zawczasu rozsądne normy dla ich zaspokajania. Dlatego też należy uznać za słuszne zmiany statutowe, które stwarzają rezerwę emisyjną dla Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SBarcikowski">Jak w obliczu tych zmian przedstawiać się będzie rezerwa emisyjna Banku Polskiego? Biorąc za podstawę zapas złota na dzień 10 bm. 447 milionów zł, otrzymujemy sumę dopuszczalnej emisji 1.117 milionów zł plus emisja fiducjama 800 milionów zł, razem 1.917 milionów zł. Obieg biletów na 10 bm. wynosił 1.315 milionów zł, natychmiast płatne zobowiązania 267 milionów zł, czyli łącznie 1.582 miliony zł, pozostaje rezerwa emisyjna 335 milionów zł. W razie podwyższenia emisji wolnej od pokrycia kruszcowego do 1.200 milionów zł, zyskujemy rezerwę emisyjną 735 milionów zł, obliczając na podstawie zapasu złota w Banku Polskim 447 milionów zł na dzień 10 marca rb.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SBarcikowski">Należy jeszcze kilka słów poświęcić polityce kredytowej Banku Polskiego. Bank Polski w okresie do 1930 r. prowadził dość liberalną politykę kredytową w stosunku do przedsiębiorstw prywatnych, akredytowanych pośrednio i bezpośrednio w Banku Polskim. Można by nawet powiedzieć, że polityka ta nie była dostatecznie wnikliwa i zbytnio udostępniała możliwości kredytowe, doprowadzając w wielu wypadkach do przekredytowania. Gwałtowny spadek cen przede wszystkim rolnych, a później i przemysłowych podciął zdolności płatnicze dłużników i sprawił Bankowi Polskiemu wiele kłopotów. Z konieczności Bank Polski przeszedł do polityki bardziej rygorystycznej. Zbiegło się to jednocześnie ze znacznym zmniejszeniem wpływów budżetowych Skarbu Państwa, powstaniem deficytu budżetowego, interwencji zbożowej itp. Niesporna konieczność zaspokojenia najniezbędniejszych potrzeb życiowych Państwa Polskiego spowodowała stopniowo przesunięcie działalności kredytowej Banku Polskiego w kierunku zaspokajania potrzeb Skarbu Państwa, banków i przedsiębiorstw państwowych. W konsekwencji takiego stanu rzeczy musiał ucierpieć w Banku Polskim kredyt dla życia gospodarczego prywatnego.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SBarcikowski">Zaprojektowane obecnie zmiany statutowe Banku Polskiego likwidują i porządkują pozostałości z lat kryzysowych na odcinku kredytu państwowego. Ponieważ jednocześnie dokładnie zakreślają granice dla kredytu państwowego w Banku Polskim na przyszłość, tworząc zarazem podstawy dla rezerwy emisyjnej Banku Polskiego, pozwalam sobie wyrazić przekonanie, iż kierownictwo Banku Polskiego wespół z Komisarzem p. Ministra Skarbu będzie miało większe zrozumienie dla potrzeb kredytowych rolnictwa, przemysłu, handlu i rzemiosła polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-16.17" who="#SBarcikowski">Na podstawie dotychczasowych oświadczeń p. Ministra Skarbu można oczekiwać, iż p. Minister, doceniając potrzebę utrzymania równowagi pomiędzy kredytem publicznym i prywatnym, będzie korzystał i nadal w umiarkowanym stopniu i tylko w razie niezbędnej potrzeby z otwierających się możliwości kredytowych w Banku Polskim. Zbytnie obciążenie Banku Polskiego kredytem publicznym musiałoby z konieczności doprowadzić do ograniczenia kredytu prywatnego.</u>
+ <u xml:id="u-16.18" who="#SBarcikowski">Pozostaje jeszcze do omówienia trzeci projekt o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych. Kwotę biletów, które Minister Skarbu ma prawo wypuścić, podwyższa się z 450 do 650 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-16.19" who="#SBarcikowski">Stwierdzić wypada, iż rynek biletów skarbowych w Polsce w miarę postępów kapitalizacji rozszerzył się i przekroczył ostatnio kwotę 400 milionów zł. Poza tym Skarb Państwa w związku z wykonywaniem 3-letniego planu inwestycyjnego może przejściowo przy pomocy emisji biletów skarbowych pokryć wydatki na cele inwestycyjne do czasu napływu odpowiednich środków, przeznaczonych na sfinansowanie planu inwestycyjnego. Łączy się to z przyznaniem Bankowi Polskiemu prawa skupu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.20" who="#SBarcikowski">Komisja Skarbowa Senatu rozpatrzyła wszystkie trzy projekty ustaw w dniu 18 bm. Wnoszę w imieniu Komisji Skarbowej, aby Wysoki Senat uchwalił wszystkie trzy projekty rządowe ustaw w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do wszystkich trzech projektów ustaw nikt do głosu się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Będziemy głosowali każdy projekt osobno.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 5 porządku dziennego, o zatwierdzeniu zmian statutu Banku Polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 6 porządku dziennego, o rozrachunku pomiędzy Skarbem Państwa, przedsiębiorstwem — „Polskie Koleje Państwowe” i Państwowym Funduszem Drogowym, a Bankiem Polskim, Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Państwowym Bankiem Rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-17.4" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-17.5" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy, znajdującym się pod punktem 7 porządku dziennego, o zmianie ustawy z dnia 24 marca 1933 r. o wypuszczeniu biletów skarbowych.</u>
+ <u xml:id="u-17.6" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-17.7" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o pożyczkach premiowych (druki senackie nr 30 i 31) — sprawozdawca s. Barcikowski.</u>
+ <u xml:id="u-17.8" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SBarcikowski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt w imieniu Komisji Skarbowej Senatu przedłożyć referat o rządowym projekcie ustawy o pożyczkach premiowych. Dotychczasowy stan prawny przedstawia się jak następuje: na ziemiach b. zaboru rosyjskiego nie było specjalnych przepisów, dotyczących emisji pożyczek premiowych; na ziemiach b. zaboru austriackiego obowiązywała ustawa austriacka z dn. 28 marca 1889 r.; w§ 1 ustawa ta przyjęła zasadę emisji tylko na podstawie osobnej ustawy i to wyłącznie na cele państwowe, dopuszczając jednocześnie do obiegu szereg pożyczek premiowych krajowych i zagranicznych, emitowanych przed wejściem w życie tej ustawy, pod warunkiem jednak ostemplowania ich przez rząd austriacki; na ziemiach b. zaboru niemieckiego obowiązywała ustawa niemiecka z dn. 8 czerwca 1871 r., która ustalała zasadę, iż obligacje premiowe mogły być na przyszłość wypuszczane na obszarze Rzeszy tylko na mocy specjalnej ustawy państwowej i tylko na cele Rzeszy bądź jednego z państw związkowych; obligacje, emitowane przed wejściem w życie tej ustawy, znajdujące się w obiegu na terenie Rzeszy, zostały dopuszczone do obrotu pod warunkiem jednak ostemplowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SBarcikowski">Państwo Polskie przy dotychczasowych emisjach pożyczek premiowych utrzymało de facto zasadę, że pożyczki premiowe emitowane były jedynie przez Skarb Państwa na mocy specjalnych ustaw na cele państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SBarcikowski">Obecnie w obiegu znajdują się następujące emisje: 1) 4% Pożyczka Premiowa Dolarowa trzeciej serii, podlegająca jednorazowemu wykupieniu w dniu 1 lutego 1941 r., na sumę 7.368.580 nominalnej wartości, co się równa sumie około zł 65.683.000; 2) 3% Premiowa Pożyczka Inwestycyjna I-ej i Ij -ej emisji po 115.000.000 każda, t. j. łącznie na sumę zł 230.000.000, której amortyzacja rozpocznie się po upływie 10 lat od daty emisji.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SBarcikowski">Główne zasady, które realizuje omawiany projekt ustawy, są następujące: Według art. 1 i 2 prawo wypuszczania obligacyj pożyczek premiowych przysługuje wyłącznie Państwu i tylko takie obligacje mogą być przedmiotem obrotu prawnego na obszarze Rzeczypospolitej; umowy, dotyczące innych pożyczek premiowych, są nieważne z mocy prawa.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SBarcikowski">Art. 3 dopuszcza do obrotu prawnego obligacje wypuszczone przed wejściem w życie omawianej ustawy pod warunkiem ostemplowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SBarcikowski">Przywóz z zagranicy według art. 4 jest zakazany.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SBarcikowski">Zawodowa sprzedaż lub kupno dozwolone jest tylko instytucjom i przedsiębiorstwom bankowym, wymienionym w art. 5.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SBarcikowski">Sprzedaż ratalna obligacyj pożyczek premiowych może być dokonywana tylko przez te instytucje i przedsiębiorstwa bankowe, które uzyskają na to specjalne zezwolenie Ministra Skarbu, przy tym Ministrowi Skarbu przysługuje prawo swobodnego uznania.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SBarcikowski">Sprzedaż promes na pożyczki premiowe jest zakazana. Pod sprzedażą promes ustawa rozumie sprzedaż prawa do udziału w grze, to jest w losowaniu wygranej; sprzedaż taka, jako sprzeczna z zasadą wyłączności loteryjnej Państwa, winna być zakazana.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SBarcikowski">Chociaż stan faktyczny w zasadzie nie odbiegał od wniesionej ustawy, to jednak należy uznać za słuszne dążenie Ministerstwa Skarbu do uporządkowania obowiązującego stanu prawnego i stworzenia przez to jeszcze wyższego stopnia zaufania do operacyj kredytowych Państwa w zakresie emisji pożyczek premiowych na rynku krajowym. Przewidziana możność sprzedaży ratalnej może ułatwić instytucjom bankowym rozprowadzenie pożyczek premiowych wśród jak najszerszych warstw obywateli naszego Państwa, biorąc przy tym pod uwagę i to, iż ta forma udziału w grze jest znacznie zdrowsza od normalnej gry loteryjnej.</u>
+ <u xml:id="u-18.11" who="#SBarcikowski">Komisja Skarbowa rozpatrzyła projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 20 lutego b. r. W imieniu Komisji Skarbowej mam zaszczyt prosić Wysoki Senat, aby uchwalił projekt ustawy w brzmieniu, przyjętym przez Sejm w dniu 10 lutego rb. — bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został przez Senat uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o ustanawianiu prawa zabudowy oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych, położonych w obrębie gmin, w których znajdują się polskie porty morskie (druki senackie nr 35 i 48) — sprawozdawca p senator Hempel.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Nieobecny.)</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#Marszalek">Wobec chwilowej nieobecności sprawozdawcy s. Hempla przystępujemy na razie do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Komunikacyjnej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o oddaniu „Francusko-Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu”, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej (druk sejmowy nr 62 i druk senacki na 42) — sprawozdawca s. Klamer.</u>
+ <u xml:id="u-19.5" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SKlamer">Sieć komunikacyjna kolei żelaznych, jaką Polska odziedziczyła w chwili swego odrodzenia po zaborcach, nie przedstawiała jednej organicznej całości, powiązanej w swych poszczególnych elementach, całości, która by odpowiadała potrzebom gospodarczym i państwowym odrodzonej Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SKlamer">Jaskrawym przykładem tego jest sieć kolejowa na Górnym Śląsku, która za czasów zaboru niemieckiego czyniła zadość zgoła innym potrzebom, aniżeli te, w obliczu których znalazła się ona w odrodzonej Polsce. Dość przypomnieć, iż wszelkie transporty towarowe, a więc i masowe transporty węgla, idąc w kierunku na Poznań, musiały przecinać terytorium niemieckie w tzw. korytarzu Kluczborskim, powodując z tego tytułu poważne trudności dla Państwa, zwłaszcza w okresie konfliktu gospodarczego, jaki wynikł w czerwcu 1925 r. i doprowadził do wojny celnej polsko-niemieckiej.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SKlamer">Magistrala Śląsk — Gdynia to niewątpliwie jedna z kapitalnych inwestycyj polskich o charakterze ogólnopaństwowym. Najlepiej o tym świadczy fakt, iż w kilka lat po jej uruchomieniu zdolność przepustowa dla ruchu towarowego została całkowicie wyzyskana. Jedenaście pociągów, każdy o nośności 2.000 ton, przewozi co miesiąc około 600.000 ton węgla ku polskim portom bałtyckim. Z tej jakże doniosłej pracy kolei wynika jej znaczenie socjalne, gospodarcze, a w konsekwencji i państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SKlamer">Inwestycja ta jest jednym z niewielu przykładów, w których kapitał zagraniczny został ulokowany w sposób gospodarczy, rentowny i gwarantujący obsługę walutową, gdyż węgiel eksportowany z Polski przez polskie porty jest źródłem bardzo poważnych wpływów walutowych. Uzyskanie, jak obecnie, niemal 1.300 milionów franków francuskich było wzmocnieniem polskiej waluty i oszczędziło Ministrowi Skarbu niejednej troski w usiłowaniach utrzymania stałości naszej waluty.</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SKlamer">Uniezależnienie eksportu i importu produkcji górnośląskiej, a jednocześnie oparcie Gdyni o tak potężne zaplecze, jak Zagłębie Górnośląskie, to wielkie wzmożenie potencjału gospodarczego, socjalnego i politycznego Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SKlamer">Jedynym ciężarem dla Państwa jest gwarancja, jaką Skarb daje za obligacje zagraniczne w skali około 1.300 milionów fr. fr., jednak wszystko przemawia za tym, iż płynące stąd niebezpieczeństwo dla Skarbu Państwa jest znikome.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SKlamer">Zestawienie dochodów i rozchodów z eksploatacji linii Herby Nowe — Gdynia za okres 1933 do 1937 r. włącznie wykazuje rosnącą dochodowość tego przedsiębiorstwa zarówno w dochodach brutto, jak i w skali zysku netto. Rok 1937 dał dochodu brutto około 63 miliony zł oraz 19 milionów zł czystego zysku. Wprawdzie nie zaważyły jeszcze w pełni ciężary, wynikające z obsługi pożyczki obligatoryjnej, która nie jest jeszcze w pełni spłaconą.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SKlamer">Kilka słów o kolei Śląsk '— Gdynia ze stanowiska głównych jej etapów historycznych.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#SKlamer">Pod wpływem wypadków, jakie nastąpiły w stosunkach naszych z sąsiadem zachodnim w czerwcu 1925 r., Rząd na moje uchwały sejmowej został upoważniony do przystąpienia do budowy magistrali węglowej ze Śląska do polskich portów bałtyckich.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#SKlamer">Licząc się z czasem na wykonanie tak wielkiego przedsięwzięcia, które wymagało szczegółowych studiów terenowych, jak również i poważnych środków finansowych, Rząd, korzystając z pożyczki Dillonowskiej, przede wszystkim przystąpił do budowy linii, za pomocą której można by było ominąć korytarz Kluczborski i zrealizował ten problem, budując linię kolejową Kalety — Herby — Podzamcze, która połączyła Zagłębie Śląskie przez Ostrów Wielkopolski i Jarocin z Poznaniem. Wykonana w szybkim tempie ta linia kolejowa była pierwszym etapem, porządkującym naszą komunikację kolejową z morzem już bez jakiejkolwiek pomocy obcych linij.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#SKlamer">Uzyskane połączenia na trasach kolejowych z południa na północ wykazywały jednak w swych przebiegach poważne i zbędne ilości kilometrów, a więc i kosi w połączonych z przewozem w wielkich ma ach ciężkich ładunków. W tych warunkach szczegółowe studia doprowadziły do celowości wytyczenia linii kolejowej, odpowiadającej obecnemu stanowi rzeczy, a prowadzącej od stacji Herby Nowe do Inowrocławia oraz dalej egzystującą trasą Inowrocław — Bydgoszcz i wreszcie nową linią kolejową od Bydgoszczy przez Wierzchocin i Bąk do Gdyni.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SKlamer">Tak zaprojektowana i wykonana następnie linia skracała przebieg transportów z południa na północ o 65 względnie o 115 km w stosunku do tras sąsiednich. Cała długość przebiegu Herby Nowe — Gdynia wynosi około 408 km. i już z tego wynika to wielkie pod kątem widzenia gospodarczym skrócenie w porównaniu z trasą Górny Śląsk — Gdynia.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#SKlamer">Już w czasie wykonywania budowy kolei okazało się, iż są trudności w uzyskaniu środków niezbędnych w związku z tą wielką inwestycją i Rząd był zmuszony szukać sfinansowania jej przy udziale środków zagranicznych, widząc jednocześnie w tym dla siebie szereg równoległych korzyści.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#SKlamer">W dniu 31 marca 1931 r. nastąpiło pierwsze porozumienie Rządu Polskiego z grupą francuską. której firmowała firma Schneider-Creuzot, odnośnie budowy i sfinansowania kolei Śląsk — Gdynia. W dniu 9 kwietnia 1931 r. została utworzona spółka przez grupę francuską wraz z Rządem polskim pod nazwą: — „Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe w Paryżu S. A.” z kapitałem 15 milionów franków, z których Rząd polaki objął 7 milionów oraz grupa francuska 8 milionów. Umowa ta ściśle ustaliła warunki i obowiązki stron i stała się następnie co do treści identyczną z brzmieniem aktu koncesyjnego, który ta spółka z biegiem czasu uzyskała.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#SKlamer">Udzielenie koncesji na prywatne koleje o pierwszorzędnym znaczeniu opierało się i opiera się w Polsce o ustawę z dnia 14 października 1921 r. Jednak sprawa budowy kolei Śląsk — Gdynia nie mogła być załatwiona na mocy powyższej ustawy i wymagała specjalnej ustawy, gdyż oprócz przewidzianych w ustawie z 1921 r. normalnych warunków w omawianym wypadku zachodziła potrzeba oddania już rozpoczętych robót, czyli oddania w eksploatację majątku państwowego, czego nie przewidywała ustawa z 1921 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#SKlamer">Ponadto zachodziła potrzeba udzielenia poręki na rzecz Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego w sumie początkowo przewidzianej 1.100.000.000 fr. fr., jak również trzeba było przewidzieć uregulowanie sprawy personelu kolejowego, który miał być oddany do dyspozycji tej Spółki przez Polskie Koleje Państwowe na czas eksploatacji, a jednak nie mógł być pozbawiony swego publiczno-prawnego charakteru. Chodziło więc o sprawę pragmatyki służbowej, przepisów uposażeniowych emerytalnych i innych, stosowanych przez Polskie Koleje Państwowe.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#SKlamer">W tych warunkach Rząd wyjednał specjalną ustawę w dniu 27 kwietnia 1931 r., aby uzyskać należyte pełnomocnictwa, które upoważniały Rząd do udzielenia koncesji na rzecz Francusko Polskiego Towarzystwa Kolejowego w Paryżu na warunkach zawartej z nim umowy, która przewidywała również i porękę państwową dla przewidzianej niezbędnej do budowy kwoty 1.100.000.000 fr.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#SKlamer">Zgodnie z uzyskaną ustawą oraz po myśli ustawy z 1921 r. zostało wydane pod tą samą datą 27 kwietnia 1931 r. zarządzenie Prezydenta Rzeczpospolite o nadaniu koncesji na dokończenie budowy i na eksploatację kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa Towarzystwu Francusko-Polskiemu Kolejowemu w Paryżu z czasem trwania koncesji do 31 grudnia 1975 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#SKlamer">Na podstawie powyższych aktów prawnych Spółka uzyskała dokument koncesyjny dn. 29 kwietnia 1931 r. na budowę i eksploatację omawianych linij kolejowych. Akt ten przewiduje maksymalną wysokość emisji obligacyj na sumę nominalną odpowiadającą wpływom netto, jak już mówiłem, 1.100.000.000 fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#SKlamer">Zgodnie z dokumentem koncesyjnym Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe było obowiązane zrealizować pożyczki obligacyjne na sumę netto 1.000.000.000 fr. fr. w celu realizacji zobowiązań, przewidzianych we wzmiankowanym dokumencie w czterech oddzielnych po sobie następujących transzach. Dwie pierwsze transze powinny były być zrealizowane nie później niż do dnia 1 maja 1932 r. w ogólnej sumie 700.000.000 fr. fr., a do dnia 1 maja 1934 r. powinna być przynajmniej zrealizowana kwota 900.000.000 fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#SKlamer">W rzeczywistości Spółka — Towarzystwo Kolejowe Polsko-Francuskie — zdołała zrealizować jedynie pierwszą transzę obligacyj na kwotę brutto 400.000.000 fr. fr, które dały netto 351.000.000 fr. fr. Druga emisja nie została dokonana przez koncesjonariusza i wobec tego dalszą budowę musiało przejąć Ministerstwo Komunikacji, zawierając ze Spółką dodatkowe porozumienie z dnia 10 lutego 1933 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#SKlamer">Gdy w 1936 r. Polska uzyskała od rządu francuskiego na mocy układu w Rambouillet pożyczkę w skali 2.000.000.000 fr fr., suma ta była powiększona jeszcze o 540.000.000 fr. fr na rzecz właśnie Polsko-Francuskiego Towarzystwa Kolejowego w celu ułatwienia mu wywiązania się w zakresie pożyczki obligacyjnej, przewidzianej początkową umową. Jednocześnie jednak przwidziana w dokumencie koncesyjnym suma 1.100.000.000 fr. fr. ze względu na spadek franka francuskiego została powiększona o 196.000.000 fr. fr., czyli do sumy 1.296.000.000 fr. fr.</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#SKlamer">W tych warunkach dokument koncesyjny z dnia 29 kwietnia 1939 r. musi ulec zmianie, co jest możliwe ze stanowiska prawnego jedynie przy nowelizacji ustawy z dnia 27 kwietnia 1939 r., a to w sposób taki, który by upoważnił Ministra Komunikacji w porozumieniu z Ministrem Skarbu do zmiany wymienionych w ustępie pierwszym tejże ustawy warunków koncesyjnych. Rozszerzenie plenipotencji, o którym mówi rządowy projekt ustawy dla p. Ministra Komunikacji, pozwoli mu również jednocześnie załatwić szereg spraw, przewidzianych w akcie koncesyjnym, które w związku z obecną sytuacją wymagają odpowiedniej nowelizacji i rozmaitych poprawek. Wśród tych spraw jest zapowiedziane zmniejszenie oprocentowania obligacji z 6,5% do 4,5% w stosunku rocznym.</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#SKlamer">W tych warunkach w imieniu Komisji Komunikacyjnej, zwracam się z prośbą do Wysokiego Senatu o uchwalenie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o oddaniu Francusko Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu, Spółce Akcyjnej w Paryżu, kolei Herby Nowe — Gdynia z odnogą Siemkowice — Częstochowa do eksploatacji oraz o udzieleniu poręki państwowej w brzmieniu rządowym i zgodnie z uchwałą sejmową.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszalek">Powracamy do punktu 9 porządku dziennego.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#Marszalek">Głos ma sprawozdawca s. Hempel.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SHempel">Wysoki Senacie! Ustawa z 18 lutego 1932 r., upoważniająca Ministra Przemysłu i Handlu do ustanawiania prawa zabudowy oraz zbywania i zamiany gruntów państwowych w Gdyni, dotyczy tylko portu i miasta Gdyni, podczas gdy zakres działalności naszej nad polskim morzem znacznie się rozszerzył i obejmuje stopniowo całe pobrzeże. Możemy stwierdzić, że naród polski zrozumiał dobrze znaczenie posiadania bezpośredniego dostępu do morza i z pewną dumą powiedzieć możemy, że w tym kierunku nic nie zostało zaniedbane, a osiągnięcia nasze są istotnie imponujące. Zaślubiny Polski z morzem są małżeństwem dokonanym.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SHempel">Dziś momenty te szczególnie zasługują na uwagę i podkreślenie, zdajemy sobie bowiem dokładnie sprawę z tego, co nam dały wysiłki nasze w kierunku morza. Wiemy, jaką rolę grać muszą porty nasze w związku z obronnością kraju, jakim są czynnikiem w rozwoju stosunków handlowych, jaką odgrywają rolę w rozwoju w ogóle dynamizmu polskiego w stosunku do zagranicy. Przez porty polskie za polską banderą rozwijać się musi polska koncepcja kolonialna, ucząc nas w bezpośrednim zetknięciu z dalekimi krajami świata, jak zdobywa się rynki i pozycję gospodarczą wśród narodów.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SHempel">Morze nasze ponadto daje nam wiadomy szereg dodatnich pozycyj w gospodarce naszej czy to przez organizację polskiego transportu morskiego, czy też rybołówstwa.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SHempel">Dlatego też nie wątpię, że Wysoki Senat z zadowoleniem przyjmie do wiadomości i ten nowy dowód aktywności Rządu polskiego na odcinku morskim, jakim jest przedłożona obecnie ustawa o ustanowieniu prawa zabudowy, oraz zbywaniu i zamianie niektórych gruntów państwowych położonych w obrębie gmin, w których znajdują się porty morskie. Ustawa ta bowiem jest właściwie rozszerzeniem ustawy z 1932 r. na wszystkie porty polskie. W szczególności pozwalam sobie wyjaśnić, że praktycznie obecnie ustawa ta ma na widoku ułatwienie rozbudowy portu rybackiego we Władysławowie oraz ewentualnie budowę innego portu dla przeniesienia i osiedlania rybaków helskich w związku z uznaniem półwyspu helskiego za rejon umocniony. Ustawa obecnie przedłożona przez Rząd i przyjęta ze zmianami redakcyjnymi przez Sejm wnosi pewne zmiany nie tylko w sensie rozszerzenia zakresu terytorialnego jej działania, ale także w zakresie celów, prawa pierwokupu dla wywłaszczonych i uproszczenia procedury.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SHempel">W szczególności art. 1 ustawy upoważnia Ministra Przemysłu i Handlu do ustanawiania prawa zabudowy oraz zbywania i zamiany pozostających w jego zarządzie gruntów państwowych zbędnych dla potrzeb Państwa, określając jako cel rozbudowę przemysłu, rozwój handlu i rybołówstwa morskiego oraz budowę osiedli dla rybaków, robotników portowych i marynarzy.</u>
+ <u xml:id="u-22.5" who="#SHempel">Ustawa znosi prawo pierwokupu dla wywłaszczonych.</u>
+ <u xml:id="u-22.6" who="#SHempel">Oczywiście ustawa przewiduje porozumienie Ministra Przemysłu i Handlu z Ministrem Spraw Wojskowych i kompetentnymi Ministrami, gdy zachodzić będzie tego potrzeba, upraszcza natomiast procedurę przez ustalenie porozumienia tylko z Ministrem Skarbu, gdy chodzi o cenę i warunki sprzedaży (art. 2).</u>
+ <u xml:id="u-22.7" who="#SHempel">Art. 3, 4, 5 i 6 zawierają postanowienia formalne, więc ich nie omawiam.</u>
+ <u xml:id="u-22.8" who="#SHempel">W imieniu Komisji Skarbowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy według brzmienia uchwalonego przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszalek">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#Marszalek">Wpłynął wniosek s. Pulnarowicza i innych. Proszę Pana Sekretarza o odczytanie tego wniosku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SekretarzaBruski">Wniosek s. Władysława Pulnarowicza i innych o zawieszenie postępowania karnego przeciw s. Semkowiczowi.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SekretarzaBruski">Wysoki Senat powziąć raczy następującą uchwałę: — „Senat Rzeczypospolitej na podstawie art. 42 ust. (3) i art. 48 ustawy konstytucyjnej żąda zawieszenia postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Grodzkim we Lwowie, przeciwko s. Aleksandrowi Semkowiczowi z oskarżenia spółki akcyjnej — „Prasa Nowa” i Janusza Laskownickiego (nr akt. VII. Kg 9354/38) o obrazę czci. Warszawa, dnia 21.IJI. 1939 r.”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Wniosek ten przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę do Komisji Regulaminowej.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#Marszalek">Zanim zamknę posiedzenie, chciałbym zwrócić uwagę Panów Senatorów, że w najbliższych dniach, jutro i pojutrze musi pracować szereg Komisyj: Rolna, Skarbowa, Regulaminowa, Budżetowa. Wojskowa i Administracyjna, dlatego proszę Panów Senatorów, żeby zechcieli być obecni w Warszawie w dniach najbliższych.</u>
+ <u xml:id="u-25.2" who="#Marszalek">Następne posiedzenie Senatu zwołuję na sobotę dnia 25 marca o godz. 10.</u>
+ <u xml:id="u-25.3" who="#Marszalek">Porządek dzienny będzie dostarczony Panom pod adresami warszawskimi.</u>
+ <u xml:id="u-25.4" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-25.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 13 min. 10.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..905c91d
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/header.xml
@@ -0,0 +1,94 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00015-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>15 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>15 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">15</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-03-25</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SBundzylak" role="speaker">
+ <persName>S. Bundzylak</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDebski" role="speaker">
+ <persName>S. Dębski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFichna" role="speaker">
+ <persName>S. Fichna</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SFudakowski" role="speaker">
+ <persName>S. Fudakowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGalica" role="speaker">
+ <persName>S. Galica</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGnoinski" role="speaker">
+ <persName>S. Gnoiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKaminski" role="speaker">
+ <persName>S. Kamiński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKatelbach" role="speaker">
+ <persName>S. Katelbach</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SKornke" role="speaker">
+ <persName>S. Kornke</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SksMachay" role="speaker">
+ <persName>S. ks. Machay</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SLazarski" role="speaker">
+ <persName>S. Łazarski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMorawski" role="speaker">
+ <persName>S. Morawski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRataj" role="speaker">
+ <persName>S. Rataj</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRosada" role="speaker">
+ <persName>S. Rosada</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSicinski" role="speaker">
+ <persName>S. Siciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSzelagowska" role="speaker">
+ <persName>S. Szelągowska</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsMalicki" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Malicki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekDabkowski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Dąbkowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekStolarski" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Stolarski</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..4b325c5
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00015-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,460 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Sprawozdanie Stenograficzne z 15 posiedzenia w dniu 25 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Obecni;</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Ministrowie: Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Szembek, w Ministerstwie Spraw Wojskowych gen. Janusz Julian Głuchowski, w Ministerstwie Skarbu Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Rolnictwa i Reform Rolnych Leonard Krawulski i Michał Wierusz-Kowalski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Mieczysław Sokołowski, w Ministerstwie Komunikacji Aleksander Bobkowski.</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-2.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 3.)</u>
+ <u xml:id="u-2.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszałek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#Marszalek">Jako sekretarzy zapraszam ss. Malickiego i Radziwiłła. Protokół i listę mówców prowadzi s. Radziwiłł.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#Marszalek">Protokół 13 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 14 posiedzenia jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#Marszalek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem dnia 20 marca r. b. odpowiedź na interpelację s. Hordyńskiego z dnia 9 lutego b.r. oraz przy pismach z dn. 24 marca r.b. odpowiedź na interpelacje ss. Hordyńskiego i Tworydły z dnia 9 lutego r.b.</u>
+ <u xml:id="u-3.4" who="#Marszalek">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-3.5" who="#Marszalek">Udzieliłem urlopu na 1 dzień senatorom: Bartlowi, Kolankowskiemu, Lepkiemu, ks. Nosalewskiemu, Patkowi, Skoczylasowi, Stryjeńskiemu i Wysockiemu.</u>
+ <u xml:id="u-3.6" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Regulaminowej o wniosku s. Pulnarowicza i innych o zawieszeniu postępowania karnego przeciwko senatorowi Semkowiczowi (druki senackie 54 i 55) — sprawozdawca s. dr Fichna.</u>
+ <u xml:id="u-3.7" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SFichna">Wysoki Senacie! Do laski marszałkowskiej wpłynął wniosek pp. senatorów Pulnarowicza i innych, żądający zawieszenia postępowania karnego przeciwko s. Semkowiczowi.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#SFichna">Komisja Regulaminowa na posiedzeniu swym w dniu 22 marca powyższy wniosek rozpatrywała i stwierdziła przede wszystkim stan faktyczny następujący:</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#SFichna">Dnia 12 listopada 1938 r. do oddziału karnego sądu grodzkiego we Lwowie wpłynęła skarga karna przeciwko Aleksandrowi Semkowiczowi, żądająca pociągnięcia do odpowiedzialności tegoż Aleksandra Semkowicza z art. 255 § 1 i 256 § 1 kodeksu karnego. Skargę powyższą jako oskarżyciele prywatni podpisali: spółka akcyjna — „Prasa Nowa—Zakłady Wydawnicze i Graficzne we Lwowie oraz Janusz Laskownicki, redaktor naczelny — „Głosu Wieczornego”, Lwów, Sokoła 4.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#SFichna">Jak widać z akt karnych, oskarżyciele prywatni poczuli się dotknięci treścią przemowy, jaką wygłosił p. Semkowicz na zebraniu przedwyborczym w dniu 2 listopada 1938 r. w sali kina — „Bałtyk”, i z tej racji żądają pociągnięcia do odpowiedzialności tegoż s. 'Semkowicza, bo jak powiedziałem, czują się dotknięci, ponieważ zniesławił i obraził oskarżycieli prywatnych.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#SFichna">Sąd grodzki rozpisał rozprawę na dzień 10 lutego 1939 r. Na tę rozprawę s. Semkowicz się nie zjawił, przysłał pismo do sądu, w którym oświadczył, że prace w komisjach senackich nie pozwalają mu na osobiste stawiennictwo na rozprawie sądowej. Sąd wobec tego orzekł rozprawę odroczyć, a o postępowaniu karnym zawiadomić p. Marszałka Senatu. Tak się przedstawia sytuacja faktyczna.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#SFichna">Jeżeli przejdziemy do podstaw prawnych, to musimy przede wszystkim wziąć pod uwagę przepis art. 42 Konstytucji punkt 2, który mówi, że karne postępowanie sądowe (w tym wypadku chodzi o karne postępowanie), wszczęte przeciw posłowi względnie senatorowi przed lub po uzyskaniu mandatu, należy na żądanie Senatu zawiesić do wygaśnięcia mandatu. W tym wypadku wszczęte zostało postępowanie przed uzyskaniem mandatu senatorskiego przez s. Semkowicza. Wniosek idzie w tym kierunku, by postępowanie zawiesić. Komisja doszła do wniosku, że rzeczywiście należy przedstawić Wysokiemu Senatowi wniosek z żądaniem zawieszenia postępowania, a kierowała się względami dwoma. Nie chcemy stać na stanowisku, że s. Semkowicz nie odpowiada za czyn popełniony w dniu 2 listopada 1938 r., zresztą w rozpatrywanie merytoryczne tego czynu absolutnie wdawać się nie możemy. Sam s. Semkowicz także stanął na tym stanowisku, że nie uchyla się od odpowiedzialności, a na odwrót chce za to, co powiedział 2 listopada, bezwarunkowo odpowiadać.</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#SFichna">Otrzymaliśmy dziś, Wysoki Senacie, pismo — „Ekspress Ilustrowany”, w którym jest umieszczony artykuł p. t. — „Sprawa s. Semkowicza”. Na zakończenie w artykule o s. Semkowiczu — „Ekspress” pisze, co następuje: „Zapytujemy w wypadku, co bardziej jest zgodne z honorem Wysokiej Izby: odebranie zniesławionemu możliwości wyjaśnienia prawdy przed sądem, czy też dopuszczenie do tego, by naprawiony został ciężki błąd, popełniony przez senatora.” Absolutnie ani Wysoki Senat, ani sam s. Semkowicz nie chce się uchylać od odpowiedzialności. Jeżeli został rzeczywiście popełniony ciężki błąd, to za to s. Semkowicz będzie odpowiadał i odpowiadać musi.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#SFichna">Stoimy na stanowisku, że dzisiaj w Polsce nie czas na spory, szczególnie we Lwowie, i dlatego też Komisja Regulaminowa przychodzi do Wysokiego Senatu z wnioskiem, aby zawiesić postępowanie karne przeciwko s. Semkowiczowi do chwili, kiedy skończy się jego mandat senatorski. Wniosek brzmi: — „Wysoki Senat powziąć raczy następującą uchwałę: Senat Rzeczypospolitej na podstawie art. 42 ust. (2) i art. 48 Ustawy Konstytucyjnej oraz art. 80 ust. (2) Tymczasowego Regulaminu Senatu żąda zawieszenia postępowania karnego, toczącego się przed Sądem Grodzkim we Lwowie przeciwko senatorowi Aleksandrowi Semkowiczowi z art. 255 § 1 i art. 256 § 1 k. k. ze skargi prywatnej spółki akcyjnej „Prasa Nowa” i Janusza Laskownickiego. (Nr akt VII Kg 9354/38).” Proszę o przyjęcie powyższego wniosku.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem wniosku Komisji Regulaminowej, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat wniosek uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (druki senackie nr 36 i 63) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SSicinski">Wysoki Senacie! Dwa są zasadnicze elementy obronności Państwa: pierwszy—to wyszkolenie wojskowe obywatela przez danie mu właściwej zaprawy żołnierskiej i wychowanie go w duchu rycerskim; drugi element nie mniej ważny, jakkolwiek pod względem swego ciężaru gatunkowego ustępujący pierwszemu, to przygotowanie rzeczowe Państwa do obrony i zmobilizowanie życia gospodarczego na wszystkich jego odcinkach i we wszystkich jego przejawach.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SSicinski">Zagadnienie pierwsze załatwia w jego całokształcie ustawa, uchwalona w roku zeszłym przez Izby ustawodawcze, o powszechnym obowiązku wojskowym, która w ręce naszych kierowniczych władz wojskowych złożyła instrument, czyniący całkowicie zadość wszelkim potrzebom związanym z wychowaniem obywatela na żołnierza oraz przygotowaniem do mobilizacji personalnej.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SSicinski">Projekt, który mam zaszczyt obecnie referować w Wielkiej Izbie, czyni zadość drugiemu postulatowi obronności Państwa, t.j. zorganizowaniu dla potrzeb obronności Państwa życia gospodarczego i przygotowaniu go do zadań na wypadek wojny, a w razie jej wybuchu odpowiedniemu przeprowadzeniu mobilizacji gospodarczej — do tego bowiem celu sprowadza się kwestia obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SSicinski">Jeżeli zagadnienie — „narodu pod bronią” nie ma pozostać tylko pustym dźwiękiem, to zupełnie jasną i zrozumiałą staje się troska naszych władz wojskowych o takie zorganizowanie obrony. by każdy obywatel, zdatny do noszenia broni, spełnił swój obowiązek wojskowy oraz by mienie obywatela, o ile odpowiada potrzebom obrony, do tego celu było użyte. Te cele realizuje uchwalona w zeszłym roku ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym, o ile chodzi o mobilizację personalną, oraz referowana obecnie ustawa o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, o ile chodzi o mobilizację rzeczową.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SSicinski">Przechodząc do szczegółowego omówienia projektowanej ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych, podnieść należy przede wszystkim powszechność tego obowiązku, co jest jego podstawową cechą. Powszechność obowiązku świadczeń rzeczowych polega na tym, że obowiązek ten obejmuje wszystkich mieszkańców Państwa bez względu na obywatelstwo, narodowość, zawód, stan majątkowy itp., o ile w ich posiadaniu znajduje się na obszarze Państwa Polskiego przedmiot, który zdaniem władzy może być bezpośrednio lub pośrednio użyty dla potrzeb obrony. Powszechność obowiązku świadczeń rzeczowych podkreślają nieliczne przypadki zwolnień od tego obowiązku. Obok przedmiotów, które dotychczasowe rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o rzeczowych świadczeniach wojennych zwalniało z mocy samego prawa od obowiązku świadczeń rzeczowych, jak np. kościoły, przedmioty kultu, muzea, biblioteki itp. — projekt zwalnia od obowiązku świadczeń rzeczowych parki narodowe oraz rezerwaty roślinne i zwierzęce, wychodząc z założenia, że stanowią one nienaruszalne dobro wszystkich obywateli i w interesie publicznym leży ich ochrona ze względu na duże znaczenie, jakie przedstawiają dla nauki i historii. Wyrazem tego jest specjalna ochrona ich w czasie pokoju, zagwarantowana ustawą z dnia 8 marca 1934 r. o ochronie przyrody.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SSicinski">Projekt poddaje obowiązkowi świadczeń rzeczowych monopole państwowe, przedsiębiorstwa, zakłady i majątki państwowe oraz wydzielone z ogólnej administracji państwowej państwowe przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe i górnicze; z uwagi jednak na specjalne warunki wymienionych podmiotów prawnych oraz szczególną ich organizację, projekt postanawia, iż pewne odchylenia od ogólnych przepisów projektu będzie mogła względem nich wprowadzać Rada Ministrów drogą rozporządzenia.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SSicinski">Projekt nie pominął również tak kapitalnego zagadnienia, jakim jest przygotowanie do zadań wojennych zakładów leczniczych. Projekt nie tylko stwierdza, że obowiązkowi świadczeń rzeczowych podlegają zakłady lecznicze, lecz normuje kwestię przygotowania ich do zadań wojennych pod względem ilości łóżek, środków leczniczych i opatrunkowych oraz przygotowania do służby wojskowo-sanitarnej personelu.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SSicinski">Powszechny obowiązek świadczeń rzeczowych ciąży na posiadaczu przedmiotu, przy czym za posiadacza uważa się każdą osobę fizyczną lub prawną, która posiada przedmiot świadczenia rzeczowego w swoim dzierżeniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SSicinski">Nakaz odstąpienia przedmiotu świadczenia rzeczowego będzie tedy kierowany do posiadacza, jeżeli jest tylko dysponentem danej rzeczy, chociażby nawet przedmiot nie stanowił jego własności. Takie postawienie sprawy uważać należy za bardzo szczęśliwe, gdyż w czasie wojny nie ma czasu na badanie stosunku prawnego, łączącego posiadacza z przedmiotem będącym w jego posiadaniu.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SSicinski">O ile chodzi o zorganizowanie życia gospodarczego dla potrzeb obrony Państwa, to projekt jako pierwszą fazę tego przygotowania przyjmuje zebranie danych o przedmiotach świadczeń rzeczowych. Jest to zupełnie jasne i zrozumiałe, że od takich czynności o charakterze statystycznym zacząć należy, chodzi bowiem przede wszystkim o to, by należycie zorientować się co do kwestii, czym się dysponuje aktualnie oraz na co przypuszczalnie w przyszłości można liczyć. Temu zagadnieniu zebrania danych o przedmiotach świadczeń rzeczowych projekt poświecą wiele uwagi, nakładając na wszystkich mieszkańców Państwa obowiązek udzielania na żądanie władzy wszelkich informacyj o posiadanych przez nich przedmiotach, przy czym na żądanie władzy informacje te mają być uzupełniane zestawieniami, wykresami itp.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SSicinski">Udzielanie danych odbywa się na koszt posiadacza. Nie stanowi to żadnego nowego obciążenia obywatela, a poza tym sam wydatek, jeżeli nawet powstanie, będzie minimalny, tak że kwestia ewentualnego zwrotu tego wydatku ze względów rachunkowo-administracyjnych nie opłacałaby się.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#SSicinski">Po udzieleniu danych przez posiadacza przedmiotu świadczenia rzeczowego, władza, jeżeli uważać to będzie za potrzebne, przystąpi do przysposobienia danego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa do świadczeń rzeczowych. Przysposobienie do świadczeń rzeczowych polega na takim zorganizowaniu warsztatu pracy, by czynił on zadość potrzebom Państwa w razie wojny. Oczywiście, projekt nie normuje sposobu przekształcenia warsztatu pracy, pracującego dla celów pokojowych, na warsztat, mający produkować w czasie wojny, gdyż skala tych możliwości jest nadzwyczaj rozległa i zależy nie tylko od ogólnego planu eksploatacyjnego gospodarstwa społecznego, ale również i przede wszystkim od realnej możliwości, istniejącej z jednej strony w chwili przysposobienia do świadczeń, z drugiej zaś w chwili wybuchu wojny; stąd też projekt tylko ramowo określa prawa władzy co do stawiania żądań przysposobienia oraz obowiązki obywatela co do wykonania tych żądań.</u>
+ <u xml:id="u-6.12" who="#SSicinski">Przysposobienie do świadczeń rzeczowych odbywa się na koszt posiadacza przedsiębiorstwa lub gospodarstwa wiejskiego. Jeżeli jednak przysposobienie wykracza poza — „własny gospodarczy interes przedsiębiorstwa albo powoduje rzeczywiste szkody, koszt przysposobienia w całości lub części wykraczającej poza własny gospodarczy interes względnie w części przynoszącej szkodę — obciąża Skarb Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.13" who="#SSicinski">Projekt, dążąc do obiektywnego ustalenia kryterium — „własnego gospodarczego interesu” przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, postanawia, że w sprawie tej powinien się wypowiedzieć posiadacz, jak również przedstawiciele zrzeszeń przemysłowych, handlowych, rolnych itp. oraz instytucje samorządu gospodarczego, których opinii w razie potrzeby zasięgnie właściwy minister przed wydaniem orzeczenia. Niemniej jednak posiadaczowi przysługuje prawe odwołania się do sądu w przypadku niezadowolenia z orzeczenia ministra.</u>
+ <u xml:id="u-6.14" who="#SSicinski">Obowiązek świadczeń rzeczowych polega na odstąpieniu Państwu tych przedmiotów, które według uznania władzy są potrzebne dla celów obrony.</u>
+ <u xml:id="u-6.15" who="#SSicinski">Obowiązek ten powstaje przede wszystkim w czasie wojny, może jednak być wprowadzony również w czasie pokojowym, a mianowicie w czasie zagrożenia Państwa, co musi być stwierdzone uchwałą Rady Ministrów, powziętą na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, uzgodniony z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.</u>
+ <u xml:id="u-6.16" who="#SSicinski">Świadczenia rzeczowe są odpłatne. Wynagrodzenie za świadczenia rzeczowe będzie wypłacane w gotówce lub asygnatami. Podstawą określenia wysokości wynagrodzenia jest cennik przedmiotów świadczeń rzeczowych albo też orzeczenie powiatowej lub specjalnej komisji świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.17" who="#SSicinski">Przygotowanie Państwa do obrony w dziedzinie gospodarczej musi być chronione tajemnicą. Wychodząc z tego założenia projekt stanowi, że wszelkie nakazy, polecenia, informacje lub wyjaśnienia, doręczone lub komunikowane przez władze wszystkim osobom, na których ciąży obowiązek świadczeń rzeczowych, w celu wykonania tego obowiązku, stanowią tajemnicę państwową w rozumieniu ustawy o szpiegostwie. Takie postawienie zagadnienia przez projekt uznać należy za bardzo właściwe i bardzo na czasie. Nie potrzebuję bliżej klarować, że przy obecnym układzie stosunków w Europie oraz przy nowym zupełnie systemie prowadzenia wojny, w którą wciągany jest do akcji cały naród ze wszystkimi zasobami ludzkimi i materialnymi, szpiegostwo tzw. gospodarcze odgrywa pierwszorzędną rolę dla poznania potencjału wojennego przeciwnika; stąd też jeżeli projekt w drodze nawet surowych sankcyj karnych chroni tajność i bezpieczeństwo naszych poczynań mobilizacyjnych w dziedzinie gospodarstwa społecznego, uznać to należy za krok ze wszech miar pożądany. Tak w krótkim zarysie przedstawia się projekt ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-6.18" who="#SSicinski">Stwierdzić muszę, iż według mego rozumienia oraz jednomyślnego zdania wszystkich członków Komisji Wojskowej projekt stoi na wysokości zadania i czyni zadość potrzebom obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-6.19" who="#SSicinski">Mam niezłomną nadzieję, iż w rękach naszych władz stanie się on podatnym instrumentem dla rozumnego i celowego zorganizowania gospodarstwa społecznego i przygotowania go do celów, dla których jest przeznaczony.</u>
+ <u xml:id="u-6.20" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Dąbkowski.)</u>
+ <u xml:id="u-6.21" who="#SSicinski">Stojąc w obliczu ważnych wypadków rozgrywających się na arenie międzynarodowej, których założeniem i podstawą jest sprężystość gospodarcza narodów, sądzę, że naród polski doceni również wagę zagadnienia, jaka leży w problemie mobilizacji gospodarczej, i w chwili, gdy Państwo tego zażąda, nie cofnie się przed żadnymi ofiarami, jakie złożyć trzeba będzie na ołtarzu Ojczyzny. W przeświadczeniu tym umacnia mnie przede wszystkim ta okoliczność, iż w chwilach krytycznych Polak nie tylko nigdy nie cofał się przed niebezpieczeństwem, ale dla dobra ogólnego składał wszystko, czego interes ogólny wymagał. Na gruncie omawianej ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych Interes ogólny wymaga odstąpienia Państwu przez obywatela swego mienia — wierzę, że nastąpi to ochotnie na każdorazowy apel Naczelnego Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-6.22" who="#SSicinski">Wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu rządowym wraz z poprawkami Sejmu (druk senacki nr 36) oraz rezolucją, uchwaloną przez Sejm, treści następującej: — „Senat wzywa Ministra Opieki Społecznej do wydania jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz. U. R. P. Nr 38, poz. 382) z uwzględnieniem zmian, wynikających z ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Morawski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SMorawski">Wysoka Izbo! Przedstawiony nam dziś projekt ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych ma tak poważne znaczenie przede wszystkim gospodarcze, ze me powinien, zdaniem moim, przejść przez Izbę bez dyskusji. Nie taję również, ze mógłby on mieć poważne niedogodności na naszego życia gospodarczego. Jeżeli jednak mimo całego poczucia odpowiedzialności, z jakim tutaj senat pracuje i jakiego dal wielokrotne dowody w czasie tegorocznej dyskusji, nie będę podawali tego projektu żadnej krytyce, nie będę projektowi żadnych zmian i jeżeli, jak nam, uchwalimy go za chwilę bez zmian i poprawek, to uczynimy to w tym zrozumieniu, ze napis, jaki widnieje na tej ścianie — „dajus rceipuonce suprema leks es to jest aktualny zawsze, ale niekiedy nabiera zupełnie dramatycznej aktualności, która nie pozwala nam na zastanawianie się nad drugorzędnymi może interesami w obliczu powagi cwani. i o jedna przyczyna, dla której nie będę w ogolę krytykował te, ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SMorawski">Druga przyczyna ma znaczenie nie tylko rozumowe, ale i emocjonalne. Jest jeden czynnik w naszym życiu, w naszej Rzeczypospolitej, który ma nie tylko pełne zaułami całego społeczeństwa, ale i jego miłość, tym czynnikiem jest Wojsko Polskie. Ponieważ wojsko jest czynnikiem decydującym w przeprowadzaniu niniejszej ustawy, ułam, że ustawa ta nie tylko nie stanie się hamulcem dla naszego życia gospodarczego, ale stanie się znakomitym instrumentem współpracy dla powiększenia obronności naszego kraju.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt się więcej nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość.</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Jest jeszcze rezolucja komisji, następującej treści: — „Senat wzywa Ministra Opieki Społecznej do wydania jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o zakładach leczniczych (Dz. U. R. P. Nr 38, poz. 382j z uwzględnieniem zmian, wynikających z ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.” Kto z Panów Senatorów jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została przyjęta.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o wycofaniu urzędów, ludności i mienia z zagrożonych obszarów Państwa (druki senackie nr 38 i 64) — sprawozdawca s. Gnoiński.</u>
+ <u xml:id="u-9.4" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SGnoinski">Wysoki Senacie! Ewakuacja ma na spełnienia ważne zadanie zarówno w dziedzinie zabezpieczenia operacyj wojennych, jak i w dziedzinie społeczne,. U ile chodzi o operacje wojenne, to celem ewakuacji jest przede wszystkim oczyszczenie terenu działania z tego wszystkiego, co może utrudniać lub przeszkadzać w wykonaniu planu operacyjnego, poza tym zaś zapobieganie, by rzeczy cenne z punktu widzenia państwowego nie dostały się do rąk nieprzyjaciela i nie były ewentualnie ze szkodą dla nas przeciwko naszym wojskom użyte. Poza tymi celami natury operacyjnej ewakuacja spełnia także ważne zadanie w dziedzinie społecznej i gospodarstwa społecznego, chroniąc z jednej strony ludność przed wszystkimi konsekwencjami, jakie niesie ze sobą walka, z drugiej zaś strony chroni dobytek i mienie tej ludności.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SGnoinski">Mając tedy na oku tak poważne zadania ewakuacji, zrozumiałe jest, że nasze sfery wojskowe poświęciły wiele troski i uwagi problemowi ewakuacji, normując to zagadnienie w sposób odpowiadający aktualnym potrzebom i żądaniom naszych sił zbrojnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SGnoinski">Dotychczas kwestia ewakuacji nie była unormowana jednolitym aktem ustawodawczym, lecz była traktowana fragmentami nie pozbawionymi z natury rzeczy pewnych luk, które w interesie sił zbrojnych i gospodarstwa narodowego usunąć należało.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SGnoinski">Rządowy projekt ustawy ewakuacyjnej, przedłożony izbom ustawodawczym, ma na celu przede wszystkim wypełnienie luk, jakie dotychczas istniały w naszym ustawodawstwie w tej dziedzinie.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SGnoinski">W chwili obecnej sprawę ewakuacji normują dwa akty ustawodawcze, mianowicie: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia z6 sierpnia 1927 r. w sprawie przymusowego wycofywania z zagrożonych obszarów Państwa ludności i mienia oraz art. 11, 16 i 17 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 stycznia 1928 r. o stanie wojennym.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SGnoinski">Te akty ustawodawcze nie wyczerpują jednak całokształtu zagadnienia; pierwszy z nich reguluje wycofanie ludności i mienia, nie stanowiącego własności państwowej, drugi ogranicza się do regulowania sprawy ewakuacji tylko na obszarze objętym stanem wojennym. Dotychczas brak natomiast przepisu, który regulowałby wycofanie urzędów i mienia państwowego z obszarów Państwa, nie objętych stanem wojennym, pomimo iż obszary te mogą być zagrożone, zwłaszcza niebezpieczeństwo może grozić ze strony lotnictwa nieprzyjacielskiego.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SGnoinski">Projektowana ustawa ma zatem na celu przede wszystkim wypełnienie tej luki i skodyfikowanie w jednym akcie ustawodawczym całości zagadnienia ewakuacji.</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SGnoinski">Zasady projektowanej ustawy przedstawiają się pokrótce w sposób następujący: Ewakuacja może być zarządzona z chwilą wybuchu wojny, w razie mobilizacji lub gdy tego będzie wymagał interes obrony Państwa, stwierdzony uchwałą Rady Ministrów. Już w czasie pokoju właściwe władze wojskowe przygotowują plan ewakuacyjny, określający: a) obszar, z którego wycofanie ma w razie potrzeby nastąpić, oraz obszar, na który wycofanie ma nastąpić, czyli tzw. obszar rozmieszczenia, b) urzędy oraz kategorie ludności i mienia, które mają być wycofane, c) właściwość i zakres działania władz powołanych do przygotowania i przeprowadzenia ewakuacji.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SGnoinski">Do chwili mianowania Naczelnego Wodza wycofanie zarządzają (tj. nakazują wykonanie planu ewakuacyjnego) Minister Spraw Wojskowych, Minister Spraw Wewnętrznych i Minister Komunikacji, jako ministrowie najbardziej zainteresowani. Od chwili mianowania Naczelnego Wodza wszystkie decyzje w dziedzinie wykonania planu ewakuacyjnego są skupione w rękach Naczelnego Wodza. Wycofanie władz naczelnych i centralnych zarządza zawsze Rada Ministrów po zasięgnięciu opinii Naczelnego Wodza. Zarządzenie ewakuacji powinno wskazać czas, kolejność i środki wycofania. Władze wojskowe mogą same przeprowadzić zarządzone wycofanie, jeśli nie przeprowadziły go we właściwym czasie władze do tego wyznaczone.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SGnoinski">Należy podkreślić, iż projekt zawiera przepisy, będące wyrazem daleko idącej troski władz o ludność i jej mienie. Ludności podlegającej wycofaniu mają być, według projektu, dostarczone przez Państwo środki transportowe, umożliwiające wyjazd oraz zabieranie ze sobą mienia, zwłaszcza niezbędnych środków żywności oraz inwentarza żywego. Państwo zapewnia również ewakuowanej ludności tymczasowe umieszczenie i utrzymanie. Zapewnienie utrzymania może być uzależnione od przyjęcia przez ewakuowanego wskazanego mu przez władze zatrudnienia, oczywiście odpowiadającego jego kwalifikacjom i stanowi zdrowia.</u>
+ <u xml:id="u-10.10" who="#SGnoinski">Mienie przedstawiające wartość naukową, historyczną lub artystyczną, jeżeli nie może być wycofane, powinno być zabezpieczone na miejscu. Inne mienie, niewycofane pomimo zarządzenia, może być zużyte na potrzeby Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.11" who="#SGnoinski">Mienie niewycofane ani niezużyte na potrzeby Państwa ma być zniszczone, jeżeli mogłoby utrudniać przeprowadzenie własnych działań wojennych lub być wyzyskane przez nieprzyjaciela dla celów wojennych (nie dotyczy to jednak mienia, posiadającego wartość naukową, historyczną, lub artystyczną).</u>
+ <u xml:id="u-10.12" who="#SGnoinski">Za mienie nie stanowiące własności Państwa zużyte na potrzeby Państwa lub zniszczone z nakazu władzy, należy się właścicielowi wynagrodzenie. Wysokość wynagrodzenia ustalają komisje w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach ustawy o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych.</u>
+ <u xml:id="u-10.13" who="#SGnoinski">Zarządzenia co do powrotu ewakuowanych urzędów, ludności i mienia wy da je Naczelny Wódz, jeżeli chodzi o powrót na obszar operacyjny. W innych przypadkach — Minister Spraw Wojskowych co do osób i mienia wojskowego, Minister Komunikacji co do funkcjonariuszów, taboru i urządzeń kolejowych, zaś co do innych urzędów, osób i mienia — Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami.</u>
+ <u xml:id="u-10.14" who="#SGnoinski">Wreszcie projekt zawiera sankcje karne za niewykonanie zarządzeń władz w sprawach ewakuacyjnych.</u>
+ <u xml:id="u-10.15" who="#SGnoinski">Projekt rządowy został uzupełniony w Komisji Wojskowej Sejmu przepisami, dotyczącymi bardzo istotnej sprawy. Poprawki te zostały wprowadzone po całkowitym porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wojskowych i ze Sztabem Głównym. Chodzi mianowicie o sprawę przymusowego pozostania na zagrożonych obszarach pewnych kategoryj ludności i instytucyj. W czasie wojny może się zdarzyć, iż zarówno z punktu widzenia interesów ogólnospołecznych i humanitarnych, jak i z punktu widzenia interesów własnej siły zbrojnej, korzystnym a nawet niezbędnym będzie pozostawienie na miejscu niektórych kategoryj ludności i instytucyj. Nie chodzi tu o narażanie ludności na zagarnięcie przez wojska nieprzyjacielskie, lecz o to, że wiele osób będzie szukało schronienia przed napadami lotniczymi, opuszczając miasta i miejscowości bardziej zagrożone, a przecież obecność wielu z nich na miejscu będzie niezbędna. Nie można np. pozwolić, by przez samorzutne wycofanie się robotników przed bombardowaniem lotniczym zostały unieruchomione fabryki ważne dla przemysłu wojennego. Nie można również dopuścić, by zagrożone miejscowości zostały całkowicie pozbawione lekarzy, albo żeby zakłady użyteczności publicznej (elektrownie, gazownie, wodociągi) wstrzymały ruch z powodu samorzutnego opuszczenia danej miejscowości przez pracowników tych zakładów.</u>
+ <u xml:id="u-10.16" who="#SGnoinski">Poprawki uchwalone przez Sejm zmierzają do stworzenia dla władz podstaw prawnych do wydania zakazu opuszczania określonych obszarów Państwa oraz dają sankcję karną, która zabezpieczy należycie posłuch dla tego rodzaju zarządzeń. Poprawki te dają możność władzom zwalczania objawów groźnych dla ludności pozostającej na miejscu i dla funkcjonowania najbardziej niezbędnych instytucyj użyteczności publicznej.</u>
+ <u xml:id="u-10.17" who="#SGnoinski">Podzielając całkowicie słuszność zasad, na jakich oparty jest rządowy projekt ustawy ewakuacyjnej, podzielam również stanowisko zajęte w tej mierze przez Sejm, zarówno o ile chodzi o drobne stylistyczne poprawki, zgłoszone do projektu rządowego, jak i o uzupełnienie projektu przepisami, dotyczącymi zakazu wycofania niektórych instytucyj i pewnych kategoryj ludności. Ze swej strony nie zgłaszam do projektu żadnych wniosków i poprawek.</u>
+ <u xml:id="u-10.18" who="#SGnoinski">W imieniu komisji wnoszę, by Wysoki Senat uchwalić raczył projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o komunikacjach w służbie obrony Państwa (druki senackie nr 37 i 65) — sprawozdawca s. Kornke.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SKornke">Wysoka Izbo! Rządowy projekt ustawy o komunikacjach w służbie obrony Państwa można potraktować jako jedną z części składowych, mających swój ścisły związek z przygotowaniem obrony Państwa we wszystkich dziedzinach, tak pod względem techniki, jak i pod względem przestawienia ich czynności w czasie pokojowym i na wypadek wojny.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SKornke">Ustawa składa się z 42 artykułów, ujętych w sześciu rozdziałach.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SKornke">Przepisy wstępne arb 2 wymieniają wszystkie te środki komunikacyjne, do jakich przepisy niniejszej ustawy będą stosowane, a więc: kolej żelazna, poczta, telegraf i telefon, żegluga morska, żegluga śródlądowa, żegluga powietrzna, drogi i ruch kołowy.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SKornke">Ustawa niniejsza scałkowała rozmaite przepisy, dotyczące tego zagadnienia, a ujęte dotychczas w kilku ustawach, uzupełniła je nowymi i koniecznymi postanowieniami, narzuconymi po prostu nowymi potrzebami, wynikającymi częściowo nawet z płynności sytuacji powszechnej i możliwych ewentualności na bliższą czy dalszą przyszłość.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SKornke">Sprawy objęte ustawą niniejszą normowała dotychczas: a) ustawa z dnia 27 marca 1920 r. o kolejach w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa; b) ustawa z dnia 25 lutego 1932 r. o drogach lądowych i drogach wodnych w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa; c) ustawa z dnia 18 grudnia 1920 r. o pocztach, telegrafach i telefonach w czasie wojny lub grożącego Państwu niebezpieczeństwa. Przepisy o komunikacji zawierało również rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. o rzeczowych świadczeniach wojennych.</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SKornke">Poza tym w osobnej ustawie z dnia 7 listopada 1931 r. są normowane zagadnienia nadzwyczajnego przewozu żołnierzy oraz sprzętu wojskowego w czasie pokoju.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SKornke">Wszystkie te przepisy często analogiczne, ujmujące właściwie jeden kompleks powiązanych ze sobą bardzo ważnych zadań w kilku aktach ustawowych, zostały w końcu ujęte w ustawie niniejszej, która zawiera całokształt przepisów o komunikacjach w służbie obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SKornke">Powyższe przesłanki oraz konieczność wydania nowych przepisów, normujących dziedzinę komunikacji lotniczej, morskiej i samochodowej, skłoniły Rząd do przedstawienia tej ustawy, regulującej w sposób uproszczony i jasny całe zagadnienie, dzieląc je na dwie zasadnicze fazy: a) komunikację w czasie pokoju, b) komunikację w czasie wojny, mobilizacji lub stanu zagrożenia Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SKornke">Pierwsza faza, ujęta w przepisach o komunikacji w dobie pokoju, ma na celu należyte przysposobienie komunikacji do sprawnej działalności wojennej.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SKornke">Tylko co uchwalona ustawa o świadczeniach rzeczowych wojennych nie obejmuje postanowień dotyczących komunikacji wojennej, gdyż ustawa o świadczeniach rzeczowych wojennych postanawia oddanie danych urządzeń i praw dysponowania nimi Państwu, a przepisy ustawy niniejszej mają na celu usprawnienie wszelkich środków komunikacji i dysponowania nimi przy pozostawieniu ich jednak właścicielom czy zarządom dotychczasowym.</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SKornke">Ponadto art. 14 zawiera nowe przepisy, nie uwzględnione w dotychczasowych ustawach, a uprawniające Radę Ministrów w czasie wojny, mobilizacji lub gdy tego wymagać będzie interes obrony Państwa do ograniczenia lub zakazu komunikacji śródlądowej, morskiej, tranzytowej itd.</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SKornke">Nowe są również przepisy artykułów 22 do 25 o ochronie bezpieczeństwa i tajemnicy wszystkich zarządzeń, wynikających z wykonania przepisów niniejszej ustawy. Sankcje karne za niedopełnienie obowiązków, wynikających z art. 16, określa art. 37.</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SKornke">Sejm przyjął ustawę w brzmieniu przedłożonym, wprowadzając w art. 13 ust. 2 poprawkę stylistyczną, która przestawia w wierszu piątym od dołu wyrazy: — „tej władzy lub urzędu (jego zastępca) na: — „(jego zastępca) tej władzy lub urzędu”.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SKornke">Ponieważ celowość tej ustawy jest w całej rozciągłości uzasadniona, wnoszę w imieniu Komisji Wojskowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy ustawę w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Proszę Panów Senatorów, którzy są za projektem ustawy, żeby wstali. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-13.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa (druk sejmowy nr 121 i druk senacki nr 66) — sprawozdawca s. Kornke.</u>
+ <u xml:id="u-13.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SKornke">Wysoka Izbo! Projekt ustawy, który mam zaszczyt w imieniu komisji przedłożyć Wysokiej Izbie, wprowadza kilka koniecznych zmian do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 8 listopada 1927 r. o obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SKornke">Zmiany, które zawiera projekt noweli, są natury prawniczej. Są one podyktowane nowymi wymogami i dostosowane do przepisów ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SKornke">Ustawa wprowadza do art. 2 ust. (2) nowy przepis, upoważniający Radę Ministrów do wprowadzenia obowiązku odstępowania zwierząt pociągowych, wozów, pojazdów mechanicznych i rowerów dla celów obrony Państwa na wniosek Ministra Spraw Wojskowych także w czasie pokojowym, gdy tego wymagać będzie interes obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SKornke">Dotychczas było to możliwe w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, które musiało być, jak każde inne rozporządzenia, ogłoszone w Dzienniku Ustaw R. P. w przeciwieństwie do uchwały Rady Ministrów, której się nie ogłasza. Ponieważ ustawa jest po to, aby jej przepisy spełniły swoje zadanie w regulowaniu spraw, ściśle związanych z obronnością Państwa, więc też postanowienia jej muszą być konsekwentne i muszą z góry usunąć wszystko, co mogłoby wpłynąć ujemnie na skuteczność zarządzeń.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#SKornke">W ustawie o powszechnym obowiązku wojskowym z dnia 9 kwietnia 1938 r. art. 2 ust. (4), art. 92 ust. (1), art. 100 ust. (1) i (2) oraz art. 101 ust. (1) i (2) stanowią, że powiększenie stanu liczebnego wojska może nastąpić jedynie w czasie wojny, w razie mobilizacji oraz gdy tego wymaga interes obrony Państwa, stwierdzony uchwałą Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-14.5" who="#SKornke">Ponieważ ustawa niniejsza jest tylko dalszym uzupełnieniem ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, więc i przepisy jednej i drugiej muszą być ze sobą zgodne. Wynika z tego, że zmiana tego artykułu jest podwójnie uzasadniona.</u>
+ <u xml:id="u-14.6" who="#SKornke">Nowela dodaje do art. 26 ustawy ust. 26-a, określający możliwość zwrotu zwierząt pociągowych, pojazdów mechanicznych i rowerów ich właścicielom na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wojskowych, jeżeli interes Państwa nie będzie wymagał zatrzymania tych przedmiotów na stałe i jeżeli wynagrodzenie za odstąpione przedmioty nie zostało jeszcze wypłacone.</u>
+ <u xml:id="u-14.7" who="#SKornke">Do art. 27 dodaje się dwa nowe ustępy, które ustalają, że w wypadku szczególnej potrzeby, stwierdzonej uchwałą Rady Ministrów, przedmioty mogą być przez władze wojskowe zatrzymane na przeciąg dłuższy niż 14 dni.</u>
+ <u xml:id="u-14.8" who="#SKornke">Nowelizowany art. 27 przewiduje również, iż w warunkach określonych w art. 2 przedmioty zatrzymane przed powstaniem tych warunków podczas próbnego poboru mogą przejść na własność Państwa bez powtórnego przedstawienia ich na komisji poboru rzeczywistego za wynagrodzeniem równym ocenie szacunkowej, ustalonej przy poborze próbnym.</u>
+ <u xml:id="u-14.9" who="#SKornke">Z uwagi na wielkie znaczenie zmian, projektowanych w ustawie, wnoszę w imieniu Komisji Wojskowej Senatu: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w druku senackim nr 66 w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zasiłkach dla rodzin osób, odbywających czynną służbę wojskową (druki senackie nr 53 i 61) — sprawozdawca s. Rosada.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SRosada">Wysoki Senacie! Przystępując w imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej Senatu do sprawozdania, uważam za wskazane przedstawić na wstępie, jak dotychczasowe normy prawne regulowały pomoc ze Skarbu Państwa rodzinom osób, odbywających służbę wojskową.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#SRosada">W zakresie zagadnienia unormowanego rządowym projektem obowiązują dotychczas trzy ustawy: a) Ustawa z dnia 15 lipca 1920 r. o zabezpieczeniu bytu rodzinom osób, pełniących ochotniczą lub obowiązkową służbę wojskową, która zapewnia rodzinom, których członkowie pełnią służbę wojskową, obok zasiłków pieniężnych trwałość stosunku pracodawcy do pracobiorcy, pełniącego służbę wojskową, w przedmiocie najmu usług, a ponadto daje możność przełożonym gmin wiejskich nakładania świadczeń osobistych na wszystkich mieszkańców gminy na rzecz rodzin drobnych rolników, pełniących służbę wojskową. Ustawa powyższa nie została dotychczas uchylona, aczkolwiek stała się nieaktualną z ukończeniem wojny bolszewickiej, b) Ustawa z dnia 22 marca 1923 r. o zasiłkach dla rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe, która normuje prawo do zasiłków rodzin osób, powołanych na ćwiczenia wojskowe w czasie pokoju, i przewiduje świadczenia ze strony Skarbu Państwa w formie zasiłków pieniężnych, c) Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 marca 1928 r. o wojskowych zasiłkach wojennych, mające moc ustawy, które obejmuje osoby, należące do rezerwy lub pospolitego ruszenia, oraz ochotników, pełniących czynną służbę wojskową w okresie mobilizacji lub wojny, i normuje zasiłki wojskowe w formie pieniężnej.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#SRosada">Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym wprowadziła obowiązek odbywania czynnej służby wojskowej w rezerwie, pospolitym ruszeniu, pomocniczej służbie wojskowej i w uzupełniającej służbie wojskowej, czego nie przewidywała dawna ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym. Dotychczasowe przepisy trzech wymienionych ustaw nie są wobec tego wystarczające i normy ich muszą być rozszerzone lub zmienione w celu dostosowania ich do potrzeb nowej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym.</u>
+ <u xml:id="u-16.3" who="#SRosada">Rządowy projekt ustawy jest zupełnie dostosowany do obecnie obowiązującej ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, a nadto kodyfikuje dotychczasowe normy prawne w tej dziedzinie i uchyla w przepisach końcowych moc obowiązującą przytoczonych wyżej trzech ustaw o zasiłkach wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-16.4" who="#SRosada">W projekcie ustawy przewidziano przepisy w przedmiocie zasiłków, które obowiązują zarówno w czasie pokoju, jak w okresie mobilizacji i wojny. Rząd jako projektodawca zajmuje słuszne stanowisko ustalając, że nie mogą pozostawać bez zaopatrzenia, wyrażającego się w formie zasiłku, rodziny osób, oderwanych od ich zajęć w celu spełnienia obowiązku wojskowego.</u>
+ <u xml:id="u-16.5" who="#SRosada">Rządowy projekt ustawy obejmuje 24 artykuły w 6 rozdziałach.</u>
+ <u xml:id="u-16.6" who="#SRosada">Z rozdziału 1 wynika, w jakich wypadkach i pod jakimi warunkami przysługuje prawo do zasiłków rodzinom żołnierzy i kogo uważa się za rodzinę żołnierza. Zasiłkami objęci są obywatele polscy, zamieszkujący w kraju i za granicą, oraz rodziny żołnierzy, nie posiadające obywatelstwa polskiego, zamieszkujące w kraju. Jest to konsekwencją ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, która nakłada powszechny obowiązek wojskowy również na osoby, przebywające na obszarze Rzeczypospolitej bez dowodu, że są obywatelami obcego państwa. Prawo do zasiłków służy członkom rodziny żołnierza oczywiście tylko w tym przypadku, jeżeli bezpośrednio przed odejściem żołnierza do służby wojskowej byt ich był zależny od jego pracy lub zarobku, lecz został zagrożony wskutek utraty lub zmniejszenia się tej pracy albo zarobku, spowodowanych okolicznościami, wynikłymi podczas jego służby wojskowej.</u>
+ <u xml:id="u-16.7" who="#SRosada">Rozdział 2 określa, kiedy prawo członków rodziny żołnierza do zasiłków powstaje i kiedy ono gaśnie, czas trwania pobierania zasiłków oraz przewiduje utratę prawa do zasiłków dla osób, które w celu uzyskania zasiłku nienależnego świadomie podają nieprawdziwe fakty albo zatajają okoliczności, powodujące wygaśnięcie prawa do zasiłku.</u>
+ <u xml:id="u-16.8" who="#SRosada">Rozdział 3 przewiduje obowiązek zgłoszenia prawa do zasiłku. Prawo do zasiłku należy zgłosić w zarządzie gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do zasiłku; osoby zaś zamieszkałe za granicą zgłaszają prawo do zasiłku we właściwym urzędzie konsularnym Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-16.9" who="#SRosada">Z rozdziału 4 wynika, że zasiłki wypłaca Skarb Państwa w normach dziennych. Projekt ustawy nie określa norm dziennych zasiłków oraz terminu ich wypłaty, a upoważnia Ministra Spraw Wewnętrznych do wydania w tym względzie odpowiedniego rozporządzenia w porozumieniu z Ministrami Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych, Skarbu i Opieki Społecznej. Wysokość norm dziennych zasiłków ma być zależna od ilości członków rodziny, uprawnionych do zasiłku, oraz miejscowości, w której zamieszkują.</u>
+ <u xml:id="u-16.10" who="#SRosada">W art. 16 i 17 unormowane są przypadki, w których zasiłku się nie wypłaca. Zasiłki pobrane wbrew przepisem ustawy podlegają zwrotowi; zasiłki te można przymusowo ściągać w trybie przewidzianym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym władz skarbowych. Następny rozdział 5 wskazuje, że władzami właściwymi do orzekania w sprawach zasiłku są w kraju zarządy gmin właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osób uprawnionych do zasiłku, za granicą — właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osób zgłaszających prawo do zasiłku urzędy konsularne Rzeczypospolitej. Orzeczenia ich są ostateczne.</u>
+ <u xml:id="u-16.11" who="#SRosada">Minister Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z wyżej wymienionymi ministrami określi w drodze rozporządzenia tryb postępowania. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych może poruczyć wykonanie czynności zarządów gmin w zakresie wykonania ustawy niniejszej rządowym władzom administracji ogólnej. Gmina solidarnie z osobami, które nieprawnie pobrały zasiłek, jest odpowiedzialna za straty Skarbu Państwa wynikłe z powodu jej zawinienia. Władze nadzorcze gminne orzekają o jej odpowiedzialności.</u>
+ <u xml:id="u-16.12" who="#SRosada">Wreszcie przepisy końcowe uchylają dotychczasowe ustawy w tej dziedzinie obowiązujące i postanawiają, że wykonanie ustawy porucza się Ministrowi Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z ministrami wyżej wymienionymi.</u>
+ <u xml:id="u-16.13" who="#SRosada">Ustawa ma wejść w życie z dniem ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-16.14" who="#SRosada">Sejm na 21 plenarnym posiedzeniu uchwalił projekt ustawy w brzmieniu, umieszczonym w druku senackim nr 53.</u>
+ <u xml:id="u-16.15" who="#SRosada">Komisja Administracyjno Samorządowa Senatu rozpatrywała projekt ustawy na posiedzeniu w dniu 23 b.m. i przyjęła go nie wprowadzając żadnych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-16.16" who="#SRosada">W imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 53), bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracyjno-Samorządowej o projekcie ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym (druki senackie nr 57 i 62) — sprawozdawca s. Rataj.</u>
+ <u xml:id="u-17.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SRataj">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o zmianie prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym dotyczy zmiany artykułów 38, 39 i 44 tego prawa.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SRataj">Dotychczasowe brzmienie art. 38 i 39 prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym prowadziło w praktyce do takiego ich komentowania, że w razie sporu co do wysokości odszkodowania nie wypłacało się go wywłaszczonemu nawet w części bezspornej między stronami, a całą kwotę, ustaloną orzeczeniem wojewody, składało się do depozytu sądowego do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia sporu przez sąd. Oświadczenie wywłaszczonego, że nie zgadza się na ustalone odszkodowanie, lub tylko odmowa przyjęcia go uprawniały wywłaszczającego do złożenia odszkodowania do depozytu sądowego, uprawniając go równocześnie do objęcia w posiadanie wywłaszczonej nieruchomości. Przepisy powyższe zwalniały również wywłaszczającego od obowiązku bezpośredniego wypłacania odszkodowania, jeżeli, zdaniem jego, było ono za wysokie, a miał nadzieję, że zostanie ono zmniejszone w postępowaniu sądowym. Stan taki dawał korzyści wyłącznie wywłaszczającemu, a był wybitnie niekorzystny dla wywłaszczonego, co dawało się odczuć przede wszystkim drobnym rolnikom, którzy skutkiem wykonania wywłaszczenia nie mieli ani .wywłaszczonego obiektu, ani sumy odszkodowania, a tym samym możności nabycia nowego warsztatu pracy, aczkolwiek sporna była tylko wysokość odszkodowania i nic nie usprawiedliwiało przetrzymywania w depozycie bezspornej części należności. Odszkodowanie mógł wywłaszczony otrzymać dopiero po prawomocnym ukończeniu przed sądem sporu, o wysokość odszkodowania, co niejednokrotnie trwało czas dłuższy.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SRataj">Braki przepisów ustawy, regulujących sprawę odszkodowania, uwypukliły się szczególnie przy pracach inwestycyjnych podejmowanych na większą skalę, jak np. przy budowie zapory w Rożnowie. W tej sprawie leżą w depozycie sądowym kilkumilionowe sumy odszkodowania, czekając na prawomocne rozstrzygnięcie przez sądy sporów o wysokość odszkodowania, podczas gdy wywłaszczeni nie mają możności otrzymać kwot nawet niespornych.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SRataj">Projekt zmiany art. 38 i 39 prawa o postępowaniu wywłaszczeniowym ma na celu usunięcie tych braków i niedomagań.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SRataj">Co się tyczy samych zmian nowelizowanych artykułów, to są one następujące: w art. 38 ust. (1) zatrzymuje dotychczasowe brzmienie, ust. (2) i (3) przeredagowane stanowią obecny ust. (2), nowy jest ust. (3), przy czym projekt w brzmieniu rządowym został zmieniony przez Sejm w celu usunięcia wątpliwości, mogących się nasuwać przy poprzedniej redakcji. Istotną zmianą jest dodanie na początku tego ustępu słów: — „na wniosek jednego z uprawnionych”, co ma na celu oddanie inicjatywy w przedmiocie podziału wyłącznie w ręce bezpośrednio w podziale zainteresowanych, eliminując ingerencję sądu z urzędu, co było podstawą projektu rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SRataj">Jak wykazała praktyka dotychczasowa, orzeczenia sądów w przedmiocie odszkodowania nie ustalały sumy odszkodowania poniżej 70% sumy ustalonej orzeczeniem wojewody, dlatego tę wysokość procentową przyjęto za podstawę przy określaniu wysokości kwot podlegających podziałowi.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SRataj">W art. 39 do ust. (1) dodano przy końcu słowa: — „niezależnie od tego, czy zażądał on ustalenia odszkodowania przez sąd”. Podkreślają one zasadę, że poza wypadkami złożenia do depozytu, podanymi w art. 38, wypłata winna nastąpić do rąk uprawnionego niezależnie od dalszych jego poczynań w przedmiocie wysokości odszkodowania.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SRataj">Nowe są ust. (2) i (3) tegoż artykułu. Ust. (2) w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, określa procentową wysokość kwoty ustalonego odszkodowania, jaką powinien zapłacić wywłaszczonemu wywłaszczający, kwestionujący tę wysokość, co lepiej odpowiada celowi, niż sposób określenia tej wysokości w projekcie rządowym. Ust. (3) nakłada na wywłaszczającego, który objął wywłaszczoną nieruchomość w posiadanie, obowiązek niezwłocznego zapłacenia odszkodowania. Uchwała Sejmu wprowadziła w tym paragrafie w stosunku do projektu rządowego tylko zmianę redakcyjną.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SRataj">Nowelizacja art. 44 ogranicza się tylko do dodania nowego ust. (3), który wyłącza od prawa pierwokupu byłych właścicieli nieruchomości, wywłaszczonych na wniosek władz wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SRataj">Art. 2 projektu ustawy zawiera przepisy, regulujące sprawę wypłaty sum odszkodowań w sprawach będących w toku, przy czym dodanie w projekcie sejmowym w ust. (3) po słowach — „art. 38 ust. (2)” słów — „przed wejściem w życie ustawy niniejszej” dąży do zapobieżenia mylnej interpretacji przepisu ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#SRataj">W imieniu Komisji Administracyjno-Samorządowej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy o zmianie prawa o post spawaniu wywłaszczeniowym (druk senacki nr 57) w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Do głosu nikt</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#WicemarszalekDabkowski">nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi Większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych (druk sejmowy nr 142 i druk senacki nr 60) — sprawozdawca s. A. Szelągowska.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawczym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SSzelagowska">Rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych przepisów, dotyczących zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych, obejmuje znowelizowanie przepisów emerytalnych, co było koniecznością, a to z powodu, o którym już była mowa przy rozpatrywaniu budżetu emerytur i zaopatrzeń, mianowicie w myśl art. 19 ustawy emerytalnej z dnia 11 grudnia 1923 r. w brzmieniu obowiązującym dotychczas prawo do pełnego uposażenia emerytalnego nabywa się po 35 latach służby zaliczanej do wysługi emerytalnej. Tymczasem dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów (art. 44) ustala, że oficer służby stałej nabywa prawa do pełnego uposażenia emerytalnego po 30 latach służby.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#SSzelagowska">Od dwóch lat zatem powstały trudności w wydawaniu przez władze wojskowe orzeczeń, określających prawa i wysokość zaopatrzenia emerytalnego przysługującego oficerom, z którymi rozwiązano stosunek służbowy na zasadzie nowych przepisów pragmatycznych, względnie pozostałym po nich rodzinom. Stan taki był nie do utrzymania nadal ze względów prawnych, jak i życiowych, gdyż pretensje z racji tymczasowego zaopatrzenia znacznie niższego od istotnie przysługującego wzrastają i obejmują już obecnie około 600 osób, w tym ponad 500 oficerów i około 100 wdów i sierot. Było zatem niezbędnym należyte uregulowanie tej sprawy.</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SSzelagowska">Nowy projekt wprowadza poza tym jeszcze szereg zmian z uwagi na zmienione warunki służbowe żołnierzy i stale wzrastający rozwój armii pod względem technicznym.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SSzelagowska">Zmiany wprowadzone przez omawianą U9tawę są następujące:</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SSzelagowska">W art. 19 ustawy z dnia 11 grudnia 1923 r. utrzymuje się skalę procentową wzrostu uposażenia emerytalnego za każdy rok służby oficera do lat 15 w dotychczasowym wymiarze, tj. w 40%, lecz pozostałe 60%, wobec prawa oficera do pełnego uposażenia emerytalnego już po 30 latach służby, a nie 35, jak było, podzielono na pozostałe 15 lat służby, co stanowi na każdy rok po 4%, zamiast, jak dawniej, 3% do pełnego wymiaru.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SSzelagowska">Przez zmianę art. 46 wprowadzone zostaje zcentralizowanie orzeczeń emerytalnych co do zawodowych oficerów wojska i marynarki wojennej. Według nowego brzmienia bowiem tego artykułu — „zaopatrzenie emerytalne przyznaje i wymierza Minister Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem Skarbu”.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SSzelagowska">Art. 47, obejmujący warunki przeniesienia w tan spoczynku zawodowego wojskowego, nie uległ w treści swej zmianie, lecz został zastosowany jedynie do podoficerów lub szeregowców zawodowych, gdyż warunki przeniesienia w stan spoczynku oficerów znalazły swe miejsce w dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SSzelagowska">Art. 52 w nowej redakcji wprowadza korzystniejsze liczenie okresów zaokrętowania na okrętach podwodnych w kampanii, czego dawniej nie uwzględniano, gdyż wyposażenie marynarki wojennej w okręty podwodne datuje się od niedawna, a służbę na nich uznano za równie niebezpieczną jak w lotnictwie i dlatego czas przydziału do personelu na okrętach podwodnych, zarówno jak do personelu latającego lotnictwa, wojska i marynarki wojennej liczy się do wysługi emerytalnej podwójnie.</u>
+ <u xml:id="u-20.8" who="#SSzelagowska">Poza tym art. 52 wprowadza nowy przepis o liczeniu służby podoficerom żandarmerii w stosunku 35 dni za 1 miesiąc służby z uwagi na trudny charakter tej służby.</u>
+ <u xml:id="u-20.9" who="#SSzelagowska">Ust. (1) art. 105 jest zmieniony w projekcie w duchu zrównania ze służbą w wojsku polskim służby wojskowej, odbytej po dniu 1 czerwca 1917 r. w b. armii austro-węgierskiej przez b. żołnierzy Legionów Polskich i Polskiego Korpusu Posiłkowego, jeżeli służbę w formacjach polskich pełnili co najmniej do 31 maja 1917 r., oraz okres więzienia lub internowania ze względów politycznych przez b. władze austriacko-węgierskie i niemieckie b. żołnierzy Legionów Polskich, Polskiego Korpusu Posiłkowego i Polskiej Siły Zbrojnej, jeżeli przed uwięzieniem lub internowaniem pełnili służbę w tych formacjach.</u>
+ <u xml:id="u-20.10" who="#SSzelagowska">Projektowana zmiana ma znaczenie moralne raczej i nie spowoduje znaczniejszego wzrostu wydatków, gdyż okresy wyżej wymienione podlegają i tak zaliczeniu do wysługi emerytalnej.</u>
+ <u xml:id="u-20.11" who="#SSzelagowska">Nowym w projektowanej ustawie jest artykuł, ustalający, by zawodowy wojskowy, który uległ w czasie pokoju nieszczęśliwemu wypadkowi z powodu lub w czasie pełnienia służby i w związku z tym utracił całkowitą zdolność do pracy zarobkowej, otrzymał niezależnie od uposażenia emerytalnego jednorazowe odszkodowanie w wysokości dwuletniego uposażenia, stanowiącego podstawę wymiaru uposażenia emerytalnego. Takież odszkodowanie wypłacać się ma wdowie lub sierotom w razie utraty życia z tychże przyczyn zawodowego wojskowego. Wedle obecnie obowiązujących przepisów prawo do takiego odszkodowania mają żołnierze KOP-u, funkcjonariusze Straży Granicznej i Policji Państwowej — tym bardziej jest słusznym stosowanie tej zasady do żołnierzy służby stałej.</u>
+ <u xml:id="u-20.12" who="#SSzelagowska">Art. 3 projektuje wyłączenie żołnierzy z Państwowego Zakładu Emerytalnego, a to ze względu na konieczność tajemnicy wojskowej w zakresie ewidencji stanu armii, a nawet dyslokacji poszczególnych jednostek. Wymaga tej zmiany też nowy tekst art. 46, w myśl którego władzą wymierzającą zaopatrzenie emerytalne żołnierzom, tudzież wdowom i sierotom po nich są władze wojskowe, a władzą wypłacającą to zaopatrzenie emerytalne — władze skarbowe.</u>
+ <u xml:id="u-20.13" who="#SSzelagowska">Projektowany art. 4 ustala, że zawodowi wojskowi b. państw zaborczych, uprawnieni do zaopatrzenia emerytalnego, tracą swe prawa, jeśli nie zgłosili swych pretensyj do dnia wejścia w życie projektowanej ustawy bądź nie zgłoszą ich w ciągu dni trzydziestu od dnia jej ogłoszenia.</u>
+ <u xml:id="u-20.14" who="#SSzelagowska">Ustalenie terminu tych roszczeń jest ze wszech miar wskazane, tym bardziej że funkcjonariusze państwowi i zawodowi wojskowi Państwa Polskiego byli obowiązani pod rygorem utraty praw zgłosić swe pretensje z tytułu służby zaborczej najpóźniej do końca 1933 r.</u>
+ <u xml:id="u-20.15" who="#SSzelagowska">Art. 5 ustala, iż określenie — „zawodowy wojskowy” oznacza żołnierza służby stałej w odróżnieniu od nomenklatury, przyjętej w nowej pragmatyce oficerskiej.</u>
+ <u xml:id="u-20.16" who="#SSzelagowska">Nowa ustawa ma wejść w życie 31 marca 1939 r., lecz przepisy art. 19 ust. (1) mają obowiązywać od 18 marca 1937 r., a to w celu dostosowania do przepisów nowej pragmatyki oficerskiej, obowiązującej już od 18 marca 1937 r., według której 30 lat służby uprawnia do uzyskania całkowitego zaopatrzenia emerytalnego.</u>
+ <u xml:id="u-20.17" who="#SSzelagowska">Szczegółowe uzasadnienie cyfrowe podane w druku sejmowym nr 142 wykazuje, że przyspieszenie praw do emerytury spowoduje wzrost kosztów na emerytury o sumę zł 235.140, na pensje wdowie i sieroce o 27.000, zatem ogółem o zł 262.140. Korzystniejsze liczenie służby w marynarce i żandarmerii spowoduje wzrost o 4.100 zł, odszkodowania zaprojektowane wyniosą około 175.000 zł, razem przewidywany wzrost wydatków w związku z zaprojektowaną ustawą wyniesie 441.240 zł, co stanowi 1% ogólnego budżetu emerytur wojskowych, przy czym z sumy powyższej pierwsza pozycja zł 262.140 wynika konsekwentnie z już obowiązującego od 12 marca 1937 r. dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej o służbie wojskowej oficerów.</u>
+ <u xml:id="u-20.18" who="#SSzelagowska">Sejm przyjął przedłożony projekt ustawy bez zmian, lecz z uwagi na to, że jest to już osiemnasta z rzędu nowelizacja ustawy z dnia U grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych i że dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów w art. 44 par. 2 zapowiedział wydanie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej, obejmującej całokształt obowiązujących w tej dziedzinie przepisów, Sejm uchwalił rezolucję treści następującej:</u>
+ <u xml:id="u-20.19" who="#SSzelagowska">„Sejm wzywa Rząd do przedłożenia projektu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej”.</u>
+ <u xml:id="u-20.20" who="#SSzelagowska">Komisja Budżetowa Senatu po dyskusji projekt rządowy ustawy o zmianie niektórych przepisów zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszów państwowych i zawodowych wojskowych przyjęła bez zmian, uchwalając jednocześnie na wniosek gen. Galicy rezolucję treści następującej: „Senat wzywa Rząd, by przy opracowaniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej usunął różnorodność w obliczaniu podstaw emerytur”.</u>
+ <u xml:id="u-20.21" who="#SSzelagowska">Komisja Budżetowa wnosi przeto: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 142), bez zmian oraz następującą rezolucję:</u>
+ <u xml:id="u-20.22" who="#SSzelagowska">„Senat wzywa Rząd, by przy opracowaniu ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym wojska i marynarki wojennej usunął różnorodność w obliczaniu podstaw</u>
+ <u xml:id="u-20.23" who="#komentarz">emerytur'.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Głos ma s. Galica.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SGalica">Wysoki Senacie! Ustawa emerytalna, którą obecnie nowelizujemy, jak się na Komisji Budżetowej dowiedziałem, jest już osiemnasty raz zmienianą. Osiemnasty raz te emerytury są poprawiane. Jak wiadomo, emerytury przecież mają podstawę w ustawie uposażeniowej. Wszyscy wiemy i zdajemy sobie z te« go sprawę, że jesteśmy państwem biednym, jesteśmy państwem na dorobku i oczywiście mamy większe i poważniejsze rzeczy do spełnienia, aniżeli starać się o jakieś większe uposażenia czy emerytury. Jednakże w tym wszystkiem są takie rzeczy, które drażnią obywateli, społeczeństwo i w ogóle funkcjonariuszy państwowych, którzy oddali najlepsze swoje młode siły Państwu i to nieraz w bardzo ciężkich warunkach na początku naszej państwowości.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SGalica">Nie chcę tu poruszać całej ustawy uposażeniowej, bo wszyscy panowie senatorowie ją znają i wiedzą, że był czas, kiedy była ona bardzo przesunięta — że tak powiem — na lewo. Ale mogę dać taki przykład, że przyszedł do mnie mój żołnierz ordynansowy Stanisław Fit z Czarnego Dunajca i pyta się ze zdziwieniem: — „Czy to prawda, że sierżant z intendentury ma większe pobory niż Pan Generał?” Ja się uśmiechnąłem na to, ale zainteresowałem się i okazało się, że po zaliczeniu mieszkania, ubrania, dodatku na dzieci, wyszło, że sierżant coś istotnie miał o 15 zł więcej. I to jest powszechnie znane, że naczelnicy wydziałów narzekali, iż woźni mają większe pobory od nich, że w tej dziedzinie wkradł się jakiś bolszewizm czy coś takiego. Później przeszliśmy z tej ustawy uposażeniowej znów zanadto w odwrotnym kierunku, tak</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#komentarz">że wszyscy byli oburzeni na uposażenia wyższych grup z krzywdą znów niższych. Słowem z tym jest niedobrze. Ja rozumiem p. Ministra Skarbu, który musi trzymać rękę na wydatkach — ale chodzi o stronę moralną. Chodzi o to, że jeżeli jest przyznana pewna suma na uposażenia czy na emerytury, niech to będzie w jakimś stosunku sprawiedliwym podzielone, bez naruszenia kiesy państwowej. I w tym wypadku musi być ta ustawa uposażeniowa jakoś przecież uporządkowana, zwłaszcza w wojsku, gdzie są tak zwani złotowcy, punktowcy, tj. zwolnieni przed 1 lutego 1934 r. Obecnie robimy nowelizację, w której daje się 30 lat służby do wysługi emerytury, przy czym za 15 lat — 40% poborów, a potem 4% za każdy rok następny. Będzie przy tym druga kategoria złotowców, którzy przesłużyli 35 lat i ci będą mieli — 3%, a więc już mniej, a następnie część oficerów tzw. punktowców, którzy przez 6 lat brali udział w wojnie — 4 lata w wojnie światowej i 2 lata w wojnie polsko-bolszewickiej — i do dziś dnia liczy się im emerytury wedle punktów. Wypada to mniej więcej, jak mnie informowano, już nie 3%,</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SGalica">ale 2,4%, tak że generał, który przeszedł zwycięską wojnę, ma mniej niż jego podkomendny pułkownik, który o parę dni później poszedł na emeryturę. To jest anormalne i winno być zmienione. I dlatego byłem zmuszony w tym duchu na komisji postawić rezolucję o zmianę podstaw wymiaru emerytur, bo to jest wyrazem życzeń wszystkich oficerów, którzy przed 1934 r. przeszli w stan spoczynku i zostali materialnie i moralnie pokrzywdzeni. Postawiłem tę rezolucję, dotyczącą emerytów wojska, gdzie są złotowcy i punktowcy i uważam, że Wysoki Rząd ze względów już, powiedzmy, moralnych powinien tę ustawę uposażeniową w wojsku uporządkować. Ile dostaniemy, to dostaniemy, ale żebyśmy my, wojenni oficerowie nie czuli, że jesteśmy coś gorszego. Takie unormowanie usunie poczucie upośledzenia.</u>
+ <u xml:id="u-22.4" who="#SGalica">Nowa ustawa uposażeniowa dla urzędników również jest fatalna, gdyż jak kogo wpakowała do jakiejś grupy, to dopóki go jakaś protekcja z niej nie wyrwie, może tej grupie uposażeniowej pozostawać i do śmierci bez nadziei dosłużenia się czegoś więcej. Uważam, że i ta ustawa uposażeniowa, która jest podstawą do wymiaru emerytury, winna być również zmieniona pod kątem życzliwym dla wysłużonych obywateli, którzy mają nadal olbrzymi wpływ u społeczeństwie i którzy w każdej chwili z powrotem mogą być powołani do pracy państwowej. My wojskowi, którzy przed rokiem 1934 przeszliśmy w stan nieczynny, możemy również znowu być powołani i nie powinniśmy być w dalszym ciągu traktowani jako emeryci trzeciego stopnia według nowej nowelizacji, jednakże będziemy głosowali za tą nowelą, bo uważamy, że jest ona na razie z innych względów rzeczą konieczną.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#WicemarszalekDabkowski">Nikt więcej do głosu nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#WicemarszalekDabkowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do przegłosowania rezolucji. którą Panowie Senatorowie mają w druku nr 60. Kto jest za przyjęciem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat rezolucję uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#WicemarszalekDabkowski">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego (druki senackie nr 56 i 59) — sprawozdawca s. Bundzylak.</u>
+ <u xml:id="u-23.4" who="#WicemarszalekDabkowski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SBundzylak">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o pomocy Skarbu Państwa przy niektórych długoterminowych pożyczkach w listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego wychodzi ze słusznej zasady dopłat Skarbu Państwa do oprocentowania kredytu rolniczego dla drobnej własności, której dochodowość z warsztatu nie może być nieraz na tyle wysoką, aby można z niej robić spłaty rodzinne. Większa własność rolna pokrywa narastający deficyt częściowo z substancji majątkowej, drobna własność ziemska tego robić nie może i nie powinna, chcąc utrzymać strukturalnie zdrowy stan posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SBundzylak">Muszę się zastrzec, że projekt ten nie zastępuje akcji oddłużeniowej, daje on tylko pewne ulgi w obsłudze udzielonych kredytów dla rolnictwa, co jest tak często spotykane w stosunku do przemysłu i handlu.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SBundzylak">Skarb Państwa będzie opłacał za dłużników Państwowego Banku Rolnego, poczynając od 1 stycznia 1939 r. aż do całkowitej spłaty pożyczki, część należności na umorzenie kapitału, oprocentowanie i dodatek administracyjny od imiennej sumy pożyczki, udzielonej w 7 i</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#komentarz">8%</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SBundzylak">listach zastawnych na kwotę 129.766.500 zł, emitowanych przed 1 stycznia 1933 r. na mocy ustawy z dnia 20 grudnia 1932 r. (Dz. U. R. P. Nr 115, poz. 950), a skonwertowanych w roku 1934 na 41/2%, zabezpieczonych na nieruchomościach ziemskich o obszarze nie przewyższającym 100 ha, których annuitet dotychczasowy wynosi 6%.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SBundzylak">Większość tych pożyczek została wydana na kupno gruntu z tytułu parcelacji i kredyty parcelacyjne. Projekt ustawy przewiduje dopłatę do wyżej wymienionych pożyczek 1</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#komentarz">% w</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SBundzylak">stosunku rocznym do imiennej sumy pożyczek, tj. kwotę 1.297.665 zł. Dalej rządowy projekt ustawy przewiduje obniżenie oprocentowania z 6,42% na 5% i dopłatę ze strony Skarbu Państwa 1,42%, co w stosunku rocznym uczyni w przybliżeniu 128,365 zł od imiennej sumy pożyczek, udzielonych w listach zastawnych na kwotę 9 milionów, emitowanych przed 1 stycznia 1933 r. na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 30 lipca 1932 r. (Dz. U. R. P. Nr 75, poz. 677), zabezpieczonych na nieruchomościach o obszarze nie przekraczającym 100 ha. Zadłużenie pożyczkobiorców w Państwowym Banku Rolnym z tytułu pożyczek jest: do dnia 1 lipca 1934 r. 26 milionów zł, które na razie się odracza i które figurują jako aktywa w bilansie Państwowego Banku Rolnego, od 1 lipca 1934 r. do 1 lipca 1938 r. — 15 milionów zł, które się umarza i likwiduje przez odpisy i częściowo przez spłaty. Spłacalność: za r. 1937/38 — 7%, za r. 1938/39 — 2%, w tym raty.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SBundzylak">W ostatnich dwóch latach została za pośrednictwem Ministerstwa Skarbu wyasygnowana suma 10 milionów zł w gotówce z Banku Polskiego i rozprowadzona przez Państwowy Bank Rolny na spłaty działów rodzinnych. Z kwoty tej została wypłacona 2,572 pożyczkobiorcom suma 8.042.000 zł, zapromesowano 462 pożyczkobiorcom wnioski na sumę 1.322,950 zł, razem 9.364,950 zł. Reszta jest w załatwieniu. Z wyżej wspomnianej kwoty korzystało 3.034 pożyczkobiorców, na jednego pożyczkobiorcę przypada więc przeciętnie 3.010 zł. Obsługa tego kredytu wynosi 1 1/2 % plus amortyzacja, plus dodatek administracyjny, razem</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#komentarz">51/2%</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SBundzylak">w stosunku rocznym, okres spłacania różny. Pożyczka jest zabezpieczona na pierwszym miejscu na nieruchomościach o obszarze nie przekraczającym 15 ha, spłacalność tego kredytu przez pożyczkobiorców jest w 95%, więc dobra, co stanowi o jego realności i ostrożnym rozprowadzaniu.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#SBundzylak">Postawiony warunek zabezpieczenia na pierwszym miejscu w hipotece jest warunkiem twardym wobec pożyczkobiorcy, który nie ma urządzonej hipoteki, albo nie ma możliwości z różnych powodów wykreślenia starych, czasem fikcyjnych ciężarów, zapisanych w dziale pierwszym w hipotece.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#SBundzylak">Jakkolwiek stoję na stanowisku, że kredyt emisyjny może być udzielany tylko za zabezpieczeniem hipotecznym na pierwszym miejscu w 50% szacunku nieruchomości, to jednakowoż udzielany kredyt, pochodzący z obrotów gotówkowych, jak to było z ostatnio wspomnianymi 10 milionami zł, powinien być rozprowadzony bardziej liberalnie.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#SBundzylak">W tej sprawie pozwolę sobie zaapelować do Pana Ministra Skarbu, ażeby był łaskaw:</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#SBundzylak">1) poczynić starania o dalsze kredyty gotówkowe na spłaty rodzinne dla drobnej własności, 2)wpływy ze zwrotów i obsługi dotychczas rozprowadzonych kredytów na działy rodzinne zużyć na dalsze ich wypłacanie w drobnych partiach gotówkowych tam, gdzie kredyt emisyjny nie rentuje się i nie nadaje, to jest na parumorgowych gospodarstwach, gdzie kwota paruset złotych spełni zadanie, 3) przy rozdzielaniu kredytu gotówkowego uwzględnić zabezpieczenia na dalszym miejscu hipoteki i 75% wartości szacunkowej danej nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#SBundzylak">Liberalniejsze i życiowe potraktowanie sprawy nie Zachwieje zabezpieczenia kredytu, a przyczyni się do zaniku dzielenia i tak już karłowatych gospodarstw włościańskich.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#SBundzylak">W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy czytamy, że Ministerstwo Skarbu zamierza wydać rozporządzenie o emisji 41/2% listów zastawnych Państwowego Banku Rolnego Serii II w wysokości 50 miln. zł w celu uruchomienia długoterminowych kredytów na spłaty rodzinne, kupno gruntu z parcelacji i inne cele, wynikające z potrzeb gospodarstw włościańskich. Kredyt ten ma być spłacony w okresie 25 lat, zatem przez jedną generację. Annuitet od powyższych kredytów będzie wynosił 7,72%, faktycznie jednak obciążenie z tytułu obsługi kredytu, biorąc pod uwagę kurs realizacyjny listów zastawnych 86 plus 4 równa się 90 za 100, będzie jeszcze wyższe, przeszło 8%. Rządowy projekt przewiduje dopłatę do Skarbu Państwa za dłużników z tytułu projektowanych pożyczek, udzielonych w 41/4% listach zastawnych Państwowego Banku Rolnego Serii II, w wysokości 50 milionów zł, przy obsłudze 2,72%, co przy całkowitej emisji 50 milionów zł wyniesienie rocznie 1.360.000 zł, skutkiem czego dłużnik będzie płacił 5% plus różnicę kursu realizacyjnego, który zamierza się zapewnić kredytobiorcom w stosunku 90 za 100, co w końcowej sumie dla kredytobiorcy wypadnie do dopłacenia 5,2%.</u>
+ <u xml:id="u-24.17" who="#SBundzylak">Ponadto projekt ustawy upoważnia Ministra Skarbu do pokrycia jednorazowej różnicy pomiędzy kursem emitowanych listów, tj. 86 plus 4 równa się 90 kurs realizacyjny przy którym dłużnik otrzyma pożyczkę. Według rządowego projektu dopłata ze strony Skarbu Państwa do obsługi wyżej wspomnianych pożyczek wyniesie 2.786.030 zł plus różnica jednorazowa kursu realizacyjnego 2.000.000 zł, razem 4.786.030 zł. Wysokość wyżej wymienionych sum będzie ulegać zmianom w zależności od rozmiarów emisji.</u>
+ <u xml:id="u-24.18" who="#komentarz">(Przewodnictwa obejmuje Wicemarszałek Stolarski.)</u>
+ <u xml:id="u-24.19" who="#SBundzylak">Pomoc ze Skarbu Państwa ad 1 i 2 nie jest uwidoczniona w preliminarzu budżetowym na r. 1939/40 i będzie musiała być pokryta z rezerw skarbowych i kredytów dodatkowych. Pożyczka z projektowanej emisji 4^1/2^% listów będzie udzielona za zabezpieczeniem hipotecznym na pierwszym miejscu na obszarze nie przewyższającym 100 ha w 50% szacunku, zgodnie ze statutem Państwowego Banku Rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-24.20" who="#SBundzylak">Pożyczki będą spłacane w równych półrocznych ratach na 1 kwietnia i 1 października każdego roku, zawierających oprocentowanie i sumę na umorzenie kapitału, według planu umorzenia.</u>
+ <u xml:id="u-24.21" who="#SBundzylak">Na zakończenie chcę się zatrzymać nad pytaniem, czy przewidziany kredyt nowej emisji listów zastawnych Serii II w wysokości 50 miln. z' może zaspokoić w całości zapotrzebowanie na spłaty rodzinne? Odpowiem, że nie, bo zapotrzebowanie, zgłoszone przez rolników, jest trzykrotnie wyższe, a przyjmując, że zdolność zabezpieczenia w hipotece pierwszego miejsca mogłaby być w 2/3 dana, tj. na kwotę 100 miln. zł, stwierdzić należy, że projektowana emisja 50 miln. zł, choć nie w całości, ale jednak w dużej mierze spełni swą rolę i będzie z dotychczas udzielanych kredytów emisyjnych i gotówkowych kredytem najtańszym i najdogodniejszym.</u>
+ <u xml:id="u-24.22" who="#SBundzylak">Proszę Wysoki Senat o przyjęcie projektu w brzmieniu sejmowym.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#WicemarszalekStolarski">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#WicemarszalekStolarski">Głos ma s. Kamiński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SKaminski">Wysoki Senacie! Pragnę wyrazić przekonanie, że zmniejszenie oprocentowania długów rolniczych jest najwłaściwszym załatwieniem sprawy, jeżeli chodzi o możność pracy w rolnictwie. Oczywiście jest rzeczą niesłychanie ważną, ażeby projektowana emisja, która mniej więcej wynosić ma około 50 milionów zł i przede wszystkim ma być skierowana na fundusz spłat rodzinnych, została możliwie jak najbardziej co rok podtrzymywana. Wydaje nam się, że jest to najskuteczniejszy, a właściwie prawie jedyny środek na to, ażeby nasze najdrobniejsze gospodarstwa, te, które uważamy za racjonalne, jeżeli chodzi o naszą strukturę agrarną, a więc gospodarstwa co najmniej 5 hektarowe, nie podlegały dalszym rozdrobnieniom. Przy pomocy kredytów na spłaty rodzinne wydaje nam się, że zabezpieczymy w sposób najbardziej racjonalny gospodarstwa rolne przed podziałem na gospodarstwa nieracjonalne.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SKaminski">W tych warunkach wydaje mi się, że było by rzeczą wskazaną, ażeby Wysoki Senat uchwalić zechciał rezolucję, którą chciałbym zaproponować. Nie będąc członkiem Komisji Skarbowej, nie miałem możności zrobić tego na Komisji Skarbowej. Uważam, że kredyt, który jest potrzebny na spłaty rodzinne, jest minimalny i suma 50 milionów zł mniej więcej obsłużyć może około 16.000 gospodarstw; gdyby w całości była ona skierowana tylko na spłaty rodzinne (bo kredyt na jedno gospodarstwo wynosi 3.000 zł), to w takim razie 16.000 gospodarstw moglibyśmy zabezpieczyć rocznie przed podziałem na drobniejsze gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SKaminski">W tych warunkach wydaje mi się, że należy ten kredyt skierować na grupę tych gospodarstw, które są najbardziej podziałem zagrożone, a są to gospodarstwa od 5 do 15 ha. Gdyby te gospodarstwa zanadto zostały podzielone, to stałyby się gospodarstwami już nieracjonalnymi i niewystarczającymi. Dlatego tę grupę gospodarstw przede wszystkim trzeba bronić przed podziałem. Gdybyśmy mieli dostateczne środki, to niewątpliwie ten kredyt stosowalibyśmy jak najszerzej, bo kredyt w rolnictwie pod każdym względem jest potrzebny. Jeżeli środki są ograniczone, to pierwszeństwo należy przyznać tym gospodarstwom, które najbardziej zagrożone są podziałem i które z gospodarstw samowystarczalnych mogłyby się stać gospodarstwami niesamowystarczalnymi. Dlatego pozwalam sobie zgłosić następującą rezolucję i prosić Pana Marszalka i Pana Referenta, aby zachcieli tę rezolucję przyjąć i poddać pod głosowanie:</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SKaminski">„Senat wzywa Rząd, aby przy finansowaniu działów rodzinnych specjalną uwagę zwrócił na gospodarstwa od 5 do 15 ha, jako najbardziej zagrożone podziałem.” A więc rezolucja jest bardzo ogólna, mówi tylko o pierwszeństwie i szczególną uwagę zwraca na te drobne gospodarstwa.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SKaminski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt prosić o uchwalenie tej rezolucji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#WicemarszalekStolarski">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#WicemarszalekStolarski">Przystępujemy do głosowania. Proszę tych Panów Senatorów, którzy są za przyjęciem projektu ustawy, aby zechcieli wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#WicemarszalekStolarski">Przystępujemy do załatwienia rezolucji, zgłoszonej przez s. Kamińskiego.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#WicemarszalekStolarski">Zapytuję Pana Sprawozdawcę, czy się zgadza na rezolucję? (S. Bundzylak</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#komentarz">:</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#WicemarszalekStolarski">Zgadzam się.)</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#WicemarszalekStolarski">Proszę tych Panów Senatorów, którzy się zgadzają na rezolucję, zgłoszoną przez s. Kamińskiego, by zechcieli wstać. Stoi większość. Rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#WicemarszalekStolarski">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnej o projekcie ustawy o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych (druk sejmowy nr 184 i druk senacki nr 58) — sprawozdawca s. Łazarski.</u>
+ <u xml:id="u-27.8" who="#WicemarszalekStolarski">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#SLazarski">Wysoka Izbo! Niniejszym mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Rolnej w sprawie projektu ustawy o częściowym zawieszeniu wymagalności długów rolniczych.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#SLazarski">Projektowana ustawa dotyczy wielkiego zagadnienia, które od lat stanowi troskę rolnictwa. Zaszedł w życiu gospodarczym nie praktykowany dotąd fakt, mianowicie niskie ceny płodów rolnych, nieopłacalność warsztatów pracy na roli spowodowała deficyty w życiu rolnym.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#SLazarski">Od szeregu lat notujemy zjawisko nieopłacalności warsztatów rolnych, niskie ceny płodów rolnych i w związku z tym kładące się całym swym ciężarem na gospodarstwie rolnym długi rolnicze powodują deficytowość warsztatów, będących podstawą gospodarstwa społecznego w Polsce i zarazem podstawą egzystencji najpoważniejszej liczbowo części narodu polskiego.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#SLazarski">Uznano już powszechnie, że opłacalność gospodarstw wiejskich jest czynnikiem, który decyduje o rozwoju całego naszego życia gospodarczego. My rolnicy, działający w terenie, wiemy dokładnie, że bardzo liczne gospodarstwa mogą stać się opłacalne jedynie wówczas gdy zostaną zmniejszone ciężary len długów. Bez tego zmniejszenia nawet duży wzrost dochodów brutto nie wyprowadzi zadłużonych rolników z niewoli wierzycielskiej.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#SLazarski">(Przewodnictwo obejmuje Marszałek.)</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#SLazarski">Również nowe kredyty nie dopomogą zadłużonym rolnikom, bo kredyty otrzymują niezadłużeni. Toteż sprawa ostatecznego oddłużenia gospodarstw wiejskich stanowi problem oddzielny, wymagający specjalnego załatwienia.</u>
+ <u xml:id="u-28.6" who="#SLazarski">Jeśli chodzi o rolników, którzy zaciągnęli kredyt w najdroższych czasach, to mam dość jaskrawy przykład. Znam osobiście takich gospodarzy, którzy podczas dobrej koniunktury pozwolili sobie zaciągnąć pożyczki po 1.000 zł na zakupno inwentarza. Jeden z gospodarzy pożyczył w 1930 r. 1.000 zł i kupił za te pieniądze dwie krowy. Cena spadła i dzisiaj za te dwie krowy całym 10-morgowym gospodarstwem nie jest w stanie zapłacić procentów i zabezpieczyć długu. Jest to najlepszym dowodem, jak wygląda ta sprawa na dzisiejszym terenie.</u>
+ <u xml:id="u-28.7" who="#SLazarski">Stwierdzam ten pogląd z całym naciskiem, ponieważ ustawa, którą referuję, zabezpiecza rolników tylko na krótki okres czasu, bo zaledwie do 30 czerwca rb., przed egzekucjami i przed powodowanym przez nie przyrostem długów. Ma więc ona wartość jedynie o tyle, o ile do wymienionej daty 30 czerwca zostanie ostatecznie przygotowana i uchwalona ustawa, która dokona oddłużenia gospodarstw wiejskich.</u>
+ <u xml:id="u-28.8" who="#SLazarski">To stanowisko zajęła Komisja Rolna Sejmu, temu poglądowi dał wyraz poseł sprawozdawca.</u>
+ <u xml:id="u-28.9" who="#SLazarski">W sprawie tej ustawy p. Minister Poniatowski do art. 2 zabrał głos w dniu 22 ubiegłego miesiąca z trybuny sejmowej i oświadczył, że aczkolwiek tą ustawą nie jest objęty dług Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej, to jednak p. Minister Poniatowski zapewnił, że te długi do 30 czerwca nie będą egzekwowane z nieruchomości. Wyrażam głębokie przekonanie i sądzę w imieniu całej Izby, że Minister Skarbu i władze Państwowego Banku Rolnego również zimą identyczne stanowisko i do tego czasu zaprzestaną egzekucji kosztów oraz kredytów Banku Rolnego.</u>
+ <u xml:id="u-28.10" who="#SLazarski">Wysoka Izbo! Proszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, zaproponowanym przez Komisję Rolną Senatu (druk sejmowy nr 184 i senacki nr 58). Stwierdzam z całym naciskiem, że postulaty rolników w zakresie oddłużenia muszą być w całości załatwione, ponieważ nie stanowią one ani przedmiotu gry politycznej, ani przedmiotu przetargów, ale odpowiadają pilnym potrzebom wielkich rzesz ludności wiejskiej.</u>
+ <u xml:id="u-28.11" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do glosowania.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#Marszalek">Zamierzam zmienić kolejność porządku dziennego przez przystąpienie obecnie do punktów 19 i 20 porządku dziennego. Sprzeciwów nie słyszę.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 19: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk sejmowy nr 120 i druk senacki nr 75) — sprawozdawca s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#SKatelbach">Pan Marszałek pozwoli, że będę rozpatrywał obie ustawy łącznie?</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#Marszalek">Proszę. Wobec tego zechce Pan zreferować jednocześnie sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk sejmowy nr 119, druk senacki nr 76).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! W dniu 22 grudnia 1938 r. zostały podpisane w Kownie: układ handlowy i protokół taryfowy pomiędzy Polską a Litwą. Z tą chwilą rozpoczyna się okres naszej obecności gospodarczej na Litwie. Nasza obecność polityczna zaczęła się od 19 marca 1938 r. Konsekwencją nawiązania stosunków dyplomatycznych między obu krajami było zawarcie szeregu umów, dotyczących wymiany pocztowej, telegraficznej, telefonicznej, komunikacyjnej itp. Układ handlowy z Litwą stanowi kolejny, naturalny etap normalizacyjny, który niezaprzeczenie odegra poważną rolę w dziele kształtowania się warunków przyjaznego sąsiedzkiego współżycia pomiędzy obu państwami.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#SKatelbach">Do dnia podpisania tego układu byliśmy w Litwie gospodarczo nieobecni. W całym tym długim okresie obowiązywały w stosunku do towarów z Polski cła maksymalne. A mimo to Polska okrężnymi drogami wwoziła do Litwy szereg swoich towarów, jak: węgiel, naftę, wyroby szklane, cukier, sól itp. Były czasy, gdy suma tego okrężnego wwozu wyrażała się nawet liczbą paru milionów złotych. Oczywiście tego rodzaju wymiana gospodarcza nie wyżłobiła żadnych dróg kierunkowych, które ułatwiłyby orientację w momencie zawieranie układu. Z drugiej strony podobieństwo struktury gospodarczej obu państw potęgowało trudności orientacyjne.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#SKatelbach">Dlatego podpisany 22 grudnia roku ubiegłego, a przyjęty 22 marca przez Sejm układ ma charakter eksperymentalnego prowizorium; jest tylko układem handlowym, a nie normalnym traktatem handlowym i nawigacyjnym. Jest to więc układ ramowy, ograniczony do najistotniejszych postanowień handlowych i żeglugowych. Układ opiera się na klauzuli największego uprzywilejowania. Rozciąga ją na wszystkie wchodzące w rachubę dziedziny wymiany towarowej. Do układu włączona została klauzula bałtycka oraz tradycyjna klauzula gdańska.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#SKatelbach">Obie strony zawierając go przyjęły za podstawę zasadę obustronnej równowagi bilansu handlowego, ustalając plafon w wysokości 61/2 miliona złotych po każdej stronie, czyli obustronnie 13 milionów. Jak wynika z listy towarów, układ daje obustronne korzyści i jest wyrazem obustronnej dobrej woli. Przebija w nim tendencja do szukania trwałych elementów handlu i wymiany. Polska będzie dostarczać Litwie towary gotowe, wysokogatunkowe, jak: porcelanę, chemikalia, perfumy, kosmetyki, materiały bławatne, wyroby żelazne, cynk, blachę cynkową, maszyny rolnicze, filce itp. Litwa wwozić będzie do Polski: ryby, szmaty, łom żelazny, siemię lniane, różne nasiona, skóry, celulozę itd.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#SKatelbach">W przekonaniu, że układ ten przyczyni się do normalizacji i zacieśnienia sąsiedzkich stosunków polsko-litewskich, wnoszę: Wysoka Izba przyjąć raczy rządowy projekt ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Litwą (druk nr 119) oraz projekt ustawy o ratyfikacji protokółu taryfowego między Polską a Litwą (druk nr 120) w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-32.5" who="#SKatelbach">Sądzę, że będę wyrazicielem uczuć całej Wysokiej Izby, jeśli z okazji rozpatrywania pierwszego handlowego układu polsko-litewskiego, które przypada w tak ciężkim dla narodu litewskiego okresie, przypomnę, że rok temu uregulowany został stosunek sąsiedzki między wolnym narodem litewskim i wolnym narodem polskim na zasadach pełnego poszanowania podstawowych praw obu narodów.</u>
+ <u xml:id="u-32.6" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ <u xml:id="u-32.7" who="#SKatelbach">Rok miniony był okresem utrwalania celowej współpracy obu państw.</u>
+ <u xml:id="u-32.8" who="#SKatelbach">Wysoka Izbo! W ciągu ostatnich dni naród litewski, którego los tak jak nasz związany jest z Bałtykiem, przeżywa chwile ciężkich doświadczeń. Niech mi wolno będzie w imieniu Wysokiej Izby zapewnić naszego sąsiada północnego, że w sercach i umysłach Polaków przeżycia narodu litewskiego wywołały żywy i głęboki oddźwięk.</u>
+ <u xml:id="u-32.9" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Referowane były obie ustawy łącznie — punkty 19 i 20. Poddaję je również łącznie pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-33.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektami ustaw, zreferowanymi przez sprawozdawcę, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekty ustaw uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-33.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską w sprawie przedłużenia układu płatniczego (druk sejmowy nr 113 i druk senacki nr 67) — sprawozdawca s. Fudakowski.</u>
+ <u xml:id="u-33.3" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#SFudakowski">Wysoki Senacie! W dniu 30 grudnia upływa termin układu płatniczego, zawartego między Rzecząpospolitą Polską i Rzecząpospolitą Francuską. Ponieważ zawarcie nowego układu wymagałoby pewnego czasu, obydwa Rządy zgodziły się na przedłużenie istniejącego układu do 15 lutego — i to jest celem i przedmiotem ustawy, w tej chwili referowanej przeze mnie, ustawy, która, właściwie mówiąc, już z dniem 15 lutego straciła swoją moc. Niemniej pragnę tytułem wyjaśnienia dodać:</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#SFudakowski">Konieczność pertraktacji i negocjacji nad zawarciem nowego układu płatniczego była i jest związana z losami naszego traktatu handlowego. Przypominam, że układ płatniczy w znacznej swojej części zależny jest od zawarcia układu handlowego, którego wyniki (bilans handlowy dodatni) mają służyć na pokrycie i obsługę naszych zobowiązań w stosunku do Francji. Układ handlowy był przedmiotem negocjacji równorzędnych i natrafiał na pewne trudności. Trudności te zostały przezwyciężone przed kilku dniami. Układ handlowy został zawarty i równocześnie zawarty został i układ płatniczy, czyli że prowizorium zostało skończone.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#SFudakowski">Po tych wyjaśnieniach w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt wnieść: Wysoki Senat zechce uchwalić przedłożoną ustawę w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-35">
+ <u xml:id="u-35.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-35.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy przyjął.</u>
+ <u xml:id="u-35.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk sejmowy nr 111 i druk senacki nr 68).</u>
+ <u xml:id="u-35.3" who="#Marszalek">Jako sprawozdawca głos ma s. Siciński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-36">
+ <u xml:id="u-36.0" who="#SSicinski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne (druk sejmowy nr 111).</u>
+ <u xml:id="u-36.1" who="#SSicinski">W art. 1 ustawy czytamy: — „Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w formie not, wymienionych w Warszawie dnia 23 grudnia 1938 r., w sprawie zniżek celnych na niektóre produkty chemiczne.” Art. 2 i 3 są artykułami formalno-prawnymi.</u>
+ <u xml:id="u-36.2" who="#SSicinski">Uzasadnienie ustawy mówi: — „W myśl protokółu dodatkowego taryfowo-celnego z dnia 30czerwca 1937 r. przyznano Szwajcarii zniżki na pewne półprodukty chemiczne do dnia 31 grudnia 1938 r. w zamian za uzyskanie zgody na cofnięcie kilku niedogodnych dla nas zniżek na palniki elektryczne i niektóre półprodukty chemiczne z możnością dla Szwajcarii przedłużenia tych zniżek, o ile produkcja wspomnianych artykułów nie zostanie podjęta Polsce”.</u>
+ <u xml:id="u-36.3" who="#SSicinski">W drodze porozumienia zawartego w dniu 23 grudnia 1938 r., a wobec nieuruchomienia w Polsce produkcji wyszczególnionych w tym porozumieniu produktów chemicznych udzielono Szwajcarii możności korzystania w okresie do 31 grudnia 1939 r. ze zniżek uprzednio uzyskanych.</u>
+ <u xml:id="u-36.4" who="#SSicinski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu proszę Wysoką Izbę o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-37">
+ <u xml:id="u-37.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-37.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-37.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk sejmowy nr 114 i druk senacki nr 69).</u>
+ <u xml:id="u-37.3" who="#Marszalek">Sprawozdawca s. Siciński ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-38">
+ <u xml:id="u-38.0" who="#SSicinski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu mam zaszczyt referować rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią, dotyczącego zmiany tekstu wigoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy (druk sejmowy nr 114).</u>
+ <u xml:id="u-38.1" who="#SSicinski">W art. 1 projektu ustawy jest powiedziane: — „Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w formie not, wymienionych w Warszawie dnia 23 listopada 1938 r., dotyczącego zmiany tekstu wzoru świadectwa pochodzenia na szwajcarskie plecionki do kapeluszy”.</u>
+ <u xml:id="u-38.2" who="#SSicinski">Art. 2 i 3 są artykułami formalno-prawnymi.</u>
+ <u xml:id="u-38.3" who="#SSicinski">W uzasadnieniu mówi się: — „Na mocy układu dodatkowego do konwencji handlowej polsko-szwajcarskiej, podpisanej dnia 3 lutego 1934 r., Szwajcaria uzyskała kontyngent celny na plecionki do kapeluszy z po z. 704 p. 2.</u>
+ <u xml:id="u-38.4" who="#SSicinski">Zastosowanie do plecionek szwajcarskich specjalnego wzoru świadectwa pochodzenia ma na celu wprowadzenie ułatwienia dla urzędów celnych w ocenie pochodzenia towaru przy cleniu, go oraz danie możności Szwajcarom wykorzystania kontyngentu przy wyłączeniu ewentualności sprowadzania w ramach kontyngentu szwajcarskiego plecionek z innego kraju, la ostatnia korzyść jest tym więcej cenna, że pozwoli nam umknąć zupełnie zbędnego wydatku dewizowego, gdyż należności za import ze Szwajcara są regulowane w drodze rozrachunku (bezdewizowego)”.</u>
+ <u xml:id="u-38.5" who="#SSicinski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę Wysoką Izbę o przyjęcie rządowego projektu ustawy bez zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-39">
+ <u xml:id="u-39.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do glosowania.</u>
+ <u xml:id="u-39.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-39.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 14 porządku dziennego: sprawozdanie komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią (druk sejmowy nr 112 i druk senacki nr 70J — sprawozdawca s. ks. Machaj.</u>
+ <u xml:id="u-39.3" who="#Marszalek">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-40">
+ <u xml:id="u-40.0" who="#SksMachay">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt prosić o wyrażenie zgody na rządowy projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Polską a Szwajcarią w sprawie uregulowania płatności handlowych między ziemiami, włączonymi do Polski w r. 1938, a Szwajcarią.</u>
+ <u xml:id="u-40.1" who="#SksMachay">Wspomniane porozumienie zostało dokonane wymianą not Ministerstwa Spraw Zagranicznych i poselstwa szwajcarskiego z dnia z3 grudnia 19j8 r. Jaka jest treść porozumienia? Dnia 31 grudnia 1936 r. Polska i Szwajcaria podpisały w Bernie układ, dotyczący uregulowania płatności handlowych. Układ ten został uzupełniony układem dodatkowym również w Bernie 30 czerwca 1937 r. Porozumienie z dnia 23 grudnia 1938 r. rozciąga ważność obu układów na wszystkie transakcje zawarte po 30 września 1938 r. na terenach do Polski przyłączonych w październiku i w listopadzie 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-40.2" who="#SksMachay">W myśl tych układów przywozimy ze Szwajcara różne sery, soki, sosy, wyciągi mięsne, warzywne i ich mieszanki, mąki warzywne, różne produkty farmaceutyczne, tkaniny bawełniane, łańcuchy systemu Kedlera, wentyle rowerowe, liczniki energii elektrycznej. My zaś wywozimy: owies, jęczmień, konserwy z grzybów, drób żywy i bity, konserwy z drobiu, konie, pierze, puch, płatki ziemniaczane, budulec i blachę cynkową.</u>
+ <u xml:id="u-40.3" who="#SksMachay">Sposób płatności ma być zawsze ustalany między Polskim Towarzystwem Handlu Kompensacyjnego a — „Ofice Suisse de Kompensation” zgodnie z dotychczasowym modus procedendi.</u>
+ <u xml:id="u-40.4" who="#SksMachay">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt prosić Wysoki Senat, by raczył uchwalić projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-41">
+ <u xml:id="u-41.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-41.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-41.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Łotwą (druk sejmowy nr 69 i druk senacki nr 71) — sprawozdawca s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-41.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-42">
+ <u xml:id="u-42.0" who="#SMorawski">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt zreferować konwencję weterynaryjną między Polską a Łotwą. Konwencja weterynaryjna łączy się ściśle z naszym traktatem handlowym z tym krajem, a zatem muszę także scharakteryzować w paru cyfrach ten traktat.</u>
+ <u xml:id="u-42.1" who="#SMorawski">Konwencja weterynaryjna przewiduje przepis, który ułatwia obu stronom wywóz bydła, świń i produktów zwierzęcych oraz pochodzenia zwierzęcego do układających się krajów, jak również tranzyt 'przez terytoria krajów układających się.</u>
+ <u xml:id="u-42.2" who="#SMorawski">Dla scharakteryzowania naszych obrotów tymi zwierzętami jak również produktami pochodzenia zwierzęcego pozwolę sobie zaznaczyć, że dla nas konwencja ta właściwie nie ma większego znaczenia, ponieważ my do Łotwy tych produktów nie wywozimy, natomiast Łotwa przewozi znaczną ilość tych produktów przez nasze terytorium do Szwajcarii i Italii.</u>
+ <u xml:id="u-42.3" who="#SMorawski">Nasz eksport do Łotwy stanowi wyłącznie węgiel, skóry surowe, len i wyroby lniane, jak również drzewo. Przywozimy z Łotwy: papier i celulozę. Jak z tego widać, ta konwencja ma charakter raczej tranzytowy.</u>
+ <u xml:id="u-42.4" who="#SMorawski">Dla scharakteryzowania tego tranzytu pozwolę sobie zaznaczyć, że w 1936 roku opłaty za przewóz naszymi kolejami produktów zwierzęcych z Łotwy do Szwajcarii i do Italii wynosiły 6 milionów zł, w roku 1937 — 49 milionów, a w roku 1938 niestety już tylko 2 miliony. Przyczyniła się do tego niewątpliwie z jednej strony pryszczyca panująca w Polsce, a z drugiej strony także sytuacja polityczna i ten właśnie ostatni wzgląd może natchnąć nas pewnym pesymizmem w stosunku do przyszłości tych stosunków, które zresztą miałyby ogromne szanse rozwoju, bo jak nasze koleje obliczyły, rocznie około 20 do 30.000 sztuk świń i bydła mogłoby przejeżdżać z Łotwy do krajów europejskich przez nasze terytorium, co dawałoby naszym kolejom ogromny zysk.</u>
+ <u xml:id="u-42.5" who="#SMorawski">Niezależnie od tego, ponieważ w przyszłości może te stosunki się ułożą, Komisja Spraw Zagranicznych doszła do przekonania, że konwencję tę należy ratyfikować i dlatego proponuję Wysokiej Izbie przyjąć projekt ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-43">
+ <u xml:id="u-43.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-43.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy ratyfikacyjnej, zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-43.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 16 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją (druk sejmowy nr 64 i druk senacki nr 72) sprawozdawca s. Morawski.</u>
+ <u xml:id="u-43.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-44">
+ <u xml:id="u-44.0" who="#SMorawski">Dla zobrazowania projektu ustawy ratyfikacyjnej i konwencji weterynaryjnej między Polską a Grecją znów muszę się oprzeć na traktacie handlowym. Traktat handlowy z Grecją zawarty został 10 kwietnia 1930 r. i od tego czasu jest stale prolongowany. Umowa weterynaryjna, którą obecnie będę rozpatrywał, opiera się na tym traktacie handlowym i będzie trwała tak długo, dopóki traktat handlowy jest w mocy; została ona zawarta dn. 14 marca 1938 r. O ile poprzednio przeze mnie referowana umowa weterynaryjna z Łotwą była raczej charakteru tranzytowego, to umowa z Grecją ma dla nas zasadnicze znaczenie, ponieważ nasz eksport do Grecji opiera się właśnie głównie na węglu i na zwierzętach żywych.</u>
+ <u xml:id="u-44.1" who="#SMorawski">Wywieźliśmy w r. 1935 towarów ogółem za 6 milionów, w tym zwierząt było za 2 ½ miliona; w 1936 r. ogółem za 67-2 miliona, w czym za 1.600.000 zł zwierząt; w 1937 r. ogółem za 4 1/2 miliona, a za 960.000 zł produktów zwierzęcych; w 1938 r. wynosił około 10 milionów eksport w całości, a z tego za 1.800.000 zł produktów zwierzęcych.</u>
+ <u xml:id="u-44.2" who="#SMorawski">Widać z tego, że eksport produktów zwierzęcych z Polski do Grecji stanowi jedną z najważniejszych stawek eksportu polskiego do Grecji, a oprócz tego w r. 1937 stanowił on 25% ogółu naszego eksportu produktów zwierzęcych, a w 1936 r. — 75%. Umowa ta ma więc dla nas zupełnie zasadnicze znaczenie. Ułatwi ona nam ten eksport, który jest dla nas korzystny, i uniemożliwi stwarzanie trudności, na które nasz eksport w Grecji napotykał.</u>
+ <u xml:id="u-44.3" who="#SMorawski">Z tego powodu proponuję Wysokiej Izbie w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych przyjęcie tej umowy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-45">
+ <u xml:id="u-45.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany.</u>
+ <u xml:id="u-45.1" who="#Marszalek">Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-45.2" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-45.3" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 17 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Argentyńską (druk sejmowy nr 117 i druk senacki nr 73) — sprawozdawca s. Dębski.</u>
+ <u xml:id="u-45.4" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-46">
+ <u xml:id="u-46.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! Stały rozwój naszych stosunków handlowych z krajami zamorskimi i dążność do oparcia ich na pewnych normach prawnych, od których oczekujemy i praktycznych wyników, powoduje, że z szeregiem krajów zamorskich Rząd w ostatnich czasach zawarł normalne traktaty handlowe. Na porządku dziennym mamy jedną z takich umów — traktat handlowy z Republiką Argentyńską.</u>
+ <u xml:id="u-46.1" who="#SDebski">Z krajem tym Polskę nie od dzisiaj wiążą stosunki. Jest to kraj, do którego udawała się w znacznej części nasza emigracja zamorska. Jest to kraj, który się w dużej mierze przyczynił do obsłużenia Polski potrzebnymi jej surowcami.</u>
+ <u xml:id="u-46.2" who="#SDebski">Obroty handlowe z Argentyną wykazują stały rozwój. W uzasadnieniu projektu rządowego Wysoki Senat znajduje cyfry, które wyraźnie mówią o tym, jak szybko rosną obroty handlowe pomiędzy Argentyną i Polską. Argentyna dostarcza nam tego, czego potrzebowaliśmy i czego coraz bardziej potrzebujemy — surowców przemysłowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.3" who="#SDebski">Dotychczasowe obroty za ostatnie 3 lata cyfrowo przedstawiają się jak następuje: 42, 55 i 59 milionów zł. Niestety, w obrotach tych jesteśmy stroną deficytową, nasz bilans handlowy jest ujemny. Oczekujemy przeto, że zawarcie traktatu handlowego przyczyni się również do zrównoważenia tej ujemnej pozycji w bilansie handlowym polsko argentyńskim. Jestem bowiem przekonany, że zasada gospodarcza, której ten kraj dzisiaj hołduje, aby kupować tylko tam i u tego, kto u nas kupuje — ta zasada i nam odpowiada i znajdzie wyraz w naszych obopólnych stosunkach handlowych.</u>
+ <u xml:id="u-46.4" who="#SDebski">Kraj ten jest bardzo rozległy, posiada bardzo dużą pojemność, jest bardzo urodzajny, inwestuje, uprzemysławia się, stąd też są perspektywy rozwoju eksportu polskiego do Argentyny.</u>
+ <u xml:id="u-46.5" who="#SDebski">Ustawa ratyfikacyjna, którą już Sejm przyjął i o której uchwalenie przez Senat mam zaszczyt wystąpić z wnioskiem w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, obejmuje nie tylko traktat handlowy, ale i protokół handlowy.</u>
+ <u xml:id="u-46.6" who="#SDebski">Traktat handlowy jest typowym traktatem, opartym na zasadzie klauzuli największego uprzywilejowania, zawiera i klauzulę gdańską, zawiera zastrzeżenia, dotyczące tych wszystkich zakazów przywozu, które u nas istnieją, wreszcie mówi o czasie trwania tej umowy w zasadzie na rok z prawem automatycznego przedłużenia na dalsze terminy, o ile nie nastąpi wypowiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-46.7" who="#SDebski">Obok tego traktatu jest jeszcze i protokół dodatkowy, w którym Polska udziela specjalnych przywilejów na okres sezonowy dla pewnych kategorii owoców argentyńskich z tym, że jako rekompensatę za te ulgi, udzielone na okresy terminowe, rząd argentyński zapewnił w listach, wymienionych między Rządem polskim a argentyńskim, iż nie podniesie ceny na te towary, w których eksporcie jesteśmy najbardziej zainteresowani.</u>
+ <u xml:id="u-46.8" who="#SDebski">Dając wyraz przekonaniu, że ten podstawowy traktat przyczyni się zarówno do większego zorganizowania wzajemnych obrotów, jak do powiększenia ich i wzmocnienia jeszcze bardziej węzłów już łączących Polskę i Republikę Argentyńską — w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Senatu wnoszę o uchwalenie ustawy ratyfikacyjnej w brzmieniu, przyjętym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-47">
+ <u xml:id="u-47.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-47.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-47.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 18 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy o ratyfikacji traktatu handlowego pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Wschodnią Urugwajską (druk sejmowy nr 115 i druk senacki nr 74).</u>
+ <u xml:id="u-47.3" who="#Marszalek">Sprawozdawca s. Dębski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-48">
+ <u xml:id="u-48.0" who="#SDebski">Wysoki Senacie! Drugim traktatem handlowym, który zawarła specjalna misja Rządu Polskiego, wysłana w ubiegłym roku do krajów Ameryki Południowej, jest traktat handlowy z Republiką Urugwajską.</u>
+ <u xml:id="u-48.1" who="#SDebski">Traktat ten w swoich podstawowych założeniach jest oparty na tych samych zasadach, na jakich został oparty traktat handlowy z Republiką Argentyńską, tj. na zasadzie klauzuli największego uprzywilejowania. Zmierza on do tych samych celów, jakie przyświecały obu rządom przy zawieraniu traktatu handlowego, który przed chwilą referowałem, tj. do unormowania i do oparcia na podstawach prawnych dotychczasowej wymiany handlowej, jaka już istnieje pomiędzy obu naszymi krajami.</u>
+ <u xml:id="u-48.2" who="#SDebski">Wprawdzie obroty handlowe z Republiką Urugwajską w porównaniu do obrotów handlowych z Republiką Argentyńską są bardzo małe, wynoszą za lata ubiegłe zaledwie przeciętnie parę milionów, jednak i dla Polski kraj ten przedstawia duże zainteresowanie z punktu widzenia potrzeb surowcowych. Obydwa te traktaty pod tym kątem widzenia należy traktować, bo z jednej strony nasze zainteresowania dotyczą surowców, a z drugiej strony kraj ten, podobnie jak Argentyna, o mniejszej tylko pojemności rynku, potrzebuje fabrykatów i półfabrykatów, które możemy tam eksportować.</u>
+ <u xml:id="u-48.3" who="#SDebski">Oprócz zasady klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli gdańskiej istnieje specjalna klauzula bałtycka, której równowagą, jeśli chodzi o Urugwaj, jest klauzula, dotycząca sąsiadujących z nim państw, tj. Argentyny, Boliwii. Brazylii i Paragwaju.</u>
+ <u xml:id="u-48.4" who="#SDebski">Wreszcie jest artykuł, który daje wyraz szczerej woli i życzenia obydwu państw wyzyskania wszelkich możliwości, by obroty handlowe, które już istnieją, powiększały się stale.</u>
+ <u xml:id="u-48.5" who="#SDebski">Mówiąc o tych traktatach, w szczególności o traktacie z Urugwajem, chciałbym podkreślić i przypomnieć jedno: jeżeli w ostatnich latach nasze stosunki handlowe z krajami zamorskimi rozwijają się i nasz bilans handlowy wykazuje większy wzrost procentowy obrotów handlowych pomiędzy Polską a krajami zamorskimi, to w dużej mierze jest to nie tylko powodowane tym, że Polska szuka surowców i pragnie je nabyć tam, gdzie je może nabyć najtaniej, ale w dużej mierze zawdzięczamy to rozwojowi naszej marynarki handlowej, zawdzięczamy temu, że dziś mamy kilkanaście własnych linii pod własną banderą. To jest też jedna z przyczyn rozwoju naszych zamorskich stosunków handlowych.</u>
+ <u xml:id="u-48.6" who="#SDebski">Jeżeli mówimy o traktatach, to warto sobie ciągle uprzytamniać tę starą zasadę w handlu zamorskim: towar idzie za banderą. Oczywiście on dziś idzie i za kupcem, nie tylko za banderą, ale w dzisiejszych warunkach towar, którym byśmy opłacali sprzedaż, musi iść przede wszystkim na własnym statku, a towar, surowce, sprowadzane do Polski, muszą iść pod własną banderą. Wtedy pod tym kątem widzenia opłacalności, a nie tylko koniecznej wymiany surowców za nasze wyroby, handel będzie się rozwijać.</u>
+ <u xml:id="u-48.7" who="#SDebski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych wnoszę o przyjęcie rządowego projektu o ratyfikacji tego traktatu w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-49">
+ <u xml:id="u-49.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-49.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-49.2" who="#Marszalek">Porządek dzienny jest wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-49.3" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie złożonej interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-50">
+ <u xml:id="u-50.0" who="#SekretarzsMalicki">Interpelacja s. Heleny Sujkowskiej do p. Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie prowokacyjnego zachowania się niektórych Niemców obywateli polskich.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-51">
+ <u xml:id="u-51.0" who="#Marszalek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-51.1" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-51.2" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12 min. 16.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..3f3f6f4
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/header.xml
@@ -0,0 +1,85 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00016-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>16 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>16 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">16</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-05-11</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Marszalek" role="speaker">
+ <persName>Marszałek</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ministrowie" role="speaker">
+ <persName>Ministrowie</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PodsekretarzeStanu" role="speaker">
+ <persName>Podsekretarze Stanu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrow" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrezesRadyMinistrowiMinisterSprawWewnetrznychgenFelicjanSlawojSkladkowski" role="speaker">
+ <persName>Prezes Rady Ministrów i Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDobaczewski" role="speaker">
+ <persName>S. Dobaczewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>S. Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SGiedroyc" role="speaker">
+ <persName>S. Giedroyć</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SMiklaszewski" role="speaker">
+ <persName>S. Miklaszewski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SPrzedpelski" role="speaker">
+ <persName>S, Przedpełski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SRembielinski" role="speaker">
+ <persName>S. Rembieliński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSemkowicz" role="speaker">
+ <persName>S. Semkowicz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSicinski" role="speaker">
+ <persName>S. Siciński</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SSkoczylas" role="speaker">
+ <persName>S. Skoczylas</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SWielowieyski" role="speaker">
+ <persName>S. Wielowieyski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SZmigryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>S. Zmigryder-Konopka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SekretarzsBruski" role="speaker">
+ <persName>Sekretarz s. Bruski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WicemarszalekPawelec" role="speaker">
+ <persName>Wicemarszałek Pawelec</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..e7cc49d
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00016-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,307 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Kadencja V. Sesja zwyczajna r. 1938/39.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">z 16 posiedzenia w dniu 11 maja 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Obecni</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#Ministrowie">Minister Spraw Wojskowych Tadeusz Zbigniew Kasprzycki, Minister Skarbu Eugeniusz Kwiatkowski, Minister Sprawiedliwości Witold Grabowski, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Wojciech Świętosławski, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych Juliusz Poniatowski, Minister Opieki Społecznej Marian Zyndram-Kościałkowski, Minister Poczt i Telegrafów Emil Kaliński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#PodsekretarzeStanu">w Prezydium Rady Ministrów Jerzy Brzozowski, w Ministerstwie Skarbu Tadeusz Grodyński i Kajetan Dzierżykraj-Morawski, w Ministerstwie Sprawiedliwości Adam Chełmoński, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Seweryn Maciszewski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Adam Rose, w Ministerstwie Komunikacji Aleksander Bobkowski i Julian Piasecki, w Ministerstwie Opieki Społecznej Tadeusz Garbusiński.</u>
+ <u xml:id="u-3.1" who="#PodsekretarzeStanu">Senatorowie według załączonej do protokółu listy obecności.</u>
+ <u xml:id="u-3.2" who="#PodsekretarzeStanu">(Początek posiedzenia o godz. 11.)</u>
+ <u xml:id="u-3.3" who="#PodsekretarzeStanu">Przewodniczący Marszalek Senatu Bogusław Miedziński</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Marszalek">Otwieram posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Marszalek">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem w dniu 25 marca r. b. następujące zarządzenie P. Prezydenta Rzeczypospolitej:</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#Marszalek">Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej o odroczeniu sesji zwyczajnej Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#Marszalek">Na podstawie art. 12 pkt. c) ustawy konstytucyjnej odraczam z dniem 27 marca 1939 r. sesję zwyczajną Senatu na dni trzydzieści. Warszawa, dnia 25 marca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#Marszalek">Prezydent Rzeczypospolitej (—) I. Mościcki.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PrezesRadyMinistrow">(—) Sławoj Składkowski.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PrezesRadyMinistrow">Termin odroczenia upłynął z dniem 25 kwietnia rb. i n& tej podstawie zwołałem dzisiejsze posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-5.2" who="#PrezesRadyMinistrow">Jako sekretarzy zapraszam ss. Bruskiego i Katelbacha. Protokół i listę mówców prowadzi s. Katelbach.</u>
+ <u xml:id="u-5.3" who="#PrezesRadyMinistrow">Protokół 14 posiedzenia Senatu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów. Protokół 15 posiedzenia Senatu jest do przejrzenia w Biurze Senatu.</u>
+ <u xml:id="u-5.4" who="#PrezesRadyMinistrow">Od p. Prezesa Rady Ministrów otrzymałem przy pismach z dnia 27 kwietnia rb. odpowiedzi na interpelacje z dnia 9 lutego rb. s. Emila Horodyńskiego i innych oraz s. Henryka Jędrusika.</u>
+ <u xml:id="u-5.5" who="#PrezesRadyMinistrow">Odpowiedzi te zostały doręczone senatorom interpelantom.</u>
+ <u xml:id="u-5.6" who="#PrezesRadyMinistrow">Usprawiedliwili nieobecność w Senacie na 15 posiedzeniu ss.: Barcikowski, Giedrojć, Grajek, Lachowski, Puławski, Tworydło i Tymoszenko.</u>
+ <u xml:id="u-5.7" who="#PrezesRadyMinistrow">Udzieliłem urlopu na jeden dzień senatorom: Bartlowi i Budzanowskiemu.</u>
+ <u xml:id="u-5.8" who="#PrezesRadyMinistrow">Proszą Izbę o udzielenie urlopu zdrowotnego do końca maja rb. Wicemarszałek s. Dąbkowski i s. Duch.</u>
+ <u xml:id="u-5.9" who="#PrezesRadyMinistrow">Sprzeciwu nie słyszę, uważam urlop za udzielony.</u>
+ <u xml:id="u-5.10" who="#PrezesRadyMinistrow">Przystępujemy do porządku dziennego. Punkt 1: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów (druk sejmowy nr 199 i druk senacki nr 98).</u>
+ <u xml:id="u-5.11" who="#PrezesRadyMinistrow">Sprawozdawca s. Skoczylas ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SSkoczylas">Wysoki Senacie! Pismem p. Prezesa Rady Ministrów z dnia 2 maja br. Rząd przedstawił projekt ustawy o upoważnieniu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów. Upoważnienie to ujęte w art. 1 projektu ustawy ma trwać do dnia otwarcia najbliższej sesji zwyczajnej Sejmu, a dotyczy spraw gospodarczych, finansowych i spraw obrony Państwa z wyłączeniem zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z r. 1927 o stabilizacji złotego.</u>
+ <u xml:id="u-6.1" who="#SSkoczylas">Jako uzasadnienie do projektu ustawy podaje się sytuację Państwa, która dla natychmiastowego rozstrzygnięcia w danych najważniejszych potrzebach państwowych może domagać się sięgnięcia do ich ustawodawczego regulowania. Sytuacja Państwa, wynikła z burzliwej sytuacji międzynarodowej, żąda obecnie wzmocnienia naszych prac około gotowości obronnej Państwa. Zarazem żąda podtrzymania i rozbudowania pokojowej iście pracy gospodarczej zgodnie z pokojowymi dążnościami naszej polityki zagranicznej. Takie już jest nasze przeznaczenie i takie nam jest prawo pisane, że Polska, mając takie położenie geograficzne, musi i na czas pokoju być zawsze obronnym i zbrojnym, zawsze gotowym obozem, a zarazem musi także gospodarzyć i musi tym raźniej i trwalej pracować rolnik, przemysłowiec, w ogóle cała gospodarka państwowa. Jeśli się uprzytomni to, co minęło, to dziś wyraźniej będziemy widzieli i rozumieli, jak zbawienny był wysiłek Rządu około zrównoważenia budżetu Państwa i jak przewidującym był w swoim czasie 4-letni plan obrony Państwa, jak ważnym stał się niedawno uchwalony wielki program inwestycyjny, którego pierwszy obecny 3-letni okres przeznacza się na obronę narodową.</u>
+ <u xml:id="u-6.2" who="#SSkoczylas">W Komisji Prawniczej Sejmu p. Wicepremier zapewnił w imieniu Rządu, że pełnomocnictwa nie będą nadużywane, że one nie mają zastąpić parlamentu i jego zwykłych normalnych prac, że pomimo udzielenia Rządowi pełnomocnictw, parlament będzie pracował dalej normalnie i programowo i nie będzie nigdy ograniczony w krytyce i kontroli działalności Rządu.</u>
+ <u xml:id="u-6.3" who="#SSkoczylas">Pełnomocnictwa mają więc za zadanie stworzyć warunki szczególnej sprawności dla prac rządowych, ażeby uniemożliwić jakiekolwiek zaskoczenie nas, które mogłoby zahamować nasz rozwój gospodarczy.</u>
+ <u xml:id="u-6.4" who="#SSkoczylas">Jeżeli rozważymy przedłożenie rządowe, stwierdzić należy, że Rząd obecny z p. Premierem na czele, który od 3-ch lat nie uciekał się nigdy i nie chciał uciekać się do żadnych pełnomocnictw, obecnie czuje się niejako zmuszony do tego jedynie wyjątkową koniecznością państwową. Nawet kraje klasycznego parlamentaryzmu, kraje daleko korzystniej geograficznie położone, jak Norwegia, Szwecja, Francja, Belgia, sytuacja polityczna skłoniła również do udzielenia swoim rządom pełnomocnictw.</u>
+ <u xml:id="u-6.5" who="#SSkoczylas">Nie może więc być mowy o pomniejszaniu czy chęci pomniejszania zakresu działania parlamentarnego, bo jak Rząd zapewnia, parlament będzie sprawował normalnie swoje prace nadal, mimo udzielenia pełnomocnictw. Pełnomocnictwa będą wyzyskane tylko w takich wypadkach, w których normalna droga ustawodawcza okaże się niewskazana. Obecny czas w polityce międzynarodowej jest bowiem bardzo wyjątkowy i bardzo ważny dla Polski. Wiedzą o tym obydwie Izby ustawodawcze, wie o tym i docenia to doskonale cały kraj. W takiej sytuacji przewidywanie, szczególna czujność i przygotowanie na każdym odcinku, na każdym polu pracy państwowej jest nakazem chwili i musi być wysunięte na czoło. Dlatego też obranie tego momentu dla żądania pełnomocnictw przez Rząd należy uznać za uzasadnione.</u>
+ <u xml:id="u-6.6" who="#SSkoczylas">Jeśli chodzi o zakres pełnomocnictw przewidzianych w par. 55 Konstytucji, to trzeba podkreślić wyłączenie z projektowanych upoważnień właśnie zmiany systemu walutowego, co jest zarazem zapewnieniem i wzmocnieniem dotychczasowych dążności polityki gospodarczej Rządu do utrzymania stałej waluty.</u>
+ <u xml:id="u-6.7" who="#SSkoczylas">Dalsze uzasadnienie przedłożenia rządowego koniecznością przyśpieszenia i uproszczenia w danych sprawach procedury ustawodawczej jest również słuszne, bo wiadomo, że nawet najlepszy parlament swoimi często przewlekłymi dyskusjami, swoją formalistyką powoduje przedłużenie i opóźnienie decyzji i działania. Wprawdzie z drugiej strony trzeba przyznać, że niejedna sprawa bywa w parlamencie wszechstronniej i wyraźnej oświetlona i że decyzja na tej podstawie powzięta nabiera więcej cech realnych i życiowych, ale w obecnej sytuacji, przy tym tempie wypadków na terenie polityki międzynarodowej szybka decyzja jest koniecznością, więc i ten moment pozytywny parlamentaryzmu musi ustąpić uzasadnieniu przedłożenia rządowego.</u>
+ <u xml:id="u-6.8" who="#SSkoczylas">Zresztą przed kilku zaledwie tygodniami oddaliśmy Rządowi gotowy budżet Państwa do wykonania, uchwalony przez obydwie Izby. Debaty szczegółowe nad budżetem, dokładne przeanalizowanie całej gospodarki Rządu we wszystkich dziedzinach pracy państwowej dostarczyły zarówno wielu uwag i przestróg, jak i wielu słów uznania dla Rządu za przewidujące i trafne podejmowanie ważnych decyzyj czy to w mozolnej pracy i polityce gospodarczo-finansowej, prowadzonej konsekwentnie i programowo przez p. Wicepremiera, czy to w polityce wewnętrznej, czy wreszcie w polityce zagranicznej, tak pięknie i godnie ukoronowanej przez ostatnie doniosłe wystąpienie p. Ministra Spraw Zagranicznych na historycznym posiedzeniu 5 maja. Widzimy zatem, że parlament nasz w tym pierwszym-już roku kadencji dość dużo miał sposobności do wyczerpującej krytyki działalności Rządu. Z badań tych wyniósł przeświadczenie, że Rząd w tych ciężkich i trudnych latach, jakie przeżywamy, pozytywnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Prace Rządu zyskały i dalsze uznanie poza ścianami parlamentu, bo w całym polskim społeczeństwie, które w dzisiejszej dobie ofiarne i zwarte skupia się z zaufaniem koło Rządu, gotowe na wezwanie Wodza.</u>
+ <u xml:id="u-6.9" who="#SSkoczylas">Obecna uchwała pełnomocnictw dla Rządu będzie dlań zarazem wyrazem zaufania.</u>
+ <u xml:id="u-6.10" who="#SSkoczylas">W imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej do wydawania dekretów w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-6.11" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(Glosy:</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Marszalek">Jednomyślnie.)</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 (druk sejmowy nr 171 i druk senacki nr 96).</u>
+ <u xml:id="u-7.5" who="#Marszalek">Jako sprawozdawca głos ma s. Dobaczewski.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#SDobaczewski">Wysoka Izbo! Komisja Budżetowa Senatu na posiedzeniu dnia 8 maja rozpatrzyła projekt ustawy o dodatkowym kredycie na rok 1938/39 (druk senacki nr 96, druk sejmowy nr 171).</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#SDobaczewski">Projekt ustawy przewiduje zwiększenie wydatków w części 6 — Ministerstwo Spraw Wojskowych w § 2 — Wyposażenie — działu 1 o 2 miliony zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.2" who="#SDobaczewski">Projektowany kredyt posiada ten sam charakter, jaki nosiły poprzednio uchwalane kredyty na cele wojskowe. Jest on związany z wypadkami politycznymi, których świadkami i uczestnikami byliśmy we wrześniu i październiku ubiegłego roku, które doprowadziły do odzyskania Zaolzia. Jeżeli uwzględnimy poprzednio uchwalone dodatkowe kredyty, to ogólna suma uchwalona na potrzeby wojska, poza ustawą budżetową, wyniesie 26 milionów zł. Wszystkie zaś dodatkowe kredyty, przyznane przez Izby ustawodawcze, łącznie z dziś rozpatrywaną ustawą wyniosą zł 65.096 000.</u>
+ <u xml:id="u-8.3" who="#SDobaczewski">Na pokrycie projektowanych wydatków ustawa przewiduje zwiększenie wpływów z podatku dochodowego o 2.000.000 zł. Zwiększenie to jest realne, gdyż mamy już poza sobą okres budżetowy i rzeczywiste wpływy budżetowe są znane. Wpływy z podatku dochodowego wyniosły za ubiegły rok budżetowy 343.109.000 zł, przewyższają więc znacznie preliminowaną w budżecie sumę 295.000.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.4" who="#SDobaczewski">Kredyty dodatkowe już uchwalone, łącznie z kwotą 2.000.000 zł obecnie rozpatrywanych, a czerpiących pokrycie w nadwyżce podatku dochodowego, wynoszą 11300.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-8.5" who="#SDobaczewski">Nawiasowo chcę zaznaczyć, że dzięki sprzyjającym okolicznościom koniunkturalnym wpływy z podatków bezpośrednich a także wpłaty z monopoli państwowych umożliwiły naszej gospodarce budżetowej w roku ubiegłym nie tylko pokrycie nowych i nieprzewidzianych potrzeb, ale także pokrycie niedoboru innych części budżetowych, jak np. wpływów z przedsiębiorstw państwowych, które wpłaciły zaledwie 62°/o preliminowanych sum. Ubytek powstały pokryły zwiększone wpływy z podatków bezpośrednich i zwiększone wpływy z monopoli państwowych. Z podatków bezpośrednich wpłynęło 829.000.000 zł zamiast preliminowanych 751.000.000 zł. — nadwyżka 78.000.000 zł. Monopole państwowe wpłaciły zamiast preliminowanych 692 milionów zł — 721 milionów. W ten sposób budżet z roku ubiegłego został zamknięty według prowizorycznych na razie obliczeń pewną nadwyżką.</u>
+ <u xml:id="u-8.6" who="#SDobaczewski">W imieniu Komisji Budżetowej Senatu wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm i zaaprobowanym przez Komisję Budżetową Senatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania</u>
+ <u xml:id="u-9.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-9.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność (druk sejmowy nr 104 i druk senacki nr 97) — sprawozdawca s. Dobaczewski.</u>
+ <u xml:id="u-9.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#SDobaczewski">W imieniu Komisji Wojskowej mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ustanowieniu Krzyża Zasługi za Dzielność.</u>
+ <u xml:id="u-10.1" who="#SDobaczewski">Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 marca 1928 r został ustanowiony Krzyż Zasługi za Dzielność, który mógł być nadawany funkcjonariuszom Policji Państwowej, oficerom i szeregowym korpusu Ochrony Pogranicza oraz funkcjonariuszom Straży Celnej celem szczególnego wyróżnienia za czyny spełniane w specjalnie ciężkich warunkach z wykazaniem wyjątkowej odwagi, z narażeniem życia lub zdrowia, a to w obronie prawa, nietykalności granic państwowych oraz życia i mienia obywateli. Krzyż Zasługi za Dzielność ma tylko jeden stopień i może być nadawany jednej osobie trzykrotnie. Do Krzyża Zasługi za Dzielność jest przywiązana pensja roczna w wysokości 200 zł i może być przyznawana tylko dwukrotnie.</u>
+ <u xml:id="u-10.2" who="#SDobaczewski">Na podstawie obecnie obowiązującego rozporządzenia Krzyż Zasługi za Dzielność nadaje Prezes Rady Ministrów na podstawie wniosku Ministra Spraw Wewnętrznych w odniesieniu do funkcjonariuszów Policji Państwowej jak również oficerów i szeregowych Korpusu Ochrony Pogranicza, a wniosku Ministra Skarbu w odniesieniu do funkcjonariuszów Straży Celnej względnie Straży Granicznej.</u>
+ <u xml:id="u-10.3" who="#SDobaczewski">Omawiane rozporządzenie Prezydenta zostało dalszym rozporządzeniem z dnia 27 października 1933 r. rozciągnięte na policję województwa śląskiego z tym, że Krzyże Zasługi, nadane funkcjonariuszom policji śląskiej przed wejściem w życie noweli, miały być wymienione na Krzyże Zasługi za Dzielność.</u>
+ <u xml:id="u-10.4" who="#SDobaczewski">Nadmieniam, że Krzyż Zasługi za Dzielność nadawany jest bardzo ostrożnie i rzeczywiście tylko w wypadkach szczególnego wyróżnienia za czyny, określone rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej. Do dnia 31 grudnia 1938 r. nadano Krzyż 375 osobom.</u>
+ <u xml:id="u-10.5" who="#SDobaczewski">Obowiązujące dotychczas rozporządzenie nie przewiduje możności nadawania Krzyża Zasługi za Dzielność żołnierzom Sił Zbrojnych i Marynarki Wojennej oraz nie ustala kolejności noszenia tego Krzyża. Jak wykazały niedawne wypadki, wszyscy żołnierze Sił Zbrojnych, mimo nieistnienia stanu wojennego, narażają zdrowie i życie w obronie granic Państwa. Poza tym wszyscy żołnierze mogą być w każdej chwili powołani do obrony prawa oraz życia i mienia obywateli w formie asystencji, a w tych wypadkach działalność oddziałów wojskowych niczym nie różni się od działalności organów bezpieczeństwa.</u>
+ <u xml:id="u-10.6" who="#SDobaczewski">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Pawelec.)</u>
+ <u xml:id="u-10.7" who="#SDobaczewski">Przedstawiony projekt rozszerza zakres osób, które mogą otrzymać Krzyż Zasługi za Dzielność, na wszystkich żołnierzy. Dotychczas, jak już wspomniałem, mieli do tego prawo tylko żołnierze K.O.P.-U. Ponadto projekt określa miejsce noszenia krzyża, podnosząc go w hierarchii przez wysunięcie go przed złoty Krzyż Zasługi i zbliżając go do odznaczeń za czyny bojowe. Uzasadnione to jest charakterem czynów nagradzanych Krzyżem Zasługi za Dzielność.</u>
+ <u xml:id="u-10.8" who="#SDobaczewski">Zgodnie z powyższymi przesłankami art. 1 otrzymuje brzmienie, tak jak to Panowie Senatorowie mają w druku nr 104. Następnie po art. 5 dodany jest art. 5a, ustanawiający miejsce noszenia Krzyża. Inne zmiany są już tylko dostosowane do tych zmian zasadniczych.</u>
+ <u xml:id="u-10.9" who="#SDobaczewski">Wnoszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm i Komisję Wojskową Senatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-11.1" who="#WicemarszalekPawelec">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-11.2" who="#WicemarszalekPawelec">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wojskowej o projekcie ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę (druki senackie nr 82 i 95) — sprawozdawca s. Siciński.</u>
+ <u xml:id="u-11.3" who="#WicemarszalekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#SSicinski">Wysoki Senacie! Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, którą mam zaszczyt w imieniu Komisji Wojskowej referować, przenosi nas w zaranie odzyskanej niepodległości i związanych z tym walk, w których niepoślednią a zaszczytną rolę odegrali ochotnicy wojenni, krwawiąc się na polach bitew. Może jeszcze większą zasługę ochotników widzę w tych czasach w podniesieniu morale naszych oddziałów, walczących z dużą przewagą wroga, co się wybitnie uwydatniło, zwłaszcza w r. 1920, kiedy byliśmy spychani z naszego frontu wschodniego przez hordy kawalerii nieprzyjacielskiej. W walkach tych, jak i w późniejszej naszej ofensywie na wschodzie ochotnicy, rozsiani po wszystkich oddziałach walczących czy też zgromadzeni w dywizji ochotniczej pułkownika Koca, zawsze wykazywali taki hart ducha, że nie było dla nich dość trudnych działań i rozkazów do wykonania.</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#SSicinski">Dlatego też słusznym i na czasie jest projekt ustawy, wniesiony do Sejmu przez p. Stefana Klimkiewicza i towarzyszy, by w dwudziestolecie odzyskania niepodległości wynagrodzić zasługi tych ochotników z lat 1918 — 1921, którzy rzucili ławy szkolne czy akademickie sale wykładowe, względnie oderwali się od pługa czy warsztatu pracy i sami, nie wzywani poszli, by złożyć daninę krwi i trudu. Nagrodą tą ma być ustanowiony przez nas Ochotniczy Krzyż i Medal za wojnę, nagrodą głównie moralną, bo w myśl zasady — „wedle stawu grobla” nie stać nas na wynagrodzenie materialne wszystkich obywateli, którzy się do zdobycia lub utrwalenia niepodległości przyczynili. Zresztą wielka część ochotników z tych lat została uwzględniona czy to przy nadaniu osad wojskowych, czy z tytułu otrzymania innych orderów i krzyżów wojskowych nabyła prawo do przywilejów przywiązanych do tych orderów, więc przynajmniej częściowo słuszne nieraz żale byłych ochotników zostały uwzględnione. O wysokim zainteresowaniu społeczeństwa omawianą ustawą świadczą dziesiątki listów i memoriałów, które, jako referent tej ustawy, otrzymałem. Oczywiście, nie wszystkie rady i żądania mogły być uwzględnione. Trudno w ustawie przewidzieć wszystkie ewentualności, które by wszystkich zadowolniły. Ustawa o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę, stanowiąca wysokie odznaczenie w hierarchii orderów wojskowych, bo zaraz po Krzyżu Walecznych, czyni zadość chociaż w części słusznym ambicjom byłych ochotników wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#SSicinski">A teraz, Wysoka Izbo, przejdę do zreferowania tekstu omawianej ustawy (druk senacki nr 82 i druki sejmowe nr 97 i 168) oraz do poprawek przyjętych przez Senacką Komisję Wojskową (druk nr 95).</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#SSicinski">Art. 1 ustawy o Krzyżu i Medalu Ochotniczym za Wojnę mówi: — „(1) Ustanawia się Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę dla odznaczenia osób, które pełniąc służbę ochotniczą, brały czynny udział w walkach o ugruntowanie niepodległości Ojczyzny. (2) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę mają charakter odznaczenia wojskowego.” Do art. 1 Komisja Wojskowa przyjęła następującą poprawkę: W art. 1 w ust. (1): wyrazy: — „ochotniczą, brały czynny udział w walkach o ugruntowanie” zastępuje się wyrazami: — „ochotniczo w latach 1918 — 1921, przyczyniły się do ugruntowania”.</u>
+ <u xml:id="u-12.4" who="#SSicinski">Art. 2 został przyjęty przez senacką Komisję Wojskową bez zmian. Art. 2 brzmi:</u>
+ <u xml:id="u-12.5" who="#SSicinski">„(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę o wymiarach 4,2Ks4,2 cm składa się z czterech równych, rozszerzonych na krańcach ramion o przekroju spłaszczonego ośmioboku i związanych po środku sześcianem.</u>
+ <u xml:id="u-12.6" who="#SSicinski">(2)Krzyż wykonany jest ze stali.</u>
+ <u xml:id="u-12.7" who="#SSicinski">(3)Na ramionach poprzecznych Krzyża wyryty jest poziomo napis: „Ochotnikowi Wojennemu”, na ramionach pionowych — data — „19181921”, w środku zaś skrzyżowania ramion znajduje się wizerunek orła z białej emalii.</u>
+ <u xml:id="u-12.8" who="#SSicinski">(4)Medal Ochotniczy za Wojnę ze stali o średnicy 3,8 cm przedstawia na czołowej stronie w polu środkowym wizerunek orła, dookoła którego jest umieszczony napis: — „Ochotnikowi Wojennemu” i data — „1918-1921”; na odwrócie żołnierz w hełmie z karabinem w otoku z liści dębowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.9" who="#SSicinski">(5)Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę nosi się na wstążce szerokości 3,7 cm o barwach biało-czerwonych.” Art. 3: — „Krzyż Ochotniczy za Wojnę może być nadany osobom, określonym w art. 1 ust. (1), jeżeli albo:</u>
+ <u xml:id="u-12.10" who="#SSicinski">1)poległy lub były ranne na polu bitwy;</u>
+ <u xml:id="u-12.11" who="#SSicinski">2)zostały odznaczone Krzyżem Virtuti Militari lub Krzyżem Walecznych;</u>
+ <u xml:id="u-12.12" who="#SSicinski">3)służyły czynnie 3 miesiące, w tym co najmniej 2 miesiące w oddziałach walczących na froncie”.</u>
+ <u xml:id="u-12.13" who="#SSicinski">Do art. 3 Komisja Wojskowa przyjęła i proponuje Wysokiemu Senatowi następujące poprawki: wyraz — „osobom” zastępuje się wyrazem „ochotnikom”, w punkcie 3 po wyrazach: — „na froncie” dodaje się wyrazy: — „lub 6 miesięcy na stanowiskach instruktora w szkołach wojskowych broni i w obozach szkolnych”. Tę poprawkę Komisja Wojskowa przyjęła ze względu na to, że szereg oficerów i podoficerów zostało wyznaczonych rozkazem Ministra Spraw Wojskowych jako instruktorzy do szkół wojskowych i wojskowych obozów ćwiczebnych. Poprzedni, przyjęty przez Sejm art. 3 ustawy nie przewidywał odznaczenia tych instruktorów, czym robiło by się krzywdę ludziom, którzy w myśl rozkazu otrzymanego, a bardzo często wbrew swej woli nie mogli być na froncie, tylko musieli pełnić inną funkcję, funkcję instruktora, nie mniej ważną i nie mniej cenną.</u>
+ <u xml:id="u-12.14" who="#SSicinski">Art. 4 brzmi: — „Medal Ochotniczy za Wojnę może być nadany osobom, określonym w art. 1 ust. (1), które nie zostały objęte Krzyżem Ochotniczym za Wojnę, a czas ich służby wynosi co najmniej jeden miesiąc”. — Komisja Wojskowa zmieniła wyraz: — „osobom” na „ochotnikom”.</u>
+ <u xml:id="u-12.15" who="#SSicinski">Art. 5 został przyjęty bez zmian. — „(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę nadaje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów. (2) Medal Ochotniczy za Wojnę nadaje Minister Spraw Wojskowych”.</u>
+ <u xml:id="u-12.16" who="#SSicinski">Art. 6. — „(1) Odznaczeni Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę otrzymują oprócz odpowiedniej odznaki dyplom i legitymację.</u>
+ <u xml:id="u-12.17" who="#SSicinski">(2)Przygotowanie dyplomu i legitymacji oraz wydanie odznak, które osoby odznaczone nabywają na koszt własny, zarządza Minister Spraw Wojskowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.18" who="#SSicinski">(3)Wykazy odznaczonych będą ogłaszane w gazecie rządowej</u>
+ <u xml:id="u-12.19" who="#SSicinski">Art. 7. Przyjęty jest bez zmiany. Brzmi on: — „(1) Krzyż Ochotniczy za Wojnę zajmuje w kolejności orderów i odznaczeń polskich miejsce po Krzyżu Walecznych, a przed Krzyżem Zasługi za Dzielność (2) Medal Ochotniczy za Wojnę zajmuje miejsce po Medalu Niepodległości, a przed Srebrnym Krzyżem Zasługi”.</u>
+ <u xml:id="u-12.20" who="#SSicinski">Art. 8. — „Osoby, odznaczone Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach mają pierwszeństwo w zatrudnieniu, a zwłaszcza przy obsadzaniu nowotworzonych placówek gospodarczych”. — Komisja Wojskowa Senatu art. 8 nadała następujące brzmienie: — „Art. 8. Ochotnicy, odznaczeni Krzyżem lub Medalem Ochotniczym za Wojnę, przy równych kwalifikacjach fachowych z osobami nieodznaczonymi, mają pierwszeństwo w otrzymaniu pracy”. Skreślono więc słowa: — „a zwłaszcza przy obsadzaniu nowotworzonych placówek gospodarczych”, aby nie stwarzać możliwości interpretowania tego artykułu.</u>
+ <u xml:id="u-12.21" who="#SSicinski">Art. 9. — „Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę może być nadany najpóźniej do dnia 11 listopada 1943 r. na podstawie zgłoszeń, złożonych do dnia 1 kwietnia 1941 r.” Artykuł ten przyjęto bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-12.22" who="#SSicinski">Art. 10. — „Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę traci się z mocy prawomocnego wyroku sądowego, powodującego utratę publicznych lub obywatelskich praw honorowych oraz za czyny nie licujące z honorem”. Komisja Wojskowa Senatu nadała temu artykułowi brzmienie następujące: „(1) Krzyż i Medal Ochotniczy za Wojnę traci się w razie prawomocnego skazania na karę dodatkową utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych.</u>
+ <u xml:id="u-12.23" who="#SSicinski">(2) O utracie Krzyża lub Medalu Ochotniczego za Wojnę ogłasza się w gazecie rządowej.</u>
+ <u xml:id="u-12.24" who="#SSicinski">(3) Odebranie dyplomu, odznaki i legitymacji dokonywują władze administracji ogólnej”.</u>
+ <u xml:id="u-12.25" who="#SSicinski">Art. 11 skreśla się. W związku ze skreśleniem art. 11, art. 12 i 13 otrzymują numerację: art. 11 i art. 12.</u>
+ <u xml:id="u-12.26" who="#SSicinski">Prócz tego Komisja Wojskowa Senatu uchwaliła następującą rezolucję do tej ustawy: — „Senat wzywa Rząd, aby w najbliższym czasie po wydaniu ustawy o Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i zorientowaniu się, ilu jest odznaczonych, przygotował ustawę, zrównującą ochotników odznaczonych Krzyżem Ochotniczym z niepodległościowcami w sprawie zapewnienia pracy i zaopatrzenia.” W imieniu Komisji Wojskowej Senatu wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 82), razem z poprawkami przed chwilą referowanymi.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#WicemarszalekPawelec">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-13.1" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu jest zapisany s. Rembieliński.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#SRembielinski">Wysoka Izbo! Wypowiadam się zarówno za poprawkami, jak i z rezolucją. Jeśli zabieram tutaj głos, to dlatego tylko, ażeby w kilku słowach wskazać na ważność rezolucji o zrównaniu ochotników, odznaczonych Krzyżem Ochotniczym, z niepodległościowcami, jak również wskazać i na to, że nie chcielibyśmy traktować tej rezolucji jako jakiegoś pium desiderium, które się uchwala, ażeby mieć spokój sumienia w myśl zasady: dixi et salvavi animam meam, ale jako rzecz istotnie ważną, o której wykonanie będziemy Wysoki Rząd pytać i której wykonania będziemy oczekiwać.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#SRembielinski">Dlaczego tę rzecz uważam za ważną? Dlaczego uważam za ważne podciągnięcie ochotników do rangi niepodległościowców? Dlatego po prostu, że byli niepodległościowcami, że wojna ta była wojną o niepodległość. W przyszłości może Polska będzie prowadzić wojnę o wielkość, o potęgę, ale ta wojna była wojną o niepodległość. Jeśli byśmy przyjęli inną koncepcję i uważali, że walka o niepodległość skończyła się z dniem 11 listopada 1918 r., to bylibyśmy zdania, że np. powstanie listopadowe nie było walką o niepodległość od dnia 29 listopada 1830 r., bo z chwilą, kiedy powstał jakiś samodzielny ośrodek władzy i niezależna część terytorium narodowego, można by uważać, że powstało państwo. Nie, była to dalej walka o niepodległość, a uważając za niepodległościowców tych, co bili się pod Grochowem i Ostrołęką, tak samo za nich uważać musimy tych żołnierzy, którzy bili się o niepodległość w r. 1918 i 1920.</u>
+ <u xml:id="u-14.2" who="#SRembielinski">Wypowiadany jest tu argument natury finansowej. Można by rzec po prostu: no, to trudno, tego rodzaju ciężary Państwo musi ponosić; jeżeli są pewne ciężary finansowe dla Państwa, związane np. z Krzyżem Virtuti Militari, to przecież nie można chcieć, aby tych bohaterów było mniej, niż było. Ale nie chcę tak argumentować, chodzi mi o co innego, o moralną stronę sprawy. Jeżeli istotnie trudno będzie Państwu te ciężary finansowe ponieść, to niechaj wniesie ustawę o ograniczeniu przywilejów materialnych także dla niepodległościowców, ale niech zrówna obie kategorie, niech obie te kategorie mają jednakowe przywileje, dlatego że tak wymaga sprawiedliwość. Ofiarę materialną chętnie na pewno poniosą niepodległościowcy i chętnie poniesiemy i my wszyscy. Nagrodę zresztą swoją to pokolenie ochotników już miało, chodzi więc tu tylko o stronę moralną tego zrównania, o stronę wychowawczą. Chciałbym stwierdzić, że w ogóle ta strona wychowawcza dla przyszłych pokoleń jest tutaj najważniejsza. My sami możemy patrzeć najskromniej na odznaczenia nasze, ale mają one znaczenie dla potomnych, tak jak i dla naszego pokolenia miały ogromne znaczenie wychowawcze te krzyże Virtuti dziadów i pradziadów, które otrzymali za walki w legionach Dąbrowskiego, za walki powstańcze, te odznaczenia i pamiątki, które były szkołą dzielności dla pokoleń ich następców. I to znaczenie ma mieć ten Krzyż Ochotniczy i to jest jego rola wychowawcza, rola szczególnie wielka dlatego, że ochotnicy tej wojny mają co do swojego składu społecznego pewną szczególną cechę. Trzeba stwierdzić, że walki o niepodległość przez cały czas ich trwania, aż do ostatnich walk legionowych włącznie, były walkami w ogromnej większości żywiołu inteligenckiego. Może po raz pierwszy w wielkiej masie lud stanął do boju właśnie w tym momencie roku 1919 — 1920 i dlatego też. Krzyże te staną się dla przyszłych pokoleń chłopskich pamiątkami walki o niepodległość, toczonej przez ich ojców i dziadów, i tam, po chatach wiejskich, będą szkołą patriotyzmu, tak jak dla pokoleń inteligenckich były szkołą patriotyzmu pamiątki powstańcze ich ojców i dziadów. I dlatego tak szczególne posiada ten Krzyż znaczenie.</u>
+ <u xml:id="u-14.3" who="#SRembielinski">A ponieważ w Polsce, w naszym położeniu geograficznym zawsze trzeba będzie szkolić się w dzielności, w bohaterstwie, w odwadze, zawsze trzeba będzie pamięć pięknych czynów wojennych zachowywać, dlatego też ustawa ta tak ogromne wychowawcze ma znaczenie i dlatego to podciągnięcie w hierarchii zasług ochotników, zrównanie ich z niepodległościowcami jest tak niezbędne. Z tego powodu też uważałem za konieczne tych kilka słów tutaj wypowiedzieć.</u>
+ <u xml:id="u-14.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu nikt więcej nie jest zapisany. Zamykam rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#WicemarszalekPawelec">Przystępujemy do głosowania. Do projektu ustawy mamy zmiany, proponowane przez Komisję Wojskową, zawarte w druku nr 95. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam je pod głosowanie łącznie. Nie słyszę sprzeciwu, poddaję poprawki pod głosowanie.</u>
+ <u xml:id="u-15.2" who="#WicemarszalekPawelec">Kto jest za ich przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość, poprawki zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-15.3" who="#WicemarszalekPawelec">Z kolei poddaję pod głosowanie projekt ustawy wraz z uchwalonymi zmianami. Kto jest za jego przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił wraz ze zmianami.</u>
+ <u xml:id="u-15.4" who="#WicemarszalekPawelec">Jest jeszcze rezolucja komisji umieszczona w druku nr 95. Proszę Pana Sekretarza o jej odczytanie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#SekretarzsBruski">— „Senat wzywa Rząd, aby w najbliższym czasie po wydaniu ustawy o Krzyżu Ochotniczym za Wojnę i zorientowaniu się, ilu jest odznaczonych, przygotował ustawę, zrównującą ochotników odznaczonych Krzyżem Ochotniczym z niepodległościowcami w sprawie zapewnienia pracy i zaopatrzenia.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-17">
+ <u xml:id="u-17.0" who="#WicemarszalekPawelec">Kto jest za uchwaleniem rezolucji, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-17.1" who="#WicemarszalekPawelec">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych (druki senackie nr 86 i 93) — sprawozdawca s. Semkowicz.</u>
+ <u xml:id="u-17.2" who="#WicemarszalekPawelec">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-18">
+ <u xml:id="u-18.0" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Projekt rządowy o sprzedaży i bezpłatnym odstąpieniu niektórych nieruchomości państwowych, zawarty w drukach sejmowych nr 67 i 129, został uchwalony przez Sejm bez znaczniejszych zmian, skreślono jedynie na wniosek Rządu ustępy b) i c) w punkcie 2 art. 2 (druk sejmowy nr 67) oraz uchwalono ze względu na identyczny charakter złączyć dwa rządowe projekty ustaw (druki sejmowe nr 67 i 129) w jeden akt ustawodawczy. Druk senacki nr 86, przedłożony pp. senatorom, zawiera właśnie połączenie obu projektów z nieznacznymi poprawkami Sejmu, uwidocznionymi w druku sejmowym nr 154. Poprawki te są natury czysto stylistycznej i porządkowej.</u>
+ <u xml:id="u-18.1" who="#SSemkowicz">Dobrze się stało, że nieruchomości państwowe, będące pod zarządem różnych ministerstw, zostały objęte ewidencją Ministerstwa Skarbu, mającą na celu ujednolicenie dyspozycji prawnej czy też akcji zbywania tych nieruchomości.</u>
+ <u xml:id="u-18.2" who="#SSemkowicz">Jak wynika z uzasadnienia projektu rządowego, ustawa niniejsza przyczyni się przede wszystkim do uporządkowania stanu prawnego niektórych nieruchomości państwowych, będących już w użytkowaniu osób trzecich. Idzie zatem w wielu wypadkach o uregulowanie sprawy własności gruntów, na których już od lat pobudowano różne obiekty i osiedla.</u>
+ <u xml:id="u-18.3" who="#SSemkowicz">Projekt ustawy przewiduje: a) bezpłatne odstąpienie 9 nieruchomości względnie kompleksów przeważnie diecezjom i parafiom katolickim na cele kościelne, poza tym gminom, związkom powiatowym, samorządowym i społecznym, b) sprzedaż 9 nieruchomości za cenę ulgową, tj. niższą od ceny szacunkowej, wreszcie c) sprzedaż 6 zbędnych nieruchomości wraz z zabudowaniami za cenę nie niższą od ceny szacunkowej.</u>
+ <u xml:id="u-18.4" who="#SSemkowicz">W ostatniej kategorii znajdują się 3 obiekty, będące własnością przedsiębiorstwa — „Państwowy Monopol Tytoniowy”. Sprzedaży tych obiektów ma wedle projektu dokonać dyrekcja Monopolu na warunkach, ustalonych przez Ministra Skarbu.</u>
+ <u xml:id="u-18.5" who="#SSemkowicz">Wszystkie obiekty są oszacowane przez Komisję Szacunkową, częściowo zaś będą powtórnie oszacowane przy sprzedaży. Wartość każdego z nich przekracza przeważnie kwotę 100.000 zł, odstąpienie więc lub sprzedaż ich musi być zatwierdzona wedle art. 51 Konstytucji aktem ustawodawczym.</u>
+ <u xml:id="u-18.6" who="#SSemkowicz">Wysoki Senacie! Projekt ustawy, który referuję, jest tak realny i nieskomplikowany, że nie budzi żadnych zastrzeżeń.</u>
+ <u xml:id="u-18.7" who="#SSemkowicz">Jedynie wskutek niedopatrzenia redakcji sejmowej opuszczono przy przestawieniu ustępów wyrazy, określające w jednym wypadku osobę prawną, której nieruchomość ma być bezpłatnie odstąpiona.</u>
+ <u xml:id="u-18.8" who="#SSemkowicz">Po rozpatrzeniu wyższego projektu na posiedzeniu Komisji Skarbowej w dniu 5 maja 1939 r. Komisja Skarbowa wnosi: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, z następującą zmianą:</u>
+ <u xml:id="u-18.9" who="#SSemkowicz">W art. 2 punkt 1 pod lit. f) po końcowych wyrazach: — „o łącznej powierzchni 3.599 m” dodaje się wyrazy: — „gminie m. Łucka”.</u>
+ <u xml:id="u-18.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-19">
+ <u xml:id="u-19.0" who="#WicemarszalekPawelec">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-19.1" who="#WicemarszalekPawelec">Do rozpatrywanego projektu ustawy uchwaliła komisja jedną zmianę do art. 2, zawartą w druku nr 93. Kto jest za jej uchwaleniem, zechce wstać. Stoi większość. Zmiana do art. 2 projektu ustawy została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-19.2" who="#WicemarszalekPawelec">Kto jest za uchwaleniem projektu ustawy wraz z tą zmianą, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy wraz ze zmianą uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-19.3" who="#WicemarszalekPawelec">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Skarbowej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry (druk sejmowy nr 93 i druk senacki nr 92) — sprawozdawca s. Wielowiejski.</u>
+ <u xml:id="u-19.4" who="#WicemarszalekPawelec">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-20">
+ <u xml:id="u-20.0" who="#SWielowieyski">Wysoki Senacie! W Polsce opłaty od kart do gry zostały wprowadzone w 1920 r. w kwocie 30 mk od talii kart. Z uwagi na stały spadek wartości marki w momentach inflacji opłaty te musiały być ciągle powiększane, w wyniku czego w r. 1923 doszły do wysokości 100.000 marek od talii. Po stabilizacji waluty i wprowadzeniu złotego opłaty od kart do gry zostały w r. 1924 zwaloryzowane w wysokości 1/2 franka, co odpowiadało 1/2 zł od talii kart.</u>
+ <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Marszalek.)</u>
+ <u xml:id="u-20.2" who="#SWielowieyski">Stan ten trwał do 1931 r., tj. do wprowadzenia ustawy z dnia 18 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 171), obowiązującej dotychczas. Na zasadzie postanowień tej ustawy obecne opłaty od kart do gry na rzecz Skarbu Państwa wynoszą: od talii kartonowej o 36 kartach 1 zł 30 gr, od talii ponad 36 kart — 2 zł, od talii kart luksusowych (płótno, jedwab itp.) — 10 zł. Dodatkowe odrębne opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, pobierane w myśl ustawy z dnia 6 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr 56, poz. 561), obecnie wynoszą: od talii kartonowej o 36 kartach — 40 gr, od talii ponad 36 kart — 60 gr, od talii kart luksusowych — 5 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.3" who="#SWielowieyski">Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o opłacie od kart do gry Sejm uchwalił w dniu 22 marca br., nowelizując ustawę z dnia 18 marca 1931 r. (Dz. U. R. P. Nr 27, poz. 171) i znosząc równocześnie pobieraną dotychczas odrębną opłatę od kart do gry na rzecz Czerwonego Krzyża na zasadzie ustawy z dnia 16 czerwca 1924 r. (Dz. U. R. P. Nr 56, poz. 561).</u>
+ <u xml:id="u-20.4" who="#SWielowieyski">Wymieniony projekt ustawy łączy opłaty u dotychczasowej wysokości, pobierane na rzecz Skarbu Państwa, z opłatami, pobieranymi na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża, a więc scala te dwa rodzaje danin publicznych od kart do gry, nie wprowadzając żadnych nowych opłat, ani ich nie podwyższając. Poza tym projektowana ustawa ustala opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w wysokości 50% od tych scalonych opłat, a tym samym podwyższa opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża kosztem opłat na rzecz Skarbu Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-20.5" who="#SWielowieyski">Polski Czerwony Krzyż ma bardzo piękne karty w historii swej pracy, związanej z obroną Państwa, i powiększa zakres swego działania. Powiększenie w ten sposób budżetu Polskiego Czerwonego Krzyża jest podyktowane ważnymi względami, gdyż ostatnio włączono do działalności Polskiego Czerwonego Krzyża ratownictwo lotnicze i przeciwgazowe. Trzeba nadmienić, że dotychczasowe opłaty na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża wynosiły około 25% obydwu opłat od kart do gry, natomiast opłaty na rzecz Skarbu Państwa wynosiły około 75%, gdyż w okresie budżetowym 1937/ 38 do Skarbu Państwa z tego tytułu wpłynęło 634.123 zł, a Polski Czerwony Krzyż w r. 1937 otrzymał 203.000 zł.</u>
+ <u xml:id="u-20.6" who="#SWielowieyski">Po wprowadzeniu tej ustawy wpływy na rzecz Czerwonego Krzyża stosunkowo zwiększą się, a natomiast wpływy Skarbu Państwa ulegną zmniejszeniu. Zwiększenie wpływów na korzyść Czerwonego Krzyża z tytułu tej ustawy jest znacznym podniesieniem jego finansów, a dla Skarbu Państwa ten uszczerbek w skali budżetu państwowego nie odgrywa roli.</u>
+ <u xml:id="u-20.7" who="#SWielowieyski">W imieniu Komisji Skarbowej wnoszę o przyjęcie projektu ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-21">
+ <u xml:id="u-21.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-21.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm został przyjęty.</u>
+ <u xml:id="u-21.2" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń (druk sejmowy nr 155 i druk senacki nr 89) — sprawozdawca s. Przedpełski.</u>
+ <u xml:id="u-21.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-22">
+ <u xml:id="u-22.0" who="#SPrzedpelski">Projekt ustawy w sprawie nowelizacji rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o kontroli ubezpieczeń (druk sejmowy nr 155 i druk senacki nr 89) daje możność zrealizowania od dawna wysuwanego przez zrzeszone rolnictwo postulatu ubezpieczenia inwentarza żywego, stanowiącego własność członków spółdzielni i organizacyj rolniczych. Uzasadnienie noweli jest słuszne i życiowe.</u>
+ <u xml:id="u-22.1" who="#SPrzedpelski">Nowela nie nasuwa żadnych zastrzeżeń, poza słuszną zresztą uwagą Komisji Skarbowej, która nie wyraża zgody na skreślenie dawnej treści art. 128 rozporządzenia ze względu na to, iż brzmienie jego stanowi podstawę prawną do działu ubezpieczeń prowadzonego przez P.K.O. Wobec tego art. 128 rozporządzenia pozostaje w dawnym brzmieniu jako punkt 1, a projekt noweli jako punkt 2.</u>
+ <u xml:id="u-22.2" who="#SPrzedpelski">Ponadto Komisja Skarbowa z własnej inicjatywy projektuje w punkcie 3 art. 128 wprowadzenie, poza omawianym ubezpieczeniem zwierząt hodowlanych, ubezpieczenia zwierząt rzeźnych. Prowadzenie tych ubezpieczeń projektuje się powierzyć powiatowym związkom samorządowym (wydziałom powiatowym) i miastom wydzielonym. W związku z tym przewiduje się możność wprowadzenia przymusu ubezpieczeń zwierząt rzeźnych.</u>
+ <u xml:id="u-22.3" who="#SPrzedpelski">Projekt noweli jest zasadniczo słuszny, gdyż uzupełnia luki, jakie były w ubezpieczeniu zwierząt zarówno hodowlanych jak i rzeźnych. Dlatego też wnoszę w imieniu komisji: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk sejmowy nr 155), a rozpatrzony przez komisję Senatu na posiedzeniach w dniach 28 kwietnia i 5 maja 1939 r.— bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-23">
+ <u xml:id="u-23.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-23.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-23.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie (druk sejmowy nr 178 i druk senacki nr 88).</u>
+ <u xml:id="u-23.3" who="#Marszalek">Sprawozdawca s. Giedrojć ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-24">
+ <u xml:id="u-24.0" who="#SGiedroyc">Wysoki Senacie! Projekt ustawy o zmianie ustawy o wykupie przez dzierżawców gruntów, zajętych pod budynki oraz gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie dotyczy zmiany ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o wykupie przez dzierżawców gruntów czynszowych w miastach i miasteczkach na obszarze sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie, znowelizowanej ustawą z dnia 25 kwietnia 1938 r.</u>
+ <u xml:id="u-24.1" who="#SGiedroyc">Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. przewiduje wykup przez dzierżawców bez zgody właściciela w postępowaniu przed sądem gruntów następujących: 1) znajdujących się w posiadaniu i użytkowaniu na zasadzie umów wieczysto czynszowych, wieczysto dzierżawnych, emfiteutycznych, nazwanych w tej ustawie ogólnie czynszowymi, oraz 2) wydzierżawionych na określony termin pod budynki, o ile budynki te wybudowano przed 26 września 1922 r. i o ile grunty te w dniu ogłoszenia ustawy — czyli w dniu 29 kwietnia 1933 r. — były w posiadaniu dzierżawców względnie ich spadkobierców lub nabywców ich praw.</u>
+ <u xml:id="u-24.2" who="#SGiedroyc">Według tej ustawy dzierżawcy mają prawo wykupić grunty, chociażby umowy dzierżawne wygasły lub budynki uległy zniszczeniu wskutek działań wojennych, pożarów lub innych klęsk żywiołowych.</u>
+ <u xml:id="u-24.3" who="#SGiedroyc">Prawo dzierżawcy do wykupu gruntu według przepisu art. 28 tej ustawy miało wygasnąć po upływie lat 5 od wejścia w życie ustawy, czyli w dniu 29 kwietnia 1938 r., nowela zaś z dnia 25 kwietnia 1938 r. przedłużyła prawo wykupu do dnia 31 grudnia 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-24.4" who="#SGiedroyc">Nowela ta jeszcze bardziej ułatwiła już i tak dogodne warunki wykupu. Cena wykupu może być rozłożona na lat 14, a w pewnych wypadkach, zależnie od okresu dzierżawy, może wynosić 5035 wartości szacunkowej gruntu.</u>
+ <u xml:id="u-24.5" who="#SGiedroyc">W art. 33 tej ustawy ograniczono prawo wykupu, wyłączając spod działania ustawy pewne specjalne kategorie gruntów; ograniczenia te co do wykupu zostały wprowadzone na rzecz interesu społecznego i państwowego, lecz w artykule tym zabrakło wyłączenia od wykupu gruntów, należących do kościołów chrześcijańskich. Toteż projekt noweli, wniesiony przez p. Chmielińskiego, wprowadzał do liczby wyjątków od wykupu również i grunty, należące do kościołów wyznań chrześcijańskich.</u>
+ <u xml:id="u-24.6" who="#SGiedroyc">Projekt noweli wprowadzał także zasadę, że działaniu ustawy podlegają również sprawy o wykup już wszczęte, a ostatecznie nie zakończone.</u>
+ <u xml:id="u-24.7" who="#SGiedroyc">Zmiany, proponowane przez p. Chmielińskiego, znalazłyby uzasadnienie zarówno prawne jak i życiowe, lecz projektodawcom ni? chodziło o pozbawienie możności nabycia tych gruntów przez chrześcijan, jedynie zaś o uchronienie od przejścia w ręce niechrześcjańskie, gdyż takie przejście byłoby sprzeczne zarówno z charakterem wymienionych gruntów, jak i z wolą ich ofiarodawców na rzecz Kościoła oraz na rzecz fundacyj i instytucyj, których dochody miały lub powinny być przeznaczone na cele kultu religijnego.</u>
+ <u xml:id="u-24.8" who="#SGiedroyc">Przechodzenie zaś tych gruntów w ręce niechrześcjan na zasadzie ustawy o wykupie po cenach minimalnych, prawie groszowych, i rozłożonych nawet na lat 14, z możliwością piętnastokrotnego powiększenia obszaru wykupu na zasadzie noweli z dnia 25 kwietnia 1938 r., wywołuje zrozumiałe i powszechne rozgoryczenie chrześcijan, narażając na szwank uczucia religijne. Są to przecież grunty kościelne. Powstały one przeważnie wskutek darowizn chrześcijan, darowizn przodków naszych pod warunkiem modłów za ich dusze lub na podstawie ofiar ze strony kapituł i kongregacji, słowem — celem wzmożenia i podniesienia kultu religijnego. Jeśli chodzi o Kościół katolicki, to wskutek konfiskat dóbr kościelnych na ziemiach b. zaboru rosyjskiego w społeczeństwie katolickim wzmogła się reakcja, zmierzająca do powetowania Kościołowi tej krzywdy w formie darowizn osób prywatnych lub zbiorowych, celem dostarczenia źródła utrzymania oraz wzmocnienia kościelnego i chrześcijańskiego stanu posiadania.</u>
+ <u xml:id="u-24.9" who="#SGiedroyc">O ileby więc na mocy ustawy o wykupie z dnia 28 marca 1933 r. grunty te, z darowizn i fundacji na rzecz Kościołów chrześcijańskich pochodzące, miały przejść w ręce nie-chrześcjan, byłoby to rażącym pogwałceniem woli ofiarodawcy.</u>
+ <u xml:id="u-24.10" who="#SGiedroyc">Uczucie pietyzmu i specjalnego szacunku wobec przedmiotów kultowi służących rozszerza się również i na wartości materialne, których celem jest mniej lub więcej ścisły — a nawet pośredni — z przedmiotami kultu związek i nie pozwala, aby one przechodziły w ręce osób nic wspólnego z danym kultem nie mających. Toteż jeżeli Kościoły chrześcijańskie mają już ponosić ofiary majątkowe z tytułu ustawy o wykupie na rzecz jednostek, słuszną i godziwą jest rzeczą, by ofiary te szły na rzecz chrześcijan. W tym przecież duchu poszły przepisy ustawy o wykonaniu reformy rolnej z dnia 28 grudnia 1925 r., gdzie w punkcie 4 art. 52 zostało przewidziane nabywanie użytków rolnych, należących do Kościoła, przez wyznawców tego samego Kościoła.</u>
+ <u xml:id="u-24.11" who="#SGiedroyc">Tymczasem wobec ustawy z dnia 28 marca 1933 r. — bez projektowanej zmiany — alienacje gruntów w miastach i miasteczkach, należących do kościołów, przenosiłyby własność kościelną przeważnie na rzecz nie-chrześcjan, jak na przykład — jedna tylko kapituła łucka w samym mieście Łucku dzierżawi nie-chrześcjanom aż 57 obiektów, nie licząc Cerkwi prawosławnych i bractw cerkiewnych.</u>
+ <u xml:id="u-24.12" who="#SGiedroyc">Powiększenie zaś w drodze ustaw posiadania osób wyznania niechrześcjańskiego na szkodę Kościołów chrześcijańskich nie miałoby ani podstaw, ani celu i byłoby sprzeczne z obowiązującymi dotąd ustawami. Toteż uchwalenie noweli, zakazującej nabywania w drodze wykupu gruntów, należących do Kościołów chrześcijańskich — niechrześcjanom, jest ze wszech miar słuszne i zasadne. Natomiast odsunięcie chrześcijan od nabywania tej ziemi w drodze wyłączenia od wykupu wszystkich gruntów kościelnych, jako sprzeczne z intencją wnioskodawców, byłoby zbędne.</u>
+ <u xml:id="u-24.13" who="#SGiedroyc">Rekapitulując uważam za konieczne stwierdzić, iż słuszne jest stanowisko Komisji Prawniczej Sejmu, która uchwaliła nie wyłączać od wykupu wszystkich gruntów kościelnych, a jedynie ze względu na ich charakter uchronić je od przejścia w ręce nie-chrześcjan.</u>
+ <u xml:id="u-24.14" who="#SGiedroyc">Sejm przyjął projekt ustawy zgodnie z wnioskami Komisji Prawniczej Sejmu.</u>
+ <u xml:id="u-24.15" who="#SGiedroyc">Komisja Prawnicza Senatu żadnych poprawek do projektu ustawy nie wprowadziła.</u>
+ <u xml:id="u-24.16" who="#SGiedroyc">Wobec powyższego w imieniu Komisji Prawniczej wnoszę: Wysoki Senat uchwalić raczy projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm, bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-25">
+ <u xml:id="u-25.0" who="#Marszalek">Otwieram rozprawę.</u>
+ <u xml:id="u-25.1" who="#Marszalek">Udzielam głosu s. Zmigryderowi- Konopce.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-26">
+ <u xml:id="u-26.0" who="#SZmigryderKonopka">Wysoki Senacie! Argumenty przytoczone przez p. senatora sprawozdawcę danej ustawy na Komisji Prawniczej poruszyły szereg problematów, w których element historyczny niewątpliwie odgrywa i powinien odegrać zasadniczą rolę. Zdaniem moim, które ośmielam się teraz Wysokiemu Senatowi przedstawić, te argumenty natury historycznej w ujęciu p. senatora sprawozdawcy niezupełnie zgodne są z istotnym stanem rzeczy. Omawiany problemat powstał na tle trudności, jakie w alienacji ziem, należących do osób wyznania katolickiego, rząd carski wprowadził na ziemiach obecnych województw centralnych i wschodnich. To jest fakt historycznie stwierdzony i w tym wypadku mógłbym posunąć się do takiego twierdzenia, że teza, którą m. in. p. senator sprawozdawca wypowiedział, że szanować mamy wolę ofiarodawców, którzy te ziemie ofiarowywali Kościołowi i to przede wszystkim Kościołowi katolickiemu, musiałaby doprowadzić nas do wniosku, iż mieli oni na. celu ułatwienie rozrostu kultu religii katolickiej na ziemiach wschodnich. Jeśli tak stawiać kwestię, to w takim razie wśród obecnych czynszowników na danym terenie powinniśmy przeprowadzić ścisłe rozróżnienie i ustalić, kto tutaj naprawdę jest przynależnym do tego Kościoła, na rzecz którego ongi ustanowiona została ta darowizna. Jednakże ja nie posuwam się do tego twierdzenia, nie posuwam się zaś dlatego, ponieważ uważam, że całe zagadnienie w istocie rzeczy obraca się w zupełnie innej płaszczyźnie i dotyczy b. ważkich dla Państwa interesów społecznych. Przypuszczam, że ograniczenia, które były wprowadzone przez rząd carski, zostały zasadniczo uchylone już przez art. III Konstytucji marcowej, utrzymany jak wiadomo w mocy, oraz przez art. 96 tejże Konstytucji, któremu w Konstytucji obecnie obowiązującej odpowiada art. 7 pkt 2.</u>
+ <u xml:id="u-26.1" who="#SZmigryderKonopka">Bogate orzecznictwo kasacyjne naszego Sądu Najwyższego oraz Najwyższego Trybunału Administracyjnego nie budzi w tym względzie żadnych wątpliwości.</u>
+ <u xml:id="u-26.2" who="#SZmigryderKonopka">Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izby cywilnej, z r. 1926, Nr 86 rozpatruje casus posiadania ziemi właśnie przez nie-chrześcjan i wskazuje na to, że nabywanie posiadłości ziemskich wedle ukazu cesarskiego rządu rosyjskiego z 10 lipca 1864 r. miało charakter wyłącznie polityczny, a więc charakter idący po linii polityki rządu carskiego i jako takie nie może obowiązywać—mówi wyrok—w odmiennych warunkach. Niezależnie od tego muszę stwierdzić, że rozporządzeniem Generalnego Komisarza Ziem Wschodnich zostało uchylone powyższe ograniczenie. Co prawda, można tu postawić pewien zarzut — i ja chcę wszystko jasno wypowiedzieć, aby to, co mogłoby przemawiać za ustawą, zostało wypowiedziane. Oto w kwestii uprawnienia do nabycia gruntów włościańskich istnieje wyrok Najwyższego Trybunału Administracyjnego, ogłoszony w zbiorze wyroków Najwyższego Trybunału Administracyjnego za rok 1924 pod Nr 456. Według tezy wyroku oddalającego skargę niejakiego Szajkowskiego na orzeczenie Komisji Ziemskiej, odmawiającej zaświadczenia nabycia gruntów włościańskich, przepis art. 91 ustawy o organizacji ziem włościańskich (Zb. praw Ces. ros., t. IX) nie został uchylony z braku przepisów wykonawczych do Konstytucji. Chodziło tu o niewprowadzanie chaosu przez nagłe zmiany w istniejącym porządku prawnym, jednak zarówno władze ustawodawcze jak wykonawcze stały na gruncie uzgodnienia ustawodawstwa z Konstytucją, jak tego dowodzą choćby projekty ustawy o zniesieniu ograniczeń prawnych ludności żydowskiej.</u>
+ <u xml:id="u-26.3" who="#SZmigryderKonopka">Ale ziemie, o których mowa w naszej ustawie, nife są i nie były ziemiami włościańskimi, lecz są ,to ziemie kościelne. Istnieje tu bardzo zasadnicza różnica, gdyż ludzie, którzy ziemie te posiadają w swym ręku i w swoim gospodarstwie, niewątpliwie włożyli w nie szereg wkładów, w dobrej wierze, że ziemia ta będzie nadal przedmiotem użytkowania z ich strony.</u>
+ <u xml:id="u-26.4" who="#SZmigryderKonopka">Z tego wszystkiego konkluduję, że gospodarczy związek tych ziem, które są dziś w dzierżawie, został właściwie z ich właścicielami prawnymi zerwany i zatem ustawa, która obecnie w owej poprawce uprzywilejowuje chrześcijan na rzecz nie-chrześcjan, stanowi novum, zdaniem moim, sprzeczne zarówno z Konstytucją, jak i z założeniami gospodarczymi i społecznymi ustawy.</u>
+ <u xml:id="u-26.5" who="#SZmigryderKonopka">Nie jest to więc sprawa błaha i argumenty, które podał p. senator sprawozdawca, a z którymi miałem zaszczyt dyskutować na Komisji Prawniczej, dotyczą — zdaniem moim — nie tylko tej kwestij ,' ale one niewątpliwie sprzeciwiają się zasadniczym ustawom Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-26.6" who="#SZmigryderKonopka">Marszałek: Czy Pan Senator Sprawozdawca chce zabrać głos? (S. Giedrojć: Nie.)* Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-26.7" who="#SZmigryderKonopka">Kto z Panów Senatorów jest za projektem ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-26.8" who="#SZmigryderKonopka">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach (druki senackie nr 80 i 94).</u>
+ <u xml:id="u-26.9" who="#SZmigryderKonopka">Sprawozdawca s. Przedpełski ma głos.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-27">
+ <u xml:id="u-27.0" who="#SPrzedpelski">Wysoki Senacie! Za podstawę proszę wziąć druki: senackie nr 80 i 94, sejmowy nr 149 i rządowy nr 83 — o rządowym projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach.</u>
+ <u xml:id="u-27.1" who="#SPrzedpelski">Od wielu lat odczuwało się brak kredytu dla rzemiosła i drobnego przemysłu. Dlatego też powstał projekt rządowy, który by mógł sprawę kredytu tego ułatwić. Projekt rządowy, zdaniem komisji senackiej słuszny, opierał się na tym, ażeby w pierwszym etapie wprowadzić kredyt inwestycyjny przy zakupie nowych maszyn na zastaw maszyn. Było wiele opinii, które dowodziły, że kredyt ten należy rozwinąć i rozszerzyć go na maszyny używane albo w ogóle na obroty miedzy drobnym przemysłem, rzemiosłem i innymi sferami gospodarczymi. W konsekwencji jednak rozwijanie w dalszym ciągu tego projektu miałoby szereg ujemnych stron. Dlatego też projekt rządowy był kompromisowy i z jednej strony ułatwiał kredyt inwestycyjny dla rzemiosła i drobnego przemysłu, a z drugiej strony gwarantował sprzedawcom zabezpieczenie na tych maszynach. Rozszerzenie tego kredytu na maszyny używane i rozszerzenie generalne mogłoby mieć ten ujemny skutek dla rzemiosła i drobnego przemysłu, że przy wszelkich transakcjach, które teraz odbywają się na słowo albo na list, albo na weksel, każdy z wierzycieli mógłby żądać od drobnego przemysłowca lub rzemieślnika kredytu zastawowego. Dlatego projekt dążył, ażeby ten zastaw był tylko w wypadku zakupu maszyn nowych dla rzemiosła czy też drobnego przemysłu.</u>
+ <u xml:id="u-27.2" who="#SPrzedpelski">W zasadzie projekt rządowy był zupełnie dobry. Niestety, komisja sejmowa wprowadziła, a później Sejm uchwalił szereg poprawek stylistycznych, które w sumie były napisane gorszym stylem aniżeli styl projektu rządowego, a poza tym dwie poprawki merytoryczne.</u>
+ <u xml:id="u-27.3" who="#SPrzedpelski">Poprawka pierwsza jest do art. 3. Podczas kiedy projekt rządowy dawał kredyt zastawowy na maszyny do 20.000 zł tylko na zastaw, a. powyżej 20.000 zł żądał hipoteki, poprawki sejmowo szły w tym kierunku, żeby w ogóle wtedy tylko mógł być kredyt udzielany, jeżeli jest zastaw hipoteczny. Przekreślona więc została cała zasada kredytu zastawowego. Dlatego byłby tu pokrzywdzony drobny przemysłowiec czy rzemieślnik. To jest jedna strona.</u>
+ <u xml:id="u-27.4" who="#SPrzedpelski">Druga poprawka merytoryczna jest w art. 26, w którym projekt rządowy mówił, że w wypadku niezapłacenia dwóch rat wierzyciel ma prawo wystąpić o należność do dłużnika Sejm wprowadził poprawkę, mówiącą o dwóch — „kolejnych” ratach i przez to przekreślił znów możliwość skorzystania z tej ustawy — w tym wypadku na niekorzyść wierzyciela.</u>
+ <u xml:id="u-27.5" who="#SPrzedpelski">Przez te dwie poprawki i dłużnik i wierzyciel zostaliby zupełnie zlikwidowani, ustawa nie miałaby żadnej treści. Mianowicie, jeśli się powie — „kolejnych dwóch rat” zamiast — „dwóch rat”, to wypada to na przykładzie w ten sposób, że dłużnik mógłby płacić stale tylko co drugą ratę i wierzyciel nie miałby prawa domagać się od niego całkowitej należności.</u>
+ <u xml:id="u-27.6" who="#SPrzedpelski">Dlatego też uchwała Komisji Gospodarczej Senatu wraca do projektu rządowego, który nie ma żadnych usterek z wyjątkiem stylistycznych, i komisja przedkłada sprawozdanie o projekcie ustawy o zastawie rejestrowym na maszynach i aparatach, uchwalonym przez Sejm w dniu 18 marca 1939 r. (druk senacki nr 80).</u>
+ <u xml:id="u-27.7" who="#SPrzedpelski">Po rozpatrzeniu powyższego projektu na posiedzeniach w dniach 28 kwietnia i 5 maja 1939 roku komisja wnosi, by Wysoki Senat uchwalić raczył projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm (druk senacki nr 80), ze zmianami, których nie będę czytał, gdyż zmiany te są przeważnie tylko stylistyczne, a pod względem merytorycznym jest generalny nawróćcie do projektu rządowego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-28">
+ <u xml:id="u-28.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt się nie zapisał.</u>
+ <u xml:id="u-28.1" who="#Marszalek">Do tego projektu ustawy Komisja Gospodarcza zgłosiła szereg poprawek, zawartych w druku nr 94, które to poprawki zostały zreferowane przez p. sprawozdawcę. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, poddam pod głosowanie łącznie wszystkie te poprawki. Sprzeciwu nie słyszę, przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-28.2" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem poprawek Komisji Gospodarczej, zechce wstać. Stoi większość. Poprawki te zostały uchwalone.</u>
+ <u xml:id="u-28.3" who="#Marszalek">Obecnie poddaję pod głosowanie całość projektu ustawy wraz z przyjętymi poprawkami. Kto jest za uchwaleniem projektu ustawy w całości, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że Senat uchwalił projekt ustawy wraz z przyjętymi zmianami.</u>
+ <u xml:id="u-28.4" who="#Marszalek">Przechodzimy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Gospodarczej o projekcie ustawy o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach (druk sejmowy nr 122 i druk senacki nr 91) — sprawozdawca s. Drozdowski.</u>
+ <u xml:id="u-28.5" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-29">
+ <u xml:id="u-29.0" who="#SDrozdowski">Wysoka Izbo! Projektowana ustawa zmienia rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 czerwca 1932 r. o ograniczeniu nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach, które to rozporządzenie ogłoszone zostało w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Nr 52/32 r., poz. 496. Cytowane rozporządzenie umożliwia ograniczenie wynagrodzeń członków zarządów rad nadzorczych, komisyj rewizyjnych oraz pracowników umysłowych w spółkach akcyjnych, w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, w spółdzielniach, w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych, w posiadających osobowość prawną zrzeszeniach wytwórców, przetwórców i handlujących, w przedsiębiorstwach i zakładach państwowych i samorządowych oraz w instytucjach ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.1" who="#SDrozdowski">W myśl rozporządzenia z 1932 r. ograniczenie wynagrodzeń następuje na podstawie: 1) decyzji organu zarządzającego przedsiębiorstwem — bądź z inicjatywy własnej tego organu, bądź też na wniosek zgłoszony na piśmie do zarządu lub rady nadzorczej choćby jednego członka rady nadzorczej, zarządu lub komisji rewizyjnej, 2) wniosku właściwej izby skarbowej w przypadku, gdy przedsiębiorstwo zalega od roku z zapłatą choćby poszczególnych podatków, danin i opłat publicznych, 3) wniosku Ministra Pracy i Opieki Społecznej w wypadku, gdy przedsiębiorstwo zalega z wypłatą wynagrodzeń osobom zatrudnionym w danym przedsiębiorstwie co najmniej przez dni 30, 4) ponadto wniosku właściwej władzy nadzorczej co do przedsiębiorstw i zakładów samorządowych oraz instytucyj ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-29.2" who="#SDrozdowski">Projektowana obecnie nowela rozszerza odnośnie do spółek akcyjnych powyższe prawo wniosku o ograniczenie wynagrodzenia również na Ministra Przemysłu i Handlu, a w stosunku do akcyjnych spółek bankowych i ubezpieczeniowych na Ministra Skarbu, uzależniając to prawo od okoliczności, by walne zgromadzenie spółki akcyjnej w ciągu ostatnich trzech kolejnych lat nie uchwaliło wypłaty dywidendy lub też uchwaliło ją w wysokości niższej od dywidend, wypłacanych w innych przedsiębiorstwach w odpowiedniej gałęzi gospodarczej.</u>
+ <u xml:id="u-29.3" who="#SDrozdowski">Niewątpliwie, skuteczność akcji, jako instrumentu kumulacji kapitałów dla celów gospodarczych, zależy w pierwszej mierze od tego, czy posiadacz akcji otrzymuje dywidendę. Dywidendowa atrakcyjność akcji posiada tym większe znaczenie, im trudniej jest o płynną gotówkę na rynku prywatnym. Akcje jedynie wtedy mogą liczyć na nabywcę wśród najszerszych sfer, zwłaszcza drobnych ciułaczy, jeżeli nabywcom ich zapewniona będzie dywidenda. Wszelkie przepisy ustawowe, mające na celu ochronę dywidend akcyjnych, są zatem z punktu widzenia ogólnogospodarczego w wysokim stopniu pożądane, a co najmniej uzasadnione z uwagi na wielkie potrzeby inwestycyjne gospodarstwa krajowego, możliwe do urzeczywistnienia drogą jak najszerszego wyzyskania prywatnego rynku pieniężnego.</u>
+ <u xml:id="u-29.4" who="#SDrozdowski">Wychodząc z tych ogólnogospodarczych założeń, opowiedzieć się można za zasadą projektowanej noweli. Nowela może okazać się pożyteczna, jeżeli przyczyni się w swoim zakresie do zainteresowania drobnych ciułaczy rynkiem akcyjnym. Ta przede wszystkim okoliczność powinna być tutaj miarodajna, a nie sama tylko wysokość uposażenia dysponentów spółek akcyjnych, co do której rozpowszechnione są często nieuzasadnione rzeczywistością legendy.</u>
+ <u xml:id="u-29.5" who="#SDrozdowski">Rządowy projekt noweli przyjęty został przez Sejm z szeregiem poprawek, które po przemyśleniu tej ustawy nie wzbudzają żadnych zastrzeżeń. Senacka Komisja Gospodarcza poprawki te uznała i przyjęła projekt ustawy w brzmieniu, uchwalonym przez Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-29.6" who="#SDrozdowski">W tych warunkach w imieniu Komisji Gospodarczej wnoszę, ażeby Wysoki Senat zechciał uchwalić projekt ustawy bez zmian.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-30">
+ <u xml:id="u-30.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-30.1" who="#Marszalek">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość, stwierdzam, że Senat projekt ustawy uchwalił.</u>
+ <u xml:id="u-30.2" who="#Marszalek">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Oświatowej o projekcie ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych (druki senackie nr 85 i 90) — sprawozdawca s. Miklaszewski.</u>
+ <u xml:id="u-30.3" who="#Marszalek">Udzielam głosu p. sprawozdawcy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-31">
+ <u xml:id="u-31.0" who="#SMiklaszewski">Wysoki Senacie! W imieniu Komisji Oświatowej mam zaszczyt referować projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk Technicznych (druk senacki nr 85). Istota tej ustawy dotyczy powstania Polskiej Akademii Nauk Technicznych, której zadaniem jest pielęgnowanie, popieranie i szerzenie nauk technicznych i ich nauk podstawowych. Jest to zrzeszenie osób, pracujących twórczo na polu nauk technicznych i ich nauk podstawowych. Cele Polskiej Akademii Nauk Technicznych obejmują: rozważanie zbiorowe zagadnień naukowych, podejmowanie inicjatywy prac naukowych badawczych, tworzenie i popieranie placówek badawczych, dostarczanie środków do wykonywania tych prac, ogłaszanie ich wyników, wydawanie prac naukowych i podręczników, ogłaszanie konkursów naukowych i przyznawanie nagród, wydawanie opinii o zagadnieniach naukowych bądź z własnej inicjatywy, bądź na życzenie naczelnych władz państwowych oraz instytucyj i organizacyj naukowych. Zakreślone cele, którym ma służyć Polska Akademia Nauk Technicznych, należą do zagadnień najwyższego rzędu. Zwrócić należy uwagę na to, że nauki ścisłe matematyczne, przyrodnicze są podstawą do rozwoju badań, dążących do postępu we wszystkich dziedzinach wytwórczości. Z tego powodu zrzeszenie, składające się z najwybitniejszych twórców naukowych w tych dziedzinach nauk ścisłych i stosowanych, musi posiadać bardzo wielkie znaczenie, nie mniejsze, jak analogiczne akademie nauk humanistycznych, które u nas istnieją.</u>
+ <u xml:id="u-31.1" who="#SMiklaszewski">Polska Akademia Nauk Technicznych ustala ilość członków na maksymum 96 w dziale członków rzeczywistych i nie większą liczbę członków korespondentów. Liczbę członków zagranicznych określa się na 60. Poza tym istnieje jeszcze możność należenia do tej organizacji nie więcej, jak 12 członków honorowych.</u>
+ <u xml:id="u-31.2" who="#SMiklaszewski">Władze stanowi walne zebranie, które wybiera członków, a następnie prezesa, wiceprezesa i sekretarza, przy czym ciągłość prac i administracji reprezentuje tu na 5 lat wybierany sekretarz, podczas kiedy prezes ma urzędować tylko 3 lata. Statut jest zatwierdzany przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Wybór prezesa, wiceprezesa i sekretarza musi być zatwierdzany przez dekret Pana Prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
+ <u xml:id="u-31.3" who="#SMiklaszewski">To są cechy zasadnicze, charakteryzujące cele i organizację tej instytucji. Faktem jest, że Akademia Nauk Technicznych istnieje od roku 1920, jednak nie na zasadzie ustawy sejmowej, uchwały Izb ustawodawczych, lecz na zasadzie dekretu, wydanego w tym czasie przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu. Ta podstawa prawna nie jest dostateczna, z tego powodu jest właśnie wniesiony obecnie przez Rząd projekt ustawy sejmowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.4" who="#SMiklaszewski">Parę słów o działalności tej instytucji. Praca tej instytucji skupia istotnie najwybitniejszych badaczy twórczych z dziedziny nauk ścisłych podstawowych i z dziedziny nauk stosowanych. Nie będę tutaj cytował nazwisk. Lista chociażby zmarłych świadczy o tym, że w szeregach tej instytucji pracowało wiele najlepszych mózgów twórczych w tych dziedzinach, o których tu mówię. Mógłbym tutaj cały szereg nazwisk zacytować, jednakże w tym wypadku — chociaż to w komisji poruszałem — pominę to. Zwrócę tylko uwagę na to, jaka jest istotna organizacja tej instytucji i co ona dotychczas zrobiła. Posiada ona cztery wydziały: fizyko matematyczny, inżynierski, mechaniczny i technologiczny. Oczywiście, ramowa ustawa nie ogranicza możności tworzenia innych wydziałów, o ile to się okaże potrzebne.</u>
+ <u xml:id="u-31.5" who="#SMiklaszewski">Różnica, jaka zachodzi, dotyczy głównie ilości dopuszczalnych członków, która jest w pierwotnej ustawie podana na 120, w Sejmie i komisji senackiej została ona przyjęta na 96 i pozwala na dalszą organizację nowych wydziałów.</u>
+ <u xml:id="u-31.6" who="#SMiklaszewski">Jakie są główne prace, które dotychczas zostały wykonane? Przede wszystkim wydawnictwa. Akademia Nauk Technicznych wydała 63 tomy prac, które należy scharakteryzować w następujący sposób: Pierwsza kategoria to są oryginalne prace badawcze, które należy określić jako prace pierwszej klasy, to znaczy o wysokim poziomie. Dalej zadaniem jej jest wydawanie podręczników, oczywiście podręczników na poziomie akademickim. Jest to zagadnienie dla Polski niesłychanie ważne; jeżeli powiadamy, że studia akademickie trwają dość długo, to jedną z ważnych przyczyn, poza innymi, jest to, że nie ma jeszcze podręczników na poziomie akademickim we wszystkich działach nauki.</u>
+ <u xml:id="u-31.7" who="#SMiklaszewski">Ujęcie tego zagadnienia przez Polską Akademię Nauk Technicznych w swe ręce daje gwarancję wysokiego poziomu, który może być osiągnięty przez wykonanie tej pracy przez tę instytucję, a w każdym razie pod jej nadzorem. Dobry podręcznik dla studentów może napisać tylko profesor, który ma bardzo dużą wiedzę i bardzo duże doświadczenie. Ja, jako student politechniki zurychskiej, stykałem się ze studentami zachodnio europejskimi i spotykałem takie fakty, że z chwilą, kiedy ktoś został immatrykulowany, do jego mieszkania przychodził ajent wydawców podręczników akademickich i proponował mu tego rodzaju umowę: wstawiał do jego mieszkania tyle tomów, ile potrzeba dla danego wydziału, i odbierał należność ratami miesięcznymi po 5 franków. Jeśli ktoś jest 4 lata studentem, to w ciągu tych 4 lat jest w stanie kupić na takich warunkach tyle a tyle tomów. Jest to jego kapitał naukowy, który bierze ze sobą do domu.</u>
+ <u xml:id="u-31.8" who="#SMiklaszewski">Otóż Polska na to, żeby miała skuteczne studia akademickie, musi stworzyć sobie tego rodzaju organizację lub inną, która umożliwi każdemu studentowi nie tylko normalnie przestudiować przedmioty w zakresie przez niego obranym, ale z drugiej strony da mu kapitalne klasyczne dzieła, które będą jego podręcznym warsztatem pracy i źródłem informacji na całe życie; do tego może on sobie inne dzieła dokupywać. Nakładcy zachodnio europejscy nie są bardzo surowi w stosunku do tych młodych uczniów, którzy w tych warunkach nabywają od nich książki. Czasem oni płacą należność w 10 lat po ukończeniu studiów. Otóż zaznaczenie w programie działalności Polskiej Akademii Nauk Technicznych tego rodzaju pracy wskazuje na doniosłość takiej organizacji w dziedzinie stworzenia normalnych warunków prowadzenia studiów akademickich w zakresie nauk ścisłych i stosowanych.</u>
+ <u xml:id="u-31.9" who="#SMiklaszewski">Ale jest jeszcze druga rzecz, którą Polska Akademia Nauk Technicznych realizuje, mianowicie opracowuje ona słownik wyrazów technicznych. To jest słownik nie tylko polskich definicji, ale i ich przekładów na 4 zachodnio europejskie języki. Proszę Państwa, jest to zagadnienie niesłychanie ważne, bo jeśli podręcznik ma być ścisły, to i terminologia musi być ścisła. Słownik języka polskiego jest kapitalnym wydawnictwem, ale słownik języka nauk technicznych, który pozwala literaturze naukowej i technicznej związać się z kulturą polską, jest tak doniosłą, podstawową pracą, jak podstawową pracą jest praca nad samym językiem polskim. Dlatego podkreślam, że ten dział pracy jest już wykonywany. Wydrukowano tom pod tytułem — „Matematyka”, który ma przeszło tysiąc stron, inne tomy są już w rozdziałach wydrukowane. Otóż to jest zagadnieniem podstawowym kultury naukowej.</u>
+ <u xml:id="u-31.10" who="#SMiklaszewski">Nie będę tutaj dłużej zatrzymywał się nad innymi zagadnieniami. Jednym z takich zagadnień to jest wydawanie w czterech językach — „Annali”, rocznika Polskiej Akademii Nauk Technicznych. To jest wprowadzenie postulatów polskich nauk ścisłych i stosowanych do kultury światowej, to jest zasadnicza obecność Polski w twórczości w tej dziedzinie. I to jest zasługą Polskiej Akademii Nauk Technicznych, że wydawnictwo to podjęła, że jest ono klasyczne w formie i treści i że pozwoliło na wymianę z zagranicą wydawnictw analogicznych instytucyj i umożliwiło pracę Polskiej Akademii Nauk Technicznych w tych zagadnieniach przez utrzymanie kontaktu.</u>
+ <u xml:id="u-31.11" who="#SMiklaszewski">Teraz jeszcze parę słów o warunkach finansowych. Od 1920 r. do 1928 r. budżety, jakie miała Polska Akademia Nauk Technicznych, były — można powiedzieć — poniżej zera. Nie chcę cytować liczb, wtedy była inflacja, były takie lata, że było tylko 600 zł do dyspozycji. Do 1928 r. te liczby przedstawiają się: 33, 26, 22, 28, 44, 20, 26, 42, 51 i 28 tysięcy rocznie. W sumie przeciętnie koło 30.000. Jak wyglądają wydatki za ostatnie lata, podane w sprawozdaniach? Drukarnia wzięła 92.000, umeblowanie 40.000, biblioteka—zakup 7.000, a honoraria za te słowniki, za te podręczniki itd. stanowią 20.000, administracja 11.000, przy tym, właściwie mówiąc, sekretarz generalny musiał być jednocześnie woźnym instytucji. Dlaczego ja o tym mówię? To nie znaczy, iż Państwo Polskie tym się nie interesuje, gdyż Państwo Polskie ma tyle najrozmaitszych potrzeb, że te, które głośno się nie domagają, są dalsze w kolei, ale to, co ja mówię, świadczy o poziomie moralnym i naukowym tego środowiska, świadczy o tym, że te prace wykonywano w gruncie rzeczy z patriotyzmu, za darmo prawie. Sądzę, że moim obowiązkiem jest to powiedzieć: raz dlatego, że to ma wysoki walor moralny, po drugie — że ta potrzeba jest istotnie realną i rezolucja, którą dalej podam, ma swoje uzasadnienie.</u>
+ <u xml:id="u-31.12" who="#SMiklaszewski">Sądzę, że nie ma celu dowodzić, jakie znaczenie posiada powstanie formalne i prawne Polskiej Akademii Nauk Technicznych.</u>
+ <u xml:id="u-31.13" who="#SMiklaszewski">W imieniu Komisji Oświatowej Senatu mam zaszczyt prosić Wysoki Senat o przyjęcie projektu ustawy w treści, przyjętej przez Sejm (druk nr 85).</u>
+ <u xml:id="u-31.14" who="#SMiklaszewski">Proszę również Wysoki Senat o przyjęcie rezolucji z jedną poprawką: Senat zwraca się do Rządu — zamiast do Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego — o wstawienie do budżetu sum potrzebnych dla zapewnienia podstaw materialnych istnienia Polskiej Akademii Nauk Technicznych.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-32">
+ <u xml:id="u-32.0" who="#Marszalek">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-32.1" who="#Marszalek">Kto z Panów Senatorów jest za przyjęciem projektu ustawy, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-32.2" who="#Marszalek">Poddaję pod głosowanie rezolucję komisji według tekstu odczytanego przez p. referenta. Kto jest za jej przyjęciem, zechce wstać. Stoi większość, rezolucja została uchwalona.</u>
+ <u xml:id="u-32.3" who="#Marszalek">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany. Zamierzam zamknąć posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-32.4" who="#Marszalek">Proszę Pana Sekretarza o odczytanie zgłoszonej interpelacji.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-33">
+ <u xml:id="u-33.0" who="#SekretarzsBruski">Interpelacja senatora Erwina Hasbacha do Pana Prezesa Rady Ministrów w sprawie gromadzących się w ostatnich czasach wysiedleń z pasa pogranicznego obywateli polskich narodowości niemieckiej.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-34">
+ <u xml:id="u-34.0" who="#Marszalek">Interpelację tę przyjmuję do laski marszałkowskiej i prześlę ją p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-34.1" who="#Marszalek">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia będą Panowie Senatorowie zawiadomieni pisemnie.</u>
+ <u xml:id="u-34.2" who="#Marszalek">Zamykam posiedzenie.</u>
+ <u xml:id="u-34.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12</u>
+ <u xml:id="u-34.4" who="#Marszalek">m.</u>
+ <u xml:id="u-34.5" who="#komentarz">50.)</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..57a30fa
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/header.xml
@@ -0,0 +1,34 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00017-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>17 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>17 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">17</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-05-31</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenatRzeczypospolitejPolskiej" role="speaker">
+ <persName>Senat Rzeczypospolitej Polskiej</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..66d9e3a
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00017-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,59 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Siedemnaste posiedzenie Senatu z dnia 31 maja 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Posiedzenie rozpoczęto się o godz. 11 min. 10.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">P. Marszałek B, Miedziński zawiadomił Izbę, że Pan Prezes Rady Ministrów nadesłał odpowiedź na interpelację sen. Heleny Sujkowskiej z dn, 25 marca r. b. w sprawie prowokacyjnego zachowania się niektórych Niemców obywateli polskich.</u>
+ <u xml:id="u-1.3" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen, Lechnicki referował projekt ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1939/40, Chodzi o zwiększenie wydatków w resorcie Min. Skarbu o 2.100.000 zł na koszta emisji i bicia bilonu.</u>
+ <u xml:id="u-1.4" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Ustawę przyjęto.</u>
+ <u xml:id="u-1.5" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen. Przedpełski referował ustawę o dodatkowych kredytach na rok 1938/39. W tej ustawie chodzi o zwiększenie wydatków przedsiębiorstwa Polska Poczta Telegraf i Telefon o 10 milionów zł.</u>
+ <u xml:id="u-1.6" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">I tę ustawę przyjęto bez dyskusji.</u>
+ <u xml:id="u-1.7" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen. Katelbach referował projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polskę a Wielką Brytanię, dotyczącego clenia pewnych wyrobów chemicznych.</u>
+ <u xml:id="u-1.8" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen, Fudakowski referował projekt ustawy o ratyfikacji umowy dodatkowej do umowy gospodarczej między Rzecząpospolitą Polskę a Rzeszą Niemiecką, Projekt tej umowy stanowi uzupełnienie do umowy gospodarczej z lipca ubiegłego roku w uwzględnieniu zmian, jakie powstały na skutek zmiany granic Rzeszy Niemieckiej i dostosowania przepisów do tych zmian.</u>
+ <u xml:id="u-1.9" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen, Katelbach referował projekt ustawy o ratyfikacji umowy między Rzecząpospolitą Polską a Rzeszą Niemiecką w sprawie granicznego odcinka rzeki Drwęcy, Sen. Śląski referował projekt ustawy o ratyfikacji protokołu taryfowego między Polską a Estonią, Sprawozdawca sen. Kolankowski referował projekt ustawy o ratyfikacji porozumienia między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad w sprawie statutu prawnego przedstawicielstwa handlowego Związku Socjalistycznych Republik Rad w Polsce.</u>
+ <u xml:id="u-1.10" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Następnie sen. Kolankowski przystąpił do z referowania projektu ustawy o ratyfikacji układu handlowego między Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Rad, zawartego w dniu 19 lutego 1939,r, Umowa rozciąga się, zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, i na Gdańsk.</u>
+ <u xml:id="u-1.11" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Senat przyjął wszystkie projekty ustaw o ratyfikacji.</u>
+ <u xml:id="u-1.12" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen, Głowacki referował ustawę o organizacji więziennictwa. Dotychczasowa organizacja była oparta na rozporządzeniu Prezydenta z roku 1928. Wydanie w r. 1932 polskiego kodeksu karnego wyłoniło konieczność zastosowania w więziennictwie zasady indywidualizacji kary.</u>
+ <u xml:id="u-1.13" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sejm przyjął słuszną poprawkę, że minister może zaliczyć zatrudnienie w ośrodkach pracy co najmniej przez 3 miesiące w stosunku 2 dni pracy za 3 dni pozbawienia wolności, jeżeli skazany zasługuje na to pilnością i wydajnością w swej pracy. W ogóle można powiedzieć, że ustawa ta wyzwala siły dotychczas unieruchomione podczas wykonywania kary.</u>
+ <u xml:id="u-1.14" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sprawozdawca wyraża nadzieję, że liczne poprawki przyjęte przez Komisję Senacką, przyczynią się do tego, żeby ustawa mogła spełnić należycie swe zadanie i dodaje, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie sprzeciwiło się tym zmianom. Wobec tego prosi o przyjęcie ustawy z tymi zmianami, (Oklaski).</u>
+ <u xml:id="u-1.15" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen. Zmigryder-Konopki staje w obronie twych poprawek, które mają na celu zapewnienie więźniom pewnych praw niezależnie od oceny naczelnika więzienia, boć przecież poczucie swych praw ma walor pedagogiczny i wywiera dodatni wpływ na poprawę przestępcy.</u>
+ <u xml:id="u-1.16" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen, Dackiewicz zgłasza szereg poprawek, które zmierzają: 1) do zróżniczkowania w więzieniach i aresztach praw więźniów w zależności od charakteru przestępstwa, 2) do wykonywania właściwej kontroli nad więzieniami i 3) do unormowania praw i obowiązków więźniów. Mówca uzasadnia szczegółowo wniesione przez siebie poprawki, prosząc o ich przyjęcie.</u>
+ <u xml:id="u-1.17" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sprawozdawca sen. Głowacki wypowiedział się przeciwko wszystkim poprawkom mniejszości, po czym przystąpiono do głosowania.</u>
+ <u xml:id="u-1.18" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Senat uchwalił projekt ustawy o organizacji więziennictwa wraz ze zmianami proponowanymi przez Komisję. Wszystkie poprawki mniejszości Senat odrzucił. Przyjęta została również rezolucja, zgłoszona przez sprawozdawcę, wzywająca Rząd do opracowania projektu ustawy o aresztach gminnych.</u>
+ <u xml:id="u-1.19" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sprawozdawca sen. Grajek referował projekt ustawy o likwidacji kasy emerytalnej dla robotników kolei państwowych w b. dzielnicy pruskiej.</u>
+ <u xml:id="u-1.20" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Senat przyjął projekt ustawy bez zmian, wraz z proponowaną rezolucją.</u>
+ <u xml:id="u-1.21" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen, Rataj referował prawo o sądach społecznych. Ustawa ta jest dużym wysiłkiem w kierunku uporządkowania stanu prawnego w dziedzinie sporów, wynikłych z ubezpieczeń społecznych. Stwarza ona osobne sądy ubezpieczeniowe w 2 instancjach: okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych i trybunał ubezpieczeń społecznych.</u>
+ <u xml:id="u-1.22" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Na uwagę zasługuje instytucja nieznana dotychczas w naszym sądownictwie, a wprowadzona do sądów ubezpieczeniowych, mianowicie instytucja rzecznika interesu publicznego, którego mianuje Prezydent na wniosek Ministra Opieki Społecznej, powzięty w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, a przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów.</u>
+ <u xml:id="u-1.23" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Projekt ustawy przyjęto z poprawkami Komisji.</u>
+ <u xml:id="u-1.24" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen. Stryjeński referował projekt ustawy o publicznej służbie zdrowia. Projekt ten stwarza jednolitą organizację zdrowotną w całym Państwie i znosi przepisy z czasów zaborczych. Ustawa ta, o dużym znaczeniu dla zdrowia ludności, a więc i dla obronności Państwa, będzie mogła w pełni wydać rezultaty, jeżeli jednocześnie ze stosowaniem jej w życiu nastąpi rozwój szpitalnictwa, jeżeli znajdą się środki na walkę z tzw. chorobami społecznymi.</u>
+ <u xml:id="u-1.25" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Po przemówieniu sen. Zmagryder - Konopki Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm z poprawkami senackiej Komisji Zdrowia Publicznego i Opieki Społecznej.</u>
+ <u xml:id="u-1.26" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sprawozdawca sen, Milewicz referował ustawę o izbach aptekarskich. Ustrój izb aptekarskich został zbudowany na wzór izb lekarskich. Nadzór nad działalnością izb sprawować będzie Minister Opieki Społecznej, Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu sejmowym bez zmian.</u>
+ <u xml:id="u-1.27" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen. Ks. Macha referował ustawę o zniesieniu służebności w woj, krakowskim, lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i cieszyńskiej części woj. śląskiego.</u>
+ <u xml:id="u-1.28" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Opierając się na rozporządzeniu Prezydenta X r. 1927, znoszącym służebność w b. zaborze rosyjskim, projekt ustala wynagrodzenie za służebności w wysokości 30-krotnej rocznej wartości znoszonej służebności. Komisja Rolna Senatu uchwaliła brzmienie art. 4 w formie kompromisowej, mianowicie ustala wynagrodzenie w wysokości 30-krotnej, z wyjątkiem służebności pastwiskowych, dla których wyznacza 50-krotną wartość roczną.</u>
+ <u xml:id="u-1.29" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Projekt jest owocem długich rozważań i niewątpliwie ustawa ta przyczyni się do wzmożenia dobrobytu i spokoju społecznego na wsi. (oklaski), Po przemówieniu referenta zabrał głos P, Minister Rolnictwa i Ref. Rolnych Poniatowski „Wysoka Izbo, Poprawki przyjęte przez Komisję Rolną Senatu zmieniają stopę przeliczenia corocznej wartości użytkowej służebności pastwiskowych, stosując zamiast mnożnika kapitulacyjnego liczby 30— jak to przewidywał projekt Rządowy — mnożnik 50.</u>
+ <u xml:id="u-1.30" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Pragnę Wysokiej Izbie przedstawić, że Rządowy projekt już podnosi istniejący w dawnych przepisach austriackich mnożnik 20 na 30, Następnie pragnę zaznaczyć, że nie ma słusznego powodu do wymierzania wynagrodzenia za służebności pastwiskowe według mnożnika innego niż za służebności opałowe i stosowania w pierwszym przypadku liczby 50, a w drugim 30.</u>
+ <u xml:id="u-1.31" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Rozróżnienie takie byłoby jedynie wówczas usprawiedliwione, gdybyśmy sądzili, że na tym terenie Rzeczypospolitej, dla którego przygotowujemy ustawę, mamy do czynienia ze skłonnością do niskiego oceniania wartości pastwiska, czyli że Komisje Szacunkowe będą skłonne użytkownika służebności pastwiskowej pokrzywdzić.</u>
+ <u xml:id="u-1.32" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sądzę, że w odniesieniu do terenu Małopolski wartość użytkowa pastwisk będzie ceniona na ogół wysoko.</u>
+ <u xml:id="u-1.33" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Wówczas gdy na terenie ziem północno-wschodnich, przy ustalaniu w swoim czasie norm ustawowych, słusznie obawiano się zbyt niskiego szacunku pastwisk — ustalono poprostu procentowy podział terenu obciążonego służebnościami pomiędzy właściciela i użytkownika — to w Małopolsce z pewnością nie należy się liczyć z niedocenianiem wartości pastwiska.</u>
+ <u xml:id="u-1.34" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Silne rozdrobnienie gospodarstw powoduje wybitne natężenie potrzeb pastwiskowych i zapewnia należycie wysokie szacowanie pastwisk.</u>
+ <u xml:id="u-1.35" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Próby oszacowań przeprowadzone w Ministerstwie dla paru przykładów — jakkolwiek akcentuję to wyraźnie, że mają one charakter jedynie prób i nie dają dostatecznego materiału dla ustalenia jakichś przeciętnych — wyraźnie pouczają, że zastosowanie mnożnika kapitalizacyjnego 50 może prowadzić do ustalenia wartości przekraczających granice zdrowego sensu, Albowiem w wypadkach najjaśkrawszych — przy wielkiej ilości inwentarza dopuszczonego do pasania według starych dokumentów — wynagrodzenie za służebność tak obliczone może przekraczać całą wartość gruntów obciążonych służebnością.</u>
+ <u xml:id="u-1.36" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Jest rzeczą oczywistą, że przy takich wynikach obliczeń komisja szacunkowa musiałaby szukać wprowadzenia innych współczynników pomniejszających końcowy wynik, więc np. będzie uznawała za możliwe tylko częściowe wykorzystanie pastwiska w lesie, lub skracać będzie okres czasu prawdziwego korzystania z pastwiska na terenach suchych — ograniczając zaliczany czas do miesięcy wiosennych i jesiennych itp.</u>
+ <u xml:id="u-1.37" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">I jakkolwiek nie wątpię, że odnaleziony by został w końcu sposób szacowania zgodny ze zdrowym rozsądkiem — tym nie mniej ten wyolbrzymiony do 50 mnożnik kapitalizacyjny stanowić może w szeregu wypadków zbędne utrudnienie słusznego podziału wartości między właściciela obszaru i użytkownika służebności.</u>
+ <u xml:id="u-1.38" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Proszę przeto Wysoką Izbę o utrzymanie art. 4 omawianej ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm”, Sprawozdawca ks. Machan w odpowiedzi na przemówienie Ministra podtrzymuje poprawkę do art. 4, motywując swoje stanowisko tym, że ludność b, Galicji pamięta jeszcze podatki indemnizacyjne, na poczet których wpłaciła w końcu 19-go wieku 101 miln.</u>
+ <u xml:id="u-1.39" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Senat w głosowaniu odrzucił poprawkę do art. 4. Inne zmiany w Komisji zostały przyjęte. Projekt ustawy został uchwalony.</u>
+ <u xml:id="u-1.40" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sprawozdawca sen. Bisping referował ustawę o nadzorze nad niektórymi środkami żywienia zwierząt Senat przyjął projekt ustawy w brzmienia uchwalonym przez Komisję Senacką.</u>
+ <u xml:id="u-1.41" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sprawozdawca sen, Radziwiłł referował ustawę o ochronie lasów nie stanowiących własności Państwa. Projekt ustawy ma na celu, aby gospodarka leśna nie stanowiąca własności Państwa odpowiadała trzem zasadniczym kryteriom: dobru ogólnemu, rentowności gospodarczej dla właścicieli prywatnych oraz celom obrony Państwa.</u>
+ <u xml:id="u-1.42" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Sen. Kamiński proponuje w imieniu sen. Bispinga i swoim, po wycofaniu poprawek mniejszości, następujący wniosek: dodaje się do art. 29 rozporządzenia Prezydenta ustęp: — „W razie wybuchu wojny, lub zarządzenia mobilizacji, Minister Rolnictwa i Reform Rolnych, w porozumieniu z Ministrami Spraw Wojskowych i Spraw Wewnętrznych, może zarządzić, aby wymienione w niniejszym rozporządzeniu władze wykonywały ochronę lasów, współdziałając z innymi władzami, które uznane zostaną za zapewniające niezbędną sprawność gospodarki leśnej w tych wyjątkowych warunkach , W głosowaniu przyjęto wszystkie poprawki Komisji oraz poprawkę sen. Kamińskiego i Bispinga, a wraz z tymi zmianami całą ustawę.</u>
+ <u xml:id="u-1.43" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Interpelacje wnieśli: sen. Woli w sprawie nieodpowiedniego przemianowania niektórych stacyj kolejowych w odzyskanej części Śląska Cieszyńskiego, sen. Tworydło w sprawie nadużyć wyborczych przy wyborach do rady miejskiej we Lwowie.</u>
+ <u xml:id="u-1.44" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Następne posiedzenie P, Marszałek zamierza zwołać na dzień 12 czerwca. Porządek dzienny będzie senatorom rozesłany.</u>
+ <u xml:id="u-1.45" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Na tym posiedzenie zakończono o godz. 15 min. 20.</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..d760706
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/header.xml
@@ -0,0 +1,136 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00018-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>18 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>18 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">18</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-06-12</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="DawnaustawapozwalalanarozwiazywaniekarteltylkowtedygdyistnienieichzagrazalodobrupublicznemuRzadowichodzilootozebywyrazniebylopowiedzianeiinawetjezelikartelniezagrazawreczdobrupublicznemuMinistrowiPrzemysluiHandluprzyslugujeprawojegorozwiazaniajezelikrepujeonzasadeswobodyprodukcjiiwymianybezfaktycznychkorzyscidlazyciagospodarczego" role="speaker">
+ <persName>Dawna -ustawa pozwalała na rozwiązywanie kartel tylko wtedy, gdy istnienie ich zagrażało dobru publicznemu. Rządowi chodziło o to, żeby wyraźnie było powiedziane, ii nawet, jeżeli kartel nie zagraża wręcz dobru publicznemu, Ministrowi Przemysłu i Handlu przysługuje prawo jego rozwiązania, jeżeli krępuje on zasadę swobody produkcji i wymiany bez faktycznych korzyści dla życia gospodarczego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Drugarzeczproponowalbymtamgdziejestpowiedziane" role="speaker">
+ <persName>Druga rzecz — proponowałbym — tam, gdzie jest powiedziane</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="JakdalecetanowelizacjabylapotrzebnaswiadczyprzykladzbardzoniedawnychczasowkiedytoMinisterstwoPrzemysluiHandlurozwiazalopewienkartelponiewazjednastronaobiecaladrugiejstronieodstepneczylitzwprzestojoweztymzeorzeczenierozwiazujacezostalozdezawuowaneprzezsadkartelowyktorywdawnejustawieniedopatrzylsienalezytychpodstawprawnychdorozwiazaniategokarteluJestesmyprzekonanizepotychpoprawkachktoredonowejustawyzostalywprowadzonetegorodzajuwypadkiniebedamoglysiepowtarzac" role="speaker">
+ <persName>Jak dalece ta nowelizacja była potrzebna, świadczy przykład z bardzo niedawnych czasów, kiedy to Ministerstwo Przemysłu i Handlu rozwiązało pewien kartel, ponieważ jedna strona obiecała drugiej stronie odstępne czyli tzw. przestojowe z tym, że orzeczenie rozwiązujące zostało zdezawuowane przez sąd kartelowy, który w dawnej ustawie nie dopatrzył się należytych podstaw prawnych do rozwiązania tego kartelu. Jesteśmy przekonani, że po tych poprawkach, które do nowej ustawy zostały wprowadzone, tego rodzaju wypadki nie będą mogły się powtarzać,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="KoniecznoscnalezytegogeograficznegorozmieszczeniaprodukcjiprzemyslowejkoniecznoscoszczednegoposlugiwaniasienaszymiwlasnymimozliwosciamiinwestycyjnymiwprzemyslenaszaslabosckapitalowaawreszciekoniecznoscograniczeniaprzywozuwszedziegdzietojestmozliweniepozwalawczestychbardzowypadkachnastosowaniezasadwyzejwymienionychiniepozwalawszczegolnoscinagilotynowanienadmiernychcenprzezprzywozzagranicznyAlejezelitakjesttotymbardziejprecyzyjnymusibycteninstrumentprawnyktorystwarzadlaMinisterstwaPrzemysluiHandlupodstawedointerwencjiidousuwaniawszelkichprzerostow" role="speaker">
+ <persName>Konieczność należytego geograficznego rozmieszczenia produkcji przemysłowej, konieczność oszczędnego posługiwania się naszymi własnymi możliwościami inwestycyjnymi w przemyśle, nasza słabość kapitałowa, a wreszcie konieczność ograniczenia przywozu wszędzie, gdzie to jest możliwe, nie pozwala w częstych bardzo wypadkach na stosowanie zasad wyżej wymienionych i nie pozwala w szczególności na gilotynowanie nadmiernych cen przez przywóz zagraniczny. Ale jeżeli tak jest, to tym bardziej precyzyjny musi być ten instrument prawny, który stwarza dla Ministerstwa Przemysłu i Handlu podstawę do interwencji i do usuwania wszelkich przerostów.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NalezyprzygotowacgruntpodkredytDotegozmierzalprojektposlaBaczkowskiegoJegoobecnaredakcjaroznisiejednakodpierwotnegobrzmieniaNieutrzymanopodstawyprojektuKompromisjakizostalosiagnietywpewnymstopniuwracaznowdodawnegosystemupolowicznosciTymniemniejbioracpoduwageobecnachwilewjakiejprojektuchwalamytrzebauznaczestanowionpowaznykroknadrodzedopoprawystanufinansowegorolnictwaKompromistenzostalpodyktowanymozliwosciamiSkarbuPanstwaaonewtejchwilimuszadecydowac" role="speaker">
+ <persName>Należy przygotować grunt pod kredyt, Do tego zmierzał projekt posła Bączkowskiego. Jego obecna redakcja różni się jednak od pierwotnego brzmienia. Nie utrzymano podstawy projektu. Kompromis, jaki został osiągnięty w pewnym stopniu, wraca znów do dawnego systemu połowiczności Tym nie mniej, biorąc pod uwagę obecną chwilę, w jakiej projekt uchwalamy, trzeba uznać, że stanowi on poważny krok na drodze do poprawy stanu finansowego rolnictwa, Kompromis ten został podyktowany możliwościami Skarbu Państwa, a one w tej chwili muszą decydować,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NastepnieprzemawialPodsekretarzStanuwMinPrzemysluiHandluRose" role="speaker">
+ <persName>Następnie przemawiał Podsekretarz Stanu w Min. Przemysłu i Handlu . Rose</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OdpowiedzialnosckarnawprzypadkachzbiegostwadonieprzyjacielalubpozagranicePanstwareferowalsprawozdawcasenGiedroycCharakterystycznacechaprojektujesttotezastosowaniakarypozostawiasiekompetencjisadoworzekajacychcojestduzymdowodemzaufaniadosadownictwaizaslugujenaszczegolnepodkreslenie" role="speaker">
+ <persName>Odpowiedzialność karną w przypadkach zbiegostwa do nieprzyjaciela lub poza granicę Państwa referował sprawozdawca sen. Giedroyć. Charakterystyczną cechą projektu jest to, te zastosowania kary pozostawia się kompetencji sądów orzekających, co jest dużym dowodem zaufania do sądownictwa i zasługuje na szczególne podkreślenie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OprocztegoKomisjaproponujeszeregpoprawekredakcyjnych" role="speaker">
+ <persName>Oprócz tego Komisja proponuje szereg poprawek redakcyjnych,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PokrotkimreferaciesenDrozdowskiegoprzyjetobezzmianustaweorozciagniecianawojewodztwoslaskiemocyrozporzadzeniaPrezydentaopopieraniaelektryfikacji" role="speaker">
+ <persName>Po krótkim referacie sen, Drozdowskiego przyjęto bez zmian ustawę o rozciągnięcia na województwo śląskie mocy rozporządzenia Prezydenta o popierania elektryfikacji</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrawooobligacjachprzedstawilWysokiejIzbiesprawozdawcasenLelek" role="speaker">
+ <persName>Prawo o obligacjach przedstawił Wysokiej Izbie sprawozdawca sen. Lelek,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ProjektustawyowykonywaniupracynarachunekgrzywnyreferowalsprawozdawcasenGlowacki" role="speaker">
+ <persName>Projekt ustawy o wykonywaniu pracy na rachunek grzywny referował sprawozdawca sen, Głowacki</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Procztegododajesienowyustepwbrzmieniu" role="speaker">
+ <persName>Prócz tego dodaje się nowy ustęp w brzmieniu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzepisyprojektuuzalezniajaurzadzaniewystawitargowodzezwoleniawladzyPrzeduzyskaniempozwolenianiewolnoprzystapicdourzadzaniawystawitargowanidoichreklamyipropagandyWladzyudzielajacejzezwoleniastawiasieokreslonyterminSzczegolowookreslonesawarunkiktorymmusiodpowiadacstarajacysieozezwolenieUdzielanieodznaczenuzalezniasiewmyslprzepisowodzgodyodnosnegoministraprzyczymudzielanieodznaczennatargachjestniedopuszczalnezwylaczeniemtargowzwiazanychzprodukcjarolnicza" role="speaker">
+ <persName>Przepisy projektu uzależniają urządzanie wystaw i targów od zezwolenia władzy. Przed uzyskaniem pozwolenia nie wolno przystąpić do urządzania wystaw i targów, ani do ich reklamy i propagandy. Władzy udzielającej zezwolenia stawia się określony termin, Szczegółowo określone są warunki, którym musi odpowiadać starający się o zezwolenie. Udzielanie odznaczeń uzależnia się w myśl przepisów od zgody odnośnego ministra, przy czym udzielanie odznaczeń na targach jest niedopuszczalne, z wyłączeniem targów związanych z produkcją rolniczą.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenPrzedpelskireferowalustaweopopieraniameljoracyjwodnychdlapotrzebrolnictwa" role="speaker">
+ <persName>Sen. Przedpełski referował ustawę o popierania meljoracyj wodnych dla potrzeb rolnictwa.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenSkoczylasreferowalustaweostaniewojennymOstatniewydarzenianatereniemiedzynarodowymwysuwajanapierwszyplantroskeoobronePanstwaiowszystkocozahaczaotozagadnienie" role="speaker">
+ <persName>Sen, Skoczylas referował ustawę o stanie wojennym, Ostatnie wydarzenia na terenie międzynarodowym wysuwają na pierwszy plan troskę o obronę Państwa i o wszystko, co zahacza o to zagadnienie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Senatprzyjalprojektustawy" role="speaker">
+ <persName>Senat przyjął projekt ustawy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Senatprzyjalprojektustawybezzmian" role="speaker">
+ <persName>Senat przyjął projekt ustawy bez zmian.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenatprzyjalprojektustawywrazzredakcyjnymipoprawkamiKomisji" role="speaker">
+ <persName>Senat przyjął projekt ustawy wraz z redakcyjnymi poprawkami Komisji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenatRzeczypospolitejPolskiej" role="speaker">
+ <persName>Senat Rzeczypospolitej Polskiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawozdawcasenksZelekreferowalnoweleouporzadkowaniudlugowrolniczych" role="speaker">
+ <persName>Sprawozdawca sen, ks. Zelek referował nowelę o uporządkowaniu długów rolniczych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawozdawcasenStarzynskipoparlpoprawkizgloszoneprzezWiceministraRosegogdyzsaonezgodnezducheminnychpoprawek" role="speaker">
+ <persName>Sprawozdawca sen. Starzyński poparł poprawki zgłoszone przez Wiceministra Rose go, gdyż są one zgodne z duchem innych poprawek,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="TobylawnaszymprzekonaniunajwazniejszacechanowegoprojektuLacznieztymproponowalismyabywkazdejumowiekartelowejcelgospodarczyktoremukartelwiniensluzycwinienbycscisleokreslonyztymzeMinisterPrzemysluiHandlumozekartelrozwiazacjezelikartelwczasieswegoistnienianieprzyczyniasiedorealizacjiceluktorysamsobiewytknalTazasadniczazmianazostalauwzglednionaiwsejmowymtekscieiwteksciewtejchwilizreferowanymprzezsenreferentaimamywrazeniezewtensposobinstrumentnaktorymopierasiecalakontrolakartelowbedziewprzyszloscidoskonalszyodinstrumentudawnego" role="speaker">
+ <persName>To była w naszym przekonaniu najważniejsza cecha nowego projektu. Łącznie z tym proponowaliśmy, aby w każdej umowie kartelowej cel gospodarczy, któremu kartel winien służyć, winien być ściśle określony z tym, że Minister Przemyślu i Handlu może kartel rozwiązać, jeżeli kartel w czasie swego istnienia nie przyczynia się do realizacji celu, który sam sobie wytknął. Ta zasadnicza zmiana została uwzględniona i w sejmowym tekście i w tekście, w tej chwili zreferowanym przez sen, referenta, i mamy wrażenie, że w ten sposób instrument, na którym opiera się cała kontrola kartelów, będzie w przyszłości doskonalszy od instrumentu dawnego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstaweoporozumieniachkartelowychreferowalsprawozdawcasenStarzynskiwobszernymreferacieprzedstawilstanhistorycznyifaktycznyzagadnieniakartelizacjiwswiecieiwPolscepoczymumotywowalnastepujacezmianyzaproponowaneprzezKomisjeSenatudoprojektuustawy" role="speaker">
+ <persName>Ustawę o porozumieniach kartelowych referował sprawozdawca sen. Starzyński w obszernym referacie przedstawił stan historyczny i faktyczny zagadnienia kartelizacji w świecie i w Polsce, po czym umotywował następujące zmiany, zaproponowane przez Komisję Senatu do projektu ustawy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstaweowystawachtargachgospodarczychiaukcjachzreferowalsprawozdawcasenDrozdowski" role="speaker">
+ <persName>Ustawę o wystawach, targach gospodarczych i aukcjach zreferował sprawozdawca sen, Drozdowski</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ustaweprzyjetobezdyskusji" role="speaker">
+ <persName>Ustawę przyjęto bez dyskusji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstaweprzyjetozezmianamiproponowanymiprzezKomisje" role="speaker">
+ <persName>Ustawę przyjęto ze zmianami proponowanymi przez Komisję.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdalszymciagupodkreslicpragnezewyliczeniaprzykladowecelowgospodarczychktorebylywymienionewprojekcierzadowymiktoreznalazlysierowniezwprojekciesejmowymoczywiscieniezmieniajaistotyrzeczyotezostanawtejchwiliskreslonepoprostudlategozebylytotylkowyliczeniaprzykladoweNajwazniejszejestzebypozostalydwiezasadypodstawowezecelekartelumuszabycwumowiekartelowejwskazaneizenieodciaganieLychcelowmozebycpodstawadorozwiazaniakartelu" role="speaker">
+ <persName>W dalszym ciągu podkreślić pragnę, że wyliczenia przykładowe celów gospodarczych, które były wymienione w projekcie rządowym i które znalazły się również w projekcie sejmowym, oczywiście nie zmieniają istoty rzeczy, o te zostaną w tej chwili skreślone — poprostu dlatego, że były to tylko wyliczenia przykładowe. Najważniejsze jest, żeby pozostały dwie zasady podstawowe, że cele kartelu muszą być w umowie kartelowej wskazane i że nieodciąganie Łych celów może być podstawą do rozwiązania kartelu.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wdalszymciaguproponowalbymabyskreslicwyrazy" role="speaker">
+ <persName>W dalszym ciągu proponowałbym, aby skreślić wyrazy</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WglosowaniuSenatprzyjalprojektustawyodrzucajacpoprawkekomisji" role="speaker">
+ <persName>W glosowaniu Senat przyjął projekt ustawy, odrzucając poprawkę komisji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WglosowaniuodrzuconowniosekmniejszosciPrzyjetopoprawkikomisjiiznimicalaustawe" role="speaker">
+ <persName>W głosowaniu odrzucono wniosek mniejszości, Przyjęto poprawki komisji i z nimi całą ustawę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WglosowaniuprzyjetopoprawkizgloszoneprzezKomisjeiprzezprzedstawicielaRzaduiwrazznimicalaustawe" role="speaker">
+ <persName>W głosowaniu przyjęto poprawki zgłoszone przez Komisję i przez przedstawiciela Rządu i wraz z nimi całą ustawę.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WobronieswojejpoprawkiprzemowilsenZmagryderKonopka" role="speaker">
+ <persName>W obronie swojej poprawki przemówił sen. Zmagryder-Konopka.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WtymtkwiistotanowegoprojektuktoryzgloszonyzostalprzezRzadIzbomUstawodawczym" role="speaker">
+ <persName>W tym tkwi istota nowego projektu, który zgłoszony został przez Rząd Izbom Ustawodawczym.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wreszcietrzeciapoprawka" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie trzecia poprawka</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZapewnieniepracyizaopatrzenieuczestnikowwalkoNiepodlegloscprzedlozylWysokiejIzbiesprawozdawcasenStryjewskiZaopatrzenieprzyznawaneniepodleglosciowcombedziewmyslprojektuprzyznanerowniezosobomnieposiadajacymobywatelstwapolskiegozupelnymsierotomawybitniezasluzeniniepodleglosciowcymajacypracebedamogliotrzymywacdodatekdouposazeniaDzieciniepodleglosciowcowmajamiectesameulgiwszkolachcodziecifunkcjonariuszowpanstwowych" role="speaker">
+ <persName>Zapewnienie pracy i zaopatrzenie uczestników walk o Niepodległość przedłożył Wysokiej Izbie sprawozdawca sen. Stryjewski Zaopatrzenie przyznawane niepodległościowcom będzie w myśl projektu przyznane również osobom nie posiadającym obywatelstwa polskiego, zupełnym sierotom, a wybitnie zasłużeni niepodległościowcy mający pracę będą mogli otrzymywać dodatek do uposażenia. Dzieci niepodległościowców mają mieć te same ulgi w szkołach, co dzieci funkcjonariuszów państwowych.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..219f2cd
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00018-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,71 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Osiemnaste posiedzenie Senatu z dn 12 czerwca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Posiedzenia rozpoczęto się o godz. 16 m. 10, P. Marszałek B. Miedziński zawiadomił, że od P. Prezesa Rady Ministrów nadeszła odpowiedź o interpolację sen. Rndołia Koronnego w sprawie odznaczeń niepodległościowych dla byłych uczestników powstań Śląskich. Sen. Morawski referował następnie nadawę O ratyfikacji nakład płatniczego między Polskę a Francję. Nowy ten układ nie traci nic z korzyści, jakie przyznawał nam poprzedni okład z r. 1937, nawet daje nam pewne nowe awantaże. W układzie przewiduje się, że ogólna wartość wwozu francuskiego do Polski ustalona jest na 80% wartości wywozu naszego do Francji. Ta zasada nie była dotąd w praktyce przeprowadzona wskutek spadku franka francuskiego. Ten etan rzeczy będzie prawdopodobnie zmieniony przez umowę kompensacyjną, zawartą obecnie równocześnie z układem płatniczym. Wśród nowych korzyści, jakie układ dla nas zawiera, ważnym jest, te sumy przekazywane dla studentów polskich uczących się we Francji będą zaliczone do transferu dewiz.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#SenSkoczylasreferowalustaweostaniewojennymOstatniewydarzenianatereniemiedzynarodowymwysuwajanapierwszyplantroskeoobronePanstwaiowszystkocozahaczaotozagadnienie">Ustawę tę bez zmian w brzmieniu uchwalonym przez Sejm przyjęto.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#OdpowiedzialnosckarnawprzypadkachzbiegostwadonieprzyjacielalubpozagranicePanstwareferowalsprawozdawcasenGiedroycCharakterystycznacechaprojektujesttotezastosowaniakarypozostawiasiekompetencjisadoworzekajacychcojestduzymdowodemzaufaniadosadownictwaizaslugujenaszczegolnepodkreslenie">Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#SenatprzyjalprojektustawywrazzredakcyjnymipoprawkamiKomisji">Sprawozdawca sen. Beczkowicz referował projekt ustawy o przywróceniu mocy obowiązującej ostawy w przedmiocie uznań nazwisk przybranych podczas służby wojskowej. Projekt przewiduje pewne zmiany tej ustawy, z których najważniejszą jest, iż o zmianę nazwiska mogą się ubiegać osoby, które przybrały nazwiska w okresie do dnia 30 czerwca 1922 r., a więc do terminu O 2 lat późniejszego, niż przewidywała dawna ustawa. O zmianę nazwisk mogą się ubiegać nie tylko wojskowi czynnej służby, lecz wszyscy uczestnicy walk ochotniczych. Zmiana ta umożliwia skorzystanie z ustawy uczestnikom walk o ziemię wileńskie i śląskie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Senatprzyjalprojektustawybezzmian">Ustawę o woskowej Szkole Głównej Inżynierii zreferował sprawozdawca sen. Mikłaszewski. Art 1 projektowanej ustawy przekazała te nazwę Istniejącej dotychczas Wyższej Szkoły inżynierskiej na Wojskową Szkołę Główną Inżynierii. Art. 2 głosi, że zadaniem szkoły jest przygotowaniem oficerów-saperów drogą wyższych studiów techniczno-taktycznych na oficerów-fortyfikatorów ”W ramach istniejących potrzeb na czas pokoju i wojny. W myśl art, 3 naczelną władzą Szkoły jest Minister Spraw Wojskowych, który sprawuje nad nimi zwierzchni nadzór, Art, 4 mówi o statucie szkoły, który nadaje Minister Spraw Wojskowych w porozumieniu z Ministrem wyznań Religijnych Oświecenia Publicznego. Art. 5 mówi o władzach Szkoły, na której [nieczytelne] komendant Szkoły, którym może być tylko oficer w służbie stałej. Ma on te same uprawnienia, co rektorzy wyższych szkół akademickich. Po zreferowaniu dalszych artykułów ustawy sprawozdawca stwierdza, że z radością należy powitać fakt powstania Wojskowej Szkoły Głównej Inżynierii, który to fakt ma duże znaczenie dba obronności Państwa.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#UstaweoporozumieniachkartelowychreferowalsprawozdawcasenStarzynskiwobszernymreferacieprzedstawilstanhistorycznyifaktycznyzagadnieniakartelizacjiwswiecieiwPolscepoczymumotywowalnastepujacezmianyzaproponowaneprzezKomisjeSenatudoprojektuustawy">Ust. 1 art. 1 brzmi w projekcie: — „Przepisom niniejszej ustawy podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób zawarte w dowolnej formie prawnej, ograniczające swobodę produkcji przemysłowej lub handlu (porozumienie kartelowe)”. Natomiast Komisja proponuje tekst następujący: — „Przepisom ustawy niniejszej podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób zawarte w dowolnej formie prawnej, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w jakiejkolwiek dziedzinie przemysłu i handlu (kartele, syndykaty itp,)”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Procztegododajesienowyustepwbrzmieniu">— „Przepisom ustawy niniejszej podlegają również zrzeszenia przemysłowe utworzone na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o prawie przemysłowym, jeżeli prowadzą działalność kartelową”, Ten ustęp dodaje się w związku ze skreśleniem art. 8 projektu. W zasadzie zrzeszenia przemysłowe nie powinny mieć charakteru kartelowego i zarówno ustawy obowiązujące, jak i dążenia samorządu gospodarczego temu się sprzeciwiają, a jednak dziś jeszcze istnieją kartele w postaci zrzeszeń przemysłowych. Gdyby zatrzymano art. 8 projektu, to stać by się mogło, że kartele ukrywałyby się pod formą zrzeszeń przemysłowych i w razie, gdyby Minister P. i H. nie dostrzegł ich charakteru kartelowego, mogłyby działać bez rejestracji i nie byłyby za to karane. Ponieważ nie ma racji, żeby uprzywilejowywać jedną z form prawnych karteli, przeto skreśla filię ten art. 8, a natomiast dodaje się wspomniany ustęp do art1.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#Procztegododajesienowyustepwbrzmieniu">W art. 2 skreśla się przykładowe wyliczenie celów porozumień kartelowych. Prawnie wszystkie umowy kartelowe zaczynają się od określenia tego rodzaju celów szlachetnych, a skutek działania karteli był, jak wiadomo, zupełnie inny. Ustawa nie ma potrzeby pouczać członków karter, jakie są cele, które warto wymienić, aby nadać kartelowi cechę niemal instytucji dobra publicznego. Krótko można powiedzieć, że najistotniejszym celem kartelów jest zysk.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#Procztegododajesienowyustepwbrzmieniu">W art. 3 również wprowadza «5ę zmiany. Ustęp 1 otrzymuję brzmienie: — „Każde porozumienie kartelowe i jego zmiana podlegają zgłoszeniu do rejestru kartelowego, prowadzonego przez Ministra Przemysłu i Handlu. Zgłoszenie winno nastąpić w ciągu dni 14 od dnia zawarcia porozumienia lub jego zmiany. Porozumienie lub jego zmiana wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia zgłoszenia do rejestru</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#Procztegododajesienowyustepwbrzmieniu">Drugi ustęp art, skreśla się i tak samo art. 4.</u>
+ <u xml:id="u-7.4" who="#Procztegododajesienowyustepwbrzmieniu">Zmianę wprowadza się także do art, 11. Mianowicie na posiedzeniu Komisji Senackiej p. Wiceminister Rose wyjaśnił, że Rządowi chodzi przede wszystkim o to, aby Minister P. i H. miał możność obronienia przed sądem kartelowym swojej decyzji o rozwiązaniu kartelu. Komisja podzieliła ten pogląd i wobec tego proponuje poprawkę do art. 11.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#NastepnieprzemawialPodsekretarzStanuwMinPrzemysluiHandluRose">„Wysoka Izbo! W zastępstwie P. Ministra Przemysłu i Handlu, który towarzyscy dziś Panu Prezydentowi w jego podróży po C. O, P-ie, mara zaleczył kilka słów dodać do obszernego sprawozdania o. senatora referenta. Zasadnicza jego teza, iż tendencje kartelizację są u nas nadmierne, pokrywa się całkowicie ze stanowiskiem Rządu, Teoretycznie i praktycznie przeciwdziałać można najłatwiej tym tendencjom tylko prze2 szerokie dopuszczenie zasady, iż w stosunkach gospodarczych decydować winna swobodna gra sił i wolna konkurencja i to często nawet konkurencja zagraniczna, z chwilą istnienia racjonalnej ochrony rodzimej produkcji, W naszej rzeczywistości zasady tej niestety często realizować nie możemy.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-9">
+ <u xml:id="u-9.0" who="#WdalszymciagupodkreslicpragnezewyliczeniaprzykladowecelowgospodarczychktorebylywymienionewprojekcierzadowymiktoreznalazlysierowniezwprojekciesejmowymoczywiscieniezmieniajaistotyrzeczyotezostanawtejchwiliskreslonepoprostudlategozebylytotylkowyliczeniaprzykladoweNajwazniejszejestzebypozostalydwiezasadypodstawowezecelekartelumuszabycwumowiekartelowejwskazaneizenieodciaganieLychcelowmozebycpodstawadorozwiazaniakartelu">Poza tą zasadniczą rzeczą, dwa zagadnienia skoncentrowały dyskusję tak w Sejmie jak i w Komisji Senatu, Pierwsze to jest sprawa definicji karteli. Co do tego muszę stwierdzić, że na zasadzie naszej praktyki definicja, która przyjęła została przez Sejm, nasuwa mniej wątpliwości. Jednakże dotychczasowa definicja, zawarta w ustawie, oczywiście nie uniemożliwia nam pracy. Mimo to prosiłbym Wysoką Izbę, a w szczególności p. sen. referenta, żeby się zgodził, o ile ma być utrzymana definicja z dawne! ustawy, żeby z tej dawnej definicji usunięto kilka usterek, które w praktyce szczególnie wiele trudności nam zrobiły. Ta definicja z dawnej ustawy, która restytuowaną jest wg poprawki co dopiero tutaj zgłoszonej, brzmi następująco: — „Przepisom ustawy niniejszej podlegają wszelkie porozumienia dwu lub więcej osób, zawarte w dowolnej formie prawnej, mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa, przemysłu i handlu”, P. senator referent zechciał skreślić wyraz — „górnictwa”.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-10">
+ <u xml:id="u-10.0" who="#Wdalszymciaguproponowalbymabyskreslicwyrazy">ja przestaję produkować i wtedy to słowo „wzajemnych” staje się jednostronnym oświadczeniem czyli że nie na tego wzajemnego porozumienia, i istnieje wątpliwość, czy wtedy rozchodzi się o kartel czy nie. Skreślenie tych trzech wyrazów — „drogą wzajemnych zobowiązań” nic nie zmienia w istocie rzeczy, a tę specjalną trudność usunie.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-11">
+ <u xml:id="u-11.0" who="#Drugarzeczproponowalbymtamgdziejestpowiedziane">„regulowanie produkcji, zbytu cen i warunków wymiany dóbr”, aby wyraz „i” zastąpić wyrazem — „albo”, bo spotkaliśmy się już z taką opinią, że na to, żeby umowa była uznana za kartelową musi być zbieżność tych wszystkie! warunków tj. reglamentacji i produkcji i zbytu 5 cen i warunków wymiany dóbr, podczas gdy w naszym rozumieniu mają być przykładowo wyliczone. Dlatego zmiana — „i” na — „albo” usuwali nieporozumienia.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-12">
+ <u xml:id="u-12.0" who="#Wreszcietrzeciapoprawka">„warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa itd.”. Proponuję skreślić wyraz — „dóbr”, bo tu mogą być nie tylko dobra wymienione, ale i usługi wymieniane, i tego rodzaju wymiana usług także podpada pod pojęcie umowy kartelowej.,.,</u>
+ <u xml:id="u-12.1" who="#Wreszcietrzeciapoprawka">W dalszym ciągu chcę zgłosić jeszcze jedną poprawkę, która wyda je mi się redakcyjną. Mianowicie w aft. 17 komisja proponuję w ust. (1) skreślić wyrazy — „lub niewpisania do rejestru kartelowego”. Artykuł ten mówi: — „kto wykonywa porozumienie kartelowe, nieważne z powodu braku formy pisemnej lub niewpisania do rejestru kartelowego, albo rozwiązane orzeczeniem Ministra Przemysłu i Handlu, podlega karze”. Tutaj jest powiedziane — „niewpisania do rejestru handlowego”. W tej chwili komisja senacka zaproponowała, ażeby wpisanie do rejestru kartelowego zastąpić „zgłoszeniem”, ale niezgłoszenie musi w dalszym ciągu podlegać karze, Dlatego proponowałbym, zamiast skreślenia tych wszystkich wyrazów, zastąpić — „niewpisanie” — — „niezgłoszeniem”.</u>
+ <u xml:id="u-12.2" who="#Wreszcietrzeciapoprawka">Podobnie w art. 20 zaszła poprostu pewna pomyłka w układzie. Mianowicie: art. 20 zaczyna się od ust. — „1”, nie mą natomiast dalszych ustępów. Dlatego też myślę, że należy ust. nr 1 skreślić, a w literze — „a”, gdzie również jest powołanie się na ust. — „1” — słowa te skreślić. Zaczynałby się artykuł od: — „sprawy o przestępstwa...” i w punkcie — „a”: — „ściganie przestępstw następuje na wniosek Ministra...”, już nie trzeba będzie powoływać się na ust. 1, ponieważ innych nie ma.</u>
+ <u xml:id="u-12.3" who="#Wreszcietrzeciapoprawka">Na zakończenie pragnę zaznaczyć, że zasadnicza poprawka, która wniesiona została tutaj w referacie p. senatora referenta, a polegająca na usunięciu systemu koncesyjnego dla powstawania karteli, jest zupełnie zgodna z tendencjami pierwotnego tekstu rządowego, zgłoszonego do Sejmu, Tym samym nawrót do tej pierwotnej koncepcji rządowej nie może być sprzeczny z tendencjami Ministerstwa Przemysłu i Handlu^”^,</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-13">
+ <u xml:id="u-13.0" who="#ProjektustawyowykonywaniupracynarachunekgrzywnyreferowalsprawozdawcasenGlowacki">Senat przyjął projekt ustawy w brzmieniu uchwalonym przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-14">
+ <u xml:id="u-14.0" who="#PrawooobligacjachprzedstawilWysokiejIzbiesprawozdawcasenLelek">W Polsce do obecnej chwili nie posiadamy jednolitej ustawy, obejmującej całokształt kredytu obligacyjnego. Mówca charakteryzuje stan prawny w tej dziedzinie, po czym stwierdza, że prace nad opracowaniem jednolitej polskiej ustawy, obejmującej całokształt zagadnienia kredytu obligacyjnego, podjęła specjalna komisja, wyłoniona przez Ministerstwo Skarbu, Projekt tego prawa został rozesłany w r. 1934 organizacjom gospodarczym. i na podstawie ich uwag został następnie przeredagowany i wniesiony do Izb Ustawodawczych w czasie sesji 1935/36 r, Sejm przyjął ten projekt w dn. 23 lutego 1937 r., a następnie był on rozpatrywany przez Podkomisję Prawniczą Senatu. Projekt ten nie wszedł jednak pod obrady senackiej Komisji Prawniczej z powodu rozwiązania Izb Ustawodawczych. Obecny projekt rządowy z małymi zmianami zasadniczo pokrywa się z redakcją projektu, opracowanego przez podkomisję senacką.</u>
+ <u xml:id="u-14.1" who="#PrawooobligacjachprzedstawilWysokiejIzbiesprawozdawcasenLelek">Sejm w dniu 22 maja b. r. powyższy projekt ustawy z uwzględnieniem poprawek i zmian, dokonanych przez Komisję Prawniczą Sejmu, uchwalił. Mówca streszcza postanowienia ustawy, po czym przechodzi do omówienia poprawek, zaprojektowanych przez Komisję Prawniczą Senatu. Są to w większości poprawki redakcyjno-stylistyczne, a tylko dwie z nich mają charakter merytoryczny. Te ostatnie dotyczą art, 31 i 33. Mianowicie w projekcie ustawy o obligacjach pominięta została spółdzielczość, która w gospodarce narodowej odgrywa dużą rolę. Toteż Komisja Prawnicza Senatu uznała za celowe dodać do art. 31 pkt 3 który przewiduje, że obligacje mogą emitować również spółdzielnie, działające na terenie całej Rzeczypospolitej, których członkami są wyłącznie inne spółdzielnie (centrale spółdzielczej. Taki sam charakter ma poprawka do art. 33, która przeredagowuje pkt 2 tego artykułu w tym sensie, że bankiem w rozumieniu tego artykułu są również; Centralna Małopolska Kasa Oszczędności we Lwowie oraz Centralna Kasa Spółek Rolniczych w Warszawie. W końcu mówca wypowiada się przeciwko wnioskowi mniejszości sen, Zmigrydera-Konopki, który wniósł o skreślenie art 14 ustawy, uzasadniając to obawą, że treść tego artykułu wkłada niezmierną odpowiedzialność na Ministra Skarbu, co w momentach zachwiania się koniunktury mogłoby wpłynąć ujemnie na zaufanie obywateli do papierów wartościowych, wydawanych pod nadzorem Ministerstwa Skarbu, Komisja Prawnicza obaw tych nie podzieliła.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-15">
+ <u xml:id="u-15.0" who="#WglosowaniuodrzuconowniosekmniejszosciPrzyjetopoprawkikomisjiiznimicalaustawe">Uprawnienia Państwowego Instytutu Geologicznego przedłożył Wysokiej Izbie sprawozdawca sen. Przedpełski. Komisja Gospodarcza Senatu, dokładnie rozpatrzywszy projekt, miała pewne zastrzeżenia do art. 3 z którego mogłoby wynikać, że każdy rolnik, kopiący studnię w zwykły, gospodarski sposób, musiałby zgłaszać swoją robotę do Instytutu Geologicznego i przesyłać próbki ziemi, a w wypadkach niezastosowania się do tego przepisu, podlegałby karze aresztu i grzywny. Komisja wnosi odpowiednią poprawkę do art, 3,</u>
+ <u xml:id="u-15.1" who="#WglosowaniuodrzuconowniosekmniejszosciPrzyjetopoprawkikomisjiiznimicalaustawe">Sen, Barcikowski powołuje się na pismo P, Ministra Przemysłu i Handlu, które wpłynęło po obradach komisji, a w którym P, Minister wyjaśnia, że przy wykonywaniu ustawy nie zamierza kontrolować rolników kopiących studnie, a tylko i jedynie przemysłowców. Mówca prosi o odrzucenie poprawki komisji i pozostawienie art. 3 bez zmiany.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-16">
+ <u xml:id="u-16.0" who="#NalezyprzygotowacgruntpodkredytDotegozmierzalprojektposlaBaczkowskiegoJegoobecnaredakcjaroznisiejednakodpierwotnegobrzmieniaNieutrzymanopodstawyprojektuKompromisjakizostalosiagnietywpewnymstopniuwracaznowdodawnegosystemupolowicznosciTymniemniejbioracpoduwageobecnachwilewjakiejprojektuchwalamytrzebauznaczestanowionpowaznykroknadrodzedopoprawystanufinansowegorolnictwaKompromistenzostalpodyktowanymozliwosciamiSkarbuPanstwaaonewtejchwilimuszadecydowac">W głosowaniu przyjęto zmiany proponowane przez Komisję Rolną Senatu, a wraz z nimi całość ustawy. Przyjęto też zaproponowaną przez Komisję rezolucję, która wzywa Rząd, aby przy zmianie rozporządzenia Ministra Skarbu z grudnia 1934 r, uwzględniono zasadę, że wymagalność rat kapitałowych oraz połowy odsetek i wszelkich innych należności ubocznych za czas do 3ł grudnia 1938 r. ulega zawieszeniu i że należności powyższe są płatne po upływie okresu amortyzacyjnego, na który dług został rozłożony.</u>
+ <u xml:id="u-16.1" who="#NalezyprzygotowacgruntpodkredytDotegozmierzalprojektposlaBaczkowskiegoJegoobecnaredakcjaroznisiejednakodpierwotnegobrzmieniaNieutrzymanopodstawyprojektuKompromisjakizostalosiagnietywpewnymstopniuwracaznowdodawnegosystemupolowicznosciTymniemniejbioracpoduwageobecnachwilewjakiejprojektuchwalamytrzebauznaczestanowionpowaznykroknadrodzedopoprawystanufinansowegorolnictwaKompromistenzostalpodyktowanymozliwosciamiSkarbuPanstwaaonewtejchwilimuszadecydowac">Na tym posiedzenie zakończono o godz, 20.</u>
+ <u xml:id="u-16.2" who="#NalezyprzygotowacgruntpodkredytDotegozmierzalprojektposlaBaczkowskiegoJegoobecnaredakcjaroznisiejednakodpierwotnegobrzmieniaNieutrzymanopodstawyprojektuKompromisjakizostalosiagnietywpewnymstopniuwracaznowdodawnegosystemupolowicznosciTymniemniejbioracpoduwageobecnachwilewjakiejprojektuchwalamytrzebauznaczestanowionpowaznykroknadrodzedopoprawystanufinansowegorolnictwaKompromistenzostalpodyktowanymozliwosciamiSkarbuPanstwaaonewtejchwilimuszadecydowac">P. Marszałek oznajmia, że następne posiedzenie zwołuje na jutro, tj, na wtorek dnia 13 m na godz. 17,</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..e3dc162
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/header.xml
@@ -0,0 +1,94 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00019-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>19 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>19 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">19</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-06-13</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="OtwierajacposiedzeniePMarszalekBMiedzinskipowiedzial" role="speaker">
+ <persName>Otwierając posiedzenie P. Marszalek B, Miedziński powiedział</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Poniewazsprzeciwuniebyloprzystapionodoporzadkudziennego" role="speaker">
+ <persName>Ponieważ sprzeciwu nie było, przystąpiono do porządku dziennego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PoprawkizaproponowaneprzezRzadaprzyjeteprzezkomisjeczyniazadoscpostulatowiPolskiejAkademiiUmiejetnoscibychronicprzedwierzycielamizbioryktoreniejednokrotniemajawartoscwiekszaodcalejordynacjiZgodnierowniezzsugestiazawartawpismieAkademiiUmiejetnosciitroskawyrazananiejednokrotnieprzezwielusenatorowkomisjauzupelnilawykazordynacyjzktorymisazwiazaneinstytucieoduzymznaczeniudlakulturynarodowej" role="speaker">
+ <persName>Poprawki, zaproponowane przez Rząd, a przyjęte przez komisję, czynią zadość postulatowi Polskiej Akademii Umiejętności, by chronić przed wierzycielami zbiory, które niejednokrotnie mają wartość większą od całej ordynacji. Zgodnie również z sugestią, zawartą w piśmie Akademii Umiejętności, i troską, wyrażaną niejednokrotnie przez wielu senatorów, komisja uzupełniła wykaz ordynacyj, z którymi są związane instytucie o dużym znaczeniu dla kultury narodowej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzemawialjeszczesprawozdawcasenSemkowiczpoczymwglosowaniuodrzuconopoprawkisenRubinsztejnaaustaweprzyjetozpoprawkamikomisji" role="speaker">
+ <persName>Przemawiał jeszcze sprawozdawca sen. Semkowicz, po czym w głosowaniu odrzucono poprawki sen. Rubinsztejna, a ustawę przyjęto z poprawkami komisji.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzemawialjeszczewdyskusjinadtympunktemlenZmigryderKonopkapoczymwglosowaniuodrzuconowniosekmniejszoscisenLelkaaprzyjetoustawezpoprawkamikomisjiPrzyjetorowniezrezolucjekomisyjna" role="speaker">
+ <persName>Przemawiał jeszcze w dyskusji nad tym punktem len, Zmigryder-Konopka, po czym w głosowaniu odrzucono wniosek mniejszości sen. Lelka, a przyjęto ustawę z poprawkami komisji. Przyjęto również rezolucję komisyjną.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenRembielinskiwypowiedzialsieprzeciwkopoprawkomsenRubinsztejna" role="speaker">
+ <persName>Sen. Rembieliński wypowiedział się przeciwko poprawkom sen. Rubinsztejna.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenRubinsrtejnwdyskusjitwierdzilzeustawawyrzadzaszkodenietylkoZydomlecziogolowirzemieslnikow" role="speaker">
+ <persName>Sen. Rubinsrtejn w dyskusji twierdził, że ustawa wyrządza szkodę nie tylko Żydom, lecz i ogółowi rzemieślników.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenZmigryderKonopkapolemizowalzwywodamisenRembielinsklego" role="speaker">
+ <persName>Sen. Zmigryder-Konopka polemizował z wywodami sen. Rembielińsklego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Senatprzyjaltenprojektustawy" role="speaker">
+ <persName>Senat przyjął ten projekt ustawy.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenatreferowalustawaozadanieniektorychpaawsprawachpracowniczychnaziemiachodzyskanychwlaczonychdowojslaskiegoNamocytejustawyzaprowadzasienaZaolziuRadyZakladowe" role="speaker">
+ <persName>Senat referował ustawą o zadanie niektórych pa a w sprawach pracowniczych na ziemiach odzyskanych włączonych do woj, śląskiego. Na mocy tej ustawy zaprowadza się na Zaolziu Rady Zakładowe,</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenatRzeczypospolitejPolskiej" role="speaker">
+ <persName>Senat Rzeczypospolitej Polskiej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SenBudzanowskijakoreprezentantwojewwarszawskiegowsprawachgospodarczychrzemioslastwierdzazeomawianaustawajestwynikiemdlugiejpracypolskiegorzemioslaTwierdzeniesenRubinsztejnazeustawatabylauchwalonaznadzwyczajnaszybkosciajestbledneDazeniemnaszymjestazebyprzywrocicwielkieznaczeniecechowUstawajestdemokratycznaiaprobujestanposiadania" role="speaker">
+ <persName>Sen.Budzanowski jako reprezentant wojew. warszawskiego w sprawach gospodarczych rzemiosła stwierdza, że omawiana ustawa jest wynikiem długiej pracy polskiego rzemiosła. Twierdzenie sen. Rubinsztejna, że ustawa ta była uchwalona z nadzwyczajną szybkością, jest błędne. Dążeniem naszym jest, ażeby przywrócić wielkie znaczenie cechów. Ustawa jest demokratyczna i aprobuje stan posiadania,.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawozdawcaprzedkladarezolucjekomisjiktorazwazywszyzeprzepisykodeksucywilnegoKrolestwaPolskiegozawierajadotychczasprzestarzalyinieodpowiadajacywarunkomzyciowymzakazposzukiwaniaojcostwawzywaRzaddoznowelizowaniaodpowiednichprzepisowwkierunkuupowaznieniaorganowopieklspolecznejdowystepowaniazakcjaoposzukiwanieojcostwawprzypadkachdziecinieznanegopochodzeniatudziecinieslubnychpozostajacychnautrzymaniupublicznejopiekispolecznej" role="speaker">
+ <persName>Sprawozdawca przedkłada rezolucję komisji, która—zważywszy, że przepisy kodeksu cywilnego Królestwa Polskiego zawierają dotychczas przestarzały i nieodpowiadający warunkom życiowym zakaz poszukiwania ojcostwa — wzywa Rząd do znowelizowania odpowiednich przepisów w kierunku upoważnienia organów opiekł społecznej do występowania z akcją o poszukiwanie ojcostwa w przypadkach dzieci nieznanego pochodzenia tu dzieci nieślubnych, pozostających na utrzymaniu publicznej opieki społecznej.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="SprawozdawcasenGedroyczreferowalwimieniuKomisjiPrawniczejprojektustawyouregulowaniustanaprawnegokosciolaprawoslawnegowPolsce" role="speaker">
+ <persName>Sprawozdawca sen Gedroyć zreferował w imieniu Komisji Prawniczej projekt ustawy o uregulowaniu staną prawnego kościoła prawosławnego w Polsce.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Ustaweprzyjetobezzmian" role="speaker">
+ <persName>Ustawę przyjęto bez zmian.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="UstaweprzyjetobezzmianorazuchwalonorezolucjewsprawieterminowwyborczychktoreniepowinnyprzekraczacokresujednegomiesiacaorazwsprawiewniesieniajednolitejustawyoprzedstawicielstwiepracowniczymwcalejPolscektorabyzapewnialaprzedstawicielstwupracowniczemuwplywnaprocesygospodarcze" role="speaker">
+ <persName>Ustawę przyjęto bez zmian oraz uchwalono rezolucję w sprawie terminów wyborczych, które nie powinny przekraczać okresu jednego miesiąca oraz w sprawie wniesienia jednolitej ustawy o przedstawicielstwie pracowniczym w całej Polsce, któraby zapewniała przedstawicielstwu pracowniczemu wpływ na procesy gospodarcze.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdalszymciaguobradprzystapionodorozpatrzeniaustawyoIzbachRzemieslniczychiichZwiazku" role="speaker">
+ <persName>W dalszym ciągu obrad przystąpiono do rozpatrzenia ustawy o Izbach Rzemieślniczych i ich Związku.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WdalszymciagusenHempelreferowalustaweorozciagnieciunaziemieodzyskanewlaczonedowojewodztwaslaskiegoustawyooplatachodpublicznychzabawrozrywekiwidowisknarzeczniskiegoCzerwonegoKrzyzaJesttouzupelnienieszereguinnychustawktorychmoczostalarozciagnietanaZaolzie" role="speaker">
+ <persName>W dalszym ciągu sen. Hempel referował ustawę o rozciągnięciu na ziemie odzyskane, włączone do województwa śląskiego, ustawy o opłatach od publicznych zabaw, rozrywek i widowisk na rzecz niskiego Czerwonego Krzyża. Jest to uzupełnienie szeregu innych ustaw, których moc została rozciągnięta na Zaolzie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Wglosowaniuprzyjetoustawebezzmianorazuchwalonorezolucjekomisyjna" role="speaker">
+ <persName>W głosowaniu przyjęto ustawę bez zmian oraz uchwalono rezolucję komisyjną.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WreszciesprawozdawcasenSemkowiczreferowalustaweoprzedlozeniekadencjiIzbRzemieslniczychdojednegorokuwzwiazkuzuchwalonaprzedchwilaustawaoIzbachRzemieslniczych" role="speaker">
+ <persName>Wreszcie sprawozdawca sen, Semkowicz referował ustawę o przedłożenie kadencji Izb Rzemieślniczych do jednego roku w związku z uchwaloną przed chwilą ustawą o Izbach Rzemieślniczych.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="ZkoleisprawozdawcasenWielowieyskizreferowalprojektustawyoulatwieniuprzysposobieniamaloletnich" role="speaker">
+ <persName>Z kolei sprawozdawca sen, Wielowieyski zreferował projekt ustawy o ułatwieniu przysposobienia małoletnich.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..09d6e0f
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00019-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,43 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Dziewięćdziesiąte posiedzenie z dnia 13 czerwca 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#SenatRzeczypospolitejPolskiej">Posiedzenie rozpoczęło się o godz. 17 min. 15.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#OtwierajacposiedzeniePMarszalekBMiedzinskipowiedzial">Przed przystąpieniem do porządku dziennego muszę stwierdzić, że sprawozdania komisyjne, będące dziś na porządku obrad, zostały panom senatorom doręczone bez zachowania terminu, określonego w regulaminie (art. 38 ust. 2).</u>
+ <u xml:id="u-2.1" who="#OtwierajacposiedzeniePMarszalekBMiedzinskipowiedzial">Ponieważ jednak sprawy, będące na porządku obrad, są panom dostatecznie znane, przeto — jeśli nie usłyszę sprzeciwu — będę uważał, że Izba w myśl art. 65 lit. c regulaminu wyraziła zgodę na rozpatrzenie tych spraw na dzisiejszym posiedzeniu.”</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#SprawozdawcasenGedroyczreferowalwimieniuKomisjiPrawniczejprojektustawyouregulowaniustanaprawnegokosciolaprawoslawnegowPolsce">Projekt obecny łącznie z poprawkami Sejmu niewątpliwie uspokoi nastroje wśród ludności prawosławnej. Komisja senacka proponuje również rezolucję identyczną z rezolucją przyjętą przez Sejm.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#Wglosowaniuprzyjetoustawebezzmianorazuchwalonorezolucjekomisyjna">Sprawozdawca sen. Fichna zreferował projekt ustawy o znoszeniu ordynacji rodowych. Wniósł go w lutym 1936 r. P. Marszałek Miedziński. Projekt został uchwalony przez Sejm, nie zdążył natomiast przejść przez Senat, gdyż Izby zostały rozwiązane. W r 1939 został wniesiony ponownie. Najwyższy czas, by projekt stał się ustawą i wszedł w życie.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#Wglosowaniuprzyjetoustawebezzmianorazuchwalonorezolucjekomisyjna">Dzisiaj istnieje jeszcze 55 ordynacyj, w tym dawnych 4; 30 na ziemiach zachodnich. 13 na ziemiach południowych. Charakterystycznym jest, że 22 ordynacje należą do rodów. niemieckich, jedna do rodu rosyjskiego. Wskazuje to, że powstawaniu ordynacyj w czasach niewoli przyświecał cel polityczny.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#PoprawkizaproponowaneprzezRzadaprzyjeteprzezkomisjeczyniazadoscpostulatowiPolskiejAkademiiUmiejetnoscibychronicprzedwierzycielamizbioryktoreniejednokrotniemajawartoscwiekszaodcalejordynacjiZgodnierowniezzsugestiazawartawpismieAkademiiUmiejetnosciitroskawyrazananiejednokrotnieprzezwielusenatorowkomisjauzupelnilawykazordynacyjzktorymisazwiazaneinstytucieoduzymznaczeniudlakulturynarodowej">Komisja wniosła zasadnicze poprawki do art. 2, 7 i 13, ujęła bowiem inaczej osobę następcy posiadacza ordynacji i sposób otrzymania przez niego odszkodowania. Poprawka do art. 7 ułatwia Sądowi Apelacyjnemu wydanie orzeczenia. Szereg proponowanych przez komisję poprawek zabezpiecza to, co jest związane z dorobkiem kultury narodowej. Wreszcie łączy się grunty zniesionej ordynacji z gruntami, będącymi osobistą własnością ostatniego posiadacza, w jedną całość majątkową, a to w związku z ustawą o wykonaniu reformy rolnej.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#PoprawkizaproponowaneprzezRzadaprzyjeteprzezkomisjeczyniazadoscpostulatowiPolskiejAkademiiUmiejetnoscibychronicprzedwierzycielamizbioryktoreniejednokrotniemajawartoscwiekszaodcalejordynacjiZgodnierowniezzsugestiazawartawpismieAkademiiUmiejetnosciitroskawyrazananiejednokrotnieprzezwielusenatorowkomisjauzupelnilawykazordynacyjzktorymisazwiazaneinstytucieoduzymznaczeniudlakulturynarodowej">Senat w głosowaniu przyjął projekt ustawy wraz z poprawkami komisji</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#SprawozdawcaprzedkladarezolucjekomisjiktorazwazywszyzeprzepisykodeksucywilnegoKrolestwaPolskiegozawierajadotychczasprzestarzalyinieodpowiadajacywarunkomzyciowymzakazposzukiwaniaojcostwawzywaRzaddoznowelizowaniaodpowiednichprzepisowwkierunkuupowaznieniaorganowopieklspolecznejdowystepowaniazakcjaoposzukiwanieojcostwawprzypadkachdziecinieznanegopochodzeniatudziecinieslubnychpozostajacychnautrzymaniupublicznejopiekispolecznej">Sen. Lelek jako wnioskodawca uzasadniał potrzebę skreślenia art. 4.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#WdalszymciaguobradprzystapionodorozpatrzeniaustawyoIzbachRzemieslniczychiichZwiazku">Sprawozdawca sen. Semkowicz zauważył, że ogół rzemieślniczy nigdy nie uważał dotychczasowych Izb Rzemieślniczych od początku ich powstania za wyraz swych dążeń i interesów. Odzywały się głosy, że izby te, w założeniu dobrze pomyślane, w praktyce nie są reprezentacją rzemiosła, ale instytucją inspirowaną przez czynnik urzędowy, nie liczącą się z opinią rzemiosła. Reszta ufności do Izb Rzemieślniczych została pogrzebana, gdy ustawą z dn. 10 marca 1934 r. odebrano prawa gospodarcze cechom.</u>
+ <u xml:id="u-7.1" who="#WdalszymciaguobradprzystapionodorozpatrzeniaustawyoIzbachRzemieslniczychiichZwiazku">Projekt ustawy rozszerza prawa, cele i zadania Izb Rzemieślniczych. Zasadniczej zmianie ulega sposób wyboru radców i władz Związku Izb, przez co zniknie przeświadczenie, że Izby Rzemieślnicze, w porównaniu z innymi izbami, uważane są jako minorum gentium. Rozszerzenie prawa wyborczego na cechy i zrzeszenia rzemieślnicze daje rękojmię, że nowe izby będą wyrazem woli i poglądów rzemiosła i przyczynią się do unarodowienia rzemiosła i do jego rozwoju. Słuszne jest postanowienie projektu ustawy, według którego Minister Przemysłu i Handlu ustalać będzie przy wyborach listę cechów i zrzeszeń, którym będzie przysługiwało prawo wyboru delegatów do zgromadzenia wyborczego. Jest to kulminacyjny punkt ustawy. Komisja Senatu zgłosiła poprawki ustalone przez specjalnie w tym celu wybraną podkomisję.</u>
+ <u xml:id="u-7.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-7.3" who="#WdalszymciaguobradprzystapionodorozpatrzeniaustawyoIzbachRzemieslniczychiichZwiazku">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-8">
+ <u xml:id="u-8.0" who="#Senatprzyjaltenprojektustawy">Na tym porządek dzienny został wyczerpany. Do laski marszałkowskiej wpłynęła interpelacja sen, Zmigrydera-Konopki do P. Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w sprawie sytuacji studentów Żydów w Wyższej Szkole Budowy Maszyn im, Wawelberga i Rotwanda.</u>
+ <u xml:id="u-8.1" who="#Senatprzyjaltenprojektustawy">Posiedzenie zakończono o godz. 19 m. 35.</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
new file mode 100644
index 0000000..18a1b36
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/header.xml
@@ -0,0 +1,52 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiHeader xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xml:id="PPC-193839-snt-ppxxx-00020-01">
+ <fileDesc>
+ <titleStmt>
+ <title>20 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ </titleStmt>
+ <publicationStmt>
+ <p>Prosimy o zapoznanie się z nagłówkiem korpusu (PPC_header.xml).</p>
+ </publicationStmt>
+ <sourceDesc>
+ <bibl>
+ <title>20 posiedzenie Senatu II RP</title>
+ <publisher>Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej</publisher>
+ <note type="system">II RP</note>
+ <note type="house">Senat</note>
+ <note type="termNo">5</note>
+ <note type="type">Posiedzenie Plenarne</note>
+ <note type="sessionNo">20</note>
+ <note type="dayNo">1</note>
+ <date>1939-09-02</date>
+ </bibl>
+ </sourceDesc>
+ </fileDesc>
+ <profileDesc>
+ <particDesc>
+ <person xml:id="komentarz" role="speaker">
+ <persName>Komentarz</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NapropozycjeMarszalkaIzbazgodzilasierozpatrzycsprawyumieszczonenaporzadkudziennymdzisiejszegoposiedzeniawpostepowaniuskroconym" role="speaker">
+ <persName>Na propozycję Marszałka Izba zgodziła się rozpatrzyć sprawy, umieszczone na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia w postępowaniu skróconym.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NasekretarzypMarszalekzaproponowalsenatorow" role="speaker">
+ <persName>Na sekretarzy p. Marszałek zaproponował senatorów</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Natymporzadekdziennyzostalwyczerpany" role="speaker">
+ <persName>Na tym porządek dzienny został wyczerpany.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="NastepniegloszabralpMarszalekSenatu" role="speaker">
+ <persName>Następnie głos zabrał p. Marszałek Senatu</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="PrzystapionodoglosowaniaSenatuchwalilprojektustawyjednomyslnie" role="speaker">
+ <persName>Przystąpiono do głosowania. Senat uchwalił projekt ustawy jednomyślnie.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="Przystapionodoporzadkudziennego" role="speaker">
+ <persName>Przystąpiono do porządku dziennego.</persName>
+ </person>
+ <person xml:id="WniosekpMarszalkaMiedzinskiegozostalprzyjetyprzezplenumSenatujednomyslnie" role="speaker">
+ <persName>Wniosek p. Marszałka Miedzińskiego został przyjęty przez plenum Senatu jednomyślnie.</persName>
+ </person>
+ </particDesc>
+ </profileDesc>
+</teiHeader>
diff --git a/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
new file mode 100644
index 0000000..29f56df
--- /dev/null
+++ b/1938-1939/senat/posiedzenia/pp/193839-snt-ppxxx-00020-01/text_structure.xml
@@ -0,0 +1,48 @@
+<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
+<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
+ <xi:include href="PPC_header.xml"/>
+ <TEI>
+ <xi:include href="header.xml"/>
+ <text>
+ <body>
+ <div xml:id="div-1">
+ <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Dwudzieste posiedzenie Senatu z dnia 2 września 1939 r.</u>
+ <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">Posiedzenie rozpoczęło się o godz. 15 m. 55.</u>
+ <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">P. Marszalek B. Miedziński otwierając posiedzenie zakomunikował Izbie, że otrzymał zarządzenie P. Prezydenta Rzeczypospolitej o otwarciu nadzwyczajnej sesji Senatu dla rozpatrzenia praw, związanych ze stanem wojny. (Monitor Polaki Nr 202 z 2 września r. b. poz. 492).</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-2">
+ <u xml:id="u-2.0" who="#NasekretarzypMarszalekzaproponowalsenatorow">Rosada i Wielowiejskiego.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-3">
+ <u xml:id="u-3.0" who="#NapropozycjeMarszalkaIzbazgodzilasierozpatrzycsprawyumieszczonenaporzadkudziennymdzisiejszegoposiedzeniawpostepowaniuskroconym">Przed porządkiem dziennym głos zabrał Prezes Rady Ministrów gen. Sławoj Składkowski, który powtórzył oświadczenie, złożone poprzednio w Sejmie. Przy wejściu na trybunę p. Premier został powitany przez Izbę hucznymi oklaskami. Izba oklaskiwała też gorąco poszczególne ustępy przemówienia p. Premiera i zakończenie mowy, którego wysłuchała stojąc.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-4">
+ <u xml:id="u-4.0" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">Wysoka Izbo! Na oświadczenie Szefa Rządu odpowiedzieć chcę w imieniu Senatu Rzeczypospolitej, zespolonego, jak cały kraj, w jednej myśli i w jednym uczuciu. Nie ma ceny na ziemię polską i honor Polaków (Oklaski). Nie ma siły, któraby te dwa skarby najwyższe potrafiła nam wydrzeć (Oklaski). Opętana pycha i przebiegła obłuda złego Sąsiada znajdzie na tej ziemi opór bezwzględny i niezłomny (Oklaski). Józef Piłsudski, którego duch jest w tej chwili z nami, widzieć będzie, że lak jak nas uczył — wielkość i honor Polski jest sztandarem naszego pokolenia, od którego żaden z nas żywy nie odstąpi.</u>
+ <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-4.2" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">Oderwani zostaliśmy przez złośliwą, brutalną napaść od spokojnej pracy. Ręce nasze musiały rzucić pług i młot, aby chwycić za broń. I dlatego w sercach całego Narodu Polskiego powstał wielki i słuszny gniew. Gniew zimny, twardy, zawzięty. Sprawa nasza jest dobra i sprawiedliwa w oczach Boga i świata całego.</u>
+ <u xml:id="u-4.3" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-4.4" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">Naczelny Wódz, największym zaufaniem i gorącą miłością Narodu obdarzony, może polegać na tym, że każdy obywatel kraju będzie żołnierzem, gorliwie spełniającym Jego wolę i rozkaz.</u>
+ <u xml:id="u-4.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-4.6" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">Zapewniam Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, że Rząd Jego napotka ze strony przedstawicielstwa narodowego pełną i skwapliwą pomoc we wszystkich swych poczynaniach dla obrony Ojczyzny.</u>
+ <u xml:id="u-4.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-4.8" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">*</u>
+ <u xml:id="u-4.9" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">Ostateczne epokowe dla życia Polski i świata zwycięstwo musi być naszym udziałem.</u>
+ <u xml:id="u-4.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-4.11" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">Żołnierzom naszym, walczącym w tej chwili na ziemi, morzu i w powietrzu, cześć i pozdrowienie.</u>
+ <u xml:id="u-4.12" who="#komentarz">(Huczne oklaski)</u>
+ <u xml:id="u-4.13" who="#NastepniegloszabralpMarszalekSenatu">*</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-5">
+ <u xml:id="u-5.0" who="#Przystapionodoporzadkudziennego">Sprawozdawca s. Dąbkowski referuje dwa projekty ustaw o zmianie ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, które uchwalił dzisiaj Sejm.</u>
+ <u xml:id="u-5.1" who="#Przystapionodoporzadkudziennego">Ustawa o ordynacji wyborczej, która do dziś obowiązuje, stawia przeszkody nie do przezwyciężenia wszystkim tym kolegom, którzy bądź powołani, bądź idąc za własnym impulsem, stawili się do szeregów. Z chwilą, kiedy mandat posła, czy senatora, nie został złożony, oficer nie może spełnić swojego najświętszego obowiązku względem Państwa. Aby ten obowiązek nam wszystkim ułatwić, ażebyśmy mogli spełnić święte dzieło żołnierskie, dziś w Sejmie została podjęta zmiana ordynacji wyborczej, umożliwiając nam dokonanie naszego obowiązku. Sejm w trzech czytaniach przyjął zmianę ordynacji wyborczych, pozwalającą na to, żebyśmy nie tracąc naszego mandatu, mogli swój żołnierski obowiązek spełnić. Ustawa ta zmienia art. 85 i 86 ordynacji wyborczej do Sejmu oraz art. 43 ordynacji wyborczej do Senatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-6">
+ <u xml:id="u-6.0" who="#PrzystapionodoglosowaniaSenatuchwalilprojektustawyjednomyslnie">Przystąpiono do następnego punktu porządku dziennego: wniosek p. Marszałka Senatu o uzupełnienie tymczasowego Regulaminu Senatu, wniosek p. Marszałka Senatu jest następujący: — „W tymczasowym Regulaminie Senatu dodaje się część 6 (art. 107 — 109) w następującym brzmieniu: „Część VI. Senat w składzie zmniejszonym. Art. 107: Senat w składzie zmniejszonym, przewidziany w art. 79 ust. 2 ustawy konstytucyjnej stanowią: a) z tytułu pełnionych funkcyj: I. Marszałek Senatu, 2. Wicemarszałek Senatu, 3. Przewodniczący Komisyj Senatu, 4. Sprawozdawca generalny budżetu, 5. Prezes Sądu Marszałkowskiego, b) Senatorowie, przybrani imiennie przez zespół senatorów, wchodzących do Senatu w składzie zmniejszonym z tytułu pełnionych funkcyj do ogólnej liczby 19. Art. 106). Po otrzymaniu zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o powołaniu Senatu w składzie zmniejszonym p. Marszałek Senatu zwołuje niezwłocznie senatorów, należących do zmniejszonego składu Senatu z tytułu pełnionych funkcyj i przeprowadza uzupełnienie tego składu do liczby 19. Uzupełnienie odbywa się na propozycję Marszałka Senatu trybem, przewidzianym dla wyboru' komisyj Senatu. Art. 109). W Obradach Senatu w składzie zmniejszonym stosuje się zasady postępowania skrócone w myśl przepisów art. 65 Regulaminu. Senat w składzie zmniejszonym może przedmiot obrad odesłać do rozważania komisji specjalnej, bądź wybranej przez plenum Senatu w składzie zmniejszonym, bądź powołanej przez Marszałka Senatu.</u>
+ </div>
+ <div xml:id="div-7">
+ <u xml:id="u-7.0" who="#Natymporzadekdziennyzostalwyczerpany">Koniec posiedzenia godz. 16 min. 20.</u>
+ </div>
+ </body>
+ </text>
+ </TEI>
+</teiCorpus>